VEÇORITË E INDIT EPITELIAL

>Ka pozicion kufitar,ka veti regjeneruese,

>Nuk përmban enë gjaku as nerva,deskvamohet >Sipërfaqet bazal,laterale dhe apikale të qelizave
epithelial kanë disa karakteristika morfologjike.

-Pjesa bazale e epitelit kapet për cipën bazale(membranën bazale) e cila është ind lidhor dhe posedon
fije kolagjeni,fije elastike,glikozaminoglikane,glikoproteine strukturore dhe është e pasur me enë
gjaku(kapilar) dhe fije nervore).

-Sipërfaqja apikale i disa qelizave epiteliale ka:mikrovile,cilie dhe stereocile.

>Mikrovilet-shihen me ME formon cipa qelizore në zonën apikale të saj.Numri i tyre është më i madh në
qelizat epiteliale të zorrës së hollë,në gypin e përdredhur të afërt të nefronit në veshkë,në qelizat e
mëlqisë,në sipërfaqen e qelizave endoteliale të enëve të gjakut,në qelizat mezoteliale.

>Ciliet-Për ndryshim nga mikrovilet, ciliet janë më të gjata,më të trasha.Këto i takojmë te qelizat
epiteliale të rrugëve të frymëmarjes(hunde, nazofaring, laring, trake, bronke,bronkiole), në gypat e
mitrës,mitër etj.në mënyrë ritmike dhe në një drejtim të caktuar.

>Stereociliet-gjinden në qelizat epiteliale te epidedimit,në qelizat receptore të kreshtave ampullare të

duktuseve semicirkulare,utriculus,sacculus të veshit të brendshëm(stereociliet nuk bëjnë levizje)

-Sipërfaqet anësore (laterale)te qelizat epiteliale nuk janë të ngjitura njëra me tjetrën, kanë një hapsirë
ndarëse në mes veti të mbushura me glikozaminoglikane dhe glukoproteina.Te kjo hapsirë qarkullojnë
lengjet intersticiale që mundësojnë shkëmbimet metabolike ndërmjet qelizave epiteliale(edhe pse nuk
kanë enë gjaku dhe rrjetë kapilare,të njëjtat vijnë nga indi lidhor(membrana bazale).

-Shumica e qelizave epiteliale në anët laterale të tyre kanë lidhje që quhen komplekse lidhëse ose
komplekse të bashkimit ndërqelizor e që mundësojnë një kompaktësi dhe vazhdimsi të indit.Keto lidhje
pengojnë kalimin e përmbajtjeve lumenale,p.sh.tek epiteli i zorrës për në hapsirat ndërqelizore

-Komplekset e ndërqelizor fillojnë menjëherë nën siperfaqen lumenale të epiteleve

komponentë:njështresore dhe përbëhen nga këto

a)Zonëza mbyllëse(zonula occludens) ose tight junction.

b)Zonëza ngjitëse(zonula adherens)

c)Desmozoma(macula adherens) d)Hemidesmozoma

e)Gap junction

HISTOFIZIOLOGJIA E INDIT EPITELIAL

1.Epiteli që vesh murin e alveoleve merr pjesë në procesin e frymëmarjes.

2.Epiteli i gjëndrave ka aftësi sekretuese(prodhojnë enzime,hormone)

3.Epiteli i zorrës së hollë ka aftësi thithëse,aftësi të njëjtë kanë edhe disa gypa te veshkëve.

4.Epiteli luan rol mbështetës-takohet në zonën olfaktore dhe të labirintit cipor të veshit të brendshëm
5.Epiteli bën lidhjen e organizmit me ambientin e jashtëm.

6.E mbron organizmin nga agjentët e ndryshem mekanikë, fizikë,kimikë.

7.Epiteli me cilie largon grimcat e pluhurit nga rrugët e frymëmarjes.

8.Epiteli i stomakut,prodhon mukus dhe mbron atënga veprimi i acidit klorhidrik.

9.Funksioni receptor-te shikimi,dëgjimi,ekuilibri, nuhatja,shija.

-Indi epitelial ndahet në:

1.Indi epitelial mbulues-vesh lëkurën, sipërfaq- et e brendshme të organeve,si:sistemi respirat-or,sistemi

digjestiv,urogjenital.

2.Epiteli gjëndror-merr pjesë në ndërtimin egjëndrave

A)Klasifikimi filogjenetik-bazohet në prejardhjen ku dallojm këto lloje epitelesh:

1.Epitel ektodermal-takohet në lëkurë,në korne

2.Epitel endodermal-gjendet në zorrë,në trake në bronke.

3.Epiteli mezodermal-gjendet te pleura,perika- rdi,peritoneumi dhe enët e gjakut(intima).

B)Klasifikimi funksional-bazohet në funksionin që kryejnë qelizat epiteliale.

C)Klasifikimi morfologjik-bazohet në formën e qelizave që marrin pjesë në ndërtimin e llojeve të

epitelit,si dhe në numrin e shtresave qelizore që vendosen mbi cipën themelore.

KLASIFIKIMI MORFOLOGJIK I INDIT EPITELIAL

-Ky epitel ndërtohet prej tri shtresa qelizash:

a)Stratum basale

b)Stratum intermedium.

c)Stratum superficiale(gelizat e Dogeli)

-Qelizat e të tri shtresave kapen për cipen bazale.

A)Epitel njështresor

1.Me një radhë

a)l sheshtë

b)Kubik

c)Cilindrik

2.Me shumë

a)Cilindrik

B)Epiteli shumështresor
1.1 sheshtë

a)l keratinizuar b)l pakeratinizuar

2.Kubik

3.Cilindrik

4.Kalimtar

-Për të përcaktuar tipin e epitelit shumështresor nisemi nga forma e qelizave që ndodhen në sipërfaqe
të epitelit.

-Epiteli njështresor i sheshtë-Në sipërfaqen e brendshme të labirintit cipor të veshit të brendshëm ne

pjesën e brendëshme të daullës së veshit,në kapsulën parietale të trupzës së Malpigut,në krahun zbritës
të lakut të Henleut,cipat seroze(mezoteli),qelizat endoteliale që veshin sipërfaqen e brendëshme të
kapilareve dhe enëve të gjakut.

-Epiteli njështresor kubik -Gjindet në sipërfaqen e vezores,në pleksin koroidal,në kapsulën e kristalinit,në
disa gypa të veshkës,në folikulat e gjëndrës tiroide,kanalet përcjellëse të gjëndrave ekzokrine,prostatë,
bronke,shtresën e pigme- ntuar të retinës, në tubulat e vegjël biliar.

-Epiteli njështresor cilindrik-Gjindet në lukth,zorrë.gypat e drejtë të veshkës,tuba uterina,uterus,në

kanalet përcjellëse të disa gjendrave,vesica fellea.

-Epiteli njështresor cilindrik me cilie-Gjendet në mitër dhe në gypat e saj,në bronket e vogla,në sinuset e
fytyrës dhe në kanalin qendror të palcës kurizore.

-Epiteli me një shtresë me shumë radhë cilindrik -Marin pjesë qeliza të llojeve të ndryshme si p.sh.qeliza
prizmatike(cilindrike) me cilie,qeliza prizmatike pa cilie(por që përmbajnë mikrovile),geliza
kupëngjashme,qeliza bazale)

Këto qeliza janë të ndryshme,niveli i vendosjes së bërthamave të tyre është i ndryshëm,prandaj ka

pamje të një epiteli me një shtresë me shumë radhë(epitel shumështresor të rremë cilindrik). Ky epitel
takohet në rrugët e frymëmarjes dhe në gypin e Eustahut,tuba uterine,uterus,tubuli recti,rete testis.

-Epiteli shumë shtresor i sheshtë i keratinizuar.-Gjindet te lëkura dhe përbëhet nga këto shtresa
qelizash:a.Shtresa themelore(stratum basalis)

b.Shtresa gjembore(stratum spinosum)

c.Shtresa kokrizore(stratum granulosum)

d.Shtresa e ndritshme(stratum lucidum)

e.Shtresa e brirëzuar(stratum corneum)

-Shtresa themelore dhe gjembore marin pjesë në regjenerimin e epitelit kurse ne shtresat e mësipërme
fillon procesi i keratinizimit(deskvamimit).

-Epiteli shumëShtresor i sheshtë i pakeratinizuar-Gjindet në zgavren e gojës, ezofag, korne,vaginë dhe në

rektum
-Epiteli shumë shtresor kubik -Gjindet në disa pjesë të mukozës së rektumit, te gypat e gjëndrave të
djersës.

-Epiteli shumështresor cilindrik-Gjindet në forniksin e konjuktivës, në pjesen kavernoze të uretrës si dhe

në gypat e mëdhej të gll.parotis,submandibullare dhe sublinguale.

