Gramatika e Gjuhes Shqipe

Vreshtari me Ampelografi
Permbajtja
KAPITULLI I PARE
BIOLOGJIA E HARDHISË SË RRUSHIT ………………………………………………………….. 4
1. Karakteristikat themelore të familjes së ampeloideve ………………………………………. 4

2. Organet vegjetative të hardhisë së rrushit ……………………………………………………. 5
3. Organet gjenerative të hardhisë së rrushit …………………………………………………….11
KAPITULLI I DYTE
EKOLOGJIA E HARDHISE
1. Ndikimi i faktorëve klimatikë ………………………………………………………………...18
2. Ndikimi i faktorëve tokësorë …………………………………………………………………21
3. Ndikimi i faktorëve biotikë ………………………………………………………………….. 22
KAPITULLI I TRETE
SHUMIMI I HARDHISE
1. Qëllimi dhe rëndësia e shumimit të hardhisë …………………………………………………25
2. Shumimi gjenerativ i hardhisë …………………………………………………….…………26
3. Shumimi vegjetativ i hardhisë ……………………………………………………..…………29
5. Themelimi i fidanishtes dhe objektet e saj ……………………………………………………47
6. Prodhimi i fidanëve të shartuar, shtratifikimi i shartesave ……………………….…………..53
7. Shkulja, klasifikimi, trapimi, paketimi dhe transporti i fidanëve ………………….…………66
KAPITULLI I KATERT
NGRITJA E VRESHTAVE TE RINJ
1. Zgjedhja e vendit dhe përgatitja e tokës për ngritjen e vreshtit ………………………..……..69
2. Mënyrat e mbjelljes se hardhisë se rrushit …………………………………………..………..73
3. Zgjedhja e nënshartesave dhe e kultivarëve për mbjellje në vresht …………………………..76
4. Kultivimi i vreshtit të ri ……………………………………………………………………….77
5. Zgjedhja dhe vënia e shtyllave ne rresht-sistemi mbështetës i hardhisë ………………...........79
KAPITULLI I PESTE
KRASITJA DHE MENYRA E KRASITJES
1. Koncepti dhe rëndësia dhe llojet e krasitjes …………………………………………………91
3. Krasitja e shkurtër- trungu i ulet …………………………………………………………..94
4. Krasitja e përzier …………………………………………….……………………………...95
5. Krasitja plotësuese- krasitja e gjelbër ……………………………………………………..108
3
KAPITULLI I GJASHTE
PLEHERIMI I VRESHTAVE
1. Ndikimi i plehrave organikë dhe elementëve kryesorë ushqyes në zhvillimin e hardhisë …112
2. Plehërimi i vreshtave të prodhimit …………………………………………………………118
3. Plehërimi i vreshtave të rinj ………………………………………………………………..118
4. Mënyra, koha, sasia e plehërimit, ………………………………………………………….118
5. Plehërimi plotësues jashtë rrënjës dhe plehërimi i gjelbër ………………………………..118
6. Shëndetësimi dhe rindërtimi i vreshtave …………………………………………………..119
KAPITULLI I SHTATE
PUNIMI I TOKES DHE UJITJA
1. Punimi i tokës në vreshta ………………………………………………………………….121
2. Mënyrat e mbajtje së tokës në vreshta ……………………………………………………123
3. Koha mënyra dhe normat e ujitjes së vreshtave …………………………..………………128
KAPITULLI I TETE
AMPELOGRAFIA DHE PERMIRESIMI GJENTIK I HARDHISE
1. Klasifikimi dhe vlerësimi i shkurtet ampelografik i kultivarëve të rrushit ………………..130
2. Kultivarët dhe karakteristikat e kultivarëve të rrushit për tryezë …………………………131
KAPITULLI I NENTE
VJELJA, RUAJTJA DHE PERPUNIMI I RRUSHIT
1. Caktimi i pjekurisë së rrushit …………………………………………………….……….137
2. Vjelja e rrushit të verës …………………………………………………………………...138
4
KAPITULLI I PARE
BIOLOGJIA E HARDHISË SË RRUSHIT
1. Karakteristikat themelore të familjes së ampeloideve
2. Organet vegjetative të hardhisë së rrushit
3. Organet gjenerative të hardhisë së rrushit
KAPITULLI I PARE
BIOLOGJIA E HARDHISË SË RRUSHIT Shumica e kultivarëve tanë të lashtë rrjedhin

1. Karakteristikat themelore të familjes së drejtpërdrejt nga hardhia e egër, larushku
Ampeloidëve (Kallmeti, Debinat, Serinat, Vloshi, Pulëzi
Hardhia ben pjese ne familjen Vitaceae ne te etj.)
cilen perfshihen 12 gjini me rreth 1000
specie.Per qellime ekonomike rendesi me te a.Ne grupin e hardhive aziatike
madhe kane gjinia vitis me rreth 70 specie. perfshihen mbi 40 specie te cilat rriten ne
Gjinia vitis permbledh tre grupe kryesore e rajonet e Azise lindore duke perfshire
konkretisht: Kinen ,Korene, Japonine, Indokinen dhe
a.Grupi i hardhive aziatike. me e rendesishmja e perfshire ne kete
b.Grupi i hardhive amerikane. grup eshte vitis Amurensis (hardhia e
c.Grupi I hardhive europiane. Amurit).
a.Ne grupin e hardhive europiane ben pjese b.Ne grupin e hardhive amerikane
specia vitis vinifera L. ose hardhia europiane perfshihen rreth 28 specie te cilat
e eger dhe e bute.Ne vendin tone hardhia e karakterizohen nga nje qendrueshmeri te
eger e ketij grupi perfaqesohet nga larte ndaj semundjeve kerpudhore
“larushka e cila gjendet e perhapur gjeresisht (kryesisht hirut dhe vrugut) si dhe ndaj
ne vendin tone ne te gjithe zonat ku fillokseres.Speciet e ketij grupi sot perdoren
kultivohet hardhia e bute. gjeresisht per kryqezime me hardhite e
Nga hardhite e egra kane prejardhjen grupit europian.Rendesi te vecante ne kete
shume kultivare te hardhise se bute qe grup marin specie amerikane te cilat
kultivohen sot ne ne shume vendet te perddoren per nenshartesa kunder
botes.Sot mendohet se ka mbi 1000 fillokseres.Hardhite europiane te shartuara
kultivare qe I perkasin vitis vinifera. mbi keto hardhi behen te qendrueshme ndaj
Hardhia e butë e emërtuar Vitis vinifera ssp. fillokseres, realizojne prodhime te larta dhe
sativa, e ka prejardhjen nga pellgu i vendeve cilesore.
mesdhetare, ku përfshihet edhe vendi ynë.
5
c. Ne grupin e hardhive europiane ben 3. Në vatrën e lindjes bëjnë pjesë

pjese specia vitis vinifera L. ose hardhia kultivarët e Azisë Qendrore dhe
europiane e eger dhe e bute.Ne vendin Perëndimore (Iranit, Turkemenisë,
tone hardhia e eger e ketij grupi Azerbajxhanit dhe vendeve përreth) qe
perfaqesohet nga “larushka e cila gjendet e karakterizohen nga kultivaret me veshulë
perhapur gjeresisht ne vendin tone ne te me kokrra të mëdha, me pak ose pa farë,
gjithe zonat ku kultivohet hardhia e bute. me ngjyra të ndryshme.
Nga hardhite e egra kane prejardhjen Në bazë të veçorive agrobiologjike dhe
shume kultivare te hardhise se bute qe teknologjike ose të qëllimit të shfrytëzimit,
kultivohen sot ne ne shume vendet te kultivarët i ndajmë: për ngrënie, për
botes.Sot mendohet se ka mbi 1000 prodhim vere, për prodhim të thatë e për
kultivare qe I perkasin vitis vinifera. nënshartesa antifilokserike.
Hardhia e butë e emërtuar Vitis vinifera ssp. Shumë kultivarë mundet te kene perdorim te
sativa, e ka prejardhjen nga pellgu i vendeve dyfishte mbeshtetur ne karakteristikat qe
mesdhetare, ku përfshihet edhe vendi ynë. manifestojne si për konsum në gjendje të
Shumica e kultivarëve tanë të lashtë rrjedhin freskët, ashtu dhe për prodhim vere etj.
drejtpërdrejt nga hardhia e egër, larushke
(Kallmeti, Debinat, Serinat, Vloshi, Pulëzi 2. Organet vegjetative te hardhisë.
etj.) Organet vegjetative ndahen në:
Hardhite europiane te V.Vinifera ssp.sativa a) Organe vegjetative (rrënja, trupi dhe
ndahen ne tre grupe ose vatra ekologjiko – kurora me degëzimet e saj).
gjeografike e konkretisht: b) Organe të riprodhimit (lulesat, lulja,
1..Proles occidentalis ose vatra veshuli, kokrrat dhe farat).
perendimore.
2.Proles Pontica ose vatra e detit te zi. Rrënja
3.Proles orientalis ose vatra e lindjes. Njohja e mirë e sistemit rrënjor të hardhisë
lidhet ngushtë me zbatimin e drejtë e me
1. Në vatrën perëndimore bëjnë pjesë baza shkencore të disa masave të
kultivarët e krijuar dhe të kultivuar në rëndësishme agroteknike, si: thellësia e
vendet e Evropës Perëndimore (Francë, hedhjes së plehrave organo-minerale,
Gjermani, Austri, Zvicër, Spanjë dhe thellësia e punimit të tokës, sasia dhe
pjesërisht në Itali). Karakterizohen nga mënyra e ujitjes etj.
kultivare me veshulë të vegjël, me kokrra të
vogla ne mesatare, me fara, me përmbajtje të
lartë sheqeri, me qëndrueshmeri ndaj të
ftohtit dhe me piekje te hereshme. Kultivaret
e kesaj vatre vleresohen per prodhimin e
verërave cilesore.
2. Në vatrën e pellgut të Detit të Zi ku

perfshihen edhe të vendeve ballkanike
(Shqipëri, Greqi, Bullgari, Rumani)
karakterizohen nga veshulë e kokrra
mesatarë, me fara, me qëndrueshmëri të
mire ndaj të ftohtit. Këtu bëjnë pjesë
Figura 1. Sistemi rr[njor embrional I hardhise
kryesisht kultivarët për prodhimin e verës
6
Morfologjia e rrënjës Rrenjet mitake kane origjinen e tyre nga

Sipas prejardhjes, rrënjët e hardhisë mund të shtimi i hardhise me copa. Praktikisht
jenë: embrionale, mitake dhe ajrore. Pas fidanat e hardhive te shtuara me copa ose me
daljes së rrënjës kryesore, si rrënjët shartim formojne system rrenjor me rrenje
embrionale ashtu edhe mitaket pësojnë mitake te cilat klasifikohen ne tre grupe
degëzime të njëpasnjëshme të shkallës së
dytë, të tretë, të katërt e kështu me radhë. a. Rrënjë siperfaqësore ose të cekta
Keto rrenje shtrihen ne nje thellesi 15- 20
cm duke dale nga pjesa e siperme e
cungut.Jane te holla,te shkurtra, te cilat
shpesh atrofizojne zhvillimin e sistemit
rrenjor kryesor te hardhise.Rekomandohet
qe te eleminohen qe ne vitet e para te daljes
se tyre.
Zhvillohen zakonisht nga mesi i copes ne

nje thellesi 25-30 cm, jane me te trasha, me
te gjata dhe pushtojne nje siperfaqer me te
madhe te tokes.Shpesh mundet te jene edhe
rrenjet kryesore te hardhise.Rekomandohet
te hiqen per te stimuluar zhvillimin e
Figura 2. Ndërtimi rrënjës së hardhisë
sistemit rrenjor kryesor te hardhise.
Rrenja embrionale zhvillohet pergjithesisht
tek hardhite qe kane prejardhje nga fara.Pas
mbirjes se fares dhe kur bima e re nuk
trapiantohet sistemi rrenjor mer formen e
rrenjes embrionale.Me pas ajo vishte me
rrenje anesore te degezimeve te ndryshme
deri ne shkallen katert duke formuar keshtu
sistemin rrenjor te saj.
Figura 5. Sistemi rrënjor kryesor i hardhisë
c. Rrenje kryesore ose te poshtme

Dalin ne pjesen fundore te copes ose te
trungut nentoksor te hardhise.Eshte sistemi
rrenjor baze i hardhise te cilet do te
sherbejne per thithjen nga toka te te gjithe
elementeve ushqyes qe ka nevoje bima edhe
Figura 3. Rrënja embrionale e hardhise ne kushtet me te veshtira.Karakterizohen
nga nje zhvillim i bujshem, gjithenje kur
7
rrenjet e siperme dhe te mesit eleminohen qe “këndi gjeotropik”, i cili shpreh shkallën e
ne vitet e para. shmangies së drejtimit të rrënjëve nga boshti
Drejtimi i rrënjëve: Rritja e rrënjëve vertikal. Ky kënd ndryshon sipas llojit dhe
kushtëzohet nga shkalla e ngjeshjes, kultivarit të nënshartesës.
pjelloria dhe lagështira e tokës, nga thellësia Ndër funksionet kryesore të rrënjës sot
e punimit si dhe cilësitë biologjike të njihen: thithja e lëndëve minerale, transporti
nënshartesës. i lëndëve ushqyese, grumbullimi i lëndëve
ushqyese rezervë, frymëmarrja, rritja, lidhja
e bimës me tokën,
Organet vegjetative
Trupi i hardhisë është organi mbitokësor i
cili mban krahët, lastarët, gjethet dhe
veshulët. Ai është i brishtë dhe i
paqëndrueshëm.
Nën rëndesën e masës vegjetative dhe të

prodhimit pëson përdredhje dhe lakime.
Duke pasur këto veçori, trupi i hardhisë
quhet “cung”. Duke qenë i paqëndrueshëm,
Figura 6. Depertimi në thellësi dhe gjërësi në shumicën e sistemeve të kultivimit,
cungu ka nevojë për mbështete.
Funksionet kryesore te cungut jane mbajtja e
degeve, llastareve, gjetheve, prodhimit,
percielljen e elementeve ushqyes nga rrenja
ne drejtim te gjetheve dhe anasjelltas te
lenede se perpunuar ne drejtim te sistemit
rrenjor. Pavarësisht nga lartësia dhe
trashësia, cungu, degëzohet në krahë ose
kordonë, mbi të cilët vendosen lastarët ë që
mbajnë me vete sythat dimërorë. Në
pranverë, nga këto sytha çelin lastarët e rinj.
Figura 7. Devijimi i sistemit rrënjor pranë

lagështisë
Në zona të thata e të varfra përmasat e

rrënjëve janë më të mëdha sesa në toka të
freskëta e pjellore. Në përgjithësi rrënjët e
hardhisë, në varësi të kushteve kanë prirje të
madhe të drejtohen pranë vatrave me
lagështirë, pranë shtresave me ngrohtësi më
të përshtatshme, me ajrim më të mirë dhe të
pasura m kripëra minerale.
Gjatë shtrirjes së rrënjës në tokë dallohet Figura 8. Hardhi me cung nentokesor
8
Figura 11. Nyja e hardhisë (a) me

diafragmen (b)
Ndërnyjat. Në kushte normale mbi ndërnyja

nuk ka organe të tjera. Në varësi të kultivarit
Figura 9. Hardhi me cung të shkurtër (a) ndërnyja ka gjatësi nga disa centimetra deri
në 12-15cm, rrallë 20-22cm.
Figura 10. Pjesët përbërës të një cungu

hardhie Figura 12. Ndërnyja e bimës së hardhisë
(b)
Sharmenda quhen degëzimet e reja
dyvjeçare të drunjëzuara, që vendosen mbi Sythat
krahët ose kordonët shumëvjeçarë dhe
mbajnë me vete sythat dimërorë. Rëndësia dhe prejardhja e sythave
Sharmendat e zakonshme e kanë prejardhjen Sythi i hardhisë është një lastar i ri një
nga sythat dimërore të vendosur mbi gjendje fillestare i mbështjellë nga organe
degëzimet e reja dyvjeçare. mbrojtëse, që shërben për rritjen dhe
zhvillimin e hardhisë në cikle të rregulla,
Nyjat kanë formë të fryrë, pak a shumë të nga njëri vit në tjetrin.
dukshme. Në to vendosen organe të
rëndësishme të hardhisë si: gjethet, sythat,
sqetullorët, përdredhëset dhe lulesat
(veshulët e ardhshëm).
9
Si i tillë sythi është organi më i rëndësishëm

dhe më i domosdoshëm për të siguruar
shtimin vegjetativ (me copa, me përpaja, me
shartim) dhe prodhimin e përvitshëm të
hardhisë.
Figura 13. Ndërtimi i një sythi dimëror tek

hardhia
Figura 15. Sythi dimëror i çelur
Në pranverë, pas çeljes së sythit, dalin

lastarët e rinj, që mbajnë me vete gjethet,
lulesat, përdredhëset, sqetulloret dhe sythat e
rinj.
Figura 16. Lastari i dalë nga sythi dimëror
Njohja e ndërtimit, e prejardhjes dhe e

funksionimit të sythit është element bazë për
njohjen dhe zbatimin në praktikë të shumë
hallkave të teknologjisë si: krasitja,
operacionet e gjelbëra, sistemet e lidhjes, të
plehërimit, të ujitjes e deri në metodat dhe
qëllimet e shtimit e përmirësimit gjenetik të
hardhisë.
Figura 14. Pamje e sythit dimëror
10
Figura 19. Pamje e gjthes së hardhisë

Figura 17. Llastar sqetullor nga sythi veror
i hardhise Hardhia ka gjethe të thjeshta, me sipërfaqe
pak a shumë të madhe, Gjethja e hardhisë
Sythi dimëror vendoset në sqetullën e sythit mund të jetë e plotë , ose në trajtë
sqetullor, formon të gjitha organet e veta pëllëmbore me 3 ose 5 lobe. Shumica e
gjatë verës e vjeshtës dhe zhvillohet si lastar kultivarëve zakonisht ka 5 lobe. Numri i
vetëm në pranverën e vitit të ardhshëm, pasi lobeve dhe thellësia e ndarjes së tyre janë
kalon periudhën e qetësisë dimërore. shenja dalluese karakteristike për çdo
kultivar.
Përdredhëset dalin në nyjat në anën e

kundërt të vendosjes së gjetheve. Në
kultivarët e hardhisë evropiane 3-5 nyjat e
poshtme nuk kanë përdredhëse.
18. Llastar nga sythi dimëror i hardhisë
Gjethja
Gjethja është organi kryesor i hardhisë, ku
zhvillohen veprimtari të rëndësishme
jetësore gjatë periudhës së vegjetacionit, si: Figura 20. Përdredhëset tek hardhia
fotosinteza, transpirimi dhe frymëmarrja.
Ato dalin mbi këto nyja sipas këtij rregulli:
në çdo dy përdredhëse një nyje është bosh.
Kjo ka rëndësi për tëharrjet e lastarëve të
11
panevojshëm. Në hardhitë amerikane

përdredhëset dalin mbi çdo nyje.
3. Organet gjenerative të hardhisë

(Organet e riprodhimit)
Lulesa. Lulet e hardhisë bashkohen në një
lulesë që quhet vile ose veshul, e cila del nga
nyja, në anën e kundërt të gjethes.
Figura 22. Çfaqia e lulërisë tek hardhia
Pas lulesave, mbi lastarë, në vend të tyre

dalin përdredhëset. Si rregull, me daljen e
përdredhëses së parë lastari nuk krijon më
lulesë. Kjo karakteristikë duhet pasur
parasysh gjatë tëharrjeve të para të hershme,
për të dalluar lastarët me prodhim nga ato pa
prodhim dhe për të përllogaritur shkallën e
pjellorisë së vreshtit.
Figura 21. Pamja tregon Lulërinë e

hardhisë
Pas çeljes së sythave, kur lastari i ri zhvillon

3-10 gjethe, ose kur arrin gjatësinë 6-8 cm,
mund të dallojmë lehtësisht lulesat ose
veshulët e rrushit në trajtë topthash.
Lulesa e parë shfaqet në 3-5 nyjat e para të
lastarit.
Figura 23. Lulja e hardhis në çelje
Gjatë çeljes së lules petalet hapen nga pjesa

e poshtme dhe bien në trajtë ylli, si kapuç, i
bashkuar në pjesën e sipërme. Te hardhia
12
dallohen tre tipe kryesorë lulesh: dy seksore pllenohen, rritet në përmasa të vogla ose
ose normale, funksionale femërore dhe mbetet pa fara. Kokrra të tilla quhen melca,
funksionale mashkullore. kurse kjo dukuri quhet “melcim”.
Lulet funksionale mashkullore i kanë thekët

të zhvilluar normalisht, kurse pistilët të
pazhvilluara. Kultivarët me këtë tip luleje
nuk lidhin fryte. Të tillë janë kultivarët e
shumtë të nënshartesave Rupestris du Lot,
140 Ruxheri, 1103 Paulsen, 779 Paulsen etj.
Figura 24. Pamje e një luleje të regullt të

hardhisë
Lulet funksionale femërore i kanë organet

mashkullore dhe ato femërore, por
normalisht janë të zhvilluara vetëm këto të
fundit, kurse pjalmi i thekëve është i paaftë
për pllenim (shterpë). Figura 26. Lule funksionale mashkullore
Në praktikë ndeshen dhe tipa të tjerë lulesh,

me ndërtim të ndërmjetëm. Ndër këto raste
duhet të njohim tipin e lules dyseksore me
ndërtim jo të plotë të pistilit, ku pas
pllenimit kokrrat krijohen
pa fara të vogla.
Figura 25. Lule funksionale femrore e

hardhisë
Këta kultivarë duhet të shoqërohen me
kultivarë të tjerë pllenues me kohë të njëjtë
lulëzimi. Kështu, kultivari Çaush mund të
shoqërohet me Afuzalinë, Kallmeti me
Manakuqen etj. Figura 27. Lidhja e kokrrave pas
Një pjesë e luleve femërore që nuk fekondimit të lulerive
13
Në praktikë kërkohet të sigurohen kurdoherë

lule me ndërtim normal dhe me aftësi të lartë
pllenuese. Këtë rol të rëndësishëm, përveç
përzgjedhjes klonale, luajnë edhe masat
agroteknike që lehtësojnë të ushqyerit më të
mirë të lules në fazën e lulëzimit.
Shpeshherë lulesat e pa ushqyera mire
shndërrohen në përdredhëse. Kjo dukuri
quhet “fijezim”.
Veshuli dhe kokrrat

Pas pllenimit dhe lidhjes së kokrrave, lulesa
shndërrohet në veshulë të vërtetë ose Veshul me supe
bistakë.
Veshuli mund të jetë i thjeshtë, me një bosht
ose me krahë duke mare forma te ndryshme.
Figura 28. Dinamika e rritjes së kokrrës tek

veshuli dhe zgjatja në ditë
Veshul konik
Kokrrat lidhen në veshulë me anë të

bishtave në degëzime skeletike të boshtit të
veshulit, që quhet frê. Sipas formës, veshulët
mund të jenë: cilindrikë (Pulëz, Pino gri dhe
Pino e bardhë), konikë (Shesh i zi,
Manakuqe, Mavrud, Vlosh etj.), cilindriko-
konikë në trajtë piramide (Afuzali Italia,
Tajka, Çaushi etj.). Sipas shkallës së afërsisë
Veshul cilindrik së kokrrave, veshulët mund të jenë të
shkrifët, të plotë, të ngjeshur ose shumë të
ngjeshur.
14
Kokrrat. Pas pllenimit të lules, vezorja e

pllenuar shndërrohet në kokërr, e cila lidhet
pas frëthit me anë të bishtit. Forca e lidhjes
së saj me bishtin ndryshon sipas kultivarit.
Në kultivarët e rrushit për tryezë kërkohet që
kjo lidhje të jetë sa më e qëndrueshme.
Format t e kokrrës janë nga më të ndryshmet

si rrumbullake, vezake, cilindrike dhe
cilindriko-vezake, me majë të kthyer,
rrumbullake e shtypur etj.
Figura 30. Forma dhe ngjyrat e ndryshme

të kokrrës së rrushit
15
Edhe ngjyra është e larmishme, nga e gjelbër 28 mm).

në të verdhë, e verdhë e artë, e bronztë, Fara rrjedh nga zhvillimi i vezës së pllenuar.
trëndafili, portokalli, e kuqe, hiri, blu në Ajo ka trajtë dardhe. Normalisht çdo kokërr
vjollcë. Madhësia e kokrrës e matur në duhet të ketë katër fara. Por, zakonisht,
diametrin e saj,eshte e ndryshme.Ato pllenohen dhe zhvillohen 1-2 dhe rrallë tri
vlerësohen nga shumë të vogla (4-5 mm fara.
diametër) dhe deri ne shumë të mëdha (mbi
16
PYETJE
1. Cili është klasifikimi ekologo-gjeografik i hardhisë?
2. Si klasifikohet hardhia evropiane nën kulturë?
3. Flisni për vatrat e ndryshme të prejardhjes dhe shtrirjen e tyre.
4. Përse shërben klasifikimi ekologo-gjeografik i kultivarëve të hardhisë nën
kulturë?
5. Flisni për klasifikimin ekonomik të hardhisë duke argumentuar rëndësinë
praktike të njohjes së tij.
6. Përmendni disa kultivarë tipikë për çdo grup hardhish, sipas drejtimit të
shfrytëzimit të tyre.
7. Cilat janë organet kryesore të hardhisë?
8. Ç’rëndësi praktike ka njohja e sistemit rrënjor të hardhisë?
9. Cilat janë funksionet kryesore të rrënjës?
10. Pse hardhia ka veti të përshtatet në kushte të papërshtatshme të rritjes?
11. Pse trupi i hardhisë quhet cung?
12. Cilat janë pjesët përbërëse të kurorës së hardhisë?
13. Ç’rëndësi praktike ka njohja e dorsoventralitetit të lastarit?
14. Ç’është sythi?
15. Flisni për rëndësinë e sythave të hardhisë. Si kategorizohen ata?
16. Pse sythi dimëror i hardhisë quhet i përbërë dhe i përzier?
17. Ç’kuptoni me fjalën diferencim të sythit? Pse duhen njohur kushtet e
diferencimit të sythit?
18. Flisni për pjellorinë e sythave. Cilët janë faktorët nga të cilët varet ajo?
19. Cilat janë format kryesore të gjetheve në kultivarë të ndryshëm të hardhisë?
20. Si mund t’i dalloni lastarët me prodhim nga ata pa prodhim?
21. Ç’rëndësi praktike ka njohja e përdredhësve? Si janë ato në kultivarë të
ndryshëm?
22. Në ç’kohë bëhen të dallueshme lulesat? Si janë ato në kultivarë të ndryshëm?
23. Ç’farë tipi është lulja e hardhisë? Sa llojesh është ajo?
24. Ç’rëndësi ka në praktikë njohja e tipit të lules?
25. Si vlerësohen për nga madhësia kokrrat? Si janë ato në kultivarë të 26
ndryshëm?
27. Duke kujtuar veçoritë botanike të lules së hardhisë argumentoni pse
normalisht kokrra e rrushit duhet të ketë dy fara.
17
KAPITULLI I DYTE
EKOLOGJIA E HARDHISE
1. Ndikimi i faktorëve klimatikë
2. Ndikimi i faktorëve tokësorë
3. Ndikimi i faktorëve Biotikë
4. Rajonizimi i vreshtarisë në Kosovë dhe Shqipëri
KAPITULLI I DYTE
EKOLOGJIA E HARDHISË hardhia i gjen në klimën mesdhetare, që i

Të gjitha punimet që bëhen për rajonizimin takojnë gjerësisë gjeografike 30-40º. Në
e hardhisë dhe shkrirjen e vreshtave në zona vendin tonë hardhinë e gjejmë që nga zonat
të ndryshme, kanë për objekt njohjen, e ulëta bregdetare deri në malësi, në
vlerësimin dhe shfrytëzimin me efektivitet lartësinë 1200-1300 m mbi nivelin e detit.
sa më të lartë të klimës, tokës dhe Faktorët ekologjikë i ndajmë në faktorë
mundësive prodhuese të kultivarit. meteorologjikë dhe faktorë gjeografikë.
Në mënyrë të përmbledhur, marrëdhëniet e
ndërvarura ndërmjet këtyre faktorëve mund 1. Ndikimi i faktorëve klimatikë
të shprehen sipas Figurës 1. Faktorët meteorologjikë më të rëndësishëm
janë elementët e klimës: temperatura,
lagështira, ndriçimi diellor, erërat.
Teknologjia e kultivimit
Prodhimi (sasi + cilësi)
Temperatura. Hardhia fillon veprimtarinë e
Kultivari (mbishartesa + nënshartesa)
saj jetësore të dukshme në pranverë (çelja e
Klima
sythave), kur temperatura mesatare ditore
Toka
arrin rreth 10ºC dhe e vazhdon deri në
Rajonizimi i hardhisë
vjeshtë (rrëzimi i gjetheve), kur temperatura
(shtrirja dhe specializimi)
ulet përsëri deri në 10ºC. Kjo temperaturë
mesatare quhet “pragu biologjik” i hardhisë
Klima dhe prodhimtaria e hardhisë
ose “zero biologjike” .
Klima luan rol të rëndësishëm jo vetëm në
Hardhia mund të kultivohet deri në ato zona
përhapjen e hardhisë, por edhe në sasinë dhe
malore ku numri i ditëve me temperaturë
cilësinë e prodhimit. Kushtet më të mira
mbi 10ºC, të jete mbi 150. Në vendin tonë,
në zonën e ulët dhe bregdetare kemi mbi 250
18
ditë të tilla, në zonën kodrinore mbi 220 dhe hardhive te shtuara me copa dëmtohet kur
në zonën malore mbi 180. temperatura në tokë ulet -5 deri -7ºC, kurse
rrënjët e hardhive te shartuara durojnë nga -
Qëndresa e hardhisë ndaj temperaturave 9 deri -12ºC. Hardhitë e reja dhe ato shumë
të ulëta të vjetra durojnë më pak uljen e
Hardhia gjatë periudhës së qetësisë temperaturave sesa hardhitë me moshë
dimërore, e duron uljen e temperaturës deri mesatare.
në -15ºC, kurse në fazën e fillimit të
veprimtarisë jetësore, në pranverë, dëmtohet Bimët e plehëruara me azotikë dhe me rritje
edhe në temperaturën -5ºC. shumë të bujshme, që kanë qenë ngarkuar
Hardhia e duron uljen e temperaturës kur kjo rëndë me prodhim dhe nuk e kanë pjekur
vjen gradualisht. mirë masën e lastarëve, dëmtohen më rëndë
sesa bimët e plehëruara me plehra kaliumi
dhe fosfori dhe me inde të pjekura mirë.
Hardhitë e pakrasitura ose të krasitura vonë

si dhe ato të shartuara mbi nënshartesa me
rritje te dobët, i durojnë më mirë
temperaturat e ulëta. Ngricat shkaktojnë
dëme më të mëdha kur vijnë pas një moti të
ngrohtë dhe në vreshta të vendosura në
lugina të mbyllura ose në toka të thata, pa
lagështirë.
Figura 1. Kontrolli fidanave para çeljes
Qëndresa e hardhisë ndaj temperaturave
për dëmtime nga ngricat e vonta
pranverore të larta
Sot si prag biologjik i temperaturave të larta
për hardhinë pranohet temperatura 40 ±2ºC.
Sythat dimërorë durojnë uljen e
Shkalla e qëndresës varet nga përmbajtja e
temperaturës deri në -20ºC, kurse ata fjetës
lagështirës në tokë, nga sistemi i formimit,
deri në -24ºC. Brenda sythit, sythi qendror
ngarkesa në prodhim, prania e erës etj.
dëmtohet më shpejt. Pas çeljes së sythave
dëmet nga temperaturat e ulëta janë më të
Për të rritur qëndrueshmërinë e hardhisë
mëdha. Gjatë lulëzimit ulja e temperaturës
ndaj temperaturave të larta, kryhen punime
nën +15ºC pengon procesin e pllenimit dhe
të thella, ujitje, luftohen barërat e këqija,
të lidhjes së kokrrave.
ngrihet trungu i hardhisë, mbillen kultivarë
të qëndrueshëm, rregullohet ngarkesa e
Në vjeshtë kokrrat e papjekura dëmtohen
prodhimit etj.
nën -2ºC, kokrrat e pjekura durojnë edhe
deri në -4ºC, kurse gjethet në vjeshtë thahen
Një zonë është e përshtatshme kur plotëson
në temperaturat -1 deri në -2ºC.Rrënjët e
këto kushte temperaturash Tabela 2.1.
hardhisë janë më pak të qëndrueshme ndaj
temperaturave të ulëta. Sistemi rrënjor i
19
Tabela 2.1. Temperaturat e pranueshme në faza të ndryshme të hardhisë
Caku i pranueshëm i Në mes të Gjatë Gjatë Nga Nga vjelja

temperaturave, në ºC dimrit çeljes lulëzim lidhja zbutja
së it –në në
sytha zbutjen pjekje
ve e
kokrrës
Minimal -15 deri -20 ºC -2 ºC 15 ºC - - -
Optimal - 7-8 18-22 20 17-18 12-14
Maksimal - 9-10 25-28 22-26 20-24 18-22
Hardhia ka nevojë për një shumë temperaturash aktive prej 2000-3700 ºC. Vendi ynë plotëson
me ngrohtësi kushtet për shtrirjen e të gjithë kultivarëve të rrushit (2800-5300ºC). Sipas shumës
së temperaturave aktive, kultivarët e rrushit i ndajmë në shtatë grupe.
(Tabela 2.2.). Ndarja e kultivarëve të rrushit bazuar në shumën e temperaturave
Koha e pjekjes së Lartësia
rrushit Shuma e Kultivarët tipikë të mbi niv.
Grupi Emërtimi Zona e Zona e lartë temperat grupit e detit
ulët e e urave (m) ku
bregdetar vreshtarisë aktive ºC lejohet
e përhapja
I Shm.hershëm 5 - 20,7 10-28,5 2000- Perla Ksaba, Ana 0-1300

2200 Maria
II Të hershëm 21,7-5,8 26,8-10,9 2200- Mbret. 0-1100
2400 vreshtv,Kardinal,Per
letta, apino gri
III Mes. 6-20,8 11-25,9 2400- Shassella 0 - 900
Hershëm 2600 dore,Aligote,
Pino e zezë,Panse
hersh
IV Të mesëm 21,8-5,9 26,9-10,10 2600- Çaush M, Kabërne, 0 - 800
2800 Sovinjo,H-
Merlot,Reisling
V Mes. të vonë 6,9-20,9 - 2800- Manakuqe, Barbera, 0- 700
3000 Kallmet,Afuzali,It
Debinat
VI Të vonë 21,9-5,10 - 3000- Shesh i zi, Sheshi i 0 - 600
3200 bardhë,Vloshi,
Tajkat,
Mavrudi
VII Shm. të vonë Pas 6,10 - Mbi 3200 Ohanez, 0 - 500
Kumbullor,
Sidheritis
20
Lagështira. Në mungesë të lagështirës Drita. Hardhia është bimë dritëdashëse.

