Amerikallarn Ermenilere Olan lgisi Ne Zaman Balad?

:
Her ne kadar 1878 Berlin Konferans ncesi/srasnda cereyan eden ngiltere-Rusya
mcadelesinde Ermeni sorunu konusu siyasi bir kimlik kazanm olsa da, sorunun
boyutlanmasnda ve derinlemesinde hatta uluslararas platforma tanmasnda Amerika
Birleik Devletlerinin gz ard edilemeyecek lde hatr saylr bir rol vardr.
ABDnin Ermenilere olan ilgisi, -bugn iin de hemen her konuda olduu gibi- kendi stratejik
karlar ile balantl olarak 1780lerden itibaren Anadolu ve Osmanl topraklarnn kaynak
zenginlii ve ak pazar niteliine olan ihtiras ile balamtr. Her ne kadar Avrupann siyas
olaylarna uzak kalma prensibini d politik ilkesi olarak belirledii Monroe Doktrini ile Dounun
zenginliklerinin giri kaps olan Akdenizde yer alma/rol oynama ihtiras bir biriyle elise de
dnemin Amerikan ynetimi bu duruma yeni bir klf uydurmakta gecikmemi, Amerikan
Protestan misyonerliinin cemaat grnmyle Orta Doudaki beklentilerini salama yoluna
gitmitir. Bylece, istedii propaganday misyonerleri araclyla yaptrabilmi ve zellikle
Osmanl corafyasnda kendi stratejik karlar iin belirledii politikay uygulayabilmitir.
Bundan sonra geni corafi blgelere dalm olan Amerikan misyonerlerinin youn olduklar
blgelerde konsolosluk almas gereinin ortaya km olmas da plann gerekletirilme
safhasnda nemli olmutur. yle ki, ABD, Osmanl corafyasnda, misyonerlerin kurmu olduu
misyoner istasyonlarnn Amerikan sermayesiyle kurulduunu ileri srerek, konsolosluklar
araclyla, hem Amerikan yatrmlarnn koruyuculuunu yapm hem de devlet olarak -kendi
ilkesi olarak belirledii Monroe Doktrini ile elise de- karmamas gereken konulara ve yerlere
mdahale etme hakkn kendisinde grmtr.
Misyonerleriyle girdii Osmanl lkesindeki varln Babli ile yapt 1830 ticaret
antlamasyla resmiletiren Amerikan ynetimi en ziyade msaadeye mahzar millet (the
most favored nation) stats ile Osmanl Devletinden kapitlasyon haklarn da almtr.
Amerikallar, Osmanl Devleti ile ticari anlamda ilikilerini resmiletirdii 7 Mays 1830
antlamasyla Anadoluda yrtt ticari faaliyetlerinde ky kesimlerde daha ok Rumlardan
faydalanma yoluna giderken, i kesimlerde de Ermeni kitlesinden faydalanmtr. Bunun tabii
sonucu olarak da, Anadoluda zengin bir Ermeni burjuvazisi ortaya kmtr. Bu burjuva
grubuna, yine Amerikal misyonerlerin etkin almalarnn ortaya kard eitimli bir Ermeni
kitlesi de eklenince, bu yaplanma artk hasta adam (Sick Man) olarak XIX. yzylda eitli
siyas bunalmlar yaayan Osmanl mparatorluu iin nemli sorunlar da beraberinde
getirmitir.

Amerikallar, Osmanl corafyasnda, American Board of Commssioners for Foreign Mission

(ABCFM) adl rgtleriyle yapm olduklar almalar neticesinde, 1908lere gelindiinde 20
istasyon ve bu istasyonlara bal 269 d istasyon ubesi, 130 kilise amtr. Sadece 1893
ylna kadar Osmanl topraklarnda 3 milyon ncil ve yaklak 4 milyon da deiik kitaplar
datm olmalar, Amerikan Protestan misyonerliinin Osmanl topraklarndaki faaliyetlerinin
younluunu gstermesi bakmndan nemlidir.
Osmanl Devleti ierisindeki Ermeniler, XIX. yzylda, Amerikal tccarlar ve misyonerler
vastasyla peyde pey ABDye g etmeye balamtr. ABDye g eden Ermeniler, daha sonra
tpk 1829 ylnda Yunanllarn ve/veya 1878 ylnda Bulgarlarn yapt gibi bamszlk ya da
Bulgaristan rneinde olduu gibi ken mparatorluktan muhtariyet istemlerinde
bulunmulardr.
ABDye yerlemi olan Ermeniler, sistemli bir ekilde Anadolu ierisindeki Ermenileri
tekilatlandrmaya ve hatta onlar isyan eylemlerine ynlendirmeye balam ve Osmanl
Devletine ynelik karalama kampanyalarna girimilerdir.

