Pemetari Speciale

Prmbajtja

KAPITULLI I
1. PEMET FRUTORE..........................................................................................................................5
1.1. Kushtet ekologjike pr kultivimin e molls................................................................................6
1.2. Kultivart e molls.....................................................................................................................6
1.3. Masat agropomoteknike pr kultivimin e molls.....................................................................11
1.4. Nnshartesat pr molln.........................................................................................................14
1.5. Kushtet ekologjike pr kultivimin e dardhs............................................................................16
1.6. Kultivar te dardhs.................................................................................................................16
1.7. Masat agropomoteknike pr kultivimin e dardhs..................................................................20
1.8. Nnshartesat pr dardhn.......................................................................................................22
1.9. Kushtet ekologjike pr kultivimin e ftoit..................................................................................24
1.10. Kultivart e ftoit......................................................................................................................25
1.11. Masat agropomoteknike pr kultivimin e ftoit........................................................................25
1.12. Nnshartesat pr ftoin............................................................................................................25
KAPITULLI II
PEMET BERTHAMORE....................................................................................................................28
2.1. Kushtet ekologjike pr kultivimin e kumbulls.......................................................................29
2. 2. Kultivart e kumbulls............................................................................................................29
2. 3. Masat agropomoteknike pr kultivimin e kumbulls.............................................................33
2. 4. Nnshartesat pr kumbulln.................................................................................................34
2. 5. Kushtet ekologjike pr kultivimin e pjeshks........................................................................36
2. 6. Kultivart e pjeshks..............................................................................................................36
2. 7. Masat agropomoteknike pr kultivimin e pjeshks...............................................................42
2. 8. Nnshartesat pr pjeshkn....................................................................................................45
2. 9. Kushtet ekologjike pr kultivimin e qershis dhe vishnjs....................................................46
2.10. Kultivart e qershis dhe vishnjs.........................................................................................47
2. 11. Masat agropomoteknike pr kultivimin e qershis dhe vishnjs..........................................52
2.12. Nnshartesat pr qershin dhe vishnjn...............................................................................53
2. 13. Kushtet ekologjike pr kultivimin e kajsis..........................................................................54
2.14. Kultivart e kajsis.................................................................................................................54

Pemetari Speciale

2.15. Masat agropomoteknike pr kultivimin e kajsis..................................................................55

2.16. Nnshartesat pr kajsin.......................................................................................................57
KAPITULLI III
PEMET THELBORE.........................................................................................................................62
3.1. Kushtet ekologjike pr kultivimin e arrs................................................................................62
3. 2. Kultivart e arrs....................................................................................................................63
3. 3. Masat agropomoteknike pr kultivimin e arrs.....................................................................64
3. 4. Nnshartesat pr arrn..........................................................................................................65
3. 5. Kushtet ekologjike pr kultivimin e lajthis...........................................................................66
3. 6. Kultivart e lajthis.................................................................................................................67
3. 7. Masat agropomoteknike pr kultivimin e lajthis..................................................................67
3. 8. Nnshartesat pr lajthin......................................................................................................68
IV. KAPITULLI I KATERT
PEMET E IMETA..............................................................................................................................72
4. 1. Kushtet ekologjike pr kultivimin e luleshtrydhes.................................................................73
4. 2. Kultivart e luleshtrydhes......................................................................................................73
4. 3. Masat agropomoteknike pr kultivimin e luleshtrydhes.......................................................76
4. 4. Kushtet ekologjike pr kultivimin e mjedrs dhe manaferrs..............................................77
4. 5. Kultivart e mjedrs dhe manaferrs...................................................................................80
4.6. Masat agropomoteknike pr kultivimin e mjedrs dhe manaferrs.....................................82
4.7. Boronica (Vaccinum myrtillis).................................................................................................82
4.8. Rrushi serezi (Nnshartesat)..................................................................................................82
V. KAPITULLI I PESTE
KULTURA TE TJERA TE RENDESISHME........................................................................................84
5. 1. Bajamja ...................................................................................................................................84
5. 2. Fistiku ose pistaku.................................................................................................................89
5. 3. Gshtenja................................................................................................................................93
5. 4. Fiku ........................................................................................................................................95
5. 5. Hurma....................................................................................................................................100
5. 6. Mushmolla ............................................................................................................................102
5.7. Nespulla.................................................................................................................................107

Pemetari Speciale

KAPITULLI I
1. PEMET FRUTORE
1.1. Kushtet ekologjike pr kultivimin e molls
1.2. Kultivart e molls
1.3. Masat agropomoteknike pr kultivimin e molls
1.4. Nnshartesat pr molln
1.5. Kushtet ekologjike pr kultivimin e dardhs
1.6. Kultivar te dardhs
1.7. Masat agropomoteknike pr kultivimin e dardhs
1.8. Nnshartesat pr dardhn
1.9. Kushtet ekologjike pr kultivimin e ftoit
1.10. Kultivart e ftoit
1.11. Masat agropomoteknike pr kultivimin e ftoit
1.12. Nnshartesat pr ftoin

Pemetari Speciale

1. PEMT FARORE
DRUFRUTORT FAROR
Llojet e ktij grupi i bashkon tipi i frutit q
sht i rrem. Pjesa q konsumohet prbhet
nga inde q rrjedhin nga zhvillimi i bazs s
kups, vezores dhe karpelat q mbshtjellin
farat.
N kt grup bjn pjese:
1. Molla ( Malus pumilla )
2. Dardha ( Pyrus communis )
3. Ftoi ( Cydonia oblonga )
sht grup i rndsishm pasi ka
prshtatshmri t mir n zonat klimatike t
vendit ton dhe ka prodhim t lart. Frutat
ruhen pr nj periudh t gjat duke
plotsuar kshtu nevojat e konsumatorit
gjat gjith vitit.
Karakteristika t tjera t farorve jan:
- Kan element prodhues degzat e shkurtra,
torbeste dhe ato t holla njvjeare.
- Prodhueshmri t rregullt, por q paraqet
periodicitet sidomos n kushte t nj
agroteknike t dobt.
- Frutat prdoren t freskta dhe t
prpunuara.
- Shfrytzojn mir pjellorin e toks.
- Jetgjatsia dhe sidomos at ekonomike e
ka m t gjat se brthamort.
- Krkojn toka pjellore pr tu kultivuar dhe
klim t freskt.
- Nuk psojn dmtime nga ngricat e
hershme n pranver pasi lulzojn m
von se brthamort.
MOLLA
(Malus pumila)

Historiku
Molla sht e njohur nga njeriu qysh n
kohrat parahistorike si n form t egr
edhe n at t kultivuar. Fosilet e gjetura
dshmojn pr njohjen e saj q nga viti 4000
p.e.s, dhe prejardhja e saj konsiderohet Azia
Juglindore. N Europ molla u prhap
nprmjet udhtimeve t popullsis t lashta
si romakt, ilirt, grekt etj. Przgjedhja e
kultivarve filloi t bhej sistematikisht nga
fundi i shekullit t 13-t.
Prhapja
N shkall botrore molla z vendin e par
midis specieve frutor ( mbi 50 % t tyre ).
Vlerat Ushqyese
Frutat kan vlera t larta ushqyese pasi
prmbajn 14-16 % sheqerna, 7-10 % lnd
t that, acide organike, vitamina etj. Frutat
ruhen t freskta pr rreth 6 muaj n
temperaturn 0C n frigorifer t zakonshm
dhe m t gjat n frigorifer me atmosfer t
kontrolluar. N saj t kultivarve me sezon
t ndryshm pjekjeje sigurohet prodhim pr
nj interval kohor m t madh. Frutat
prdoren t freskta dhe t prpunuara.
Klasifikimi botanik
Molla bn pjes n familjen trndafilore
(Rosaceae), Nnfamiljen pomoideae. Molla
e kultivuar njihet me emrin Malus pumila
(Mill) q e ka prejardhjen nga Malus
sylvestris (molla e egr) dhe specie t tjera.
N t njjtn familje futen edhe specie t
tjera si:
1. Malus baccata Bockh.
2. Malus floribunda Sieb.
3. Malus micromalus Mak.

Pemetari Speciale

4. Malus prunifolia Borkh.

5. Malus atrosanguinea Schneid.
1.1. Kushtet ekologjike pr kultivimin e
molls
Molla sht pem e zonave t ftohta e me
lagshti.
Krkon
ver
t
freskt
(temp.max.29C) dhe i duron temperaturave
t ulta deri - 40C.Temperatura e ult n
dimr sht e nevojshme pr ndrprerjen e
qetsis relative t sythave. Molla ka nevoj
pr 1200-1500 or me temperature nn 7C.
Vera e freskt prmirson cilsin e frutave
pasi rrite prmbajtja e karbohidrateve n
frut n saj t fotosintezs s lart dhe
kufizimit t frymmarrjes.Molla krkon toka
pjellore, t thella, t kulluara dhe jo
glqerore. Gjithsesi i qndron m mir
prmbajtjes s glqeres n krahasim me
dardhn dhe ftoin. N zona fushore shkojn
mir mollt e gjelbra e t verdha, ndrsa n
zona kodrinore molla e kuqe q prodhohet
me cilsi t lart pasi rrezet ultraviolet dhe
temperaturat e ulta n kto zona rrisin
prqendrimin e antocianeve q japin ngjyrn
e kuqe.
1.2. Kultivart e molls
N bot ekzistojn me mijra kultivar
molle nga t cilat m t prhapurit jan: Red
Delicious dhe shprthimet e saj, Golden
Delicious, Granny Smith, dhe n siprfaqe
m t vogl Black Ben Davis, Jonathan dhe
kultivar veror ose mollt e tharta.
Kultivart e molls ndahen n baz t
karakteristikave si :
A. Ngjyra

1. Mollt e kuqe (Delicious me shprthimet

e veta, si Red Delicious, Starking
Delicious, Redchief, Imperial Double
Red Delicious, Jonagored, Gloster etj.).
2. Moll t verdha (Golden dhe
shprthimet e saj).
3. Moll t gjelbrta (Granny Smith,
Mutsu).
4. Moll q nuk i prkasin asnj prej
kategorive t msiprme.
B. Aciditeti
1. Moll t mbla (Red Delicious, Golden
Delicious etj.).
2. Moll t tharta (Granny Smith).
C. Koha e pjekjes
1. Moll t hershme-verore (Stark Earliest,
Astrahan, Jerseymac, Summerred).
2. T mesme (Red Delicious, Golden,
Starking Delicious etj.).
3. T
vona-Vjeshtore
(Starkrimson,
Jonathan, Jonagold, Granny Smith).
D. Prbrja gjenetike
1. Kultivar diploid (Red Delicious,
Golden etj.).
2. Kultivar triploid (Jonagold, Mutsu etj.)
.
Kultivart me pjekje t hershme
Stark Earliest
Pema: sht mesatarisht e fuqishme dhe
shum
prodhimtare. Kultivari sht
autosteril dhe lulzon hert.
Pjalmuesit: e ktij kultivari jan: Golden
Delicious, Jonathan, Dedelicious dhe
starkrimson.

Pemetari Speciale

Fruti: sht i vogl dhe mesatar n form

plloake me ngjyr t verdh dhe nuanc t
kuqe. Tuli sht i bardh, i lngshm dhe
majhosh.
Koha e pjekjes: sht 15 korrik e ne
vazhdim. Pjekja fillon n mes t korrikut
dhe fruti i duron transportit dhe proceseve t
ndryshme t pasvjeljes.
Pllenues: t mir pr kultivarin jan Red
Delicious dhe Golden Delicious.
Summerred
Pema: sht e zhvilluar me prodhim t
stabilizuar e t lart.
Fruti: sht mesatar me lkur t kuqe e me
pika t bardha (lenticele).
Pllenues: t mir pr kultivarin jan Red
Delicious dhe Golden Delicious.
Koha e pjekjes: sht Korrik-Gusht.
Astrahan i bardh
Pema: sht me rritje mesatare dhe shum
prodhuese.
Fruti: sht mesatar, cipholl, me ngjyr t
verdh t zbardhur.
Tuli sht i bardh, i lngshm dhe i mbl.
Nuk i qndron transportit dhe ruajtjes.
Pjekja: fillon n fund t Korrikut.
Veori biologjike: kultivari sht pjesrisht
autosteril dhe lulzon hert. Pjalmusit e ktij
kultivari jan: Abondanca, Parmena, Stark
delicious. sht rezistent ndaj t ftohtit.

Kultivart me pjekje t mesme

Delicious ( Ermira )
Pema: sht e fuqishme.
Fruti: sht i madh, konik i zgjatur,
brinjzuar n gjatsi, cip trash dhe me
kuror karakteristike n form t gungave t

gishtave. Ngjyra sht variacion i ngjyrs s

kuqe n t verdh n varsi t kultivarit t
ktij grupi dhe zons s kultivimit.
Pjekja: futi piqet n fillim t Shtatorit dhe
ruhet deri n maj cilsi e mir realizohet n
zonat kodrinore- malore.
Veori biologjike:
kultivari sht
hermafrodit me fertilitet t lart dhe me
lulzim t mesm.
Pjalmues: i ktij kultivari sht Golden
Delicious.
Kultivart q rrjedhin nga Delicious jan :
Starking Delicious, Redchief, Topred
Delicious, Imperial Double Red Delicious,
Hi-Early, Superstarking, Red DeliciousSpur.
N grupin Spur jan: Starkrimson bashk
me shprthimet e vet si Heavy Stripe dhe
Super Early Stripe, Oregon Spur, Redchief,
Spured Royal, Elite- cooper 800.
Stark Delicious.
Pema: sht e fuqishme.
Fruti: sht mesatar i madh, konik i zgjatur,
lehtsisht i brinjzuar n gjatsi, ciptrash.
Fruti sht i kuq, me tul t bardh, t mbl,
t shkrift aromatik.
Pjekja: futi piqet n fund Shtatorit mesi i
Tetorit dhe ruhet deri n Prill-Maj.
Veori biologjike: kultivari sht autosteril
dhe ndrsteril me Richared dhe Starking.
Pjalmues: t ktij kultivari jan: Golden
Delicious, Astrahan i kuq, Abondanca,
Jonathan.
Starking Delicious
Pema: sht e fuqishme.
Fruti: sht mesatarisht i madh, me form
trungu konik i zgjatur, i brinjzuar n

Pemetari Speciale

gjatsi t frutit, ciptrash. Ngjyra e frutit

sht e kuqe e errt e ndritshme. Tuli sht i
verdh n krem, i mbl, i shkrift aromatik.

Pjekja: Fruti piqet n fund Shtatorit mesi i

Tetorit dhe ruhet deri n Prill-Maj.
Veori
biologjike:
Kultivari
sht
autosteril. Pjalmues t ktij kultivari jan:
Golden Delicious, Jonathan, Astrahan i kuq,
Abondanca, Kalvil, Parmena.
Starkrimsom
Pema: sht me rritje t dobt dhe shum
prodhuese.
Fruti: sht i madh, n form trungu konik i
zgjatur, lehtsisht i brinjzuar n gjatsi t
frutit, ciptrash me pak dyll. Ngjyra e
frutit sht e kuqe e errt uniforme. Tuli
sht i bardh n krem, i mbl, i shkrift
aromatik.
Pjekja: futi piqet nga fillimi i Tetorit.
Veori
biologjike:
Kultivari
sht
autosteril. Pjalmues t ktij kultivari jan:
Golden Delicious, Jonathan, Astrahan i kuq,
Starking, Parmena.
Jonathan

Pema: sht mesatarisht e fuqishme me

lulzim t von dhe shum prodhuese.
Fruti: sht mesatar, me form konike i
shtypur, cipholl me pak dyll. Ngjyra e
frutit sht e verdh me nuance t kuqe. Tuli
sht i bardh n krem, i mbl, i shkrift,
aromatik.

Pjekja: futi piqet nga mesi i tetorit dhe ruhet

mir 4-6 muaj.
Veori biologjike: kultivari sht autosteril.
Pjalmues t ktij kultivari jan: Abodanca,
Belfior, Golden Delicious, Delicious
Starkrimson, Parmena e art.
Golden Delicious
Kultivar i verdh q kultivohet n t gjith
kontinentet.
Pema: sht mesatarisht e fuqishme, me
lulzim t vonshm dhe shum prodhuese.
Fruti: sht mesatar, me form vezakekonike i zgjatur, ciptrash me dyll. Ngjyra
e frutit sht e verdh me pikzime. Tuli
sht i bardh n krem, i mbl, i shkrift,
aromatik.

Pemetari Speciale

Pjekja: futi piqet nga mesi i Tetorit dhe

ruhet mir 4-6 muaj.
Veori
biologjike:
Kultivari
sht
autosteril. Pema shkon mir me nnshartesa
t ulta (nane) si EM9, MM106. Pr
prodhim t lart duhet t sigurohet pllenimi.
Red Delicious, Abodanca, Delicious
Starkrimson, Golden Smith jan t
prshtatshm. Nj problem pr Golden sht
ndryshku sidomos n zona me lagshtir t
lart. Sprkatjet me Acricid, Dithane e
Mancozeb keqson gjendjen. Gjat ruajtjes
n frigorifer problem sht vyshkja prandaj
lagshtia duhet t sigurohet e lart mbi 90%.
Kultivar t tjer q rrjedhin nga Golden
jan : Golden B, Ed Gould, Golden,
Smoothee,
Lysgolden,
Delbarestivale,
Primgold, Earlygold, Sungold, Newgold,
Royal Gala.
Kultivar spur jan: Golden Spur
dheYellowspur.
Kryqzime t Golden : Jonagold, Gala,
Elstar, Charden, Chantecler.

Parmena e Art
Pema: sht e fuqishme dhe shum
prodhuese.
Fruti: sht mesatar, me form t
rrumbullakt, ciptrash me dyll. Ngjyra e
frutit sht e verdh me vijzime t
kuqrreme. Tuli sht i bardh n krem, i
mbl, i shkrift, aromatik.
Pjekja: futi piqet ne mes t Tetorit dhe
ruhet mir 5-6 muaj.
Veori biologjike:
kultivari sht
autosteril. Pema futet shpejt n prodhim.
Pjalmuesit m t mir jan: Belfior, Reneta
Bauman. Kalvil i Bardh, Jonathan.
Reneta e Kanadas
Pema: sht mesatarisht e fuqishme me
kuror t hapur prodhuese dhe paraqet
periodicitet.
Fruti: sht i madh, trung konik, lehtsisht
i brinjzuar n gjatsi, ciptrash i lmuar.
Fruti sht i verdh me nuanca t gjelbra,
me tul t bardh, t shkrift, majhosh dhe
aromatik.
Pjekja: futi piqet n fund te Shtatorit mesi i
Tetorit dhe ruhet deri n Prill.
Veori biologjike: kultivari sht autosteril
dhe ndrsteril me disa kultivar. Pjalmues t
ktij kultivari jan: Abondanca, Anurka,
Belfior, Jonathan, Reneta Baman etj. Shkon
mir n zona kodrinore t freskta.
Reneta bauman
Pema: sht e fuqishme me kuror t
hapur, me lulzim t von dhe prodhuese.
Fruti: sht i madh, i rrumbullakt, i
shtypur n pole, lehtsisht i brinjzuar,
ciplmuar. Fruti sht i verdh me nuanc
t kuqe, me tul t bardh, t shkrift,
majhosh dhe aromatik.

Pemetari Speciale

Pjekja: futi piqet n fillim Tetori dhe ruhet

mir.
Veori biologjike: kultivari sht autofertil,
me lulzim t von dhe futet shpejt n
prodhim.
Kultivar me pjekje t von
Jonagold
Pema: sht e fuqishme dhe prodhuese.
Fruti: sht i madh. i verdh me nuanc t
kuqe, i mbl e lehtsisht acid dhe me cilsi
t mira organoleptike.
Veori biologjike: Kultivari sht triploid
dhe krkon dy pllenues, Golden dhe Rome
Beaty. Shprthim ka Jonagored.
Granny Smith
Pema: sht e fuqishme dhe mjaft
prodhuese.
Fruti: sht i gjelbr e acid. Periudha e
frutifikimit sht 200 dit dhe nuk
rekomandohet pr zonat malore.

Shkon mir me nnshartesat EM9, EM26

dhe MM106.
Pjekja: futi piqet n Tetor- fillim Nntori.
Ruhet n frigorifer rreth 180 dit. Pllenues i
mir sht Golden.

Belfior i verdh
Pema: sht e fuqishme me kuror t gjer
dhe deg t prkulura n drejtim t toks.
Fruti: sht mesatar, me form konike t
zgjatur dhe i brinjzuar. Ngjyra e frutit sht
e verdh me vijzime t kuqrreme. Tuli
sht i verdh n krem, i mbl, i shkrift,
aromatik, pak i atht.
Pjekja: futi piqet n mes t Tetorit dhe ruhet
mir 4-5 muaj.
Veori biologjike: kultivari sht autosteril.
Pjalmuesit m t mir jan: Jonathan,
Delicious, Reneta Bauman, Kalvil i Bardh,
Parmena e Art.
Kalvil i Bardh
Pema: sht e fuqishme me kuror t gjer
dhe shum prodhuese.
Fruti:
sht i madh, me form t
rrumbullakt, i shtypur dhe i brinjzuar,
ciptrash pa dyll. Ngjyra e frutit sht e
verdh me nuanca t gjelbrta. Tuli sht i
bardh n krem, i mbl, i fort , aromatik.
Pjekja: futi piqet n mes Nntori dhe ruhet
mir 5-6 muaj.
Veori biologjike: kultivari sht autosteril.
Pema futet shpejt n prodhim. Pjalmuesit m
t mir jan : Abondanca, Belfior, Parmena
e art.
Abondanca ( Nntor )
Pema: sht mesatarisht e fuqishme, me
kuror t shtrir dhe shum prodhuese.
Fruti: sht mesatar, me form globoze,
ciptrash. Ngjyra e frutit sht e errt, me
vijzime n ngjyr vishnje dhe pak
pikzime. Tuli sht i bardh n krem, i
mbl, i fort majhosh dhe aromatik.
Pjekja: futi piqet n fillim t Nntorit dhe
ruhet mir 4-6 muaj.

10

Pemetari Speciale

Veori biologjike: kultivari sht autosteril.

Pr prodhim t lart duhet t sigurohet
pllenimi me kultivar : Anurka, Delicious,
Richared, Astrahan i kuq.
Anurka
Pema: sht e fuqishme me kuror t shtrir
anash dhe prodhuese.
Fruti: sht i vogl mesatar, me form
globi t shtypur, ciptrash. Ngjyra e frutit
sht e kuqe me vijzime vishnje.
Pjekja: futi piqet n mes t Nntorit dhe
ruhet mir.
Veori biologjike: kultivari sht autosteril
diploid. Pjalmues t mir jan : Delicious
dhe Abondanca.
Kultivar t tjer molle jan: Gjyle, Gjee,
Mice, Duke, Vile, Ozark Gold, Mutsu,
Gloster 69, Lysgolden, Golchard, Mondial
gala, BlackBen davis, Idared, CoxOrange,
Pippin, McIntosh, Winesap, Stayman,
Welthy, Cortland etj.

Pamje e kultivarit Wellspur

Pamje e kultivarit Gloster

1.3.
Masat
agropomoteknike
kultivimin e molls

Pamje e kultivarit Mutsu

pr

Sistemi i mbjelljes
Sistemi i mbjelljes s molls sht katror ose
rombik pr nnshartesa t fuqishme dhe n
rreshta pr nnshartesat nane.
Format e kurors q aplikohen jan kryesisht
ajo piramidale me kate t prmirsuara,
palmet e lir q shkon me t gjitha

11

Pemetari Speciale

nnshartesat si dhe ato atraktoide q

kombinohen mir me EM9.
Distancat e mbjelljes prcaktohen n varsi
t nnshartess, kultivarit, forms s
kurors, sistemit t shfrytzimit si dhe
faktor t tjer klimatiko - toksor.
Tab.1. Distancat e mbjelljes (m ) s disa
kultivarve me nnshartesa t ndryshme.
Nnshartes
Kultivari EM9 EM26 MM106 MM
101
Golden 3.5x1. 4x1.8 Delicios 5
us
Golden
4.5x2. Spur
5
Red
4x2
4.5x2 Delicios
us
Red
4x1.5 4x2
4.5x2.
Spur
5
Granny 3.5x1. 4x2
4.5x2. 5x3
Smith
5
5
Prodhimtaria
Prodhimtaria varet nga nnshartesat,
kultivari, kushtet e kultivimit etj. Molla
sht pem frutore me rritje t fuqishme dhe
jet t gjat. Ajo jeton mesatarisht 50-60
vjet, ka raste deri 100 vjet kur sht e
shartuar me mbi nnshartesa farore, ndrsa e
shartuar me nnshartesa vegjetative ka rritje
t dobt dhe jeton rreth 25 vjet.
Futja n prodhim e pemve t nj kultivari
mesatarisht t fuqishm por mbi nnshartes
klonale, EM 9 ose MM106, ndodh n vitin e
2-t-3t, kurse mbi nnshartes t ardhur
nga fara n vitin e 5t-6t. Prodhimtaria e

plot vjen n vitin e 5t-6t n rastin e par

dhe n vitin e 10t-12t n rastin e dyt.
Krasitja prodhuese
Organet prodhuese tek molla jan degzat e
shkurtra, degzat torbeste t thjeshta dhe t
prbra si dhe degzat e holla njvjeare
(15-20cm) n disa kultivar. Krasitja
prodhuese synon n nj frutifikim t
ekuilibruar q lejon prodhimin normal pr
do vit.
Degzat e shkurtra frutore tek molla
zhvillohen pr dy vjet prandaj pr t
siguruar formimin e tyre normal tek molla
lastart njvjear nuk shkurtohen. Ata
hiqen nga baza ose mbeten n pem.
Degzat e holla frutore gjithashtu nuk
shkurtohen. Shkurtimet bhen gjithnj mbi
degzim dhe n dru 2 ose me shum vjear
pr ruajtjen e kurors.
Krasitja sistematike, rrallimi i frutave,
plehrimi, si dhe trajtime t tjera e bjn
pemn t prodhoj rregullisht e t shmanget
kshtu prodhimi i alternuar. Gjithashtu me
an t krasitjes rinohen organet e
frutifikimit.
Lidhja e frutave
Lidhja e frutave krkon tek molla vendosjen
e pemve pllenuese n parcel pasi shumica
e kultivarve jan vetshterp. Pllenuesit
vendosen n skema t ndryshme si katrore,
rombike, n rresht etj. Dhe prbrja
zakonisht 11-13 % t numrit t pemve.
Vendosja e kultivarit pjalmues realizohet
sipas skemave t caktuara si : 1:8, 1:12 etj.
(1 pem e kultivarit pjalmues kombinohet
me numrin e dhn t kultivarit kryesor t
prodhimit).
Rrallimi i frutave

12

Pemetari Speciale

Rrallimi i frutave synon n mnjanimin e

thyerjes s degve, n rritjen e madhsis s
frutit dhe n sigurimin e diferencimit t
sythave frutor pr vitin e ardhshm. Me
rrallimin rritet numri i gjetheve (30-50) pr
frut dhe pr rrjedhoj rritet madhsia e
frutave dhe prmirsohet cilsia e tyre.
Rrallimi i frutave bhet me dor, me mjete
mekanike dhe me preparate kimike si
DNOC, NAA, SEVIN. Rrallimi i frutave
kryhen brenda 40 ditve nga lulzimi i plot,
kur ka mbingarkes t frutave dhe t paktn
njher n dy vjet kur sht viti me prodhim
t lart.
Tab.2. Prdorimi i preparateve kimike pr
rrallimin e frutave tek molla
Preparati
Koha e
Doza
aplikim Cv. Veteshterpe
it
Cv. Vetepllenues
DNOC-20 % Lulzim 63125i plote
84ml/10 167
0l
ml/100
l
NAA
15-25
100
15-20
dits
ppm
ppm
pas
L.Plote
NAA
15-25
30 ppm 50
dits
ppm
pas
L.Plote
SEVIN-50
30-35
75-100
120
%
dite pas ppm
gr/100
L. plote
l
MORESTA 20-30
60
90
N-25 %
dite pas gr/100 l gr/100
L. plote
l
ETHEPHO
20-30
100
200
N
dite pas ppm
gr/100
L. plote
l

Ujitja
Molla ka nevoj pr afrsisht 1000 mm
reshje n vit dhe n rastet e mosplotsimit t
ksaj sasie uji dhe n kushtet e vers s that
ajo plotsohet me ujitje. Pr shfrytzimin e
mir nga pema t ujit dhe elementeve
ushqyes sht e nevojshme luftimi i barrave
t kqija.
N rresht kjo realizohet me sprkatje me
herbicide dhe me kultivim ose prerje e
barishteve midis rreshtave. Shrbim tjetr i
rndsishm sht luftimi i dmtuesve dhe i
smundjeve si karpokapsa, afidet, fuzikladi,
hiri, monilia, kalbzimi i rrnjs etj
Plehrimi
Plehrimi i molls me azot (N) kryhet do
vit, me kalium (K) nj her n dy vjet dhe
me fosfor (P) m rrall.
Elementt e tjer si hekur (Fe), magnez
(Mg), mangan (Mn), zink (Zn) dhe bor (B)
aplikohen ather kur ka munges t tyre
dhe shfaqen simptomat prkatse. Plehrimi
i pems bazohet n moshn e saj, n
ngarkesn me prodhim, diagnostikimin
gjethor dhe analiza t toks. Dozat e
plehrimit varen nga mosha e pems,
rendimenti, kultivari dhe bazohen n
analizat gjethore q tregojn nivelin e
elementve ushqyes n pem.

13

Pemetari Speciale

Tab.3. Dozat e plehrimit sipas moshs s

pems (kg/ha, lnd aktive)
Mosha e N
pems ne
vite
1
24
2
24
3
48
4
72
5
98

10
5
10
20
20

10
30
60
60
120

Tab.4. Dozat e plehrimit sipas rendimentit

Rendimenti
N
P
K
Kv/Ha
Kg/Ha,
lnd aktive
200
105
20
120
300
150
30
180
400
205
40
240
500
240
50
300
Prqendrimi kritik i elementve ushqyes
sht ai q siguron 90% t prodhimit
maksimal.
Analiza e gjetheve t molls n Korrik duhet
t tregoj afrsisht kto prqendrime :
N>2.3%, P>0.23%, K>1.53%, Ca>1.4%,
Mg>0.41%,
Mn>98ppm,
Fe>220ppm,
B>40ppm, Cu>23ppm, Zn>30ppm.
1.4. Nnshartesat pr molln
Molla shtohet me shartimin e kultivarit t
krkuar mbi nnshartes t prejardhur nga
fara (sporofite t M. Sylvestris ose molla e
egr dhe M. domestica ose molla e but) ose
nga shtimi vegjetativ me copa. Shartimi me
syth t fjetur bhet n Gusht-Shtator.

Nnshartesat vegjetative (klonale) kufizojn

zhvillim e kurors s pems, rrisin numrin e
pemve pr njsi t siprfaqes dhe japin
qndrueshmri ndaj smundjeve e faktorve
dmtues. Ato jan t grupit EM (stacioni
East Malling) dhe MM ( E. Malling t zons
Merton):
Kto nnshartesa n varsi t lartsis s
pems renditen n tabeln e mposhtme:
Tab.5. Nnshartesat klonale t molls
Kategoria

1
2
3
4

Shume
ulet
E ulet
E larte
Shume
larte

Nnshartesa Lartsia
e pems
(m)
e EM 27, EM 1.8-2.7
9, EM 26
EM 7, MM 3.0-3.6
106
EM 2, EM 1 3.6-4.8
e EM 16, EM 6.0-9.0
25

EM27: sht tepr e ult dhe prdoret pr

pemtore intensive e livadh me distanc
mbjellje 0.5 x 1.0 m. Pemtorja
konsiderohet m intensive por me kosto t
lart t ngritjes.
EM9: sht nnshartes nane q lejon
zhvillim t mbishartess baras me 20-25 %
t asaj t vendosur mbi nnshartes nga fara.
Numri i pemve q sigurohet sht deri 200/
dynym dhe krkon sistem mbshtetje.
EM26: Nnshartes me interes q shkakton
nanizm deri 30% t pems mbi nnshartes
farore dhe siguron 125 pem pr dynym.
MM106: sht m pak e ult se EM26 dhe
sjell 50 % nanizm. Nuk krkon sistem
mbshtetje. Siguron 65 pem pr dynym.

14

Pemetari Speciale

EM27: Sjell nanizm po aq sa MM106 por

nnshartesa nxjerr shum thithak.
DARDHA (Pyrus communis)
Historiku
Dardha ashtu si dhe farort e tjer sht
kultivuar qysh n lashtsi nga Ilirt, grekt
dhe romakt. Prejardhja e saj konsiderohet
sipas Vavilovit t jet nga tre qendra : Azia,
Kaukazi dhe Kina.
Prhapja
sht prhapur kudo n bot, sidomos n
vendet me klim t freskt. Dardha z
vendin e dyt n bot pas molls.
Vlerat Ushqyese
Frutat kan vlera t larta ushqyese pasi
prmbajn 8-21 % sheqerna, 15-18 % lnd
t that, acide organike, vitamina, 1.5-4 %
lnd minerale etj. Frutat ruhen t freskta
pr rreth 4 muaj n temperaturn 0 C n
frigorifer t zakonshm dhe m gjat n
frigorifer me atmosfer t kontrolluar. Frutat
prdoren t freskta dhe t prpunuara.
Klasifikimi botanik
Dardha bn pjes n familjen trndafilore
(Rosaceae), n gjinin Pyrus me rreth 60
specie t prhapura n Europ, Azi, Afrik
dhe Amerik. Shumica e kultivarve t
kultivuar i prket dardhs Pyrus communis.
Llojet e dardhs ndahen:
1. Evropiane
a) Pyrus communis (dardha n form
zemre)
b) Pyrus nivalis (dardha e egr)
c) Pyrus amigdaliformis (gorrica)

2. Aziatike
a) Pyrus pyrifolia (e prshtatur n klima t
ngrohta)
b) Pyrus ussuriensis (i duron t ftohtit dhe
ndaj bakterit q shkakton smundjen
Fire blight (djegia bakteriale), tharje e
pems por e ndjeshme ndaj pear decline,
(thyerja e trungut)
c) Pyrus serotinia (dardha japoneze)
d) Pyrus betulaefolia
e) Pyrus calleryana
Dy t fundit jan t pangrnshme por
rezistente ndaj smundjeve t dardhs.
1.5. Kushtet ekologjike t kultivimit t
dardhs
Dardha i prshtatet klims kontinentale dhe
kultivohet n zona me temperatur minimale
deri n - 25c dhe maksimale deri n 35C.
Pr ndrprerjen e qetsis relative t sythave
duhet t plotsohen krkesat q ka pr
temperatura t ulta (<7C) q arrijn n
varsi t kultivarit nga 600 deri n 1000 or.
Dardha lulzon hert n pranver dhe n
raste t ngricave t hershme pson dme t
konsiderueshme.
Temperaturat e ulta q mund t shkaktojn
dme jan -3.9C deri -1.9C n stadin kur
maja e sythave sht roz, -2.2 deri -1.1C
n lulzim dhe -1.2C deri -1C n stadin e
formimit t frutave. Pr kt arsye duhet t
evitohet kultivimi i dardhs n zona me
ngrica t hershme.
Shirat n kohn e lulzimit jan t dmshme
pasi pengojn pllenimin e kryqzuar t
luleve. Dardh me cilsi t mir prodhohet
n zona me ver t nxeht (temperaturat
maksimale (30-35C), periudh vegjetative
t gjat dhe uj t mjaftueshm.

15

Pemetari Speciale

Dardha krkon ver t ngroht dhe pr

kufizimin e smundjes djegia bakteriale (fire
blight) por edhe ujitje t mjaftueshme. N
kohn e lidhjes s frutave temperature duhet
>10C. Krkon toka t thella, t pasura,
rano-argjilore t kulluara. Kur pH i toks
sht deri 7.5 mund t prdoren si
nnshartesa bim t prejardhura nga fara
(sporofite) dhe ato vegjetative si ftoi dhe
klone t tjera, kurse n toka me pH mbi 7.5
mund t prdoren si nnshartesa bim t
prejardhura vetm nga fara t P.communis
ose P.beatulifolia.
1.6. Kultivart e dardhs
Sot n t gjith botn gjenden mbi 5000
kultivar, gjithsesi duhet pranuar se rndsi
praktike kan 150-200 kultivar.
Klasifikimi i kultivarve bazohet n formn
e frutit, qllimin e prdorimit, kohn e
pjekjes s frutit, kohn e lulzimit.
A. Sipas kohs s lulzimit:
a) lulzim t hershm (Gentile bianco,
Coscia, Butira xhifard)
b) lulzim t mesm (Abate Fetel,Buona
Luiza, Passe Crassane)
c) lulzim t vont (William, Prekoce e
Morettinit, Favorita)
B. Sipas kohs s pjekjes :
a) Kultivar t hershm (Elberore, Gentile
bianco, Butira xhifard)
b) kultivar t mesm (Williams, Butira
hardy, Abata Fetel)
c) kultivar t von (Passe Crassane,
Decana)

Kultivar t hershm (veror)

Elberore
Pema: sht e fuqishme me prodhim t
rregullt.
Fruti: sht i vogl me form t zgjatur dhe
me bisht t gjat. Fruti sht i verdh me
nuanc t kuqe n pjesn e ekspozuar nga
dielli me tul t bardh, t shkrift, t
lngshm dhe aromatik.
Pjekja: futi piqet n fillim t Qershorit dhe
prdoret pr konsum t freskt.
Veori biologjike: kultivari sht prodhues,
por kombinimi i tij me kultivar t tjer
sht pozitiv.
Gentile Bianco (Labinoti)
Pema: sht e fuqishme e shartuar mbi
dardhn e egr dhe goricn, me prodhim t
rregullt. Me nnshartesat e ftoit nuk ka
afinitet t mir.
Fruti: sht i vogl deri mesatar me form
t zgjatur tipike t dardhs. Fruti sht me
ngjyr t verdh t art, cipholl me
pikzime, me tul t bardh, t lngshm pak
kokrrizor dhe aromatik.
Pjekja: Fruti piqet n mes t Qershorit deri
n 10 Korrik dhe prdoret pr konsum t
freskt.
Coscia (Koshia)
Pema: sht e fuqishme me prodhim t
rregullt.
Fruti: sht i vogl me bisht t gjat. Fruti
sht i verdh me pikzime jeshile me tul t
bardh t verdh, t lngshm, kokrrizor, t
mbl dhe aromatik.
Pjekja: futi piqet n mes Korrikut prdoret
pr konsum t freskt dhe nuk ruhet n
frigorifer.

