RIPRODHIMI TE BIMET. RIPRODHIMI SEKSUAL DHE JOSEKSUAL.

RIPRODHIMI ASEKSUAL. RIPRODHIMI SEKSUAL.

Realizohet me mitoze.
Formohet klon qelizash identike.
Pasardhesit jane gjenetikisht te njejte.
Perdoret ne bujqesi pasi ka rendiment te larte.
Krijohen varietete te reja te dobishme.
Marrin pjese dy prinder te te njejtit lloj por me gjini te
kundert.
Formimi I gameteve me ane te mejozes.
Pasardhes gjenetikisht te ndryshem.
Krijohen lloje te reja.

RIPRODHIMI ASEKSUAL RIPRODHIMI SEKSUAL

PERPARESI Merr pjese 1 prind. Shumellojshmeri gjenetike.
Kane tolerance ndaj ndryshimeve
te kushteve te mjedisit.
MANGESI Nuk ka shumellojshmeri gjenetike. Marrin pjese 2 prinder.
Jane pak tolerante ndaj
ndryshimeve te kushteve te
mjedisit.
Lulja: Organ riprodhues. Formimi I gameteve dhe te siguroje pllenimin.
Nenpetlat: Mbrojne lulen kur eshte gonxhe, pas pllenimit thahen dhe bien. Petalet: Terheqin kandrrat.
Bishti I lules: mban lulen ne bazen e bishtit dhe ndodhen disa gjendra te cilat prodhojne nectar.
Theku: Organi mashkullor I lules perbehet nga pjalmorja dhe filli. Filli mban ne pozicionin e duhur pjalmoren.
Pjalmorja: Perbehet nga 4 trasteza ku ndodhen kokrrat e pjalmit.
Pistili: Organi femeror I lules. Perbehet nga: a)Kreza: Vendosen kokrrat e pjalmit. b)Shtylleza: Kalimi I
kokrrizave te pjalmitnga kreza ne vezore. c) Vezorja: Vendi ku prodhohen vezet dhe ndodh pllenimi. d) Vezet:
Qeliza seksuale femerore me ½ e nr te kromozomeve.
Pjalmimi dhe pllenimi te bimet me lule.
Pjalmimi: Transportimi I kokrres se pjalmit nga theku te pistili (Pjalmore-Kreze).
Llojet e pjalmimit:
VETEPJALMIMI: Transferimi I pjalmit nga nje PJALMIMI I KRYQEZUAR: Transferimi I pjalmit
pjalmore te kreza brenda se njejtes lule ose ne lule nga pjalmorja te kreza e nje bime tjeter.
tjeter te se njejtes bime. PERPARESI: Shumellojshmeri gjenetike. Vecoria e
PERPARESI: Nuk kerkon pershtatshmeri, I sigurte qe ndertimit te lules eshte pershtatshmeri.
ndodh edhe kur ndryshojne kushtet e mjedisit. MANGESITE: Nuk eshte shume I sigurte. Kerkon
MANGESITE: Pasardhes pak te ndryshem. Nuk ka pershtatshmeri te lules.
plasticitet.
Llojet e pjalmimit: Pjalmimi me ane te eres, insekteve, shpendeve, kafsheve, dhe ujit.