-Epiteli kalimtar-Gjindet në rrugët urinare:pelvis renalis, ureter,vezika urinaria,pjesën prostatike të

uretrës. -Quhet kalimtar sepse ndryshon nga gjendja funksionale e organit.P.sh.kur vesica urinaria është
e mbushur epiteli ka më pak shtresa,ndërsa kur ajo zbrazet,epiteli bëhet me shumë shtresa

Gjaku

Gjaku është një formë unike e indit lidhës në të cilin qelizat janë pezull në lëngun qarkullues. Ai përbëhet
nga elementë të formuar, eritrocite, leukocite dhe trombocite të pezulluara në plazmë. Qelizat e gjakut
gjithashtu kanë jetëgjatësi të kufizuar dhe zëvendësohen vazhdimisht në palcën e kuqe të eshtrave. Ai
qarkullon nëpër trup nga zemra dhe si rezultat, nëse ky qarkullim gjaku shërben si një transportues drejt
gazeve, lëndëve ushqyese, produkteve të mbeturinave, qelizave dhe hormoneve.

Lëngu njihet si plazma dhe përbëhet nga 90% ujë, 8% proteina, 1% kripëra inorganike, 0,5% lipide, 0,1%
glukozë dhe përbërës të tjerë të vegjël. Proteinat janë të shumta dhe të ndryshme, duke përfshirë
albuminën, faktorët e koagulimit të gjakut, anti-proteazat, proteinat transportuese dhe antitrupat
(imunoglobulinat). Së bashku, këto proteina ushtrojnë një efekt të lidhjes së ujit të njohur si presioni
osmotik koloidal i cili ndihmon në rregullimin e shpërndarjes së lëngut midis plazmës dhe hapësirës
jashtëqelizore, duke shërbyer për të mbajtur lëngun në qarkullim.

Llojet e qelizave të gjakut

Eritrocitet

• Qelizat më të shumta në gjak.

• Janë qeliza pa bërthama që mbeten në gjak.

• Përmban hemoglobinë me molekula hekuri në citoplazmë.

• Bart oksigjen pasi oksihemoglobina dhe dioksidi i karbonit janë karbaaminohemoglobina.

• Kanë formë konkave e cila rrit sipërfaqen për bartjen e gazrave të frymëmarrjes.

• Jeta e tyre është rreth 120 ditë pas së cilës qelizat fagocitohen në shpretkë, mëlçi dhe palcën e
eshtrave.

Trombocitet

• Trombocitet janë qeliza të specializuara të cilat lidhen dhe veshin muret e enëve të dëmtuara, mbyllin
defekte të vogla në muret e enëve të gjakut dhe ndihmojnë në aktivizimin e kaskadës së koagulimit të
gjakut. Ato janë thelbësore për hemostazën, sistemin që kontrollon gjakderdhjen.
• Nuk kanë bërthamë

Leukocitet

• Përmbajnë bërthama dhe ndahen në granulocite dhe agranulocite.

• Granulocitet përmbajnë granula citoplazmike, ato janë neutrofile, eozinofile, bazofile.

• Agranulocitet janë pa granula citoplazmike; janë monocite dhe limfocite.

Granulocitet

I. Neutrofile

• Citoplazma duket e qartë në mikroskop.

• Bërthama përmban disa lobe të lidhura me qendra të holla kromatine.

• Jetëgjatësia e shkurtër në gjak ose në indin lidhor, që varion nga orë në ditë.

• Fagocitet shumë aktivë që tërhiqen nga materiali i huaj nga faktorët kemotaktikë – stimulues qelizor
migrator.

• Përbëjnë rreth 60% deri në 70% të leukociteve të gjakut.

II. Eozinofilet

• Citoplazmë e mbushur me granula të mëdha rozë ose eozinofilike.

• Bërthama tipike bilobe.

• Jetëgjatësi e shkurtër ose indi lidhor.

• Fagocitare me afinitet për komplekset antigjen-antitrup.

• Lëshojnë një kimikat që neutralizon histaminën dhe ndërmjetësuesit e tjerë të reaksioneve

inflamatore,

• Përbëjnë rreth 2% deri në 4% të leukociteve të gjakut.

III. Bazofilet

• Citoplazma përmban granula blu të errët ose kafe.

• Jetëgjatësi e shkurtër.

• Bërthama ngjyroset në mënyrë të zbehtë bazofile, por normalisht është e errësuar.

• Granulat përmbajnë histaminë dhe heparinë.

• Më pak se 1% e leukociteve të gjakut

Agranulocitet

I. Limfocitet

• Nuk ka granula në citoplazmë dhe variojnë në madhësi nga të vogla në të mëdha.

• Bërthama e dendur ngjyrosëse e rrethuar nga një buzë e ngushtë citoplazmike

• Jetëgjatësia është nga ditë në muaj.

• Thelbësore në mbrojtjen imunologjike të organizmit,

• Limfocitet B formojnë qeliza plazmatike në indin lidhor kur ekspozohen ndaj antigjenit specifik.

• Përbëjnë rreth 20% deri në 30% të leukociteve të gjakut.

II. Monocitet

• Leukociti agranular më i madh

• Bërthama në formë patkoi

• Jeton në indin lidhor për muaj të tërë ku bëhen fagocite të fuqishëm.

• Përbëjnë rreth 3% deri në 8% të leukociteve të gjakut.

Hemopoeza

Vendet e Hemopoezës

• Varet nga stadi i zhvillimit të organizmit.

• Në Embrion, vendi fillestar hemopoietik është qesja e të verdhës.

• Më vonë në zhvillim, mëlçia, shpretka, nyjet limfatike dhe palca e eshtrave nga gjaku.

• Tek të rriturit, palca e kuqe është e kufizuar në kafkën, sternumin, vertebrat dhe kockën e legenit.

• Kockat e gjata përmbajnë palcën e verdhë dhe humbasin funksionet hemopoietike.

Në këtë proces, të gjitha qelizat e gjakut e kanë origjinën nga një qelizë staminale e zakonshme në
palcën e kuqe të eshtrave që rinovohet vetë. Për shkak se ky lloj qelize staminale mund të prodhojë të
gjitha llojet e qelizave të gjakut, quhet qeliza staminale hematopoietike pluripotenciale.

INDI LIMFOID
-Organet limfoide ndahen nè dy grupe:
1.Organet limfoepiteliale (timus,tonsillat,indi limfoid pèrgjate
traktit digjestiv,traktit respirator)
2.0rganet limforetikulare (nyjet limfatike dhe lien)

B)Indi limfoid nodular- pèrfaqson grumbullume tè rrumbullakèta ose vezake indi limfoid qè quhen
folikula.
Janè tè pranishme nè korteksin e nyjeve limfatike,ne periferi te kellèfeve limfocitare tè shpretkes dhe nè
indin lidhor te membranave mukoze tè traktit respirator dhe atij tretès.

 Ne varèsi nèse kèta folokula kanè rènè ose jo nè kontakt me

antigjenèt i ndajmè ne folikula parèsor dhe dytèsor.
Folikulat dytèsor zakonisht qendèr germinative dhe pèrfaqson vendin e proliferimit aktiv te limfociteve.
 Para lindjes qendrat gjerminative te folikulat mungojn dhe shfaqen pas ekspozimit tè kètyre
folikulave te antigjenèt dmth.te folikulat dytèsor.

-Timusi- Ka dy lobe tè ndara me njè septum dhe tè mbèshtjellur me kapsulè tè hollè e ndèrtuar nga indi
lidhor,e cila kapsulè futet nè brendi tè lobeve si septe duke e ndarè nè lobule(nèpèr kèto septe
kalojne enèt e gjakut dhe nervat).
Lobulet ndahen ne zonèn periferike te pasur me limfocite(korteksi) dhe gendrore e pasur me zona geliza
epiteliale(medulla).

Timusi ndèrtohet nga:

1.Stroma-e pèrbèrè nga qelizat jolimfocitare.

2.Parenkima-e perbèrè nga qelizat limfocitare.
1.Qelizat e stromès janè: qeliza epiteliale dhe
kane 4 forma tè ndryshme.

a)Qelizat epiteliale-retikulare(kryhet maturimi dhe diferencimi timociteve nè limfocite T(timocitet

paragesin paraardhèsit e limfociteve qè piqen nè timus).
b)Trupèzat timike apo te Hassalit.
c)Qelizat epiteliale timike,si epitel kubik apo prizmatik njèshtresor me cilie.
d)Qelizat epiteliale tè tipit barierè(barierè gjak
timus).

2.Parenkima-pèrbèhe tnga limfocitet(timocitet si paraardhès tè limfociteve pèrgendrohen nè

kètè organ-nè nivel tè hapsirès subkapsulare tè timusit).

-Mbi 95% te timociteve lokalizohen ne korteks, prandaj kjo zonè èshtè mè e erèt se ajo medulare.Nè
pjesèn medullare tè timusit gjendet njè numèr i vogèl timocitesh(reth 5%).

