Biologji:

MEMBRANA QELIZORE
Njihet ndryshe edhe me termin plazmalema. Ka trashësi 7-9nm.Në të vihen re dy zona strukturalisht të ndryshme.
Përveç një polariteti të theksuar të sipërfaqes me strukturë të spikatur mozaike,vihet re një diferencë e theksuar e dy
anëve të membranës (asimetria e membranës plazmatike). Modeli i mozaikut fluid( Singer-Nicolson 1972) e
përshkruan membranën si një strukturë dinamike:
o Proteinat periferike notojnë mbi shtresën lipidiko-fluide, ndërsa proteinat integrale janë të zhytura në brendësi të
membranës falë mbetjes hidrofobe.
o Molekulat e membranës janë të lidhura midis tyre në mënyrë që të formojnë një kompleks supermolekular
(struktura irreale e mozaikut), pasi vetëm kjo mënyrë organizimi mund të zgjidhw disa nga funksionet specifike të
saj.
FUNKSIONI:
o Kufizues: kufizon mjedisin brendaqelizor nga mjedisi jashtëqelizor
o Rregullues:kontrollon futjen e lëndëve të ndryshme të nevojshme për qelizën, eleminon mbeturinat dhe sekreton
produktet qelizore
o Strukturor: lidhja e saj me substanca të ndryshme u jep indeve strukturë të qëndrueshme
o Ndijor: kap dhe u përgjigjet nëpërmjet receptorëve të gjithë molekulave specifike që vijnë në lëngun jashtëqelizor
FUNKSIONI I MEMBRANËS QELIZORE.
PËRSHKUESHMËRIA NËPËRMJET TRANSPORTUESVE
Membrana qelizore rregullon shkëmbimin e substancave ndërmjet tretësirave që gjenden brenda qelizës dhe mjedisit
rrethues.Ajo është një membranë gjysëm e përshkueshme, dhe si e tillë përshkohet nga molekula dhe jone të shumta
në përpjestime të ndryshme.Veprimi rregullues i membranës qelizore synon që:
o të kalojnë lehtësisht në dy drejtime molekulat e ujit, substancat ushqyese, gazet dhe lëndë të tjera
o të mbajë në brendësi të qelizës substancat që marrin pjesë në formimin e strukturave qelizore .

Por cilët janë faktorët që përcaktojnë sasinë dhe shpejtësinë e kalimit të këtyre substancave?
DIFUZIONI (shpërhapja)
Proçesi me anë të të cilit molekulat zhvendosen në hapsirë derisa përqëndrimi i tyre në çdo pjesë të kësaj hapësire
të jetë i njëjtë quhet difuzion ose shpërhapje.
Kur numri i molekulave që hyjnë brenda në qelizë është i barabartë me numrin e molekulave që dalin jashtë saj
themi se është arritur ekuilibri dinamik.
Faktorët e jashtëm që përcaktojnë shpejtësinë e shpërhapjes janë:
o Përqëndrimi
o Temperatura
o Trysnia
OSMOZA: SHPËRHAPJA E UJIT
Shpërhapja e ujit, nëpërmjet një membrane gjysëm të përshkueshme, nga zona me përqëndrim më të vogël drejt
 zonës me përqëndrim më të madh quhet osmozë.
Kur uji shpërhapet në qelizë nëpërmjet osmozës ushtron mbi membranë një trysni që quhet trysni osmotike ose
turgor.
Difuzioni dhe osmoza janë proçese fizike mbi të cilët qeliza nuk ushtron asnjë kontroll. Ato nuk kërkojnë
harxhim energjie nga ana e qelizës prandaj konsiderohen si transport pasiv.
Kur mjedisi jashtëqelizor ka përqëndrim më të vogël se ai brendaqelizor, tretësira quhet hipotonike,dhe do të kemi
shpërhapjen e ujit nga jashtë →brenda.Qeliza fryhet dhe çahet. Dukuria quhet citolizë.
Kur mjedisi jashtëqelizor ka përqëndrim më të madh se ai brendaqelizor, tretësira quhet hipertonike dhe uji
shpërhapet nga brenda→jashtë qelizës.Qeliza mblidhet dhe zvogëlon vëllimin pasi humbet sasira të mëdha uji.
Dukuria quhet plazmolizë.
Kur mjedisi jashtëqelizor ka përqëndrim të njëjtë me atë brendaqelizor tretësira quhet izotonike. Në këtë rast sasia
dhe shpejtësia e hyrjes dhe daljes së molekulave të ujit nga jashtë↔ brenda është e barabartë
TRANSPORTI AKTIV
Në qelizë hyjnë ose dalin disa substanca edhe kur trysnia e shpërhapjes duhet të shkaktonte normalisht lëvizjen në
drejtim të kundërt.Lëvizja e molekulave përkundrejt gradientit të përqëndrimit quhet transport aktiv.Kjo
përzgjedhje selektive e membranës qelizore lidhet me nevojat e qelizës.
o Molekulat me përmasa shumë të mëdha për të cilat qeliza ka nevojë por që nuk mund të përshkojnë membranën,
futen në qelizë me anë të endocitozës. Kur lënda është e ngurtë proçesi quhet fagocitozë, kurse kur është e lëngët
pinocitozë. Nxjerrja jashtë e molekulave me përmasa të mëdha që nuk mund të përshkojnë membranën quhet
ekzocitozë.
Sistemi uniport-sipas nje drejtim
Sistemi antiport –dy lende te ndryshme ne drejtime te ndryshme.
Pompat: PVF dhe Superfamilja ABC. P-te ndryshme; V- te ndryshme ,gjenden te vakuolat,F- transport
jonesh ne mitokondri. ABC-transportohen: jone,lende organike,aminoacide. Matriksi
jashteqelizor I siguron formen qelizes dhe e mbron nga deformimi.

