REPUBLIKA E SHQIPRIS

MINISTRIA E ARSIMIT DHE SHKENCS

DREJTORIA ARSIMORE RAJONALE E QARKUT TIRAN

OLIMPIADA E BIOLOGJIS KLASA X

( Viti shkollor 2014-2015 )

1. Shkruani n hapsirat boshe termat q u prgjigjen prkufizimeve, duke I

radhitur si duhet shkronjat e vna, n dukje do t lexoni emrin e nj baze
azoti.
a. Karboni
b. Disaharide
c. Proteinat
d. Polisaharid
e. Fosfolipide
f. Nukleotid
g. Adenin
h. Uracil

a. Element themelor n ndrtimin e qelizave organike.

b. Prbrje t krijuara nga dy monosaharide.
c. Makromolekula t prbra nga C, H, O , N
d. Bashksi monomersh t lidhura mes tyre
e. Yndyra q prbjn membrann qelizore.
f. Formohet nga nj grup fosfati, nga nj sheqer dhe nj baz azoti.
g. Baz azoti plotsuese e tinins
h. Zvendson tininn tek ARN-ja

8p

2. Kombino shkronjat dhe do t formohet emri I nj pjese kryesore t bims.

T J A H J E G GJETHJA
a. Skematizo ndrtimin e ksaj pjese. 2p

Figura

b. Emrto pjest prbrse t saj.

2p
 Epiderma e siprme, Epiderma e poshtme, Kutikula, Mezofili q prbhet
nga Parenkima gardhore dhe Parenkima sfungjerore, Gojzat, Qelizat Roje,
Floema, Ksilema.

c. Shpjego funksionet e tyre.

4p
Epiderma vesh siprfaqen e siprme dhe t poshtme t siprfaqes s
gjethes.
Kutikula pengon humbjen e ujit.
Mezofili prbhet nga dy shtresa:
a. Parenkima gardhore me qeliza t gjata, me ngjyr t gjelbr, kan
kloroplaste dhe kryhet procesi I fotosintezs.
b. Parenkima sfungjerore e prbr me qeliza rrumbullake t
vendosura n mnyr t crregullt. Ato kan hapsira boshe ku ka
avuj uji dhe ajr.
N faqen e poshtme t Epiderms ka hapsira q formojn gojzat. Ato
formohen midis dy qelizave si form fasuleje t cilat quhen qeliza roje.
Gojzat shrbejn pr shkmbimin e gazeve. kur qelizat roje mbushen
me uj, gojzat hapen dhe anasjelltas.

3. M posht jan listuar mekanizmat e transportit brnda dhe jasht qelizor.

a. Difuzion d. Transport aktiv

b. Osmoz e. Fagocitoz
c. Shprhapje e lehtsuar f. Pinocitoz

Cila nga grmat e msiprme I prgjigjet pyetjeve t mposhtme?

a) Cilt forma t transportit prdorin proteinn? C dhe D

2p
b) Cilt mekanizma nuk duan harxhim energjie? A dhe B
2p
c) Cili process sht shembull I endocitozs? E dhe F
2p

4. Qeliza bimore ka disa organela. Skiconi dhe emrtoni:

Mitokondrit
 Kloroplasti

a. Kloroplastet 2p
b. Thoni funksionin e tyre
2p
Mitokondrite jan organela q shndrrojn energjin e glukozs n
energji pr t vn n lvizje veprimtarin qelizore. Themi q
mitokondrit jan centrale t energjis.
Kloroplastet jan organela q prmbajn klorofil t domosdoshm pr
procesin e fotosintzs duke u nisur nga energjia e diellit, uji dhe
dioksidi I karbonit.

5. Jepet vargu:

GCA CGA AAC AAT GAA ATG CCG TCC ACC

Gjeni:
a. Vargun prplotsues 2p
GCA CGA AAC AAT GAA ATG CCG TCC ACC
CGT GCT TTG TTA CTT TAC GGC AGG TGG
b. Numrin e lidhjeve hidrogjenore q vendosen ndrmjet dy fijeve
prplotsuese 2p
Vargu I AND-s: GCA CGA AAC AAT GAA ATG CCG TCC
ACC
Vargu I ARN-s: CGU GCU UUG UUA GUU UAC GGC AGG
UGG
A dhe T kan dy lidhje hidrogjenore. N varg kemi 13 cifte A dhe T.
13 x 2 = 26 lidhje hidrogjenore kan A dhe T
G dhe C kan tre lidhje hidrogjenore. N varg kemi 14 cifte G dhe C.
14 x 3 = 42 lidhje hidrogjenore kan G dhe C
26 + 42 = 68 lidhje hidrogjenore ka gjithsej vargu.
6. N nj varg t ADN-s raporti A+T / G+C sht 0.6. Sa sht raporti G+C /
A+T n vargun tjetr?
Prball A-s vendoset T. Prball G-s vendoset C.
A +T A +T 6
Raporti G+C = 0.6 ose G+C = 10
G+C
Po A +T =?