16

Pemetari Speciale

Veori
biologjike:
kultivari
sht
vetshterp, pllenohet me B. P Morettini,
Cakonika B. Hardy.
Butira Gifard (gjalpore 4)
Pema: sht me zhvillim mesatar, me
lulzim t mesm dhe pjalmzues i mir.
Fruti: sht i vogl deri mesatar n form
tipike t dardhs. Fruti sht me ngjyr t
verdh n t gjelbr, me tul t bardh n t
verdh, t lngshm pak kokrrizor dhe
aromatik.
Pjekja: futi piqet n fund t Qershorit deri
ne fillim t Korrikut dhe prdoret pr
konsum t freskt.
Buttira P. Morettini ( gjalpore 20 )
Ky kultivar sht hibrid i B.C.Williams x
Coscia
Pema: sht e fuqishme, me lulzim t
mesm dhe shum prodhuese. Nuk ka
afinitet t mir me ftoin dhe nuk i qndron t
ftohtit.
Fruti: sht i madh, me ngjyr t verdh,
me siprfaqe jo uniforme dhe rrzohet leht
pas pjekjes. Fruti ka tul t bardh n t
verdh, t lngshm pak kokrrizor dhe
aromatik.
Pjekja: futi piqet n fillim t Gushtit,
prdoret pr konsum t freskt dhe nuk ruhet
gjat n frigorifer.
Veori biologjike: sht kultivar autosteril
(vetshterp) dhe pllenohet me Coscia,
Butira Hardy, Buona Luiza etj.
Favorita Kllap (Lngshtore)
Pema: sht mesatare, me lulzim t mesm
deri n t von dhe prodhuese.
Fruti: sht mesatar, me ngjyr t verdh si
t kashts dhe me pikzime. Fruti ka tul t

bardh n t verdh, t lngshm, t shkrift

dhe shum t mbl.
Pjekja: futi piqet n fillim t Gushtit,
prdoret pr konsum t freskt.
Veori biologjike: sht kultivar diploid,
autosteril (vetshterp) dhe pllenohet me
Butira Hardy, Williams, Abate fetel,
Conference etj.
Kultivar me pjekje t mesme (vjeshtor)
Williams (Gushtak)
Ky kultivar ka
disa nnkultivar
(shprthime) nga t cilat m t rndsishme
jan :
a) Williams i gjelbr qe sht m i
prhapuri dhe nuk ka afinitet me ftoin.
b) Williams i kuq q nuk ka gjetur prhapje
t madhe.
c) Klonet P.415 dhe PI 277940 q kan
afinitet me ftoin.
Williams i gjelbr sht kultivar i njohur pr
fruta t mdhenj dhe shum t prshtatshm
pr konservim.
Pema: sht me zhvillim mesatar dhe shum
prodhuese. Nuk ka afinitet t mir me ftoin
dhe sht e ndjeshme ndaj Pear decline. Pr
kt arsye rekomandohet shartimi i
ndrmjetm me Beurre Hardy.
Fruti: sht i madh n form ftoi, me bisht
t trash me ngjyr t verdh n t gjelbr.
Fruti ka tul t bardh t shkrift dhe
aromatik si moskat.
Pjekja: futi piqet n fund t Gushtit,
prdoret pr konsum t freskt dhe prpunim
industrial.
Veori biologjike: sht kultivar autofertil
(vetpjellor) ose autosteril (vetshterp) n
vartsi t ambientit ku kultivohet. N zona
me temperature t ulta n kohn e lulzimit

17

Pemetari Speciale

sht autofertil, kurse n zona me

temperature t larta n kohn e lulzimit
sht autosteril. Pllenohet me kultivar q
lulzojn von si Santa Maria, Passe
Crassane, Kaiser Alexander, Decana del
Comizio, General Leclerc dhe Highland.

Fruti: sht i madh me qaf t gjat tipike

me ngjyr t verdh me pikzime ndryshku,
me tul t bardh n t verdh, t lngshm
dhe aromatik. Ruhet mir n frigorifer.

Butyra Hardy (gjalpore e fort)

Pema: sht e fuqishme dhe shum
prodhuese.
Fruti: sht mesatar vezake, ciptrash me
ngjyr t gjelbr n t verdh me njolla
ndryshku.
Fruti ka tul t bardh, t
lngshm, pak kokrrizor, i mbl dhe
aromatik.

Pjekja: futi piqet n fund t Shtatorit.

Veori biologjike: A.Fetel sht kultivar
triplod dhe pjalmohet mir nga P.Crassane,
William, Buona Luisa etj.

Pjekja: futi piqet n fund t Gushtit.

Veori biologjike: sht kultivar diploid por
ka nevoj pr pllenim t kryqzuar me
Williams, P. Crassane, Favorita etj.
Abate Fetel (qafgjata)
Pema: sht me zhvillim t fuqishm me
prodhim t rregullt dhe pjalmzues i mir i
kultivarit P. Crassane. Frutifikon kryesisht
n degzat e shkurtra. Ka mosprputhshmri
me nnshartesat e ftoit (EMA, EMB) ndaj
kryhet shartim i ndrmjetm me B. Hardy.
Shkon mir me klonin BA 29.

Curato (vjeshtore)
Pema: sht me zhvillim mesatar, me
prodhim t rregullt kryesisht t vendosura n
degzat e shkurtra.
Fruti: sht i madh me form tipike t
dardhs s zgjatur n qaf dhe bisht t
pjerrt. Fruti ka ngjyr t verdh me
pikzime t hinjta, me nj vij karakteristike
ngjyr ndryshku q e prshkon frutin n t
gjith gjatsin e tij. Tuli sht i bardh, pak
kokrrizor. i lngshm dhe i mbl. Ruhet
mir n frigorifer.
Pjekja: futi piqet n Shtator.
Veori biologjike: sht kultivar triploid
dhe pjalmohet mir nga P. Crassane,
William etj.

18

Pemetari Speciale

Kultivar me pjekje t von

Passe Crassane
Pema: sht me zhvillim t kufizuar dhe me
prodhim mesatar. Frutifikon kryesisht n
degzat e shkurtra dhe torbeste. Ka
prputhshmri me nnshartesat EMA, EMB
dhe BA 29.
Fruti: sht i madh sferik, i shtypur me cip
t trash t ashpr me ngjyr t gjelbr n
ndryshk, me tul t bardh, kokrrizor, t
lngshm majhosh dhe aromatik. Ruhet mir
n frigorifer dhe prodhon fruta t
prshtatshme pr komposto.

Pjekja: futi piqet n mes t Tetorit dhe

konsumohet n Dhjetor-Janar.
Veori biologjike: sht kultivar diploid
dhe pjalmohet mir nga A. Fetel,
William dhe Kaiser Alexander.
Decana (dimrore)
Pema: sht me zhvillim mesatar me
prodhim t rregullt. Frutifikon kryesisht n
degzat e shkurtra. Ka mosprputhshmri
me nnshartesat e ftoit (ndaj kryhet shartim i
ndrmjetm).

Fruti: sht i madh n form vezake i

shtypur n maj me cip t ashpr me ngjyr
t gjelbr n t verdh me pikzime
ndryshku. Tuli sht i bardh n t verdh, i
lngshm dhe aromatik.
Pjekja: futi piqet n Tetor dhe konsumohet
Dhjetor-Mars.
Veori biologjike: sht kultivar diploid
dhe pjalmohet mir nga P. Crassane,
William dhe Kasair Alexander.

General Leclerc
Ky kultivar ka prhapje t mir koht e
fundit pasi paraqet cilsi t mira.
Pema: sht mesatare me prodhim t
rregullt. Nuk ka prputhshmri t mir me
nnshartesat e ftoit.
Fruti: sht i madh me form tipike dardhe
me ngjyr t verdh n t gjelbr me
pikzime ndryshku, me tul t bardh n t
verdh, t lngshm dhe aromatik. Ruhet
mir n frigorifer deri n Janar.
Pjekja: futi piqet n fund t Shtatorit.
Veori biologjike: pjalmues t prshtatshm
jan William, Decana del Comozio dhe
Conference.

19

Pemetari Speciale

Highland
Ky kultivar sht hibrid i William dhe
Decana del Comizio. Filloi t prhapet qysh
n vitin 1974.
Pema: sht me zhvillim t fuqishm dhe
shum prodhuese.
Fruti: sht i madh n form dardhe ose ftoi
me ngjyr t verdh n t gjelbr me tul t
bardh, t lngshm dhe t mbl. Prdoret
pr konsum t freskt dhe pr konservim.
Ruhet mir n frigorifer.
Pjekja: futi piqet n fund t Shtatorit.
Veori biologjike: pjalmues t prshtatshm
jan William, General Leclerc, Decana del
Comozio dhe Conference.
Kultivar t tjer jan: Conference, Anjou,
Winter etj.

Kultivari Conference

Doyanne du comise
Kultivar aziatik: jan Shinseiki, Kosui,
Hosui, Chojuro, Njitaka, Njisseiki, Shinko,
Okusankichi.

1.7.
Masat
agropomoteknike
pr
kultivimin e dardhs
Sistemi i pemtores
N pemtoret e vjetra dardhs i jepet form
piramidale ose kupore dhe sistemi i
mbjelljes ishte katror ose rombik me
nnshartes dardh e egr, me distance 6-8m
x 6-8m q siguronte 200-250 pem/ha. Ky
sistem ka kosto t ult n fillim pasi numri i
rrnjve pr hektar sht i vogl, por ka
kosto t lart t prodhimit sepse pemt futen
von n prodhim, jan t larta dhe
vshtirsohet agroteknika e kultivimit.
Sistem m i prshtatshm pr mekanizmin
dhe uljen e kostos s prodhimit sht ai i
mbjelljes n rreshta 3-4m distanc ku
nnshartesa sht ftua dhe pemt formohen
palmet me krah t pjerrt dhe me
mbshtetje. Numri i pemve sht 10001400/ha. N kt sistem dardha futet hert
n prodhim, vitin e 3-4t dhe n prodhim t
plot vitin e 7-8t. Kostoja fillestare sht
m e leht se n sistemin klasik, kurse
kostoja e prodhimit sht m e ult.
Pemtoret intensive t dardhs kan
jetgjatsi m t shkurtr se ato klasiket
(25vjet) dhe kjo nga disa sht quajtur si
dobsi, por n t vrtet kjo i jep mundsi
prodhuesit q t rinoj pemtoren dhe t
aplikoj teknika t reja m efikase.
Zgjedhja e kultivarit q do t vendoset bhet
me kritere kohn e pjekjes, cilsin e frutit,
mundsin e ruajtjes n frigorifer dhe
tregtimin e produktit si dhe rendimentin pr
hektar t pemtores. Vendosja e pjalmuesve
sht e domosdoshme n shumicn e
kultivarve t dardhs q paraqesin

20

Pemetari Speciale

vetshterpsi dhe q kan nevoj pr pllenim

t kryqzuar n mnyr q t sigurohet
prodhim i lart. Kultivart pjalmues duhet t
jen t tregtueshm pasi ato zn rreth 1533% t pemtores.
Krasitja prodhuese
Tek dardha aplikohet e njjta krasitje
prodhuese si tek molla pasi kan t njjtat
organe frutifikuese. N kultivart q
prodhojn kryesisht n degzat e holla duhet
kryer rrallimi i tyre n mnyr q t
sigurohen
fruta
t
madhsis
s
prshtatshme pr treg.
Lidhja e frutave
Frutifikimi i dardhs bhet n degza t
shkurtra, torbeste dhe ato t holla. N
shumicn e kultivarve dardha krkon
pllenim t kryqzuar i cili kryhet nga insekti
(bleta) kur n pemtore sht vendosur
kultivari pllenues sipas skemash t caktuara
(rombike, katrore etj) ose n rresht.
Zgjedhja e kultivarit pjalmues duhet t
plotsoj kto kritere :
- T ket lulzim t njkohshm me
kultivarin kryesor duke mbuluar 70-90%
t kohs s tij t lulzimit
- Pjalmuesi dhe kultivari kryesor t ket
afinitet n pllenim
- Kultivari pjalmues t jet i tregtueshm
- Frutifikim i knaqshm tek dardha
konsiderohet kur 5% e luleve japin frut.
Plehrimi i dardhs
Plehrimi me azot duhet t jet i kufizuar
pr kultivart e fuqishm dhe ata t
ndjeshm ndaj fuzikladit dhe m i plot kur
nnshartesa e pems sht ftoi ose klonet e

tij. Pemt n prodhim t plot kan nevoj

pr 200-500 njsi azoti/ha.
Fosfori aplikohet njher n 3-4 vjet, por me
sasi sa e azotit dhe kaliumi nj her n 3
vjet sa e azotit. Mungesa e Fe plotsohet
me aplikim n tok ather kur ka munges
t tij, kurse mungesa e Mg dhe Zn me
plehrim gjethor me sprkatje. Mungesa e B
shkakton tharje t lulris q mbetet n
pem, ndrsa n fruta plasaritje t lvores
dhe tapzim. Kjo mnjanohet me aplikim t
borit n tok (30-50kg/ha).
Ujitja
Ujitja e dardhs kryhet n varsi t kushteve
t klims, prodhimtaris, nnshartess,
moshs s pems dhe sistemit t kultivimit.
Pr kultivar t shartuar mbi nnshartesa
klonale do 15-20 dit.
1.8. Nnshartesat pr dardhn
Dardha shtohet me shartim t kultivarit t
dshiruar mbi nnshartes t prejardhur nga
fara ose me shtim vegjetativ. Gjithashtu
mund t shtohet direkt kultivari me copa n
fidanishte.
Nnshartesat e dardhs ndahen n dy grupe :
a) Nnshartesa farore
1. Dardha e egr (P.Nivalis) ka afinitet me
kultivart e dardhs, jep jetgjatsi,
transmeton cilsin prodhueshmris.
Ajo adoptohet mir n mjedise t
paprshtatshme toksore dhe klimatike.
2. Dardha e but (P.Communis) sht e
prshtatshme vetm pr toka fushore, t
thella dhe kur zbatohet agroteknik e
nivelit t lart. Kjo nnshartes ka
afinitet t mir me gjith kultivart e
dardhs me prjashtim t Williams dhe

21

Pemetari Speciale

n kt rast kryhet shartim i ndrmjetm

me Beurre hardy.
3. Gorica (P.amygdaliformis) transmeton
mbishartes me jetgjatsi prodhuese
dhe prodhueshmri t lart. Kjo dardh
sht rezistente ndaj thatsirs, tokave
skeletike dhe t varfra n lnd
ushqyese.
4. Murizat (Crataegus exyacantha dhe
Crataegus Azarolus) jan nnshartesa
farore me vlera pr mjedise t vshtira
toksore.

Tab.6. Krkesat e farave pr temperature t

ulta pr ndrprerjen e qetsis biologjike
Lloji
Koha e Temperatur
shtresimi a ne grade
t (dite)
Celcius
P.
15-25
7
Amygdaliformi
s
P.betulaefolia
10-55
4
P. Calleryana
10-30
7
P. Communis
60-90
4
P. Nivalis
60-110
4

Me shfaqjen e djegies bakteriale (Erwinia

Amylovora) u provuan nnshartesa farore t
dardhs aziatike si P. pyrofolia, P.
ussuriensis, P. calleryana dhe P. beatulifolia.
Nga kto u konstatua se tre t parat i
rezistonin mir smundjes, por kultivart e
shartuar mbi P.pyrifolia dhe P.ussuriensis
paraqesin nxirrje t kurors s frutit. M
von u krijuan hibride t kultivarve Old
Home (OH) dhe Farmingdale (F), pra
(OHxF) q ishin rezistente ndaj bakterit
Erwinia amylovora.

Nnshartesat e prejardhura nga fara japin

bim t fuqishme, por q futen von n
prodhim pas 5-7 vjetsh dhe n prodhim t
plot pas 12-15 vjetsh.
b) Nnshartesa vegjetative (klonale)
N Europ prdorimi i nnshartesave
vegjetative dhe kryesisht i ftoit filloi t
prhapet qysh nga 1667 dhe meqense t
gjitha qendrat prdornin dhe emronin
subjektivisht klonet e ndryshme u bn
prpjekje pr nj klasifikim t tyre. Stacioni
East Malling (EM) i emrtoi ato duke
prdorur 7 germa t alfabetit si A, B, C, D,
E, F dhe G. Nga kto EM A dhe EM B
rezultuan nnshartesa m t mira.

Ndaj smundjes tjetr t rndsishme t

dardhs q quhet Pear decline (thyerja e
pems n pikn e shartimit) e cila shfaqet si
rezultat
i
mungess
s
afinitetit,
mykoplasms ose nga viruse nnshartesa
rezistente ndaj P.beatulifolia dhe hibridi
OHxF. N tabeln e mposhtme jepen
krkesat q kan farat pr ndrprerjen e
qetsis biologjike (letargjis) para mbjelljes
n vllaja t fidanishtes :

Ftoi (Cydonia Vulgaris) sht nnshartes

vegjetative q duhet t prdoret n toka
fushore, t thella e t freskta, t pasura me
lnd ushqyese q prmbajn shum pak
glqere aktive. Dardht e shartuara mbi ftua
futen shpejt n prodhim dhe jan
jetshkurtra. Prodhojn shum dhe japin
fruta t cilsis s mir.
Kultivart e ftoit q prdoren si nnshartes
t dardhs jan kryesisht Orlean, Anger dhe

22

Pemetari Speciale

Provance. Ekzistojn gjithashtu disa

kultivar dardhe si Williams, Butira Hardi,
Dr.Gijo, Dekanka dimrore, Favorita Kllap
q nuk kan afinitet me nnshartesat
vegjetative t ftoit. N kto raste kshillohet
shartim i dyfisht me ndrmjets kultivart
me afinitet me ftoin si Kurato dhe Xherber.
Prej ftoit jan seleksionuar klone q
paraqesin vlera t larta si nnshartesa pr
dardhn si A, B, BA 29, etj.
Ftoi Anger (EM A, EM B) jep bim me
kuror t ult rreth 50% dhe sht i
prshtatshm pr kultivimin intensiv t
dardhs me sistem mbshtetje dhe me form
palmete. Afiniteti i ktyre kloneve sht i
lart pr kultivar si Passe Crassane dhe
Beurre Hardy, i mesm pr Abate fetel,
Santa maria, General Leclerc dhe Highland
dhe i ult pr Williams, Coscia dhe Keiser
Alexander.
Klonet e ftoit shtohen me copa t
drunjzuara t cilat pasi trajtohen me 5001000 ppm IBA mbillen direkt n fidanishte
n dimr. N fund t vers shartohen dhe
vitin e ardhshm shiten si bim t gatshme
pr tu mbjell n pemtoren e prgatitur m
par.
Ftoi i Provances. Klonet e tij jan m
rezistent ndaj thatsirs dhe glqeres se
klonet EM A dhe EM B t Angerit dhe japin
40% reduktim t kurors (nanizm). Kloni
m i rndsishm sht BA 29 pr kultivim
me sistem mbshtetjeje dhe kuror t forms
palmete. Me kultivarin William nuk ka
afinitet t lart dhe preket nga Pear decline.
Si konkluzion mund t thuhet se ftoi nuk
rekomandohet si nnshartes e dardhs n
rastet kur:

Nuk ka afinitet t mir me kultivarin

Temperature minimale n dimr sht
m e ult se -23C
pH i toks sht m i lart se 7.5
nuk ka uj t mjaftueshm pr ujitje t
pemtores.

Ftoi
(Cydonia oblonca Mill)

Kultivari Cotogno
Historiku
Ftoi sht kultivar nga njeriu qysh n
kohrat parahistorike (mendohet q nga viti
3000 p.e.s.) dhe prejardhja e tij konsiderohet
Azia Juglindore (Kaukazi).
Prhapja
N Europ ftoi u prhap nga popujt e lasht
romak, grek, Ilirt. Tek ne prhapja e ftoit
prfshin pothuaj t gjitha rajonet.
Vlerat ushqyese
Ftoi ka vlera t larta ushqyese pasi prmban
10-12% sheqerna, 9-12% lnd t that, 0.82% acide organike, vitamina, element
inorganik etj. Frutat prdoren t freskta
dhe t prpunuara, si komposto, mermalat,
gliko etj.
Klasifikimi botanik

23

Pemetari Speciale

Ftoi bn pjes n familjen trndafilore

(Rosaceae),
gjinia
Cydonia,
specia
C.Oblonca dhe Vulgaris Mill.
Prshkrimi i pems dhe veorit
biologjike
Pema sht shkurrore q shkon 3-4m lartsi.
Sistemi rrnjor i ftoit sht i degzuar
(xhufkor), i pasur dhe i duron lagshtis n
tok. Gjethet jan t thjeshta, t mdha dhe
t pushzuara n ann e poshtme. Madhsia
e tyre varet nga kultivari, kushtet e
kultivimit dhe zhvillimi i pems. Lulet e
ftoit jan t mdha, t vetmuara dhe shfaqen
n maj t lastarve t vitit t von n
pranver.
Fruti sht i madh , i rrem me ngjyr t
verdh. Tuli sht me ngjyr t bardh n t
verdh me shum qeliza gurore. Fruti mund
t ket form dardhe (pyriforme) ose si t
molls (maliforme).
N shum vende kultivart e ftoit kan
marr emrtime lokale, por ka dhe kultivar
t njohur si Portugal, Mammooth, Profilic
etj. Atje ku kultivimi i ftoit sht m
sistematik.
Ftoi hyn shpejt n prodhim (3-4 vjet pas
mbjelljes), por prodhimin e plot e nis n
vitin e 8-10t. Lulzon m von se molla e
dardha, pr kt arsye nuk dmtohet nga
ngricat pranverore.
Kultivart e ftoit jan n prgjithsi
autofertil me lule hermaphrodite (prjashto
kultivarin Portuges q krkon pjalmim t
kryqzuar). Ftoi prodhon mir deri 30-40
vjet, por mund t jetoj deri 50-70 vjet.
Frutat piqen 5-6 muaj pas lulzimit.

1.9. Kushtet ekologjike t kultivimit t

ftoit
Ftoi ka krkesa t pakta pr temperatura t
ulta se molla e dardha pr ndrprerjen e
qetsis relative t sythave. Ngricat e
pranvers nuk e prekin pasi lulet shfaqen
von n majn e lastarve t zhvilluar
njvjear. Ftoi shkon mir n toka t
kulluara, t pasura. Nuk zhvillohet mir n
toka t thata, t varfra e glqerore sepse
bimt vuajn nga kloroza dhe thahen.
1.10. Kultivart e ftoit
Ekzistojn rreth 30-40 kultivar ftoi. Ndr ta
m t prhapur jan :
Portugez (Llakatund, Vlore, Shqipri)
Pema: sht e fuqishme
Fruti: sht i madh (800-1000g), n form
dardhe. Ngjyra sht e verdh. Tuli sht i
verdh i elt, lngshtor dhe pak kokrrizor.
Pjekja: futi piqet n Tetor.
Veori biologjike: Kultivari sht prodhues,
i ndjeshm ndaj t ftohtit dhe i duron
thatsirs.
Berecki (Vora)
Pema: sht me rritje t fuqishme.
Fruti: sht i madh (800-1000g), n form
dardhe. Ngjyra sht e verdh. Tuli sht i
verdh dhe lngshtor mesatar.
Pjekja: futi piqet n mes t Tetorit.
Veori biologjike: Kultivari sht prodhues,
i ndjeshm ndaj t ftohtit dhe i duron
thatsirs.

Gjigandi i Vranjs (Korabi)

Pema: sht m rritje mesatare.

24

Pemetari Speciale

Fruti: sht i madh n form dardhe dhe me

ngjyr t verdh. tuli sht i verdh dhe
lngshtor, i mbl n t atht.
Pjekja: futi piqet n Tetor dhe ruhet deri n
Janar.
Ftoi i Elbasanit
sht i prhapur n Elbasan, Gjirokastr,
Kor dhe Tiran.
Pema: sht me rritje mesatare dhe
prodhuese.
Fruti: sht i madh n form dardhe me
ngjyr t verdh i pushzuar. Tuli sht i
verdh dhe lngshtor dhe majhosh.
Pjekja: futi piqet n Tetor.
Veori t tjera: duhet t shtohet mbi cv.
Anger ose ftoin e egr t Elbasanit.
I madhi i Nepravishts (Gjirokastr)
Pema: sht me rritje mesatare.
Fruti: sht i madh pyriforme ( n form
dardhe), me ngjyr t verdh t shndritshme.
Tuli sht i verdh dhe lngshtor, i mbl
n t atht.
Pjekja: futi piqet n Tetor dhe ruhet deri n
Janar.
1.11. Masat agropomoteknike pr
kultivimin e ftoit
Krasitja prodhuese
Krasitja prodhuese e ftoit konsiston n
rrallimin e degve pr t siguruar ndriim t
mir t kurors, por nuk shkurton degzat
pasi ato frutifikojn n majat e tyre.
1.12. Nnshartesat pr ftoin
Pr prodhimin e fidanve t kultivarve t
ftoit, si nnshartesa prdoren ato gjenerative
dhe vegjetative.
Nnshartesat gjenerative pr ftoin jan :

Murrizi
i
bardh
njbrthamor
(Crataegus monoguna Jacq.) paraqet
nnshartesn kryesore nga grupi gjenerativ.
Kjo nnshartes ka kompatibilitet t mir
me kultivart e ftoit. Mbi kt nnshartes
kultivart e ftoit kan bujshmri t dobt,
hyjn hert n prodhim e japin rendimente t
rregullta, t larta e cilsore. I prshtaten
tokave t thata dhe e prballon mir
glqeren, ku kultivart e ftoit jetojn gjat.
Vojsa - vadha e rndomt
Vjosa (Sorbus domestica L.) nuk ka
kompatibilitet t mir me kultivart ftoit. I
prballon mir tokat e thata dhe ranore.
Vojsa suedeze
Kjo nnshartes ka disa veti t mira n radh
t par prballon mir temperaturat e ulta.
Ftoi
Ftoi (Cydonia oblonga Miller) si
nnshartes e mir pr ftua i prshtatet
tokave pjellore, ka kompatibilitet t mir me
kultivart e ftoit.
Dardha e egr
Dardha e egr (Pyrus communis L.) si
nnshartes gjenerative, nuk preferohet, pr
shkak
t
shkalls
s
lart
t
inkompatibilitetit me shumicn e kultivarve
t ftoit dhe bujshmris mjaft t madhe.
Nnshartesat vegjetative pr ftoin jan :
Ftoi MA, i seleksionuar dhe i shumuar n
East Malling t Anglis, sht me bujshmri
t dobt deri mesatare dhe rrnjzohet mir.
Kultivart e shartuar fillojn hert me
frutdhnie, arrijn rendimente t larta, t
rregullta dhe cilsore.

25

Pemetari Speciale

Prve ftoit MA, si nnshartes vegjetative

pr kultivart e dardhs mund t prdoren
edhe ftoi i provansaut (BA 29), i cili sht i
liruar prej viruseve, klonet pilnitz (R3 dhe
R5) me origjin gjermane.
Me qen se koht e fundit, edhe te ftoi po
insistohet t mbillet sa m dendur, n
mnyr q t konstatojm se si do sillen
kultivart mbi ftuan MC, i cili sht
dukshm me bujshmri m t dobt dhe
mundson nj mbjellje m t dendur.

PYETJE
1. 1. Cilat jan kushtet ekologjike pr kultivimin e molls? Prshkruaji ato.
2. 2. Permendni varietetet kryesore te molles? Pershkrimi i tyre.
3. 3. Cilat jane neshartesat kryesore te Molles?
4. 4. Cilat jan kushtet ekologjike pr kultivimin e dardhs?
5. 5. Permendni varietetet kryesore te dardhes? Pershkrimi i tyre.
6. 6. Cilat jane neshartesat kryesore te dardhes?
7. 7. Cilat jane kushtet teknologjike pr kultivimin e Ftoit? Prshkruaj ato.
8. 8. Permendni varietetet kryesore te Ftoits? Pershkrimi i tyre
9. 9. Cilat jane neshartesat kryesore te Ftoit?
10. Cilat jan masat agropomoteknike pr kultivimin e molls?
11. Cilat jan masat agropomoteknike pr kultivimin e dardhs
12. Cilat jan masat agropomoteknike pr kultivimin e ftoit?

26

Pemetari Speciale

KAPITULLI II
PEMET BERTHAMORE
2.1. Kushtet ekologjike pr kultivimin e kumbulls
2. 2. Kultivart e kumbulls
2. 3. Masat agropomoteknike pr kultivimin e kumbulls
2. 4. Nnshartesat pr kumbulln
2. 5. Kushtet ekologjike pr kultivimin e pjeshks
2. 6. Kultivart e pjeshks
2. 7. Masat agropomoteknike pr kultivimin e pjeshks
2. 8. Nnshartesat pr pjeshkn
2. 9. Kushtet ekologjike pr kultivimin e qershis dhe vishnjs
2.10. Kultivart e qershis dhe vishnjs
2. 11. Masat agropomoteknike pr kultivimin e qershis dhe
vishnjs
2.12. Nnshartesat pr qershin dhe vishnjn
2. 13. Kushtet ekologjike pr kultivimin e kajsis
2.14. Kultivart e kajsis
2.15. Masat agropomoteknike pr kultivimin e kajsis
2.16. Nnshartesat pr kajsin

27

Pemetari Speciale

KAPITULLI 2. PEMT
BRTHAMORE

KUMBULLA (Prunus sp.)

Llojet e ktij grupi i bashkon tipi i frutit q

sht brthokl, nj frut i thjesht ( n
gjenezn e tij merr pjes nj lule e vetme),
frut i vrtet (produkt i vezores) dhe
monokarpik (me nj far t rrethuar nga
guacka e fort ose endokarpik). N kt grup
futen:
1. Kumbulla (Prunus domestica ose Prunus
sp.)
2. Pjeshka (Prunus persica)
3. Qershia (Prunus avium)
4. Vishnja (Prunus cerasus)
5. Kajsia
(Prunus
armeniaca
ose
P.vulgaris)
Brthamort t krahasuar me farort
dallohen nga:
- Prodhueshmri m t rregullt (pa
periodicitet)
- Shfrytzojn m mir pjellorin e toks
- Futen m shpejt n prodhim
- Jetgjatsin dhe sidomos at ekonomike
e kan m t shkurtr
- Krkojn toka m pjellore
pr tu
kultivuar dhe agroteknik m t
kushtueshme
- Lulzojn m hert dhe psojn dmtime
nga ngricat e hershme n pranver
- Kan rritje dhe vegjetacion m t
vrullshm
- Fidant n fidanishte prodhohen m
shpejt
- Kan element prodhues degzat
buqetore, degzat e holla dhe degzat e
parakohshme.

Historiku dhe prhapja

Llojet e ndryshme t kumbulls e kan
prejardhjen nga zonat e detit Kaspik dhe t
Azis s mesme, me prjashtim t Prunus
salicina me origjin nga Kina. Kumbulla
evropiane, Prunus domestica kultivohet n
Europ qysh nga koht e lashta, 2000 vjet
p.e.r. dhe u prhap n Amerik e Kanada.
Nj lloj tjetr kumbulle, Prunus insititia
ekziston n gjendje t egr n rajonet e
Kaukazit. T dhna pr kumbulln qysh n
lashtsi jan gjetur n Izrael dhe Itali.
Ndr specie m t prhapura jan :
Prunus spinosa (kulumbria), Prunus
domestica (kumbulla e but evropiane),
Prunus coromila (kumbulla e egr), Prunus
insititia (kumbulla shtpiake), Prunus
triflora (kumbulla japoneze), Prunussimoni
(kumbulla kajsi) dhe Prunus ceracifera
(mirobolanat).
Disa nga vendet evropiane m prodhuese t
kumbullave jan: Rumania, Gjermania,

28

Pemetari Speciale

Jugosllavia, Bullgaria, Hungaria, Franca,

Italia, etj.
Vlerat ushqyese
Kumbulla ka vlera t larta ushqyese. Ajo
mund t prdoret si e freskt ashtu dhe e
prpunuar,
pr
prodhim
lngjesh,
marmelatash, komposto, fruta t that si dhe
prodhim pijesh alkoolike, raki.
Tab. 7. Prbrja kimike e kumbullave t
freskta dhe atyre t thata
Komponentt
Uj (%)
Karbohidrate
(%)
Proteina (%)
Yndyra (%)
Element
inorganik
(%)
Vlera kalorike
cal/100g

Kumbulla
t freskta
86.6
12.3

Kumbulla
t thata
78.7
19.7

0.50
0.20
0.40

0.80
0.20
0.60

48.0

75.0

Prmban shum vitamina : vitamina A,

tiamin, riboflavin, niazin, vitamina C si
dhe
shum
kripra
minerale
dhe
mikroelemente t dobishm pr organizmin.
Klasifikimi botanik
Kumbulla futet n familjen Rosaceae
(trndafilore),
nnfamilja
Prunoideae,
gjinia Prunus e cila prmban 32 specie t
cilat ndahen n 4 grupe t mdha
ekologjoegrafike q jan :
1. Kumbulla evropiane-aziatike
(P.domestica, P.spinosa, P.insititia,
P.cocomila, P.cerasifera).

2. Kumbulla kino-japoneze (P.salicina,

P.triflora, P.simoni).
3. Kumbulla amerikane (P.americana,
P.angustifolia, P.hortulana,
P.munsoniana).
4. Kumbulla hibride
2.1. Kushtet ekologjike pr kultivimin e
kumbulls
Prgjithsisht kumbulla evropiane ka
krkesa m t pakta pr temperatura t ulta
se sa molla me prjashtim t kultivarit
President i cili ka t njjtat krkesa sa molla
P. insitita i duron m shum t ftohtit, deri 20C, ndaj dhe oreali i shtrirjes mbrrin deri
n vendet Skandinave.
Kumbulla Japoneze (P.salicina) krkon m
pak temperatura t ulta dhe i duron m pak
t ftohtit. Kjo vjen ngaq ajo lulzon m
hert se kumbullat e tjera. Kumbulla i duron
lagshtis n tok m shum se brthamort
e tjer prandaj dhe rekomandohet si
nnshartes e tyre. Lagshtia e teprt ajrore
n stinn e pranvers shkakton infeksion n
lule nga monilia. Gjithashtu temperaturat
shum t larta t vers (>37C) mund t
shkaktoj djegie n epikarpin e frutit, ndrsa
n temperaturat e ulta (<15C) keqsojn
shijen e frutave. Kumbulla prodhon mir
dhe me cilsi n toka pjellore t thella dhe t
kulluara. Toka m t mira krkon P.salicina,
kurse P.domestica mund t kultivohet n
toka m t rnda.
2.2. Kultivart e kumbulls
Njihen rreth 3000 kultivar kumbulle q
mund t klasifikohen n baz t origjins,
kohs s pjekjes, kohs s lulzimit dhe
mnyrs s prdorimit t tyre.

29

Pemetari Speciale

Kultivar t hershm
Sipas species kultivart e kumbulls
ndahen :
1. Prunus salicina : Santa Rosa, Laroda,
Late Santa Rosa, Burbank, Burmosa,
Formosa
2. Prunus domestica : Regina Claudia,
Regina Claudia Verde, Regina Claudia
dAltan, Cezar, President, Italian prune,
Agen, Sugar, Stanley, Bluefre, French
Improved, Hasi etj
Sipas kohs s pjekjes kultivart e
kumbulls ndahen :
1. Kultivar t hershm: Matley, Shiro,
Formosa, Santa Rosa etj.
2. Kultivar t mesm: Regina Claudia
verde, Burbank, Agen, Rosa giant etj.
3. Kultivar t von: Italia, Hasiane, Sugar,
Stanley, President etj.
Sipas kohs s lulzimit kultivart e
kumbulls ndahen :
1. Me lulzim t hershm: Santa Rosa,
Matley etj.
2. Me lulzim t mesm: Burbank, Shiro
etj.
3. Me lulzim t von: Agen, Italia, Rosa
giant, Sugar, Tropojane etj.
Sipas mnyrs s prdorimit t tyre
kultivart e kumbulls ndahen :
1. Kultivar pr konsum t freskt : Shiro,
Burbank, Santa Rosa, Italia, Florencia.
2. Kultivar pr tharje : Agen, Italia, Sugar,
Stanley, Pogradeci, Tropojane etj.
3. Kultivar pr industri: Regina Claudia,
Mirobolanat, Agen etj.

Matley (Adriatik)
Origjina: hibrid (P.ceracifera x P.triflora)
Pema: e zhvilluar, me kuror t hapur dhe
prodhimtari t lart.
Fruti: i vogl, n form zemre, me ngjyr
vjollc t errt dhe me nj shtres praline n
siprfaqe. Tuli sht i kuq, i mbl dhe
lehtsisht i atht n afrsi t brthams.
Koha e pjekjes: mesi i Qershorit.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prpunim industrial.
Veori biologjike : sht kultivar autosteril
dhe pjalmohet me mirobolanat e verdha.
Florencia (Floresha)
Origjina: P.Salicina (grupi kino-japonez).
Pema: shum e zhvilluar, me kuror
mesatarisht t hapur dhe prodhimtari t lart.
Fruti: i vogl deri mesatar, n form
sferike, me ngjyr t kuqe t ndritshme me
nuance vjollc. Tuli sht i verdh, i but, i
pandashm nga brthama, i mbl dhe
lehtsisht i atht.
Koha e pjekjes: mesi i Qershori.
Prdorimi: pr konsum t freskt.
Veori biologjike: sht kultivar autosteril
dhe pjalmohet me Matley, Shiro,
Mirobolana etj.
Shiro (Cipwartw)
Origjina: P.Salicina.
Pema: e zhvilluar dhe prodhimtaria sht e
lart.
Fruti: mesatar, n form sferike, me ngjyr
t verdh t ndritshme. Tuli sht i fort, i
pandashm nga brthama, i mbl dhe
lehtsisht i atht.
Koha e pjekjes: fillimi i Korrikut.

30

Pemetari Speciale

Prdorimi: pr konsum t freskt.

