 

NDARJA PTERIDOPHYTA-FIERERAT
TIPARE TE PERGJITHSME
Jane bime tokesore.
Kemi kembim breznish (mbizoteron sporofiti)

Gametofiti (portali), ka trajten e nje tali, i padiferencuar ne

gjethe e kercell.
Ai eshte ne trajten e nje pete, me ralle fijezore e ne disa raste
ka simetri rrezore.
Ka ngjyre te gjelbre dhe ushqehet ne menyre te pavarur.
Ne disa raste eshte pa ngjyre dhe hyn ne simbioze me
kerpudhat.
Ne portal zhvillohen organet seksuale, anteridi dhe arkegona
Anterozoidet jane te levizshem dhe me flagjel.
Dyflagjelore (Lycopsida)
Shume flagjelore (Equisetinae, Filicinae).

Portalet zhvillohen ne vende me lageshti.

Ai ka jete te shkurter.

Zigota, embrioni, sporofiti.

Embrioni ka kembezen, fillesen e rrenjeve, kercellthin dhe

gjethet e para.

Me ndihmen e kembezes ai futet ne indet e portalit , dhe

merr lendet ushqyese.

Per here te pare kemi ndertim tipik te tufave percuese.
 
Tek Pteridofitet i kemi te gjitha tipet e steles, nga protostela
deri ne eustela.
Tufat zakonisht jane te mbyllura, nuk ka kambium.
 
Gjethet qe mbartin sporangje quhen sporofite.
 Sporofitet vendosen nga nje ose te grumbulluar ne kallinj.

Spori i pjekur rrethohet nga dy parete, ekzospori dhe

endospori.
Gjate pjekjes se sporit epispori ndahet dhe jep elateret.
Midis Pteridofiteve ka bime me izospore dhe me
heterospore.
Tek izosporet, sporet kur mbijne japin portale me anteridi
dhe arkegona.
Tek heterosporet zhvillimi i sporeve jep:
mikrosporang te gjitha sporet jane njelloj
makrosporang vetem disa spore 4 zhvillohen e behen te
medhaja, te tjeret zhduken.

Gjate mbirjes se sporeve formohen portale te sekseve te

ndryshme.
Mikrosporet japin portale mashkull me anteridi, kurse
makrosporet poratle femer me arkegona.
KLASIFIKIMI I PTERIDOFITEVE

Klasa PSILOPSIDA (PSILOPHYTINAE)

 ‘’ LYCOPSIDA (LYCOPODINAE)
 ‘’ SPHENOPSIDA (EQUISENTINA)
 ‘’ PTEROPSIDA (FILICINAE)

KLASA PSILOPSIDA (PSILOPHYTINAE)

 Ato nuk kane as rrenje as gjethe te verteta.
Kercelli i tyre eshte i pasur me nje cilinder qendror plotesisht
te diferencuara.
Klasa perfshin dy rende: Psilophytales dhe Psilotales.
 Psilopsida
Tmesiopteris
Psilotum
 
KLASA LYCOPSIDA (LYCOPODINAE)
Jane bime tipike me kercell, gjethe e rrenje.
Gjethet relativisht jane te vogla, te vendosuar ne menyre
spiralore ose te perkundert.
 
Sporofitet (gjethet sporbartese), kane ne anen barkore nga
nje sporang te vetem.
Shpesh here keto sporofile jane te grumbulluara ne kallinj
sporifere skajore.
KLASIFIKIMI
 
Ne kete klase bejne pjese keto rende:
Rendi Protolepidodendrales
 ‘’ Lycopodiales
 ‘’ Selaginellales
 ‘’ Lepidodendrales
 ‘’ Lepidospermales
 ‘’ Isoetales
RENDI LYCOPODIALES
Si perfaqesues do te merret:
Lycopodium clavatum

Bima qe perfaqeson sporofitin ka nje kercell zvarites me

gjethe, nga dalin rrenjet mitake me degezim dikotomik, dhe
dege te ngritura lart me gjethe si spica e me majuce.
Gjethet jane te vogla, te ngjeshura, te kundrejta ose te
vendosura ne forme spirali.

