Biologji

PUNOI:BLINERA MURATI
7/3
 Syri

 Syri fshikezor I njeriut perbehet nga pjeset

ndihmese:vetullat,qerpiket,kapaket e syrit,gjendrrat
e loteve dhe muskujt e syrit dhe pjeset
optike:kornea,lengu I dhomezes,thjerreza dhe trupi
qelqor.
 Si shohim?
 Rrezet e drites kalojne neper korne,bebez dhe
thjerrez te syritdhe bien ne receptoret e drites ne
brendine e syrit.Perveq qe I fokuson rrezet e
drites,thjerreza I permbys shembellimin e objektit ne
sy.
 Anomalite e shikimit

 Anomalite qe lidhen me shikimin

jane:astigmatizmi,largpamesia dhe
shkurtpamesia.Kur perfytyrimi I objektit formohet
para njolles se verdhe thuhet se kemi
shkurtpamesi,ndersa kur perfytyrimi formohet pas
njolles se verdhe thuhet se kemi largpamesi dhe
astigmatizmi eshte nje anomali shikimi qe lidhet me
nje demtim te kornese dhe te thjerrezes se syrit.
 Semundjet e syrit

 Semundjet e syrit jane:Daltonizmi,katarakti dhe

trakoma.
 Daltonizmi-njerzit qe vuajne nga kjo semundje nuk
mund te shohin ngjyren e kuqe.
 Katarakti-eshte semundje ngjitese e syrit qe
shkaktohet nga virusi qe sulmon mukozen e
kapakeve te syrit.
 Katarakti-shfaqet per shkak te humbjes se
tejdukshmeris se kornese.
 Veshi

 Veshi perbehet prej tri pjeseve:veshit te

jashtem,veshit te mesem dhe veshit te
brendshem.Veshi I jashtem perbehet nga llapa e
veshit dhe kanali I degjimit.Qimet dhe dylli e
mbrojne veshin nga pluhuri,mikroorganizmat dhe
insektet e vogla.Veshi I mesem eshte I mbushur me
ajer.Veshi I brendshem eshte formacion lekuror ne
forme te nje gypi te perdredhur.
 Si degjojme?

 Dridhjet e tingujve percillen nepermjet

timpanit,qekanit,kulles dhe yzengjise deri te lengu I veshit te
brendshem.Lengu I dridhur I ngacmon majat e qelizave
ndijore ne kermill.Nervi I degjimit e perqon ngacmimin ne
qendren e degjimit dhe keshtu krijohet ndjesia e tingullit.
 Receptoret e drejtpeshimit-Ne fshikezat e veshit te
brendshem te veshura me qeliza te veqanta te pajisura me
qerpike gjenden guralece te vegjel,duke ndryshuar poziten e
kokes keta guralece bejne shtypje ne drejtim te caktuar.
 Receptoret per levizje-Organi I shqises per levizje eshte I
vendosur ne kanalet gjysmerrethore.Kanalet jane te
vendosura ne menyre qe te mund te regjistrojne tri kahe te
levizjes:para-pas,majtas-djathtas,lart-poshte.
 Shqisa per nuhatje

 Kjo eshte shqisa e pare qe zhvillohet qysh para

lindjes.I porsalinduri me kete shqise e dallon aromen
e nenes se vet,kurse te rriturve kjo shqise u ndihmon
ta dallojne kualitetin e ushqimit dhe te ajrit.Aroma e
mire e pershpejton lirimin e lengjeve per
tretje.Ererat e dorta,gazet,alkooli,duhani dhe droga
ndikojne negativisht ne shqise per nuhatje.Disa
kafshe p.sh qeni ka nuhatjen shume te
mprehte.Demtimi I shqises se nuhatjes nuk e
rrezikon jeten e njeriut por njeriun e sjell ne pozite te
palakmueshme.
 Shqisa per shijim

 Gjuha eshte organi kryesor qe pranon ngacmimet e

shijes.Siperfaqja e gjuhes perbehet nga shume
bullungeza dhe lytha.Qelizat ndijorete shijes kane
forme cilindrike.Per shqisen e shijimit duhet te
kujdesemi dhe ta mbrojme.Ushqimi teper I nxehte
dhe teper I ftohte nuk ka shije.
 Sistemi endokrin