Amerikan Kongresinde Ermeni Tasarlar

ABD, Avrupa Devletleri ve Rusya gibi birtakm devletler tarafndan kendi karlar dorultusunda
kullanlan Ermeniler, XIX. yzyln sonlarndan itibaren Osmanl Devletine ynelik ar karalama
kampanyalarnn ierisine girmilerdir. Ermeniler bu almalarn, zellikle Ermeni sorununun
uluslararas boyut kazand/kazandrld lkede, ABDde yrtmlerdir.
Ermeniler, Osmanl Devleti ve Trkiye Cumhuriyetine ynelik yrttkleri karalama
kampanyalarn, Ermeni tasarlar olarak yzyl akn bir zaman diliminden beri
srdrmlerdir/srdrmektedirler.

3 Aralk 1894 ylnda balayan ABD Kongresindeki Ermeni tasarlar ve/veya Ermeni sorunu
grmeleri eitli zaman aralklarnda dnyadaki eitli siyas gelimelerdeki seyirler sebebiyle
zaman zaman sekteye uram veya uykuya yatrlm olsa da konu, 1984 ylndan itibaren
dzenli olarak ABD Kongresinde yeniden ilenmeye balamtr.

lk olarak 1894 ylnda ABD Kongresine tanan mesele, 3 Aralk 1894 tarihli bir kararla
Osmanl Devletinin haksz yere sulanmasna ve knanmasna sebep olmutur. Daha sonra
Ocak 1896da yine ABD Kongresinde her iki meclisin de (Senato ve Temsilciler Meclisi)
gndemine getirilmi ve Osmanl Devleti aleyhine bir karar kabul edilmitir.

1909 ylnda Adana olaylar srasnda ABD Hkmeti, Osmanl Devletine Ermeni sorunu ile ilgili
olarak gz da verme amacyla iki sava gemisini Osmanl kara sularna gndermitir. Bu
olaydan 7 yl sonra ABD Kongresine tanan 9 ubat 1916 karar, daha sonra 11 Mays 1920
karar olarak Kongreden kmtr. Bundan sonra Kongreye ynelik Ermeni propagandasnn 55
yllk suskunluk dnemini takiben 9 Nisan 1975'te konu tekrar Temsilciler Meclisine getirilmitir.
1975 ylnda Temsilciler Meclisinde kabul edilen Ermeni Tasarsna tepki eklinde -Trk-Yunan
anlamazlnda ortaya kan Kbrs olayyla balantl olan ambargo gibi dier nedenlerle de
Trkiye tarafndan- kar hareket olarak 1975 Temmuzunda Trkiyede bulunan Amerikan
tesislerinin faaliyetine son verilmitir. Bu durum ABDnin Trkiye zerinden yrtt comint ve
elint istihbaratn durdurmu, ayrca ncirlik ssndeki faaliyetlerine kstlama getirmitir.
Trkiye ile ABDnin, uygulanan silah ambargosu yznden ilikileri gergin bir dzeyde olduu
iin bu giriim Trkiyede pek yank uyandrmamtr. Zaten bu dnemden sonra da Ermeni
rgtlerinin, yntem deitirerek farkl bir yola, terre yneldikleri gzlemlenmitir. 1980li
yllarn ikinci yarsndan itibaren ise, Ermeni iddialarn ieren bir tasarnn Amerikan
Kongresinden gemesini salamaya almlardr.

Trkiyeye kar fanatik Ermeni gruplar tarafndan uygulanan 1970ler ile 1980lerin Ermeni
terrnn yerini, 1980lerin ortalarndan itibaren ABD Kongresine defalarca getirdikleri Ermeni
tasarlar almtr. Bu amala, 12 Eyll 1984'te Temsilciler Meclisine (szde) Ermeni soykrmn,
ABDnin kabul etmesi istenen Ermeni karar tasars olarak tamlardr.