AND/ARN,Transkriptim,Translatim,dyfishim
Dyfishimi i AND- Nukleotidet shtohen gjithmonë në fundin 3 ‘ te zinxhirit (fund me grupin e lirë-OH). Grupi hidroksil
reagon me grupin e fosfateve në 5 'C të deoksiribozës kështu që zinxhiri rritet. Energjia lirohet kur mundesohet lidhja
2 e 3 grupeve të fosfateve me trifosfatet deoxyribonucleoside.Grupi i mbetur i fosfatit bëhet pjesë e shtyllës së

sheqerit-fosfat . Hapi i pare: Shperdredhja dhe ekspozimi i fijeve te lira: Fijet e ADN-së shperdridhen dhe hapen

nga enzimat e quajtur HELIKAZA. Helikazat veprojnë në vende të veçanta të quajtura ORIGJINAT E REPLIKIMIT.

Sinteza e fijeve të ADN-së vazhdon në të dy drejtimet, ne menyre komplementare. Hapi I dyte: shtimi I primerave:
Primerat për sintezën e ADN-së janë në të vërtetë pjesë të shkurtëra ARN .Një polimerazë e specializuar e ARN-së e
quajtur "primase" sintetizon një primer të shkurtër të ARN (~ 5 nukleotide) që është komplementar me fijen fillestare
të ADN-së. Më vonë, primeri i ARN-së hiqet nga enzima, "ekzonukleaza".Primerët janë mjete të fuqishme në

bioteknologjinë moderne dhe inxhinierinë gjenetike. Hapi I trete zgjatimi I vargjeve te reja: Të dy fijet e ADN-së
veprojnë si shabllone për sintezën e ADN-së së re. Sinteza e ADN-së ndodh në vendin ku ADN-ja shperdridhet,
shpesh quhet "furka e replikimit". Meqenëse ADN-ja e re polimerizohet vetëm në drejtimin 5 '-> 3', dhe dy zinxhirët në
ADN drejtohen në drejtime të kundërta, ADN-ja e re sintetizohet në dy mënyra. Fija "kryesore" sintetizohet
vazhdimisht. Fija"e mbetur" sintetizohet në fragmente të vogla të quajtur "Okazaki".Fragmentet Okazaki bashkohen
nga enzima, "Ligase e ADN-së".
ADN rekombinante është një molekulë ADN e një lloji të dhënë, në të cilën është futur një a më shumë gjene të
llojeve të tjera. Për të realizuar një molekulë të tillë hibride fillimisht duhen disa lloj enzimash me origjinë bakteriale,
të cilat quhen enzima restriksioni. (pika e restriksionit,fragmenti). Për ta transportuar atë deri në qelizën bujtëse
nevojitet një vektor ose transportues. (bakteriofagët ose plasmidet) Duke përdorur të njetën enzimë restriksioni
këputet ADN e plasmidit. Për të realizuar futjen në qelizë, kërkuesit e trajtojnë atë me lëndë kimike speciale ose
 përmes shokut elektrik. Shumimi I baktereve rekombinante, shumon dhe AND rekombinante si dhe gjenin e interesit.
Enzimat e restriksionit perdoren për t’u mbrojtur nga bakterofaget. Ato keputin ADN e bakteriofagut ne mënyre që t’i
shpetojnë agresionit të tij. Për të mbrojtur ADN e vet nga këto enzima, bakteri metilon një a disa baza në pikat e
restrikcionit e për pasojë enzimat nuk mund të veprojnë mbi to. Vektorët kryesorë gjenetikë janë plasmidet,
bakteriofagët dhe viruset.
Qelizat burimore: Qelizat burimore jane qeliza te padiferencuara te cilat kane aftesi te diferencohen per te krijuar
qeliza te specializuara. Keto qeliza jane te pranishme te embrioni, ne indet fetale por dhe te te rriturit duke
mundesuar rigjenerimin e indeve ne momente te caktuara. Qelizat burimore te embrionit quhen totipotente, pasi
kane aftesi te diferencohen ne te gjithat llojet e qelizave te trupit, ndersa qelizat burimore te te rriturve mund te
diferencohen ne nje numer me te kufizuar qelizash.( P.sh. Qelizat burimore te places se kuqe te kockave mund te
diferencohen per te dhene vetem qelizat e gjakut.)Qelizat burimore perdoren per qellime terapeutike mjekesore
(trajtimi I semundjeve te ndryshme) ose dhe per rigjenerimin e indeve te demtuara.P.sh. Trajtimi i leucemise
realizohet ne saj te transplantit te palces se kuqe te kockave nga nje njeri i shendoshe te nje i semure.