Veori biologjike: sht kultivar autosteril
dhe pjalmohet me Santa Rosa, Burbank.

Fruti: mesatar, ne form sferike, me ngjyr

t verdh dhe nuance t kuqe nga ana q z
dielli. Tuli sht i verdh, i mbl, lehtsisht
i atht, aromatik dhe i ngjitur me brthamn.

Formosa (Sazani)
Origjina: P.Salicina (grupi kino-japonez).
Prhapja: n zona t ngrohta.
Pema: shum e zhvilluar dhe me
prodhimtari t lart.
Fruti: i madh, n form zemre, me ngjyr t
verdh t ndritshme me nuance t kuqe nga
ana q z dielli. Tuli sht i verdh, i mbl,
lehtsisht i atht dhe shum aromatik.
Koha e pjekjes: mesi i Korrikut.
Prdorimi: pr konsum t freskt.
Veori biologjike: sht kultivar autosteril
dhe pjalmohet me Burbank e Santa Rosa.
Santa Rosa (zemrkuqe)
Origjina: P. Salicina (kultivar amerikan).
Prhapja: kultivohet n zona t ngrohta
Pema: n form piramidale, e zhvilluar dhe
me prodhimtari t lart.
Fruti: i madh, n form ovale, me ngjyr t
kuqe t errt dhe me nj shtres dyllore n
siprfaqe. Tuli sht i trndafilt, i mbl,
shum aromatik dhe i ndashm nga
brthama.
Koha e pjekjes: mesi i Korrikut.
Prdorimi: pr konsum t freskt.
Veori biologjike: sht kultivar pjesrisht
autosteril dhe pjalmohet me Burbank e
Shiro.
Burbank (Pjellore)
Origjina: P. Salicina (grupi kino-japonez)
Prhapja: n zona t ngrohta.
Pema: mesatarisht e zhvilluar, me kuror t
hapur, deg t prkulura dhe me prodhimtari
t lart.

Koha e pjekjes: gjysma e dyt e Korrikut.

Prdorimi: pr konsum t freskt.
Veori biologjike: sht kultivar autosteril
dhe pjalmohet me Formosa, Shiro e Santa
Rosa.
Shngjine
Origjina: kultivar vendi.
Pema: mesatarisht e zhvilluar, me form
kupore dhe me prodhimtari t lart.
Fruti: i vogl, n form sferike, me ngjyr
t verdh n t gjelbr. Tuli sht i bardh
n t gjelbr, i mbl, lehtsisht i atht dhe i
pandashm nga brthama.
Koha e pjekjes: fillimi i qershorit.
Prdorimi: pr konsum t freskt.
Veori biologjike: sht kultivar rezistent
ndaj smundjeve q prodhon mir m shum
tipe tokash pa shum krkesa agroteknike
dhe i qndron temperaturave t ulta.

31

Pemetari Speciale

Kultivar me pjekje t mesme

Regina Claudia Verde (Claudia e gjelbr)
Origjina: P. domestica(evropiane).
Pema: mesatarisht e zhvilluar dhe me
prodhimtari t lart.
Fruti: mesatar, n form t rrumbullakt,
me ngjyr t verdh n t gjelbr dhe nuance
t kuqe nga ana q z dielli. Tuli sht i
gjelbr n t verdh, i mbl, i shijshm,
aromatik dhe i ndashm nga brthama.
Koha e pjekjes: fundi i Korrikut.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
industri.
Veori biologjike: sht kultivar autosteril
dhe pjalmohet me Regina Vittoria, Prune
dEnte 707, Hasiane etj.
Regina Claudia dAltan
Origjina: kultivar me origjin farore t
Klaudias s gjelbr.
Pema: mesatarisht e zhvilluar dhe me
prodhimtari t lart.
Fruti: i madh, n form t rrumbullakt, me
ngjyr t trndafilt deri n vjollc t errt.
Tuli sht i verdh, i fort, i mbl, i
shijshm, aromatik dhe i ndashm nga
brthama.
Koha e pjekjes: mesi i Gushtit.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
industri.
Veori biologjike: sht kultivar autosteril
dhe pjalmohet me Regina Claudia, Prune
dEnte 707, Burbank.
Agen ose Prune dEnte
Origjina: Franca.
Pema: mesatarisht e
prodhimtari t lart.

zhvilluar

dhe

Fruti: mesatarisht i madh, n form ovale,

me ngjyr t kuqe n vjollc, me shtres
dylli n siprfaqe. Tuli sht i verdh, i
fort, i mbl dhe i ndashm nga brthama.
Koha e pjekjes: mesi i gushtit.
Prdorimi: pr konsum t freskt, tharje
dhe prpunim industrial.
Veori biologjike: sht kultivar autofertil
megjithat prodhimi rritet kur pjalmohet me
Regina Claudia.
Rosa giant (Rozarta, Roza gjigante)
Origjina: (P.domestica).
Pema: mesatarisht e zhvilluar dhe shum
prodhimtare.
Fruti: i madh, n form vezake t zgjatur,
me ngjyr t kuqe t hapur me shtres
praline gri n siprfaqe. Tuli sht i verdh, i
fort, i mbl, i lngshm dhe i ndashm nga
brthama.
Koha e pjekjes: fundi i Gushtit.
Prdorimi: pr konsum t freskt, tharje
dhe prpunim industrial.
Veori biologjike: sht kultivar autofertil.
Kultivar me pjekje t von
Italia (Iliria)
Origjina: P.domestica (evropiane)
Pema: mesatarisht e zhvilluar dhe me
prodhimtari t rregullt.
Fruti: mesatar deri i madh, n form vezake
t zgjatur, me ngjyr blu t errt dhe me
shtres pruline ngjyr hiri. Tuli sht i
gjelbr n t verdh deri portokalli me
nuanca t kuqrremta afr brthams, i fort,
i lngshm, i mbl dhe i ndashm nga
brthama.
Koha e pjekjes: fundi i Gushtit.
Prdorimi: pr tharje, konsum t freskt
dhe industri.

32

Pemetari Speciale

Veori biologjike: sht kultivar autofertil

dhe jep prodhim t lart kur pjalmohet me
Agen, Stanley.

Koha e pjekjes: mesi i Shtatorit.

Prdorimi: pr tharje, konsum t freskt
dhe industri.
Veori biologjike: sht kultivar autofertil
dhe prodhimtari t lart kur pjalmohet me
President, Prune dEnte 707 dhe Bluefre.
President
Pema: sht mesatarisht e zhvilluar dhe me
prodhimtari t knaqshme.
Fruti: shum i madh, n form vezake, me
ngjyr t kuqe t ndritshme. Tuli sht i
verdh, i fort, i ndashm nga brthama.

Sugar (Sheqere)
Origjina: Kaliforni-USA, kultivar i
prejardhur nga fara e Agen.
Pema: mesatarisht e zhvilluar dhe shum
prodhimtare.
Fruti: mesatar, n form vezake, me ngjyr
blu t errt dhe me shtres pruline ngjyr
hiri. Tuli sht i verdh, i but, i lngshm, i
mbl (24-26% sheqer) dhe i ndashm nga
brthama.
Koha e pjekjes: fundi i Gushtit.
Prdorimi: pr tharje dhe industri.
Veori biologjike: sht kultivar autofertil.
Stanley
Origjina: USA, hibrid midis Agen dhe
Grand Duke.
Pema: mesatarisht e zhvilluar dhe me
prodhimtari t knaqshme.
Fruti: i madh, n form vezake t zgjatur,
me ngjyr blu t errt dhe me shtres pruline
ngjyr hiri. Tuli sht i gjelbr n t verdh
deri portokalli me nuanc t kuqrremt afr
brthams, i fort, i ndashm nga brthama
dhe i duron transportit.

Koha e pjekjes: mesi i Shtatorit.

Prdorimi: pr tharje, konsum t freskt
dhe industri.
Veori biologjike: sht kultivar autosteril
dhe pjalmohet me Stanley, Regina Claudia
dAlthan.
Hasiane (Tropojane, Hoshafe, Shliva e
Ballkanit)
Origjina: Shqipri (Hasi).
Pema: mesatarisht e zhvilluar, me form
piramidale dhe me prodhimtari t
knaqshme.
Fruti: i madh, n form ovale t zgjatur, me
ngjyr blu t errt dhe me shtres pruline
ngjyr hiri. Tuli sht i verdh, i fort, i
mbl, i ndashm nga brthama.
Koha e pjekjes: 15 Shtatori - 15 Tetor.
Prdorimi: pr tharje, konsum t freskt
dhe industri.
Veori biologjike: sht kultivar autofertil
me lulzim t von.
2.3.
Masat
agropomoteknike
kultivimin e kumbulls

pr

33

Pemetari Speciale

Sistemi i pemtores zakonisht sht katror

ose rombik me distanc q varirojn sipas
nnshartess. Nnshartesat e fuqishme
hapsirn e pavarsis duhet ta ken 6-8 x 68m, kurse nnshartesat e dobta 5 x 5m. N
pemtore planifikohet dhe
vendosja e
pllenuesit pr kultivart autosteril n raport
1:5 - 1:8. Pllenuesit kur jan t nevojshm
duhet t zn rreth 20% t pemve n
pemtore. Forma t preferuara t kurors
jan ajo kupore dhe kupore - piramidale.
Kumbulla frutifikon n degza t prziera
njvjeare, rozetat dhe degza t holla.
Zakonisht kumbulla prodhon prvit por ka
edhe kultivar si Sugar q ka tendenc
prodhimi periodik.
Krasitja
Krasitja e kumbulls kryhet do vit dhe
konsiston n prerjen e thithakve, rrallimin e
lastarve, si dhe n rinovimin e organeve t
frutifikimit. Krasitja prodhuese e kumbulls
kryhet n periudhn e qetsis biologjike, n
dimr.
Zhvillimi i frutit
Zhvillimi i frutit tek kumbulla sht i
ngjashm me brthamort e tjer duke
ndjekur nj kurb t dyfisht sigmoidale.
Rrzimi i luleve dhe frutave n faza t
caktuara t zhvillimit. Faza e par sht ajo
e pas lulzimit ku lulet q nuk jan pllenuar
rrzohen. Rrzimi i frutave ndodh n
Qershor me frutat e formuar kurse m von
vrehet n disa kultivar ku rrzimi i frutave
t zhvilluar ndodh pr shkaqe t ndryshme.
Sprkatja me 10-12 ppm 2,4,5-TP dy jav
pas fillimit t forcimit t brthams ndalon
rrzimin e frutave.

Rrallimi i frutave
Rrallimi i frutave nuk sht i nevojshm pr
shumicn e kultivarve t kumbulls, por n
kultivar si Santa Rosa dhe n raste t
mbingarkess mund edhe t kryhet, duke
ln 1 frut n do 10 cm degze. Rrallimi i
frutave mund t bhet me dor ose me
preparate kimike si dinitroothocresol n
kohn e lulzimit.
Plehrimi dhe ujitja
Kumbulla ka prodhim t madh frutash dhe
lastarsh e pr pasoj plehrimi i saj duhet t
jet i rregullt. Kumbulla ka krkesa sidomos
pr K dhe N dhe m pak pr P. Plehrimi me
elementt e tjer bhet kur ka munges t
tyre. N toka t rnda e t lagshta
gjithashtu vrehen simptoma t klorozs s
gjetheve. Plehrimi azotik lidhet me moshn
e pems : pr pem 1-3 vjeare prdoren
100gr, pr 3-5 vjeare 400gr dhe mbi 5
vjeare 1-1.5 kg nitrat amoni / rrnj.
Plehrimi potasik aplikohet njher n dy
vjet duke prdorur 2.5 kv/ha sulfat potasi.
Megjithse kumbulla i reziston thatsirs pr
prodhim t lart dhe me cilsi ajo ka nevoj
pr ujitje sidomos n periudhn e rritjes s
frutit deri n pjekjen e tij. Pemt e reja ujiten
shpesh dhe me sasi t vogla uji, kurse pemt
n prodhim kan nevoj pr ujitje t
mjaftueshme (200-300 m /dynym).
2.4. Nnshartesat pr kumbulln
Shtimi i kumbulls bhet me far dhe me
shartim t kultivarit t dhn mbi
nnshartes farore ose mbi nnshartes
vegjetative. Shartimi bhet n fund t vers
dhe mnyra e shartimit sht ajo n form T.

34

Pemetari Speciale

Nnshartesat e kumbulls jan:

P. ceracifera (Myrobolan A dhe B) sht
nnshartes e mir pasi shkon n toka t
rnda, i reziston prmbajtjes s lart t Ca,
lagshtis dhe fitoftors, por jo nematodeve.
Shtohet me far q shtresohet pr 3 muaj n
temperaturn 2-3 C. Myrobolan B shtohet
dhe me copa. Kjo nnshartes jep pem t
fuqishme por q futet von n prodhim.
Marianna 2624 (P.ceracifera x
P.munsoniana) sht nnshartes e
prshtatshme pr toka t lagta, i duron
nematodeve dhe fitoftors por jo kancerit
bakterial.
P.salicina prdoret si nnshartes e
kultivarve t saj por jo pr rata t
P.domestica ndrkoh q e kundrta ndodh
normalisht.
Pixy sht klon i P. Insititia. Shkakton
nanizm t pemve. E fut pemn hert n
prodhim dhe lejon mbjelljet e dendura.
Damas. Kjo nnshartes si dhe kloni i saj
MRS 2/5 prdoret m shum si nnshartes
e pjeshks. Damas GF-1869, prdoret
gjersisht si nnshartes. sht e
prshtatshme pr toka t rnda, por n disa
raste paraqet kloroz t leht. Shkakton
nanizm rreth 20% dhe fut shpejt pemn n
prodhim.
Shtohet
me
copa
dhe
mikroshumzim. Prodhon shum thithak n
trung.
S. Julien GF-655/2 sht seleksionuar nga
P. insititia. Duron lagshtin dhe tokat e
rnda. E fut pemn hert n prodhim. Nuk
sht rezistente ndaj kancerit bakterial.

Shkakton nanizm t pemve. Shtohet me

copa por rritet ngadal n fidanishte.
Bajamja prdoret rrall si nnshartes,
sidomos n rastin e tokave t varfra dhe me
kalcium t lart. Pemt jan t ulta, por
jetojn pak.
N Angli prdoren edhe Brompton dhe
common Mussel.
Lloje t tjera q prdoren kryesisht pr pem
t ulta (nane) jan P.tomentosa dhe
P.bessey. Kto mund t shtohen me copa t
drunjzuara.
U
qndrojn
mir
temperaturave t ulta por duhet ditur se nuk
jan studiuar mjaftueshm

PJESHKA (Prunus persica)

Historiku dhe prhapja
Prejardhja e pjeshks konsiderohet Kina ku
dhe sot gjenden forma t egra t saj.
Nga Kina u shtri n Persi dhe Azin e vogl
dhe m von grekt dhe romakt e prhapn
n vendet mesdhetare. N vendin ton njihet
qysh prej 300 vjetsh p.e.s dhe ka prhapje
t madhe sidomos n zonn e ult. Ajo
kultivohet kryesisht n zonn bregdetare ,
por edhe n Shqiprin e mesme.
Sot sht prhapur kudo n bot, sidomos n
vendet me klim t ngroht. Pjeshka z
vendin e tret n shkall botrore midis
specieve drufrutore (pas molls dhe
dardhs). Evropa ka peshn m t madhe t
prodhimit t pjeshks e sidomos Franca,
Italia, Greqia, Turqia etj.

35

Pemetari Speciale

Vlerat ushqyese
Frutat kan vlera t larta ushqyese pasi
prmbajn
9-10%
sheqerna,
0.3%
acideorganike, vitamina, 0.1% lnd azotike
dhe 82-95% uj. Frutat prdoren t freskta
dhe t prpunuara si komposto, lngje e
reelra.
Klasifikimi botanik
Pjeshka bn pjes n familjen trndafilore
(Rosaceae), n gjinin Prunus dhe specien
P.persica me 2n=16 kromozome. Pjeshka e
zakonshme mund t gjendet n bibliografi
dhe me emrin Persica vulgaris. Pjeshk t
tjera jan :
a)
b)
c)
d)

P. Davidiana
P. Ferghanensis
P. Kansuensis
P. Andersoni

2.5. Kushtet ekologjike pr kultivimin e

pjeshks
Pjeshka sht bim e zons eukrate q
krkon klim t but me temperatur
minimale q nuk shkon nn 15C dhe
maksimale jo mbi 35C. Pjeshka kultivohet
mir n zonat e ullirit dhe t hardhis me
lartsi 700-800 m mbi nivelin e detit. N
zona me lagshti t lart luftimi i
gjetheprdredhses, monilias dhe korins
sht i vshtir. Temperatura gjat vers nuk
duhet t jet m e lart se 35C pasi bie
cilsia, frutat mbeten t vegjl dhe vitin e
ardhshm formohen fruta binjak .
N temperaturn -17C shkatrrohen sythet
frutore q jan n qetsi relative megjithse
pema mund t rezistoj deri - 25C. Rnia e
menjhershme e temperaturs deri n -5C

n Nntor, para se sythet t futen n qetsi

mund t sjell shkatrrimin e tyre. Meqense
lulzon hert n pranver n zonat e larta
rrezikon t dmtohet nga ngricat e hershme.
Ngricat e pranvers shpesh dmtojn rnd
prodhimin prandaj sht e kshillueshme q
zonat me ngrica me shum se nj her n 5
vjet duhet t evitohen.
Shumica e kultivarve t pjeshks krkojn
700 deri m shum or me temperatur nn
7C gjat dimrit pr ndrprerjen e qetsis
biologjike. Pjeshka ka shum nevoj pr uj
gjat vers prandaj nuk mund t mendohet
pjeshkore pa ujitje. Pjeshka shkon mir n
toka rano-lymore dhe jo t rnda t cilat
ndikojn keq n cilsin e frutave dhe
jetgjatsin e pems. N tokat e rnda
vrehet kloroz e prgjithshme q
shkaktohet nga lagshtia e lart ajrore e keqe
e toks. Ujrat nntoksore duhet t jen nn
nivelin e 1.5 m thellsi. Tokat kalcike (me
glqere aktive mbi 7-8%) nuk jan t
prshtatshme pr pjeshkn pasi shkaktojn
munges t ndjeshme t hekurit n bim.
Pjeshka kur rimbillet n t njjtin vend nuk
shkon mir, ndaj n kto raste ose duhet q
toka t mbillet pas 10 vjetsh qarkullim ose
duhen prdorur nnshartesa rezistente si GF
677 (bajame x pjeshk) dhe MRS 2/5
(kumbull). Gjithashtu tokat kalcike duhet t
evitohen.
2.6. Kultivart e pjeshks
N shkall botrore ekzistojn mbi 5000
kultivar pjeshke q grupohen n baz
karakteristikash t ndryshme dhe q
vazhdimisht kjo gam pasurohet me
kultivimin e kultivarve t rinj.

36

Pemetari Speciale

Tre kategorit kryesore t pjeshks jan :

a) pjeshk pr tryez (me push)
b) nektarina (pa push)
c) pjeshk pr konservim
Disa kultivar sipas kritereve t
ndryshme jan :
- Primrose, Early Crest, Royal Gold,
Springtime t hershm,, Starlite, May
Crest, Springcrest, Spring Lady, Early
Coronet, Cardinal etj.
- t mesm, Domiziana, Flavorcrest,
Coronet, Rosider, Merador, Redhaven
etj.
- t von, Hale, Red Cal.Fireder, Aurelia,
Padana, Michelini, Laure, Fairtime etj.
isa kultivar me tul t verdh : Early Crest,
Royal Gold, Spring Crest, Coronet,
Merador, Lisbeth, Emilia, Padana, Flaminia
etj.
Disa kultivar me tul t bardh : Primrose,
Starlite, Grezzano, Iris Rosso, Botto,
Triestina, Maria Bianca etj.
Disa kultivar nektarinash sipas pjekjes :
Maybelle, Starmay, Early star, Red June,
Anderson, Morton, Flavor top, Stark
Delicious, Superstar, Niagara, Fantasia,
Nektaross, Claudia etj.
Kultivart pr konservim duhet t plotsojn
kto karakteristika :
a) Tul t verdh dhe mos t ket ngjyr t
kuqe rreth brthams.
b) Fruti t mos zbutet gjat pjekjes n
mas.
c) T mos vrehen rrzime masive t
frutave para vjeljes.
d) Pema t jet prodhuese.

e) T mos jet e ndjeshme ndaj viruseve si

Sharka.
Rndsi ka t programohet prodhimi n
mnyr q t prpunohet.
N baz t kohs s pjekjes s frutit dallohen
kto grupe :
1- Pjeshk me pjekje shum t hershme
Maj-15 Qershor
2- Pjeshk me pjekje te hershme 15
Qershor-15 Korrik
3- Pjeshk me pjekje t mesme 15 Korrik15 Gusht
4- Pjeshk me pjekje t von 15 Gusht-15
Shtator
5- Pjeshk me pjekje shum t von 15
Shtator-15 Tetor
Klasifikimi i kultivarve q bazohet n
kohn e lulzimit ka m tepr rndsi pr
qllime t studimeve ekologjike dhe
seleksionuese.
Kultivar shum t hershm
Spring time (Pranvera)
Fruti: i vogl-mesatar, i rrumbullakt, me
ngjyr t verdh dhe njolla t kuqe,
pushzim mesatar. Tuli sht i ngjitur me
brthamn, ka ngjyr t bardh n krem,
sht i lngshm dhe pak i mbl.
Pema: me zhvillim mesatar dhe prodhim
mesatar.
Koha e pjekjes: fundi i Majit 5 Qershor.
Krkesat pr klim: nuk i reziston
temperaturave t ulta.
Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt
(tryez).
Lule Maji (Mayflower)

37

Pemetari Speciale

Fruti: i vogl - mesatar, i rrumbullakt me

maj t zgjatur, me ngjyr t gjelbr dhe
njolla t kuqe, pushzim mesatar. Tuli sht
i ngjitur me brthamn, ka ngjyr t bardh
n krem, sht i lngshm dhe pak i mbl.
Pema: me zhvillim mesatar dhe prodhim
mesatar.
Koha e pjekjes: fundi i Majit.
Krkesat pr klim: nuk i reziston
temperaturave t ulta.
Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt
(tryez).
Morettini 1
Fruti: mesatar, i rrumbullakt, me cip n
ngjyr t bardh n t verdh dhe njolla t
kuqe n pjesn q z dielli, me pushzim
mesatar. Tuli sht i ngjitur me brthamn,
ka ngjyr t bardh, sht i lngshm dhe
pak i mbl dhe aromatik.
Pema: me zhvillim t fuqishm me prodhim
t rregullt.
Koha e pjekjes: nj jav pas lule Majit
(Mayflower) n fillim t dhjetditshit t
dyt t Qershorit.
Krkesat
pr
klim:
i
reziston
temperaturave t ulta.
Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt.
Amsden (tulverdha)
Fruti: i vogl, i rrumbullakt, me ngjyr t
verdh me nuanca t gjelbrta dhe njolla t
kuqe, pushzim mesatar. Tuli sht i ngjitur
me brthamn, ka ngjyr t bardh, sht i
lngshm, pak i mbl dhe aromatik.
Pema: me zhvillim mesatar dhe prodhim
mesatar.
Koha e pjekjes: 15 dit pas lulemajit.
Krkesat pr klim: nuk i reziston
temperaturave t ulta.

Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt

(tryez).
Cardinal (Tiranka)
Fruti: mesatar, vezak me gropz n maj,
me cip me ngjyr t verdh dhe njolla t
kuqe, pushzim t leht. Tuli sht i ngjitur
me brthamn, ka ngjyr t verdh-portokall
dhe sht i fort aromatik.
Pema: me zhvillim mesatar dhe prodhim t
lart.
Koha e pjekjes: 10 Qershor.
Krkesat pr klim: Nuk i reziston
temperaturave t ulta.
Destinacioni i frutit: Pr konsum t freskt
(tryez).
Dixired (Drita)
Fruti: mesatar, i zgjatur me gropz n maj,
cipa ka ngjyr t verdh dhe njolla t kuqe
dhe pak push. Tuli sht i ngjitur me
brthamn, ka ngjyr t verdh me nuanca t
kuqe nn lkur dhe sht i fort e aromatik.

Pema: me zhvillim mesatar dhe prodhim t

lart.
Koha e pjekjes: 2-3 dit pas Amsden

38

Pemetari Speciale

Krkesat pr klim: nuk i reziston

temperaturave t ulta.
Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt
(tryez).
Kultivar t hershm
Admiral devi (Korrike)
Fruti: mesatar, i zgjatur me gropz n maj,
cipa ka ngjyr t verdh me vijzime t kuqe
dhe ka shum push. Tuli sht i ngjitur me
brthamn, ka ngjyr t verdh portokalli
dhe sht i but e aromatik.
Pema: e fuqishme dhe prodhim t lart.
Koha e pjekjes: 1 - 5 Korrik.
Krkesat pr klim: i reziston t ftohtit.
Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt
(tryez).
Merygold (Lushnja)
Fruti: mesatar, i zgjatur me gropz n maj,
cipa ka ngjyr t verdh me vijzime t kuqe
dhe ka pushzim mesatar. Tuli sht i
ndashm me brthamn dhe ka ngjyr t
verdh portokalli.
Pema: e fuqishme dhe prodhim t lart.
Koha e pjekjes: fundi i Qershorit - fillim i
Korrikut (ose 10 dit m hert se Red
Haven).
Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt.
Coronet (Kurora)
Fruti: mesatar, i zgjatur me gropz n maj,
cipa ka ngjyr t verdh me vijzime t kuqe
dhe ka pak push. Tuli sht i ndashm me
brthamn dhe ka ngjyr t verdh portokalli
me nuanca t kuqe n zonn e brthams.
Pema: e fuqishme dhe prodhim t lart.
Koha e pjekjes: fillimi i Korrikut ( ose 3
dit m hert se Red Haven).
Krkesat pr klim: i reziston t ftohtit.

Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt.

Dixijem (Mifoli)
Fruti: mesatar, i rrumbullakt, me gropz n
maj, cipa ka ngjyr t verdh me vijzime
t kuqe n zonn e brthams dhe sht i
ndashm me brthamn.
Pema: shum e fuqishme dhe me prodhim
t lart.
Koha e pjekjes: fillimi i Korrikut (ose 3 - 5
dit m hert se Red Haven).
Krkesat pr klim: i reziston t ftohtit.
Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt.
Red Haven (Kamza 1)
Fruti: mesatar, i rrumbullakt, asimetrik me
gropz n maj. Cipa ka ngjyr t verdh me
njolla t kuqe n zonn e brthams dhe
sht jo shum i ndashm me brthamn.
Tuli sht i lngshm, i mbl dhe aromatik.
Pema: mesatarisht e fuqishme dhe me
prodhim t lart.
Koha e pjekjes: i reziston t ftohtit.
Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt.
Coronado
Fruti: mesatar, i rrumbullakt, pak vezak
me thumb n maj. Cipa ka ngjyr t verdh
me njolla t kuqe dhe ka pak push. Tuli ka
ngjyr t verdh portokalli, shum i fort
dhe i ndashm me brthamn.
Pema: e fuqishme dhe me prodhim t lart.
Koha e pjekjes: 2 - 3 dit pas Red Haven.
Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt.
Vezuvi (Vullkani)
Fruti: mesatar, i rrumbullakt, pak vezak
me gropz n maj. Cipa ka ngjyr t verdh
portokalli sht i fort dhe jo i ndashm me
brthamn.

39

Pemetari Speciale

Pema: sht e fuqishme dhe me prodhim t

lart.
Koha e pjekjes: fundi i Korrikut.
Krkesat pr klim: i reziston pak t
ftohtit.
Destnacioni i frutit: pr konsum t freskt.
Kultivar t mesm
Southland (Sukthi)
Fruti: mesatarisht i madh, i rrumbullakt,
pak i shtypur n pole dhe me gropz n
maj. Cipa ka ngjyr t verdh me njolla t
kuqe dhe ka pak push. Tuli ka ngjyr t
verdh me nuanc t kuqe n zonn e
brthams dhe sht i ndashm nga
brthama. Tuli sht i lngshm, i mbl dhe
aromatik.
Pema: sht e fuqishme dhe me prodhim t
lart.
Koha e pjekjes: fundi i Korrikut - fillimi i
Gushtit.
Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt.
Morettini 9/14
Fruti: i madh, i rrumbullakt, pak i zgjatur
dhe me gropz n maj. Cipa ka ngjyr t
bardh n krem me njolla t kuqe dhe ka pak
push. Tuli ka ngjyr krem me nuance t
kuqe n zonn e brthams dhe sht i
ndashm me brthamn. Tuli sht i but, i
lngshm, i mbl dhe pak aromatik.
Pema: shum e fuqishme dhe me prodhim
t lart.
Koha e pjekjes: 10 dit pas Kamza 1.
Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt.
Early Elberta
tulverdha)

(Elberta

hershme,

Fruti: mesatar, i zgjatur me gropz n maj

dhe me thumb karakteristik. Cipa ka ngjyr
t verdh me njolla t kuqe dhe ka pak push.
Tuli ka ngjyr t verdh me nuanc t kuqe
n zonn e brthams dhe sht i ndashm
me brthamn. Tuli sht i lngshm, i
mbl dhe aromatik.
Pema: e fuqishme dhe me prodhim t lart.
Koha e pjekjes: fundi i Korrikut.
Krkesat pr klim: i reziston t ftohtit.
Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt
dhe industri.
Elberta e vonshme (Gushtake)
Fruti: mesatar, i zgjatur me gropz n maj.
Cipa ka ngjyr t verdh n t gjelbr me
njolla t kuqe dhe ka pak push. Tuli ka
ngjyr t verdh portokalli me nuanc t
kuqe n zonn e brthams dhe sht i
ndashm nga brthama. Tuli sht i fort, i
lngshm, i mbl dhe aromatik.
Pema: e fuqishme dhe me prodhim t lart.
Koha e pjekjes: mesi i Gushtit.
Krkesat pr klim: i reziston t ftohtit.
Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt
dhe industrin ushqimore.
Karmen (Kuqaloshe)
Fruti: mesatar, i rrumbullakt me cip t
bardh me njolla t kuqe dhe ka pak push.
Tuli sht i ndashm me brthamn, i
lngshm, i mbl dhe aromatik.
Pema: sht e fuqishme dhe me prodhim t
lart.
Koha e pjekjes: fundi i Korrikut.
Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt.
Hale (Hna)
Fruti: i madh, i rrumbullakt me gropz n
maj. Cipa ka ngjyr t verdh n t gjelbr

40

Pemetari Speciale

me njolla t kuqe dhe ka pak push. Tuli ka

ngjyr t verdh portokalli me nuanc t
kuqe n zonn e brthams dhe sht i
ndashm me brthamn. Tuli sht i fort, i
lngshm, i mbl dhe aromatik.
Pema: mesatarisht e fuqishme dhe me
prodhim t lart, ka nevoj pr pjalmim t
kryqzuar dhe shkon mir me Amsden,
Mayflower, Elberta etj.
Koha e pjekjes: mesi i Gushtit.
Krkesa pr klim: i reziston t ftohtit.
Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt
dhe industrin ushqimore.
Kultivar t von
Vivian (Vera)
Fruti: i vogl, i zgjatur me gropz n maj.
Cipa ka ngjyr t verdh me njolla t kuqe
dhe ka pak push. Tuli ka ngjyr t verdh
portokalli me nuanc t kuqe n zonn e
brthams dhe sht i pandashm me
brthamn. Tuli sht i fort, i lngshm, i
mbl dhe aromatik.
Pema: mesatarisht e fuqishme dhe me
prodhim t lart.
Koha e pjekjes: 15 dit pas Hale.
Korana
Fruti: mesatarisht i madh, i rrumbullakt,
pak i shtypur me gropz n maj. Cipa ka
ngjyr t verdh me nuanc t kuqrremta.
Tuli ka ngjyr t verdh me nuanc t kuqe
n zonn e brthams dhe sht i pandashm
me brthamn. Tuli sht i fort, i lngshm,
i mbl dhe aromatik.
Pema: e fuqishme dhe me prodhim t lart.
Koha e pjekjes: mesi i Shtatorit (25 dit pas
Hale).

Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt

dhe industrin ushqimore.
Redkal
Fruti: mesatar, i rrumbullakt, me cip t
kuqe, uniforme dhe lehtsisht t pushzuar.
Tuli ka ngjyr t verdh dhe sht i ndashm
me brthamn. Tuli sht i fort, i lngshm,
i mbl.
Pema: mesatarisht e fuqishme dhe me
prodhim t lart.
Koha e pjekjes: fundi i Gushtit - fillimi i
Shtatorit (pas Elberta dhe Hale)
Destinacioni i frutit: pr konsum t freskt
dhe industrin ushqimore.
Kultivar shum t von
Meryl Sondanse
Fruti: mesatar, i rrumbullakt, me thumb n
maj. Cipa ka ngjyr t verdh me nuanca t
gjelbrta, njolla t kuqe dhe lehtsisht e
pushzuar. Tuli ka ngjyr t verdh me
nuance t kuqe n zonn e brthams dhe
sht i ndashm me brthamn. Tuli sht i
fort, i shijshm.
Pema: mesatarisht e fuqishme dhe me
prodhim t lart.
Koha e pjekjes: fundi i Shtatorit - fillimi i
Tetorit.
Kultivar t tjer t pjeshks jan:
Alexandra,
Aline,
Anita,
Barbara,
Bienvenue, dasy, Dolores, Dorothee,
Fairtime, faytte, Felicia, Fidelia, flamina,
Flavorcrest, Meryl Early OHenry, Meryl
Elegant Lady, Meryl Lisbeth, Meryl
OHenry, Meryl Springlady, Red Top,
Regina, Royal April, Royal Glory, Royal
Gold, Springcrest, Springtime, Sun crest.

41

Pemetari Speciale

Kultivari Andros
Kultivari Earlired

Kultivari San pedro

Kultivari Merril Lisbeth

Kultivari Royal glory

2.7.
Masat
agropomoteknike
kultivimin e pjeshks

pr

Sistemet e mbjelljes s pjeshks

Sistemi klasik i mbjelljes s pjeshks sht
katror ose rombik me kosto t ult ngritjeje
por t lart prodhimi. Forma e kurors sht
kupore dhe piramido-kupore me distance 5 x
5m.
Sistemi me rreshta ka kto forma kurore dhe
distance mbjellje :
- Palmet me krah t pjerrt me distance
4 x 4m
- Palmet e lir 3.5 - 4m x 3.5-4 m, ka
kosto m t ult se e para pasi nuk
krkon lidhje me drejtim rigoroz.

42

Pemetari Speciale

Atraktoid ose spindle bush, me form

sferike t kurors q plotson rreshtin
qysh vitin e tret. Pemt krasiten leht,
zbatohet dhe krasitje e gjelbr dhe
rrallim frutash. Kur si nnshartes
prdoret GF 655-2 distancat jan 2 x4m
(1250 pem/ha) kurse me nnshartesat
farore 4 x 4.5 (550 pem/ha)
Kuror pingule me drejtim t rreshtit n
form Y e cila lehtson proceset
mekanike n pemtore. Distancat jan 1
x 6m.

Krasitja e gjat konsiston n rrallimin e

lastarve dhe jo n shkurtimin e tyre (degza
buketore dhe ato t holla prodhuese nuk
preken).

Sistemi livadh (Meadow orchard), sht

sistem m intensiv ku pemt mbillen 0.5 x
1.8-2m duke siguruar rreth 10000 rrnj/ha
dhe prodhojn do 2 vjet pasi gjat vjeljes s
prodhimit pema rritet 40cm dhe prodhimi
vilet me kombajn. Kshtu pas nj viti
zhvillim vegjetacioni pema prodhon prsri.

Degzat e prziera q vendosen n pjesn e

siprme t degve skeletore shkurtohen n
2/3 e gjatsis s tyre, ato q vendosen midis
degve skeletore n 1/2 e gjatsis dhe ato t
bazs n 2/3 e gjatsis. Zbatohet n
kultivart me fruta t mdhenj dhe n pem
t mdha n mosh. Krasitja mikse aplikohet
n pemt me prodhim t plot dhe kryhet me
rrallime t lastarve si dhe me shkurtimet e
domosdoshme.

Kultivart e hershm dhe periudha e gjat e

vegjetacionit mund t japin prodhim t
prvitshm. Mekanizmi i ktij sistemi sht i
plot. Sistemi livadh mund t ngrihet dhe me
prdorim t kultivarve nane t pjeshks por
prhapja e tyre sht e kufizuar pr cilsin
e dobt q paraqesin frutat.
Krasitja e pjeshks
Krasitja sht proces tepr i rndsishm
dhe bhet do vit. Pjeshka prodhon mir n
formn kupore t kurors dhe n formn
kupore t prmirsuar. Krasitja prodhuese e
pjeshks kryhet n periudhn e qetsis
relative biologjike (n dimr) dhe synon
ruajtjen e degve skeletore (forms s
kurors) si dhe n veshjen e ktyre degve
me lastar prodhues. Zbatohen tre lloje
krasitjesh : e gjat, e shkurtr dhe mikse.

Lastart q lihen duhet t ken distanc m

t madhe se 15 cm. Kjo aplikohet kryesisht
n pemt e reja dhe bn tepr t
domosdoshm rrallimin e frutave. Krasitja e
shkurtr konsiston n rrallime lastarsh dhe
n shkurtime n 6-8 sytha n mnyr q t
kemi frutifikim dhe vegjetacion.

Pjeshks gjithashtu i kryhet edhe krasitje

verore q sht prsosje e krasitjes
prodhuese dimrore. Me krasitjen verore
rrallohen lastart e rinj q dalin n brendsi
t kurors dhe lastar t jashtm t
panevojshm. Ky proces ndihmon n
dritzim dhe ajrosje m t mir t kurors si
dhe lehtson shrbimet agroteknike q i
kryhen pems duke siguruar cilsi t mir t
frutave.
Zhvillimi i frutit
Pas lulzimit lulet q nuk jan pllenuar
rrzohen. Pjekja e frutave sht jo e
menjhershme por n periudh 10-25 ditsh
prandaj sht mir q frutat t vilen n 2-3

43

Pemetari Speciale

duar. Pas vjeljes s par pemt ujiten n

mnyr q t prmirsohet cilsia e vjeljes
tjetr. Frutat e majs piqen m hert se frutat
e bazs dhe t hijezuar. Rrallimi i frutave
kryhet n t gjith kultivart dhe analogjia
sht nj frut t korrespondoj me afrsisht
30-40 gjethe. Rrallimi i frutave bhet me
dor, n mnyr mekanike plus plotsim me
dor dhe me preparate kimike si :
-

Elgetol (dinitroorthocresol 20% dhe

krip natriumi) zbatohet kur 60-70% e
luleve jan t elura dhe shkakton
mosmbirjen e pjalmit, kshtu q lulet e
papllenuara rrzohen.
CPA (2-3 cholophenoxy-propionamide).
sht auksin q zbatohet 3-4 jav pas
lulzimit t plot. Zbatimi i tij duhet
lidhur me volumin e frutit, peshn dhe
gjatsin e fars. Pr shumicn e
kultivarve aplikohet kur futi sht me
volum 2.8 cm dhe gjatsia e fars 7-10
cm.

