Edukimi ne Internet

1. Elemente te zhvillimit te teorise se Edukimit ne

Internet

Hyrje

Edukimi ne distance po peson ndryshime thelbesore ne ditet e sotme. Zhvillimet e

reja teknologike kane krijuar derivate te tij cilat po implementohen me sukses ne te gjitha
fushat e mesimdhenies dhe te mesuarit. E-learning, qe eshte nje nga keto, ka pasur nje
rritem te mire rritjeje por gjithsesi larg parashikimeve qe ishin bere per te. Megjithate nje
studim Amerikan per vinin 2004 tregoi se rregjistrimet ne sistemin e te mesuarit ne
Internet kane patur nje rritem rritjeje me te madhe sesa ritmi i rritjes se trupes studentore
ne teresi (Allen and Seaman, 2004). Ne UK kjo rritje ne po kete vit eshte quajtur si nje
ritem rritjeje i shpejte. Ne vitin 2006 numri i studenteve qe merrnin pjese ne kurset e
sistemit elearning ofruara nga institucionet Amerikane te arsimit te larte ishte rreth 3.5
milione. Shumica e institucione fitimprurese te arsimit te larte ne Amerike ofrojne
sistemin e te mesuarit ne online. Ndersa vetem afro gjysma e institucioneve
jofitimprurese e ofrojne kete lloj sistemi te mesuari. Nga studime qe jane bere po ne
Amerike vihet re se studentet jane po aq te kenaqur nga sistemi i te mesuarit online sa me
sistemin tradicional te te mesuarit. Edukimi ne Internet po rritet me shpejtesi te madhe
dhe eshte per tu theksuar se sot programet per doktoratura po ofrohen pothuajse nga te
gjitha institucionet me ne ze te kerkimit ne bote.
Pajisjet dhe inovacionet e reja po e rritin shume fleksibilitetin dhe individualitetin e
punes ne Elearning. Ka nje debat te vazhdueshem ne lidhje me faktin se a e permireson te
mesuarin perdorimi i nje teknologjie te re ne mesimdhenie (Clark, 2001). Eshte i
mirenjohur fakti se teknologjite e reja per shperndarjen e materialeve mund te sigurojne
per nxenesit akses eficient dhe ne kohe te materialeve mesimore, sidoqofte (Clark 1983)
pohon se teknologjite jane vetem pajisje qe shperndajne instruksione, ato ne vetvete nuk

1
influencojne ne arritjet e studentit. Nje studim i tij per mediat tregon se studenti ka
perfitim dallueshmerisht me te mire nga instuksionet me kompjuter dhe ato audio/vizive
se sa instruksionet tradicionale, sidoqofte ne po kete studim ai thekson se arsyeja per kete
perfitim te madh nuk eshte media por strategjite mesimore te perdorura ne materialet e
mesimit. Kozma(2001) thekson gjithashtu se cilesite e vecanta te kompjuterave nevojiten
per te sjelle modelet nga jeta reale dhe simulimet te nxenesi, prandaj media nuk
influnencon te mesuarin. Kozma thekson se nuk eshte kompjuteri ne vetvete qe e ben
nxenesin te mesoje por eshte dizenjimi i ketyre modeleve dhe stimujve, si dhe
bashkeveprimi i nxenesve me to.
Te mesuarit ne Internet i bejne nxenesit shume te lidhur me pajisjet e mesimdhenies
dhe ngandonjehere te “humbur” ne hapesirat e tyre por sidoqofte keto instuksione duhet
te jene disenjuar mire qe ta stimulojne nxenesin pergjate gjithe aktiviteteve te tyre.
Metodat e shperndarjes se mesimit e rritin shkallen e fleksibilitetit te mesimit duke i bere
ato te kapshme kurdohere dhe ne cdo kohe por te mesuarit duket te perdorin instuksione
te mesimdhenes te pranuashme qe te kene efekt tek nxenesit. Edhe shume autore te tjere i
kushtojne rendesi menyres se dizenjimit te mesimeve online dhe ne me poshte do
shikojne bazat e teorise se edukimit per krijimin e mesimit ne Internet dhe modele per
dizenjimin e mesimeve.

Terminologji

Shume lloje teknollogjish jane perdorur ne me mesimdhenien elektronike gje qe e ben

te veshtire te japim nje perkufimin te pergjithshem per te. Kjo vjen edhe nga fakti se
shume vende anglisht folese kane zhvilluar sisteme te tilla me ndonje ndryshim te vogel
ose per shkak pjeserisht te perdorimit gjithnje e me te gjere te gjuhes angleze dhe
evolucionit te saj. Termi elearning eshte relativisht i ri dhe shume fjale jane perdorur per
te thene pak a shume te njejten gje. Per shembull ‘konferenca kompjuterike‘ i referoheshe
aspektit te komunikimit ne elearning para lindjes se Web-it, pastaj ‘telelearning’ mori nje
avantazh te shkurter ne vitet ’90 por qe tani ka dale pothuase fare nga perdorimi. Termat
qe perdoren per te mesuarin online perfshijne e-learning, te mesuarit ne Internet, te
mesuarit ne rrjet, te mesuarit bazuar ne Web, te mesuarit asinkron, mesimi virtual. Nje

2
shembull jane ‘universitetet virtuale’ e cila mund te jete nje degezim i nje universiteti me
ne numer te caktuar programesh te cilat mund te mesohen vetem ne Internet. Nje term
tjeter eshte ‘edukimi ne distance’ i cili sic e kemi thene mund te nenkuptoje materialet
mesimore te printuara plus disa forma te mesimit ‘balle per balle’ ose drejtim te mesimit
online, te cilat mund te referohen edhe si mesim me korespondence, videokonferenca ose
ne disa vende edhe si elearning. Cfaredo terminologjie te perdorim, edukimi ne distance
eshte nje metode me shume se nje filozofi e edukimit. Mesimi i hapur ne shume raste
perdoret si sinonim i edukimit ne distance por qellimi i tij kryesor eshte levizja e
barrierave te edukimit per nxenesit me aftesi te kufizuara ose me shume pak arsimim te
meparshem. Termi ‘edukim i shperhapur’ eshte nje term i gjere i cili perfshin aspekte te
edukimit ne distance dhe atij online, edukimin e perziere dhe ata balle per balle ose
tradicional. Termi ‘mesimi e perziere’ qe ka si sinonim termin ‘mesim hibrid’ ose ‘mesim
plotesues’ ose tek ne perdoret shume termi ‘mesimi me kohe te pjesshme’ i referohet
kurseve mikse qe perfshijne elemete te edukimit ne distance dhe atij tradicional.
Gjithashtu edhe krijuesit te termit elearning po kerkojne per fjale te tjera ose po e
adaptojne termin per te marre kuptime te tjera. M-learning do te thote te elearning ne
levizje (mobile), dmth kudo, ne rruge, ne shtepi, ne pune etj. Ndersa elearning eshte duke
u ripercaktuar si ‘ enhance learning’ ose si ‘ experiential learning’ mesim i ngritur ose i
bazuar ne eksperiencen. Heqja e termit ‘elektronik’ reflekton realiteti sepse nuk eshte
natyra elektronike e ketij lloj mesimi qe perben vleren kryesore te tij por mundesia per te
integruar punen, mesimin dhe komunitetin ne nje hapesire te vetme. Figura 1 tregon
hijerarkine termave me te perdorura sot.
Per sa i perket percaktimit te terminologjise qe do te perdorim duhet te kemi parasysh
se te gjitha keto lloje nenkuptojne disa elemente baze te cilat duhet te kihen parasysh si
nxenesi eshte ne distance nga mesuesi ose tutori, nxenesi perdor teknologjine per te marre
instruksionet, nxenesi perdor teknologjine per te bashkevepruar me mesuesin ose tutorin,
dhe se disa forma te tjera mbeshtetjeje qe jane siguruar per nxenesin.
Duke patur parasysh se Interneti eshte mjeti ose teknologjia qe perdoret me shume ne
te mesuarit ne distance dhe se eshte kthyer sot ne nje mjet te domosdoshme kete lloj te
mesuari, se eshte naive te mendohet zevendesimi i tij ose perqasja me nje mjet tjeter
rajonal ose cfaredo qofte (per te mos thene se ai ne vetvete permban shume mjete te tjere

3
si audio/video, posten, transmetimet etj) si dhe duke patur parasysh fakti qe kane qene
teknologjite e komunikimit dhe informacionit ato qe kane luajtur rolin kryesor ne
evolimin e edukimit ne distance do te perdoret termi te edukimi nepermjet Internetit,
duke patur parasysh jo vetem prezantimin e shperndarjen e materialeve duke perdorur
Internetin dhe aplikimet e tij, por nxenesi dhe i gjithe procesi i te mesuarit dhe
mesimdhenies duhet te fokusohet ne brenda “mjediseve” qe ofron kjo teknologji.
Edukimin ne Internet mund ta shikojme si nje pjesen kryesore perberese te E-learning,
megjithese shume autore mund ta konsiderojne te njejten gje sidomos per shkak te
zhvillimit te madh qe kane pesuar teknologjite e Internetit.

Edukimi i Shperhapur

Edukimi
Tradicional Edukimi ne Distance

Edukimi i Perziere

Edukimi ne Internet

Figure 1Marredheniet midis llojeve te ndryshme te te mesuarit

4
 Perfitimet nga te mesuarit ne Internet.

Perfitimet nga te mesuarit dhe mesimdhenia ne Internet jane te medha dhe te

rendesishme per nje game te gjere institucionesh private dhe shteterore.
Organizatat e ndryshme jane duke e perdorur te mesuarin ne Internet si nje mjet
kryesor per ngritjen profesionale te punonjesve te tyre. Kjo gje vihet re ne kompanite e
medha ose shumekombeshe te cilat po bashkepunojne edhe me Universitete qe e
sigurojne kete lloj mesimidhenieje duke formuar shoqeri te perbashketa me qellim qe te
sigurojne trajnim efikas per punojesit e tyre ose me gjere. Gjithashtu edhe institucionet qe
ofronin mesim tradicional po futin gjithnje edhe me shume ne kurrikulat e tyre edhe te
mesuarit ne Internet.

Le te rendisim me poshte disa nga elementet pozitive per kete lloj te mesuari:
- ne mesimin ne Internet nuk ka rendesi vendndodhja e largesia e studentet, ia
mund te jete kudo mjafton qe te kete ne perdorim teknologjite e nevojshme.
- studentet mund te punojne me keto matetiale ne cdo ore te dites dhe ne cdo dite te
vitit per aq kohe sa e shohin ata te nevojshme ( kjo menyre e te mesuarit njihet me
termin mesim asinkron ne Internet).
- studentet mund te shfrytezojne Internetin qe te marrin materiale shtese, dhe te
komunikojne me eksperte te tjere te fushes se tyre.
- meqenese studentet mund te studiojne ne Internet edhe duke qene te punesuar ose
aktivizuar privatisht ose ne shtet ju jepet mundesia qe te aplikojne njohurite e
marra direkt ne situata konkrete.
- fakti qe tutori ose instruktoti eshte larg nga nxenesi ose studenti nuk do te thote
qe ata nuk mund te bashkeveprojne me njeri tjetrin ne kohe reale. Mesimi ne
Internet lejon komunikimi ne kohe reale midis instruktorit dhe nxenesit, nxenes
me nxenes etj.
- instruktoret mund ta kryejne drejtimin e procesit mesimor ne cdo kohe dhe ne cdo
vend.

5
 - meqenese nxenesit do ti marrin materialet ne Internet eshte me e lehte per tutorin
ti adresoje nxenesit ne materialet qe ju afrohen me shume nevojave tyre.
- sistemet e te mesuarit te strukturuara mire e ndihmojne nxenesin te zgjedhe
materialet mesimore bazuar ne nivelin e tij per te arritur qellime te caktuara te
mesimdhenies.

Mendime per Edukimin ne Internet

Edukimi ne Internet eshte nje derivat i Edukimit ne Distance keshtu qe problemet

lidhur me te mesuarit tek te rriturit ne pergjithesi jane aktuale edhe per te mesuarin ne
Internet. Bransford, Brown and Cocking (1999) ne librin e tyre per shkencen e re te te
mesuarit, siguruan evidenca se mjediset efektive te te mesuarit jane kuadruar brenda
konvergjences se kater rratheve te mbuluar pjeserisht. Ata argumentuan se i mesuari
efektiv eshte nxenes-qender, njohuri-qender, komunitet-qender dhe vleresim – qender.
Diskutimi i ketyre elementeve na ndihmon te percaktojme te mesuarin ne pergjithesi dhe
pastaj kete analize ta zbatojme ne kushtet karakteristike te mesuarit ne Internet.

Nxenes – qender

Konteksti me ne qender nxenesin nuk do te thote se duhet te permbushe cdo teke dhe
vecori te nxenesve te vecante. Ne fakt, ne me kujdes duhet te njohim se konteksti nxenes
– qender duhet te plotesoje edhe nevojat e mesuesit, institucionit, shoqerise qe siguron
mbeshtetjen per nxenesin dhe klases se nxenesve. Nxenes-qender sipas Bransford
and...(1999) perfshin ndergjegjesimin per strukturen e njohjes unike dhe te kuptuarit qe
nxenesi sjell ne kontekstin e te mesuarit. Prandaj mesuesi ben perpjekje qe te fitoje
mirekuptimin e nxenesve si parakusht per te mesuarin. Gjithashtu mjedisi i te mesuarit
respekton dhe akomodon karakteristikat e vecanta kulturore, vecanerisht te gjuhes dhe
format e vecanta te shprehjes qe nxenesi perdor gjate procesit te te mesuarit. Aktivitetet e
kontekstit nxenes – qender perdorin vegla dhe aktivitete diagnostifikuese per te bere te
dukshme strukturat e njohurive per te dy mesues dhe nxenes.

6
 Mjedisi e te mesuarit ne Internet eshte nje kontekst kulturor unik ne vetveten e tij.
Keshtu qe mesuesi efektiv i te mesuarit ne Internet eshte gjithmone ne gadishmeri per te
pare komfortin dhe kompetencen e nxenesve me teknologjite e perdorura, dhe te siguroje
nje mjedis te qete per nxenesit qe te rritin ndjenjen e tyre te efikasitetit te internetit.
Kuptohet qe ne te mesuarit ne Internet per mesuesin eshte me e veshtire te kuptoje
parapergatitjen e nxenesit dhe nevojat e tij kulturore keshtu qe mesuesi i mire normalisht
duhet tu lere me shume kohe para se te filloje procesi mesimor dhe tu krijoje mundesi dhe
stimul qe nxenesit te tregojne botkuptimin e tyre, kulturen e tyre dhe aspekte te vecanta te
vetvetes. Keto mund te behen formalisht nepemjet pyetesoreve, inspektimeve por me
mire eshte kur keto elemente nxirren spontanisht nga nxenesit.
Kontekstet nxenes – qender ne te mesuarin ne Internet jane te ndjeshme ndaj
mosperputhjeve kulturore e cila bashkevepron me mundesine teknologjike dhe aftesite e
fituara ne kontekstin jashte internetit.

Njohuri - Qender

Te mesuarit efektive nuk mund te ndodhin pa permbatje. Mesimi ne pergjithesi te

teknikave dhe te aftesive pa u perqendruar ne nje fushe ose lende te caktuar eshte dicka e
kote. Bransford and ...(1999) ’argumenton se te mesuarit efektiv percaktohet dhe
kufizohet nga teoria e lendes, gjuha dhe konteksti i disiplines qe do te mesohet’. Cdo
disipline ose fushe studimi permban kendveshtrimin dhe karakteristikat e saj.
Te mesuarit ne Internet as nuk e favorizon as nuk e demton te mesuarin ne kontekstin
njohuri – qender. Sidoqofte, Internet–i siguron mundesi te pafundeme per tu futur me
thelle ne burimet e njohurive, duke siguruar keshtu mundesi te medha per te rritur
njohurite e tyre duke perfituar nga mijera formate dhe kontekste te ndryshme. Kjo mori e
madhe burimesh infomacioni mund te hutojne nxenesin keshtu qe eshte ne detyren e
mesuesit te mire qe te ndertoje me kujdes skeletin e mesimit qe mbi te cilin pastaj
nxenesit te ngrene njohurite e tyre.
Gjithashtu ja vlen te theksoj se me daljen e teorive te reja ne mjediset e nje rrjeti te
caktuar si ajo konektiviste (Siemens, 2004) na ndihmon ne te kuptojme se te mesuarit

7
Internet mund te konceptohet si nje lidhje midis ideve, fakteve, njerezve dhe
komuniteteve te ndryshem.

Vleresim – Qender

Vendosja e vleresimit ne qender eshte nje element i rendesishem per edukimin ne

pergjithesi. Bransford ... (1999) ka bere prezente nevojen per qe nje mjedis
mesimdhenieje te jete efektiv duhet te kete vleresimin ne qender te tij. Kjo do te thote se
vleresimet si sasiose si ato formuese duhet tu sherbejne motivimit, informimit dhe te
sigurojne reagim tek te dy nxenesit dhe mesuesit.
Te mesuarit ne Internet ofrojne shume mundesi per vleresimet qe perfshijne mesuesit,
por gjithashtu edhe per ato qe perdorin influencen edhe ekspertizen e bashkenxenesve
dhe eksperteve, ato qe perfshijne nxenesit per te vleresuar vete te mesuarit e tyre si dhe
ato ku vleresimi behet nga makina. Zhvillimet ne teorite kognjitive te te mesuarit dhe
zbatimet e tyre ne dizenjimin e pyetjeve jane duke na ndihmuar ne te zhvillojme pyetje ne
te njejten line me permbajtjen e lendes dhe te vleresojme perpunimin e njohurive.
Ne mesimin ne Internet rritja e mundesive te komunikimit si dhe fokusimi me shume
me te mesuarit e te rriturve ne vendet e tyre te punes siguron mundesi per krijimin e
aktiviteteve vleresuese qe jane projektet dhe vecanerisht ato ne vendet e punes, qe jane
ndertuar me bashkepunime, qe ke mundesi perfitimi nga bashkestudentet dhe ekspertet si
dhe qe jane mbushur me elemente per vetevleresim.
Strategji po ndertohen per te krijuar vleresime formuese dhe shumative qe te kene
nevoje per nje impenjim minimal te mesuesve ne menyre qe te jene sa me pak te
ngarkuar.
Prandaj ne fund mund te themi se sfida e edukimit ne Internet eshte te siguroje nje
nivel te larte vleresimi si cilesor e sasijor, duke ruajtur interesin dhe angazhimin e
nxenesit pa e mbingarkuar mesuesin dhe duke stimuluar pune ne grup dhe komunitet.

8
 Komuniteti – Qender

Konteksti komunitet qender na lejon te futim nje komponent social te mesimdhenies

kur dizenjojme materialet per ne Internet. Studentet mund te punojne se bashku ne nje
kontekst te mesuari ne Internet, qe se bashku te krijojne njohurite e reja. Ideja eshte
zgjeruar nga Etienne Wenger ... (2002) me “ komunitetin e kerkimit“ per te treguar se si
nxenesit e sfidojne dhe e ndihmojne njeri tjetrin gje qe con natyrshem ne ndertimin e
njohurive efektive dhe relevante. Duhet thene se krijimi i komuniteteve i te mesuarit ne
distance pervec te mirave ka dhe disa probleme qe jane theksuar nga shume autore si
mungesa e vemendjes dhe e pjesemarjes aktive, kufizimet ekonomike dhe nje qendrese e
fakulteteve dhe institucioneve si rrjedhim i konkurences nga mjediset e te mesuarit
virtuale.
Si rrjedhim mund te themi se eshte sfiduese krijimimi dhe mbeshtetja e ketyre
komuniteteve, dhe ndryshimet per sa i perkasin vendodhjeve dhe sinkronizimit, gjuhes
dhe zhvillimit te nje prezence sociale mund te jene thelbesore.
Mund te çuditesh nga kerkesat e ndryshme qe kane nxenesit qe marrin pjese ne keto
komunitete te mesuari. Tradicionalisht menyrat e ndryshme te edukimit ne distance kane
terhequr nxenesit per lirine dhe pavaresine e tyre nga vendi dhe koha. Motivimi kryesor
per zgjedhjen e edukimit ne distance nga nxenesit pervec “mungeses” fizike eshte edhe
liria per te levizur ne kursin e studimit ne kohen dhe vendin qe duan ata. Pjesemarja ne
nje komunitet te mesuari automatikisht vendos dika kufizime ne lidhje ne kete liri.
Kerkesat e te mesuarit ne kontekstin nxenes qender here pas here mund te na detyrojne ne
shtyjme pjesemarrjen ne komunitetet e te mesuarit.
Fleksibiliteti i komuniteteve virtuale na lejon per me shume pjesemarrje te
gjithaneshme por duhet theksuar se nje mjedis i vetem qe ploteson te gjitha kerkesat e
studenteve nuk ekziston. Keshtu qe po shikohet perhapja e shpejte i tipeve te reja te
komuniteteve dhe rrjeteve te pakufizuara nga formatet zyrtare te komuniteteve te
edukimit. Keto rrjete software-esh sociale, si mySpace, SecondLife and Facebook
mbeshtetin krijimin e lidhjeve midis miliona pjesemarresve per ndarjen e eksperiencave e
njohjeve mes tyre e rrjeteve te tyre.

9
 Duke shikuar te gjithe keto mundesi ose barriera te krijonen per sistemin e te mesuarit
ne Internet, dhe duke u munduar te bejme adaptime ne lidhje me filozofine dhe
prijoritetet e ketij sistemi ne mund te kemi nevoje per nje teori te re te te mesuarit ne
Internet qe te kete nxenesin ne qender, qe te kete nje game te mundesish vleresimi ne
nje nivel te larte si cilesor dhe sasior dhe sa me pak te varura nga mesuesi, te lejoje nje
ndrim te pershtateshem te te mesuarit individual me ate me ate komunitet qender ne
lidhje te plote me kontekstin aktual te njohurive te nxenesit.

Sfida per mesuesit dhe zhvilluesit e kurseve te punojne ne mjediset e te mesuarit ne

Internet qe te ndertojne nje mjedis te mesuari qe te jete njekohesisht nxenes qender,
permbajtje qender, mesues qender dhe komunitet qender.

Ndertimi i materialeve per te mesuarit ne Internet.

Dihet se qellimi i sistemit te instruksioneve eshte te ndihmoje te mesuarit. Keshtu qe

eshte normale qe perpara se te ndertohen materialet mesimore mesuesit duhet te kene te
qarta principet e te mesuarit dhe se si nxenesi meson. Kjo eshte edhe me shume e vertete
ne te mesuarit ne Internet ku ne pergjithesi mesuesi dhe nxenesi jane shume km larg nga
njeri tjetri. Keshtu qe eshte domosdoshme qe zhvillimi i materialeve te mesimeve ne
Internet, te behet ne teorira te qarta dhe provuara te te mesuarit.
Elemente te teorise te mesimdhenies dhe te mesuarit ne edukimin ne distance te cilat
ne teresime e tyre jane te zbatueshme edhe per edukimin ne Internet.
Ka shume shkolla te mendimit te te mesuarit dhe asnjera nga keto nuk eshte perdorur
vetem per dizenjimin e materialeve per te mesuarit ne Internet. Meqe nuk ka nje teori
fikse per dizenjimit e ketyre materialeve ne do te perdorim nje kombinim teorish per te
dizenjuar dhe ndertuar materiale per te mesuarit ne Internet. Me rritjen e zhvillimin
maramendes te teknologjise teori te tjera po dalin dhe do te dalin per zhvillimin e
materialeve mesimore ne Internet. Gjithashtu teorite e ekzistuese jane adaptuar per tju
pershtatur kontekstit te ri mesimor. Sidoqofte, keto teori ekzistuese te te mesuarit jane
zhvilluar perpara se ky lloj mesimi te perdorej gjeresisht nga institucionet arsimore. Sipas
Siemens (2004) ‘neve tani na duhet nje teori per moshen digitale qe te na drejtoje ne

10
ndertimin e materialeve mesimore per boten e rrjeteve’. Mesuesit duhet te jene ne
gjendje te adaptojne materiale e tyre per moshen digitale duke ndjekur ne te njejten kohe
principet e konektivizmit per zhvillimin e materialeve per mesimet ne Internet.
Per te zgjedhur nje strategji te pershtateshme per dizenjimin e instruksioneve
(ndertimin e mesimit) ne duhet te njohim persiatjet e ndryshme per te mesuarin.
Strategjite duhet te zgjidhen qe te motivojne nxenesit, te ndihmojne perpunimin e
materialit, te kujdesen per ndryshimet midis nxenesve te ndryshem, te promovoje te
mesuarit me logjike, te inkurajoje bashkeveprimin, te siguroje reagim te shpejte dhe te
arsyshem, te ndihmoje te mesuarit kontextual dhe te siguroje mbeshtetje gjate procesit te
te mesuarit. Le te shikojme disa shkolla te mendimit pastaj te sugjerojme se si keto
shkolla te ndryshme te mendimit mund te perdoren per te ndertuar materiale efektive per
te mesuarit ne Internet.