Mekanizmat qelizorë të riprodhimit: Në mekanizmat qelizorë të riprodhimit përfshihen gametogjeneza ose formimi i
gametëve mashkullorë e femërore dhe bashkimi i tyre për të formuar zigotën si qeliza e parë diploide e organizmit të ri.
Gametët e marrin origjinën nga një linjë qelizore, që formohet gjatë zhvillimit embrional të kafshëve. Këto qeliza, për t’u
dalluar nga qelizat e tjera somatike, quhen qeliza gjerminale. Ato migrojnë nga vendi i formimit deri në gonadet embrionale.
Nëse qelizat somatike ndahen vetëm me mitozë, qelizat gjerminale ndahen me mitozë dhe mejozë. Pas ndarjes mejotike
këto qeliza diferencohen për të dhënë gametët. Nga ndarja mitotike e qelizave gjerminale lindin oogonet (qysh ne embrion
deri ne menopauze) te femrat dhe spermatogonet(qysh ne pubertet ) te meshkujt. Ovogonet dhe spermatogonet i
nënshtrohen ndarjes mejotike. Ovogonet, përmes një proçesi që quhet ovogjenezë, japin vezët e pamaturuara ose ovocitet,
ndërsa spermatogonet përmes proçesit të spermatogjenezës japin spermatozoidët. Gjatë ndarjes mejotike numri i
kromozomeve përgjysmohet, por gjatë pllenimit të vezës nga një spermatozoid lind zigota që kompletohet me 2n
kromozome. Të gjitha mekanizmat që kontrollojnë riprodhimin janë frut i koordinimit të hormoneve hipotalamikë, hipofizarë
dhe të vet gonadeve. Hipotalamusi përmes hormonit lirues të gonadotropinave (GnRH) nxit sekretimin e dy gonadotropinave
hipofizare, FSH dhe LH. Organet shenjë të këtyre dy homoneve tropikë janë gonadet mashkullore e femërore, ku nxitin
prodhimin e hormove seksualë mashkullore e femërorë si dhe gametogjenezën e tyre. Testosteroni është hormoni më
kryesor ndër gjithë androgjenet e prodhuara nga testikujt, ndërsa estradioli është më i rëndësishmi ndër estrogjenet e
prodhuar nga vezoret e femrave. Vezoret prodhojnë gjithashtu edhe progesteron. Hormonet seksualë mashkullorë dhe
femërorë jo vetëm që ndikojnë në zhvillimin normal të gametogejnezës së gjinive përkatëse, por kanë edhe veprime të tjera
që lidhen me zhvillimin e organeve të ripodhimit, shfaqjen e tipareve seksuale sekondare, kontrollin e sjelljeve seksuale si
dhe mjaft veprime të tjera periferike. Ekuilibri i brishtë midis hormoneve hipotalamikë, hipofizarë dhe gonadikë kontrollohet
nga një sërë mekanizmash feedback negativ, por në raste të veçanta edhe mekanzimi feedback pozitiv është i
domosdoshëm. Mekanizmat qe ne nje veze te mos hyje nje spermatozoid i dyte: 1. Mekanizmi i pare eshte i shpejte dhe
ndryshon polaritetin e membranes. 2. Mekanizmi i dyte funksionon permes fshikezave ,te cilat bashkojne permbajtjen e tyre
duke ndryshuar permbajtjen e zones pelucide. Fazat e bllokimit: G1-S,S-G2,Metafaze-anafaze..kontrollojne ecurine e ciklit
qelizor.
TRANSKRIPTIM: Transkriptimi është faza e parë e shprehjes së gjeneve në proteina. Në transkriptim, një ARNi
mesazhere (ARNi i dërguarin) transkriptohet nga njëra nga fijet e molekulës së ADN-së. ARN quhet ARN i info
sepse mbart mesazhin ose informacionin gjenetik nga ADN tek ribosomat, ku informacioni përdoret për të bërë
proteina. ARN dhe ADN përdorin kodimin plotësues, ku palët bazë mbështesin, ngjashëm me mënyrën se si
fillesat e ADN-së lidhen për të formuar një spirale të dyfishtë. Një dallim midis ADN-së dhe ARN-së është se
ARN përdor uracilin në vend të timines që përdoret në ADN. RNA polimeraza ndërmjetëson prodhimin e një
fillesë ARN që plotëson filamentin e ADN-së. ARN është sintetizuar në drejtimin 5 '-> 3'). Ka disa mekanizma
për korrigjimin e transkriptimit, por jo aq sa për replikimin e ADN-së. Ndonjëherë ndodhin gabime koduese.
Transkriptimi mund të ndahet në pesë faza: para inicimit, inicimit, pastrimit të promotorit, zgjatjes dhe
ndërprerjes. Hapi i parë i transkriptimit quhet para inicimit. RNA polimeraza dhe kofaktorët lidhen me ADN-në
dhe lyejnë atë, duke krijuar një flluskë incizimi. Ky është një hapësirë që i jep RNA polymerase qasje në një
fillesë të vetme të molekulës së ADN-së. Inicimi i transkriptimit në baktere fillon me lidhjen e RNA
 polimerazës tek promotori në ADN. Inicimi i transkriptimit është më kompleks në eukariota, ku një grup
proteinash të quajtur faktorë transkriptues ndërmjetësojnë lidhjen e RNA polimerazës dhe inicimin e
transkriptimit. RNA polimeraza duhet të pastrojë promotorin sapo të jetë sintetizuar lidhja e parë. Përafërsisht
23 nukleotide duhet të sintetizohen para se polimeraza ARN të humbasë tendencën e saj për të rrëshqitur dhe të
lansojë para kohe transkriptin e ARN. Një pjesë e ADN-së shërben si model për sintezën e ARN, por mund të
ndodhin disa raunde transkriptimi në mënyrë që të mund të prodhohen shumë kopje të një gjeni. Ndërprerja
është hapi i fundit i transkriptimit. Përfundimi rezulton në çlirimin e ARNi të ri të sintetizuar nga kompleksi
zgjatues.

