NDARJA LICHENOPHYTA –LIKENET

Aparati i tyre bimor quhet tal

Likenet jane organizmat e perbere nga nje kerpudhe dhe nga

nje alge.
Algat qe marrin pjese ne perberjen e likeneve quhen
fikobiont te likeneve.

Cyanophyta, Chlorophyta, Xanthophyta dhe Phaeophyta.

Deri tani si fikobiont te likeneve jane njohur rreth 28 gjini

Ka raste kur te nje liken jeton nje lloj alge, por ka raste kur ne
perberjen e ketyre bimeve bejne pjese me teper lloje, ose dy
deri ne tre lloje te nje gjinie.
Algat qe marrin pjese ne perberjen e likeneve ndryshojne
shume formen e jashtme, sidomos trajtat fijezore ndahen ne
qeliza te vecuara.
Algat ne shtresat e likeneve shumohen me ane te ndarjes se
thjeshte ose me spore.
Fikobiontet e Trebouxia
Fikobiontet e Nostoc
Algat perberese te kerpudhave jane rezistente ndaj
temperaturave te larta dhe atyre ekstreme.
algat e nje lloji te gjinise Cladonia, mund te durojne
tempertura deri ne 90 grade, ndersa e kultivuar me vehte ne
temperature 70 grade thahet.

Kerpudhat qe se bashku me algat perbejne likenet quhen

mykobionte
u perkasin klases se Ascomycetes, Basidiomycetes dhe
Phycomycetes.

Mikrobionti prodhon pigmente te ndryshme, ato jane te

vendosura ne shtresen e siperme dhe te poshtme te apoteceve
dhe kane ngjyra te ndryshme: te gjelber, te kalter,
manushaqe etj.
Rendesia biologjike e pigmenteve eshte e madhe. Ata marrin
pjese ne procesin e fotosintezes te fikobiontit, mbrojne
qelizat e algave nga drita e forte, etj.
pigmentet i mbrojne likenet nga kushtet e veshtira
atmosferike dhe ndikimi kimik i substratit.

Mes algave dhe kerpudhave ekziston nje bashkejetese

simbiotike
Disa e mendojne ate si forme parazite
Kjo lidhje paraqet nje endoparazito-saprofitizem

kerpudha leshon organe thithese-austore ne qelizen e alges

dhe ushqehet me protoplazmen e saj
MORFOLOGJIA E TALIT TE LIKENEVE
Sipas pamjes se jashtme dallojme kater tipa morfologjike qe
jane:
tip xhelatinor,
 i korezuar,
gjethor
 shkurror
Tal gjethor
Tal kacubor
Likenet xhelatinore,
 jane likene me tal ngjites, qe zbutet ne kohe me lageshti dhe
thahet ne mungese te saj
likenet e gjinise Collema me ngjyre te murrme ne te zeze

Likenet e korezuara,
kane pamjen e nje kore te holle apo te trashe, te lemuar, te
pluhurosur, me gungeza ose ndonjehere me siperfaqe te
plasaritur.
Ne vartesi nga substrati ku vendosen i ndajme:
Epilite-te cilat jetojne neper shkembinj
Epifite –mbi drure
Epigine-mbi toke
Epiksile-neper drure te kalbur.
Likenet gjethore, kane pamjen e nje gjetheje me ane te
vrigelluara, me trajta te ndryshme dhe qe shkulen shpejt nga
substrati.
Kur kane vetem nje shtrese gjethore quhen monofile, si
psh: tek llojet e gjinise Umbilicaria dhe Dermacarpon.

Dhe me shume shtresa gjethore dhe quhen polifile.

Peltigera, Sticta, Physcia, Xanthoria, Lobaria etj.

Likenet shkurrore, jane te ndertuara prej pjeseve te trasha

e te holla, shpesh here fijezore, me simetri rrezore ose jo, te
perforcuara vetem ne pjesen bazale,duke marre keshtu tali
pamjen shkurrore
STRUKTURA E TALIT TE LIKENEVE
Homeomer dhe heteromer.
Tipi homeomer i ndertimit eshte me primitive dhe ka
shperndarje jo te rregullt te qelizave te alges dhe hifeve te
kerpudhes
E gjejme kryesisht tek tali xhelatinor
Ne prerje tethore te talit, do te dallojme: shtresen kortikale te
siperme te tipit plektenkim

paraqitet ne te dy anet e talit dhe eshte e perbere prej nje ose

dy shtresave te hifeve kerpudhore.