-Roli i timusit èshtè nè prodhimin e limfociteve T nga timocitet (njohjen dhe maturimin limfociteve T)
dhe nè prodhimin e hormoneve qè e luajn rol ne maturimin e limfociteve T
si:timozina,timozina1,timopoetina,faktori timik humoral dhe faktori timik serik (kèto funksione
kryhen nè qelizat epiteliale tè stromès)

 Tonsilat(bajamet)-Formoine unazën Valdejerit,ne hyrje te gojès,hundes faringut e qe perbèhet

nga tonsila palatina,tubare,linguale,nazofaringeale.
 Pjesa me e madhe e ketyre eshte e perbere nga indi limfoid dhe kane rol mbrojtes.

-Nyja limfatike- Gjinden kudo nè organizèm, pergjat rrugès se enève limfatike.Jane organe limfoide tè
kapsuluara dhe paraqesin akumulim te indit limfiod ne forme te folikulave limfoide.
Nyja limfatike perbèhët nga faqja konvekse prej sè cilès futen nè brendi tè saj enèt aferente limfatike
dhe sipèrfaqja konkave,ne vendin e hilusit ku dalin ent eferente limfatike dhe venat, kurse futen arteriet.

-Funksionet e nyjes limfatike-filtrimi dhe fagocitoza,funsionet imunologjike,prodhimi dhe riqarkullimi

limfocitar;

-Nyja limfatike ndertohet nga: stroma dhe parenkima.

-Stroma-pèrbèhet nga kapsula,trabekula(septe ) indi lidhor hilar, qeliza dhe fije retikulare si dhe lenda
bazale qe mbush hapsirat ndèrmjet kapsulès dhe trabekulave(septeve).

-Parenkima-pèrbèhet nga limfocitet T dhe B.

Kètu gjinden plazmocitet, eozinofilet, makrofagè
-Limfocitet e vendosura nè periferi formojnè korteksin,kurse limfocitet e pjesès qendrore formojnè
medullèn.
Limfocitet e piesès periferike tè korteksit formoinè struktura sferike qè quhen folikula, kurse limfocitet e
pjese medulare quhen shirita medular.

-Shpretka-ndertohet nga stroma dhe parenkima

-Stroma-pèrbèhet nga mbèshtjellsi i jashtèm, (kapsula prej indit lidhor fijengjeshur),trabekulat
(septet), qelizat dhe fijet retikulare(skeleti i brendshèm apo stroma funksionuese e shpretkès).

-Parenkima-pèrbèhet nga pulpa e bardhè dhe e kuge.

-Pulpa e bardhè èshtè ind limfoid i ngjajshem me limfocite, plazmocite, makrofagè e qeliza tè tjera te lira
tè vendosura nè rrjetèn retikulare,te perbèrè nga qeliza dhe fije retikulare.
-Ndèrtohet nga dy komponente:
1.Kellefèt limfocitarè periarterial(mè shumè limfocite T)
2.Folikulat limfocitare-apo trupèzat e Malpigut(mè shumè limfocite B)

-Pulpa e kuqe-èshtè pjesa mê e madhe e pulpès sê shpretkès e cila pèr nga 4 struktura.
1.Arteriet
2.Sinuset venoze
3.Shiritat qelizor ndèrsinusoidal(shiritat Billrot)-janè pjesè tè rrugès sê enève tè gjakut qè merr gjak nga
arteriet(sistemi arterial) dhe e dèrgon nè sinuset venoze.
Nè pèrbèrje tè kètyre shiritave gjinden qeliza tè ndryshme gjaku si dhe qeliza tè indit lidhor si makrofagè
dhe plazmocite.Kètu gjinden edhe qelizat hemopoetike qè marin te njeriu.Kètu behet shkatrimi i
qelizave tè gjakut si dhe eritrocitet e plakura dhe tè dèmtuara(funksioni hematoklazik).
4.Venat

-Funksionet e shpretkès
1. Funksioni imun
2. Funksioni hemopoetik
3Funksioni pèrzgjedhès(hematoklazik,shkatrimi
eritrociteve).
plazma).
5.Funksioni rezervues(depo pèr trombocite)
6.Pastrimi i gjakut
Indi kockor merr pjesë në ndërtimin e skeletit.Ai bën pjesë në indet lidhore, por ndryshon prej formave
të tjera të këtij indi nga rigiditeti dhe fortësia. Kjo për shkak të kripërave inorganike të imprenjuara në
matriksin e saj.Kocka përbëhet nga dy komponentë kryesorë:

1. Qelizat e indit kockor dhe 2. matriksi.

Ndërtimi i indit kockor

• Matriksi ekstracelular (MEC) - Lënda themelore (S. bazale)

•GAG ose glikozaminoglikanet dhe proteoglikanet

• Mineralet e Ca - si kristale të hidroksiapatitit si dhe kripëra të fosforit dhe kripëra të magnezit.

Elementet fijore Kolagjeni tip I

Qelizat e indit kockor (Cellulae osseae)

- Qelizat osteoprogenitore (stem cells)

- Qelizat osteoblaste - kockëformuese

- Qelizat osteocite - të pjekura - Qelizat osteoklaste – kockëshkatëruese

1. Qelizat osteoprogenitore kanë formë boshtore, bërthamë vezake ose të stërgjatur dhe pak
citoplazëm.Kanë të ruajtur aftësinë ndarëse me mitozë si dhe aftësinë për t'u diferencuar dhe
specializuar në qeliza të pjekura të kockës.

1. Qelizat osteogjenike-Qelizat e padiferencuara

• Osteoprogenitore - qelizat mëmë të pranishme në periost, endoost

⚫ 2. Osteoblastet janë qelizat formuese të kockës.Sintetizojnë dhe sekretojnë matriksin organik të

kockës.Në sajë të fosfatazës alkaline që sekretojnë, marrin pjesë në kalcifikimin e indit kockor.

Morfologjikisht kanë formë kubike ose poligonale.Bërthama ka të shprehur eukromatinën ku dallohet

mirë dhe bërthamëza.Citoplazma është bazofile.

• Osteoblastet sekretojnë matriksin organik dhe vezikulat që inicojnë inkorporimin e substancave

inorganike ně komponentet organike në matriks;• Vendosen në sipërfaqen e pllakave;Nukleusi
ekscentrik, bazofili tě shprehur, aktivitet të lartë të fosfatazes bazike. Ndryshojně sipas aktivitetit (kubik,
prizmatik), të polarizuara, me filopodie;

Matriksi i saposintetizuar nga osteoblastet fqinje quhet ind osteold.

Osteoblasti gjithashtu është përgjegjës për kalcifikimin e matriksit kockor. Procesil kalcifikimit duket se
nxitet nga osteoblasti nëpërmjet sekretimit në matriks të vezikulave te matriksit, të vogla 50-250 nm të
veshura me membrane. Vezikulat janë të pasura me fosfatazë alkaline dhe sekretohen aktivisht gjatë
periudhës në të cilën qelizat prodhojnë matriksin kockor.

Vezikulate matriksit të cilat prodhohen nga osteoblastet,shihen se lindin nga një rrugë tjetër, duke
vepruar si zgjatje sferike që dalin jashtë nga membrana plazmatike dhe dalin të lira në matriks.

OSTEOCITI

Osteociti qëndron ose vendoset brënda në lacuna kockore të kockës së formuar plotësisht.Matriksi
kockor përreth përbëhet nga substanca intercelulare bazale mukoplisaharidike, fijeve kolagjene dhe
kristaleve të hidroksiapatitit.

Kur matriksi kockor plotësisht mineralizohet siç shihet këtu ai është jo i tejdukshëm. Hapësira e cila
përmban disa fije kolagjene (Co) gjendet ndërmjet membranës qelizore dhe matriksit të mineralizuar.

Osteociti është i shtypur (shpatuk) por posedon zgjatime citoplazmatike delikate të cilat depërtojnë
nëpër kanalëza (canalicula (Ca), brënda matriksit kockor.

Bërthama i formës së qelizës. Aparati i Golxhit i cili përbëhet nga lamelat membranore, vezikulave të
vogla, vakuolave të mëdha, qëndron afër bërthamës.

Cisternat membranore të stërgjatura të renditura dhe të rregullta,me ribozome në sipërfaqën e jashtme

të tyre, paraqesin retikulumin endoplazmatik.

Në hialoplazmë gjenden ribozomet e lira. Organelet tjera citoplazmatike i përbëjnë mitokondret e

rrumbullakëta dhe lizozomet.
Qelizat të cilat sekretojnë aktivisht matriksin kockor, kanë aparat të gjërë të Golxhit dhe retikulumin
endoplazmatik (osteoblastet), por kėto organele janë të dobëta dhe jo mirë të theksuara në qelizat në
qetësi,të cilat janë të rrethuara me substancën kockore (osteocitet).

Osteocitet ndërkaq nuk janë qeliza joaktive, por veprojnë në mbajtjen e matriksit kockor.

Matriksi kockor përbëhet nga pjesët përbërëse organike dhe joorganike.

Matriksi organik është i përbërë nga fijet kolagjene dhe substancës bazale intercelulare amorfe
mukopolisaharideve. Këta përbërës të matriksit i sintetizojnë osteocitet në një mënyrë të njejtë sikurse
ajo që ndodhë në fibroblaste dhe kondrocite.