TRANSLATIM: Gjatë përkthimit, ribozomet sintetizojnë zinxhirë polipeptidikë nga molekulat e modelit të mRNA.
Ribozomi lexon molekulën e mRNA në një drejtim 5'-3' dhe e përdor atë si një shabllon për të përcaktuar rendin
e aminoacideve në zinxhirin polipeptid. Për të përkthyer molekulën mRNA, ribozomi përdor molekula të vogla,
të njohura si ARN transferuese (tRNA), për të dhënë aminoacidet e duhura në ribozom. Çdo tARN përbëhet
nga 70-80 nukleotide dhe adopton një strukturë karakteristike të gjetheve të tërfilit për shkak të formimit të
lidhjeve hidrogjenore midis nukleotideve brenda molekulës. Ribozomi fillimisht i bashkëngjitet mARN-së në
kodonin fillestar (AUG) dhe fillon të përkthejë molekulën. Sekuenca e nukleotideve të mARN lexohet në treshe -
tre nukleotide ngjitur në molekulën e mARN korrespondojnë me një kodon të vetëm. Çdo tARN ka një sekuencë
të ekspozuar prej tre nukleotideve, të njohura si antikodon, të cilat janë plotësuese në sekuencë me një kodon
specifik që mund të jetë i pranishëm në mARN. Për shembull, kodoni i parë që haset është kodoni fillestar i
përbërë nga nukleotidet AUG. ARN-ja e saktë me antikodonin (sekuenca plotësuese 3 nukleotide UAC) lidhet
me mARN duke përdorur ribozomin. Kjo tARN jep aminoacidin e saktë që korrespondon me kodonin mARN, në
rastin e kodonit fillestar, ky është aminoacidi metioninë. Më pas, kodoni i radhës (në afërsi të kodonit fillestar)
lidhet nga tARN-ja e duhur me antikodonin plotësues, duke i dhënë ribozomit aminoacidin tjetër. Ribozomi më
pas përdor aktivitetin enzimatik të peptidil transferazës për të katalizuar formimin e lidhjes peptide kovalente
midis dy aminoacideve ngjitur. Ribozomi më pas lëviz përgjatë molekulës së mARN në kodonin e tretë.
Ribozomi më pas lëshon molekulën e parë tARN, pasi vetëm dy molekula tARN mund të bashkohen nga një
ribozom i vetëm në të njëjtën kohë. Përzgjidhet tARN-ja e radhës plotësuese me antikodonin e duhur,
komplementar ndaj kodonit të tretë, duke i dhënë aminoacidin tjetër ribozomit, i cili është i lidhur në mënyrë
kovalente me zinxhirin polipeptid në rritje. Ky proces vazhdon me lëvizjen e ribozomit përgjatë molekulës mARN
duke shtuar deri në 15 aminoacide në sekondë në zinxhirin polipeptid. Pas ribozomit të parë, deri në 50
ribozome mund të lidhen me molekulën e mARN duke formuar një polisom, kjo mundëson sintezën e
njëkohshme të shumë zinxhirëve polipeptidikë identikë. Ndërprerja e zinxhirit polipeptid në rritje ndodh kur
ribozomi ndeshet me një kodon stop (UAA, UAG ose UGA) në molekulën e mARN. Kur kjo ndodh, asnjë tARN
nuk mund ta njohë atë dhe fakor nxit lirimin e zinxhirit të plotë polipeptid nga ribozomi.

QELIZA NERVORE: Sistemi nervor perbehet nga ; SNQ(truri,palca) dhe SNP(nerva ndijore,levizor dhe
ganglionet). Ganglionet dalin nga niveli I trurit dhe palces kurrizore.Qeliza gliale- qeliza qe rrethoje
neuronin ,sherbejne si support ne menyre qe ato te mirefunksionojne . Astrocite- sigurojne lende ushqyese per
mirefunksionimin e neuronit. Qelizat e mikanglis,funk mbrojtes ,fagocitojne patogjen ne SN. Neuroni: sensor(ka
receptore qe percaktojne natyren e ngacmimit ,dhe e cojne ne nje tj neuron),perbehet nga zgjatime te shkurtra
qe quhen dentrite; motor. Dentritet sherbejme per te marre info nga mjedisi I jashtem per tek ai I brendshmi , ku
me pas info shkon ne trupin e neuronit,me pas ne aksone te veshur me mieline. Mieelina eshte e ndertuar nga
disa shtresa yndyrore . ne nyjet ranvier mungon mielina,aty behet transmetimi I impulsit. Ne fund te aksonit
kemi mbaresat nervore qe mundesojne komunikimin me qeliza te tjera si neuroni.

3 Llojet e kanaleve: Kanalet e varura nag voltazhi:hapja dhe mbyllja e tyre vjen si reultat I differences se
ngarkesave elektrike ne dy anet e membranes. Kanalete varura nga liganti: hapen kur ndodh lidhja e nje liganti
 apo molecule te caktuar me kanalin. Proteina sherben sin je receptor qe njeh ligantin kur vjen nga jashte dhe ne
mom qe lidhet , behet hapja e kanalit. Kanalet mekanike: hapen nga forca te caktuara te membranes.