Ethephon sht nj preparat tjetr i

provuar pr rrallimin e frutave q nxit
prodhimin e ethilenit dhe shkputjen e
frutit nga pema, por rezultatet jan t
diskutueshme.
Rrallimi i frutave sht proces i rndsishm
i cili duhet t filloj vetm pas stabilizimit t
frutifikimit gj q prkon me fazn e dyt t
zhvillimit t frutit, pra me forcimin e
endokarpit (brthams).
Plehrimi dhe ujitja
Pjeshka karakterizohet nga nj prodhim i
madh frutash dhe lastarsh e pr pasoj
plehrimi i saj duhet t jet sistematik e i
studiuar. Analizat gjethore tregojn nivele t
larta t azotit dhe t kaliumit, ndaj plehrimi

azotik dhe ai potasik duhet t bhet do vit.

Plehrimi me elementt e tjer bhet kur ka
munges t tyre. Shpesh vrehet mungesa e
hekurit n toka kalike dhe n prgjithsi me
pH t lart. N kto raste aplikimi n tok i
Sequestren eliminon problemin. N toka t
rnda e t lagshta gjithashtu vrehen
simptoma t klorozs s gjetheve. N kto
raste prmirsimi i rrjetit kullues prmirson
gjendjen.
Plehrimi azotik n pemt me prodhim t
plot (15-20 njsi azoti/dynym) aplikohet n
dy duar. Hert n pranver n form t
sulfatit t amonit dhe n fillim t vers n
form t nitratit t amonit. Plehrimi potasik
aplikohet sa gjysma e atij azotik.
N rastet e shfaqjes s simptomave t
mungess s elementve ushqyes ato
eliminohen me trajtime plotsuese si :
Azoti (N) : 700 g azot pem n prodhim n
dimr ose hert n pranver.
Kaliumi (K) : 1-1.5 kg/pem n prodhim pr
2 vjet n dimr.
Magnezi(Mg) : 150-300 g/pem n prodhim.
Hekuri (Fe) : 100-300 g/pem n prodhim
Bori (B) : 100-125 g/pem n tok ose
sprkatje me 0.125 % acid borik.
Zinku (Zn) : 1-2 sprkatje n gjethe me 0.25
% ZnSO + 0.125 % Ca(OH).
Mangani (Mn) : sprkatje n gjethe me 0.25
% MnSO 0.6 %.
Pjeshka kultivohet n zona me ver t
nxeht dhe pr pasoj ka nevoj t madhe
pr uj. Nuk mund t mendohet pjeshkore pa
ujitje t mjaftueshme (300m/dyn/vit).

44

Pemetari Speciale

2.8. Nnshartesat pr pjeshkn

- Nnshartesa e ardhur nga fara
(sporofite), kan afinitet t mir me
mbishartesat, nuk duron lagshti t madhe
dhe
temperaturave
t
ulta,
jan
problematike pr rimbjellje, durojn CaCO
deri n 4 %, jan t ndjeshme ndaj
nematodeve
si
Meloidogyne
dhe
Pratylenchus.
- S-37, sht rezistente ndaj Meloidogyne
incignita por jo ndaj M.javanica.
- Nemaguard (P.persica x P.davidiana),
rezistente n t dy llojet e nematodeve, e
ndjeshme ndaj kancerit bakterial dhe disa
kultivar nuk shkojn mir me kt
nnshartes. Jep pem t fuqishme por q
vonojn pjekjen e frutave.
- G.F. 305, jep pem t fuqishme dhe
uniforme. Farat e saj dallohen pr fuqi
mbirse t lart.
- Siberian C, duron deri n -11C, por n
toka ranore sht e ndjeshme ndaj
nematodeve, fitoftors dhe verticillium.
Klone t pjeshks:
Jan nnshartesat Nemaguard, S-37 dhe G.F
305 kur shtohen n mnyr vegjetative.
-Kumbulla e egr (Mirobolana), prdoret si
nnshartes pr tokat me lagshti t lart,
por pemt kan jetgjatsi t shkurtr
ekonomike.
Klone t kumbulls:
Kumbulla q prdoret si nnshartes pjeshke
:
- Gf-43, kumbull evropiane q shkon mir si
me pjeshkn ashtu dhe me nektarinat.
Nnshartes sht po aq e fuqishme sa dhe
ajo sporofite. Nuk sht nnshartes shum

e prshtatshme pr rimbjellje. Shtohet me

copa dhe me invitro.
-Damas GF-1869, prdoret gjersisht n
Itali, sht e prshtatshme pr toka t rnda,
paraqet kloroz t leht n disa raste
shkakton nanizm rreth 20% dhe fut pemn
shpejt n prodhim. Shtohet me copa dhe
invitro, nuk prputhet mir me nektarinn
dhe prodhon shum thithak.
-S.Julien GF-655/2: (P.insititia), shkakton
nanizm t pemve deri n 30-50 % t
kurors, prputhet me pjeshkn dhe
nektarinn,
nuk
rekomandohet
pr
rimbjellje, shtohet me copa dhe rritet
ngadal n fidanishte.
- MRS 2/5, zvendson Damas 1869 pasi
shkon mir me nektarinn, shkakton
lehtsisht nanizm, shtohet me invitro, rritet
ngadal, prdoret pr rimbjellje.
- Bajamja, prdoret rrall si nnshartes, n
raste t tokave me kalcium t lart, pemt
jan t ulta por jetojn pak.
*Hibridet bajame x pjeshk:
- GF-677, sht rezistente ndaj kalciumit
deri n 12 % (Ca aktiv), e prshtatshme pr
rimbjellje, nuk duron lagshtin e teprt, e
ndjeshme ndaj fitoftors, shtohet me copa
dhe me invitro.
- Hansen 2168, Hansen 536, jan rezistente
ndaj nematodeve, t prshtatshm pr zona
t nxehta dhe t thata. Shtohen me copa dhe
shkojn mir me pjeshkn dhe me bajamen.
Lloje t tjera q prdoren kryesisht pr pem
t ulta (nane) jan P.tomentosa dhe
P.bessey. Ato shtohen me copa t
drunjzuara dhe i durojn temperaturave t
ulta por nuk jan studiuar mjaftueshm pasi
pjeshka nga vet natyra e saj si bim nuk ka
rritje tepr t fuqishme.

45

Pemetari Speciale

QERSHIA VISHNJA
(Prunus avium Prunus cerasus)

Klasifikimi botanik
1. Qershia (P.aviumL. ose C.avium), i prket
familjes
Rosaceae
dhe
nnfamiljes
Prunoideae. Pema ka 10-13m lartsi, me
deg t drejta q rriten lart. Kultivohet pr
prodhim frutash dhe lnd drusore.
2. Vishnja (P.cerasus L. ose C.vulgaris), i
prket t njjts familje dhe ka 4x=32
kromozome. Vishnja rritet n lartsi m t
vogl se qershia, ka deg t varura dhe
kultivohet pr frutat.

Historiku dhe prhapja

Qershia (Prunus avium 2x=16) e ka
prejardhjen nga zonat midis detit t Zi dhe
atij Kaspik nga ku u prhap n Europ dhe
zona t tjera. Kultivimi i saj njihet qysh n
koh t lashta.
Vishnja (Prunus cerasus 4x=32) ka t
njjtn origjin dhe ngjashmri morfologjike
me qershin. Vishnja e pjalmon dhe pllenon
qershin n nj shkall t lart ndrsa e
anasjellt ndodh e kufizuar dhe t dy llojet
konsiderohen me paraardhs t prbashkt.
Vlerat ushqyese
Frutat jan t hershm se t gjith llojet e
tjera dhe kan vlera t larta ushqyese pasi
prmbajn 10-13 % sheqerna, 0.4-1.2 %
acide organike, lnd aromatike, pektina,
vitamina dhe kripra minerale t K, P, Ca
etj.
Frutat prdoren t freskta dhe t prpunuara
si komposto, lngje e reelra.

3. P. mahabel (mzhdrava ose vishnja e

egr), sht pem shkurrore me fruta t
vegjl dhe prdoret kryesisht si nnshartes
e vishnjs.
4. P. tomentosa, kultivohet n Kin dhe
Japoni pr prodhim frutash por dhe si bim
zbukuruese.
5. P.bessey, sht shkurre q gjendet
kryesisht n Amerikn e veriut dhe prdoret
si nnshartes e pjeshks, kajsis, kumbulls
dhe nuk sht shum e prshtatshme pr
qershin.
6. P.pseudocerasus, sht dekorative dhe
prdoret si nnshartes e qershis. Hibridi
P.pseudocerasus
x
P.avium
sht
nnshartes Colt.
7. Hobridi P.aviumxP.cerasus (qershivishnja), jep fruta qe ngjajn m shum me
qershin, ka 4x=32 kromozome dhe n kt
grup futen kultivart e katrplloid si
Dukesha.
2.9. Kushtet ekologjike pr kultivimin e
qershis dhe vishnjs
Klima dhe toka

46

Pemetari Speciale

Qershia prodhon cilsi t mir t frutave n

zona me shira t bollshm gjat dimrit dhe
me klim t freskt gjat vers. Meqense
frutat piqen hert mund t shfrytzohen zona
t cilat kan shira gjat periudhs s dimrit
dhe q nuk kan mundsi ujitje gjat vers.

Klasifikim tjetr sht ai q bazohet n

kohn e pjekjes dhe n kt rast kultivart
dallohen n t hershm, t mesm dhe t
von.

Lagshtia e teprt n kohn e lulzimit

kufizon frutifikimin pasi pengon fluturimin
e blets q realizon pjalmimin e kryqzuar,
pengon prhapjen e pjalmit dhe ndihmon
prhapjen e smundjeve si kalbzim i hirt i
luleve ndaj duhet t merren masa (sprkatje)
pr evitimin e tyre.
Zonat me ver t freskt bjn t mundur t
evitohet arja e frutave n periudhn e
pjeshks. Qershia ka krkesa m t mdha se
pjeshka e kajsia pr temperatura t ulta
(800-1000 or temperatura <7C) gjat
dimrit pr ndrprerjen e qetsis relative t
sythave.

Precose del marcato ( e hershme e tregut )

Origjina: Itali
Pema: ka rritje mesatare t fuqishme, hyn
shpejt n prodhim dhe sht prodhimtare.
Fruti: i vogl, sferik i shtypur, me ngjyr t
kuqe dhe tul t kuq e t lngshm.
Koha e pjekjes: 10 ditshi i par i Majit.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prpunim.
Prhapja: e kufizuar.
Veori biologjike: pjalmues t ktij
kultivari jan: Napoleon, Polumina,
Lustrina, Bondi etj.
Karakteristika t tjera: preket nga ngricat
e hershme t pranvers.

Vishnja ka krkesa m t larta pr

temperatur t ult nn 7C se qershia.
Qershia dhe vishnja krkojn toka t
kulluara por dhe q mbajn lagshtin e
nevojshme (pH 6-8). N toka t rnda e t
lagta jeta e pems sht e shkurtr.
2.10. Kultivart e qershis
N bot kultivart e qershis arrijn deri n
shifrn 2000. N baz t fortsis s tulit ato
mund t klasifikohen :
a. Kultivar tulfort: Bigarreau, B.Burlat,
Bing,
B.Hardy
Giant,B.Van,
B.Hedelfingen, B.Napoleon, Edessa.
b. Kultivar tul but: futen nj grup
kultivarsh Italian, Stella, Starkrimson
etj.

Kultivart e hershm

Precoce di Magio ( e hershme e Majit )

Origjina: Itali
Pema: mesatarisht t fuqishme dhe me
prodhim mesatar.
Fruti: i vogl, n form zemre, me ngjyr t
kuqe dhe tul t kuq e t lngshm.
Koha e pjekjes: 15 Maji.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prodhim lngjesh.
Prhapja: e kufizuar.
Veori biologjike: pjalmues t ktij
kultivari jan: Napoleon, Polumina, lustrina,
Bondi etj.
Karakteristika t tjera: vlersohet pr
hershmrin e pjekjes por frutat nuk i
rezistojn shum transportit dhe ruajtjes.

47

Pemetari Speciale

Bigarreau H. Burlat
Pema: mesatarisht e zhvilluar dhe me
prodhim t rregullt.
Fruti: i madh, me ngjyr t kuqe t zn dhe
tul t kuq e t lngshm.
Koha e pjekjes: 15 Maji.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prpunim
Prhapja: e kufizuar.
Veori biologjike: pjalmues t ktij
kultivari jan: Marmotte, Van, Lambert etj.
Karakteristika t tjera: vlersohet pr
hershmrin e pjekjes dhe frutat q i
rezistojn shum transportit dhe ruajtjes.
Bigarreau Morreau ( Librazhdi )
Pema: mesatarisht t fuqishme dhe me
prodhim mesatar.
Fruti: i madh, n form zemre, me ngjyr t
kuqe deri n t zez dhe tul t kuq e t fort
e t lngshm q nuk shqitet nga brthama.
Koha e pjekjes: 15 Maji.
Prdorimi: pr konsum t freskt.
Veori biologjike: pjalmues t ktij
kultivari jan: Van, B.S.hardy Giant,
Marmotte.
Karakteristika t tjera: vlersohet pr
hershmrin e pjekjes dhe frutat q i
rezistojn transportit dhe ruajtjes.
Durone Nero 1
Origjina: Italia.
Pema: truplart me lulzim t von dhe me
prodhim mesatar.
Fruti: i madh, i rrumbullakt, me ngjyr t
kuqe t errt dhe tul t kuq, t fort e t
lngshm.
Koha e pjekjes: fundi i Majit.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prodhim lngjesh.

Karakteristika t tjera: vlersohet pr

cilsi t frutave dhe i rezistojn transportit
dhe ruajtjes.
Durone Nero 2
Origjina: Modena,Itali.
Pema: truplart me lulzim t von dhe me
prodhim t lart.
Fruti: i madh, i rrumbullakt, me ngjyr t
kuqe t errt dhe tul t kuq, t fort, t
lngshm dhe aromatik.
Koha e pjekjes: 10 dit m von se D.Nero
1.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prodhim lngjesh.
Karakteristika t tjera: vlersohet pr
cilsi t frutave dhe i reziston transportit dhe
ruajtjes.
Veori biologjike: pajlmues i ktij kultivari
sht Napoleon.
Burlat C1
Origjina: seleksionim klonal n Institutin e
Frutikulturs n Rom, Itali.
Pema: mesatarisht e zhvilluar dhe me
prodhim t lart.
Fruti: mesatar (6.5 gr), n form zemre, me
ngjyr t kuqe t zez dhe tul t kuq t
lngshm.
Koha e pjekjes: 15 dit m hert se
D.Nero2.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prpunim.
Prhapja: e kufizuar.
Veori biologjike: pjalmues t ktij
kultivari jan: Moreau, D. Nero.
Karakteristika t tjera: vlersohet pr
fruta me cilsi dhe prodhim t lart.
Durone Nero 2, C1

48

Pemetari Speciale

Origjina: seleksionim klonal n Institutin e

frutikulturs n Rom, Itali.
Pema: me zhvillim m t dobt se D.Nero 2.
Fruti: mesatar (6.5gr), n form zemre, me
ngjyr t kuqe t zez dhe tul t kuq e t
lngshm.
Koha e pjekjes: 10 dit m von se D.Nero
1.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prodhim lngjesh.
Karakteristika t tjera: vlersohet pr
cilsi t frutave.
Veori biologjike: pjalmues t ktij
kultivari jan: Moreau dhe Napoleon.
Schattenmorelle
Origjina: Gjermania.
Pema: me zhvillim mesatar, me lulzim t
von dhe prodhim t lart.
Fruti: mesatar, n form zemre, me ngjyr
t kuqe t zez dhe tul t kuq, t lngshm e
t atht.
Koha e pjekjes: 5 dit m von se D.Nero
1.
Prdorimi: prodhim marmalate dhe
lngjesh.
Karakteristika t tjera: vlersohet pr
cilsi t frutave.
Stella
Origjina: Kanada (hibrid Lambert x John).
Pema: truplart me prodhim t mir.
Fruti: i madh, n form zemre, me ngjyr t
kuqe t errt dhe tul t kuq t fort.
Koha e pjekjes: 10 dit m von se D. Nero
1.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prodhim lngjesh.
Karakteristika t tjera: vlersohet pr
cilsi t frutave.

Veori biologjike: sht kultivar autofertil.

Summit
Origjina: Kanada (hibrid Van x Sam).
Pema: e fuqishme, me lulzim t rregullt
dhe prodhim t lart.
Fruti: shum i madh (14gr), me ngjyr t
kuqe t ndezur dhe tul t kuq t fort e t
lngshm.
Koha e pjekjes: m von se D.Nero 1.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prodhim lngjesh.
Sunburst
Origjina: Kanada (hibrid Van x Stella)
Pema: mesatarisht e zhvilluar, me lulzim t
von dhe prodhimtari t lart.
Fruti: shum i madh (13gr), i rrumbullakt,
me ngjyr t kuqe t errt dhe tul t kuq e t
fort.
Koha e pjekjes: m von se D. Nero 1.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prpunim industrial.
Karakteristika t tjera: vlersohet pr
cilsi t frutave.
Veori biologjike: sht kultivar autofertil.
Vittoria
Origjina: Verona, Itali.
Pema: e zhvilluar me prodhim t lart.
Fruti: mesatarisht i madh, i rrumbullakt,
me ngjyr t kuqe t errt dhe tul t kuq e t
fort.
Koha e pjekjes: 15 dit m von se D. Nero
1.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prpunim industrial.
Karakteristika t tjera: vlersohet pr
cilsi t frutave dhe mund t vilet i
mekanizuar.

49

Pemetari Speciale

Veori biologjike: sht kultivar autosteril

dhe pjalmohet me kultivar Burlat.
Nero di Vignola (Drenova)
Origjina: Itali.
Pema: e zhvilluar me prodhimtari t lart e
t rregullt.
Fruti: i madh, n form zemre, me ngjyr t
kuqe t errt n t zez dhe tul t kuq e t
fort.
Koha e pjekjes: java e par e Qershorit.
Prdorimi: pr konsum t freskt.
Kultivar t von
Van
Origjina: Kanada.
Pema: e zhvilluar dhe prodhimtari t lart.
Fruti: i madh, oval, me ngjyr t kuqe dhe
tul t kuq, t fort dhe t mbl.
Koha e pjekjes: m von se D. Nero 1.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prpunim industrial.
Karakteristika t tjera: vlersohet pr
cilsi t frutave.
Veori biologjike: pjalmohet me kultivart:
Bing, B.S.H Giant dhe Napoleon.
Hedelfingen (Odria)
Pema: e zhvilluar dhe prodhimtari t lart.
Fruti: i madh, n form zemre, me ngjyr t
kuqe dhe tul t kuq, t fort, t mbl
lehtsisht t atht dhe shum i shijshm.
Koha e pjekjes: pas 10 Qershorit.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prpunim industrial.
Karakteristika t tjera: vlersohet pr
cilsi t frutave dhe qndrueshmri n
transport-ruajtje.
Veori biologjike: pjalmohet me kultivart
Burlat dhe Napoleon.

Napoleon (Dibra)
Pema: mesatarisht e zhvilluar dhe
prodhimtari t lart.
Fruti: i madh, n form zemre me maj t
rrumbullakt, me ngjyr trndafili me
nuanc t kuqe. Tuli sht i verdh i hapur, i
fort, t mbl lehtsisht t atht dhe shum
i shijshm.
Koha e pjekjes: pas 15 Qershorit.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prpunim industrial.
Karakteristika t tjera: vlersohet pr
cilsi t frutave dhe qndrueshmri n
transport-ruajtje.
Veori biologjike: pjalmohet me kultivart
Bella di Barbandi dhe Van.
Belice e zez
Pema: e zhvilluar dhe prodhimtari t lart.
Fruti: i madh, n form zemre me maj t
rrumbullakt, me ngjyr t zez. Tuli sht i
mbl, i lngshm dhe shum i shijshm.
Koha e pjekjes: 10 Qershori.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prpunim industrial.
Karakteristika t tjera: vlersohet pr
cilsi t frutave.
Dollmas
Origjina: kultivar autentik Elbasanas.
Pema: mesatarisht e zhvilluar dhe
prodhimtari t lart.
Fruti: i madh, me ngjyr t kuqe me nuanca
t verdha. Tuli sht i fort, i mbl, i
lngshm dhe shum i shijshm.
Kultivar t tjer t qershis jan:
Qershia e Pods, Cercks, Xhakrosa e
Burrelit, Krraba, Mushqetas, Pllumbas,

50

Pemetari Speciale

Fikas, Shngjergj, Luznia, Krapie, Zhitonit,

Krisja e Nepravishts etj. T cilat paraqesin
vlera t veanta gjenetike, agronomike dhe
tregtare.

Kultivari Early star

Kultivari Ferrovia

Kultivari Canada Giant

Kultivari Sweet heart

Kultivar t vishnjs
Numrohen mbi 300 por duke u bazuar n
karakteristikat e frutave mund t dallohen 3
grupe:
1. Amarelles, q jan me frut t
rrumbullakt, me ngjyr roz, me lng pa
ngjyr dhe t atht. Kultivar tipik i ktij
grupi sht Montmorency.
2. Morello, jan vishnjat me ngjyr t kuqe
t errt deri n t zez, me lng t ngjyrosur
dhe me shije t atht e t hidhur. Tipike e
ktij grupi sht vishnja hungareze.
3. Maraske, jan frutvogla me ngjyr t
zez, me lng t kuq t hidhur dhe pak t

51

Pemetari Speciale

atht. Ky grup prdoret kryesisht n industri

pr prodhimin e likerit maraskino.
Montmorency (Mallakastra)
Fruti: i madh, i rrumbullakt, bishtshkurtr,
me ngjyr t kuqe t hapur, me tul t
lngshm ngjyr roz.
Koha e pjekjes: mesi i Korrikut.
Karakteristika t tjera: sht kultivar
autofertil.
Hortencia (Flora)
Fruti: i madh. N form konike t
zgjatur,me ngjyr t kuqe t hapur, me tul t
verdh me shije t mbl n t atht dhe
lng.
Koha e pjekjes: mesi i Qershorit.
Karakteristika t tjera: sht kultivar
autosteril.
Vishnja Hungareze
Fruti: i madh, i rrumbullakt, i zgjeruar n
pjesn nga bishti, me ngjyr t kuqe t errt,
me tul t lngshm, ngjyr roz.
Koha e pjekjes: mesi i Qershorit.
Karakteristika t tjera: sht kultivar
autosteril dhe pjalmohet nga Hortencia,
Richmond.
Kultivar t tjer t vishnjs jan:
Tiransia, Piemonte (majhoshe), Peza
(Mareska
e
Pezars),
Mezhgorani
(Maraskina e Mezhgoranit), Mangulli
(Morele e Mangullit).
2.11. Masat agropomoteknike
kultivimin e qershis dhe t vishnjs
Sistemi i mbjelljes

pr

Qershia mbillet n katror me distanc 5-10

x 5-10m sipas kultivarit dhe nnshartess,
kurse vishnja 6 x 6m mbi mahaleb. N
pemtore duhet t vendosen 2-3 kultivar

pasi qershia jo vetm ka vetshterpsi por

edhe shterpsi t kryqzuar. Format e
kurors jan :
1. Kupore e lir me 5-7 deg skeletore baz.
2. Piramidokupore me 3 deg skeletore dhe
12 deg t dyta skeletore.
3. Sferike e lir me bosht qendror rreth t
cilit vendosen deg skeletore.
4. Palmetat q nuk dhan rezultate t
knaqshme.
Rndsi t madhe ka dhe mbjellja e
kultivarve pjalmues t cilt mund t
vendosen n skema t ndryshme si :
a) 1 rresht i kultivarit baz i kombinuar me 1
rresht t pjalmuesit
b) 2 rreshta t kultivarit baz me 2 rreshta t
pjalmuesit
c) 2 rreshta t kultivarit baz me 1 rresht t
pjalmuesit
d) pjalmuesi vendoset 1 n do 3 rreshta dhe
1 n do 3 pem (skema 1:8).
Krasitja
Krasitja e qershis synon n prmirsimin e
ajrimit t kurors n mnyr q t
zvoglohet rreziku i prekjes nga smundjet.
Ajo konsiston kryesisht n rrallimin e
lastarve pr pem t moshave t reja dhe n
rigjenerim t tyre pr pemt n prodhim dhe
t mplakura.
Ujitja dhe plehrimi
Qershia dhe vishnja kan nevoj pr ujin
gjat gjith periudhs s vegjetacionit por
veanrisht kur n pem ka fruta. Megjithat
ato mund t kultivohen me m pak ujitje se
pemt e tjera gjethernse. Shirat n kohn e

52

Pemetari Speciale

lulzimit dhe t pjekjes s frutave t

padshirueshme ndihmojn n prhapjen e
smundjeve.
Plehrimi azotik duhet t bhet do vit ( 1
njsi/pem) dhe sidomos tek vishnja
ndihmon n formimin e vegjetacionit ansor
dhe jo kordont. Element t tjer si K e P
pema i merr m leht nga toka dhe vetm n
raste mungese aplikohen kto element.
Mungesat e mikroelementeve si B, Zn, etj.
Plotsohen si n rastet e tjera me aplikim n
tok ose n gjethe.
2.1.12 Nnshartesat e qershis dhe
vishnjs
Shtimi i qershis bhet me shartim t
kultivarit t dhn mbi nnshartes. Disa
nga nnshartesat e qershis jan :
Mazzard (sporofite), P. avium. Fara e ksaj
nnshartese mbin me vshtirsi prandaj
ndiqet nj procedur e till :
1. Lihen farat n uj pr nj jav duke e
ndrruar ujin do dit.
2. Shtresim i ngroht (21C) pr 3 jav.
3. Shtresim i ftoht (2-4C) pr 120 dit.
F12/1, sht klon i Mazzard, nuk shkon n
toka t rnda e t pakulluara. Shtohet me
prpaj vertikale. sht resistent ndaj
M.javanica, M.incognita por jo ndaj
P.vulnus.
P. mahabel. Pema zhvillohet m pak si
nnshartes mazzard (70%). Kombinohet
mir me kultivart e vishnjs dhe disa t
qershis. Shtohet me far ose me
nnshartesa t gjelbrta. Fara q t mbij
vendoset n uj pr 24 or dhe shtresohet n

4C pr 100 dit. Nuk duron toka t rnda,

por shkon n kushte t thata.
SL. 64 (Saint Lucie), sht klon i P.
mahaleb me sistem t zhvilluar rrnjor q
shfrytzon mir toka jo shum t pasura,
gurishtore dhe i duron kalciumit n tok.
Shtohet leht me copa dhe nebuloz dhe fut
pemn shpejt n prodhim.
Stocton morello (P. cerasus), sht
nnshartes e prshtatshme pr toka t rnda
e t lagta. Lshon shum thithak dhe ka
mosprputhshmri me disa kultivar t tjer.
sht rezistent ndaj M.javanica por i
ndjeshm ndaj P. vulnus . Shtohet me copa
t gjelbrta.
Vladimir (P. cerasus). Emri ka lidhje me
nj grup vishnjeje q u fut n Amerik nga
Rusia dhe ka dhn kuror t ult t pems
(nanizm) rreth 50% t F12/1. Ka sistem
rrnjor xhufkor ndaj ka nevoj pr sistem
mbshtetjeje. Prodhon shum thithak dhe
ka mosprputhshmri me disa kultivar.
Colt (P. avium x P. pseudocerasus).
Shkakton nanizm n mbishartes. Ka
prputhshmri t mir me kultivart e
qershis. Shtohet me copa t gjelbrta dhe
me invitro. sht nnshartes e prshtatshme
pr rimbjelljen e parcels me qershi.

53

Pemetari Speciale

KAJSIA (Prunus armeniaca, P. vulgaris

L.)
ose Armeniaca vulgaris Mill.)

Armeniaka me 2n=16 kromozome dhe nga 7

speciet q njihen m e rndsishmja sht
A.vulgaris (kajsia e but) q ndryshe quhet
zerdeli, shefteli etj.
2.13. Kushtet ekologjike pr kultivimin e
kajsis
Kajsia preferon klim t but me
temperatur minimale q nuk shkon nn 25C n dimr dhe maksimale deri 35C n
ver. Kajsia zhvillohet mir n zonat ku nuk
ka ngrica n pranvern e hershme pasi pema
lulzon hert dhe ekziston rreziku i dmtimit
t luleve dhe i prodhimit. Gonxhet dmtohen
n -5.5C, ndrsa lulet n -2.2C dhe frutat e
porsalidhur n -1.5C.

Historiku dhe prhapja

Prejardhja e kajsis konsiderohet Azia
juglindore. Sot ajo kultivohet n zonn
Eukrate t dy hemisferave sidomos n
vendet me klim t moderuar.
Vlerat
Frutat kan vlera t larta ushqyese pasi
prmbajn 6-10% sheqerna (t thata deri
60%), lnd t that 12-18%, vitamin C 1220%, acide organike 0.8-1.5%, lnd
aromatike, pektin 0.6-1%, albumin 0.6-1%,
vitamina t tjera (sidomos vitamin A) dhe
kripra minerale t K, P, Ca etj. Frutat
prdoren t freskta dhe t prpunuara si
komposto, lngje e reelra. Farat prdoren
pr ekstraktim vaji dhe esencash si dhe
prmbajn 25-30% proteina, 55% vaj dhe
3% kripra minerale.
Klasifikimi botanik
Kajsia bn pjes n familjen trndafilore
(Rosaceae), n gjinin Prunus ose

Kajsia renditet pas bajames pr rezistencn

ndaj thatsis. Si pem i duron
temperaturave t ulta deri -25C gjat
periudhs s qetsis biologjike dhe krkon
ver t nxeht 30C pr t prodhuar fruta t
cilsis s lart.
Kajsia ka nevoj pr temperatura t ulta
gjat dimrit pr ndrprerjen e qetsis
relative rreth 300-600 or nn 7.5C. Kajsia
nuk duhet t kultivohet n zona t lagshta
pasi sht e ndjeshme ndaj monilias. Kajsia
kultivohet mir n toka t thella, jo t rnda,
t pasura e t ajrosura t cilat ndikojn n
cilsin e frutave dhe jetgjatsin e pems.
2.14. Kultivart e kajsis
Kultivart e kajsis jan t shumt (mbi
300), por m t prhapur jan :
Bebeku, Paviot, Luizet, Royal, Tilton,
Montgament (USA), Bullida, Caninos

54

Pemetari Speciale

(Afrika e Jugut), Reale dImola, Precoce

dImola (Itali) etj.
Kultivart me krkesa t pakta pr
temperature t ulta jan:
Amal ose Feriana, Amor Leuch, Ouardi ose
Priana, Sayeb ose Beliana.

Kultivari Beliana

Kultivari Priana
Kultivar t hershm
Toscana (Mifoli)
Pema: mesatarisht e fuqishme dhe
prodhimtare.
Fruti: mesatar, i rrumbullakt n vezak, me
ngjyr t verdh portokalli. Tuli ka ngjyr t
verdh dhe sht i mbl, lehtsisht i atht e
aromatik.
Tuli: sht i pandashm nga brthama.
Koha e pjekjes: Qershor.

Prdorimi: pr konsum t freskt dhe

prpunim.
Luizet (Faqekuqe)
Pema: e lart, e fuqishme dhe shum
prodhimtare.
Frut: i madh, i rrumbullakt n vezak dhe
sht i fort, i mbl, lehtsisht i atht dhe
aromatik. Tuli sht i ndashm nga
brthama thelbi i s cils sht i mbl.
Koha e pjekjes: 15 ditshi i par i Korrikut.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prpunim.
Real di mel
Pema: ka rritje mesatare, hyn shpejt n
prodhim dhe sht prodhimtare.
Fruti: mesatar, vezak i shtypur n pjesn e
majs, me ngjyr portokalli me njolla t
kuqe. Tuli ka ngjyr t verdh -portokalli
dhe sht i fort, i mbl e aromatik. Tuli
sht i ndashm nga brthama.
Koha e pjekjes: pjesa e tret e Qershorit.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prpunim.
Desert de Loire
Pema: ka rritje mesatare, hyn shpejt n
prodhim dhe sht prodhimtare.
Fruti: mesatar, vzak me brazd t theksuar,
me ngjyr portokalli t theksuar. Tuli ka
ngjyr t verdh - portokalli dhe sht i
lngshm, i mbl e aromatik. Tuli sht i
ndashm nga brthama.
Koha e pjekjes: dekada e tret e Qershorit.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prpunim.

55

Pemetari Speciale

Bulida
Pema: ka rritje mesatarisht t fuqishme, hyn
shpejt n prodhim dhe sht prodhimtare.
Fruti: mesatarisht i madh, eliptik i zgjatur
me brazd t theksuar, me ngjyr portokalli
me njolla t kuqe n pjesn q z dielli. Tuli
ka ngjyr portokalli dhe sht i fort, i
lngshm, i mbl e aromatik. Tuli sht i
ndashm nga brthama.
Koha e pjekjes: dekada e tret e Qershorit.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prpunim.
Kultivar t von
Di Nancy (Uznova)
Pema: e fuqishme dhe prodhimtare ( shfaq
periodicitet ).
Fruti: i madh, i rrumbullakt n vezak,
lehtsisht i pushzuar, me ngjyr t verdh
t art me pikzime t murme. Tuli ka
ngjyr t verdh dhe sht i but, i mbl,
aromatik. Tuli sht i ndashm nga
brthama.
Koha e pjekjes: mesi i Korrikut.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
prpunim.
Karakteristika t tjera: Nuk i reziston t
ftohtit.
Paviot
Pema: e fuqishme dhe prodhimtare.
Fruti: i madh, i rrumbullakt n vezak, me
ngjyr t verdh n portokalli dhe t kuqe n
pjesn q z dielli. Tuli ka ngjyr t verdh
n portokalli dhe sht i ngjeshur, i mbl,
aromatik. Tuli sht i ndashm nga
brthama.
Koha e pjekjes: dekada e tret e Korrikut.

Prdorimi: pr konsum t freskt dhe

prpunim.
2.15. Masat agropomoteknike
kultivimin e kajsis

pr

Sistemi i mbjelljes
Sistemi i mbjelljes s kajsis sht katror 68 x 6-8m me form kurore kupore e lir ose
me kate t prmirsuara. Zakonisht nuk
vendosen pllenues pasi kultivart e kajsis
jan vetpllenues. Pema frutifikon n lastar
t przier t vitit t kaluar, degza t holla
njvjeare dhe n rozeta.
Krasitja
Krasitja e kajsis sht e leht dhe konsiston
n prerje lastarsh q duhen larguar si dhe
deg t dmtuara ose t infektuara nga
shkaqe t ndryshme. Mas e rndsishme
sht krasitja e gjelbr (herjet verore) q
kryhen gjat 15 ditshit t par t Majit n
zonn fushore dhe 15 ditshit t par t
Qershorit n zonn paramalore.
Krasitja e gjelbr krijon kushte t mira
ajrimi e dritzimi t kurors dhe stimulon
formimin e degzave t parakohshme q
lulzojn m von se degzat e zakonshme
duke evituar dmtimet e mundshme nga
ngricat e hershme. Kjo mas sht e
dobishme sidomos pr kultivart me lulzim
t hershm si Belshake, Mati etj.
Ujitja dhe plehrimi
Kajsia zhvillohet kryesisht n zona t nxehta
prodhon shum fruta dhe mas gjethore
prandaj ka nevoja t mdha pr uj dhe
duhet t ujitet (200-300m/dyn/vit). Pas
vjeljes s prodhimit sht e nevojshme q

56

Pemetari Speciale

ujitja t vazhdoj n mnyr q pema t

evitoj prodhimin periodik.

sharka (virus) luftimi i t cilave bhet me

sprkatje t programuara.

Krkesat e kajsis pr element ushqyes jan

pothuaj t njjt me ato t pjeshks me
prjashtim t azotit q jan m t ulta.
Plehrimi azotik aplikohet do vit ( 1-3
kg/pem ), kaliumi do 2-3 vjet dhe
elementt e tjer vetm n rastet e mungess
s tyre.
Gjethet e nj peme n gjendje t mir kan
kt prmbajtje t elementve :
N %
N
P
K
Ca
2.8
0.1
1.5
1.0

2.16. Nnshartesat pr kajsi

Kajsia, sikurse dhe llojet e pemve t tjera
mund t shartohet mbi nnshartesa
gjenerative dhe vegjetative.