Shkollat e te mesuarit

Qe ne fillimet e tyre sistemet mesimore kompjuterike ishin bazuar ne perqasjen

bihevioriste per te mesuarit. Shkolla bihevioriste e mendimit influencuar nga Pavllov dhe
Skinner marrin si te mireqene se te mesuarit eshte nje ndryshim ne menyren e dukshme te
te sjellurit shkaktuar nga nje nxites i jashtem ne mjedis’ Skinner (1974). Bihevioristet
pohojne se sjella e jashtme, e dukshme eshte tregues nese nxenesi ka mesuar dicka ose jo
dhe jo ajo se cfare nxenesi ka ne koke. Ne pergjigje disa mesues thone se jo te gjithe te
mesuarit eshte i dukshem dhe se ka me shume te mesuar se nje ndryshim ne sjellje. Si
rezultat ka nje ka nje largim nga teoria bihevioriste drejt teorise kognjitiviste te te
mesuarit.
Kognjitivistet pohojne se te mesuarit perfshin perdorimin e memorjes, motivimit dhe
te menduarit dhe se reflektimi luan nje rol te madh ne te mesuarit. Teorite kognjitiviste e
shohin te mesuarin si nje proces te brendeshem dhe debatojne se sasia qe nxe nxenesi
vatet nga aftesia perpunuse e tij dhe sasia e perpjekjeve te bera nga nxenesi gjate procesit
te te mesuarit, thellesia e mendimit dhe perpunimit si dhe struktura e njohurive ekzistuese
te nxenesit (Ausubel, 1974).

11
 Kohet e fundit ka patur nje levizje drejt konstruktivizmit. Konstruktivistet pohojne se
nxenesit interpretojne informacionin dhe fjalet sipas realitetit te tyre personal, te cilin e
konceptojne nga vezhgimet, perpunimi, dhe intepretimi dhe pastaj e personalizojne
informacionin ne njohuri vetiake (Cooper 1993). Nxenesit mesojne me mire kur ata mund
ta kontekstualizojne shpejt ate qe mesojne per nje zbatim te shpejte dhe nje nenkuptim
personal.
Ne fund po permendim nje teori te propozuar te fundit qe eshte nen diskutim dhe qe
quhet teoria konektiviste. Sipas Siemens (2004), konektivizmi eshte integrimi i
principeve, te zbuluara nga kaosi, rrjeti, kompleksiteti dhe teorite e vete-organizuara. Per
shkak te sasise se madhe te informacionit ne kohet e tanishme, te mesuarit nuk eshte me
nen kontrollin e nxenesit. Mjediset e ndryshueshme, inovacionet, ndryshimet ne lende te
caktuara dhe e lendet qe lidhen me to sugjerojne qe nxenesit duket te c’mesohen me
menyrat e para te te mesuarit dhe te mesojne si te mesojne dhe vleresojne informacionin e
ri. C’fare duhet te mesohet percaktohet nga te tjeret dhe eshte ne ndryshim te
vazhdueshem. Meqenese pajisjet kompjuterike po behen gjithmone e me shume
‘inteligjente’, me perdorimin e agjenteve intelegjente, Siemens pyet nese te mesuarit
mund te zere vend ne makine. Disa njohuri mund te zene vend ne ‚makine’ dhe disa
mund te zene vend tek njeriu. Prandaj sfida per edukatoret eshte se si ata do ti ndertojne
instruksionet per njeriun dhe makinen dhe se si do te bashkeveprojne keta te dy me njeri
tjetrin. Nje shembull klasik dhene nga (Siemens 2004) eshte psh: ne qofte se kemi nje
ndryshim ne proceduren se si do te perdoret nje makine dhe kapacitetet wireless te
makines do te lejojne qe procedura e re te instalohet ne memorjen e makines, kur nxenesi
shkon te punoje me makinen me procedure te re, ai do te informohet se procedura e vjeter
ka ndryshuar dhe makina do ta mesoje ate me proceduren e re ( Siemens 2004).
Me nje analize me te holle te ketyre shkollave te mendimit vihen re elemente te
perbashket ne idete dhe principet e tyre, dhe mund te themi se dizenjimi i materialeve ne
Internet duhet te perfshije elemente nga te tre shkollat e mendimit. Strategjite bihevioriste
mund te perdoren per te mesuar “c’fare“ (faktet), strategjite kognjitive mund te perdoren
per te mesuar “ si “ (proceset dhe principet), dhe strategjite konstruktiviste mund te
perdoren per te mesuar “ pse“ ( mendim i nje niveli te larte qe promovon te kuptuarin
personal dhe te mesuarit kontekstual dhe rrethanor). Studiues te tjere kane analizuar

12
modele te ndryshme te dizenjimit te instruksioneve per te gjetur elementet qe mbeshtetnin
krijimin e instruksioneve cilesore ne Web. Ata kane identifikuar komponente nga keto te
tre shkolla te mendimit dhe eksploruan teorine konektiviste per ta pershtatur ne ndihme
te dizenjuesve te materialeve mesimore.

Shkolla bihevioriste e mendimit.

Shkolla e bihevioriste e shikon mendjen si nje kuti te zeze, ne kuptimin qe pergjigja

ndaj nje stimuluesi mund te studiohet ne menyre sasiore, ne kete menyre injorojne efektin
e procesit te mendimit qe zhvillohet ne tru. Pra kjo teori merret sjelljen e jashtme te
individit te cilen e studion dhe e mat si nje tregues te nivelit te te mesuarit te individit.

Implikimet e kesaj teorie ne te mesuarit ne Internet.

1. Nxenesve duhet tu behen te qarta rezultatet e te mesuarit me qellim qe ata te

dine c’fare do te arrijne ne fund te mesimit ne Internet dhe te gjykojne
vetveten nese i kane arritur rezultatet e duhura apo jo.
2. Nxenesve duhet tu sigurohet nje reagim i shpejte si nga ana e tutorit ose
institucionit, ne disa raste dhe programi kompjuterik mund ta siguroje ate, ne
menyre qe ata te dine c’fare po bejne dhe ne qofte se e kane gabim te marrin
masa per ta korigjuar.
3. Nxenesit duhet te testohen ne menyre qe te kuptohet nese i kane arritur apo jo
qellimet e mesimit. Testimi ne Internet i c’fare do forme qofte duhet te
integrohet ne sekuencen e mesimit qe te kontrolloje nivelin e arritjeve te
nxenesit dhe ti siguroje atij nje feedback te plote e te shpejte. Gjithashtu ne

13
 disa nga keto testime mund te perdoren edhe Web kamerat per te pare
reagimet direkt te nxenesit si dhe nje feedback sa me te shpejte.
4. Nxenesi duhet te mbetet i kenaqur dhe te ndihet mire ne fund te procesit
mesimor. Vleresimi duhet te jete i drejte dhe i shpejte dhe testimi duhet te jete
i tille qe te permbaje sa me pak pyeteje te papunuara me pare per nxenesin.
5. Materialet mesimore duhet te ndertohen ne menyre te atille qe te promovojne
te mesuarit. Sekuenca e mesimit duhet te kete formen nga e thjeshta ne e
veshtira, nga e njohura tek e panjohura, nga njohurite ne aplikimet e tyre.

Shkolla kognjitiviste e mendimit.

Kognjitivistet e shohin te mesuarin si nje proces te brendeshem qe involvon kujtesen,

te menduarit, reflektimin, motivacionin, te menduarit rreth te menduarit (metacognition).
Psikologjia e njohjes (cognitive) shikon tek te mesuarit nga kendveshtrimi i perpunimit te
informacionit, ku nxenesi perdor lloje te ndryshme kujtesash gjate te mesuarit ( figura 2).

14
 Informacioni qe
merret nga shqisat.

“Depozita” ndinjimore

Kujtesa afat shkurter

Kujtesa afat gjate

Figure 2. Llojet e kujteses

Ndjesite merren nepermjet shqisave dhe vendosen ne “depoziten” ndijimore perpara

se te ndodhe perpunimi i tyre. Informacioni qendron ne “depoziten” ndinjimore per me
pak se nje sekonde sipas (Kalat 2007), dhe ne qofte se nuk transferohet ne kujtesen
perpunuese menjehere, humbet. Instruksionet per te mesuarin ne Internet duhet te
perdorin strategji te tilla qe te lejojne nxenesit te merren me materialet mesimore ne
menyre qe ato te transferohen nga shqisat ne “depoziten” ndijimore dhe pastaj ne
kujtesen e punes. Sasia e informacionit te transferuar ne kujtesen e punes varet nga sasia
e vemendjes qe i eshte kushtuar informacionit hyres dhe nese strukturat e njohjes jane ne
vendin e duhur per ti dhene kuptim informacionit. Kohezgjatja ne kujtesen e punes eshte
afersisht 20 sekonda dhe ne qofte se informacioni nuk eshte perpunuar me efikasitet, nuk
do te transferohet ne kujtesen afat gjate (Kalat 2007). Keshtu qe krijuesit e instruksioneve
duhet te shikojne a ekzistojne strukurat e njohjes qe ta bejne nxenesin te mundur te
perpunoje informacioni.
Strategjite e mesimit ne Internet duhet te prezantojne materialet ne menyre te tille qe
ti bejne te mundur studentet te perpunojne efektivisht materialet. Meqenese kujtesa e
punes eshte me kapacitet te limituar, informacioni duhet te organizohet ne copeza te nje

15
madhesie te pershtateshme ne menyre qe te ndihmohet perpunimi i tyre. Sipas Miller
(1956) meqenese njerezit kane kujtese me afat te shkurter me kapacitet te limituar,
informacioni duhet te grupohet ne sekuenca te perbera me nga pese deri nente njesi te
kuptimta.
Pasi informacioni eshte perpunuar ne kujtesen e punes ai vendoset ne kujtesen me
afat te gjate. Sasia e informacionit te zhvendosur ne ne kete kujtese varet nga cilesia dhe
thellesia e perpunimit te informacionit ne kujtesen e punes. Informacioni i transferuar nga
kujtesa me afat te shkurter ne ajo me afat te gjate eshte ose asimiluar ose rregulluar ne
kujtesen afat gjate. Gjate asimilimit informacioni ndryshon per tju pershtatur struktures
ekzistuese te njohjes. Rregullimi (akomodimi) ndodh kur struktura e njohjes ndryshon
per te perfshire ne te informacionin e ri.
Psikologjia e njohjes pohon se informacioni eshte ruajtur ne kujtesen afat gjate ne
formen e nyjeve te cilat lidhen per te krijuar marredheniet, qe eshte rrjeti. Keshtu qe
skemat e te dhenave qe tregojne koncepetet baze ne nje teme te caktuar si dhe lidhjet
midis koncepteve te ndryshem duhet te perfshihen ne materialet e te mesuarit ne Internet.

Implikimet e kesaj teorie ne te mesuarit ne Internet.

1. Strategjite e perdorura duhet te lejojne nxenesit te konceptoje dhe te merret me

informacionin keshtu qe mund ta transferojne ne kujtesen e punes. Nxenesit
perdorin sistemin e tyre te shqisave te rregjistrojne informacionin ne formen e
ndjesive. Strategji qe ndihmojne maksimizimin e ketyre ndjesive duhen perdorur.
Shembuj te ndryshem perfshijne zgjedhjen e pozicionit te duhur per informacionin ne
ekran, cilesite e ekranit dhe figures, shpejtesia e levizjes se informacionit, menyra e
shperndarjes (audio, video, animacione etj). Ndjesite jo esenciale duhet te lihen ne hije ne
menyre qe nxenesi te merret me shume me informacionin e rendesishem. Strategjite qe te
promovojne te kuptuarit dhe te terheqin vemendjen e nxenesit per mesimin ne Internet
duhet te perfshijne:
 Informacioni i rendesishem duhet te vendoset ne qender te ekranit ne menyre qe
nxenesi ta kete te lehte per ta dalluar.

16
  Informacioni qe duhet te perpunohet patjeter nga nxenesi duhet te shenjohet qe te
terheqe vemendjen e nxenesit.
 Nxenesive duhet tu behet e qarte pse duhet ta ndjekin ate mesim ne menyre qe ata
te jene te motivuar per ta ndjekur ate deri ne fund.
 Niveli i veshtiresise se materialeve duhet te perputhet sa me shume me nivelin e
nxenesit. Duhet te kete lidhje me materiale me te veshtira dhe me te lehta ne
menyre qe nxenesit te zgjedhin ne varesi te nivelit te tyre.

2. Strategjite e perdorura duhet te lejojne nxenesin te rimarrin informacionin

ekzistues nga kujtesa me afat te gjate dhe per te bere nje lidhje logjike me informacionin
e ri. Nxenesit duhet te ndertojne lidhjen midis informacionit te ri dhe informacioneve
ekzistuese qe jane ne kujtesen me afat te gjate. Strategjite qe ndihmojne perdorimin e
skemes ekzistuese te njohjes jane si me poshte:
 Perdor organizues te avancuar per te aktivizuar strukturat ekzistuese te njohjes
ose per tu siguruar qe informacioni te perfshije detajet e mesimit. Meqe shumica
e kurseve permbajne elemente te rinj te panjohur me pare nga nxenesit nje
organizues i avancuar duhet te perdoret qe te siguroje nje skelet per te mesuarin.
 Sigurimi i modeleve konceptuale qe nxenesit mund ti perdorin per te rigjetur
modelet ekzistuese mendore ose per te ruajtur strukturen qe do tju duhet te
perdorin per te mesuar detajet e mesimit.
 Perdor pyetje para – mesimore per te bere te qarta c’fare do te pritet nga mesimi
si dhe per te aktivizuar tek nxenesi strukuren ekzistuese te njohurive. Pyetjet
para- mesimore ndihmojne ne kujtimin e njohurive ekzistuese, ndihmojne
nxenesit per te mesuar materialin si dhe i motivojne ata te gjejne materiale te
tjera per te arritur qellimet e mesimit.
 Perdor pyetjet paraprake per te aktivizuar strukturen e njohjeve paraprake te
kerkuara per te mesuar njohurite e reja. Duke patur parasysh fleksibilitetin e
mesimit ne Internet, studentet me njohuri dhe te shkuar te ndryshme mund te
ndjekin rrugen me te pershtateshme per te marre njohurite paraprake perpara se te
prezantohet mesimi i ri.

17
 3. Informacioni duhet te copetohet ne menyre qe te evitohet mbingarkesa gjate
perpunimit te informacionit ne kujtesen e punes. Per te ndihmuar perpunimin efikas te
informacionit ne kujtesen e punes, materialet per te mesuarin ne Internet duhet te
prezantohet nga pese deri ne nente elemente per ekran. Ne qofte se nje mesim ka me
shume elemete te rinj atehere organizimi i tyre duhet te jepet me anen e nje skeme
informacioni. Nje skeme e pergjitheshme e informacionit mund te konsiderohet si nje
permbledhje e mesimin ne Internet dhe mund te jete disa llojesh si lineare, hijerarkike, ne
forme merimage, si ne figurat nga 3 – 5, te cilat permenden shpesh nga autore te
ndryshem.

Per te ndihmuar perpunimin e thelle te informacionit nxenesit duhet te nxjerrin

skeletin e informacionit gjate vazhdimit te mesimit. Per te ndihmuar perpunimin e thelle
skeleti i informacionit mund te jepet me nje pikture te madhe per ti ndihmuar nxenesit te
kuptojne detajet e mesimit. Mesimi ne Internet duhet te marre avantazh nga aftesite
visuale dhe perpunuese te kompjuterit per te prezantuar keto lloj skemash tek nxenesit
ose per bere te mundur qe nxenesit ti ndertojne vete keto skema.

Elementi
1

Elementi
2

Elementi
3

Elementi
4
Figure 3 Skema lineare e informacionit

18
 Elementi 1 Elementi 6

Tema
Elementi 2 Elementi 5
kryesore

Elementi 3 Elementi 4

Figure 4Skema merimage e informacionit

Tema
Kryesore

Elementi 1 Elementi 2 Elementi 3 Elementi 4

Nen-elementi Nen-elementi Nen-elementi

1 2 3

Figure 5 Skema hijerakike e informacionit

4. Strategji te tjera duhet te perdoren per te promovuar perpunimin e thelle te

informacionit me qellim te ndihmojme informacionin te ruhet ne kujtesen me afat
te gjate. Per ta bere transferimin e informacionit tek kujtesa afat gjate me efektiv
strategji duhet te perdoren qe kerkojne qe nxenesi te zbatoje, analizoje, sintetizoje
dhe vleresoje te mesuarit ne nivel te larte. Edhe disa strategji qe e lejojne nxenesin
te zbatoje informacionin ne jeten reale duhen perfshire per te kontekstualizuar te
mesuarit dhe per te ndihmuar perpunimin e thelle.
5. Strategji te ndryshme duhet te perdore per tju pershtatur ndryshimeve ne menyrat
se si nxenesit mesojne ne te mesuarit ne Internet. Menyrat e ndryshme te te

19
mesuarit ose sic quhen ndryshe stilet e te mesuarit ju referohen menyrave se si
nje nxenesat perceptojne, bashkeveprojne, dhe i pergjigjen mjedisit ku mesojne;
ato matin ndryshimet individuale. Instrumenta te ndryshem jane perdorur per te
percaktuar stilin e te mesuarit tek nxenesi. Ne do te perqendrohemi tek Invenari i
Stilit te te Mesuarit perpunuar nga Kolb (1984).
Kolb sygjeron se dy komponente formojne eksperiencen tone te te mesuarit:
perceptimi dhe perpunimi. Perceptimi i referohet menyres qe nxenesit ndjene dhe
thithin informacionin rreth tyre, nga nje eksperience konkrete ne nje vezhgim
reflektiv. Eksperienca konkrete lidhet me deshiren e nxenesit per te mesuar dicka
qe ka nje kuptim personal per te. Gjate vezhgimit reflektiv, nxenesi pelqen te
marre kohe per te menduar dhe reflektuar mbi materialet mesimore. Komponenti
i dyte, perpunimi, i referohet se si nxenesi kupton dhe perpunon informacionin i
cili eshte thithur pas perceptimit. Perpunimet variojne nga konceptualizimi
abstrakt ne eksperimentimi aktiv. Nxenesit qe kane preferenca per
konceptualizmin abstrakt pelqejne te mesojne faktet dhe modelet si dhe kerkimin
e informacionit te ri ne lidhje me tema te ndrydhme. Nxenesit qe preferojne
eksperimentin aktiv pelqejne te aplikojne ate qe ata mesojne ne situata te
ndryshme te jetes reale. Ata pelqejne ti provojne gjerat dhe te mesojne nga
eksperienca e tyre. Mesimi ne Internet duhet te kujdeset per ndryshimet
individuale duke percaktuar preferencat e nxenesve dhe duke ju siguruar
aktivitetin e duhur per stiline tyre te te mesuarit.

Materialet e te mesuarit ne Internet duhet te permbajne aktivitete nga te gjitha

stilet e mundeshme, keshtu qe nxenesi te kete mundesi te zgjedhe aktivitetin
bazuar ne stilin e tij te te mesuarit.
Nxenesit e eksperiencave konkrete preferojne shembuj tipike ne te cilat te
perfshihen, dhe ata kane tendencen te lidhen me koleget e tyre sesa me autoritetet
superiore. Ata perqejne punen ne grup dhe feedback-un nga te barabartet e tyre
dhe e shikojne mesuesin ose tutorin si nje lehtesues ose trajner. Keta lloj
nxenesish pelqejne metoda mbeshtetese qe i lejojne te bashkeveprojne me koleget
e tyre dhe te perfitojne trainim nga instruktori.

20
 Vezhguesit reflektive pelqejne te vezhgojne me vemendje perpara se te
ndermarrin ndonje veprim. Ata preferojne qe te kene ne dispozicion te gjithe
materialin e mesimit dhe e shikojne instruktorin si nje ekspert. Ata tentojne te
menjanojne kontaktet me te tjeret.
Nxenesit e konceptualizimit abstrakt pelqejne te punojne me shume me sende
dhe simbole sesa me njerez. Ata pelqejne te punojne me teorine dhe te drejtojne
analiza sistematike.
Nxenesit e eksperimentimit aktiv pelqejne te mesojne duke bere projekte
praktike dhe duke marre pjese ne diskutimet ne grupe. Ata preferojne metoda te
mesuari aktive dhe bashkeveprojne me koleget e tyre per nevoja te ndryshme. Ata
kane tendence te vendosin kriteret e tyre te vleresimit te situatave. Natyrish qe per
studente me stile te ndryshme te mesuari te sigurohet nje mbeshtetje ne perputhje
me to.
Stili i njohjes i referohet rruges se preferuar te nxenesit per te perpunuar
informacionin; qe do te thote menyra tipike e te menduarit te personit, kujtesa ose
aftesia per te zgjidhur probleme. Prandaj stili i njohjes eshte nje indikator me vete
per dallimet midis nxenesve. Stili i njohjes konsiderohet te jete nje dimension i
personalitetit qe influencon sjelljet, vlerat dhe bashkeveprimim social. Nje nga
dimnesionet e stilit te njohjes qe mendohet te influencojne edhe ne te mesuarit ne
Internet eshte dallimi midis personaliteti i varur nga fusha dhe ai i pavarur nga
fusha. Individet te varur nga fusha kane nje sens me te madh te orientimit social
sesa ata te pavarur nga fusha. Ndersa keta te fundit jane ne gjendje te mesojne me
shume nga motivime te brendeshme sesa nga ndikimet e jashtme.

6. Informacioni duhet te prezantohet ne menyra te ndryshme per te ndihmuar

perpunimin dhe transferimin e tij ne memorjen me afat te gjate. Kur eshte e
mundur informacioni duhet te prezantohet ne forme te tekstuale, vizuale dhe
verbale per te lehtesuar kodimin e tij. Sipas teorise se kodimit te dyfishte (Paivio
1986) informacioni i marre ne menyra te ndryshme do te perpunohet me mire se
informacioni i marre ne nje menyre te vetme. Informacioni i marre ne dy menyra

21
 te ndryshme (text dhe visual) perpunohet ne pjese te ndryshme te trurit dhe si
rrjedhim do te kemi me shume kodim te tij.
7. Nxenesi duhet te jete i motivuar per mesimin. Nuk ka rendesi sa efektive jane
materialet ne Internet, ne qofte se nxenesit nuk jane te motivuar ata nuk do te
mesojne. Ceshtja eshte nese duhet perdorur motivimi i brendshem (e drejtuar nga
perbrenda nxenesit) ose motivim i jashtem (drejtuar nga instruktori ose
interpretimi). Keller propozon modelin ARCS (Attention, Relevance, Confidence,
Satisfaction) per motivimin e nxenesve gjate te mesuarit (Keller 1983):
 Vemendja: Terhiq vemendjen e nxenesit qe ne fillim te mesimit deri
ne fund. Materialet e mesimit ne Internet duhet te perfshijne nje
aktivitet ne fillim te cdo sesioni per tu bashkuar me nxenesin.
 Relevanca: Informo nxenesit per rendesine e mesimit dhe se c’fare te
mirash do te kene po ta ndjekin ate. Strategji duhet te perdoren per te
pershkruar si nxenesit do te perfitojne duke ndjekur kete mesim, dhe
si do ti zbatojne njohurite e marra ne situata te jetes se perditeshme.
Kjo strategji te ndihmon te vendose ne kontekst te mesuarit e ta beje
ate me kuptimplote, ne kete menyre te ruaje interesin e nxenesit gjate
gjithe procesit mesimor.
 Konfidenca: Perdor strategji per dizenjimin e mesimit dhe informo
nxenesit per qellimet e tij. Dizenjo per sukses duke ndjekur rradhen
nga e thjeshta tek e veshtira, nga e njohura tek e panjohura, dhe perdor
nje trajtim te bazuar ne kompetencat ku nxenesit tju jepet mundesia te
perdorin strategji te ndryshme per te kompletuar mesimin. Njofto
nxenesit per perfundimet e mesimit dhe siguro inkurajime ne rritje per
te kompletuar mesimin.
 Kenaqesia: Siguro reagim (feedback) mbi performancen e nxenesve
dhe lejo ata te aplikojne c’fare kane mesuar ne jeten e perditeshme.
Nxenesit pelqejne te dine c’fare jane duke bere dhe ata pelqejne te
futin ne kontekst ate qe jane duke mesuar duke zbatuar informacionin
ne jeten e perditeshme.