Potenciali I Qetesise arrin vlera +30 mV. Pompa natriopotastike ku behet kalimi I lendeve sipas gradientit te
perqendrimit. Per cdo 3 jone Na+ qe nxirren jashte , mundeson futjen e 2 joneve K+ ne brendesi. Brendesia e
nje qelize eshte engarkuar negativisht ne krahasim me jashte. Potenciali I qetesise lidhet me kushtet e
qetesise. Vlera e brendshme arrin ne -70mV. Ka dhe qeliza te tjera ne brendesi ku luhatet dhe shkon ne -
100mV,por ne qelizat nervore eshte -70mV. Ne mjedisin e brendshen rritet perqendrimi I joneve k+ do te
sherbeje si force drejtuese qe te dalin nga mjedisi I jashtem. Si rezultat I joneve k+ ne mjedisin e brendshem
hyjne ne funksion kanalet e K qe mundesojne daljen jashte te K+ ne mjedis te jashtem. Me shume ngarkesa
poztive pra lind nje gradient elektrik, pervc atij te perqendrimit I cili vepron ne drejtim te kundert , pra detyron
jonet k+ te kalojne nga jashte Brenda deri kur gradientet te =, sistenmi arrin ekuiliber dhe -70mV.

Potenciali I Veprimit: ky është ngacmimi i qelizës, luhatja e shpejtë e potencialit të membranës për shkak të
difuzionit të joneve në qelizë dhe jashtë qelizës. Nën veprimin e një irrituesi në qelizat e një indi ngacmues,
kanalet e natriumit fillimisht aktivizohen dhe çaktivizohen shumë shpejt, më pas kanalet e kaliumit aktivizohen
dhe çaktivizohen me njëfarë vonese.Si pasojë, jonet shpërndahen me shpejtësi brenda ose jashtë qelizës sipas
gradientit elektrokimik. Ky është eksitim. Sipas ndryshimit në madhësinë dhe shenjën e ngarkesës, qelizat
ndahen në tre faza: Depolarizim- perfshin zonen -70mV deri ne +30mV . Vlera -70mV gjenerohet nga nje
ngacmues I fuqishem I cili fillon te shkaktoje depolarizimine e membranesm, nga – fillon te ndryshoje
potencialin ne +. Ne kuadrin jonik ketu happen kanalet Na dhe jonet Na hyne Brenda . nese behet dhe
depolarizimi I zones fqinje behet hapje e portave te Na, behet pasurimi I mjedisit te brendshem me shume jone
Na+. keto jone cojne ne rritjen e potencialit membranor , ne mom kur arrin +30mV kanalet Na+ mbyllen.
Repolarizim- hapja e kanaleve K+. Jonet K+ do te dalin pasi duhet te kebe nje rivendosje te vlerave te
potencialit te qetesise , sepse qeliza duhet te jete ne kushte te tilla qe te jete e afte per te marre nje ngacmues
te dyte q eta transmetoje.Periudha e Repolarizimit quhet Reflaktore Absolute pasi qeliza nuke e perpunon
ngacmuesin e 2-te dhe nuk e percjell drejt nje ngacmuesi tjeter. Hiperpolarizimi-perudha reflakore relative.
Vlerat e potencialit membranor behet me negative se potenciali I qetesise, arrin vlera -90mV. Kanalet K+ quhen
ndryshe kanalet e vonuar kur vlerat e potencialit fillojne te ulen duke ofruar vleren e p. te qetesise.
Frymemarrja Qelizore: ➯ reax. ekzotermik
➯ katabolik
➯ reax. oksidimi
➯ proces aerob
•Është procesi i prodhimit të energjisë në prani të O2, që realizon djegien e glukozës.
•Reax. i përgjithshëm:
C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O + 38ATP + nxëhtësi
•Kalon në 3 etapa:
➯ glikoliza
➯ cikli i Krebsit
➯ STE

1) GLIKOLIZA (i paraprin frymëmarrjes në mitokondri):

➯ fillon me glukozë (6C)
➯ mbaron me 2 molekula acide piruvike (3C)
➯ anaerobe (kryhet në citoplazmë/ citosol)
➯ reaksioni 1/10 është endotermik, sepse kërkon energji aktivizimi (EA), që përdor 2 molekula ATP.
Hyjnë: ➯ C6H12O6
➯ ADP
➯ NAD+
Dalin: ➯ 2 Piruvat
 ➯ 2 ATP
➯ 2 NADH
•Proceset:

1) Energjizimi i molekulave të glukozës:

➯ nevojiten 2 molekula ATP për energjizimin
➯ më pas, molekula e glukozës ndahet në 2 molekula 3C.
➯ reaksionet zhvillohen në prani të enzimave specifike.

2) Trasferimi i e– të NAD+
➯ në molekulën e NAD+ transferohen
➯ NAD+→ NADH: NAD+ + 2H++ 2e–→ NADH + H+