Kur formohet njëherë matriksi organik, mineralizohet dhe i jep kockës fortësinë dhe qëndrushmërinë e
madhe.

Substanca inorganike është hidroksiapatiti (Ca10(PO4)6(OH)2. Kristalet e hidroksiapatitit janë gjilpëra

(thumba) delikat të cilët formohen në fijet kolagjene.

Mendohet se me fillimin e shtyerjes së kristaleve korigjohet ndërtimi makromolekular i kolagjenit,

konkretisht me ndonjë enzim të vendosur në vendin e veçantë në fijen kolagjene.

Qelizat osteocite - kanë aftësi të kufizuar të sintezës dhe resorbimit të MEC. Këtë e bëjnë me balansimin
ndërmjet sintezës dhe resorbimit.

komunikojnë përmes kanalikuleve kockore, ku vendosen zgjatimet e tyre Canaliculus

OSTEOKLASTI

Osteoklastet janë të mëdha,me formë të çregullt dhe me shumë bërthama dhe me organele të shumta.

Janë pergjegjës për resorbimin e kockës.Dalin mirë në pah gjatë zhvillimit embrional të kockës si dhe në
rastin e ripërtritjes dhe të saj.Vendosen në sipërfaqe të trabekulave kockore.Mendohet se formohen nga
monocitet dhe makrofaget.

Osteoklastet posedojnë aktivitetin e fosfatazës acide të cilat i përmbajnë granulat e lizosomeve të cilat
gjinden në citoplazmën e osteoklasteve.

Granulat të cilat gjëndën në këto qeliza mund të paraqesin gjithashtu sekrecionin e enzimeve
kolagjenolitike, të cilat janë të kyçura në degradimin e matriksit kockor.

Qelizat kockëshkatërruese- Osteoklastet - vendosen në sipërfaqe, me madhësi 20-200mikron, të

çrregulltë, me 2 - 100 bërthama dhe organele të bollshme.

Sipërfaqja e qelizës që vie në kontakt me trabekulën lëshon zgjatime që kufizojnë hapësirat - lakuna
Hauships;

Sekretojnë hidrolaza acide aktive, kolagjenozë, enzime proteolitike (ndihmojnë demineralizimin,

shpërbërjen e substancës organike;)

Përforcohet për kockë përmes integrineve që lidhen me glikoproteinat specifike të matriksit

(sialoproteina, osteonektina);

Dalin në pah gjatë zhvillimit embrional, në rastin e ripërtrirjes dhe rimodelimit të kockës.
Matriksi ekstracelular (MEC)

A. Lënda themelore ose substanca bazale

B. Elementet fijore dhe kristalet e hidroksiapatitit. Lënda themelore mbush hapësirat ndërmjet

qelizave kockore dhe fijeve kolagjene,ndërtohet nga lënda:

- organike - fijet kolagjene tip I (88-90%) që e bëjnë të qëndrueshme kockën ndaj shtypjes dhe tërheqjes.

Molekula e tropokolagjenit (fije e trefisht spirale: 2 fije alfa 1 dhe 1 alfa 2)

GAG-janë prezent në përqindje të ulët (kondroitin 4 sulfati etj.) Lidhen për qendrën proteinike dhe
formojnë proteoglikane (molekulat nuk janë të mëdha).

⚫Te kocka janë izoluar glikoproteine specifike (që nuk janë prezent te indet me kolagjen tip 1) prandaj
kanë rëndësi në mineralizimin e matriksit kockor (osteokalcina- lidhet për kristalet e hidroksiapatitit,
-------sijaloproteina, osteonektina, osteopontina, ndërmjetsojnë përforcimin e osteoblasteve dhe
osteoklasteve për kocka.

Lënda inorganike përfshinë 76-77% të kockës (50% të peshës së thatë)

- Përbënë kripërat minerale të Ca++, P (formojnë kristalet e

hidroksiapatitit)

Raporti Ca: P = 2: 1, ose 1200 gr : 600 gr.

Në MEC janë prezente edhe jonet e Mg, Na, K, bikarbonateve. Kristalet e hidroksiapatitit kanë formë të
pllakëzave (40 x 25 x 2 nm), vendosen në fijet kolagjene në disa hapësira që ndodhen ndërmjet
molekulave të tropokolagjenit.

Struktura makroskopike e kockës

Kocka në përgjithësi ka dy plane arqitektonike baze:

kocka e ndërtuar nga fije me orientin të çrregullt

- kocka me ndërtim pllakëzor - lamelar.

1. Kocka me fije me orientim të çrregullt është formë e papjekur e indit kockor.

Karakterizohet nga orientimi i çregullt i fijeve kolagjene.

Fijet kolagjene janë më të trasha se ato të indit kockor pllakëzor.

Është forma fillestare e kockës në zhvillim, që më pas zëvëndësohet nga kocka me ndërtim pllakëzor.

2. Kocka me ndërtim pllakëzor është formë e pjekur e indit kockor.

Ndërtohet nga shtresa të njëpasnjëshme indi kockor me organizim të përsosur.

Mund të jetë me formë solide, dhe në këtë rast bëhet fjalë për kockë kompakte, ose me formë të
shkrifët si sfungjer, dhe në këtë rast bëhet fjalë për kockë sfungjerore.

Kocka kompakte formon muret e diafizës, ndërsa kocka sfungjerore përbën një rrjetë strukturash të
çrregullta që quhen trabekula.

Ndërmjet tyre gjënden hapësira komunikuese.

Në kockën e papjekur këto hapësira mbushen me palcë të kuqe aktive,ndërsa në të rriturit kjo palcë
lokalizohet vetëm në disa zona të veçanta të indit kockor (shih hemopoeza).

Substanca sfungjeroz(spongioze) - pllakat e holla lidhen, gërshetohen ndërmjet tyre dhe kufizojnë
hapësirat e vogla.Përreth kësaj shtrese është lënda kompakte e hollë.

• Kocka spongioze dhe kompakte

Kockat e gjata

Një kockë e gjatë tipike përbëhet nga një pjesë cilindrike qëndrore, që quhet diafizë, dhe dy funde të
rrumbullakosura, që quhen epifiza.

Në kufirin ndërmjet diafizës dhe epifizave, është metafiza.

--Nga këto diafizat përbëhen kryesisht nga kockë kompakte, ndërsa epifizat nga kockë sfungjerore.

Në kockën në rritje epifizat ndahen nga metafiza me një pllakë kërci hialin, që njihet me emrin kërci i
rritjes, ose pllaka e rritjes.

Sipërfaqet artikulare të kockave të gjata, ose epifizat, vishen me një shtresë speciale indi kërcor, që
quhet kërci artikular.

Ndërsa pjesa tjetër e sipërfaqës së jashtëme të kockave të gjata vishet me një shtresë indi lidhor
fijengjeshur, që quhet periost. Në periost fiksohen muskujt, tendinet dhe ligamentet.

Sipërfaqja e brendëshme e hapësirës medulare, (kanalit medular)përfshirë trabekulat e kockës

sfungjerore vishen me një shtresë të hollë indi lidhor fijeshkrifët, që quhet endost.

Endosti dhe periosti përbajnë qeliza të serisë osteogjenike.

Këto janë përgjegjëse për rritjen, modelimin dhe riparimin e vazhdueshëm të kockës frakturash.në raste

Kockat e gjata dhe të sheshta

Substanca e dendur kompakte (S. corticalis)

- Pllakat kanë vendosje të rregulltë afër njëra tjetrës.

- Pllakat bashkëqëndrore të jashtme (subperiostale)

- Pllakat e brendshme - Pllakat e ndërmejtme intersticiale)

Osteoni
Kockat e sheshta: Shtresa e jashtme dhe e brendshme është kompakte; ndërmjet tyre vendoset kocka
spongioze, e quajtur diploe.

Pllakëzat e kockës

Kocka përbëhet nga kollona kockore paralele, që tek kockat e gjata vendosen paralel me aksin gjatësor
të kockës.

Çdo kollonë e tillë përbëhet nga shtresa kockore bashkëqëndrore, që quhen pllakëza - lamelat kockore.

Pllakëzat vendosen rreth kanaleve qëndrore, që përmbajnë enë gjaku, dhe nerva. Këto kanale njihen me
emrin kanalet e Haversit.

Nje kanal Haversi bashkë me 5-20 (30) pllakëza bashkëqëndrore quhet sistem i Haversit, ose osteon.

Shtimi i këtyre pllakëzave bën që diametri i kanaleve të Haversit të zvogëlohet dhe osteoblastet e
rrethuara nga lënda organikë e sekretuar prej tyre, "grackëzohen" në lakunat e matriksit.

Kështu osteocitet vendosen rrethore brenda pllakëzave. në mënyrë

Kocka është në një proçes të vazhdueshëm rezorbimi dhe ridepozitimi.

Ndaj sistemet e bashkëjetojnë me mbeturina osteonesh.osteoneve të plotë

Këto prezantohen në formën e pllakëzave jo bashkëqëndrore, por me mbeturina të këtyre pllakëzave,

që quhen pllakëza të ndërvena, ose intersticiale.