22
8. Metacognition eshte aftesia e nxenesit per te qene i ndergjegjeshem per
kapacitetin e tij/saj te njohjes dhe perdorimi i ketyre kapaciteteve per te mesuar.
Kur mesojne ne Internet, nxenesve duhet tu jepet mundesia te reflektojne per ate
qe jane duke mesuar, te bashkeveprojne me nxenesit e tjere dhe te kontrollojne
progresin e tyre. Pyetjet vete kontrolluese dhe ushtrimet me kunderpergjigje
(feedback) gjate gjithe mesimit jane nje strategji e mire per te lejuar nxenesit te
kontrollojne vetveten, keshtu qe ata mund te perdorin aftesite e tyre
metacognition-ve per te rregulluar ne qofte se eshte e nevojshme perqasjen e tyre
te te mesuarit.
9. Strategjite e te mesuarit ne Internet qe ndihmojne transferimin e mesimit duhet te
perdoren per te inkurajuar aplikimin e tij ne situata reale te ndryshme. Simulime
duke perdorur raste te jetes se perditeshme duhet te jene pjese e mesimit.
Gjithashtu nxenesve duhet tu jepet mundesia ti plotesojne te gjitha detyrat e
projektet qe kane lidhje me situata konkrete te jetes reale. Zhvendosja ne situata
konkrete mund ti ndihmoje nxenesit te zhvillojne kuptimin personal dhe ta futin
ne kontekst informacionin.
Psikologjia kognjitive sygjeron se nxenesit e pranojne dhe e perpunojne
informacionin qe duhet te transferohet ne kujtesen me afat te gjate per ruajtje.
Sasia e informacionit qe perpunohet varet nga sasia e informacionit qe
perceptohet dhe sasia e informacionit qe ruhet ne memorjen me afat te gjate varet
nga cilesia e perpunimit ne memorjen e punes. Mesimet efektive ne Internet duhet
te permbajne teknika qe lejojne nxenesin te ndjejne dhe te perceptojne
informacionin dhe duhet te perfshijne strategji per te ndihmuar procesimin me
nivel te larte me qellim kalimin e informacionit ne kujtesen me afat te gjate. Pasi
nxenesit marrin informacionin ata krijojne njohurite personale per ti bere
materialet kuptimplota.

Shkolla e mendimit konstruktivist

23
 Ne shkollen konstruktiviste theksi vihet tek nxenesi ose studenti me shume se ne
mesuesi dhe instruktori. Eshte nxenesi qe bashkevepron me permbajtjen, mesuesit dhe
nxenesit e tjere. Konstruktivistet e shohin nxenesin me teper aktiv se sa pasiv. Njohurite
nuk mund te merren nga jashte ose nga dikush tjeter, nxenesi i vecante interpreton dhe
perpunon ate qe eshte marre nepermjet shqisave per te krijuar njohurite. Nxenesi eshte
qendra e te mesuarit, me instruktorin qe luan rolin e keshilluesit dhe ndihmuesit. Nxenesit
duhet te ndihmohen ti ndertojne vete njohurite e tyre. Nje rendesi te vecante
konstruksionistet i kushtojne te mesuarit te vendosur, qe e shikon te mesuarin si te lidhur
me kontekstin. Aktivitetet e te mesuarit qe lejojne nxenesin te kontekstualizoje
informacionin duhet te perdoren ne mesimin ne Internet. Ne qofte se informacioni duhet
te aplikohet ne shume kontekste atehere strategjite mesimore qe ndihmojne te mesuarit
shume-kontekstual duhet te perdoren qe te sigurojne se nxenesi vertet mund ti perdore
njohurite gjeresisht.

Implikimet e kesaj teorie ne te mesuarin ne Internet.

1. Te mesuarit duhet te jete nje proces aktiv. Mbajtja e nxenesit aktiv duke bere
aktivitete kuptimplota ne lidhje me mesimin jep rezultate te mira ne perpunimin e
informacionit ne nivel te larte e cila ndihmon ne te krijimin e te kuptuarit
personal. Kerkesat qe nxenesit te aplikojne informacionin ne situata praktike
eshte nje proces aktiv dhe ndihmon ne interpretimin personal dhe relevancen.
2. Nxenesit duhet te ndertojne vete njohurite e tyre me mire sesa te pranojne ato nga
mesuesi. Ndertimi i njohurive ndihmohet nga dizenjimi i instruksioneve
bashkevepruese te mira ne Internet, keshtu qe nxenesit duhet te marrin iniciativa
per te mesuar dhe per te bashkevepruar me njeri tjetrin si dhe me mesuesin, dhe
sepse agjenda e mesimit kontrollohet nga nxenesi ( Murphy & Cifuentes 2001).
Ne mesimin ne Internet nxenesi e merr informacionin direkt nga burimi pa ndonje
ndermjetes sic mund te jete nje instruktor. Ne mesimin tradicional mesuesi
kontekstualizon dhe personalizon informacionin sipas nevojave te tij te cilat mund
te mos jene te pershtateshme per nxenesin. Ndersa ne mesimin ne Internet

24
 nxenesit e marrin mesimin direkt nga burimi i pare dhe e kontekstualizojne dhe
personalizojne ate sipas nevojave te tyre.
3. Nxenesit duhet te jene bashkepunues dhe koperues gjate te mesuarit ne Internet.
Duke punuar me nxenes te tjere ju jepet mundesia te krijojne eksperienca direkte
te punes ne grup dhe i lejon ata te perdorin aftesite metacognitive te te tjereve. Ne
kete menyre nxenesite do te marrin shume nga njeri tjetri. Kur percaktojme grupin
e punes anetaresia duhet te bazohet tek niveli dhe stili i te mesuarit te secilit
nxenenes ne menyre qe perfitimi dhe ecuria e grupit te jete maksimale.
4. Nxenesve duhet tu jepet kontroll ne procesin e te mesuarit. Duhet te jete nje
forme zbulimi e drejtuar ku nxenesve tu jepet liria per te marre vendime per
qellimet e mesimit me nje fare ndihme nga instruktori.
5. Nxenesve duhet tu jepet kohe dhe mundesi per te reflekuar. Gjate te mesuarit ne
Internet studenteve ju duhet kohe per te reflektuar dhe thithur informacionin.
Pyetjet e nderfutura rreth permbajtjes duhet te perdoren gjate gjithe mesimit per te
inkurajuar nxenesit te reflektojne dhe perpunojne informacionin ne menyre te
lidhur dhe kuptimplote.
6. Te mesuarit duhet te jete kuptimplote. Materialet mesimore duhet te perfshijne
shembuj qe lidhen me nxenesit keshtu qe ata mund ta kuptojne informacionin.
Detyrat dhe projektet duhet tu lejojne nxenesve te zgjedhin aktivitete kuptimplota
me ane te te cilave te aplikojne dhe personalizojne informacionin.
7. Te mesuarit duhet te jete bashkevepruese qe ti jape shtyse te mesuarit ne nivel te
larte dhe prezences sociale dhe te ndihmoje ne krijimin e te kuptuarit personal.
Bashkeveprimi eshte i domosdoshem per te krijuar ndjenjen e presences dhe te
komunitetit me te mesuarit ne Internet. Nxenesit marrin materialet mesimore
nepermjet teknologjise, perpunojne informacionin dhe pastaj e personalizojne dhe
e kontekstualizojne ate. Ne procesin e transformimit, nxenesit bashkeveprojne
me permbajtjen, me nxenesit e tjere dhe me instuktorin per te testuar dhe
konfirmuar idete dhe per te zbatuar c’fare kane mesuar.
Llojet e ndryshme te bashkeveprimit e nxisin te mesuarin ne nivele te
ndryshme. Figura 6 tregon strategjite interaktive per te promovuar te mesuarin
me nivel te larte ( Berge 1999).

25
 Bashkeveprimi
nxenes - nderfaqes

Bashkeveprimi
nxenes - permbajtje

Bashkeveprimi
nxenes - suport

nxenes - instruktor nxenes - instruktor nxenes - instruktor

Bashkeveprimi
nxenes - kontekst

Figure 6. Nivelet e Bashkeveprimit ne te mesuarin ne Internet

Ne nivelin me te ulet te bashkeveprimit duhet te jete bashkeveprimi nxenes –

nderfaqes qe ti lejoje nxenesit per te pranuar dhe kuptuar informacionin. Nderfaqesi eshte
objekti ku nxenesit perdorin shqisat e tyre per te rregjistruar informacionin ne kujtesen
ndijimore. Ne te mesuarin ne Internet nderfaqesi eshte nje pjese e nje programi
komjuterik te pranueshem ne internet dhe me anen e te cilit ne lidhemi me burimet e
informacionit te c’fare do lloji qofshin dhe do te zhvillojme bashkeveprimin me te tjeret.
Dhe gjate ketij lloj mesimi cdo faqe interneti mund te sherbeje si nderfaqes ne ndihme te
nxenesit. Kur nxenesi e ka gjetur informacionin duhet te kemi bashkeveprimin nxenes -
permbajtje per te perpunuar informacionin. Nxenesit lundrojne ne permbajtjen e lendeve
te tyre per te hyre ne komponentet e mesimit, te cilat mund te marrin formen e

26
aktiviteteve para mesimit, gjate mesimit dhe pas mesimit. Nxenesve duhet tu jepet
mundesia te caktojne sekuencen e tyre te mesimit ose duhet tu jepen disa sekuenca
mesimore dhe ata te zgjedhin njeren prej tyre. Gjate bashkeveprimit midis nxenesit dhe
permbajtjes nxenesit e perpunojne informacionin per ta transferuar ate nga kujtesa me
afat te shkurter ne ate me afat te gjate. Sa me shume perpunim te nivelit te larte te kemi
aq me shume informacion shkon ne kujtesen afat gjate dhe si rezultat kemi me shume te
mesuar te nivelit te larte.
Ndersa nxenesit punojne me permbajtjen ata do te kene nevoje per mbeshtetje e cila
do te vije nga bashkeveprimet midis nxenes – nxenes, nxenes – instruktor. Duhet te kete
nje strategji per te promovuar bashkeveprimin nxenes – kontekst ne menyre qe nxenesit
te kene mundesi te zbatojne ato qe kane mesuar ne kushtet e jetes reale keshtu qe ata
mund ta futin ne kontekst informacionin e mesuar. Bashkeveprimi nxenes – kontekst
ndihmon nxenesin te zhvilloje njohurite personale dhe te ndertoje te kuptuarin personal
nga informacioni.
Anderson & Garrison (1988) zgjeruan llojet e bashkeveprimit duke perfshire ne te
edhe bashkeveprimet mesues – mesues, permbajtje – mesues dhe permbajtje –
permbajtje.
Bashkeveprimi mesues – mesues krijon mundesine per te mbeshtetur mesuesit ne
zhvillimin e tyre profesional dhe ndihme nepermjet komuniteteve te ndryshme.
Bashkeveprimi mesues – permbajtje fokusohet ne krijimin e permbajtjes te lendes nga
mesuesi qe do te thote krijimin e temave te ndryshe, objekteve mesimore, kurseve
komplet dhe aktiveteteve te ndryshme. Ky lloj bashkeveprimi i ndihmon mesuesit te
monitorojne, ndertojne dhe permiresojne burimet dhe aktivitetet e kurseve.
Bashkeveprimi permbajtje – permbajtje eshte nje forme e re dhe ne zhvillim e
bashkeprimit ne edukim ku permbajtja eshte programuar te bashkeveproje me burime te
tjera informacioni te automatizuara per te perditesuar informacionin dhe per te marre ose
dhene informacione te tjera. Zhvillimet e fundit te tagimeve dhe veglave per “sindikatat”,
sic jane RSS Atom, lejon mbledhjen, shperndarjen dhe selektimin e permbajtjes.
Ne fund mund te sygjeroj se format e ndryshme te bashkepunimit mund te
zevendesojne njera tjetren te varura nga kostot, permbajtja, objektivat e te mesuarit,
teknologjia dhe koha qe kemi ne dispozicion. Zevendesimi nuk ul cilesine e mesimit dhe

27
te mesimdhenies. Te mesuarit ne nivele te larte mund te zhvillohet per sa kohe kemi te
pakten njeren nga tre format kryesore te bashkeveprimit ( nxenes – nxenes, nxenes –
mesues, nxenes – permbajtje) po ne nivel te larte. Dy format e tjera te bashkeveprimit
mund te kene nivel minimal pa ndikuar ne degradimin e te mesuarit.
Nuk ka nje media te vetme me te mire ne te mesuarin ne Internet dhe gjithashtu nuk
ka nje formule qe te diktoje llojin e bashkeveprimit me percues te te mesuarit ne Internet
ne te gjitha domainet dhe per te gjithe nxenesit. Por mesuesit duhet te zhvillojne aftesite e
tyre keshtu qe ata mund tu pergjigjen nevojave ne rritje te nxenesve dhe te kurikulumit.
Mesuesit e bejne kete duke zhvilluar repertorin e aktiviteteve te tyre te te mesuarit ne
Internet.

Web-i ofron bashkeveprime ne shume menyra. Ne figuren 7, kemi te vendosura ne

nje grafik llojet e ndryshme te mediave per bashkeveprim qe perdoren ne edukimin ne
distance, perballe kapacitetit qe kane ato per te mbeshtetur bashkeveprimin si dhe
pavaresine nga vendi dhe koha. Sa me e pasur dhe fuqishme te jete forma e komunikimit
aq me e paket eshte varesia e te mesuarit. Sic mund te shikohet te gjitha mediat e
perdorura per bashkeveprim suportohen nga Web-i pervec bashkeveprimit balle per balle.

Modelet me te perdoreshme ne sistemin e te mesuarit ne Internet te bazuara ne teorine

konstruktiviste jane:
 Te mesuarit e vendosur (situated learning);
 Te mesuarit problematik (problem base learning);
 Komunitetet e praktikave (communities of practice);
 Stimulimet (stimulation).

Gjithashtu me teorine konstruktiviste lidhet edhe nocini i mesimit te drejtuar nga

nxenesi, ne kuptimin qe ne ambjentin e mesimdhenies nxenesi ka pergjegjesine kryesore
per cfare do te mesoje dhe si do te mesoje.

28
 Balle per Balle
Konferencat ne internet

Konferencat Video
Bashkeveprimi

Konferencat Audio
C
Radio AI
Televizioni
Korespondenca

Te mesuarit ne Web

Pavaresia nga koha dhe distanca

Figure 7Vecorite e mediave ne edukim

Teoria konektiviste dhe implikimet e saj per te mesuarin ne Internet.

Sipas nje nga themeluesve te kesaj teorie, Siemensit, kjo teori eshte per te mesuarin
ne epoken dixhitale, ku individet mesojne dhe punojne si pjese e nje mjedisi te
nderlidhur. Si rezultat ne nuk kemi mundesi te kontrollojme se c’ fare do te mesojme
meqenese te tjere individe ose institucione ne kete rrjet gjigand ndryshojne vazhdimisht
informacionin dhe kjo kerkon qe ne te pakten te rimesojme nga informacioni i ri.
Siemensi propozoi disa orientime per dizenjimin e materialeve per nxenesit bazuar ne
kete teori. Me poshte do te japim disa perpunime te ketyre udhezimeve per zhvillimin e
materialeve mesimore ne Internet.
 Nxenesit duhet te lejohen qe te shfrytezojne Internetin per te kerkuar
informacione me te reja shtese per te ndihmuar dhe orientuar drej te
mesuarit e tyre. Kjo konsiderohet si nje strategji e sukseseshme dhe
qendron brenda ketij lloj te mesuari. Nxenesit duhet te jene sa me te lire
per ti marre keto informacione dhe per te ndertuar sa me sakte njohurite e
tyre.

29
 Meqenese nje informacion qe mund te jete i vlefshem sot mund te mos
jete i tille neser dhe procedurat dhe modelet e vjetra mund te behen
perngese ne kushtet e reja te te mesuarit, nxenesit duhet te kene mundesi te
c’mesojne njohurite dhe modelet mendore te vjetra dhe te mesojne te rejat.
 Meqenese informacionet jane ne ndryshim te vazhdueshem dhe sasia dhe
burimet e tyre jane te “pafundme” nxenesit duhet te jene te afte te qe ne
momentet me te rendesishme te dallojne informacionin e rendesishem nga
ai me pak i tille. Nxenesit duhet te jene gjithmone te perditesuar per
ndryshimet ne fusha te caktuara ne menyre qe te dallojne informacionin qe
nuk eshte me i vlefshem per ta dhe te pervetesojne informacionet me te
reja per fushat perkatese. Kjo kerkon qe te zbatohen strategji qe nxenesit
te bashkeveprojne aktivisht ne rrjetin perkates te mesimit.
 Me daljen e teknologjive te reja te telekomunikacionit nxenesit dhe
instrukoret, ekspertet nga te kater anet e botes mund te komunikojne dhe
te ndajne opinione per fusha te caktuara. Te mesuarit dhe njohurite dalin
nga rahja e mendimeve dhe opinioneve ne kete diversitet te madh, keshtu
qe pavaresisht nga strategjite dhe elementet e tjere mesimore te perdorur
nxenesit duhet lene te lire te lidhen me individe te tjere ne mbare boten per
te ndare me ta mendimet dhe opinione per fusha te caktuara.
 Meqenese e gjithe bota eshte e lidhur me Internetin informacioni per te
mesuarit duhet te merret nga shume burime ne menyre qe te reflektoje kete
diversitet dhe hapesire te madhe te Internetit.
 Perdorimi i agjenteve intelegjente do te ndryshoje menyren se si studentet
mesojne dhe ku do ta marrin mesimin e tyre. Psh agjentet inteligjente
mund te instalohen ne pajisje ose aplikime te ndryshme dhe kur nxenesit
do te punojne me to nje trajnim i shkurter ju ofrohet ose ju tregojne
zgjidhje kur nxenesi ben ndonje gabim ne perdorimin e tyre.
 Inteneti eshte duke e zgjeruar edukimin ne klasat globale ku kemi nxenes,
mesues dhe eksperte nga e gjithe bota. Si rrjedhim nxenesit duhet te lidhen
me studentet dhe ekspertet e tjere per tu siguruar per nivelin e tyre te
njohurive.

30
  Per shkak te inovacioneve te vazhdueshme dhe te perdorimit gjithmone e
me te gjere te teknologjive te reja ne Intenet te mesuarit po behet
gjithmone e me shume multidisiplinor. Nxenesit duhet te ekspozohen ne
fusha te ndryshme ne menyre qe ata te shikojne lidhjen e informacionit ne
keto fusha.
Siemens (2004) sugjeron se per shkak te kesaj shoqerie te lidhur ne rrjet, globalizimit,
ndryshimeve konstante te informacionit dhe informacioneve te reja mesuesit duhet te
shikojne per rruge te reja ne dizenjimin e materialeve te tyre mesimore. Ai propozoi nje
teori bazuar ne konektivizmin per te pregatitur nxenesit ne epoken digitale. Kuptohet qe
shume pune duhet bere per ta bere kete teori te aplikueshme nga te gjithe mesuesit per
dizenjimin e materialeve te tyre mesimore.

Web-i semantik dhe te mesuarit ne Internet.

Web-i sot eshte zgjeruar shume dhe eshte kthyer nga nje media qe shfaq permbajtjen
e krijuar nga autore te ndryshem ne nje media ku permbajtja shtohet,
nenvizohet(shenjohet), permiresohet dhe ne disa raste zhvendoset nga permbajtja e
krijuar nga perdoruesit. Ne mund te kemi nje permbajtje te permbledhur, te filtruar dhe
te transformuar nepermjet manipulimeve njerezore dhe proceseve te automatizuara. Kjo
aftesi perpunuese bazohet ne dy teknologji te reja.
E para eshte bashkesia e teknologjive zyrtare te mbrojtura nga krijuesi i Web-it, Tim
Berners-Lee, dhe quajtur Semantic Web (Berners-Lee, 1999). Kjo teknologji eshte
perdorur per te shenjuar informacionin duke perdorur taksonomit formale keshtu qe
informacioni behet i informuar per vetveten. Per shembull ne koken e nje faqeje ne mund
te vendosim nje te dhene per autorin e saj. Web-i semantik nga ana tjeter lejon
percaktimin e nje etikete ne taksonomi te tille qe agjentet e ndryshem dhe perdoruesit te
mund te percaktojne qe kjo bashkesi karakteresh eshte te themi adresa e e-mail ose numri
i telefonit te nje individi ose organizate te caktuar. Me te marre kete informacion shtese
programet agjent mund te rendisin, formatojne, filtrojne, analizojne bazuar ne kete
informacion.

31
 Teknollogjjia e dyte eshte evolucioni i teknologjive sociale te cilat i japin nje aftesi
veteorganizuese Internet-it nepermjet tagimit te qarte nga perdoruesit dhe nepermjet
gjurmimit te perdorimit. Te dhenat pastaj perdoren per te kerkuar, rigjetur, rekonfiguruar
dhe filtruar informacionin ne Internet, nje mundesi qe ka shume aplikime ne programet
per edukim, zbavitje dhe tregeti. Per shembull faqja e internetit CiteULike
(www.citeulike.org) lejon pedoruesit te ngrene informacione ne Internet, shenjojne, dhe
cmojne artikuj shkollore qe i kane lexuar. Databaza qe ndertohet do ta ndihmoje
perdoruesin te ne ecurine e tij te metejshme shkollore por per me teper databaza mund te
kerkohet, shenjohet dhe vleresohet edhe nga te tjeret per te gjeneruar ne vleresim kolektiv
per artikullin.
Semantik –Web-i perfshin gjeresisht perdorimin e agenteve autonome per te
ndihmuar dhe lehtesuar te mesuarin. Agjentet lajmerues se studenteve perdoren per
kerkim inteligjent te permbajtjeve me lidhje te caktuara per shembull lajmeruesit e google
tek faqja http://www.google.com/alerts); agjente sekretare per rezervimet dhe rregullimet
e takimeve bashkepunuese (shiko faqen http://www.meetingwizard.com); kujtuesit e
studenteve per afatet e fundit (shiko faqen http://www.calendarhub.com); dhe negociuesit
me agjentet e studenteve te tjere per bashkepunim, asistence ose shoqerim ( shiko faqen
http://www.ihelp.usask.ca/). Agjentet e mesuesve jane perdorur per te siguruar mbrojtjen
e pagesave, per te asistuar ne mbajtjen e rregjistrave dhe monitorimin e studenteve dhe
bile per te shenuar dhe pergjigjur komunikimit te studenteve. Permbajtja ne vetveten e
saj mund te shtohet me agjente qe kontrollojne te drejtat e saj te perdorimit, automatikisht
te perditesoje permbajtjen ose te gjyrmoje mjetet qe perdorin studentet per te punuar me
permbajtjen.
Te gjitha keto mundesi qe ka Web-i Semantik na lejojne ne te perfytyrojme nje
mjedis te te mesuarit ne Internet i cili eshte i pasur me bashkeveprime nxenes – nxenes,
nxenes – permbajtje dhe nxenes – mesues te cilat jane te mundshe, te riperdoreshme dhe
qe ndihmohen ne funksionet e tyre nga agjentet e ndryshem.

