BIOLOGJI

INDI MUSKULOR-I lemuar eshte I ndertuar nga qelizat e gjata boshtore dhe eshte karakteristik per
pakurrizoret.INDI MUSKULOR TERTHOROVIJOR-JANE TE NDERTUAR NGA FIJE TE GJATA DERI NE
10CM.Muskuj te tille kane :krimbat unazore,butaket artroped.MUSKULI I ZEMRES-karakterizohet me
veqori te dy llojeve te indeve prandaj gjendet ne mes.

Shqisat-receptoret ose organet ndijore mundesojne ndryshimet ne trupin e tyre si dhe objektet dhe
ngjarjet rreth nesh.VESHI-I JASHTEM ,I MESEM,I BRENDSHEM.Veshi I jashtem-llapa e veshit,kanali I
degjimit.Veshi I mesem:kudhra,qekani dhe yzengjia.Veshi brendshem:organi I te degjuarit dhe I
ekuilibrit. Qendra e ekuilibrit ndodhet ne trurin e vogel ndersa organi I ekuilibrit ne veshin e
brendshem.tingujt qe mund ti degjojme 16 deri 20000 lekundje ne sekond.

Syri-dallojme pjeset:mbrojtese,ndihmese,optike dhe fotoreceptoret.Pjeste mbrojtese:vetullat,kapaket

me qerpik,gjendrat e loteve,dhe muskujt e tyre.SHTRESA E JASHTME-kornea,e mesme-koroida dhe
shtresa e brendshme-retina.DHOMEZA E PARE-NDERMJET KORNESE DHE IRISIT .DHOMEZA E DYTE-
NDERMJET IRISIT DHE KRISTALINES.Irisi-ngjyra e syve.Retine-shtresa e koneve dhe shkopinjeve.

INDI NERVOR-FUNKISONI-ESHTE BARTJA E NGACMIMEVE E CILA SHKAKTOHET SI REZULTAT I VEPRIMIT

TE ZEGLAVE TE NDRYSHME TE MJEDISIT TE JASHTEM DHE TE BRENDSHEMNDHE RREGULLIMIT TE
PROCESEVE ME TE RENDESISHME JETESORE.Indi nervor eshte I ndertuar nga qelizat nervore-
neuronet.Receptoret-vendi ku jane pranuar ngacmimet,efektori-ai qe duhet te reagoje.Zgjatimet e
shkurtra-Dendritet percjellin ngacmimet prej periferise kah trupi I neuronit.Zgjatimi I gjate-aksonet
bartja e informacionit nga qelizat nervore tek organi I cili reagon.

Sistemi nervor është një kompleks përbërësish në vazhdimësi me njeri tjetrin të përbërë kryesisht
nga indi nervor (neurone dhe qeliza gliale) : ndahet në dy pjesë të mëdha, sistemi nervor qendror
(SNQ) i cili ndodhet në kafke dhe në palcën kurrizore, dhe sistemi qendror periferik (SNP) që
ndodhet në gjithë pjesën tjetër të trupit edhe brenda të gjithë organeve. SNP ku bëjnë pjesë të gjithë
receptorët e ndjeshmërisë së lartpërmendur ka si detyre të perceptojë ngacmimet e ambientit dhe
ato të brendshmet dhe t’ia dërgojë SNQ dhe me pas t’u dërgojë të gjithë organeve përgjigjet e SNQ.
Ky i fundit ka si detyrë deshifrimin e informacioneve që vijnë nga periferia, ti përpunoje dhe ti japë
një përgjigje të përshtatshme.

Cilat janë reflekset e kushtëzuara?

Reflekset e marra nga trupi gjatë jetës quhen të kushtëzuara. Ato formohen në bazë të atyre të
trashëguara, nën kushtin e ekspozimit ndaj një stimuli të jashtëm (koha, trokitja, drita etj.).

GJAKU DHE LIMFA-Gjaku eshte ind lidhor I lenget.perbejne nje system unik te njejte.Gjendja e
lenget e gjakut vie nga lenda e pasur me proteina-plazma.permban 90%uj dhe dhe 55% te
gjakut ndersa 45% prej qelizave te kuqe-eritorciteve,qelizat e bardha-leukocitet dhe pllakza e
gjakut-trombocitet.Hematokrit-raporti me perqindje ndermjet plazmes se gjakut dhe elementeve
korpuskulare.nNe eritorcite ndodhet hemoglobin-qe sherbejne per bartjen e oksigjenit dhe
dioksidit te karbonit si dhe gjakut I jep ngjyre te kuqe.limfocitet ndimojne mbrojtjen e
BIOLOGJI

organizmit .Nyjet limfatike jane te lokalizuara ne pjese te ndryshme.  ndahet në katër

grupe: A, B, AB dhe 0. Ekzistojnë dhe nëngrupe siç janë:(A1, A2; A1B, A2B) dhe varianta tjetër
p.sh.: A3, Ax; dhe të fundit A0 dhe A4). Gjatë tranfuzionit të gjakut, grupi 0 mund te ju jep gjithëve
gjak, kurse pranon vetem nga grupi 0. Ndërsa grupi AB merr prej të gjithve dhe i jep vetëm grupit
AB, kurse A mund të jep A dhe AB, dhe merr nga 0 dhe A, kurse B i jep B dhe AB kurse merr nga B
dhe O.