3) Shndërrimet në piruvat.
➯ lëndët 3C → ac. piruvike/ piruvate
➯ piruvati hyn në mirokondri për t’iu nënshtruar reax. të frymëmarrjes qelizore.
2 & 3. CIKLI I KREBSIT (C.K) + STE (cikli trikarboksilik):
➯ i mbyllur: fillon dhe mbaron me CoA.
➯ në reax. e parë formohet ac. citrik (6C) nga CoA (2C) + ac. oksilacetik (4C).
➯ të gjitha reaksionet i ka ekzotermike dhe oxido – reduktimi.
➯ proces aerob
Hyjnë: ➯ Piruvat
➯ ADP
➯ NAD+
➯ FAD
Dalin: ➯ CO2
➯ ATP
➯ NADH
➯ FADH2
•Proceset:
1) Transport i e–:
➯ proteinat e mem. të brendshme të matriksit kapin e–, të pasura me energji nga NADH dhe FADH2
➯ NADH dhe FADH2 oksidohen:
NADH → NAD+ + H+ + 2e–
FADH2 → FAD+ + 2H+ + 2e–
2) Transport i H+ :
➯ jonet e H+ tëlidhura me NADH dhe FADH2 pompohen për të kaluar në hapësirën midis dy membranave të
mitokondrisë
➯ përqëndrimi i H+ në hapësirën >>> përqëndrimi i H+ në matriks
➯ krijohet në dy anët e membranës gradient kimio – osomatik
3) Prodhimii ATP:
➯ energjia e H+ përdoret për sintezën e ATP
➯ jonet H+, në përputhje me gradientin e rishpërhapen me anë të ATP – sinteza
➯ ato jane “të shkundura” nga energjia e hapësirës ndërmembranore të mitokondrisë
➯ ATP – sinteza kryen fosforilimin oksidativ.
4) Formimi i ujit:
➯ në procesin e frymëmarrjes hyn O2
➯ O2 kap e– në fund të zinxhrit të STE
➯ O2 + jonet H+ → H2O
➯ mol. H2O largohen si mbetje e padobishme
•TEK STE (ndodh te kreshtat):
Hyjnë: ➯ O2
➯ ADP
➯ NADH
➯ FADH2
Dalin: ➯ H2O
➯ ATP
➯ NAD+
➯ FAD+
• “Bilanci”: (Produktet përfundimtare të fr.qelizore):
➯ CO2 (nga C.K.)
➯ H2O (nga STE)
➯ 36 molekula ATP: → 2 nga glikoliza
→ 2 nga C.K.
→ 32 nga STE
13.2 FERMENTIMI
➯ procesi i prodhimit të energjisë nga shpërhapja e glukozës, në mungesë të O2.
➯ kryhet në citoplazmë ose citosol, jashtë mitokondrisë :
→ nga gjallesa anaerobe
→ nga q. muskulore të gjallesave aerobë
➯ ka vetëm një fazë, që është glikoliza
➯ reax. i përgjithshëm/ përfundimtar:
C6H12O6 → 2CH3COCOOH + 2ATP
➯ është proces i hershëm
➯ e siguron shpejt energjinë, megjithëse në sasi të vogël (2 ATP)
• 2 lloje fermentimi:
Laktik:
➯ kryhet nga bakteret laktike
➯ te qelizat e kafshëve dhe baktereve
➯ reax. : C6H12O6 → 2CH3CHOHCOOH (acid laktik)
Alkoolik:
➯ kryhet nga maja të alkoolike
➯ te qelizat bimore dhe të kërpudhave
➯ reax. : C6H12O6 → 2CH3CH2OH + 2CO2
↓ ↓
Alkool dioksid karboni