Ermeni lobisi ve destekleyicileri, tasarlarn 1984 ylnda yasalatrmay baaramaynca bu defa

1985 ylnda amalarna ulamak iin Kongrede olduka kapsaml almalara balam, bu

amala sadece 1985te 4 tasar sunma hazrlna girimilerdir. Sonuta dierleri az sayda
taraftar toplad iin H. R. 192 sayl tasar grmeleri yaplm ancak tasar, 4 Haziran
1985te reddedilmitir. Bu tasarlar 1987 ylnda 132 sayl tasar izlemi bundan da sonu
kmaynca 1990l yllarda Senatr Robert Dolen 212 sayl Ermeni Tasars gndeme
gelmitir. 1991 ylnda deien dengeler, Irakn igali, ABDnin stratejik mttefiki? olan
Trkiyeye duyduu ihtiya, bu tasarnn da Ermeni lobisi iin bekleneni vermeyen bir neticeyle
sonulanmasna neden olmutur. Bu defa 2000 ylnda 398 sayl tasar (H. R. 596) olarak, yeni
bir Ermeni tasars, Kongrede, Uluslararas likiler Komitesinden karak Temsilciler Meclisinde
grlmek istenmise de ABD Bakan Clintonun gndeme getirdii ciddi ulusal gvenlik
kayglar nedeniyle, tasar grmeye dahi almadan geri ekilmitir.
Amerikan Kongresinde Ermeni Tasar Sezonu
Amerikan Kongresinde artk gelenek halini alm olan Ermeni tasarlarn tartma veya Ermeni
tasarlarnn Kongreye tanmas/tandrlmas sreci, genelde yln iki dneminde cereyan
eder/etmektedir. Yln farkl aralklarnda ortaya kt iin, bu iki dnem u ekilde
snflandrlabilir.
Birinci dnem ki, bu sreci, genelde rutin olarak anma toplantlar eklinde Ermeni lobisi
gerekletirmektedir. Hemen her yl, Nisan aynda ABD Kongresinde gerekletirilen bu
etkinlik, anma toplants formatnda olduu gibi ou zaman daha nceden hazrlanm olan bir
tasaryla daha ses getirici bir formata sokulabilir. Her yl Nisan aynda gerekletirilen bu
faaliyete bir de dnemin ABD Bakanna Genocide (Soykrm) kelimesini kullanmasn telkin
eden bir mektup seremonisi eklenir. Olduka geni kapsaml olan bu etkinlik seremonisine
artk bir gelenek halini de alm olduu iin olsa gerek- dnemin ABD Bakan da Ermenilerin
aclarn paylatn belirten bir cevabi mektupla katlr. Ancak, dnemin ABD Bakan,
Ermenilerden kendisinin telaffuz etmesini istedii Genocide (Soykrm) kelimesini
kullanmaktan imtina ile kanr. nk, o dnemde (bu herhangi bir dnem olabilir, hi fark
etmez), ABD, ya Souk Sava sreci ierisindedir ki, Trkiyenin yannda yer almak zorundadr