G+C A +T G+C 10
A +T sht e kundrta e G+C . Pra: A +T = 6 = 1.67

2p
7. Numri I lidhjeve hidrogjenore q lidhin dy zinxhir t nj nekluotidi sht
2100. Numri I Tinin nekleotidit sht 300. Sa nukleotide ka gjithsej kjo
molekul?
A = T kemi 300 Tinin
A + T = 300 + 300 = 600
A dhe T kan dy idhje hidrogjenore
300 x 2 = 600 lidhje hidrogjenore
2100 600 = 1500 lidhje hidrogjenore
Totali I lidhjeve hidrogjenore sht 2100. Pra A+T+G+C kan 2100 lidhje.
G dhe C kan tre lidhje hidrogjenore.
1500 : 3 = 500 Guanin nukleotid. G = C = 500
Gjejme numrin e nukleotideve:
A+T+G+C = 300 + 300 + 500 + 500 = 1600 nukleotide
4p

8. Mendeli kryqzoi lulen e purpurt me lulen e bardh. N breznin F 1

pasardhsit ishin me ngjyr t purpurt. Nse lulet e breznis F 1 I lm t
pjalmohen cilt do t jen rezultatet n F2?

a. Prcaktoni gamett prindror.

1p
Gamet mashkullor Aa
Gamet femror Aa
b. Me an t rrjets Punet shpjegoni kombinimin e gjeneve q vijn
nga gamett? 2p

Game A a
t
A AA Aa
a Aa aa

c. Cili ligj I Mendelit zbatohet ? Shpjegojeni thjesht at.

2p
Nga rezultate e kryqzimit del q zbatohet ligji I dyt I Mendelit. Ky
ligj shprehet: N pasardhsit e breznis s dyt formohen dy klasa
fenotipike n raportin 3/1. Tipari I fshehur n F 1 zbrthehet n F2. Ky
quhet ligji I zbrthimit t tipareve.

9. Qeliza ndahet n mejoz dhe n mitoz.

a. Cili sht ndryshimi mitoz mejoz?

1p
Mitoza ndodh n qelizat trupore. Mejoza ndodh n qelizat
riprodhuese.
b. Sa qeliza formohen n fund te mitozs dhe sa qeliza formohen n
fund t mejozs?1p
N fund t mitozs formohen dy qeliza bija. N fund t mejozs
formohen katr gamet.
 c. Pse themi q zigota nuk ka material gjenetik t njjt me secilin nga
prindrit? 1p
Zigota nuk ka material t njjt me secilin prind sepse ajo merr
gjysmn e materialit gjenetik nga nna dhe gjysmn e materialit
gjenetik nga babai.
d. Pse qelizat bija q formohen nga mitoza jan identik me qelizn
nn? 1p
Qelizat e fazs s mitozs marrin material gjenetik vetm nga
qeliza nn ndaj jan identike me qelizn nn.

10.Sistemoni fjalt e mposhtme dhe formoni fjalit e sakta.

a. Si, ashtu, daltonizmi, dhe, recesiv, ne, q, kromozom, hemofilia, X,

shkaktohet, gjen, lokalizohet, nga, nj.
1p
Daltonizmi ashtu si edhe hemofilia, shkaktohen nga nj gjen recesiv
q lokalizohet n kromozomin X.
b. sht, vet gjallesave, ndaj kushteve, prgjigjja, prshtatshmri, t
mjedisit, komunikimi, e kafshve, ndrmjet, sjellje ndaj
ngacmuesve. 1p
Sjellja e kafshve sht prgjiigjja ndaj ngacmuesve,
prshtashmrin ndaj kushteve t mjedisit, komunikim ndrmjet
vet gjallesave.
c. Mbrojtjen, tregojn, aq, sistemin, e, edhe, dmton, I, imunitar,
smundjeshkaktues, nga, studimet, organizmin, fundit, t, kohve,
pr, se, stresi, rndsishm, e, agjentt.