Cikli Qelizor: teresia e proceseve jetesore qe karakterizojne qelizen qe nga krijimi deri ne ndarjene saj.
Ky cikel kalon ne dy periudha: interfaza dhe ndarja qelizore. Interfaza eshte teresia e fazave
G1,S,G2,M,ose ndarja e berthames. G1-Qeliza rrit vellimin e saj dhe kryen te gjitha funksionet. S-
dyfishohet AND. G2- sintetizohet AND ne sasi te madhe, kromozonmet kondensohen dhe paraqiten me
dy kromatidet.
Ndarja Qelizore eshte procesi I ndarjes se nje qelize ene ne qeliza bija. Kemi Mitozen dhe Mejozen.
Mitoza: I siguron cdo qelize bie komplementin e vet kromozomik, cdo qelize eshte identike me nenen dhe
kane te njejtin nr kromozomesh. 4 faza: Profaza:centriolat zhv ne polin e qelizes, kromozomet jane te
dukshme , membrane berthamore tretet, nga centriolat dalin fijet qe formojne boshtin mitotic qe kapin
kinotekoret. Metafaza: kromozomet vendosen ne boshtin mitotic dhe fijet zgjaten per te kapur krahet e
kromatideve. Anafaza: Kromatidet shkojne drejt poleve , fijet e bushtit mitotic treten, formohet membrane
berthdamoe dhe fillon ngushtimi ne ekuatorin e qelizes.Telofaza: fillon citokineza(aparati golxhit formon
fshikeza , qe formojne pllakeza ,qe takoje membrane), ne ekuator shfaqen thellime dhe ndodh ndarja
qelizore. Mejoza: procesi qelizor qe kryen pergjysmimin e numrit te kromozomeve dhe con ne formimin e
gameteve. Kemi Mejozen e I dhe II. Dy ngjarjet me te rendesishme jane: Formimi I tetradrave ne fillim te
profazes dhe crossingover , shkembimi I segmenteve mes kromozomeve homologe. Fazat si n mitoze
por ne Telofazen I-formohen 2 qeliza diploid ndersa ne Telofazen II- formohen 4 qeliza haploide.
Viruset: Viruset janë pjesëza infektuese të përbëra nga acidi nukleik, i rrethuar nga një veshje proteinike
që quhet kapsidë. Kapsida i jep formën virusit. Tërësia e pjesëzës virale njihet edhe me emrin virion.
Nisur nga forma, viruset mund të ndahen në dy grupe kryesore: në ata që janë të mbështjellë nga
kapsida dhe në grupin e viruseve që veç kapsidës kanë edhe një mbulesë të dytë të ngjashme me
membranën qelizore. (psh.virusi i gripit).Nisur nga forma viruset janë helikoidale, ikosaedrike ose
kombinim i këtyre dy llojeve. Viruset nuk klasifikohen vetëm në bazë të morfologjisë por edhe në bazë të
gjenomës së tyre.Viruset përmbajnë vetëm një lloj acidi nukleik: ADN ose ARN. Molekulat e ARN dhe
ADN në disa lloje virusesh janë fijëzore ndërsa në lloje të tjera kanë trajtë rrethore. Ndërkaq molelukat e
ARN dhe ADN mund të jenë një zinxhir i vetëm ose zinxhir i dyfishtë. Kështu gjenoma e herpesvirusit
përmban një zinxhir të vetëm ADN, ndërsa ajo e virusit të gripit një zinxhir të vetëm ARN. Disa viruse
gjatë replikimit e ndryshojnë gjenomën përkohësisht nga ARN në ADN ndërsa viruse të tjerë nga ADN në
ARN. Kështu përshembull retroviruset që përmbajnë ARN kur futen në qelizë e traskriptojnë atë në ADN.
ADN integrohet në gjënomën e qelizës bujtëse dhe quhet provirus. Gjatë formimit të viruseve të reja ADN
transkriptohet në ARN e cila shërben si gjenomë e këtyre viruseve. Në mënyrë të ngjashme virusi i
hepatitit B përmban ADN. Kur ai futet në qelizë, transkriptohet në ARN e më von ARN transkriptohet
sërish në ADN që shërben si gjenomë e viruseve të reja.
Replikimi i viruseve në qelizat bujtëse: Viruset nuk kanë aftësi të replikojnë gjenomën e tyre dhe as të
sintetizojnë proteinën që ndërton kaspidën ose mbulesën. Ata kanë nevojë të përdorin makinerinë e
qelizës bujtëse në të ciën parazitojnë për të replikuar acidin e tyre nukleik si dhe për të sintetizura
proteinën e kaspidës. Jo çdo virus mund të parazitojë çdo lloj qelize. Çdo virus ka parapëlqimin e vet për
një a disa lloj qelizash bujtëse. Kjo veçori me sa duket është përpunuar gjatë një procesi evolutiv mjaftë
të gjatë. Përzgjedhja e qelizës bujtëse nga një virus i caktuar mbështetet në bashkëveprimi midis
proteinës që vesh virusin me receptorët specifik membranorë të qelizës shënjë. Disa viruse kanë aftësi
njohëse më të madhe se disa të tjerë. Kështu përshembull virusi i Nilit perëndimor mund të infektojë
mushkonjat, shpendët, kuajt dhe vet njeriun, kurse virusi i fruthit infekton vetëm njeriun dhe asnjë lloj
tjetër. Së pari infektimi viral fillon me fiksimin e virusit në qelizën bujtëse dhe depërtimin në citoplazmën
e tij. Së dyti ndodh traskriptimi i gjenomës virale. Gjenoma e një virusi përmban të gjithë informacionin e
nevojshëm për të prodhuar viruse të reja. Transkriptimi i informacionit fillon vetëm pasi gjenoma virale të
jetë zhveshur nga veshja proteinike. Translatimi i informacionit është i varur tërësisht nga qeliza e bujtësit.
Ajo vë në dispozicion tARN, ribozomet, aminoacidet, enzmiat, nukleotidet, ATP etj. Së treti enzimat e
qelizës bujtëse transkriptojnë mARN nga gjenoma e virusit, të cilën e traslatojnë në ribozome për
sintezësn e proteinës që ndërton kapsidën. Kur gjenoma përmban ADN, gjenoma e re sintetizohet nga
enzima ADN polimerazë duke shfrytëzuar si matricë ADN virale, ndërsa në rastin e viruseve që
përmbjanë ARN nga enzima ARN polimerazë. Këto enzima i përkasin qelizës bujtëse. Së katërti ndodh
asamblimi i viruseve të reja dhe dalja nga qeliza bujtëse. Fillimisht ndodh bashkimi i nënjësive proteinike
(kapsomerëve) që ndërtojnë kapsidën. Në vijim acidi nukleik i virusit paketohet brenda kaspidës. Në këtë
mënyrë formohen viruset e reja. Viruset e sapoformuar janë të gatshëm të lënë qelizën për të infektuar
qeliza të tjera. Lirimi i viruseve është një ngjarje dramatike për qelizën bujtëse. Fagu i sapo formuar
shfrytëzon enzimën lizozimë për të tretur membranën dhe murin qelizor. Kjo çarje shkakton daljen e
materilait citoplazmatik të qelizës bujtëse (liza qelizore) e për pasojë edhe vdekjen e saj.
Cikli litik:fiksimi i fagut,adn e fagut,tretja e ADN se bujtesit,faget e rinj perdorin nukleotidet e
bujtesit,prodhimi i proteinave te fagut,vdekja e qelizes bujtse,faget e rinj. Kur virusi shumohet e
shkaterrojne qelizen bujtese.Cikli lizogjenik: fiksimi i fagut, ADN e fagut,integrimi i ADN se
profagut,dyfishimi i profagut bashke me ADN e qel bakteriale,shkeputja e profagut dhe futja ne ciklin
litik.Nuk e shkaterron qelizen bujtese. Për t’iu nënshtruar ciklit lizogjenik, ADN integrohet në kromozomin
e qelizës bujtëse përmes krosingoverit. Kur ADN e fagut integrohet në kromozomin e qelizës bujtëse
quhet profag. Profagu mund të qëndojë në gjëndje të heshtur, pra pa u shprehur për shumë kohë. Kjo
gjëndje quhet lizogjeni. Në këtë rast gjenet viralë që mbartin informacion për proteina specifike qëndrojnë
inaktive për një kohë të papërcaktuar. Sa herë ndahet qeliza bujtëse për llogari të vet, aq herë replikohet
edhe profagu. Në këtë mënyrë profagu klonohet, ku çdo kopje e tij u trasmentohet qelizave bija
bakteriale. Profagu potencialisht është i aftë që në rrethana të veçanta të shkëputet nga kromozomi
bakterial dhe të fillojë ciklin litik.