N ppm
Mg
Mn
0.25 25

Fe
50

Cu
4

B
35

Zn
18

N kajsi vrehet shpesh mungesa e borit. N

fruta simptomat jan nxirje e tulit rreth
endokarpit q shtrihet m gjer n
vazhdimsi, arje e tulit deri n 1/3-1/4 e
gjersis, ngjyra kafe dhe deformim i frutit.
N gjethe shfaqet kloroz mesonervore,
tharje t mass s gjethes ose njolla
nekrotike t shprndara q t japin pamjen e
gjethes s shpuar. Masa q duhet marr
sht aplikimi i borit n tok (100125gr/pem) ose sprkatje e gjetheve me
acid borik 0.125%. Fruti i shndosh i
kajsis prmban 30 ppm bor, kurse gjethja
40-60 ppm.
Disa nga dmtuesit e kajsis jan: anarsia,
fitofagu
(gjethengrnsi),
kapnodi,
breshkzat. Smundje serioze pr kajsin
jan: monilia, stereum, coryneum, pucciania,

Nnshartesat gjenerative pr kajsi

Si nnshartes gjenerativ pr kajsi jan:
farishtet e kajsis, kajsi GF 1236, kanino,
pjeshka e vreshtave, pjeshka INRA GF 305,
nemaguard, bajamja, kumbulla e egr,
kumbulla gjatore e bardh, renkloda,
Juliana, mariana, hibridi bajam x pjeshk,
hibridi pjeshk x bajam etj.
Kajsia (P.armeniaca L).
Kajsia si nnshartes gjenerative, dikur ka
qen shum e prhapur n bot. Tani, me
zhvillimin e nnshartesave t reja me veti t
mira, kajsia po prdoret shum rrall.
Kajsia prdoret n vende t nxehta, n toka
t lehta skeletore dhe pjellore. Nuk i
prballon tokat e rnda me lagshti t teprt,
por prballon mjaft mir tokat me prbrje
glqerore.
Ka prputhshmri t lart me kultivart e
vonshm t kajsis, ndrsa me t hershmit
jo. Kultivart e shartuar t kajsis mbi
farishtet e kajsis, hyjn n frutdhnie vitin e
katrt mbas mbjelljes dhe japin rendimente
t larta dhe fruta cilsore.
Pr shumim duhet shfrytzuar farat dhe
frutat e vogla t kajsis.
Farishtet e kajsis, si nnshartes, duhet
preferuar vetm pr kultivar t vonshm,

57

Pemetari Speciale

por, n prgjithsi ata duhet mnjanuar nga

prdorimi mbasi kultivart e mir thahen
nga apopleksia hert dhe me shumic.
Kajsi GF 1236
Kjo nnshartes sht seleksionuar n
Franc . Farishtet e ksaj nnshartese jan
relativisht t bujshme dhe t njllojta. Sa i
prket shkalls s kompatibilitetit, ajo sht
e knaqshme si pr kultivart e hershm
ashtu edhe pr ato t vonshm t kajsis.
Kanino
Kanino sht nnshartes me origjin nga
Italia, t cilat dallohen pr nga shkalla e lart
e prputhshmris me shumicn e kultivarve t kajsis. Bujshmria mesatare e ksaj
nnshartese mundson mbjellje m t
dendur t kultivarve t mir t pjeshks e
njkohsisht arritje t rendimenteve m t
larta.
Pjeshka e vreshtave
Pjeshka e vreshtave si nnshartes prdoret
n vende t nxehta, n toka t lehta,
mesatarisht t lagshta. Tokat me lagshti t
teprt dhe alkalike nuk i prshtaten. Sa i
prket kompatibilitetit me kultivart e
kajsis, pas viteve t para t shartimit, ai
sht i mir te shumica e kultivarve, ndrsa
m von shfaqet inkompatibiliteti dhe si
pasoj kemi thyerje n vendin e shartimit.
Ka bujshmri mesatare prandaj kultivart e
pjeshks mund t mbillen m dendur.
Pjeshka INRA GF 305
Kjo nnshartes sht seleksionuar n
Franc. Kjo nnshartes zhvillon farishte t
bujshme dhe t njllojshme. Me kultivart e
kajsis ka kompatibilitet t mir. sht e
ndjeshme ndaj smundjeve virusale.

Nemaguard
Kjo nnshartes sht seleksionuar n
Georgi - SHBA, e cila n prodhimtari sht
q nga viti 1961. Shumohet me far dhe me
copza. Preferohet pr prdorim pr toka t
lehta ranore. sht e ndjeshme n kloroz,
por rezistente ndaj nematodeve. Nuk ka
kompatibilitet t knaqshm me t gjith
kultivart e kajsis.
Bajamja
Bajamja i reziston mir thatsis, kultivohet
n toka t thata, ranore,dhe glqerore n
zona t nxehta. T gjith kultivart e kajsis
nuk kan kompatibilitet t mir me bajamen,
prandaj prdoret ndrmjetsuesi t cilt jan:
Luizet, Royal si dhe pjeshka dhe kumbulla
japoneze etj. Kultivart e kajsis mbi
bajamen kan bujshmri mesatare dhe
jetojn m gjat se mbi pjeshk. N
frutdhnie hyjn relativisht von, n vitin e
4-5 dhe japin rendimente mesatare q piqen
rreth 10 dit m hert n krahasim kur, si
nnshartes, sht pjeshka e vreshtaris.
Kumbulla e egr
Kultivart e mir t kajsis mbi kumbulln e
egr psojn nga apopleksia, si pasoj e
inkompatibilitetit dhe vegjetacionit t
zgjatur. Mbasi kumbulla e egr fillon hert
me vegjetacion dhe prfundon von,
kultivart e shartuar psojn shpesh nga
ngricat e hershme vjeshtore dhe ato
dimrore. Shkalla e inkompatibilitetit mund
t mnjanohet me an t ndrmjetsuesit me
trung t gjat, gjat shartimit kultivari duhet
t shartohet 100cm. n lartsi nga siperfaqja
e toks n ndrmjetsues. Si ndrmjetsues
shrbejn kultivart e kumbulls Stanley,

58

Pemetari Speciale

Azhena etj. Megjithat kumbulla e egr

duhet t nxirret nga prdorimi.
Kumbulla gjatore e bardh
Paraqet nnshartes m t prhapur pr
kultivart e mir t kajsis. Pr prodhimin e
farishteve duhet shfrytzuar farat nga trupat
e shndosh, me fruta t mdha, t cilave u
ndahet lehta fara nga tuli. Kultivart mbi
kt nnshartes jan t bujshm dhe rrall
her vuajn nga apopleksi, sidomos nse
shartimi kryhet rreth 80 cm lart nga
siprfaqja e toks.
Renkloda
Kjo nnshartes sht universal mbasi i
prballon mir si tokat e lehta ashtu dhe t
rndat. Me nj numr t kultivarve t
kajsis ka kompatibilitet t mir . N
pemtore jep kamza, veti negative, sepse
pengon zbatimin me sukses t masave
agroteknike.
Juliana
Prdoret n tokat e rnda, por q nuk
prmban shum glqere. Ka bujshmri
mesatare, ndrsa shkalla e kompatibilitet
me kajsin nuk sht n nivel t duhur.
Mariana
Kjo nnshartes u prshtatet tipeve t
ndryshme t tokave. Hyn n radhn e
nnshartesave t bujshme.
Hibridi bajam x pjeshk dhe hibridi
pjeshk x bajam
Jan hibride t rinj t prhapur n Afrikn
Jugore, ndrsa n vende t tjera jan n
fazn eksperimentale.
Nnshartesat vegjetative pr kajsi
INRA kumbulla e egr GF 31

Kjo nnshartes sht hibrid i krijuar n

Franc. Si prindr gjat hibridizimit kan
shrbyer: kumbulla e egr x kumbulla
japoneze. Ka kompatibilitet me shumicn e
kultivarve t kajsis. Kjo nnshartes duhet
shartuar 50cm. mbi sip. e toks. Preferohet
pr prdorim n tokat e lehta me ajrim t
mir, meq sistemi rrnjor n toka t rnda
sht i ndjeshm n asfiksion.
INRA mariana GF 8-1
Kjo nnshartes sht seleksionuar n
Franc, nuk preket nga viruset. Pr kultivar
inkompatibil duhet prdorur ndrmjetsues,
si kultivarin stenli. Prdoret n toka t
ndryshme.
INRA renkloda GF 1380
Kjo nnshartes sht krijuar n Franc
pran stacionit n Grande Ferrade t Bordos.
Kultivohet n
toka t ndryshme,
shumzohet leht me copza t marra n
kohn e qetsis relative.
Kumbulla gjatore e bardh
Kjo nnshartes shumohet me ndihmn e
kamzave, ka kompatibilitet t mir me
kultivart e kajsis t cilt arrijn bujshmri
relativisht t madhe, si dhe rendimente t
knaqshme. N praktik ky lloj, prve si
nnshartes, prdoret edhe pr formimin e
trungut t pems.
Mariana 2624
Kjo nnshartes sht prfituar me
seleksionimin e marians n Kaliforni. Kta
kultivar kan zhvillim t vonshm dhe
japin rendimente t knaqshme.
Bromton
Nnshartesa sht interesante pr kultivart
e kajsis, mbasi nuk sht konstatuar prania
e viruseve.

59

Pemetari Speciale

Piksi (Pixy)
Kjo sht nnshartes e re me bujshmri
relativisht t dobt, e krijuar n Angli. Me
kultivart e kajsis ka shkall t knaqshme
t kompatibilitetit.

PYETJE
1. Cilat jan kushtet ekologjike pr kultivimin e kumbulls?
2. Cilat jan kushtet ekologjike pr kultivimin e pjeshks?
3. Cilat jan kushtet ekologjike pr kultivimin e qershis?
4. Cilat jan kushtet ekologjike pr kultivimin e qershis?
5. Cilat jan kushtet ekologjike pr kultivimin e vishnjs?
6. Cilat jan kushtet ekologjike pr kultivimin e kajsis?
7. Cilt jan kultivart kryesore t kumbulls? Prshkruaji ato.
8. Cilt jan kultivart kryesore t pjeshks? Prshkruaji ato
9. Cilt jan kultivart kryesore t qershis? Prshkruaj ato?
10. Cilt jan kultivart kryesore t vishnjs? Prshkruaj ato?
11. Cilt jan kultivart kryesore t kajsis? Prshkruaj ato?
12. Cilat jan masat agropomoteknike pr kultivimin e kumbulls, pjeshks
dhe te qershis?
13. Cilat jan masat agropomoteknike pr kultivimin e vishnjs dhe kajsis?
14. Cilat jan nnshartesat e kumbulls, pjeshks dhe qershis? Prshkruaj
dhe prcaktoj ato.
15. Cilat jan nnshartesat e vishnjes dhe kajsis?. Prshkruaj dhe
prcaktoj ato?

60

Pemetari Speciale

KAPITULLI III
PEMET THELBORE
3.1. Kushtet ekologjike pr kultivimin e arrs
3. 2. Kultivart e arrs
3. 3. Masat agropomoteknike pr kultivimin e arrs
3. 4. Nnshartesat pr arrn
3. 5. Kushtet ekologjike pr kultivimin e lajthis
3. 6. Kultivart e lajthis
3. 7. Masat agropomoteknike pr kultivimin e lajthis
3. 8. Nnshartesat pr lajthin

61

Pemetari Speciale

KAPITULLI III. PEMT THELBORE

ARRA (Juglans sp.)

Mesokarpi, endokarpi, gjethet dhe lvorja e

drurit gjejn prdorim n industrin kimike,
kurse druri i arrs ka vlera t larta n
mobilieri. Prandaj dhe arra shpesh quhet
edhe bim kombinat.
Klasifikimi botanik
Arra bn pjes n familjen Juglandaceae, n
gjinin dhe specien Juglans regia me 2n=32
kromozome. Dy lloje t tjera t arrs
J.hindsii dhe J.regia prdoren kryesisht pr
nnshartesa dhe prodhim druri.

Historiku dhe prhapja

Prejardhja e arrs konsiderohet q shtrihet
qysh nga Karpatet e deri n Azin e vogl
dhe Evropn Lindore (Turqi, Iran,
Afganistan, Rusi e Jugut). Nga Persia arra u
prhap n Greqi e m von romakt e
prhapn n Itali e pothuajse n gjith
Evropn veriore dhe perndimore. Nga ktu
u prhap m von n Amerikn latine (Kili)
dhe n at t veriut (Kaliforni e zona t
tjera).
N Mesdheun lindor dhe n Ballkan
ekzistojn edhe sot pyje me arra t egra.
Vlerat Ushqyese
Pjesa e konsumueshme, fara ose thelbi, ka
vlera t larta ushqyese pasi prmban 60-70%
yndyrn, 8-21% proteina, 10-13 %
karbohidrate dhe kripra minerale t K, P,
Ca, Mg, Fe, S, vitamina (vitamina C rreth
1000mg/100gr) etj.. Rndsi t madhe ka
edhe prpunimi i tyre n industrin
ushqimore, kozmetike dhe farmaceutike.

Specie t tjera t ksaj gjinie jan :

J.californica
J.sieboldiana
J. cinerea
J. cordiformis
J. rupestris
J. manshurica
J. major
J. boliviensis
Gjithashtu disa kultivar t tjer q prdoren
si bim dekorative jan :
J. regia cv. Laciniata, me gjethe t vijzuara
J. regia cv. Heterophylla, me gjethe
polimorfike
J. regia cv. Monophylla, me gjethe t
thjeshta
J. regia cv. Pendula, me deg t varura
3.1. Kushtet ekologjike pr kultivimin e
arrs
Kultivimi i arrs shtrihet n hapsirn
fitogjeografike veriore deri 35C. Arra
kultivohet n klim t ngroht dhe t mesme
por ka kultivar q mund t shkojn n zona
disi m t ftohta. Shirat e pranvers
ndihmojn
prhapjen
e
bakteriozs
(Xanthomonas), kurse ato t vers s von
vonojn pjekjen e frutit dhe dmtojn
cilsin e tij. Ngricat e pranvers mund t

62

Pemetari Speciale

dmtojn lastart, lulet dhe frutat e

porsaformuar.
Megjithse pema e arrs duron deri n -25c
pemt e reja mund t thahen me rnien e
temperaturs
n
-9.5C.
gjithashtu
temperaturat shum t larta t vers (mbi
33C), mund t shkaktojn przhitje, tharje
dhe nxirje t thelbit dhe pr pasoj uljen e
vlers tregtare t frutit.
Arra kultivohet dhe prodhon mir n toka t
thella, aluvionale, me mbi 1.5 m, t thella,
pjellore, me lagshti t mjaftueshme dhe t
kulluara. Ajo ka limite t gjera pr pH e
toks q shkon nga 4-8, por sht e
ndjeshme ndaj ndikimit t Na, Cl dhe Bo.
3.2. Kultivart e arrs
Kultivart e arrs ndahen sipas mnyrs s
frutifikimit (n maj ose ansore), kohs s
lulzimit (i hershm, i mesm dhe i von)
dhe zhvillimit t pems. M i prdorshm
sht klasifikimi n baz t mnyrs s
frutifikimit.
Kultivart q frutifikojn n maj
(akrokarpike).
Franquette: sht kultivar q lulzon von
n pranver dhe eviton dmet nga ngricat e
hershme dhe smundjet. Ky kultivar krkon
temperatura t ulta pr ndrprerjen e
qetsis (1500 or) dhe sht i prshtatshm
pr zona kodrinore - malore. Fruti sht i
mbyllur dhe n form t zgjatur. Prodhon
mir mbi nnshartes Paradox.
Hartley: Pema ka zhvillim mesatar, lulzon
von n pranver. Fruti ka form konike me
pak rrudhosje dhe ka prqindje t lart t
thelbit. Shkon mir n toka mesatarisht t
pasura dhe t ujitshme.

XXX Mayette: Fruti ka baz t gjer dhe

sht m i rrumbullakosur se Fraquette.
Endokarpi sht i holl dhe lehtsisht i
thyeshm. Thelbi z 42-50% t frutit.
Parisienne: Fruti sht i rrumbullakt dhe
lehtsisht i zgjatur me prqindje t thelbit
43-49%.
Marbot: Kultivari i hershm me frut t
rrumbullakt dhe me prqindje t lart t
thelbit.
Kultivart q frutifikojn n gjatsi t
lastarit
Payne: pema sht me pak e zhvilluar n
krahasim me kultivart e tjer. Vegjetacioni
fillon hert n pranver dhe sht e
ndjeshme ndaj ngricave t hershme t
smundjeve bakterioze. Futet hert n
prodhim dhe prodhon cilsi t mir t
frutave.
Serr: pema sht e zhvilluar dhe jep frut t
madh me ngjyr t hapur dhe prqindje t
lart t thelbit. sht e ndjeshme ndaj
ngricave t hershme dhe prshtatet mir n
zona t ngrohta pasi i duron temperaturat e
larta.
Chico: Pema sht mesatarisht e zhvilluar
dhe jep frut t rrumbullakt me ngjyr t
hapur dhe cilsi t lart. sht kultivar me
protogini dhe pjalmues i mir i kultivarve
me protandri.
Gustine: pema sht e zhvilluar dhe jep
frut t zgjatur dhe cilsi t lart t thelbit.
Krkon krasitje t rnd.
Vina: kultivar q i duron temperaturat e
larta dhe bakteriozs. Krkon krasitje do
vit.

63

Pemetari Speciale

Midland: pema sht e zhvilluar dhe futet

n prodhim m von se Vina. sht e
ndjeshme ndaj temperaturave t larta. Ka
pjekje t mesme deri n t von.
Amigo: pema sht e zhvilluar dhe jep frut
t rrumbullakt q nuk mbyllet mir. sht
kultivar me protogini dhe prodhues. Frutat
shpesh dalin 4 s bashku.
Pedro: jep frut t madh me prqindje t
lart t thelbit. sht e ndjeshme ndaj
temperaturave t larta.
Disa kultivar t tjer t arrs q
kultivohen jan:
Gizavezhda: futi sht i madh, n form
vezake dhe endokarp t but q thyhet me
lehtsi. Thelbi sht i plot, me ngjyr t
verdh t art, i shijshm e me pak yndyra se
kultivar t tjer.
Dorza: futi sht mesatarisht i madh, me
endokarp t but q thyhet me lehtsi.
Thelbi sht i plot, me ngjyr t verdh t
art, i shijshm e me prmbajtje t lart
yndyrnash.
Sorento: futi sht mesatarisht i madh, n
form vezake endokarp mesatarisht t but.
Thelbi sht i plot, ngjyr kafe, i shijshm e
me prmbajtje t lart yndyrnash.
Frutmadhe: futi sht i madh, vezak, me
endokarp t but q thyhet me lehtsi.
Thelbi sht i plot, ngjyr kafe e hapur, i
shijshm e me prmbajte t ult yndyrnash.
Arra e Shupalit: futi sht mesatarisht i
madh, vezak me maj, me endokarp t but
q thyhet me lehtsi. Thelbi sht i plot, me
kafe t hapur, i shijshm e me prmbajtje t
lart yndyrnash.

3.3.
Masat
agropomoteknike
pr
kultivimin e arrs.
Sistemi i mbjelljes s arrs sht ai katror
ose rombik me distanc 9-13 x 9-13 m n
varsi t kultivarit, nnshartess, toks etj.
Mbjelljet e dendura shpesh shtrojn nevoj
t rrallimeve, largimit t disa bimve pas 10
vjetve pasi hijezimi i kurors nxit rrzimin
e luleve dhe frutifikimin. Arra sht bim
dritdashse dhe anemofile.
Krasitja n pemt e reja synon n formimin
e kurors dhe konsiston n shkurtimin dhe
rrallimin e lastarve pr ajrimin e dritzimin
e saj, mnjanimin e lagshtis s teprt dhe
pr luftimin e smundjeve. Gjithashtu
largohen deg t dmtuara ose t infektuara.
Mbas disa vjet prodhimi kryhen edhe
shkurtime t degve me qllim krijimin e
organeve t reja prodhuese.
Ujitja dhe plehrimi
Mungesa e ujit shkakton zverdhje dhe
rrzim t parakohshm t gjetheve, fruta me
madhsi t vogl, rendimente t ulta,
mosmbushjen e fars dhe cilsi t dobt.
Ujitjet kryhen kryesisht gjat vers me
mnyra t ndryshme si ajo me ulluqe,
prmbytje, n form shiu dhe me pika pr
pemt e reja.
Krkesat e arrs pr element ushqyes
vlersohen kryesisht nga analiza gjethore.
Kshtu prqendrime t azotit nn 2.1%
shfaqin simptoma si zverdhje t gjetheve
dhe madhsi t vogl t tyre. Plehrimi me
azot kryhet duke shtuar 10-15 njsi
N/dynym.

64

Pemetari Speciale

Mungesa e potasit shfaqet m rrall sidomos

n toka t lehta kur prqendrimi i tij n
gjethe sht nn 0.9% dhe jep tharjen e
majave t gjetheve q vazhdon posht.
Prdorimi i KSO 2-3 kg/pem njher n
dy vjet eviton shfaqjen e simptomave dhe
pasojat e tyre.
Fosfori ka si prqendrim kritik n gjethe 0.10.3% dhe mungesa e tij shkakton zverdhje
n mnyr t parregullt t gjetheve kryesisht
gjat vers kur temperaturat jan t larta.
Edhe mungesa t Mg shkaktojn kloroz t
gjetheve q sht m intensive n bazn e
lastarve. Simptoma t mungess s Mg
duken kur prqendrimi i tij n gjethe sht
nn 0.3 %. Pr evitimin e tyre kryhet
plehrim me MgSO.
Mungesa e borit shkakton kloroz t
gjetheve dhe madhsi t vogl t tyre.
Prqendrimi kritik i borit n gjethe sht 20
ppm. Deficienca e borit plotsohet me
hedhjen n tok t 2 njsi acid borik/dynym,
njher n dy vjet.Prqendrimi kritik i bakrit
n gjethe sht 4 ppm. Mungesa e tij
shkakton zverdhje dhe rnie t gjetheve t
majs si dhe rrudhosje t thelbit. Mungesa e
hekurit plotsohet me prdorimin e 100 gr
Sequestrene 138 pr bim.
3.4. Nnshartesat e arrs
Shtimi i arrs bhet me far dhe me shartim.
Fillimisht fara shtresohet pr ndrprerjen e
qetsis letargjike n arka me trof dhe
perlit n raport 1 : 1 dhe vendosen n
temperatur 4.5C pr 3 muaj. Shtresimi i
farave kryhet n Dhjetor dhe me shfaqjen e
rrnjzave kryhet mbjellja n fidanishte. N

raste t tjera farat mbillen direkt n

fidanishte n vjesht.
Mnyra dhe koha e shartimit sht:
- shartim me syth t fjetur (T, ose katror) n
fund t Korrikut deri n fillim t Shtatorit
- shartim me kalem n fund t Marsit deri n
25 Prill
- shartim anglez n tryez (si tek hardhia)
gjat periudhs Janar-Shkurt
Nnshartesa t arrs jan:
J. hindsii. Jep pem t fuqishme me sistem
rrnjor t zhvilluar dhe reziston ndaj
Verticillium, Armillaria mellea, nematodeve
Meloidogyne. sht e ndjeshme ndaj
fitoftors
(Phytophthora),
Bacterium
tumefaciens, nematodeve Pratylenchus
vulnus dhe ndaj vijs s zez (Blackline).
Kjo e fundit sht nj anomali fiziologjike
q shfaqet n pikn e shartimit (krijimi i nj
shtrese t zez si rezultat i shkatrrimit t
qelizave t kambiumit) dhe shoqrohet me
simptoma si zverdhje dhe tharje t gjetheve,
t lastarve dhe pas 4-5 vjetsh tharje t
plot t pems. Nnshartesa J. hindsii lejon
rimbjelljen e arrs n t njjtin vend dhe i
duron mir kalciumit n tok. sht
nnshartes shum e prhapur.
J. regia x J. hindsii (Paradox).
Nnshartes hibride q e fut pemn hert n
prodhim. sht rezistente ndaj nematodeve
Pratylenchus, por e ndjeshme ndaj
Armillaria mellea, Bacterium tumefaciens
dhe Blackline. Lejon rimbjelljen e arrs n
t njjtin vend dhe i duron mir kalciumit n
tok, lagshtis dhe tokave t rnda.

65

Pemetari Speciale

J. nigra (arra e zez). Jep pem me

zhvillim t kufizuar dhe e fut pemn hert n
prodhim. sht rezistente ndaj Bacterium
tumefaciens por e ndjeshme ndaj fitoftors
(Phytophthora) dhe ndaj vijs s zez
(Blackline). Krkon toka t pasura e t thella
dhe nuk shkon mir n ato kalcike pasi shfaq
kloroz si rezultat i mungess s hekurit
(Fe) n tok.
J .regia. sht rezistente ndaj fitoftors
Phytophthora) dhe ndaj vijs s zez
(Blackline), por e
ndjeshme ndaj
nematodeve Meloidogyne, ndaj Armillaria
mellea, Bacterium tumefaciens dhe tokave t
kripura. Vonon futjen n prodhim t
mbishartess. Nuk sht e prshtatshme pr
rimbjellje t arrs n t njjtn pemtore.
Lndt toksike q grumbullohen n tok si
rezultat i shprbrjes s sistemit rrnjor t
arrs mendohet t jet nj nga faktort
kryesor q pengon rimbjelljen e saj n t
njjtn parcel. N indet e arrs ka lnd si
junglanina q pengojn zhvillimin e disa
bimve duke vepruar si inhibituese, pra arra
sht bim alelopate.

Lajthia (Corylus avellana)

Historiku dhe prhapja

Lajthia e ka origjinn nga zona e Pontit ku
kultivohet qysh para 2000 vjetsh dhe u
prhap n Greqi e Itali n zonn Avellino
nga ku mori edhe emrin Avellana.
Vlerat ushqyese
Lajthia ka vlera t larta ushqyese pasi
prmbajn mbi 66% yndyra, 15% protein,
9% karbohidrate, 35 kitarin, 1.8% kripra
minerale. Lajthia konsumohet si frut i that,
prdoret pr industrin ushqimore sidomos
pr mblsira.
3.5. Kushtet ekologjike pr kultivimin e
lajthis
Klima dhe toka
Zonat e kultivimit t lajthis shtrihen n
gjersi gjeografike 37-67. Lajthia sht
bim e zons kontinentale dhe mund t
kultivohet deri n lartsin 1600 m n zonat
jugore dhe 500 m n zona veriore. Pema
mund t duroj deri -25C, por organet e
prodhimtaris mund t dmtohen rnd n
temperaturat nn -10C.
Sythat vegjetativ kan nevoj pr 10001300 or temperaturash nn 7C pr
ndrprerjen e letargjis dimrore, sythat q
japin lule mashkullore 350-600 or dhe
sythat q japin lule femrore 600-800 or.
N rastet e mosplotsimit t krkesave pr
temperatura t ulta vrehet rnie e sythave
dhe pr pasoj ulet prodhimtaria. Lajthia ka
nevoj pr lagshti toksore dhe ajrore.
Rnia e shirave rreth 700-1000 mm plotson
kto krkesa.
Lajthia kultivohet dhe prodhon mir n toka
t thella, pjellore, me lagshti t
mjaftueshme dhe t kulluara, por edhe n

66

Pemetari Speciale

toka t kategorive m t ulta. Ajo krkon

pH 6-8 dhe toleron deri 20% pranin e
CaCO n tok.
3.6. Kultivart e lajthis
N bot ekzistojn shum kultivar lajthie :
- Me origjin nga Ponti jan: Extra Jagli,
Tumbul Jagli, Sivri Jagli, Pallaz, Madem etj.
- Spanjolle: Negretta
- Italiane: Tonda Delle Langhe, Gentile
Delle Langhe, Gentile di
Viterbo,
Commune etj.
- Franceze: Cosford, Princesse, Royale etj.
- USA : Barcelona dhe Negretta.
Extra Jagli. Bima sht mesatarisht e
zhvilluar dhe i duron t ftohtit. Fruti sht i
vogl, n form sferokonike, me pesh 1.7
gr, me ngjyr t kuqrremt dhe guack t
holl t thyeshme. Thelbi sht i plot, i
shijshm. Thelbi prfaqson me m yndyra
dhe z 55% t frutit.
Sivri Jagli. Fruti sht i vogl me pesh 1.7
gr, n form t zgjatur me maj t holluar,
me ngjyr t kuqrremt t hapur dhe
guack t holl e lehtsisht t thyeshme.
Thelbi sht i plot, i shijshm dhe z 56%
t frutit.
Tumbul Jagli. Bima sht mesatarisht e
zhvilluar. Fruti sht mesatar, n form sfero
konike, me pesh 1.74 gr, me ngjyr t
kuqrremt dhe guack t holl t thyeshme.
Thelbi sht i plot, i shijshm dhe z 53%
t frutit.
Pallaz. Bima sht e zhvilluar. Fruti sht
mesatar, n form konike t shtypur, me
pesh mbi 2gr, me ngjyr t kuqrremt dhe

guack t holl t thyeshme. Thelbi sht i

plot, i shijshm, vajor dhe z 54% t frutit.
Madem. Bima sht e zhvilluar sidomos n
kushte t ujitshme. Fruti sht mesatar, n
form pyke t zgjatur, me pesh 2.11 gr, me
ngjyr t kuqrremt dhe guack t trash.
Thelbi sht i plot, i shijshm, i yndyrshm
dhe z 44% t frutit.
Negretta. Bima sht e zhvilluar dhe
rekomandohet si pjalmues i mir i
kultivarve me origjin nga Pondi. Fruti
sht mesatar, n form pyke t zgjatur e t
shtypur,me pesh 1.96 gr, me ngjyr t
kuqrremt dhe guack t trash q thyhet
me vshtirsi. Thelbi sht i plot,
mesatarisht i shijshm, i yndyrshm dhe z
43% t frutit.
Kultivar tjetr prmendim Visoko i cili
vlersohet pr cilsi shum t mira
organoshijuese.
3.7.
Masat
agropomoteknike
pr
kultivimin e lajthis
Sistemi i mbjells s lajthis sht ai n
rreshta n form katrore ose rombik dhe
formn e kurors, shkurre-globoze.
a) Forma shkurore me shum trungje,
fidant mbillen n distanca 5 x 5m ose
6 x 6m duke mbjell 4 bim n t
njjtin vend.
Forma shkurrore formohet n kt
mnyr : bimt pasi mbillen n vitin e
par shkurtohen n gjatsin e 4
sythave vegjetativ n mnyr q t
jap degzimet ansore. Vitin e dyt
ato shkurtohen prsri, pr t
shprthyer fundakt nga t cilt
zgjidhen 6-8 m t prshtatshmit.

67

Pemetari Speciale

Vitet e tjera shkurtimet synojn

plotsimin e kurors me lastar
prodhues.
b) Si pem me nj trung lajthia mbillet
n distanca 5 x 5m nga nj bim n
vendin e mbjelljes. Forma pem e
lajthis krijohet duke shkurtuar bimn n
40-50 cm lartsi dhe nga degt ansore
t reja zgjidhen 5 degt m t mira,
kurse fundakt e tjer largohen. Dobia e
ksaj forme qndron n faktin se
agroteknika n pemtore mund t
mekanizohet plotsisht.
Krasitja prodhuese, sht e leht. Ajo
konsiston n rrallimin e degzimeve t
panevojshm e q dendsojn kurorn dhe
n pak shkurtime. Gjithashtu largohen degt
shum t vjetra dhe ato t infektuara.
Ujitja dhe plehrimi
Lajthia q kultivohet n lartsi t madhe
prodhon mir pa ujitje duke u mjaftuar n
shirat e dimrit dhe lagshtin e toks.
Gjithashtu klima e freskt dhe lagshtia
ajrore kufizojn nevojat e bims pr uj. N
toka fushore t lehta e t kulluara, sipas
nevojs s bimve mund t kryhen 2-3 ujitje
gjat vers. Krkesat e lajthis pr element
ushqyes duhet t plotsohen do vit pasi nj
pjes e mir e tyre largohen me prodhimin.
Skema e plehrimit sht 20:10:10 (N, P,
K), n masn 50-100 kg/dynym. Megjithat
plehrimi duhet t bazohet n nevojat e
bims
sipas
analizave
gjethore.
Prqendrimet kritike t elementve ushqyes
n gjethen e lajthis jan :

N-2.2%
25ppm
P-0.12%
K-0.7%
4ppm
Ca-1.0%
Mg-0.24%

MnFe-50ppm
CuB-35ppm
Zn-18ppm

3.8. Nnshartesat pr lajthi

Lajthia, si lloj peme, mund t shumohet n
mnyr gjenerative (me far) dhe vegjetative
me (me prpaja, me kamza, me copza, me
shartim etj.)
N praktik, si nnshartes pr kultivar t
lajthis prdoren farishtet dhe pjes t tjera
vegjetative t lajthis s rndomt (Corylus
avellana L.) si dhe po ashtu farishtet dhe
pjes t tjera vegjetative t lajthis
stambollesh (C.colurna L.), e cila nuk jep
kamza n pemtore. Mosparaqitja e
kamzave n pemishte t lajthis,
konsiderohet m shum si veti pozitive.
Lajthia e rndomt
Lajthia e rndomt ose e maleve (Corylus
avellana L), sht e prhapur n t gjitha
kontinentet e bots. Si prodhuesi m i madh
n bot i frutave t lajthis sht Turqia
(380.000 t/) me mbi 1/3 e prodhimtaris
botrore.

68

Pemetari Speciale

cilsor. Farat e lajthis ruajn mbishmrin

disa vjet. Ato duhet shtratifikuar (shtresuar)
n arka me rr t lagsht dhe t mbahen n
temperatur m t lart se 0C (2-4C).
Pjekja e farave zgjat 90-120 dit.

Lajthia e rndomt sht n form shkurre, e

cila sht shoqruese n malebungu, ahu etj.
Si shkurre lajthia arrin lartsin deri 6m ka
gjethe sa t gjata aq edhe t gjera n form
zemre, me 6-8 pal nervura, ndrsa n ann
e poshtme me push. sht bim anemofile
monoike, e cila lulet mashkullore i ka n
form lvarseje, t vendosura n degza
njvjeare, sikurse edhe ato femrore, por
kto femrore jan m t shkurtra me ngjyr
t kuqe dhe t vendosura n form brushe
ndr ato mashkullore.
Te lajthia e rndomt sht shprehur dukuria
e protandris d.m.th. lvarset m par
fillojn ta lirojn pjalmin e m von kreza
arrin aftsin ta pranoj pjalmin. Lajthia
sht pem q lulzon n muajin Janar deri
n Mars, e varur prej kushteve ekologjike.
Te lajthia m par paraqitet lulzimi e pastaj
gjethet. Frutat piqen si t vetmuara ose nga
2-4 kokrra bashkrisht.
Pr shumim, me an t farave, farat duhet t
merren prej trupave t shndosh q
dallohen pr rendimente t larta dhe

Lajthia e rndomt mund t shumohet edhe

n mnyr vegjetative me ndihmn e
prpajave horizontale, vertikale, kamzave
t unazuara, shartim etj. Kultivart e mir t
lajthis kan kompatibilitet t mir me
lajthin e rndomt dhe arrijn si rendimente
ashtu edhe cilsi t frutave. Megjithat,
lajthia shumohet shum rrall me ndihmn e
shartimit.
Lajthia stambollesh
Lajthia stambollsh (Corylus colurna L.),
sht me origjin nga Evropa juglindore dhe
nga Azia. sht prhapur n shum
kontinente t bots.
Kjo nnshartes sht m e bujshme dhe
shum m adaptive, e sidomos ndaj
kushteve ekologjike. Frutat jan m t vogla,
t grupuara 4-8 cop me me guack t trash
por me thelb t vogl.

69

Pemetari Speciale

Fara e lajthis stambollesh mbin m

vshtir n krahasim me at t rndomtn.
Lajthia stambollesh shumohet prve me
far, shumohet dhe me copza, prpaja t
ndryshme. etj. Kohve t fundit copzat, me
qllim rrnjzimi m t mir, po trajtohen
me fitohormone t ndryshme. Kjo
nnshartes sht e prshtatshme, mbasi nuk
jep kamza n pemtore,por koht e fundit
po gjen gjithnj e m shum prdorim pr
ngritjen e pemishtes me trung dhe kuror t
diferencuar.
Lajthia stambollesh, me shumicn e
kultivarve, ka kompatibilitet t knaqshm
dhe kultivart e shartuar mbi t, arrijn
rendimente t larta.

PYETJE
1. Cilat jan kushtet ekologjike pr kultivimin e arrs?
2. Cilat jan kushtet ekologjike pr kultivimin e lajthis?
3. Cilt jan kultivart e arrs? Prshkruaj dhe prcaktoj ato?
4. Cilt jan kultivart e lajthis? Prshkruaj dhe prcaktoj ato?
5. Cilat jan masa agropomoteknike pr kultivimin e arrs?
6. Cilat jan masa agropomoteknike pr kultivimin e lajthis?
7. Cilat jan nnshartesat e arrs? Prshkruj dhe prcaktoj ato.
8. Cilat jan nnshartesat e lajthis?
9. Permendni karakteristikat e tokes per kultivimin e arres.
10. Permendni karakteristikat e tokes per kultivimin e lajthise.

