g1 Fizika

Natasha allukoviq, Predrag Miranoviq
Fizika 1
Manual pr msuesit
viti i par i gjimnazit
Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Msimore

PODGORIC 2007
Natasha allukoviq Predrag Miranoviq

FIZIKA 1
Manual pr msuesit
viti i par i gjimnazit
FIZIKA 1
Prirunik za nastavnike
1 razred gimnazije
Botues:
Kryeredaktore dhe
redaktore prgjegjse:
Redaktor:
Recensent:
Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Msimore; Podgoric

Natasha Zhivkoviq
Borko Vujiiq
prof. dr. Mira Vueliq
doc. dr. Mara Shqepanoviq
Zorica Kovaeviq, profesoresh zike
mr. Zoran Llalloviq, psikolog
Radovan Damjanoviq, pedagog
Konsulent
Gjelosh Gjokaj, profesor
Ilustrimet:
Natasha allukoviq
Kopertina:
Tanja Dukiq
Korrektura:
Dimitrov Popoviq
Redaktor teknik:
Rajko Radulloviq
Dizajni dhe palosja:

Pr botuesin:
Shtypshkronja:
Tirazhi:
ISBN
Studio Mouse
Nebojsha Dragoviq
Studio Mouse
50
978-86-303-1234-2
Kshilli i Arsimit t Prgjithshm, me vendimin numr 04-3-3/1 t dats 31.1. 2007, e

aprovoi kt tekst pr prdorim n gjimnaze.
PRMBAJTJA
Vrejtje t rndsishme hyrse .....................................................................................5
1. Madhsit zike ..................................................................................................9
2. Madhsit zike kryesore dhe t tuara. Sistemi SI i njsive..............................10
3. Matjet ..................................................................................................................11
4. T ushtruarit, prsritja, vrtetimi: matja ............................................................12
5. Lvizja mekanike. Shpejtsia mesatare ...............................................................13
6. Shpejtsia e astit. Ligji i pozits ........................................................................14
7. Riprtritja dhe vrtetimi: shpejtsia mesatare dhe e astit; ligji i pozits .............16
8. Lvizja e njtrajtshme drejtvizore .......................................................................17
9. Riprtritja dhe verikimi: lvizja e njtrajtshme drejtvizore ............................18
10. Nxitimi. Lvizja njtrajtsisht e shpejtuar ........................................................19
11. Lvizja njtrajtsisht e ngadalsuar ...................................................................20
12. Riprsritja dhe verikimi: lvizja njtrajtsisht e ndryshueshme ....................22
13. Ushtrime kontrolli me shkrim ...........................................................................24
14. Hedhja vertikale ................................................................................................25
15. Riprsritja dhe verikimi: hedhja vertikale .....................................................27
16. Testi MADHSIT FIZIKE. LVIZJA DREJTVIZORE ..............................28
17. Vektori i pozits dhe vektori i zhvendosjes .......................................................34
18. T ushtruarit, verikimi: mbledhja dhe zbritja e vektorve ..............................35
19. Shpejtsia si vektor ...........................................................................................36
20. Nxitimi si vektor ...............................................................................................37
21. Riprtritja dhe verikimi: shpejtsia dhe nxitimi si vektor ............................38
22. Hedhja horizontale ............................................................................................39
23. Riprsritja dhe verikimi: hedhja horizontale .................................................40
24. Forca ..................................................................................................................41
25. Disa prej forcave n mekanik ..........................................................................43
26. Riprtritja dhe verikimi: forca .......................................................................45
27. Frkimi ..............................................................................................................47
28. Ligji i inercis. Ligji i veprimit dhe i kundrveprimit ......................................48
29. Riprsritja dhe verikimi: forca, ligji i inercis, ligji i veprimit dhe i
kundrveprimit ................................................................................................. 49
30. Ligji themelor i lvizjes (Ligji II Njutonit) .......................................................51
31. Verikimi: Ligji II i Njutonit .............................................................................52
33. Impulsi ...............................................................................................................55
34. Ligji i ruajtjes s impulsit ..................................................................................56

35. Riprsritja dhe verikimi: impulsi ..................................................................57
36. Testi- FORCA DHE IMPULSI ..........................................................................58
37. Shpejtsia kndore e lvizjes rrethore ...............................................................65
38. Lvizja e njtrajtshme rrethore ..........................................................................66
39. Riprsritja dhe verikimi: lvizja e njtrajtshme rrethore ...............................67
40. Nxitimi kndor. Lvizja qarkore njtrajtsisht e ndryshueshme .......................68
41. Riprsritja dhe verikimi: lvizja qarkore njtrajtsisht e ndryshueshme ......69
42. Forca .................................................................................................................70
43. Riprsritja dhe verikimi: forca ......................................................................71
44. Forca e gravitacionit ..........................................................................................72
45. Riprsritja dhe verikimi: forca e gravitacionit ..............................................73
46. Pesha e trupit .....................................................................................................73
47. Test- LVIZJA RRETHORE. GRAVITACIONI...............................................74
48. Lvizja translative dhe rotacionale e trupit .......................................................81
49. Ligjet kinematike t lvizjes rotacionale ...........................................................82
51. Momenti i forcs. Momenti i inercis ...............................................................84
52. Riprsritja dhe verikimi: momenti i forcs dhe momenti i inercis ..............85
53. Momenti i impulsit. Ligji themelor i dinamiks s rotacionit ...........................86
54. Riprsritja dhe verikimi: ligji themelor i dinamiks s rotacionit .................87
55. Ligji i ruajtjes s momentit t impulsit .............................................................88
56. Drejtpeshimi.......................................................................................................89
57. Riprsritja dhe verikimi: ekuilibri .................................................................90
58. Vetit elastike t trupave t ngurt ....................................................................90
59. T ushtruarit dhe verikimi: Ligji i Hukut ........................................................91
60. Testi- LVIZJA ROTACIONALE. DREJTPESHIMI ......................................94
Vrejtje t rndsishme hyrse

Fizika sht lnda e cila prej nxnsit dhe profesorit krkon shum vullnet, entuziazm,
pun dhe kreativitetit. Me nj plan t mir dhe me nj organizim t mir t ors, si njra pal
ashtu edhe tjetra do ta ket m leht. T ligjruarit e ngurt t lnds nga teksti dhe krkimi nga
nxnsit q kt ta prsrisin, do ta bj zikn lnd t mrzitshme dhe t padshirueshme. Nse
ligjet e ziks ilustrohen me shembuj interesant nga jeta e prditshme, nse nxnsit nxiten q
t arsyetojn dhe dallojn zikn kudo rreth vetes, zika do tu duket interesante dhe nuk do ta
ken t vshtir ta msojn.
Ky manual sht shtojc e tekstit Fizika pr klasn e par t gjimnazit, t autorit Natasha
allukoviq dhe Predrag Miranoviqit (n tekstin e mposhtm- teksti) dhe duhet t i ndihmoj
profesorve n realizimin e programit.
Pr raportin plan dhe program- tekst- manual

Teksti, pr sa i prket prmbajtjes, sht n prshtatje me Planin dhe programin pr vitin e
par t gjimnazit t prgjithshm. Nuk ka asnj shprehje, ligj zike, dukurie t cilat prmenden n
qllimet operative t programit e t mos jen t punuara n tekst. Ka edhe disa shprehje t cilat n
mnyr t shkoqur nuk prmenden n program, por jan dhn n tekst sepse mendojm se, me
to, lnda sht m komplete, dhe para s gjithash, m e kuptueshme.
N program, prmbajtja msimore sht ndar n 8 pjes t mdha (tema). Konceptit ton
shpjegues t t njjtave prmbajtje m shum i sht prshtatur ndarja n 11 pjes. Pasi, pr shkak
t mos prputhjes t plan programit zyrtar me tekstin, msuesit t mos ken probleme gjat
prpilimit t planeve t tyre t puns, po ju japim edhe nj propozim t planit global t puns:
Madhsit zike dhe matjet: 3 or pr punimin e lnds s re dhe 3 or pr prsritje, verikimi dhe ushtrim
Lvizja (hyrja): 2+1
Lvizja drejtvizore: 4+6
Lvizja e lakuar: 4+3
Forca: 3+2
Ligjet e Njutonit pr lvizjen: 2+4
Impulsi: 3+2
Lvizja rrethore: 4+4
Gravitacioni: 2+2
Lvizja e trupit t ngurt: 4+4
Drejtpeshimi dhe elasticiteti: 2+4
gjithsej: 33 or pr punimin e lnds s re dhe 35 pr prsritje, verikim dhe ushtrim si
dhe 2 or pr sistematizim
N manual sht dhn edhe propozimi konkret i planit t puns sipas orve, prmbajtjet
programore jan shprndar n 68 njsi msimore. Renditja jon e punimit t lnds sht e njjt
me at n tekst, d.m.th. ajo dallohet nga renditja e dhn n program. Mirpo, numri i orve pr
punimin e lnds s re dhe numri i orve pr prsritjen dhe ushtrimin pr do pjes m t madhe
(e cila quhet TEM n Program) sipas propozimit ton, thuajse prputhet krejt me at q krkohet
nga Programi.
far sht dhn e far nuk sht dhn n kt manual

sht dhn plani operativ i puns, jan propozuar prmbajtjet t cilat duhet t punohen n
kuadrin e do ore dhe jan dhn disa udhzime pr kryerjen e tyre. Nuk jan dhn prgatitjet pr
orn- kt gj do profesor duhet ta bj vet, ashtu si mendon ai se sht m mir, n prputhje
me mundsit e nxnsve t vet dhe me pajisjet e kabinetit q ka n dispozicion.
N kuadrin e punimit t lnds s re, jepen prmbajtjet nga teksti.

N disa vende, jan dhn propozime se si mund t plotsohen kto prmbajtje dhe si mund
t freskohen me ndonj shpjegim, shembull apo eksperiment, q nxnsve tu bhen m interesante
dhe m t kuptueshme.
sht propozuar se si duhet t punohet riprsritja dhe verikimi i lnds.

Nnkuptohet se (kshtu q nuk jepet e shkoqur n manual) se msuesi shpesh do t bj
pyetje direkt q t kontrolloj, nse nxnsit i kan msuar formulimet e shprehjeve dhe t ligjeve
dhe t korrigjoj gabimet eventuale dhe mangsit.
Mirpo, zikn, nuk duhet ta msojn prmendsh, por duke e kuptuar, duke dalluar faktet
shkencore n situatat reale dhe duke e vn dijen n prdorim pr t shpjeguar shembujt konkret
nga praktika. Prandaj pr verikimin e lnds duhet t shfrytzohen edhe pyetjet m t vshtira,
t cilat krkojn t shpjeguarit kualitativ t disa dukurive nga praktika, nganjher edhe detyrat
eksperimentuese dhe, gjithsesi, detyrat llogaritse. N manual jan dhn shembuj t ktyre pyetjeve
dhe jan propozuar detyrat llogaritse nga teksti yn dhe prmbledhja e detyrave, por msuesi
gjithsesi mund t shfrytzoj edhe burime t tjera. Verikimi prmes pyetjeve kualitative dhe detyrave llogaritse duhet t bazohet n metodn e biseds: msuesi bn pyetje t cilat i orientojn
nxnsit q t arrijn tek zgjidhja e duhur. Disa detyra llogaritse tipike msuesi duhet ti zgjidh
krejtsisht n tabel, q nxnsit t msojn metodologjin e punimit t detyrave.
Pjes prbrse e msimit t ziks sht eksperimenti.

Nxnsve kjo u duket edhe mnyra m interesante e puns dhe ajo duhet shfrytzuar maksimalisht. Do t ishte mir sikur shkolla t ishte e pajisur me ndonj komplet pr eksperimentet
demonstruese nga mekanika (ka m shum prodhues t cilt bjn komplete t tilla dhe kompletet
mund t gjenden n treg apo t porositen nprmjet internetit).
N kt manual nuk prmenden kto pajisje, nnkuptohet se ato do ti shfrytzoj do
profesor q i ka. Pajisjet m t komplikuara, t parashikuara ktu, jan dinamometri dhe karroca
demonstruese, t cilat do shkoll mund ti gjej (n vend t karrocs mund t shfrytzohet edhe
automjeti loj). Shum sende mund t demonstrohen edhe me pajisje t thjeshta, t cilat mund
ti bjm vet, apo ti sjellim nga shtpia (n internet mund t gjenden shum shembuj pr kto, t
ashtuquajtur eksperimente t vogla, shum interesante dhe shum t dobishme pr timin e dijeve
dhe motivimin e nxnsve). Jan dhn shembuj t eksperimenteve t vogla shtpiake, t cilat
mund t jen t dobishme edhe n punn direkt n or e pr dik, ndoshta do t jen frymzim q
t bj ndonj pajisje t veten, apo ndonj eksperiment t vetin.
N udhzimin pr orn, qndron edhe propozimi i detyrs pr shtpi.

Pr do njsi msimore jan propozuar metodat msimore dhe mjetet msimore.
Propozimet i jan kushtuar profesorve t cilt nuk kan kabinet t pajisur me aparate.
Nnkuptohet se do profesor, i cili ka mundsi, do t shfrytzoj metodn e demonstrimit t eksperimentit n msim, si dhe pajisjet prkatse dhe instrumentet matse, si mjete msimore.
Nnkuptohet se do kush mund t shfrytzoj edhe kompjuterin pr prezantim e simulime

t ndryshme. Por, pa marr parasysh mundsit e mdha t kompjuterit, nuk duhet t heqim m
njan krejtsisht tabeln dhe shkumsin. Me fjal t tjera, sht shum e rndsishme q nxnsi
t ndjek rrjedhn e mendimit t msuesit gjat shpjegimit t ndonj formule, gjat vizatimit t
ndonj gure apo zgjidhjes s detyrs, ndrsa me video-bimin e gatshm kjo gj nuk mund t arrihet. Domethn, tabela dhe shkumsi duhen nnkuptuar, kshtu q nuk i kemi theksuar si mjete
t veanta msimore.
N Manual jan propozuar edhe ushtrimet e kontrollit me shkrim dhe testet, si metoda pr
kontrollimin e dijeve t nxnsve.
N ushtrimet e kontrollit bhen detyrat llogaritse. Jan parashikuar tri ushtrime kontrolli
dhe jan dhn propozimet konkrete t detyrave (n dy variante apo pr dy grupe nxnsish).
Testet duhet t bhen pas punimit t pjesve t mdha. Jan parashikuar katr teste dhe jan
dhn propozimet konkrete t testeve (n dy variante).
Numri i prgjithshm i orve t mbuluara nga udhzimet n kt manual, sht 68. Dy
ort e tjera jan ort e fundit n do semestr, t cilat zakonisht shfrytzohen pr sistematizimin
dhe nxjerrjen e notave.
Ky propozim i yni, pr kryerjen e msimit, nuk sht ligj dhe nuk sht e domosdoshme
ta zbatoni. Ky sht vetm nj prpjekje pr tju ndihmuar n planikimin dhe organizimin
e orve, q tju japim ndonj ide se si t freskoni lndn q jepni apo si t verikoni dhe ti
bni ort m interesante pr nxnsit. Dshirojm q kto ide t jen nxitje pr kreativitetin
tuaj, q ju vet t gjeni edhe shembuj t tjer, eksperimente, detyra, apo ndonj metod tjetr
pr t punuar njsit msimore, n mnyr q nxnsit tuaj t kuptojn dhe t msojn at
q krkon plan programi, q atyre tu duken m interesante ort dhe q ta duan zikn (apo
s paku t mos e urrejn).
Burime shtes informacionesh
Literatura e cila mund tju ndihmoj pr prgatitjen e orve:
Natasha allukoviq. Fizika I, teksti pr vitin e par t Gjimnazit t matematiks, Kruga,

Beograd
Bojana Nikiq, Natasha allukoviq: Pr nxnsin kureshtar zika sht e leht, Kruga,
Beograd, 2005.
Tomisllav Senqanski: Eksperimente t vogla shtpiake (tre libra, n botim t Kreativni
centar, Beograd)
Vladimir Paar: Fizika I, tekst pr vitin e par t gjimnazit, Libri shkollor, Zagreb, 2004.
Gjurgja Vllaho, Zlatko Vllaho, Vladimir Paar: Fizika I, manual pr msuesit, Libri shkollor,
Zagreb, 2003.
Adresat n internet, n t cilat mund t gjeni informacionet e nevojshme:

http://www.mfa.edu.yu/
(Fizikani dhe astronomi i ri; nj sajt shum interesant dhe i dobishm, i cili punohet n
Zrenjanin)
www.phy.ilstu.edu/jpteo (revista pr msuesit e ziks)
www.iop.org/EJ/journal/PhysEd
(msimi i ziks, zhurnali kushtuar msuesve t ziks n shkollat e mesme)
www.educationindex.com/phyisics/
www.aapt.org/ (shoqria amerikane e msuesve t ziks)
http://physicsweb.org/
http://kvant.mccme.ru/ (revista ruse Kvant)
http://www.google.com/Top/Science/Phyisics/
http://www.chias.org/www/edu/activities/activity1/activity1.html
www.multimedia-phyisik.com
(sajtet n t cilat mund t gjenden t ashtuquajturat eksperimente t vogla, d.m.th. mjetet
msimore t tipit bje vet)
http://rukautestu.vin.bg.ac.yu/
(sajti pr ligjrimin e shkencave n shkoll, n kuadrin e projektit Duart n test)
http://mf.dfs.org.yu (revista Fizikani i ri)
www.dfs.org.yu
(sajti i Shoqats s zikanve t Serbis, n t cilin mund t gjenden ligjratat nga seminaret
pr msuesit e ziks)
http://www.uksrv.co.yu
(komplete t mjeteve msimore t cilat mund t gjenden n Fakultetin e Fiziks n
Beograd)
www.psc.ac.yu (Stacioni hulumtues n Petnic)
www.mg.edu.yu (Gjimnazi i matematiks n Beograd)
1. Madhsit zike
Forma e puns: frontale
Metoda msimore: biseda
Mjetet msimore: teksti, prmbledhja e detyrave
Qllimet:
- q nxnsit t msojn se far jan madhsit zike, njsit matse dhe far sht ligji
i ziks;
- q t kuptojn dallimet midis kuptimit q kan kto shprehje dhe t din t dallojn, nse
ndonj shprehje konkrete sht madhsi zike, njsi matse apo ligj zike apo nuk i prket
asnjrit prej ktyre grupeve.
T shpjegohen madhsit zike si shprehje me t cilat prshkruhen vetit e trupave dhe t

dukurive n natyr.
T jepen shembujt konkret. Pr shembull: masa prshkruan vetin e gravitacionit t trupit;
forca prshkruan dukurin e veprimit midis trupave, intensiteti i rryms prshkruan dukurin e lvizjes s orientuar t elektrizimit. T krkohet nga nxnsit q edhe vet t japin
shembuj.
T theksohet se madhsit zike prshkruajn n mnyr kuantitative vetit, d.m.th. se

madhsit mund t maten dhe se do madhsi ka edhe njsin e vet matse.
T jepen shembujt nga teksti apo t tjera (t cilat mund ti japin edhe vet nxnsit).
T shpjegohet se madhsit zike mund t jen skalare dhe vektoriale dhe t theksohet
dallimi midis tyre.
T jepen shembuj t madhsive skalare dhe vektoriale (t cilat duhet ti thon vetm
nxnsit).
T shpjegohet shprehja ligj zike dhe t prmendet se shum ligje mund t shprehen me
formuln matematikore.
T jepen shembuj nga teksti apo t tjera (t cilat mund ti japin edhe vet nxnsit).
T theksohet se nga formula e cila bashkon madhsit e ndryshme zike, buron e njjta
lidhje midis njsive matse t ktyre madhsive.
T jepen shembuj nga teksti apo t tjera (t cilat mund ti japin edhe vet nxnsit).
sht e rndsishme q nxnsit t kuptojn se jo do shprehje e cila formulohet n zik

sht njkohsisht edhe madhsi zike, se vetia baz e madhsis zike sht se ajo mund t
matet. sht e rndsishme q t din se t gjitha dukurit n natyr zhvillohen sipas rregullave
t caktuara dhe se detyra e ziks sht q t verikoj kto rregulla dhe ti formuloj ato prmes
ligjeve prkatse.
N tekst nuk jan punuar shprehjet e madhsive skalare dhe vektoriale. Edhe pse n shkolln
llore nxnsit e kan br kt gj, sht e mundur q ndonj prej tyre t mos ket ide t qart
pr dallimet midis vektorit dhe skalarit. Prandaj shpjegimi i madhsive zike sht rast i mir q
profesort t prsrisin dhe t sqarojn edhe kto shprehje dhe ju rekomandojm q kjo gj q t
bhet medoemos n kt or.
Detyr shtpie:
T prsriten disa formula t cilat jan punuar n shkolln llore (p.sh. far sht puna
mekanike, intensiteti i rryms elektrike, intensiteti i fushs elektrike, nxehtsia specike...)
Kjo gj sht e nevojshme q, nxnsit n orn e ardhshme, t kuptojn m leht madhsit
zike themelore dhe ato t nxjerra apo njsit matse.
2. Madhsit zike themelore dhe t tuara. Sistemi SI

Mjetet msimore: teksti
Qllimet:
- q nxnsit t msojn se cilat jan madhsit themelore dhe njsit matse t tyre n
Sistemin SI dhe si mund ti tojm njsit e tjera n baz t atyre themelore
T thuhen madhsit zike baz dhe njsit matse prkatse n Sistemin SI.
T tregohet me shembuj se si madhsit (njsit) e tjera mund t shprehen prmes atyre

baz.
Mund t shfrytzohen shembujt nga teksti dhe ato q u jan dhn nxnsve si detyr shtpie.
T shpjegohet me shembuj rndsia dhe nevoja e shfrytzimit t preksit n t shprehurin

e vlerave numerike t madhsive zike.
Mund t shfrytzohen shembuj nga teksti apo prmbledhja e detyrave.
sht e rndsishme q nxnsit t din t bjn analizn dimensionale, d.m.th. q n baz

t lidhjes midis njsive matse t kontrollojn nse formula sht si duhet. U duhet shpjeguar kjo
gj dhe u duhet ilustruar me shembuj.
Pr shembull: T kontrollohet nse formula v = 2as, sht e rregullt, kur v sht shpejtsia,
ndrsa a sht nxitimi e s sht rruga.
Njsia matse pr madhsin n ann e majt t barazimit sht m .
s
Njsia matse pr madhsin n ann e djatht t barazimit sht prodhimi i njsis s
nxitimit dhe rrugs:
m m = m2
s2
s2
Njsit matse n ann e majt dhe n ann e djatht t barazimit nuk jan t njjta, kshtu
q kjo formul sht e gabuar.
Detyr shtpie:
detyrat 1, 2, 4, 5, 9, 10 nga prmbledhja
10
3. Matjet
Mjetet msimore: teksti; riga, shiriti i metrit, kronometri, ampermetri, peshorja
(instrumente t ndryshme matse t cilat i kemi n shkoll)
Qllimet:
-
q nxnsit t msojn se far sht matja dhe pse do matje ka gabimin e vet;
t kuptojn pse matja prsritet disa her dhe si gjendet, n kt rast, rezultati i matjes;
t msojn se far sht gabimi absolut dhe ai relativ dhe cila sht rndsia e tyre;
t llojn t msojn bazat e puns eksperimentuese: si t paraqesim n tabel t dhnat
eksperimentale dhe si t paraqesim rezultatin e matjes me gabimin absolut.
Me shembujt q nxnsit i kan t njohur, u shpjegohet se far sht matja dhe u tregohen
disa instrumente matse.
U shpjegohet pse do matje ka gabimin dhe cilat jan shkaqet kryesore t gabimit.
N shembujt e matjes s monedhs (nga teksti) u shpjegohet se si llogaritet vlera mesatare, si

vlersohet gabimi absolut dhe si shnohet rezultati i matjes me gabimin absolut.
U shpjegohet se far sht gabimi relativ dhe pse sht i rndsishm n procesin e matjes.
Duke pasur parasysh rndsin e eksperimentit dhe t matjes n zik, sht e rndsishme q
nxnsit t msojn se ekzistojn rregulla t caktuara n punimin e rezultateve t matjes: t dhnat
e tuara nga matjet paraqiten n tabelat prkatse dhe rezultati prfundimtar i matjes paraqitet me
gabimin absolut. Prandaj duhet t insistohet q nxnsit q tani t llojn t punojn n kt mnyr,
n mnyr q m von, pa problem, t japin rezultatet e ushtrimeve t tyre eksperimentale.
Detyra e shtpis:
- Prgjigju pyetjeve nga teksti;
- T matet me shiritin e metrit (me ndarjen milimetrike) gjatsia e tavolins; t bhet matja
e gjatsis n 8 vende t ndryshme, t paraqiten rezultatet e matjes n tabeln prkatse,
t llogaritet vlera mesatare dhe gabimi absolut, t paraqitet rezultati i matjes me gabim
dhe t llogaritet gabimi relativ.
11
4. T ushtruarit, riprsritja, verikimi: matjet

(3 or)
Format e puns: puna n grupe, frontale
Metodat msimore: ushtrimet laboratorike, biseda
Mjetet msimore: noniusi, vidha mikrometrike; prmbledhja e detyrave, teksti
Qllimet:
- kontrollimi dhe verikimi i dijeve pr madhsit zike dhe ligjet, pr Sistemin SI dhe pr
matjet,
- q nxnsit t msojn t masin me nonius dhe me vidh mikrometrike;
- t ushtruarit e punimit t rezultateve t matjes.
Prej tri orve t parashikuara pr ushtrim, dy mund t shfrytzohen pr ushtrimet

laboratorike: matjen e gjatsis me nonius dhe me vidh mikrometrike.
- Nxnsit ndahen sipas grupeve (mundsisht sa m t vogla) dhe do grup i jepet nga nj
send, t cilit i duhet matur ndonj dimension.
Pr shembull: dikujt i jepet sfera t cils me nonius apo me vidh mikrometrike i
duhet matur diametri n disa vende t ndryshme, dikujt i jepet teli, t cilit me vidh
mikrometrike i duhet matur diametri n disa vende, dikujt i jepet kutia t cils me
nonius i duhet matur thellsia, dikujt i jepet nj cop gypi, t cilit i duhet matur
trashsia e faqeve...
- N do grup, do nxns duhet t bj disa matje (q gjithsej t jen 6 matje), e t gjith do t
shnojn rezultatet, secili do t bj tabeln e vet me t dhnat, t punoj t dhnat, t llogaris
vlern mesatare dhe gabimin e matjes dhe t paraqes rezultatin me gabimin prkats.
- N orn e dyt nxnsve u duhen ndryshuar detyrat, kshtu q ata q kan matur me nonius
tani duhet t masin me vidh mikrometrik e dhe anasjelltas.
Ora e tret shfrytzohet pr verikim. Mund t punohen shembujt nga teksti dhe
prmbledhja e detyrave, por njkohsisht msuesi edhe mund t bj pyetje q t
kontrolloj, nse nxnsit i kan kuptuar dhe msuar shprehjet. Duhet kontrolluar nse
nxnsit i kan msuar matjet me nonius dhe me vidh mikrometrike.
Kontrollimi i zakonshm nprmjet pyetjeve dhe prgjigjeve, mund t plotsohet edhe me
matje. Pr shembull, nj nxnsi mund ti jepet t mas diametrin e sfers, tjetrit t mas
masn e ather t gjith t llogarisin vllimin dhe dendsin. (Apo: njri mat diametrin
e telit, tjetri mat gjatsin, i treti masn). Ndrsa nxnsit punojn me rezultatet e matjes,
ata duhen pyetur se cilat prej madhsive zike t matura jan madhsi baz e cilat jan t
nxjerra, u jepet q vllimin e llogaritur n mm3 ta shprehin n cm3 apo dendsin e llogaritur
n g ta shprehin n kg .
cm2
m2
12
5. Lvizja mekanike. Shpejtsia mesatare

Metoda msimore; biseda
Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn se lvizja sht relative;
- t kuptojn dhe t msojn kuptimin e piks materiale
- t kuptojn se rruga sht madhsi zike;
- t msojn se far sht shpejtsia mesatare.
Me nxnsit, prkujtohen se far sht msuar pr lvizjen mekanike dhe trupin referent
n shkolln llore.
T tregohet me shembuj se far do t thot se lvizja sht relative.