Bakteret:mur qelizor,cilie/piluse,kamxhik, membrane,ribosome te vogla,AND rrethore,pak

organele,flagjel,kapsula.Veprimi I antibiotikeve: Muri qelizor është një nga vendet i ku veprojnë
antibiotikët, ku lokalizohen receptorët për barnat, viruset, dhe proteinat e ndryshme. Po ashtu muri qelizor
është përgjegjës për simptomat e sëmundjeve që shaktojnë infeksionet bakteriale në organizmat
shtazore. Muri qelizor shërben si skelet që i jep formën dhe fortësinë qelizës prokariote. Ai jo vetëm që e
mbron qelizën nga faktorë të ndryshëm të mjedisit të jashtëm, por edhe nga turgori i brendshëm që
krijohet si pasojë e përqëndrimit të lartë të proteinave dhe lëndëve të tjera brendaqelizore. Muri i qelizave
bakteriale është i ndërtuar nga një lëndë që quhet peptidoglukan (mureinë). Kjo lëndë është e përbërë
nga polimerë disaharidesh (glukan), i cili lidhet me ura peptidesh të shkurtër. Sot njihen shumë lloj

peptidoglukanësh, por të gjitha përmbajnë si lëndë definitive acidin N-acetilmuramik. Variacioni: Një ndër
burimet e variacionit gjenetik te prokariotët është edhe rekombinimi gjenetik përmes kombinimit të ADN
nga dy burime të ndryshme. Në se kombinimi i ADN te eukariotët realizohet përmes mejozës dhe
pllenimit të qelizave seksuale me origjinë nga dy partnerë të ndryshëm, te prokariotët ky proces realizohet
përmes tre mekanizmash të tjerë: transformimit, transduktimit dhe konjugimit. Trasformimi ndodh kur një
qelizë jo patogjene merr një pjesë ADN që mbart alele përgjegjës për patologjinë e një sëmundje. Në këtë
rast qeliza normale zëvendëson alelet e saj normal me ata të huaj duke u transformuar. Kjo qelizë tashmë
quhet rekombinate për sa kohë kromozomi i saj përmban ADN nga dy qeliza të ndryshme. Transduktimi
është trasferimi i ADN nga një qelizë prokariote në një qelizë tjetët përmes fageve (viruset bakterialë). Në
këtë rast faget sillen si vektorë për trasferimin horizontal të gjeneve prokariotë pa qënë nevoja që qelizat
të jenë në kontakt me njeri-tjetrën. Konjugimi është trasferimi i materialit gjenetik nga një qelizë
bakteriale në tjetrën përmes kontaktit të drejtpërdrejtë. Njëra qelizë shërben si donore e materialit
gjenetik, ndërsa tjetra si recipiente e tij. Pjesa e ADN që transferohet nga qeliza donore te ajo recipiente
është një plasmid që quhet faktor pjellorie ose shkurt faktori F. Hapi i parë i konjugimit ka të bëjë me
kontaktin midis qelizë donore dhe asaj recipiente. Ky kontakt bëhet i mundur përmes pilusit seksual ose
pilusit F, i cili formohet vetëm nga qelizat F+. Pasi pilusi prek qelizën recipiente, lidhet me të dhe fillon të
shkurtohet deri sa dy qelizat F+ dhe F-, kontaktojnë njëra-tjetrën. Midis dy qelizave formohet një urë
citoplazmike, përmes së cilës materiali gjenetik kalon nga qeliza donore në atë recipiente.
Rezistenca ndaj antibioikeve: Nje shtam bakterial behet rezistent ndaj nje antibiotiku, kur keta te fundit
behen te pa efektshem per te vrare ose kontrolluar rritjen bakteriale.Kur nje antibiotik perdoret per te
luftuar nje koloni bakteriale, ai mund e vrase pjesen derrmuese te tyre, por mnd te qelloje qe nje ose disa
individe mutante te mbijetojne dhe e shumohen. Bakteret mund te behen rezistente ne dy menyra:
permes mutacioneve gjenike ose permes konjugimit.Rezistenca bakteriale eshte nje dukuri qe mund te
perhapet shume shpejt, per shkak te riprodhimit te shpejt te tyre si dhe aftesise per tu perhapur ne terren
te ndryshme.Formimi I Endosporeve: Disa baktere ne kushte te caktuara, stresante, mund te krijojne
struktura te pergjumura por shume rezistente qe quhen endospore. Procesi i formimit te tyre quhet
sporulim. Ai nuk ndodh ne qeliza ne ndarje por vetem kur shterojne nje nga perberesit e rendesishem
ushqimor.Psh. endosporet e gjinise Bacillus formohen kur ne terren mungon karboniGjate sporulimit
bllokohet prodhimi i proteinave me rendesi jetike dhe ruhet sinteza e proteinave qe kane te bejne vetem
me formimin e sporit.