32
 Ne perfundim mund te kemi parasysh keto elemente:

Parapergatitja e nxenesit

Aktivitetet qe nxenesi duhet te ndjeke para mesimit kane si qellim ta motivojne dhe ta
afrojne nxenesin me mesimin ne Internet dhe gjithashtu mund ti japin atij nje pasqyre te
shkurter te mesimit me qellim parapergatitjen e tij per me tej. Nxenesit duhet te
informohen ne menyre koncize per rendesine e mesimit ne kontekstin perkates si dhe tju
tregohet si mund te aplikohen ne jeten reale njohurite e marra. Nje skeme koncepti duhet
te ndertohet per te vendosur strukturen e njohjes ekzistuese, per te inkorporuar detajet e
mesimit ne Internet dhe per te aktivizuar strukturen e njohjes ekzistuese per te ndihmuar
nxenesit te mesojne ne detaje mesimin e ri.
Nxenesit duhet te informohen per rezultatet e mesimit keshtu qe ata e dine se c’fare
pritet prej tyre dhe do te jene ne gjendje te maten kur te kene arritur perfundimet e
mesimit. Nje organizues i avancuar duhet te perdoret per te krijuar nje strukture dhe te
organizoje detajet e mesimit ne Internet. Gjithashtu nxenesve duhet tu thuhen niveli qe
duhet te kene ne fushen perkatese per te filluar mesimin keshtu qe ata te dine jane ne
gjendje apo jo per te mesuar ate. Gjithashtu edhe nje nivel i caktuar ne punen me
teknologjite e komunikimit qe do te perdoret gjate mesimit, konkretisht aftesite e punes
me Internet dhe PC, duhet tju kerkohet nxenesve ne menyre qe ata te mos kene probleme
lidhur me te gjate mesimit.
Nje test vete-vleresues eshte mire te sigurohet ne fillim te mesimit qe nxenesit qe
mund ta dine qe me perpara mesimin te kene mundesi ta anashkalojne ate. Testet vete-
vleresuese ne fillim te mesimit e ndihmojne nxenesin te organizoje vete materialet
mesimore ne varesi te nevojave te tij. Kur nxenesi te jete i pergatitur per detajet e mesimit
ai mund te perballet me te gjitha aktivitetet e tij dhe te mesoje detajet e tij.

33
 Aktivitetet e nxenesit

Te mesuarit ne Internet duhet te perfshijne nje game te madhe me aktivitete per te

ndihmuar nxenesit te arrijne qellimet e mesimit dhe te plotesojne nevojat e tyre
individuale. Shembuj te aktiviteteve mesimore ne te mesuarit ne Internet jane leximi i
materialeve text ose hypertext, degjimi i materialeve audio dhe shikimi i materialeve
vizuale ose video. Nxenesit duhet te kene mundesine te kerkojne ne Intenet per materiale
shtese ose te futen ne librarite online per informacione te tjera. Krijimi i mundesive per
lidhje dhe librarite online eshte detyre e institucionit qe ofron sherbimin ne Internet.
Shume institucione qe ofrojne mesimin ne Internet kane librari dixhitale te fuqishme te
cilat u vihen ne dispozicion nxenesve te tyre.
Ushtime zbatuese te pershtateshme duhet te kete gjate gjithe mesimit ne Internet per
te krijuar nje lidhje te materialeve mesimore. Aktivitet praktike me reagime te ndersjellta
duhet te zhvillohet gjate mesimit per te monitoruar si jane duke performuar nxenesit ne
menyre qe ne qofte se ka probleme te rregullohen. Gjithashtu nje permbledhje duhet te
kete ne fund te mesimit per te promovuar perpunimin ne nivel te larte te mesimit.
Mundesi duhet tju jepen nxenesve per te implementur ate qe ata mesuan ne jeten e
perditeshme keshtu nxenesit mund te behen krijues dhe ti zhvillojne njohurite me tej
mesimit.

Bashkeveprimi i nxenesve.

Ndersa nxenesit mbarojne aktivitetet e tyre si edhe ndermjet aktiviteteve te ndryshme,

ata do te perfshihen ne nje mori bashkeveprimesh. Nxenesit duhet te bashkeveprojne me
nderfaqesin per te marre materialet ne Internet. Nxenesi duhet te bashkeveproje me
permbajtjen per te marre informacionin e nevojshem e per te marre njohurite baze. Duhet
te kete nje bashkeveprim midis nxenesve me njeri tjetrin, ndermjet nxenesve dhe

34
instruktorit ose eksperteve kudo qofshin ata per te bashkepunuar, per te ndare njohurite,
per te formuar rrjetet sociale dhe te krijojne prezencen sociale. Nxenesit duhet te jene te
afte te bashkeveprojne brenda kontekstit te tyre per te personalizuar informacionin dhe
ndertuar domethenien sipas vetes se tyre. Te gjitha keto lloje bashkeveprimesh duhet te
suportohen nga agjentet e pavarur dhe nga ndihma e “bashkuar“ e te gjithe nxenesve te
tjere.
Gjithashtu duhet te theksojme se edukimi ne Internet si te gjitha format cilesore te
edukimit duhet te jete njohuri, komunitet, vleresim dhe nxenes – qender. Kuptohet qe
duhet gjithmone ruajtur nje balance e caktuar qe anon nga nxenes – qender.
Detyra e dizenjuesve te mesimeve ne Internet dhe e mesuesve eshte te zgjedhin
aktivitete mesimore adapte dhe te sakta nepermjet vleresimeve, feedback dhe
refleksioneve te cilat ta maksimizojne pranueshmerine e Web-it. Duke vepruar keshtu ne
do te krijojme nje mjedis mesimor me te gjitha ne qender qe do te rezultoje ne nje nivel te
larte te mesuari nga te gjithe nxenesit. Integrimi i aplikimeve te reja dhe i munshmerise se
Web-it Semantik si dhe dalja e softeve sociale do ta rrite dhe do ta beje me te
pranueshme dhe te mundesueshme eksperiencen cilesore te Edukimit ne Internet.

35
 2. Elemente per implementimin te Edukimitne Internet

Elemente te infrastruktures te edukimin ne Internet

Ne kete kapitull merren ne konsiderate nje varg faktoresh qe kane ndikim ne krijimin
dhe zhvillimin e infrastruktures se te mesuarit ne Internet, qe perfshijne planifikimin,
problemet e struktures dhe ato organizative, perberesit e sistemit dhe disa probleme te
tjera si trajnimet, burimet njerezore etj. Gjithashtu duhet te kemi parasysh qe
infrastruktura duhet te jete e tille qe te evoluoje me ndryshimin e nevojave te nxenesve, te
kurrikulave dhe te teknologjise.
Shume institucione arsmore sidomos ato te edukimt te larte dhe Universitar, sot ne
bote kane ndryshuar dhe jane kthyer ne institucione dual mode. Me daljen ne skene te
Web 2.0 ndryshime te tjera do te ndodhin nderkohe. Intitucionet qe ofronin edukimin ne
distance ishin te parat qe perqafuan kete lloj sistemi te mesuari duke vazhduar pastaj
institucionet e te mesuarit tradicional te cilat e implementuan brenda sistemit ne tyre me
menyra nga me te ndryshmet. Zgjedhja nga shume universitete e Moodle si te vetmin
sistem per menaxhimin e kurseve (Learning Management System, LMS) ka sherbyer si
nje nxites qe proceset per krijimin, prodhimin dhe shperndarjen e kurseve qe ofron
Universiteti ose ndonje institucion tjeter, te zhvendosen ne sistemin e te mesuarit ne
Internet. Eksperiencat nga disa nga keto Universitete ne procesin e kalimit te kurseve nga
sistemi tradicional ne ai ne Internet do ti trajtojme me poshte duke u perpjekur keshtu tu
lehtesojme punen edhe universiteteve tona ne rrugen e ketij transformini.
Eshte e veshtire te ndertosh nje model te drejperdrejte per ndertimin e
infrastruktureses te te mesuarit ne Internet per vete faktin qe ka shume faktore dhe

36
komponente te nderlidhur. Edukimi ne distance ka krijuar nje eksperience ne lidhje me
funksionimin e te gjithe sistemit te dizenjimit te kurseve, zhvillimit dhe shperndarjes se
tyre dhe se si keto lidhen me sherbimet qe merr nxenesi si dhe me komponente te tjere.
Krijimi i sistemeve te te mesuarit dhe mesimdhenies ne Internet si cdo sistem tjeter ka
veshtiresite i tij ne implementim qe kane te bejne me burimet e kufizuara, nga mbrojtesit
e sistemeve tradicionale, anetaret e stafit duhet te jene te trajnuar mire per vecorite e
sistemit ne Internet, rinovimet e praktikave te vjetra qe mund te sjellin pergesa, gabimet
ne organizim dhe administrim si dhe nje zhvillim i vazhdueshem e te kuptuarit i
proceseve pedagogjike baze te te mesuarit ne Internet. Keshtu qe aspektet kryesore duhen
analizuar dhe pershtatur per nje sistem efikas dhe fleksibel te te mesuarit ne Internet.

Mendimi baze

Cdo sistem social eshte ndertuar brenda nje konteksti te caktuar. Konteksti social i
edukimit ka evoluar shume ne kohe. Perqasja e hapjes se sistemit te edukimit e
mbeshtetur nga rritja dhe zhvillimi i TIK ka kaluar klasat tradicionale dhe eshte futur ne
bote. Te ne mesuarit ne Internet cdo lende, departament, fakultet, institucion ose
kompani duhet te kete misionin e tij, mandatin, objektivat dhe vlerat qe duhet te
konsiderohen gjate dizenjimit dhe planikìfikimit. Ketu duhet te perfshijme edhe shume
faktore sic mund te jene prioritetet e konkurences, kufizimet buxhetore, gadishmerine e
fakulteteve dhe stundenteve e keshtu me radhe. Te gjithe keto faktore duhet te kuptohen
dhe te llogariten qe nga fillimi. Te gjitha sistemet e te mesuarit dhe te mesimdhenies
duhet te ndertohen duke pasur parasysh dy elemente kryesore sic jane nevojat qe
mendohet te kene nxenesit si dhe rezultatet e priteshme te kurseve mesimore. Per te
ndertuar nje sistem mesimor sa me te mire te mesimit ne Internet duhet te kemi nje
kuptim te mire te ketyre dy elementeve. Per nxenesit e pritshem duhet te kuptohet sic e
kemi theksuar edhe me perpara njohurite fillestare te tyre, c’fare ata presin nga procesi
mesimor, burimet e tyre financiare, mundesite e aksesit te tyre ne Internet dhe cilesite e
lidhjes dhe disa informacione te tjera ne lidhje me gadishmerine dhe aftesine per te marre
pjese ne kurset ne Internet. Ndoshta ne realitet eshte shume e veshtire te merret nje pamje
e qarte e te gjitha ketyre elementeve te mesiperm prandaj eshte e nevojshme te merren

37
vendime duke patur parasysh ruajtjen e balancave te ndryshme me efikasitet maksimal si
dhe duke akomoduar nevojat e studenteve (Davids, Little, Stewart 2008).
Ka gjithashtu nje nevoje te madhe per te identifikuar qarte se cilat jane rezultatet e
priteshme te kursit ose lendeve te vecanta. Dhe kjo eshte e nevojshme per te ndertuar
sistemin e vleresimit, per te percaktuar nivelin e njohurive fillestare qe duhet te kene
nxenesit, per te matur cilesine e mesimdhenies dhe te sistemit mesimor, per te patur nje
perputhshmeri sa me te madhe me kerkesat e nxenesve etj. Ne fushat aplikative dhe ato
profesionale pershkrimi i qellimit te eksperiences edukative dhe mesimore ne termat e
njohurive, aftesive dhe vetive te pritura pas perfundimit te sukseseshem te nje programi
mesimor, dhe nje kurrikulum bashke me sistemin e te mesuarit dhe mesimdhenies mund
te sajohen dhe nderlidhen me duke pasur keto ide te qarta ne mendje (Red River College,
2004).
Rezultatet e priteshme te programeve mesimore duhet te jene te qarta ne menyre qe te
percaktohet qarte se c’fare nxenesit duhet te arrijne ne fund te procesit mesimor.
Programet mesimore duhet te perpiqen te perfshijne edhe elemente te punes ne grup te
nxenesve, te kerkojne qe ata te kryejne kerkim te pavarur ne burimet e medha te
informacionit qe ka ne Internet ose te kene mundesi te vleresojne ne menyre kritike punet
e te tjereve ne menyre qe ne rezultatet e priteshme te rriten edhe keto aftesi. Duke pasur
te qarta rezultatet e priteshme te programeve mesimore dhe nje kurrikulum dhe nje
perqasje te mesimdhenies te ndertuar sipas tyre do te beje te mundur ndertimin e nje
procesi cilesor te te mesuarit ne Internet.
Shpeshhere gjate ndertimit te sistemeve te te mesuarit ne Internet mund te mos kemi
nje ide te qarte se cilat do te jene rezultatet e te mesuarit qe mund te vije per arsye nga me
te ndryshmet. Gjithashtu futja e ndonje elementi te ri mund te sjelle qe pjese te tera te
permbajtjes te injorohen nga studentet ashtu sic mund te ndodhe qe ndonje permiresim i
vogel i sistemit te sjelle nje permiresim te madh dhe ndoshta te papritur ne efektin dhe
shtritjen e kursit. ’shkalla me te cilen nje institucion kujdeset dhe lejon eksperimentet e
rastesishme ne krahasim me mbajtjen e nje kontrolli te rrepte mbi nje sistem unik te te
mesuarit ne Internet drejtohet gjithmone nga misioni, vlerat baze, mandati, kapacitetet
teknologjike, arkitektura e sistemit dhe burimet financiare (Davids, Little, Stewart 2008).

38
 Me gjithe perpjekjet per te patur nje sistem te te mesuarit ne Internet te percaktuar
mire duke patur te qarta nevojat e nxenesve dhe rezultatet e priteshme duhet te themi se
eksperienca ka treguar se implementimi i ketij sistemi ka gjithmone elemente te “huaj“ ne
mes. Duke patur parasyshe zhvillimin e teknologjise dhe vete teorise se sistemit te te
mesuarit ne Internet duhet te them se flesibiliteti dhe aftesite per te ndryshuar te ketij
sistemi duhet te kihen parasysh.

Struktura dhe organizimi i institucionit te te mesuarit ne Internet.

Per te strukturuar dhe organizuar nje institucion te tille duhet te kuptojme mire
institucionin, vlerat, qellimit qe ai ka, natyren e tregut per kantidatet per studente si dhe te
nevojat e kurrikulumit perkates. Kjo kuptueshmeri tregohet ne faktin se cfare
perfundimesh te priteshme do te kete procesi mesimor i pergatitur. Mbi kete baze mund
te ndertojme ne skeme te struktures te te mesuarit ne Internet. Kjo skeme tregon lidhjen e
disa nga komponentet kryesore te sistemit. Figura 9 tregon nje skeme te tille e cila mund
te perbeje nje model per institucionet e arsimit te larte. Ne fillim do te shikojme shpejt
elementet e skemes dhe lidhjen midis tyre duke i analizuar me vone me me hollesi te
gjithe elementet.
Njohurite qe duam te fitojne nxenesit ne fund te mesimit normalisht do te
transferohen ne permbajtjen e lendes dhe burimet e ndryshme te cilat se bashku me
strategjite e te mesuarit dhe te mesimdhenies do ti ndihmojne nxenesit te pervetersojne
njohurite e menduara ne fillim. Menjehere sa te kemi percaktuar parametrat baze dhe
nevojat e nxenesve si dhe te qellimet e mesimit ekipi i zhvillimit do te ndertoje
permbajtjen e mesimit ne te gjithe elementet dhe funksionet e tij te cilat do te botohen ne
SMM (Sistemin per Menaxhimin e Mesimit ose ne anglisht LMS) i cili ka ne nderfaqen
e tij librarine me burimet e informacionit ndihmese per nxenesin dhe burime te tjera
dixhitale, sherbime te ndryshme.
Sistemet per manazhimin jane nje element i domosdoshem per sistemin e mesimit ne
Internet sepse na ndihmojne per te menaxhuar kete sistem qe perfshin aktivitetet e kursit
mesimor, burimet e mesimit, eksperiencat e ndryshme, sherbimet e ndryshme, librarite
elektronike etj. Nxenesit mund te futen ne SMM me nje login te thjeshte dhe qe ketej te

39
marrin kontakt me kursin mesimor qe do te ndjekin. Gjithashtu per te siguruar nje
permiresim te here pas hershem te sistemit, nje vleresim i pavarur i efektivitetit te
procesit mesimor dhe nje proces vleresimi per cilesine e sistemit gjendet e lidhur me
SMM.

i.Qellimet e mesimit
Nxenesit

viii.Portali i perdoruesve
Permbajtja, Pedagogji

v.Sherbimet
ii.Perpunimi i kursit iii.Shperndarja e
dizenjimi i permbajtjes
instruksioneve, editime, nepermjet,Sistemit te
perpunime grafike dhe Menaxhimit te
multimedia, modele te Kurseve
gateshme, ndihmat etj.
iv.Librarite, dhe
burimet te tjera

vi.Secure Server informaioni ....

ix.Procesi i
vleresimit te cilesise. vii.Sistemi
perinformimin
estudenteve

Figure 8 Skema e nje sistemi te mesuari ne Internet

40
 Ndertimi dhe perpunimi i kursit

Qe ne momentet fillestare kur mendojme te ndertojme nje kurs te te mesuarit ne

Internet eshte mire te perfshijme te gjithe aktoret qe do te marrin pjese ne te gjitha fazat e
ndertimit te tij. Ne kete moment duhet te dalin edhe objektivat e programit, te percaktohet
grupi i studenteve target, dhe te propozohet nje perqasje per te mesuarit ne Internet. Kjo
ju jep mundesi njesive te sherbimeve te bejne komentet mbi elementet qe do te kene efekt
mbi ta dhe pastaj mesuesit duke u bazuar ne rezultatet e priteshme te mesimit dhe ne
nevojat e nxenesve me qellim te ndertojne permbajtjen e kursit si dhe pedagogjine
perkatese. Gjithashtu duhet te caktohet edhe perberja e ekipeve te zhvillimi dhe te
shperndarjes se kursit. Perberja e ketyre grupeve mund te ndryshojne dhe ne disa raste
kur kemi institucione te vogla mund te kemi nje person te vetem qe ti menaxhoje te gjitha
fazat. Ai mund te jete nje mesues me eksperience dhe i trajnuar ne fushen e ndertimit te
platformave mesimore ne Web dhe te teknologjive perkatese. Ne disa raste te tjera ekipi
perbehet nga disa eksperte te fushave te ndryshme si ata te permbajtjes, mesuesa,
ndertues instruksionesh mesimore, editues, dizenjues te figures, te multimedias,
programues dhe me radhe vecanerisht ne ato kurse kur duhet te ndertojme funksione te
reja te te mesuarit ne Internet, lidhje unike me sisteme te tjere si dhe objekte mesimore
multimedia te rinj. Ne te dyja rastet, te gjithe duhet te kene te qarte rolin dhe
pergjegjesine e tyre si dhe kostot e tjera.
Nje takim me ekipin e projektit eshte i rendesishem per te sqaruar te gjithe elementet
e tij. Kjo eshte e rendesishme dhe per te gjetur nje gjuhe te perbashket, nje mirekuptim
dhe per te bete nje planifikim te sakte. Ndoshta ne qofte se projekti eshte i madh mund te
nevojiten disa njohuri ne fushen e menaxhimit te projekteve jane te nevojshme per ta
zhvilluar sa me mire kursin e te mesuarit ne Internet.

41
 Sistemet per menaxhimin e te mesuarit (SMM)

Nje tjeter vendim i rendesishem per zhvillimin e sistemit te te mesuarit ne Internet

eshte zgjedhja e nje sistemi per menaxhimin e te mesuarit. Per kete ne fillim duhet te
diskutojme a duhet te perdorim nje SMM qe te jete privat apo duhet te adoptojne nje
SMM nga SMM qe jane te hapura, pra pa pronare. Nje version tjeter eshte qe te krijojme
nje SMM te re nga e para qe tu pergjigjet me mire nevojave konkrete te institucionit ku
punojme por ky eshte je mundim i kote kur kemi sisteme te hapura( pa pagese) qe mund
ti adaptojme per kushtet tona. Per variantin e pare ka nje mori paketash me cilesira shume
te mira te cilat mund te aplikohen shume mire ne rrethanat e institucionit perkates.
Trajnimet, konferencat dhe takimet e ndryshme me midis eksperteve dhe anetareve te
stafit mund te orientohen ne drejtim te pervetesimit te programit dhe funksioneve te tij.
Kuptohet qe zgjedhja se cila nga keto paketa i pershtatet me shume nevojave te
institucionit tone eshte detyre shume e veshtire. Te gjitha alternativat e ndryshme duhet te
peshohen mire dhe per ta bere me te lehte zgjedhjen vleresime te pavarura per paketat
duhet te ndermerren (Course Management Systems, 2007).
Ne qofte se duam te pershtatim nje sistem per kushtet e institucionit tone ka shume
sisteme te hapura qe mund te na pershtaten dhe qe mund te rivalizojne me sistemet
private. Kjo perqasje kerkon nje pune me te madhe fillestare si dhe nje staf me te
pergatitur ne fushat e TIK per te siguruar nje fortesi te sistemit, per te siguruar nje
mbeshtetje teknike te nivelit te larte, per te pergatitur dokumnetacionin dhe trajnimet dhe
per te bashkevepruar me sisteme te tjere ne qofte se eshte e nevojshme. Gjithashtu edhe
komunitetet aktive dhe te fuqishme qe mbeshtetin keto sisteme te hapura perbejne nje
element te rendesishem ne krijimin dhe zhvillimin e njohurive per to. Kuptohet qe
zgjedhja e nje sistemi te tille kushtezohet nga zgjedhja e mepareshme e bere nga
institucioni, ose zgjedhja kushtezohet nga prakticiteti sic mund te jete kostoja per te

42
adaptuar nje sistem privat nga e para, burimet njerezore qe duhet per ta vene ne pune dhe
per ta shfrytezuar nje sistem te hapur etj. Cdo zgjedhje e re shton nje presion te madh ne
sektoret fundore te institucionit sic jane ato te ndihmes dhe trajnimeve dhe gjithashtu
mund te kete impakt negativ ne studentet dhe mesuesit te cilet duhet te adaptohen ne
kushtet e SMM te re. Sipas (Friesen, 2004) ka nje faktor kyc qe eshte: kostoja per
ndryshimin e sistemit eshte shume e larte, kryesisht per shkak te kerkeses per te
ndryshuar organizimin e rimesimit, megjithese jane bere perpjekje per te ndertuar
standarte per te mesuarit ne online te cilat do te mundesojne nderveprimin dhe
riperdorimin e permbajtjes se mesimit online.

Sistemi per menaxhimin e permbajtjes

Potenciali i siguruar nga nje SMM per te patur nje mjesidis te mesuari dinamik dhe te
kontekstualizuar ka nevoje padyshim per nje sistem per menaxhimin e permbajtjes
fleksibel dhe dinamik. Keshtu qe pas zgjedhjes se SMM dhe sigurimit te materialeve te
kursit do te kerkohet dhe adaptimi i nje sistemi per manaxhimin e permbajtjes (SMP).
Nuk mund te japim nje pershkrim te vetem per SMP ose per funksionet e tyre dhe mund
te themi e kemi nje varietet te madh te tyre. Kemi kryesisht dy tipe kryesore te ketyre
sistemeve: sistemet e manaxhimit te permbajtjes ne Web dhe sistemet per menaxhimin e
dokumentave. Vecorite kryesore te ketyre sistemeve kerkojne qe materialet mesimore te
jene te menaxhueshme ne Web dhe te sigurojne nje mjedis te sigurte, te aksesueshem dhe
te pranueshem per ta krijuar dhe ruajtur permbajtjen ne formatin XML. Rendesia e ketij
formati eshte qe lejon permbajtjen te renderohet nepermjet mediajave te ndryshme sic
mund te jene printerat, web, pda dhe pajisje te levizeshme.
Ashtu si me SMM, ka nje numer te konsiderueshem SMP nga te dy llojet te hapura
dhe te mbyllura. Zgjedhja dhe adpotimi i tyre duhet te ndjeke ne menyre te afert
metodologjine e zgjedhjes e SMM. Kjo SMP do te siguroje te gjitha sherbimet e krijimit,
prodhimit dhe publikimit te materialeve mesimore, dhe meqenese shperndarja e tyre do te
behet nepermjet SMM duhet te qe mjediset e te dy sistemeve te jene te pajtueshme dhe te
ngjashme nga pikepamja e perdoruesit.