Mund t shfrytzohen edhe shembujt nga teksti; t krkohet nga nxnsit q edhe vet
t japin shembuj.
T shpjegohet se far sht pika materiale dhe si formulohet pozicioni i saj me an t

sistemit koordinativ.
T shpjegohet se far sht trajektorja dhe rruga e prshkuar; si mund t jet lvizja sipas
forms s trajektores; far sht lvizja e njtrajtshme e far ajo jo e njtrajtshme.
E gjith kjo duhet t ilustrohet me shembuj t cilat i jep msuesi dhe nxnsit.
T prkuzohet shpejtsia mesatare e rrugs.
T bhet ndonj detyr, me t ciln tregohet se si llogaritet shpejtsia mesatare.

Pr shembull, detyra 24 nga prmbledhja.
Shpesh nxnsit nuk i dallojn shprehjet trajektore dhe rrug, apo gabimisht rrugn e formulojn si pjes t trajektores. Prandaj atyre u duhet theksuar se rruga e prshkuar sht madhsi
zike, ndrsa trajektorja jo.
Detyr shtpie:
- pyetjet 4, 6, 7 dhe 9 nga teksti
- detyrat 17, 18, 22 dhe 25 nga prmbledhja
13
6. Shpejtsia e astit. Ligji i pozits

Metoda msimore: ligjrata e msuesit, eksperimenti demonstrues
Mjetet msimore: teksti, prmbledhja e detyrave; rrafshi i pjerrt me fotocenzort dhe me matjet
digjitale t kohs
Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn se zhvendosja sht madhsi zike me t ciln thjesht formulohet
ndryshimi i pozits t trupit gjat lvizjes;
- t kuptojn dallimin midis zhvendosjes dhe rrugs s prshkuar;
- t msojn se far sht shpejtsia e astit dhe t kuptojn dallimin midis shpejtsis s
astit dhe mesatare.
T shpjegohet shprehja- zhvendosje n lvizjen n vij t drejt dhe shprehja shpejtsi

mesatare e zhvendosjes.
T formulohet shpejtsia e astit dhe t shpjegohet se ajo mund t jet pozitive dhe negative.
N baz t shembullit nga teksti, t shpjegohet se far sht ligji i pozits.
Ky shembull mund t shfrytzohet edhe pr t treguar se si me ndihmn e grakut mund
t prshkruhet lvizja: duke krahasuar rrugt q prshkon automjeti n intervale t njjta
kohore, mund t konkludohet leht se lvizja sht jo e njtrajtshme, se shpejtsia rritet,
koordinata gjat gjith kohs rritet, far do t thot se automjeti vazhdimisht lviz n t
njjtin drejtim e kshtu m tej.
T shpjegohet dhe denohet shpejtsia momentale.
Nse keni lugun e Galileit me fotosenzort dhe matsin digjital t kohs, mund t kryeni
eksperimentin (gura 1):
Lshohet sfera nga nj pik O, q ajo t rrokulliset teposht rrafshit t pjerrt me gjatsi 1
m, matet koha gjat s cils ajo prshkon 1 m nga pika A dhe llogaritet shpejtsia mesatare;
Pastaj prsri lshohet sfera nga pika O, matet koha gjat s cils ajo kalon 0,5m t llogaritura
nga pika A dhe llogaritet shpejtsia mesatare; pastaj e njjta gj bhet edhe pr nj rrug m
t shkurtr nga pika A, dhe pr nj rrug prap m t shkurtr... Nxnsit duhet t vrejn
se si shpejtsia mesatare ndryshon, kshtu q ajo
nuk mund t jet madhsi me t ciln prshkruhet
lvizja e sfers n Pikn A; duke zvogluar intervalin kohor nga momenti i kalimit npr pikn
A, tohen shpejtsit mesatare t cilat gjithnj e
m pak dallohen nga njra-tjetra; nxnsit do t
kuptojn intuitivisht se, sikur t mund t masnim
Figura 1
shpejtsin mesatare n nj rrug pafundsisht t
vogl nga pika A apo n nj interval pambarimisht t vogl kohe, do t prcaktonim shpejtsin me t ciln sfera kalon npr pikn A.
Nse nuk mund t kryeni eksperimentin, mund t shpjegoni shpejtsin e astit, duke u
bazuar n rezultatet e eksperimentit, i cili sht kryer nga dikush tjetr;
14
N nj eksperiment sht matur koordinata e trupit, i cili lviz n vij t drejt. Jan tuar
kto rezultate:
t [s]
1,0001 1,0005
x [m]
5,001
5,005
1,001
5,01005
1,005
1,01
1,05
5,0501 5,1005 5,5125
1,1
6,05
20
Duam t prcaktojm shpejtsin e trupit n momentin T = 1s. Kt gj do ta bjm duke

llogaritur shpejtsit mesatare n intervale kohore gjithnj e m t vogla, ku do interval
llon me momentin e dhn (t = 1s). Vrejm intervalin kohor i cili zgjat nj sekond (nga
t1 = 1 s deri n t2 = 2 s). Rruga n kt interval sht s = 20 m 5 m = 15 m, kshtu q shpem
jtsia mesatare sht 15
. Pastaj kt e gj e bjm pr intervalin kohor dhjet her m
s
t vogl (nga t1 = 1s deri t2 = 1.1s)
Rruga n kt interval sht s = 6.05m - 5m = 1.05m, kshtu q shpejtsia mesatare
sht 10,5 m . Me zvoglimin e mtejshm t intervalit kohor, tojm shpejtsit mesatare,
s
vlerat e t cilave jan paraqitur n tabel:
t [s]
0,1
0,05
vs m
s

15
10,5
10,25 10,05 10,02 10,005
0,01
0,005
0,001
0,0005 0,0001
10,0
10,0
Mund t vrehet se me zvoglimin e intervalit kohor rreth momentit t= 1 s, shpejtsia

m
mesatare i afrohet vlers 10 s . Me kt zvoglim t intervalit kohor, ne, n t vrtet i
afrohemi momentit t= 1 s, kshtu q mund t themi se n kt moment, shpejtsia e trupit
sht 10 m .
s
Detyrimisht duhen shpjeguar shprehjet shpejtsia pozitive dhe negative. Pikrisht shpejtsia
sht madhsia m e prshtatshme q nxnsve tu shpjegohet se shenja + dhe -, para vlers
numerike t madhsis vektoriale, shfrytzohet vetm pr tu treguar orientimi i vektorit. Nxnsit
e din q nga shkolla llore se shpejtsia sht vektor, kshtu q gjat lvizjes n vij t drejt ajo
mund t ket nj orientim apo nj tjetr. Vlera numerike e shpejtsis sht gjithsesi pozitive: sikur
automjeti lviz n njrn an t rrugs ashtu edhe kur lviz n ann e kundrt, matsi i shpejtsis
15
tregon gjithnj vlern pozitive, shigjeta sht gjithnj e larguar nga zeroja, n t njjtn an t
shkalls. Por, kur duam t tregojm numerikisht dallimin midis dy makinave, t cilat lvizin me
km
t njjtn shpejtsi, pr shembull 50
, n an t kundrta, ather themi se njra makin ka
h
km
km .
, ndrsa tjetra v2 = - 50
shpejtsin v1 = + 50
h
h
Detyr shtpie:
- pyetjet 1- 7 n tekst;
- detyrat 29 dhe 30 nga prmbledhja
7. Riprsritja dhe verikimi: shpejtsia mesatare

dhe e astit; ligji i pozits
Forma e puns: frontale, sipas grupeve
Metodat msimore: biseda, eksperimenti
Mjetet msimore: rripi i gjat pr matjen e gjatsis, kronometri
Qllimet:
- verikimi i dijeve pr zhvendosjen, shpejtsin mesatare dhe ligjin e pozits;
- ushtrimi i paraqitjes grake t lvizjes dhe shpjegimi i grakut.
N vend t kontrollimit klasik dhe verikimit t lnds prmes pyetjeve dhe prgjigjeve, ora mund
t organizohet edhe n mnyrn e mposhtme:
16
Para fillimit t ors, n oborr apo n

terrenin sportiv, gjendet nj terren me
gjatsi rreth 50 m dhe n do 5 m shnohet
nj vij. Ora duhet t lloj ktu, n oborr.
Nj nxns duhet t zgjidhet q ta kaloj
kt rrug n mnyr t zakonshme: nj
her ecn m shpejt, nj her m ngadal,
nj her vrapon me shpejt, nj her m
ngadal. Nxnsit e tjer duhet t shprndahen prgjat rrugs, duke shnuar kohn
q kalon n do 5 m: disa do t lexojn
kohn e kalimit n kronometr, t tjert do
Figura 2
ta shnojn kt. Pastaj duhet t kthehen
n klas dhe t punojn me rezultatet: n tabel paraqitet koha e kalimit n do 5 m dhe
vizatohet graku, abshisa e t cilit do t jet koha, ndrsa ordinata pozita.
Me ndihmn e grakut prshkruhet se si nxnsi ka lvizur n rrug (gura 2): atje ku pjerrtsia e grakut sht m e madhe, lvizja ka qen m e shpejt (e njjta rrug sht prshkuar
pr nj koh m t shkurtr). Nga nxnsit krkohet q, me ndihmn e grakut, t analizojn
lvizjen e shokut t vet prgjat rrugs (dika punojn n klas e dika si detyr shtpie):
- n cilat pjes t rrugs do t lviz m shpejt e n cilat m ngadal;
- sa sht shpejtsia mesatare n tr rrugn, sa n gjysmn e par t rrugs e sa n 5 m e
fundit etj.;
- sa sht zhvendosja (afrsisht) q ka br gjat 5 s t para, sa n sekondn e gjasht etj.
Detyr shtpie:
- pyetja numr 8 nga teksti (n fundin e pjess Lvizja e njtrajtshme drejtvizore);
- t prsritet funksioni linear (dhe graku i tij) nga matematika- kjo gj nevojitet pr t
kuptuar lndn, e cila do t punohet n orn e ardhshme.
8. Lvizja e njtrajtshme drejtvizore

Metodat msimore: biseda, eksperimenti demonstrues
Mjetet msimore: teksti; nj gyp i gjat prej qelqi i mbushur me lng (glicerin apo vaj), sfera,
kronometri, shiriti i metrit
Qllimet:
- q nxnsit t msojn karakteristikat themelore t lvizjes s njtrajtshme drejtvizore,
t din ta pasqyrojn at dhe ta prshkruajn me formula dhe grakisht
T formulohet lvizja e njtrajtshme si lvizja tek e cila, trupi n intervale t njjta kohore,
prshkon rrug t njjta. Nga kjo t nxirret konkluzioni se shpejtsia mesatare n do interval
kohor sht e njjt.
Mund t konkludohet n mnyrn e mposhtme: nse pr kohn t trupi kalon rrugn s,
ather (me mbledhje) vijon se pr kohn 2t kalon 2s, apo (nj pjestim) se pr 0,5 t kalon
0,5 s, pr 0,01 t kalon 0,01 s etj.; domethn, hersi i rrugs s kaluar me intervalin kohor
sht konstant apo shpejtsia mesatare sht e njjt n do interval kohor.
T nxirret ligji i lvizjes s njtrajtshme drejtvizore: s= v t
Pasi shpejtsia mesatare n do interval kohor sht e njjt, aq sht edhe n do interval
kohor pambarimisht t vogl, d.m.th. shpejtsia e astit n do moment sht e njjt.
Ajo prcaktohet me formuln
v=
s
, ku t sht koha e lvizjes, ndrsa s sht rruga e kaluar gjat ksaj kohe.
t
Nga kjo formul vijon se rruga sht e barabart me prodhimin e shpejtsis dhe
kohs.
17
T shpjegohen grakt e varsis s shpejtsin nga koha dhe t rrugs nga koha; t vrtetohet se si pjerrtsia e grakut s(t) varet nga shpejtsia (nxnsit do ta kuptojn leht grakun
nse din vetit e funksionit linear, q e kan msuar n matematik).
N fund t ors mund t bhet eksperiment (gura 3):

N nj gyp vertikal prej qelqi apo plastike (i cili ka n fund ezmn
prmes s cils mund t lshohet sfera apo tapn e cila mund t
nxirret) shnohen disa vija t qarta n lartsi t ndryshme. Lshohet
sfera q t bjer npr lng dhe matet koha nga vija m e lart (1)
deri tek m e ulta (5); pastaj nga m e larta tek e katrta, nga e
dyta tek e pesta etj. (5 deri 6 rrug t ndryshme t sfers). Shnoni
rezultatet dhe jepuni nxnsve q t llogarisin shpejtsit mesatare
n pjes t ndryshme t rrugs. Do t toni rezultatet q nuk jan
krejtsisht t njjta- krkoni q t shpjegojn pse sht kshtu dhe
si duhet t bhet eksperimenti q rezultatet t jen sa m t sakta.
Figura 3
Detyr shtpie:
- n baz t rezultatit t eksperimenti t br n or, t vizatohet (n letrn milimetrike)
graku i varsis s rrugs nga koha;
- detyrat 10 dhe 11 nga teksti (n fund t kreut Lvizja e njtrajtshme n vij t drejt) dhe
detyra 34 nga prmbledhja.
9. Riprsritja dhe verikimi: lvizja e

njtrajtshme drejtvizore
Forma e puns: frontale dhe individuale
Metodat msimore: biseda, puna e pavarur e nxnsve
Mjetet msimore: prmbledhja e detyrave
Qllimet:
- verikimi i ligjit t lvizjes s njtrajtshme drejtvizore
Verikimi mund t bhet prmes detyrave llogaritse.

- Propozimi i detyrave nga prmbledhja:
- si ilustrim i prdorimit direkt t formuls mund t bhet detyra 35;
- duhet t bhet edhe ndonj detyr n t ciln duhet t vrehen raportet dhe t lidhen
faktet- p.sh. detyrat 36 e 37; prve se shrbejn pr verikimin dhe prvetsimin e
shprehjeve dhe formulave, kto detyra jan shum t rndsishme sepse kontribuojn
edhe n zhvillimin e t arsyetuarit logjik;
- pr ilustrimin e paraqitjes grake t lvizjes mund t bhet detyra 43.
18
T analizohet graku, t cilin nxnsit e kan br si detyr shtpie n orn e mparshme.

Me siguri q pikat t cilat i kan tuar, nuk shtrihen n nj drejtz- t diskutohet me ta pr
kt dhe tu shpjegohet se n kto raste vizatohet graku apo hiqet drejtza m e mir eksperimentale.
sht shum e rndsishme q nxnsit t msojn duke arsyetuar, q teorin e msuar ta

din ta shfrytzojn n situatat konkrete, prandaj detyrat llogaritse jan pjes e pandar e msimit.
Msuesi duhet ti msoj nxnsit se si ti bjn detyrat, tu tregoj atyre edhe metodologjin e
puns, por edhe ti udhzoj n mnyra t ndryshme arsyetimi, dallimi dhe lidhjeve midis asaj q
sht dhen dhe atyre q krkohen. Prandaj gjithnj msuesi duhet t bj ndonj detyr (pak m
t komplikuar) n tabel e ather tu jap nxnsve detyra q ti zgjidhin pavarsisht n tabel,
n etore apo si detyr shtpie.
Detyr shtpie:
- detyrat 38, 39, 41 dhe 44 nga prmbledhja
10. Nxitimi. Lvizja njtrajtsisht e shpejtuar

Qllimet:
- q nxnsit t msojn se far sht nxitimi dhe t kuptojn dallimin midis nxitimit t
lvizjes s shpejtuar dhe nxitimit t lvizjes s ngadalsuar;
- t msojn ligjet e lvizjes njtrajtsisht t shpejtuar dhe t din ti paraqesin ato me formulat e grakt prkats.
T prkujtohet me nxnsit se far kan msuar pr lvizjen e shpejtuar n shkolln llore.
T formulohet nxitimi i lvizjes drejtvizore dhe t shpjegohet se nxitimi mund t jet pozitiv
dhe negativ dhe se far do t thot kjo.
T jepen shembuj t lvizjes s shpejtuar dhe t ngadalsuar (t krkohet nga nxnsit
q t japin shembuj).
T formulohet lvizja njtrajtsisht e shpejtuar si lvizje tek e cila n intervale t barabarta

kohore, shpejtsia rritet njlloj, prej nga nxnsit do t konkludojn se nxitimi sht konstant.
Nga formulimi i nxitimit nxirret formula = 0 + at.
at2
T nxirret formula pr rrugn e prshkuar (prmes shpejtsis mesatare): s = 0 t +
.
2
T vizatohen grakt e varsis s nxitimit nga koha dhe t shpejtsis nga koha. T shpjegohet se si pjerrtsia e grakut (t) varet nga nxitimi.
19
T shqyrtohet lvizja njtrajtsisht e shpejtuar pa shpejtsi llestare (d.m.th. t

tregohen se n forma mund t jepen formulat (t) dhe s(t) dhe si duket graku (t)).
T shpjegohet graku i varsis s rrugs nga koha (prshkrimi i tij me shembull
si n tekst).
sht shum e rndsishme q nxnsit t kuptojn se tek lvizja e ndryshueshme shpejtsia

nuk sht konstante dhe se shpejtsia momentale nuk mund t llogaritet si hers i rrugs s prshkuar me kohn. Atyre u duhet theksuar kjo gj sepse shpesh her gabojn.
Detyr shtpie:
- pyetjet 3-7 nga teksti (n fund t kreut Lvizja njtrajtsisht e ndryshueshme n vij t
drejt);
11. Lvizja njtrajtsisht e ngadalsuar

Mjetet msimore: teksti; rrafshi i pjerrt, karroca demonstruese
Qllimet:
- q nxnsit t msojn ligjet e lvizjes njtrajtsisht t ngadalsuar dhe t din ti paraqesin
ato me formulat dhe grakt prkats
T bhet nj eksperiment i thjesht me t cilin demonstrohet edhe lvizja e shpejtuar edhe

e ngadalsuar: t merret nj drras e pjerrt (ose nn dy kmb t tavolins t vihen shtesa
n q tohet nj pjerrtsi e vogl) dhe t lshohet karroca q t rrokulliset teposht; pastaj
nxnsit i jepet t shtyj karrocn tatpjet. T analizohet se kur lvizja sht e shpejtuar,
kur e ngadalsuar, kur nxitimi sht pozitiv, kur sht negativ...
T shpjegohet se tek lvizja njtrajtsisht e ngadalsuar intensiteti i nxitimit sht i prcak -

tuar me formuln a = 0
dhe nga kjo t nxirret formula = 0 - at .
at2
T nxirret formula
T analizohet se far ndodh me trupin kur ai lvizu me ngadalsim pasi shpejtsia e tij bie
20
s = 0t -
n zero, nse nxitimi vazhdon t ekzistoj (trupi lviz me ngadalsim deri n nj pik t
caktuar n t ciln momentalisht ndalet e pastaj kthehet prapa me nxitim- t tregohet kjo gj
me karrocn e shtyr n rrafshin e pjerrt).
s = 0t
at2
2
T vizatohen grakt e varsis s nxitimit nga koha dhe t

shpejtsis nga koha. T shpjegohet se si pjerrsia e grakut
(t) varet nga nxitimi.
T shpjegohet se n grakun (t) shpejtsia mund t ket edhe
vlera negative (gura 4): n nj moment (tz) shpejtsia sht e
barabart me zero, e pastaj trupi e ndryshon orientimin e lvizjes
dhe shpejtsia rritet- ndryshimit t orientimit t lvizjes i prgjigjen
vlerat negative dhe pozitive t shpejtsis.
Figura 4
sht e rndsishme q nxnsit q mos ngatrrojn shfrytzimin e shprehjeve nxitim n prshkrimin e lvizjes s ngadalsuar. Prandaj duhet insistuar q t msojn se n zik do ndryshim
shpejtsie (edhe rritja edhe zvoglimi i shpejtsis) prshkruhet me madhsin e cila quhet nxitim
dhe se rritja apo zvoglimi i shpejtsis varet nga raporti i drejtimeve t vektorve t shpejtsis
dhe nxitimit. sht e rndsishme t kuptojn se nxitimi negativ do t thot se vektori i nxitimit ka
orientim t kundrt nga vektori i shpejtsis dhe se n formulat pr lvizjen e ngadalsuar simboli
a prfaqson intensitetin e vektorit (kshtu q vlera numerike e ksaj a sht gjithnj pozitive).
Detyr shtpie:
- pyetjet 11 dhe 12 nga teksti;
- detyrat 63, 66 dhe 67 nga prmbledhja
21
12. Riprsritja dhe verikimi: lvizja

njtrajtsisht e ndryshueshme
(2 or)
Metodat msimore: biseda dhe puna n veanti
Qllimet.
- verikimi i ligjit t lvizjes njtrajtsisht t shpejtuar dhe lvizjes njtrajtsisht t ngadalsuar
Pr kto dy or, verikimi mund t bhet prmes detyrave llogaritse dhe eksperimentale.
Propozim i detyrave llogaritse:

- si ilustrim i prdorimit t formulave pr shpejtsin dhe rrugn, tek lvizja njtrajtsisht e
shpejtuar, pa shpejtsi llestare, mund t bhen detyrat 46 dhe 50 nga prmbledhja;
- pr ilustrim t prdorimit t formulave pr shpejtsin dhe rrugn, tek lvizja njtrajtsisht e
shpejtuar, me shpejtsi llestare, mund t shfrytzohen detyrat 54 dhe 55 nga prmbledhja;
- pr ilustrim t formulave pr shpejtsin dhe rrugn gjat lvizjes njtrajtsisht t ngadalsuar, mund t bhet detyra 62 nga prmbledhja.
Mund t kombinohet detyra eksperimentale dhe ajo llogaritse: t lshohet karroca (apo sfera)
q t rrokulliset teposht nj rrafshi t pjerrt dhe t godas n ndonj penges n fund t
rrafshit (rrafshi i pjerrt mund t tohet edhe duke futur nn dy kmbt e tavolins, kshtu
q siprfaqja e tavolins do t jet e pjerrt); t matet rruga e prshkuar dhe koha e lvizjes,
t prcaktohet nxitimi i karrocs dhe shpejtsia me t ciln ajo e godet pengesn.
Nj prej detyrave mund t jet edhe nxjerrja e formuls = 20+2as dhe =
20 - 2as
(kt gj mund ta bjn dy nxns njkohsisht, njri n njrn an t tabels e tjetri n

ann tjetr, me ndihmn e msuesit). Tu theksohet nxnsve se edhe kto formula duhet
ti mbajn mend. T bhen dy detyra (p.sh. 72 dhe 73 nga prmbledhja) t cilat ilustrojn
prdorimin e ktyre formulave.
22
sht e nevojshme t ushtrohet edhe paraqitja grake e lvizjes dhe shpjegimi i grakut.
Pr kt qllim:
- mund t bhen detyrat 60 dhe 67 nga prmbledhja;
- mund tu jepet nxnsve graku i ndonj lvizje t komplikuar dhe t krkohet prej tyre
q t prshkruajn lvizjen.
Pr shembull- gura 5: N 5 s e para lvizja sht njtrajtsisht e shpejtuar, pa shpejtsi llestare, 5 s e tjera trupi
m
lviz njtrajtsisht me shpejtsin 1
; 7,5 s e tjera lviz
s
njtrajtsisht me shpejtim; 10 s e tjera lviz njtrajtsisht
deri n ndalim dhe pastaj pushon. Nga nxnsit mund t
krkohet edhe q t llogarisin nxitimet n ato intervale t
kohs n t cilat ato ekzistojn, por mund t krkohet q kt
ta analizojn vetm cilsisht: n interval kohor nxitimi
sht maksimal, a sht intensiteti i nxitimit tek lvizja e
ngadalsuar m i madh apo m i vogl se tek ajo e shpejtuar etj.
Figura 5
Detyr shtpie:
- t ushtrohen detyrat me qllim prgatitjen pr detyrn e kontrollit me shkrim, e cila do t
zhvillohet n orn e ardhshme
23
13. Detyr kontrolli me shkrim

sht e rndsishme q nxnsit t prvetojn mir ligjet kinematike t lvizjes n vij t drejt, t
din ti prdorin ato. Nse i kan msuar mir, do ta ken m leht, m von, q t kuptojn ligjet
analoge t lvizjes rrethore dhe rotacionale. Q t kontrollohet se n mas nxnsit i kan prvetsuar formulat dhe paraqitjen grake t lvizjes dhe sa din ti prdorin ato, mund tu jepet detyra
e kontrollit n t ciln do t jen detyrat llogaritse dhe grake. Duhet t jepen detyra t ngjashme
me ato q i kan ushtruar n or apo t cilat i kan pasur si detyr shtpie, apo t cilat ekzistojn n
prmbledhjen e detyrave q nxnsit kan n prdorim. Detyrat duhet t jen n shkall t ndryshme
vshtirsie, q t mund t bhet ndarja adekuate e nxnsve sipas suksesit. Ju propozojm q t jepen
4 detyra, t cilat vlersohen me t njjtin numr piksh, kshtu q pr dysh mjafton t bhet nj detyr
(qoft edhe m e lehta), dy detyra pr tresh, tre pr katrsh dhe katr pr pes.
Propozim detyrash
Grupi i par
m
1. Pr koh treni prshkon 18 km, nse lviz me shpejtsin konstante 20 s
2. a) Prshkruaj lvizje e trupit, shpejtsia e t cilit
ndryshon sipas grakut t dhn (gura 6).
b) N interval kohor shpejtsia e trupit sht
maksimale?
c) N interval kohor intensiteti i nxitimit sht
maksimal?
Figura 6
3. Duke lvizur njtrajtsisht shpejtuar, pa shpejtsi llestare, skiatori pas 1 min. arrin shpejtsin
20 m/s. Sa sht nxitimi i skiatorit dhe sa sht rruga q prshkon ai pr kt koh?
4. Treni i afrohet stacionit me shpejtsin 72 km . N distancn 1 km nga stacioni llon t
s
ngadalsohet njtrajtsisht dhe n stacion ndalet. Pr sa koh treni ka lvizur me ngadalsim?
Sa sht shpejtsia q ka pasur kur ka qen 500 m para stacionit?
Grupi i dyt
1. Sa sht rruga q prshkon pr 10 min automjeti, i cili lviz me shpejtsin

konstante 72 km?
s
24
2. a) Prshkruaj lvizjen e trupit, shpejtsia e t cilit

ndryshon sipas grakut t dhn (gura 7).
b) N interval kohor shpejtsia e trupit sht maksimale?
c) N interval kohor intensiteti i nxitimit sht
maksimal?
m
s ,
ngadalsohet njtrajtsisht dhe ndalet pas 25 s. Sa sht
3. Treni futet n stacion me shpejtsin 10
Figura 7
intensiteti i nxitimit t trenit dhe sa sht rruga q prshkon ai pr kto 25 s?

4. Automjeti niset nga gjendja e palvizshme, lviz njtrajtsisht me shpejtim dhe n sekondn
e gjasht prshkon rrugn prej 6 m. Sa sht nxitimi i automjetit? Sa sht shpejtsia q ka ai n
fund t sekonds s gjasht?
14. Hedhja vertikale

Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn lvizjen e nj trupi t lshuar nga ndonj lartsi apo t hedhur me
ndonj shpejtsi llestare n drejtimin vertikal;
- t din t shkruajn formulat pr kt lvizje n baz t formulave pr lvizjen njtrajtsisht
t ndryshueshme, t cilat i kan msuar m par.
Prmes biseds pr at q kan br nxnsit n shkolln llore dhe at q din nga jeta e
prditshme pr rnien e lir, t konkludohet se trupat bien, sepse ato i trheq Toka. T shpjegohet se Toka u jep t gjith trupave t njjtin nxitim dhe se t gjith trupat n vakuum do t
binin me t njjtin nxitim e ajo q dallojm se disa trupa bien m ngadal e disa m shpejt,
sht pasoj e veprimit t ndryshm t rezistencs s ajrit mbi lvizjen e tyre.
Duke u mbshtetur n ligjet e lvizjes njtrajtsisht t ndryshueshme, t shkruhen formulat pr:

rnien e lir
= gt dhe s
gt2
2
hedhjen vertikale posht = 0 + gt dhe = 0t +
gt2
2
25
T analizohet hedhja vertikale lart. T theksohet se kjo n llim sht e ngadalsuar e pastaj
lvizje e shpejtuar dhe se ksaj i duhet kushtuar vmendje, kur zhvillohen detyrat konkrete.
T jepen formulat
= 0 - gt dhe s = 0t -
gt2
, pr lvizjen lart;
2
gt2
, pr lvizjen teposht
= - gt dhe s =
2
Nxnsve mund tu thuhet se formula = 0- gt mund t prdoret pr do lloj lvizjeje: nse

gjat llogaritjes del se > 0, kjo do t thot se n momentin q vshtrojm, shpejtsia e trupit
sht e orientuar lart; nse tohet < 0, do t thot se momentin q vshtrojm shpejtsia e
trupit sht e orientuar teposht.
Shembull: Nse guri hidhet vertikalisht lart me shpejtsin 20 m , sa do t jet shpes
jtsia e tij pas 1 s e sa pas 3 s nga momenti i hedhjes?
Pr t = 1 s kemi = 0- gt =20
m
m
m
-10 s = 10 s guri n momentin e dhn ka shpes
jtsin 10 m/s dhe lviz lart.

m
Pr t = 3 s kemi = 0- gt =20
-30 m = - 10 m , guri n momentin e dhn ka shpes
s
s
jtsin 10 m dhe lviz teposht.
s
Detyr shtpie:
- pyetjet 3, 5, 6, 8 nga teksti
- detyrat 77, 84 nga prmbledhja
- detyra eksperimentuese: t matet koha e rnies s lir t klikerit pr (5-6) lartsi t ndryshme,
dhe pr do lartsi t llogaritet nxitimi i rnies s lir; t llogaritet vlera mesatare e nxitimeve
t tuara dhe t prcaktohet devijimi maksimal i vlerave t llogaritura nga ajo mesatare.
26
15. Riprsritja dhe verikimi: hedhja vertikale

Format e puns: frontale, individuale
Qllimet:
- verikimi i dijeve pr ligjet e hedhjes vertikale teposht dhe lart
Verikimi mund t bhet prmes pyetjeve dhe detyrave t tipit t ndryshm:
T analizohen rezultatet e detyrs eksperimentuese, t cilat nxnsit i kan pasur si detyr

shtpie (t diskutohet pse kan tuar rezultate t ndryshme, sa her e kan matur kohn e
rnies nga e njjta lartsi, far duhet br q rezultatet t jen m t sakta etj.).
T bhen disa detyra nga prmbledhja, me t cilat ilustrohet prdorimi i formulave.

Propozim detyrash nga prmbledhja:
- Prdorimi i formuls pr rnien e lir mund t ilustrohet me detyrn 79.
- Prdorimi i formuls pr hedhjen vertikale teposht, mund t ilustrohet me detyrn 83.
- Prdorimi i formuls pr hedhjen vertikale lart mund t ilustrohet me detyrn 89.
Q nxnsit t integrohen dhe t nxiten pr arsyetim, mund tu jepet q t zgjidhin paradoksin

e mposhtm:
(Msuesi jep detyrn dhe menjher pas ksaj jep vet zgjidhjen)
m
Topi sht hedhur vertikalisht lart me shpejtsin 15 . Sa sht rruga q prshkon topi
s
n sekondn e par e sa gjat 2 s t para?
Zgjidhje: pr t1= 1 s kemi
pr t2= 2 s, kemi s = 0t2 -
gt22
=30m -20m = 10m.
s
Si sht e mundur q t njjtn rrug ta prshkoj edhe pr nj sekond edhe pr dy sekonda?

(Pikrisht ky shembull ilustron se gjat prdorimit t formuls pr rrugn, tek hedhja lart,
duhet t kihet parasysh pr ciln pjes t lvizjes bhet fjal: n momentin t2= 2 s, topi
ndodhet n rrugn n zbritje, nuk lviz me ngadalsim dhe nuk vlen prdorimi i formuls
pr rrugn).
Detyr shtpie:
- t riprsritet lnda e msuar, me qllim q t prgatiten pr testin q do t zhvillohet n
orn e ardhshme.
27
16. Testi
Propozim testi
Testi numr 1
(Grupi i par)
MADHSIT FIZIKE. LVIZJA N VIJ T DREJT

Plotso fjalit
sht trupi, dimensionet e t cilit mund t mos prllen gjat
1.
asaj lvizjeje.
2. Shpejtsia mesatare e rrugs sht hersi i

me
Bashko shprehjet prkatse
3. do emri t preksit, bashkngjiti faktorin prkats numerik
a)
b)
1) 10-9
4) 102
mikro
kilo
a)
10-6
103
2)
5)
3) 10-3
6) 106
b)
4. do madhsie bashkngjiti formuln prkatse (v0 sht shpejtsia llestare, v sht shpejtsia
n momentin t, s sht rruga e prshkuar, a sht intensiteti i nxitimit)
a)
b)
Shpejtsia e lvizjes
njtrajtsisht t
ngadalsuar
Rruga e br gjat
lvizjes njtrajtsisht
t nxituar
1)
= 0t+at
4)
s= 0t+ 2 5)
a)
at2
2)
= 0-at
s= 0-
at2
2
at
2
3)
= 0-
6)
s= 0t- at
b)
Prgjigju me PO apo JO
5. A sht sistemi referues, madhsi zike?
Po zhvendosja?
6. Pika materiale lviz prgjat boshtit x me shpejtsi konstante. Nse x sht koordinata e saj n mox
mentin t, a mund t llogaritet n do rast shpejtsia e saj sipas formuls = ?
t
28
Prgjigju me RRITET, ZVOGLOHET ose NUK NDRYSHON

7. Treni futet n stacion dhe lviz njtrajtsisht me ngadalsim. Si ndryshon, n do sekond t
ardhshme.
a) rruga e prshkuar
b) nxitimit?
8. Nse guri sht hedhur vertikalisht lart me shpejtsin 20 m/s, si ndryshon shpejtsia e tij:
a) gjat sekonds s par t lvizjes?
b) gjat sekonds s tret t lvizjes?
Prgjigju me A < B, A > B ose A = B

9. Krahaso shpejtsit e A = 54 km dhe B = 15 m .
s
h
10. Molla e kalbur ka rn nga dega n tok. Krahaso rrugn e molls (A) dhe zhvendosjen e saj (B).
Rrumbullakos prgjigjen e sakt

11. Cila madhsi sht e tuar?
a) masa b) intensiteti i rryms c) forca d) t gjitha madhsit e msiprme jan t tuara
e) asnjra prej madhsive t msiprme nuk sht e tuar
12. N majn e gypit nga i cili sht nxjerr ajri, ndodhet klikeri, penda e zogut dhe nj kapse metali.
Nse njkohsisht lshohen t bien, cili prej ktyre sendeve do t bjer i fundit n fundin e gypit?
a) klikeri, b) penda c) kapsja ) t gjith do t bien njkohsisht
d) asnjri nuk bie, kur mjedisi sht vakuum.
13. Guri sht hedhur vertikalisht lart. Cili grak n gurn 8 paraqet varsin e shpejtsis nga
koha, kur shkon lart?
Figura 8
14. N gurn 9 sht paraqitur graku i varsis s shpejtsis
nga koha. Sa sht shpejtsia n momentin t = 3 s?
m
a) 5 s
m
b) 4 s
m
c) s
m
d) 0,6 s
m
e) 6 s
15. Sa sht nxitimi n momentin t = 3 s sipas grakut t paraqitur

n gurn 9?
m
a) 0 s2
m
b) 3 s2
m
c) s2
m
d) 0,5 s2
m
e) 2 s2
Figura 9
29
Plotso vizatimin
16. Autobusi i afrohet semaforit n t cilin n at moment ndizet drita e kuqe (gura 10). Vizato vektort
e shpejtsis dhe t nxitimit t autobusit
Testi numr 1
Figura 10
(Grupi i dyt)
MADHSIT FIZIKE. LVIZJA N VIJ T DREJT

Plotso fjalit
1. Vija q prshkon trupi gjat lvizjes quhet
2. Shpejtsia mesatare e zhvendosjes sht hersi i
.
.
me
Bashko shprehjet prkatse

3. do emri t preksit bashkngjiti faktorin numerik prkats
a)
1)
109
2)
106
3)
103
b)
4)
102
5)
103
6)
106
a)
b)
4. do madhsie bashkngjiti formuln prkatse (v0 sht shpejtsia llestare, v sht shpejtsia
n momentin t, s sht rruga e prshkuar, a sht intensiteti i nxitimit)
Shpejtsia e lvizjes
v = v0 at
2
3)
v = v0 at
5) s = v at 2
0
2
6)
s = v0t at
2
a) njtrajtsisht t ngadalsuar
1)
v = v0t at 2)
Rruga e br gjat lvizjes

b) njtrajtsisht t nxituar
4)
s = v0t at
2
a)
b)
5. A sht zhvendosja madhsi zike?
Po pika materiale?
6. Pika materiale lviz prgjat boshtit x. Nse x sht koordinata e saj n momentin t, a mund t llogaritet shpejtsia mesatare n do rast sipas formuls
mes= x ?
t
30

7. Treni niset nga stacioni dhe lviz njtrajtsisht me shpejtim. Si, n do moment t ardhshm,
ndryshon:
a) rruga e prshkuar?
.b) nxitimi?
8. Nse guri hidhet vertikalisht lart me shpejtsin 25 m/s, si ndryshon shpejtsia e tij:
a) gjat sekonds s dyt t lvizjes?
b) gjat sekonds s katrt t lvizjes?
Prgjigju me A < B, A > B apo A = B
km
9. Krahaso shpejtsit A = 20 m dhe B = 70
h
s
10. Basketbollisti vrapon n strvitje nga njri kosh tek tjetri dhe kthehet. Krahaso rrugn e tij (A)
dhe zhvendosjen (B)

11. Cila madhsi sht e tuar?
a) temperatura b) gjatsia c) forca
asnjra nuk sht madhsi e nxjerr
d) t gjitha madhsit e msiprme jan t tuare)
12. N majn e gryks nga e cila sht nxjerr ajri, ndodhen sfera prej metali, gjethja dhe tapa. Nse
lshohen njkohsisht t bien, cili prej ktyre sendeve do t bjer i fundit n fund t gypit?
a) asnjri nuk bie n mjedis vakuum b) t gjith do t bien njkohsisht c) kapsja
d) pena e) klikeri
13. Molla bie nga dega n tok. Cili grak n gurn 11 paraqet varsin e shpejtsis nga koha,
ndrkoh q molla lviz?
Figura 11
14. N gurn 12 sht paraqitur graku i varsis s shpejtsis nga koha. Sa sht shpejtsia n
momentin t = 1 s?
a) 8
m
s
b) 5
m
s
c)
1 m
4 s
c) 4
m
s
c) 6
m
s
31
15. Sa sht nxitimi n momentin t= 1 s sipas grakut n detyrn

e mparshme?
m
m
a) 0,25 s2 b) 1 s2
m
c) 0,5 s2
m
c) 8 s2
m
c) 4 s2
Figura 12
Plotso vizatimin
16. Automjeti i afrohet ngadal semaforit n t cilin,
n at moment, ndizet drita e gjelbr (gura 13).
Vizato dhe shno me simbolet prkatse, vektort
e shpejtsis dhe t nxitimit t automjetit.
Prgjigjet
Grupi i par
1. pika materiale
2. rruga e prshkuar, koha e kaluar
3. a -2, b - 5
5. jo, po
6. jo
7. a) zvoglohet b) nuk ndryshon
8. a) zvoglohet; b) rritet
9. A = B
10. A = B
11. c
12. d
13. b
14. a
15. e
16)shpejtsia n drejtimin drejt semaforit, nxitimi n ann e kundrt
Grupi i dyt
1. trajektorja
2. zhvendosja, koha e kaluar
32
Figura 13
3. a - 3, b -6
4. a - 3, b - 6
5. po, jo
6. jo
7. a)rritet, b) nuk ndryshon
8. a) zvoglohet, b) rritet
9. A > B
10. A > B
11. c
12. b
13. a
14. d
15. e
16. t dy vektort kan drejtim drejt semaforit
Propozim i vlersimit t prgjigjeve
1. 1 pik
2. 1 pik
3. 2 pik (nga nj pr do prgjigje t sakt)
6. 1 pik
9. 1 pik
10. 1 pik
11. 1 pik
12. 1 pik
13. 1 pik
14. 1 pik
15. 1 pik
16. 2pik (nga nj pik pr do vektor t vizatuar e shnuar sakt)
Vlersimi
Nuk jan t gjitha pyetjet t lehta, kshtu q mendojm se nuk duhet insistuar n at se 50% sht
e mjaftueshme pr t br vlersimin. Prmes pyetjeve me vshtirsi t ndryshme arrihet gradimi
i dijeve, kshtu q nxnsit m t dobt, do t bjn pyetjet m t lehta, ndrsa m t mirt do t
din edhe ato m t vshtirat. Ju propozojm kt kriter t vlersimit:
0-6 pamjaftueshm (1)
7-10 mjaftueshm (2)
11-14 mir (3)
15-18 shum i mir (4)
19- 22 shklqyeshm (5)
33
17. Vektori i pozits dhe vektori i zhvendosjes

Mbledhja dhe zbritja e vektorve
Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn se ndryshimi i pozicionit sht i prcaktuar .... nga vektori i
zhvendosjes;
- t msojn se si mblidhen dhe zbriten madhsit vektoriale
T prsritet dhe t verikohet ajo q nxnsit kan msuar pr madhsit vektoriale n

shkolln llore (far sht madhsia vektoriale, shembuj t madhsive vektoriale).
T formulohet vektori i pozits dhe vektori i zhvendosjes dhe t shpjegohet se ato njkohsisht percaktojn pozitn, gjegjsisht ndryshimin e pozits.
Me shembuj t mbledhjes s zhvendosjes t shpjegohet mbledhja e vektorve me bashkngjitje (pikrisht mbledhja e zhvendosjeve sht shembull tipik i cili tregon pse vektort
nuk mblidhen aritmetikisht, por gjeometrikisht).
T punohen shembuj t mbledhjes s vektorve me t njjtin drejtim dhe mbledhjes s
vektorve q i kan drejtimet normale n mes veti.
T shpjegohet shprehja e vektorit t kundrt dhe e zbritjes s vektorve. T tregohet se zhvendosja sht diferenca e vektorit radius prfundimtar me at llestar.
sht tepr e rndsishme q nxnsit t kuptojn se far sht madhsia vektoriale dhe
far do t thot shenja - para vektorit; se gjat mbledhjes s vektorve n t njjtin drejtim nuk
sht njlloj, nse vektort jan t orientuar njlloj apo n an t kundrta; se intensiteti i diferencs
s vektorve mund t jet i barabart me shumn e intensitetit t ktyre vektorve.
Detyr shtpie:
- disa detyra t mbledhjes dhe zbritjes s vektorve kolinear me orientim t njjt dhe t
kundrt.
34
18. T ushtruarit, verikimi: mbledhja dhe zbritja

e vektorve
Qllimet:
- q nxnsit t msojn prgjithmon mbledhjen dhe zbritjen e vektorve
Tu shpjegohet nxnsve se si mund t llogaritet shuma e dy vektorve q formojn kndin

30o, 45o apo 60o me an t njohurive q kan marr nga gjeometria.
T bhen disa shembuj t mbledhjes dhe zbritjes s vektorve me drejtime t ndryshme (disa
shembuj i bn msuesi n tabeln e disa i bjn nxnsit).
Mund t bhen, pr shembull, detyrat 96 dhe 97 nga prmbledhja.
Nxnsit akoma nuk e kan msuar trigonometrin dhe nuk mund t llogarisin intensitetin
e vektorve t cilt tohen me mbledhjen e dy vektorve t fardoshm jokolinear. Pr zikn,
q n klasn e par, sht e rndsishme t din t mbledhin vektort e drejtimeve t ndryshme,
sidomos t din t prcaktojn projeksionet e vektorve. Prandaj duhet tu shpjegohet mir se si
prcaktohen katetet, kur dihet hipotenuza e trekndshit knddrejt, i cili ka dy knde nga 45o, apo
njrin 30o e tjetrin 60o. Duhet t insistohet q nxnsit kt gj ta msojn, n mnyr q t mos
ndeshen me vshtirsi n kuptimin e lnds q vijon.
Detyr shtpie
- disa detyra me mbledhjen dhe zbriten e vektorve me drejtime t ndryshme.
35
19. Shpejtsia si vektor

Metodat msimore: t shpjeguarit me goj nga msuesi, biseda
Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn se shpejtsia ka drejtimin e tangjentes mbi trajektoren;
- t msojn se si bashkohen shpejtsit dhe t kuptojn si se kur duhen bashkuar.
- t kuptojn se far sht shpejtsia relative e dy trupave dhe t din si ta prcaktojn at.
T formulohet shpejtsia mesatare dhe momentale prmes vektorve t zhvendosjes dhe t

tregohet se vektori i shpejtsis ka drejtimin e tangjentes mbi trajektoren.
T shpjegohet bashkimi i shpejtsive me shembull.

Pr shembull mund t analizohet shembulli nga teksti, me barkn n uj nxnsit e kan
t njohur kt dhe mund ta kuptojn pa vshtirsi.
T shpjegohet se far sht shpejtsia relative dhe t tregohet, n baz t ligjit t mbledhjes
s shpejtsive, se si llogaritet shpejtsia relative.
T jepen shembuj t shpejtsis relative. Pr shembull: pse gjurma e shiut sht e pjerrt,
mbi xhamin e autobusit edhe pse nuk fryn er; pse futbollisti, kur do t ndal topin q i
vjen, e trheq kmbn pas etj. Mund t analizohen edhe disa pyetje nga teksti.
Detyr shtpie:
- detyrat 107, 108, 114, 115 nga prmbledhja.
36
20. Nxitimi si vektor.