hardhia shfrytëzon dobët plehrat organo- Në kushte hijezimi të gjatë ose dendësimi të
minerale dhe, për pasojë, bima rritet keq, masës vegjetative, lastarët zverdhen dhe
prodhon pak dhe me cilësi të ulët. Gjithashtu rrëzojnë gjethet; lulesat kthehen në
shirat e vazhdueshme në kohën e lulëzimit përdredhëse; pakësohet mundësia e
dhe prania e ujit në sasi të madhe gjatë diferencimit të sythave dhe keqësohet cilësia
pjekjes së rrushit, ulin prodhimin dhe e rrushit.Drita ndikon në zhvillimin normal
keqësojnë cilësinë.Në përgjithësi hardhia e të procesit të fotosintezës së hardhisë. Gjatë
duron thatësirën e gjatë verore, por kur periudhës së vegjetacionit, ditët me
sistemi rrënjor shtrihet thellë. Kushtet më të vranësira janë shumë të rralla.
mira për rritjen dhe prodhimit e hardhisë
krijohen kur lagështira e tokës mbahet në 2. Ndikimi i faktorëve tokësorë
nivelin 60-70 % dhe lagështira e ajrit rreth Hardhia është një ndër bimët me përshtatje
70%. shumë të gjerë ndaj tokave të ndryshme.
Kërkesa për lagështirë më të mëdha janë në Por, në kushte praktike, me futjen e
fillim të vegjetacionit e të rritjes së lastarëve nënshartesave, marrëdhëniet e hardhisë me
dhe më të vogla gjatë fazës së lulëzimit. tokën duhen parë si marrëdhënie tokë-
Gjatë së rritjes së kokrrës dhe pjekjes, nënshartesë-mbishartesë.
hardhia kërkon përsëri sasi të mëdha
lagështire.Në kushtet e vendit tonë, hardhia i Në të gjitha rastet, hardhia shfrytëzon me
plotëson më së miri nevojat e saj për fazën e efektivitet më të lartë ato toka ku kulturat e
çeljes së sythave dhe rritjen e lastarëve. tjera bujqësore prodhojnë pak (gruri, misri
Tregues i rëndësishëm për përcaktimin e etj.). Megjithatë, toka me përbërjen fizike,
nevojave të hardhisë për ujë është kimike dhe pjellorinë e saj, ndikon në
koeficienti hidrotermik: jetëgjatësinë e hardhisë, në sasinë dhe
P cilësinë e rrushit,në efektivitetin ekonomik
K= ---------------------------- 10 të kultivimit.
Σ tº
Ku: P – shuma e reshjeve në mm për një

periudhë të caktuar (fazë vegjetacioni ose
muaj),
Σ tº – shuma e temperaturave për të njëjtën
periudhë
Koeficienti hidrotermik (K) nga 0,5 - 2,5
shpreh kushte të përshtatshme prodhimi. Në
kushtet e vendit tonë për periudhën qershor-
shtator, koeficienti hidrotermik duhet të jetë
0,8-1,2.
Shkalla e qëndrueshmërisë së kultivarëve
ndaj thatësirës lidhet ngushtë me ngarkesën Figura 2. Toka gurishtore të mbjella me
e prodhimit dhe formën e kultivimit të një hardhi
kultivari. Bryma, mjegulla dhe breshëri e
dëmtojnë hardhinë, sidomos gjatë Tokat deltino-ranore dhe deltino-gëlqerore
vegjetacionit. janë më të mirat për mbjelljen e vreshtave.
21
Në to hardhia rritet e zhvillohet fuqishëm, doza shumë të vogla, sidomos në tokat

jep prodhime të larta dhe me cilësi të mirë. acide, mund të sjellë çrregullime në rritjen
Tokat rano-deltinore e gurishtore përmirë- dhe prodhimin e hardhisë.
sojnë rritjen dhe cilësinë e prodhimit. Në
këto toka rrushi piqet shpejt dhe merr ngjyrë
më të mirë.
Lënda organike ndikon në rritjen e

hardhive të fuqishme e me prodhimtari të
lartë. Për këtë lëndë kanë më shumë nevojë
kultivarët për tryezë, për verë dhe ata me
aftësi të lartë prodhuese. Kur tokat janë të
pasura me azot, keqësohet cilësia e rrushit
dhe e verës.
Përbërja kimike e tokave është tregues i

rëndësishëm për kultivimin e kultivarëve të
ndryshëm sipas drejtimit të shfrytëzimit. Në
këto kushte zgjedhja dhe pershtatja e tokave Figura 4. Mbjellja e hardhive ne toka te
nxitin rritje dhe zhvillimin normal te lehta
hardhise duke realizuar prodhime te Azoti. Vreshtaria në vendin tonë shtrihet në
bolleshme dhe cilesore.Hardhia ka kërkesa toka përgjithësisht të varfra me azot. Prandaj
të mëdha për një numër të madh elementësh, në ushqimin azotik të hardhisë luajnë rol të
sidomos për azot, kalium, fosfor, dhe madh plehërimet organike dhe të gjelbra.
kalcium.
Fosfori. Vlerësimi i përmbajtjes së fosforit
në tokë bëhet me anë të analizave të fosforit
të tretshëm dhe të përvetueshëm nga bimët.
Kaliumi. Studimi agrokimik i tokave të

vreshtave në vendin tone tregon se janë të
pasura me kalium, por hardhia shfrytëzon
vetëm një pjesë të vogël të tij. Vlerësimi i
tokave për këtë element duhet bërë në bazë
të përmbajtjes së kaliumit të përvetueshëm
nga sistemi rrënjor i hardhisë. Është e
nevojshme që vreshtat të plehërohen me
plehra të kaliumit në të gjitha rastet kur
përmbajtja e tij në gjendje të përvetueshme
është nën 0,15 %.
Figura 3. Mbjellja e hardhive ne toka Reaksioni i tokës. Nënshartesat e ndryshme

aluvionale kanë shkallë të ndryshme përshtatjeje ndaj
reaksionit të tokës. Në përgjithësi, për llojin
Krahas këtyre elementëve, në vreshtari V. vinifera kushtet më të mira gjenden në
rëndësi të veçantë marrin edhe oligoele- toka me pH=6-7,5. Në tokat me përmbajtje
mentet, mungesa ose teprica e të cilëve në të lartë gëlqereje (mbi 20 % gëlqere aktive)
22
duhet të përdoren nënshartesa të Kripërat e dëmshme. Hardhia është e

qëndrueshme ndaj pH-it të lartë, si 41B, qëndrueshme ndaj kripërave të dëmshme.
14OR etj. Megjithatë ajo dëmtohet nga prania e tyre,
sidomos nga kripërat e klorit dhe sulfatet,
kur këto janë me përqendrim të lartë.
Hardhitë e rritura me sistem rrënjor të thellë
durojnë deri në 0,06 % NaCl, 0,2 %
Na2SO4, 0,1 % MgSO4 dhe 0,005-0,001 %
Na2CO3.
3. Ndikimi i faktorëve jetësorë

Faktori jetësor më aktiv është njeriu, i cili
me teknologjinë që zbaton dhe shërbimet e
ndryshme që kryen, sjell ndryshime të
rëndësishme në jetën e hardhisë. Të gjitha
ndryshimet dhe masat që ndërmerr njeriu,
synojnë në rritjen e prodhimit, në
përmirësimin e dukshëm të cilësisë dhe në
zgjatjen e jetës prodhuese të vreshtit.
Figura 5. Mbjellja e vreshtave ne toka
subargjilore te thella
Figura 6. Krijimi i vreshtave ne toka gurishtore

23
PYETJE
1. Si mund t’i shprehni marrëdhëniet ndërmjet faktorëve ekologjikë dhe
hardhisë?
2. Flisni për rolin dhe ndikimin e temperaturës në jetën dhe rolin e
hardhisë.
3. Si grupohen kultivarët e rrushit sipas kërkesave të tyre për nxehtësi? A
mund të vlerësoni se cilët kultivarë piqen më mirë në zonën tuaj?
4. Flisni për rolin dhe nevojat e hardhisë për lagështirë, dritë dhe erë.
5. Pse punimet e thella rrisin qëndrueshmërinë e hardhisë ndaj thatësirës?
Ç’ndikim tjetër pozitiv luajnë ato?
6. Në ç’lartësi ndodhet zona juaj dhe c’kultivarë rrushi mund të përhapen
në të?
7. Flisni për ndikimin dhe rolin e relievit e të kundrejtimit duke
përshkruar vendosjen e vreshtave të ekonomisë suaj.
8. Si ndikojnë ujrat dhe pyjet në jetën e hardhisë në prodhimin dhe
cillësinë e rrushit?
Pse në vendin tone hardhia mund të kultivohet në të gjitha zonat?
9. Pse në marrëdhëniet e hardhisë me tokën rol të rëndësishëm luan edhe
nënshartesa?
10. Si ndikon përbërja grimcametrike e tokës në kultivimin e hardhisë?
11. Ç’përbërje kanë tokat e vreshtave në ekonominë tuaj? Për cilët
kultivarë janë më të përshtatshme ato?
12. Flisni për masat që mund të merren për përmirësimin e përbërjes
grimcametrike të tokave.
13. Ç’kuptoni me fjalën rajonizim dhe cilat janë detyrat e tij?
14. Cilat janë parimet themelore të rajonizimit?
15. Në sa faza ndahet puna për studimin e rajonizimit?
16. Në sa zona agroekologjike ndahet vendi ynë? Cilat janë drejtimet e
prodhimit në çdo zonë?
17. Cili është vargëzimi i kultivarëve për çdo zonë sipas drejtimit të
prodhimit?
24
III. KAPITULLI I TRETE
SHUMIMI I HARDHISE
1. Qëllimi dhe rëndësia e shumimit të hardhisë
2. Shumimi i gjenenrativ i hardhisë
3. Shumimi vegjetativ i hardhisë
4. Dispozitat ligjore për prodhimin e materialit fidanor
5. Themeilimi i fidanishtes dhe objektet e saj
6. Prodhimi i fidaneve të shartuar, Shtratifikimi i shartesave
7. Kujdesi ndaj Kultivarëve
8. Shkulja, klasifikimi, trapimi, paketimi dhe transporti i fidaneve

në tavolinë
KAPITULLI III
SHUMIMI I HARDHISE
Burimet letrare, paleontologjie, linguistike,
1. Qëllimi dhe rëndësia e shumimit të arkeologjike dhe toponimike dëshmojnë se
hardhisë vreshtaria dhe arti i të përgatitjes së verës
Hardhia është një nga kulturat me të në Iliri ka qenë i zhvilluar herët në nivelin e
përhapura dhe më të rëndësishme në vendin praktikave mesdhetare të kohës. Gjurmët e
tonë. Në ekonominë tonë kombëtare këtij civilizimi i gjejmë deri në kohët e
vreshtaria me prodhimet e saja ka luajtur sotme në vreshtarinë e Përmetit, Leskovikut,
një rol të rëndësishëm si faktor në të Nartës, Koplikut, Zadrimës, Pogradecit,
përmirësimin e strukturës së të ushqyerit të etj.
popullatës.
Në vendin tonë kultivimi i hardhisë është Luftërat e gjata dhe rrënimet e pushtuesve i
shumë i hershëm. Vreshtaria ka qenë një dhanë fund lulëzimit të vreshtarisë Ilire,
veprimtari prodhuese më rëndësi të veçantë vendit i humbi dalëngadalë emri për verërat
ekonomiko shoqëror, me emër dhe traditë të dhe pijet e famshme, vreshtat që mbulonin
lashtë në trojet ilire,rrënjët e të cilës shkojnë kodrat, gjithandej vendit, u zëvendësuan nga
thellë deri në agimet e shoqërisë njerëzore e shkurret dhe kullotat.
me mesazhe të qarta deri në mesjetë.
25
Luftërat e gjata, emigrimi i pandërprerë i

popullsisë aktive, izolimi i vendit nga
zhvillimet e vrullshme evropiane e shuan
dhe vatrën e vreshtarisë ballkanike më të
pasurën në forma dhe popullata autoktone.
Hardhia mundi të mbijetojë sipas sistemeve
primitive në formë pjergullash dhe erekash
dhe kryesisht për prodhim rrushi për konsum
të freskët ose për distilim për raki. Pas
viteve 1912 vreshtaria mori një farë
gjallërimi.
Deri në këtë periudhë zhvillimi vreshtarisë

mbështetej mbi realizimin e mbjelljeve duke
përdorur fidanë te importuar, por në Figura 1. Filoksera e gjethes tek hardhia
përgjithësi mbjelljet bëheshin me material
të rrënjëzuar me mënyrat tradicionale të Çfaqia e filokserës dhe ç’farosja e
përdorura deri në këtë periudhë kryesisht sipërfaqeve të tëra të mbjella me hardhi në
me anë të mënyrave vegjetative të shtimit. Amerike dhe Evrope detyroi shkencëtarët të
gjenin rrugë dhe mënyra për prodhimin e
Pas çfaqies së filokserës edhe në Evropë e fidanëve të cilët të ishin rezistente ndaj këtij
importuar me material mbjelljes të insekti shkatrrimtar. Kështu rezultatet e para
importuar nga Amerika gjatë viteve 1936 të çfaqies së llojeve të hardhive të cilat
– 1940 vendi ynë humbi po thuaj se kishin një rezistencë ndaj filokserës u
gjysmën e sipërfaqes ekzistuese të vreshtave zbuluan në Amerikë, llojet e të cilave u
që kishte deri në këtë periudhë sidomos në importuan dhe në Evropë për tu përdorur si
zonat më të përparuara të vreshtarisë si në nënshartesa për bimët e hardhisë.
Përmet, Lekovik, Kolonjë, Vlorë , Korcë, Në vitet 1955 -1956 u importuan dhe u
Pogradec, Shkodër, etj. Në prag të luftës mbollën sipërfaqet e para me nënshartesat e
së dytë botërore vendi ynë dispononte një para antifillokserike të cilat u pasuan edhe
sipërfaqe prej rreth 4000 - 4200 ha me me ndërtimin e impianteve të prodhimit të
vreshta si dhe rreth 3 milion pjergulla dhe fidanëve të shartuar antifillokserik.
ereke.
Figura 2. Cikli i zhvillimit te filokserës

26
Implementimi i metodave bashkohore në

prodhimin e fidanëve të shartuar të hardhive
u arit që në vitet e para të zgjerimit të
sipërfaqeve me vreshta të mund të
prodhoheshin rreth 6 milion fidanë hardhi të
shartuara kjo fal dhe importimit të
teknologjive bashkohore të prodhimit të
fidanëve të hardhisë. Prodhimi i fidanëve të
shartuar të hardhive u përqendrua në tre
fidanishte kryesore si në Tiranë, Shkodër
dhe Kavajë.
Me kalimin në sistemin e ekonomisë së

tregut dhe rivendosjen e pronës private edhe
në fushën e vreshtarisë një pjesë e
sipërfaqeve të vreshtave u la pas dore dhe si
rezultat u shkatërruan ndërsa prodhimi i
rrushit u ul ndjeshëm. Sot iniciativa privat
ka mundur të realizojë prodhimin e fidanëve
të shartuar të hardhisë duke përmbushur të
gjitha nevojat për mbjelljet e reja të
vreshtave.
Figura 4. Pamje te fidanishteve te

prodhimit te fidanëve te shartuar te
hardhive
Figura 3. Krijimi i vreshtit antifillokserik
per te siguruar nenshartesat per shartimin
e hardhise
27
Nxjerrja e farës, rruajtja dhe përgatitja

për mbjellje.
Figura 5. Fidanë të shartuar të hardhisë

Figura 6. Mbjellja e farërave të rrushit në
2. Shtimi hardhisë me farë ose me rrugë tava me dherishte të përgatitur
seksuale
Në praktikën e gjërë të shtimit të hardhisë Fara e planifikuar për tu mbjellë duhet të
përftimi i bimëve të reja nëpërmjet mbirjes nxirret në fazën e pjekjes së rrushit. Fara e
së farës nuk gjen përdorim. Bimët e reja të rrushit e ruan aftësinë mbirëse për rreth tre
përftuara nga mbirja e farërave nuk ruajnë vjet. Mbirje të lartë realizohet nga ato fara
dhe nuk trashëgojnë cilësitë e bimës mëmë që janë të pjekura plotësisht. Për këtë farën e
nga është marrë fara. fusim në ujë dhe të gjithë farat të cilat bien
në fund të enës konsiderohen fara të pjekura,
Këto ndryshime bëhen edhe më shumë të plota ndërsa fara që qëndron në sipërfaqe
evidente në sajë të influencës edhe të të ujit nuk rekomandohet të mbillet pasi ajo
faktorëve të jashtëm ambiental ku këta rezulton me fuqi mbirëse shumë të ulët dhe
faktorë janë të ndryshëm të krahasuar me për këtë arsye veçohet.
faktorët ambiental që ka kaluar bima mëmë
në fazën embrionale dhe të rinisë së saj. Në Fara e konsideruar e plotë dhe e rregullt pas
këtë mënyrë bima e re do të manifestoj nxjerrjes nga kokrrat e rrushit shpëlahet
karakteristika të reja të cilat nuk kanë shumë herë me ujë të pastër dhe të
ngjashmëri me tiparet e bimës nga është rrjedhshëm dhe vendoset për tu tharë në
marrë fara. ambijente të hijezuara dhe të mbrojtura. Fara
shtrohet mbi letër thithëse në shtresa të
Sot kjo mënyrë shtimi gjen përdorim holla dhe në hije për disa ditë me radhë deri
kryesisht në krijimin e kultivarëve të rinj. në tharjen e saj. Pas tharjes farën e vendosim
në qeska bezeje dhe rruhet në vende të
freskëta dhe të errëta. Mbjellja e farës
zakonisht bëhet në fillim të pranverës.
Një muaj përpara se të mbillet fara,të bëjmë

një zgjim të saj. Zgjimi i farës realizohet me
shtratifikim të sajë në rërë lumi të larë dhe të
lagët. Temperatura e ambientit duhet të jetë
28
mbi 15 ° C . Mbajtja në regjim optimal do të mbillet. Vllaja zakonisht bëhet e

lagështie, temperature dhe drite fara fillon ngritur me qëllim evitimin e lagështisë së
të mbijë pas një muaji. Fara në gjëndje të tepërt nga toka.
porsa mbirë mbillet në ambiente të mbyllura
(në serrë duke i vënë në arka) ose direkt në Pas ngritjes së vllajës bëjmë përsëri një
fushë të hapur në farishte të posaçme. korrigjim të sipërfaqes si në drejtim të
shkrifërimit dhe të nivelimit të saj dhe pas
Krahas përgatitjes së farës për zgjim kryerjes së këtyre proceseve bëjmë
punohet edhe në drejtim të përgatitjes së ngjeshjen e vllajës më qëllim që mbulimi i
farishtes. Farishtet ndërtohen në vende të farës të bëhet në një thellësi uniforme.
kulluara, larg rrugëve të kalimit të bagëtive
ose edhe të njerëzve me qëllim mbrojtjen Mbjellja mund të bëhet me shpërndarje në
nga dëmtimi, afër burimit të ujit për ujitje. të gjithë sipërfaqen por mënyra më e mirë
këshillohet mbjellja në rreshta me 1 deri në
Toka e farishtes punohet në vjeshtë me 1,2 m largësi ndërmjet rreshtave në drejtim
thellësi mbi 50 cm, e shoqërua me të gjatësisë së vllajës dhe duke e hedhur
përdorimin e plehrave organike në masën farën në formë zinxhiri në rresht. Thellësia e
500 kv/ha, të plehrave fosforike në doza 6-8 mbjelljes nuk duhet të kalojë më shumë se
Kv/ ha, të plehrave potasike në doza 4-6 2-2,5 cm. Pas përfundimit të mbjelljes dhe të
Kv/ha. Në fillim të pranverës toka punohet ngjeshjes së tokës kryhet një ujitje e imët
përsëri duke luftuar barërat e këqija që për të siguruar lagështinë e nevojshme në
mundet të kenë mbirë, ose përmbysjen e afërsi të farës.
farërave të cilat mundet të jenë mbi
sipërfaqe,bëjmë shkrifërimin e saj si dhe Provokimi i farës për zgjim, krijimi i
nivelimin. kushteve të përshtatshme temperature,
lagështie dhe drite në farishte mbirja e farës
mundet të zgjas 8 – 10 ditë ndërsa në rast se
fara nuk është e përgatitur për mbjellje (nuk
është provokuar për mbirje) mbirja e farës
mundet të fillojë pas më shumë se 30 – 35
ditë.
Pas mbirjes së farës kryerja e shërbimeve

agroteknike duhet të synojë në mbrojtjen e
bimëve të reja nga vrugu, në mbajtjen e
tokës të shkrifët dhe të pastër nga barërat e
këqija. Përdorimi i plehërimit të lëngshëm
gjatë periudhës se vegjetacionit në dy ose
tre duar duke filluar me dorën e parë kur
bimët e reja të arrijnë në lartësinë e 25-30
Figura 7. Ujitja e farishtes së hardhisë pas cm dorën e dytë pas 20-25 ditë dhe të tretën
mbjelljes pas 20 ditëve.
Bëhet piketimi i vllajës me përmasa Përdorimi i elementëve ushqyes në formë të

zakonisht 1,3 deri në 1,5 m gjerësi dhe 6 -8 lëngshëm rit në mënyrë të ndjeshme
m gjatësi, kjo në vartësi të sasisë së farës që efektivitetin e përdorimit të tyre. Si doza
29
orientuese për një dynym mundet të temperature, drite dhe ushqimi japin
përdoren plehra organike 5- 6 kv, plehra individë të rinj të ngjashëm me bimën nga
azotike 6-7 kg, plehra potasike 3-4 kg dhe janë shkëputur. Rruga vegjetative e shtimit
fosforike 6-8 kg. të hardhisë përmbledh shumë mënyra në
vetë vete si shtimi vegjetativ i hardhisë me
E rëndësishme është edhe kujdesi që duhet copa të cilat mundet të jenë me gjethe ose pa
të tregohet me drejtim të mbështetjes së gjethe, por në praktikë shtimi me përpaje si
bimëve të reja. Për këtë gjatë periudhës së dhe rruga më e përdorshme e shtimit të
vegjetacionit për çdo filiz vendoset një hardhisë ajo me shartim. Kjo rrugë shtimi e
kallam mbështetës pas së cilit lidhet bima e hardhisë shfrytëzohet në sajë të aftësive të
re. Në këtë mënyrë në fund të vegjetacionit larta rigjeneruese të sistemit rrënjor të
bima e re duhet të ketë një rritje vegjetative hardhisë dhe të pjesës mbitokësore. Aftësia
në rreth 2 m gjatësi dhe të ketë zhvilluar një rrënjëzuese e copave varet nga një seri
sistem rrënjor me rreth 1,5 m thellësi. E faktorësh të brendshëm dhe të jashtëm e
njëjta praktike ndiqet edhe gjatë vitit të dytë konkretisht:
e të tretë duke shtuar kujdesin për bimët e Nga karakteristikat e veçanta që kanë
reja. Në këtë periudhë fillon edhe puna kultivarët e hardhisë për rrënjëzim.
studimore në drejtim të veçimit të individëve Nga mosha biologjike e materialit të vënë
me tipare të veçanta sipas treguesve të për shumëzim.
përcaktuar në metodike. Nga stadi i pjekurisë së materialit.
Nga lënda rezervë që mban materiali që
do të rrënjëzohet.
Nga kushtet e përshtatshme të ngrohtësisë
Nga kushte të favorshme të ajrimit.
Nga mundësia e përdorimit të lëndëve
stimulante për rrënjëzim.
Shtimi i hardhisë me rrugë vegjetative

përmbledh në vetë vete tre mënyra :
a. Shtimi me përpajë.
b. Shtimi me copa.
c. Shtimi me shartim.
Shtimi i hardhisë me përpajë

Kjo është një nga mënyrat më të vjetra të
Figura 8. Fara e rrushit e mbirë përdorura për shtimin e hardhisë. Kjo
mënyrë e shtimit të hardhisë ka qenë shumë
3. Shtimi hardhisë me rrugë vegjetative e përhapur përpara se të çfaqej filloksera për
Kjo mënyrë shtimi konsiston në krijimin e plotësimin e boshllëqeve në vreshta si dhe
individëve të rinj nga pjesë të ndryshme të për ripërtëritjen e vreshtave të vjetër.
shkëputura ose jo nga bima mëmë e
hardhisë (copa të gjelbërta, lastarë, sytha Kjo mënyrë shtimi mbështetet në vendosjen
etj). Bima e hardhisë nuk shtohet me copa për rrënjëzim të një pjese vegjetative të
rrënjësh pasi në to nuk gjenden sytha bimës mëmë dhe të pa shkëputur nga ajo.
vegjetativ. Këto pjesë të bimës së hardhisë Kjo pjesë vegjetative mundet të jetë një
të vëna në kushte të përshtatshme lagështie, sharmendë e cila kultivohet gjatë
30
vegjetacionit me qëllim për tu përdorur në tjerë mineral si fosfatiket, potasiket dhe

vjeshtë për të përftuar një bimë të re në duke e mbushur me dhe të shkrifët kanalin
afërsi të bimës mëmë. Shkëputja e bimës së deri në gjysmën e thellësisë.
re të rrënjëzuar nga bima mëmë do të bëhet Sharmenda e planifikuar shtrihet në gjatësi
pas një viti, ose duke përdorur unazimin e të kanalit duke nxjerrë majën e saj në vendin
përpajës me tel gjë e cila me trashjen e e përcaktuar të bimës së re, bëhet mbulimi i
sharmendës së rrënjëzuar realizohet edhe sharmendës dhe ngjeshja e tokës në mënyrë
shkëputja nga bima mëmë. Aplikimi i kësaj që të realizojmë një puthitje të mirë të
forme shtimi vegjetativ është rezultativ në sharmendës me tokën. Ngulim një piketë në
saje të ushqimit në vitin e parë të bimës së re vendin ku del maja e sharmendës. Hiqen të
edhe nga bima mëmë. gjithë sythat duke filluar nga baza e
sharmendës e deri në pikën e futjes së saj në
Kjo mënyrë shtimi ka anë negative: tokë.
Dobëson bimën mëmë në vitet e para për Mundet të rekomandohet lidhja , shtrëngimi
ngarkesën e madhe të sythave që ka. i sharmendës me një tel i cili bën shkëputjen
Frenon rritjen e sistemit rrënjor të bimës e bimës mëmë nga sharmenda si rezultat i
mëmë për shkak të aktivizimit të sistemit rritjes së saj në trashësi. Teli i përdorur në
rrënjor të ri që formon përpaja. këtë mënyrë shërben si unazë shkëputëse
Ka predispozicion të preket nga duke frenuar kalimin e lëndës së përpunuar
filloksera. në drejtim të bimës mëmë por në të njëjtën
Kjo mënyrë shtimi tek hardhia mundet të kohë lejon kalimin e ujit dhe të kripërave
realizohet sipas stadit të pjekurisë së minerale nga bima mëmë në drejtim të
sharmendës në: bimës së re. Gjatë periudhës së vegjetacionit
1. Shtimi me përpajë të pjekur. bimës së re të formuar i kryhen të gjitha
2. Shtimi me përpajë kineze shërbimet njësoj si edhe bimëve të tjera.
3. Shtimi me përpajë të gjelbër.
Shtimi me përpajë
Kjo mënyrë përdoret kryesisht për
zëvendësimin e boshllëqeve që munde të
kemi në vreshtë. Hardhitë nga të cilat do të
përdoret përpaja duhet të jenë të
shëndetshme, të fuqishme, të kenë tregues të
lartë prodhueshmërie, të jenë të pastërta nga
sëmundje virusale e bakteriale.
Gjatë vegjetacionit bimës i lihet një

sharmendë të zhvillohet lirisht mundësisht i
dalë nga cungu. Në drejtim të rreshtit të
hardhive në fillim të pranverës hapet një Figura 9. Shtimi me perpaje
kanal me përmasa 30-40 cm gjerësi dhe mbi
50 - 60 cm thellësi deri në vendin ku do të Shtimi me përpajë kineze
dalë bima e re. Fundi i kanalit punohet me Kjo mënyrë shtimi është e njëjtë me
bel në thellësi 20 – 25 cm ku në të të jetë përpajën e zakonshme me ndryshim se për
hedhur edhe një sasi e konsiderueshme çdo syth në përpajën kineze përftohet një
plehu organik i kalbur i përzier me plehrat e bimë e veçantë. Kjo formë përdoret
31
zakonisht kur kemi kultivar të cilët janë shtie. Kjo realizohet gjatë muajit qershor -
deficitare, kur kanë aftësi të ulët rrënjëzuese. korrik, në kohën kur lastarët kanë fituar një
Nga bima mëmë si edhe në rastin e përpajës farë pjekurie, elasticiteti. Rezultatet janë të
së zakonshme shfrytëzohet një llastar i lënë kënaqshme kur kushtet janë të favorshme.
për këtë qëllim. Në drejtim të rreshtit hapim
një kanal me thellësi 25 – 30 cm duke e Shtimi hardhisë me copa
shkrifëruar fundin e kanalit. Hedhim në Është një mënyrë e shtimit të shpejtë të
kanal pleh organik të përzier me plehrat bimës së hardhisë.
potasike, plehrat fosforike dhe mbushim Ka qenë mënyra e vetme e shtimit të
kanalin duke e lënë pa mbushur rreth 5-6 sipërfaqeve të mbjella me vreshtë para
cm. Shtrimë sharendën në gjatësi të kanalit shumë kohësh si mënyra me e lehtë më e
në thellësi 5-6 cm dhe e mbulojmë me dhe thjeshtë dhe më ekonomike e shtimit të
të shkrifët. Me fillimin e vegjetacionit do të hardhisë dhe zgjerimit të sipërfaqeve të
kemi shpërthimin e sythave duke na dhënë mbjella me këtë kulturë. Me anë të kësaj
filizat e rinj. Gjatë kësaj periudhe kur filizat mënyre shtimi përftohen bimë të ngjashme
të kenë arritur gjatësinë e rreth 15 deri 30 me bimën mëmë nga është shkëputur copa .
cm bëhet një mbathje e tyre me kujdes deri
në 7 – 8 cm lartësi. Gjatë vegjetacionit Figura 3. 8. Shtimi i hardhisë me copa
bimëve të reja u shërbehet njësoj si edhe
bimëve të tjera. Në vartësi të gjendjes së copës që vihet për
tu rrënjëzuar kemi shtim të hardhisë me
Në vjeshtë ose në fillim të pranverës së copa të gjelbërta dhe me copa të drunjëzuara
ardhshme bëhet hapja e kanalit dhe ndarja e ose gjysmë të drunjëzuara. Në vartësi të
bimëve duke përftuar bimë të reja për çdo gjatësisë së copës që vendos për tu
ndërnyje. rrënjëzuar, të numrit të sythave , copat
mundet të jenë të shkurtra kur gjatësia e tyre
përfshin në vetë vete një syth.
Figura 10. Shtimi me perpaje kineze