Studimet e kohve t fundit tregojn se stresi dmton edhe

sistemin imunitar, aq I rndsishm pr mbrojtjen e organizmit nga
agjentt smundjeshkaktues. 1p

CELSI I PRGJIGJEVE TE OLIMPIADS BIOLOGJI XI 2014-2015

1-Pr aparatin e tretjes tek njeriu prcakto enzimat dhe substratin mbi t cilat
veprojn dhe produktet n tabeln e mposhtme:

Vendi Enzima Substrati Produkti

Tretja n goj Amilaza e amidoni shprbn amidonin n
pshtyms zinxhr t shkurtr
(ptialina) dhe maltoz
Tretja n stomak Pepsina Proteinat Shprbn proteinat ne
peptide
Tretja n zorr -Amilaza zinxhirt e shkurtr glukoza
pankreatike t karbohidrateve
-Tripsina Peptidet Aminoacide
-Lipaza Yndyrnat Acide yndyrore dhe
glycerol.

2- Prshkruani karakteristikat :
a-Muskulit t lmuar; 2 pik
b-muskulit t vijzuar; 2 pik
c-muskulit t zemrs 2 pik

Zgjidhje

a-Kan qeliza me nj brtham, nuk jan t vullnetshm, nuk jan objekt i lodhjes , ndertolne
organet e brendshme, etj.

b-Kan qeliza me shum brthama, jan t vullnetshm, jan objekt i lodhjes, ndertojne
muskujt e skeletit, etj.

c-Muskujt e zemrs jan si muskujt e vijzuar n ndrtim por jan muskuj t pavullnetshm.

3-N nj kuti biskotash tregohen informacione mbi lndt ushqyese n nj tabel.Cdo

biskot peshon 8.5g dhe ka 0.5g protein,karbohidrate 5.1g,yndyr 2.3g ,fibra0.3g,
natrium 0.009g. Duke ditur se 1g sheqer cliron 4k/kal, 1g protein ka 4 k/kal kurse 1g
yndyr ka 9k/kal.
a-Llogaritni sa kalori ka nj biskot?
b-Nse nj person ka nj nevoj pr 2500k/kal n dit dhe t ushqehet vetm me
biskota.Sa t tilla duhet t haj?

3 pik

Zgjidhje:

a-Pr proteinat 0.5 g x 4 k/kal =2 k/kal;

Pr yndyrnat 2.3 x 9 k/kal =20,7 k/kal;
Pr karbohidratet 5,1 x 4 k/kal =20,4k/kal Gjithsej: 43,1 k/kal

2500 k /kal
b- 43,1 k /kal = 58 biskota.

4-Biosinteza e proteinave n ribozome kalon n tri etapa . far ndodh n seciln etap:
a-Fillimi i translatimit ; 2 pik
b-Zgjatja e vargut polipeptidik; 2pik
c-Mbarimi 3 pik
Zgjidhje
a-Ribozomi kapet te molekula e ARN-i me an t metilguanins dhe njeh tripletin e
fillimit(AUG). N ribozom vjen ARN-t me antikodonin specifik pr tripletin AUG. Qendra A
"lexon " kodonin e ARN-i . Antikodoni I ARN-t clirohet nga ARN-I q mbartmesazhin e
fillimit.

b-Sinteza e vargut polipedidik.Procesi vazhdon me rrshqitjen e ribozomit prgjat ARN-i

duke lejuar q nj triplet cdo her t jet I disponueshm pr tu lidhur me ARN -t
specifike.Aminoacidet e ndryshme afrohen me radh njeri pas tjetrit dhe sa her q ribozomi
zhvendoset formohet nj lidhje peptidike n qendrn Pmidis aminoacidit t fundit dhe atij t
saposjell nga nj ARN-t.

c-Mbarimi Ribozomi arrin n fund t fijes s ARN-I dhe ndesh nj nga kodonet UAA, UGA ,
UAG, t cilat mbartin mesazhin STOP.Nj protein lidhet dhe translatimi I vargut prfundon.
N kt moment ndodhin tri dukuri:
1-Molekula e vargut polipeptidik lirohet.
2- ARN-t e parafundit lirohet.
3-Dy nnnjesit e ribozomit ndahen.

5) Nj burr me sy kafe martohet me nj grua me sy blu. Cifti lind 9 fmij me sy kafe.

a) Cili sht gjenotipi i mundshm i fmijve dhe i babait t tyre. 3 pik
b- Cili sht propabiliteti q 9 fmijt e nj babai heterozigot t ken t gjith sy kafe
2 pik

Zgjidhje:
a- Aleli B ngjyr e syve kaf; Aleli b ngjyr e syve blu; Gjenotipet e mundhsme t babai BB
ose Bb ndrsa pr fmijt Bb pasi nna sht homozigot recesiv bb.