Zbrthimi i vektorve
Metodat msimore: t shpjeguarit me goj nga msuesi, biseda
Qllimet:
- q nxnsit t msojn se si t shprbjn vektort n dy drejtime;
- t kuptojn se nxitimi, n rastin e prgjithshm, a dy komponentt, ku njri shkakton
ndryshimin e drejtimit, ndrsa tjetri, ndryshimin e intensitetit t shpejtsis.
T tregohet se vektort mund t mblidhen edhe duke konstruktuar paralelogramin dhe kjo
gj t shfrytzohet pr t shpjeguar zbrthimin e vektorve n komponent.
T formulohet nxitimi mesatar dhe momental si madhsi vektoriale.
T shpjegohet nxitimi tangjentor dhe normal dhe t tregohet me shembuj se si prcaktohen

kto komponent kur njihet nxitimi i prgjithshm dhe anasjelltas.
Pr shpjegimin e nxitimit tangjentor dhe normal mund t shfrytzohet shembulli i lvizjes s
gurit t hedhur pjerrtas nga toka (gura 14). Nxnsit e din se si duket trajektores e gurit; din
se mbi gurin n uturim vepron vetm Toka, ashtu si edhe kur guri hidhet lart, kshtu q do
ta ken t qart se nxitimi i gurit sht nxitimi g. N pjesn hyrse t trajektorja, nxitimi g ka
komponentin tangjentor, t orientuar n an t kundrt n lidhje me shpejtsin, prandaj shpejtsia zvoglohet; ka edhe komponentin normal dhe prandaj ndryshon edhe drejtimi i shpejtsis.
N pjesn n ulje t orbits, nxitimi tangjentor ka t njjtin orientim si shpejtsia, kshtu q
shpejtsia rritet; ekziston edhe nxitimi normal, kshtu q ndryshon drejtimi i lvizjes.
Figura 14
sht e rndsishme q nxnsit t kuptojn dhe t msojn se si zbrtehen vektort n

komponent prgjat dy drejtimeve, sepse kt gj do ta prdorin shpesh n punn e mtejshme.
Detyr shtpie:
- disa detyra me shprbrjen e vektorve (p.sh. 100 dhe 101 nga prmbledhja)
37
21. Riprsritja dhe verikimi: shpejtsia dhe

nxitimi si vektor
Qllimet:
- verikimi i dijeve pr bashkimin e shpejtsive dhe shprbrjen e zbrthimin dhe nxitimit,
n komponent
Verikimi i dijeve mund t bhet prmes shembujve kualitativ n t cilat nuk krkohet q
nxnsit t llogarisin vlerat konkrete, por t krkojn gjeometrikisht, komponentt apo t
mbledhin vektort.
Pr shembull:
Nse avioni e ruan kursin n drejtimin AB; ndrsa era

fryn me shpejtsin u n drejtimin e caktuar, n cilin
drejtim do t uturoj avioni (gura 15)? kurs duhet
t mbaj avioni q t uturoj n drejtimin AB?
Dy automjete lvizin prgjat drejtimeve normale me njri - tjetrin

(gura 16). T prcaktohet shpejtsia e automjetit 2 n lidhje me
automjetin 1.
Lavjerrsi lkundet midis pozicionit A dhe B. T paraqiten vektort

e nxitimit tangjentor dhe normal t lavjerrsit kur ai kalon npr
pozicionin C n drejtimin e shnuar (gura 17).
Figura 15
Duhet t bhen edhe disa detyra llogaritse n mnyr q nxnsit

t ushtrojn prdorimin e formulave t msuara.
Pr shembull: detyrat 111 dhe 116 nga prmbledhja.
Detyr shtpie:
-t prsriten ligjet e lvizjes s njtrajtshme dhe t hedhjes vertikale
(n mnyr q nxnsit t kuptojn m leht ligjet e hedhjes horizontale, t cilat do ti msojn n orn e ardhshme).
38
Figura 16
Figura 17
22. Hedhja horizontale

Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn se hedhja horizontale mund t shikohet si rezultat i bashkimit t
dy lvizjeve t pavarura n vij t drejt;
- t din t prshkruajn kt lvizje me barazimet prkatse.
T analizohet shembulli nga teksti (lvizja e sfers s shtyr nga tavolina) dhe t shpjegohet
se si ndrtohet trajektorja.
T jepen shembuj t hedhjes horizontale (dhe t krkohet nga nxnsit q ato t japin shembuj).
T shpjegohen formulat t cilat prcaktojn pozicionin momental dhe shpejtsin e trupit:
x = v0t, y = H
gt 2
dhe
i v v 02 (gt) 2 .
2
T shpjegohet se si me ndihmn e ktyre formulave prcaktohet koha e lvizjes dhe largsia.

Pr kt qllim mund t shfrytzohet shembulli nga teksti.
Detyr shtpie:
- pyetjet nga teksti;
- detyrat 118 dhe 119 nga prmbledhja.
39
23. Riprsritja dhe verikimi: hedhja horizontale

Format e puns: frontale, puna n grupe
Metodat msimore: biseda, eksperimenti, puna e pavarur e nxnsve
Mjetet msimore: shiriti i metrit, plastelina; prmbledhja e detyrave
Qllimet:
- verikimi dhe thellimi i dijeve pr hedhjen horizontale
Verikimi mund t bhet me ndihmn e eksperimenteve:
Nxnsit ndahen n grupe, do grupi i jepet nga nj cop plastelin dhe shiriti i metrit. Atyre
u caktohet detyra q t masin lartsin dhe largsin e hedhjes horizontale dhe t llogarisin
shpejtsin gjat rnies.
Nxnsve u duhet dhn edhe udhzimi se si ta bjn eksperimentin:
Nga qoshja e tavolins shtyhet me rige nj cop plastelin, n drejtimin horizontal ajo do
t uturoj, do t bjer n dysheme dhe do t ngjitet n t (ose s paku do t lr nj shenj
t dukshme n vendin ku ka rn). Mund t matet lartsia nga e cila uturon plastelina dhe
largsia ku arrin. N baz t ksaj duhet t llogaritet shpejtsia me t ciln ka uturuar
plastelina nga tavolina dhe shpejtsia me t ciln e ka goditur dyshemen. Eksperimenti
mund t prsritet disa her, n mnyr q nj numr sa m i madh nxnsish t marrin
pjes direkt n pun dhe n mnyr q nxnsit t shohin se largsia sht m e madhe,
nse sfera shtyhet me nj shpejtsi m t madhe.
Pas bjn matjet dhe llogarisin shpejtsin llestare, nxnsit mund t ndrtojn rrugn e
cops s plastelins- duke llogaritur koordinatat n momentet e ndryshme t uturimit dhe
duke vizatuar pikat prkatse n letrn milimetrike.
Nse nxnsit masin kohn e uturimit t cops s plastelins, mund t kontrollojn edhe
formuln t= 2h
g
Detyr shtpie:
40
24. Forca (2 or)

Metodat msimore: biseda
Mjetet msimore: magneti, sfera prej eliku, dinamometri, peshat, susta me unazn prej teli, riga,
tabela, shkumsa me ngjyra; teksti
Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn dhe t msojn se far sht forca dhe ndryshime tek trupi shkakton ajo;
- q t msojn se si mblidhen dhe zbrthehen forcat
T prsritet me nxnsit ajo q kan msuar pr forcn n shkolln llore. T insistohet q

t kuptojn se intensiteti, drejtimi dhe orientimi i shpejtsis s nj trupi, mund t ndryshohet
vetm nse mbi trupin vepron ndonj trup tjetr.
Pr kt mund t binden me shembuj nga praktika dhe me eksperimente (ndryshimi i
intensitetit dhe drejtimit mund t demonstrohet me eksperimentin e thjesht duke vepruar me magnet mbi sfern prej eliku, ashtu si sht prshkruar n tekst; ndryshimi
i orientimit mund t demonstrohet me shtyrjen e sfers nga ndonj penges- orientimi i
lvizjes s sfers ndryshon sepse mbi sfern vepron pengesa).
T formulohet forca si mas e veprimit midis trupave.
T shpjegohet se forca on edhe n deformimin e trupit.

T ilustrohet me shembuj dhe t shpjegohet principi kryesor i matjes s forcs me dinamometr (i jepet nj nxnsi q t kontrolloj se susta e dinamometrit deformohet m shum
nse trhiqet m shum).
T vrtetohet se forca sht madhsi vektoriale. T demonstrohet zbrthimi e forcave:

Njri skaj i susts shtrngohet n tabel, ndrsa skaji tjetr kapet n unazn prej teli. Thirren dy
nxns q t kapin dinamometrat pr unaz, i trheqin ato n an t ndryshme, n mnyr q i tr
sistemi t jet n ekuilibr (gura 18 a). T shnohet n tabel pozicioni i unazs dhe t hiqen vijat
t cilat tregojn drejtimin e susts dhe t dinamometrit (vijat e kuqe n gur). Lexohen forcat q
tregojn dinamometrat (F1 dhe F2). Dinamometrat hiqen dhe lshohet susta, ndrsa n drejtimet
e shnuara t dinamometrit, vizatohen shigjetat, gjatsit e t cilave jan n proporcion me forcat
F1 dhe F2, t cilat i kan treguar dinamometrat (shigjetat e zeza n gurn 18 b).
Figura 18
41
Pastaj thirret nj nxns q t var dinamometrin pr

unazn dhe t trheq sustn, n mnyr q ajo t ekuilibrohet n po at pozicion n t cilin ka qen kur jan
trhequr dy dinamometrat (gura 19): susta dhe unaza
duhet t vihen n pozicionin i cili ka mbetur i shnuar
n tabel- ather mbi sustn vepron e njjta forc si
ajo q ka vepruar n rastin e par. T hiqet drejtimi n
t cilin sht vn dinamometri dhe t lexohet forca F,
t ciln e tregon dinamometri. Dinamometri hiqet dhe
Figura 17
vizatohet shigjeta, gjatsia e s cils i prgjigjet forcs
F (shigjeta e kuqe n gurn 18 b). T tregohet se shigjeta R sht diagonale e paralelogramit t
ndrtuar nga shigjetat F1 dhe F2.
T demonstrohet shprbrja e shigjetave:

Skajet e dy dinamometrave kapen n tabel dhe n t dy dinamometrat varet pesha. Sustat e tyre hapen si pasoj e veprimit t komponentit t peshs mbi t. Kto komponent
mund t prcaktohen duke shnuar me shkums drejtimet prgjat t cilave jan vn
dinamometrat dhe duke lexuar forcat F1 e F2 t cilat i tregojn (gura 20). Pastaj largohet
dinamometri dhe pesha, ndrsa n drejtimet e shnuara vizatohen shigjetat, gjatsit e
t cilave jan n proporcion me forcat F1 dhe F2. Pastaj duhet t varet pesha vetm mbi
nj dinamometr dhe t lexohet forca F (pesha e peshs) t ciln ai tregon, e ather n
vizatimin e lluar vizatohet edhe shigjeta vertikale, gjatsia e s cils sht n proporcion me forcn F. T tregohet se shigjetat F1 dhe F2 jan brinj t paralelogramit, ndrsa
shigjeta F sht diagonale. (Nse dinamometrat jan t njjt, ather ato do t hapen
njsoj; nse duam q komponentt t jen t ndryshm, duhet t kemi dy dinamometra
me susta me koecient t ndryshm elasticiteti).
T bhen shembuj t bashkimit dhe shprbrjes s forcave, nga teksti (apo shembuj t tjer)
Figura 20
Sipas Programit t prcaktuar, duhet q nxnsit t din t shfrytzojn funksionet trigonometrike pr llogaritjen e komponentve t vektorve. Mirpo trigonometria, n matematik
msohet vetm n vitin e dyt, kshtu q msuesi i ziks duhet t shpjegoj edhe funksionet baz
t trigonometris dhe raportet midis tyre. Mendojm se kjo gj sht e panevojshme: rndsi ka q
42
nxnsit t kuptojn domethnien zike t komponentve, apo t projeksioneve pingule t vektorve

n drejtimin e caktuar e nuk ka rndsi se si do t llogaritet gjatsia e projeksionit!
Msimi i sinusit dhe kosinusit shpesh on tek largimi i vmendjes s nxnsit nga ajo q sht
kryesore, ato m shum mendojn pr at se si duhet llogaritur sinus i apo kosinusi i kndit, sesa
kuptojn pse duhet krkuar projeksioni i vektorit dhe cilin projeksion duhet t llogarisin.
Pr shembujt konkret q do t bhen, mjafton q nxnsit t din raportet midis katetit dhe hipotenuzs n trekndshin knddrejt me kndet e ngushta 60o dhe 30o, apo dy kndet e ngushta me
nga 45o, e kto raporte nxnsit i kan msuar n matematik dhe vetm duhet ti prkujtojn.
Ndrkoh atyre mund tu prmendni se ekzistojn edhe mnyra pr llogaritjen e katetit t nj
trekndshi knddrejt dhe se ato do t msohen m von n matematik.
Detyr shtpie:
- pyetjet 5-8 nga teksti
25. Disa prej forcave n mekanik

Qllimet:
- q nxnsit t msojn vetit kryesore t disa forcave q veprojn rreth nesh
T prsritet me nxnsit se cilat forca kan msuar n shkolln llore.
T verikohet ajo q nxnsit din pr forcn e rndess, t nxirret formula Fg = mg
T shpjegohet se kur dhe si veprojn forcat e elasticitetit.

T theksohet se forca e elasticitetit nuk vepron mbi do
trup, i cili sht n kontakt me perin dhe se ajo sht e
drejtuar q ta trheq trupin.
Kjo gj mund t shpjegohet me shembullin e karrocs
n t ciln sht kapur nj pesh me an t perit i cili
sht hedhur mbi ikrikun (gura 21)- mund edhe
t demonstrohet: peri sht i tendosur sepse forca e
rndess e trheq peshn posht, ndrsa forcat e elasticitet veprojn edhe mbi peshn, edhe mbi karrocn,
edhe mbi ikrikun.
- Duhet theksuar se forca e elasticitetit prgjat perit kudo
sht e njjt, nse masa e perit sht e paprllshme.
Figura 21
43
T shpjegohet se si vepron forca e shtypjes s trupit mbi bazn e si vepron forca e reaksionit normal mbi bazn dhe cili sht raporti i tyre (mund t prdoret ligji i veprimit dhe
kundrveprimit, sepse nxnsit e kan msuar at n shkolln llore).
T tregohet me vizatim drejtimi dhe orientimi i veprimit t ktyre forcave mbi bazn
horizontale, vertikale, t pjerrt dhe sferike.
T shpjegohen vetit kryesore t forcs s shtypjes dhe t jepet formula Fpot = Vg
T shpjegohen vetit kryesore t forcs s elasticitetit dhe

t jepet formula Fel = kx. T theksohet se forca ekziston
prgjat tr susts dhe se ajo vepron mbi do trup me t
cilin susta sht n kontakt. Kjo gj mund t shpjegohet
me shembullin (gura 22): nse sportisti e trheq sustn,
susta vepron me forcn e elasticitetit, edhe mbi t, edhe
mbi murin.
T shpjegohet se kur dhe si vepron forca e rezistencs s mjedisit.
Figura 22
sht shum e rndsishme q nxnsit t msojn se kur dhe si veprojn forcat e msiprme,
sepse ato prcaktojn sjelljen e trupave rreth nesh dhe shpesh do t prmenden n punn e mtejshme
n ort e ziks.
Detyr shtpie:
- detyra 125 nga prmbledhja
44
26. Riprsritja dhe verikimi: forca

Forma e puns: frontale, individuale
Metodat msimore: eksperimentet demonstruese, puna e veant e nxnsve
Mjetet msimore: rrafshi i pjerrt, karroca demonstruese, dy dinamometra, peshorja
Qllimi:
- verikimi i dijeve pr forcn
Pr t kontrolluar dhe verikuar dijet mund t shfrytzohet eksperimenti:
Karroca vihet mbi tavolin, ajo nuk lviz (gura 23). Pyetje: Cilat forca veprojn mbi karrocn
(N dhe Fg) dhe pse karroca nuk lviz (sepse rezultantja e forcave N dhe mg sht e barabart
Figura 23
me zero).
Karroca vihet n rrafshin e pjerrt (gura 24)- karroca do t
lviz. Pyetje: cilat forca veprojn tani mbi karrocn; pse karroca tani lviz; cili sht drejtimi dhe orientimi i rezultantes
s forcave t rndess dhe forcs s reagimit t bazs? (me
do prgjigje nga nxnsit krkohet q t paraqes n vizatim
forcat, apo rezultanten e forcave).
Figura 24
N karroc kapet dinamometri dhe ai trhiqet n mnyr q

karroca t mos lviz (gura 25). Pyetje: cilat forca veprojn
mbi karrocn; sa sht rezultantja e tyre; sa sht rezultantja
e forcs s rndess dhe forcs s reagimit t bazs?
Figura 25
45
T njjtat pajisje mund t shfrytzohen edhe pr kontrollimin dhe ushtrimin e shprbrjes s

forcave (gura 26). Detyra sht: t matet forca e rndess, komponenti e forcs s rndess
paralele me rrafshin e pjerrt dhe komponenti i forcs s rndess normal me rrafshin e pjerrt
dhe t kontrollohet nse vlerat e matura prputhen me ato t llogaritura.
Pyetje:
Figura 26
- Si mund t matet komponenti i forcs s rndess, paralele me rrafshin e pjerrt (me dinamometr- kur karroca nuk lviz, dinamometri tregon sa sht komponenti paralel i forcs
s rndess) Figura 26
- Si mund t matet komponenti i forcs s rndess, normal me rrafshin e pjerrt? (vihen
drrasat- ather dinamometri tregon sa sht komponenti normal i forcs s rndess).
- Si prcaktohet forca e rndess? (llogaritet masa e karrocs dhe llogaritet forca e
rndess).
Detyra tjetr sht q nxnsit t kontrollojn grakisht vlerat e matura (gura 26): n hartn milimetrike duhet t vizatohet rrafshi i pjerrt, dimensionet e t cilit jan n proporcion me rrafshin e
h1 h
pjerrt n t cilin
br eksperimenti
; t vizatohet vektori, gjatsia e t cilit sht
=
h1 sht
h
l
l

1
1

l1 forcn
l e rndess e pastaj kt forc e shprbjm n komponentin normal dhe
n proporcionme
at paralel; me rig masim gjatsit e komponentve dhe krahasojm raportin e gjatsive t vektorve Fgp dhe Fg (apo Fgp dhe Fg) me raportin e vlerave t matura t forcave.
Detyr shtpie:
- disa detyra llogaritse (p.sh. 128, 131, 135, 136, 138 nga prmbledhja)
46
27. Frkimi
Metodat msimore. biseda, eksperimenti demonstrues
Mjetet msimore: paralelopipedi prej druri n njrn an t t cilit sht kapur letra
zmerile, dinamometri, peshat; teksti
Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn se kur dhe si veprojn forcat e frkimit;
- t msojn formulat me t cilat prcaktohen forcat e frkimit dhe t kuptojn dallimin
midis frkimit statik dhe frkimit t rrshqitjes.
T shpjegohet frkimi statik.

Mund t demonstrohet praktikisht eksperimenti me zhvendosjen e tavolins, i prshkruar n tekst.
- Me eksperiment tregohet se forca e frkimit varet nga ashprsia

e siprfaqes prekse dhe forca e shtypjes normale (gura 27):
vihet paralelopipedi mbi tavolin n mnyr q t jet i shtrir
n ann e lmuar, kapet me dinamometr dhe ngadal trhiqet
Figura 27
deri sa t lloj t zhvendoset- forca e cila tregon ather dinamometri sht e barabart me forcn maksimale t frkimit
statik; pastaj e njjta gj bhet me paralelopipedin i cili e prek tavolinn me siprfaqen e vet t
ashpr; pastaj bhet eksperimenti me paralelopipedin mbi t cilin sht vn pesha.
T nxirren formulat pr forcn e frkimit statik Ftr = F dhe Ftr
T shpjegohet forca e frkimit t rrshqitjes.

- T tregohet me eksperiment se ajo varet nga ashprsia e siprfaqes prekse dhe forca e shtypjes
pingule: dinamometri i kapur pas paralelopipedit trhiqet n mnyr q paralelopipedi t lviz
njtrajtsisht- ather forca q tregon dinamometri sht e barabart me forcn e frkimit t
rrshqitjes (para ksaj ore duhet ushtruar dora q dinamometri t trhiqet njtrajtsisht); t tregohet
se forca e frkimit sht m e madhe, kur siprfaqja sht m e ashpr dhe kur forca e shtypjes
pingule sht m e madhe.
T nxirret formula pr forcn e frkimit t rrshqitjes Ftr = N

- Me eksperiment t tregohet se forca e frkimit nuk varet nga madhsia e siprfaqes prekse: t
maten forcat e frkimit t rrshqitjes kur paralelopopedi prek tavolinn me siprfaqen e vet m
t madhe, me at mesatare dhe me at m t vogl.
T shpjegohet forca e frkimit me ekzistencn e ashprsis n siprfaqen e trupave.

T prmendet forca e frkimit t rrokullisjes dhe t tregohet se ajo sht shum m e vogl
sesa forca e frkimit t rrshqitjes.
T jepen shembuj t cilt tregojn se sa i nevojshm sht frkimi, rndsia e tij n disa raste
dhe si mund t jet i dmshm n raste t tjera.
Mund t shfrytzohen shembujt nga teksti, por t krkohet q edhe nxnsit t japin shembuj.
47
Shpesh nxnsit nuk dallojn ndryshimin midis frkimit statik dhe frkimit t rrshqitjes
dhe e prdorin gabimisht formuln Ftr = N edhe ather kur shqyrtojn frkimin statik. Prandaj
duhet tu trhiqet vmendja q t kuptojn mir se forca e frkimit statik nuk ka vler konstante,
por se ajo varet nga forca e jashtme e cila shkakton lvizjen e trupit.
Detyr shtpie:
- pyetjet 19 22 nga teksti
- detyra eksperimentale pr nxnsit m t mir: N nj tavolin t lmuar vr nj zinxhir
apo ndonj konop t trash dhe trhiqe njrin skaj t zinxhirit nga ana tjetr e tavolins.
Kontrollo nse zinxhiri, kur e lshon, do t rrshqas nga tavolina. Provoje kt gj me
gjatsi gjithnj e m t mdha t pjess s varur t zinxhirit, deri sa t gjesh gjatsin n
t ciln zinxhiri do t rrshqas. Me ndihmn e shiritit t metrit bj matjet e duhura dhe
llogarit koecientin e frkimit midis zinxhirit dhe tavolins.
28. Ligji i inercis. Ligji i veprimit dhe

kundrveprimit
Metodat msimore: biseda, eksperimentet demonstruese
Mjetet msimore: Lugu i Galileit dhe baza me ashprsi t ndryshme; sfera prej eliku,
magneti, karroca, dy dinamometra; teksti.
Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn se do trup sht inert dhe se masa sht mas e inercis;
- t kuptojn se veprimi i trupave sht gjithnj reciprok
- t msojn Ligjin I dhe II t Njutonit.
T tregohet me shembuj se do trup sht inert dhe t formulohet masa si mas e inercis.
T analizohet eksperimenti i Galileit me sfern e cila rrokulliset npr siprfaqe t ndryshme

(nse keni mundsi, eksperimentin kryejeni praktikisht: t lshohet sfera teposht ..... t
Galileit dhe t vzhgohet lvizja e saj npr baza t ndryshme horizontale, mbi t cilat lviz
pasi e kalon lugun; sfern gjithnj duhet ta lshojm nga e njjta lartsi e rrafshit t pjerrt,
q n bazn horizontale t vij me t njjtn shpejtsi). Formulohet ligji i inercis.
Nxnsve mund tu jepet detyr q t bjn vet nj eksperiment t thjesht, i cili tregon
tendencn e trupit q t qndroj n gjendje statike dhe se nga kjo gjendje mund t dal
vetm nn veprimin e forcs:
N skajin e tavolins vihet nj et letre, ndrsa mbi letr kutia e lapsave apo ndonj send
tjetr (pak m i rnd). Nse letra trhiqet menjher, ajo do t kaloj nn kutin, ndrsa
48
kutia vetm sa do t lshohet mbi tavolin e do t mbes n vendin n t cilin ka qen (mbi
letrn vepron dora dhe prandaj letra lviz; mbi kutin nuk vepron ndonj trup tjetr( n
drejtimin horizontal) dhe ajo ngel n gjendje t palvizshme).
Nse letra do t trhiqet ngadal, do t lviz edhe kutia bashk me t (kur letra trhiqet
shpejt, ajo nuk arrin t veproj mbi kutin dhe prandaj kutia nuk lviz; gjat lvizjes s
ngadalt t letrs, letra vepron me forcn e frkimit mbi kutin, kshtu q kutia nuk qndron
pa lvizur- sepse mbi t vepron nj trup tjetr, apo nj forc tjetr).
Me shembuj t tregohet se veprimi i trupave sht gjithnj reciprok.

Kjo gj mund t tregohet edhe me eksperiment: dy nxns veshin roleret (t cilat i kan
sjell, sepse kshtu jeni marr vesh m par) dhe qndrojn njri prball tjetrit; njri nxns e shtyn tjetrin, pas ksaj ai do t lviz edhe ai q sht shtyr, por edhe ai q nuk e
ka shtyr askush.
T formulohet ligji i veprimit dhe kundrveprimit.