Kercelli ka nje ndertim shume te vecante e primitiv.

Gjethja ka epiderme nga te dy anet dhe po ashtu dhe nga
gojeza.
Mezofili shumeqelizor me qeliza me klorofil dhe hapesira
nderqelizore.
RIPRODHIMI

Sporangu formohet nga nje grup qelizash epidermike dhe ka

parete tre shtresore.

Shtresa e jashtme e qelizave jep paretin dhe tapetin (qeliza

ushqyese), kurse shtresa e brendshme jep sporet.
Sporet jane te barabarta (izosporet)
Spori ka dy parete dy shtresore (ekzo-e endospori),dhe
brenda ka protoplazmen, berthame, plastide, pika lyre.
Sporet kur bien ne toke, nuk mbijne menjehere
Pjekurine seksuale e arrin pas 12-15 vjetesh.
Organet riprodhuese dalin ne pjesen skajore te portalit.
Oosfera e pllenuar ndahet ne dy qeliza, e sipermja jep
suspensorin, kurse e poshtmja embrionin, i cili perbehet nga
fillesa e gjetheve dhe kercelli.
KLASA SPHENOPSIDA -EQUISETINAE
Ekuisetet perfaqesojne nje grup bimesh qe karakterizohen
nga nje kercell i ndare ne nyje e ndernyje
Ne cdo nyje ka nje qerthull me gjethe te vogla dhe dy llojeshe
Ne kohen e sotme ky rend perfaqesohet vetem nga nje
gjini:Equisetum.
Gjethet jane si qerthullore ashtu dhe te kembyera, kurse
sporangjet si te Psilofitet kane vendosje skajore.
KLASIFIKIMI
 Rendi HYENALES
 ‘’ SPHENOPHYLLALES
 ‘’ CALAMITALES
 ‘’ EQUISETALES
RENDI EQUISETALES
30 lloje të përhapura në të gjithë botën. Në vendin tonë
rriten 7 lloje.
 
Kërcelli është i artikulluar, i brinjëzuar, i përbërë nga nyje e
ndërnyje.
Gjethet luspore, me ngjyrë kafe, pa klorofilë dhe të
bashkuara me një mill.
Tek Equisetum arvense kemi dy lloj kercejsh.
KLASA PTEROPSIDA (FILICINAE)-FIERERAT
Filicinet karakterizohen nga makrofilia
Gjethet e tyre jane te medha, te cara, rralle te plota.
Shumica e tyre ka kercell relativisht te zhvilluar dobet, i
perfaqesuar jo rralle nga rizoma.
Kercelli eshte kacavjeres por ka dhe lloje me kercell te drejte.
Midis tyre ka dhe trajta drunore.

Takohen te gjitha format e steles, prostele, sifonostele,

diktiostel, eustel.

Sporangjet tek fiererat lindin ne faqen e poshtme te gjethes

dhe ne sasi te madhe, rralle te vetmuar, me shpesh te
bashkuara ne grupe-sore, te mbuluar me nje rritje te gjethes
–induzia.
Sporangjet e pjekura cahen me ndihmen e formacioneve
speciale, te cilat formohen ne paretet e tij (unaza mekanike).
Midis fiererave ka bime me heterospore dhe izospore
Gjate mbirjes spori formon portalin (gametofitin).
Portali i bimeve me izospore ka ngjyre te gjelbert dhe
ushqehet ne menyre te pavarur
Tek fiererat me heterospore vihet re nje thjeshtim i madh i
portalit, sidomos atij mashkullor
KLASIFIKIMI

Klasa Filicine ndahet ne tre nenklasa:

Nenklasa Primofilicinae
 ‘’ Eusporangjate
 ‘’ Leptosporangjatae
NENKLASA LEPTOSPORANGIATE (LEPTOFILICINAE)
Perfshin grupin e fiereve te verteta rreth 10.000 lloje me
270 gjini.
Pjesa me e madhe e tyre jane barishtore dhe vetem disa jane
forma drunore
Ne pergjithesi jane bime izospore, por midis tyre ka edhe
heterospore.
Nenklasa ndahet ne keto rende:
Rendi Osmundales
 ‘’ Filicales
 ‘’ Hydropteridales
RENDI FILICALES
Si perfaqesues do te marrim Pteridium aquilinum (per
ndertimin anatomik), dhe Dryopteris filix-mas (per
riprodhimin)

Pteridium aquilinum- Fier shqipja

Nga rizoma e saj horizontale, e cila futet thelle ne toke, cdo vit
del nje gjethe nga cdo syth.