ya Trkiye zerinden Trkiyedeki slerini kullanarak Irakta bir Krt devleti kurma almalar
yrtmektedir ya Trkiyedeki slerini kullanarak dalardaki PKK terr rgtn
silah/mhimmat veya gda yardm yaparak beslemektedir ya Irak igal ediyordur ya da Orta
Douda ilerleyen dnemde gerekletirmeyi planlad baka dnceleri vardr. Bu yzden
dnemin Amerikan ynetimi, ne Ermenileri ne de Trkiyeyi fazla zmek ister. Dnemin ABD
Bakan, Ermenilere cevaben yazd mektuba, Genocide (Soykrm) kelimesinin dnda
Ermenileri memnun edecek Annihilate (Tmyle yok etme, ortadan kaldrma), 1,5 milyon
kiinin krlmasna zgnm gibi olduka ar ifadeleri yerletirerek cevap verir. Ermeni
tasarlarnda hemen her yl yaanan bu mevcut gelenekte Trkiyede o gn iin ynetimde olan
karar alclar ise, Yaasn ABD Bakan Genocide (Soykrm) demedi diye sevin lklar
atarlar. Bunu dnemin yneticileri yapmasa bile, Trkiyedeki basn, mutlaka manetlerine dahi
tayarak usul yerine getirir.
Ermeni tasarlarnn Kongreye tand ikinci dnemin takvimi, bu defa Ermeniler tarafndan
deil bizzat -ancak yine Ermeniler kullanlarak- Amerikal ahin Senatr(ler) veya Temsilciler
Meclisi yesi/yeleri tarafndan belirlenir. Takvimin belirlenmesinde eitli kstaslar vardr.
rnein, Trkiye ile ABD arasnda yakn bir dnemde ticari veya askeri bir antlama iin
grmelerin yaplacak olmas gereklidir. Hi phesiz Ermeni tasarlarnn Kongreye tand
ikinci dnemi belirginletiren artk kamuoyunca da bilinen olay, ncirlik ssnn kullanm
sresinin uzatlmas grmeleri ncesini kapsayan sretir. ncirlik ssnn kullanmnn
uzatlmas anlamas daha nceki yllarda her defasnda 6 ay olmak zere ylda iki defa
uzatlrken -zal sonras yeniden ABD ile olduka yakn ilikiler an ren- Erdoan Hkmeti
dneminde ylda bir defa uzatlmak zere 12 aya kartlmtr. Buraya kadar anlatlanlardan
unun anlalmas gereklidir: Ermeni tasarlarnn Kongreye tand ikinci dnemi ya ncirlik
ss konusu zerindeki uzlama teatileri ncesi sre ya da baka yeni askeri slerin
kurulmas veya askeri ihaleler ncesi sre gibi gerekeler belirler. Bunun yukarda izah edilen
birinci dnemden fark, tasarlarn Kongreye tanmasnda yln belli bir ayn kapsamamasdr.
Tasar, Trkiyenin karsna her an kabilir. nk, inisiyatif, Trkiyeye ynelik izdikleri
stratejiyi uygulama safhasna koyan Amerikal ahinlerin elindedir.

