Qelizat eukariote dhe prokariote

 1665-Robert Hook zbuloi qelizen

 1838-Mathias Schleiden & Teodor Schwan- teorine qelizore-te gjithe qeniet e gjalla jane te
perbere nga qeliza.

 Qeliza eshte njesia baze e jetes se cdo organizmi.

 Qelizat jane eukariote dhe prokariote

 Qeliza prokariote-perfshin; baktere,cianobaktere

 Qeliza eukariote perfshin;

alga,kerpudha,protozoare,bime,kafshe

 Viruset jane regres ne boten e gjalle

 Nuk jane as qelize eukariote, as qelize prokariote.

 Perbehen nga disa gjene dhe nje mbeshtjelle proteinike.

 Per te jetuar shfrytezojne metabolizmin e qelizes strehuese ku vendosen.

 Citologjia- eshte disiplina qe studion ndertimin e qelizave

 Struktura e qelizes eukarite

 Qeliza eukariote(eu-I vertete,karyo-berthame)

 Membrana qelizore(plazmatike)-rrethon qelizen .

 Mozaik I perbere nga proteina dhe fosfolipide

 Karakterizohet nga pershkueshmeria selektive-lejon futjen disa lendev dhe dia te tjerave jo.

 Berthama –organeli qe bashkon ,kontroll dhe integron te gjitha funksionet e qelizes.

 Rrethohet nga membrana berthamore.

 Kontrolli gjenetik lidhet me kromozomet.

Numri I kromozomeve dhe I gjeneve eshte specifik per cdo lloj organizmi.

 Gjeni eshte njesia qe kodon ose percakton tiparet e cdo individi.

 Gjenet permbajne ADN qe eshte matetriali gjenetik.

 ADN permban informacionn per sintezen e proteinave qe i duhen per te funksionuar sic duhet.

 Zona e e erret e berthames eshte nukleola ,ku prodhohen ribozomet para se ato te dalin ne
cioplazmen e qelizes.

 Citoplazma
  Citoplazma – kryen shumicen e punes se normale te qelizes.

 Ajo eshte e kontrolluar nga informacioni gjenetik ne berthame.

 Citoplazma eshte materiale jashte berthames ,por e rrethuar nga membrana qelizore.

 Ajo perbehet nga nje material xhelatinoz dhe disa organela;rrjeti

endoplazmatik,ribozomet,aparati I Golxhit,mitokondrite,centriolat,mikrotubujt , lizozomet dhe
vakuola te tjera.

 Rrjeti endoplazmatik

 Ky eshte nje sistem membranash,qe jane te nderlidhura dhe te sistemuara ,duke formuar nje
rrjete tubash ,qe lidhin pjesen jashte qelizes me berthamen .R.E transporton lenden ushqimore
per ne berthame dhe gjithashtu siguron nje fare mbeshtetje strukturale

 Pjesa me kokrriza e R.E permban ribozome.

 Ribozomet permbajne ARN ribosomale.

 Bejne sintezen e proteinave.

 Aparati I Golxhit (A.G)

 Lidhet ose komunikon me R.E.

 Perfaqeson nje sistem membranash qe bejne sintezen e produkteve sekretore dhe I paketon ne
qese te vogla te quajtura vezikula te ruajtjes ose te eksportimitne mjedisin jashteqelizor.

Lizozomet –qese te vogla me origjine nga A.G

 Permbajne lizozime dhe enzima te tjeraper te zberthyer materialet ,apo lendet e huaja .

 Ndihmojne ne vettretjen e qelizes-autolisis

 Energjia e nevojshme per funksionimin e eqelizes sigurohet nga formimi I ATP.

Mitokondriet –behet frymemarrja qelizore,ku formohet pjesa me e madhe e ATP.

 Numri I mitokondrieve ndryshon ne varesi te aktiviteteve te kerkuara nga qeliza.

Centriolet – jane te vendosura perpendikularisht me njera-tjetren afer berthames.

Centriolat kane forme cilindrike.

 Marrin pjese ne formimin e boshtit mitotik gjate ndarjes qelizore.

Ciliet dhe flagjeli-kane prejardhjen nga materiali I centriolave sepse konfiguracioni I tyre I brendshem
proteinik eshte I shume I ngjashem.

Struktura te tjera ne qelize mund te jene ; mikrotubujt,mikrofijet ,vakuola qe permbajne ushqime ose
produkte sekretore.

Kloroplastet – jane te pranishme tek bimet .

  Bejne fotosintezen.

 Fotosinteza-eshte procesi qe shnderron CO2 dhe H2O ne karbohidrat dhe oksigjen.

Muri qelizor –gjendet tek bimet ,algat dhe ne kerpudha.

 Perbehet prej celuloze ,mund te permbaje pektine,chitine,dhe disa kripera minerale.

 M.qelizor siguron rigiditet dhe mbrojtjen e qelizave eukariote.

 Struktura e qelizes prokariote.

 Qeliza prokariote –shume me e thjeshte se qeliza eukariote.

 Ndahen me ndarje binare te thjeshte.

 Nje qelize bakteriale konsiderohet qelize tipike prokariote.

 Citoplazma rrethohet nga membrana qelizore,muri qelizor dhe nga nje kapsule ,por jo gjithmone
kane kapsule,apo nje shtrese jargore.

 Mbeshtjella qelizore formohet nga membrana qelizore,muri qelizor dhe kapsula,ose shtresa
jargore.

 Jashte mbeshtjelles qelizore jane fibriet dhe flagjeli

 Ne brendesi mund te shihet spori, qevaren nga gjinia dhe lloji I bakterit.

 Nukleoidi

 Mund te quhet berthame primitive

 Nuk rrethohet nga membrana berthamore

 Nuk ka nje forme te percaktuar ,mund te keteose jo material proteinik.