Rizoma eshte e perbere nga keto inde:

nga epiderma qe eshte e mbuluar me qime te murreta
shtresa parenkimore e levores
 cilindri qendror i copetuar
 i cili perbehet nga kater tufa percuese pllocake te vendosura
njera mbi tjetren dhe nga kater tufa te vogla te rrumbullaketa te
vendosura anash tufave pllocake.
Pteridium aquilinum
Gjethet si lekure, kane bishta te gjate, te zhveshur me ngjyre
te murret si ne te zeze.
 Jane me push ne baze

RIPRODHIMI (Drytopteris filix-mas)

Spornangjet e grumbulluara ne sore, lindin ne pjesen e
poshtme te gjetheve
Sporangu vendoset ne nje kembez te gjate me trajte topuzi.
Ai ka parete nje shtresore dhe dhe permban brenda sporet.
Ne paretin e sporangut zhvillohet unaza me nje radhe
qelizash
Unaza eshte nje aparat qe sherben per carjen e sporangjeve
dhe hedhjen e sporeve ne distance
Ne toke spora mbin dhe formon portalin.
 
Portali tek fieret eshte me ngjyre te gjelbert, ne qelizat e tij ka
kloroplaste dhe eshte i afte per jete te pavarur.
 Ai eshte njeshtresor anash dhe shume shtresor ne qender.

Ne siperfaqen e poshtme te portalit te rritur formohen

anteridet dhe arkegonat.
Ne fillim formohet anteridia, pastaj arkegonat.
Anteridet lindin japin nje numer jo te madh anterozoidesh me
shume flagjel.
Arkegona eshte e zgjatur dhe barku i saj eshte i zhytur ne
indin e portalit, ndersa qafa, qe eshte e perkulur del mbi
portal.
Pas formimit te rrenjes, kercellthit e gjethes primare,
embrioni fillon jeten e pavarur dhe grandualisht formohet
bima e rritur.
Cikli i zhvillimit eshte digjenetik, diplohaplofazik.
 
TIPARE PERMBLEDHESE TE PTERIDOFITEVE. ORIGJINA
DHE EVOLUCIONI I TYRE.
 
Ne te gjitha grupet e Pteridofiteve si bime enezore, kemi
pranine e dy breznive, sporofiti dhe gametofiti, te cilet
kembehen midis tyre.

Si rrjedhoje e pershtatjes me te persosur te sporofitit, ndaj

kushteve jetesore te mjedist toke, Pteridofitet jane me te
medha dhe me me vitalitet se Briofitet.

Nga pikepamja anatomike tipari me i percaktuar eshte prania

e sistemit percues
 
Per te paren here tek Pteridofitet shfaqet dukuria e
heterosporise

Formimi i sporeve tek te gjithe Pteridofitet kryhet me te

njejten mekanizem si dhe tek Briofitet, dmth nepermjet
zhvillimit te tetradve nga cdo qelize meme e sporeve.

Ne te gjitha fiererat ashtu si dhe tek Briofitet struktura e

gametangjeve, ne vija te pergjithshme eshte e njejte po ashtu
edhe menyra e pllenimit

Gametofiti ose portali eshte prodhues i gametangjeve

shumeqelizore, ndersa vete portalet rrjedhin nga zhvillimi i
sporit.
Pllenimi ashtu si dhe tek Briofitet eshte i varur nga prania e
ujit.

Ne pteridofitet e larta (fiererat ujore etj) gametofiti femer

dhe sporofiti i ri qendrojne per disa kohe brenda sporangut

Ne disa Pteridofite zhvillohet varesi (suspensori) qe tregon

per mardhenije fisnore me bimet me fare.

Origjina e bimeve enezore mendohet se eshte nga stergjysher

algash fukoide te gjelbra