70

Pemetari Speciale

IV. KAPITULLI I KATERT

PEMET E IMETA
4. 1. Kushtet ekologjike pr kultivimin e luleshtrydhes
4. 2. Kultivart e luleshtrydhes
4. 3. Masat agropomoteknike pr kultivimin e luleshtrydhes
4. 4. Kushtet ekologjike pr kultivimin e mjedrs dhe manaferrs
4. 5. Kultivart e mjedrs dhe manaferrs
4.6. Masat agropomoteknike pr kultivimin e mjedrs dhe manaferrs
4.7. Boronica (Vaccinum myrtillis)
4.8. Rrushi serezi (Nnshartesat)

71

Pemetari Speciale

KAPITULLI IV
PEMT E IMTA
N kt grup bjn pjes disa bim
barishtore shumvjeare frutdhnse si
luleshtrydhja (dredhza), manaferra, mjedra,
rrushi serez dhe boronica.
Ky grup sht i rndsishm pasi ka
prshtatshmri t mir n zona klimatike t
ndryshme dhe prodhon fruta me shije dhe
aroma specifike, lngje dhe produkte t
prpunuara q krkohen n treg me vler t
lart ekonomike.
LULESHTRYDHJA (Fragaria vesca)

Mount Everest
Historiku dhe prhapja
Vende t origjins s luleshtrydhes
konsiderohen disa vatra t Evrops, Azis
dhe Ameriks. Luleshtrydhja e egr njihet
qysh nga kohrat e lashta prehistorike.
Kultivimi sistematik i saj atakohet n
periudha relativisht t reja kohore. Kshtu

ajo u kultivua pr her t par n Franc n

fillim t shekullit t 14-t n kopshtin
mbretror si bim ornamentale dhe frutore.
N Itali luleshtrydhja frutmadhe u kultivua
rreth 2 shekuj m von.
Disa nga kultivart e luleshtrydhes
frutmadhe u krijuan nga kryqzimi i
Fragaria Chiliensis me Fragaria virginiana.
Hibridet u emrtuan F. grandiflora dhe F.
ananasa, Duch etj. N Holand u kultivua
m 1750 luleshtrydhja Ananas e cila u
prdor edhe n hibridizime t ndryshme pr
krijimin e kultivarve t tjer.
N Amerik kultivimi masiv i luleshtrydhes
filloi fillimet e shekullit t 19-t dhe n Rusi
n shekullin e 18-t. Sot ajo sht e prhapur
n gjith kontinentet e bots. Vende m t
rndsishme n prodhimin e luleshtrydhes
jan USA, Holanda, Franca, Anglia, Italia,
Belgjika, Izraeli, Hungaria, Rumania,
Bullgaria, Maroku etj.
Vlerat ushqyese
Frutat kan vlera t larta ushqyese pasi
prmbajn substanc shum t dobishme pr
metabolizmin e organizmit t njeriut. N
100 ml lng luleshtrydheje ndodhen
mesatarisht 5.1 mg baza purinike t
azotuara, 6-7 mg acid oksalik, 60-100 mg
acid askorbik, 0.08 mg karotin, 0.1 mg
laktoflavin (vit. B2), 0.3 mg niacin si dhe
kripra t K, Ca, Na, Fe, Mg, etj. Frutat
prmbajn 8-15% sheqerna dhe rreth 18%
Ca, K, P, Fe, etj. Lehtsisht t asimilueshm
nga organizmi.
Disa vlera ekonomike t luleshtrydhes
jan:

72

Pemetari Speciale

Mnyra e thjesht e shtimit (me rozetat e

reja), q formohen mbi llastinja t gjata,
Hershmria e prodhimit (fillimi i Majit),
Vlerat e larta dietike t frutit ( ajo
prmban 3 her m shum vitamina C se
limoni ),
Mundsia
e
kultivimit
t
bashkshoqruar,
Rajonizimi i saj n shum mjedise,
Prodhimi i lart e i prvitshm

Klasifikimi botanik
Luleshtrydhja bn pjes n familjen
trndafilore (Rosaceae), n gjinin Fragaria
dhe specien F.vesca. N t njjtn gjini bn
pjes rreth 47 specie. N Evrop njihen 7
specie nga t cilat 4 jan m t rndsishme:
F. elatior, F. vesca, F. colina dhe F.
grandiflora. N Amerik me rndsi jan
dhe specie si F. chiliensis dhe F. virginiana,
kurse n Azi F. orientalis. Emri Fragaria
rrjedh nga frngjishtja Fragrans q do t
thot aromatik ose kundrmonjs.
Luleshtrydhja e zakonshme i prket
species F. elatior (Ehrh) ose F. moschata
(Duch), kurse luleshtrydhja frutmadhe e
kopshtit species F. grandiflora. Fragaria
elatior i ka gjethet treshe si dhe F.
grandiflora, por me ngjyr m t hapur,
shum t rrumbullakta dhe m t
dhmbzuara. Lulet dhe frutat jan m t
vogla se tek grandiflora.
Luleshtrydhja e pyllit (F.colina) q ka si
origjin rajonet e Kaukazit jep fruta t
vegjl, me ngjyr t kuqe n roz, majhoshe
dhe aromatike. Ashtu si F.colina edhe
luleshtrydhja e zakonshme F. vesca gjendet
shum e prhapur. Nn monophylla. speciet

e rndsishme jan sylvestris dhe Fragolat e

kultivuara tek ne i prkasin species F.
grandiflora.

Kultivari Dana
4.1. Kushtet ekologjike t kultivimit t
luleshtrydhes
Klima dhe toka
Luleshtrydhja gjat dimrit duron deri n 15C kurse e mbuluar me dbor mund t
rezistoj deri n -30C. Lulja e elur reziston
deri n -2C. Luleshtrydhja ka nevoj pr
lagshti (70-80%) dhe pr ambiente t
hijezuara. Ajo shkon mir n toka
subargjilore t mesme, t kulluara dhe t
pasura n lnd organike. Reaksioni kimik i
toks duhet t jet acid me pH 5.5-6.5.
4.2. Kultivart e luleshtrydhes
Disa nga kultivart e luleshtrydhes jan:
Gorello
Origjina: Holanda. sht kultivar hibrid q
u afirmua n vitin1960.
Bima: e fuqishme, vegjetacion t dendur.

73

Pemetari Speciale

Lulesa: prmban mesatarisht 8 lule.

Fruti: ka prmasa 2.8 x 2.3 cm (9.2 gr).
sht me form konike dhe me maj t
rrumbullakt. Gjatsia e bishtit sht
afrsisht 2.4 cm. Tuli ka ngjyr t kuqe
intensive. sht me konsistenc t ngjeshur
me fara pak t dala n siprfaqe. Fruti
prmban 8.8% sheqer, 75-80mg % vitamina
C dhe 2.3-2.5 % acid citrik.
Llastunjat: fillojn t shfaqen n mes t
Majit. Ky kultivar jep mesatarisht 3 llastunja
me 5-6 rozeta pr bim.
Veorit biologjike: Fillon vegjetacionin
n dekadn e dyt t Marsit dhe e mbaron n
mes t Shtatorit (afrsisht 180 dit).
Gonxhet e para shfaqen nj jav pas fillimit
t vegjetacionit dhe vazhdojn pr 40-50
dit. Lulzimi ndodh n dekadn e tret t
Prillit dhe prfundon n mesin e Majit. Ky
kultivar lidh 27 fruta nga 29 lule t elura
gj q tregon potencial t lart biologjik dhe
faktik. Pjekja e frutave fillon sapo ka
prfunduar lulzimi rreth 10-15 dit m
hert se kultivart Perla e Suvenir. Bima
frutifikon n mas n dekadn e tret t
Majit dhe prfundon n fund t Qershorit e
gjith periudha e frutifikimit zgjat rreth 4045 dit. Rendimenti i prodhimit sht 200250 gr fruta/bim ose 60-75 kv/ha.
Perla
Origjina: e pasaktsuar dhe me prhapje t
kufizuar.
Bima: jo shum e fuqishme, me vegjetacion
t shkrift dhe trup t ult.
Lulesa: bima jep 3-4 lulri, 3-6 cm t gjata
me nga 4-5 lule secila.
Fruti: sht i vogl me prmasa 2.7 x 2 cm
dhe pesh 6.5 gr. Fruti ka form konike dhe

ngjyr t kuqe t hapur uniforme. Tuli ka

ngjyr t kuqe, sht me konsistenc t
ngjeshur me shum fara, aromatik dhe shije
lehtsisht acide. Fruti prmban 5.5-6%
sheqer, 70 mg % vit. C dhe 2.4% acid citrik.
Llastunjat: ky kultivar jep mesatarisht 2
llastunja me 3 rozeta secila.
Veori biologjike: periudha vegjetative
zgjat 145-150 dit. Gonxhet shfaqen nj jav
pas fillimit t vegjetacionit dhe vazhdojn
pr 40-42 dit. Lulzimi zgjat 20-22 dit dhe
mbaron n mesin e Majit. Frutat e para
piqen n fund t Majit kurse t tjert 20 dit
m von. Rendimenti i prodhimit sht 8511 gr fruta/bim.
Suvenir
Origjina: Belgjika, sht kultivar hibrid i
vjetr.
Bima: e fuqishme me vegjetacion t dendur
dhe lule q mbulohen nga gjethet.
Gjethet: jan t prbra nga 3 gjethza
mesatare t dhmbzuara. Ana e siprme e
gjethes sht disi e valzuar dhe me
shklqim.
Lulesa: bima formon mesatarisht 4 lulri me
gjatsi 4.5-5 cm q prmbajn mesatarisht 67 lule hermaphrodite secila .
Fruti: sht mesatarisht i madh, me prmasa
2.6 x 2.6 cm dhe pesh 9-10 gr. Fruti ka
form zemre, ngjyr t kuqe intensive dhe
bisht t gjat. Tuli ka ngjyr t kuqe, nuk
sht me konsistenc t ngjeshur, aromatik,
lehtsisht i atht,por me hapsir n qendr
dhe me fara jo t dala n siprfaqe. Fruti
prmban 7-8 % sheqer, 70-80 mg % vit. C
dhe 1.5-25 acid citrik.
Llastunjat: ky kultivar jep mesatarisht 3
llastunja me 4-5 rozeta secila.
Veori biologjike: Vegjetacionin e fillon n
fund t Marsit dhe e ndrpret n fund t

74

Pemetari Speciale

Gushtit (afrsisht 150-160 dit). Lulzimi

ndodh n dekadn e tret t Prillit dhe
mbaron n 20 Maj ( zgjat 25-30 dit). Ky
kultivar mund t cilsohet si kultivar i von.
Pjekja e frutave fillon sapo ka prfunduar
lulzimi. Frutifikimi zgjat rreth 25 dit dhe
prfundon n fund t Qershorit. Frutat e para
peshojn rreth 12 gr, kurse ato m von 7-9
gr. Rendimenti i prodhimit sht 135-140 gr
fruta/bim q konsiderohet si rendimenti i
mir.
Oranda
Origjina: Holanda, sht kultivar hibrid (
Deutch evern x Pemple ).
Bima: mesatarisht e fuqishme me
vegjetacion t dendur dhe lule q mbulohen
nga gjethet.
Gjethet: jan mesatare, t dhmbzuara me
ann e siprme t valzuar dhe me shklqim.
Lulesa: sht e gjat dhe e dendur. Ajo
prmban lule t vogla me petale elipside.
Fruti: sht i vogl, me prmasa 2.5 x 2.1
cm dhe pesh 6 gr. Fruti ka form konike n
maj (zemre t deformuar), ngjyr t kuqe
intensive dhe bisht mesatarisht t gjat. Tuli
ka ngjyr t kuqe m t hapur se futi, sht
me konsistenc t but, aromatik, me
hapsir n qendr dhe me shum akene t
kuqe-portokalli. Fruti prmban 6 % sheqer,
70-80 mg % vitamina C dhe 2.5% acid
citrik.
Llastunjat: ky kultivar jep mesatarisht 3
llastunja me 3 rozeta secila.
Veori biologjike: fillon vegjetacion n
fillim t marsit dhe e ndrpret n fund t
Gushtit (afrsisht 170 dit). Lulzimi fillon
n fund t Marsit (20-30 dit pas fillimit t
vegjetacionit) dhe zgjat 15-20 dit. Frutat
piqen nga fillimi i Majit deri n fund t

Qershorit. Frutat e para peshojn rreth 9-10

gr, kurse ato m t vont 5-6 gr. Rendimenti
i prodhimit sht 90-100 gr fruta/bim ose
25-30 kv/ha.
Suprize
Origjina: Franca
Bima: mesatarisht e fuqishme, e prkulur
deri e shtrir, me vegjetacion t pakt dhe
lule q mbulohen nga gjethet.
Gjethet: jan mesatare, me bisht t gjat, n
form ovale, t dhmbzuara dhe n ann e
siprme t valzuar e me ngjyr t gjelbr t
errt.
Lulesa: sht mesatarisht e gjat, me 4-5
lule t vogla hermaphrodite q kan 7 petale
dhe stamina t shumta.
Fruti: sht i vogl, me pesh mesatare 5-6
gr. Fruti ka ngjyr t kuq-roz t hapur,
sht me konsistenc t but, aromatik, me
hapsir n qendr.
Llastunjat: ky kultivar jep mesatarisht 3
llastunja me 4 rozeta secila.
Veori biologjike: vegjetacioni fillon n
fillim t Marsit dhe zgjat prafrsisht 175
dit. Lulzimi fillon n fillim t Prillit dhe
prfundon ditt e para t Majit. Frutat piqen
nga mesi i Majit deri n mes t Qershorit
(1muaj). Frutat e hershme peshojn rreth 7-8
gr, kurse ato m t vont 5-6 gr. Rendimenti
i prodhimit sht 90-110 gr fruta/bim ose
30-35 kv/ha.
Klimaks
Origjina: Anglia.
Bima: mesatarisht e fuqishme me
vegjetacion t dendur, t shtrir dhe lule q
mbulohen nga gjethet.

75

Pemetari Speciale

Gjethet: jan mesatare, t rrumbullakta, t

dhmbzuara dhe me ngjyr t gjelbr t
errt.
Lulesa: sht mesatare dhe prmban 5-6
lule hermaphrodite me kuror t madhe
petalesh.
Fruti: sht i vogl, me pesh 7-9 gr. Fruti
ka form konike me maj (si zemr e fryr),
ngjyr t kuqe dhe bisht mesatarisht t gjat.
Tuli ka ngjyr t kuqe intensive, sht me
konsistenc t ngjeshur, aromatik, lehtsisht
i atht dhe me akne t ekspozuara lehtsisht.
Fruti prmban 8 % sheqer, 70-80 mg %
vitamina C dhe 2-2.5% acid citrik.
Llastunjat: ky kultivar jep mesatarisht 5-6
llastunja me 3-4 rozeta secila.
Veori biologjike: Vegjetacioni zgjat
afrsisht 180 dit. Ky kultivar ka dy flukse
vegjetative, at pranveror dhe at vjeshtor.
Lulzimi fillon n fillim t Prillit dhe
prfundon n fund n 10 ditorin e par t
Majit. Frutifikimi fillon n dekadn e dyt t
Majit dhe prfundon n fund t Qershorit.
Frutat e hershm peshojn rreth 10-12 gr,
kurse ato m t vont 6-7 gr. Rendimenti i
prodhimit sht 150-160 gr fruta/bim ose
40-50 kv/ha.
Kembrixh
Origjina: Anglia.
Bima: sht e fuqishme me vegjetacion t
dendur, dhe lule q mbulohen nga gjethet.
Gjethet: jan mesatare, t dhmbzuara dhe
me ngjyr t gjelbr t ndritshme.
Lulesa: sht mesatare, e degzuar dhe
prmban 7 lule hermaphrodite me kuror t
madhe 7 petalshe, bima formon 4-6 lulri.
Fruti: sht mesatarisht i madh, me pesh
10-11 gr. Fruti ka form konike, ngjyr t
kuqe t hapur. Tuli ka ngjyr t kuqe, sht

me konsistenc t ngjeshur, aromatik,

lehtsisht i atht dhe me akne t ekspozuara
lehtsisht n siprfaqe. Fruti prmban 8.5 %
sheqer, 80 mg % vitamina C dhe 1.2 %
aciditet.
Llastunjat: ky kultivar jep mesatarisht 3-4
llastunja me 3-4 rozeta secila.
Veori biologjike: vegjetacioni zgjat
afrsisht 160-170 dit. Lulzimi zgjat 25-30
dit kurse frutifikimi 30-35 dit. Frutat e
hershm peshojn rreth 10-12 gr dhe pasha e
tyre sht relativisht konstante, fakt pozitiv
ky pr kt kultivar. Rendimenti i prodhimit
sht i lart 230-270 gr fruta/bim ose 60-80
kv/ha.
4.3.
Masat
agropomoteknike
pr
kultivart e luleshtrydhes
Sot luleshtrydhja kultivohet n ambiente t
hapura dhe t mbyllura n saj t aftsis
adaptuese q ajo ka. Mnyra kryesore e
kultivimit n fush t hapur sht ajo e
mulirimit t toks me material PVC. Kjo
mnyr kultivimi rrit rendimentin e fragols
n masn 15-20 %, prmirson cilsin e
frutave (evitohet kontakti me tokn),
shpejton afatin e pjekjes s tyre dhe ul
koston e prodhimit duke kufizuar procese
agroteknike si zhdukjen e barrave t kqija
dhe konsumin e ujit. Mulirimi i siprfaqes
s toks mund t jet i plot (n gjith
siprfaqen) ose i pjesshm duke mbuluar
vetm rreshtat (30-40 cm), kurse n pjesn
tjetr kryhen proceset si n fush t hapur t
pa muliruar. N siprfaqe t hapur mnyra
kryesore e mbjelljes sht ajo n lenta 70-90
cm njra nga tjetra dhe 40-60 x 15-30 cm
brenda lentes.

76

Pemetari Speciale

Kultivimi i luleshtrydhes n serra bhet n

mnyra t ndryshme si duke mbjell rozetat
direkt n tok, n bokse t ndrtuara mbi
skelete metalike, tunele polietileni, shtretr
t pjerrt, mbjellje n kolona plastike, arka,
vazo, me kate etj. Duhet theksuar se n serra
kultivohen ato kultivar q jan seleksionuar
pr serra.
MANAFERRA (Rubus sp.)

Frutat e manaferrs prdoren si ushqim me

vlera t larta, kurse pjes t tjera t bims
prdoren pr vlera medicinal. Nga frutat
prodhohen reelra, lngje, komposto e
mblsira. Frutat prmbajn 8-15 %
sheqerna, rreth 20-30 mg % vit. C, 0.9-1.4
% acide organike, vitamina B1, PP, E,
karoten, kripra t Ca, K, P, Fe etj.
Lehtsisht t asimilueshm nga organizmi.
Manaferra sht specie shum prodhuese.
Nga 1 ha pemtore mund t vilen deri 200
kv fruta cilsore. Mund t prdoren edhe t
ngrira (-38 C) ose t ruhen t ngrira (-19
C) dhe t prdoren gradualisht.
Klasifikimi botanik
Manaferra bn pjes n familjen trndafilore
(Rosaceae), n gjinin Rubus dhe specie R.
idaeus (mjedra) dhe R.eubatus (manaferra)
me 2n=14-28 kromozome. Specia eubatus
mbart rreth 400 biotipe dhe mbi 300 forma
t egra e gjysm t egra n gjith
kontinentet, por m shum t prhapura n
Amerikn veriore dhe Europ.

Pamje e Manaferrs se zeze

Historiku dhe prhapja
Manaferra spontane natyrale (e egr) gjendet
e prhapur n shum rajone t globit.
Biotipet e kultivuara fillojn t njihen qysh
nga vitet 20-t t shekullit t 19-t n USA.
N Europ manaferra u kultivua nga mesi i
shekullit t 19-t n Franc, Gjermani e
Rusi. N Ballkan bullgart e kultivuan pr
her t par n vitin 1936, ndrsa n Kosov
n 1979.
Vlerat

4.4. Kushtet ekologjike pr kultivimin e

mjedrs dhe manaferrs
Klima dhe toka
Manaferra dhe mjedra gjat dimrit duron
deri -18 C, -26 C. Ato shkojn mir n
toka subargjilore t mesme, aluvionale
humusore, t freskta dhe t pasura n lnd
organike me pH 5.5 - 6.5.
4.5. Kultivart e mjedrs dhe manaferrs
Sot njihen 400 kultivar manaferre q e kan
prejardhjen nga 14 specie amerikane dhe 2
evropiane. Kultivart mund t ndahen n

77

Pemetari Speciale

trupdrejt dhe zvarrits ose kultivar me

gjemba dhe pa gjemba.
Manaferrat me gjemba
Boysen
Origjina: USA. sht kultivar i njohur n
Amerik dhe Europ.
Bima: Shkurre mesatarisht e fuqishme me
deg t gjata zvarritse 3-4 m.
Lulesa: prmban mesatarisht 8 lule.
Fruti: shum i madh me pesh 7-8 gr, ka
ngjyr t zez, sht i mbl n t atht dhe
shum aromatik.
Sezoni i pjekjes: mesi i Korrikut mesi i
Gushtit.
Prdorimi: konsum i freskt dhe prpunim
industrial.
Karakteristika t tjera: ka qndrueshmri
mesatare ndaj virozave dhe antraknozs.
Nuk duron shum temperaturat e ulta.
Himalaia
Origjina: Gjermania
Bima: mesatarisht e fuqishme me deg t
gjata gjysm zvarritse.
Fruti: mesatarisht i madh me pesh 4-5 gr,
n form globoze, me ngjyr t zez. Tuli
sht i but, i mbl n t atht dhe
aromatik.
Sezoni i pjekjes: fundi i Korrikut fundi i
Gushtit
Prdorimi: konsum i freskt dhe prpunim
industrial.
Karakteristika t tjera: ka qndrueshmri
ndaj verticillium dhe virozave, por sht i
ndjeshm
ndaj
antraknozs.
Duron
relativisht temperaturat e ulta.
Jong
Origjina: USA

Bima: shum e fuqishme me deg t gjata

zvarritse dhe me gjemba.
Fruti: mesatarisht i madh me pesh 4-7 gr,
n form t zgjatur cilindrike, me ngjyr t
zez. Tuli sht i but, i mbl dhe aromatik.
Sezoni i pjekjes: 20 Korrik - 20 Gusht
Prdorimi: Konsum t freskt dhe
prpunim industrial.
Karakteristika t tjera: ka qndrueshmri
mesatare ndaj smundjeve, por sht jo i
qndrueshm n temperaturat e ulta.
Isobilna
Origjina: Rusi
Bima: mesatarisht e fuqishme me deg t
gjata t drejta, me gjemba dhe mjaft
prodhuese.
Fruti: mesatarisht i madh, n form konike
t zgjatur, me ngjyr t zez. Tuli sht i
but, i mbl dhe aromatik.
Sezoni i pjekjes: Gusht.
Prdorimi: konsum i freskt dhe prpunim
industrial.
Karakteristika t tjera: Ka qndrueshmri
t lart n temperaturat e ulta.
Eboni King
Origjina: USA
Bima: e fuqishme me deg t gjata e t
drejta, me gjemba dhe e prshtatshme pr tu
mbjell si pem e vetmuar ose n pemtore
intensive.
Fruti: mesatarisht i madh me pesh 4 gr, n
form ovale, me ngjyr t zez. Tuli sht i
fort, i mbl dhe aromatik.
Sezoni i pjekjes: fundi i Korrikut fundi i
Gushtit.
Prdorimi: konsum i freskt dhe prpunim
industrial.

78

Pemetari Speciale

Karakteristika t tjera: ka qndrueshmri

mesatare ndaj smundjeve dhe n
temperaturat e ulta.
Darow
Origjina: USA
Bima: mesatarisht e fuqishme me deg t
gjata t drejta, me gjemba.
Fruti: mesatarisht i madh me pesh 4.5 gr,
n form ovale, me ngjyr t zez. Tuli sht
i atht dhe aromatik.
Sezoni i pjekjes: 5-6 dit m von se Eboni
King.
Prdorimi: konsum i freskt dhe prpunim
industrial.
Karakteristika t tjera: Ka qndrueshmri
t lart ndaj temperaturave t ulta.
Beily
Origjina: USA
Bima: e fuqishme me deg t gjata t drejta,
me gjemba.
Fruti: mesatarisht i madh, me ngjyr t
zez. Tuli sht i fort, i mbl n t atht
dhe aromatik.
Sezoni i pjekjes: 5-6 dit m von se
Darow.
Prdorimi: konsum i freskt dhe prpunim
industrial.
Karakteristika t tjera: ka qndrueshmri
n temperaturat e ulta dhe mund t
kultivohet n lartsi relativisht t mdha mbi
nivelin e detit. Fruti i qndron mjaft
transportit.
Manaferra pa gjemba
Kultivart e ktij grupi mund t kultivohen
afr ndrtess s fermerit ose n pemtore,
nuk kan shum krkesa gjat kultivimit t
tyre, vilen lehtsisht dhe frutat i qndrojn
mir transportit.

Thornfree
Origjina: USA
Bima: e fuqishme me deg t gjata t
harkuara, pa gjemba dhe shum prodhuese.
Fruti mesatarisht i madh me pesh 4-5 gr,
n form sferike, me ngjyr t zez. Tuli
sht i mbl dhe aromatik.
Sezoni i pjekjes: Gusht Shtator.
Prdorimi: konsum i freskt dhe prpunim
industrial.
Karakteristika t tjera: ky kultivar sht
tepr prodhues n kushte t kultivimit
modern intensive (deri 200 kv/ha), por nuk
duhet t kultivohet n lartsi mbi 600 m mbi
nivelin e detit pasi frutat nuk piqen
normalisht. Rezultate shum t mira jep n
rajone t ngrohta.
Smoothstem
Origjina: USA
Bima: e fuqishme me deg t gjata t
harkuara, pa gjemba dhe prodhuese.
Fruti: mesatar me pesh 3.5-4.5 gr, n
form ovale, me ngjyr t zez. Tuli sht i
atht dhe aromatik.
Sezoni i pjekjes: 6-7 dit m von se
Thornfree.
Prdorimi: konsum i freskt dhe prpunim
industrial.
Evergreen
Origjina: USA
Bima: mesatarisht e fuqishme me deg t
gjata gjysm t prkulura, pa gjemba dhe
shum prodhuese.
Fruti: mesatarisht i madh me pesh 3-4 gr,
n form sferike, me ngjyr t zez. Tuli
sht i mbl dhe aromatik.

79

Pemetari Speciale

Sezoni i pjekjes: 6-7 dit m von se

Thornfree dhe se Smoothstem.
Prdorimi: konsum i freskt dhe prpunim
industrial.
Karakteristika t tjera: ky kultivar sht
prodhues dhe jep cilsi t mir t frutave.
Vigane ( Giganta dei gardin)
Origjina: Evropa
Bima: mesatarisht e fuqishme dhe
prodhuese.
Fruti: mesatar, me pesh 3-4 gr, n form
sferike, me ngjyr t zez, tuli sht i mbl
dhe aromatik.
Sezoni i pjekjes: pak dit m von se
Thornfree.
Prdorimi: konsum i freskt dhe prpunim
industrial.
Direksen
Origjina: USA
Bima: e fuqishme me degzime t shumta e
pa gjemba.
Fruti: i vogl-mesatar, n form sferike pak
t zgjatur, me ngjyr t zez. Tuli sht i
fort, i mbl dhe aromatik.
Prdorimi: konsum i freskt dhe prpunim
industrial.
Karakteristika t tjera: lulzon m hert se
Thornfree.
Black satin
Origjina: USA
Bima: mesatarisht e fuqishme, me deg t
gjata pa gjemba dhe shum prodhuese.
Fruti: i madh me pesh 5-7 gr, n form
konike me ngjyr t zez. Tuli sht pak i
mbl dhe aromatik.
Sezoni i pjekjes: 15 dit m hert se
Thornfree.

Prdorimi: konsum i freskt dhe prpunim

industrial.
Karakteristika t tjera: ky kultivar sht
prodhues dhe jep cilsi t mir t frutave.
Hall thornless
Origjina: USA
Bima: shum e fuqishme me deg t gjata,
t trasha, pa gjemba dhe shum prodhuese.
Fruti: i madh tulor e me ngjyr t zez. Tuli
sht i mbl n t atht dhe aromatik.
Prdorimi: konsum i freskt dhe prpunim
industrial.
Karakteristika t tjera: ky kultivar sht
prodhues dhe cilsi t mir t frutave.
4.6.
Masat
agropomoteknike
pr
kultivimin e mjedrs dhe manaferrs
Shtimi i manaferrs mund t kryhet me
copa, me kamza, me prpaj, me copa t
gjelbrta n sistem mjegullimi dhe in-vitro.
Manaferra kultivohet n fush t hapur me
sistem mbshtetjeje me distanc 2-4 m x
1.5-2 m. Proceset m t rndsishme
agroteknike jan krasitjet ( rrallimet shkurtimet), aplikimi i ujitjes me pika, prerja
e barrave t kqija midis rreshtave, luftimi i
smundjeve dhe dmtuesve si dhe lidhja e
lastarve n sistemin e mbshtetjes.

4.7. BORONICA (Vaccinum myrtillis)

Historiku dhe prhapja
Boronica rritet n shkurre dhe n male n
Evropn veriore, Azin perndimore dhe
Malet Shkmbore n perndim t Ameriks
Veriore. Gjendet edhe n rajonin e Ballkanit
duke e prfshir Kosovn.

80

Pemetari Speciale

Klasifikimi botanik
Boronica sht antare e Vaccinum myrtillis
L. sht shkurre me deg t ashpra dhe
rrallher rritet m shum se 30,5 cm n
gjatsi. Gjethet e saj kan form t
rrumbullakt me siprfaqe t lmuar ndrsa
kokrrat kan ngjyr t zez t kaltr. Kokrrat
nganjher mund t fshihen nga shikimi, nga
lulzimi ngjyr hiri t cilin e arrijn kur
piqen. Fruti ka nj diametr prej 5-7 mm dhe
mund t hahet i paprpunuar, dhe ka nj
shije t leht acidike. Kur gatuhet me sheqer
bhet nj marmelat apo xhelatin e mir.

Veorit biologjike: Fruti, ose kokrra e

Boronics lulzon n Maj ose Qershor, por
mund t dmtohet leht nga ngrica e
vonshme pranverore. Boronica e egr rritet
nga Korriku n Shtator. Prodhimi mesatar
nga nj tok konvencionale e cila supozohet
t jet e mbushur e tra me boronic
prmban rreth 100 kg pr hektar.

Produkti i prpunuar: kokrrat e thara,

shum specialist besojn korrja e boronics
duhet t filloj sapo t piqet.
Prdorimi: ekstraktet m t standardizuara
t
boronics
prmbajn
25
%anthocyanoside. Produktet ushqimore
shtes ku prfshihen tabletat dhe kapsulat t
frutave t thara jan t gatshme n tregun
Amerikan. Efikasiteti i ekstrakteve t frutave
(pemve) lidhet me nj grup t prbrsve t
quajtur "anthocyanosides." Kta prbrs
jan derivate t antocineve pigmente
prgjegjse pr ngjyrn e kuqe, t kaltr apo
vjollc n lule dhe pem.

Lista e gjat e t mirave shndetsore t

lidhura me boronicn sht br e njohur po
aq sa ka qen me vite e njohur tek
komunitetet
shndetsore
dhe
ato
hulumtuese dhe tek kultivuesit profesional t
boronicave. Boronica sht m e fuqishmja
n efektin e kthimit t
humbjes s
memories. Lista e shum t
mirave
shndetsore t boronics prfshin:

81

Pemetari Speciale

prmirsim t t parit, pastrim t arterieve,

m shum antioksidues pr mbrojte ndaj
smundjeve , forcim t enve t gjakut,
shtim t memories ndalim t infeksioneve
t traktit urinar, kthim mbrapsht t rnieve t
aftsive mendore dhe fizike t lidhura me
moshn. Boronica sht njra nga burimet
m t mira t antioksiduesve, substanca t
cilat mund t ngadalsojn procesin e
mplakjes dhe zvoglojn dmin qelizor q
mund t shpien n kancer.
Disa fruta dhe perime natyrale i ofrojn
trupit kemikale t cilat reagojn kundr disa
oksiduesve t dmshm q jan t asociuar
me elementt (radikalet e lir) t cilt mund
t dmtojn nj mori funksionesh dhe
procesesh t brndshme, duke prfshir ktu
edhe ADN gjenetike n qelizat reproduktive
dhe vendeve receptor n tru.
Nj studim tjetr i fundit n Japoni ka
konkluduar se ekstrakti nga boronica sht
shum i dobishm pr parandalimin e
dobsimit t t parit dhe se sht gjithashtu
edhe mnyra m e mir e lodhjes s syve t
lodhur. Por vetm 40 kalori n 1/2 got me
boronica ofron nj mori materiesh ushqyese
sikur potasium dhe hekur, e prve t
tjerash boronica sht edhe nj burim i
shklqyeshm i Vitamins C. Dhe mos
tharrojm se boronica gjithashtu ofron fibr
dieatr. Boronicat jan nj burim i veant i
pasur me
antioksidues t quajtur
anthocyanins (q gjithashtu gjenden tek
molla, rrushi, manaferra, rrepka dhe lakr e
kuqe). Disa studime sugjerojn se
anthocyanins dekurajojn formimin e
mpiksjes s gjakut dhe kshtu zmbrapsin
sulmin n zemr.

Studimet e fundit gjithashtu sugjerojn se

boronicat munden q n fakt t kthejn
rnien e memories q mund t ndodh me
plakjen. Boronicat jan antioksiduese.
Prve antioksiduesve boronicat gjithashtu
prmbajn tanin t kondecuar q ndihmojn
n parandalimin e infeksioneve t traktit
urinar.
4. 8. Rrushi serezi (Nnshartesat)
Edhe rrush serezi, sikurse shumlloje t
pemve, shumohet n mnyr vegjetative
(me fara) si dhe me mnyrn vegjetative,
duke prfshir ktu edhe shartimin, pr ka
m par nevojitet t prodhohen nnshartesat.
Me ndihmn e farave rrush serezi shumohet
n kuadr t institucioneve shkencore, e me
qllim prftimi t kultivarve t rinj.
Shartimi preferohet kryesisht kur dshirojm
q kultivart e fisnikruar t rrush serezit ti
kultivojm me trung dhe kuror t
diferencuar e jo n form kaube. Si
nnshartes pr rrush serezin e zi prdoret
rrush serezi i art.
Rrush Serezi i Art
Rrush serezi i art (Ribes aureum Purch)
sht pem n form kaube, e cila arrin
lartsin 2 3 m dhe sht me origjin nga
veriu i SHBA. Ka fruta n form t
rrumbullakt, ndrsa ngjyra mund t jet e
zez, e kuqe ose portokalli. Mbi kt
nnshartes shartohen kultivart e rrush
serezit t zi, me trung dhe kuror t
diferencuar, t cilt, njherazi kultivohen
edhe si pem dekoruese n oborre.

82

Pemetari Speciale

PYETJE
1. Cilat jan kushtet ekologjike pr kultivimin e luleshtrydhes?
2. Cilat jan kushtet ekologjike pr kultivimin e manaferrs?
3. Cilt jan kultivart e luleshtrydhes? Prshkruaj dhe prcaktoj ato.
4. Cilt jan kultivart e manaferrs ? Prshkruaj dhe prcaktoj ato.
5. Cilat jan masat agropomoteknike pr kultivimin e luleshtrydhes?
6. Cilat jan masat agropomoteknike pr kultivimin e manaferrs?
7. Cilat jan veorit biologjike t boronics?
8. Prshkruani efektet pozitive ne shendet te boronices?
9. Cilat jan mnyrat e shartimit t rrush serezi dhe nnshartesat e tij?

V. KAPITULLI I PESTE
KULTURA TE TJERA TE RENDESISHME
5. 1. Bajamja
5. 2. Fistiku ose pistaku
5. 3. Gshtenja
5. 4. Fiku
5. 5. Hurma
5. 6. Mushmolla
5.7. Nespulla
5.8. Mushmolla dimerore

83

Pemetari Speciale

5.1. Bajamja
(Prunus amygdalus ose Amygdalus
communis)
Historiku dhe prhapja
Prejardhja e bajames konsiderohet Azia
perndimore nga ku u prhap n zonn e
Mesdheut, Amerik, Persi, Kili, etj. Katoni
n shekullin e 2-t p.k. e ka quajtur "arra
greke". N vendin ton njihet qysh nga
lashtsia dhe pr kt dshmojn pyjet me
bajame t egra n Skrapar, Berat, Kurvelesh,
Shpirag, etj. Bajamja tek ne kultivohet m
shum n zonat e ullirit si: Elbasan, Kavaj,
Lushnje, Fier, Vlor etj.
Klasifikimi botanik

Bajamja bn pjes n familjen trndafilore

(Rosaceae), n gjinin Prunus ose
Amygdalus L. me rreth 40 specie, 2n=16
kromozome.

Prshkrimi i pems dhe veorit

biologjike
Pema e bajames ka zhvillim mesatar 4-8 m
lartsi dhe sistem rrnjor boshtor t thell e
t pasur. Forma e kurors sht kryesisht ajo
kupore ose dhe e parregullt n raste t tjera.
Trungu dhe degt n mosh t re kan

84

Pemetari Speciale

ngjyr t gjelbr n roz, m von gshtenj

dhe n mplakje vrehen arje t lvores
Sythat dallohen leht, n vegjetativ dhe
lulor. Sythat vegjetativ jan m t vegjl
dhe vendosen n maj t degzave n gjatsi
t tyre t shoqruar me 1-2 sytha lulore n
ndrnyje. Sythat lulor vendosen n rozeta
dhe n gjatsi t degzave.

fekondohet dhe jep farn. Ka edhe raste kur

t dy spermoblastet japin far dhe kjo
prbn karakteristik t kultivarit.

Fruti i bajames sht brthokl, i gjelbr

dhe lkura e t cilit m von, n kohn e
pjekjes hapet. Endokarpi (brthama q
prmban thelbin) mund t jet i forte,
gjysm i fort dhe i but sipas kultivarit.