Nse keni mundsi, bni nj eksperiment praktik me karrocn, sfern, magnetin dhe dinamometrin, i cili sht prshkruar n tekst.
Nxnsit, shpesh, mendojn gabimisht se nse mbi trupin nuk vepron ndonj forc, ather
trupi nuk lviz. T insistohet q t kuptojn dhe t mbajn mend se trupi jo gjithnj nuk lviz, por
mund edhe t lviz n vij t drejt, njtrajtsisht.
Detyr shtpie:
- pyetjet 2, 5, 6, 7, 9, 10 nga teksti
29. Riprsritja dhe verikimi: forca, ligji i

inercis, ligji i veprimit dhe i kundrveprimit
Mjetet msimore: gota me uj, veza e zier, nj cop karton, unaza
Qllimet:
- verikimi i dijeve pr forcn, Ligji I dhe II i Njutonit
Riprsritja dhe verikimi mund t bhen edhe prmes

eksperimentit:
- N gotn, n t ciln ka uj, vihet copa e kartonit, mbi
t vihet unaza, n t ciln vihet veza e zier (gura 28).
Pyetje: cilat forca veprojn mbi vezn?
- Me nj lvizje t shpejt trheqim kartonin nga gotaveza do t bjer n uj. Pyetje: Pse kartoni nuk mbeti
Figura 28
49
n gjendje t palvizshme; pse nuk uturoi edhe veza; pse veza ka rn; cilat forca
veprojm mbi vezn n uj dhe cili sht raporti i ktyre forcave...
T vihet prsri veza mbi karton dhe tani kartoni t trhiqet ngadal- do t lviz edhe veza
s bashku me kartonin. Pyetje: pse tani lviz edhe veza; a sht ky frkim i rrshqitjes apo
ai statik, nga se varet nse unaza s bashku me vezn nuk do t lvizin n lidhje me kartonin
apo do t rrshqasin mbi t...
Q t kontrollohet nse nxnsit e kan kuptuar ligjin e veprimit dhe kundrveprimit dhe
domosdoshmrin e ekzistencs s bazs dhe frkimit pr lvizjen e trupit, por q ata edhe
t nxiten n arsyetim, mund tu bhet pyetja:
Forca me t ciln kali e trheq karrocn sht e njjt (pr nga intensiteti) si forca me t ciln karroca e trheq kalin. Pse ather karroca lviz n kahun n t cilin e trheq kali e jo anasjelltas?
Figura 29
Nxnsit, sigurisht, nuk do t din ta shpjegojn kt, kshtu q duke i br pyetje dhe duke komentuar, duhen drejtuar drejt zgjidhjes s problemit:
- Cilat forca veprojn mbi kalin dhe cilat mbi karrocn (gura 29)?
Forca me t ciln kali e trheq karrocn sht e njjt me forcn me t ciln karroca e trheq
kalin, por edhe forcat e frkimit ndikojn n lvizje: kali e shtyn me patkonj bazn mbrapa,
kshtu q baza vepron mbi t me t njjtn forc si forca e frkimit n ann e kundrt: mbi
karrocn vepron forca e frkimit n ann e kundrt me at t lvizjes.
- Kur kali dhe karroca do t lvizin? Ather kur Ftr1 > Ftr2 d.m.th. kur forca me t ciln kali e shtyn
bazn sht m e madhe sesa forca maksimale e frkimit statik midis karrocs dhe bazs.
- A do t lviz kali dhe karroca edhe, nse kali e zvoglon forcn me t ciln e shtyn bazn,
n mnyr q ajo t jet e njjt me forcn e frkimit q vepron mbi karrocn?- Po, do t
vazhdoj t lviz njtrajtsisht.
- Kur kali nuk do t mund ta vr n lvizje karrocn? Kur karroca t jet shum e rnd, d.m.th. kur forca e shtypjes s tyre mbi
baz t jet e madhe, e kshtu edhe forca e frkimit statik midis
karrocs dhe bazs, prandaj kali nuk sht n gjendje q me aq
forc t veproj mbi bazn...
Figura 30
50
Detyr shtpie:
- T bhet eksperimenti: T vihet nj pllak (mundet edhe nj libr i madh me kopertin t fort)
mbi ndonj baz n mnyr q t jet pak i pjerrt (gura 30). Mbi t, pingul, vihet lapsi dhe
shikohet se far do t ndodh. Pastaj vihet lapsi prgjat rrafshit dhe shikohet se far do
t ndodh. Ndryshohet pjerrtsia e rrafshit dhe vzhgohet se far do t ndodh me lapsin
n njrin pozicion dhe n tjetrin. T shpjegohet pse lapsi do t lshohet teposht rrafshit
t pjerrt kur ai vihet normal e pse ndodh q ai t mos lviz kur vihet prgjat rrafshit t
pjerrt. Pse, kur pjerrtsia sht m e madhe, ai bie edhe kur vendoset pr s gjati? (pingulfrkimi i rrokullisjes; pr s gjati- frkimi i rrshqitjes, me rritjen e pjerrtsis ndryshon edhe
raporti i komponentit paralel t forcs s rndess me forcn maksimale t frkimit statik).
30. Ligji themelor i lvizjes (Ligji i II Njutonit)

Mjetet msimore: karroca, peshat, shiriti i metrit, kronometri, peshorja
Qllimet:
- q nxnsit t msojn ligjin themelor t dinamiks pr lvizjen translatore
- t din t prdorin kt ligj.
T prsritet dhe t verikohet me nxnsit ajo q kan msuar n shkolln llore pr Ligjin
II t Njutonit. T bhet eksperimenti demonstrues (gura 31).
Figura 31
Pr karrocn lidhet nj pe jo elastik, peri hidhet mbi ikrikun dhe n t varet pesha. Pesha lihet t
bjer- karroca do t lviz me shpejtim. Matet koha dhe rruga q bn karroca (pa shpejtsi llestare)
dhe llogaritet nxitimi (a1). Vihet nj pesh tjetr n karroc, ndrsa n pe lihet po ajo pesh q ka
qen m par. Matet rruga dhe koha dhe llogaritet nxitimi (a2). Do t dal se nxitimi sht m i
vogl. Konkludohet se gjat veprimit t s njjts forc, (pesha e peshs s varur), nxitimi sht m
i vogl, nse masa sht m e madhe. (Mund t tregohet edhe me llogaritje se raporti i nxitimeve
sht n proporcion me raportin e masave: n rastin e par nn veprimin e forcs mg lviz karroca
dhe pesha, d.m.th. trupi me mas M+m; n rastin e dyt, nn veprimin e forcs mg lviz trupi
a1 M + m + m1
me mas M+m1+m; matja tregon se prafrsisht vlen
=
a2
M+m
51
Pastaj hiqet pesha nga karroca, ndrsa n pe varet nj pesh tjetr, n mnyr q t rritet forca
e cila trheq karrocn. Matet rruga dhe koha, llogaritet nxitimi (a3) dhe krahasohet me nxitimin (a1) q ka pasur karroca kur ka qen i varur vetm nj pesh. Konkludohet se nxitimi i
trupit sht m i madh, nse mbi t vepron nj forc m e madhe. (Mos llogaritni raportin e
nxitimeve, sepse ai nuk sht i njjt si raporti i masave, sepse nxitimi varet edhe nga masa
e karrocs!).
F
T formulohet Ligji i II i Njutonit: a =
m
T theksohet se, nse mbi trupin veprojn disa forca, F n formuln e dhn prfaqson
forcn rezultante.
Nga ky aspekt, mund t analizohet edhe shembulli i karrocs n eksperiment, sepse mbi t
veprojn disa forca: forca e rndess dhe forca e reagimit t bazs bhen zero, kshtu q
forca F nga formula sht e barabart me rezultanten e forcs s elasticitetit me forcn e
frkimit (pasi frkimi i rrokullisjes sht i vogl, nuk bhet gabim i madh kur themi se F
prfaqson forcn e elasticitetit).
T bhet ndonj detyr e cila ilustron prdorimin e Ligjit t II t Njutonit.
Mund t bhen edhe shembujt nga teksti.
sht e rndsishme q nxnsit t kuptojn dhe t msojn q t prdorin si duhet Ligjin

II t Njutonit, sepse ky sht ligji themelor i lvizjes dhe shum shpesh do t prdoret n punn
e ardhshme. Prandaj msuesi duhet t bj shembujt tipik, duke theksuar kshtu hapat kryesor
n zgjidhjen e problemit (n llim vizatohen t gjitha forcat t cilat veprojn mbi trupin, pastaj
shnohet orientimi i nxitimit, pastaj shkruhet barazimi, duke pasur parasysh se cila forc ka shenjn
+ e cila shenjn - etj. ).
Detyr shtpie:
- pyetjet 12, 13, 15 nga teksti;
- detyrat 146, 149, 150 nga prmbledhja
31. Verikimi: Ligji II i Njutonit (2 or)

Metodat msimore: biseda, puna e pavarur e nxnsit
Qllimet:
- q nxnsit t msojn t prdorin Ligjin II t Njutonit n shembuj konkret
T vrtetohet lnda e msuar prmes zgjidhjes s detyrave llogaritse. Detyrat tipike duhet
ti zhvilloj msuesi n tabel e pastaj ato t ngjashmet u jepen nxnsve q ti punojn n
mnyr t pavarur.
Mund t bhen edhe detyrat nga prmbledhja, disa bhen n or e disa u jepen nxnsve
52
pr detyr shtpie. Duke pasur parasysh tipat e ndryshme t forcave q veprojn mbi trupin,
detyrat duhet t bhen sistematikisht.
Pr shembull, n orn e par:
- n llim bhen disa shembuj, ku mbi trupin vepron forca e rndess dhe forca e elasticitetit- detyrat 152, 154, 156;
- pastaj shembujt n t cilat mbi trupin vepron forca normale e reagimit t bazs- detyra 158;
- pastaj shembuj me veprimin e forcs s elasticitetit- detyrat 161, 163.
Pr detyr shtpie:
- Detyrat 153, 155, 157, 158, 162.
N orn e dyt ushtrohen shembujt e lvizjes me veprimin e frkimit dhe me shprbrjen e
forcave: 146, 168, 169, 173, 174.
Detyr shtpie: 165, 166, 170, 175.
53
32. Detyr kontrolli me shkrim

Ndoshta gjja m e rndsishme q nxnsit do t msojn n vitin e par sht prdorimi si duhet i
ligjit themelor t dinamiks pr lvizjen translatore. Kjo nnkupton q ata t din t dallojn forcat
t cilat veprojn mbi trupin dhe t japin barazimet nga t cilat do t prcaktohet nxitimi (pastaj do
t mund t prcaktojn edhe karakteristikat e tjera t lvizjes). Prandaj duhet t kontrollohet nse e
kan prvetsuar dhe si e kan prvetsuar kt dhe kjo gj bhet m mir prmes detyrs s kontrollit me shkrim, n t ciln do t jepen detyrat llogaritse. Detyrat duhet t jen t vshtirsis s
ndryshme dhe t ngjashme me ato q jan punuar n klas apo q jan dhn si detyr shtpie.
Propozim ushtrimesh:
Grupi i par
1. Sa sht forca e cila duhet t veproj mbi karrocn me mas 750 g, q ajo t lviz me nxitimin
m
0,5 2 ?
s
2. Mbi makinn me mas 200 kg vepron forca 100 N. Sa sht
rruga q prshkon kjo makin pr 10 s duke lvizur pa shpejtsi
llestare?
3. Malli i varur pr nj litar vertikalisht, lviz n drejtimin vertikal,
me shpejtim, lart. Sa sht nxitimi, nse forca e elasticitetit t
litarit sht 1,5 her m e madhe sesa forca e rndess q vepron
mbi mallin?
Figura 32
4. Sajt me mas 80 kg trhiqen npr bazn horizontale me forcn 141 N, drejtimi i t cilave
formon kndin 45o me horizontalen (gura 32). Sa sht forca e
shtypjes normale t sajeve mbi bazn? Sa sht forca e frkimit,
nse sajet lvizin njtrajtsisht?
Grupi i dyt
1. Sa sht nxitimi me t cilin lviz karroca me mas 600 g, kur mbi
Figura 33
to vepron forca 3 N?
2. Mbi karrocn me mas 50 kg vepron forca 250 N. Sa sht shpejtsia q do t ket karroca pas 10 s, nse ka lluar t lviz nga gjendja e palvizshme?
3. Malli, i kapur pr nj litar vertikal, lviz n drejtimin vertikal, me shpejtim, teposht. Sa sht
nxitimi, nse forca e elasticitetit t litarit sht 3 her m e vogl sesa forca e rndess, q vepron mbi mallin?
4. Sajt me mas 80 kg shtyhen npr bazn horizontale me forcn 141 N, drejtimi i s cils formon
kndin 45o me horizontalen (gura 33). Sa sht forca e shtypjes normale t sajeve mbi bazn?
Sa sht forca e frkimit, nse sajet lvizin njtrajtsisht?
54
33. Impulsi
Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn dhe t msojn se far sht impulsi;
- t din se si ndryshimi i impulsit varet nga forca
T tregohet me shembuj se veprimi reciprok i dy trupave varet nga shpejtsia n t njjtn

mnyr si dhe nga masa.
Mund t shfrytzohen shembujt nga teksti; mund t jepet edhe shembulli i prplasjes s
basketbollistve n ndeshje: pr basketbollistin i cili qndron n gjendjen e gatishmris,
dhimbja mund t jet e njjt kur goditet me lojtarin, i cili niset me vrap, si dhe me lojtarin
&
&aq shpejt.
e qendrs q nuk )vrapon
p = mv
)&
&
T formulohet impulsi: p = mv
))&
))&
p )& p )&

F
F
T formulohet Ligji II Njutonit prmes ndryshimit t impulsit
t
t
& )&
T tregohet se kjo formul mund t tohet nga formula ma = F q nxnsi t mos mendoj se bhet fjal pr dy forma t pavarura t t njjtit ligj.
T shpjegohet shembulli i msiprm me ndihmn e ligjit t formuluar n kt mnyr: forca
me t ciln njri basketbollist vepron mbi tjetrin, gjat ndeshjes, sht n proporcion me
ndryshimin e impulsit, ndrsa ndryshimi i impulsit sht m i madh, sa m e madhe t jet
masa apo sa m e madhe t jet shpejtsia.
Me ndihmn e ligjit themelor, n formn e prgjithshme, prcaktohen forcat impulsive, forca

t cilat veprojn gjat goditjeve. Prandaj duhet t punohet ndonj shembull me llogaritje t
till (181 dhe 184 nga prmbledhja).
Detyr shtpie:
55
34. Ligji i ruajtjes s impulsit (2 or)

Mjetet msimore: rolert pr dy nxns, topi i basketbollit, dy sfera t njjta t varura
pr perin jo elastik me t njjtat gjatsi, stativi, teksti
Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn thelbin e ligjit t ruajtjes s impulsit dhe se ai vlen vetm n kushte
t caktuara;
- t msojn ligjin e ruajtjes s impulsit dhe t din ta shfrytzojn at pr shpjegimin e
disa dukurive.
N baz t shembujve t shpjegohet ligji i ruajtjes s impulsit.

Prsri dy nxns mund t sjellin rolert, ndrsa nga kabineti i zkulturs mund t merret topi
i basketbollit. far ndodh kur nxnsit me roler i hedhin topin njri- tjetrit?- T dy do t
shkojn prapa; nse masat e nxnsve ndryshojm mjaft, mund t vrehet se nxnsi me mas
m t vogl lviz me shpejt.
Pastaj mund t prsritet eksperimenti i br n orn e ligjit t veprimit dhe t kundrveprimit: dy nxns me roler qndrojn prball njri-tjetrit, njri e shtyn tjetrin dhe pastaj t dy
lvizin. Nxnsit pyeten se a mund t llogarisin raportin e shpejtsive t shokve t tyre me
roler. Msuesi nuk duhet t pres gjat prgjigjen, por ta shpjegoj vet prgjigjen e ksaj
pyetjeje:
dy nxnsit n roler veprojn mbi njri-tjetrin me forca t njjta, kshtu q edhe ndryshimet
e impulsit jan t njjta:
p1 = p2
T dy para shtyrjes kan qen n gjendje t palvizshme e pastaj kan pasur shpejtsi, apo
kan pasur impulset p1 dhe p2, kshtu q:
p1 = p1 = m11, p2 = p2 = m22 dhe vijon p1 = p2 d.m.th. m11=. m22.
Sa sht impulsi i prgjithshm i nxnsve para shtyrjes?- i barabart me zero, t dy kan
qen n gjendje t palvizshme.
Sa sht impulsi i prgjithshm pas shtyrjes?- pasi lvizin n an t kundrta, ndrsa impulsi
sht madhsi vektoriale, intensiteti i impulsit t prgjithshm sht: p = p1 - p2, d.m.th. p = 0
Sipas ksaj, impulsi i prgjithshm i nxnsve me roler, edhe para, edhe pas shtyrjes sht
i njjt- i barabart me zero.
))& ))&
T shfrytzohet shembulli i msiprm pr t formuluar ligjin e ruajtjes s impulsit p1 + p2 = konst.
T theksohet se n kushte vlen ligji i ruajtjes s impulsit.
T tregohet se me ndihmn e ligjit t ruajtjes s impulsit mund t shpjegohen disa dukuri:
T analizohet shmangia e arms gjat gjuajtjes s predhs- kt gj mund ta bj ndonj prej nxnsve.
(Nxnsit pyeten pse pushka dhe topi kan mas shum m t madhe, sesa plumbi apo granata).
56
T bhet eksperimenti me sferat me mas t njjt

(gura 34):
N stativ varen penjt n mnyr q sferat t preken.
Njrn sfer e lvizim dhe e lshojm: gjat goditjes
ajo do t ndalet, ndrsa tjetra do t lloj t lviz
dhe do t arrij lartsin afrsisht t njjt me at nga
e cila sht lshuar sfera e par; gjat goditjes sfera
e dyt ka marr impulsin e sfers s par- impulsi i
tyre i prgjithshm sht i njjt.
Figura 32
T bhet shembulli nga teksti (krcimi i njeriut n
karroc).
T shpjegohet (cilsisht, pa formul) lvizja reaktive me ndihmn e ligjit t ruajtjes s impulsit.
sht e rndsishme t theksohet dhe t insistohet q nxnsit t mbajn mend se ligji i ruajtjes
s impulsit vlen vetm kur forcat e jashtme jan t paprllshme (apo kur shuma e forcave t jashtme
sht e barabart me zero). sht e rndsishme q t msojn se impulsi sht vektor, kshtu q
gjat shfrytzimit t ligjit t ruajtjes s impulsit, impulset duhet ti mbledhin si vektor.
Detyr shtpie:
- pyetjet 8 - 11 nga teksti
35. Riprsritja dhe verikimi: impulsi

Qllimet:
- verikimi i dijeve pr impulsin dhe ligjin e ruajtjes s impulsit
Verikimi bhet prmes detyrave llogaritse. Gjat punimit t detyrave komentohet dhe bhen
pyetje, n mnyr q nxnsve tu trhiqet vmendja n hapat kryesore (nse msuesi e bn detyrn), apo n mnyr q t kontrollohet, nse nxnsi e ka kuptuar dhe prvetsuar lndn (kur
nxnsi e bn detyrn).
Propozim i detyrave nga prmbledhja: 187 b, 188, 190, 194
Detyr shtpie:
- T prsritet forca, Ligjet e Njutonit dhe impulsi dhe t prgatitet testi t cilin do ta bjn
n orn e ardhshme.
57
36. Testi
FORCA DHE IMPULSI (grupi i par)
Plotso fjalit
sht mas e bashkveprimit t trupave.
1.
e impulsit sht e barabart me forcn q
2.
vepron mbi trupin.
Bashko shprehjet
3. do madhsie bashkngjiti njsin prkatse
a)
forca e elasticitetit
1kg
b)
impulsi
1kg
2
m
s2
m2
s
m2
1kg 2
s
1kg
m
s
m
1
s
1kg
b)
a)
4. do ligji bashkngjiti formulimin prkats
1. Nse mbi trupin nuk vepron forca, trupi nuk lviz.

a)
Ligji i par i
Njutonit
2. Nse mbi trupin nuk vepron forca, trupi lviz

3. Nse mbi trupin nuk vepron forca, trupin lviz njtrajtsisht
njtrajtsisht n vij t drejt apo nuk lviz. Nse nj trup vepron
4. mbi nj tjetr me forc, ather edhe trupi tjetr vepron mbi t
parin me po at forc
b)
Ligji i tret i
Njutonit
Nse nj trup vepron mbi tjetrin me forc, ather edhe trupi tjetr
5. vepron mbi t parin me po at forc, n t njjtin drejtim por n
kah t kundrt
6.
Vektori i forcs s veprimit sht i barabart me vektorin e forcs

s kundrveprimit.
a)
b)
Prgjigju me PO ose JO
5. A jan t sakta pohimet.
a) Masa e trupit varet nga nxitimi i trupit
b) Trupi gjithnj lviz n drejtim t forcs rezultante q vepron mbi t
c) Nxitimi i trupit gjithnj ka drejtimin e forcs rezultante q vepron mbi trupin
58
6. Mbi dysheme qndron nj kuti. Mbi kutin veprojn forca e rndess dhe forca e kundrveprimit
t dyshemes. A jan kto dy forca t veprimit dhe t kundrveprimit?

7. Si ndryshon impulsi i trupit n:
a) lvizjen e njtrajtshme?
b) rnien e lir? .....................
8. Njeriu prpiqet t zhvendos nj bllok t rnd guri npr trotuar, duke e shtyr at
me forcn paralele me bazn. Nse blloku mbetet i palvizshm, ndrsa njeriu e shtyn
me forc gjithnj e m t madhe, si do t ndryshoj gjat ksaj kohe:
a) forca e frkimit midis bllokut dhe trotuarit?
b) forca e shtypjes normale t bllokut mbi trotuarin?
Prgjigju me A > B, A < B ose A = B

9. Pran nj magneti t palvizshm shtyhen sferat prej eliku
A dhe B, prgjat t njjtit drejtim dhe me t njjtn shpejtsi
llestare (si n gurn 35). Krahaso ndryshimin e drejtimit t
lvizjes, nse sfera A ka mas m t vogl sesa masa e sfers
B (duke supozuar se mbi t dyja sferat, magneti vepron me
t njjtn forc).
Figura 35
10. Maja dhe Nikolla qndrojn mbi akull dhe mbajn midis tyre
nj litar t tendosur (gura 36). N nj moment Nikolla llon ta
trheq litarin dhe ai e Maja i afrohen njri - tjetrit. Krahaso:
a) intensitetin e forcs (A) me t ciln Nikolla e trheq litarin
dhe t forcs (B), me t cilin litari vepron mbi Nikolln
b) intensitetet momentale t impulsit t astit t Nikolls
(A) dhe t Majs (B)
c) intensitetet e shpejtsive t Nikolls (A) dhe Majs (B)
Figura 36
Rrumbullakos prgjigjen e sakt.

11. Cilat tri madhsi jan vektor?
a) forca, masa, impulsi b) forca, impulsi, koecienti i frkimit c) forca, masa, nxitimi
) forca, impulsi, nxitimi d) forca e frkimit, masa, nxitimi
12. Nxitimi, masa e trupit dhe forca e cila vepron mbi trupin, jan t lidhura me formuln:
m2
a) a = Fm b) m = Fa c) F = ma ) F =
d) F= 2am
2a
13. Forcat prej 3 N dhe 4 N veprojn n t njjtin drejtim por n an t kundrta. Intensiteti i
rezultantes s tyre sht:
a) 1 N
b) 3 N
c) 4 N
) 7 N
d) zero
59
14. Topi i bie murit sipas pingules dhe largohet prej tij n t njjtin drejtim. Nse impulsi i topit
m
m
para goditjes me murin sht 4 kg , ndrsa pas goditjes sht 3 kg , intensiteti i vektorit
s
s
t ndryshimit t impulsit sht:
a) zero
b) 7 kg
m
s
c) 1 kg
m
s
) 4 kg
m
s
d) 3 kg
m
s
m
15. Sfera me mas m lviz me shpejtsin 6 s dhe goditet me sfern me mas 2 m, e cila nuk lviz.
N goditje sferat bashkohen dhe vazhdojn t lvizin si nj e vetme. Me shpejtsi?
a) 18
m
s
b) 12
m
s
c) 6
m
s
) 3
m
s
d) 2
m
s
Plotso vizatimin
16. Trego t gjitha forcat q veprojn mbi qenin dhe shno se
si quhen ato (gura 37)
Figura 37
60
FORCA DHE IMPULSI (grupi i dyt)

Plotso fjalit
sht mas e inercis s trupit.
1.
2. Sipas ligjit themelor t dinamiks, prodhimi i forcs e cila vepron mbi trupin me kohn e veprimit
t saj, sht i barabart me
e trupit.
Bashkngjit shprehjet
3. do madhsie bashkngjiti njsin prkatse
a)
b)
forca
ndryshimi i impulsit
1kg
1kg
a)
2
m2
s2
m2
1kg s
m2
1kg
s
3
6
m
1kg s2
m
1 2
s
b)
4. do ligji bashkngjiti formulimin prkats

1. Nse mbi trupin nuk vepron forca, trupi nuk lviz.
a)
b)
Ligji i par i
Njutonit
Ligji i tret i
Njutonit
2. Nse mbi trupin vepron forca, trupi lviz njtrajtsisht.

3.
Nse mbi trupin nuk vepron forca, trupi lviz njtrajtsisht n

vij t drejt, apo nuk lviz.
4.
Nse nj trup vepron mbi nj tjetr me forc, ather edhe trupi

tjetr vepron mbi t parin me po at forc.
5. Forca e veprimit dhe e kundrveprimit jan t njjta si vektor.

Nse nj trup vepron mbi nj tjetr me forc, ather edhe trupi
6. tjetr vepron mbi t parin me po at forc, n t njjtin drejtim,
por n an t kundrt.
a)
b)
5. A jan t sakta pohimet:
a) Nxitimi i trupit varet nga masa e tij.
b) Nse mbi trupin nuk do t veproj m forca, trupi do t ndalet
c) Shpejtsia e trupit gjithnj ka drejtimin e forcs rezultante e cila vepron mbi trupin
61
6. Mbi vagonin e trenit veprojn forca trheqse dhe forca e frkimit. A jan kto forca, forca t
veprimit dhe t kundrveprimit?

