EKOLOGJIA DHE NDARJA E SAJ

 Gjatë shekujve të kaluar njerëzit kanë besuar

se mjedisi jetësor u ofron të mira materiale të
pakufishme.

 Problemet qe sot i ka mjedisi natyror po

sinjalizon se ai nuk është objekt pasiv ne të
cilin mund të veprojmë sipas dëshirës pa
ndonjë plan ose ne mënyë të pakontrolluar.
 Ne në faktë e ndajmë mjedisin jetësor me
organizmat e tjerë, duke krijuar një rrjet të
ndërlikuar të ndërveprimeve nga e cila
varemi ne të gjithë.

 Në vitin 1866 biologu Ernest Häckel, emërtoi

shkencën e cila merret me st. e
përshtatshmërive të organizmave në
mjedisin jetësor si Ekologji.
 Ekologjia në mënyrë konkrete studion
mardhëniet mes qenieve të gjalla me
mjedisin jetësor të tyre.
 Egzisitojnë shumë shkenca biologjike
analititike që merren me studimin nga nivelet
e para të organizmit përkatësisht
mikrosistemet biologjike si: Biologjia
molekulare, Citologjia, Histologjia, Anatomia,

 Me studimin e niveleve më të larta

organizative ose makrosistemet biologjike-
Popullatat, biocenozat, ekosistemet,
përkatësisht si shkencë multidisiplinare-
Ekologjia.
 NDARJA E EKOLOGJISË
 AUTOEKOLOGJIA  SINEKOLOGJIA
Studion individët, Studion marrëdhënien
marëdhëniet e ndërsjella brenda grupeve të
të tyre me njëri-tjetri organizmave , ndërmjet
por edhe me mjedisin e grupeve të
tyre jetësor. Psh. organizmave si dhe
Marëdhënien e një bime marrëdhenien e këtyre
me bimët tjera si dhe grupeve me mjedisin
jetësor.P.sh ekologjia e
mardhënien e bimës me
popullatave, biocenozave
mjedisin.p.sh Arra.
etj.
Nese kemi përbazë kategoritë
biosistematike dallojmë:

 Fitocenologjia (studimi i organizmave

bimore dhe marrëdhënieve të tyre reciproke).

 Zoocenologjia (studimi i bashkësive

shtazore),
 Biocenologjia (kur studion edhe
komponentët bimore edhe ato shtazore).
 Antropologjia studion njeriun.
KUPTIMET THEMELORE EKOLOGJIKE
 Faktorë ekologjik- që nga lindja deri në vdekje
organizmat i nënshtrohen veprimeve të
ndryshme të cilat rrjedhin nga natyra e gjallë
dhe jo e gjallë. Këta janë faktor abiotik(fiziko-
kimik) dhe biotik(biologjik).

 Valencë ekologjike-Diapazoni i ndryshimit të

një faktori ekologjik brenda të cilit është e
mundur homeostaza, ose jetesa e llojit të
caktuar të organizmit.
 Individi( organizmi)-është sistem biologjik ie
ndndërtuar nga një os emë shumë qeliza i cili
realizon marrëdhëniet e ndërsjella me
mjedisin e vet.
 Popullata-përbëhet nga disa përkatësisht
numër i madh organizmash të njëjtë, të cilët
riprodhohen lirshëm mes vete dhe
shfrytëzojnë të njëjtën hapsirë të banimit.
 Biocenoza- bashkësia jetësore e një nr. të
vogël apo të madh të populacioneve të
llojeve të ndryshme të organizmave që
ndajnë të njejtin biotop .
 Ekosistemi-sistem i madh dhe i ndërlikuar i
ndërveprmit të biocenozës dhe bioptopit,
këto dy tersi janë të lidhura në mes veti
përmes qarkullimit të vazhdueshëm të
lëndeve dhe energjisë.

 Biosfera- e tërë bota e gjallë.

 Biotopi- mjedisi jetësor përshkuar nga

faktorët abiotik, që ofron kushet e
përshtatshëm për jetesën e organizmave.
 Nishë ekologjike- llojet e ndryshme të
organizmave kanë pozitë të caktuar specifike,
rol dhe aktivitet të caktuar në mjedis p.sh
mënyra e të ushqyerit- në shkëmbimin e
vazhdueshëm të lëndës dhe energjisë brenda
në ekosistem.
 Nisha ekologjike është profesioni, kurse
biotopi është adresa e një lloji në ekosistem.
FAKTORËT EKOLOGJIK DHE NDARJA
E TYRE
 Veprimi i faktorëve ekologjikë në organizma munë të
jetë pozitiv dhe negativ, i drejtëpërdrejtë ose i tërthortë.
 Nëse intensiteti i veprimit të një faktori ekologjik është
më i përshtatshëm për një organizëm, atëherë veprimi i
tij është optimal.
 Ndryshimi i intensitetit të veprimit të këtij faktori drejt
minimumit apo maksimumit tregon se ky faktor
ekologjik iafrohet pesimumit-ose u afrohet kufijve të
veprimit jo të përshtatshëm të këtij faktori ekologjik
brenda të cilit është e mundur jeta e llojit të caktuar
quhet valencë ekologjike.
 Eurivalent-janë organizma të cilat munden me i
ba ballë lekundjeve të mëdha të faktorëve
ekologjik.
 Stenovalent- organizma të cilët nuk mund të i
bëjnë ballë lekundjeve të mëdha të faktorëve
ekologjik.