PJESET E LULES PJALMIMI ME ANE TE INSEKTEVE PJALMIMI ME ANE TE ERES

PETALET -Me ngjyra te theksuara. -Ngjyra te turbullta.
-Me arome. -Pa arome.
-Me nektar. -Pa nektar.
PJALMORJA -Brenda lules -Jashte lules.
PJALMI -Ngjitese. –Sasi e vogel. –Te medha. -Te lehta. –Sasi te madhe. –Te vogla.
KREZA -Rrjete ku futet Pjalmi. -Forme pendore (e sheshte).
Pllenimi (Fekondimi): Shkrirja e berthames se 2 gameteve mashkullor dhe femeror.
a) Kokrrizat e pjamit vendosen te kreza.
b) Berthama vegjetative nxit formimin e gypit pjalmik pergjate shtyllezes dhe perfundon ne mikropil.
c) Ne gypin pjalmik transferohen berthamat spermatike te cilat mberrijne ne trasten embrionale.
d) Njera nga berthamat spermatike bashkohet me vezen dhe formon qelizen diploid 2n e cila quhet zigote.
e) Berthama tjeter spermatike bashkohet me berthamen polare dhe formon qelizen triploide 3n
ENDOSPERMEN. Endosperma eshte lende reserve per embrionin.
Berthame spermatike (n)+Veze (n) = Zigote (2n).
Berthama spermatike (n)+Berthame polare (2n) = Endosperme (3n).
Pas pllenimit: Veza jep faren. Vezorja jep frutin. Theket thahen dhe bien.
MBIRJA E FARES: Lende rezerve: amidon dhe proteine, Kushtet e mbirjes se fares: O 2 H2O dhe temperature
optimale per aktivizimin e enzimave.
RIPRODHIMI TE NJERIU.
APARATI I RIPRODHIMIT TE MASHKULLI ka si funksion prodhimin e qelizave seksuale mashkullore,
SPERMATOZOIDET dhe HORMONET SEKSUALE. Organet paresore jane testikujt (2).
2 testikujt jane gjendra seksuale mashkullore dhe vendosen jashte trupit per disa arsye:
1. Te mbrojtura me mire.
2. Prodhimi I spermatozoideve behet ne temperature me te ulet se temperature e trupit .
Testikujt mbeshtillen nga skrotum qe perbehen nga gypa seminifer. Ne gypat seminifere ndodh prodhimi I
spermatozoideve. Gypat seminifere bashkohen ne epitidine, ku maturohen spermatozoidet Epitidina vazhdon me
gypin deferent ku kalojne spermatozoidet dhe me pas perfundojne ne vezikulen seminale. Spermatozoidet
kalojne ne gjendren e prostates e cila lidhet me vezikulen seminale. Aty ku bashkohen spermiduktet vjen dhe
uretra. Me uretren lidhen gjendrat burbouretrale. Vezikula seminale, prostate, gjendrat e kuperit formojne lengun
spermatik e cila se bashku me spermatozoidet formojne spermen.
Spermatozoidi ndahet ne 3 pjese:
1. Koka:23 kromozome. Nje qeskez me enzima AKROZOMA. Keto enzima tresin membrane e
spermatozoidit dhe vezes gjate fekondimit.
2. Qafa: Ka shume mitokondri te cilat prodhojne energji per levizjen e spermatozoieve.
3. Bishti: Levizja e spermatozoidit.
Nje spermatozoid jeton 72 ore.
APARATI I RIPRODHIMIT TE FEMRA ka si funksion te prodhoje qelizat seksuale femerore dhe hormonet
seksuale. Organet paresore jane vezoret. Secila vezore lidhet me gypin e falopit I cili perfundon ne miter. Mitra