Këto vendosen ndërmjet sistemeve të Haversit

Ndërsa nën periost gjenden

pllakëzat sipërfaqësore, ose pllakëzat e përgjithëshme

të jashtëme.

përgjithëshme

të brendëshme. e

Rreth endostit gjënden pllakëzat.Pra në kockën kompakte takohen katër lloje pllakëzash
ato:bashkëqëndrore,

intersticiale,

të përgjithëshme të jashtëme dhe

të përgjithëshme të brëndëshme. Plani i ndërtimit të tyre është i njejtë.

Paraqitje skemike e pjesës diafizare të kockave të gjata, ku shifen tri lloje të pllakëzave bashkëqendrore -
llamela osseae: sistemi i Haversit dhe lamellat bashkë-qendrore të jashtme dhe të brendshme.Në
paraqitjen trodimenzionale të sistemit të Haversit në anën e majtë shifet rradhitja e fijeve kolagjene në
çdo lamellë. Në anën e djathtë shifen lamellat, në qendër enë gjaku,dhe osteocitet me zgjatimet e tyre.

Kanalet Folkman nisen nga periosti, foramen nutritium, vehen në lidhje me kanalet e Haversit, dhe këto
me palcën kockore (nuk rrethohen me pllaka kockore).
. Kanali i Haversit përshkon lëndën kompakte në drejtim paralel, me boshtin e kockës së gjatë, me
diametër 20-100 mikrometra. Kanë degëzime që anastomozohen.

Osteoni

Njësia themelore lamelare morfologjike dhe funksionale e indit kockor.

- pllakëzat - lamelat kockore në trashësi 3-7 mikrometra (fije kolagjene, qeliza, lënda themelore e
mineralizuar.)

- numri i tyre 5-20- rradhitje koncentrike (përreth kanalit të Haversit)

- përmes difuzionit transcelular të nutricientëve, të gjitha osteocitet e një osteoni ushqehen prej një ene
gjaku.

- osteocitet e dy osteoneve nuk komunikojnë.

- osteonet në formim kanë më pak lamela, por kanali i Haversit është më i gjërë.

Osteocitet me zgjatimet citoplazmatike të cilat vendosen në kanalikula përmes matriksit. Lamellae

Osteocitet komunikojnë me Gap-Junctions dhe vendosen në lakuna të rrethuara prej matriksit të

kalcifikuar.

Faktorët që ndikojnë në rritjen e kockës

• Faktorët kimik:

. Nutricioni: mungesa e vitamineve:

vitamina D -zvoglon kalcifikimin

- vitamina C - shkëputja e fijeve kolagjene

- vitamina A - zvoglon rritjen enkondrale

Hormonet

- hormoni i rritjes, estrogjenet(në vezore).

PTH,

Androgjenet në testis,

Hormonet

i paratireoidesë

1.Hormoni(parathormon-PTH) rregullon përmbajtjen e kalciumit në gjak. Kur PTH shtohet kockat

humbasin Ca (dekalcifikohen), dhe

koncentrimi i tij në gjak rritet, ndërsa ajo e fosforit ulet. PTH nxit shumimin e osteoklasteve si dhe
veprimtarin e tyre litike.

2.Metabolizmin e Ca merr pjesë edhe hormoni TIREOKALCITONIN.

Ka veprim të kundërt me parathorminin. Ajo inhibon (frenon) veprimin osteolitik (resorbues) të

osteoklasteve dhe në këtë mënyrë ul nivelin e kalciumit në gjak.

Në zhvillimin e kockës ndikojnë edhe hormonet estrogjenet- në si dhe ato androgjene -

. Zhvillimin e kockës e pengojnë hormoni ACTH i hipofizës dhe

kortizoni i gjëndrës mbiveshkore.

Rigjenerimi i indit kockor:

Një kockë kur dëmtohet apo thyhet ka mundësi të rindërtohet, pasi ka aftësi të theksuara rigjeneruese.

Ritmet e rigjenerimit janë më të shpejta në moshë më të re dhe më pak në moshat e kaluara. Kocka kur
thyhet ndahet në dy pjesë (segmente), në atë të afert (proksimal) dhe në atë të largët (distal). Forca
goditëse që thyen kockën demton terësinë e periostit (shtresa e jashtme e kockës), si edhe indet e buta
që e rrethojnë, p.sh. muskujtë, enët e gjakut, të limfës dhe nervat.

Në vendin ku kocka thyhet ka gjakderdhje (hemoragji), nga e cila më vonë formohet hematoma, ndërsa
indet e buta prekën nga një inflamacion akut. Në vatren e thyerjes (frakturës) ndodh një zgjerim i enëve
të gjakut (vaskular) dhe nje pjesë e plazmës del jashtë (eksudati), së bashku me neutrofilet.

Në një periudhë të dytë dalin monocitet dhe limfocitet.

Si pasojë e dëmtimit të enëve të gjakut kocka nuk ushqehet si mě pare dhe nekrotizohet jo vetem ne
vendin e thyerjës, por edhe në një fare distance nga vatra e frakturës. Pra, 48 ore pas thyerjes së kockës
(ose edhe më parë) qelizat që marrin pjesë në rindërtimin e kockës aktivizohen, shumohen
proliferohen), ne menyrë të theksuar me mitozë. Numri i këtyre qelizave sa vie e rritet. Ato e kane marre
emrin qeliza osteogjenike. Në këto qeliza bëjnë pjesë: qelizat e shtreses se brendshme të periostit,
qelizat e endostit, qelizat e palcés kockore, qelizat e kanaleve të Havers-it.

Qelizat e shtresës se brendshme të periostit (në të dy segmentet) janë qeliza te padiferencuara. Këto
shumohen dhe formojnë shirita që vershojnë si lum në drejtim të vatres se frakturës së kockës. Qeliza 10
tilla arrijne edhe nga endosti Shiritat qelizor shtrihen si në siperfaqe (nën periostin), ashtu edhe
ndermjet segmenteve të frakturave.

Shiritat shërbejnë si urë që i bashkon dy segmentet e kockës dhe në te njejtën kohë shenon edhe
formimin e kalusit (callus). Indi i ri që del në pah quhet "kalus". Periosti formon kalusin e jashtem,
endosti kalusin e brendshëm, kurse ne mes tyre zhvillohet kallusi i ndërmjetëm.

Indi kercore

Indi kercore perbehet nga:

1.Qelizat

2.Lenda themelore

3.Elementet fijeore.
Karakteristikat e indit kercore

Indi kercor eshte lloji I vecante I indit lidhore mbeshtetes,gjysem rigid,rezistent,fleksibil,me % me te

larte te ujit ne MEC.Se bashku me indin kockor japin mbeshtetje indeve te buta,organeve dhe me indin
muskulor mundesojne levizjen e organizmit.

Gjate zhvillimit embryonal dhe gjate rritjes paraqet skeleton prej te cilit zhvillohet indi kockor.

Kerca eshte e qendrueshme ndaj forces mekanike,shtypjes,terheqjes,perdredhjes.

Indi kercore eshte ind avascular,nuk permban enet limfatike dhe fijet nervore.

Qelizat e kercit ushqehen permes procesit te difuzionit.

Nese matriksi klasifikohet,difuzioni I materieve nutritive bllokohet dhe qelizat e kercit vdesin.

Vetite fizike dhe funksionale bazohen ne karakteristikat e MEC.

STRUKTURA MORFOLOGJIKE E INDIT KERCORE

1.Matriksi ekstracelular (MEC)

Lendet themelore

GAG-glikozaminglikanet

Molekulat e medha te proteoglikaneve me fije kolagjene,acidi hialuronik.

-Elementet fijeore

Fijet kolagjene tipi II Kerca hyaline.

Tipi I dhe tipi II I kolagjenit-Kerca fibrose.

Kolagjeni tipi II+Fijet elastike=kerca elastike

2.Elementet qelizore

-qelizat kondrogjene

-qelizat kondroblaste

-qelizat kondrocite

Kerci eshte nje forme e indit lidhore I perbere nga qelizat qe quhen kondrocite dhe nga nje matriks
shume I specializuar

Me shume se 95% I vellimit te kercit ze MEC,I cili eshte nje element funksional I ketij indi.Qelizat
kondrocite jane thelbesore per prodhimin dhe mbajtjen e matriksit.Matriksi jashteqelizore I kercit eshte
nje forme e ngurte,gjithsesi lehtesisht e perkulshme,qe I jep kercit rezistencen.

Per shkak te mungeses se eneve te gjakut,perberja e matriksit jashteqelizore te kercit eshte me rendesi
te vecante per mbijetesen e kondrociteve.

Raporti I madh I GAG me fijet loagjene te tipit II ne matriksin kercore,mundeson difuzionin e

substancave te ndryshme midis eneve te gjakut ne indin lidhore perreth dhe kondrociteve te shperndara
ne matriksduke mbajtur keshtu jetueshmerin e indit.Gjithashtu,prania e sasive te medha te agregrateve
te proteoglikaneve ne matriks e adapton kercin per te mbajtue pesha,posaqerisht ne pikat e takimit ne
artikulacione.