43
 Librarite dhe burimet digitale.

Qe nje sistemi i te mesuarit ne Internet te jete i plote duhet burimet e ndryshme te

informacionit ne Internet te lidhen me SMM perkatese te sistemit. Institucione te
ndryshme dhe librari te ndryshme kane qene iniciatore per krijimin e sistemeve dhe
protokolleve per te siguruar dhe ndare burimet ne Internet. Shume prej tyre kane portat e
hyrjes elektronike ne zonen e tyre, megjithese te ruajtura diku gjetke, databazat dixhitale
te gazetave, revistave, publikimeve qeveritare dhe vecanerisht databaza suplementare te
zhvilluara nga materialet e zgjedhura te kurseve te caktuara. Ne vazhdim objektet e te
mesuarit do te jene te aksesueshme gjithmone e me shume nepermjet depozitave te
ndryshme dixhitale. Nje kontribut kryesor ne krijimin e librarive dixhitale dhe
shperndarjen e tyre kane luajtur te kuptuarit e menaxhimit te njohurive nga ana e
librashitesve dhe elementet e pronesise intelektuale mbi librat. Ndersa nje element
kryesor ne zhvillimin e infrastruktures se te mesuarit ne Internet eshte qe mundesia per te
patur te gjitha keto burime ne Internet duhet te kuptohet e te menaxhohet qe ne fillim
keshtu qe SMM te konfigurohet ne menyre te tille qe t’ju jape mundesi nxenesve ti
shfrytezojne keto materiale.

Sherbimet e nxenesit

Nje rendesi shume te madhe ne te mesuarit ne Internet duhet tu kushtohet materialeve

per kurset mesimore dhe platformes se shperndarjes se tyre. Ata qe kane punuar edhe me
perpara ne sisteme te ndryshme mesimore e dine fare mire se cfare rendesie kane per te
garantuar suksesin dhe sadisfaksionin e nxenesit ndihmesa te ndryshme jo-akademike qe
mund ti jepen. Ne varesi te institucionit qe eshte perfshire ne te mesuarin ne Internet, kjo

44
ndihme duhet te perfshije ndihmen teknike, keshillimin edukativ, forma te ndryshme
konsultimesh, sherbime per nevojat speciale te nxenesve etj. Ne nje sistem perfekt te te
mesuarit ne Internet ketyre aktiviteteve duhet tu jepet nje prijoritet i barabarte dhe te
kihen parasysh kur te formulohet kurrikulumi perkates. Normalisht keto sherbime jane te
pershtatura nga mjediset e te mesuarit tradicional dhe keshtu kerkohet nje pershtatje
ndoshta dhe nje rikonceptim i tyre per sistemin e te mesuarit ne Internet me qellim qe te
qe t’ju pershtaten me mire nevojave te studenteve.

Nderfaqja ne sistemin e informacionit te nxenesit

Normalisht SMM eshte e lidhur me Sistemin e Informacionit te Studenteve (SIS) ne

menyre te tille qe studenti i duhur eshte vendosur automatikisht ne kursin e duhur, ne
kohen e duhur dhe me te gjitha informacionet e studentit te vlefshme per mesuesin
perkates te tij dhe per kedo qe ka te drejte dhe nevoje te punoje me to. Kjo nderfaqe le
jashte mundesine e vendosjes se emrit te studentit ne SMM. Instruktori duhet te jete ne
gjendje te manipuloje te dhenat e studentit sic mund ti nevojiten ne nje kurs te dhene dhe
te kontaktoje studentet ne grupe, nengrupe dhe individualisht.
Te gjitha keto kerkojne nje integrim ndermjet SMM, SMP dhe SIS ne menyre qe te
ruhet fleksibileteti dhe individualiteti i kursit mesimor. Gjithashtu nje element qe duhet te
kemi parasysh ne kete rast eshte krijimi dhe sigurimi i nje ambjenti te sigurt si per
nxenesit dhe per mesuesit. Nje sistem i integruar midis SIS/SMM mund te duket nje
zgjidhje e mire kur ne do ta ndertojme sistemin e te mesuarit ne Internet nga e para.
Sidoqofte duhet te kemi parasysh se SMM qe kemi zgjedhur duhet te gershetohet sic
duhet me SIS pavaresisht nga llojet ose perkatesite e seciles prej tyre.

Portali i perdoruesit

Ashtu si ne shume firma te rendesishme ne Internet natyra e portalit siguruar per

nxenesit (ose per stafin) eshte e rendesishme. Ne minimumin e saj duhet ti lejoje nxenesit
qe me nje login te sigurte te kene te drejte te punojne me te gjitha elementet qe jane te
nevojshme per ta si: me SMM, me klasen e tyre, me aplikime te tjera ne skeden e tyre,

45
me sherbimet dhe llogarite qe lidhen me to. Gjithashtu mjedisi i portalit duhet te jete i
hapur qe nxenesit e ndryshem ta ndryshojne nderfaqesin sipas preferecave te tyre, te
aksesojne informacionet qe deshirojne dhe te bashkepunojne me komunitetet qe duan.
Rritja e sofistikimit te portaleve paraqet nje permiresim ne sherbimet e studenteve qe
eshte e kapshme vetem ne te mesuarit ne Internet sepse ne te mesuarin tradicional
personalizimi i pervojes te cdo studenti eshte jo-ekonimik dhe jo-praktik njekohesisht.
Madje perfshirja e studenteve ne krijimin e hapesirave te tyre mesimore personale
siguron nje nivel kontrolli dhe vetedijeje nga nxenesit qe i ndihmon te familjarizohen me
ambjentin e tyre te te mesuarit ne Internet.
Hyrjet e para ne kete hapesire te portalit perfshijne rrjetet sociale, e-portofolet dhe
aplikimet e kurseve. Ne horizont kemi kapacitetete qe punojne automatikishtsic mund te
jene e-keshillimi ose e-konsultimi qe e keqyrin informacionin e siguruar nepermjet SIS te
institucionit dhe u japin studenteve keshilla kur zgjedhin kursin e studimit, planin
mesimor dhe komunitetet perkatese te praktikave. Gjithashtu vecorite e rrjetit te portaleve
bejne te mundur nje lidhje dhe analize ne kohe reale te informacioneve te internetit qe
mund te perdoren per te ndihmuar sherbime te caktuara. Sidoqofte keto sherbime nuk
mund te zevendesojne nje konsultim te nivelit te larte ose te sigurojne nje pamje te plote
te situates por ato mund te sigurojne nje ndihme ne kohe reale qe do te permiresoje
eksperiencen e te mesuarit dhe rezultatet e nxenesit.

Vleresimi i cilesise

Pjesa me e madhe e institucioneve dhe organizatave ne vendet e zhvilluara kane nje

njesi te vecante per te siguruar nje vleresim te gjithanshem dhe te pavarur per cdo
iniciative, si pjese e procesit rutine te sigurimit te cilesise dhe permiresimit. Ne kete
kontekst zhvillimi i nje sistemi te te mesuarit ne Internet duhet te permbaje nje plan per
nje vleresim te pavarur te te gjitha aspekteve te ketij sistemi, por vecanerisht te shkalles
me te cilen ai ngre nivelin e te mesuarit dhe te rezulateve mesimore sidomos sipas
mendimit te nxenesve. Per me teper vleresimi duhet te permbaje informacion te aftesise
te sistemit per te kthyer investimet sidomos per kostot e paparashikuara te implementimit
te sistemit, qendrimin e stafit, infrastrukturen etj.

46
 Ne rastet e kompanive te medha ose institucioneve te kane aplikuar sisteme te
ndryshme duhet te percaktohet nje skeme e njejte per vleresimin e seciles prej tyre ne
menyre qe te mos kemi vleresime te ndikuara nga grupe te ndryshme interesi. Megjithese
edhe ne rastet kur kemi vetem nje sistem te te mesuarit ne Internet, kompanite e madhe
ndoshta per te ruajtur investimet e tyre kane tendencen ta nxjerrin vleresimi e sistemit si
te sukseshem. Ne perfundim mund te themi se lloji, qellimi dhe skema per vleresim duhet
te jete e pavarur dhe e strukturuar ne qofte se duam qe rezultatet te na cojne ne nje
permiresim te sistemit dhe te te gjithe burimeve dhe sherbimeve te tij.

Probleme qe duhet te kihen parasysh

Shume institucione dhe organizata te ndryshme kane levizur pjese te rendesishme te

veprimtarise se tyre ne mjedisin e punes ne Internet dhe natyrisht kane verejtur
ndryshime te priteshme ose jo ne veprimtarine e tyre. Per te mesuarit ne Internet disa nga
keto impakte jane te drejtperdrejta dhe mund te kihen parasysh qe ne fillim duke bere
perditesime te ndryshme. Disa nga keto jane:
 Pasisjet fundore si serverat dhe switchet etj, si dhe lidhja duhet te
perllogariten qe ne fillim dhe me pas ne qofte se shtohet numri i
perdoruesve dhe sistemi evoluon behen ndryshime te here pas hereshme
ne to. Duke marre parasysh qe videoja do te perdoret gjithnje e me shume
ne sistemin e te mesuarit ne Internet pajisjet fundore do te jene ne nje
presion dhe kerkese te vazhdueshme per permiresim.
 Duhet te kete nje balance midis kerkesave per perteritjen dhe rinovimin e
sistemit nga njera ane dhe sigurise e stabilitetit nga ana tjeter.
 Ndihma dhe suporti teknik duhet te jene te pranishem kudo, mundesisht te
lidhura me trajnimet, orientimet si per nxenesit ashtu edhe per mesuesit ne
sistemin e te mesuarit ne Internet. Meqe keto funksione duhet te shtrihen
si ne bazen e sherbimeve te informacionit ashtu edhe ne njesite e
mesimdhenies duhet te kihet parasysh qe te mos kemi hapesira pa ndihme
si dhe per ndonje element mbivendosje te saj.

47
 Ka nje mori problemesh te burimeve njerezore qe mund te kerkojne
zgjidhje. Disa jane te lidhura me marreveshjet kolektive dhe kushtet e
kontratave te punesimit qe shkojne jashte mundesive te nje dite normale
pune dhe fleksibilitetit qe sistemi i te mesuarit ne Internet siguron jo vetem
per nxenesit por edhe per stafin ne termat e kohet dhe vendit te pune ku
ata punojne. Per shembull aktivitetet e sistemit te te mesuarit ne Internet si
bisedat(chatting), diskutimet ne forume, bloget, pod-casting dhe editimet
wiki jane ne nje fare kuptimi te reja dhe duhet te integrohen dhe pranohen
si praktika. Nje integrim i tille do te kerkon politika te reja per pjesemarrje
dhe standarte te reja per te kontaktuar me administruesit etj.
 Nje tjeter problem qe ka te beje me burimet njerezore eshte natyra e
ndryshueshme e punes qe ben stafi i te mesuarit ne Internet. Shume
individe qe punojne ne keto sisteme nuk kane trajnimin e nevojshem ose te
kohes per punes qe bejne por ata adaptohen ose pershtaten me persiatjet e
reja te teknologjise se re. Ka shume shembuj ne universitete te ndryshme
ne perendim ku anetare te stafit me moshe shume te re punojne ne keto
institucione dhe kane marre role celes ne sistemin e te mesuarit ne Internet
dhe me rritjen e kerkesave te institucionit rriten dhe aftesite e tyre.
Kohezgjatja e sistemit te te mesuarit ne Internet do te varet ne nje mase te
madhe nga menyra si si do te adresohen keto burime te reja njerezore qe
ato te mbeten gjithmone te vlefshme. Sistemi i te mesuarit ne Internet
duhet te ushqeje lloje te reja trajnimesh per stafin e tij, me nje suport te
nderinstitucional, duke shfrytezuar komunitetet e nxenesve dhe burimet e
reja te te mesuarit ne Internet.
 Procesi i vendimarrjes dhe i burimeve financiare ne lidhje me sistemin e te
mesuarit ne Internet duhet te kihet ne konsiderate sidomos per
institucionet qe do ta aplikojne kete sistem per here te pare. Ne qofte se do
te ngrihen keshilla te reja per te drejtuar dhe administruar punen e sistemit
te mesimit ne Internet duhet te kemi kujdes per ti balancuar midis
individeve qe marrin vesh shume por ka mundesi te mbrojne interesin e
tyre, stafit qendror teknik, stafit te shperndare qe mbeshtet direkt te

48
 mesuarit ne Internet por qe njekohesisht duan te jene sa me shume te lire,
administrates qendrore qe zakonisht nuk merr vesh shume por ka nje rol
vendimmarres te rendesishem, mesuesve dhe nxenesve. Roli i nje
vleresimi te gjithaneshem dhe te pavarur eshte shume i rendesishem ne
kete proces.

a. Teknologjite te Edukimin ne Internet

Hyrje

Teknologjite e te mesuarit dhe mesimdhenies ne Internet kane evoluar dhe vazhdojne

te evolojne megjithese me shume ne vendet e zhvilluara sesa ne ato ne zhvillim ( UC
College Prep. 2006). Ne 2006, u vleresua se interneti kishte hyre ne vendet e zhviluara ne
masen 65% deri 75%, ndersa ne vendet ne zhvillim ne masen 10% deri 20% (“Fun
Facts,” 2007).
Duket qarte se impakti i medias eshte bere dominues sot ne mesimdhenien dhe te
mesuarit. Shume universitete sot ne bote kane implementuar me shume sukses te
mesuarin ne Internet si per shembull shkolla me e madhe per ligje ne SHBA ishte
Concord Law School ku qe te gjitha kurset e saj i kishte ne Internet. Por duhet te themi
qe jo te gjitha eksperiencat filletare te te mesuarit ne Internet kane qene pozitive kjo do te
thote se nuk ka garanci qe aplikimi i te mesuarit ne Internet do te sjelle menjehere sukses
dhe rritje te institucionit perkates. Universitete si ai i Columbia University ose New York
University provuan te vendosnin sistemin e te mesarit ne Internet dhe pesuan nje deshtim
me kosto te madhe gjate po kesaj periudhe (“Highter Education Inc”, 2005).
Amerika e Veriut eshte ne pararoje te perdorimit te PC ne sistemin e edukimit. Nga
statistika te ndryshme eshte vene re se mbi dy te tretat e popullsise ne keto vende e
perdorin kompjuterin. Edhe kontinentet e tjera vihet re nje rritje e madhe nga viti ne vit

49
ne perdorimin e kompjuterit dhe kjo vjen edhe nga aftesite e medha adoptuese qe ka
kompjuteri.
Ne te njejten kohe disa nga kufizimet e teknologjise me ne baze kompjuterin dolen ne
pah. (Oliver & McLoughlin, 1998) argumentuan se komjuterat vetem nuk mund te
shnderonin eksperiencen e te mesuarit dhe gjithashtu (Vrasidas & McIsaac, 1999)
paralajmeruan se nderfutja e pavend e teknologjive mund te krijoje barriera ne
bashkeveprimin e te mesuarit ne Internet. (Rovai & Barnum, 2003) permblodhen debatin
rreth te mesuarit dhe medias me vezhgimin se dizenjimi i kursit dhe pedagogjia jane
gjithmone me te rendesishme se media. Eksperiencat me mediat e reja mund te lejoje nje
vleresim me te balancuar mbi impaktin dhe defektet e tyre ne te mesuarin ne Internet.
Avantazhet e tyre jane me shume fleksibilitet per nxenesit, shpenzimet me te vogla per
ndertim, me shume literature digitale per nxenesin, lehtesimi i rradhrave te gjata ne
kampus, mundesia per te riperdorur materialet, mundesi me te medha per te
bashkepunuar dhe transferuar kredite, rritje te perqindjes se diplominit dhe me shume
vemendje ne kerkesat speciale te studenteve. Ndesa disavantazhet mund ti permbledhim,
problemet ne lidhje me cilesine, problemet ne lidhje me trajtimin e drejte te fakulteteve
ne Internet, skepticizmi i vazhdueshem por ne renie i disa punedhenesve per diplomat e te
mesuarit ne Internet dhe mundesia e kufizuar per te bashkevepruar midis fakultetit dhe
nxenesve (Grandzol & Grandzol, 2006).
Ne kete kapitull do te shikojme disa nga teknologjite me te perdoreshme sot ne bote
ne sistemin e te mesuarit ne Internet. Sic eshte vene re nga shume studiues ne fushen e
ekonomise, edukimi eshte nje nga sektoret me rritje te madhe ekonomike sot ne bote dhe
perdorimi i teknologjise ne te eshte nje nga arsyet kryesore te kesaj rritjeje. Aplikimet
multimedia jane shume popullore ne Web dhe keto te kombinuara me streaming audio
dhe video podcast sic jane sitet per muzike dhe video si YouTube, kane hapur shume
mundesi te reja per sistemin e te mesuarit ne Internet. Bisedat ne Internet duke perdorur
Skype jane bere te zakoneshme dhe gjithnje e me shume po perdoren konferencat Web
per sistemin e te mesuarit ne Internet dhe per podcast. Aplikme te tjera te rendesishme
kane te bejne me mesazhet e menjehereshme dhe ndarja e skedareve peer to peer.
Gjithashtu do te shikojme ndikimin ne fushen e edukimi te aplikimeve si blogs, RSS,
wikis, objektet e te mesuarit, lojrat virtuale dhe botet virtuale. Shume nga keto aplikime

50
jane kombinuar ne rrjetat sociale ne web sic jane Facebook, Myspace, Twitter etj. Keto
faqe interneti ndihmojne nxenesit qe te krijojne komunitetet e tyre ne Internet. Megjithese
keto faqe jane publike individet ose grupet mund te mbylli ‘hapesirat’ e tyre duke i lene
te hapura vetem per miqte ose shoket e klases.

Media ne te mesuarit ne Internet

Teknologjite si kanale nepermjet te cilave kalojne mediat e ndryshme, qe dallojne nga

njera tjetra nga pergjigja qe ato shkaktojne. Per shembull, teksti eshte nje menyre e
prezantimi. Letra e printuar eshte nje mjet per tekstin, por gjithashtu ka edhe te tjera
media si ekrani i kompjuterit, projektoret e ndryshem, ekranet e PDA ose telefonave etj.
Kurdohere qe teksti mund te perdoret ai i ruan karakteristikat dhe kufizimet e tij. Duke
perjashtuar ndryshimet ndermjet tyre mediat ne sistemin e te mesuarit dhe mesimdhenies
ne Internet kane te perbashket aftesine per ti sjelle nxenesit ne kontakt me drejtuesit e
tyre, me permbajtjen, dhe me koleget e tyre (Moore, 1989).
Media ka nje rol te rendesishem ne te mesuarit dhe mesimdhenien ne Internet.
(Santoro, Borges & Santos 2004) pershkruajne rolet kyc te medias ne kete lloj te mesuari
per bashkerendim, bashkepunim dhe ndertim. Kjo pikepamje reflekton rendesine e te
dyjave, objektivave te grupit dhe prioritetet e individeve te vecante. Megjithese keta
autore nuk e permendin fjalen ’komunitetet e te mesuarit’, ata ne menyre te qarte e
pershkruajne procesin nga e cila komunitetet e te mesuarit jane ndertuar.
Media interaktive mbeshtet komunitetet bazuar ne ate se cfare individet bejne se
bashku, jo kur dhe ku ( Rovai, Barnum, 2003). Komuniteti transformohet ne nje proces,
jo vetem nje vend, ne te cilin bashkeveprimi social sistematik dhe i strukturuar duke
perdurur media behet thelbesor per te patur nje te mesuar kuptimplote ( Conrad, 2005).
Per te ndihmuar me shume komunitetet ne forminin dhe zhvillimin e tyre media lejon
te mesuarin individual duke zvogeluar distancen e veprimeve ( Moore, 1991). Nxenes te
ndryshem ne te mesuarit ne Internet e perjetojne distancen e veprimeve ne menyra te
ndryshme duke kerkuar forma te shumellojshme bashkeveprimi duke perfshire edhe
ndihmen e mesuesit (Fahy & Ally, 2005).

51
 Kuptohet se perdorimi i mediave te ndryshme kerkon aftesi dhe njohuri te caktuara
nga nxenesit. Ne pjesen me te madhe te te mesuarit tradicional, te mesuarit eshte
kryesisht pasiv (Garrison & Cleveland-Innes, 2005), ndersa ne te mesuarit ne Internet
nxenesit jane me aktive si rezultat i autonomise te zgjedhjes se ‘cfare’, ‘ku’ dhe ‘kur’ do
te mesojne.
Nje tendence vihet re, nxenesit e rritur dhe ata qe kane eksperienca pune ne Internet
dhe me media te ndryshme jane me te kenaqur dhe te sukseseshem se te tjeret ne te
mesuarin ne Internet. Sic theksohet edhe nga (Garrison & Cleveland-Innes, 2005)
‘suksesi i individeve te ndryshem ne te mesuarin ne Internet varet nga perdorimi efektiv i
burimeve teknike te vlefshme se bashku me drejtimin dhe lidershipin efektiv te siguruar
nga nje moderator i zoti’, dhe te gjitha keto te ‘kalitura nga preferencat dhe kapaciteti i
nxenesve per nje te mesuar bashkeveprues, bashkepunues, aktiv dhe te drejtuar nga vete
ai’ (Oliver & McLougghlin, 1998). Gjithashtu ketu vlen per tu theksuar se jo te gjithe
nxenesit kane te njejten deshire ose aftesi per te drejtuar vete te mesuarin e tyre ose te
jene ne nje mendje per nivelin e autonomise qe duhet te kene.
Gjithashtu nje element qe duhet te kihet parasysh sipas (Biesenbach & Lucas, 2004)
eshte se nxenesit ne Internet jo vetem duhet te kuptojne idete dhe konceptet por duhet te
jene ne gjendje qe t’ja u shpjegojne saktesisht te tjereve, duke perdorur tekstin.
Dialogu sic eshte theksuar edhe nga (Moore, 1991), ndikon ne perceptimin e izolimit
dhe mund te ule nevojen per nje strukture. Roli kyc i nje instruktori eshte te mbuloje
kerkesen individuale per strukture dhe per dialog ne Internet, nepermjet prezences se tyre
si mesimdhenes (Anderson, Rourke, Garrison & Archer, 2001). Gjithashtu po keta autore
theksojne se prezenca e mesimdhenies nepermjet drejtuesve eshte lidershipi dhe ndihma e
nevojshme per individet e ndryshem per te arritur nje kuptueshmeri te plote nepermjet
bashkeveprimit dhe bashkepunimit. Prezenca e mesimdhenies pranon se studentet mund
te mos i perdorin diskutimet spontane me efektivitet dhe se bashkepunimi, ..., ndihmohet
nga nje sasi e duhur e struktures mesimore (Biesenbach & Lucas, 2004). Sipas (Garison
et al, 2001) prezenca e mesimdhenies perfshin dizenjimin dhe organizimin, ndihmen ne
diskutime dhe instruksionet direkt. Perfshirja e dizenjimet brenda rolit te mesimdhenies
tregon edhe nje here rendesine e pergatitjes sistematike te struktures se kursit te caktuar.

52
 Me poshte po theksojme dy gjetjet e edukimit ne Internet krahasuar me edukimin
tradicional balle per balle, te nenvizuara edhe nga (Bernard et al, 2004):
 Kerkimi ne media tregon se eshte me e rendesishme se c’fare ben nxenesi
me median ne krahasim me ate qe ben mesuesi me median;
 Duke u nisur nga rezulatet e nxenesit, eshte me e rendesishme eksperienca
e drejtuesit me teknologjite sesa eksperienca e drejtuesit ne mesimdhenie;

Duke u nisur nga keto qe thame mund te nxjerrim fare lehte rendesine e medias kete
lloj te mesuari, rendesine e dizenjimit te duhur te kursit mesimor dhe pershfshirjen ne
procesin e te mesuarit e nje instruktori i cili krahas te tjerave ka dhe nje eksperience te
sukseseshme pune me mediat.
Nxenesit e sukseseshem ne Internet kane nevoje per nje mjedis ku ata te mund te
marrin njohuri dhe te ushtrojne njohurite e tyre per te arritur objektivat personale te te
mesuarit, duke marre ndihmen dhe mbeshtetjen e duhur nga media te ndryshme sipas
kerkesave te tyre.
Ndonese te ngjashme ne aspektin e rezultateve te tyre, diferencat ne menyrat se si
keto teknologji arrijne rezultatet e tyre kane rendesi per sistemin e te mesuarit ne Internet.
Vlen te behet nje analize e mjeteve me te spikatura duke nxjerre karakteristikat teknike
dhe pedagogjike te tyre ne kontekstet perkatese per kete lloj sistemi te mesuari dhe
mesimdhenieje.