RRUGET E FRYMARRJES-Futja e oksigjenit ne organizem dhe lirimi I dioksidit te karbonit nga

organizmi quhet frymeshkembim.Frymarrja me verza-peshqit,me lekure-skrraja e shiut,trake-
insektet.Rruget e frymarrjes:HUNDA,FYTI,LARINGU,TRAKEA,BRONKET,MUSHKERITE.Diafragma
muskuli qe e ndan zgaven e kraharorit nga ajo e barkut.

ORGANET E TRETJES:GOJA,FARINGU,LARINGU,LUKTHI,ZORRA E HOLLE DHE E TRASHE.Ne

goje-enzimi amilaze.epiglotis kapaku I laringut.PEPRSINA-ENZIM I LUKTHIT AKTIVIZOHET ME
ACID KLORHIDRIK.Enzimi lipaze-zberthen yndyrnat.Amilaza dhe Maltoza qe bejne zberthimin kimik
ne lukth.Zorra e trashe:eshte thithja e ujit nga ushqimi I patretur.Ne lukth thithen vetem disa
helme,medikamente dhe alkooli.Funksionet:sektetor,tretes,thithes,levizor.

 Nepermjet organeve te ekskretimit organizmi lirohet nga sasia e tepert e ujit dhe
e lendeve te tjera te panevojshme ose te demshme.
 Neper veshke per 5-10 min. kalon dhe filtrohet i tere gjaku ne trup.
 -Hipotalami eshte ure lidhese ndermjet sistemit nervor dhe endokrin.
 -Hipofiza eshte gjender e vogel ne forme te nje bizeleje dhe ndodhet ne kafke,
poshte trurit.
 -Hipofiza, gjithashtu ndahet ne 3 lobe sipas funksionit dhe ndertimit: 1) I pari
 2) I mesem
 3) I pasem
 1) I pari ose Adenohipofiza
 d) Hormoni adrenokortikotrop- ndikon ne zhvillimin dhe funksionin e gjendrave
mbiveshkore
 e) Prolaktina- quhet ndryshe hormon laktostimulues, eshte hormoni qe vepron
drejteperdrejte ne organin e cakut.
 f) Hormoni somatotrop- kontrollon rritjen e organizmit. Nese ne periudhen e rritjes
se organizmit, shtohet prodhimi i ketij hormoni, shfaqet nje semundje qe quhet
gjigantizem, ne kete rast te gjitha pjeset dhe organet e organizmit rriten jashte
mase. Kurse nese ndodh e kunderta, pakesohet prodhimi atehere njerezit
mbesin shkurtabiq
 -Sekreton hormone qe stimulojne punen e gjendrave te tjera si: hormoni
gonadotrop, folikulostimulues, luteinizues, tireotrop, adrenokortikotrop etj.
 2) Intermedia
BIOLOGJI

 - Rregullon ngjyren e lekures te peshqit, kurse te gjitaret mendohet se merr pjese

ne adaptimin e retines per te pare ne terr.
 3) Neurohipofiza
 a) Hormoni folikulo- stimulues- ndikon ne rritjen dhe ne zhvillimin e qelizes veze
ne femrat.
 b) Hormoni luteinizues- mundeson ovulimin, zhvillimin e trupthit te verdhe dhe
sekretimin e hormoneve seksuale mashkullore.
 c) Hormoni tireotrop- stimulon zhvillimin e tiroides, sintezen e hormoneve ne te
dhe lirmin e tyre.

TRASHEGIMIA-shendojme aftesine e organizmit qe te bartin ne gjenerate vijuese veqori te

ngjashme dhe te sigurojne zhvillim specific individual ne kushte te caktuara te ambientit.

Acidet nukleike-gjenden ne berdhame dhe nje sasi e vogel ne citoplazme.

ADN-perbehet prej dy zingjireve qe perdredhen mes vete ne forme spilare por me kah te
kundert.Purine-dyunazore:adenine dhe guanine.Pirimidine:timine dhe citozine.

ARN-eshte perberesi normal I kromozomeve ne te gjithe organizmat.informuese,trasnportuese

dhe ribozomale.

Grupi prej tri nukleotideve te njepasnjeshme ne adn –kodi apo shifra gjenetike.tripleti I
nukleotideve te arni-kodon arnt-antikodon.

MUTACIONET-Gjenet mund te pesojne nderrime te caktuara.

Replikimi i Adn –aftesia qe and te dyfishohet qe te njejtat informata gjenetike qe gjenden ne

qelizen ame te trashegohen te qeliza bije.

. Një person me sindromën Down ka një kromozom më shumë në ciftin e 21-të, duke bërë kështu që
të ketë 47 kromozome gjithsej.
Sindromi Turner është një çrregullim i lindur që prek vetëm femrat dhe vjen si rezultat i
mungesës së plotë ose të pjesshme të një prej kromozomeve X,
(femra normale ka 46 XX kromozome, femra me Sindromin Turner ka 45 XO

Quhet ndryshe edhe trisomnia 18 dhe është sindroma gjenetike që prek 1 të porsalindur nga
6.000.
ONTOGJENEZË

Historia e zhvillimit individual të organizmit nga momenti i fertilizimit deri në fund të jetës.
BIOLOGJI