 Faktor kufizues-është ai faktor ekologjik i cili

gjatë veprimit të tij në organizëm sipas
intensitetit më së shumti I largohet nga vlera e
optimumit bëhet faktor kufizues, nëse ky faktor i
tejkalon kufijtë e valencës ekologjike vë në ?
ekzistencën e organizmit.
TEMPERATURA

 Organizmat tropik dhe subtropik rriten

vetëm në temperatura të vazhdueshme të
larta dhe quhen lloje Termofile.
 Organizma qe I janë përshtatur jetës në zona
me temperatura të ulëta-lloje Frigofile.
 Euriterm- përballojnë lekundjet e mëdha të
temp.
 Stenoterm-nuk i përballojnë lëkundjet e
mëdha të temp.
 Homeoterm- org. me temperaturë konstante.

 Poikiloterm- temp. e tyre trupore varet nga

mjedisi jetësor.
UJI DHE LAGËSHTIA
 Uji në organizmat bimor duhet të qarkulloj
vazhdimisht nga rrenja deri tek gjethja.
 Ky proces quhet regjim ujor që përbëhet nga
3 procese:
1. Pranimi i ujit nga toka
2. Përçurja e ujit nëpër qeliza dhe inde të
rrënjes, kërcellit dhe gjethës,
3. Lirimi i ujit përmes gjethit me procesin e
transpirimit.
 Hidrofite: bimë të përshtatura për jetesë në
mjedis ujor.
 Higrofite: bimë të përshtatura për jetesë në
mjedis të lagët.
 Mezofite: bimë që vegjetojnë në tokë me
lagështi mesatare, si në zonat tropikale ashtu
edhe ato të ftohta.
 Kserofite: bimë të përshtatura për jetesë në
kushte të pavolitshme ekstreme në lagështi
minimale. Për këto arsye llojet të këtilla kanë në
veçanti të zhvilluar sistem rrënjësor me të cilën
furnizohen me ujë prej shtresave të thella të
tokës.
 DRITA
 HELIOFITE SKIOFITE
Procesi i fotosntezës,  janë bimë të hijës.

U nevojitet dritë e plotë.  Kanë gjethe të holla, të

Kanë gjethe të trasha ndjeshme kryesisht pa
dhe të forta me kutikulë kutikulë.
dhe me shumë inde
Mekanike.
 Drita ndikon edhe tek shtazët p.sh shtazët që
jetojnë në ujëra të thella kanë reduktuar
shqisen e shikimit por zhvillojnë shqisa të
tjera,
 Shtazët që jetojnë nën tokë kanë të zhvilluar
shqisat e ndijimit si të dëgjimit nuhatjes
prekjes etj.
 Pjekja e qelizave seksuale dhe riprodhimi
është I kushtëzuar nga drita.
EKOLOGJIA DHE EKOSISTEMET

 Nga vjen energjiae cila u nevojitet shtazëve

dhe bimëve të caktuara për kryerjen e
proceseve jetësore?

 Si e sigurojnë organizmat në një ekosistem

sasinë përkatëse të mineraleve dhe të
substancave të tjera inorganike të cilat u
nevojiten?
 Dielli është burimi parësor i energjisë në
ekosistem.
 Organizmat e quajtur si prodhues e marrin E nga
mjedisi dhe e akumulojnë atë në molekulat
komplekse organike. Gati të gjithë prodhuesit
janë organizma fotosintetikë=

 Algat
 Bimët
 Bakteret fotosintetike.
 Te gjithë organizmat tjerë janë konsumues
ose shpenzues. Keta organizma e sigurojnë E
duke u ushqyer me organizma të tjerë.
 Kemi edhe shpërbërësit të cilët zbërthejnë
mbetjet bimore dhe shtazore këtu bëjnë
pjesë bakteret dhe kërpudhat ne këtë mënyrë
sigurojnë E për jetesën e tyre duke u ushqyer
me fecesin, urinën, gjethet e rëna organizma
të ngordhur etj,
 Për të përcjellur rrjedhen e E në ekosistem
ekologët e vendosin secilin organizëm në një
nivel të caktuar trofik.
 Bimët në nivelin e prodhuesve në nivelin e
parë trofik.
 Shtazët të cilat ushqehen me bimë janë në
nivelin e dytë trofk.
 Shtazët të cilat ushqehen me bimëngrënës
ndodhen në nivelin e tretë trofik.
NIVELET TROFIKE
 Autotrofë
 Heterotrofë
 Herbivor=zebra, kali, gjedhet
 Carnivor=ujku, bukla, pelikani, balena
vrastare,
 Omnivor-ariu i zi, derri njeriu etj.
 Bima absorbon E e diellit dhe e shfrytëzon
atë për krijimin e hidrateve të karbonit psh
celuloza që është sheqeri kryesor në murin
qelizor.

 Një pjesë e E inkorporohet në trupin e bimës

pjesa tjetër në ATP, sasia e mbetur e Elirohet
në formë të nxehtësisë.
 Në vitin 1950 Howard Odum përcaktoj sasinë e E që
ishte prezente në çdo nivel trofik të një ekosstemi
lumor në SHBA.

 Ai kështu e ndërtoi piramidën ekologjike dhe arriti të

vërtetoj atë se kur një bimëngrënës ushqehet me një
bimë vetëm 10% e E së pranishme përfundon në
molekulat e bimëngrënësve,zakonisht 90 % e E e
humbur ku një pjesë të saj e shfrytë zojnë pë r
proceset jetësore: ushqyerit, frymëmarrja , lokomocioni
etj.
 E zvogëlohet në secilin nivel trofik.
 Organizmat që ndodhen në nivel më të
lartë trofik kanë numër më të vogël të
individëve, se ata në nivelet më të ulë ta
trofike p.sh në savanet afrikane, për cdo luan
ka rreth 1.000 zebra, antilopë etj.
  D.sh pyetjet ne faqe: 68
 Shpjego rrjetin ushqimor!