 Qeliza prokariote ka nje kromozom te vetem unazor,qe permban ADN.

 Materili gjenetik eshte qender e kontrollit te qelizes,dhe drejton sintezen e proteinave te

ndryshme.

 ADN dyfishon veten,drejton ndarjen qelizore dhe drejton aktivitetet e tjera.

 Citoplazma

 Eshte e rrethuar nga membrana qelizore,eshte gjysme e lengshme.

 Permban te gjitha lendet qe I duhen qelizes per te kryer funksionet e saj,si

O2,enzima,proteina ,karbohidrate ,lipide etj.

 Ribozomet gjenden ne citoplazme ne trajten e poliribozomeve.

 Jane me te vogla se ribozomet eukariotike,por bejne ne te njejtin funksion-sintezen e

proteinave.
 Membrana qelizore

 Membrana qelizore rrethon qelizen

 Eshte e ngjashme me membranen e qelizes eukariote.

 Ka pershkueshmeri selektive dhe kontrollon lendet qe hyjne dhe dalin nga qeliza.

 Shume reaksione metabolike zhvillohen ne membrane.

 Mezozomet jane palosje brenda membranave dhe kjo eshte zona ku behet respiracioni qelizor
per bakteret –I ngjashem me ate qe zhvillohet tek mikokondrite tek qeliza eukariote.

 Muri qelizor

 Muri qelizor percakton formen e qelizes,eshte rigid(I forte) dhe shume kompleks nga pikepamja
kimike.

 Perberesi kryesor eshte peptidoglikani-makromolekule-me shume zinxhire polisaharidesh te

lidhura me zinxhire peptidike.

 Trashesia dhe perberja e tij ndryshon sipas llojit te baktereve.

 Bakteret Gram pozitive ( +)-kane shume shtresa peptidoglikani te kombinuar me perberes te

acidit teikoik.

 Bakteret Gram negative (-),kane nje shtrese shume te holle peptidoglikani.

 Kapsula

 Eshte struktura e jashtme e qelizes.

 Perbehet nga komplekse sheqernash ,te cilat kombinohen me lipide dhe proteina ,ne varesi te
llojit te mikroorganizmit.

 Bakteret e kapsuluara formojne koloni te lemuara (smooth) ,mukoide dhe te shkelqyeshme ne

terrenin agar ushqyes.

 Bakteret e pakapsuluara formojne koloni te ashpra (rough),ne terrenin ushqyes.

 Kapsula ka disa funksione;

 Bakteri mund te rreshqase ,ose te levize mbi siperfaqe solide.

 E ben bakterin te lidhet me membranat mukoze dhe ben te veshtire largimin me ane te
sekrecioneve te trupit.

 Bakteret me kapsule nuk treten mire nga fagocitet.

 Flagjeli

 Flagjeli I jp mundesi levizese bakterit .

 Jo te gjithe bakteret kane flagjele.

 Prania e flagjelit perdoret per qellime klasifikimi;

 baktere peritrihe-bakteret qe kane flagjele ne te gjithe siperfaqen.

 Lohotrihe-baktere qe kane nje tufe flagjelesh ne nje zone te vetme

 Amfitrihe-baktere qe kane flagjele ne te dy anet e qelizes.

 Monotrihe-baktere qe kane nje flagjel te vetem polar.

 Flagjeli bakterial perbehet nga 3-4 ose me shume fije proteinike te perdhredhur si litar.

 Flagjeli eukariotik ka nje vendosje komplekse te fijeve proteinike te rrethuar nga nje mebrane.

 Flagjeli bakterial del nga nje trup bazal ne citoplazme dhe drejtohet jashte qelizes duke kaluar
permes membranes plazmatike,murit qelizor,dhe kapsules.

 Fibriet

 Jane zgjatime tubulare te ngjashme me fijet e flokut.

 Shihen me teper tek bakteret e zorres.

 Jane me te vegjel se flagjelet ,kane nje strukture rigide dhe nuk shoqerohen me levizje.

 Sikurse flagjeli dalin nga citoplazma dhe zgjaten pertej qelizes permes membranes
qelizore,murit dhe kapsules.

 Disa nga funksionet e fibrieve jane;

 Mundesojne bakteret te ngjiten me baktere te tjera,ose ne siperfaqe mukozale,si ne zorre ose

eritrocite.

 Thithin oksigjenin shtese dhe perberes te tjere ushqimore kur furnizimi ne to eshte I ulet.

 Sigurojne nje vend per atashimin e viruseve bakteriale(viruset qe infektojne bakteret).

 Aftesojne bakteret te realizojne transferimine materialit gjenetik permes nje ure piloze
intercitoplazmikenga nje qelize ne tjetren gjate procesit te konjugimit.

 Spori dhe endospori

 Spori krijohet kur rezervat ushqimore jane te pakta.procesi quhet sporulim.

 Gjate sporulimit materiali gjenetik mbulohet me disa shtresa proteinike qe jane rezistente ndaj
thatesires,nxehtesise dhe shume kimikateve.

 Kur krijojen kushte te pershtatshme bakteri del nga spori .gjerminimi I sporit ose mbirja e sporit I
ngjan mbirjes se fares se nje bime.

 Formimi I sporit lidhet me kushtet e mbijetese se qelizes bakteriale dhe jo me riprodhimin,sepse

spori fomohet vetem ne nje qelize bakterialedhe ai mbin duke dale vetem nje bakter.
  Gjate riprodhimit me ndarje binare te thjeshte,nje qelize bakteriale riprodhohet dhe jep dy
qeliza bija indentike me njera-tjetren dhe me nenen.

 Faleminderit !

P.S. Nxirrni ndryshimet midis qelizes eukariote dhe prokariote.