Per shkak te kesaj vetie,kerci eshte nje pike e rendesishme ne rritjen dhe ne zhvillimin e skeletit te
fetusit dhe ne shumicen e kockave ne rritje.

Llojet e kerces

Kerca hialine-ne hunde,larinks,trake,bronke,siperfaqe artikulare ne vendin ku brinjet fikesohen ne

sternum.

Kerca fibrose-ne disqet intervebrale,simfizen pubike,meniscus artikularis,si dhe ne disa vende ku disa
tetiva dhe ligamente perforcohen ne kocke (tendo achilis).

Kerca elastike-ne lapren e veshit,pjesen e jashtme te kanalit te degjimit,epiglottis dhe ne disa kerce te
laringut.

KERCI HIALIN

Gjendet ne:tranke dhe bronke,siperfaqet artikulare.ne bashkimin e brinjeve me sternumin,ne skeleton

fetal gjate formimit te kockes.

INDI KERCORE HIALIN-XHAMORE

Zhvillohet nga mezenkima,eshte shume I perhapur ne organizem dhe formon skeleton embryonal(javen
e 3 IU).Pas lindjes mbetet ne diskun e rritjes(disku epifizar-metafiza).Eshte rezistent ndaj forces
mekanike,terheqjes,shtypjes,lakueshmerise dhe perdredhjes.

STRUKTURA MOLEKULARE E MATRIKSIT TE KERCIT HIALIN

Raportet ndermjet agregateve proteoglikane me fibrilet kolagjene te tipit II dhe kondrocitet ne matriksin
e kercit hialin.Nje molecule hialorunan duke formuar nje agregat linear me shume monomere
proteoglikani te nderthurura me nje rrjete fibrilesh kolagjene.Monomeri proteoglikan perbehet nga
rreth 180 lidhje Glykozaminoglikane me nje aks proteinik.Fundi I aksit proteinik permban nje regjion
lidhes te hialuronanit qe lidhet me hialuronanin me ane te nje lidhje proteinike.

PERBERJA E KERCES HIALINE

-Qelizat kercore

MEC(matriksi ekstracelular-lenda themelore dhe elementet fijore)

Nga jashte kerci rrethohet me perikonder eshte nje capsule prej indit lidhore fijengjeshure qe e rrethon
kercin.Ndertohet nga dy shtresa:Nenshtresa e jashtme-perikondri fijor(fijet kolagjene tipi I dhe
fibroplaste-ind lidhor kompakt)

Nenshtresa e brendshme-pasur me qelizat e padiferencuar-perikondri qelizore ose shtresa

kondrogjenike.
QELIZAT KONDROGJENE-KERC-FORMUESE

Jane qeliza meme(stem cells)me prejardhje mezenkimale,me afesi te poliferimit,diferencimit ne

kondroblaste.

Ne kushtet e vecanta edhe ne qeliza osteoblaste.Kane forme boshtore me zgjatime te holla qe nderhyne
ndermjet fijeve kolagjene.

Me diferencimin e qelizave te perikondriumit ne kondroblaste,me pas kondrocite ato marrin formen e

rrumbullaket dhenkane siperfaqe jo te rregullte.

Matriksi jashteqelizore permban fije te shumta te holla,pos zones rreth hondrociteve,ku matriksi
kryesisht perbehet nga glikozaminoglikani.Ky rajon periferik quhet matriksi territorial apo kapsular.

QELIZAT KONDROBLASTE

Kondroblastet(nga perikondriumi)sekretojne matriksin dhe fijet kolagjene.

Kondrocitet-e mirembajne matriksin.

QELIZAT KONDROCITE

Ne momentin kur kondroblastet rrethohen me matriks,ato shendrohen ne kondrocite.

Kondrociti eshte forma e pjekur e qelizes (20-30 mikrometer).Te vendosura ne boshlleqe te

vecanta:lacuna shumohen me mitoze,ne nje lakune grumbullohen 2,4,8 qeliza-grupe izogjene(gr
izogjene aksiale dhe koronare).

Kur boshti I ndarjes se qelizave te ndara(kondrocitet)bien parallel ne rrafsh horizontal,qelizat kercore qe

lindin vendosen mbi njera tjetren dhe quhen grupi izogjen aksial.Kurse grupi izogjen koronar paraqitet
kur boshti I ndarjes bie ne menyre te ndryshme dhe qelizat vendosen ne formen e nje kurore.

Gjate osifikimit,ne pllaken epifizare jane prezente kondroklastet me shume berthama-bejne resorbimin
e kerces.

KONDROCITI

Qyhen kondroblasti pasi ka kryer detyren territorial gjate formimit te kercit (sintezen e
matriksit).Vendoset ne lacuna dhe rrethoher nga matriksi.Nuk humbe aftesine mitotike edhe se qeliza
eshte me e diferencuar ne nje linje.Eshte active ne sinteze proteinash dhe ben mitoza duke formuar
grupe izogjene tipike ne rritjen intersticiale te kercit.

Qelizat vedosen ne lacuna:rrypi I hille I matriksit perreth quhet kapsula pericelulare 1-3 m(e mbron
qelizat nga presioni,e perbere nga fijet kolagjene te zhytura ne matriksin amorf.

Matriksi territorial 50 mikrometra GAG>pa fije.

Matriksi interteitorial GAG%me te ulet,fijet kolagjene te dendura.

Grupi I qelizave izogjene te vendosura ne lakune ne matriksin territorial te saj quhet:kondron-njesia

themelore dhe morfologjike e kercit.
Morfologjia

Forme eliptike ose te rrumbillaket.Ka granula glikogjeni dhe yndyre ne citoplazme.Bie ne sy berthama
nukleolen REP/K,Golxhi mitokondrie.Ben sintezen e proteinave,por nuk eshte aq active sa kondroblasti.

Hondrocitet gjenden ne lacuna,ne pjesen me te madhe ne perberjen e grupeve izogjene.Pjesa e

siperme dhe e poshtme e fotos tregon perihondriumin e ngjyrosur me ngjyre te kucremte.Verehet
diferencimi gradual I qelizave te perihondriumit ne hondrocite.

2.MEC(matriksi ekstracelular)

Komponentet fijore dhe substance bazale:

Elementi fijor te kerca hialine eshte kolagjeni tip II,diameter 15-45 nm,qe formon nje rrjete te shkrifte
ne lenden themelore.

Fijet nuk formojne tufa,nuk dallohen me mikroskop optic.

Matriksi duket homogjen.Kolagjeni perfshin 40% te mases se thate te kerces.

Matriksi I kercit hialin ka pamje xhamore rrjedh nga emri greqisht hyalos-xham.Ne matriks kercore
gjenden thellime te quajtura lacuna,brenda ketyre vendosen kondrocite.

Kerci hialin siguron siperfaqe ferkimi shume te ulet,merr pjese ne lubrifikimin siperfaqeve sinoviale dhe
shperndan forcat ne kocka levizese.

Megjithese aftesia e kercit eshte e kufizuar,ne kushte normale ai jeton shume gjate.Perjashtim ben kerci
articular ne te cilin ne shume individe ndodh demtim kercore.

Matriksi I kercit prodhohet nga kondroblastet,kondrocitet dhe permban:

Molekula kolagjeni e cila eshte proteina kryesore e matriksit.Ne formimin e fibrileve kolagjene marrin
pjese 4 tipe kolagjeni:

Kolagjeni I tipi II-perben pjesen kryesore te fibrileve.

Kolagjeni IX-lehteson nderveprimet e fibrileve me molekulat proteoglikane te matriksit.

Kolagjeni I tipit XI rregullon madhesine fibrileve dhe

Kolagjeni I tipit X-organizon fibrilet kolagjene ne nje rrjete heksagonale tredimenzionale.

Ne periferi te kondrociteve gjendet kolagjen tip VL(tekapsula) qe ndihmon kalimin e ketyre ne rrjeten e
matriksit.

2.Lenda bazale MEC

Proteoglikanet e kerces-quhen agrekane

Jane molekula te perbera nga vargjet GAG te sulfatizuara:

Kondroitin 4 sulfat,kondoitin 6 sulfat dhe keratan sulfat,te lidhura per qendren proteinike(core
proteine,I gjate 200-300nm) me lidhje kovalente.

Per core protein-lidhen 100mol.Te Hondroitin sulfat dhe 50 vargje te keratan sulfat.
Disa proteoglikane (100-200 molekula agrekane)lidhen per nje varg te acidit hialuronidik me proteina
lidhese(link protein)dhe formojne aggregate te proteoglikaneve te gjate deri ne 4um.

3.Glikoproteinet adhesive

Kondronektina-substance makromolekulare,ndermjetson ne ngjitjen e qelizave kercore me fijet

kolagjene tip II dhe perberesit e substances bazale GAG

4.Uji

60-78% te peshes se kerces se fresket.

a)uji gjendet ne forme te lidhur per vargjet e GAG me ngarkese negative.

b)pjesa tjeter e ujit eshte e lire dhe mundeson difuzionin e metabolive ndermjet eneve te gjakut te
perikondriumit dhe kondrociteve.