Gjethet jan heshtake, t lmuara, me ngjyr

t gjelbr t hapur dhe pa push.
Lulet e bajames jan t vetmuara, me ngjyr
t bardh me nuanca dhe shfaqen para
gjetheve n periudhn shkurt-mars. Lulja
prbhet nga 5 sepale, 5 petale, 30 thek dhe
1 pistil me 2 ovula nga t cilat njra

Frutifikimi i bajames fillon n vitin e 3-4-t

dhe sht i plot n vitin e 6-8-t dhe zgjat
25-30 vjet. Bajamja jeton rreth 60-70 vjet.
Pema frutifikon n lastar t vitit t kaluar,
rozeta, degza t holla dhe t prziera. N
kushte t ujitshme bajamja prodhon rreth 15
kv/ha kurse n kushte t paujitshme rreth 60
% m pak dhe me cilsi t dobt. Kultivart
q frutifikojn kryesisht n rozeta si Truoito
kan tendenc t japin prodhim periodik. Ky
fenomen mund t evitohet me krasitje t
kujdesshme dhe t rregullt.
Shumica e kultivarve t
autosteril prve Truoito
prandaj kan nevoj pr
kryqzuar. Frutifikimi sht

bajames jan
dhe Texas,
pjalmim t
i knaqshm

85

Pemetari Speciale

kur 40 % e luleve japin frut. Kultivari

pjalmues duhet t lulzoj njhersh me
kultivarin baz dhe t jet i tregtueshm. Pr
pjalmim t efektshm rekomandohet
vendosja e nj koshereje blete pr dynym.
Kushtet e vshtira t motit n kohn e
lulzimit si, errat e forta, shirat dhe
temperaturat me t ulta se 12C, pengojn
fluturimin e bletve dhe pr pasoj
pjalmimin e kryqzuar. N kto zona duhet
t evitohen kultivart autosteril. Disi m i
leht sht problemi pr kultivar
autofertil.
Klima dhe toka
Bajamja kultivohet n klim t ngroht
kryesisht ngaq lulzon hert n pranver.
Koht e fundit kan filluar t prhapen
kultivar t von n lulzim q mund t
shkojn n zona disi m t ftohta. Bajamja
ka krkesa t kufizuara pr temperatura t
ulta pr ndrprerjen e qetsis relative t
sythave, 200-300 or nn 7C. Kjo nevoj
mund t plotsohet edhe me temperatura m
t larta se 7C, p.sh. 10C por sasia e orve
sht m e madhe.
Ngricat e hershme t pranvers shpesh
shkaktojn dmtime n pemtore. Kshtu
nj ngritje e temperaturs n 10-14C pr 1
jav ose m shum, nxit lulzim t hershm
dhe m pas rnia e saj (fundi i Shkurtit-15
Mars) dmton lulet duke ulur lidhjen e
frutave dhe rendimentin. Frutat e porsalidhur
dmtohen nn temperaturn -1C, -1.5C.
Bajamja sht shum e ndjeshme ndaj
smundjeve krpudhore e veanrisht nga
monilia, prandaj kultivohet n zona t thata
dhe t nxehta me lagshti t ult sidomos n

periudhn e lulzimit. Bajamja i duron

thatsis dhe kalciumit n tok m shum se
brthamort e tjer, por rendimente t larta
merren n toka pjellore, t ujitshme dhe t
kulluara.
Shtimi i bajames
Shtimi i bajames bhet me far dhe me
shartim. Nnshartesa t bajames jan:
Nnshartese farore e bajames (sporofite).
Jep pem t fuqishme me sistem rrnjor t
zhvilluar dhe i duron thatsis e kalciumit n
tok. sht e ndjeshme ndaj fitoftors,
nematodeve M. incognita, P. vulnus dhe
ndaj armillaries.
Pjeshka. nnshartesat e ardhura nga fara
(sporofite) kane afinitet t mir me
mbishartesat, nuk durojn lagshti t madhe
n tok, jan t ndjeshme ndaj nematodeve
si Meloidogyne dhe Pratylenchus.
S-37, sht rezistente ndaj nematodeve
Meloidogyne incognita por jo ndaj M.
Javanica.
G.F.305. jep pem t fuqishme dhe
uniforme. Fart e saj dallohen pr fuqi
mbirse t lart.
Nemaguard (P. persica x P. davidiana),
rezistente n t dy llojet e nematodeve. Jep
pem t fuqishme por q vonojn pjekjen e
frutave.
GF-677 (pjeshk x bajame). Kjo nnshartes
sht rezistente ndaj CaC03 aktiv n tok
(deri 12%). sht e ndjeshme ndaj
nematodeve Meloidogyne, kancerit bakterial
dhe ndaj Stereum purpureum.
Mariana 2624. Prdoret n raste t veanta
n toka t lagta.
Sistemi i mbjelljes

86

Pemetari Speciale

Sistemi i mbjelljes s bajames sht ai katror

ose rombik me distanca 5-8 x 5-8 m. Para
vendosjes s pemtores duhet t studiohen
me kujdes disa faktor.
1.T evitohen zona q karakterizohen
nga ngrica t hershme t forta n pranver
ose t zgjidhen kultivar q lulzojn von.
2.Zonat me shira t shumta, temperatura
t ulta dhe lagshti t lart ajrore n kohn
e lulzimit nuk jan t prshtatshme pasi
frutifikimi dhe prodhimi sht i niveleve t
ulta.
3.Tokat e lagta t evitohen pr
kultivimin e bajames ose n rast t kundrt
t prdoren nnshartesa kumbulle.
4.Te sigurohen kushte t ujitjes s
pemtores pasi prodhimi n kushte thatsie
arrin vetm 30-40 % t pemtores s
ujitshme.
5. T
parashikohet mekanizimi i
proceseve t ndryshme agroteknike.
Vendosja e kultivarit pjalmues bhet n
rreshta, 2 t kultivarit dhe 1 t pjalmuesit
ose 2 me 2. Forma e kurors s pems tek
bajamja sht kupore e hapur ose kuporepiramidale.
Krasitja kryhet do vit dhe konsiston n
rrallimin e lastarve q t krijohen kushte t
mira ajrimi e dritzimi, pr mnjanimin e
lagshtis s teprt dhe pr luftimin e
smundjeve. Gjithashtu largohen deg t
dmtuara ose t infektuara nga shkaqe t
ndryshme. Mbas disa vjet prodhimi, kryhen
edhe shkurtime t degve me qllim krijimin
e organeve t reja prodhuese.
Zhvillimi i frutit

N shumicn e tyre, kultivart e bajames

jan vetshterp dhe krkojn pllenim t
kryqzuar pr frutifikim t knaqshm.
Kultivar vetpllenues sht
Truoito.
Vetpllenimi
sht
karakteristik
e
dshirueshme pr bajamen pasi ajo lulzon
hert n pranver kur kushtet klimatike nuk
jan shum t prshtatshme. Rritja e frutit t
bajames ndjek nj kurb sinusoidale t
thjesht. N fazat e para t frutit zhvillohet
endokarpi dhe ekzokarpi dhe kur ata kan
arritur madhsin e tyre, thelbi sht n
fazn e 10% t madhsis s tyre.
N vazhdim zhvillohet thelbi i cili merr
madhsin prfundimtare pas 30-40 ditsh.
Me pjekjen e frutit (Gusht-Shtator) lvorja
ahet dhe kjo sht nj karakteristik e
dshirueshme pr bajamen.
Vjelja e frutave bhet me goditje t
degzave me shufr ose me tundsa
mekanike. Frutat e vjel m tej
transportohen dhe futen n makina t ndarjes
s lvores, thahen dhe ambalazhohen.
Ujitja dhe plehrimi
Bajamja i duron thatsis por megjithat
mos ujitja e pemve sjell rendimente t ulta
dhe mosmbushjen e fars. Rendimenti i ult
nuk vjen vetm nga mosdiferencimi i
sythave frutore, por nga rrzimi intensiv i
frutave. Kshtu, kultivari Texas nuk
rekomandohet t kultivohet n kushte t
paujitshme. Ujitjet kryhen gjat vers dhe
jan t shpeshta por me sasi t vogl uji pasi
bajamja nuk plqen lagshtin e teprt n
tok.
Krkesat e bajames pr elemente ushqyes
nuk jan shum t mdha megjithat ajo ka

87

Pemetari Speciale

nevoj t konsiderueshme pr azotin pasi

duhet t plotsohen nevojat pr sintezn e
proteinave n far. Pemt e reja plehrohen
me 0.2-0.5 kg sulfat amoni kurse ato n
prodhim t plot me 3kg nitrat amoni ose
5kg sulfat amoni n disa duar, duke filluar
me dorn e par n Shkurt pr zona me
shira, kurse n zona t thata m hert.
N munges t potasit shfaqet tharje e
majave t gjetheve dhe rrzimi i tyre.
Prdorimi i K2SO4, 2 kg/pem 1 her n 2
vjet, eviton shfaqjen e simptomave dhe
pasojat e tyre. N toka kalcike ranore mund
t vrehen edhe mungesa t zinkut (kloroz
e gjetheve dhe gjethe t vogla) q evitohen
me sprkatje me ZnS04 3% n dimr ose
0,5% n pranver.
Mungesa e borit shkakton rnien e gjetheve
t majs s lastarve q mund t shkoj deri
n tharjen e majs s lastarit. Frutat
zhvillohen normalisht por fara nuk mbushet.
Lvorja ahet dhe ka ngjyre t rrshirs.
Mund t ket edhe rnie t frutave. Mungesa
e borit plotsohet me hedhjen n tok t
100-300 gr/pem ose me sprkatje me
0,125% t acidit borik. Mungesa e hekurit
plotsohet me prdorimin e 100 gr/bim
Sequestrene 138.
Dmtuesit kryesor t bajames jan:
Eurytoma amygdali, Capnodis tenebroides,
Myzus persica, Anthonomus ornatus,
Ruguloscolytus
rugulosus,
Rynchytes
bacchus, Diaspis pentagona, Quadraspidiotus perniciosus, Meloidogyne incognita
dhe M. javanica.

Smundje kryesore jan: monilia (Monilia

laxa ose fruticola); polistigma (Polystigma
ochraceum),
Phytophthora
syringae;
Verticillium
albo-altrum;
Coryneum
beijerinkii;
Puccinia
pruni-spinosae;
Stereum purpureum; Sphaerotheca pannosa;
Agrobacterium
tumefaciens
dhe
Pseudomonas amygdali.
Kultivart e bajames
Kultivart e bajames ndahen sipas fortsis
s guacks, por edhe sipas kohs s
lulzimit.
Kultivart guackfort
Truoito: Kultivar me origjin italiane,
prodhon frut t madh me far q z 30%.
sht kultivar q lulzon von dhe piqet
von. Ndarja e lvores (perikarpit) sht e
vshtir prandaj duhet realizuar menjher
pas vjeljes pasi, mund t mbetet i ngjitur me
endokarpin. sht kultivar vetpllenues.
Duron thatsin por sht i ndjeshm ndaj
monilias, polystigma dhe euritoms.
Ferragnes: Kultivar me origjin franceze,
hyn shpejt n prodhim dhe sht prodhues.
Prodhon fruta mesatare me 34% far.
Pllenues t mir pr t jan Ferraduel, Ai,
Retsu.
AI: kultivar francez me 42% far. Shkon
mir n bashkshoqrim me Ferragnes dhe e
pllenon at.
Feraduel: Kultivar me lulzim t von,
prodhues, pllenohet nga Ferragnes dhe AI.
Kultivar me guack gjysm t fort
Texas: Kultivar me origjin amerikane,
prodhon fruta mesatare 46% far. Pllenohet
nga Truoito dhe Retsu. Ka prqindje t
frutave me dy fara, gj q nuk sht e

88

Pemetari Speciale

dshirueshme. Shkon mir n toka t pasura

dhe t ujitshme.
Kultivar me guack t but
Retsu: Kultivar grek, me lulzim t von, q
mundson kultivimin e tij dhe n zona m t
ftohta. Pema hyn shpejt n prodhim,
prodhon prvit, i duron thatsis dhe
kalciumit por sht e ndjeshme ndaj
monilias dhe ndryshkut.
N vendin ton kultivohen:
Bajame guack-but e ngjyr t bardh
Pema: mesatarisht e zhvilluar, lulzon hert
dhe ka prodhimtari mesatare.
Fruti: mesatar, n form vezake pa maj.
Endokarpi: i bardh, poroz dhe thyhet me
lehtsi.
Thelbi: vezak, cipholl, i shijshm e me
36-45% yndyr.
Koha e pjekjes: mesi i Gushtit.
Bajame guack-but e ngjyr t kuqe
Pema: shum e zhvilluar, lulzon pak m
von se e para dhe ka prodhimtari m t
lart.
Fruti: i madh, n form vezake me maj.
Endokarpi: i kuqrremt, poroz dhe thyhet
me lehtsi.
Thelbi: vezak i fryr, cipholl, i shijshm e
me pak yndyr.
Koha e pjekjes: fundi i Gushtit.
Nonpareil
Pema: e zhvilluar, lulzon hert dhe ka
prodhimtari mesatare.
Fruti: mesatar, n form vezake t zgjatur.
Endokarpi: i kuqrremt, i lmuar, shum i
but dhe thyhet me lehtsi me dor.
Thelbi: i mbushur, cipholl, me rreze 66%,
i shijshm e me 60% yndyr.

Koha e pjekjes: mesi i Gushtit.

Veori biologjike: sht kultivar autosteril
dhe jep prodhim t lart kur pjalmohet me
Texas.
Pizuta
Pema: e zhvilluar dhe ka prodhimtari
mesatare.
Fruti: mesatar, n form vezake.
Endokarpi: i kuqrremt, i lmuar, me maj
dhe i fort.
Thelbi: eliptik, i mbushur, cipholl, i
shijshm.
Koha e pjekjes: fillimi i Gushtit.
Veori biologjike: sht kultivar autosteril
dhe jep prodhim t lart kur pjalmohet me
Avola, Romana.
5.2. Fistiku ose Pistaku
(Pistacia vera L.)
Historiku dhe prhapja
Fistiku sht bim gjethernse, autoktone e
Indis, Siris, Palestins, Persis dhe Azis
s Mesme. Ka qen i njohur qysh n kohn e
Teofrastit (300 vjet p.K.). Romakt e
prhapn n Itali, Spanj, Franc, Algjeri
dhe Tunizi. N Kaliforni u prhap me 1854.
Sot kultivohet n shum shtete t bots pr
vlerat e larta q paraqet.

89

Pemetari Speciale

P. terebinthus: Shkurre me lartsi 2-5 m,

me gjethe t prbra (7-13 gjethza) me
frut t kuq. Nuk prdoret shum si
nnshartes pasi ka afinitet t dobt me
kultivart.
P. palestina: Pem me lartsi 10-20m, me
gjethe t prbra, me frut t kuq q kur
piqet merr ngjyr t gjelbr. Prdoret shum
si nnshartes, pasi ka afinitet t mir me
kultivart.

Vlerat Ushqyese
Pjesa e konsumueshme (farat ose thelbi) ka
vlera t larta ushqyese pasi prmbajn, 55%
yndyra, 22.5% proteina, 19% karbohidrate,
5.15% uj dhe 1.9% kripra minerale t K,
P, Ca, Mg, Fe, etj. Rndsi t madhe ka edhe
prpunimi i tyre n industrin ushqimore,
kozmetike dhe farmaceutike. Gjithashtu
rrshira e tij gjen prdorim n industrin
ushqimore dhe at kimike.
Klasifikimi botanik
Fistiku bn pjes ne familjen Anacardiaceae,
n gjinin dhe specien Pistacia vera me 2n
=30 kromozome. Specie t tjera t ksaj
gjinie jan:

P. lentiscus: Shkurre gjethembajtse, me

frut t kuq ndaj dhe prdoret si bim
dekorative. Kultivari P.lentiscus cv. Chia
prdoret pr prodhimin e mastiks.
P.atlantica Desf: Pem gjethernse me
lartsi 20 m, me gjethe t prbra. Prdoret
si nnshartes n Afrik dhe USA pasi ka
afinitet t mir me kultivart dhe i duron
kriprave n tok.
P. chinensis: Pem gjethernse me deg t
trasha, me lartsi 20 m dhe gjethe t prbra
(5-7gjethza). Gjendet kryesisht n Kin dhe
nuk prdoret si nnshartes pasi ka afinitet
t dobt me kultivart.

90

Pemetari Speciale

Prshkrimi
biologjike

pems

dhe

veorit

Pema e fistikut sht gjethernse, dioike,

mesatarisht e zhvilluar me lartsi q shkon
5-8 m si dhe sistem rrnjor t pasur. Forma e
kurors sht kupore natyrale. Trungu dhe
degt kane ngjyr t hirt dhe lvore t
lmuar n pemt femr, kurse n ato
mashkull t errt me plasaritje.
Sythat Sythat jan t thjesht. Sythi i majs
sht vegjetativ dhe shoqrohet me 2-3 sytha
t tjer po vegjetativ. Sythat lulor jan m
t fryr sidomos n pemt mashkull.
Gjethet jan t mdha, t prbra nga 3-5
gjethza t rrumbullakta n bimt femr,
kurse n ato mashkull dallohen 3 klone
(A,B,C), n baz t morfologjis s
gjetheve. Kshtu gjethet A kan 5-9
gjethza, ato B 3-7 gjethza dhe ato C 3-5
gjethza. Ky i fundit ka m shum
ngjashmri me bimt femr.
Lulet. Fistiku sht bim dioike. Lulet dalin
nga degzat e vitit t kaluar (1-vjeare) n
lules (botri) dhe kan 5 sepale, pistil t
shkurtr me vezore t thjesht (1 karpofile)
dhe nuk kan petale. Pemt femr lulzojn
n fillim t Prillit dhe presin pjalmin gjat 35 ditve. Pemt mashkull lulzojn m hert
(fenomeni i protandris).
Fruti i fistikut sht brthokl me perikarp
t gjelbr q skuqet n pjekje dhe endokarp
(guacka q prmban thelbin) t fort, por q
hapet gjat pjekjes. Piqet n fillim t
Shtatorit. Pjesa e ngrnshme sht fara e
zhvilluar (thelbi) me dy kotiledone t
gjelbrta. Frutifikimi i fistikut fillon n vitin
e 5-12-t (bimt me prejardhje farore) dhe
m hert (bimt me shartim). Pema jeton

200-300 vjet. Nj rendiment prej 10-15

kg/pem konsiderohet i knaqshm, por ai
arrin edhe 20kg. Lastart frutor paraqesin
rnie t sythave q fillon me rritjen e
embrionit. Arsye e mundshme sht ajo
hormonale, por rezultati sht shfaqja e
periodicitetit parcial t prodhimit t pems.
Fistiku sht bim dioike, anemofile, dhe
pr sigurimin e prodhimit t dshiruar n
pemtore vendosen pjalmuesit (bimt
mashkull) dhe gjithashtu kryhet pjalmimi
artificial.
Klima dhe toka
Fistiku kultivohet n zona me klim t
ngroht dhe t that. Shirat e pranvers
pengojn pjalmimin e luleve. Pema i duron
temperaturat e ulta njsoj si pjeshka dhe ka
krkesa t pakta pr temperatura nn 7C
pr ndrprerjen e letargjis. Gjithashtu
temperaturat e larta t vers dhe fillimit t
Shtatorit (22-28C) ndihmojn pjekjen dhe
vjeljen e frutit. Fistiku mund t kultivohet n
shum lloje tokash duke shfrytzuar akoma
edhe toka me 50% CaC03, toka acide, t
varfra, bazike ose t kripura, por jo toka t
rnda. Rendimente t larta merren n toka t
lehta, t pasura, t kulluara dhe q ujiten e
plehrohen n baz t nevojave t bims.
Shtimi i fistikut
Shtimi i fistikut bhet me far dhe shartim.
Fara, q t mbij, shtresohet pr ndrprerjen
e qetsis letrgjike n temperaturn 4C
ose mbillet direkt n fidanishte n JanarShkurt. Gjithashtu mund t trajtohet
kimikisht me H2S04 (lor) n proporcion 1:2
ose me 1 % NaOH (24or) dhe mbjellja n
Mars. Farat e shtresuara ose t trajtuara

91

Pemetari Speciale

mbijn pr 2 jav, kurse ato t patrajtuara

pr 2 muaj. Filizit i kryhen shrbimet e
nevojshme agroteknike dhe n Gusht pasi ka
arritur trashsin 8-10 mm kryhet shartimi
n formn e germs "T". Fidant e prodhuar
n fidanishte shkulen me buk dheu dhe jo
m sistem rrnjor t zhveshur pasi ka
dshtime n znien e fidanit.

lehtsuar kshtu transportimin e pjalmit me

an t ers (fistiku sht bim anemofile).

Sistemi i mbjelljes
Sistemi i mbjelljes s fistikut sht ai n
rreshta, katror ose rombik i kombinuar me
formn kupore t kurors me distanca 6-7 x
6-7 m, n varsi t kultivarit, nnshartess,
toks, etj. Mbjelljet e dendura nuk
rekomandohen pasi hijezimi i kurors nxit
zhvillimin e smundjeve dhe pengon
dritzimin si dhe shrbimet agroteknike.
Pjalmuesit vendosen n skema t ndryshme,
por skema m e prshtatshme sht 8-12
pem femr me 1 pem mashkull. Vendosja
e pjalmuesve n rresht bhet n drejtimin q
fryn era. Koht e fundit prodhuesit aplikojn
sistematikisht pjalmimin artificial t bimve.

Zhvillimi i frutit tek fistiku ndjek nj kurb

sigmoide t dyfisht si tek brthamort.
Fillimisht ndodh zhvillimi i shpejt i
ekzokarpit dhe i endokarpit. Pasi futi ka
arritur madhsin e tij fillon rritja e fars
(rreth 60 dit pas lulzimit). Forcimi i
endokarpit fillon 50-60 dit pas lulzimit
dhe plotsohet me pjekjen e frutit. Perikarpi
fillon t ndahet nga endokarpi i fort rreth
30 dit para pjekjes. Me pjekjen e frutit
endokarpi hapet n maj dhe kjo sht e
dshirueshme pr cilsin e frutit. Frutat e
mbyllura kan vler m t ult tregtare se
ato t hapura. N kohn e pjekjes perikarpi
merr ngjyr t verdh n t kuqe. Frutat
piqen Gusht-Shtator n mnyr stadiale q
zgjat rreth 25 dit.

Krasitja
Krasitja n pemt e reja synon n formimin
e kurors. Krasitja prodhuese sht e leht
dhe konsiston n rrallimin e lastarve dhe
pak shkurtime n mnyr q t krijohen
kushte t mira ajrimi e dritzimi t kurors.
Gjithashtu largohen deg t dmtuara ose t
infektuara. Prerjet e rnda duhet t evitohen
pasi plagt q shkaktojn epulohen me
vshtirsi. Me krasitjen prodhuese nuk duhet
t largohet m shum se 10% e lastarve t
kurors. Gjithashtu largohen fundakt q
pengojn
kryerjen
e
shrbimeve
agroteknike. Pemt mashkull lejohen t
zhvillohen m shum se ato femr duke

Zhvillimi i frutit
Pas pllenimit t vezores fillon zhvillimi i
frutit. Gjithashtu mund t zhvillohet edhe
nj prqindje frutash t pafekonduar ose me
embrion t dshtuar (parthenokarpia).

Vjelja e frutave
Vjelja e frutave bhet n 2-3 duar me goditje
t lehta t degve me shufr ose me tundsa
mekanike pasi t jet shtruar posht pems
rrjet ose plastmas. Frutat e vjel
transportohen dhe futen n makina t ndarjes
s lvores (sepse ndryshe endokarpi nxihet),
zbardhen (me sulfit natriumi) thahen dhe
ambalazhohen.
Ujitja dhe plehrimi.
N shum raste fistiku prodhon mir pa
ujitje duke u mjaftuar n shirat e dimrit dhe

92

Pemetari Speciale

lagshtin e toks m.q.s ka sistem t

zhvilluar rrnjor. Vetm n toka t lehta e t
kulluara dhe sipas nevojs s bimve mund
t kryhen me kujdes ujitje gjat vers. Ujitjet
e shumta e drejtojn pemn ne zhvillim t
vegjetacionit t fuqishm dhe n rnie t
prodhimit. Krkesat e fistikut pr elemente
ushqyes vlersohen kryesisht nga analizat
gjethore. Plehrimi me azot kryhet n dy
doza: 1/2 e sasis n pranver hert (sulfat
amoni) dhe 1/2 (nitrat amoni) n kohn e
zhvillimit t fars.
Potasi shton rezistencn e bims ndaj
smundjeve, ndihmon n formimin e thelbit,
shpejton pjekjen dhe zvoglon pasojat e
teprics s azotit.
Vlerat
Prdorimi i K2S04 3
kg/pem njher n
Fruti
dy ivjet, eviton shfaqjen
e simptomave dhe pasojat e tyre. Fosfori
ndihmon n zhvillimin e indit drunor dhe
thith 15-20% n vit nga toka. Teprica e tij
mund t shkaktoj antagonizm me Zn, Fe
dhe Ca.
N pemt e reja 1-3 vjeare aplikohet
plehrimi me skem 12-12-12 (100-300
g/bim), kurse n ato n prodhim t plot
80-120 kg/dynym, gjat vjeshts dhe me 30
kg nitrat amoni gjat periudhs s
vegjetacionit.
Dmtuesit kryesor t fistikut jan:
Eurytoma, afidet, nematodet, thripet, etj.
Smundjet kryesore jan: Camarosporium,
Septoria,
Sacharomyches,
Armillaria,
Verticillium, Fusarium, Roselinia, etj.
Kultivart e fistikut
Kultivart e fistikut n vende t ndryshme
jan t ndryshme. M posht jepen disa prej
tyre sipas rndsis n secilin vend:

Italia: Napoletana, Natarola, Agostara

USA: Kerman, Bronte, Trabonella, Red
Aleppo
Iran: Mondaz, Ibrahimi, Shasti, Vahedi,
Imperiale
Turqia: Uzun, Kirmiz
Greqi: Egini, Funtukati, Nikati, Kilarati
Siria: Batturi, Aschoari.
5.3. Gshtenja
(Castanea sativa)
Historiku dhe prhapja
Origjina e gshtenjs konsiderohet zona e
Evrops Mesdhetare. Tek ne njihet qysh n
kohra t lashta n trojet Ilire e Dardane.
Fruti i gshtenjs ka vlera t larta ushqyese
pasi prmban, 8 % yndyra, 10 -12%
proteina, 25% amidon, 2.5% celuloz,
2.83% kripra minerale dhe vitamina
sidomos vitamin C. Gshtenja konsumohet
si frut i that, i zier, i gatuar, i pjekur dhe
prdoret pr industrin ushqimore. Thelbi z
80-85% t frutit dhe n gjendje t that
prmban amidon dhe sheqer respektivisht n
masn 40 dhe 30%. Druri i gshtenjs sht
shum i prdorshm pr ndrtim, voza,
varka, sisteme mbshtetjeje n pemtore
sepse nuk kalbet leht pasi ka prmbajtje t
lart tanine.
Klasifikimi botanik
Gshtenja
bn
pjes
n
familjen
Cupulifereae, n gjinin dhe specien
C.sativa me 2n =24 kromozome.
Prshkrimi i pems dhe veorit
biologjike
Pema e gshtenjs sht shum e zhvilluar,
me lartsi q arrin 30-35m, me trung dhe
deg t trasha e t fuqishme.

93

Pemetari Speciale

Lulet e gshtenjs dalin mbi lastar t rinj

pranveror n t gjitha pjest e kurors. Disa
nga lulet jan njseksore (mashkull) dhe disa
jan dyseksore. Lulet mashkullore jan t
vendosura n maj t luless dhe ato
femrore n pjesn e poshtme. Lulet
mashkullore jan me ngjyr t bardh e
nuanca t verdha. Lulet femrore dalin 2-4
bashk n form korimbi. Pjalmimi i luleve
tek gshtenja kryhet me an t ers
(anemofile) dhe nga kandrat (entomofile).
Fruti i gshtenjs sht aken, i rrethuar me
nj perikarp lkuror t gjelbr e me gjemba,
q n kohn e pjekjes hapet n 4 pjes. N
brendsi t tij ndodhen 2-4 fruta me ngjyr
kafe t errt t ndritshme.
Frutifikimi i gshtenjs fillon n vitin e 3-5t dhe prodhon rregullisht pr shum vite.
Gshtenja sht drufrutor shum jetgjat q
mund ti kaloj 500 vjett. Rendimenti i
gshtenjs mund t arrij 200 deri 300
kg/pem
n
varsi
t
kultivarit,
agrotekniks, toks, klims, etj.

Klima dhe toka

94

Pemetari Speciale

kultivohet qysh n kohrat prehistorike (para

4000 vjetsh). Pr her t par sht
kultivuar nga Fenikasit, Egjiptiant, Grekt
dhe Ilirt. N vendin ton gjendet n gjendje
t egr e t but dhe sht kultivuar si n
kopshtin e fermerit ashtu edhe n blloqe
masive (Berat, Lushnje, Fier, Tiran,
Shkodr, Lezh, etj.).

Gshtenja sht bim e zons kontinentale

dhe kultivohet n zona t freskta si
Tropoj, Kuks, Dibr, Pogradec, etj. Pema
duron temperatura t ulta, dhe thatsirn,
por ka nevoj pr lagshti ajrore.
Gshtenja kultivohet dhe prodhon n toka
subargjilore, kodrino-malore, pjellore, me
lagshti t mjaftueshme dhe t kulluara, por
edhe n toka t thata e acide. Zonat ku rritet
fieri jan tipike t gshtenjs.
Shtimi i gshtenjs
Shtimi i gshtenjs bhet me kamza dhe me
shartim me kalem nn lkur ose me syth.
Kultivart e gshtenjs: jan t shumt dhe
n vendin ton kan marr emrin e zonave t
kultivimit, si: Tropojane, Shn Maria,
Kuksi, Erbeli i Dibrs, Zervaska e
Pogradecit, Iballa e Puks, Zalldajti i
Tirans, etj.
5.4. Fiku
(Fikus carica L.)
Historiku dhe prhapja
sht bim me origjin nga Azia e Vogl.
N Evrop, sidomos n zonn mesdhetare

Vlerat
Fiku konsumohet i freskt, i that e mund t
prdoret pr prodhimin e reelrave,
marmelats, etj. N gjendje t freskt fiku
prmban 10-12% sheqer, kurse i that 5060% sheqer.
Klasifikimi botanik
Futet n rendin Morales, n familjen
Moraceae, gjinin dhe specien Ficus carica
L.
Njihen mbi 1000 specie. Ndrtimi gjenetik
(2x=26 kromozome), specia F.carica fiori
(sativa) ose fiku i but dhe F.carica
caprificus R. ose fiku i egr.
Prshkrimi i pems dhe veorit
biologjike
Pema. Rritet n lartsin 6-12 m, por mund
t rritet edhe si shkurre 3-5 m. Trungu dhe
degt kan ngjyr t hirt dhe druri sht
palcor n qendr.
Sistemi rrnjor i bims sht i zhvilluar e
mund t deprtoj deri 10 m thellsi.
Gjethet jan t mdha, pllmbore, t ashpra
me ngjyr t gjelbr t errt nga sipr dhe
push n siprfaqen e poshtme.
Sythat vendosen n sqetullat e gjetheve 2-3
s bashku ku i mesit sht vegjetativ dhe
ansort frutor. Sythat vegjetativ ansor
zakonisht nuk aktivizohen brenda vitit me

95

Pemetari Speciale

pasoj formimin e degve t gjata n saj t

zhvillimit vegjetativ n maj.
Lulet. Lulesat (sikonet) dalin n sqetullat e
gjetheve dhe prmbajn 800-1500 lule
secila. Bima sht dioike dhe pjalmimi i
kryqzuar. N pemt femr (fiku i egr ose
kaprifiku)
lulet
mashkullore
jan
krezshkurtra dhe me shtyllza t gjata
theksh. N ann e kundrt t bishtit
ndodhet nj vrim e vogl ku mund t futet e
dal insekti. Lulet femrore tek fiqt e but
jan krezgjata duke lehtsuar kshtu
pjalmimin e kryqzuar. Fiku i egr ka edhe
lule mashkullore edhe lule femrore, kurse
fiku i but ka vetm lule femrore.
Fruti sht i prbr (taksikarpik) me
madhsi, form e ngjyr t ndryshme q
rrjedh nga lulet dhe shtrati i luless. Fiku
prodhon nj lng qumshtor (Latex) q
prmban ritin, rrshira t ndryshme, qeri,
yndyra, enzima protolitike (diastaza, lipaza)
dhe q shkakton ngacmim ose edhe alergji
n lkurn e njeriut.
Lulzimi - lidhja zhvillimi i frutit
Fiqt e but ndahen n dy grupe t mdha:
a) fiqt njhersh prodhojn nj her n vit.
Frutat formohen n lastart e vitit (lastart e
rinj) n nyjet 3-5, kurse sythat e vitit t
kaluar rrzohen. Frutat piqen n GushtShtator dhe mund t ken ose jo nevoj
(sipas kultivarit) pr pjalmim-pllenim t
kryqzuar nga fiku i egr.
b) fiqt dyhersh prodhojn dy her n vit.
Frutat e prodhimit t par dalin nga sythe t
lastarve t vitit t kaluar, zhvillohen n
mnyr partenokarpike, pra nuk kan

nevoj pr pjalmim t kryqzuar dhe piqen

n Qershor-Korrik. Frutat e prodhimit t
dyt dalin n lastar t vitit n vazhdim,
zakonisht kan nevoj pr pjalmim t
kryqzuar dhe piqen n Gusht-Shtator. Nga
pjalmimi dhe pllenimi i kryqzuar rrjedhin
frutat e fikut njhersh dhe frutat e
prodhimit t dyt t fikut dyhersh.
Transporti i pjalmit bhet me insektin
Blastophaga grossorum. Insekti dimron n
stadin e pronimfs n fiqt e egr t ngelur
n pem dhe q quhen mbajts. N
pranver n pemt e fiqve t egr formohen
frutat e rinj. Insekti i cili e plotsoi ciklin e
vet, del nga dimrimi dhe i vendos vezt n
frutat e rinj t egr q quhen profiqt.
Profiqt kan 200-300 lule mashkullore n
fillim dhe 1000-1500 lule femrore
krezshkurtra n thellsi afr bishtit.
Blastophaga futet n frut dhe depoziton
vezt n lulet femrore. Vezt japin
pronimfat dhe m von insekt t rritur i cili
duke dal nga fiku i egr, merr pjalmin e
luleve mashkullore. Insekti futet n frutat e
fikut t but dhe n prpjekje pr t lshuar
vezt transporton pjalm n lulet femrore
krezgjata dhe realizon kshtu pjalmimin e
kryqzuar.
Pr realizimin e pjalmimit t kryqzuar tek
fiqt e but sht e nevojshme q n
pemtore t ket disa pem t fikut t egr
ose t kryhet martesa e fikut duke
vendosur vargje me fiq t egr (para daljes
s mizs) n pemn e fikut t but. Ky
proces mund t prsritet 3-4 her. N disa
vende bhet edhe rritje artificiale e mizs
dhe lshim i tyre n pemtore.

96

Pemetari Speciale

Klima dhe toka

Fiku sht bim subtropikale gjethe rnse
ndaj shkon mir n zonn e ullirit me klim
t but. Temperaturat e ulta (nn 0C)
dmtojn vegjetacionin e bims kurse,
temperaturat nn -10C dmtojn edhe pjest
drunore dhe sistemin rrnjor. Fiku jep
prodhim me cilsi kur temperatura mesatare
e vers sht 30C, ndrsa temperaturat e
larta t ksaj stine (40C) jan t dmshme
pasi fiqt bhen lkuror t fort. Shirat n
kohn e pjekjes jan t dmshm pasi
dmtojn frutin duke shkaktuar plasaritje
dhe kalbzime t tij.
Fiku prodhon edhe n toka t thata, ranore,
gurishtore mjafton q rrnjt t mund t
deprtojn n tok. Duron prqindjen e lart
t kalciumit dhe t kriprave n tok.
Natyrisht prodhon mir e me cilsi n toka
t pasura dhe t kulluara.
Shtimi i fikut
Shtimi i fikut bhet me copa t drunjzuara
q merren me gjith maj nga lastart 1vjear. Copat me gjatsi 30-40 cm mbillen
n vjesht ose hert n pranver duke ln
sythin e majs t zbuluar. Mnyra t tjera
shtimi jan: me copa t gjelbrta n sistem
mjegullimi, me far dhe shartim me syth n
form T t prmbysur dhe me kamza ose
fundak t rrnjzuar.
Ngritja e pemtores dhe forma e kurors
Pr ngritjen e pemtores bhet zgjedhja e
kultivarit dhe bimve pjalmuese t egra. N
vazhdim kryhet prgatitja e pemtores
(pastrime, punime, sistemime, etj.).
Distancat e mbjelljes jan 5-10 X 5-10 m.
Preferohen distanca t mdha kur pemtorja
sht e ujitshme dhe distanca t vogla kur

nuk aplikohen ujitje. Pemt mbillen n

dimr kur nuk ka rrezik ngricash dhe n
pranver n zonat me ngrica.
Fiku mund t kultivohet si pem ose si
shkurre n varsi t dshirs s prodhuesit.
Zakonisht kultivohet si pem duke i dhn
form kupore t lir me 5-6 deg skeletore
dhe shum deg t dyta e t treta. Mund ti
jepet edhe form e lir sferike.
Krasitja prodhuese
Krasitja prodhuese realizon kryesisht rrallim
t lastarve n mnyr q t sigurohen
kushte t mira ajrimi e dritzimi, prodhim i
knaqshm si dhe vegjetacion pr vitin e
ardhshm. Shkurtimet kryhen nj her n 23 vjet n deg t zhvilluara me synim
formimin e degzimeve ansore dhe
evitimin e vendosjes s prodhimit larg n
periferi t kurors. Shkurtimet duhet t jen
tepr t kujdesshme pasi mund t shkaktojn
vones n pjekjen e frutave.
Vjelja dhe ruajtja e frutit
Frutat duhet t mblidhen n stadin e duhur t
pjekuris kur shkputen me lehtsi nga
pema. Frutat mblidhen n mngjes duke
prdorur doreza pasi lngu latex i fikut
shkakton eksitime t lkurs. Frutat e vjel
vendosen n tellaro njshtresore me kujdes
q t mos goditen e shtypen. Fiqt e freskt
mund t ruhen n frigorifer n temperaturn
0C dhe lagshtin 85-90% pr 10 dit. Fiqt
pr tharje mblidhen t tejpjekur, vendosen
n tellaro dhe thahen n diell. Fiqt e that
vargzohen ose paketohen, ruhen dhe
tregtohen pr nj koh t gjat.

97

Pemetari Speciale

Dmtuesit e fikut
Dmtuesit kryesor t fikut jan breshkzat,
miza mesdhetare, nematodet dhe insekte t
tjera si lepidopter t vegjl Phodia dhe
Ephestia.

Prdorimi: pr konsum t freskt dhe

industri.
Veori biologjike: sht kultivar q
prodhon 1 her n vit dhe ka nevoj pr
kaprifikim.

Kultivart
Kultivart e fikut ndahen sipas prodhimit: n
ata njhersh dhe dyhersh; sipas ngjyrs s
lkurs: n fiq t bardh e t zinj; sipas
prdorimit: n fiq pr konsum t freskt,
tharje dhe t dyja s bashku. Kultivart
kryesor t fikut jan:

Fiku i Lezhs
Origjina: kultivar autentik i Lezhs.
Fruti: sht i madh (80-90 gr) n form t
rrumbullakt me bisht t gjat. Fruti ka
ngjyr t hirt me pika gri dhe plasaritje t
lkurs. Tuli sht i kuq n roz, i mbl, i
shijshm dhe ka 21 % lnd t that.
Koha e pjekjes: 20 Gusht
Prdorimi: pr konsum t freskt.
Veori biologjike: sht kultivar q
prodhon 1 her n vit.