Multimedia ne Internet.

Multimedia perfshin tekstin, grafiken, median audio/video dhe animacionet te

kombinuar midis tyre ne anen e kompjuterit. Cdo personal kompjuter i prodhuar sot ne
bote eshte ne gjendje te shperndaje prezantime multimedia per zbavitje, reklama, edukim
etj. Termi multimedia eshte nje term shume i perdorur sot ne sistemin e te mesuarit ne
Internet dhe kryesisht per te pershkruar nje varietet me media qe se bashku formojne nje
ambjent te pasur mesimor per shembull faqe web me audio dhe video brenda saj,
shoqeruar me materiale te printuara dhe me lidhje per videokonferenca dhe e-mail.
Konvergjenca progresive qe vihet re per te gjitha pajisjet dixhitale ( kompjuterat, PDA

53
dhe telefonat celulare) lejon nje shumellojshmeri perdorimi te multimedias ne edukim
duke e kthyer sot ate ne dicka te zakonshme.
Impakti qe ka multimedia ne sistemin e te mesuarit ne Internet varet nga disa parime
te caktuara. Sipas (Mayer, 2001) kemi shtate parime te multimedias qe kane ndikime per
sistemin e te mesuarit ne Internet:
 Parimi i multimedias: nxenesit mesojne me shume nga fjalet e shoqeruara
grafike ose piktura sesa vetem nga fjalet.
 Parimi i afersise hapesinore: nxenesit mesojne me shume kur fjalet dhe
grafikat koresponduese prezantohen afer me njera tjetren ne faqe ose ne
ekran.
 Parimi i afersise se perkoheshme: nxenesit mund te mesojne me mire kur
fjalet dhe pikturat koresponduese jane te paraqitura njekohesisht sesa
njera pas tjetres.
 Parimi i koherences: nxenesit mesojne me mire kur fjalet, fotot ose
efektet zanore te huaja ose pa shume lidhje mbahen jashte permbajtjes
mesimore.
 Parimi i modalitetit: nxenesit mesojne me mire nga animacioni i
shoqeruar nga tregimi me ze sesa nga animacionet te shoqeruara me tekst.
 Parimi i teprices: njerezit kane nje aftesi te kufizuar per te perpunuar
materialet vizive dhe degjimore qe mund te na prezantohen njekohesisht;
prandaj nxenesit mesojne me mire nga animacioni i shoqeruar me tregim
sesa nga cdo kombinim i animacionit, prodhimeve te ndryshme, tekstit.
 Parimi i ndryshimeve midis nxenesve: efektet e dizenjimit jane te
ndryshme per nxenes te ndryshem dhe kane me shume efekt tek nxenesit
me nivel te ulet sesa tek ata me nivel te larte, dhe me te medha tek
nxenesit me aftesi hapesinore te larte sesa tek ata me aftesi hapesinore te
ulet. (aftesi hapesinore eshte kapaciteti mendor per te gjeneruar,
mirembajtur dhe per te manipuluar imazhet vizuale).

Duke pare impaktin qe ka multimedia ne sistemin e te mesuarit ne Internet mund te

themi se perdorimit i saj behet i pazevendesueshem. Gjithashtu gjate dizenjimit te kursit

54
mesimor ne Internet eshte mire te futim sa me shume elemente multimedia dhe duhet te
kemi parasysh parimet e multimedias nga Mayer sidomos parimin e multimedias (te
parin) dhe parimin e modalitetit.
Kuptohet se sa me shume elemente multimedia te futim aq me e veshtire behet
transmetimi i tyre ne Internet. Por me prezantimin e teknologjise multimedia streaming
tani dhe skedare shume te medhenj multimedia mund te transferohen ne Internet edhe nga
nje linje e dobet jo domosdoshmerisht “broadband”.

Print dhe Tekst

Mund te themi se akoma printimet jane te pranishme kudo dhe se teksti me te gjitha
format e tij eshte me i perhapur se menyrat e tjera te mesimdhenies. Printimet ishin
mediumi kryesor ne fillimet e sistemit te edukimit ne distance (Scriven, 1993) dhe se
studentet ose nxenesit e sistemit te edukimit ne distance harxhojne pjesen me te madhe te
kohes duke studiuar materiale te bazuara ne tekst ( Bates, 1995). Po rendisim me poshte
disa pika te dobeta dhe te forta te tekstit dhe materialeve te printuara:
Pikat e forta:
 Kostoja: printimi eshte nje nga teknologjite me nje drejtim me koston me
te ulet (Bates, 1995).
 Fleksibiliteti dhe fortesia (Koumi, 1994).
 Transportueshmeria dhe lehtesia ne prodhim, sidomos sot me futjen e PC,
printerave dhe programeve per publikime ne cdo shtepi.
 Stabiliteti: materialet ne forme teksti per tu printuar dhe ato ne Internet
mund te riorganizohen dhe te renditen me veprime te thjeshta
kompjuterike duke perdorur programe ose editore per perpunimin e fjales
(Kozma, 1991).
 Leverdia, familjariteti dhe ekonomia: instruksionet dhe reagimi jane
ndihmuar per te arritur aftesite e caktuara, mendim te nivelit te larte dhe
formim te koncepteve (Pittman, 1987).

Pikat e dobeta:

55
  Printimi eshte i pandryshueshem dhe disa here mund te quhet se ul nivelin
e pjesemarrjes aktive te nxenesve ne mesim.
 Printimi eshte relativisht jo bashkeveprues dhe mund te na drejtoje drejt
nje te mesuari pasiv dhe rutine.
 Ripunimi i materialeve te printuara eshte me i veshtire dhe me i
kushtueshem se ne format elektronike.

Me zhvillimet teknologjike te sotme, ka tendenca per kthimin e materialeve nga tekst

ne forma te tjera, si ne forme audio ose video te cilat kane nje kosto gjithmone e me te
vogel, keto forma mund te jene te pranishme edhe atje ku analfabetizmi eshte i madh ose
niveli i nxenesve eshte i ulet. Gjithashtu format e reja te bazuara ne multimedia jane
gjithmone me te preferuara edhe per lehtesine ne thithjen e informacionit krahasuar ne
materialet thjesht tekst.
Me perhapjen e madhe qe ka patur interneti librat i gjejme gjithmone e me shume ne
forme elektronike, te cile ne qofte se duam mund ti zbresim dhe ti printojme, ose ne
formen e librave qe nuk jane bere per tu lexuar faqe me faqe ( si enciklopedite, referencat
teknike etj) qe sot jane lehtesisht te kerkueshme ne internet.
Nje shqetesim i madh qe eshte vene re shume me pare ne vendet e zhvilluara dhe qe
po duket pak nga pak edhe ne vendin tone eshte lidhja midis perdorimit ne mase te madhe
i teknologjise ne moshe te vogel dhe aftesise ose deshires per shkrim dhe kendim tek
femijet. Nje pyetesor per femijet ne Britanine e Madhe ne vitin 1997 nxorri ne pah se
23% e tyre nuk pelqenin te lexonin, ndersa nje pyetesor i tille i zhvilluar ne vitin 2003 e
coi kete shifer ne 35% ( “Catching Up”, 2006). Kuptohet qe kjo tendence duhet te
monitorohet sepse ky ndryshim i madh ka ndodhur ne kohen e shperthimit te teknologjive
te reja te komunikimit dhe sidomos internetit. Dua te theksoj se ne vendin tone nuk eshte
bere nje kerkim i tille por nga eksperienca ve re nje deshire te shfrenuar te femije per tu
“marre” me kompjuterin e tyre dhe per te naviguar ne internet si dhe nje neglizhim
maksimal qe ata i bejne leximit te librave ose shkrimit direkt ne flete.
Prandaj theksoj se perdorimit i teksit te shkruar me doren ne flete dhe atij te printuar
pavaresisht dobesive qe mund te kene, si dhe mbajta nen kontroll e kohes qe harxhojne

56
femijet prane PC eshte shume i keshillueshem per moshat e voglasepse ndikon direkt ne
formimin e botkuptimit dhe personalitetit te femijes.

Grafiket dhe Videoja

Kerkimet e mepareshme kane treguar se grafika rrit motivimin e nxenesve per te

marre pjese ne mesim, nxit te kuptuarin dhe kthimin mbrapsht te ndihmes dhe asiston ne
zhvillimin e mendimit me nivel te larte dhe formimin e koncepteve (Saettler, 1990).
Gjithashtu grafikat e palevizeshme kombinohen me nje permbajtje te caktuar me kosto
relativish te pranueshme te prodhimit dhe te shperndarjes. Formatet e kompresuara te
punes ne Internet, sic eshte JPEG, lejojne shperndarjen e menjehereshme te grafikave me
cilesi te larte.
Avantazhet e formateve te ndryshme te grafikes dhe videove kane vend akoma per
diskutime, per animacionet e ndryshme te shoqeruara me shpjegime me ze, sic e thame
dhe ne fillim, jane menyrat me te efektshme te te mesuarit ne Internet. Por ka disa autore
sic jane (Szabo, 1998) dhe te tjere te cituar nga ai qe mendojne kur kemi shembuj
imagjinative dhe ilustrime me nivel te larte atehere avantazhet e stumulimeve te animuara
jane shume pak evidente.
Disa nga parimet e pergjitheshme te medias grafike te theksuara nga Dwyer dhe te
tjere ne (Szabo, 1998) jane:
 Paraqitjet vizuale qe theksojne dhe shpjegojne detajet e rendesishme dhe
kritike ne lidhej me te mesuarit jane me efektivet.
 Shtimi i detajeve dhe paraqitje e tyre mund te mos ndikoje ne rritjen e te
mesuarit, detajet e panevojshme mund ta rritin kohen e te mesuarit duke
mos rritur nivelin e te arritjeve dhe duke rritur kohen per transferimit. Ne
varesi te lidhjes se detajit me qellimin e te mesuarit ndonjehere thjesht disa
vija te thjeshta mund te kene efekt me te madhe ose fotografite ose
vizatime te ndryshme.
 Diagramat, grafiket dhe figurat ne pergjithesi nuk jane vete-shpjeguese,
ato gjithmone duhet te shoqerohen me emertime dhe sqarime.

57
 Lidhur me ngjyrat dhe perdorimin e tyre sidomos ne sistemin e te mesuarit ne Internet
ka mendime te ndryshme por dizenjuesit dhe perdoruesit e tyre duhet te kene parasysh se
me perjashim te instruksioneve qe kerkojne vete perdorimin e ngjyrave gjate mesimit, ka
shume pak evidence qe perdorimi i ngjyrave rrit nivelin e te mesuarit dhe ndoshta ato
mund te c’orientojne disa perdorues (Szabo, 1998).
Per perdoruesit e grafikave ne te mesuarin ne Internet duhet te kihen parasysh keto
karakteristika te tij si nje medium (Rockley, 1997):
 Nje ekran i nje PC normale sot mund te shikohet dicka me shume se nje e
treta e faqes ( afersisht gjysma e saj), nje pjese e ekraneve jane me pak te
sakta se nje printer laser i mire apo se nje fotografi i paster. Ajo qe duhet
te kuptohet nga kjo eshte se cfare funksionon ne flete mund te mos
funksionoje pa u ridisenjuar per ne Internet (gjithmone duhet te mendohet
se pajisjet e perdoruesve jane te nje niveli mesatar).
 Pozicioni i informacionit ne ekran eshte i rendesishem. Infromacioni i
rendesishem duhet te vendoset ne pozicionit siper-majtas, pjesa poshte
majtas eshte pjesa e ekranit ose faqes qe ne pergjithesi vihet re me pak nga
perdoruesi.
 Sfondet me nje ngjyre dhe me nje raport te larte kontrasti midis teksit dhe
sfondit jane me te lehta per tu lexuar nga perdoruesit.
 Sfondet me tekstura shfaqen ndryshe ne sisteme te ndryshme prandaj
duhet te perdoren ne kujdes dhe ndoshta sa me rralle.
 Shkrimet sans serif te miksuara me kombinime te kapitalizimeve (te
medha te shtypit dhe te vogel e shtypit) jane me te mirat per qartesi leximi.
 Madhesia e shkrimit varet nga qellimi i prezantimit. Per nje lexim normal
te faqeve madhesite 12-14 point jane te pranueshme, per nje prezantim te
shkurtuar te informacionit (per shembull ne PowerPoint) mund te perdoren
edhe masa me te medha per shkrimin.
 Ndryshimi i llojit te shkrimit, i kapitalizimeve, vendosja e nenvizimeve,
ose ndryshimi i stilit te shkrimit mund te perdoret ne menyre efektive per
theksuar dicka. Perdorimi i ngjyrave per te theksuar dicka duhet te
menjanohet.

58
 Te gjitha teknikat e mesiperme duhet te perdoren me mase, me qellim
ruajtjen e impaktit te tyre (Rockley, 1997).

Streaming

Kuptohet qe shpejtesia e lidhjes ne Internet kufizon sasine dhe cilesine e materialeve

qe do te transmetohen ne te. Qofte ne lidhje me tel (wire) ose pa tel (wireless) dhe me
shpejtesi te larte, transmetimi i skedareve te medhenj zeri ose videos ne Internet kerkon
shume kohe dhe ndonjehere behet e merziteshme. Me prezantimin e teknologjise
multimedia streaming tani dhe skedare shume te medhenj multimedia mund te
transferohen ne Internet edhe nga nje linje e dobet sic mund te quhet lidhja me “dial up”.
Streaming multimedia eshte nje metode qe ndihmon transferimin e videove dhe zerit nga
nje kompjuter ne tjetri ne formen e nje curili (stream). Paketat e medias te kthyer ne curril
mund te luhen nga komjuteri marres qe ne momentin qe ato arrijne ne te, perdoruesit nuk
i duhet te prese qe te zbritet ( download) i gjithe skedari. Streaming audio ka patur me
shume sukses se videot per faktin e thjeshte se keto te fundit limitohen me figura me
madhesi te vogel dhe me rezolucion te ulet. Por mund te themi qe dhe ky kufizim po
hiqet me rritjen e shpejtesise te transferimit te informacionit ne Internet duhet lejuar
kalimin e videove me ekran te plote dhe cilesi te larte.
Celesi per kete ndryshim eshte formati me anen e te cilit skedaret jane shperndare ne
Internet. Skedare te medhenj me audio dhe video konvertohen ne nje format qe lejon te
dhenat te transferohen ne kompjuterin tjeter ne formen e nje currili te holle dhe te
vazhdueshem informacioni. Kompjuteri tjeter qe merr informacionin me anen e nje
programi special interpreton currilin me te dhena dhe fillon te ekzekutoje rezultatin.
Ndersa nje pjese e skedarit eshte duke u ekzekutuar pjesa tjeter po zbritet nga rrjeti e
keshtu me rradhe. Duke perdorur kete format skedare te medhenj me audio dhe video
mund te zbriten edhe nga nje lidhje internet e zakonshme.

Streaming audio

59
 Audioja ishte lloji i pare i medias qe u shpernda ne Internet me streaming format.
Shembujt e pare ishin transmetimet e koncerteve direkt dhe radios ne Internet nepermjet
formatit streaming. Nje rang i madh formatesh streaming eshte e vlefshme sot ne Web
por ndersa keto formate jane te ndryshme ne emra teknologjia baze mbetet e njejte.
Kur nje skedar audio qe pergatitet per streaming kompresohet ne fillim per te
zvogeluar madhesine e tij. Per shembull nje transmetim lajmesh qe perbehet nga nje
rregjistrim i vetem zeri, normalisht do te jete nje skedar me i vogel se shembulli i
rregjistruar direkt. Ne disa raste kompresimi i skedarit rrjedhimisht shkakton edhe
humbjen e cilesise se zerit.
Programe te ndryshme jane te vlefshme per te marre streaming audio secili ne
menyren dhe formatin e tij. Cilesia ndryshon nga formati ne format por te gjitha formatet
jane te pajtueshme. Kohet e fundit keto programe po behen me te pergjithshme gje e cila
eshte nje lajm i mire per perdoruesit e thjeshte, te cilet nuk kane pse te bezdisen per te
instaluar programe te ndryshme per te degjuar muzike nga formate sreaming te
ndryshme. Ne vend te tyre nje program i fuqishem qe luan media mund te instalohet dhe
te jete ne gjendje te luaje nje varietet formatesh zeri.
Streaming audio perdoret sot gjeresisht ne sistemin e te mesuarit ne Internet por edhe
si pjese suplementare e te mesuarit tradicional. Streaming audio perdoret ne te mesuarit
ne Internet ne formen e leksioneve te incizuara me perpara, intervistave me te ftuar,
shembuj te bashkeveprimit midis studenteve ne klasa ose regjistrimit te permbajtejeve qe
lidhen me kursin e studimit. Gjithashtu mund ti perdore mesuesi ne kurse te vecanta per
te rregjistruar punet e ndryshme te nxenesve dhe per t’jua treguar me pas ato mesuesve
ose nxenesve te tjere. Streaming ne baze te kerkeses eshte nje nga vecorite me te
perdoreshme ne edukimin ne Internet sot.

Streaming video

Pas streaming audio ne web u fut edhe streaming video.Kur kemi nje skedar video ne
format elektronik ka me shume ’shtresa’ me te dhena per te konvertuar se sa ne rastin kur
kemi vetem audio. Keshtu qe kur ky multimedia format eshte shperndare ne Internet ne

60
nje sistem shperndarjeje streaming me më shume probleme nga ana teknike dhe ato nga
ana mesimore qe duhet te merren ne konsiderate.
Madhesia eshte problemi i pare. Skedaret video jane shume me te medhenj se
skedaret audio. Skedaret video kerkojne me shume fuqi perpunimi ne anen e kompjuterit
qe i pret te dhenat. Nomalisht eshte e thjeshte te incizosh tingull, ze ose te dyja ne
kompjuterin personal qe mund te kemi ne shtepi. Incizimi i videos dhe ruajtja ne format
elektronik ka kerkesa me te medha hardware dhe kerkon gjithashtu software speciale per
tu realizuar. Per shkak te madhesise dhe te problemeve te tjera per videon u desh me
shume kohe per tu kthyer ne nje standart dhe keshtu eshte me e veshtire te gjesh
aplikacione edukimi per streaming video ne Web.
Pranimi i videove streaming ne nje kompjuter shtepie sot nuk eshte e veshtire.
Versionet e reja te Windows, Apple OS dhe LINUX kane te instaluara programe qe
punojne me audio dhe video streams te formateve te ndryshme. Keto programe ose sic
quhen ndryshe edhe streamers, jane te mjaftueshme per shume aplikime ne fushen e te
mesuarit ne Internet. Sot ka shume aplikime multimedia per perdorim shtepie qe jane
dizenjuar per te punuar me audio dhe video streams. Shpesh mund te na duhet qe pjese te
caktuara te permbajtjeve video dhe audio ti kodojme dhe ti transmetojme me vone ne
formate streaming per qellime te ndryshme. Keto teknika ku ngjarje ose sekuenca te
caktuara mund te zberthehen per te nxjerre nga keto elemetet qe duam, duke shkuar
keshtu drejt krijimit te moduleve ose copave te permbajtjes ose sic quhen ndryshe
Objektet e te Mesuarit ne Internet.
Zakonisht pamja qe ka nje faqe ne te mesuarin ne Internet ku ne qoshe te saj eshte
lektori duke shpjeguar nje mesim te caktuar te rregjistruar me perpara eshte gjeja e pare
qe te vete ne mendje kur mendon per perfshirjen e videove ne sistemin e te mesuarit ne
Internet. Sidoqofte cdo video mund te perdoret per sistemin e te mesuarit ne Internetduke
u kthyer ne nje format streaming dhe mund te sherbeje si nje mjet mesimor shtese ne nje
faqe web, ose per sistemin e te mesuarit sinkron ne Internet. Kur perdoret me zgjuarsi
videoja ne sistemin e te mesuarit ne Internet mund te kthehet ne nje mjet qe te rise
perqendrimin dhe efikasitetin e nxenesve.

Zeri dhe bisedat audio mbi protokollin e internetit

61
 Bisedat me mesazhe ishin nje vecori shume popullore per nje kohe te gjate ne
Internet. Brenda dekades qe shkoi bisedat audio filluan te perdoren dhe te behen shume
popullore (Romero 2000). Lidhje audio mund te arrihet midis cdo dy kompjuterave ne
Internet dhe per me teper disa ISP sot po ofrojne sherbime pa pagese ne internet te cilat
mundesojne thirrjet telefonike nga kompjuterat ne telefonat publike. Megjithese mund te
themi se cilesia e telefonatave ne Internet, ose zeri mbi protokollin e Internetit (VoIP),
eshte disi inferore ne krahasim me telefonat publike ne distanca te medha, perseri ndoshta
per shkak te cmimit ne pergjithesi shume te ulet dhe te perhapjes se madhe te internetit,
telefonia ne Internet po perdoret shume.
Zeri mbi Protokollin e Internetit (VoIP), si cdo teknologjie e re qe varet nga
shpejtesia e lidhjes se internetit, ishte vleresuar si nje teknologji shume premtuese
menjehere pasi u shfaq (Pescovitz, 2003). Vendimet pasuese ne Shtetet e Bashkuara te
Amerikes nga Komisioni Federal per Komunikacionet, reduktuan rregulloret dhe te metat
e VoIP duke e kthyer ate ne nje standart te ri te komunikimit ne ze ( Miller, 2004).
Kohen me te madhe cilesia e lidhjes telefonike eshte shume e larte dhe cmimi kur
kemi komunikim kompjuter me kompjuter eshte pa pagese. Suksesi i Skype dhe i
sherbimeve te tjera VoIP eshte per shkak relativisht te thjeshtesise te thirrjeve telefonike
duke kerkuar vetem internet, bokse dhe mikrofon. Sidoqofte meqe transmetimi i zerit
behet ne Internet me paketa te vogla, ne te njejten menyre si transmetimet e te dhenave,
gjate bashkebisedimit mund te kemi vonesa te vogla. Keshtu qe ne qofte se duam te kemi
nje cilesi te mire te komunikimit ne ze ne Internet duhet te kemi nje lidhje me shpejtesi te
larte.
Pra, ne qofte se ke nje linje interneti te mire ( broadband), mund te marresh pjese ne
kurset e sistemit te te mesuarit ne Internet dhe praktikisht ti mbash te gjitha lidhjet e
komunikimet me individet e interesuar per kursin ( bashkenxenesit, drejtuesit,
administraten, komunitetet e ndryshme etj) duke shfrytezuar vetem internetin.
Pra ne pergjithesi mund te themi se lehteson komunikimin nxenes – nxenes dhe
nxenes – mesues dhe mesues – mesues. Nje derrase e zeze elektronike mund te perdoret
se bashku ne VoIP gjate nje ore mesimore te sinkronizuar. Kjo praktike njihet si

62
telekonference audio-grafike dhe mund te permendim Microsoft NetMeeting si nje nga
programet qe realizon kete lidhje.
Duke u bazuar ne parimet e (Mayer, 2001) perfitimet e te mesuarit nga sistemet me
baze audio ne menyre sinkrone ose josinkrone mund te permblidhen si me poshte:
 te mesuarit permiresohet psh,edhe nga komunikimi me audio ne nje rruge
( josinkron, per shembull me radio);
 ka shume pak ose ne pamje te pare aspak efekte te menjehereshme
perdorimit i tekstit me audionga tekstit vetem, perverc rasteve kur
prezantimi audio mund te rrise kohen per te komletuar mesimin;
 cilesia dhe leverdia e ligjeratave te dixhitalizuara varet nga masa e
kompresimit, nga lloji i internetit, cilesia e pajisjeve etj;
 perdoruesit mund te mesohen shpejt me ligjeraten artificiale1 por me
shume perpjekje kognitive duhet behen per te patur nje te mesuar me nivel
te larte;
 per audiencen e pergjithshme perfitimet e mundeshme nga audioja duhet
te shikohen ne lidhje me koston. Perjashtime mund te bejne ne mesimin e
gjuhes se huaj, ne kurset e muzikes dhe kur perdoret ne ndihme te
individeve me shikim te dobet;
 kur eshte e mundeshme nxenesi duhet te zgjedhe nese do te perdore ose jo
burimet e vlefshme audio;

Videokonferencat ne Internet

Me zhvillimin e teknologjive te reja sidomos ato ne lidhje me internetin sot nje pjese
e madhe e mediave te edukimit ne distance po kalojne ne Internet. Edhe videokonferencat
sot jane pjese e burime te ndryshme elektronike te te mesuarit ne Internet. Sot eshte e

1
Ky lloj fjalimi mund te krijohet duke lidhur copa fjalimesh te incizuara me pare dhe qe ruhen ne nje
databaze.

63
mundur qe me ane e internetit te lidhim nxenesit e mesuesit nga vende te ndryshme te
botes, ku zeri dhe figura precohen ne menyre elektronike duke ju dhene mundesi per nje
komunikimi interaktiv te njekoheshem (sinkron). Kuptohet qe sot me rritjen e shpertesise
se internetit dhe uljen e kostos se tij kemi nje perdorim te gjere te video konferencave ne
sistemin e te mesuarit ne Internet, prandaj me poshte do ti analizojme më me hollesi.
Sipas (Roberts, 1998) sesionet e bashkeveprimit me videokonferencat kane keto
karakteritika pedagogjike: Ato
 shtojne sensin e perfshirjes direkte dhe prezences fizike midis nxenesve te
shperndare gjeografikisht;
 sigurojne mundesi per rritjen e cilesise mesimore;
 sigurojne mundesi te mesuari direkt dhe ne menyre interaktive per vendet e
largeta, perfshire shperndarjen e eksperiencave te ndryshme globale tek
nxenesit e larget;
 eliminon kohen e udhetimit;

Me poshte po japim disa pika te forta te videokonferencave ne lidhje me te mesuarin

dhe mesimdhenien kuptohet ne qofte se shoqerohet me instruksionet e duhura (Fahy,
2008). Videokonferencat:
 edukojne pranine sociale dhe terheqjen reciproke midis perdoruesve dhe
ndoshta mund te rritim motivimin;
 lejon ndarjen e elementeve te ndryshem vizuale duhe perfshire dhe
demostrimet e ndryshme;
 ben te mesuarit bashkepunues me te mundeshem dhe me atraktiv;
 mund te ndihmoje ne te mesuarit e koncepteve abstrakte, te rrezikshme,
me kohezgjatje te madhe ose koncepteve qe mendohet te jene jofamiliare
per nxenesit;

Dizenjimi eshte nje element shume i rendesishem ne te mesuarit me videokonferenca.