BB x bb sjell 100% e fmijve do t jen sy kaf

Bb x bb 50% e fmijv Bb sy kaf dhe 50% e fmijve bb sy blu.

b- Nse babai heterozigot 1/2 Bb propabiliteti pr t 9 fmijt sy kaf kemi (1/2 x 1/2 .) =
(1/2)9 = 1/ 512

6) Kryqzohet nj gjalles heterozigot me nj gjalles homozigot t fsheht pr dy

tipare. Nga kryqzimi formohen 4 klasa fenotipike. 422 individ zotrues pr dy tipare,
418 individ homozigot t fsheht pr dy tipare, 78 individ zotrues pr tiparin e par i
fsheht pr tiparin e dyt, 82 individ zotrues pr tiparin e dyt i fsheht pr tiparin e
par.

a- shkruani gjenotipin e prindrve 2 pik

b- Shkruani gjenotipin e pasardhsve 4 pik
c-Gjeni prqindjen e klasave rekombinante 2 pik
d-gjeni largsin midis dy gjeneve. 1 pik

Zgjidhje

a -Aa Bb ; aabb.
b- AaBb ; Aa bb; aa Bb ;aabb.

c-422 + 418 + 82 + 78 = 1000

422/ 1000 = 42.2% 418/1000=41.8 % 82/ 1000= 8.2% 78/ 1000= 7.8%

d- 8.2 + 7.8 = 16 njesi

7 -Mutacionet shkaktohen nga ndryshimet strukturore t kromozomeve.
a-Si i klasifikojm mutacionet kromozomike strukturore 1 pik
b- Nga se ndryshojn ato nga njera tjetra 2 pik

Zgjidhje: a- 1)Mutacione brendakromozomike ( Kputjet; Inversioni; dyfishimi)

2)Mutacionet ndrkromozomike . Translokacionet.(Translokacion i ndrsjellt dhe

tranlokacion i Robertsonit
b-Mutacionet brendakromozomike ndodhin brenda t njjtit cift t kromozomeve homologe,
duke ndryshuar renditjen e gjeneve n kromozom

Mutacionet ndrmolekulare kan t bjn me lvizjen e segmentit kromozomik ndrmjet

kromozomeve q u prkasin cifteve t ndryshme homologe.

8- Tek gjedht ngjyra e kuqe( B) dhe e bardh (b) e gzofit jan kodominante .
Kryqzohet nj dem larush me nj lop larushe.Prcaktoni :
a-raporti gjenotipik i pasardhsve 1 pik
b-Raportin fenotipik t pasardhsve 1 pik

Zgjidhje : a- 1/4 BB; 1/2 Bb; 1/4 bb

b- 1/4 t kuq; 1/2 larush; 1/4 t bardh.

9- Intronet e nj gjeni jan 180 nukleotide dhe zn 30 % t tij. Duke marr

masn e nj aminoacidi 110g/mol , llogarisni peshn molekulare t proteins do t
jet: 4 pik

Zgjidhje

-Duke ditur q introni ka 180 nukleotide dhe prbn 30 % t gjenit , mund t gjejm
sa nukleotike ka 100% pra numrin e nukleotideve t gjenit:

Numri i nukletideve=180 x 100/30 = 600 nukleotide.

Nga kto jan t afta t kodojn aminoacidet 600- 180= 420 nukleotide.

Tre nukleotide t njpasnjshme Kodojn nj aminoacid pra :

420/3 = 140 aminoacide do t ket proteina.

Mp =140 ami x 110 g/mol=15400 g/mol.

 10 . Shkruaj dallimet midis:
a-Frymmarrjes qelizore dhe fermentimit
Zgjidhja
a-Frymmarrja qelizore , fermentimi
Frymmarrja
Kryhet n qeliza eukariote
Prodhohen 36 ATP
Ndodh njlloj n t gjitha qelizat bimore e
shtazore
Kryhet ne prani t oksigjenit
Rrug e ngadalt e prodhimit t ATP
b-Indit kockor dhe indit kartilagjenor.
Indi kockor
Qeliza ndrtuese Osteociti
Prshkohet nga ent e gjakut
Kur dmtohet riparohet shpejt
Indi kockor 20% uj
Osteocitet vendosen n rrath ne qendr t t
cilit kalojn en gjaku e nerva duke formuar
gypat e Haversit
3 pik
Fermentimi
kryhet n qeliza eukarite dhe prokariote
Prodhohen 2 ATP
Ka ndryshime n produkte midis qelizave
bimore dhe shtazore
Kryhet n mungest oksigjenit
Rrug e shpejt e prodhimit t ATP.
3 pik
Indi kartilagjenor
Osteoblasti
Nuk prshkohet nga ent e gjakut
Krkon koh q t riparohet
Indi krcor ka rreth 80 % uj
Osteoblastet jan t shprndara n crregullt