Krec i zi
Origjina: kultivar autentik i Tirans dhe
shtrihet n zonn e Shqipris s mesme.
Fruti: sht mesatarisht i madh (45-50 gr)
n form rrumbullake dhe plloak n an t
kundrt t bishtit i cili sht i shkurtr. Fruti
ka ngjyr t zez n patlixhan dhe plasaritje
t leht. Tuli sht i kuq n roz, i mbl, i
shijshm dhe ka 20 % lnd t that.
Koha e pjekjes: fundi i Qershorit
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
industri
Veori biologjike: sht kultivar q
prodhon 2 her n vit dhe ka nevoj pr
kaprifikim.
Krec i bardh
Origjina: kultivar autentik i Tirans dhe
shtrihet n zonn e Shqipris s mesme.
Fruti: sht mesatar, i zgjatur dhe plloak
n maj. Fruti ka ngjyr t bardh dhe
plasaritje t lkurs. Tuli sht i kuq n roz,
i mbl, i shijshm dhe ka 20 % lnd t
that.
Koha e pjekjes: Gusht

Bradashesh (Fiku i lasht)

Origjina: kultivar autokton Elbasani dhe
shtrihet n zonn e Shqipris s mesme,
Tiran, Shkodr, etj.
Fruti: sht i madh (45-50 gr) n form t
rrumbullakt pak i zgjatur dhe plloak n
maj. Fruti ka ngjyr vjollc n blu dhe
plasaritje t leht. Tuli sht i kuq n roz, i
mbl, i shijshm.
Koha e pjekjes: fundi i Qershorit
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
industri.
Veori biologjike: sht kultivar q
prodhon 2 her n vit.
Patlixhan
Origjina: kultivar Shkodran por shtrihet
edhe n zona t tjera si Tiran, Prmet,
Elbasan, etj.
Fruti: sht i mesatar (45-60gr) n form t
zgjatur. Fruti ka ngjyr t zez n patlixhan
dhe plasaritje t leht kur piqet. Tuli sht i

98

Pemetari Speciale

kuq n roz, i mbl, i shijshm dhe ka 19 %

lnd t that.
Koha e pjekjes: Gusht-Shtator
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
industri.
Veori biologjike: sht kultivar q
prodhon 1 her n vit dhe ka nevoj pr
kaprifikim.
Kultivart pr tharje
Bajun
Origjina: kultivar q shtihet n zonn e
Tirans, Lezhs, Shkodr, etj.
Fruti: sht mesatar (50-60 gr) n form t
rrumbullakt dhe plloak n an t kundrt
t bishtit i cili sht i shkurtr. Fruti ka
ngjyr t gjelbr n t verdh, me pika gri
dhe plasaritje t leht. Tuli sht i kuq n
roz, i mbl, i shijshm dhe ka 23 % lnd
t that.
Koha e pjekjes: fundi Gushti-fillim Shtatori
Prdorimi: pr konsum t freskt, tharje
dhe industri
Veori biologjike: sht kultivar q
prodhon 1 her n vit dhe ka nevoj pr
kaprifikim.
Kallamata
Origjina: kultivar grek q shtrihet n zonn
e Shqipris s jugut, etj.
Fruti: sht mesatar i madh n form t
rrumbullakt dhe plloak. Fruti ka ngjyr t
gjelbr n t verdh dhe plasaritje t leht.
Tuli sht i kuq n roz, i mbl, i shijshm
dhe ka 20 % lnd t that.
Koha e pjekjes: fundi i Gushtit fillimi i
Shtatorit
Prdorimi: pr konsum t freskt, tharje
dhe industri.

Veori biologjike: sht kultivar q

prodhon 1 her n vit dhe ka nevoj pr
kaprifikim.
Perdhikul
Origjina: kultivar q shtrihet n zonn
bregdetare.
Fruti: sht i vogl, me ngjyr t bardh n
t gjelbr dhe me plasaritje t leht. Tuli
sht i trndafilt, i mbl, i shijshm dhe ka
24-25 % lnd t that.
Koha e pjekjes: Gusht
Prdorimi: tipik pr tharje, konsum t
freskt dhe industri.
Veori biologjike: sht kultivar q
prodhon 1 her n vit dhe ka nevoj pr
kaprifikim.
Tivaras
Origjina: kultivar q shtrihet n zonn
Mirdit, Puk, Shkodr, Lezh, etj.
Fruti: sht mesatar n form kmbane me
ngjyr t bardh n t verdh dhe plasaritje
t leht. Tuli sht i trndafilt, i mbl, i
shijshm dhe ka 20-23 % lnd t that.
Koha e pjekjes: Gusht -Shtator
Prdorimi: pr konsum t freskt, tharje
dhe industri.
Veori biologjike: sht kultivar q
prodhon 1 her n vit dhe nuk ka nevoj pr
kaprifikim.
Stambolli
Origjina: kultivar q shtrihet n zonn e
Beratit, Lushnjes, etj.
Fruti: sht mesatar (50-60 gr) n form t
rrumbullakt, me ngjyr t bardh n t
verdh dhe plasaritje t leht. Tuli sht i
trndafilt, i mbl, i shijshm dhe ka 21 %
lnd t that.

99

Pemetari Speciale

Koha e pjekjes: Gusht -Shtator

Prdorimi: pr konsum t freskt, tharje
dhe industri.
Veori biologjike: sht kultivar q
prodhon 1 her n vit dhe nuk ka nevoj pr
kaprifikim.
Roshnikas
Origjina: kultivar i prhapur n Berat.
Fruti: sht mesatar (40-60 gr) n form t
rrumbullakt e plloak, me ngjyr t bardh
n t verdh, me bisht t shkurtr dhe
plasaritje t leht. Tuli sht i bardh n t
trndafilt, i mbl, i shijshm dhe ka 24-28
% lnd t that.
Koha e pjekjes: Gusht -Shtator
Prdorimi: pr konsum t freskt, tharje
dhe industri.
Veori biologjike: sht kultivar q
prodhon 1 her n vit.
Kraps i zi
Origjina: kultivar n Shqiprin e mesme si
Tiran, Elbasan, etj.
Fruti: sht i madh n form t zgjatur e
plloak, me ngjyr t zez dhe plasaritje t
leht kur piqet. Tuli sht i kuq n roz, i
mbl dhe i shijshm.
Koha e pjekjes: fundi i Qershorit.
Prdorimi: pr konsum t freskt dhe
industri.
Veori biologjike: sht kultivar q
prodhon 2 her n vit dhe ka nevoj pr
kaprifikim.
Kultivar t tjer fiku jan: Celeste, Brown
Turkey, Mission, Lemon, Rimpson,
Magnolia, Kadota, Hunt, etj.

5. 5. Shega
(Punica Granatum)
Historiku dhe prhapja
sht bim me origjin nga vatrat e
Azerbajxhanit, Iranit dhe Afganistanit.
Shega sht kultivuar qysh n kohrat
prehistorike nga egjiptiant, grekt dhe
ilirt. N mesjet u prhap n Evropn JugPerndimore, Azi dhe m von n Amerik.
N Shqipri sht e prhapur pothuajse
kudo n zonat kodrinore e malore. M
shum gjendet n zonat e ullirit, si prgjat
bregdetit nga Shkodra n Sarand, ashtu
edhe n brendsi n Elbasan, Tepelen, etj.
Vlerat
Lngu i shegs sht prdorur qysh n koh
t lashta pr vlerat e larta ushqyese kurative.
Ai prmban 4-21 % sheqer, acid citrik,
vitamina e tanin. Shega konsumohet e
freskt por edhe prdoret pr prodhimin e
lngjeve. Lkura e saj prmban tanin, lnd
ngjyrosse dhe fitoncide.
Klasifikimi botanik
Futet n rendin apo familjen Punicaceae,
gjinin dhe specien Punica Granatum L.
(2x=16 kromozome).
Prshkrimi i pems dhe veorit
biologjike
Pema rritet si shkurre n lartsin 3-5 m.
Trungu dhe degt kan ngjyr t hirt dhe
jan t pajisura me gjemba.

100

Pemetari Speciale

Gjethet jan t vogla, t thjeshta, me ngjyr

t kuqrremt n t gjelbr nga sipr dhe m
t hapur n siprfaqen e poshtme

Fruti sht i madh, n form t

rrumbullakt ose t shtypur, me ngjyr t
ndryshme q variron nga e verdha n t
kuqe. Fruti ka perikarp t lmuar dhe n
brendsi ka dhomza t mbushura me kokrra
t vogla, t kuqe, t lngshme.

Lulet jan t mdha me ngjyr t kuqe t

hapur dhe dalin n grumbuj ose t vetmuara
n maj t degzave t reja.
Lulzimi lidhja - zhvillimi i frutit
Shega lulzon n pranver dhe jep dy tipe
lulesh: a) lule cilindrike q elin n Maj mbi
degza nj-vjeare q m von japin fruta
dhe b) lule t vogla n form zile q dalin n
Qershor n majn e degzave t reja dhe q
nuk japin fruta. Lulet e shegs jan
autofertile.

101

Pemetari Speciale

Fruti piqet n muajt Shtator-Tetor. Shega

futet n prodhim n vitin 4-5-t pas
mbjelljes dhe prodhon mir pr 30-40 vjet.
Ajo ka aftsi riprtritse t kurors me an
t kamzave q nxjerr nga sytha t fjetur t
qafs s rrnjs.
Klima dhe toka
Shega sht e rajonizuar dhe prodhon mir
n zonat e ullirit. M.gj.s u qndron
temperaturave t ulta deri n -20C, kushte
m t favorshme ajo gjen n zonn
bregdetare dhe kodrinore t ult ku
temperatura gjat dimrit nuk zbret nn 10C, -12C.
Shega shkon mir n toka subargjilore t
mesme, t pasura n element ushqyes, por
mund t kultivohet edhe n toka gurishtore.
Ajo sht rezistent ndaj thatsirs.
Shtimi i shegs
Shtimi bhet duke br copa me gjatsi 2530 cm, 1-2 vjeare q merren nga bima
mm n periudhn Nntor-Dhjetor. Mnyr
tjetr shtimi sht ajo me kamza ose fundak
t rrnjzuar q merren nga bima mm dhe
mbillen n periudhn e dimrit ose hert n
pranver.
Ngritja e pemtores dhe forma e kurors
Pas prgatitjes s ngastrs (pastrime,
punime, sistemime) kryhet mbjellja e
bimve n pemtore n distanca 4-6 x 4-6 m
n varsi t kultivarit dhe kushteve t
kultivimit.
Shega zakonisht kultivohet si shkurre n
varsi t dshirs s prodhuesit, duke i
dhn form t lir sferike ose globoze.
Krasitja prodhuese

Me krasitjen prodhuese kryhet kryesisht

rrallim i lastarve n mnyr q t sigurohen
kushte t mira ajrimi e dritzimi, prodhim i
knaqshm dhe vegjetacion pr vitin e
ardhshm. Gjithashtu, me kalimin e viteve
mund t kryhen ndrhyrje pr riprtritje t
kurors me an t rrallimeve dhe prerjeve t
degve t dendura, t dmtuara, t thata,
thithakve, etj.
Vjelja dhe ruajtja e frutit
Frutat duhet t mblidhen n stadin e duhur t
pjekuris kur kan marr ngjyrn e
kultivarit, prqindjen e sheqerit dhe shijen
karakteristike. Shegt ruhen dhe tregtohen
pr nj koh t gjat (2-6 muaj).
Kultivart
Biotipet e shegs n vendin ton jan t
shumt dhe kan marr emrtime sipas
zonave ku jan m shum t prhapura. M
shum t njohura jan shega Devedishe e
Shkodrs, shega Elbasanase, ajo e Tirans, e
mbla e Beratit, e Lezhs, e Vlors, etj.
Shega Devedishe sht shum e prhapur n
Shkodr por dhe n zona t tjera. Ajo ka
frut mesatar, me perikarp lkuror, me
hapsira t mdha e t mbushura plotsisht
me kokrra t kuqe. Piqet n Shtator-tetor dhe
ruhet gjat deri n pranver.

5.6. Hurma
(Diospyrus kaki L.)
Historiku dhe prhapja
sht bim me origjin nga Kina. N
gjendje t egr gjendet n shum vende
mesdhetare, n Azin e vogl dhe Afrikn
veriore. N Shqipri ka ardhur n vitin 1911
n Elbasan nga Turqia. M shum gjendet

102

Pemetari Speciale

n zonat e ullirit si Tiran, Elbasan, Lushnje,

Berat, Fier, etj.
Vlerat ushqyese
Frutat e hurms prdoren t freskta dhe t
prpunuara. Ato jan t pasura n sheqer
pasi e prmbajn 13-19 %. Gjithashtu jan t
pasura n vitamina A,C, tanin dhe kripra
minerale 0,7 %.

Klasifikimi botanik
Hurma futet n familjen Ebanaceae, gjinin
dhe specien Diospyrus kaki L.(2x=30, 60,
90 kromozome). N t njjtn familje
numrohen mbi 200 specie t ksaj gjinie.
Speciet m t rndsishme tek ne jan:
1.Diospyrus lokus L.(hurma e egr). Ka
gjethe eliptike t zgjatura, lulzon n Maj
dhe i pjek frutat n Nntor. Frutat jan
shum t vegjl, t verdh dhe me fara t
mdha. Kjo specie prdoret m shum pr
nnshartes.
2.Diospyrus virginiana L. Kjo sht shum e
egr e cila prdoret si nnshartes sidomos
n zona t ftohta.
3.Diospyrus kaki L.(hurma e but). Ka
dhn shumicn e kultivarve t njohur n
prodhim. Gjethet jan t mdha, eliptike ose
t rrumbullakta me ngjyr t gjelbr nga

sipr dhe m t hapur n siprfaqen e

poshtme. Frutat jan t mdha me ose pa
fare (partenokarpik).
Veorit biologjike
Hurma sht drufrutor monoik dhe diotik
(pologame). Kshtu ka hurma q kan vetm
lule mashkullore, vetm lule femrore, lule
hermafrodit ose n t njjtn pem mund t
ket t dy tipet e luleve. Kur lulet femrore
nuk pllenohen japin fruta (akene) pa far
(parthenokarpik) q nuk konsumohen
menjher pas vjeljes, kurse n rastin e
pjalmim-pllenimit t luleve femrore frutat
jan me far dhe mund t konsumohen
menjher pas vjeljes sepse, nuk shkaktojn
rrudhosje t gojs pasi prmbajtja e tanins
dhe fenoleve q e shkaktojn at, sht e
ult.
Hurma prodhon degza frutore 1-vjeare
dhe n lastar t vitit. Ajo futet n prodhim
n vitin 3-4-t pas mbjelljes s fidanit n
pemtore dhe prodhon mir pr shum vite
pasi, sht drufrutor me jetgjatsi t madhe
deri dhe shekullore.
Klima dhe toka
Hurma kultivohet kryesisht n zonn
mesdhetare me klim t freskt. Ajo u
qndron temperaturave t ulta deri -17C
dhe nuk dmtohet nga ngricat e hershme t
pranvers pasi, ka lulzim t von. Faza e
lidhjes dhe stadet e para t zhvillimit t frutit
jan kritike pr prodhimin pasi, pema ka
nevoj pr lagshti toksore dhe ajrore gjat
ksaj periudhe.
Hurma preferon toka subargjilore t mesme
dhe aluvionale, t pasura me elemente
ushqyese dhe te kulluara.

103

Pemetari Speciale

Shtimi i hurms
Shtimi i hurms bhet me far dhe me
shartim t nnshartess me kalem me arje
ose me kalem nn lkur.
Forma e kurors
Hurma zakonisht kultivohet me form
kupore ose kupore t prmirsuar. Me
krasitjen prodhuese kruhet kryesisht rrallim i
lastarve dhe thithakve n.m.q t sigurohen
kushte t mira ajrimi e dritzimi. Gjithashtu
kryhen prerje t degve t dendura, t
dmtuara, t thata, thithakve, etj.
Vjelja dhe ruajtja e frutit
Frutat vilen n stadin kur kan marr
ngjyrn e kultivarit, prqindjen e sheqerit
dhe shijen karakteristike. Hurmat ruhen dhe
tregtohen pr 2-3 muaj.
Kultivart
Sot njihen mbi 800 kultivar t hurms por
rreth 90 prej tyre paraqesin vlera prodhimi.
Klasifikime t kultivarve t hurms jan
br n baz t ngjyrs s tulit, prmbajtjes
s taninave dhe sipas tipit t luleve n pem.
Kshtu sipas prmbajtjes s taninave
kemi:
a)kultivar me prmbajte t lart tanine:
Costata, Farmacista honorati.
b)kultivar me prmbajte t ult tanine:
Kaki Tipo, Aman kaki, Zenxhi maru etj.
Sipas tipit t luleve kemi:
a)kultivar q japin lule femrore dhe kur
ato pjalmohen japin fruta me far q mund
t konsumohen menjher pas vjeljes, kurse
kur
nuk
pjalmohen
japin
fruta
partenokarpik taninoz dhe q konsumohen

m von, pas pjekjes s plot. Kultivar t

till jan Tipo dhe Aman Kaki.
b)kultivar
q
japin
vetm
fruta
partenokarpik.
c)kultivar q japin t dy tipet e luleve n t
njjtn pem dhe frutat e tyre prmbajn 1-8
fara, kan tul ngjyr kafe, t mbl dhe
mund t konsumohen menjher pas vjeljes
(Zenxhi-Maru).
Kaki tipo (Elbasanase)
Prhapja: Elbasan, Tiran, Vlor, Lushnje,
Fier dhe Berat.
Pema: sht shum e zhvilluar dhe
prodhimtare. Ajo jep lule funksionale
femrore (thekt t pazhvilluara).
Fruti: mesatarisht i madh, n form globoze
t zgjatur. Frutat e papllenuar kan ngjyr
portokalli t cips dhe t tulit dhe
konsumohen vetm pasi zbuten, kurse frutat
e pllenuara kan ngjyr kafe n kanell t
tulit, i cili sht i mbl, i shijshm dhe
konsumohet pas vjeljes.
Koha e pjekjes: fundi i Tetorit.
Aman kaki (Valiasi)
Prhapja: Elbasan, Tiran, Fushkruj, etj.
Pema sht e zhvilluar dhe prodhimtare.
Ajo jep lule funksionale femrore dhe fruta
me fare ose dhe partenokarpik.
Fruti: shum i madh, n form globoze t
shtypur n maj. Frutat e papllenuar kan
ngjyr portokalli t cips dhe t tulit, kurse
frutat e pllenuar kan ngjyr kafe n kanell
t tulit.
Koha e pjekjes: fundi i Tetorit
Zenxhi-Maru (farzeza)
Prhapja: Elbasan, Tiran, Vlor, Lushnje.

104

Pemetari Speciale

Pema: sht shum e zhvilluar, me kuror

globoze dhe prodhimtare. Ajo jep lule
hermafrodit por dhe femrore t cilat me
pllenim japin fruta me far.
Fruti: mesatarisht i madh (150 gr), n form
sferike t zgjatur dhe i plot n maj. Frutat
e pllenuar kan ngjyr portokalli me vija
rrethore t zeza dhe nj katrkndsh t zi n
maj. Tuli ka ngjyr kafe n kanell, i cili
sht i mbl, i shijshm dhe konsumohet
pas vjeljes. Ky kultivar pjalmon hurmat e
tjera pasi prodhon mjaft lule mashkullore.
Koha e pjekjes: dhjetditshi i pare i
Tetorit.
Farmacista honorati (Beratase)
Prhapja: Berat, Vlor, Lushnje, Tiran,
etj.
Pema: sht shum e zhvilluar dhe
prodhimtare. Ajo jep lule funksionale
femrore.
Fruti: i vogl deri mesatar, n form konike
dhe t brinjzuar. Frutat kan ngjyr
portokalli. Tuli ka ngjyr portokalli dhe
prmban shum tanin. Frutat qndrojn
gjat n pem (n varsi t ekzistencs
farave) edhe pas rnies s gjetheve.
Koha e pjekjes: Dhjetor.
Costata
Prhapja: Berat, Vlor, Lushnje, Tiran,
etj.
Pema: sht e zhvilluar dhe prodhimtare.
Ajo jep lule funksionale femrore (thekt t
pazhvilluara).
Fruti: i vogl deri mesatar, n form konike
dhe t brinjzuar. Frutat kan ngjyr t
portokalli. Tuli ka ngjyr portokalli dhe
prmban shum tanin (n varsi t
pllenimit).

Koha e pjekjes: Nntor-Dhjetor.

Kira kaki (Ajazma)
Pema: sht e zhvilluar dhe prodhimtare.
Ajo jep lule funksionale femrore (thekt t
pazhvilluara).
Fruti: mesatar, n form t rrumbullakt
dhe t brinjzuar. Frutat kan ngjyr t
verdh. Tuli ka ngjyr portokalli dhe
prmban shum tanin. Frutat e pllenuar
jan m t mbl.
Koha e pjekjes: fundi i Tetorit.
5.7. Nespulla (Mushmolla verore)
(Eribotrya japonica)
Historiku dhe prhapja
Nespola sht bim me origjin nga rajonet
e Lindjes s Largt (Kina). N Shqipri m
shum gjendet n zonat e ullirit si Lushnje,
Berat, Fier, Vlor, etj., kurse n zona t
ftohta kultivohet si bim dekorative.
Vlerat
Frutat e nespols prdoren t freskta dhe
kan vlera t larta ushqyese. Ato prmbajn
9-13 %. Gjithashtu jan t pasura n acide
organike, vitamina A,C, tanin dhe kripra
minerale.
Klasifikimi botanik
Nespola futet n familjen Rosaceae
(trndafilore), gjinin dhe specien Eribotrya
japonica.
Prshkrimi i pems dhe veorit
biologjike
Pema sht drufrutor tipik mesdhetar me
lartsi 4-6 m.
Gjethet jan t mdha, me ngjyr t gjelbr
t errt nga sipr dhe t gjelbr t hapur n
siprfaqen e poshtme.

105

Pemetari Speciale

Lulet dalin t bashkuara nga degza 1vjeare.

Fruti ka form t rrumbullakt n vezak,
ngjyr t verdh me 1-3 fara t mdha t
vendosura n qendr t tij. Frutat piqen n
fund t Prillit -15 Maj.
Frutifikimi i pems fillon n vitin 4-5-t pas
mbjelljes, kurse prodhimi i plot pas 10-15
vjetsh. Disa kultivar jan autofertil, t
tjer jan autosteril dhe kan nevoj pr
pjalmim t kryqzuar.
Klima dhe toka
Nespola kultivohet kryesisht n zona me
klim t but. Ajo u qndron temperaturave
t ulta deri -10C dhe nuk frutifikon n
zona t ftohta.
Nespula preferon toka subargjilore t
mesme, t pasura me elemente ushqyese dhe
t kulluara. Nuk shkon mir n toka t
kripura e ato t rnda dhe t
paprshkueshme.
Shtimi i nespols
Shtimi i saj bhet me far dhe me shartim t
nnshartess ose me copa. Si nnshartes
mund t prdoren:
Franco: nnshartes farore e nespols q ka
afinitet t mir me t gjith kultivart;
Anger: copat e rrnjzuara t ktij kloni t
ftoit kan afinitet me disa kultivar t
nespols.
Forma e kurors
Nespola zakonisht kultivohet me form
kupore ose globoze shum e degzuar. Me
krasitjen prodhuese kruhen ndrhyrje t
lehta pr ruajtjen e kurors dhe sigurimin e
kushteve t mira ajrimi e dritzimi.
Gjithashtu kryhen prerje t degve t

dendura, t dmtuara, t thata, thithakve,

etj.
Vjelja dhe ruajtja e frutit
Frutat duhet t mblidhen n stadin kur kan
marr ngjyrn e kultivarit, prqindjen e
sheqerit dhe shijen karakteristike. Frutat
vilen n fillim t Majit dhe prdoren
kryesisht pr konsum t freskt.
Kultivart
Angelino
Pema sht mesatarisht e zhvilluar dhe
prodhimtare. Lulzon n mesin e Nntorit.
Fruti: sht mesatarisht i madh (37gr), n
form globoze t zgjatur, me ngjyr t
verdh portokalli. Tuli ka ngjyr t verdh
portokalli, sht i mbl, i shijshm dhe
prmban 3-4 fara.
Koha e pjekjes: fundi i Majit
Konsiderata: ky kultivar vlersohet pr
rezistenc n transport dhe ruajtje.
Gjigandi i Bardh
Pema sht mesatarisht e zhvilluar, me
kuror t hapur dhe prodhimtare. Lulzon
dekadn e dyt t Nntorit.
Fruti: sht i madh (55gr), n form
cilindrike globoze t zgjatur, me ngjyr t
verdh portokalli t ndritshme. Tuli ka
ngjyr t bardh n krem, sht i mbl, i
shijshm dhe prmban 3-4 fara.
Koha e pjekjes: fundi i Majit
Konsiderata: ky kultivar vlersohet pr
cilsin e frutave.
Frutmadhi
Pema sht mesatarisht e zhvilluar dhe
prodhimtare. Lulzon n mesin e Nntorit.
Fruti: sht mesatarisht i madh (35gr), n
form rrumbullake, me ngjyr t verdh

106

Pemetari Speciale

portokalli. Tuli ka ngjyr t verdh

portokalli, sht i mbl, i shijshm dhe
prmban 3-4 fara.
Koha e pjekjes: fundi i Majit
Konsiderata: ky kultivar vlersohet pr
hershmri dhe cilsi t frutave.
Palermo
Pema sht mesatarisht e zhvilluar dhe
prodhimtare konstante. Lulzon n dekadn
e par t Nntorit.
Fruti: sht i madh (45 gr), n form
globoze, me ngjyr t verdh portokalli. Tuli
ka ngjyr t bardh n krem, sht i mbl, i
shijshm dhe prmban mesatarisht 4-5 fara.
Koha e pjekjes: fillim Qershori.
Konsiderata: ky kultivar vlersohet pr
cilsi t frutave.
Precoce di Palermo
Pema sht mesatarisht e zhvilluar dhe
prodhimtare konstante. Lulzon n dekadn
e dyt t Nntorit.
Fruti: sht mesatarisht i madh (38gr), n
form globoze, me ngjyr t verdh
portokalli. Tuli ka ngjyr t bardh n krem,
sht i mbl, i shijshm dhe prmban
mesatarisht 4 fara.
Koha e pjekjes: fillim Qershori.
Konsiderata: ky kultivar vlersohet pr
cilsin e frutave.
Tanaka
Pema sht mesatarisht e zhvilluar dhe
prodhimtare konstante. Lulzon n dekadn
e tret t Nntorit.
Fruti: sht mesatarisht i madh (35gr), n
form globoze, me ngjyr t verdh
portokalli. Tuli ka ngjyr t verdh
portokalli, sht i mbl, i shijshm, i fort,

aromatik dhe prmban mesatarisht 3 fara t

vogla.
Koha e pjekjes: fundi i Majit.
Konsiderata: ky kultivar vlersohet pr
cilsin e frutave, hershmri t pjekjes,
qndrueshmri n transport e ruajtje.
5. 8. Mushmolla dimrore (Mallmua)
(Mespilus germanica)
Historiku dhe prhapja
Mushmolla sht bim me origjin nga
Kaukazi dhe prej andej sht sjell n
Evrop e Ballkan. N Shqipri sht pak e
prhapur n zona si: Tiran, Shkodr,
Lushnje, Fier, Vlor, Sarand.
Vlerat
Frutat e mushmolls prdoren kryesisht pr
konsum. Ato prmbajn sasira t vogla
sheqernash, acide organike, vitamina,
pektin dhe tanin.
Klasifikimi botanik
Futet n familjen Rosaceae (trndafilore),
gjinin dhe specien Mespilus germanica.
Prshkrimi i pems dhe veorit
biologjike
Pema sht drufrutor me trup t ult si
shkurre me lartsi 3-5 m.

107

Pemetari Speciale

Lulet jan t mdha dhe dalin n maj t

degzave frutore.

Fruti sht i madh, 2-3 cm diametr, n

form globoze, i pushzuar, me ngjyr kafe
dhe n brendsi ka 5 fara t mdha.

Lulet e mushmolls jan autofertile.

Mushmolla hyn n prodhim n vitin 3-5-t
pas mbjelljes dhe prodhon mir 30-40 vjet.

Klima dhe toka

Mushmolla sht
pem shum
e
qndrueshme dhe nuk ka krkesa t mdha
pr tu kultivuar. Ajo shkon mir n zona me
klim mesdhetare dhe n shum tipe tokash,
me prjashtim t atyre shum t thata dhe
shum t lagura e t rnda.
Shtimi i Mushmolls
Shtimi i saj bhet me fara dhe me shartim n
fidanishte ose me copa.
Vjelja dhe ruajtja e frutit
Frutat mblidhen n periudhn Tetor-Nntor
dhe ruhen mir gjat gjith dimrit. N
momentin e vjeljes frutat jan tulforta, me
ngjyr t verdh trndafili dhe t pasura me
tanin. Gjat periudhs s ruajtjes futi
zbutet, merr ngjyr kafe dhe arom t
kndshme n saj t proceseve biokimike t
pjekjes dhe fermentimit.

108

Pemetari Speciale

PYETJE
1. Vlerat e bajames. Karakteristikat biologjike dhe kushtet per kultivimin e saj.
2. Vlerat ushqimore te pistakut dhe karakterstikat morfobiologjike.
3. Cilat jan kushtet klimatiko-toksore n t cilat kultivohet geshtenja.
Karakterstikat e bimes.
4. Cilat jan karakterstikat klimatiko-toksore n t cilat zhvillohet kutura e
fikur. Kultivart e tij.
5. Vlerat ushqimore, karakteritikat e bimes, gjethes dhe lules se Sheges. Vlerat
pozitive te saj.
6. Karakteristikat e kulturs s hurms dhe vespulles. Vlerat ushqimore t tyre.
7. Mushmolla dimerore. Karaktersitikat e bims dhe vlerat ushqimore te saj.

109

Pemetari Speciale

LITERATURA
Abeles, F.B. 1973. Ethylene in plant biology. Academic Press, New York.
Anet, E.F.L.J. 1972. Superficial scald, a functional disorder of stored apples. XI. Effect of
maturity and ventilation. J. Sci. Food Agr. 23 : 763-769.
Anet, E.F.L.J. 1972. Superficial scald, a functional disorder of stored apples. VIII. Volatile
products from the autooxidation of farnesene J. Sci. Food Agr. 23 : 605-608.
Anet, E.F.L.J. 1974. Superficial scald, a functional disorder of stored apples. IX. Apple
antioxidants. J. Sci. Food Agr. 25 : 299-304.
Anderson, R.E. and R.W. Penney. 1975. Intermittent arming of peaches and nectarines stored in
controlled atmosphere or air. J. Amer. Hort. Sci. 100 : 151-153.
Bangerth, F. 1979. Calcium related physiological disorders of plants. Ann. Rev. of
Phytopathology 17 : 97-122.
Bramlage, W.J., M. Drake and J.H. baker. 1974. Relatioship of calcium content to respiration
and postharvest condition of apples. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 99 : 376-378.
Bramlage, W.J. 1982. Chilling injury of temperate origin. HortScience 17 (2) : 165-169.
Bramlage, W.J. and S. Meir. 1990. Chilling injury of crops of temperate origin, p. 37-49.In :
C.Y.Wang (ed.).Chilling injury of horticultural crops. CRC Press, Boca Raton, Fla.
Ben-Arie,R.,S.Lavee and S. Guelfat-Reich. 1970. Control of wooly breakdown of Elberta
peaches in cold storage by intermittent exposure to room temperature. J. Amer. Soc. Hort. Sci.
95 : 801-803.
Boardman, N.K. 1977. Comparative photosynthesis of sun and shade plants. Annu. Rev. Plant.
Physiology. 28 : 355-377.
Bruce H. Barritt, Curt R, Rom, Kurt R. Guelich, S.R. Drake, and Marc A. Dilley, 1987. Canopy
position and light effects on spur, leaf, and fruit characteristics of Delicious apple. HortScience
22 : 402-405.
Cain, J.C. 1970. Optimum tree density for apple orchard. HortScience 5 : 232-234.
Chandler, H.W. 1957. Decidous Orchards (3d edition). Lea and Febiger, Philadelphia USA.
Chaplin, M.H., M.N. Westwood and A.N. Roberts. 1972. Effects of rootstock on leaf element
content of Italian prune (Prunus domestica L.). J. Amer. Soc. Hort. Sci. 97 : 641-644.
Childers, N.F. 1966. Fruit nutrition, 2nd ed. Horticultural Publications New brunswick, New
Jersey.
Childers,N.F. 1978. Trend toward high-density planting with dwarfed trees in decidous orchards.
Proc. Fla. State Soc. 91 : 34-36.

110

Pemetari Speciale

Couey, H.M. and M.W. Willliams. 1973. Preharvest application of ethephon on scald and quality
of stored Delicious apples. HortScience 8 : 56-57.
Dennis W.D. andJ. Woledge. 1983. The effect of shade during leaf expansion on photosynthesis
by white clover leaves. Ann. Bot. 51 : 111-118.
Dennis, F.G. 1973. Physiological control of fruit set and development with growth regulators.
Acta Horticulturae. 34 : 251-257.
Drawert, F. 1975. Formation des aromes a diffrents stades de lvolution du fruit ; enzymes
intervenant dans cette formation.In : facteurs et Rgulation de la Maturation des fruit, Colloques
Internationaux C.R.N.S. 238, Paris 1974,57-62.
Ferguson, I.B. 1984. Calcium in plant senescence and fruit ripening. Plant, cell and Environment
7 : 477-489.
Fidler, J. C., B.G. Willkinson, K.L. Edney and R.D. Sharples. 1973. The biology of apple and
pear storage. Commonwealth Agricultural Bureaux, Slough, England.7. fails B.S., A.J. Levins,
and J.A. Barden. 1992. Anatomy and morphology of sun and shade grown Ficus benjamina.
J.Amer. Soc. Hort.Sci. 107(5) : 754-757.
Fletcher, W.A. 1971. Growing chinesse gooseberries. A.R. Government printer, Wellington New
Zealand.
Goldenberg, N., S. Hammond and L. Firth. 1979. The bulk shipment of aplles : Inhibition of
superficial scald by oil-impregnated paper. J. Sci. Food Agr. 30 : 377-380.
Hartmann, T.H. and D.E. Kester. 1968. Plant propagation. (Prentice-Hall, Inc., Englewood
Cliffs, New Jersey).
Heinicke, D.R. 1975. High-density apple orchards-planting, training and prunning. USDA Agr.,
Hanbook No 458.
Ingle, M. And M.C. DSouza. 1989. Physiology and control of superficial scald of apples : A
Review. HortScience 24 (1) : 28-32. 8
Jackson, J.E. 1978. Utilization of light resourses by high density planting systems. Acta Hort. 65
: 61-70.
Jackson, J.E. 1980. Light interception and utilization by orchard systems. Hort. Rev. 2 : 208-267.
Leuty, S.J. and D.J. Pree. 1980. The influence of tree population and summer prunning on
producktivity, growth and quality of peaches. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 105 (5) : 702-705.
Little, C.R. and I.D. Peggie. 1987. Storage injury of pome fruit caused by stress levels of oxygen,
carbon dioxide, temperature and ethylene. HortScience 22 (5) : 783-790.
Lyons, J.M. 1973. Chilling injury in plants. Rev. Plant Physiology 24 : 445-466.

111

Pemetari Speciale

Lyons, J.M., D. Graham and J.K. Raison. 1979. Low temperature stress in crop plants. Academic
Press, Ne York.
Norton, R.A.,C.J. Hansen, J.O. Reilly and W.H. Hart. 1963a. Rootstocks for apricots in
California. Calif. Agr. Exp. Sta. Ext. Leaf 157.
Norton, R.A.,C.J. Hansen, J.O. Reilly and W.H. Hart. 1963b. Rootstocks for peaches in
California. Calif. Agr. Exp. Sta. Ext. Leaf 157.
Norton, R.A.,C.J. Hansen, J.O. Reilly and W.H. Hart. 1963d. Rootstocks for seet cherries in
California. Calif. Agr. Exp. Sta. Ext. Leaf 159
Papadopoulo-Mourkidou, E. 1991. Postharvest applied agrochemocals and their residues in fresh
fruits and vegetables. J. Assoc. Off. Anal. Chem. 74 (5) : 745-746.
Romani R.J. and Jennings W.G., 1971. Stone fruits. In : A.C. Hulme (ed). The biochemistry of
fruits and their products, vol. 2, Academic Press, N.Y., p. 411-436.
Sams, C. E. And J.A.Flore. 1982. The influence of age, position and environmental variables on
net photosynthetic rate of sour cherry leaves. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 107 : 339-344.
Simon, E.W. 1978. The symptoms of calcium deficiency in plants. New Phytol. 80 : 1-5.
Smith, R.L., and Toy, S.J., 1967. Effects of stratification and alternating temperatures on seed
germanition of the Chinese Cooseberry J. Amer. Soc. Fort. Sci.Vol 90 : 409-412.
Sharples, R.O. 1980. The influence of orchard nutrition on the storage quality of apples and
pears gron in the United Kingdom p. 17-28. In; D. Atkinson, J.E. Jackson, R.O. Sharples and
W.M. Waller (eds). Mineral nutrition of fruit trees. Butterworths Ltd., London.
Shewfelt, R.L. 1992. Response of plant membrane to chilling and freezing, p. 192-219. In; Y.Y.
Leshem (ed). The plant membrane: A biophysical approach. Kluwer Press Amsterdam.
Taskey E.J.B. and J.S. Shoemaker. 1972. Tree fruit production, second edition. (The AVI
Publishing Company, Inc., USA).
University of California, Division of Agr. Sciences. 1978. Almond Orchard Management. Priced
Publ. No 4092.
Wertheim S.J. and J.J. lemmens. 1973. Systemes de plantation pour Pommier et poir. La
Pomologie Francaise. XV (7).
Westwood, N.M. 1978. Temperate Zone Pomology. (W.H. Freeman and Co., San Francisco,
USA).
Woodroof, J.G. 1979. Tree nuts. AVI Publishing Company Inc. Westport, Conecticut, USA.
Baldini, E. dhe Scaramuzzi, F. Il pero. 1980.
Basso, M dhe Faccioli, F. 1978. Le principali prunge cultivate in Italia.
Breaudean, j. dhe Faure, Y. 1991. Atlas Darboriculture fruitiere, Volume 1,2,3,4.

112

Pemetari Speciale

Fraccosoli, S., etj. 1997. Melicoltura di Pianura; Quale Futuro.

Lieutaghi, P. dhe Scribe, C. 1998. Pomologie.
Sansavini, S. 1995. Fruticoltura alternative con le specie minori.
Sotiri, P. dhe akali, D. 1985. Vlersim pomologjik i pemve frutore.
Zaimi, A. 1997. Pemtaria speciale.
Zaimi, A. etj. 1996. Kultivimi i dredhzs.

113