Kjo forme e ujit mundeson vetite funksionale te indit kercor

Me moshe,perqindja e ujit dhe GAG ne matriks bie dhe kerca humb elasticitetin,beher e thyeshme.

KERCA E NYJEVE

1% qeliza 70% Uje.Masa e thate 70%-80% kolagjen:

Kolagjen I tipit II,poashtu tip VI,IX,XI,agrekan-proteoglikan tipik I kercit hialin

GAGs,hyaluronan,proteinet lidhese.

Ne nyjen artikulare nuk ekziston perikondriumi.

KU GJENDET KERCA FIBROZE?

Sipas karakteristikave morfologjike kerca fibrose gjendet ne kalimin ndermjet indit lidhore kompakte
dhe kerces hialine.

Kerca fibrose gjendet ne disqet intervebrale,ne simifizen pubike,ne miniskuset e nyjes se gjurit,si dhene
vendet ku disa tendine dhe ligamene perforcohen per kocken.

Kerca fibrose permban fije kolagjene tipI dhe pak substance bazale.Fijet kolagjene jane te vendosura ne
tufa te gjera paralele qe kercit I japin ngjyre te bardhe.

Kondrocitet jane te vendosra ndermjet tufave kolagjene,mmund te jene te vecuara ose ne grupe
izogjene aksiale.Perreth sa pjesa tjeter e matriksit merr ngjyre te kuqe ose cidofile per shkak te
koncentrimit te larte te kolagjenit.

Kercen fibrose ndonjehere eshte veshtire te dallojme prej indit lidhor fibroz meqe kufiri nuk eshte I
qarte.Por prezenca e gr izogjene te kondrociteve,matriksit territorial bazofil perreth qelizave jane shenja
te sigurta morfologjike qe flasin per indin kercore fibrose.
KERCA FIBROZE

Mungon perikondri-ka me pak substance bazale,dominojne fijet kolagjene tip I,fijet e organizuara ne
tufa te gjera paralele ne drejtim te veprimit te forces terheqese dhe te shtypjes.Karakterizohen nga
numri I vogel I qelizave dhe mbizoterim I fijeve kolagjene qe vendoden ne drejtime te caktuara,

Kerci fibroz eshte teresisht pa ene gjaku sepse nuk ka perikonder dhe ushqehet me difuzion nga
matriksi.Paraqet forme tranzitorem ndermjet indit lidhore fijengjeshur dhe kercit hialin.

Disku interverbal I ka dy pjese:anulus fibrosus(ind lidhor I dendur) dhe nukleusi likuid I pulper vendosur
ne qender te anulusit fibror.

Permbajne qeliza,substance vizkoze amorfe,acid hialuronik dhe fibrile kolagjene tip II.Disku amortizon
forcen vepruese ndermejt unazave,pengon erodimin e tyre gjate levizjes se bushtit te kurrizit.

Pelcitja e anulusit fibroz percellet me daljen e likuidit dislokimin e diskut qe percjellet me komprimimin e
nervave (dhembja).

KERCA ELASTIKE

Eshte forma me rezistente e kercit,ne te dominojne fijet elastike te degezuara dhe te gershetuara ne
forme rrjete.

Substanca bazale nuk eshte e bollshme.

Substanca elastine e sekretuar nga kondroblastet e rrite rezistencen ndaj proceseve degjenerative
prandaj kjo kerce nuk klasifikoher gjate jetes.

RRITJA E KERCIT

Kerci mund te rritet ne dy menyre:

Pas lindjes rritja intersticila ndodhe vetem ne epifiza te kockave gje qe mundeson rritjen e kockave te
gjata.

1a)Rritja intersticilae realizohet nga qelizat qe ndodhen ne lakunat e kercir.Keto qeliza shumohen me
mitoze,zmadhohen (behen hipertrifike)piqen e japin vazhdimisht qeliza te reja,si dhe sekretojne lende
themelore bazale.Shtimi I qelizave te rreja dhe lendes themelore shtruhet ne brendesi te kercit qe
zhvillohet.
Rritja intersticiale mund te krahasohet me shtimin e vellimit qe peson nurimi I bukes gjate
fermentimit.Zhvillimi ntersticial kryhet me ritme te shpejta kur lenda themelore eshte e paket ose kur
kerci eshte I vjetersuar.Kjo lloj rritje takohet vetem te kerci,ndersa te kocka jo.

RRITJA APOZICIONALE

Realizohet nga shtresa e brenshme e perikondrit.Qelizat e padiferencuara te perikondrit diferencohen

ne kondroblaste dhe se fundmi prej tyre lindin kondrocitet te cila shkall shkalle rrethohen nga lenda
themelore e sekretuar prej tyre.Ne kete menyre perikondri fprmon masa te reja kerci,qe depozitohen
nga periferia per ne qender te kercit.Kjo lloj rriyje verehet sit ek kerci ashtu edhe tek kocka.

INDI NERVOR

Indi nevor është një nga katër indet baze të organizmit.

Shpërndahet në tërë organizmin në formën e një rrjete komunikuese.

Indi nervor e merr origjinen nga ektoderma.

Ka të shprehur vetitë e ngacmueshmerisë dhe përcjellshmërinë.

Indi nervor është baza e formimit të sistemit nervor.

-Histologjikisht indi nervor përbëhet nga dy pjesë:

1.Neuronet -janë njësi morfologjike dhe funskionale te indit nervor.

2.Qelizat e neuroglise -sherbejne per mbeshtetjen e neuroneve.

-Neuroni -përbëhet nga:

1.Trupi (membrana, citoplazma, bërthama) 10%, me forma të ndryshme si : të rrumbullakët, formë

boshtore, dardhe, piramidale, shumëkëndësh.

-Madhësia e trupit të neuronit është I ndryshëm.

2.Zgjatimet (e shkurta dhe të gjata), që dalin nga trupi 90%.

Në SNQ trupat e neuroneve gjenden vetëm në lëndën gri, kurse lënda e bardhë përmban vetëm
zgjatime (neurite të neuroneve).

Në SNP trupat e neuroneve gjenden në ganglione dhe në zona ndijore (organet e shqisave).

-Pavarësishtë nga madhësia, forma dhe vendi ku ndodhen neuronet kanë disa veti të perbashkëta:

1.Kanë zgjatimet e gjata (aksoni ose neuriti)

2.Kanë zgjatimet e shkurta(dendrite) 3.Kanë neurofibrile (janë formacione fijore) -gjenden në

neuroplazmë si dhe në dendrite dhe neurite ,si dhe formacionet kokrizore që formojnë lëndën tigroide
(trupëzat e Nisslit) e që paraqet një përqendrim jo të zakonshëm të rjetës endoplazmatike kokrizore dhe
këto gjenden në trupin e neuronit dhe në dendrite ,kurse mungojn në neurit Lënda tigroide shërben për
sintezën e proteinave si dhe për të prodhuar enzime që marin pjesë në sintezën e lëndëve
neurotransmetuese, të nevojshme për kalimin e impulseve nga një neuron në tjetrin në nivel të
sinapsave.

4.Bërthama e neuroneve është shumë e varfër me lëndës kromatine.

5.Neuronet e pjekura nuk shumohen.

-Në citoplazmën (neuroplazma) e neuronit përpos neurofibrileve dhe lëndës Tigroide(është përqendrim
I rrjetës endoplazmatike kokrrizore) gjinden edhe mitokondret, kompleksi I Golxhit, ribozomet,
Lizozomet, mikrogypat, mikrofijet, inkluzionet me pigment melaninë ose lipofuscinë.

Ne baze të numrit të zgjatimeve neuronet ndahen në tri grupe:

1.Neuron me një zgjatim-(unipolar)-vetëm një zgjatim. Kur nga trupi në fillim del një zgjatim I cili pastaj
ndahet në dy degë (dendrit dhe neurit). Paraqet neuron pseudounipolar.

2. Neuron me dy zgjatime(bipolar)-gjendet në retinën e syrit si dhe në ganglionet spirale dhe vestibulare

të veshit të brendshëm.

3. Neuron me shumë zgjatime (multipolare) me shumë dendrite dhe një neurit -gjenden më shpesh në
koren e trurit të madh dhe të vogël ,në bririn e përparëm të palcës kurizore.

Klasifikimi I neuroneve

Në bazë të numrit të zgjatimeve:

•Multipolare

•Bipolare

•Pseudounipolare, dhe

•Unipolar

Në bazë të gjatësisë së aksonit:

-Golxhi tip I akson të gjatë

-Golxhi tip II akson të shkurtër

Në bazë të vendosjes:

•Neurone qendrore – në SNQ

•Neurone periferike – në Ganglione

Në bazë të funksionit:

•Neurone aferente senzitive

•Neurone eferente motore dhe

•Neurone ndërmjetëse – asociative

-Dendritet-(kanë shumë degë)-mundësojnë marrjen e ngacmimit nga aksonet (neuritet) e neuroneve në
pika të caktuara kontakti që quhen sinapse.