Figura 11. Pamje e një Cope të shkurtër te
hardhia
Shtimi me përpajë të gjelbër
Edhe kjo formë e shtimit të hardhisë bazohet Kjo mënyrë shtimi përdoret në rastet kur
në aftësitë që ka copa e gjelbër e bimës të kultivari që duam të shtojmë është i rrallë,
nxjerrë rrënjë kur e vënë në kushte të nuk ka material të bollshëm biologjik për ta
përshtatshme drite, ngrohtësie, dhe lagë-
32
përdorur për shtim me mënyra të tjera. Copa rast bëhet etiketimi i bimëve me kultivarin
me një syth përgatitet duke bërë prerje mbi e planifikuar të bimëve të shëndetshme, me
dhe nën syth në rreth 2 cm . prodhueshmëri të lartë, pa infeksione nga
sëmundje virusale dhe kërpudhore. Këto
Në këtë mënyrë vendosja e kësaj cope në bimë me një pastërti varietore 100 % duhet
kushte të përshtatshme temperature, të përbëjnë vreshtin mëmë të butë i cili
lagështie e ushqimi do të përftohet një duhet të krijohet pas disa vitesh rresht të një
individ i ngjashëm me bimën mëmë nga pune seleksionuese dhe përzgjedhëse.
është marrë sythi. Zakonisht në këtë rast
mbjellja bëhet në arka me dherishte të Copat e destinuara për shtim me anë të
përgatitur dhe e ambiente të mbrojtura (sera) shartimit duhet të nxirën gjatë periudhës së
me qëllim përftimin e një rrënjëzimi 100 % qetësisë dimërore përpara fillimit të qarjes
të materialit të vënë për tu shumëzuar. së hardhisë, duke shfrytëzuar kushtet e mira
të motit si në ditët me diell, pa ngrica dhe
Shtimi i hardhisë me copa të zakonshme erëra. Copat duhet të jenë të pjekura, të pa
konsiston në aplikimin me copave të gjata. dëmtuara nga agjentet atmosferik, me një
Gjatësia e copave variron nga 40 – 50 cm diametri ndërmjet kufijve 6 dhe 12 mm
deri në 100 cm duke përfshirë në to nga 7 trashësi dhe me një gjatësi 80 deri 100 cm
deri në 25 sytha. Në tokat skeletike të varfra, gjatësi kjo që favorizon ruajtjen e lagështisë
të lehta, të thata gjatësia e copave duhet të të sharmëndës, eliminon humbjet e
jetë mbi 60 e deri në 100 cm sipas traditës materialit ( sythave).
për zona të veçanta.
Në rastet e mbjelljes së hardhive në toka të

thella, të shkriftë, të pasura mundet të
përdoren bimë të përftuara nga shtimi me
copa ku gjatësia e copës të jetë deri në 50
cm..Sot përdorimi i kësaj metode shtimi nuk
aplikohet për shkak të prekjes së bimëve të
rrjedhura me ketë mënyrë shtimi nga
filloksera. Kjo mënyrë e shtimit të hardhisë
përdoret kryesisht në vreshtin mëmë
antifillokserik dhe në përdorimin e copave
për shartim.
Copat që do të përdoren për rrënjëzim në
rastin e nënshartesave antifillokserike ose të
copave që do të përdoren për shartim duhet
të priten gjatë periudhës së qetësisë. 12. Përgatitja sharmendave dhe
shtratifikimi i tyre
Nxjerrja dhe përgatitja e copave të buta,
(sharmendat) Copat e prera në këtë mënyrë (sharmendat)
Përpara prerjes së copave që do të përdoren pastrohen nga përdredhëset lidhen në tufa
për shtim me anë të shartimit, gjatë 100 copësh duke realizuar tre lidhje dhe një
periudhës së vegjetacionit punohet për mënyrë të tillë që fundet e sharmendave të
evidentimin e bimëve mëmë që do të jenë të vendosura në një plan të barabartë, u
shërbejnë për material shumëzimi ku në këtë vihet etiketa e kultivarit përkatës dhe
dërgohen në vendin e përcaktuar për tu
33
ruajtur deri në momentin e përdorimit të Copat ose sharmendat mundet të ruhen

tyre. në dy mënyra:
-Përcaktimi i shkallës së pjekurisë së

sharmendave
Sharmendat duhet të jenë të pjekura.
Shkalla e pjekurisë së sharmendave
përcaktohet në shumë mënyra të ndryshme
mbi bazën e vlerësimit të disa treguesve të
cilët janë:
a. Ngjyra e sharmendave të pjekura është
uniforme, karakteristike për kultivarin. Në
gjatësinë e sharmendës nuk duhet të ketë
njolla të errtë që nuk janë tipike të kultivarit.
b. Baza e bishtit të gjethes në sharmendë
duhet të jetë e lëmuar dhe e veshur me një
shtresë tape të hollë dhe të lëmuar.
c. Trajtimi me tretësirë jodi me Figura 13. Pergatitja e mbishartesave dhe

koncentracion 1-3 % . lidhja e tyre
Në rastin kur sharmendat janë të pjekur
përmbajtja e amidonit është e lartë dhe gjatë -Së pari ato mundet të ruhen deri në
trajtimit me solucion jodi do të ngjyroset momentin e përdorimit në dhoma
në blu violetë, por edhe kjo metodë nuk frigoriferike me një regjim të caktuar
është dhe shumë e saktë pasi përmbajtja e temperature në kufijtë 2-4°C dhe një regjim
amidonit në sharmendë në faza të ndryshme lagështie të caktuar me qëllim që
të gjendjes së saj është e ndryshe për shkak sharmendat të vazhdojnë zhvillimin e tyre
të shndërrimit të tij në sheqer. normal të proceseve fiziologjike që
ndihmojnë në rritjen e aftësisë kallusuese
Ruajtja e sharmendave deri në momentin ose të aftësive rrënjëzuese.
e shartimit.
Afati i ruajtjes së materialit që do të përdoret -Së dyti ruajtja e sharmendave mundet të
për shumëzim variron nga koha e përgatitjes realizohet edhe në ambiente të hapura duke
së këtij materiali. Kur koha e përgatitjes së zgjedhur vende të kulluara dhe të sheshta,
materialit është në fillim të periudhës së me ekspozicion nga veriu, të mbrojtura nga
qetësisë koha e ruajtjes së materialit do të erërat. Mbi sipërfaqen e planifikuar për
jetë e gjatë, ndërsa kur materiali do të shtratifikimin e materialit hidhet një shtresë
përgatitet në fund të periudhës qetësisë afati prej 5-6 cm rëre e larë lumi me një lagështi
i ruajtjes reduktohet. Përcaktimi i kohës së mbi 10-15 %. Sharmendat e lidhur në tufa,
përgatitjes së materialit varet edhe nga të etiketuara vendosen mbi këtë shtresë rërë
kushtet klimaterike të zonës ku është vreshti duke mundësuar izolimin e fundeve të
mëmë që do të shërbej për nxjerrjen e sharmendave me ajrin nëpërmjet izolimit të
materialit. E rëndësishme është ruajtja e tyre me rërë.
freskisë së sharmendave deri në momentin e
përdorimit të tyre.
34
Përgatitja e copave antifilokserike dhe

mënyrat e ruajtjes së tyre.
Edhe ky material sikundër sharmendat
përgatiten gjatë periudhës së qetësisë.
Praktika shumëvjeçare ka përcaktuar si kohë
më te përshtatshme është muaji janar -
shkurt, në ditë me diell e pa reshje, pa
ngrica, pa erëra.
Figura 14. Pergatitja e nenshartesave te

hardhise dhe lidhja e tyre per tu
shtratifikuar deri ne momentin e perdorimit
per tu shartuar.
Ruajtja e sharmendave mund të realizohet

edhe në transhe ose në gropa. Në këtë rast
dimensionet e transhesë varen nga sasia e
materialit disponibël që do të përdoret për
shartim. Transheja ose gropa hapet me një
thellësi 60-80 cm,në vende të kulluara, të
freskëta dhe të mbrojtura nga erërat. Edhe Figura 15. Pergatitja e materialit qe do te
në këtë rast në fundin e gropës shtrohet një perdoret per shartim para fillimit te
shtresë rëre lumi me lagështi 10-15 %. Mbi shartimit (Freskimi nensharteses)
këtë shtresë vendosen në mënyrë të shtrirë
tufat e lidhura dhe të etiketuara duke Fillimisht bëhet zgjidhja e tufave që janë të
vendosur fundet e sharmendave të puthitura lidhura ne sistemim mbështetës tek telat. Pas
njëra me tjetrën. Bëhet izolimi tufave me zgjidhjes nga telat e sistemit mbështetës
një shtresë rërë. realizohet prerja e materialit nga cungu i
bimës duke lënë cepa mbi cung me 2-3 sytha
Pas izolimit vendosen tufat në shtresën e në te.
dytë njësoj si në shtresën e parë dhe mbi Tufat e prera nxirën në krye të parcelës dhe
këtë hidhet rërë përsëri duke bërë izolimin e përgatiten. Krasitësit i përcaktohet një masë
tyre.Kjo praktikë vazhdohet për gjithë sasinë për gjatësinë e copës ku për standardet e
e sharmendave që janë përgatitur për tu vendit tonë kjo gjatësi duhet të jete 40 cm
përdorur për shartim. Në përfundim bëhet plus minus 2 cm, njëkohësisht krasitësi
izolimi trasesë ose gropës me rërë dhe mbi pajiset edhe me një kalibër matës i cili
të hidhet dhe në formë kurrizi me qëllim mundet të përgatitet nga një copë kompesatë
izolimin ndaj ambientit dhe për të penguar ku të janë bërë dy brima, njëra me
depërtimin e ujit të reshjeve gjatë periudhës dimension 6 mm dhe brima tjetër me 12
që do të ruhen deri në momentin e mm që janë standardet për trashësinë e
përdorimit. Anash trashese ose gropës hapet copave që do të përdoren për shartim.
një kanal kullues për të evituar depërtimin e Në fillim bëhet prerja në bazën e copës me
ujit në brendësi të gropës. një gjatësi 2-3 cm nën syth, ndërsa maja
35
llogaritet në bazë të gjatësisë të ketë

hapësirë më të gjatë mbi nyjën e fundit me
qëllim që shartuesi të ketë mundësi të
realizojë prerjen mbështetur edhe në
gjatësinë e përcaktuar.
Gjatë përgatitjes se materialit eliminohen të

gjitha copat të cilat mundet të rezultojnë të
dëmtuara, me plagë mekanike, të
shtrembëruarat, të pa pjekura, të dyshimta
për infeksione të ndryshme nga sëmundje
ose dëmtues duke përzgjedhur material të Figura 16. Ruajtja e copave antifillokserike
pastër dhe standard. të shtratifikuara në rërë
Rekomandohet që materiali i përgatitur C. Shtimi i hardhisë me shartimit

brenda ditës duhet të shtratifikohet me Shumëzimi i bimëve në vetvete është një
qëllim që të eliminohet veprimi negative i veçori biologjike që manifestojnë ato dhe që
faktorëve të jashtëm në drejtim të uljes së shfrytëzohet në praktikën e gjerë për të
cilësisë së materialit. Për të rritur cilësinë e përfituar homolog të ngjashëm me bimën
ruajtjes së materialit mundet të aplikohet mëmë nga ku është marrë materiali. Në
edhe përgatitja e copave me përmasa më të vreshtari shumëzimi i hardhive me anë të
mëdha të cilat shkojnë me 2 ose 3 herë shartimit është metoda kryesore në
shumëfishim e gjatësisë standard ku në këtë prodhimin e fidanëve.
rast ato mundet të jenë 100 ose 150 cm të
gjata ku në këtë rast veprimi i faktorëve të
jashtëm minimizohet në maksimum.
Materiali i përgatitur mundet të ruhet deri në

momentin e përdorimit në disa mënyra:
Ruajtja në dhoma frigoriferike me
temperaturë të përcaktuar në 1-3° C dhe me
lagështi mbi 90 % është mënyra më e mirë.
Tufat e përgatitura, të lidhura në 100
copëshe në tre vende me tel, të etiketuar me
emrin e nënshartesës vendosen në këto
dhoma me parametrat e përcaktuar dhe
konservohen në këtë mënyrë deri në kohën e
përdorimit për tu shartuar.
Figura 17. Momente nga realizimi
shartimit me ane te shartimit me brisk dore
Një fidan i shartuar përbëhet nga dy pjesë ku

pjesa e sipërme ose mbishartesa është bima
për të cilën ne dëshirojmë të përftojmë në të
ardhmen ndërsa pjesa e poshtme nënshartesa
është pjesa e sistemit rrënjor të bimës së
ardhshme. Rëndësia e shumëzimit të bimëve
36
qëndron pikërisht në veçoritë biologjike që sajë të qelizave të reja (kallusi) që krijohen

ato manifestojnë prandaj njohja e biologjisë në pikën e kontaktit.
së zhvillimit të tyre, e mekanizmit të Kallusi në vetëvete është një formacion
shumëzimit si dhe e faktorëve që organik që krijohet si rezultat i ndarjes së
influencojnë mbi këtë proces është një qelizave pas prerjes me anë të briskut për të
domosdoshmëri. bërë përputhshmërinë e të dy komponentëve.
Këto qeliza të ngacmuara realizojnë një
Parimet mbi të cilat mbështetet shartimi ndarje shumë intensive duke krijuar për një
Shkatërrimi i sipërfaqeve të mbjella me kohë shumë të shkurtër një ind parenkimatik
vreshta pas çfaqes së filokserës bëri të që fillimisht është shumë i lëngshëm me
domosdoshme gjetjen e rrugëve për rreth 80-90 % lagështi dhe që çfaqet mbi
zgjerimin e sipërfaqeve por njëkohësisht sipërfaqet e prera dhe që me kalimin e kohës
edhe gjetjen e mundësisë për mbrojtjen e mbulon të gjithë sipërfaqen duke krijuar
këtyre sipërfaqeve të mbjella nga filloksera. edhe një unazë rrethore me ngjyrë të bardhë.
Kështu prodhimi i fidanëve të shartuar Në shartimin e gjelbër bashkimi realizohet
antifillokserik u bë një praktike e me anë të kontaktit të drejtpërdrejtë të
zakonshme dhe e domosdoshme për vreshta- indeve të kambiumit. Në këtë rast nuk
rinë e çdo vendi në botë. Përdorimi i vërehet formimi i kallusit. Pas bashkimit
materialit mbjellës të shartuar garantonte një indi i kambiumit shtohet me shpejtësi dhe
prodhimtari të rregullt me gjithë se bima e formon indin lidhor i cili shkatërron shtresën
përftuar nga shartimi përbëhet nga dy izoluese të qelizave të vdekura nga prerja
komponentë botanikisht të ndryshëm që janë dhe vendos lidhjen e drejtpërdrejtë të enëve
mbishartesa dhe nënshartesa. përcjellëse të nënshartesës me enët e
mbishartesës.
Figura 19. Pergatitja e një shtrati për

Figura 18. Momente të parafinimit të shtratifikimin e shartesave të hardhise për
materialit të shartuar kallusimin e tyre duke përdorur ngrohtë-
sine diellore.
Në shartimet e realizuara me pjesë të
drunjëzuar si në rastin e shartimit në vendin Në shartimin e gjelbër në realizimin e
e përhershëm ose dhe në shartimin në ngjitjes së të dy komponentëve marrin pjesë
tavolinë ngjitja e kompone-nteve të të gjitha indet e kryesisht indi i kambiumit,
mbishartesës me nënshartesën realizohet në
37
indi parenkimatik, indi i ksilemës si dhe indi

i parenkimës palcore.
Në rastin e shtimit të hardhisë me anë të
shartimit me pjesë të drunjëzuara në ngjitjen
e komponenteve marrin pjesë indi i
kambiumit dhe indi parenkimatik palcor.
Në shartimin me copat të drunjëzuara për
shumë arsye të njohura ngjitja e
komponentëve nuk del e përsosur. Prerjet jo
të pastëreta të realizuara, mbetjet e pjesëve
të thata brenda zonës së ngjitjes, ritmet e
shpejta të formimit të indit të kallusit i
favorizuar nga kushtet e temperaturës dhe Figura 21. Shtrati i pergatitur, i mbushur
lagështisë, volumi i ndryshëm i enëve bëjnë me shartesa dhe te vendosura per tu
që kambiumi në sipërfaqen e pikës së kallusuar te mbuluar me plastmas.
kontaktit të të dy komponentëve të ketë
vështirësi. Në piken e bashkimit përveç vështirësisë së
kombinimit të enëve përçuese vërehet edhe
një dukuri ku kemi edhe ndryshime në
dimensionet e këtyre enëve.
Ndryshimet e përmendura më lart të
karakterit anatomik sjellin në vetëvete edhe
ndryshime të natyrës fiziologjike si krijimin
e vështirësive të qarkullimit të ujit dhe
lëndëve minerale nga sistemi rrënjor në
drejtim të pjesës vegjetative të kurorës dhe e
kundërta e qarkullimit të lëndëve organike të
përpunuar që lëvizin nga pjesët e kurorës
poshtë në drejtim të sistemit rrënjor të
bimës.
Edhe qarkullimi i lëndëve ushqyese të
përpunuara prej mbishartesës jep ndikimet e
veta tek nënshartesa e cila furnizohet me
Figura 20. Shtratifikimi i shartesave pas dobët. Sipas shkallës së ndryshimeve
parafinimit ne shtreter te ftohte. anatomike furnizimi me asimilate mundet të
bëhet i dobët ose i bollshëm kjo në vartësi të
përdredhjes së enëve përçuese në pikën e
ngjitjes.
Etapat e rritjes së shartesës

Kjo etapë përfshin në vetvete kohen nga
momenti i shartimit e deri në momentin kur
të dy komponentët pjesëmarrës në shartim
krijojnë një lidhje komunikimi të ndërsjellët
ndërmjet tyre. E gjithë kjo periudhë
përmblidhet në tre etapa të rëndësishme.
38
Formimi i kallusit Kallusi krijohet si rezultat i ndarjes së

Siç u përmend edhe më sipër krijimi i qelizave pas prerjes që realizojmë me anë të
qelizave të reja menjëherë pas lidhjes së briskut për të bërë përputhshmërinë e të dy
indeve në kontakt përbën kushtin themelor komponentëve. Tek hardhia të gjitha qelizat
për ngjitjen e indeve të rinj të përbërsave në e drurit një vjeçar janë të afta të reagojnë
shartim. Ngjitja e komponentëve të ndaj ngacmimeve të plagosjes. Këto qeliza
mbishartesës me nënshartesën realizohet në të ngacmuara realizojnë një ndarje shumë
sajë të qelizave të reja (kallusi) që krijohen intensive duke krijuar për një kohë shumë të
në pikën e kontaktit . shkurtër një ind parenkimatik shumë të
lëngshëm fillimisht me rreth 80-90 %
lagështi dhe që çfaqet mbi sipërfaqet e prera
dhe që me kalimin e kohës mbulon të gjithë
sipërfaqen duke krijuar edhe një unazë
rrethore me ngjyrë të bardhë. Në këtë rast
nuk vërehet formimi i kallusit.
Figura 23. Shtratifikimi i shartesave ne rere

dhe mbulimi i pikes se shartimit me tallash
te trajtuar me uje dhe fungicide kunder
kalbezimit te sythit.
Figura 25. Ajrosja e nje shtrati kur

shartesat kane perfunduar kallusimin
(Kalitja e shartesave)
Pas bashkimit indi i kambiumit shtohet me

shpejtësi dhe formon indin lidhor i cili
shkatërron shtresën izoluese të qelizave të
vdekura nga prerja dhe vendos lidhjen e
drejtpërdrejtë të enëve përcjellëse të
nënshartesës me enët e mbishartesës.
Figura 24. Etapat e formimit te kallusit

39
Figura 26. Nxjerja e shartesave te

kallusuar dhe te kaltura dhe pergatitja per
tu mbjelle ne fidanishte
Figura 27. Fidan i kallusuar dhe i gatshem
Ngjitja e komponentëve per tu mbjelle ne fidanishte
Ngjitja realizohet kur kalluset e të dy
planeve të pjerrta të prera si të nënshartesës
dhe të mbishartesës bien në kontakt me njëri
tjetrin. Gjatë operacionit të realizimit të
prerjes një pjesë e qelizave dëmtohen,
shtypen e për pasojë thahen, më pas
oksidohen duke formuar së fundmi një
shtresë të vdekur izoluese të qelizave. Që të
realizohet kallusimi i të dy pjesëve të
komponentëve të vënë në kontakt duhet të
realizohet pikërisht çarja e kësaj pjese
izoluese.
Që të realizohet një ngjitje e mirë është e

domosdoshme që indet e kallusimit në Figura 28. Çaste nga moment mbjelljes se
sipërfaqen e prerë të formohet njëkohësisht shartesave ne fidanishte
për të dy komponentët. Ky faktor vendimtar
në rritjen e kallusimit të shartesave është i Komunikimi i lidhjeve të enëve
favorizuar edhe nga një seri faktorësh të përcjellëse të komponenteve
tjerë siç mund të jenë temperatura dhe Realizimi i lidhjeve të enëve përcjellëse të
lagështia ajrore e ambientit të kallusimit dhe komponentëve pjesëmarrës në shartim
e materialit shtratifikues, gjendja shëndetë- realizohet nëpërmjet cfaqes dhe funksi-
sore dhe gjendja e tugorit në materialet që onimit të zënies së bashkimit në pjesën e
përdoren për shartim. brendshme.
Kjo lidhje e vendosur ndërmjet dy kompone-
ntëve paraqet shpesh vështirësi që
reflektohen në pengesë të qarkullimit të
40
ndërsjellët të lëndëve ushqyese dhe Afiniteti konsiderohet i lartë kur të dy

kripërave minerale nga nënshartesa në komponentët plotësojnë kërkesat jetësore të
mbishartesë dhe e kundërta. Kur kjo lidhje njëri tjetrit në shkallën më të lartë, kur
është maksimalisht e vështirë reflekton në bashkëjetojnë dhe prodhojnë për një
gjendjen shëndetësore negativisht të periudhë kohe të gjatë.
hardhisë dhe e kundërta. Afiniteti konsiderohet i dobët ndërmjet
komponentëve si të nënshartesës dhe
mbishartesës kur bimët cfaqin tendenca të
një prodhimtarie të ulët, cfaqin tendenca të
një zhvillimi të kufizuar, tharje të pjesëve
vegjetative dhe këto dukuri vijnë e thellohen
me kalimin e viteve deri në tharje të plotë të
bimëve.
Stadi i pjekurisë së komponentëve

pjesëmarrës në shartim
Edhe stadi i pjekurisë së materialit të
komponentëve që do të përdoren në shartim
luan një rol në cilësinë dhe përqindjen e
prodhimit të fidanëve cilësor. Kështu
materiali konsiderohet i pjekur kur ka
ngjyrën tipike të kultivarit, ka në përbërje
Figura 29. Gjendja e fidanishtes se të tij 8-10 % amidon dhe karbohidrate, nuk
hardhise 20 dite pas mbjelljes se tyre ne
ka plagë ose shenja të sëmundjeve të
fushe
ndryshme. Në këtë rast sigurohet një
përqindje e lartë e zënies në shartim e që
Në bashkëjetesën e komponentëve përbërës
reflektohet në kallusim dhe në prodhimin e
të një fidani hardhie ndikojnë disa faktorë e
një sasije të konsiderueshme të fidanëve të
konkretisht :
cilësive të larta.
a. Faktorët anatomo – fiziologjik
Në këtë grup faktorësh më të rëndësishëm
në mardhëniet ndërmjet komponentëve
pjesëmarrës në shartim do të përmendim :
Afiniteti:
Në rastin e aplikimit të shtimit të hardhisë
me anë të shartimit një rëndësi merr afiniteti
ose shkallën e afërsisë që duhet të kenë
nënshartesa me mbishartesën e cila shprehet
me funksionimin sa më normal të bimës së
shartuar, të sigurimit të një periudhe jetese
sa më të gjatë e shoqëruar me një
prodhimtari të lartë të përvitëshme e
Figura 30. Gjendja e fidanave 2 muaj pas
cilësore, me një qëndrueshmëri të lartë ndaj
mbjelljes ne fushe
faktorëve stresant.
41
Mosha e materialit të komponentëve Përgatitja e materialit të nënshartesës dhe

Është provuar së gjendja e materialit të mbishartesës, ruajtja e tyre në kushtet të
komponentëve si nga pikëpamja e moshës larta teknike janë faktori bazë në rezultatin
ashtu edhe nga ajo e përgatitjes stadiale pozitiv të shartimit. Rruajtja e materialit në
influencojnë në nivelin e prodhimit të vendet e shtratifikimit në kushte të një
fidanëve cilësore. Vrojtimet tregojnë se lagështie optimale është shumë e rëndë-
përqindje të lartë zënieje të shartesave kemi sishme për të mbajtur në kufijtë optimal
në rastin e aplikimit të shartimit me copa të lagështin fiziologjike të materialit.
gjelbërta, pastaj me copa të drunjëzuar një
vjeçare dhe së fundi me e ulët me copa të
drunjëzuara dy e tre vjeçare.
Lagështia fiziologjike e indeve

Kur materiali i komponentëve të shartimit
është i freskët dhe ruajnë lagështinë
fiziologjike në masë 55-60 % edhe përqindja
e zënies së shartesave është e mirë. Në këtë
kontekst prerja, përgatitja e materialit dhe
ruajtja e tij deri në momentin e shartimit
është e domosdoshme respektimi i
rregullave për të patur sukses në zënie.
Trashësia e komponentëve të shartimit

Është një dukuri tjetër e rëndësishme që ka Figura 31. Freskimi i materialit te
nensharteses perpara se te shartohet
një influencë të madhe në rezultatet
përfundimtare të prodhimit të fidanëve.
Provat e bëra kanë vërtetuar se trashësia e Trajtimi përpara shartimit për rritjen e
materialit të përdorshëm për shartim duhet të lagështisë fiziologjike nëpërmjet zhytjes në
jetë me një trashësi ndërmjet kufijve 6 deri ujë për një periudhë të caktuar kohe është
në 12 mm. Nën dhe mbi këtë kufi materiali një faktor vendimtar përpara shartimit. Është
nuk duhet të përdoret për shartim. Rezultate vërtetuar se materiali i nënshartesës fiton
të mira nga vrojtimet e bëra kanë nxjerrë lagështin fiziologjike për një periudhë më të
përfundime së përmasat e copave në kufijtë gjatë kohe të qëndrimit në ujë e krahasuar
e 7 deri në 11 mm trashësi ngjiten më mirë me materialin e mbishartesës.
në pikën e shartimit dhe japin fidanë të
rregullt. Respektimi i dimensioneve të prerjes ndaj
sythit.
Është e rëndësishme që gjatë procesit të
b. Faktorët teknike
Krahas faktorëve anatomo-fiziologjik të shartimit si nënshartesa dhe mbishartesa
përmendur më lart ndër faktorët që duhet të kenë të njëjtat përmasa në trashësi.
influencojnë në bashkëjetesën e Kombinimi i drejtë i trashësisë së tyre
komponenteve një rol të dorës së parë luajnë influencon pozitivisht në rritjen e përqindjes
edhe ata teknik e konkretisht: së zënjës. Rekomandohet që prerja e
mbishartesës të bëhet nga ana e sythit.
Puna përgatitore e komponentëve përpara
shartimit.
42
Realizimi i prerjeve të lëmuara, të freskëta për procesin e kallusimit është ndërmjet

dhe të pastra kufijve 24-26 0 C .Rritja e temperaturës mbi
Për të patur një ngjitje të mirë të të dy këtë nivel është vërtetuar se përshpejton
komponentëve një rëndësi merr edhe procesi procesin e formimit të kallusit, përftohet një
i prerjes. Realizimi i prerjeve të lëmuar, të kallus i bujshëm duke krijuar edhe fryrje në
pastërta dhe të freskëta kryhen kur brisku i pikën e shartimit duke ulur cilësinë e
shartimit është i mprehur mirë, ambienti i shartimit ndërsa ulja e temperaturës nën këto
shartuesit është i mbrojtur nga dielli dhe era. kufij vonon procesin e formimit të
kallusimit.
Lagështia
Është një ndër faktorët që influencon
pozitivisht ose negativisht në procesin e
kallusimit. Faktori lagështi duhet të jetë
prezent si në materialin e vënë për kallusim
njëkohësisht edhe në tallashin ku janë
shtratifikuar shartesat dhe në ambientin e
dhomës së kallusimit.
Përmbajtja e lartë e lagështisë në arkat e

kallusimit, në tallashin e shtratifikimit të
shartesave influencon negativisht në
Figura 32. Realizimi i shartimit me ane te vështirësinë e ajrimit të shartesave, të
briskut depërtimit të nxehtësisë, favorizon zhvilli-
min e sëmundjeve kërpudhore e sidomos të
Realizimi i puthitjes dhe i shtrëngimit të kalbëzimit të sythave. Edhe në rastin e një
komponentëve lagështie nën nivelin optimal kemi frenim të
Për të patur rezultate të një kallusimi të mirë formimit të indit të kallusit, tharje të
dhe të shëndoshë është e domosdoshme që shartesave .Lagështia ajrore në ambientet e
komponentët e shartimit të jenë plotësisht të kallusimit duhet të jetë në masën 65 - 85 %
puthitur duke mos krijuar hapësirë dritë ndërsa lagështia në arkat e tallashit duhet të
ndërmjet tyre dhe të jenë të shtrënguar. jetë në kufijtë 70 – 75 %.
Duke respektuar në mënyrë rigoroze faktorët
teknik të përmendur me lart arrihet të Ajrimi
realizohet një puthitje dhe një shtrëngim të Është një faktor i cili influencon në procesin
mirë të komponentëve duke krijuar mundësit e kallusimit. Nëpërmjet ajrosjes së shtresës
e përshpejtimit të lidhjeve ndërmjet tyre. së mbulesës së shartesave ndërpritet
zhvillimi i bakterjeve të kalbëzimit të
c. Faktorët ekologjik sythave.
Efekti i faktorëve biologjik e teknik të
përmendur më lart do të jetë pozitiv kur
respektohen edhe faktorët ekologjik.
Temperatura
Është ndër faktorët më të rëndësishëm në
procesin e kallusimit. Eksperienca e ka
treguar se temperatura më e përshtatshme
43
Figura 33. Ajrosja e shtratit ne ditet me

diell dhe ne temperatura te larta per te Figura 34. Shartim me te çare te thjeshte
kalitur shartesat e kallusuarar tek hardhite e vjetra per ripertritje
ose per ndryshim te kultivarit
Prodhimi i hardhive me shartim
Ekzistojnë disa metoda shtimi me shartimit Përpara aplikimit të shartimit me të çarë
tek hardhia e konkretisht : bëhet përgatitja e bazës materiale që do të
a. Shartim me kalem me të çarë. përdoret gjatë shartimit. Shartimi me të çarë
-Shartim me kalem me të çarë të thjeshtë tek hardhia mundet të aplikohet mbi qafën e
-Shartim me të çarë të plotë rrënjës ose edhe mbi sipërfaqe të tokës. Në
-Shartim me të çarë të plotë ne formë këtë rast lartësia mbi nivelin e tokës varet
shpatulle nga gjendja e cungut ku vendoset të bëhet
b. Shartim me syth shartimi. Në përgjithësi në rastet kur
c. Shartim me pjesë të gjelbër. shartimi do të behet mbi qafën e rrënjës
d. Shartim me kopulim (anglez) që ka dy veprohet:
forma: Një deri në dy javë përpara se të kryejmë
·Shartim në vendin e përhershëm shartimin hardhisë i zbulohet qafa e rrënjës
·Shartim anglez në tavolinë deri në një thellësi 15-20 cm nën sipërfaqen
Shartim me kalem me të çarë të thjeshtë e tokës bëhet prerja e cungur me sharre
Ka qenë një metodë e përdorur gjerësisht në krasitese, lëmohet vendi i prerë me një thikë
vreshtari. Kjo mënyrë shartimi sikundër të mprehtë dhe lihet në këtë mënyrë për rreth
edhe në pemët frutore përdoret në rastin kur një javë me qëllim që hardhia të “qajë”dhe
ndërmjet komponenteve që marrin pjesë në të mos ndikojë negativisht në mos zënien e
bashkim të kenë diferenca në trashësi, kur shartimit.
duam të ndërrojmë kultivarin e hardhisë për
shkaqe të ndryshme të kultivarit të Bimët e prera vrojtohen dhe kur konstatohet
mëparshëm. se rrjedhja e lëngjeve linfatik është
ndërprerë bëhet shartimi. Në fillim bëhet
një lidhje e shtrënguar me rrafje 5-6 cm
poshtë prerjes me qëllim që kur të veprojmë
për të bërë çarjen diagonale kjo të mos
shkaktoj shqyerje me të thellë se 4-5 cm
thellësi.
44
Pas çarjes vendoset një pykë ndërmjet

pjesëve të ndara nga çarja e bërë me qëllim
që të dy hapësirat të jenë të hapura dhe të
lehtësohet vendosja e kalemave. Kalemi që
do të vendoset në të çarën e nënshartesës ose
kalemat kur parashikohen të vihen dy të tillë
duhet të kenë një trashësi 8-10 mm dhe të
kenë 2 sytha të rregullt.
Nën sythin e poshtëm bëhen dy prerje në

mënyrë të kundërt të sipërfaqeve duke
formuar kështu një gjuhëze të hollë dhe të
gjatë rreth 3-4 cm.
Vendosja e kalemave bëhet në mënyrë që Figura 35. Shartim me te çare te plote tek
sythi i poshtëm të jetë nga jashtë ndërsa hardhite e vjetra per ripertritje
lëkura e mbishartesës të përputhet me atë të ose per ndryshim te kultivarit
nënshartesës ose të jetë 2 mm më brenda
nënshartesës. Pas vendosjes së kalemave Mbishartesa përgatitet me dy sytha në formë
shpesh nuk ka nevojë për tu lidhur pasi gjuhëze e hollë me një gjatësi aq sa është
kalmat mbahen të shtrënguar në hapësirën e realizuar edhe çarja e nënshartesës.
çarjes. Pjesët e zbuluara mundet të Vendosja e mbishartesës bëhet në mënyrë të
parafinohen dhe mbulohen me dhe të tillë që lëvoret e të dy komponentëve të ketë
shkrifet deri në 2-3 cm mbi mbishartesë një përputhshmëri të mirë. Pas vendosjes së
dhe në këtë mënyrë nënshartesa qëndron e mbishartesës bëhet lidhja e shartimit
freskët. Shartimi realizohet gjatë muajve pasandaj bëhet mbulimi me dhe të shkrifet i
mars – prill kjo e kondicionuar edhe nga pikës se shartimit. Ky shartim ka rezultate
faktorët klimaterik. Shërbimet konsistojnë të kënaqshme por si pasoje e defekteve në
në sigurimin e lagështisë së nevojshme, ngjitje, në mos konsolidimit të enëve
luftimin e barërave të këqija, mbajtjen e përçuese, me kalimin e viteve cfaq
tokës së shkrifët si dhe në luftën kundër ‫ٱ‬rregullime të mëdha të cilat sjellin si pasojë
sëmundjeve. edhe tharjen e bimës.
Shartim me të çarë të plotë Shartim me të çarë të plotë ne formë

Ky lloj shartimi aplikohet në rastet kur shpatulle
trashësitë e të dy komponenteve janë të Edhe ky shartim bëhet njësoj si edhe të
njëjta. Ky lloj aplikohet në vreshta me tjerët. Vetëm nën këtë rast prerja e
moshë të re 2-3 vjeçare. mbishartesës bëhet në formë pyke me një
Në fillim të pranverës hardhitë zbulohen në pjesë të sheshtë si një mbështetëse nga të dy
një thellësi 10-15 cm, pastrohen dhe bëhet anët. Kjo mënyrë e përgatitjes së kalemit me
prerja në nivelin e sipërfaqes së tokës ose dy mbështetëse shton sipërfaqen e kontaktit
më poshtë saj, lihet për një periudhë që të lëvores dhe mban më të mbështetur
hardhia te “qaje”të rrjedhë lëngjet. Çarja kalemin mbi nënshartesë.
bëhet në mesin e nënshartesës me një
thellësi 3 - 4 cm.
45
Figura 36. Shartim me të çarë të plotë ne

formë shpatulle
Shartimi me syth
Edhe kjo mënyrë shartimi ka dy forma sipas
kohës së kryerjes së shartimit shartimin me
syth të zgjuar që bëhet gjatë muajve maj –
qershor dhe shartimin me syth të fjetur që
realizohet në muajin gusht.
Si teknike shartimi është e njëjtë me atë të

aplikuar në pemët dru frutore. Për të
realizuar nxjerrjen e sythit llastarit të
zgjedhur për nxjerrjen e sythit i bëhet një
prerje tërthore prej 1 cm nën syth dhe 1,5
cm mbi syth.
Duke filluar nga ana e sipërme e sythit Figura 37.Pamje e shartimit me syth
bëjmë një prerje me anë të briskut në thellësi
deri në indin drunor duke e vazhduar prerjen Pas vendosjes së sythit realizojmë lidhjen e
nën lëvore dhe nxjerrim sythin së bashku me shtrënguar me qëllim që të realizojmë një
një pjesë të shtratit të tij. Pjesa e shtratit të puthitje të mirë ndërmjet sythit dhe
sythit dallohet lehtësisht se ka ngjyrë të nënshartesës. Shartimi me syth të fjetur i
gjelbër ku dallohet indi krijues. cili bëhet gjatë muajit gusht është po thuaj
se i njëjtë vetëm se në këtë rast sythi nuk
zgjohet por ri i fjetur deri në fillimin e
Tek nënshartesa bëhet një prerje e në formën vegjetacionit të vitit të ardhshëm.
e gërmës T, hapen buzët dhe vendoset sythi i
nxjerrë nga kalemi i mbishartesës.
46
Shartimi i gjelbër Pjesa më e mirë e mbishartesës konsiderohet