Amerikan Kongresinde Ermeni Tasarlar: Yakn Dnemde 2003te Benzer Bir Vaka
Yaand
2003 yl balarnda mevsim normallerinin aksine Iraktaki sava yznden olduka scak
balayan ubat ay ierisinde Trkiye ile ABD arasnda bata tezkere konusu olmak zere siyasi
ve ekonomik alandaki pazarlklarda yine Ermeni lobisi sahnedeydi.
kinci ABDIrak sava ncesi ve srasnda, Ankara, garanti isterken, Washington mali adan
kendisini balamaktan kamaya alm bunu yaparken de, Amerikan siyasal sisteminin nemli
ayaklarndan olan lobileri kullanma yoluna gitmeyi tercih etmiti.

Sz konusu dnemde ANCA lobi kuruluunun aniden dmeye baslm gibi birden bire ortaya
kmas ve Trk-Amerikan pazarlnda ABD karlarn korumaya almas, New Jersey
Milletvekili Frank Pallonen dnemin Dileri Bakan Collin Powella gnderdii Trkiyeyi Irak
savasndan angaje etmeyi amalayan mektubu, zamanlama olarak olduka dndrc bir ekilde
sz konusu gelimeler yaanrken kamuoyuna yanstlmt. Bu o kadar gzel bir tertip olarak ortaya
kmt ki, Trkiyeye ynelik dmanl ile bilinen Ermeni lobisinin sz konusu hareketi de yine
bu dnem ierisinde yadrganmamt.
Mevcut dnem ierisinde Ermeni lobisinin almalarnn yan sra Washingtonun aba altndan
gsterdii silahlarndan birisi de, (szde) Ermeni soykrm tasarsn Amerikan Kongresinden
kartaca tehdidiydi.
Ve 2003 yl Temmuz ay.
ABD, Trkiyeye kar Trkiyenin beklemedii bir olay, Sleymaniyede cereyan eden
(Unutulmaz) rehine olayn yaatmt. Ve yine ayn dnemde Ermeni tasars, ABD
Kongresinde hem Temsilciler Meclisinde hem de Senatoda gndeme tanmt.
Ermeni lobisi, bu defa daha temkinli olarak sahnedeki yerini almt. Sz konusu dnemde lobi,
tasary ABD Dileri Bakanlnn 2004 ylndaki btesi iine ekleterek Kongreden ve ABD
ynetiminden geirtmek istiyordu.
Ermeni lobisi tasaryla, ABDnin BM soykrm szlemesini kabulnn 15. yldnmnn
anlmasn ngrrken Yahudi, Ruanda ve Kamboya soykrmlarnn yanna sktrma olarak
(szde) Ermeni soykrmn da ekletmek istiyordu.
Tasary destekleyenler arasnda eski Bakan Bill Clintonun ei Hilary Clinton ve 2004 bakanlk
seiminde Bushun karsnda Bakanla adayln koyan John F. Kery, Joe Lieberman ve John
Edwards gibi popler isimler vard.
Peki 2003te ne oldu?
Yukarda saylan isimlerin desteine karlk olarak ABD Bakan George W. Bushun bilgisiyle
Bakan Yardmcs Dick Cheney ve ekibi, tasarnn Senatodan kmamas iin youn kulis
faaliyeti yrttler ve bunda baarl da oldular. Tasar Kongrenin tozlu deil aksine temiz
raflar arasna yine yakn bir dnemde kartlmak zere imtina ile kaldrld. Washington
ynetiminin bu jesti Ankara tarafndan elbetteki karlksz braklmad, Ankara, bu srete
Irakta daha aktif hareket edebilmeleri iin Bush ve ekibine olan minnettarlk hislerini, ncirlik
ssnn daha geni amal kullanmndan daha bir ok imtiyaza sahip olmalar imkann
salayarak gsterdi.
2003te Ermeni tasars Kongreden kmad ama, kmam olsa da belirli lde amacna
ulam oldu.