-Neuriti -është zgjatimi I vetëm I cili në krahasim me dentritet është më I gjatë, më I hollë dhe ka pak
degëzime.

Neuriti e nxjerr ngacmimin nga trupi I qelizës, dhe grumbullimi në tufa I aksoneve formon nervat.

-Në pjesën fundore aksoni formon degëzime e që kontaktojnë me neuronet tjera me anë të
sinapseve(shërben si vend I kalimit të ngacmimit nga një neuron në neuronin tjetër).

-Nëse pjesa fundore e aksonit bën lidhje me fije të muskulaturës së skeletit kemi të bëjmë me formën e
sinapsit që quhet pllaka neuromuskulore.

Fijet nervore mund të degëzohen dhe të përfundojnë edhe në indin lidhor. Në epitel fijet nervore e
depërtojnë membranën bazale dhe degëzohen ndërmjet qelizave epiteliale duke përfunduar në disa prej
tyre. Në epitelin e lëkurës (epiderme) mbaresat nervore senzitive të lira arrijnë deri në shtresat e
sipërme të epitelit (deri në stratum corneum).

-Sinapsat I ndajmë ne dy grupe:

1.Sinapsa kimike

2.Sinapsa elektrike(nuk janë karakteristike për specien humane).

-Sinapset kimike-përbëhen nga:

1.Pjesa fundore e aksonit ku vendosen shumë mitokondre dhe vakuola të mbushura me

neurotransmetues.

2.Membrana presinaptike, që është në fakt membrana që vesh pjesën më fundore të aksonit.

3. Memrana postsinaptike,e cila eshte membrana që I takon neuronit tjetër.

4.Hapsira sinaptike, që është hapsira midis dy membranave(kjo hapsirë mbushet me neurotransmetues

që dalin nga vakuolat,si acetilkolina,noradrenalina, dopamina).

-Neuroglia-funksioni:

1.Mbështetës

2.Ushqyes

3.Kufizues

4.Mbrojtës (nëpërmjet fagocitozës) -në kushte patologjike.

-Në SNQ gjinden 5-10 qeliza të neuroglisë për një neuron. Këto qeliza janë më të vogla se neuronet.
Qelizat e neuroglisë nuk kanë veti të përcjellin impulse nervore dhe as të formojnë lidhje sinaptike.

-Njihen 4 lloje qelizash të neuroglisë:

1.Qelizat ependimale(ependima)

2.Astrocitet (astroglia)
3.Oligodendrocitet (oligodendroglia)

4.Qelizat e mikroglisë(mikroglia)

-Qelizat ependimale -zakonisht kanë formë cilindrike dhe qëndrojnë shumë pranë njëra tjetrës. Këto
qeliza veshin nga brenda kanalin e palcës së kurrizit si dhe ventrikujt e trurit dhe lagen nga lëngu
cerebro-spinal që gjindet ne këto hapsira. Në majen e këtyre qelizave vendosen ciliet (gjatë jetës
embrionale), gjinden edhe te të rriturit por vetëm në disa pjesë të sipërfaqes së ventrikujve të trurit.

-Midis cilieve me mikroskop elektronik mund të shihen mikrovile që mendohet që kryejnë funksion
thithës për lëngun cerebro-spinal.

-Përpos qelizave cilindrike,ka edhe qeliza ependimale kubike. Këto veshin pleksuset koroidale të
ventrikujve dhe mendohet se marin pjesë në formimin (sekretimin) e lëngut cerebro-spinal (truno-
shpinor).

-Astrocitet -kanë formë ylli. Nga trupi I tyre dalin shumë zgjatime. Shumë nga zgjatimet astrociteve
përfundojnë në kapilaret e e gjakut, duke formuar membranën që quhet bariera hemato-cerebrale. Kjo
shtresë që përmban edhe zgjatime të qelizave të tjera të neuroglisë, ndan pia mater nga masa e SNQ,
duke formuar barierën tjetër që quhet bariera meningo cerbrale.

• Astrocitet: kanë funksion strukturor dhe nutritiv.

Janë qeliza të mëdha në formë të yllit, me zgjatime të degëzuara.

Formojnë kornizën strukturore e cila udhëheqë migrimin e neuroneve në embrion dhe ndihmon
formimin e strukturës.

-Oligodendrocitet-janë qeliza me pak degëzime -Gjinden si në lëndën gri ,ashtu edhe në lëndën e
bardhë.

-Oligodendrocitet janë përgjegjëse për formimin e lëndës mieline të fijeve nervore të lëndës së bardhë
dhe lëndës gri të SNQ, si dhe të fijeve nervore përbërëse të nervave e te këto quhen qelizat e Shvanit.
Një oligodendrocit mund të formoj mielinën e disa fijeve nervore.

-Në ganglionet spinale qelizat e oligodendroglisë qendrojnë rreth qelizave ganglionare dhe quhen qeliza
satelite.

Oligodendrocitet:

-Gjenden në substancën e bardhë dhe të përhime.

Funskioni I tyre është formimi I mbështjellësit mielin të fijeve nervore në SNQ.

Greqisht: glia = ngjitës; astron = yll; oligos = pak.

-Qelizat e mikroglisë -janë qeliza me trup të vogël. Gjinden vetëm në SNQ. Në kushte patologjike ato
zmadhohen dhe fitojnë veti lëvizëse dhe fagocitojnë trupa apo bakterie që mund të mbrijnë në SNQ.
Nga kjo pikëpamje janë të ngjajshme me histocitet e indit lidhor fijeshkrifët prandaj quhen edhe si
histocite të trurit. Në kushte normale qelizat e mikroglisë nuk lëvizin dhe nuk fagocitojnë.

-Fijet nervore
Janë aksonet e qelizave nervore. Nga bashkimi I tyre formohen nervat. Në sejcilin nerv të gjenden disa
fije të trasha (fije nervore me mielinë-pasi vishen nga një këllëf mieline, që nga ana kimike përbëhet nga
lëndë lipidike dhe proteina) dhe disa të holla qe nuk përmbajnë mielinë dhe quhen fije nervore pa
mielinë. Edhe fijet me mielinë kur futen në qelizë apo organin që e inervojnë e humbin mielinën.

-Fijet nervore me mielinë -te këto fije nën mikroskop I dallojmë këto elemente:

1.Cilindri aksial (boshtor-neuriti) -bashkimi I 10-20 neurofibrileve që janë vazhdim I atyre që gjinden në
citoplazmën e neuronit.

2.Aksolema(është mbështjellësi I neurofibrileve nervore)-quhet cipa e Shvanit

3.Mbështjellësi (këllëfi)mielin

(Mielina e një segmenti formohet nga një qelizë e Shvanit)

4.Bërthamat e qelizave të Shvanit

5.Noduset(nyjet) e Ranvierit

6.Incizurat e Shmidt-Lantermanit (incizurat e mielinës)

7.Membrana e Shvanit( e qelizës)-neurilemma.

Fija nervore në qendër e ka cilindrin aksial (10-20 neurofibrile), I cili nga jashtë rrethohet me aksoleme.

Aksolema rrethohet me membranen mieline (me natyrë lipidike), membranën e qelizës së Schwann-it-
neurilema (me natyrë proteinike).

Fijet e grupit A me diameter 1-22 um, shpërndajnë impulsin 5- 120 m në sek.

Fijet B 1-3 um, 3-5 m/sek.

Fijet C 0.3-1.3 um, 0.5-2m.s.

-Fija nervore pa mielinë

Sejcila fije nervore pa mielinë ndërtohet nga:

1.Cilindri aksial

2.Aksolema

3.Qelizat e Shvanit (jane te ralla) me bërthamën dhe membranen (cipa), që rrethojnë fijen nga jashtë.

-Janë fije më të holla, pasi nuk përmbajnë mielinë, nuk kanë nyje të Ranvierit dhe incizura të Shmid-
Lanterman. Impulsi përcillet nëpërmjet aksolemes, por me një shpejtësi më të vogël se fijet me mielinë.

-Më shumë fijet nervore pa mielinë gjinden në substancën e përhimtë të SNQ, në nervin olfaktor, në fijet
nervore simpatike postganglionare, si dhe disa nerva cerebrospinal.

-Ndërtimi I nervave periferik

-Elementi kryesor në ndërtimin e nervit janë fijet nervore (neuritet) që mund të jenë me mielinë ose pa
mielinë.
-Fijet nervore vishen nga jashte me endoneurium (ind lidhor). Fijet nervore vendosen në tufa të cilat
rrethohen nga jashtë nga perineurium (ind lidhor).

-Me bashkimin e tufave nervore formohet nervi I cili vishet nga jashtë me epineurium (ind lidhor).

-Nga epineuriumi në brendi futen enët e gjakut, enët limfatike, nervat që inervojnë vet nervin (nervi
nervorum dhe vaza vazorum).

-Nervat ndahen në:

1.Nervat senzorik(senzitiv)

2.Nervat motorik

3.Nervat e përzier.