Në praktikë njihen disa forma të pjesa e llastarit që sa po ka filluar
shartimit të gjelbër tek hardhia drunjëzimin.
Një nga mënyrat e shartimit të gjelbër tek Në këtë mënyrë bëjmë vendosjen e sythit të
hardhia është ajo me gjuhëze të thjeshtë. Në mbishartesës në pjesën e prerë të
këtë rast hardhia që do të shartohet nënshartesës në mënyrë që të realizojmë një
pastrohet nga lastarët e tepërt duke i lënë 2 përputhje të mirë të të dy komponenteve.
deri ne 3 lastarë gjithsej. Llastari i caktuar Bëjmë lidhjen e tyre me material plastik.
për tu shartuar dhe që do të luaj rolin e
nënshartesës i hiqen gjethet dhe sqetullorët, i Koha e kryerjes së shartimit është muaji
hiqen edhe sythat e ardhshëm dimërorë. Ky maj deri në gjysmën e muajit qershor për
llastar pritet në formë pile nga ana e kundërt zonat e ultë bregdetare dhe gjate gjysmës se
e sythit. Prerja duhet të bëhet në nyjën e 3 qershorit për zonën vitikle. Shartimi të
ose të 4 të saj dhe me një pjerrësi 40 – 45 0 realizohet në orët e para të mëngjesit dhe të
.Në të njëjtën kohë dhe mënyrë përgatitet mbasditës duke eliminuar orët e nxehta të
edhe mbishartesa e cila duhet të këtë të ditës.
njëjtën trashësi me nënshartesën (llastarin e Dy tre orë pas kryerjes së shartimit në rast se
përgatitur të bimës). Mbishartesa duhet të mbi sythin e vendosur vërehen bulëzime uji
jetë me një syth. Mbi syth ndërnyja duhet të themi se shartimi është bërë mirë dhe
jetë e plotë dhe me gjithë diafragmën me komponentët kanë një përputhje të saktë dhe
qëllim pengimin e avullimit dhe të tharjes së ka filluar sythi të furnizohet me lënde nga
sythit. Në pjesën e poshtme të sythit të nënshartesa.
mbishartesës prera bëhet në mesin e
ndërnyjës, gjethja hiqet për gjysmë ose edhe Në përgjithësi këto shartime nuk gjejnë
fare duke lënë bishtin e saj. Nuk aplikimin e duhur në praktikën e gjerë pasi
rekomandohet që për syth të mbishartesës të koha e kryerjes përkon në periudhën e
përdoren sytha që kanë dhënë sqetullor por nxehtë të verës dhe që nuk mundet të
sytha të gatshëm për të shpërthyer. realizohet ruajtja e materialit për një kohë të
gjatë në gjëndje të freskët.
Themelimi i fidanishtes dhe objektet e saj

Fidanishte quhet struktura bujqësore qe
përmban mjetet, teknikat dhe teknologjitë
për riprodhimin, mirëmbajtjen e kontrollin e
materialit bimor te Pemëtarisë.
Ngritja e fidanishtes
Fidanishtja është vendi ku bëhet prodhimi i
fidanëve frutor me metoda klasike, duke e
mbjellë farën në tokë, më pas bëhet shartimi
i filizave, rritja dhe formimi i kurorës së
fidanit.
Një fidanishte klasike e kompletuar përbëhet

Figura 38. Shartimi i gjelbër prej këtyre pjesëve nëpër të cilat kalojnë
47
hallkat e prodhimit të fidanëve: (i) Prodhimi Tokat më të përshtatshme për ngritjen e

i nënshartesave: Coptore, Farishte. (ii) fidanishtes janë tokat subargjilore të mesme.
Shartesore; Shartesore viti I, shartesore viti Pas përcaktimit të sipërfaqes është e
II, shartesore viti III, coptore viti I, dhe nevojshme që tokës ti kryhet një nivelim
coptore viti II, (iii) Fushë rritje; fidanishte sipërfaqësor për të eliminuar të gjitha
viti I, Fidanishte viti II, Fidanishte viti III. depresionet që mundet të ketë.
Në mbështetje të të dhënave
Fidanishte të organizuara mbi teknikën e agropedologjike të tokës merren masa për
prodhimit vegjetativ me sisteme moderne të përmirësimin e strukturës së tokës, kryerjen
prodhimit me nebulizim ose in vitro/in vivo e drenazhimit, ndërtimin e sistemit të ujitjes
janë të përbërë: (i) seksioni I nebulizimit dhe të kullimit nëpërmjet ndërtimit të një
ose dhoma vegjetative, (ii) seksioni i rrjeti kullues e ujitës për të gjithë sipërfaqen
aklimatizimit të materialit vegjetal, (iii) e fidanishtes.
seksioni i përgatitjes definitive të materialit Mbështetur mbi një planimetri të hartuar
bimor. mbi skemë vendosjen e fidanishtes,
sipërfaqja ndahet në ngastra me madhësi të
Kushtet dhe organizimet për ngritjen e ndryshme në formë katrore ose
Fidanishtes katërkëndëshe me anë të rrugëve dhe
Vendi ku bëhet mbjellja e nënshartesave, ku kanaleve.
kryhet shartimi si dhe kultivimi i fidanëve Në planimetri planifikohen sipërfaqet që do
frutorë deri në kohën e shkuljes për tu të zënë farishtja dhe shtretërit, sipërfaqja që
mbjellë në vendin e përhershëm në pemëtore do të shërbejë si coptore, sipërfaqja që do të
quhet shartesore. shërbejë për mbjelljen e nënshartesave të
ndryshme me synimin që të rriten sa më
Organizimi i territorit ku do të ngrihet shumë proceset e mekanizuara të punës për
fidanishtja e prodhimit të fidanëve të të kursyer krahun e punës si dhe për të ulur
pemëve frutore dhe të hardhisë është një deri në një farë mase nivelin e shpenzimeve
tërësi masash organizative me anë të të gjë që influencon në koston e prodhimit të
cilave arrihet një shfrytëzim sa më efektiv i fidanëve. Gjatësia e ngastrave nuk duhet të
tokës për të prodhuar fidanë me cilësi të bëhen më të gjata se 30-40 m pasi
lartë dhe kosto të ulët. vështirësohen ujitjet.
Pas përcaktimit të sipërfaqes ku do të Fidanishtja duhet të shfrytëzohet në mënyrë

ngrihet fidanishtja e prodhimit të fidanëve të sa më intensive. Për këtë qëllim ndarja e
pemëve frutore dhe të hardhisë është e fidanishtes duhet të bëhet a më i drejtë dhe
domosdoshme që toka të jetë me një efektiv.
pjerrësi jo më të madhe se 3-5 0 në të Madhësia e ngastrave dhe numri i tyre varet
kundërt duhet të ndërhyhet në zbutjen e nga niveli i prodhimit të fidanëve frutorë,
pjerrësisë deri në këtë masë. nga mundësia e shfrytëzimit të materialeve
mbjellëse nga burime të tjera si sigurimi i
Sipërfaqet me pjerrësi mbi 60 nuk sasisë së nevojshme të farërave të ndryshme,
rekomandohen për të ngritur fidanishten pasi sigurimi i sasisë së nevojshme të filizave të
vështirësohen shumë kryerja e proceseve të nënshartesave të ndryshme, të sigurimit të
punës me mekanike, favorizohet erozioni. copave vegjetative që përdoren për
E rëndësishme është zgjedhja e tokës për nënshartesa ose të materialit gjenetik të
fidanishten nga ana e përbërjes mekanike. mbishartesave që në këto raste mundet të
48
shfrytëzohen koleksionet kombëtare të

ngritura pranë qendrave kërkimore shken-
core ku kultivarët e specieve të ndryshme
janë të testuar, burimi i nënshartesave
vegjetative klonale që përdoren si
nënshartesa për speciet e ndryshme frutore.
Figura 40. Mbjellja e copave per prodhim

nenshartesa
Pas këtyre përcaktohet vendi dhe sipërfaqja

që duhet të zërë farishtja, coptorja,
shartesorja me vite sipas natyrës së
prodhimit të fidanëve si dhe parcelat e
pemëve mëmë për sigurimin e farërave,
Figura 39. Rrenjezimi copave per parcelën e bimëve mëmë për prodhimin e
prodhimin e fidanave per mbjellje te copave (nënshartesat vegjetative që përdoren
blloqeve te reja për prodhimin e copave vegjetative), si dhe
vendi ku do të mbillen bimët mëmë me
Ngritja e një fidanishte duhet të shoqërohet kultivarët e fisnikëruar.
me një plan vendosje ku në të të përfshihen
të gjithë elementet e një fidanishteje. Kështu Shpesh fidanërritësit shfrytëzojnë burimin e
në fillim përcaktohet vendi ku do të sigurimit të farërave për prodhimin e
përqendrohen ambientet për manipulimin nënshartesave nga bimë të vjetra me një
dhe shtratifikimin e farërave, dhoma për prodhimtari të mirë, që i kanë të evidentuara
kryerjen e proceseve të ndryshme si cilësitë e mira si nënshartesë dhe që i dinë
seleksionimin e materialit ambalazhimin e vendndodhjet e tyre. Në të tilla raste edhe
tij, rruajtjen e materialit, ambiente teknolog- sipërfaqja e pjesëve të fidanishtes si ajo për
gjike siç mundet të jetë rasti i prodhimit të ngritjen e pemëtoreve mëmë për sigurimin e
fidanëve të hardhisë që kërkon salla farërave, pemëtorja mëmë për sigurimin e
shartimi, dhoma të shtratifikimit të nënshartesave vegjetative, pemëtorja mëmë
shartesave, dhoma të kallusimit të me kultivarë të testuara mundet të mos
shartesave, dhoma të kalitjes se fidanëve, përcaktohen në sipërfaqen e fidanishtes.
ambiente për përgatitjen e materialit për tu
shartuar ose ambiente freskimi të materialit Për përcaktimin e sipërfaqes së
(vaska për banjëzimin e materialit) etj. fidanishtes në tërësi duhet të kihen
parasysh këta tregues:
(i) Struktura dhe sasia e fidanëve që do të
prodhohet për çdo specie.
49
(ii) Teknologjia që do të përdoret në

prodhimin e fidanëve dhe nënshartesat që
do të përdoren.
{iii) Koha e qëndrimit të fidanit në
fidanishte.
(iv) Toka që do të nevojitet për qarkullim.
Në forma orientuese mundet të themi se në

totalin e sipërfaqes së fidanishtes 70 % e zë
toka e shartesores ndërsa diferenca shërben
për elementet e tjerë të saj si sipërfaqja e
farishteve dhe e shtretërve, sipërfaqja e
coptores, sipërfaqja e pemëtores për
prodhimin e copave vegjetative, rrugët,
Figura 42. Pergatitja e fidanishtes,
kanalet, ambientet e nevojshme sociale etj, pergatitja e bilonit, shtrimi i plastmasit te
që përfshihen në planimetri. zi dhe mbjellja e shartesave te kallusuara
Fidanishtet zakonisht zënë sipërfaqe
Në 1 ha shartesore mbillen 40.000 deri në 41
relativisht të vogla dhe madhësia e tyre varet
000 copa të nënshartesave vegjetative ose
nga sasia dhe struktura e fidanëve që është
filiza prej të cilëve përftohen 20-25.000
planifikuar të prodhohet. Nga 1 ha fidanishte
fidanë standard.
zakonisht mund të prodhohen rreth 30-40
mije fidanë frutore ose 60 mijë fidanë
hardhie.
Në mënyre orientuese po japim disa norma
që duhet të kihen në konsideratë gjatë
ngritjes së fidanishtes.
Figura 43. Pamje nga çelja e shartesave ne

fillim te vegjetacionit te tyre
pas mbjelljes ne fidanishte.
Për të mbjellë 1 ha shartesore kërkohet të

mbillen 0,2 ha farishte pasi në 0,1 ha
Figura 41. Pergatitja e tokes se fidanishtes farishte sigurohen rreth 25.000 deri në 30
per ngritjen e bilonave dhe mbjelljen 000 filiza nëmsha-rtese. Për të realizuar
e shartesave te kallusuara mbjelljen e farishtes prej 0,2 ha ( për të
siguruar farën e nevojshme për të mbjellë 0,
2 ha farishte me farore kërkohet të kemi
50
0,1deri në 0,12 ha pemëtore me bimët

mëma të egra si dhe 0,15 deri në 0,2 ha me
bimët mëma për bërthamorët. Në rastin e
përdorimit të copave vegjetative si nën-
shartesa për të mbjellë 1 ha shartesore
kërkohet të kemi 0,4 deri në 0,5 ha pemëtore
me bimët mëmë për sigurimin e copave pasi
nga 1 ha sigurohen rreth 100.000 copa.
Figura 45. Pamje e fidanishtes ne

vegjetacion te plote
Në shartesore mundet të mbillen filiza të

cilët kanë ardhur si rezultat i mbjelljes së
farërave të specieve të ndryshme në farishte
ose të mbjelljes se farës direkt në vijë
Figura 44. Pamja nga kontrolli i gjendjes fidanishte.
se fidanave gjate vegjetacionit.
Materiali mundet të ketë edhe prejardhje nga
Për të realizuar shartimet e nënshartesave rrënjëzimi i copave vegjetative të prodhuara
nevojiten një sasi e konsiderueshme dhe të përftuara nga bimët mëma të shtimit
kalemash që duhet të sigurohen nga bimët vegjetativ. Ky material do t’i nënshtrohet
mëmë të kultivarëve të fisnikëruar. Për të procesit të shartimit me mbishartesat e
shartuar me syth të fjetur për 1 ha shartesore dëshiruara, të cilat janë siguruar nga bimët
kërkohen 10.000 deri në 13.000 kalema mëma, si individë më të mirë. Periudha nga
duke llogaritur se nga një kalem përdoren 4 shartimi e deri në përgatitjen e plotë të
deri në 5 sytha. Nga një bimë mëmë për fidanit, kalon nëpërmjet shartesores e cila
kultivarët e fisnikëruar merren zakonisht 50 për pemëve frutore nga natyra dhe veçoritë
-60 kalema që në këtë mënyrë për realizimin biologjike të tyre mundet të zgjasë nga 2
e shartimeve për 1 ha fidanishte nevojiten deri në 3 vjet.
200 bimë.
Mbështetur mbi këto të dhëna orientuese për Për të përcaktuar sipërfaqen që duhet për të
1 ha shartesore të vitit të parë kërkohet të ngritur një fidanishte duhet të kihet
kemi rreth 0,2 ha farishte, 3 ha pemëtore parasysh:
mëmë.
Të përcaktohet sasia e fidanëve që do të
prodhohet e ndarë dhe me strukturë
speciesh.
Të përcaktohet struktura e nënshartesave
që do të përdoren si dhe mënyra e mbjelljes
së tyre (mbjellja me farë në farishte apo
51
mbjellja e farës direkt ne vijë fidanishte apo C. Shartesore e vitit të tretë. e ndarë në
me copa vegjetative). Të përcaktohet koha e ngastra sipas sasisë fidanëve të planifikuar
qëndrimit në fidanishte të fidanit në për prodhim.
mbështetje të teknologjisë së kultivimit që D. Fusha qarkullimi e ndarë në ngastra sipas
do të aplikohet si dhe sasia e sipërfaqes së nevojës për plotësimin e qarkullimit.
shartesores së vitit të parë që do të mbillet Farishtja. Është ajo pjesë e fidanishtes që
çdo vit (kjo në vartësi të planit të shartimeve përdoret për mbjelljen e farërave kryesisht të
që planifikon për të prodhuar). specieve farore për të prodhuar nënshartesa.
Mbjellja e farërave zakonisht bëhet në vllaja
Mbi bazën e këtyre të dhënave nxirret të ftohta, në shtretër të nxehtë, ose në sera.
nevoja për sipërfaqen e nevojshme për Nga 1 m2 farishte të farorëve mund të
farishte, sipërfaqen e nevojshme për merren rreth 25-30 filiza farore ose rreth 25-
sigurimin e copave vegjetative, për sipër- 30 mijë filiza për 1000 m2.
faqen e nevojshme për bimët mëmëa për Farishtja vendi ku bëhet mbjellja e farave
sigurimin e farërave, të copave si dhe të dhe prodhohen filizat, shartesorja , ku bëhet
sipërfaqes së bimëve mëma për të shartimi i filizave, rritja e fidanit dhe
kultivarëve të fisnikëruar për sigurimin e formimi i kurorës, copëtorja ku bëhet
kalemave duke i llogaritur të veçanta për prodhimi i fidanëve që shtohen lehtë me
çdo specie. copa (fiku, shega, ftoi etj)si dhe
nënshartesave që shtohen me copa,
Merret në konsideratë edhe sipërfaqja që do pemëtorja mëmë ku janë mbjelle pemët, nga
të shërbejë për qarkullimin e fushave. do të merren kalemat për shartim, për
Fidanërritësi duhet te kujdeset në arritjen e marrjen e copave, në shtimin me copa apo
rezultateve sa më të mira në të gjitha hallkat farat për prodhimin e filizave.
e prodhimit të fidanëve për të bërë të
mundur shfrytëzimin intensive të sipërfaqes Shartesorja. Është vendi ku realizohet
për të prodhuar një sasi të caktuar fidanësh mbjellja e nënshartesave, shartimi dhe
me një sipërfaqe të caktuar. kultivimi i fidanëve të ndryshëm frutor deri
në kohën e shkuljes së fidanëve për tu
Klasifikimi i fidanishteve sipas kritereve dërguar dhe për tu mbjellë në blloqet
të caktuara definitive.
Fidanishtja klasike e prodhimit të Në shartesore mbillen filizat e prodhuara
fidanëve nga mbirja e farërave ose e copave të
Objekte sociale e teknologjike rrënjëzuara me metodën vegjetative, të cilët
Shtretër do të shërbejnë si nënshartesa dhe me pas do
Sipërfaqe për farishte t’i nënshtrohen procesit të shartimit. Në këtë
Sipërfaqe për bimët mëmë sektor futen edhe filizat e ardhura nga
Sipërfaqe planifikuar për coptore mbirja e farërave hibride të cilët nuk do ti
A. Shartesore e vitit të parë e ndarë në nënshtrohen procesit të shartimit, por do të
ngastra sipas sasisë fidanëve të planifikuar rriten deri sa të formohen si fidan brenda
për prodhim. kushteve të standardit.
B. Shartesore e vitit të dytë e ndarë në Sipas kohës së përgatitjes së fidanit
ngastra sipas sasisë fidanëve të planifikuar shartesorja përbëhet nga:
për prodhim. Shartesore e vitit të parë.
Shartesorja e vitit të dytë
Shartesore të vitit të tretë.
52
Shartesore ose fidanishte të vitit të parë kryerjen e plehërimeve suplementare,

Shartesorja ose fidanishtja e vitit të parë spërkatjet kundër sëmundjeve dhe
është parcela ku do të mbillen filizat e dëmtuesve të ndryshëm të pemëve frutore.
prodhuara në farishte ose parcela që do të Kryerja me rigorozitet i shërbimeve
mbillen farërat direkt në vijë fidanishte dhe agroteknike pasqyrohet në prodhimin e
shartimi i tyre do të bëhet brenda vitit. fidanëve frutor konform standardeve.
Parcela e përcaktuar për mbjelljen e Coptorja

nënshartesave ose të farërave për speciet që Është ajo pjesë e fidanishtes që përdoret për
përdoret mbjellja në vijë fidanishte në bazë mbjelljen e copave për prodhimin e
edhe të skemave të qarkullimit duhet të nënshartesave vegjetative por që përdoret
përgatitet për mbjellje me qëllim sigurimin edhe për prodhimin e fidanëve për ato specie
e kushteve të përshtatshme dhe të mira për të të cilat shumëzohen me copa si fiku, ftoi,
garantuar zënien e nënshartesave ose shega, lajthia etj.
mbirjen e farërave dhe për të patur një
zhvillim sa më të mirë gjatë vegjetacionit si Pemëtorja mëmë e nënshartesave vegjetative
të pjesës mbitokësore dhe asaj nëntokësore quhet struktura qe shërben për riprodhimin
e materialit bimor qe shërben për
Shartesorja e vitit të dytë nënshartesa te pemëve frutore. Kohët e
Pas përfundimit të shartimit kontrollit të fundit në vend të nënshartesave të prodhuara
zënies të kryerjes së rishartimeve për nëpërmjet mbirjes së farërave, po përdoren
nënshartesat që nuk kanë zënë shartimet gjerësisht nënshartesat vegjetative të ardhura
bima afrohet në periudhën e dimrit dhe nga rrënjëzimi i pjesëve vegjetative.
përgatitet për tu futur në fazën e qetësisë
dimërore.Fillimi i vegjetacionit në pranverën 6. Prodhimi i fidanëve të shartuar.
e ardhshme shartesorja e vitit të parë, fidanët Shtratifikimi i shartesave
e shartuar në gusht shtator të një viti më parë Kemi dy lloj shartimesh:
por që nuk kanë çelur por janë në gjumë, a. shartimi në tavolinë (ose shartimi anglez,
futen në vitin e dytë duke u emërtuar ose shartimi me kopulim).
fidanishte e vitit të dytë. b. shartimi në vendin e përhershme duke
përdorur shartimin anglez, shartimin me
Shartesorja e vitit të tretë kalem me çarje të pjesshme ose të plotë si
Janë fidanët që vijnë nga fidanishtja e vitit dhe shartimin me syth. Në këtë rast
të dytë. Zakonisht në këtë vit në fidanishte mbishartesa është në stadin e drunjëzuar.
vazhdojnë fidanët e farorëve, (molla,
dardha) fidanët e agrumeve, fidanët e Shartimi në tavolinë
species së arrës dhe fidanët e gështenjës. Prodhimi i fidanëve të shartuar të hardhisë
në tavolinë kalon nëpër këto tri hallka:
Në shartesoren e vitit të tretë, punohet për të a. Shartimi në tavolinë
përfunduar formimin e kurorës te nisur që b. Formimi i kallusimit në dhomat e
në vitin e dytë. Gjatë vegjetacionit degët e kallusimit ose në shtretër.
ardhshme të kurorës lihen të rriten lirisht. Si c. Rrënjëzimi i shartesave në fidanishte
edhe në rastin e fidanishtes së vitit të dytë dhe prodhimi i fidanëve të shartuar.
edhe në këtë rast shërbimet agroteknike a. Shartimi i fidanëve në tavolinë
synojnë në kryerjen e prashitjeve, luftimin e
barërave të këqija, kryerjen e ujitjeve,
53
Përgatitja e nënshartesave dhe e lëmuara. Pas shpëlarjes mirë të copave ato

shartesave për shartim. vendosen në bangon e freskimit ku punëtorët
bëjnë përgatitjen e copave për tu shartuar.
Disa ditë përpara fillimit të procesit të Copat priten 2 mm nën diafragmën, bëhet
shartimit tufat e nënshartesave nxirën nga heqja e përdredhëseve, e sythave në rastet
shtratifikimi, kontrollohet gjendja shëndetë- kur copat janë të pa t”harura në vreshtin
sore e tyre dhe futen ne vaskat e ujit për të antifillokserik dhe dërgohen në tavolinën e
fituar tugorin e humbur gjatë periudhës së shartuesit. Kur kemi nënshartesa të prera me
shtratifikimit. gjatësi 100 dhe 150 cm bëhet ndarja e tyre
në copa standard 40 plus minus 2 cm dhe
Copat e nënshartesave duhet të qëndrojnë në klasifikohen për shartim copat që janë mbi 6
këtë mënyrë në ujë deri sa ato të fitojnë mm deri në 12 mm. Copat nën dhe mbi këto
lagështinë fiziologjike. Kjo vërehet kur mbi dimensione nuk futen për tu shartuar.
prerjet tërthore që i bëjmë copave uji del në
forme bulash. Zakonisht copat lihen në ujë Përgatitja e mbishartesës për shartim
për rreth 24-30 orë , ndërsa kur copat nga Pas përgatitjes së copave të nënshartesës
shtratifikimi nxirën në një gjëndje të thatë bëhet përgatitja e mbishartesës. Sharmendat
lihen në ujë për një periudhe më të gjatë se pas prerjes në vreshtë janë shtratifikuar për
30 orë. tu ruajtur deri në momentin e shartimit. Në
momentin e shartimit nxirën nga shtratimi-
kimi kultivari i planifikuar për tu shartuar
dhe përgatiten.
Dy ditë përpara se të filloj shartimi

sharmendat përgatiten duke ndarë sythet më
vete. Prerja bëhet duke hequr dy sythat e
baze të cilët kanë qenë në prani të rërës,
dhe sythat e tjerë priten në mënyrë që pjesa
e ndërnyjës nga ana e poshtme e sythit të
jetë e gjatë ndërsa pjesa mbi syth pritet në
largësi 2 cm. mbi syth. Gjatë prerjes së tyre
bëhet eliminimi i sythave të dëmtuar, ata që
nuk plotësojnë standardet e trashësisë.
Sythat e prerë në këtë mënyrë futen në fuçi
me ujë për rreth 10 -12 orë. Pas kësaj sythat
janë të gatshëm të përdoren për tu shartuar.
Nxiren nga uji e së bashku me copat e
Figura 46. Freskimi ose pergatitja e copave nënshartesës vendosen në tavolinën e
antifillokserike perpara se te shartohen shartuesit për tu shartuar.
Pas fitimit të lagështisë së nevojshme copat Teknika e shartimit

nxirën nga uji dhe dërgohen në vendin e Shartimi mundet të realizohet me anë të
shpëlarjes me ujë të rrjedhshëm dhe me briskut të shartimit nga punëtor të
presion. Kjo është një masë e domosdoshme specializuar ose mundet të realizohet me
për tu bërë pasi prania e grimcave të rërës në makina shartuese të posaçme.
copat e hardhisë shkakton prishjen e tefit të
briskut të shartimit e nuk krijon prerje të
54
Shartimi me dorë me anë të briskut të qëndrueshme prerja fillon pak mbi palcën e
shartimit copës.
Shartuesi që ka në tavolinën e punës
materialet që do të shartohen zgjedh një
copë nënshartese, kontrollon gjatësinë e saj
në bazë të një shenje që ka vendosur në
tavolinën e punës, përcakton vendin e
prerjes me gjatësi 40 plus minus 2 cm.
Figura 48. Mënyra e prerjeve te

nensharteses dhe te mbisharteses, krijimi i
gjuhzave.
Figura 47. Momente nga teknika e
shartimit te shartesave me brisk Thellësia e prerjes së gjuhëzës duhet të jetë
sa gjysma e gjatësisë tërthore. Gjatë prerjes
Në pjesën e sipërme bëhet një prerje tërthore për të formuar gjuhëzën brisku duhet ti jepet
në formë pile. Prerja duhet të realizohet me drejtim në thellësi të copës, drejt gjoksit të
një kalim të briskut të shartimit. Pas prerjes shartuesit dhe me një tërheqje të briskut nga
sipërfaqja duhet të ketë formë vezake ku e majta në të djathtë,vazhdon dhe duke të
gjatësia e të cilës duhet të jetë 1,5 herë me e tërhequr thikën nga ana e tij. Në këtë
madhe se gjerësia ose prerja të realizohet me mënyrë copës së nënshartesës i është krijuar
një kënd 42-45 0. Për të plotësuar një prerje dhe gjuhëza me kushte favorizuese për një
të lëmuar prerja fillon me pjesën fundore të lidhje të mirë me mbishartesën. Pas
briskut duke e tërhequr atë rrëmbimthi nga formimit të gjuhëzës copa kalohet në dorën
e majta në të djathtë. tjetër. Zgjedh në tavolinën e punës një syth
që të ketë përmasat e trashësisë së
Kështu realizimi i prerjes bëhet me gjithë nënshartesës.
tehun e briskut dhe me një rrëshqitje të
vetme duke krijuar sipërfaqen e rrafshët dhe Prerja e mbishartesës realizohet në të njëjtën
te lëmuar.Në rastin kur prerja e parë nuk del mënyrë si u realizua prerja dhe gjuhëza e
e pastër shartuesi e përsërit të njëjtin veprim nënshartesës. Mbishartesa e përgatitur në
për të realizuar një prerje të dytë të rrafshte këtë mënyrë vendoset me kujdes në
dhe të lëmuar pak poshtë prerjes së parë me nënshartese duke përputhur gjuhëzat në
qëllim që të ruaj edhe gjatësinë e copës. Pas mënyrë të plotë, shtrëngohen në drejtim të
kësaj shartuesi krijon gjuhëzën e njëra tjetrës deri në mbulimin e sipërfaqeve
nënshartesës. Për të formuar nj gjuhëz të të prera. Në këtë mënyrë shartesa është e
përfunduar. Nga ky bashkim kërkohet që
55
lëvoret e të dy komponenteve të jenë të Koha e shartimit

përputhura plotësisht, gjuhëzat të mos kenë Zakonisht afati më i favorshëm është fundi i
çarje, të jenë të shtrënguara mirë dhe pa muajit shkurt dhe fillimi i muajit mars.
hapësira drite ndërmjet tyre. Gjatësia e Fillimi i shartimit përcaktohet nga
përgjithshme e shartesës pas përfundimit kohëzgjatja e kallusimit dhe mundësitë për
duhet ti përshtatet standardeve në fuqi. mbjelljen në fidanishte.
Sythat e mbishartesës duhet të jenë të Shtratifikimi i shartesave

shëndoshë dhe të aftë për të dhënë llastar. Qe të realizohet ngjitja e plotë e dy
Në raste kur komponentët nuk kanë komponentëve të shartimit pas realizimit të
përputhje në trashësi ndërmjet tyre lejohet të shartimit duhet që shartesat të vihen në
përdoret mbishartesë më e hollë se kushte të përshtatshme për tu kallusuar.
nënshartesa. Në këtë rast lëvorja e Shartesat vendosen në arkat e kallusimit.
nënshartesës duhet të puthitet mirë nga njëra Radhitja e shartesave në arka quhet
anë e saj. Nuk duhet të përdoren mbishartesa shtratifikim.
më të trasha se nënshartesa. Arkat e shtratifikimit janë prej druri me
përmasa 60 x 60 x 50 cm. Arka nga sipër
Mënyra tjetër e realizimit të shartimit është nuk ka kapak dhe janë të pajisur me doreza
kryerja e saj me anë të makinës shartuese. për të lehtësuar mbajtjen dhe transportimin e
Sot ekonomitë që prodhojnë fidanë të tyre.
shartuara hardhie janë pajisur me makina
shartuese që kanë rendimente të larta në
shartim.
Parimi i funksionimit të makinave shartuese