7. Si ndryshon impulsi i trupit gjat:
a) lvizjes s njtrajtshme?
b) rnies s lir?
8. Nj njeri prpiqet t zhvendos automjetin duke trhequr litarin (paralel me bazn) t cilin e ka
lidhur pr makin. Nse trheq me forcn gjithnj e m t madhe, ndrsa automjeti prsri nuk
do t zhvendoset, si do t ndryshoj gjat ksaj kohe:
a) forca pingule e reagimit t bazs e cila vepron mbi automjetin?
b) forca e frkimit me t ciln baza vepron mbi automjetin?
Prgjigju me A > B, A < B apo A = B.
9. Pran nj magneti t palvizshm shtyhen sferat prej eliku
A dhe B, me t njjtn mas, prgjat t njjtit drejtim, me
shpejtsi t ndryshme (si n gurn 38) Krahaso ndryshimin
devijimet e sferave nga drejtimi llestar, nse sfera A ka
shpejtsi llestare m t madhe sesa sfera B (duke supozuar
se magneti vepron me t njjtn forc mbi t dyja sferat).
Figura 38
10. Djali n bark trheq litarin e lidhur pr nj bark tjetr dhe

barkat lvizin drejt njra - tjetrs (gura 39). Masat e barkave
jan t njjta. Krahaso:
a) forcn (A) me t ciln djali e trheq litarin dhe forcn (B) me
Figura 39
t ciln litari e trheq djalin
b) intensitetin e impulsit t barks me djalin (A) dhe intensitetin e impulsit t barks tjetr
(B)
c) shpejtsin (A) t barks me djalin dhe shpejtsin (B) t barks s zbrazur, n po
at moment
11. Cilat tre madhsi jan vektor?
a) forca, masa, nxitimi b) forca, impulsi, nxitimi c) forca, masa, impulsi ) rruga,
impulsi, nxitimi d) forca e elasticitetit, masa, nxitimi
12. Masa, shpejtsia dhe impulsi i trupit jan t lidhura me formuln:
p2
a) p = m
b) = mp
c) m = p
) =
) = 2mp
2m
13. Forcat prej 8 N dhe 7 N veprojn n t njjtin drejtim, por n an t kundrta. Intensiteti i
rezultantes s tyre sht:
a) 8 N
62
b) 7 N
c) 1 N
) 15 N
d) zero
14. Topi prplaset pr murin n drejtin e pingules dhe largohet prej murit n po at drejtim. Nse
m
m
impulsi i topit gjat goditjes me murin sht 8kg
, ndrsa pas goditjes sht 7kg , ins
s
tensiteti i vektorit t ndryshimit t impulsit sht:
m
m
m
m
a) zero
c) 7 kg s
) 8 kg s
d) 15 kg s
b) 1 kg s
15. Sfera me mas 2 m lviz me shpejtsin 6 m/s dhe godet sfern me mas m e cila nuk lviz.
N goditje, sferat bashkohen dhe vazhdojn t lvizin si nj e tr. Me shpejtsi?
m
m
m
m
m
a) 18 s
c) 3 s
) 4 s
d) 6 s
b) 2 s
Plotso vizatimin
16. Paraqit t gjitha forcat q veprojn mbi njeriun dhe shno se si quhen ato (gura 40)
Prgjigjet
Grupi i par
1. forca
2. ndryshimi i shpejtsis
3. a - 4, b - 3
Figura 40
4. a - 2, b - 5
5. a) jo, b) jo, c) po
6. jo
7. a) nuk ndryshon; b) rritet
8. a) rritet; b) nuk ndryshon
9. A > B
10. a) A = B, b) A = B, c) A < B
11. d
12. c
13. a
14. b
15. e
16. Forca e rndess, forca e reagimit pingul t bazs dhe forca e elasticitetit t litarit
63
Grupi i dyt
1. masa
2. ndryshimit t impulsit
3. a - 3, b - 5
4. a - 3, b - 6
5. a) jo, b) jo, c) po
6. jo
7. a) nuk ndryshon, b) rritet
9. A < B
10. b
11. a
12. c
13. e
14. d
15. a) A = B, b) A = B, c) A < B
16. forca e rndess, forca e reagimit pingul t bazs dhe forca e elasticitetit t litarit
Propozim i vlersimit t prgjigjeve

1. 1 pik
2. 1 pik
3. 2 pik (nga nj, pr do prgjigje t sakt)
6. 1 pik
9. 1 pik
10. 3 pik
11. 1 pik
12. 1 pik
13. 1 pik
14. 1 pik
15. 1 pik
16. 2 pik (ka 6 elemente t cilat duhet t futen n vizatim: 3 shigjeta dhe 3 shenja; pr t gjitha
6 elementet e futura si duhet jepen 2 pik; nse mungon 1 apo 2 elemente, ather 1 pik; n
rastet e tjera zero pik.)
Vlersimi
Nuk jan t gjitha pyetjet t lehta, prandaj nuk duhet insistuar se 50 % e tyre jan t nevojshme pr
nj vlersim t mjaftueshm. Prmes vshtirsive t ndryshme t pyetjeve arrihet gradimi i dijeve,
kshtu q nxnsit m t dobt do t bjn pyetjet m t lehta, ndrsa m t mirt do t bjn edhe
ato m t vshtirat. Ju propozojm kt kriter vlersimi:
64
0-7 i pamjaftueshm (1)

8-12 mjaftueshm (2)
13-17 i mir (3)
22-25 i shklqyer (5)
37. Shpejtsia kndore e lvizjes rrethore

Metoda msimore: shpjegimi i msuesit
Qllimet:
- q nxnsit t prvetsojn shprehjet e kndit t prshkuar dhe t shpejtsis kndore dhe
lidhjen midis rrug s prshkuar dhe kndit t prshkuar;
- t din t gjejn lidhjen midis rrugs s prshkuar dhe kndit t prshkuar, apo midis
shpejtsis lineare dhe asaj kndore.
T shpjegohet pse pr prshkrimin e lvizjes qarkore futen madhsit kndore.
T formulohet zhvendosja kndore kndi i prshkuar gjat lvizjes qarkore. T shpjegohet

se radiani (apo kndi) sht madhsi jo dimensionale (hersi i dy gjatsive).
T shkruhet lidhja midis radianit dhe grads, d.m.th. t tregohet me shembull se si kndi n
grad shprehet n radian dhe anasjelltas.
T formulohet shpejtsia kndore mesatare dhe ajo e astit (duke treguar analogjin e ktyre
formulimeve me formulimet e shpejtsis mesatare dhe asaj e astit tek lvizja n vij t
drejt).
T jepet lidhja midis shpejtsis lineare dhe asaj kndore = r.

Me shembull t ktij barazimi t shpjegohet se radiani sht madhsi jodimensionale,
kshtu q duke shumzuar radianin me ndonj njsi tjetr matse, tohet e njjta njsi
m
rad
=1s
matse: 1m
s
T bhen shembuj nga teksti (apo t tjera, t ngjashme).
Shprehjet t cilat jan futur, jan t reja pr nxnsit, ato nuk i kan msuar m par n zik
dhe n matematik. N mnyr q nxnsit ti kuptojn m leht ato dhe ti msojn ti shfrytzojn,
msuesi duhet t jap sa m shum shembuj dhe shembuj t till tua jap si detyr shtpie.
65
Detyr shtpie:
- pyetjet 1- 5 nga teksti;
- detyrat 197, 198 dhe 199 nga prmbledhja.
38. Lvizja rrethore e njtrajtshme

Mjetet msimore: peri prej najloni n t cilin sht varur pesha (nj vid, nj cop gom pr fshirje
apo ndonj send tjetr jo i rnd), kronometri
Qllimet:
- q nxnsit t msojn ligjet e lvizjes rrethore t njtrajtshme dhe t prvetsojn shprehjet
period dhe frekuenc;
- t kuptojn se tek do lvizje qarkore ekziston nxitimi dhe t msojn formuln pr nxitimin
centripetal
T shpjegohet shprehja e lvizjes qarkore t njtrajtshme dhe t jepen ligjet e lvizje:

s = t dhe = t.
1
T formulohet perioda dhe frekuenca dhe t vihet lidhja midis tyre: f =
T
T zgjidhen dy nxns q t bjn eksperimentin (gura 41): njri e sjell njtrajt -sisht perin me
peshn e kapur, tjetri numron rrotullimet dhe mat kohn
gjat s cils pesha bn nj numr (n) rrotullimesh. U jepet
nxnsve q t llogarisin periodn dhe frekuencn:
T=
1
n
dhe f =
T
t
Figura 41
Vihet lidhja midis shpejtsis kndore dhe periods, apo frekuencs:

= 2 dhe = 2f
T
T shpjegohet se tek do lvizje qarkore ekziston nxitimi (vektori i shpejtsis e ndryshon
vazhdimisht drejtimin, ndrsa diferenca e dy vektorve me drejtime t ndryshme gjithsesi
sht e ndryshme nga zeroja). T jepen karakteristikat e nxitimit normal (drejtimi, orientimi
2
); t nxirret formula an= r2
dhe intensiteti an=
r
66
T bhet shembulli: T llogaritet frekuenca, shpejtsia kndore, shpejtsia lineare dhe nxitimi
normal i lvizjes rrethore t rrotullimit t Toks rreth Diellit.
Detyr shtpie:
- pyetjet 8-11 nga teksti;
- detyrat 201 dhe 203 nga prmbledhja.
39. Riprsritje dhe verikime: lvizja rrethore e

njtrajtshme
Metodat msimore: biseda, eksperimenti demonstrues, puna e pavarur e nxnsit
Mjetet msimore: peri me peshn, shiriti i metrit, kronometri, prmbledhja e detyrave
Qllimet:
- verikimi i dijeve pr madhsit dhe ligjet q prshkruajn lvizjen
Riprsritja dhe verikimi mund t bhet prmes detyrave t cilat i bjn nxnsit. Pr shembull:
T gjitha pikat e ventilatorit lvizin sipas trajektoreve rrethore. A kan t gjitha t njjtn period, frekuenc, rotacion, shpejtsi lineare, nxitim...? Nse pika A sht n distanc dy her m
t madhe nga boshti i rotacionit sesa nga pika B, cili sht raporti i shpejtsive lineare t ktyre
pikave, cili sht raporti i nxitimeve t tyre...?
Sa sht kndi q prshkon Toka rreth Diellit pr nj muaj (i shprehur n radian dhe n grad)?
Si duken grakt e varsis s shpejtsis kndore e kndit t prshkuar nga koha, tek lvizja e
njtrajtshme rrethore? T vizatohen kto grak pr lvizjen e akrepave t sekondave t ors...
Detyra eksperimentale: me ndihmn e shiritit t metrit dhe kronometrit matet nxitimi i peshs
s varur pr perin, t cilin e sjell njri prej nxnsve, njtrajtsisht. (Matjet do t bhen nga dy
nxns, ndrsa t gjith t tjert kan pr detyr t llogarisin nxitimi; nse ekziston mundsia,
nxnsit ndahen n grupe t vogla e do grup bn matjet).
Detyr shtpie:
- detyrat 204, 206 dhe 207 nga prmbledhja
67
40. Nxitimi kndor.

Lvizja rrethore njtrajtsisht e ndryshueshme
Qllimet:
- q nxnsit t msojn se far sht shpejtsia kndore;
- t din t gjejn lidhjet midis nxitimit tangjentor dhe atij kndor;
- t din t shkruajn ligjet e lvizjes njtrajtsisht t shpejtuar dhe njtrajtsisht t ngadalsuar, n baz t analogjis me ligjet prkatse t lvizjes s njtrajtshme.
T formulohet nxitimi mesatar dhe t astit kndor dhe t tregohet analogjia e ktyre formulimeve me formulimet e nxitimit mesatar dhe momental t lvizjes n vij t drejt.
T gjendet lidhja midis nxitimit tangjentor dhe kndor: at = ra.
T shpjegohet shprehja lvizja rrethore njtrajtsisht e ndryshueshme (duke treguar n analogjin

me lvizjen e njtrajtshme n vij t drejt). T nxirren (duke u bazuar n analogjin) ligjet
e lvizjes njtrajtsisht t shpejtuar dhe njtrajtsisht t ngadalsuar:
= 0 + at, = 0t +
at2
dhe =
2
apo = 0 - at, = 0 t
at2
dhe =
2
02 + 2a
02 - 2a
T shpjegohet nxitimi i prgjithshm i piks materiale, e cila lviz sipas nj trajektore rrethore.
Nxnsit e kan t vshtir t prvetsojn numrin e madh t shprehjeve e formulave t

reja. Ato do ti prvetsojn m leht, nse dallojn analogjin e lvizjes rrethore me at n vij t
drejt dhe t madhsive q i prshkruajn ato. Prandaj sht shum e rndsishme q kjo analogji
t shpjegohet mir.
Detyr shtpie:
- pyetjet 14, 15 dhe 16 nga teksti;
- detyra 208 nga prmbledhja
68
41. Riprsritja dhe verikimi: lvizja rrethore

njtrajtsisht e ndryshueshme
Qllimet:
- verikimi i shprehjeve dhe i ligjeve t lvizjes qarkore njtrajtsisht t shpejtuar dhe asaj
njtrajtsisht t ngadalsuar.
Riprsritja dhe verikimi mund t bhen prmes shembujve dhe detyrave.
Lidhjet midis nxitimit kndor, tangjentor, normal dhe nxitimit t prgjithshm, mund t
ushtrohen p.sh. me detyrat 209, 210 dhe 212 nga prmbledhja.
Nuk duhet t insistohet tepr n detyrat n t cilat prdoren formulat pr shpejtsin kndore
dhe kndin e prshkuar (n varsi nga koha); detyra t tilla do t bhen tek lvizja rotacionale
e trupit t ngurt.
sht e rndsishme q nxnsit t din t paraqesin grakisht varsin midis madhsive

apo t interpretojn grakun q u jepet. Prandaj duhet t bhen edhe detyra t ktij tipi, pr
shembull, detyra e dhn n tekst.
Detyr shtpie:
- detyrat 211 dhe 213 nga prmbledhja;
- t prsritet ligji themelor i dinamiks, n mnyr q n orn e ardhshme t kuptohet m
mir forca centripetale.
69
42. Forca centripetale

Mjetet msimore: pesha n perin prej najloni me gjatsi 1- 1,5 m, gypi
Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn shprehjen forc centripetale dhe domosdoshmria e ksaj force pr
mbajtjen e trupit n lvizjen rrethore;
- t msojn formuln pr forcn centripetale
T shpjegohet forca centripetale si forc e cila on tek ndryshimi i drejtimit t shpejtsis dhe tek lvizja rrethore.
Tu jepet nxnsve q t bjn eksperimentin, me t cilin

do t vrtetohet veprimi i forcs centripetale (gura 42).
(Q do nxns t bindet n ekzistencn e forcs centripetale, sht m mir q secili t ket perin e vet me peshn
e varur apo me ndonj send tjetr dhe gypin npr t cilin
do t kaloj perin):
Peri kalohet npr gyp, me njrn dor mbahet gypi,

n tjetrn skaji i fundit i perit; me dorn n t ciln
ndodhet gypi, pesha sillet njtrajtsisht; dokush
do ta ndjej se peri sht i tendosur. Peri i tendosur
Figura 42
vepron me forcn e elasticitetit edhe mbi peshn dhe
kjo sht forca e vetme e cila vepron mbi t n rrafshin e trajektores- domethn, e orientuar
si nxitimi normal. Domethn, forca e elasticitetit i jep peshs nxitimin normal.
Pastaj nxnsve u thuhet q t lshojn perin- pesha do t uturoj, nuk do t lviz m sipas
trajektores rrethore, sepse nuk ka m forc t elasticitetit e cila ia mundson kt lvizje.
Nxnsit mund t kontrollojn se si ndryshon forca e elasticitetit kur ndryshojn shpejtsin

e lvizjes s lvizjes s saj, apo kur ndryshojn rrezen e trajektores s saj, kshtu do t binden
se forca sht m e madhe, kur pesha lviz m shpejt dhe kur rrezja e trajektores s saj sht
m e vogl.
2
Me ndihmn e Ligjit II Njutonit t shpjegohet formula pr forcn centripetale: Fcp = m r .
Ather nxnsit do ta ken t qart pse peri e ka trhequr m fort dorn, kur pesha sht
sjell m shpejt apo, kur rrezja e orbits s saj ka qen m e vogl.
70
T theksohet se forca centripetale nuk sht lloj i veant force dhe se nxitimi centripetal
mund t jepet nga do lloj force apo rezultante forcash (t jepen shembuj).
sht e rndsishme q nxnsit t kuptojn at q tham m lart. Prandaj duhet tu jepen

sa m shum shembuj q t kuptojn se nxitimin centripetal trupit mund tia japin forca t ndryshme.
Detyr shtpie:
- pyetjet 1 - 7 nga teksti
43. Riprsritja dhe verikimi: forca centripetale

( 2 or)
Metodat msimore: biseda, shpjegimi i msuesit
Mjetet msimore: teksti, prmbledhja
Qllimet:
- verikimi i dijeve pr lvizjen qarkore dhe pr forcn centripetale
Verikimi mund t bhet prmes shembujve dhe detyrave n t cilat forca t ndryshme luajn
rolin e forcs centripetale. Pr shembull, n prmbledhje 215 b, 216 a, 217 b.
Pas detyrs s zhvilluar 217 b, nxnsve mund tu jepet edhe nj shembull i forcs (gura 43):
Pr shkak t forcs s shtypjes ansore, shinat n trase jan nn frkim t vazhdueshm dhe mund
t dmtohen leht (rrotat veprojn mbi shinat me po at forc ansore, si dhe shinat veprojn mbi
rrotat). Q t shmanget rreziku nga kto probleme, shpesh traset e hekurudhs n kthesa jan t
pjerrta, kshtu q forca e reaksionit t bazs nuk sht vertikale, por e pjerrt. Komponenti horizontal i forcs s reaksionit t bazs i siguron vagonit nxitimin centripetal (ky shembull duhet t
Forca F sht centripetale
Forca Nh sht centripetale
Figura 43
71
punohet prmes biseds: nxnsit duhet t pyeten se si vepron forca e reaksionit, si sht e orientuar
nxitimi centripetal i vagonit, cila forc vepron n drejtimin dhe kahun e ktij nxitimi etj.).
T punohet shembulli nga teksti (lvizja e automjetit n kthes). Nse ky shembull sht
br n orn e mparshme, ather t bhet detyra 217 a nga prmbledhja.
- Prve se e ilustron mir forcn centripetale dhe rolin e forcs s frkimit n lvizjen qarkore t automjetit, shembulli i msiprm sht i prshtatshm edhe si hyrje n rrmin pr
forcn centrifugale: nxitimi centripetal i automjetit sigurohet nga forca e frkimit, ndrsa
cila forc siguron nxitimin centripetal t pasagjerve n automjet, ndrkoh q edhe ata
lvizin sipas orbitave rrethore? Pastaj mund t shpjegohet forca centrifugale.
Detyr shtpie:
- pyetjet 8, 9 dhe 10 nga teksti
44. Forca e gravitacionit

Metodat msimore: shpjegimi i msuesit, biseda
Qllimet:
- q nxnsit t msojn vetit kryesore t forcs s gravitacionit;
- t kuptojn natyrn e forcs s rndess;
- t msojn ligjin e Njutonit pr gravitacionin dhe t din ta prdorin at n shpjegimin e
lvizjes s trupave qiellor.
T shpjegohen veorit e forcs s gravitacionit.
m m
T formulohet Ligji Njutonit pr gravitacionin i: F = 1 2 2 (t theksohet se pr trupa vlen kjo
r
formul).
T shpjegohet forca e rndess si forc e gravitacionit dhe t nxirret formula pr nxitimin e rnies s
M
lir:
2
g = (R+h)
m
T shpjegohet kur g = 9,81
T tregohet se si me ndihmn e Ligjit t Njutonit pr gravitacionin, llogariten shpejtsit e

satelitve dhe t nxirret formula pr shpejtsin e par kozmike.
Detyr shtpie:
72
s2
45. Riprsritje dhe verikim: forca e gravitacionit

Forma msimore: frontale, individuale
Qllimet:
- verikimi i dijeve pr forcn e gravitetit dhe forcn e rndess
T vrtetohet ajo q sht msuar, prmes detyrave llogaritse.
Pr shembull:
- q t ilustrohet prdorimi i Ligjit t Njutonit pr gravitetin, mund t bhet detyra 225;
- q t tregohet se si me ndihmn e Ligjit t Njutonit pr gravitetin shpjegohet lvizja e
satelitve, mund t bhen detyrat 228 dhe 229;
- q t ilustrohet prdorimi i formuls pr nxitimin e rnies s lir dhe q nxnsit t tojn
nj ide pr nxitimin e rnies s lir n planett e tjer, mund t bhet detyra 231.
Detyr shtpie:
- detyra 226, 227, 229 b, 232
46. Pesha e trupit

Mjetet msimore: dinamometri, pesha; teksti
Qllimet:
- q nxnsit t msojn se far sht pesha dhe t kuptojn dallimin midis peshs dhe
forcs s rndess;
- t kuptojn se matja e mass bazohet n matjen e peshs.
T prsritet me nxnsit ajo q din pr peshn nga shkolla llore. Shpesh ka gabime n
iden q kan ata pr peshn dhe kjo gj duhet korrigjuar.
T formulohet pesha.
T veohen dallimet midis peshs dhe forcs s rndess dhe t ilustrohen me shembullin
nga teksti (pesha e trupit n ashensor).
Rrmi pr peshn n ashensor mund t vrtetohet me eksperiment: varet nj pesh pr dinamometrin dhe lexohet pesha e peshs, kur dinamometri me peshn nuk lvizin, kur lvizin
njtrajtsisht, kur trhiqen me shpejtim lart dhe kur ulen me shpejtim posht.
73
T qndrojm tek shembujt e peshs s trupit n ashensorin i cili ka nxitimin e orientuar lart
dhe t shqyrtojn shprehjen gjendje pa pesh: nse ashensori bie lirisht, pesha e trupit n
t sht e barabart me zero.
Edhe kjo gj mund t tregohet me ndihmn e dinamometrit dhe peshs: dinamometri lihet t bjerdo t tregoj zeron.
T shpjegohet se matja e mass bazohet n matjen e peshs:

hapja e dinamometrit shkaktohet nga pesha e trupit t varur; pesha e trupit n dinamometrin
i cili nuk lviz sht mg, kshtu q hapja e dinamometrit sht n proporcion me masn.
Rrotullimi i levs n ballancat shkaktohet nga veprimi i forcs s shtypjes mbi tasat- forca
e shtypjes sht pesha; ballancat jan t ekuilibruara, kur peshat q veprojn mbi njrin tas
dhe tjetrin jan t barabarta; pasi pesha sht mg, ather barazimi i peshave do t thot
edhe barazim masash.
Detyr shtpie:
- t prsritet lvizja rrethore dhe e gravitacioni me qllim prgatitjen pr testin i cili do t
zhvillohet n orn e ardhshme.
47. Testi
LVIZJA RRETHORE. GRAVITACIONI (grupi i par)
Plotso fjalit
.
1. Koha pr t ciln trupi bn nj rrotullim t plot quhet
2. Intensiteti i shpejtsis gjat lvizjes rrotulluese ndryshon, nse ekziston nxitimi

.
Bashko shprehjet
3. do madhsie bashkngjiti njsin prkatse:
a)
shpejtsi kndore
1 rad
b)
nxitimi i rnies s lir........
m
s2
a)
74
b)
rad
s
m
1
s
rad
s2
1s
1 Hz
1N
4. do madhsie bashkngjiti grakun prkats t varsis nga koha (gura 44):

a) shpejtsia kndore e lvizjes rrethore t njtrajtshme
b) shpejtsia kndore e lvizjes rrethore njtrajtsisht t ngadalsuar
Figura 43
a)
b)
5. A sht gjat lvizjes rrethore t njtrajtshme (t piks materiale):
a) shpejtsia periferike konstante?
b) nxitimi i ndryshm nga zeroja?
6. A varet nxitimi i rnies s lir n ndonj planet nga:
b) masa e trupit?
a) masa e planetit?
Prgjigju me RRITET, ULET ose NUK NDRYSHON
7. Sfera, e varur pr nj pe jo elastik, lkundet n rrafshin vertikal midis pozitave
1 dhe 2 (gura 45). Si ndryshon forca centripetale e cila vepron mbi sfern
gjat lvizjes nga pozita 1 drejt pozits 0?
Figura 45
8. Sfera lviz sipas orbits qarkore njtrajtsisht me shpejtim. Si ndryshon me kalimin e kohs:
a) nxitimi tangjentor?
b) kndi midis nxitimit tangjentor dhe atij t prgjithshm?
9. Autobusi lviz me shpejtsin konstante mbi urn n
formn e nj harku (gura 46). Krahaso forcat e reaksionit
t bazs t cilat veprojn mbi autobusin n pozicionin A
dhe n pozicionin B.
Figura 46
75
10. Krahaso peshn e trupit n ashensorin i cili ka nxitimin e orientuar lart (A) dhe n ashensorin
i cili ka nxitimin e orientuar posht (B)
11. Kndi 45o n radian sht :
a)
b)
c)
d)
12. Nxitimi tangjentor (at), nxitimi kndor (a) dhe rrezja e trajektore rrethore (r) jan t lidhur me
formuln:
1
a) at = ra b) a = at r c) r = at ) at =
r d) 2atr
2
13. Shpejtsia kndore e astit (), shpejtsia kndore llestare (0), nxitimi kndor () dhe koha
e lvizjes rrethore njtrajtsisht t ngadalsuar, jan t lidhura me formuln:
a) = 0t - at
b) = 0 - at
c) = 0t -
t2
2
) = 0t -
t
d) =
2
02 - 2t
14. Rrezja e Toks sht R. Nse pran siprfaqes s toks, nxitimi i rnies s lir sht g, sa do
t jet nxitimi i rnies s lir n lartsin h= R mbi siprfaqen e Toks?
a) g
b)
g
2
c) 2g
) 4g
d)
g
2
15. Si ndryshon forca e gravitacionit me t ciln trhiqen dy sfera prej plumbi, nse dyshohet
distanca midis qendrave t tyre?
a) rritet 2 her
b) zvoglohet dy her
c) rritet 4 her
) zvoglohet 4 her
d) nuk ndryshon
Plotso vizatimin
16. Sfera, e lidhur pr perin, lviz me ngadalsim sipas nj rrethi, n
drejtim t lvizjes s akrepave t ors (gura 47). Trego dhe shno
vektort e shpejtsive, t nxitimit tangjentor dhe forcs centripetale
kur sfera sht n pozitn e dhn.
Figura 47
76
LVIZJA RRETHORE. GRAVITACIONI (grupi i dyt)