krijon kushte te pershtatshme per zhvillimin e embrionit.
Pjesa medulare: Ene gjaku, limf, nerva.
Korja: Vendi ku zhvillohet qeliza veze. Perbehen nga qeskeza te cilat quhen folikula. Ne qender ndodhet ovociti
I rrethuar nga qeliza folikulare. Veza eshte 100 here me e madhe se nje qelize somatike dhe 1000 here me e
madhe se spermatozoidi. Citoplazma permban lende rezerve qe quhet e verdha e vezes. Membrana e ve zes
rrethohet nga nje shtrese pelucide e cila rrethohet nga nje shtrese folikulare.
CIKLI MENSTRUAL DHE KONTROLLI HORMONAL I TIJ.
Cikli i riprodhimit te femra perbehet nga 2 cikle: Cikli I vezores dhe cikli I mitres (Ndodhin paralelisht).
Cikli I vezores eshte pergjegjes per zhvillimin e vezes ndersa cikli I mitres eshte pergjegjes per krijimin e
kushteve te pershtatshme per zhvillimin e embrionit.
Cikli I vezores perfsshin teresine e ndryshimeve qe ndodhin nga momenti I shkeputjes se folikules deri ne daljen
jashte. Ky cikel zgjat 28 dite.
Fazat e ciklit te vezores jane:
a) Faza folikulare 1-14 dite. Folikula zhvillohet per te formuar vezet. Kjo faze kontrollohet nga hormone
FSH. FSH ndikon ne formimin e folikulave dhe prodhimin e Estradiolit.
b) Faza e ovulacionit ndodh ne diten e 14. Folikula cahet dhe veza lirohet ne ovidukt. Perqendrimi I FSH
dhe LH rritet dhe nxisin ovulimin e vezes.
c) Faza luteale ndodh nga dita 14-28. Folikula shenderrohet ne nje structure qe quhet trupi I verdhe. Ky
prodhon hormonin Progresteron. Progresteroni ndikon ne zhvillimin e kushteve te mitres dhe pengon
gjate shtatzanise. Prodhohet deri ne muajin e 8 por ka sasi te mjaftueshme deri ne muajin e fundit.
Nese nuk ndodh fekondimi trupi I verdhe shkaterrohet, niveli I progresteronit ulet, muret e mitres cahen dhe
vijne MENSTRUACIONET.
CIKLI I MITRES:
a) Faza folikulare: Endometri trashet 3mm siperfaqja rrudhoset (invaginohet) dhe formohen gjndra.
Hormoni qe stimulon eshte estradioli. Ky riparon muret e brendshme te mitres pas menstruacioneve.
b) Faza e ovulimit: Endometri trashet 4mm, thellohen invaginimet dhe enet e gjakut perdridhen (Stimulohen
nga Estradioli).
c) Faza luteale: Endometri trashet 5mm, formohen gjendra jargore dhe trashesia nxitet nga Progresteroni.
Fekondimi: Shkrirja e berthames se vezes me spermatozoidin. Ndodh ne ovidukt.
Veza Spermatozoidi
Pas ovulimit: Levizja e vezes- Ciliet, tkurrje ritmike Gypat seminifer-Epitidime-Spermidukt-Bashkohet me
PERISTALTIKE. lengun spermatik-Sperma. Uretra. Derdhja e sperms
quhet EJAKULIM.Spermatozoidet 48-72h.
Berthama e vezes+Berthame spermatike=qelize diploid ZIGOTE 2n.
 FUNKSIONET E PLACENTES: Lidhja fizike
e fetusit me murin e mitres.
Shkembimi I lendeve.
Mbrojtje nga: Sistemi imunitar dhe presioni I
gjakut.
Sekretimi I hormoneve te trupit te verdhe.