është mbi bazën e realizimit të prerjeve të
konfiguracioneve të ndryshme si tip omega,
krehër etj. Në fillim bëhet prerja e
mbishartesës. Me realizimin e prerjes së
mbishartesës, thika mban mbishartesën në
prefësen e saj. Pas kësaj vendoset copa e
nënshartesës në vëndmbështetjen e makinës
dhe veprohet për prerjen e saj. Në këtë
mënyrë realizohet prerja e nënshartesës si
dhe bashkimin i saj me mbishartesën Figura 49. Shtratifikimi shartesave në arkat
njëkohësisht. Në këtë mënyrë makina e kallusimit
shartuese ka bërë prerjen dhe bashkimin e
komponentëve. Mundet të përdoren edhe arka ku një faqe
anësore të tyre të jetë e montueshme për të
Punëtorët që realizojnë shartimin vazhdojnë lehtësuar procesin e shtratifikimit të
pa ndërprerje shartimin. Një punëtor merr shartesave brenda arkës. Arkat janë të
dhe kontrollon shartimet për cilësinë e përbëra nga ristele të holla dërrase me
realizimit të shartimit dhe kryen parafinimin qëllim që të jenë të lehta dhe të ketë
e tyre në rastet kur shartesat parafinohen.. mundësi të depërtoj me lehtësi ngrohtësia në
Pas parafinimit shartesat kalojnë në brendësi të saj. Një arke e tille merr nga 750
shtratifikim. deri në 800 shartesa.
56
Përpara shtratifikimit të shartesave përgatitet infeksionet e ndryshme që mundet te cfaqen

tallashi. Si tallash zakonisht përdoret gjatë procesit të kallusimit siç mundet të jetë
tallashi i sharrës i dalë nga sharrimi i drurit kalbëzimi i sythave.
të pishës. Tallashi sitet duke hequr
mbeturinat e dërrasës dhe mbeturinat e tjera Shtratifikimi i shartesave bëhet nga punëtorë
të forta. Tallashi në këtë mënyrë i pastruar të specializuar për këtë proces. Në fillim
përgatitet për të fituar lagështinë e shtratifikuesi shtron fundin e arkës me një
nevojëshme. Tallashi ujitet me ujë deri në shtresë tallashi prej 4-5 cm të ngjeshur me
masën ku të ketë mbi 75 % lagështi. anë të këmbëve në mënyrë të njëtrajtshme.
Pas kësaj shtratifikuesi e kthen arkën me
Kontrolli i përmbajtjes së lagështisë bëhet grykë nga ana e tij . Shtron anën e poshtme
duke marrë një sasi tallashi në dorë dhe të arkës përsëri me tallash me një trashësi
duke vepruar me shtrëngimin e tij ndërmjet deri në 6-7 cm duke e niveluar dhe ngjeshur
gishtit të madh dhe gishtit drejtues. Nga ky me dorë, vendos tallash dhe në dy faqet
veprim i kryer në këtë mënyrë në hapësirën anësore të arkës.
ndërmjet gishtave duhet të dallohet bulëza
uji. Në rast se uji rrjedh kjo tregon që prania Për të mbajtur një drejtim të kokave të
e tij në tallash është në nivele të lartë dhe mbishartesës përpara fillimit të shtrimit të
atëherë del e nevojshme të shtohet tallash i shartesave shartuesi vendos në fillim të
thatë për të pakësuar sasinë e ujit deri në arkës një dërrasë udhëzues me gjerësi 10
masën që gjatë provës të dallohen bulat e cm dhe me gjatësi 2 cm më e shkurtër se
ujit. Edhe në rastin e kundërt kur gjatë gjerësia e arkës dhe që mbahet në këtë
shtrëngimit të tallashit nuk ka shenja pozicion me ndihmën e një pyke.
bulëzash uji atëherë shtohet sasia e ujit deri
kur gjatë provës të dallohen lehtësisht bulat Shtratifikuesi merr shartesat dhe fillon e
e ujit. radhit mbi shtresën e tallashit duke filluar
nga e djathta në te majtë. Kokat e
mbishartesës vendosen në mënyre të tillë që
të mbështeten në dërrasën e vendosur në
fillim të arkës duke mbajtur kështu të gjitha
kokat e shartesave në një nivel. Pas
përfundimit të radhitjes së shtresës së parë
me rreth 50-60 shartesa hidhet tallash mbi to
deri në mbulimin e tyre. Vendoset tallash
edhe në faqet anësore si dhe në radhën e
parë. Lëvizet dërrasa në po të njëjtën largësi
dhe fillohet radhitja e shtresës së dytë të
shartesave. Pas përfundimit të radhitjes së
shtresës së dytë vazhdohet me shtresën e
tretë e kështu me radhë deri në mbushjen e
tërë arkës.
Figura 50. Teknika e shtratifikimit te Krahas shtrimit të shartesave vendoset
shartesave ne shtratin e kallusimit dhe tallash dhe në faqet anësore të arkës. Në
mbnulimi i shartesave me tallash te lagur përfundim të shtratifikimit të shartesës së
fund të shartesave mbetet një hapësirë prej
Gjatë përgatitjes së tallashit mundet të 6-7 cm e cila mbushet me tallsh. Me
përdoren preparate kimike për të luftuar
57
ndihmën e një lopate dërrase të posaçme që

kanë shartuesit fusin tallash ndërmjet
shartesave dhe faqes së arkës deri sa kjo
hapësirë të mbushet deri tek kokat e
shartesave. Ngrihet arka në pozicioni e
rregullt korrigjohen anët e arkës me tallash
duke e ngjeshur tallashin me anë të lopatës
së dërrasës duke mos prekur shartesat.
Pas mbylljes së anëve hidhet tallash mbi

kokat e shartesave me një trashësi 6 - 8 cm.
Arkës i vendoset një etiketë ku shënohet
numri i shartesave, nënshartesa e përdorur,
Figura 51. Kallusimi i shartesave ne
kultivari i shartuar, data e shtratifikimit si
shtreter duke shfrytezuar energjine diellore
dhe emri i shartuesit.
Arka e përfunduar në këtë mënyrë është e
Mbajtja e kësaj temperature gjatë gjithë
gatshme për tu dërguar në dhomën e
periudhës së kallusimit të shartesave pas 15
kallusimit.
- 16 ditësh shartesat dalin me një ngjitje të
mirë dhe të rregullt. Gjatë kësaj periudhe e
Kallusimi
rëndësishme është edhe mbajtja e regjimit
Arkat e mbushura me shartesat dërgohen në
të lagështisë në kufijtë e 80 – 85 %. Në
dhomat e kallusimit. Shartesat e vendosura
javën e parë pas mbylljes së dhomës së
në arkat e posaçme për të kaluar në të
kallusimit një herë në ditë është e nevojshme
procesin e kallusimit. Arkat pasi bëhet
ajrosja e dhomës për 10 -15 minuta.
shtratifikimi i shartesave nuk është e mira të
qëndrojnë në ambiente të zakonshme për një
Gjatë kësaj periudhe mbahet nën kontroll
periudhë 3-4 ditore sepse influencon në
regjimi i temperaturës dhe i lagështisë. Në
uljen e përqindjes së kallusimit. Në këtë
raste të uljes së lagështisë në sallë
mënyrë mbushja e sallës së kallusimit nuk
rekomandohet spërkatja me ujë me anë të
duhet të zgjasë më shumë se 3-4 ditë. Pas
pompave të shpine ose vendosjen e thasëve
mbushjes së sallës temperaturat në ditët e
të lagur pranë sobave të ngrohjes me qëllim
para brenda në sallë duhet të arrijnë deri në
ngritjen e nivelit të lagështisë në dhomat e
30 -31 0 C me qëllim që i gjithë ambienti të
kallusimit dhe e kundërta kur në sallën e
fillojë të ngrohet. Në ditën e tretë e më pas
kallusimit niveli i lagështisë është mbi
temperatura ulet në 26-27 0C. parametrat e caktuar atehëre në sallë
vendosen arka me gëlqere të pa shuar që
ndihmon në uljen e nivelit të lagështisë.
Një kujdes tregohet edhe ndaj gjendjes së

tallashit në arka. Në rast se tallashi në arka
ka filluar të thahet bëhet spërkatja me ujë
me pompat spërkatëse. Në rastet kur tallashi
ka zënë kore në sipërfaqen e tij duhet të
bëhet shkriftimi me anën e gishtave duke
bërë kujdes për kokat e shartesave Shpesh
ndodh që tallashi i arkave të ketë lagështi më
58
të madhe dhe për të rregulluar regjimin e Këto janë shenjat e plota të përfundimit të
lagështisë në tallashin e arkave bëhet kallusimit që me një regjim të rregullt të
zëvendësimi i tallashit të njome me tallash të parametrave ndodh pas 14 - 15 ditësh të
thatë. Mbajtja me rigorozitet i parametrave ndezjes së sobës në sallën e kallusimit. Në
të caktuara bëjnë të mundur që në javën e këtë gjëndje fiken sobat, hapen dritaret dhe
parë ketë një lëngëzim te mirë të shartesave dyert dhe lihen në këtë mënyrë për 1-2 ditë
Regjimet e temperaturave , treguesit e për të përafruar kushtet me ambientin e
lagështisë duhet të jenë të monitoruara 24 jashtëm. Pas kësaj arkat nxirën përjashta për
orë në 24 orë. Në sallën e kallusimit të plotësuar kalitjen e tyre duke u vendosur
mbahen shënime për çdo tre orë duke i në hangarë të mbuluar ose me salla të
pasqyruar të dhënat në bllokun e shënimeve freskëta dhe të ndriçuara. Arkave ju hiqet
që ndodhet në sallën e kallusimit. Shërbim shtresa e tallashit e ndodhur mbi kokat e
tjetër që duhet të bëhet në sallën e kallusimit shartesave me kujdes për të mos shkaktuar
është dhe lëvizja e arkave të kallusimit. thyerjen e sythave që mundet të kenë filluar
të shpërthejnë ose kanë shpërthyer.
Ne javën e dytë arkat që kanë qenë në afërsi
të sobës ndërrohen me arkat që kanë qenë në Kallusimi i shartesave mundet të realizohet
periferi. Njëkohësisht arkat që kanë qenë në edhe në mënyra të tjerat më të thjeshta.
brendësi të rreshtit nxirën në fillim të Shartesat shtratifikohen në shtretër të ftohtë
rrjeshtimit. Arkat e katit të sipërm ndërrojnë të mbuluar me plasmas ku për ngrohje të
vendin me arkat e katit të poshtëm dhe shartesave do të shërbejë energjia diellore.
anasjelltas. Kjo metodë kërkon që shartimi të fillojë me
vonë pasi procesi i kallusimit me këtë
Pas 7-8 ditësh në shartesat verëhen shenjat e mënyrë zgjat rreth 1 muaj e më shumë në
para të formimit të kallusit. Brenda disa vartësi të kushteve diellore që është gjatë
ditësh zhvillimi i kallusit merr përmasa të periudhës së kallusimit të shartesave.
mëdha. Përfundimi i kallusimit të shartesave
arrihet kur në zonën e shartimit dallojmë një Për ndërtimin e shtratit zgjidhet një vend i
unazë të plotë kallusimi dhe sythat kanë kulluar, i ndriçuar gjatë gjithë ditës.
filluar të fryhen ose janë gati për të Piketohet shtrati me gjerësi 1,5 deri në 1,7 m
shpërthyer. me qëllim që të kryhen me lehtësi shërbimet
e nevojshme mbi shtrat, ndërsa gjatësia
variron nga disponibiliteti i shartesave që do
të realizohen. Shtrati mundet të ndërtohet
mbi sipërfaqe të tokës ose mundet te
ndërtohet në toke. Thellësia e shtratit duhet
të jetë 25-30 cm.
Figura 52. Momente te ajrosjes se shtratit

dhe kalitjes se shartesave te kallusuara
59
ngrohtësi gjatë kohës që vazhdon shtrati-

fikimi. Në përfundim të shtratit bëhet
mbulimi me plasmas duke izoluar të gjithë
shtratin. Që plasmasi të mos mbështetet mbi
tallash vendosen harqe prej thupra shelgu
mbi shtat dhe mbi to vendoset plasmasi.
Plasmasi bllokon tërësisht shtratin duke
bërë një izolim të mirë. Rreth shtratit hapet
një kanal kullues për të evituar depërtimin e
ujërave në brendësi të shtratit.
Edhe në këtë rast mbahet shënime mbi

sasinë ditore të shtratifikuar, nënshartesat e
përdorura, dhe në rastin kur shtrati nuk
Figura 53. Mbyllja e nje shtrati me mbushet me të njëjtin kultivar vendosen
shartesa per tu kallusuar dhe pergatitja e shenja dalluese për fillimin e kultivarit
nje shtrati tjeter ne nje vend te kulluar dhe tjetër.Edhe për këtë metodë kallusimi duhet
te ekspozar nen rezet e diellit. të merren masa për të evituar ndonjë rast të
uljes së temperaturave që mundet të ndodhin
Pas hapjes së shtratit me përmasat e më shpesh. Në këto raste rekomandohet futja në
sipërme në fundin e ti shtrohet rërë lumi e hapësirën e shtratit mangallave me prush
pastër me një trashësi 15-20 cm. dhe rreth 1 sidomos në orët e vona të natës ku dhe ulja e
m në drejtim të gjatësisë së shtratit. . që do temperaturave është më e ndjeshme. Si në
të bëjë shtratifikimin e shartesave fillon e sallat e kallusimit edhe në kallusimin e
vendos ato në mënyrë pingule duke i ngulur shartesave në shtretër mbahen shënime mbi
në rërë por pa takuar thundra e shartesës në parametrat e temperaturave dhe të lagë-
tokë. Radhitja e shartesave bëhet në mënyrë shtisë.
të tillë duke lënë hapësira ndërmjet tyre. Pasi
mbush hapësirën që është shtruar me rërë Mbajtja e regjimit të temperaturës dhe të
bëhet mbulimi i të gjithë shartesave me lagështisë në parametrat e përcaktuara bën
tallash të përgatitur si dhe për rastet e tjera që kallusimi i shartesave në shtrat të filloj
të shtrastifikimit duke bëre izolimin anësor pas 12 -15 ditësh. Në ditët e nxehta
në fillim dhe pastaj mbush të gjithë temperatura në shtrat mundët të ngrihet
hapësirën ndërmjet shartesave. shumë .Në këto raste është e domosdoshme
hapja e shtratit për të ulur temperaturat e
Punëtori gjatë radhitjes së shartesave duhet larta dhe për të realizuar dhe një ajrim të
të tregojë kujdes për të mbajtur kokat e shtratit. Kur tallashi mbi kokat e shartesave
shartesave në një nivel kjo për të lehtësuar rezulton të jetë i thatë aplikohet spërkatja
shërbimet që kryhen gjatë periudhës së me ujë me pompa shpine deri sa lagështia të
kallusimit mbi sipërfaqen e shartesave. Mbi arrijë në pjesën e tallashit të njomur. Në
kokat e shartesave hidhet një shtresë tallashi ditën e 20 fillohet dhe pakësohet shtresa e
me trashësi 6-8 cm. Pas përfundimit të kësaj tallashit mbi shartesat duke treguar kujdes
pjese vazhdohet me pjesën tjetër dhe kështu për të mos dëmtuar kokat e shartesave.
me radhë deri në përfundimin e shtratit. E Mungesa e lagështisë bën që spërkatjet me
mirë është që edhe pas mbulimit të kokave ujë me anë të pompave spërkatëse të
të shartesave me tallash duhet të bëhet
mbulimi i shtratit me plasmas për të përftuar
60
aplikohen po thuaj së çdo 2 ditë. Kallusimi bëhet e realizueshme rrënjëzimi i shartesave

në këto kushte realizohet brenda një muaji. të kallusuara. Për këtë tokat e fidanishtes
duhet të jenë toka të kulluara, të thella, të
freskëta, të pasura me lëndë ushqyese, të
ujitshme në çdo kohë. Mirë është që tokat
përveç këtyre cilësive të zgjidhen edhe në
vende ku nuk ka vesë të dendur e cila bëhet
shkak për zhvillimin e sëmundjeve
kërpudhore që dëmtojnë bimët e reja të
fidanëve të hardhisë.
Figura 54. Shtrat kallusimi te shartesave te

hardhise i ndertuar prane nje muri per tu
mbrojtur nga ererat dhe per te shfrytezuar
energjine e diellit.
Kur kallusimi i shartesave konstatohet se ka

përfunduar bëhet heqja e plasmasit,
pakësimi i shtresës së tallashit mbi kokat e
shartesave dhe shartesat në këtë mënyrë Figura 55. Pergatitja e tokes per ngritjen e
bëjnë dhe kaliten. bilonave shtrimin e plasmasit te zi dhe
mbjelljen e shartesave te hardhise per
Sot procesi i kallusimit po kërkon rrugë të rrenjezim dhe per prodhimin e fidanave te
reja për të ulur shpenzimet dhe për të patur shartuar.
rezultate më të mira në drejtim të kallusimit
të shartesave. Ndërtimi i shtretërve të ftohtë Përpara mbjelljes parcela duhet të nivelohet
të kallusimit brenda në sera diellore dhe të parcelohet. Praktika ka treguar se
ndihmon shumë në rezultatet e arritjeve të gjatësia e parcelave ( që në këtë rast është
parametrave të dëshiruara sidomos të edhe gjatësia e bilonave) nuk duhet të jetë
temperaturës. Në përftimin e shartesave të më e gjatë se 25 m për shkak të realizimit të
kallusuar me me pak shpenzime. një ujitje ideale duke mos krijuar lagështi të
tepërt në parcelë por njëkohësisht edhe për
Shartesorja të mos krijuar mungesë të saj gjatë kryerjes
Shartesorja është vendi ku shartesat e së ujitjeve. Parcelat e fidanishtes së hardhisë
kallusuara mbillen për tu rrënjëzuar,por në duhet të jenë të barabarta në madhësinë e
shartesore mundet të mbjellim dhe copa tyre. Në fidanishte duhet të ketë edhe
antifillokserike ose copa të kultivarëve për sipërfaqe disponibël për qarkullim bujqësor
tu rrënjëzuar dhe në këtë rast fidanishtja pasi praktika ka treguar se mbjellja tre vjet
emërtohet coptore. rresht në të njëjtën parcelë ndikon
Prodhimi i fidanëve të shartuar të hardhisë negativisht në cilësinë e rrënjëzimit dhe në
përveç infrastrukturës së shpjeguar më lart sasinë e fidanëve të rrënjëzuar.
kërkon edhe një hapësirë toke ku do të
61
Toka në fillim e caktuar për fidanishten e

hardhisë duhet të punohet me një thellësi
60 -80 cm gjatë verës, në pa mundësi në
vjeshtë. Plehërohet j me 400-600 kv/ha pleh
organik i kalbur ,7-10 kv/ha plehra
fosforike. 5-7 kv/ha plehra potasike të
shpërndara përpara punimit.
Gjatë periudhës së dimrit parcela duhet të

jetë e kompletuar me kanale kullues me
qëllim mbajtjen e parcelës në gjëndje të
kulluar gjatë dimrit. Në fillim të pranverës
parcela i nënshtrohet punimeve përgatitore
për të krijuar një shtrat të mirë për mbjelljen
dhe rrënjëzimin e shartesave. Përpara fillimit Figura 56. Formimi bilonit, mbulimi i tij
të mbjelljes parcela parcelohet ku siç u me plasmas te zi dhe mbjellja e shartesave
përmend gjatësia e saj nuk duhet të kalojë të per rrenjezim.
25 m ndërsa gjerësia është në vartësi të
gjerësisë së parcellës. Pas parcelimit bëhet
Kanali i hapur me shtresën e fundit i përzier
piketimi për ngritjen e bilonave. Bilonat
me plehrat do të vendosen shartesat. Në
duhet të kenë drejtim lindje perëndim por
fillim vendoset dërrasa mbjellëse brenda në
njëkohësisht edhe në drejtim të pjerrësisë së
kanal me faqen e shënuar për distancat e
parcelës.
vendosjes së bimëve në rresht duhet të jetë
Në rastin e mbjelljes së shartesave me
nga an e jashtme e kanalit. Fidanët vendosen
plasmas me lente bëhet piketimi i lenteve.
6-7 cm larg njëra tjetrës (shenja të cilat janë
Në këtë rast distancat ndërmjet lenteve duhet
të shënuara në dërrasën mbjellëse) në
të jetë 80 cm lentja nga lentja. Në rastin e
pozicion vertikal.
mbjelljes me mënyrën klasike atëherë
distanca ndërmjet rreshtave varet nga
E rëndësishme është që gjatë vendosjes së
shkalla e mekanizimit por që shkon nga 0,8
shartesave kokat e mbishartesës duhet të
deri në 1,1 m. Për mbjelljen e shartesave
radhiten në mënyrë të tillë që të jenë në një
puna organizohet me grupe pune me tre
nivel nga sipërfaqja e tokës si dhe drejtimi i
punëtore.Pas përcaktimit të rreshtit fillohet
sythave të jetë nga një drejtim. Shartesat
e punohet me bel drejtimi i rreshtit me një
ngulen në shtratin e kanalit të hapur, hidhet
thellësi 25-30 cm. Dheu i belit të parë
dhe i shkrifët në fundin e shartesave dhe
nxirret jashtë ndërsa beli i dytë punohet dhe
realizohet një ngjeshje me këmbë.
shkrifërohet në vend. Mbi këtë hedhim
sasinë e llogaritur të plehrave organike dhe
Vazhdohet të hidhet dhe të ngjishet deri sa i
minerale të cilat përzihen mire me dheun e
gjithë dheu i dalë nga kanali të rivendoset në
lënë në vënd.
kanal dhe sipërfaqja të dalë e rafshtë.
Mbjellja konsiderohet e rregullt kur gjatë
tërheqjes që i bëhet shartesës për ta shkulur
nga toka të jetë e vështirë shkulja dhe
shartesa të jetë e shtrënguar mirë pas tokës.
Mbjellja vazhdon me rreshtin tjetër me të
62
njëjtën mënyrë deri në përfundimin e Shartesat e kontrolluar për cilësi shartimi

parcelës. futen në kovën e parafinës deri në nivelin e
3-4 cm me thellë së pika e shartimit dhe me
Mbjellja me kanale dhe krijimi i bilonave një herë nxirën nga parafina dhe futen në
Pas përfundimit të punës ditore realizohet një kovë me ujë të ftohminimizuar nxehjen e
një ujitje mundësisht e lokalizuar në shartesës nën efektin e nxehtësisë së
drejtimin e rreshtit për të ndihmuar nxjerrjen parafinës.
e ajrit nga shartesat dhe për të krijuar një
lidhje më të mirë të shartesave me tokën. Teknika e mbjelljes së shartesave të
Kjo mënyrë mbjellje kërkon që pas parafinuara mundet të jetë njësoj si edhe për
përfundimit të mbjelljes të bëhet mbathja e rastin e shpjeguar më lartë por ngritja e
shartesave duke bërë mbulimin e shartesës bilonit duhet të bëhet deri në nivelin e
me dhe të shkrifët, të përzier me rërë ose parafinimit. Në këtë rast koka e shartimit
tallash me një trashësi mbi kokën e (mbishartesa e parafinuar) lihet mbi
shartesës me 3-4 cm. sipërfaqe të bilonit. Kjo mënyrë mbjellje
kursehet punë sepse bilonat bëhen më të
Në shartesore aplikohen edhe teknika të vegjël dhe rendimenti i punës është më i
tjera mbjellje shartesash. Në rastin kur për madh.
shartesat do të përdorim parafinimin ato në
shartesore mbillen të zbuluara. E rëndësishme është mbajtja e drejtimit të
shartesave të mbjella brenda në rresht si dhe
Sot prodhimi i fidanëve të shartuar të lartësia e mbishartesave nga toka duhet të
hardhive bëhet me parafinim. Pas jetë e barabartë për të gjithë shartesat.
përfundimin të shartimit pjesa e bishar-tesës Mbjellja e shartesave mundet të bëhet edhe
me një pjesë të vogël të nënshartesës futen me kunj. Pasi toka është punuar, plehëruar,
në parafinë. Parafina përgatitet në këtë niveluar është bërë edhe piketimi i rreshtave
mënyrë. Parafina është një përzierje e shtrihet spangua që tregon drejtimin e
parafinës (qiri) me kollofat. Në fillim në një rreshtit të parë.
enë metalike shkrimë parafinën deri sa të
tretet. Në parafinën e tretur hedhim kollofan Dhe te udhëzuar nga spangua me ndihmën e
300 gr për 10 litra parafinë dhe përzihet një kunj hekur te bere posaçërisht për
ngadalë deri sa kollofani të tretet. mbjelljen e shartesave bën drejtim të
spangos së shtrirë bëjmë një brimë në tokë
Pas tretjes së kollofanit hiqet kova nga zjarri me anë të kunjit të hekurit. Në brimën e
dhe lihet të ftohet deri në 60 0 C ose për të hapur vendosim shartesën me nj thellësi
provuar në se parafina është e gatshme për deri ne 2/3 e saj te ngulur ne toke dhe 1/25
të parafinuar shartesat provohet duke futur cm të futur në tokë. Pjesa tjetër mbetet mbi
gishti i vogël brenda në parafinë për 2 – 3 sipërfaqen e tokës.
sekonda dhe pastaj gishti futet në ujë të
ftohtë menjëherë. Në rast se gishti e ndjen Me anenë e kunjit bëjmë ngjeshjen e
nxehtësinë e parafinës ajo lihet akoma deri shartesës duke e ngulur atë afër shartesës
sa gishti të mos e ndjeje nxehtësinë. Në këtë në mënyrë të pjerrët deri në thellësinë e
rast themi se parafina është e përgatitur për mbjelljes dhe e shtymë kunjin në drejtim të
të bërë parafinimin e shartesave pa pësuar shartesës duke shtrëngojmë dheun pas saj.
dëmtime të sythit. Kështu vazhdohet mbjellje me radhe. Kjo
mënyrë mbjellje kërkon ujitjen me e
63
ngjeshur dheun pas shaetesës. Me një here hardhisë aq edhe më të larta do të jenë
pas mbjelljes për te realizuar izolimin e rezultatet. Sot ka ekonomi private ku niveli i
shartese me token bëhet një ujit e lokalizuar prodhimit të fidanëve cilësor i kalon kufijtë
vetëm në shartesë. Një mënyrë tjetër e 65-70 % fidanë të cilësisë së parë.
mbjellje është edhe mbjellja me bilona të
mbuluara me plasmas të zi. Në këtë metodë Ujitja është procesi kryesor në fidanishte.
e gjithë teknologjia është e njëjtë vetëm se Me një herë pas mbjelljes së parcelës duhet
sipërfaqja e fidanishtes pasi bëhen bilonat të kryhet ujitja. Në shumë raste ujitja
ato mbulohen me plasmas të zi. shoqëron mbjelljen e shartesave në
fidanishte. Ujitja bën lidhjen e shartesës së
Në këtë metodë shkurtohen në maksimum mbjellë me tokën, siguron lagështinë e
kryerja e shërbimeve agroteknike si nevojshme për shartesën duke shpejtuar
shkrifërimet, luftimi i barërave të këqija. rrënjëzimin dhe rritjen e mbishartesës. Ujitja
Mbjellja e shartesave në kuti kartoni ose e parë dhe e dytë mundet të bëhet edhe me
qeska plastike është edhe kjo një mënyrë. anë të markuçit duke ujitur bimën në bilon
Shartesat pas parafinimit të tyre vendosen në ndërsa me garantimin e zënies së shartesave
kuti kartoni ose qeska plastike me përmasa ujitjet mundet të bëhen me rrjedhje e lirë
15-18 cm gjatësi dhe 6-8 cm gjerësi. Kutitë ndërmjet bilonave.
ose qeskat mbushen me një përzierje
dherishte e përbërë nga dhe i shkrifët, rërë, Gjatë periudhës së vegjetacionit kryhen 5-6
pleh i dekomozuar që të gjithë në raporte të ujitje kjo në vartësi të nivelit të lagështisë në
barabarta ndërmjet tyre. tokë dhe reshjeve të mundshme që mundet
të bien gjatë periudhës së verës. Ujitjet është
Përpara mbjelljes shartesat parafinohen në mirë të shoqërohen edhe me përdorimin e
25-30 cm dhe mbillen në kutitë e kartonit plehrave organike të freskëta të tretura në
ose në qeskat e plasmasit. Ky material i ujë. Në muajin gusht ujitjet ndërpriten me
mbjellë në këtë mënyrë vendosen në sera qëllim për të mos penguar pjekjen e llastarit
diellore me një temperaturë 22-23 0 C dhe të ri të mbishartesës dhe të mos zgjatet
me lagështi 75-85 % për një periudhë 4-5 vegjetacioni deri vonë në vjeshtë.
javore. Gjatë kësaj kohe shartesat bëjnë
rrënjëzimin dhe zhvillimin e rregullt të Thyerja e kores dhe prashitjet janë procese
llastarit nga sythi i mbishartesës. N këtë të përhershme që kryhen në fidanishte. Kur
mënyrë fidanët janë të gatshëm për tu shartesat janë mbjellë me bilona të mbuluar
mbjelle në fidanishte ose edhe në vendin e kokat e mbishartesës e rëndësishme është
përhershëm. Një mënyrë tjetër mbjellje është kujdesi që duhet të tregohet për thyerjen e
edhe mbjellja me bilona të mbuluara me saj me qëllim që të lehtësohet dalja e llastarit
plasmas të zi. të ri. Gjatë thyerjes së korës e cila mundet të
realizohet me dorë bëhet edhe rregullimi i
7. Kujdesi ndaj shartesave (Shërbimet bilonit dhe i shtresës së dheut që është
agroteknike pas mbjelljes së shartesave hedhur mbi kokat e mbishartesës Pas rënies
në fidanishte) së shirave ose pas ujitjeve toka zë kore,
Kryerja e shërbimeve agroteknike në nivele fillojnë të dalin barërat e këqija.
të larta në fidanishte garanton rrënjëzim të
suksesshëm dhe prodhim të fidanëve sasior
dhe cilësor. Sa më të rregullta dhe në kohën
e duhur të kryhen shërbimet në fidanishten e
64
Prerja e rrënjëve ose “zverdhja” është një

proces me rëndësi që kryhet në fidanishten e
hardhisë. Gjatë zhvillimit vegjetativ të
shartesës konstatohet dalja e lastarëve të
egër nga nënshartesa si dhe e rrënjëve nga
mbishartesa dhe nënshartesa.
Shenjat e daljes së tyre cfaqen që në kohën

e kallusimit, por që zhvillohen edhe në
fidanishte dhe që vazhdojnë dhe në vresht në
vendin e përhershëm. Prania dhe zhvillimi i
tyre sjell shqetësime në jetën dhe zhvillimin
e fidanit e për pasoj prishen ekuilibrat e
Figura 57. Kryerja e sherbimeve
ndërsjellët të nënshartesës e mbishartesës që
agroteknike ne drejtim te shkriferimit te
siperfaqes se mbjelle me shartesa per te sjellin si pasojë frenimin e zhvillimit,
ruajtur vlagen ne toke. dobësimin e bimës deri në tharjen e
mbishartesës dhe të kthimit të hardhisë së
Kryerja e prashitjeve njëkohësisht edhe butë në një hardhi të egër antifillokserike.
luftimi i barërave të këqija është kujdesi qe
duhet të tregohet. Gjatë kryerjes së Një fenomen të tillë e ndeshim edhe në
shkrifërimeve me krah ose me mjete vreshtat e mbjellë ku gjen në të bimë të egra
mekanike, e rëndësishme është mbajtja e antifillokserike si rezultat i tharës së
bilonave të pa prishur. Numri i prashitjeve mbishartesës dhe zhvillimit të nënshartesës.
gjatë vegjetacionit është në vartësi të Heqja në kohën e duhur në shartesore të të
gjendjes së tokës dhe të ujitjeve që kryejmë. gjithë rrënjëve dhe të filizave të nënshartesës
Zakonisht në fidanishte numri i prashitjeve është një proces delikat dhe shumë i
mundet të shkojë nga 8 deri në 10 të tilla. rëndësishëm për tu kryer. Gjatë vegjetacionit
mundet të kryhen 3-4 zverdhje. Për
Përveç plehërimit bazë që është përdorur në realizimin e zverdhjes zbulohet fidani duke
përgatitjen e tokës e rëndësishme është prishur bilonin dhe me anë të briskut ose të
përdorimi i plehrave suplementare gjatë gërshërës bëhet prerja e filizave të dala nga
periudhës vegjetative. Dozat e përdorimit të nënshartesa si dhe e të gjithë rrënjëve të dala
plehrave varet nga pjelloria e tokës nga sasia nga nën e mbishartesa deri në nyjën e dytë të
e plehrave bazë të përdorur gjatë përgatitjes nënshartesës.
së tokës, nga gjendja e bimëve dhe
agroteknika e përdorur. Si doza orientuese
mundet të përdorim plehra azotike 4-6
kv/ha, të hedhur në tre duar duke filluar nga
fillimi i shpërthimit të sythit e në vazhdim
gjatë vegjetacionit të fidanit. Nuk
rekomandohet plehërimi pas muajt gusht
me qëllim për të mos penguar pjekjen e
fidanit dhe mos zgjatjen e vegjetacionit
deri vonë në vjeshtë.
65
Gjatë marrjes së sharmendave është cilësuar

që ato merren në vreshta me një pastërti
varietore 100 %, por qëllon që në vreshtë
me të njëjtin kultivar të mund të ketë edhe
bimë me kultivarë të tjerë.
Marrja e kalemave nga kultivarë e tjerë sjell

përzierjen e kultivarit në fidanishte i cili
reflektohet edhe në vreshtin e ri. Shpesh
shohin në vreshtat e mbjelle që nuk ka një
pastërti varietore si rrjedhojë i pa
papastërtisë së fidanëve në fidanishte. Për të
realizuar këtë proces gjatë muajit korrik –
Figura 58. Pergatitja per kryerjen e
trajtimeve ne fidanishte eshte moment gusht kryhet një kontroll i imtësishëm i të
delikat per te mbrojtur bimet e reja nga gjithë fidanishtes.
infeksionet e ndryshme kerpudhore.
Kjo realizohet në mbështetje të njohjes së
Pas përfundimit bëhet ringritja e bilonit. Në mirë të karakteristikave të kultivarëve
zverdhjen e fundit që korrespondon nga kryesisht nëpërmjet tipit të gjethes, konusit
gushti nuk bëhet më ngritja e bilont por të rritjes, të pranisë së pushëzimit ne konusin
sipërfaqja e fidanishtes lihet e sheshtë pa e rritjes ose mbi gjethe. Gjatë vegjetacionit
bilona. kontrollohen parcelat rresht me rresht e bimë
Luftimi i sëmundjeve dhe dëmtuesve është më bimë dhe kur hasen bimë të cilat kanë
një masë e rëndësishme që duhet te karakteristika të ndryshme me ato të
vlerësohet në fidanishte. Ndër sëmundjet më kultivarit që është shartuar ajo bimë
të përhapura në fidanishte janë vrugu dhe etiketohet ( lidhet me një lidhëse, spango,
hiri ndërsa për dëmtues mundet të jenë leckë) me qëllim që kur të bëjmë shkuljen e
zhuzhaku i majit, krimbi i murrmë dosëza fidanëve të gjithë ato fidanë që rezultojnë të
dhe krimbi tel. shënuara në këtë mënyrë veçohen dhe
asgjësohen.
Luftimi i vrugut fillon që në fillimin e
vegjetacionit të ri të mbishartesës kur gjethet 8. Shkulja, klasifikimi, trapimi, paketimi
e reja janë në një madhësi 3-4 cm. dhe transporti i fidanëve
Trajtim i parë mundet të bëhet me Ridomil Shkulja e fidanit është procesi i fundit dhe
plus, me doze 0,3 - 0,4 % (300 – 400 gram kurorëzimi i të gjithë punës një vjeçare të
Ridomil plus në 100 litra ujë).Trajtimet bërë. Përpara fillimit të shkuljes së fidanëve
përdoren në çdo 7-8 ditë në vartësi të sigurohet baza materiale, veglat për shkulje,
reshjeve të rëna, të ujitjeve të kryera, të etiketat, materiali lidhës etj.Shkulja mundet
gjendjes së vesës në zonën e fidanishtes. të bëhet me krah me anë të belit ose me
Trajtimet rekomandohet të bëhen të traktor me anë të plugjeve special.
kombinuara me preparate të ndryshme duke
i alternuar. Gjatë muajit korrik – gusht në Për shkuljen me bel veprohet në këtë
fidanishte kryhet edhe një aprovim ose një mënyrë. Në anën e jashtme të rreshtit të
verifikim i pastërtisë së kultivarëve të fundit ose të parin e parcelës në një
shartuar. distance 10-15 cm larg rreshtit hapet një
66
kanal me thellësi 40 -50 cm. Me një largësi klasifikuara dhe të gatshme për tu tregtuar
10-15 cm nga bima në anën tjetër të rreshtit çohen në magazina dhe shtratifikohen.
ngulim belin në po këtë thellësi dhe e Fidanët e cilësisë së dytë lidhen në tufa me
shtyjmë belin me gjithë bimët në drejtim të nga 50 fidanë, lidhen edhe këto njësoj,
kanalit. Një punëtor i dytë i kap fidanët në etiketohen dhe dërgohen në vendin e
pjesën e nënshartesës dhe i tërheq duke i shtratifikimit për tu rimbjellë vitin e
shkëputur nga toka. ardhshëm me qëllim fuqizimin dhe arritjen e
standardit të fidanëve të rregullt.
Shtatifikimi i fidanëve.
Është një proces që duhet të tregohet kujdes
pasi nga cilësia e shtratifikimit varet shumë
dhe freskia e fidanit dhe rezultati në zënie
në vendin e përhershëm. Fidanët mundet të
ruhen në dhoma frigoriferike, ose të
shtratifikohen në ambiente të mbrojtura.
Figuraa 59. Pamje e një fidani të shkulur