Plotso fjalit
1. Numri i rrotullimeve t cilat i bn trupi gjat lvizjes rrethore, pr nj sekond, quhet
.
2. Drejtimi i vektorit t shpejtsis ndryshon nse ekziston
Bashko shprehjet
a)
nxitimi kndor
a)
b) forca e gravitacionit .........
b)
a)
rad
rad
1 rad 2
1
3
1 2
4 1 Hz
rad s
rad s
1
1 rad
2 1
3 1 2
4
1 Hz
m
s
s m
5
1 2
6
1
7
1s
8 1N
s
s
m
m
5
6 1
7
1s
8
1N
1 2
s
s
1
b)
4. do madhsie bashkngjiti grakun prkats t varsis nga koha (gura 48):

a) kndi i prshkuar gjat lvizjes rrethore t njtrajtshme
b) nxitimi kndor tek lvizja rrethore njtrajtsisht e shpejtuar
5. A sht gjat lvizjes rrethore t njtrajtshme (t piks materiale):
a) konstante shpejtsia kndore?
b) forca rezultante e cila vepron mbi trupin sht e ndryshme nga zeroja?
6. A varet forca e rndess e cila vepron mbi trupin n ndonj planet, nga:
a) masa e planetit?
b) masa e trupit?
77

7. Sfera, e varur pr nj pe jo elastik, lkundet n rrafshin vertikal midis
pozits 1 dhe 2 (gura 49). Si ndryshon forca centripetale e cila vepron
mbi sfern gjat lvizjes nga pozita 0 n pozitn 2?
8. Sfera lviz sipas trajektores rrethore, njtrajtsisht me ngadalsim. Si

ndryshon me kalimin e kohs:
a) nxitimi tangjentor?
b) kndi midis nxitimit tangjentor dhe t prgjithshm?
Figura 49

9. N pllakn e cila rrotullohet rreth boshtit t vet, jan
vn dy monedha t njjta A dhe B (nuk lvizin n lidhje
me pllakn)- gura 50. Krahaso forcat e frkimit t cilat
veprojn mbi monedhat.
10. Krahaso peshn e trupit n ashensorin i cili nuk lviz
(A) dhe ashensorin i cili ka nxitimin e orientuar lart (B)
11. Kndi
, n grad sht:
6
a) 120
b) 30
c) 45
) 60
Figura 50
d) 90
12. Shpejtsia (), shpejtsia kndore () dhe rrezja e trajektores rrethore (r) jan t lidhura me formuln:
2
a) = r
b) r =
c) = r
) = 2r
d) =
2r
13. Shpejtsia kndore e astit (), shpejtsia kndore llestare (0), nxitimi kndor () dhe koha,
gjat lvizjes qarkore njtrajtsisht t shpejtuar, jan t lidhura me formuln:
t2
t
a) = 0+ t b) = 0t + t c) = 0t + 2
) = 0 + 2 d) = 02 + 2 t
14. Rrezja e Toks sht R. Nse pran siprfaqes s toks, nxitimi i rnies s lir sht g, sa sht
nxitimi i rnies s lir n lartsin h= 2R mbi siprfaqen e toks?
g
1
2
d) 3 g
a) 3g
b) 3
c) 9g
) 9 g
15. Si ndryshon forca e gravitacionit me t ciln trhiqen dy sfera prej plumbi, nse prgjysmohet
distanca midis qendrave t tyre?
a) nuk ndryshon
b) rritet 2 her
) zvoglohet 4 her
78
c) zvoglohet 2 her
d) rritet 4 her
Plotso vizatimin
16. Sfera e lidhur me nj pe lviz me ngadalsim sipas rrethit. N ann
e kundrt me at t lvizjes s akrepave t ors (gura 51). Trego
dhe shno vektort e shpejtsis, t nxitimit tangjentor dhe t forcs
centripetale , kur sfera ndodhet n pozitn e dhn.
Figura 51
Prgjigjet
Grupi i par
1. perioda
2. tangjentor
3. a - 2, b - 5
4. a - 2, b - 3
5. a) jo, b) po
6. a) jo, b) po
7. rritet
8. a) nuk ndryshon; b) rritet
9. A > B
10. A > B
11. c
12. a
13. b
14. e
15. d
16. shpejtsia dhe nxitimi tangjentor prgjat tangjentes, shpejtsia n drejtimin e lvizjes s akrepave t ors, ndrsa nxitimi tangjentor n ann e kundrt; forca centripetale prgjat rrezes,
drejt qendrs s rrethit.
Grupi i dyt
1. frekuenca (apo shpeshtia)
2. nxitimi normal (ose centripetale )
3. a - 3, b - 8
4. a - 6, b - 2
5. a) jo, b) jo
6. a) jo, b) jo
7. zvoglohet
79
8. a) nuk ndryshon; b) zvoglohet

9. A > B
10. A < B
11. b
12. c
13. a
14. d
15. e
16. shpejtsia dhe nxitimi tangjentor prgjat tangjentes s rrethit, shpejtsia n drejtimin e kundrt
me at t lvizjes s akrepave t ors, nxitimi tangjentor n drejtimin e akrepave t ors; forca
centripetale prgjat rrezes, drejt qendrs s rrethit.
Propozim pr vlersimin e prgjigjeve

1. 1 pik
2. 1 pik
7. 1 pik
9. 1 pik
10. 1 pik
11. 1 pik
12. 1 pik
13. 1 pik
14. 1 pik
15. 1 pik
16. 2 pik (ka 6 elemente t cilat duhet t futen n vizatim: 3 shigjeta dhe 3 shenja; pr t gjitha
6 elementet e futura si duhet jepen 2 pik; nse mungon 1 apo 2 element, ather 1 pik; n
rastet e tjera zero pik.)
Vlersimi
Nuk jan t gjitha pyetjet e lehta, kshtu q mendojm se nuk duhet insistuar n at se 50% mjafton
pr t vlersuar. Prmes vshtirsis s ndryshme t pyetjeve arrihet gradimi i dijeve, kshtu q
nxnsit m t dobt do t bjn pyetjet m t lehta, ndrsa m t mirt do t din edhe ato m t
vshtira. Propozojm kt kriter vlersimi:
0-6 pamjaftueshm (1)
7-10 mjaftueshm (2)
11-14 i mir (3)
19-22 i shklqyer (5)
80
48. Lvizja translatore dhe rotacionale e trupit t ngurt

Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn shprehjen trup i ngurt dhe se lvizja translatore dhe rotacionale
jan format baz t lvizjes s trupit t ngurt;
- t kuptojn se lvizja translator translatore mund t prshkruhet me madhsit lineare,
ndrsa ajo rotacionale duhet t prshkruhet me madhsit kndore.
T shpjegohet shprehja trup i ngurt. Tu trhiqet vmendja nxnsve n at se ky sht

model i idealizuar dhe se trupat real, pak a shum, devijojn nga ky model.
T shpjegohet se lvizja translatore dhe rotacionale si forma themelore t lvizjes s trupit

t ngurt. T jepen shembuj t lvizjes translatore dhe rotacionale dhe shembuj t lvizjeve
t prbra.
T shpjegohet pse lvizja translatore e trupit mund t prshkruhet me madhsit lineare, me t

cilat prshkruhet edhe lvizja e piks materiale (zhvendosja, rruga, shpejtsia, nxitimi), ndrsa
pr prshkrimin e lvizjes rrotulluese t trupit sht e nevojshme t shfrytzohen madhsit
kndore (zhvendosja kndore, kndi i prshkuar, shpejtsia kndore, nxitimi kndor).
T prsritet formulimi i madhsive kndore.
T tregohet se shpejtsia kndore dhe nxitimi kndor formulohen si vektor (n tekst kjo gj
sht shpejtuar n kuadrin e kreut Lvizja rrethore).
Prkuzimi i shpejtsis kndore dhe i nxitimit kndor pr nxnsit e ksaj moshe, sht
mjaft abstrakt dhe vshtir kuptohet. Mund t msohet prmendsh, por kjo gj nuk ka kuptim,
kshtu q nuk duhet insistuar n kt. Duhet, q t jen t informuar se n zik, edhe shpejtsia kndore, edhe nxitimi kndor, jan prkufizuar si madhsi vektoriale (si jan vektor edhe
shpejtsia lineare dhe nxitimi, kshtu q plotsohet analogjia e madhsive me t cilat prshkruhet
lvizja translatore dhe ajo rotacionale).
Detyr shtpie:
- t prsriten ligjet e lvizjes rrethore t njtrajtshme, njtrajtsisht t shpejtuar dhe njtrajtsisht t ngadalsuar t piks materiale, sepse n orn e ardhshme do t bhen po kto
ligje t lvizjes rotacionale.
81
49. Ligjet kinematike t lvizjes rotacionale

Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn ligjet e lvizjes rotacionale dhe t din ti prdorin ato n shpjegimin
e shembujve t thjesht t lvizjes rotacionale rreth boshtit t palvizshm
Duke pasur parasysh se n kuadrin e Lvizjes rrethore t piks materiale, jan punuar ligjet me t cilat jan
prcaktuar madhsit kndore, tani punimi i lnds mund t bhet prmes shembujve dhe detyrave:
T prsriten formulat l, t cilat lidhin shpejtsin kndore dhe frekuencn, kndin e prshkuar
dhe numrin e rrotullimeve dhe formuln q paraqet varsin e kndit t prshkuar nga koha:
2
= 2f =
dhe = N 2
T
T ilustrohet prdorimi i ktyre formulave me shembuj-pr shembull n detyrn 240
nga prmbledhja.
T prsriten formulat t cilat tregojn varsin e shpejtsis kndore dhe kndit t prshkuar,
nga koha, tek lvizja rrotulluese njtrajtsisht e shpejtuar dhe njtrajtsisht e ngadalsuar:
= 0 t i
= 0t
t
2
T ilustrohet prdorimi i ktyre formulave me shembuj; pr shembull detyrat 245 dhe

246 nga prmbledhja.
T prsriten formulat q lidhin shpejtsin kndore t astit dhe kndin e prshkuar te lvizja
njtrajtsisht e shpejtuar dhe njtrajtsisht e ngadalsuar ( =
02
2)
T ilustrohet prdorimi i tyre me shembuj- detyra 249 nga prmbledhja.
82
T zhvillohet ndonj detyr me paraqitjen grafike t lvizjes rotacionale.

Pr shembull: t prshkruhet se si lviz ventilatori, shpejtsia kndore e t cilit ka ndryshuar me
kohn, sipas grakut t dhn (gura 52). N
momentin llestar sht i ndezur, ka lvizur njtrajtsisht me shpejtim, ndrsa n momentin t1 sht
vendosur shpejtsia kndore konstante, kshtu q
deri n momentin t2 sht rrotulluar njtrajtsisht;
n momentin t2 sht ndezur tasti i cili i prgjigjet
nj numri m t madh rrotullimesh, kshtu q ventilatori deri n momentin t3 sht shpejtuar, pastaj
sht rrotulluar njtrajtsisht; n momentin t4 sht
Figura 52
kur, ndrsa n momentin t5 sht ndalur.
Detyr shtpie:
- detyra 241, 244, 247 dhe 251 nga prmbledhja
50. Ushtrime kontrolli me shkrim

Q t kontrollohet se n mas nxnsit i kan msuar ligjet e lvizjes rrethore dhe rotacionale
dhe nse din t prdorin at q kan msuar, mund tu jepet ushtrimi i kontrollit me detyra.
Propozim ushtrimi
Grupi i par
1. Sfera me mas 20 g, e lidhur me nj pe jo elastik, lviz me shpejtsin 2 m/s, sipas

trajektore rrethore me rreze 10 cm. Sa sht forca m
s e cila vepron mbi sfern?
2. Pr ciln koh volanti i makins prshkon kndin 16, nse ai rrotullohet njtrajtsisht
me frekuencn 4 Hz?
3. Sa sht shpejtsia kndore llestare dhe shpejtsia kndore e
rotorit, shpejtsia kndore e t cilit ndryshon me kalimin e kohs,
sipas grakut t dhn (gura 53)? Sa sht kndi q prshkon
rotori gjat 10 s t para t lvizjes?
Figura 53
4. Sfera lviz sipas trajektore rrethore me rreze 20 cm me nxitimin

kndor 0,2 rad
.Sa sht nxitimi i prgjithshm i sfers pas 4 s nga llimi i lvizjes
s2
(lvizja llon nga gjendja e palvizshme)?
Grupi i dyt
1. Sfera me mas 20 g, e lidhur me nj pe jo elastik, lviz sipas orbits qarkore me rreze 10 cm,
me shpejtsin kndore 2 rad . Sa sht forca centripetale e cila vepron mbi sfern?
s
2. Pr ciln koh volanti i makins prshkon kndin 16, nse ai rrotullohet njtrajtsisht me periodn 2 s?
3. Sa sht shpejtsia kndore llestare dhe nxitimi kndor i rotorit,
shpejtsia kndore e t cilit ndryshon me kalimin e kohs, sipas grakut t dhn (gura 54)? Sa sht kndi q prshkon rotori gjat 4 s
t para t lvizjes?
Figura 54
m
. Sa sht
s2
nxitimi i prgjithshm i sfers pas 4 s t para t lvizjes (lvizja llon nga gjendja e palviz-
4. Sfera lviz sipas trajektores rrethore me rreze 20 cm, me nxitimin tangjentor 0,2
shme)?
83
51. Momenti i forcs. Momenti i inercis

Mjetet msimore: do lloj rrote, e cila mund t sillet me dor (mundet edhe rrota e biiklets)
Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn nevojn e prdorimit t madhsive t reja (momentit t forcs dhe
momentit t inercis) pr prshkrimin e lvizjes rotacionale,
- t msojn formulat pr llogaritjen e momentit t forcs dhe momentit t inercis s piks
materiale.
T tregohet se nxitimi kndor nuk varet vetm nga intensiteti i forcs.

Kjo gj mund t bhet me eksperiment: thirret ndonj prej nxnsve q t sjell rrotn, duke
vepruar mbi t, her m fort e her m dobt, n t njjtin vend- nxnsit konkludojn, nse
rrota do t toj shpejtsi kndore m t madhe, kur mbi t veprohet me forc m t madhe
(gj q e kan pritur); nj nxns tjetr duhet t veproj mbi rrotn me t njjtn forc,
n drejtime t ndryshme- nxnsit do t vrejn se rrota do t toj shpejtsin kndore
maksimale, nse veprohet me forc tangjentore; nj nxns i tret mund t veproj me t
njjtn forc, tangjentore, n distanca t ndryshme nga boshti i rrots- nxnsit do t vrejn
se rrota do t toj shpejtsi kndore maksimale, kur veprohet sa m larg nga boshti.
T konkludohet se ndryshimi i shpejtsis kndore varet nga intensiteti i forcs, por edhe
nga ajo se sa larg nga boshti i rrotullimit ndodhet drejtimi prgjat t cilit ka vepruar forca.
T formulohet momenti i forcs si prodhim i forcs me brinjn e forcs:
M=Fd
Tu trhiqet vmendja nxnsve n at se momenti i forcs mund t shkaktoj rrotullimin

n dy drejtime t ndryshme, kshtu q njkohsisht mund t asim pr momentin pozitiv
dhe at negativ t forcs.
T jepen shembuj.
T shpjegohet se veorit e inercis s trupit, i cili mund t rrotullohet, nuk varen vetm nga
masa, por edhe nga shprndarja e mass n lidhje me boshtin e rrotullimit.
T prshkruhet eksperimenti i cili sht dhn n tekst apo t demonstrohet ndonj i
ngjashm. (M mir do t demonstroni momentin e forcs, momentin e inercis dhe
ligjet e rrotullimit nse keni rrotn e Oberbekut).
T jepet formula pr momentin e inercis s piks materiale I = mr2

T theksohet se me kt formul sht prcaktuar vetm momenti i inercis s piks materiale, ndrsa momenti i inercis s trupit tohet me mbledhjen e momenteve t inercis
s t gjitha pjesve t tij, t cilat mund t merren si pika materiale. T prmenden formulat
pr momentet e inercis s disa trupave (hallks, diskut, sfers...).
84
T theksohet se momenti i forcs dhe momenti i inercis n dinamikn e rrotullimit jan

madhsi analoge me masn dhe forcn n dinamikn e translacionit.
52. Riprsritje dhe verikim: momenti i forcs

dhe momenti i inercis
Qllimet:
- verikimi i dijeve pr momentin e forcs dhe momentin e inercis dhe kuptimi i analogjis
s ktyre madhsive me forcn dhe masn
Kontrollimi dhe verikimi i dijeve mund t bhet prmes analizs kualitative t disa shembujve
nga praktika.
Pr verikimin e dijeve pr momentin e forcs mund, pr shembull t analizojm shembujt

e mposhtm:
- Pse doreza e ders sht e vendosur n distancn maksimale nga mbajtset e ders, rreth t
cilave dera sillet e pse nuk sht vendosur, pr shembull, n mesin e ders? Pse mbi dern,
kur at duhet ta hapim apo mbyllim, veprojm me forcn normale mbi rrafshin e ders?
- Pse sht m e leht t thyhet nj je shkrepse e gjat sesa gjysma e saj? (tek ja e shkrepses e tr, brinja e forcs sht m e
madhe).
- Si sht m e leht t sillet kapaku n fui: nse veprohet me forcn
tangjentore vetm me nj dor, apo nse veprohet me t dyja duart
(gura 55)?
Figura 55
Shembulli me hapjen e fuis (apo me rrotullimin e timonit t automjetit) le t shfrytzohet pr shpjegimin e shprehjes bashkim i forcs. T nxirret formula pr
iftin e forcave: M = F d.
T jepen shembuj t momentit t s forcs n praktik. T krkohet nga nxnsit q t japin

shembuj.
Pr verikimin e dijeve pr momentin e forcs mund t analizohen, pr shembull, shembujt

e mposhtm:
- A sht m leht t ngrihet fmija n shilars (duke e shtyr drrasn me duar n ann e
kundrt t mbshtetses) ather kur fmija rri n fundin e tij apo, kur ai rri m afr mbajtses (apo boshtit n t cilin ai sillet)? M leht sht kur fmija ndodhet m afr boshtit,
sepse ather momenti i inercis sht m i vogl.
85
- A ka unaza t njjtn inerci kur rrotullohet rreth boshtit 1-1 apo rreth
boshtit 2-2 (gura 56)?
- Jo, momenti i inercis sht m i madh
n lidhje me boshtin 1-1, sepse t
gjitha pjest e unazs ndodhen n t
njjtn distanc r nga ky bosht; gjat
rrotullimit rreth boshtit 2-2 vetm
dy pjes ndodhen n distancn r nga
boshti, t gjitha t tjerat kan distanca
m t vogla.
Detyr shtpie:
- pyetjet 5- 12 nga teksti
Figura 55
53. Momenti i impulsit. Ligji themelor i

dinamiks s rrotullimit
Forma e puns: frontale, biseda
Metodat msimore: shpjegimi i msuesit
Qllimet:
- q nxnsit t msojn se far sht momenti i impulsit dhe ligji themelor i dinamiks
s rrotullimit; t kuptojn analogjin e madhsive me t cilat prshkruhet lvizja
rrotu-lluese me madhsit me t cilat prshkruhet lvizja translatore dhe sipas ksaj
analogjie t din t shkruajn formulat prkatse
T prkuzohet momenti i impulsit t trupit i cili rrotullohet: L = I. T tregohet analogjia

me prkuzimin e impulsit t trupit i cili lviz n mnyr translatore.
Nga prkuzimi i momentit t impulsit t trupit, t nxirret formula pr momentin e inercis

s piks materiale, e cila lviz sipas nj trajektore rrethore.
T bhen shembuj nga teksti (rrotullimi i Toks rreth boshtit t vet dhe rreth Diellit) si
ilustrim i prdorimit t dy formulave pr momentin e impulsit.
86
T formulohet ligji themelor i dinamiks s rrotullimit (sipas analogjis me ligjin themelor

t dinamiks translatore.):
I = M dhe L = M.
t
T bhet shembulli nga teksti (me ventilatorin) me t cilin ilustrohet prdorimi i ligjit
themelor t lvizjes rotacionale.
Mund t ndodh q ndonjri prej nxnsve tu bj pyetjen: Momenti i forcs sht

madhsi analoge me forcn, ndrsa momenti i impulsit sht madhsi analoge me impulsin.
Forca dhe impulsi jan madhsi vektoriale. Po momenti i forcs dhe momenti i impulsit?
Shpjegojuni (por vetm, nse ju bjn pyetje) se edhe momenti i forcs edhe momenti i impulsit,
n zik, gjithashtu formulohen si vektor, por kto formulime jan t komplikuara dhe vshtir
kuptohen deri sa t msohen disa gjra n matematik. Nse insistojn, mund tu thoni se edhe
gjat rotacionit rreth nj boshti t palvizshm, vektort e momentit t forcs dhe momentit t
impulsit kan drejtimin e boshtit t rotacionit; vektori i momentit t impulsit ka t njjtin orientim
si dhe vektori i shpejtsis kndore, ndrsa vektori i momentit t forcs ka t njjtin kah si vektori
i nxitimit kndor (ndrsa pr vektort e shpejtsis kndore dhe nxitimit kndor mund t lexojn
n tekst).
Detyr shtpie:
54. Riprsritje dhe verikim; ligji themelor i

dinamiks s rotacionit
Qllimet:
- verikimi i dijeve pr momentin e forcs, momentin e inercis, momentin e impulsit dhe
ligjin themelor t dinamiks s rotacionit
Riprsritja dhe verikimi mund t bhen prmes detyrave. Gjat zgjidhjes s detyrave, msuesi
do t bj pyetje, me t cilat do t kontrolloj, nse nxnsit i kan kuptuar dhe msuar formulimet
dhe ligjet, por me kto pyetjeve do tu ndihmoj atyre q t arrijn m shpejt tek zgjidhjet.