KORDONI UMBELIKAL:
2 ARTERIE: 1 arterie nga nena te fetusi e pasur
me O2, 1 arterie nga fetusi e varfer me O2.
1 Vene e pasur me O2 placente-fetus.

ZHVILLIMI EMBRIONAL:
TREMUJORI 1 TREMUJORI 2 TREMUJORI 3
3 Javet e para njesoj me embrionin Cikli gjum-zgjim. Fetusi rritet me shpejtesi.
e kafsheve. Fillon levizjet. Dallon driten dhe erresiren.
Ne diten e 21 degjohen rrahjet e Thith gishtin e madh te dores. Dallon tingujt.
zemres. Fetusi rritet.
Organet: Truri dhe palca kurrizore.
Ne javen e 5: Syri, veshet, E GJITHE SHTATEZANIA
gjymtyret. ZGJAT 40 JAVE.
Ne javen e 8 embrioni merr trajte
njerezore.
Ne javen e 11 EMBRIONI-FETUS

CIKLI JETESOR I QELIZES.

Kurqeliza behet gati per ndarje formohen struktura te vecanta qe quhen kromozome. Nje kromozom eshte I
perbere nga 2 fije kromatide. Keto fije jane identike me njera-tjetren dhe quhen kromatide motra. Dy fijet
bashkohen ne nje ngushtim qe quhet centromer Ne centromere ndodhen struktura proteinike qe quhen
kinetokore.
Kromozomet jane dy lloje:
a) Autozomike: Kromozome qe mbartin tipare te trupit.
b) Seksuale: kromozome pergjegjese per gjinine.
Kromozomet jane te organizuara ne cifte dhe quhen kromozome homologe sepse kane te njejten madhesi, te
njejtin pozicion te centromerit dhe te njejten renditje te gjenit. NJERIU KA 46 KROMOZOME.
Teresia e kromozomeve te renditura sipas madhesise quhet KARETID.
FORMULA KROMOZOMIKE:
44A+XX=46 KROMOZOME 22A+XX=46 KROMOZOME
44A+XY=46 KROMOZOME 22A+XY=46 KROMOZOME
CIKLI JETESOR DHE ETAPAT E TIJ:
Cikli jetesor I qelizes perfshin teresine e proceseve nga formimi I qelizes deri ne ndarjen e saj. Ndahet ne dy
etapa:
a) INTERFAZA: Faza e pergatitjes se qelizes per ndarje, ndahet ne 3 faza. G1: Faza e pare e rritjes,
dyfishohet nr. i organeleve, sinteza e ARN dhe proteinave. S: Dyfishimi I ADN nga 100% ne 200%. G2:
Faza e dyte e rritjes, ndodhin sinteza te vrullshme te ARN dhe proteinave. Disa lloje qelizash nga faza G1
kalojne ne G0 per disa muaj apo vite.
b) Ndarja qelizore MITOZE ose MEJOZE.
c) CITOKINEZA.
MITOZA: Ndarja e qelizes nene ne dy qeliza bija me te njejtin numer kromozomesh.
Kushtet qe te ndodhe mitoza jane:
a) Te ndodhi faza S (DYFISHIMI I ADN) dhe te formohet boshti I ndarjes. Tek qelizat shtazore boshti I
ndarjes formohjet nga centriola, tek bimet nga mikrogypthat.
Rendesia e Mitozes:
a) Siguron riprodhimin seksual.
b) Siguron rritjen e gjallesave.
c) Siguron riperteritjen e indeve te demtuara.
Fazat e mitozes jane:
PROFAZA METAFAZA ANAFAZA TELOFAZA
Kromatina Kromozomet rreshtohen Kromatidet motrandahen Formohen 2 qeliza bija
(ADN+Proteina) dhe ne ekuator te qelizes. nga njera-tjetra. me tenjejtin numer
kromozomet behen te Fijet e bushtit te ndarjes Fijet e bushtit te ndarjes kromozomesh si qeliza
dukshem ne mikroskop. kapin kinetokoret e terheqin kromatidet nene.
Formohet boshti i ndarjes. kromozomeve duke i motra drejte poleve. Boshti I ndarjes shkrihet.
Membrane e berthames orientuar drejte poleve. Cdo pol I qelizes ka te Riformohet membrane e
shkrihet dhe kromozomet njejtin numer berthames.
dalin ne citoplazem. kromozomesh me qelizen Perfundon citokineza.
nene.
Cdo kromatid sillet si
kromozom me vete.
Fillon CITOKINEZA.
CITOKINEZA (Ndarja e citoplazmes).
Ne qelizat shtazore: Membrana ngushtohet ne skaje dhe ngushtimi vazhdon derisa qeliza ndahet ne dy qeliza bija
Ne qelizen bimore: Fshikezat e prodhuara nga Aparati i Golxhit vendosen ne ekuator te qelizes dhe formohet
pllaka ekuatoriale. Kur pllaka takon membrane qelizore e ndan qelizen ne dy qeliza bija.
MEJOZA: Ndarja e qelizes nene ne 4 qeliza bija me ½ e nr te kromozomeve.
Rendesia e Mejozes:
a) Siguron riprodhimin seksual.
b) Formohen gamete duke mbajtur te pa ndryshuar numrin e kromozomeve nga brezi ne brez.
Kushtet qe te ndodhi Mejoza:
a) Te ndodhi faza S
b) Te formohet boshti I ndarjes
c) Te ndodh KROSINGOVERI.
KROSINGOVERI: Shkembimi I materialit gjenetik midis kromozomeve homologe.
Mejoza zhvillohet ne 2 etapa:
a) Ndarja e pare mejotike: Ndodhin keto ngjarje:Kryqkembimi, formohen 2 qeliza bija me ½ e
kromozomeve te qelizes nene.
b) Ndarja e dyte mejotike quhet ndryshe mitoze e thjeshte.
PROFAZA 1 METAFAZA 1 ANAFAZA 1 TELOFAZA 1
Kromatina kondensohet Kromozomet homologe Kromozomet e ciftit Formohen 2 qeliza bija
dhe kromozomet behen te rreshtohen ne ekuator. kromozomik ndahen nga me ½ e nr te
dukshme ne mikroskop. Fijet e bushtit te ndarjes njera-tjetra dhe shkojne kromozomeve te qelizes
Membrane e berthames kapin kinetokoret duke ne polet e qelizes. nene.
shkrihet dhe kromozomet garantuar orientimin e Cdo pol I qelizes ka ½ e Shkrihet boshti i ndarjes.
dalin ne citoplazem. tyre drejte poleve. kromozomeve te qelizes Riformohwt membrane e
Formohet boshti i Perfundon kryqkembimi. nene. berthames.
ndarjes. Fillon citokineza. Perfundon citokineza.
Ndodh kryqkembimi.
Midis ndarjes se pare dhe te dyte mejotike ndodh nje interfaze e shkurter por nuk ndodh faza S.
MITOZA MEJOZA
Qeliza diploid, haploide. Qeliza burimore diploide.
Ndodh nje here ndarja e berthames. Ndodh vetem ne qeliza diploide.
2 Qeliza bija me te njejtin nr kromozomesh. 4 Qeliza bije me ½ e nr te kromozomeve te qelizes nene.
Nuk ndodh krosingoveri. Ndodh krosingoveri.