(tufë fidanësh të shkulur).
Në rast se fidanët në këtë mënyrë dalin më

vështirësi atehëre duhet të thellohet edhe
më dhe ngulja e belin në anën tjetër të
rreshtit me qëllim që maja e belit të shkojë
nën nivelin e zhvillimit të rrënjëve. Fidanët
e shkulur grumbullohen dhe shtratifikohen Figura 60. Shtratifikimi i fidanave te
prodhuar dhe te gateshem per tu mbjerlle
përkohësisht për të mos qëndruar nën
ne vendin e perhereshem.
ndikimin e faktorëve atmosferik me rrënjë
përjashta.
Vendi i zgjedhur për të shtratifikuar fidanët
duhet të jetë një vend me ekspozicion nga
Në përfundim të ditës, fidanët e shkulur
veriu me qëllim që të vonojë çeljen e
seleksionohen duke u ndarë në dy cilësi.
fidanëve, të jetë një vend i kulluar, i sheshtë,
Fidanët e cilësisë së parë vendosen në tufa
larg rrugë kalimit të gjësë së gjallë për të
25 copë, lidhen 10-15 cm poshtë pikës së
evituar çdo dëmtim të mundshëm. Në fillim
shartimit dhe mbi rrënjët. Mundet të bëhet
hapet një kanal me thellësi 40 -50 cm.Dheun
edhe një lidhje e tretë e degëve të
e hedhin në njërin krah të kanalit. Në krahun
mbishartesës kur ato janë shumë të
që është hedhur dheu krijohet një skarpatë
zhvilluara. Vendoset etiketa ku shënohet
me qëllim që të mbështeten tufat e hardhive
cilësia e fidanëve, nënshartesa e përdorur,
dhe të jenë në mënyrë të pjerët. Vendosen
kultivari i shartuar, viti i prodhimit, firma
ose ekonomia prodhuese. Tufat e fidanëve të
67
tufat njëra pas tjetrës në mënyrë të

shtrënguar. Mbi rrënjët hidhet dheu i kanalit të dytë
duke bërë dhe ngjeshjen e dheut pas rrënjëve
të hardhive në mënyrë të tillë që të
zvogëlohet sa të jetë e mundur hapësira
boshe ndërmjet tufave. Pas përfundimit të
shtratifikimit mundet të bëhet një ujitje e të
gjithë vendit të shtratifikimit me qëllim
eliminimin boshllëqeve që mundet të jenë
krijuar gjatë shtratifikimit dhe izolimin e
sistemit rrënjor të fidanëve. Materiali
mundet të shtratifikohet edhe në ambiente
të mbyllura duke përdorur rërë lumi të agur
për shtratifikim. Shtratifikimi i materialit
duhet të bëhet i veçantë për kultivarë dhe
nënshartesa të veçanta të përdorura. Për çdo
shtratifikim vendosen tabela me emrin e
Figura 60. Kontrolli i cilesise se kultivarit dhe nënshartesën e përdorur.
shtratifikimit te materialit te prodhuar dhe
te gateshem per tu mbjelle ne vendin e
perhereshem
PYETJE
1. Cilat janë mënyrat e shtimit të Hardhisë?
2. Si bëhet shtimi hardhisë me rrugë vegjetative?
3. Cilat janë etapat (hapat) e rritjes së shartesës?
4. Përmendi cilat janë parimet mbi të cilat mbështetet shartimi i
hardhisë?
5. Si bëhet prodhimi i hardhive me shartim
6. Cila është metodologjia e prodhimit të fidanëve të shartuar në
tavolinë?
7. Cilat janë hallkat e prodhimit të fidanëve të shartimit në
tavolinë?
8. Cilat janë teknika e Shartimit me anë të briskut?
9. Si realizohet shartimi me anë të briskut?
10. Përshkruani procesin e kallusimit te hardhia
68
KAPITULLI I KATERT
NGRITJA E VRESHTAVE TE RINJ
1. Zgjedhja e vendit dhe përgatitja e tokës për ngritjen e vreshtit
2. Mënyrat e mbjelljes së hardhisë (rrushit)
3. Zgjedhja e nënshartesave dhe e kultivarëve për mbjellje në vresht
4. Kultivimi i vreshtit të ri
5. Zgjedhja dhe vënia e shtyllave ne rresht-sistemi mbështetës i
hardhisë
KAPITULLI IV
NGRITJA E VRESHTAVE TË RINJ - Të kërkojnë shpenzime sa më të pakta për

sistemimin, punimin, mirëmbajtjen,
1. Zgjedhja e vendit dhe përgatitja e tokës transportin.
për ngritjen e vreshtit - Të përfitojnë dhe të shfrytëzojnë sa më
Vreshtat e rinj ngrihen me fidanë të shartuar mirë rrjetin rrugor ekzistues, burimet e
antifilokserikë, kurse në tokat ranore- ujërave, plehrave, qendrat ekonomike dhe
gurishtore mund të mbillen edhe fidanë të sektorin e blegtorisë.
pashartuar. Në përgjithësi, mosha e
vreshtave me fidanë të shartuar nuk i kalon Organizimi i territorit të caktuar për vreshta
35-40 vjet. Puna për krijimin e vreshtit Me organizim të territorit nënkuptohet
kërkon njohuri dhe përvojë. Puna e mirë e tërësia e masave tekniko-organizative dhe
kryer në këtë drejtim rrit prodhimin, ekonomike, që synojnë në mbrojtjen dhe
cilësinë, efektivitetin e vreshtit dhe ulë shfrytëzimin sa më të mirë të tokës, të
shpenzimet. mundësive të klimës, të aftësisë prodhuese
të kultivarëve, të shkallës së përshtatjes së
Zona e caktuar për ngritje vreshti duhet të nënshartesave, për rritjen e prodhimit dhe të
plotësojë këto kushte: cilësisë.
- Të lejojë rritjen dhe zhvillimin e mirë të Me organizimin e drejtë të territorit synohet,
hardhive në përgjithësi dhe të kultivarëve që gjithashtu, zgjerimi i mundësive për të futur
kërkohen të shtohen në veçanti. mekanizimin e vogël me kafshë dhe me
makineri si dhe zgjerimi i transportit, për të
- Blloqet ku do te ngrihen vreshtat të jenë të bërë sa më të efektshme punimet dhe për të
përqendruar dhe me mundësi zgjerimi nga pakësuar nevojat për fuqi punëtore. Pra,
viti në vit. efektiviteti ekonomik i një vreshti varet
drejtpërdrejt nga niveli i organizimit të
territorit.
69
ekzistuese, me mbjelljet e reja të përvitshme

dhe me ato që do të bëhen në të ardhmen, në
një zonë të caktuar.
Sektori është pjesë përbërëse e masivit. Në

varësi të specializimit dhe përqendrimit, çdo
sektor mund të ketë 60-350 ha vreshta.
Blloku është një sipërfaqe e përqendruar me

15-50 ha të vendosur pak a shumë në kushte
të njëjta klimatike, tokësore dhe ekonomike.
Blloku përbën objektin e organizimit të një
Figura 1. Pamje të sistemimit të parcellave brigade të specializuar prodhimi, e cila
kodrinore dhe të mbjella me vreshte mund të ketë disa ngastra.
Ndër hallkat kryesore të organizimit të Ngastra është njësia bazë e organizimit të

territorit përmendim: ndarjen në ngastra, vreshtit. Madhësia dhe forma e saj varen nga
shtrirjen e rrjetit rrugor dhe ujitës, vendosjen relievi, pjerrësia, mënyra e sistemimit të
e brezave pyjorë mbrojtës, vendosjen e sipërfaqes, shkalla e mekanizimit, kultivari
qendrave ekonomike (maga-zina, hangare, dhe mënyra e kultivimit. Zakonisht në
stalla etj.), veprat kundër gërryerjes dhe kushte fushore ose në kodrina, me mundësi
shpëlarjes etj. mekanizimi, ngastra mund të arrijë 8-10 ha,
kurse në faqe të pjerrëta, me reliev të thyer,
Ndarja në ngastra. Zonat e caktuara për jo më shumë se 1-2 ha. Në zonat kodrinore-
shtrirjen e vreshtarisë, ndahen në njësi malore shtrihen tërthor pjerrësisë. Në varësi
ekonomike-organizative,si: masivi, sektori, të relievit raporti i gjatësisë me gjerësinë
blloku, ngastra. duhet të jetë 1:2 deri 1:3.
Figura 3. Ngastra të përgatitura dhe të

piketuara për mbjellje të vreshtit
Figura 2. Masive të sistemuara dhe të
parceluara
Shtrirja e rrjetit rrugor dhe ujitës
Rrjeti rrugor dhe ujitest duhet të
Masivi është njësia më e madhe ekonomike
parashikohen që në fillim. Rrugët kryesore
organizative që përfshin territore me vreshta
70
ndërtohen në formë brezaresh sipas vijave ndërtimi i zyrave, sallës së mbledhjeve,

rrushkulluese, gjithmonë tërthor pjerrësisë, magazinës së inventarit të imët, depos së
50-80 m larg njëra-tjetrës. Ato lidhen midis plehrave kimike etj.
tyre me rrugët vertikale që ndërtohen në
kurrize më të sheshta, me pjerrësi jo më të
madhe se 6-8°.
Zakonisht, gjerësia e rrugëve kryesore lihet
6-8 m, e atyre që ndajnë ngastrat, 4-6 m,
kurse brenda ngastrës, 2-3 m. Anës rrugëve
ndërtohen dhe kanalet ujëmbledhëse e
kulluese. Në zona kodrinore këto kanale
përdoren edhe për ujitje. Ato nuk duhet të
kenë pjerrësi më të madhe se 2-3%.
Ndërtimi i brezave pyjore mbrojtës shërben

për mbrojtjen e tokës dhe ruajtjen e ledheve
të rrugës nga rrëshqitjet, gërryerjet, për
Figura 5. Ndërtimi i një punishteje për
mbajtjen e ujërave, për kufizimin e veprimit perpunimin e prodhimit të rrushit
dëmprurës të erërave të fuqishme. Për
ndërtimin e brezave pyjore dhe korijeve
mbillen drurë të qëndrueshëm ndaj
thatësirës, me rritje të shpejtë dhe
mundësisht me gjelbërim të përhershëm.
Figura 6. Paisja e punishtes me cistern

inoksi per fermentimin e produktit
Ndërtimi i veprave për mbrojtjen nga

gërryerjet dhe shpëlarjet duhet të bëhet
para mbjelljes së hardhive. Mbas mbjelljes
Figura 4. Sistemimi dhe parcelimi i një
ndërtimi i veprave të tilla vështirësohet,
ngastre dhe mbjellja e një vreshti.
dëmton të mbjellat, pengon punimet dhe rrit
shpenzimet e paparashikuara. Veprat kundër
Vendosja e qendrave ekonomike. Këto
gërryerjes mund të jenë të thjeshta ose të
objekte, si rregull, ndërtohen në afërsi të
ndërlikuara.
rrugëve kryesore dhe afër burimeve të ujit
Masa të thjeshta kundër gërryerjes janë
dhe energjisë elektrike. Në qendrën e një
mbjellja e hardhisë tërthor pjerrësisë, hapja
njësie prodhimi duhet të parashikohet
71
e kanaleve kundër gërryerjes, punimi tërthor

pjerrësisë me kurrize, etj. Të tilla masa
merren kurdoherë në zona me pjerrësi të
lehtë, nga 4-15°. Në varësi të pjerrësisë
kanalet hapen çdo 10-15 m (zakonisht një
kanal në çdo 5-6 rreshta).
Figura 8. Mbjellja e nje ngastre vreshti me

taraca te gjera ne drejtim te terthorte me
pjeresine e ngastres
Në pjerrësi mbi 25° hardhitë mbillen dendur,

në rreshta tërthor pjerrësisë, duke u
Figura 7. Mbjellja e vreshtit ne ngastra shoqëruar me kanale kundër gërryerjes, të
perpendikular me pjeresine e ngastres. veshur me bimësi polifite.
Në pjerrësi mbi 15°-25° bëhen punime Përgatitja e tokës për mbjellje vreshti
sistemimi më të ndërlikuara. Në kushte të Pastrimi nga shkurret dhe drurët pyjorë.
tilla, ndërtimi i brezareve krijon mundësi për Ngastrat me shkurre ose drurë pyjorë, pasi
të futur mjetet e mekanizimit. Sheshi i pastrohen prej tyre dhe nga gurët e mëdhenj
brezares duhet të ketë pjerrësi të lehtë nga sistemohen. Pas sistemimit bëhet punimi
brenda. Zakonisht në pjerrësitë 15-25° duhet qilizmë me thellësi 80 cm, i cili krijon
të ketë gjerësi 3-6 m. Shpatinat mbillen me kushte për zhvillimin në thellësi të mëdha të
përzierje barërash shumëvjeçare. sistemit rrënjor. Në punimin qilizmë nxirren
jashtë tç gjitha mbeturinat rrënjore të
Është e domosdoshme që çdo shesh bimësisë, gurët e mëdhenj dhe cungjet e
brezareje të sigurojë hyrje dhe dalje të lire rrënjëve të vjetra.
në rrugën kryesore, për të lejuar lëvizjen e
lirë të mjeteve. Gjatë përmbysjes së shtresave të sipërme të
tokës bëhet edhe plehërimi bazë organo-
mineral, me 300-400 kv/ha pleh organik, 6-8
kv/ha superfosfat dhe 3-4 kv/ha plehra të
kaliumit. Në toka acide, sipas shkallës së
aciditetit, hidhet edhe 30-50 kv/ha pluhur
gëlqereje i pashuar. Përgatitja e tokës
qilizmë duhet të përfundojë të paktën një
muaj përpara mbjelljes.
72
Në përgjithësi, qilizma jep përfundime të

mira kur punohet në kohë të thatë, në ditë
me ngrica e pa lagështirë.
Figura 10. Momente të hapjes së gropave

me krah për mbjelljen e hardhive
Në rast se vreshtat do të ngrihen në toka

ranore ku filoksera nuk gjen kushte të
Figura 9. Përgtitja e tokës për mbjelljen e përhapet, mund të përdoren fidanë të
vreshtit të ri pashartuar, por gjithmonë të rrënjëzuar dhe
të zhvilluar shumë mirë. Fidanët që merren
Piketimi është përcaktimi përfundimtar i nga fidanishtja, duhet të jenë të
drejtimit të rreshtave dhe i dendësisë së shoqëruar me certifikatë sigurie për
mbjelljes, i cili kërkon kujdes të veçantë. pastërtinë varietore të kultivarit dhe
Piketimi fillon në ngastrat ku kanë mbaruar nënshartesës, si dhe për cilësinë e fidanit.
përfundimisht sistemimet, brezarimet,
kanalet, shpyllëzimet, qilizma e plehërimi
bazë.
Piketimi i parcelles per mbjelljen e

hardhive
Pas piketimit hapen gropat dhe bëhet
mbjellja. Për të pasur sa më shumë zënie,
rëndësi të veçantë ka cilësia e fidanit.
Mbjelljet mund të bëhen me fidanë të
shartuar antifilokserikë ose me copa të
pashartuara të rrënjëzuara. Në praktikë
shpesh herë bëhen mbjellje edhe me copa të
parrënjëzuara. Por, përfundime më të mira
janë arritur në mbjelljet me fidanë të
rrënjëzuar. Figura 11. Hapja e gropave për mbjelljen e
Meqenëse në vendin tonë filoksera është e hardhive me mjete mekanike
përhapur në të gjitha zonat, mbjelljet e reja
detyrimisht duhen bërë me fidanë të shartuar Fidanët transportohen në vendin e mbjelljes
antifilokserikë. menjëherë pas nxjerrjes nga shtratifikimi ose
ambalazhimi. Deri në çastin e mbjelljes
fidanët mbahen në gjendje shtratifikimi të
73
përkohshëm pranë ngastrës ku do të ngrihet Në ngastra të vendosura në lugina me

vreshti i ri. Me fillimin e mbjelljes, fidanët shtrirje gjatësore nga veriu në jug, rreshtat
nxirren pjesë-pjesë nga shtratifikimi dhe i vendosen me drejtim nga lindja në
nënshtrohen përgatitjes. perëndim: Me këtë drejtim mënjanohet
rreziku i prekjes nga vrugu dhe kalbëzimi në
Me përgatitje të fidanit nënkuptohen këto kohën e pjekjes.
procese:
Largësitë e mbjelljes përcaktohen duke
shkurtimi i rrënjëve fundore deri në marrë parasysh këta faktorë:
gjatësinë 10-15 cm, Faktorët klimatikë të zonës,
shkurtimi i lastarit të dalë nga sythi i
nënshartesës me gjatësi 2-4 sytha. Në fidanë Faktorët tokësorë (pjellorinë natyrore të
të fuqishëm, mund të lihen edhe dy çepa tokës dhe mundësitë për plehërime),
lastarësh me nga 2-4 sytha secili. Shkallën e mekanizimit të shërbimeve,
zhytja e rrënjëve në përzierje bajge të freskët
Nivelin e shërbimeve agroteknike,
me deltinë, në raport 1:3. Pas përgatitjes
mbahen për disa orë në ujë. Veçoritë agrobiologjike të kultivarit,
Formën, lartësinë e kultivimit dhe sistemin
e krasitjes,
Figura 12. Përgatitja e fidanit për mbjellje
2. Mënyrat e mbjelljes se hardhisë se

rrushit
Drejtimi i rreshtave përcaktohet nga
sistemimi sipërfaqësor i tokës ku do mbillet Figura 13. Mbjellja e hardhive në vendin e
vreshti dhe mundësia për mënjanimin e perhershëm
gërryerjes. Në faqe të pjerrëta drejtimi i
rreshtave vendoset kurdoherë tërthor Meqenëse vreshtat mbillen në kushte të
pjerrësisë, sipas vijave rrushkulluese të ndryshme klimatiko- tokësore, dendësia e
përmirësuara. Në faqe me pjerrësi të lehtë, mbjelljes nuk mund të jetë e njëjtë kudo.
rreshtat mund të vendosen në vijë të drejtë, Për mbjelljet në toka fushore dhe kodrina
por gjithmonë tërthor pjerrësisë. me pjerrësi të lehtë, me taban të thellë e të
shëndosha, me mundësi mekanizimi,
Në ngastra të brezaruara, rreshtat vendosen largësitë e mbjelljes mund të jenë 2,4-3,0 m
paralel me brezaret kurse në faqe të sheshta, midis rreshtave dhe 1,2-1,4 midis bimëve.
me drejtim nga veriu në jug. Ky drejtim bën
që drita dhe ngrohtësia të shpërndahen më
drejt gjatë ditës.
74
madhe, ku mund të futen vetëm kafshët e

punës, largësitë mbaban 1,5 -1,7 x 0.8 -1m.
Figura 14. Ngastra tëmbjella me hardhi
Në zonën fushore, në toka me taban të thellë

dhe mundësi ujitje, në rastin e kultivimit për Figura 16. Kontrolli i parcellës gjatë
rrush tryeze, hardhitë mund të mbahen në vegjetacionit për ecurinë e zhvillimit të
formë tende me largësi 2, 5-3 m midis bimëve të reja
rreshtave dhe 2,5-3 m midis bimëve brenda
në rresht. Në toka kodrinore me pjerrësi
mesatare, ku ka mundësi për mekanizim dhe
për agroteknikë të lartë, largësitë mbahen
2,2 - 2,4 x 1,2-1,4m.
Figura 17. Gjendja e vreshtit në muajin

gusht të vitit të pare të mbjelljes i shërbyer
dhe i mbajtur në kushte të mira
agroteknike
Figura 15. Gjendja e vreshtit gjatë muajit Mënyra e mbjelljes

maj të vitit të parë pas mbjelljes. Mbjelljet mund të bëhen me gropa të
hapura me bel ose me plug special
Në brezare, ku punimet mund të Mbjellja e hardhive në gropa të hapura me
mekanizohen, largësitë, mbahen 2 -2,2 x 1 - tokmak bëhet në toka shumë të pjerrëta.
1,2m.Në brezare, ku nuk ka mundësi Mbjellja e hardhive në gropa të hapura me
mekanizimi, largësia mbahet 1,2-1,5 x 0,8 - përmasa normale, është mënyra më e mirë.
1m. Në faqe kodrinore, me pjerrësi të Në hapësirën e gropës ka mundësi të hidhen
e të përzihen më mirë plehrat organo-
75
minerale, si dhe të shtrihet më lirshëm filluar nga mesi i shkurtit dhe deri në prill.
sistemi rrënjor. Në zonat e ulëta e bregdetare mbjellja fillon
që në vjeshtë, nga fundi i nëntorit, vazhdon
gjatë dimrit dhe mund të përfundojë në
pranverë herët, (shkurt-mars). Mbjelljet
duhet të ndërpriten në ditë me ngrica dhe
shira të shumta.
3. Zgjedhja e nënshartesave dhe e

kultivarëve për mbjellje në vresht
Në vreshtari roli i kultivarit është shume i
madh. Zgjedhja dhe vendosja e drejtë e tij
përcakton vlerën dhe drejtimin e prodhimit.
Për çdo zonë dhe bllok duhet të zgjidhet një
numër sa më i kufizuar kultivarësh. Për çdo
Figura 19. Hapja e gropës mekanikisht ngastër është kusht themelor dhe i
domosdoshëm që të mbillet vetëm një
kultivar. Kur kultivari është me lule
funksionale femërore, në çdo dy-tre rreshta
mbillet një rresht me një kultivar të aftë për
kryerjen e pllenimit.
Për kultivarët për prodhimin e verë-

rave duhet të plotësohen këto kërkesa:
Në toka të thella, të pasura e të freskëta,
zakonisht mbillen kultivarë rrushi me rritje
të fuqishme e prodhimtari të lartë. Si rregull,
kultivarët me ngjyrë të zezë dhe të kuqe
vendosen në toka deltinore, subdeltinore,
Figura 18. Hapja gropës me bel deltino-ranore. Kultivarët e rrushit me
ngjyrë të bardhë zakonisht, vendosen në
Si rregull, thellësia e gropës duhet të jetë toka me ngjyrë të çelur, të kulluara e
rreth 10-15cm më e madhe se gjatësia e mundësisht të pasura me gëlqere.
përgjithshme e fidanit (50-55 cm), kurse Në toka kodrinore, të pjerrëta, të shkrifëta, të
gjerësia e saj aq sa të lejojë përdorimin e përshkueshme nga uji dhe të ajrosura,
lirshëm të belit dhe lopatës. vendosen kultivarë me rritje të pakët, por me
vlera të mira për prodhimin e verërave.
Gropat mund të hapen edhe me plugje
speciale në formë helike, kur mbjelljet Për kultivarët e rrushit për tryezë duhet të
bëhen në toka me pjerrësi të lehtë, në kihen parasysh këto kërkesa:
brezare ose në toka të sheshta. Në çdo gropë Në përgjithësi, për këta kultivarë zgjidhen
hidhen zakonisht 5 -10 kg pleh organik, 150- ngastra të sheshta, me taban të thellë dhe sa
250 g superfosfat dhe 80 -100 g pleh me afër rrugëve të transportit. Për kultivarët
kaliumi. e rrushit me pjekje shumë të hershme
zgjidhen ngastra me pjerrësi të lehtë, toka të
Koha e mbjelljes. Në zonat e ftohta ngrohta të kulluara e të ndriçuara mirë nga
mbjelljet bëhen në pranverë herët, duke
76
dielli, që të shpejtohet pjekja dhe të Kërkesat kryesore për zgjedhjen e

përmirësohet cilësia e rrushit. nënshartesës janë:
Për kultivarët e rrushit me rritje të fuqishme Për çdo kultivar të zgjidhen nënshartesat që i
e pjekje mesatare, zgjidhen toka të thella, të përshtaten klimës.
pasura, të kulluara e me mundësi ujitjeje. Për çdo ngastër të zgjidhen nënshartesat që i
Për kultivarët me pjekje të vonë të zgjidhen përshtaten përmbajtjes së gëlqeres aktive,
faqe kodrinore me taban të thellë, të lagështirës, shkallës së ngjeshjes së tokës etj
kundrejtuar nga jugu e jug-perëndimi në Në zonat e larta të vreshtave duhet të
lartësitë mbi 600 m mbi nivelin e detit. Në zgjidhen nënshartesa me periudhë bimore të
zonën e ulët dhe bregdetare këta kultivarë shkurtër që ndikojnë në shpejtimin e pjekjes
mund të mbillen në faqe me kundrejtim së rrushit.
verior, për të vonuar pjekjen dhe për të
zgjatur periudhën e vjeljes. 4. Kultivimi i vreshtave te rinj
(Shërbimet në vreshtat e reja).
Për kultivarët e rrushit për tharje duhet të Vreshtat quhen të reja që nga çasti i
plotësohen këto kërkesa: mbjelljes deri në futjen e plotë në prodhim.
Duhet të mbillen vetëm në zonën e ulët Sipas formës së mbajtjes dhe masës së
bregdetare, nga Saranda deri në Lushnje, ku krijimit të saj, kjo periudhë mund të jetë nga
sigurohen kushtet për grumbullimin e 3-4 vjeçare, deri në 6-7-vjeçare.
sheqerit dhe tharjen në diell. Të mbillen në
toka me pjerrësi të lehtë, me taban të thellë, Viti i parë pas mbjelljes
me pjellori të mirë, të kulluara, të ngrohta Punimet. Që toka të mbahet e shkrifët,
dhe me ndriçim sa më të mirë. menjëherë pas mbjelljes bëhet punimi i
zakonshëm 20-25cm, duke u kujdesur të
mos preket zona e gropës. Për luftimin e
barërave të këqija bëhen 3-4 deri 6-7
prashitje dhe kultivime.
Figura 20. Celja e mirë e hardhive të

mbjella në vendin e perhershem
Zgjedhja e nënshartesave
Nënshartesat duhet të kenë afri biologjike të
mirë me kultivarët e planifikuar për mbjellje
dhe t'u përshtaten kushteve tokësore të
zonës.
77
Figura 21. Kontrolli i fidanave per te Figura 22. Momente të kryerjes së

verifikuar zenien ne fillim te vegjetacionit zverdhjes tek hardhite e reja ( prerja e
rrënjeve sipërfaqesore për të stimuluar
Kontrolli i hardhisë. Zakonisht pas mbjelljes zhvillimin e sistemit rrënjor kryesor të
bëhen dy kontrolle. Rreth dy javë pas hardhisë
mbjelljes bëhet kontrolli i parë i hardhive.
Kur mbi mbulesat me dhe fillojnë të shfaqen Zvjerdhja e parë bëhet kur lastarët e rinj
majat e lastarëve të rinj, bëhet kontrolli i kanë çelur 4-5 gjethe. Për të kryer këtë
dytë. Gjatë këtij kontrolli shkriftohet dheu proces, toka rreth hardhisë gërmohet në
rreth lastarit të ri. thellësinë 20 cm nën pikën e shartimit. Pas
Zverdhjet. Gjatë vitit të parë zakonisht zvjerdhjes hardhia mbulohet përsëri.
bëhen dy zvjerdhje. Me këtë masë hiqen Zvjerdhja e dytë bëhet zakonisht nga fundi
rrënjët sipërfaqësore që dalin nga pika e i gushtit. Pas zbulimit dhe prerjes së rrënjëve
shartimit prej mbishartesës, dhe filizat e rinj sipërfaqësore pika e shartimit tashmë lihet
që mund të zhvillohen prej nënshartesës. zbuluar. Zvjerdhja forcon lidhjet midis
nëmsha-rtesës dhe mbishartesës, nxit
zhvillimin e shpejtë të sistemit rrënjor,
mënjanon efektin dëmprurës të thatësirës
verore.
Plehërimet dhe ujitjet.

Zakonisht gjatë vegjetacionit bëhen dy
plehërime plotësuese: i pari, kur lastarët
kanë lëshuar 6-8 gjethe (qershor) dhe i dyti
një muaj më vonë. Për çdo plehërim
përdoren 10-20 l tretësirë më këtë
përmbajtje: 300 g nitrat amoni, 400-500 g
superfosfat dhe 250 g sulfat kalium të tretura
në 100 1 ujë. Kjo tretësirë hidhet në thellësi
30-35 cm nga të dy anët e rreshtit, në largësi
10-15 cm larg trupit.Ujitjet janë të
domosdoshme në vreshtat e rinj të mbjellë
në toka gurishtore dhe ranore.
78
Mbështetja e hardhive. Në periudhën formimin e hardhive, në përgjithësi, fillon

qershor-korrik kur lastarët kanë arritur me krijimin e cungut.
gjatësinë 40-50 cm, ata lidhen në pozicion
vertikal. Kjo masë lehtëson kryerjen e Viti i tretë pas mbjelljes. Në vitin III-të i
shërbimeve të tjera. jepet rëndësi caktimit të lartësisë së cungut,
formës dhe sistemit të krasitjes, ngarkesës
në sytha dhe, në mënyrë të veçantë,
shpërndarjes së elementëve mbas sistemit
mbështetës. Në të njëjtën kohë vazhdon
puna me luftën kundër boshllëqeve,
përzierjeve të huaja, barërave të këqija,
sëmundjeve e dëmtuesve, etj. Sipas formës
së kultivimit dhe nivelit të shërbimeve, në
vitin e katërt hardhia futet në prodhim të
rregullt.
Figura 23. Trajtimi i hardhive të reja me

mbeshtetës individual favorizon një
zhvillim të mire gjate vitit të pare të
mbjelljes
Është mirë që në të gjitha rastet, së bashku

me mbjelljen, që në vitin I-rë të ngrihet edhe
sistemi i përhershëm i mbështetjes, sipas
teknologjisë së kultivimit të parashikuar në
projekt.
Luftimi i sëmundjeve dhe i Figura 24. Kontroll i herë pas hershëm i

dëmtuesve. Në vitin e parë lufta kundër gjendjes fitosanitare të hardhive të reja
sëmundjeve dhe dëmtuesve duhet të jetë e
vazhdueshme dhe e kujdesshme, që me 5. Sistemi mbështetës i vreshtit
daljen e gjetheve të para deri vonë në Kultivimi i vreshtit nuk mundet të
vjeshtë. konceptohet drejt pa implementimin e një
Viti i dytë pas mbjelljes. Në vitin II-të të sistemi mbështetës që të sigurojë kushte të
gjitha masat që merren synojnë në fuqizimin favorshme për zhvillimin e vreshtit.
dhe shpejtimin e krijimit të formës së Ndërtimi i një sistemi mbështetës për
hardhive të reja, që ato të plotësojnë të gjitha hardhinë kushtëzohet edhe nga faktorët e
kushtet për të hyrë në prodhimtari të rregullt. rritjes së shkallës së përdorimit të
Në vitin II-të merr rendësi puna për krijimin mekanikës, kryerja e shërbimeve agzote-
e formës së përhershme të mbajtjes së knike gjatë vegjetacionit, lidhja e hardhisë
hardhisë, e cila lidhet ngushtë me ngritjen e pas sistemit mbështetës, rritjen e
sistemit mbështetës të përshtatshëm për çdo efektivitetit të trajtimeve dhe shërbimeve që
formë të caktuar. Në të gjitha rastet puna për hardhia i ka më se të domosdoshme dhe pa
79
të cilat nuk mundet të realizojmë prodhime

të larta.
Figura 25. Trajtimet fitosanitare në fazat e

para, atë zhvillimit të hardhive garantojne
një zhvillim dhe ritje të mirë të bimeve të
reja
Nëpërmjet ndërtimit të një sistemi

mbështetës duhet:
a. Të krijojmë dhe të mbajmë gjatë gjithë

periudhës së jetës së bimës elementët e Figura 26.Ndërtimi i sistemeve të krasitjes
prodhimit në pozicionet dhe në hapësirat në vartesi të destinacionit të prodhimit dhe
duhura. të nivelit të agroteknikës qëdo të përdoret.
b. Nëpërmjet ndërtimit të një sistemi c. Një sistem mbështetës i zgjedhur dhe i

mbështetës të përshtatshëm arrijmë të ndërtuar drejt ndihmon në rritjen e
sigurojmë një shpërndarje uniforme të efektivitetit të kryerjes së shërbimeve
krahëve të hardhisë, të sharmendave agroteknike dhe fitosanitare tek hardhia.
prodhuese duke vendosur një ekuilibër të
drejtë të pjesës mbi tokësore të bimës së
hardhisë duke ndihmuar në ajrosjen e saj,
në rritjen dhe shfrytëzimin e dritës, të
ngrohtësisë etj.
80
Figura 27. Nivele të diferencuara të

gjendjes së vreshtave në vartesi të
shkalles së agroteknikës së përdorur.
Figura 29. Ngastra me vreshta të sherbyer

me një nivel të lartë agroteknik
Jetëgjatësia e shfrytëzimit të vreshtit në mbi

Figura 28. Sipërfaqe vreshti e abandonuar 40 – 50 vjet kërkon domosdoshmërish
dhe me një mungese të theksuar të ndërtimin e një sistemi mbështetës të
kryerjes së sherbimeve agroteknike qëndrueshëm që ti rezistojë kohës sa më
gjatë.
d. Të ritet në mënyrë të ndjeshme përdorimi
i mekanikës bujqësore në kryerjen e
shërbimeve agroteknike si punimet,
frezimet, trajtimet fitosanitare etj.
81
Figura 30. Tipe të ndryshme bandierësh që

përdoren në vreshtari
Ndër materialet që përdoren për ndërtimin e

sistemeve mbështetëse për vreshtat janë
materialet drusore të llojeve që janë
rezistente ndaj faktorëve atmosferik si nga
druri i gështenjës, akacies ose dëllinjës të
trajtuara përpara përdorimit me djegie të
pjesës që do të qëndrojë në tokë, ose me
trajtim me solucion gurkali me 5-8 %,
trajtim me zift, kreazol etj, shtylla betoni të
prodhuara me vibrim ose centrifugim,
shtylla metalike me profile të ndryshme, tel
xingato i trashësive të ndryshme që shkojnë
nga 1,8 deri në 2,4 mm.
Në vitin e parë të mbjelljes së vreshtit të ri

është e domosdoshme përdorimi i hunjve
mbështetës për bimën e re. Si material
mbështetës mundet të përdoren hunj pylli
me një trashësi mbi 5 cm diametër dhe mbi
1,3 m gjatësi, mundet të përdoren kallama
ose ristele dërrasash të dala nga mbeturinat
e përpunimit të dërrasës.
Sistemet mbështetëse në vresht janë të

ndryshe dhe varet nga teknologjia që do të
përdoret në kultivimin e vreshtit. Tre janë
sistemet mbështetëse tek hardhia.
82
a. Sistemi mbështetës individual.