ABDde 2005 Sonbaharnda ki Yeni Ermeni Tasars

2005 yl balarnda hemen her yl olduu gibi Ermeniler Trkiyeye ynelik lobi faaliyetlerini
(elbetteki olumsuz ynde) gerek Avrupada gerekse Amerika Birleik Devletlerinde srdrdler.
Trkiye-Avrupa Birlii ilikilerinin younlat son iki ylda (2004/2005) Ermeniler iddialarn
daha gl seslendirme frsat buldu ve gerek ABnin gerekse tek tek baz Avrupa lkelerinin
desteini salam oldu.
Trkiye-AB ilikilerinde, ABnin Ermeni sorunu konusundaki Ermeni yanls tavr bir taraftan
Trkiye aleyhtar Ermeni basklarnn artmasna yol aarken dier taraftan da ABnin Kophenag
Siyasi Kriterlerinin dnda Kbrs ve dier konularda olduu gibi, Trkiyeye dayatt
koullardan birisi oldu.
AB, Kophenag Siyasi Kriterleri dnda art kriter eklinde Ermeni sorunu konusunu Trkiyenin
nne koyarken deiik aralklarla Trkiyenin AB yeliini desteklediklerini beyan etme
zorunluluu duyan Amerikan ynetiminden ABnin bu konudaki yaklamna ynelik herhangi
eletirel bir aklama gelmemitir.
30a yakn eyaletinin ve/veya belediye meclisinin szde soykrm kabul ynnde karar
almasna karlk Beyaz Saray ynetimi, resmi olarak byle bir kabule yanamamtr. Ancak,
Kongresinde ve Beyaz Sarayda Ermeni sorunu konusunun dillendirilmesi politikasn hemen
her yl olduu gibi geleneksel olarak yerine getirmekten de kanmamtr. Ayrca, AB ierisinde
ABD gdmnde olduu belirtilen Polonyann (parlamentosunun) birden bire szde soykrmla
ilgili bir Ermeni tasarsn kabul etmi olmas ve bu karara ynelik Beyaz Saraydan herhangi bir
yorumun yaplmamas Ermeni sorunu konusunda ABDnin de AB ile ayn izgide olduunu
gstermesi bakmndan nemli bir rnek tekil etmitir.
Amerikan ynetimi Kbrs, Egedeki Trk-Yunan anlamazl ve dier konularda olduu gibi
Ermeni sorunu konusunu da Trkiye ile yapt pazarlklarda ustaca kullanmtr/kullanmaktadr.
ABD-AB karlatrmasnda Ermeni sorunu zerine her ne kadar yanl ve haksz bir karar alm
olsa da ABnin tutumunu daha drst bir siyasi eylem olarak alglamak yerinde olacaktr. nk
ABD, konuyu resmi olarak kabul etmese de ABden daha etkili olarak sorun zerinde politik
manevralar gerekletirmektedir. Hemen her yl olduu gibi 2005 ylnda da Amerikan ynetimi
bu senaryoyu bir nceki yl kaldrm olduu tozsuz rafndan indirerek Trkiyeye kar
oynam/oynatmtr.
2005 yl Nisan aynda Ermenilerin ABD Bakan Busha szde soykrm kabul etmesini
istedikleri mektuba Bush, Ermenilerin istedii cevab vermemi ancak, Ermenileri de
incitmeyen bir slupla karlk vermitir.
Ermenilere yazd cevabi mektupta: 'Ermeni Anma Gn'nde, Osmanl mparatorluu'nun son
gnlerinde 1.5 milyon kadar srgne zorlanan, kitle halinde ldrlen Ermenileri
hatrlyoruz. Bu korkun olay, pek ok Ermeni (byk felaket) olarak anyor. Bu korkun
can kayb dolaysyla en derin taziyelerimi iletmede Amerikallar ve btn dnyadaki
Ermenilere katlyorum'' ifadelerini kullanan Bush, 'bugn Ermeni halknn acsn yanstan bu
insanlk trajedisinin 90'nc yln anarken, bamsz Ermeni devletinin geleceine doru
bakyoruz. ABD, Ermenilerin terrizmle savata ve bar ve demokratik bir Irak'n
kurulmasndaki katklarndan minnettardr. eklindeki cevabnda Ermenileri onurlandrmaktan
geri kalmamtr. Bushun Nisan aynda Ermenilere hitaben verdii yazl aklama karsnda
Trkiye memnun olmu ve hemen her yl olduu gibi Yaasn Bakan Genocide (soykrm)
kelimesini kullanmad. eklindeki tavrn srdrmtr.
2005 Nisan aynda ABDde Ermeni sorunu konusu bu yl iin kapand derken birden bire Eyll
ay ierisinde ABD Kongresinde iki Ermeni tasars komitelerde kabul edilmitir. Komitelerde