Nga shtresa e poshtme e levores dalin rizoide me anen e te

cilave likeni fiksohet mbi susbstrat.
Tipi heteromer, i ndertimit eshte i persosur
Shtresen e levores se siperme, e perbere nga hife te
nderthurura te kerpudhes, te cilat formojne nje parenkime te
rreme.
Shtresen e algave. Qelizat e alges quhen edhe gonide, dhe
zona ku shperndahen keto quhet shtresa gonoidale.
Shtresa palcore, e perbere nga hife te ciltra te kerpudhes, ne
te cilen ka hapesira te medha te mbushura me ajer.
Shtresen e levores se poshtme me ndertim te njejte si ajo e
levores se siperme.
dalin rizoide te perbera nga hife kerpudhash, qe i sherbejne
talit per tu kapur ne substrat.
Kete strukture e ka shumica e likeneve gjethore.
SHUMIMI I LIKENEVE
Shumimi te likenet kryhet ne menyre vegjetative, aseksuale
dhe seksuale

Soredet gjenden ne te gjithe siperfaqen e talit ose ne

periferine e tij ne trajten e kokerrizave me maja ose jane te
bashbardhekuara ne truptha te rrumbullaket qe kane ngjyre
te, te gjelbert, te kalter etj

Izidet, perfaqesojne zgjatime qe paraqiten mbi siperfaqen e

talit ne trajte kokerrizash, unazash, luspash, koralesh te
degezuara ose te padegezuara.

Kemi dhe forma me coptim te talit

Shumimi aseksual behet nepermjet krijimit te konideve,
pikniosporeve dhe stilosporeve ne menyre ekzogjene.

Shumimi seksual kryhet me formim te trupave frutore, te

cilet sipas kerpudhave pjesmarrese mund te jene apotece
ose peritece.
BIOLOGJIA DHE EVOLUCIONI
Ato jane pionerte e vertete lidhur me kuptimin ekologjik,
sepse shkaktojne degradimin e siperfaqes se shkembinjve,
Pergatitin mjedisin per te jetuar grupe te tjera bimore, si psh;
briofitet, te cilet ngjajne me likenet ne pikepamje te shkalles
se rezistences ne mjedise analoge.

ekuilibri midis alges dhe kerpudhes ne talin e likeneve nuk

eshte i persosur sepse:
Likenet nuk zoterojne autrofi absolute, per arsye se nje pjese
e tyre jane pjeserisht saprofite.
Ne disa rrethana kerpudha sillet si parazite ndaj alges duke
shkaktuar vdekjen e saj.
Ne rrethana te tjera eshte alga ajo qe sillet si parazite ndaj
kerpudhes.
Mjedisi vepron ne prishjen e ekuilibrit

simbioze specifike, likenet jane te pershtatur per te jetuar

edhe ne kushte me te veshtira te mjedisit:
si ne zonat polare, ne temperature shume te uleta, mbi
shkembinjte alpin me thatesire shume ekstreme etj.
 
KLASIFIKIMI
Klasa Phycolichenes
Klasa Ascolichenes
Klasa Basidiolichenes

KLASA PHYCOLICHENES
Te likenet e kesaj klase simbioza perbehet prej
algave dhe kerpudhave te klases Phycomycetes,
Algat qe marrin pjese ne perberjen e ketyre likeneve jane ato
te gjinise Nostoc, nga ndarja Cyanophyta
KLASA ASCOLICHENES
 
Kjo klase perfshin gati te gjithe likenet.
Sporet ketu formohen ne aske, te cilat gjenden ne trupa
frutore peritec apo apotec.
Ka dy nenklasa:
Pyrenolichenes dhe Discolichenes.

KLASA BASIDIOLICHENES
Ne kete klase bejne pjese likenet gjethore,
 Fikobionti eshte nga algat e gjelbra-blu ose te gjelbra.
Rriten kryesisht ne vendet tropikale.
Ne kete klase ben pjese rendi Corales me specien Cora
pavonia.
 
Ata me anen e bioaktivitetit bejne shnderrimin e
shkembinjve ne toke, ne te cilen zhvillohen bimet e larta dhe
organizma te tjere.

Disa lloje sherbejne per ushqimin e kafsheve te ndryshme si

psh Cladonia silvatica, Cl.randgiferina, Cl.alpestris.

Ne disa vende sidomos ne tundra Cetraria islandica perdoret

per ushqim.

Disa specie perdoren ne mjekesine popullore.

Disa perdoren ne industrine e prodhimit te kremrave dhe per

prodhimet e tjera faramceutike