QELIZA

E punoi: Bajrama Cekan

Klasa: X-9
Lnda: Biologji
Profesresha: D .Sertolli
 PRMBAJTJA

Qeliza dhe prbrja e saj

Struktutra e Qelizs

Qeliza Prokariote

Qeliza Eukariote

Membrana Qelizore

Brthama e Qelizs
QELIZA DHE PRBRJA E SAJ
Qeliza sht njsia thelbsore, funksionale,ndrtimore dhe
strukturale e t gjitha organizmave t gjalla ; sht njsia
m e vogl mbartse e jets. Ky prkufizim u formulua
nga Robert Huk, shkenctar i njohur anglez, i cili ishte i
pari q vzhgoi ekzistencn e qelizs n vitin 1665. Vet
fjala qeliz vjen nga latinishtja, cellula, q do t thot
"dhom e vogl". Madhsia e qelizave zakonisht varion nga
1 deri n 30 mikrometr. Por ka edhe raste t veanta si,
psh, veza e strucit, madhsia e s cils shkon deri n 7
centimetra. Qeliza m e madhe e njeriut sht, gjithashtu,
veza - madhsia e s cils shkon nga 110 n 140
mikrometra dhe e cila mund t vzhgohet edhe me sy t
lir.
- do qeliz ka veti t ndryshme, disa nga kto veti jan :
- Riprodhimi - me an t ndarjes binare, mitozs ose
mejozs- Metabolizmi -- Reagimi ndaj ngacmimeve t
jashtme, si ndryshimi i temperaturs apo pH-s.
 STRUKTURA E QELIZS
Qeliza prbhet nga membrana citoplazmike dhe citoplazma,
n t ciln gjenden organelet qelizore, t cilat prmbushin
funksione t ndryshme jetsore. Qelizat jan t formave t
ndryshme. Tek qelizat shtazore gjejm qeliza n form
drejtkndshi, pllakore dhe cilindrike (qelizat epiteliale),
zgjatore (qelizat muskulore), yjore (qelizat e kockave), t
degzuara (qelizat nervore).
Qelizat n organizm ndahen
n Qeliza Prokariote (pa-
organele qelizore) dhe Qeliza
Eukariote (me oraganele).
 Qelizat prokariota : Qelizat prokariota nuk kan brtham t krijuar,
edhe pse ekziston materiali brthamor i shprndar n citoplazm. N
kt grup bjn pjes bakteret dhe algat blu t gjelbra.
Qelizat eukariota : Qelizat eukariota kan brtham e cila
prkufizohet me mbshtjellsin e saj nga pjesa tjetr e citoplazms.
Ky tip i qelizave ndrton organizmat e tjer, prve baktereve dhe
algave blu t gjelbra.
Brthama e qelizs : Pjesa qendrore e qelizs q prmban informacion
gjenetik n formn e ADN-s dhe udhheq procesin e sintezs s
proteinave. Brthama sht organela kryesore e qelizs dhe kontrollon
proceset e t gjitha organeleve t tjera qelizore. Ajo ka materialin
trashguar n strukturat fijezore t saj, q quhen kromozome. Secilin
kromozom e ndrton molekula e ADN, segmentet e s cils jan
gjenet. N gjene gjenden t shkruara informatat e trashguara nga
prindrit.
Citoplazma : Substanc e lngshme q formon pjesn e brendshme t
qelizs q rrethon brthamn dhe n t ciln notojn organelet e
qelizs. Citoplazma sht tretsir ujore e cila 60-80% ka uj, ndrsa
gjendet n hapsirn ndrmjet membrans qelizore dhe brthams.
Ktu zhvillohen t gjitha proceset, t cilat qelizs i sigurojn
funksionim normale t jets.
 Aparati i Golxhit : Struktur qelizore e prbr nga nj grup qeskash
qelizore. Prfshihet n punn pr transportimin e proteinave n qeliz.
Kompleksi i Golxhit sht sistem i membranave t lmueshme, t cilat
formojn kanale qese dhe toptha sekretues, t radhitur n form t nj
harku. Ka rol sekretues.
Retikuli endoplazmatik : Struktur qelizore e prbr nga nj rrjet
xhepash q rrethojn brthamn. Prfshihet n punn pr sintezn e
proteins.
Mitokondria : Struktur q ndihmon n frymmarrjen e qelizs. Prodhon
dhe ruan energjin e qelizs. Mitokondriet jan organele n t cilat
krijohet energjia e nevojshme pr t gjitha proceset biokimike, t cilat
zhvillohen n qeliz, e t cilat mundsojn funksionimin dhe ekzistencn
e saj. Prandaj, me t drejt kto organele shnohen si uzina energjetike
t qelizs.
Ribozomi : Organele e lir e lidhur pas retikulit endoplazmatik. Prodhon
proteinat e domosdoshme pr krijimin dhe funksionimin e trupit t
njeriut. Ribosomet jan organele qelizore n t cilat krijohen proteinat, t
domosdoshme pr funksionimin dhe rritjen e qelizs. Informatat pr
sintezn e proteinave jan t shkruara n kromozome. Prandaj, kto
organele ndryshe quhen edhe uzina t sintezs s proteinave.
Mikrotubula : Struktur cilindrike ku mbshtetet qeliza dhe lejon
organelet dhe substancat q gjenden n qeliz t lvizin brenda saj.
 QELIZA PROKARIOTE

Qelizat Prokariote : Jan qeliza q gjinden n

forma te veanta. Kane membrane qelizore,
mirpo organelet mungojn. Ndr me te qelizat
prokariote me te shpeshta jan Bakteret.
 QELIZA EUKARIOTE

Qelizat Eukariote : Jan qeliza q prmbajn strukture komplete

mbrenda membrans qelizore, pr dallim nga Prokariotet, qelizat
eukariote prmbajn membrann qelizore q mban me vete
materialin gjenetik. Organelet qelizore me te shpeshta q gjinden
mrenda membrans jan : Mitokondrit, Kloroplastet dhe Aparati
i Golgjit. Mirpo kemi edhe shume organele te tjera q kan
funksione te ndryshme, ato jan : Ribozome, Lizozome, Rrjeti
endoplazmatik etj.
 MEMBRANA QELIZORE

Membrana e qelizs sht shtres dyshe prej

molekulash lipide q formon siprfaqen e jashtme
t qelizs. Prbrsit kryesor t membrans s
qelizs jan :Lipidet dhe Proteinat
 BRTHAMA E QELIZS
Brthama e qelizs - Pjesa qendrore e qelizs q prmban
informacion gjenetik n formn e ADN-s dhe udhheq procesin e
sintezs s proteinave.
Pjest kryesore t brthams qelizore jan :
Brthamza : Trup sferik brenda brthams q luan rol n
sintezn e ribozomeve.
Kromatina : Substanc q prbhet
nga proteinat dhe ADN-ja e qelizs.
Gjat mitozs futet n kromozome.
Nukleoplazma : Substanc e
lngshme q krijon pjesn e
brendshme t brthams s nj
qelize n t ciln lvizin kromatina
dhe brthamzat.
Mbshtjellja e brthams :
Membrana q rrethon brthamn.
 LITERATURA

Materiali i prdorur u shfrytzua nga:

Wikipedia

Biologjia 10