oylama ncesi yaplan Trkiye aleyhtar konumalarda dier yllardan farkl olarak 1 Mart 2003
Tezkeresi eletiri konusu olmutur. Oturumda sz alan milletvekilleri 1 Mart Tezkeresinin
Amerikan askerlerine Trkiyeden cephe amasna izin vermediini ve bu tezkere sebebiyle
Amerikan askerlerinin hayatlarn kaybettiini ifade etmiler ve Trkiyenin Suriye yanls
politika izlemesinden son derece rahatsz olduklarn ve bu yzden Ermeni tasarsn
desteklediklerini bildirmilerdir. Ayrca Komitelerde gerekleen konumalarda Orhan Pamuk
iin Trkiyede alan dava eletirilmitir.
Trkiye ile yapt pazarlklarda Ermeni sorunu konusunu nasl ve ne ekilde kullandn
gstermesi bakmndan nemli olmu ve tarihi kaytlarda yerini almtr. Ancak ABDde olduka
hzl bir ekilde gndeme tanan Ermeni sorunu konusu ile ilgili bir takm sorular ortaya
kmtr:
- ABD, bylesine ve birdenbire iki Ermeni tasarsn Kongresinde gndeme neden
tama/tatma ihtiyac duydu?
- ABD, 2006 yl bahar hazrlklarna erken mi balad?
- ABD Kongresine alelacele getirilen ve komitelerde kabul edilen bu tasarlarn Trkiyenin AB
takviminde nemli dnm noktalarndan birisi olan 3 Ekim sreci ile bir ilgisi olabilir mi?
- Komitelerde kabul edilen bu tasarlarn Temsilciler Meclisi veya Senatoda kabul edilme
ihtimalleri var m?
- Bundan sonra komitelerde kabul edilen bu tr tasarlar bekleyen prosedr nedir?
- ABD, Ermeni tasarsn resmen (bugn veya yarn) kabul etse ne olur?
Son ki Tasarnn Anlam Ne?: Beyaz Saray 2006 Bahar Hazrlklarna Erken mi
Balad?
Trk d politikas asndan 2005 ylnda en ok tartlan konulardan birisi de Trk-Amerikan
ilikilerinin seyri olmutur. Amerikal st dzey yetkililerin bir anda yapm olduklar Trkiye
kart aklamalar ve Batl irketlerin Trkiyede Amerikan kartlnn yzde 84lere vardn
belirten anketleri, Trkiyede zellikle ABDyi Trkiye iin vazgeilmez olarak grenleri dahi
nemli bir kmazn iersine sokmaya yetmitir.
1950 sonras Atlantiki zihniyetle donanmn tamamlam olan aydn, politikac, gazeteci, yazar
ve brokratlar ierisine alan bu grup, ABDden st dzeyde ykselen Trkiye kart
aklamalar karsnda ksa sreli bir bocalama devresi geirdikten sonra Trkiyenin ABD ile mi
yoksa AB ile mi yoluna devam etmesi gerektii ynnde tartma balatmlardr. Trkiyenin
2004 ylndan beri en byk sorunlarndan birisi olan Kbrs konusunda ve AB ilikilerinde
olduka nemli kararlar alma aamasnn ierisinde bulunduu atmosferde bir anda atelenen
Amerikan kartl furyas sadece dardan deil Trkiye iinden de tevik edilmitir.
ABDli ahinlerin birden bire Trkiye zerinde olumsuz tavr sergilemelerinin altnda yatan
sebep/sebepler nedir?
Mevcut gelime Amerikal ahinler tarafndan Trkiyeyi alternatifsiz brakarak ABnin
Trkiyeden istedii ama Trkiyenin olduka riskli bulduu konular kabul ettirmeye ynelik bir
psikolojik hareket olarak m dnld yoksa ABDnin 2006 ncesinde Orta Douda
gerekletirmeyi planlad operasyonlarda Trkiyeyi tam olarak yanna alarak daha rahat
hareket ve destek imkan salama amal Trkiyeye bir yl ncesinden gz da verme
denemesi miydi? Bu yaklamlarn her ikisi doru da olabilir yanl da. Birinci yaklamn
doruluu/yanll tartlabilir olsa da ikincisinin doru olup olmadn 2006 yl
belirleyecektir.