 Sistemi endokrin rregullon ambientin e

brendshem.Është një sistem komunikimi ku
përbërësit sintetizohen dhe sekretohen (tahiten)
nga gjëndrat endokrine. Këta përbërës quhen
hormone dhe çojnë informacione tek indet apo
organet shenjestër. Hormonet sekretohen nga
gjëndrat dhe lëshohen në qarkullimin e gjakut.
Kështu, aksionet e hormoneve ndodhin edhe
shumë larg vendit të sekretimit të tyre. Hormonet
janë të përfshirë në rregullimin e përgjigjeve të
shpejta e të ngadalta. Por ata veprojnë edhe në
koordinimin e përgjigjeve qelizore në një numër të

madh indesh të trupit.
 Gjendrrat mbiveshkore

 Gjëndrat mbiveshkore janë organe, të cilat

gjenden mbi pjesën e sipërme të veshkave. Kjo dë të
thotë se mbi secilën veshkë gjendet nga një gjëndër
mbiveshkore. Secila gjëndër mbiveshkore është e
ndërtuar prej dy pjesëve themelore: kores dhe
palcës. Korja e gjëndrës mbiveshkore është e
ndërtuar prej tri zonave: zona gloglomerulosa, zona
fasciluata dhe zona reticularis. Hormonet që
krijohen në koren e gjëndrës mbiveshkore sipas
strukturës kimike bëjnë pjesë në steroide, të cilat
quhen kortikosteroide.
 Pankreasi

 Pankreasi gjendet nen lukth.Eshte gjenderr me

funksion te dyfishte-endokrin,prodhon hormone
(insulin,glukagon) dhe ekzokrin (liron enzime ne
zorren dymbedhjetegishtore).Insulina dhe glukagoni
prodhohen ne ishujt e Langerhansit.
 Diabeti

 Eshte semundje shume e perhapur.Ne shfaqjen e saj

luan rol te madh edhe faktori trashegues.Semundja
shfaqet ngadale,prandaj eshte veshtire te vertetohet
se kur eshte paraqitur.
 Gjendrrat seksuale-faroret dhe vezoret-Keto
gjendrra gjenden ne fundin e barkut dhe jane te ndryshme
pra faroret tek meshkujt dhe vezoret tek femrat.Vezoret
prodhojne gametet femrore-vezet dhe faroret prodhojne
gamete mashkullore-spermatozoide.
 Sistemi I oragneve te riprodhimit te njeriu

 Kontinuiteti I jetes ne toke eshte ruajtur ne saje te

riprodhimit te gjallesave.Me riprodhim mundesohet
vazhdimi I jetes se llojit pas vdekjes individuale te
organizmit.Mitra eshte organ I cili pernga forma I
gjason dardhes apo llampes elektrike.Vagjina eshte
gyp qe perbehet nga muskujt e lemuar dhe indi
lidhor.Perbrenda eshte e mbuluar me epitel.
 Frytnimi dhe shtatezania

 Zhvillimi individual I njeriut fillon me frytnim.Nga

kjo del se frytnimi eshte proces I bashkimit te
qelizave seksuale mashkullore dhe femrore,me q’rast
formohet qeliza veze e frytnuar apo zigota.Embrioni
me placente dhe kerthize lidhet me qarkullimin e
gjakut te nenes.Keshtu embrioni merr nga gjaku I
nenes krejt qka I nevojitet,kurse I liron ne te lendet e
panevojshme dhe te demshme.
 Trashegimi I seksit

x x x y

xx xy xx xy
 SIDA

 Virusi HIV nuk mund të depërtojë nëpërmjet lëkurës

së padëmtuar dhe as nëpërmjet mbrojtjes që ofron
një prezervativ. Ai nuk mund të jetojë gjatë jashtë
trupit të njeriut. Virusi nuk mund të transmetohet
nëpërmjet kontakteve të tilla si puthja, shtrëngimi i
duarve, prekja e ndenjëses së banjës dhe përdorimi i
lugëve, pirunëve dhe thikave të njëjta me personat e
infektuar.
 Kontraceptioni dhe planifikimi I familjes

 Kontraceptioni nenkupton pengimin e frytnimit dhe

eshte ne funksion te planifikimit te pasaardheseve
dhe ruajtjes se shendetit te femres,sepse me te
evitohet abortusi d.m.th nderprerja e shtatzanis se
padeshirar.Kontracepcioni te femrat mund te kryhet
duke perdorur mjete kimike qe mbysin
spermatozoidet te cilat vendosen ne uterus.