Ky sistem mbështetës aplikohet që në vitin e
parë te mbjelljes së hardhive të reja me
qëllim formimin e një cungu të drejtë për
bimën e hardhisë si dhe në rastet kur
hardhitë do të kultivohen në sistemin e
shkurtër formë kupore.
Figura 32. Mbështetja individuale në vitet

në prodhim të formave të ulëta kultivimi
Jetëgjatësia e hunjve varet edhe nga lloji i

drurit nga të cilat hunjtë përgatiten, nga
kushtet klimatiko tokësore të zonën në të
cilën do të përdoren. Përgjithësisht hunjtë e
Figura 31. Mbështetja individuale në vitin përgatitur nga drurë të bimës së gështenjës,
e parë të mbjelljes së hardhisë dëllinjës, akacies, lisit, shkozës që
konsiderohen si drurë shumë të fortë mundet
Kur vreshti do të kultivohet me një sistem të kenë një përdorim deri në 7-8 vjet, ndërsa
krasitje të shkurtër kupore me një cung me hunjtë e përgatitur nga bredhi, pisha, vidhi
lartësi deri në 50 cm mbështetja e tij pas një frashri, plepi janë relativisht me pak
huri mbështetës është e domosdoshme por jetëgjatë.
dhe e përkohshme. Kjo mënyrë mbështetje
aplikohet në 7-8 deri në 10 vitet e para deri
sa hardhia të ketë krijuar një shtrat të fortë
dhe të shëndetshëm që të jetë në gjendje të
mbajë vetë masën vegjetative dhe
prodhimin gjatë vitit.
Në vitin e parë dhe të dytë, përdoren hunj

me gjatësi rreth 1 m dhe me trashësi 3-4 cm
diametër, ndërsa me rritjen e kurorës, me
hyrjen në prodhim të bimës hunjtë duhet të
jenë me një gjatësi 1,5 deri në 2 m dhe me
trashësi 5-7 cm. Në përgjithësi hunjtë
përgatiten sa më të gjatë me qëllim që të Figura 33. Mbështetja e hardhise në vitin e
kenë një jetëgjatësi më të madhe në pare të mbjelljes stimulon një rritje dhe
përdorim. zhvillim të mirë të bimes së re.
83
Për të zgjatur jetëgjatësinë e hunjve është e dhe formës së kultivimit të hardhisë që do

këshillueshme trajtimi i tyre. Paraprakisht në të aplikohet, në vartësi të lartësisë së cungut
fillim u hiqet lëkura dhe u bëhet një djegie e nga toka, në vartësi të masës vegjetative dhe
lehtë e sipërfaqes e cila do të qëndrojë në të prodhimit të planifikuar për të realizuar.
tokë. Kësaj pjese mundet ti bëhet një trajtim Për forma të ulëta të kultivimit, për rritje të
me lëng gurkali solucion 7- 10 % duke i lënë kufizuar të hardhive zakonisht përdoren
të zhytur në këtë solucion për një periudhë shtylla me material të ndryshëm të cilat kanë
prej 10 – 15 ditësh. Një mënyrë tjetër e një gjatësi nga 1,5 deri në 2 m ndërsa për
trajtimit të hunjve është edhe zhytja e pjesës format e larta të kultivimit ose të trajtimit të
që do të qëndrojë në tokë në zift të shkrirë. vreshtit në formën e tendave atëherë
Vendosja e hunjve në vresht bëhet me anë të gjatësia e bandierëve duhet të jetë me e gjatë
qysqive ose duke ngulur hunjtë me anë të dhe që shkon nga 3 deri në 4 m. Në rastin e
goditjes së tyre me varre druri. përdorimit të shtyllave (bandierëve) të drurit
ato duhet të kenë një trashësi 8-10 cm.
a. Sistemi mbështetës spalier
Në përgjithësi sistemi mbështetës spalier
vertikal është një ndër mënyrat me të mira të
sistemit mbështetës të hardhisë e cila krijon
kushte lehtësuese për kryerjen e shërbimeve
agroteknike, rritjen e shkallës së
mekanizimit, ndihmon në rritjen e fuqisë së
hardhisë, të rritjes së prodhimtarisë dhe
influencon ndjeshëm ne rritjen e cilësisë së
prodhimit të rrushit.
Figura 35. Vresht i mbështetur mbi

bandiera druri
Si rregull sistemi mbështetës duhet të

ndërtohet në fundin e vitit të parë pas
mbjelljes së hardhisë, por që nuk do të thotë
gjë që mundet të ndërtohet që në vitin e parë
të mbjelljes d.m.th pas përfundimit të
mbjelljes se hardhive të vazhdohet puna për
vendosjen e sistemit mbështetës.
Figura 34. Pamje e sistemit mbështetës

spalier
Për implementimin e sistemit mbështetës në
përgjithësi përdoren shtylla betoni, shtylla
druri, ose shtylla hekuri. Gjatësia e shtyllave
ndryshon shumë në vartësi të ngarkesës
84
Figura 36. Sistem mbështetës i ndërtuar Figura 37. Përdorimi i bandierëve metalik
njëkohësisht me mbjelljen e vreshtit të ri në sistemin mbështetës
Përgjithësisht shtyllat e kreut dhe të fundit të Vendosja e shtyllave të fillimit dhe të fundit
rreshtit duhet të jenë më të trasha dhe më të të rreshtit zakonisht bëhet duke i përforcuar.
gjatë të krahasuara me shtyllat e zakonshme Zakonisht për përforcimin e tyre përdoren
që përdoren në përgjithësi në vresht. gurë të thatë të cilët shtrëngohen duke i
goditur deri sa të fiksohet mirë bandieri me
tokën. Shpesh mundet të përdoret edhe
betonimi i tyre por që pjesa e betonuar sjell
pengesa dhe defekte të agregateve të punimit
ose te shkrifërimit të tokës gjatë kryerjes së
shërbimeve në tokë.
Po ashtu në rastet e betonimit të bandierave

shpesh nga një fërkim i lehtë i mjetit mundet
të shkaktojë thyerjen e tyre gjë që sjell
domosdoshmërinë e zëvendësimit të tyre në
të gjitha rastet. Gropat e bandierëve kryesor
hapen me një thellësi 60-70 cm dhe me një
gjerësi 40 - 50 cm. Bandieri duhet të
vendoset të paktën 60 -70 cm larg hardhive
anësore.
85
Figura 39. Hapësira ndërmjet dy bandi-

erëve
Zakonisht hapësira ndërmjet bandierëve
brenda në rresht aplikohet në një gjatësi nga
8 deri në 10 m larg njëra tjetrës në rastet e
mbjelljes së vreshtit në fushë dhe nga 6 deri
në 8 m në rastet e mbjelljes së vreshtit në
kodër. Në të dyja rastet bandierët duhet te
kenë një numër të caktuar bimësh hardhish
në hapësirën ndërmjet tyre.
Vendosja e këtyre bandierëve bëhet me një

thellësi më të cekët se sa Bandierët
kryesorë dhe që shkon nga 50 deri në 60
cm, por e rëndësishme është respektimi i
Figura 38. Fiksimi i bandierëve me
mbështetëse dhe tendosje me anë të distancës së vendosjes së bandierit ndërmjet
tërheqjes dy bimëve e cila duhet të jetë e barabartë,
dhe bandierët duhet të vendosen në mesin e
distancës së dy bimëve.
Për fiksimin e bandierëve të fillimit dhe të
fundit të rreshtit mundet të përdoren edhe
bandera mbështetës të cilët vendosen nga
ana e brendshme e rreshtit ose edhe me
tërheqje të bandierit nga ana e jashtme e
rreshtit. Largësia e vendosjes së bandierëve
në brendësi të rreshtit varet shumë nga
distancat e përdorura për bimët e mbjella,
nga ngarkesa që do ti lihet hardhisë.
86
Figura 41. Sistem mbështetës me dru
Figura 40. Hapja e gropës për vendosjen e Pas vendosjes së bandierëve në fushë behët
bandierit ndërmjet dy bimëve shtrirja e telit. Zakonisht në vreshtat sot
përdoret sistemi mbështetës me tre fije teli të
Për ngritjen e sistemit mbështetës të vendosura me distancë të caktuara njëri mbi
hardhisë duhet të përdoren shtylla betoni tjetrin.
sepse janë më të forta, më të qëndrueshme
ndaj faktorëve atmosferik, kërkojnë më pak Në rastet e kultivimit të hardhive në spalier
shpenzime për mirëmbajtje, janë më të lira duke përdorur format e ulëta mundet të
dhe sot me format e reja të tipeve të shtrihen dy fije teli ndërsa në rastet e
bandierëve që prodhohen kanë kosto më të kultivimit të hardhisë në format e larta
vogël dhe peshë më të ulët të krahasuar me nevojiten tre e deri në katër fije teli.
bandierët e plotë.
Përdorimi i bandierëve prej druri në
përgjithësi janë më të kushtueshëm, lënda
drusore sot është shumë deficitare kështu që
edhe vlera e tyre del shumë e lartë.
Figura 42. paraqitje e formave te larta te

mbajtje se hardhisë
87
Teli i parë shtrihet 50 -90 cm lartësi nga

toka kjo në vartësi të sistemit të krasitjes që
do të aplikohet, të lartësisë së cungut që
është vendosur të krijohet. Telat e tjerë
vendosen paralel mbi telin e parë në distancë
50 -55 cm njëri nga tjetri.
Figura 44. Pamje e dhënies së formës pas

krasitjes së parë
Shtrirja e telit duhet të bëhet e tillë që të

gjitha të jenë në njërën anë të shtyllave në
rastet kur shtyllat (bandieret nuk kane vrima
Figura 43. Pamje e shtrirjes së krahut të për kalimin e telave).
hardhive, kati i parë
Sot prodhohen bandierë me hapësira të cilat
Në praktikën e gjerë teli i parë duhet të ketë shërbejnë edhe për kalimin e telave ndërmjet
një trashësi 2,4 mm për spalierët e tyre duke realizuar në këtë mënyrë një
zakonshëm dhe në rastet e mbajtjes së shtrirje në të gjithë gjatësinë e rreshtit të
hardhisë në spalier të lartë atëherë trashësia telave më me lehtësi. Sot për të eliminuar
e telit duhet të jetë 2,5 - 3 mm. Teli në lidhjen e gjelbër të hardhisë gjatë periudhës
përgjithësi duhet të jetë tel xingato, që i së vegjetacionit aplikohet shtrirja e dy telave
duron korrozionit, i butë dhe i përkulshëm paralel me gjerësi ndërmjet tyre sa gjerësia e
me qëllim lehtësinë në përdorim. bandierit
Teli ku do të mbështeten krahët, kordonet
duhet të jetë më i trashë se telat e tjerë pasi
ai do të mbajë të gjithë peshën e prodhimit
dhe vegjetacionit të hardhisë.
88
është sigurimi i bandierëve anësor në

mënyrë që të mos tërhiqen nga pesha e
vegjetacionit dhe e prodhimit. Zakonisht në
këtë rast bëhet betonimi i bandierëve si
anësor njëkohësisht edhe në brendësi të
tendones me interval një po dhe një jo.
Figura 45. Sistem mbështetës i

kombinuar, bandiera çimento dhe shtesa
metalike
Sistemi mbështetës në formë tendash

Në rastet e kultivimit të vreshtit në formë
tendash atëherë bandierët vendosen në Figura 46. Pamje të tendave gjatë
distancë 3 m largësi ndërmjet tyre. kultivimit të vreshtave
Mbi majat e bandierëve shtrihet teli xingato
3 mm trashësi dhe në distancë 50 cm në të Në mënyrë të përafërt po japin nevojat që
dy drejtimet shtrihet teli xingato 2,4 mm kërkohen për bazë material për ndërtimin e
duke krijuar në këtë mënyrë një shtrat (rrjete një sistemi mbështetës të hardhive.
me kuadrata 50 cm).Në këtë rast e
rëndësishme është qëndrue-shmëria e
sistemit mbështetës prandaj e rëndësishme
Tabela 4.1. Paraqitja tabelore e nevojave për bazë materiale për ndërtimin e sistemeve mbështetëse
të hardhisë
Nr Emërtimi i materialit Njësia Distanca ndërmjet rreshtave

1,8 2,0 2,2 2,5 3
1 Bandiere në distance 6 m Cope 880 800 720 640 530
4 Bandiere përforcues për Cope 110 100 90 80 70
anësore
5 Tel xingato 2,4 mm Kg 190 180 160 130 110
6 Tel xingatp 2,2 mm 2 fije Kg 240 300 260 240 200
89
PYETJE
1. Cilat janë veçoritë e krijimit të vreshtave në vendin tonë?
2. Ç’kushte duhet të plotësojë njw zonw e caktuar pwr ngritjen e
vreshtave në vendin tonë?
3. Si organizohet territori për ngritjen e njw vreshti?
4. Cilat janë masat përgatitore që duhen marrë para mbjelljes së
hardhive?
5. Pse cilësia e fidanit ndikon në zënien dhe prodhimtarinë e
ardhshme të vreshtit?
6. Cila është manyra më e mirë e mbjelljes së hardhisë në zonën
tuaj?
7. Duke u nisur nga zona klimatike në të cilën ndodheni cila është
koha më e mirë për mbjelljen e hardhive?
8. Çka quajmë vreshta të rinj? Përmendni hallkat kryesore të
kultivimit të vreshtave të rinj?
9. Cilat hallka të kultivimit marrin rëndësi vendimtare për kushtet
ku mbillen vreshtat?
10. Si duhet parë puna jonë për shpejtimin e futjes në prodhim të
vreshtave të rinj?
90
KAPITULLI I PESTË
KRASITJA DHE MENYRA E KRASITJES
1. Koncepti dhe rëndësia dhe llojet e krasitjes
2. Krasitja e rregullt-krasitja e pjekur
3. Krasitja e shkurtër- trungu i ulët
4. Krasitja e përzier
5. Krasitja plotësuese- krasitja e gjelbër
KAPITULLI I V
KRASITJA DHE MËNYRA E KRASITJES njeh më mirë ligjësitë e jetës së kësaj bime.
Nga përvoja shumëshekullore e grumbulluar
1. Koncepti, rëndësia dhe llojet e brez pas brezi si edhe përfundimet e
krasitjes kërkimeve shkencore, janë nxjerrë disa
Hardhia është bimë kacavjerrëse, me fuqi të ligjësi ose parime bazë të krasitjes:
madhe rritjeje dhe me trup të
paqëndrueshëm. Për të marrë formën, Ndërmjet kushteve të mjedisit dhe
madhësinë dhe shtrirjen e duhur në hapësirë trajtave të mbajtjes së hardhive ka
ajo u nënshtrohet prerjeve sistematike. marrëdhënie të ngushta. Kushtet e mjedisit
Në praktikë ndërhyrjet në organe të si dhe shërbimet agroteknike kushtëzojnë
ndryshme, në përgjithësi, quhen krasitje. formën, madhësinë e hardhisë dhe dendësinë
Sipas qëllimit, ato i ndajmë ne krasitje e mbjelljes.
formuese dhe në krasitje prodhuese. Sipas
kohës së zbatimit, ato quhen krasitje Hardhitë me rritje të fuqishme, të mbjella në
dimërore ose të thata dhe krasitje verore ose toka pjellore e të mbajtura me shërbime të
të gjelbra. mira agroteknike, kërkojnë trajta më të
Bazat teorike të krasitjes mëdha e prerje më të lehta, kurse në toka të
Sot, në agroteknologjinë e hardhisë, krasitja varfra, me shërbime të zakonshme, me verë
është operacion i domosdoshëm, bazë për të thatë, trajtat e vogla dhe mbjelljet e
prodhimin. Aftësia e vreshtarit është që me dendura japin prodhim më të qëndrueshëm
anë të këtyre ndërhyrjeve t'i shkaktojë dhe me cilësi të lartë.
hardhisë dëme sa më të vogla dhe të marrë
prej saj prodhime të larta e me cilësi të mirë. Pra, duke rregulluar shpërndarjen e
Krasitja, me efektet e saj të shumanshme ngarkesës në bimë me dendësi të ndryshme,
dhe me rrjedhimet aq të larmishme, mbetet shfrytëzohen mirë mundësitë e mjedisit.
art i vështirë, të cilin e zotëron vreshtari që Ndërmjet madhësisë së masës vegjeta-
91
tive dhe fuqisë së hardhisë ka lidhje të elementet e prodhimit zhvillohen dobët,

ndërsjella. Shtimi i sipërfaqes gjethore, deri kurse, në hardhi me rritje normale, por të
në njëfarë kufiri, rrit sasinë e lëndëve krasitura rëndë, me pak sytha, lastarët rriten
ushqyese që përpunojnë ato dhe, për shpejt e fuqishëm, aq sa bëhen pengesë për
rrjedhim, fuqinë e hardhive. Me anë të proceset e diferencimit.
krasitjeve dhe trajtave të caktuara, vreshtari
ngarkon hardhinë me një sasi të nevojshme Niveli i prodhimit dhe cilësia e tij janë të
gjethesh të vendosura lirshëm në hapësirë. lidhura ngushtë
Trajtat e rënda dhe të hijezuara ulin Më parë mendohej se sa më pak të prodhojë
intensitetin e fotosintezës. Sa më e mirë të hardhia, aq më e lartë është cilësia e rrushit
jetë rritja e lastarëve dhe sa më shumë diell dhe anasjelltas. Praktika dhe përvoja e më të
të ketë, aq më pak gjethe duhet të mbahen. mirëve tregon se ky mendim nuk ka baza
shkencore. Në vreshta, me hardhi të
Trajta dhe madhësia e kurorës kanë fuqishme e me ngarkesë normale merren
varësi të ndërsjellë me madhësinë dhe gjithmonë prodhime më të larta me cilësi të
fuqinë e sistemit rrënjor. Sistemi rrënjor mirë.
është themeli i rritjes dhe i fuqisë së masës
vegjetative. Prandaj, puna për përcaktimin e Prodhimtaria e hardhisë varet nga
formës dhe madhësise së tij fillon që me mosha dhe vendndodhja ë sythave
krijimin e një sistemi rrënjor të fuqishëm të Prodhimtaria e lastarëve njëvjeçarë varet
hardhisë. Masa vegjetative, duke u nga cilësitë e kultivarit, nga mosha dhe
zmadhuar dhe fuqizuar, krijon kushte më të vendndodhja e sythit mbi sharmendën
mira për ushqimin e sistemit rrënjor në lëndë prodhuese, si dhe nga kushtet e motit dhe
të gatshme. niveli i agroteknikës që zbatohet. Në
përgjithësi, lastarët e dalë nga sythat
Prandaj punimi i thellë i tokës qilizmë, dimërore të vendosur mbi sharmendat e reja
hedhja e plehrave të bollshme organo- njëvjeçare, kanë prodhimtari më të lartë se
minerale dhe përdorimi i fidanëve me sistem lastarët e dalë nga sythat e fjetur dy-tre-
rrënjor të fuqishëm, janë baza e nevojshme vjeçare dhe ata që dalin nga pjesët e vjetra
fillestare për të shpejtuar formimin e sistemit (krahë e cung).
të plotë rrënjor të hardhisë dhe për rrjedhim
edhe futjen në prodhimtari të lartë e të Gjithashtu, është vënë re se sythat e bazës së
qëndrueshme. sharmendës njëvjeçare, në përgjithësi, janë
më pak prodhues. Duke filluar nga sythi i 3-
Ndërmjet fuqisë së përgjithshme të të deri te sythi i 10-të, prodhimtaria e
hardhisë dhe nivelit të prodhimit ka sythave rritet (Figura 5.1.). Në kushtet e
lidhje të ndërsjella vendit tonë, në shumicën e kultivarëve,
Një hardhi ka fuqi normale, kur zhvillon sythat e pjesës së poshtme të sharmendës
sasinë më të madhe të sythave të lënë në kanë prodhimtari të mirë dhe nuk përbejnë
krasitje dhe jep lastarë me gjatësi mbi 1,5-2 shqetësim për përcaktimin e sistemit të
m e trashësi 7-12 mm. Prandaj, masa e krasitjes.Pra, gjatë krasitjeve duhet të
krasitjes dhe madhësia e formës duhet të zgjedhin si elementë prodhimi kurdoherë
jenë të tilla që të japin kurdoherë hardhi me sharmendat njëvjeçare, gjatësia e të cilave
rritje e zhvillim normal. nuk duhet të jetë shumë e madhe.
Në hardhi të ngarkuara rëndë, me lastarë të Praktika në vendin tonë tregon se nga
shkurtër e të hollë,me gjethe të vogla, shumica e kultivarëve mund të merren
92
prodhime të larta edhe kur sharmendat i dalin mbi të duhet të mos i nënshtrohen
presim shkurt (në 1-2 sytha). Kurse në disa prerjeve (Figura 1).
kultivarë merren prodhime të larta edhe kur
sharmendat lihen në 4-10 sytha.
Zëvendësimi i përvitshëm i elementeve të

prodhimit është ligj themelor në krasitjen
e hardhisë
Sharmendat njëvjeçare me sythat e tyre di-
mërore që lihen pas krasitjes, pasi japin
lastarët e lulesat, e humbasin vlerën e tyre
prodhuese për vitin tjetër. Në krasitjen e
ardhshme ato duhen hequr dhe zëvendësuar
me sharmenda të reja njëvjeçare. Nga ky
zëvendësim i përvitshëm vërehet se organet
e frytifikimit largohen drejt majave. Kjo do
të thotë se krahët e cungut zgjaten drejt Figura 1. Krasitja e hardhisë në vitin I-re
majave dhe zhvishen nga elementet e reja. pas mbjelljes, per krijimin e cungut të ri
dhe per ndertimin e krahur mbi te cilin do
Fazat e krasitjes te vendosen elementet e prodhimit
Krasitja dhe formimi i hardhive, ndonëse
fillojnë që me përgatitjen e fidanit për Në varësi të formës, hardhia futet në
mbjellje, pas vitit të parë kalojnë në tri faza: prodhimtari të rregullt nga viti i tretë ose i
1) faza e krasitjes formuese, katërt, për format e thjeshta e të vogla, dhe
2) faza e krasitjes prodhuese, viti i pestë ose i gjashtë, për format e rënda e
3) faza e krasitjes ripërtëritëse. të larta.
Faza e krasitjes formuese. Që në vitin e

parë pas mbjelljes dhe deri në moshën 5-6
vjeçare, bima është në rritje të shpejtë. Në
këtë periudhë, krasitja bëhet për t'i dhënë
bimës një cung dhe trajtë të caktuar, me
madhësi e lartësi të dhënë, me rritje të
fuqishme, e aftë të mbajë prodhime të larta e
me cilësi të mirë. Kjo fazë ndahet në dy
nënfaza:
Hardhia në rritje. Në këtë nënfazë, nga
mbjellja deri në moshën 2-3 vjeçare, krasitja
duhet të jetë sa më e lehtë, që bima të
zhvillojë aparat gjethor dhe sistem rrënjor të
fuqishëm. Këtu fillon puna për krijimin e
cungut të drejtë, pa plagosje, me lartësi të Figura 2. Krasitja e hardhisë në vitin I-re
pas mbjelljes, per krijimin e cungut të ri
caktuar, si dhe lihen fillesat e krahëve ose të
dhe per ndertimin edy kraheve mbi te
elementeve të prodhimit.Lastari që caktohet
cilet do te vendosen elementet e prodhimit
për cung, duhet të mbahet i lidhur
vertikalisht dhe pa plagosje, kurse lastarët që
93
Faza e krasitjes prodhuese. Duke filluar

nga mosha 5-6 vjeçare, ku mbi hardhi janë
vendosur elementet e formimit (cungu,
krahët) dhe elementet e prodhimit (çepat,
sharmendat prodhuese) dhe deri në moshën
25-30 vjeçare, hardhia ruan në gjendje gati
të pandryshuar nivelin e prodhimit.
Figura 4. Vreshte me sistem krasitje kordon

me me dy kate me cepa prodhues me dy
sytha.
Më pas nga vjetrimi i pjesëve shumëvjeçare,

i zhveshjes së tyre dhe i plagosjeve të
përvitshme, hardhitë dobësojnë rritjen,
pësojnë rrallime të ndjeshme mbi prodhimin,
ulin cilësinë, etj. Në këto kushte, lind nevoja
e kalimit në fazën e ripërtëritjes së tyre.
Figura 3. Pamje e sistemit dopio gyjo, te

hardhia.
Rregullat që vendosen në ruajtjen e formës

dhe caktimin e ngarkesës me sytha,
kushtëzojnë marrjen e prodhimeve të
qëndrueshme. Me zbatimin e rregullave të
punës për krijimin e cungut, formës,
madhësisë dhe lartësisë, që në vitet e para e
më pas, bëhet e mundur që faza e prodhimit
të plotë të zgjasë 25-30 vjet
Figura 5. Kultivimi i nje bime hardhie pa

nje ide mbi sistemin e krasitjes qe duhet te
krijohet
Faza e krasitjes ripërtëritëse. Krasitja në

këtë fazë përmbledh këto operacione:
- punimin qilizmë (60-70 cm) të tokës midis
vreshtave dhe hedhjen e plehrave organo-
94
minerale, për ripërtëritjen e veprimtarisë 5. Prerjet e shkurtra kursejnë energjinë

jetësore të rrënjëve të reja. jetësore që i duhet hardhisë për thithjen dhe
- uljen e ngarkesës së sythave për bimë, me shpëmdarjen e tretjeve ujore të kripërave mi-
qëllim që të nxitet rritja më e mirë e nerale.
lastarëve. 6. Zbatohen dhe trajtohen më lehtë nga
- prerjen e pjesëve të vjetra ose heqjen e vreshtarët.
plotë të cungjeve të vjetruara, për t'i
zëvendësuar me të reja. Gjate vegjetacionit Por krasitjet kanë edhe dobësi:
lihen të zhvillohen lastarë thithakë në pjesët 1. Me prerjen e shkurtër të sharmendës në
që duam të ripërtërijmë. disa kultivarë rrushi nuk shfrytëzohen
- groposjen e plotë të cungjeve shumë të plotësisht mundësitë prodhuese të hardhisë,
dobësuara dhe krijimin e bimëve të reja në sepse sythat e bazës në këta kultivarë kanë
vendet boshe më përpara.Këto masa zgjatin prodhimtari të ulët ose shumë të ulët. Po
periudhën e prodhimtarisë së plotë të kështu, në zona të ftohta prodhimtaria e
hardhive edhe për një dhjetëvjeçar. sythave të bazës është më e ulët sesa në
zonat e ngrohta.
Sistemet e krasitjes
Në vreshtari, në varësi të mënyrës së prerjes 2. Me prerjet e shkurtra hardhisë i hiqet çdo
së sharmendës njëvjeçare, dallohen tri vit një masë e madhe
sisteme krasitjeje: e rritjes vegjetative (90-95%), e cila dobëson
1) krasitja e shkurtër, fuqinë e përgjithshme të rritjes. Prandaj
2) krasitja e gjatë, këto krasitje duhet të zbatohen në mbjellje të
3) krasitja e përzier. dendura.
3. Disa forma të këtij sistemi duke qenë të
3. Sistemi i krasitjes së shkurtër dendura, vështirësojnë zbatimin me
Me krasitjen e shkurtër sharmendat efektivitet të lartë të mekanizimit të
prodhuese shkurtohen me 1-3 sytha dhe proceseve të punës.
quhen çepa prodhimi. Nga çdo çep,
zakonisht, lihen të zhvillohen dy lastarë të Sistemi i krasitjes së gjatë
rinj. Në krasitjen e gjatë sharmendat lihen me 4-5
deri 14-16 sytha ose më shumë. Nga çdo
Krasitjet e shkurtra kanë këto anë të sharmendë zhvillohet një numër i madh
mira: lastarësh të rinj.
1. Sythat drunorë të çepave kanë përqindje
të lartë çeljeje. Krasitjet e gjata kanë këto anë të mira:
2. Lastarët e rinj të dalë prej çepave kanë 1. Lejojnë shfrytëzimin më të mirë të
rritje të fuqishme e të njëtrajtshme. pjellorisë së lartë të sythave në mes të
3. Në sajë të çeljes më të plotë të sythave të sharmendës.
pjesës fundore të sharmendës (çepit) 2. Shfrytëzojnë mirë fuqinë e përgjithshme
sigurohet ruajtja e formës dhe mënjanohet të hardhisë.
ngritja e shpejtë e elementeve të prodhimit 3. Krijojnë kushte për marrjen e prodhimeve
nga cungu, krahët dhe kordonët të larta në hardhitë me fuqi të mëdha
shumëvjeçarë. rritjeje.
4. Duke u krasitur për vit hardhia pëson më Krasitjet e gjata kanë një sërë të metash:
pak plagosje në pjesët e vjetra (krahët dhe 1. Me lënien e gjatë të sharmendës një pjesë
kordonët). e mirë e sythave nuk çelin. Si rregull sythat
95
e bazës nuk arrijnë të çelin, ato të mesit hardhisë (krahëve, kordonëve, sharmendave
mbeten prapa në zhvillim, kurse prej sythave dhe lastarëve të rinj).
të majës dalin lastarë me rritje të fuqishme. Të njëjta forma trajtimi mund të zbatohen në
2. Si pasojë e mosçeljes së sythave të sisteme të ndryshme krasitjeje (Figura 5. 3).
poshtëm elementet e prodhimit, nga viti në
vit, rriten shpejtë dhe largohen nga pjesët e
vjetra shumëvjeçare. Pra, format e mbajtura
me krasitje të gjatë zhvishen dhe plaken
shpejt.
3. Shkaktojnë zhveshje të shpejtë të kurorës
dhe plagosje të rënda për rivendosjen e
formave të trajtimit, duke shkurtuar në
mënyrë të ndjeshme jetën e bimës.
4. Kanë nevojë për sisteme mbështetjeje, më
të kushtueshme, për hapësira të mëdha
kultivimi dhe për më shumë shpenzime për
mirëmbajtje të përvitshme.
5. Disa forma të këtij sistemi pengojnë
mekanizimin e proceseve të punës.
6. Janë më të vështira për mirëmbajtje dhe Figura 6. Forma ereke e krasitjes së
shërbime, sidomos në zonat e pjerrëta. hardhisë
4. Sistemi i krasitjes së përzier Format e ndryshme, qofshin edhe brenda një

Krasitja e përzier bashkon elementet sistemi krasitjeje, grupohen në bazë të
prodhues të dy sistemeve të krasitjes së lartësisë së cungut, madhësisë së kurorës
shkurtër dhe të gjatë në një sistem të vetëm. dhe mënyrës së shtrirjes në hapësirë të
Njësia bazë e krasitjes së përzier është pjesëve të saj.
hallka e prodhimit, e cila përbëhet nga çepi i
zëvendësimit, si element që siguron hallkën Sipas lartësisë së cungut dallojmë këto
e re për prodhimin e vitit pasardhës, dhe nga forma trajtimi:
sharmenda e prodhimit, si element prodhi- 1. Shumë të ulëta (me lartësi 10-25 cm),
mi, nga i cili sigurohet kryesisht prodhimi i 2. Të ulëta (me lartësi 25-50 cm),
vitit. 3. Mesatare (me lartësi 50-80 cm),
Pra, në këtë sistem bashkohen anët më të 4. Të larta (80-120 cm).
mira dhe mënjanohen dobësitë e të dy 5. Shumë të larta (mbi120 cm).
sistemeve të tjera të krasitjes. Sot krasitja e
përzier gjen zbatim të gjerë në praktikë në të Sipas mënyrës së shtrirjes në hapësirë të
gjitha format kryesore të trajtimit të har- elementeve të kurorës, dallojmë këto
dhisë, duke filluar që në mbjelljet e dendura, forma tipike:
format e vogla e me cung të ulët, dhe deri në 1. shkurre (kupore, erashkë),
mbjelljet e format e mëdha, me cung të lartë. 2. gardh vertikal (gijo, kordon),
3. shtrat horizontal (tendat, erekët),
Format e trajtimit të hardhisë 4. gardh në shtrat të pjerrët (pjergulla,
Në çdo sistem krasitjeje ka forma të shumta erekë).
trajtimi. Forma është mënyra e shtrirjes në
hapësirë e pjesëve të ndryshme të kurorës së
96
Zgjedhja e sistemit të krasitjes dhe e

formës së trajtimit
Sistemi i krasitjes dhe forma e trajtimit
lidhen ngushtë me kushtet klimatike e
tokësore, me cilësitë prodhuese të kultivarit,
si edhe me shërbimet agzote-knike. Në
zona me klimë të nxehtë e të thate, në toka
të varfra, të pjerrëta e pa mundësi
mekanizimi, zgjidhen forma të ulëta, të
vogla, me mbjellje të dendura pa mbështetje,
me mbështetje individuale ose në formë
gardhi.
Në zona me dimër të ftohtë e verë të thatë,
ne tokë të varfra, të pjerrtë, zgjidhen forma
të ulëta, mbjellje të dendura, me mbështetje
në formë gardhi. Në zona me lagështirë Figura 7. Format kryesore të krasitjes së
ajrore dhe ngrica pranverore zgjidhen forma shkurtër dhe të gjatë
me cung të lartë, me dendësi mesatare, me
vendosje vertikale të masës së gjelbër. Format kryesore të krasitjes së shkurtër janë:
Në zona me klimë të nxehtë, në toka të kupore, kordon horizontal me çepa dhe
shëndosha e me mundësi ujitje e kordon vertikal me çepa.
mekanizimi, zgjidhen forma të larta, me
përmasa të mëdha e me mbjellje të rrallë, Forma kupore. Është formë krasitjeje me
me sistem mbështetje në formë gardhi ose shtrirje të vogël, me cung shumë të ulët me
shtrati horizontal. lartësi 20-40cm, me mbështetje individuale
Pavarësisht nga forma, sistemi i krasitjes ose pa mbështetje (Figura 8). Forma kupore
duhet të jetë në varësi të fuqisë së rritjes së është e përshtatshme për zona kodrinore-
kultivarit, cilësisë prodhuese të sythave në malore, në faqe të pjerrëta, në toka të varfra
gjatësi të sharmendës, dendësisë së e të thata ose në zonat e larta të vreshtarisë,
mbjelljes dhe qëllimit për të cilin ku kërkohet që prodhimi të jetë sa më afër
prodhohet. tokës.
Në të gjitha rastet, bimët e ulëta e me kurorë
të vogël, në mbjellje të dendura, i qëndrojnë
më mirë thatësirës, sepse mbajnë pak
prodhim dhe kanë sipërfaqe evapotranspi-
ruese të vogël, kërkojnë më pak ujë e lëndë
minerale për bimë, shfrytëzojnë më thellë
rezervat ushqimore dhe lagështirën e tokës
dhe në sajë të dendësisë së mbjelljes
sigurojnë prodhim të lartë, të qëndrueshëm e
me cilësi të mirë për njësi sipërfaqeje.
Figura 8. Forma kupore e Nartës pa

mbështetje. Hardhia në fazën e lulëzimit
kultivari Vlosh
97
Në kushte të tilla forma kupore shoqërohet 1.2 m, kurse lartësia e cungut 50-60 cm. Në
me mbjellje të dendura (8000-10000 toka të thella pjellore, të sheshta e të
bimë/Ha). ujitshme, gjerësia e rreshtit arrin 2,4-3 m,
Forma kupore është e shumëllojshme (Narta, largësia midis bimëve 1,4-2 m, kurse
Përmeti, Pogradeci), por më e njohura është lartësia e cungut, 80-100 cm. Forma
forma vazo, me lartësi cungu 30-40 cm, me kordon, pavarësisht nga dendësia e mbjelljes
3-4 krahë me gjatësi 15-20 cm dhe për dhe lartësia e cungut, kërkon sistem të
secilin krah nga 1-2 çepa me nga dy sytha. përhershëm mbështetjeje,lidhje vertikale të
Hardhitë e mbajtura me këtë formë japin lastarëve të rinj dhe mbështetje individuale
prodhime të larta, të qëndrueshme dhe me për mbajtjen e cungut në pozicion të drejtë.
cilësi shumë të mirë (Figura 9).
Kjo formë vështirëson shërbimet e

mekanizuara dhe luftën kundër sëmundjeve
dhe dëmtuesve. Atje ku ka mundësi për
mekanizimin (në brezare ose në zona të
sheshta), forma kupore mund të shndërrohet
në formë kordon me çepa. Forma kupore
zbatohet në kultivarët me prodhimtari të
mirë të sythave të bazës, si: Vloshi, Debinat,
Serinat, Jabixhaku, Pulëzi, Rieslingu,
Manakuqja, Sheshi i zi, Sheshi i bardhë, etj.
Figura 10. Ndertimi i formes kordon