Disa nga problemet me kritike per tranimet te bazuara ne videokonferenca sipas (Roberts,
1998) jane:
 trajnimi i duhur i instruktoreve;

64
  ndergjegja e perdoruesit;
 futja e mediave te tjera ne prezantimet e bazuara ne video;

 nje gjatesi optimale e sesioneve dhe madhesi e percaktuar e grupit te

nxenesve;
 shumllojshmeria e elementeve ne nje sesion;
 dizenjimi dhe mbeshtetja teknike;
 cilesi e larte e elementeve te ndryshem vizuale;

Kur konferencat implementohen ne internet ato mund ti quajme edhe web-

konferenca.Pra kuptohet ky term ju referohet me shume takimeve te drejperdrejta ose
sinkrone ne Internet. Ne nje konference ne Internet secili pjesemarres ulet tek kompjuteri
i tij ose saj dhe lidhet me pjesemarresit e tjere me anen e Internetit. Kjo mund te
realizohet ose me anen e nje programi (shiko me poshte tek tabela 1) te zbritur me pare
ne secilin nga kompjuterat e pjesemarresve ose me nje aplikim te web-it ku pjesemarrit
vetem duhet te futin nje adrese URL dhe menjehere do te lidhen ne konference.
Konferencat ne web mund te shihen si nje forme grafike e telekonferencave. Vecoria e
derrases se bardhe (whiteboard) rivalizon vecorine tjeter te derrases se zeze (blackboard).
Ne te mesuarin ne Internet me derrasen e bardhe, nxenesit dhe mesuesit mund te krijojne,
ndryshojne dhe perditesojne informacionin grafik ne kohe reale ndersa jane duke marre
pjese ne leksione ose diskutime te ndryshme. Ne nje konference ne web permbajtja mund
te ruhet dhe me pas te perdoret per prezantime te tjera. Seancat mesimore te bazuara ne
konferencat ne web perfshire ne to zerin dhe figuren mund ti krahasojme me mesimin
tradicional ne klase. Ne kete rast nxenesit nga vendndodhje te ndryshme mund te marrin
pjese aktivisht dhe bashkarisht ne mesuesin ne krijimin dhe pervetesimin e informacionit.
Ky aplikacion nga shume autore mendohet te jete i pershtashem ne sesione per
brainstorming.

Kostot e ndryshme jane nje problem per kete implementimin e kesaj metode sidomos
ne vendin tone. Por me kalimin e kohes dhe me zhvillimin e teknologjise dhe me
demokratizimin e metejshem te vendit tone shpresojme te futet edhe videokonferencen si

65
Programi Licens Kap Mac Micro Video Chat Des Uplo Uplo
ea acteti OS X soft Audi Support Support ktop ad PPT2 ad PDF
Windows o Support Sharing
Linu Support
x

nje metode ne sistemin e te mesuarit dhe mesimdhenies ne vendin tone, sidomos per
arsimin e larte qe ai me te vertete te mbuloje te kater anet e vendit

2
Microsoft Power Point

66
 Adobe Acrobat Private 7,50 V V V V V V V V
Connect 0

Convenos Private 99 X X V V V V V V V
Meeting Center

DimDim GPL3 20(fr V V V V V V V V V

ee) / 100 /
1,000

omNovia Secure Private Pa V V V V V V V V V

Conference kufi

Pixion Private Pa V V V V X V V V V
PictureTalk kufi

WebEx Private 1,00 X X V V SSL, V V V V

0 TLS4

WebHuddle GPL ?? V V V V ?? V V ?? ??

TurboMeeting Private 2,00 Vete V V X X V V V V

0 m shiko

Tabela 1.
Mesazhet e menjehereshme

Mesazhi i menjehershem (MM) eshte nje forme e komunikimit ne kohe reale

ndermjet dy ose me shume individeve bazuar ne tekstin e shtypur. Teksti i shypur
transportohet nga nje kompjuter ne tjetrin nepermjet nje rrjeti kompjutrik. Eshte e
rendesishme te kuptohet se c’fare i ndan mesazhen e menjehereshme nga teknologjte sic
eshte e-mail eshte fakti qe mesazhet e menjehereshme njelloj si bisedat (chat) mund te
perceptohet si komunikim sinkron. Gjithashtu ne disa sisteme me MM ne mund tu
dergojme mesazhe edhe personave qe nuk kane hyre per momentin ne sistem. Disa
sherbime MM kane dhe disa vecori shtese sic jane dergimi menjehershem i nje mesazhit,

3
General Public Licence – shpesh perdoret me termin licence programi pa pagese
4
Transport Layer Security (TLS) dhe paraardhesi i tij Secure Socket Layer (SSL) jane protokolle
kriptografike qe sigurojne komunikim te sigurt ne Net.

67
bisede ne grup, sherbime e konferencave perfshire zeri dhe figuren, transferimi i
skedareve etj.
ICQ nje program tregetar qe mund ta gjesh pa problem ne Internetdhe mund te
konsiderohet si nje program qe mendeson MM ne Internet. ICQ mund te perdoret si e-
mail ose IRC (Intenet Relay Chat) per te derguar mesazhe ne Internet por eshte me
dinamik sepse ti tregon te gjithe anetaret e grupit ku perdoruesi logohet. Prandaj
shkembimet jane te shpejta dhe dhe puna ngjason shume me shkembimet e mesazheve
sinkron. Mund te dergohet gjithashtu edhe skedare te bashkangjitur dhe faqe interneti.
Gjithashtu ne ndryshim nga e-mail, me ICQ ne mund te bisedojme me persona ne grup ku
kemi mundesi te stabilizojme edhe biseda audio. Programe te tjere si ICQ qe jane te
vlefshme ne Internet per MM jane dhe MSN Messenger, AIM dhe shume te tjere. ICQ
mund te perdoret per te njejtat qellime edhe ne telefonat celulare ose per te derguar
mesazhe nga kompjuteri ne telefonin celular. Sot per shkak edhe te fuqizimit te
shpejtesise dhe serverave ne Internet kemi nje rritje te madhe te perdorueve qe perdorin
MM. Kjo teknologji komunikimi sapo eshte futur ne sistemin e te mesuarit ne Internet
dhe perdoret per te lehtesuar komunikimin midis nxeneve, mesuesve ose tutoreve.
Perdorimi kesaj teknologje mund te sjelle disa risqe ose probleme sidomos kur
punoni nga vendi i punes. Sic mund te jene rreziqet nga viruset, nga perdorimi jo
papershtateshem, nga humbjet e mundeshme te te drejtave te autorit, etj.

Teknologjite levizese dhe ato patel

Perdorimi i internetit po behet gjithmone me i domosdoshem dhe i

pazevendesueshem. Ai tani mund te perdoret nga telefoni celular ose me sakte nepermjet
telefonave celularesmartphone dhe nga itelefonat (iPhone), nga PDA (Portabile Digitgal
Assistent) , modemat celulare5 dhe nga ndonje pajisje tjeter e levizeshme qe mund te
mbahet me dore. Kompjuterat e vegjel qe mund te mbahen ne pellembe te dores jane
pajisje qe mund te perdoren shume mire ne Internet jo vetem per te kominikuar me ze por

5
Telefonat celulare qe mund te perdoren si modem per te lidhur nje PC ne Internet

68
edhe per te degjuar muzike, per te zbritur e-mail, per te derguar SMS (Short Message
Service) dhe per te naviguar ne web. Shume individe po zgjedhin me mire pajisjet
kompjuterike te levizeshme sesa PC desktop. Keto perfshijne ultra-notebook computers,
e-books6, web pads7 dhe kompjuterat tablet8. Gjithashtu duke pare aftesite dhe kapacitetet
e tyre keto pajisje po pelqehen me shume se laptopet. Tashme keto pajisje po perdoren
pervec internetit edhe per te punuar me aplikacionet te tjera kompjuterike si ato qe
perpunojne fjalet, ato qe perdoren per veprime dhe grafike etj. Keto pajisje permbajne
pervec programit qe shfleton internetin permbajne dhe nje program per MM, nje per e-
mail se bashku me funksionet e tjera. Keshtu qe ndoshta brezat e ardheshem te
komjuterave nuk do te jene vetem kompjutera por edhe telefona, organizuesa e shume
aplikime te tjera. Me mundesite qe kane keto pajisje per tu lidhur ne Internet ju ofrojne
nje mundesi per flesibilitet dhe pavaresi maksimalisht te madhe. Me rritjen e mundesise
dhe bandwidth per tu lidhur ne Internet si dhe me uljen e kostos te tyre mundesi per ti
perdorur ne fushen e edukimit ne Internet jane te medha. Kjo ndoshta do te thote se jemi
afer fundit te te mesuarit dhe mesimdhenies te bazuar ne fleta dhe te gjitha fenomeneve
qe lidheshin me te. Aplikimet e reja per pajisjet dixhitale te levizeshme jane duke hapur
mundesi per te derguar informacion grafik ose video per perdoruesit pavaresisht ku
ndodhen ata dhe ne kapacitete te pakufizuara. Kjo do te beje kete lloj te mesuari te
kapshem nga te gjithe dhe kudo.
Le te shikojme me me hollesi disa nga keto teknologji te reja

iPods®(shiko me poshte tabela 2) eshte nje pajisje e levizeshme audio, prodhuar nga
kompania Apple, e cila sot eshte kthyer ne nje standart per muziken e “levizeshme”.
Shitjet ne 2007 arriten 100 milion cope dhe rreth 2.5 bilion kenge sipas ( “Apple Said”,
2007). Gjithashtu ( Pontin, 2007) pershendet iPod® (bashke me Blackberry® dhe
Palm®) jo vetem per funksionet e avancuara qe kane per edhe per dizenjimin e bukur te

6
Nje media dixhitale ekuivalente me nje liber te printuar por qe mund te lexohet me anen e PC ose me
ane e pajisjeve lexuese te e-book.
7
Pajisje dixhitale patel (wireless) qe te mundesojne te navigosh ne Internet.
8
Kompjuter notebook pajisur me nje ekran me prekje dhe qe komandohet me pene dixhitale ose gisht
ne vend te tastieres dhe miut.

69
teknologjise. Fakti qe Apple ka zhvilluar nje programin iTunes® te pajtueshem me
sistemin e shfrytezimit windows, sugjerojne se ky protokoll dhe iPod® do tju qendrojne
standarteve te ketij mediumi.

Table 2 Modelet e iPods®

Data e Minimumi i Kohezgjatj

Gjenerata Foto Kapaciteti Ngjyra Lidhja me PC nxjerrjes ne sistemit te shftytezimit a e baterrise
treg per sinkronizim (ore)

23
5 GB
Shtator2001
E
FireWire Mac: 9, 10.1 audio: 10
bardhe
E pare 10 G 20
B Mars2002

Modeli i pare, me rrote mekanike reshqitese. Modeli 10 GB doli me vone.

10 G
B
E 17 Mac: 9, 10.1
FireWire audio: 10
bardhe Korrik2002 Win: 2000
20 G
E dyte
B

Rrote me prekje sensitive. . Porta FireWire ka nje mbulese. E pajtueshme me windowsin

nepermjetMusicmatch.

10 G 28
FireWire
B E Prill2003 Mac: 10.1
E Trete (USBvetem per audio: 8
bardhe Win: 2000
sinkronizim)

15 G 6

70
 B Janar2004

28
Prill2003

20 G 8
B Shtator2003

30 G 28
B Prill2003

40 G 8
B Shtator2003

Kompleti i pare i ridizenjuar me te gjithe nderfaqesin me prekje, me lidhes te bashkuar dhe kase te
holle.Me daljen e iTunes4.1 per Windows u la mbeshtetja per Musicmatch.

E 19
bardhe Korrik2004

20 G
B E
zeze/e kuqe FireWire 26 Mac: 10.2
audio: 12
(versioni oseUSB Tetor2004 Win: 2000
E katert U2)

40 G E 19
B bardhe Korrik2004

Ka adoptuar Rroten me Klik nga iPod mini.

30 G 23
E katert B E Shtator2005 Mac: 10.2 audio: 15
FireWireoseUSB
(foto) bardhe Win: 2000 slideshow: 5

40 G 26

71
 B Tetor2004

60 G
B

Nje version i ri (Premium) nga 4G iPod me ekran me ngjyra dhe mundesi per te pare foto.

E
bardhe

20 G
B E
zeze/e kuqe 28 Mac: 10.2 audio: 15
FireWireoseUSB
(versioni Qershor2005 Win: 2000 slideshow: 5
E katert
U2 )
(ngjyra)

60 G E
B bardhe

"iPod me ekran me ngjyra"; ne thelb, modeli i iPod per fotografi i riharmonizuar me iPod Classic.

E
bardhe
E zeze
audio: 14
30 G
video: 2 (me
B
E vone 3.5)
12
zeze/E kuqe
Tetor2005
(Versioni USB
Mac: 10.3
E peste U2) (FireWirevetem per
Win: 2000
karikim)

60 G audio: 20
B video: 3
E
bardhe
E zeze
80 G 12 audio: 20
B Shtator2006 video: 6.5

72
 Versioni i dyte plotesisht i ridizenjuar me kase me te holle, me ekran me te madh dhe me mundesi per te
luajtur video.

80 G audio: 30
B video: 5
Argje
USB (FireWire 5 Mac: 10.4
ned
vetem per karikim) Shtator2007 Win: XP SP2
E zeze
E gjashte 160 audio: 40
GB video: 7

U fut prapashtesa “klasike”. Me nderfaqes te ri dhe me nje palete ballore punuar me alumin.

Argje
120 USB (FireWire 9 Mac: 10.4 audio: 36
nd
GB vetem per karikim) Shtator2008 Win: XP SP2 video: 6
E shtate E zeze
(e re )

Njelloj si gjenerata e gjashte por me kapacitet me te madh.

Jane bere shume eksperimente per futjen e iPods® ne sistemin e te mesuarit ne

Internet ne shume universitete ne ShBA dhe Kanada. Fakt eshte me nje video iPod®
mund te mbulosh leksione komplete ( video dhe audio). Nxenesi mund ti zbrese
leksionet ne iPod-in e tij dhe ti shikoje ato ne cdo moment dhe ne cdo vend. Standartet
qe percaktojne rruget me te mira per dizenjimin e materialeve te te mesuarit ne levizjen
po dalin, dhe ne pjesen me te madhe jane drejtuar nga elementet e sigurise (Rubenking,
2006).
Podkasti9 lejon iPods® dhe MP3 player10 te zbresin leksione, praktika ose
prezantime te ndryshme dhe me pas ti perdorin sipas deshires. Interesimi per keto media
varet shume nga mosha e perdoruesve: nga mosha 18 deri 28 vjec 50% e tyre perdorin

9
Nje koleksion me skedare per media te ndryshme, te shperndare ne internet me anen e ushqimit te
web-it, per tu interpretuar nga pajisjet si iPods®, MP3 player, PC etj.
10
Nje tjeter pajisje dixhitale e levizeshme per te luajtur dhe menaxhuar skedare audio.

73
podcast, krahasuar me vetem 20% e individeve 29 vjec dhe me lart (“Podcasting Hits the
Mainsream”, 2005).
Audioja ne te mesuarin dhe mesimdhenie ne Internet eshte shume e rendesishme si
nga ana teknike ashtu edhe nga ana pedagogjike. Ne pergjithesi audioja ne sistemin e te
mesuarit dhe mesimdhenies ne Internet eshte e rendesishme per disa arsye :
 nje permbledhje audio e materialit qe sapo ke kaluar mund te ndihmoje per
te rikujtuar, per te mbajtur mend dhe te ndihmoje ne krijimin e koncepteve
dhe mendimit te nje rangu te larte ( Fahy, 2008);
 megjithese audioja ne shume formate te saj mund te jete josinkron ( DVD,
iPods®, MP3) prandaj ne nje drejtim dhe jo bashkevepruese, te gjitha keto
formate shperndarjeje te saj ofrojne nje nivel te larte kontrolli nga ana e
nxenesit ( Morgan, 2007);
 skedaret audio mund te zbriten tani shume lehte dhe sotkjo menyre po
perdoret gjeresisht nga perdoruesit ne cdo kohe;
 perdorimi i lidhjeve sinkron, per biseda, leksione ose takime nepermjet
web konferenca etj eshte nje element i pazevendesueshem i te mesuarit ne
Internet.
Picard (1999) e shikon perdorimin e audios sinkron si nje kontribues celes per
ndertimin e marredhenieve. Nevoja per teknologjite e tjera varet dhe nga c’fare niveli qe
kerkohet gjithashtu edhe shkembimi i informacionit.

74
 E
larte

Shkembimi i informacionit Te Dhena + Te Dhena & Audio & Video

Audio

Audio &Video
Audio

E Ndertimi i marredhenieve
ulet
Figure 9Lidhja e audios sinkrone, te dhenave dhe videos me shkembimin e informacionit dhe ndertimin e
marredhenieve ( Picard, 1999).

Ne analizen qe ka bere (Picard, 1999) kur kemi nje nevoje te vogel per ndertimin e
marredhenieve dhe per shkembim informacioni vetem audioja mund te mjaftoje.
Ndertimi e marredhenieve mund te rritet kur kemi nje kombinim te audios dhe videos pra
ne web konferencat (audio dhe video). Kuptohet qe bashkeveprimi nepermjet videos rrit
mundesine e krijimit te marredhenieve. Marredheniet kapin vlera maksimale kur kemi
kombimim te audios, video dhe te dhenave (sidomos ne formen e tekstit). Shkembimi
vetem i te dhenave vetem ka pak mundesi per te krijuar marredhenie midis individeve qe
nuk kane mundesi tjeter bashkeveprimi. Por sidoqofte shkembimi i te dhenave eshte nje
forme rezultative ne rastet kur duam vetem te shkembejme informacion.

PDAs (Personal Digital Assistance) jane pajisje dixhitle te vogla e te levizeshme

(mobile), pa kabell (wireless), marrese me cilesi te larte te internetit, te cilat paversisht
nga permasat mund te paraqitin video me gjatesine e nje filmi. PDAs e reja kane monitor
me ngjyra ka mundesi per te luajtur audio, duke i bere keshtu te afte per tu perdorur edhe

75
si telefona celulare (smartphone), navigatore interneti ose media player i portativ. Shume
prej tyre sot kane monitore me prekje. Sic e thame me siper PDAs kane mundesi te kene
akses ne internet, intranete nepermjet Wi-Fi ose Wireless Wide Area Network.
E ardhmja e pajisjeve dixhitale te levizeshme te pakten per sa i perket perdorimit te
videos ne te mesuarin ne Internet mund te shikohet tek PDAs. Ne kete lloj pajisjeje nje
film kerkon nje megabyte per cdo minute te tij duke lejuar keshtu qe nje karte memoreje
prej 128 MB te ruaje dy ore video ( Rupley, 2003). Dalja e hard disqeve me permasa te
vogla (microdrive) me kapacitet rreth 2 GB e rriti shume popullaritetin e PDAs per nje
fare kohe (Rupley, 2005) por dalja e telefonave celulare smartphone me kapacitete te
lartaka bere qe vezhguesit te thone se PDAs mund te behen “drying breed” (DeFeo,
2004).
Telefonat celulare wireless video dhe me ultrabandwidth mund te suportojne, zerin,
posten elektronike dhe te kete akses ne web. Duke pare keto avantazhe dhe mbi te gjitha
aftesine per te suportuar internet me cilesi te larte shume studiues te sistemit te te
mesuarit ne Internet mendojne kjo teknologji ne te ardhmen mund te jete baze per
shperndarjen e te mesuarit ne Internet.

Ndarja e skedareve P2P11

Ka nje numer te madh programesh ne Internet qe lejojne lidhjen P2P si dhe ndarje e
skedareve. Programet P2P lejojne perdoruesit qe pavaresisht nga vendndodhja dhe
shpejtesia e lidhjes te ndajne cdo lloj skedari me perdoruesit te tjere te Internet-it. Ne
krahasim me modelin e meperparshem klient – server qe ka qene me te vertete
predominues ku te gjithe perdoruesit terheqin informacioni nga nje server qendror,
modeli P2P lejon anetaret e komunitetit perkates te transferojne skedaret direkt midis
perdoruesve pa ndihmen e ndonje serveri qendror. Programet dhe sherbimet per P2P jane
menduar kryesisht per te zbritur nga interneti kenge, por teknologia dhe qellimi prapa
konceptit te P2P lejon nje perdorim akoma me te gjere.

11
Peer to peer eshte nje lidhje speciale midis dy pajisjeve dixhitale aktive ne Internet per te ndare
skedatet etj.

76
 Andy Oram vuri re se komunitetet ne Internet jane te kufizuar nga cilesite interaktive
te ceketa te ofruara nga e-mail dhe newgroups, dhe se perdoruesit kane mjaft veshtiresi
ne komentimin e shenimeve te njeri-tjetrit, strukturimin e informacionit dhe keshtu me
rradhe. Per kete ai rekomandoi perdorimin e programeve P2P me metadata12 te
strukturuara per te permiresuar aktivitetet e grupeve te caktuara te interesit (Oram 2001).
Eshte e lehte te besh lidhje ndermjet objekteve te te mesuarit ne Internet, sistemit te te
mesuarit dhe modelit P2P. Materialet e kerkimit shkencor dhe materialet e tjera mesimore
mund te ofrohen lehtesisht ne Internet dhe te vilen nga programi perkates P2P duke ju
ofruar nxenesve ose mesuesve nje hapesire te pafund njohurish te vefshme per ta. Pa kete
menyre lidhjeje marrje e nje sasie kaq te madhe informacioni nga te gjitha anet do te
ishte e pamundur.