ABDnin iki Ermeni tasarsn, Kongreye tayarak/tatarak komitelerden kartmasnn

zamann, Trkiyenin 3 Ekim 2005 AB ile mzakerelere balama/artl balama dnemine
denk getirmesi, Amerikan ynetiminin Ermeni sorunu konusunda AB yeleriyle ayn gr
paylatklarn gstermesi bakmndan nemli bir hamle olarak alglanmaldr/alglanmal mdr?
Burada kullanlan Amerikan ynetimi tabiri, sradan kullanlmamtr. Zira, Amerikan
Kongresinde zellikle d politik konular zerindeki tasarlar Beyaz Saray ynetimin onay
alnmadan komitelere tanamaz. Dahas, Orta Douda byk hesaplarn ve beklentilerin
olduu scak bir dnemde Senato ve Temsilciler Meclisindeki Kongre yelerinin Amerikan
ynetiminden bamsz olarak hareket etmeleri, tasar hazrlayarak komitelere ve genel kurula
sokma hazrlklarna girimeleri neredeyse imkanszdr.
ncirlik ssnn kullanm sresinin bir yl uzatld Nisan 2005in zerinden daha 5 ay gibi bir
sre bile gememiken Kongreye iki tasar birden getirtilerek komitelerden geirtilmesi ya
Ermenilere 90. yl armaan olarak nceden vaat edilmi bir szn yerine getirilmesindeki ilk
admlardr ya da ABnin Ermeni sorunu konusunda yapt basklara destek verme amal bir
giriim olarak gerekletirilmitir. Bu tezlerden hangisinin doru hangisinin yanl olduunu da
ilerleyen zaman gsterecektir.
Komitelerde onaylanan tasarlarn Temsilciler Meclisi ve Senatodan kabul edilerek kmas
kararn verecek olan mercii Beyaz Saray ynetiminin kendisidir. Daha nceki tasarlarda olduu
gibi meclis bakan eer isterse tasarlar genel kurula sokmayabilir. Nitekim 2000 ylnda Bill
Clinton ve Genelkurmay Bakan Henry Sheltonn Temsilciler Meclisi Bakan Dennis Hasterte
gnderdikleri -tasar yznden ciddi ulusal gvenlik kayglarnn olduunu belirtenmektuplaryla, tasarnn genel kurula gelii Hastert tarafndan durdurulmutu.
Ermeni tasarlarn meclis gndemine tayp tamama konusunda artk uzman olan Temsilciler
Meclisinin Cumhuriyeti Bakan Dennis Hastertn Beyaz Sarayn izni olmadan yanl bir
giriimde bulunmas mmkn deildir.
Kongrenin normal prosedr, tasarnn nce Temsilciler Meclisi alt komitelerinden birinde
grlmesi sonra genel kurula yani Temsilciler Meclisine tanmas ve daha sonra Senatoda
grmeye almas eklindedir. Eer Senato kabul ederse bu defa Amerikan ynetimine yani
Bakann imzasna gnderilmesi gerekmektedir.
Srelerden birisi de Senatoda tasar reddedilirse (Ayn ey Temsilciler Meclisi iin de geerli)
tasar bu defa Konferans Komitesine gnderilir. Konferans Komitesi tasary onaylarsa, tasar
tekrar meclis bakanlarna gnderilir. Ve bundan sonra Temsilciler Meclisi Bakan ve Senato
Bakan tasary onaylarsa ABD Bakanna imzaya kartlr. Grld gibi, olduka uzun bir
sre var tasarnn nnde...
Tasar ile ilgili Trkiye kanadnn zihnindeki soru ise tasarnn genel kurula kp kmayacadr.
Veya karsa ne olaca hususudur?
Ve en ktsn dnmek...
Tasar hem Kongreden hem Bakandan onay alarak yasalarsa ne olur?
Aslnda bu sorunun cevab olduka basit. Balaycl olmayan, Amerikan politikasnda
gelecee ynelik hibir yaptrm, hatta somut bir ynlendirme gc tamayan, hatta
ilerideki dnemlerde kendisini de skntya sokacak olan (Kzlderililer sorunu, Afrika
kle ticareti vd.gibi konularda) i siyaset esinli bir karar olarak tarihteki yerini alr.
nk benzer tasarlar Amerikan Kongresinden ve ynetimi tarafndan 1895te,
1896da zaten kmt. 1920de benzer bir Ermeni karar tasars onaylanmtr. Yakn
dnemde 1975 ylnda yine bir Ermeni tasars Temsilciler Meclisinden onaylanarak
km ve tarihteki yerini almt.

Karar tasarsnn ABD Kongresinden kn Fransa rneinde olduu gibi gerek Erivan ynetimi
gerekse Ermeni lobisi kendisi asndan zafer sayacaktr. Byle bir olaslkta Ankara-Erivan
ilikileri biraz daha gerginlemi olacaktr. Ancak asl sorun Ankara-Washington ekseninde
yaanacaktr. Bylesi bir durum, Ankaray tarihi bir adm olarak, TrkAmerikan ilikilerinin
geleceine ilikin yeni kararlar almasna itecektir. Johnson Mektubu karsnda smet nnnn
dedii gibi: Yeni bir dnya kurulur. Trkiyede bu dnyada yerini alr. misali.
Her eye ramen Amerikan ynetimi, Trkiyeyi gz ard ederek Ermeni tasarsn resmen kabul
etme gibi bir hatay yapma gafletine der ve Trkiyedeki iktidar da, ABDnin bu kararn
sindirme politikas ierisine girme eilimini sergilerse bu defa Trk milleti iin onurlu bir iktidar
hayali oluur ve Trk milleti bu yeni iktidar iin, sandktaki yerini alr.
Dr. enol KANTARCI
skantarci@fef.sdu.edu.tr