Qeliza (nga latinishtja cella, që do të thotë "dhomë e vogël" ) është njësia themelore strukturore,

funksionale dhe biologjike e organizmave. Një qelizë është njësia më e vogël e jetës . Qelizat
shpesh quhen "blloqe ndërtimi të jetës". Studimi i qelizave quhet biologjia e qelizave, biologjia
qelizore ose citologjia.

Qelizat përbëhen nga citoplazma mbyllur brenda një membrane, e po cila përmban shumë
biomolekula të tilla si proteina dhe acide nukleike . [1] Numri i qelizave në bimë dhe kafshë ndryshon
nga specia në specie, mendohet se njerëzit përmbajnë diku rreth 40 trilion (4 × 10 13 )
qeliza. [a] [2] Shumica e qelizave bimore dhe shtazore janë të dukshme vetëm nën një mikroskop, me
dimensione midis 1 dhe 100 mikrometra . [3]

Qelizat u zbuluan nga Robert Hook në 1665, i cili i quajti ato për ngjashmërinë e tyre me qelizat e
banuara nga murgjit e krishterë në një manastir . [4] [5] Teoria e qelizave, e zhvilluar për herë të parë
në 1839 nga Matthias Jakob Schleiden dhe Theodor Schwann, thotë se të gjithë organizmat janë të
përbërë nga një ose më shumë qeliza, që qelizat janë njësia themelore e strukturës dhe funksionit
në të gjithë organizmat e gjallë dhe se të gjitha qelizat vijnë nga para qelizat ekzistuese. [6] Qelizat u
shfaqën në Tokë të paktën 3.5 miliardë vjet më parë. [7] [8] [9]qesht qeliza boqa dhe kaki

Llojet e qelizave[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Qelizat janë të dy llojeve: eukariotike, të cilat përmbajnë një bërthamë, dhe prokariotike, të cilat jo.
Prokariotët janë organizma njëqelizorë, ndërsa eukariotët mund të jenë njëqelizorë ose
shumëqelizorë .

Qelizat prokariotike[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Struktura e një qelize tipike prokariotike

Kanë stukturë të thjeshtë. Janë të mbështjella me membranë të trashë qelizore, kanë murë të fortë
qelizor. Nuk kanë bërthamë të vërtetë, të rrethuar me membranë por kanë masën e bërthamës,
kanë vakuola dhe përmbajnë enëzime respiratore dhe ribozome.

Në prokariot bëjnë pjesë eubakteriet dhe algat blu të gjelbërta.

Prokariotët përfshijnë bakteret dhe arkeat, dy nga tre domenet e jetës . Qelizat prokariote ishin
forma e parë e jetës në Tokë, e karakterizuar duke pasur procese jetësore jetësore përfshirë
sinjalizimin e qelizave . Ato janë më të thjeshta dhe më të vogla se qelizat eukariote, dhe kanë
mungesë organelesh të lidhura me membranë siç është bërthama . ADN e një qelize prokariote
përbëhet nga një kromozom rrethor i vetëm që është në kontakt të drejtpërdrejtë me citoplazmën .
Regjioni bërthamor në citoplazmë quhet nukleoid . Shumica e prokariotëve janë më të vegjlit nga të
gjithë organizmat që variojnë nga 0,5 deri në 2.0 μm në diametër. [10]

Një qelizë prokariotike ka tre zona ndërtuese:

 Rrotull qelizës gjendet cipa - përgjithësisht e përbërë nga një membranë plazmatike e mbuluar
nga një mur qelizor i cili, për disa baktere, mund të mbulohet më tej nga një shtresë e tretë e
 quajtur kapsula . Megjithëse shumica e prokariotëve kanë një membranë qelizore dhe një mur
qelizor, ekzistojnë përjashtime të tilla si Mycoplasma (bakteret) dhe Thermoplasma (arkea) të
cilat posedojnë vetëm shtresën e membranës qelizore.Cipa i jep ngurtësi qelizës dhe ndan
brendësinë e qelizës nga ambienti i saj, duke shërbyer si një filtër mbrojtës. Muri qelizor
përbëhet nga peptidoglikani në baktere, dhe vepron si një pengesë shtesë kundër forcave të
jashtme. Gjithashtu parandalon që qeliza të zgjerohet dhe shpërthejë (citoliza) nga presioni
osmotik për shkak të një ambienti hipotonik . Disa qeliza eukariote (qelizat bimore dhe
qelizat kërpudhore ) gjithashtu kanë një mur qelizor.
 Brenda qelizës është zona citoplazmike që përmban gjenomin (ADN), ribozomet. [11] Materiali
gjenetik gjendet lirshëm në citoplazmë. Prokariotët mund të mbajnë elemente të ADN-së
ekstrakromozomale të quajtura plazmide, të cilat zakonisht janë rrethore. Plazmidet bakteriale
lineare janë identifikuar në disa lloje të baktereve spirochete, duke p