Bloget13 ne Internet

Blog eshte nje web site14 qe mirembahet zakonisht nga idivide te vecante, me hyrje te
regullta dhe komente, pershkrim te ngjarjeve dhe me materiale te tjera. Hyrjet zakonisht
jepen ne rradhen e kundert kronologjike te tyre. Disa bloge permbajne komente ose lajme
mbi nje teme te caktuar, te tjere funksionojne si ditare personale ne Internet. Nje blog
tipik permban te kombinuar tekstin, figuren, lidhje me bloge te tjere, faqe web, dhe media
te tjere qe lidhen me temat e tij. Mundesia qe kane lexuesit per te lene komentet e tyre ne
nje format interaktiv eshte nje vecori e rendesishme e blogeve. Pjesa me e madhe e
blogeve jane ne formatin tekst por ka edhe bloge te fokusuar ne fotografite, videot,
muzika, etj. Sot ka me shume se 120 milion bloge ne Internet. Me daljen ne skene te
video blogut kuptimi i blogut mori nje kuptim me te haput qe perfshin cfare do lloji
mediaje ku individi shpreh opinionin e tij ose thjesht thote dicka. Bloget jane te llojeve te
ndryshme dhe dallojne nga njeri tjetri jo vetem nga permbajtja por edhe nga menyra se si

12
Metadata quhen te “dhenat rreth te dhenave“ te cfaredo lloji qofshin ato dhe ne cfaredo media.
13
Per krahasim Forumet ne internet jane aplikacione ne web per te mbajtur diskutime dhe per te postuar
permbajtje te ndryshme te gjeneruara nga perdoruesi. Njelloj si newgroups, bordet e diskutimit, etj.
14
Web site eshte nje koleksion i faqeve te web-it, imazheve, videove etj, qe zakonisht ruhet ne nje web
server dhe qe mund te aksesohet nepermjet internetit.

77
eshte shperndare ose shkruar permbajtja. Si per shembull bloget personale, bloget e
kompanive te ndryshme, bloget e pyetjeve etj. Nga media bloget i ndajme me video
bloge, photobloge dhe shume lloje te tjera qe dallohen nga pajisjet qe perdorin si PDAs
etj. Ne pergjithesi pjesa me e madhe e blogeve jane te hapura per pulikun e gjere.
Gjithashtu mund te themi se ekzistojne programe qe individet qe nuk kane njohuri te
avancuara ne kompjuter te mirembajne nje blog pa ndonje problem. Disa bloge sherbejne
si mini portale, te cilat permbajne lidhje me interes per individin qe e perdor dhe shpersh
here quhen edhe si linkblogs. Bloget mund te sherbejne si nje mjet komunikimi per
personat qe duan te mbajne lidhje.
Bloget kane shume perdorime per edukim, duke futur ketu mundesine e ndarjes se
njohurive per nje lende te caktuar mesimore ne Internet me te gjithe personat e interesuar.
Bloget gjithashtu mund te permbajne mundesira te mira per te lidhur ne rrjet nxenesit me
profesoniste te ndryshem te lendeve te caktuara kudo ne bote. Bloget mund te perdoren
nga mesuesit per te percaktuar detyrat e nxenesve dhe gjithashtu mund te sherbeje si nje
vend ku nxenesit mund te paraqesin punen e tyre. Lajmerimet e kursit si dhe lidhjet e
shenuara per lexim, se bashku me keshillat se si ti vazhdojne studimet e tyre mund te
shperndahen duke perdorur bloget. Ne mund ti perdorim bloget edhe per kurse te
ndryshme speciale ku testohen aftesi te caktuara te nxenesve si per shembull shkrimi,
reflektimi etj. Pervec perdorimit direk ne sistemin e te mesuarit ne Internet bloget shtojne
eksperiencat e nxenesve ne boten dixhitale, punen ne grup, ndarjen e informacioneve etj.

RSS dhe Atom Feeds

Rich Site Summary ose Really Simple Syndication (RSS) eshte nje nenbashkesi
protokollesh te gjuhes se programimit XML qe suportojne shperndarjen e permbajtjes
mbi WWW. Agregatoret RSS jane programe kompjutrike te cilat pajtohen ne nje ushqyes
web-i nepermjet nje hiperlidhjeje15 e cila kontrollon faqe qe na interesojne per permbajtje
te re. Nje web feed (ushqyes web-i) eshte nje format te dhenash qe perdoret per tju
siguruar perdoruesve permbajtje te informacionit te perditesuar, zakonisht web feed-i

15
Hiperlidhje eshte nje tekst nje grafik ose nje ikone ne nje faqe web qe siguron nje lidhje me nje faqe
tjeter, ose me nje pjese tjeter te faqes kur ju klikoni ne te me mouse.

78
ndodhet ne faqen qe nga ma intereson te merret informacioni. Shperndaresit e web-itjane
nje forme shperndarjeje qe bejne qe vlefshem permbajtjen e nje faqeje web ne funksion te
faqeve te tjera te ndryshme. Krijimi i nje koleksioni te web feed-ve ne nje vend njihet si
agregacion, i cili performohet nga nje agregator(grumbullues) interneti. Nje skenar tipik i
punes me nje ushqim web-i eshte ky: siguruesi i permbajtjes te sitit publikon nje lidhje ne
faqen e tij me ane te se ciles perdoruesit nga ana tjeter mund te rregjistrohen me ane te
nje programi agregator qe ndodhet ne kompjuterin e tyre. Kur do perdoruesi, agregatori
pyet te gjithe serverat ne listen e ushqimeve te tij ne qofte se kane ndonje informacion te
re, ne qofte se po, agregatori mund ta zbrese materialin perkatese ose te lere nje shenim.
Agregatoren mund te programohen qe te kontrollojne per permbajtjen e re periodikisht.
Lloji i permbajtjes qe shperndahet nga nje ushqim web-i zakonisht eshte ne formatin
HTML, ose lidhje per faqe dhe media te ndryshme. RSS perdoren shume per te
shperndarjen e lajmeve, komenteve, pershkrimeve ose imazheve tek abonentet dhe ben te
mundur personalizimin e elementeve te rinj duke e lejuar perdoruesin e kompjuterit te
terheqe materialet qe i interesojne atij duke perdorur pajisjen e tij digitale me te cilen
eshte lidhur ne Internet. Kjo te lehteson hyrjen dhe punen me informacionit qe po rritet
dita dites ne web. Ne vend qe te shkosh ne faqja ose ne blogu i caktuar per te marre
informacion qe te intereson RSS ta dergon informacionin direkt ne faqen tende ne
momentin qe ai behet i vlefshem. Atom eshte nje standart i propozuar qe tenton te zgjidhe
problemet e papajtueshmerise midis formateve te RSS.
Ndarja e informacionit me nje mesues tjeter eshte nje nga perdorimet kryesore te RSS
ne sistemin e te mesuarit ne Internet. Ndersa permbajtja e nje faqeje ndryshon permbajtja
ne lidhje me te mesuarin grumbullohet menjehere dhe behet e vlefshme per te gjithe
mesuesit e interesuar. Nga nje vend i caktuar ne Internet informacioni behet i vlefshem
per tu pare nga nje numer i madh burimesh sic perfshire podcasts dhe videocasts. RSS
mund te perdoren per te mbeshtetur rrjetet sociale te nxenesve duke e kthyer permbajtjen
e re te vlefshme per te gjithe. Nje nga fushat e tjera ku perdoren RSS per ndarjen e
informacionit gjate prodhimit te programeve te hapura per te gjithe ( Open-Source16) dhe
ne lojrat edukative.

16
I referohet nje progami, kodi burim i te cilit eshte i aksesueshm per te gjithe dhe se mund te jete i
vlefshem per publikun pa kosto.

79
 Wikis

Nje wiki eshte nje vend ne web (web site, ose sic e kemi quajtur deri tani faqe
interneti) ose me sakte nje permbledhje vendesh web-i ku perdoruesit mund te nderhyne
per te ndryshuar permbajtjen ne menyre kolektive. Perdoruesit gjithashtu mund te
nderhyne per te futur ndonje hiperlidhje qe mund ta shikojne te nevojshme duke perdorur
gjuhet per markim. Nje wiki ekziston ne nje datebaze te thjeshte per tu perdorur dhe
mund te mirembahet normalisht nga komuniteti i perdoruesve. Shume wiki jane te hapura
per perdoruesin ndersa te tjerat jane te mbyllura dhe kerkojne elemente te tjere per te
punuar me to. Wikipedia eshte nje wiki shume e njohur dhe nje nga aplikimet e para te
Web 2.0.
Wikis mund te perdoren ne menyre efektive nga mesuesit te cilet per te cuar
informacionin mesimor dhe te ftojne nxenesit te marrin pjese. Keto informacione mund te
jene ne formen e nje teksti te thjeshte, slajde ne PowerPoint ose mund te perfshijne
komponente audio dhe video. Studentet mund te marrin pjese duke shtuar komentet ose
shenimet e tyre ne te, bashke me ndonje lidhje me ndonje faqe tjeter qe mund te kene
gjetur duke krijuar nje vend ku mund te diskutohet dhe debatohet rreth temes se caktuar.
Studentet ose grupet e tyre mund te ftohen te krijojne wikit e tyre me informacionet e tyre
personale ose me informacione ne lidhje me ndone projekt te perbashket ose ne lidhje me
lendet e tyre mesimore. Wikis mund te perdoren edhe si e-portofolios e punes se
studenteve per tu vleresuar nga mesuesi.

Botet virtuale

Botet virtuale ne disa literatura mund te referohen edhe si 3D Internet ose

metaverses. Ndoshta shembulli me i mirenjohur eshte Second Life, i cili mund te
perdoret nga miljona perdorues. Nje bote virtuale eshte nje mjedis artifical qe ekziston ne

80
server dhe perdoruesit mund te hyjne ne te nga Internet-i. Perdoruesit bashkeveprojne me
avatars, te cilet jane karaktere te stimuluara qe mund ti ngjasin ose jo perdoruesit.
Normalisht botet virtuale jane te banuara nga shume perdorues ne te njejten kohe.
Komunikimi ne kohe reale eshte i mundur ne keto mjedise duke perdorur VOIP ose video
direkt. Keto bote perdoren per lojerat ne kohe reale ne Internet me shume lojtare
njekohesisht.
Botet virtuale mund te shfrytezohen nga mesuesit te cilet jane te interesuar per nje
mjedis mesimdhenieje sa me fleksibel. Te mesuarit mund te promovohet ne keto bote
duke perdorur metodat e te mesuarit tradicional sic mund te jene leksionet dhe aktivitete
te tjera te bazuara ne klasa ose duke perdorur stimulimet kompjuterike ne keto bote.
Nxenesit mund te bejne pune praktike per te perforcuar njohurite e tyre pa qene nevoja qe
ta ekspozojne veten ne rreziqe te ndryshme. Gjithashtu nxenesit dhe mesuesit nga te kater
anet e botes mund temarrin pjese njekohesisht ne aktivitetet qe zhvillohen ne botet
virtuale.

Lojrat dixhitale

Lojrat kompjuterike jane shume te perhapura sot ne bote. Nje perhapje te madhe kane
gjithashtu edhe lojerat ne Internet ku lojtare nga vende te ndryshme te botes mund te
luajne se bashku te njejten loje ne te njejtin mjedis virtual. Lojrat qe jane perdorur per
edukim jane enigmat (puzzlers), fjalekryqet(crosswords), ndonje loje shahu etj. Ne lojerat
ku duhet te jesh nje personazh i caktuar kerkojne qe perdoruesi ti pershtatet nje karakteri
dhe te arrije nje qellim te caktuar dhe per kete i duhet te kaloje shume veshtiresi e
pengesa. Lojerat strategji perdoren per trajnim militar dhe per tu argetuar. Ka dhe lojera
te tjera sic jane ato ku zhvillon sporte te caktuara ose gara te ndryshme.
Kuptohet qe edhe lojerat kane sot nje perdorim te gjere ne fushen e edukimit. Ato
mund te perdoren per te forcuar te mesuarin qe eshte krijuar nga sistemi tradicional i te
mesuarit. Lojerat perdoren shume dhe ne sistemin e te mesuarit ne Internet. Ato mund te
perdoren per te rritur perqendrimin e nxenesit si dhe per ta clodhur dhe njekohesisht per
ta kenaqut ate ne monente te caktuara te mesimit. Nxenesit kane menyra te ndryshme te

81
kuptuari por duke luajtur atyre ju rritet interesi per mesimin si dhe duke kryer detyra te
caktuara ata perforcojne konceptet qe kane mesuar.

Objektet e te mesuarit (OM)

Objektet e njohurive jane artikuj te vecuar qe mund te integrohen ne mesim sic mund
te integrohen per shembull teksti, grafika, audiot, videot ose skedare te ndryshem.
Objektet e te mesuarit jane zhvilluar ne nje nivel me te larte te perbere nga mesime te
vecanta, tema te vecanta ose kurse mesimore.Per shembull mund te themi se nje video
clip nga nje leksion ose fjalim eshte thjesht nje objekt njohurie por behet nje objekt te
mesuari ne qofte se ai shtohet ne nje kontekst mesimor. Objekte te ndryshem mesimore
mund te krijohen ne qofte se kete video klip e futim ne kontekste te ndryshme mesimore
si ne nje leksion politike, historie etj. Keto me pas mund te behen te vlefshme ne nje
database ne Internet duke perdorur standarte internacionale per tu aksesuar efektivisht
nga nxenesit.
Nje percaktim tjeter per objektet e te mesuarit eshte konceptimi i tyre si nje burim
dixhital dhe kryesisht i bazuar ne web qe mund te perdoret dhe te riperdoret ne ndihme te
te mesuarit. Ne menyre me te pergjitheshme IEEE dhe LTSC (2002) perkufizon si objekt
te mesuari ‘ cdo entitet, dixhitale ose jo , e cila mund te perdoret per te mesuarit, per
edukim ose trajnim’. Ndersa Wiley (2000) i perkufizon me qarte objektet e te mesuarit si
‘cdo burim dixhital qe mund te riperdoret per te mbeshtetut te mesuarit’. Vihet re nje
mosperputhje ne perkufizimet e ndryshme per OM por duke marre parasysh sistemin
mesimor qe po shqyrtojme ne kete studim qe eshte Sistemi i te Mesuarit ne Internet ne do
te bazohemi ne perkufizimi i dhe nga Wiley(2000) duke e perkufizuar si nje burim
dixhital te bazuar ne web qe mund te perdoren dhe riperdoren ne ndihme te te mesuarit ne
Internet.

Robert J. Beck duke adaptuar nje perkufizim te Wisconsin Online Resource Center,
sugjeron se objektet e te mesuarit kane keto karakteristike kryesore:
 Objektet e te mesuarit jane nje menyre e re te menduari rreth permbajtjes
mesimore. Tradicionalisht permbajtja mesimore perbehet nga pjese prej disa

82
 oresh. Ndersa objektet e te mesuarit jane pjese me te vogla mesimore rreth 2- 15
minuta.
 Ato jane uni-perfshirese – qe do te thote se cdo objekt te mesuari mund te
trajtohet ne menyre te pavarur nga te tjeret.
 Ato jane te riperdoreshme – qe do te thote se mund te perdoren ne kontekste te
ndryshme per qellime te ndryshme.
 Ato mund te grumbullohen – qe do te thote objektet e te mesuarit mund te
grupohen ne koleksione te medha te permbajtjes.
 Ato jane te pajisura ne metadata – qe do te thote se cdo OM ka nje informacion
pershkrues qe e lejon te gjendet lehte nga cdo kerkim.

Gjithashtu sipas Rehak, Mason ( 2003) ka nje konsensus te pergjitheshem qe OM

duhet te jene:
 Te riperdoreshme – mund te modifikohen dhe interpretohen per kurse
te ndryshme
 Te aksesueshme – te indeksuara dhe te rigjetshme duke perdorur
metadata
 Te nderoperueshme/portative – te veprojne mbi sisteme te ndryshme
hard/soft
 Te qendrueshem – te qendrojne te pandryshuara gjate permiresimeve te
sistemeve hard/soft

Nje nga problemet celes ne perdorimin e OM qe ka te beje me identifikimin e tyre

nga motoret e kerkimit. Kjo gje lehtesohet nga perdorimi i metadatave ose sic quhen
ndryshe metadata te objekteve te te mesuarit (MOM).
Nje vecori tjeter e OM eshte dhe ndryshueshmeria. Sipas Michael Shaw (2003)
nje OM i ndryshueshem eshte nje OM i cili ka qene ‘rimenduar ose riprojektuar,
ndryshuar ose thjesht riperdorur ne ndonje menyre te ndryshme nga menyra
origjinale e menduar’. Shaw gjithashtu perdori termin ‘objekt i te mesuarit

83
 kontekstual’ per te pershkruar nje OM qe ka qene ‘dizenjuar te kete nje kuptim dhe
qellim specifik per nje nxenes te menduar’.
Nje element tjeter qe duhet menduar perpara se institucioni te investoje kohe dhe
energji per te ndertuar nje permbajtje mesimore te te mesuarit ne Internet te nivelit te
larte eshte se si kjo permbajtje mund te ngarkohet me lehtesi ne Sistemin e
Menaxhimit te te Mesuarit (SMM). Ne qofte se te gjithe elementet e kursit mesimor
ne Internet jane percaktuar ne nje format te perbashket, permbajtja mund te botohet
pjese pjese ne nje format standart sic eshte ai XML dhe te ngarkohet ne sistem. Por
kur kemi nje kurs te te mesuarit ne Internet qe duhet te perfshije video, ekuacione
matematikore, audio dhe struktura te tjera komplekse problemi behet me i veshtire
dhe i koklavitur sepse sistemi duhet te kuptoje dhe vleresoje cdo strukture dhe pastaj
ta vendose ate ne databazen e saj.

Programet sociale

(Fahy, 2008) thekson se cdo medium qe promovon bashkepunimim, formimin e

grupeve dhe mbeshtetje mund ta kualifikojme si program social. Sipas disa autoreve te
tjere programe sociale ju referohen programeve te cilat suportojne bashkeveprimin ne
group (Owen, Grand, Sayers, Facer, 2006). Ndersa nga sipas (Wikiperdia, 2008) keto
programe perfshijne nje rang programesh te cilat e lejojne perdoruesin te bashkeveproje
dhe te ndaje te dhenat. Lefever cituar nga (Anderson, 2005) jep mendimet e tij per keto
lloj programesh kur thote se ‘ndersa programet normale lidhin njerezit drej puneve te
brendeshme te nje kompjuteti ose rrjeti, programet sociale lidhin njerezit drejt puneve te
brendeshme te njeri tjetri’ mendimit, ndjenjave dhe opinioneve’.
Ne (Owen, Grand, Sayers, Facer, 2006) kemi nje perkufizim me te detajuar duke
dhene mundesi per bashkeveprime qe mbeshteten nga keto lloj programesh:
 mbeshtetje per bashkeveprim bisedor ndermjet individeve ose grupeve,
nga mesazhet e menjehereshme ne kohe reale ne punet me grupe
bashkepunuese asinkrone, duke perfshire bloget;
 mbeshtetje per reagim social, ne te cilin nje grup vlereson kontributin e te
tjereve duke prodhuar nje reputacion dixhtal per pjesemarresit;

84
  mbeshtetje per rrjetet sociale17 per te krijuar dhe menaxhuar ne menyre te
qarte marredheniet personale te pjesemarresve dhe per ti ndihmuar te
zhvillojne te tjera.

Gjithashtu keta autore ka vezhguar se programet sociale mund te shkaktojne

ndryshime ne funksionet e komunitetit, perfitimet e grupit nga veprimtarite ne rruge me
shume sociale te individeve, me shume te orientuara drejt komunitetit dhe socialia e
pergjitheshme behet me e madhe se shuma e pjeseve te vecanta. Ky koncept reflekton
besimin se njohurite e rendesishme dhe mundesite me kuptimplota te te mesuarit mund
te humbasin nga te mesuarit ne sistemin tradicional te tij. Gjithashtu mund te theksoj se
dizenjimi i shumices se sistemeve per menaximin e mesimit kane tendencen te ‘izolojne’
nxenesin brenda tyre, te rritin konkurencen ndermjet nxenesve si dhe prania e nje tutori e
zvogelojne mundesite e zhvillimit te njohurive ne krahasim me komunitetet. Sipas ( Fahy,
2008) programet sociale i vene nje theks te madh rendesise se bashkeveprimit
nderindividual ne grupe te cilat i dedikohen kryesisht te mesuarit dhe mesimdhenies.
Ne situatan te te mesuarit ne Internet programet sociale rritin te mesuarit te orientuar
nga komuniteti dhe te mesuarin bashkepunues. Nxenesit ju bashkohen ketyre grupeve te
te mesuarit nga deshira per te zgjeruar njohurite dhe per te krijuar njohje me
bashkenxenesit e tjere dhe jo per qellime perfitimesh direkte nga keto aktivitete te cilat
zakonisht nuk jane te prefshira ne strukturen e te mesuarit ne Internet dhe nuk kane
vleresime te drejperdrejta. Bazat e hyrjes dhe veprimtarive te ketyre komuniteteve jane
vulnetare. Nxenesit mund te hyjne ne komunitetet qe duan, te kene kontaktet me individet
qe deshirojne, duke ju pershtatur ne menyre spontane nevojave te te mesuarit te tyre ose
duke dale natyrshem edhe jashte interesave te caktuara.
Sipas (Anderson, 2005) programet sociale percaktohen nga aktivitet qe mbeshtetin,
sic mund te jene “takimet”, ndertimin i komuniteteve, sigurimi i mbeshtetjes dhe ndihmes
gjate te mesuarit, puna e perbashket ne projekte ose per probleme te ndryshme,

17
Eshte nje grup ose entitet me marredhenie te qarta me njeri tjetrin i perbere nga individe ose
organizata qe jane te lidhur me njeri tjetrin nga nje ose me shume lloje nder varesish sic mund te jene idete
e tyre, vlerat, profesioni, miqesite etj.

85
zvogelimin e gabimeve ne komunikim dhe mbeshtetja e funksioneve komplekse te
komuniteteve.
Programet sociale jane bere shume popullore sot si MySpase dhe Facebook, faqet e
mediave si Flickr dhe YouTube dhe faqe komerciale si eBay dhe Amazon.com. Nje pjese
e mire e ketyre programeve perfshijne mesazhe te menjehereshme, Internet Relay Chat
(IRC), forumet ne internet18, bloget, wikis, sherbimet per rrjetet sociale, lojra te ndryshme
masive ne Internet, etj.
Duke pare keto elemente pozitive te komuniteteve sociale mendja te vete ne te metat
dhe dobesite e tyre ne menyre qe ti kemi mire parasysh gjate punes me to. Sipas (Dvorak,
2006) i quan eksperiencat virtuale, si nje humbje kohe per shkak te faktit qe ‘nuk ka
asnje shenje te realitetit dhe te pasojave te tij ne keto bote’. Rrjetet sociale shfaqen te disa
raste sikur humbin vlerat ndersa rritet anetaresia, dhe sipas (“Social graph-iti,” 2007)
vlera e nje komuniteti social varet jo vetem nga kush ben pjese ne te por edhe nga kush
eshte lene jashte tij. Gjithashtu (Dalton, 2007) raporton se ndersa 175 000 bloge shtohen
cdo dite, gjysma e tyre abandonohet brenda tre muajve te pare duke lene rreth 200 milion
bloge pa asnje funksion ne Internet. Autore te tjere mendojne se komercializimi dhe
perdorimi i ketyre elementeve ne korporata do te sjelle perdorimin per nje kohe te gjate te
tyre.

18
Jane aplikime te web-it qe lejojne menaxhimin e permbajtjes se faqeve te gjeneruara nga
perdoruesit(Glossary Of Technical Terms", Green Web Design), ne formen e faveve per te diskutuar ne
internet rreth nje teme ose nje fushe te caktuar"

86