- Si ilustrim i prdorimit t formuls pr momentin e forcs dhe llogaritjen e momentit
rezultant t forcave, mund t bhet detyra 261.
- Si ilustrim i prdorimit t ligjit themelor t dinamiks mund t bhen detyrat 261, 262 a
dhe 263.
- Si ilustrim i prdorimit t ligjit themelor t rotacionit n rastin kur mbi trupin veprojn dy
momente t forcs, mund t bhet detyra 265.
Detyr shtpie:
- detyrat 260, 262 b, 264 nga prmbledhja
87
55. Ligji i ruajtjes s momenti t impulsit

Metodat msimore: shpjegimi i msuesit
Qllimet:
- q nxnsit t msojn se far thot dhe kur vlen ligji i ruajtjes s momentit t impulsit;
- t kuptojn se si me ndihmn e ligjit t ruajtjes s momentit t impulsit mund t shpjegohen
disa dukuri.
T formulohet ligji i ruajtjes s momentit t impulsit t nj trupi. T shpjegohet me ndihmn

e ktij ligji, si bhet saltoja gjat krcimeve, piruetat gjat rrshqitjes...
Si shembull interesant mund t merret edhe shembulli i
helikopterit (gura 57):
Para se t vihen n pun helikat, momenti i impulsit t
helikopterit sht i barabart me zero. Kur me ndihmn e
motorit, llon t sillet helika e madhe, vet helikopteri do
t duhej t sillej n ann e kundrt (q momenti i impulsit
t mbetej i barabart me zero). Q kjo gj t mos ndodh,
n bishtin e helikopterit ekziston edhe nj helik e vogl.
Midis t tjerave, ajo ka pr qllim q me rrotullimin e vet
ta shtyp ajrin, kshtu q kjo gj vepron mbi helikopterin
me forcn q e pengon rrotullimin e tij.
Figura 57
T formulohet ligji i ruajtjes s momentit t prgjithshm t impulsit t dy trupave, t cilt

veprojn mbi njri - tjetrin. T shpjegohet me ndihmn e tij se si lviz kozmonauti n kushtet
e vakuumit n anijen kozmike.
T bhet ndonj detyr si shembull i prdorimit t ligjit t ruajtjes s momentit t impulsitp.sh. detyra 267 nga prmbledhja.
Detyr shtpie:
- pyetja 21 nga teksti;
- detyra 268 nga prmbledhja.
88
56. Drejtpeshimi
Mjetet msimore: leva t ndryshme (shufra, thyesja e arrave, hapsi i shisheve etj., dika me t
ciln msuesi mund t demonstroj principin e levs); prmbledhja e detyrave.
Qllimet:
- q nxnsit t msojn kushtet e drejtpeshimit t trupit;
- t kuptojn principin e levs dhe t din ta prdorin at n shpjegimin e shembujve konkret.
T formulohen kushtet e drejtpeshimit t trupit n raste t prgjithshme.
T formulohen kushte e drejtpeshimit t trupit, mbi t cilin veprojn forcat, drejtimet e t

cilave priten n nj pik.
T bhet nj shembull me shprbrjen e forcave (pr shembull, shembulli i llambs, nga
teksti) q nxnsit t shohin se si duhen zgjidhur kto lloj detyrash.
T formulohet kushti i drejtpeshimit t trupit i cili mund t rrotullohet rreth nj pike
(mbshtetsi). T shpjegohet principi i levs s thjesht dhe t prbr. T demonstrohet ky
princip me shembuj konkret.
- Pr shembull, mund t sillet nj shufr dhe me ndihmn e saj t ngrihet ndonj pe;
nxnsit do t veprojn mbi shufrn n distanca t ndryshme nga baza e saj dhe do
t krahasojn forcat me t cilat do t veprojn pr t ngritur peshn dhe pr t ruajtur
ekuilibrin;
- T sillen dart apo thyesja e arrave dhe t tregohet se ku sht mbshtetsi tek to, ku
vepron forca q duhet mbizotruar, ku sht forca aktive etj.
Detyr shtpie:
- pyetjet 3- 10 nga teksti
89
57. Riprsritja dhe verikimi: drejtpeshimi

Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn t llogarisin forcat t cilat veprojn mbi trupat n ekuilibr
Prmes shembujve konkret, nxnsit duhet t ushtrojn prdorimin e kushteve t msuara t
ekuilibrit pr prcaktimin e forcave t cilat veprojn mbi trupin.
- Si ilustrim i drejtpeshimit t nj trupi t varur, mund t bhet detyra 272. Kjo detyr tregon
edhe principin e ikrikut si nj makineri e thjesht (pesha mund t ngrihet me nj forc dy
her m t vogl sesa pesha).
- Si ilustrim i drejtpeshimit t trupit, mbi t cilin veprojn forcat, drejtimet e t cilave priten
n nj pik, mund t bhet detyra 273.
- Pr ilustrimin e drejtpeshimit t trupit mbi nj rrafsh t pjerrt, mund t bhet detyra 275.
- Si ilustrim i drejtpeshimit t levs mund t bhet detyra 278.
- Me shembullin nga teksti (shina e varur n dy litar) mund t shpjegohet se si llogariten
forcat, kur mbi trupin ka dy mbshtets.
Detyr shtpie:
- detyrat 274, 276, 279, 281, 282 nga prmbledhja
58. Vetit elastike t trupave t ngurt

Metodat msimore: shpjegimi i msuesit, biseda, eksperimenti demonstrues
Mjetet msimore: topi prej gome, plastelina, gota prej plastiku
Qllimet:
- q nxnsit t kuptojn se far jan deformimet elastike dhe ato plastike;
- t kuptojn se far sht fuqia normale n trupin elastik;
- t msojn Ligjin e Hukut.
90
T prkujtohet se nn veprimin e forcs trupi deformohet. T shpjegohet se far jan deformimet elastike dhe ato plastike.
Deformimet elastike dhe plastike mund t demonstrohen tek nj top prej gome (elastik) tek
plastelina (plastike), tek gota prej plastike (mundet edhe ajo elastike edhe ajo plastike, varet
nga forca me t ciln shtrngohet).
T jepen tipat kryesore t deformimit t trupit t ngurt.
T formulohet Ligji i Hukut nprmjet formuls F = kl dhe
T formulohet tensioni normal dhe t formulohet Ligji i Hukut me ndihmn e tij: l =
T theksohet se Ligji i Hukut vlen vetm gjat deformimeve t vogla. T tregohet se si duket
graku i varsis s deformimit relativ t trupit nga tensioni normal t shkaktuar nga forca
e jashtme (dhe t shpjegohet kuri i elasticitetit dhe tensioni i kputjes).
Do t ishte mir t shpjegohej lidhja midis forcs elastike n trupin e deformuar dhe t forcs
s jashtme e cila shkakton deformimin.
1
l
= E
l
F
S
.
E
Nse n tel varet pesha, teli do t hapet, sepse mbi t vepron pesha e peshs. Por, pesha
mund t varet pr nj koh t gjat, teli do t hapet deri n nj ku t caktuar dhe m
nuk do t deformohet- sepse n telin e deformuar shfaqet forca e elasticitetit, e cila e
kundrshton hapjen e mtejshme. N gjendjen e drejtpeshimit, forca e elasticitetit sht
e barabart me peshn e peshs. Domethn, n trupin e hapur apo t ngjeshur, ekziston
forca e brendshme e elasticitetit, e barabart me forcn e jashtme, e cila e ka shkaktuar
kt deformim; kto dy forca dallohen pr nga orientimi.
Detyr shtpie:
59. T ushtruarit dhe verikimi: Ligji i Hukut (2 or)

Forma e puns: frontale, sipas grupeve, individuale
Metodat msimore: biseda, puna e pavarur e nxnsit, ushtrimet laboratorike
Mjetet msimore: prmbledhja e detyrave, pajisjet pr ushtrimet laboratorike Prcaktimi i Modulit
t Jungut pr elasticitetin e telit
Qllimet:
- verikimi i dijeve pr format themelore t deformimit t trupit t ngurt;
- t ushtruarit e puns eksperimentale dhe punimi i rezultateve t matjeve.
N njrn or, verikimi i lnds mund t bhet prmes detyrave llogaritse me t cilat do
t kontrollohet, nse nxnsit i kan kuptuar dhe msuar se far sht kuri i elasticitetit,
far sht tensioni i kputjes, far sht ndryshimi relativ i gjatsis gjat hapjes dhe far
thot Ligji i Hukut.
91
- Prdorimi i formuls pr tensionin normal mund t ilustrohet me detyrn 288 a.

1 F
l
=
E S
l
290. N kt detyr analizohet edhe kushti i kputjes.
- Pr ilustrimin e prdorimit t formuls
- Pr ilustrimin e prdorimit t formuls l =

E
mund t shfrytzohet detyra
mund t shfrytzohet detyra 293.
- Se si ndikojn n deformimin e trupit komponentt e forcave n drejtime t ndryshme, e

tregon detyra 296.
N orn tjetr nxnsit do t duhet t bjn ushtrimin laboratorik:

Prcaktimi i modulit t Jungut pr elasticitetin e telit
M mir sht q t bhet ushtrimi me aparaturat q jan br pikrisht pr kt qllim dhe me t

cilat mund t matet me saktsi.
Nse nuk kemi mundsi pr kt, ushtrimi mund t improvizohet (e q gjat ksaj t mos humbas
rndsia e tij, as pr sa i prket kontrollimit t ligjeve teorike, as pr sa i prket shfrytzimit t
instrumenteve matse dhe punimit t rezultateve t matjes):
- Mbi stativin ku ndodhet shkalla milimetrike (t ciln mund ta bni edhe vet, duke ngjitur
letrn milimetrike mbi stativ), varet nj je gome me gjatsi 50 cm; n skajin e poshtm
t saj ngjitet nj cop plasteline, n mnyr q peri t hapet (jo shum, por sa t bhet i
drejt). Fija me plastelinn duhet t varet lirisht, t mos e prek shkalln milimetrike.
- Me shiritin e metrit matet gjatsia e jes s hapur. Kjo sht gjatsia
l n lidhje me t ciln do t matet hapja.
- Shnohet pozita e skajit t poshtm, n shkalln milimetrike (me
ndihmn e rigs apo t ndonj cope kartoni t fort, i cili do t vihet
buz skajit t poshtm t jes, pran shkalls (gura 58).
- Pastaj plastelins i shtohet edhe nj cop tjetr, me mas m1, paraprakisht e matur; ja do t hapet m shum; lexohet prsri pozita e
skajit t poshtm t jes dhe llogaritet ndryshimi i gjatsis s jes
l1 Ky ndryshim gjatsie sht shkaktuar nga forca F1 = m1g.
- Pastaj shtojm edhe nj cop tjetr plasteline (masa e s cils
m2 sht matur paraprakisht) dhe matet ndryshimi i gjatsis l2
(ndryshimi i gjatsis matet n lidhje me gjatsin l). Ndryshimi i
gjatsis l2 sht shkaktuar nga veprimi i forcs F2 = (m1+m2) g.
Figura 58
- Pastaj shtohet nj cop tjetr plasteline dhe matet zgjatja e mtejshme, etj., duhet t bhen
matjet pr disa masa t ndryshme t plastelins.
92
- T dhnat paraqiten me tabel:

numri rendor i matjes
masa e peshs s varur
forca q e hap perin
ndryshimi absolut i gjatsis
koecienti i elasticitetit
m[g]
F [mN]
l [mm]
k
N
m
- T llogaritet vlera mesatare e koecientit t elasticitetit kmes.

- Me ndihmn e vidhs mikrometrike t matet diametri i perit d dhe t llogaritet moduli i elasticitetit me ndihmn e formuls
E=
4lkmes
d2
Nxnsit sigurisht nuk do t arrijn t bjn matjet dhe llogaritjet n t njjtn or. sht e
rndsishme t matin far sht e nevojshme, ndrsa llogaritjen dhe punimin e rezultateve mund
ta bjn pr detyr shtpie. Detyr shtpie mund t ken edhe t vizatojn (n letrn milimetrike)
grakun e varsis s ndryshimit absolut t gjatsis nga forca.
93
60. Testi
LVIZJA ROTACIONALE. DREJTPESHIMI (grupi i par)
Plotso fjalit
1. Brja e piruets gjat rrshqitjes, shpjegohet me ligjin
2. Nse, pas ndalimit t veprimit t forcs e cila e deformon, trupi kthehet n formn e mparshme,
deformimi sht
Bashko shprehjet
a)
momenti i forcs
1kg m2
1kg
b)
moduli i elasticitetit.
N
m
a)
N
m2
m2
3
s
7
1 N m
1 N s
1 kg
1N
b)
4. donjrs prej madhsive bashkngjiti formuln prkatse (0 sht shpejtsia kndore e

rotacionit, sht nxitimi kndor, kndi i prshkuar; . sht, tensioni normal, l ndryshimi
relativ i gjatsis, E sht moduli i elasticitetit):
a)
kndi i prshkuar gjat lvizjes

rrotulluese njtrajtsisht t
shpejtuar
=0t
b)
varsia e tensionit normal n trupin

e deformuar prej ndryshimit relativ
t gjatsis
l
E
a)
t2
=0 +
3
2
t2
=0t +
2
E = l
= El
b)
5. A varet momenti i inercis s trupit nga:
a) forma e trupit?
94
b) nxitimi kndor i trupit?
6. A mund t jet n ekuilibr trupi mbi t cilin veprojn vetm:

b) dy forca normale me njra - tjetrn?
a) dy forca me t njjtin drejtim?
Prgjigju me RRITET, ZVOGLOHET ose NDRYSHON

7. ikriku rrotullohet njtrajtsisht me ngadalsim. Si ndryshon:
a) nxitimi kndor me kalimin e kohs?
b) kndi q prshkon ikriku n do sekond q kalon?
8. N skajin e majt t levs sht vn pesha, ndrsa n ann e djatht
veprohet me forcn F e cila e mban levn n drejtpeshim(gura
59). Si ndryshon intensiteti i forcs F,
nse mbshtetsja zhvendoset djathtas?
Figura 59

9. N rrotat e njjta A dhe B veprojn forcat me
t njjtin intensitet, n drejtimet e treguara
(gura 60), kshtu q rrotat rrotullohen rreth
boshteve t tyre. Krahaso:
a) momentet e forcave t cilat veprojn
mbi rrotat.
b) momentet e inercis s rrotave
Figura 60
10. Nj hallk e holl A dhe disku B, me masa t njjta dhe me rreze t njjta, rrotullohen rreth boshteve
t veta me shpejtsi t njjta kndore. Krahaso momentet e impulseve t tyre.
11. Telat A dhe B, t bra nga i njjti material, kan t njjtn trashsi, por teli A sht m i gjat
sesa teli B. Krahaso koecientet e elasticitetit t ktyre telave.
12. Gjat lvizjes rrotulluese njtrajtsisht t ndryshueshme, vler konstante ka:
a) shpejtsia kndore b) kndi i prshkuar n do sekond c) frekuenca ) nxitimi kndor
d) asnjra prej madhsive t msiprme nuk ka vler konstante numerike
13. Madhsia e cila n prshkrimin e lvizjes rrotulluese t trupit t ngurt ka t njjtin rol si masa
n prshkrimin e lvizjes translatore quhet:
a) moment i forcs b) moment i inercis c) momenti i impulsit ) inerci d) impuls
14. Nse I sht momenti i inercis s trupit, M sht momenti i forcs e cila vepron mbi trupin dhe
a, nxitimi kndor i rrotullimit, ligji themelor i dinamiks s rrotullimit paraqitet me formuln:
a) I = M
b) IM =
c) M = I
M2
) = 2I
d) =
2MI
95
Leva, e paraqitur n gurn 61, ndodhet

n drejtpeshim. Sa sht forca F?
15.
a) 120 N
b) 90 N
) 15 N
c) 30 N
d) 10 N
Figura 61
16. N gurn 62 jan paraqitur grakt e varsis s ndryshimit

relativ t gjatsis nga forca q shkakton hapjen e telit 1 dhe
2. Nse t dy telat kan t njjtn trashsi, sa sht raporti i
modulit t elasticitetit t lnds prej s cils jan br ato?
a) E1 = 1,5E2
b) E2 = 1,5E1
) E2 = 2E1
c) E1 = 2E2
d) E1 = E2
Figura 62
LVIZJA ROTACIONALE, DREJTPESHIMI (grupi i dyt)

Plotso fjalit
1. Brja e saltos n krcim shpjegohet me ligjin
2. Nse pas ndalimit t veprimit t forcs e cila e deformon, trupi mbetet i deformuar, deformimi
quhet
Bashko shprehjet
3.
do madhsie bashkngjiti njsin prkatse:
a) momenti i inercis
1 kg m2
b)
tensioni normal
a)
N
m
2 1kg
6
N
m2
m2
s
1Nm
N
kg
1Ns
ska
nema
dimension
dimenzije
b)
4. do madhsie bashkngjiti formuln prkatse (0 sht shpejtsia llestare kndore e rrotullimit,

sht nxitimi kndor, kndi i prshkuar; l sht gjatsia e telit, S sht siprfaqja e prerjes
trthore t telit, k sht koecienti i elasticitetit t telit, E sht moduli i elasticitetit t telit):
96
a)
kndi i prshkuar gjat

lvizjes rotacionale njtrajtsisht t ngadalsuar
b)
varsia e ndryshimit relativ

t gjatsis nga forca dhe
prerja trthore e telit
4 l
2
0
=
0t
a)
1 F
E S
5 l
t2
2
1 S
E F
3
0 t
t2
2
6 l EF
S
b)
5. A varet momenti i inercis s trupit nga:
a) momenti i forcs q vepron mbi trupin?
b) dimensionet e trupit?
6. A mund t jet n drejtpeshim trupi mbi t cilin veprojn vetm:

b) bashkimi i forcave?
a) dy forca me drejtime t ndryshme?
Prgjigju me RRITET, ZVOGLOHET apo NUK NDRYSHON

7. ikriku sillet njtrajtsisht me shpejtim. Si ndryshon:
a) nxitimi kndor me kalimin e kohs?
b) kndi q prshkon ikriku n do sekond q kalon?
8. Na skajin e majt t levs qndron pesha, ndrsa n ann e djatht
veprohet me forcn F, e cila e mban levn n drejtpeshim (gura
63). Si ndryshon intensiteti i forcs F, nse mbshtetsi
zhvendoset majtas?
Figura 63
Prgjigju me A > B, A < B apo A = B

9. ikriku ka dylugje n t cilat mund t mbshtillet peri
(gura 64). N rastin A, peri sht i mbshtjell n ullukun e jashtm, ndrsa n rastin B n ullukun e brendshm.
N t dyja rastet peri trhiqet me forcn F, kshtu q
ikriku rrotullohet. Pr kto dy raste krahaso:
a) momentin e forcs e cila vepron mbi ikrikun.
Figura 64
b) momentin e inercis s ikrikut
10. Sfera A dhe unaza e holl B, me masa t njjta dhe me rreze t njjta, sillen rreth boshteve t
veta. Krahaso shpejtsit kndore t tyre, nse momentet e impulseve t tyre jan t njjta.
97
11. Telat A dhe B, t br nga i njjti material, kan t njjtat gjatsi, por teli A sht m i trash
sesa ai B. Krahaso koecientet e elasticitetit t ktyre telave.

12. N lvizjen rrotulluese t njtrajtshme, vler numerike konstante nuk ka:
a) shpejtsia kndore b) kndi i prshkuar n sekond c) frekuenca ) nxitimi kndor
d) t gjitha madhsit e msiprme kan vlera konstante
13. Madhsia e cila n prshkrimin e lvizjes rotacionale t trupit t ngurt ka rol t njjt si forca
n prshkrimin e lvizjes translatore, quhet:
a) brinj e forcs, b) e forcs c) moment i forcs ) moment i inercis d) moment i impulsit
14. Nse I sht momenti i inercis s trupit, M sht momenti i forcave q veprojn mbi trupin ndrsa a
sht nxitimi kndor i rrotullimit, ligji themelor i dinamiks s rrotullimit paraqitet me formuln:
I
M
M2
a) =
b) I =
c) =
)
d) 2MI
M
M
2I
I
15. Leva, e paraqitur n gurn 65, sht n
ekuilibr. Sa sht forca F?
a) 800 N
b) 200 N
) 3,2 kN
c) 160 N
Figura 65
d) 1,6 kN
16. N gurn 66 jan paraqitur grakt e varsis s ndryshimit

relativ t gjatsis nga forca, e cila shkakton hapjen e telit 1
dhe 2. Nse t dy telat kan t njjtn trashsi, sa sht raporti
i modulit t elasticitetit t lnds nga e cila jan br ato?
a) E1 = 2E2
3
c) E2 = 2E2 4 E1
b) E2 = 2E1
4
) E1 = 3 E2
d) E1 = E2
98
Figura 66
Prgjigjet
Grupi i par
1. i ruajtjes s momentit t impulsit
2. elastike
3. a - 3, b - 6
4. a - 3, b - 6
5. a) po, b) jo
6. a) po, b) jo
7. a) nuk ndryshon, b) zvoglohet
8. rritet
9. a) A > B, b) A = B
10. A > B
11. A < B
12. d
13. b
14. a
15. e
16. c
Grupi i dyt
1. i ruajtjes s momentit t impulsit
2. plastike
3. a - 1, b - 6
4. a - 3, b - 6
5. A) jo, b) po
6. a) jo, b) jo
8. zvoglohet
9. a) A > B, b) A = B
10. A > B
11. A > B
12. e
13. c
14. a
15. b
16. d
Propozim pr vlersimin e prgjigjeve
1. 1 pik
2. 1 pik
99
3. 2 pik (nga nj pr do prgjigje t sakt

8. 1 pik
10. 1 pik
11. 1 pik
12. 1 pik
13. 1 pik
14. 1 pik
15. 1 pik
16. 1 pik
Vlersimi
Nuk jan t gjitha pyetjet t lehta, kshtu q nuk duhet insistuar n at q 50% e tyre mjaftojn pr
vlersim. Prmes vshtirsis s ndryshme t pyetjeve, arrihet gradimi i dijeve, kshtu q nxnsit
m t dobt do t bjn pyetjet m t lehta, ndrsa m t mirt do t din edhe ato m t vshtirat.
Propozojm kriterin e mposhtm t vlersimit:
0-6
7 - 10
11 - 14
15 - 18
19 - 22
100
pamjaftueshm
mjaftueshm
mir
shum mir
shklqyer
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
CIP -
,
371.3:53(035)
ALUKOVI, Nataa
Fizika 1 : manual pr mesuesit viti i par i
gjimnazit / Natasha allukoviq, Predrag Miranoviq ;
[ilustrimet Natasha allukoviq ; prkthyes Zarija
Brajoviq]. - Podgoric : Enti i Teksteve dhe
Mjeteve Msimore, 2007 (Podgoric : Studio Mouse).
- 100 str. : ilustr. ; 27 cm
Tira 50.
ISBN 978-86-303-1234-2
1. Miranovi, Predrag []
allukoviq, Natasha v. alukovi, Nataa
a) - - -
COBISS.CG-ID 12275984

g1 Fizika

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

g1 Fizika

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Natasha allukoviq, Predrag Miranoviq

Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Msimore

Natasha allukoviq Predrag Miranoviq

Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Msimore; Podgoric

Gjelosh Gjokaj, profesor

Dizajni dhe palosja:

Kshilli i Arsimit t Prgjithshm, me vendimin numr 04-3-3/1 t dats 31.1. 2007, e

34. Ligji i ruajtjes s impulsit ..................................................................................56

Vrejtje t rndsishme hyrse

Pr raportin plan dhe program- tekst- manual

far sht dhn e far nuk sht dhn n kt manual

N kuadrin e punimit t lnds s re, jepen prmbajtjet nga teksti.

sht propozuar se si duhet t punohet riprsritja dhe verikimi i lnds.

Pjes prbrse e msimit t ziks sht eksperimenti.

N udhzimin pr orn, qndron edhe propozimi i detyrs pr shtpi.

Nnkuptohet se do kush mund t shfrytzoj edhe kompjuterin pr prezantim e simulime

Burime shtes informacionesh

Literatura e cila mund tju ndihmoj pr prgatitjen e orve:

Natasha allukoviq. Fizika I, teksti pr vitin e par t Gjimnazit t matematiks, Kruga,

Adresat n internet, n t cilat mund t gjeni informacionet e nevojshme:

T shpjegohen madhsit zike si shprehje me t cilat prshkruhen vetit e trupave dhe t

T theksohet se madhsit zike prshkruajn n mnyr kuantitative vetit, d.m.th. se

sht e rndsishme q nxnsit t kuptojn se jo do shprehje e cila formulohet n zik

2. Madhsit zike themelore dhe t tuara. Sistemi SI

T tregohet me shembuj se si madhsit (njsit) e tjera mund t shprehen prmes atyre

T shpjegohet me shembuj rndsia dhe nevoja e shfrytzimit t preksit n t shprehurin

sht e rndsishme q nxnsit t din t bjn analizn dimensionale, d.m.th. q n baz

N shembujt e matjes s monedhs (nga teksti) u shpjegohet se si llogaritet vlera mesatare, si

4. T ushtruarit, riprsritja, verikimi: matjet

Prej tri orve t parashikuara pr ushtrim, dy mund t shfrytzohen pr ushtrimet

5. Lvizja mekanike. Shpejtsia mesatare

T tregohet me shembuj se far do t thot se lvizja sht relative.

T shpjegohet se far sht pika materiale dhe si formulohet pozicioni i saj me an t

T prkuzohet shpejtsia mesatare e rrugs.

T bhet ndonj detyr, me t ciln tregohet se si llogaritet shpejtsia mesatare.

6. Shpejtsia e astit. Ligji i pozits

T shpjegohet shprehja- zhvendosje n lvizjen n vij t drejt dhe shprehja shpejtsi

5,0501 5,1005 5,5125

Duam t prcaktojm shpejtsin e trupit n momentin T = 1s. Kt gj do ta bjm duke

10,25 10,05 10,02 10,005

Mund t vrehet se me zvoglimin e intervalit kohor rreth momentit t= 1 s, shpejtsia

7. Riprsritja dhe verikimi: shpejtsia mesatare

Para fillimit t ors, n oborr apo n

8. Lvizja e njtrajtshme drejtvizore

N fund t ors mund t bhet eksperiment (gura 3):

9. Riprsritja dhe verikimi: lvizja e

Verikimi mund t bhet prmes detyrave llogaritse.

T analizohet graku, t cilin nxnsit e kan br si detyr shtpie n orn e mparshme.

sht shum e rndsishme q nxnsit t msojn duke arsyetuar, q teorin e msuar ta

10. Nxitimi. Lvizja njtrajtsisht e shpejtuar

T prkujtohet me nxnsit se far kan msuar pr lvizjen e shpejtuar n shkolln llore.

T formulohet lvizja njtrajtsisht e shpejtuar si lvizje tek e cila n intervale t barabarta

T shqyrtohet lvizja njtrajtsisht e shpejtuar pa shpejtsi llestare (d.m.th. t

sht shum e rndsishme q nxnsit t kuptojn se tek lvizja e ndryshueshme shpejtsia

11. Lvizja njtrajtsisht e ngadalsuar

T bhet nj eksperiment i thjesht me t cilin demonstrohet edhe lvizja e shpejtuar edhe

T shpjegohet se tek lvizja njtrajtsisht e ngadalsuar intensiteti i nxitimit sht i prcak -

T vizatohen grakt e varsis s nxitimit nga koha dhe t

12. Riprsritja dhe verikimi: lvizja

Propozim i detyrave llogaritse:

Nj prej detyrave mund t jet edhe nxjerrja e formuls = 20+2as dhe =

(kt gj mund ta bjn dy nxns njkohsisht, njri n njrn an t tabels e tjetri n

13. Detyr kontrolli me shkrim