horizontal me nje krah me elemente
prodhimi
Rruga e krijimit të formës kordon

horizontal me hallka prodhimi, në
mënyrë të shpejtuar:
1. Hardhia në fund të vitit I.
2. Hardhia në vitin II, e krasitur dhe e shtrirë,
Figura 9. Forma kupore — Kultivari Shesh për të formuar kordonin.
i Zi 3. Hardhia në fillim të vitit III, para krasitjes.
Forma kordon horizontal me çepa. Kjo Me shenja tregohen vendet e shkurtimit të
formë mund të mbahet mbi cungje me lartësi sharmendave për të formuar nyjat mbi të
të ndryshme, nga 40-120 cm (Figura 10). Në cilat do vendosen hallkat e prodhimit.
zonat kodrinore -malore, të pjerrëta, të thata, 4. Hardhia në fillim të vitit IV para krasitjes.
të varfra, hardhitë me këtë formë mbillen Me shenja tregohen vendet e prerjes për
dendur (1,5 m rreshti nga rreshti dhe 1 m krijimin e hallkave të prodhimit.
bima nga bima), me lartësi 40-50 cm. Në 5. Hardhia e formuar plotësisht pas krasitjes,
toka me taban të thellë të sistemuar, me në vitin e katërt.
mundësi mekanizimi, gjerësia e rreshtave Kordonët horizontalë janë të shumëllojshëm,
arrin në 2-2,2 m, largësia midis bimëve 1- me 1 dhe me 2 krahë, me një kat, me shumë
98
kate (Figura. 5.7). Pavarësisht nga tipi, Shesh i bardhë. Hardhitë mbahen në cungje
prania e çepave të prodhimit, të prerë me shumë të ulëta,10-15 cm, rrallë më shumë,
nga dy sytha dhe të vendosur mbi kordon në në të cilat formohen trashje shumëvjeçare në
largësi rreth 20 cm njëri nga tjetri, është formë koke. Mbi kurorën e kokës, gjatë
karakteristikë e përbashkët dhe e krasitjes, lihet 1 rrallë 2 sharmenda prodhimi
pandryshuar e kësaj forme. në gjatësi 6-7 sytha secila Figura 12.
Forma e Sheshit zbatohet në faqe të pjerrëta

kodrinore, në toka të thella, të thata, pa
ujitje, pa mundësi mekanizimi, me dendësi
të madhe bimësh (10-12 mijë hardhi për
hektar). Me këtë formë janë marrë
kurdoherë prodhime të larta (100-300 kv/ha)
të qëndrueshme dhe me cilësi shumë të mirë
Forma ombrellë. Në këtë formë, mbi

cungun me lartësi deri 1.6 m, lihen 2-3 krahë
të shkurtër.
Cungu gjithmonë mbështetet pas një huri të
qëndrueshëm.Sharmendat prodhuese, me
gjatësi 15-18 sytha, fillimisht mbështeten
Figura 11. Forma kordon horizontal me mbi një tel të shtrirë 10-15 cm mbi kokën e
çepa me 2 kate tek kultivari shesh i zi cungut dhe përkulen në formë harku me
kokëposhtë, duke i lidhur 90-100 cm mbi
Forma kordon vertikal me çepa. Në këtë sipërfaqen e tokës. Lastarët e rinj që dalin
formë, kordoni është zgjatim vertikal i nga sharmendat, lihen të varen poshtë pa
cungut. Në lartësi të ndryshme, mbi kordon asnjë lidhje. Edhe kjo formë e krasitjes së
vendosen 5-6 çepa me 1-2 sytha të vendosur gjatë mund të plotësohet me çepa
njëri mbi tjetrin deri në lartësinë 1,8 m në zëvendësimi, për të kaluar në krasitjen e
boshtin vertikal (Figura 11). Kjo formë përzier.
kërkon mbështetje të përhershme individuale
dhe sistem mbështetës në formë gardhi për Forma Kazarsa, është variant i formës
vendosjen e lastarëve të rinj. Kordoni verti- Sylvoz, por që në formën e saj klasike, ka
kal përshtatet në rreshta me gjerësi 1,8-2,2 një cung të lartë 1,6-1,7 m dhe një kordon
m dhe me largësi midis bimëve1-1,2m. Ky shumëvjeçar të shtrirë horizontalisht.
lloj kordoni krijon kushte të mira për
mekanizimin e punimeve dhe të trajtimeve Në këtë lartësi shtrihet teli i mbështetjes
fitoshëndetësore. individuale. Mbi kordon vendosen sharme-
ndat e prodhimit me numër dhe gjatësi të
Format kryesore të krasitjes së gjatë ndryshme, në varësi të largësisë së mbjelljes,
Format kryesore të krasitjes së gjatë janë: fuqisë së rritjes së bimës, pjellorisë së tokës
forma e Sheshit, forma Ombrellë dhe ajo dhe mundësive të ujitjes. Mbi telin e parë
Kazarsa. vendosen dhe dy radhë telash të tjerë, 0-50
Forma e Sheshit. Zbatohet ne fshatrat e cm njëri mbi tjetrin për lidhjen e lastarëve të
zonës së Ndroqit (Shesh, Mënik, Pinet, rinj.
Bërzezë, etj.) në kultivarët Shesh i zi dhe
99
Sharmendat e prodhimit nuk lidhen, por nën ka një hallkë prodhimi dhe e dyanshme kur
rëndesën e masës bimore përkulen, kurse ka dy hallka.
lastarët e rinj që dalin prej tyre, lidhen me
telat e sipërm në pozicionin vertikal (Figura
13.).
Figura 14. Forma gijo tek sheshi i bardhe
Forma gijo e njëanshme është formë me cung

të ulët, e përshtatshme për mbjellje të
Figura 13. Pamje e sharmendave të
prodhimit dhe lastarëve të rinj që lidhen në dendura, në toka kodrinore-malore, të varfra,
pozicion vertikal të thata, në sheshe brezaresh, ku ka mundësi
mekanizimi me kafshë ose me traktorë të
Krasitja Kazarsa ka shume trajta, por kohët e vegjël.
fundit, është përhapur më shumë. Forma e
zvogëluar dhe mbjellja e dendur e hardhive Për mbajtjen e hardhisë në këtë formë
është quajtur Prago. Për këtë formë, cungu gjerësia e rreshtit lëviz nga 1, 2-2m, kurse
mbahet me lartësi 1,20–1,40 m, duke i largësia e bimëve brenda në rresht është nga
mbjellë hardhitë në rreshta me gjerësi 2.8 0,8-1,2 m. Normalisht hallka e prodhimit te
m, kurse brenda rreshtit, për çdo fole, nga dy vendoset drejtpërdrejt mbi cung, me lartësi
bimë me largësi 2 m. Çdo bimë duhet të ketë 30-50 cm, përbehet nga 1-2 çepa
një kordon me gjatësi deri 1 m dhe pak zëvendësimi me nga dy sytha secili dhe një
sharmenda. Edhe kjo trajtë sot po kalon nga sharmendë prodhimi me gjatësi nga 6 deri
krasitja e gjatë në atë të përzier ose të 12 sytha, në varësi të shkallës së pjellorisë
shkurtër. së sythave të sharmendës prodhuese. Në
praktikë këshillohet që hallka e prodhimit të
Format e krasitjes së përzier ketë kurdoherë dy çepa zëvendësimi. Ky
Format kryesore të krasitjes së përzier janë: variant quhet Gijo e njëanshme e
gijo (e njëanshme dhe e dyanshme), modifikuar.
palmetë, kordon me hallka, pjergull dhe
tendë.
Forma gijo përbëhet nga cungu me lartësi

30-80 cm mbi të cilin vendosen drejtpërdrejt
një ose dy hallka prodhimi. Sipas numrit të
hallkave, forma quhet gijo e njëanshme kur
100
Forma pjergull
Pjergullat janë forma trajtimi shume të
lashta të hardhisë. Dallojmë hardhi të rritura
në forma të mëdha mbi drurë pyjorë ose
frutorë, që quhen pjergulla, si dhe hardhi të
mbajtura në hunj dhe listela në formë gardhi,
që quhen erekë.Pjergulla dhe erekët njihen e
trajtohen në vendin tonë si në zonat e ulëta,
ashtu dhe në malësi. Zakonisht, pjergullat
mbështeten mbi lisa, caraca, mana, drurë të
gjallë, në ledhet e arave, anës rrugëve, në
oborre.
Figura 15.Pozicioni i shtrirjes së krahëve Erekët përhapen më shumë ne oborre dhe
dhe hapja e tyre ne tela anës arave. Në përgjithësi, këto janë forma
të mëdha dhe kërkojnë toka të thella, të
Forma gijo e dyanshme. Kjo formë mbahet freskëta dhe pjellore.Këto forma janë
me një cung me lartësi 5080 cm, (Figura kordone, të cilët, pasi shtrihen vertikalisht
15). Largësia midis rreshtave arrin 1.5-2m, deri në njëfarë lartësie (1,8-2m) në një ose
kurse midis bimëve brenda në rresht 1,2- dy kate, mbështeten në një shtrat horizontal
1,4m. Mbi cung lihen dy hallka prodhimi, në formë strehe, me një pjerrësi të lehtë.
sharmendat e të cilave shtrihen
horizontalisht pas telit të parë majtas, Streha ka njëfarë këndi 20-30°, në raport me
tjetra djathtas në drejtim të rreshtit. pozicionin vertikal të cungjeve. Zakonisht
erekët gjenden në ledhe, gardhe shtëpish e
Forma palmetë. Kjo është një gijo e anës mureve të brezareve malore. Hardhitë
dyanshme me kate. Palmeta zakonisht ka dy mbillen në afërsi 0,8-1.2 m brenda në rresht
kate, në të cilat vendosen dy hallka dhe krasiten, zakonisht, me çepa deri në tre
prodhimi. Për këtë qëllim nevojitet sistemi sytha ose me sharmendë me 5-6 sytha. Në
mbështetës i fuqishëm me shtylla dhe 5-6 përgjithësi, si shtrati vertikal ashtu dhe ai
radhë telash. Hardhitë mbillen në rreshta më horizontal i pjerrët ndërtohen me degë të
gjerësi 2-2,5 m, kurse largësitë brenda në holla të drurëve pyjorë ose me kallama.
rresht mbahen 1,3-1,5 m në zona që nuk Erekët e trashëguar kanë një sërë të metash,
ujiten, e deri 1,8-2,0 m në zona të ujitshme. prandaj ata duhet t'i nënshtrohen riformimit
Kati i parë i shtrirjes së hallkave vendoset në sipas parimeve të kordonëve me hallka
lartësinë 70 cm, kurse kati i dytë vendoset prodhimi.
në telin e tretë, të sistemit mbështetës.
Pjergullat janë forma të lira e të shtrira mbi
Forma kordon me hallka. Mbi cungun me drurë pyjorë ose frutorë, me lartësi të mëdha
lartësi 50-100 cm vendoset kordoni (3-4 m ose më shumë), me numër të madh
horizontal. Mbi kordon vendosen hallka cungjesh, kordonësh, të shpërndarë në
prodhimi, në largësi rreth 40 cm njëra nga mënyrë të çrregullt mbi degët skeletore të
tjetra. Hardhitë e kësaj forme mbillen me këtyre drurëve.
rreshta me gjerësi 2-3 m dhe largësi brenda
rreshtit 1,6-2 m.Sharmendat priten me 6-8
sytha dhe lidhen vertikalisht pas telit te tretë
dhe të katërt.
101
Figura 17. Një pjergull shekullore në

rrethin e Skraparit. Skrapari ështa një nga
zonat më tradicionale të kultivimit të
rrushin në mbarë zonat shqiptare.
Drurëve mbështetës u jepet një formë e

caktuar. Deri në lartësinë 2- 2,5 m lihen të
zhvillohen 2-4 degë skeletore me kënd të
gjerë hapjeje. Rreth 1,5 m mbi këto degë
lihen degë të tjera skeletore, kurse vazhdimi
i trupit pastrohet nga degëzimet për krijimin
e hapësirave të lira në brendësi të kurorës.Në
këto degëzime shtrihen kordonët e
pjergullës, kurse mbi kordonët formohen
Figura 16. Forma te kultivimit te hardhise thjesht çepa ose hallka prodhimi.
ne bime mbeshtetese
Forma tendë. Është forma më e përsosur e
Me krasitjet e përvitshme synohet heqja e pjergullave që lejon shfrytëzimin më të mirë
sharmendave të tepërta dhe të dobësuara. të tokës dhe të elementeve të prodhimit,
Ato që lihen mbi hardhi shkartohen me 4-6 duke i futur pjergullat në rrugën e
sytha. Për vendosjen e drejtë të pjergullës shërbimeve të intensifikuara. Për mbajtjen e
mbi drurët mbështetës punohet sipas këtyre hardhisë në formë tende zgjidhen toka të
parimeve: thella, të freskëta, me mundësi ujitje, si dhe
kultivarë me rritje të fuqishme, për konsum
të freskët.
102
Hardhitë mbillen në largësi 3x3 m. Përbri Zgjidhen një ose dy krahë të bimës që kanë
çdo hardhie vendoset një shtyllë me lartësi 2 të njëjtin drejtim me drejtimin e rreshtit.
m mbi sipërfaqen e tokës. Në majat e Krahët e tjerë, që zhvendosen jashtë
shtyllave shtrihen tela në të dy drejtimet drejtimit të rreshtit priten.
(rrjeti i madh). Telat e këtij rrjeti duhet të Dy sharmendat e dala nga çepat vitin e
jenë të trashë. Në brendësi të rrjetit të madh kaluar, shndërrohen në hallka prodhimi.
shtrihen tela më të hollë në largësi 50 cm, Sharmenda e dalë nga sythi i poshtëm pritet
për të formuar shtratin e vendosjes së masës shkurt, me dy sytha, në rolin e çepit e të
vegjetative. Çdo hardhi formohet me një zëvendësimit, kurse sharmenda e sythit të
cung të drejtë, të lidhur pas shtyllës, në sipërm pritet si sharmendë prodhimi, me 6-8
lartësi 1,8 m, pastaj degëzohet në katër sytha ose më shumë, në varësi të fuqisë së
kordonë me gjatësi 1,5 m, mbi të cilët rritjes.Për kalimin e formës kupore në
krijohen çepat ose hallkat e prodhimit. Në kordon horizontal me çepa veprohet në këtë
disa raste, në vend të kordonëve, mund të mënyrë:
krijohen 4 krahë të shkurtër (10-12 cm), mbi Lihet vetëm një krah, si vazhduesi më i mirë
të cilët lihen drejtpërdrejt hallka prodhimi i cungut i vendosur në drejtim të rreshtit në
(fig.). Ne këtë rast mbjelljet mund te bëhen pjesën më të shëndoshë të trupit.
me te dendura 2,5 x 2,5 m. Krahët e tjerë hiqen plotësisht. Mbi krahun e
zgjedhur lihet një sharmendë prodhimi me
6-10 sytha, e cila shtrihet horizontalisht dhe
lidhet pas telit. Mbi këtë sharmendë, brenda
1-2 vjetëve, formohen çepat e prodhimit
(Figura 19.)
Figura 18. Pamje e hardhisë në formë

tende
Rrugët e kalimit të hardhisë nga njëra Figura 19. Pamje e formës kupore
formë te tjetra
Për të kaluar nga një formë në tjetrën që
Kalimi nga forma kupore në formën gijo zakonisht mund të jetë më e shtrirë dhe më e
Format kupore, kur krijohen mundësitë e ngarkuar, duhet të kemi parasysh edhe këto
mekanizimit të shërbimeve dhe të vendosjes parime:
së sistemit mbështetës në formë gardhi, Kalimi nuk duhet të bëhet i menjëhershëm,
mund të kalojnë në forma të tjera trajtimi, por gradual, duke u përpjekur që bima të
më të përhapura e më praktike. Për kalimin e mos marrë plagosje të shumta e të
formës kupore në atë gijo të thjeshtë ose të rënda.Rritja e ngarkesës në sytha të bëhet
dyanshme veprohet sipas kësaj radhe pune: graduale, duke e shoqëruar me shërbime
103
(plehërim, punim, ujitje) të dendura.Kalimi së sythave, bëhen prerjet e rastit për të

në forma më të rënda duhet të bëhet në ruajtur pjesët ë padëmtuara dhe prodhimin e
vreshta me rritje të fuqishme. Gjatë mundshëm. Në raste të veçanta kur thahet
periudhës së kalimit nga një formë në tjetrën gjithë pjesa ajrore, hardhia ripërtërihet
nuk duhet të cenohet detyra e prodhimit. Me plotësisht.
kalimin në forma që kërkojnë edhe ngritje të Shpesh në vreshta hasen hardhi të mbushura
lartësisë së cungut, ky i fundit duhet të me gunga të shkaktuara nga baktere dhe
krijohet nga krahë të shëndoshë, të kërpudha të ndryshme. Këto gunga
paplagosur, ose nga sharmenda të reja të pengojnë lëvizjen e lëngjeve dhe shkaktojnë
dala prej pjesëve të poshtme të cungut.Për tharjen e pjesëve të shëndosha të hardhisë.
kalimin nga forma me cung të lartë në forma Për mënjanimin e tyre, merren këto
me cung më të ulët, punohet 1-2 vjet më masa:
parë me anë të tëharrjeve, për të lënë një Menjëherë pas ngricave, hardhitë spërkaten
sharmendë të re në atë lartësi që kërkohet. me tretësirë
Pas formimit të elementeve të reja në sulfat bakri 3-5 % ose me selinon 2 %.
lartësinë e kërkuar, pjesa e sipërme e cungut Krahët ose cungjet e infektuara rëndë nga
mund të hiqet plotësisht me gjithë masën e breshkëza,
rritjes vjetore. priten tërësisht pasi të ketë përfunduar
krasitja e bimëve të shëndosha
Krasitjet speciale të hardhive — Pjesët e prera të prekura nga s[mundja
Krasitjet ripërtëritëse. Krasitjet e mblidhen me kujdes dhe digjen menjëherë.
përvitshme e sidomos prerjet në pjesët — Plagët e prerjes lyhen me tretësirë
shumëvjeçare, i shkaktojnë hardhisë selinoni
plagosje dhe tharje. Me kalimin e viteve,
këto plagë dhe tharje, marrin përmasa Kuptimi mbi ngarkesën e hardhive
shqetësuese, dobësojnë rritjen dhe ulin Me ngarkesë të hardhisë, në praktikën e
prodhimin. Sipas masës së dëmit dhe pjesës krasitjes, kuptojmë numrin e sythave
së dëmtuar, hardhia mund të ripërtërihet e dimërore të lënë mbi elementet e reja të
tëra ose pjesërisht. prodhimit (çepa dhe sharmenda) për çdo
Për ripërtëritjen e plotë të cungut, mendohet bimë. Ngarkesa me sytha varet nga pjelloria
një-dy vjet më parë. Gjatë tharjeve nga e tyre, nga fuqia e përgjithshme e hardhisë si
pjesa fundore e cungut, lihet një lastar i cili dhe nga dendësia e mbjelljes. Sa më të
lidhet vertikalisht. Vitin tjetër ai pritet dhe dendura të jenë mbjelljet aq më pak
formon cungun e ri. Kur mbi cungun e ri, ngarkohet bima dhe e kundërta. Ngarkesa e
krijohen elementet e formës, cungu i vjetër sythave, ndikon në zhvillimin e bimës,
hiqet plotësisht. sasinë dhe cilësinë e prodhimit.
Të njëjtat parime ndiqen edhe për
riformimin e krahut ose të kordonit të Në çdo rast kërkohet që ngarkesa me sytha
dëmtuar. të bëhet në përshtatje me fuqinë e
-Kur nga ngricat janë prekur më pak se 10% përgjithshme të hardhisë.Në prodhim,
e sythave, gjatë krasitjeve forma nuk preket. metoda me e thjeshtë dhe më praktike është
- Kur sythat e dëmtuar arrijnë masën 50%, përcaktimi i ngarkesës me sytha, duke u
lihet dyfishi i ngarkesave për çdo element bazuar në vlerësimin e fuqisë së
formimi. përgjithshme të rritjes, që duket qartë nga
- Kur dëmtohet mbi 50 % e sythave, hardhia trashësia dhe gjatësia e lastarëve si dhe nga
nuk krasitet deri sa të çelin sythat. Pas çeljes numri i tyre. Vreshtari zbaton atë ngarkesë
104
që çdo vit veç prodhimeve të larta siguron planifikuar pjesëtuar me numrin e bimëve,
hardhi me rritje normale. Pas viteve kur jep prodhimin mesatar për bimë. Prodhimi
hardhitë dobësohen, ngarkesa me sytha në mesatar për bimë pjesëtuar me prodhimin
krasitjen e ardhshme pakësohet. Përkundrazi mesatar për syth, jep numrin e sythave që
pas viteve kur hardhitë dalin shumë të duhen lënë. Në varësi të fuqisë së rritjes të
fuqishme, ngarkesat me sytha shtohen. secilës bimë, krasitësi cakton ngarkesat
individuale, të cilat sigurojnë shfrytëzimin e
Një metodë tjetër, më e saktë është aftësive të secilës hardhi, për të ruajtur të pa
përcaktimi i ngarkesave me sytha duke u prekur cilësinë dhe fuqinë e rritjes. Kështu
nisur nga sasia e cilësia e prodhimit, që japin brenda një ngastre, bimët nuk mund të kenë
disa bimë të marra në kontroll. Në këtë grup ngarkesë të njëjtë sythash.
hardhish (rreth 30) lihen ngarkesa më të
mëdha sesa në hardhitë e tjera. Mbi këto Në varësi të numrit të sythave që lihen mbi
bimë numërohen sythat e lënë në krasitje, hardhi dallohen:
numri i veshulëve dhe pasojat e tyre mbi ngarkesa shumë të ulëta - 6-7 sytha/bimë
rritjen e përgjithshme të hardhisë. Vitin ngarkesa të ulëta - 8-12 sytha/bimë
tjetër, përgjithësohet ajo ngarkesë që ka — ngarkesa mesatare - 13-24 sytha/bimë
dhënë prodhim më të lartë, duke ruajtur të — ngarkesa të lartë - 25-40 sytha/bimë
paprekur cilësinë e rrushit dhe rritjen — ngarkesa shumë të larta - mbi 40
normale të hardhisë. sytha/bimë
Duke njohur shkallën e pjellorisë së Këto ngarkesa, llogariten gjithashtu në

sythave dhe mundësinë e prodhimit për varësi me dendësinë ë mbjelljes së hardhive.
çdo bimë mund të caktojmë ngarkesën me Ngarkesa më të ulëta për bimë ka forma
sytha, sipas kësaj formule: kupore dhe ajo e sheshit; ngarkesa të ulëta
forma kupore dhe gijo me një hallkë;
Pmh ngarkesa mesatare format gijo me dy hallka
Ns = ----------- prodhimi e kordona me cepa; ngarkesa të
Pms larta kordonët me hallka dhe shumë të larta
ku: tendat ku ngarkesa mund të arrijë 100-150
sytha për bimë.Si rregull për të marrë
Ns — ngarkesa me sytha për hardhi prodhime të larta e me cilësi përveç numrit
Pmh — prodhimi mesatar për hardhi të plotë të bimëve për hektar, në kushtet e
Pms — masa mesatare e rrushit për syth zonave kodrinore-malore, të pjerrëta, në
toka të varfra e pa ujitje llogariten 65-70
Shembull: Në një hardhi kërkohet të merren mijë sytha për hektar. Në zona të sheshta
3 kg rrush, kur masa mesatare e rrushit që me toka të thella 75-80 mijë sytha për
jep çdo syth është 200 g. Atëherë ngarkesa hektar dhe në zona fushore, e forma te
me sytha do të jetë: shtrira rreth 100 mijë sytha për hektar.
3000
Ns = ------------ =15 sytha/bimë Ngarkesa me sytha dhe drejtimi i
200 prodhimit
Për përcaktimin e ngarkesës me sytha Që në fillim të punës për ngritjen e vreshtit,
veprohet sipas kësaj radhe pune: Për çdo me përcaktimin e dendësisë së mbjelljes,
ngastër njihet numri faktik i bimëve që janë përcaktohet dhe ngarkesa me sytha në
në gjendje të prodhojnë. Prodhimi i formën e projektuar të mbajtjes së hardhisë
105
dhe sipas drejtimit të prodhimit.Për mbi 12-14 sytha (Sulltanina e bardhë, e

prodhimin e rrushit për verëra të kuqe, zezë, etj).Në krasitjet me sharmenda të gjata
mbjelljet bëhen të dendura dhe ngarkesat një numër i madh sythash nuk çelin. Këtu
lihen të vogla. Për verëra të zakonshme me vërehet një ligjësi: sa më e gjatë të jetë
përqindje të ulët alkooli, ngarkesat shtohen sharmenda e prodhimit, aq më i madh është
drejt mesatares.Për prodhimin e verërave të numri i sythave që nuk çelin. Në praktikë
bardha lihen ngarkesa mesatare ose të larta, kjo e metë sasiore është mënjanuar me anë
të cilat lejojnë marrjen e rendimenteve të të çepit të zëvendësimit krahas sharmendës
larta e me cilësi.Për rrushin e tryezës, në së prodhimit. Prandaj, në kultivarët me
përgjithësi ngarkesat e vogla japin rrush me pjellori të lartë të sythave të bazës, është e
ngjyrë të bukur, me përmbajtje të lartë nevojshme të bëhen krasitje të shkurtra,
sheqeri, me veshulë e kokrra të mëdha, të sigurohet një prodhim me vlera cilësore më
qëndrueshme në transporte të largëta dhe në të larta si në format e ulëta ashtu dhe në ato
ruajtje. Rritja e ngarkesave në kultivarët e të lartat.
rrushit për tryezë është në varësi të sistemit
mbështetës, të fuqisë së bimëve dhe nivelit Koha e krasitjes
të shërbimeve agroteknike gjatë periudhës Krasitjet e hershme, menjëherë pas rrëzimit
së vegjetacionit. të gjetheve dobësojnë hardhinë, sepse së
bashku me sharmendat dhe pjesët e tjera,
Shpërndarja e ngarkesave në sytha largohet një pjesë e lëndëve ushqyese
Sasia e sythave që lihet gjatë krasitjes rezervë. Edhe krasitjet e vonshme e
shpërndahet në sharmendat 1-vjeçare me dobësojnë hardhinë, sepse pas fillimit të
gjatësi të ndryshme. Gjatësia e sharmendave lëvizjes së lëngjeve, në pranverë, lëndët
përcaktohet nga pjelloria e sythave dhe ushqyese lëvizin nga pjesët e vjetra drejt
forma e projektuar e mbajtjes së hardhisë.Në sythave.
kultivarët me pjellori të lartë të sythave të Vrojtimet e shumta dhe përvoja e gjatë
bazës së sharmendës, format e trajtimit tregon se krasitja në zonën e ngrohtë (zona
mbahen me sharmenda të shkurtra me 1-3 e ulët dhe bregdetare) mund të fillojë nga
sytha, të quajtura çepa prodhimi. Kjo fundi i dhjetorit, dhe të mbarojë nga mesi i
shpërndarje e ngarkesës përcakton sistemin shkurtit, para fillimit të qarjes. Në zonën e
e krasitjes së shkurtër. lartë krasitja fillon në pranverë, pasi ka
kaluar rreziku i ngricave d.m.th. nga fundi i
Për kultivarët me pjellori të ulët të sythave të shkurtit dhe gjatë marsit. Bimët e krasitura
bazës sharmendat priten shkurt me 4-6 sytha herët në këto zona preken me shumë nga
ose gjatë me 18-20 sytha. Në kultivarët me ngricat e pranverës, sepse çelja e sythave
pjellori të lartë gjatësia e sharmendës fillon me shpejt. Pavarësisht nga këto,
prodhuese lihet e shkurtër, sipas dendësisë krasitjet duhet të ndërpriten në ditë me
së bimëve dhe fuqisë së tyre me 4-6 ose 6-8 ngrica dhe me shira.
sytha (forma e sheshit, forma Gijo e
dyanshme, kordonët në pjergulla ereke, etj.) Veglat e krasitjes dhe mënyrat e prerjeve
Në kultivarët me pjellori të lartë në sythat 5- Prerjet dhe plagosjet e përvitshme që bëhen
6 deri 10-12, sharmendat krasiten gjatë krasitjeve i shkurtojnë jetën hardhisë
mesatarisht me 8-10 sytha.Në kultivarët me nën kulturë. Shërimi i plagëve te hardhia
pjellori të ulët të sythave të bazës dhe që bëhet ngadalë dhe në mënyrë të pjesshme,
dallohen për çelje të çrregullta të lastarëve për shkak të përmasave të mëdha të enëve
sharmandat e prodhimit krasiten gjatë me përcjellëse. Me kalimin e viteve, numri i
106
plagëve dhe i prerjeve shtohet dhe për

pasojë pjesët e thara të krahëve dhe të
cungut sa vjen dhe ngushtojnë pjesët e
gjalla, duke penguar gjithnjë e më shumë
ngjitje-zbritjen e lëngjeve ushqyese (Fig.).
Duke patur parasysh këto rrethana krasitjet
duhen kryer me vegla të posaçme dhe të
rregullta.
Kiza është një gjysmë hark metalik i

mprehtë me një dorezë druri. Kjo vegël bën
prerje të pastra e plagosje të lehta. Gërshëra
ka dy buzë, njëra prerëse, tjetra
mbështetëse, dhe një sustë, që mban hapur
organet e prerjes. Gjatë prerjes faqja e
mprehtë vendoset në anën e sharmendës
Figura 5.15. Prerje te gabuara gjatë të
kurse ana mbështetëse në faqen e prerjes që
krasitjes
hiqet nga bima.
Prerjet, si rregull, duhet të bëhen të
rrafshëta, të lëmuara dhe pa shtypje te
indeve të gjalla. Të tilla prerje kryhen vetëm
kiza. Përdorimi i sharrës shpeshherë bëhet
burim sëmundjesh dhe tharjesh në masë i
krahëve dhe cungjeve. Prandaj, prerjet me
gërshërë dhe sharrë duhen bërë pak më lartë
nga rrafshi, duke lënë një nyje me trashësi 2-
3 mm.
Në të gjitha rastet, sipërfaqja e prerë pas

lëmimit me thikë, lyhet me katran. Si
rregull, prerjet duhet të bëhen në një krah të
cungut ose kordonit dhe sa më larg njëra nga
tjetra, me qëllim që të mos pengojë lëvizjen
e lëngjeve nëpër enët përcjellëse
.
Sharmendat priten në mesin e ndërnyjës mbi
sythin e sipërm të çepit. Krasitësi duhet të
mbajë gjithmonë veglat e pastra, të
mprehura dhe të vajisura. Sa herë që
punohet me hardhi të sëmura, veglat e
punës, dezinfektohen në flakën e llampës së
alkoolit ose në formalinë.
Përcaktoni ngarkesën me sytha për një bimë

dhe bëni shpërndarjen e saj sipas krasitjes së
përzier, forma Gijo, në një vresht kur:
107
- numri i bimëve për 1 ha është 3800 Krasitjet e gjelbra kanë për qëllim:
- rendimenti i planifikuar 150 kv/ha 1. Të rregullojnë gabimet e krasitjeve
- kultivari i rrushit është Sheshi i zi dimërore.
- masa mesatare e një veshuli, 220 g. 2. Të mënjanojnë në kohë pjesët e
panevojshme, duke shkaktuar plagosje sa më
5. Krasitja e gjelbërt (Operacionet e të lehta, duke i dhënë mundësi krasitësit të
gjelbra) mos bëjë prerje të rënda në pjesët e
Rëndësia dhe qëllimi drunjëzuara në krasitjen e ardhshme
Krasitjet dimërore nuk mund të jenë një dimërore.
operacion i përkryer, pasi krasitësi gjykon 3. Të lehtësojë krijimin dhe ruajtjen e
dhe ndërhyn mbi hardhinë në fazat e formës së dhënë për çdo hardhi.
qetësisë dimërore. 4 . Të krijojë kushte për ndriçimin dhe
Në pranverë, me çeljen e sythave, numri i ajrosjen më të mirë të masës gjethore.
lastarëve të zhvilluar normalisht, sasia e 5. Të rregullojë raportet midis masës së
lastarëve frutorë, numri i kokrrave për çdo rritjes vjetore dhe prodhimit.
lastar frutor dhe fuqia e rritjes së tyre, që
shihen qartë që në javët e para të Bazat teorike të krasitjes së gjelbër
vegjetacionit, zbulojnë anët e mira dhe të Krasitjet e gjelbra, duke qenë vazhdim dhe
dobëta të krasitjes dimërore, mbështetin ose përmirësim i krasitjes dimërore, mbështeten
hedhin poshtë gjykimin dhe praktikën e në të njëjtat parime. E rëndësishme është që
krasitësit. këto ndërhyrje të mos pakësojnë masën
Krasitjet e gjelbra janë ndërhyrjet që bëhen gjethore përpunuese dhe as të mos e
në hardhi gjatë fazave të ndryshme të dendësojnë atë.
periudhës bimore. Ato zënë vend të Llojet kryesore të krasitjeve të gjelbra
rëndësishëm në praktikën e prodhimit të janë:
gjerë dhe duhen vlerësuar si vazhdim dhe 1) operacione mbi cung dhe mbi krahët
plotësim i krasitjeve dimërore. Që dy mijë shumëvjeçarë,
vjet më parë heqja e lastarëve pa prodhim 2) ndërhyrje mbi lastarët e rinj,
vlerësohej si një operacion më i dobishëm 3) ndërhyrje mbi lulesat dhe veshulët,
sesa vetë krasitja dimërore. 4) ndërhyrje mbi sistemin rrënjor.
1. Operacione të gjelbra mbi cungun dhe

krahët shumëvjeçare.
Heqja e thithakëve mbitokësorë është
operacion i domosdoshëm, i cili duhet bërë
sa më herët në pranverë. Për këtë mjafton të
fërkohet me dorë cungu ose lastari në
drejtim të kundërt me daljen e thithakëve
dhe këta shkëputen me lehtësi. Gjatë
pranverës ky operacion përsëritet dy-tre
herë. Mbi hardhi që kanë cungje shumë të
zhveshura këshillohet të lihet një thithak për
ripërtëritje. Gjithashtu, nga thithakët e dalë
prej bazës së cungut lihen lastarë për
përpaja, për plotësimin e boshllëqeve në
Keputja e majave dhe lidhja e hardhise se
vreshtat e rritur.
re
108
Heqja e thithakëve që dalin nga

nënshartesa ose cungu nëntokësor.
Në hardhitë e shartuara antifilokserike
shpesh vërehet një shpërthim i bujshëm i
lastarëve të egër të nënshartesës.
Momente nga tëharrja e llastoreve te

tepert tek hardhia
Në çepat me dy-tre sytha lihen kurdoherë

nga dy lastarë. Kur nga i njëjti syth
zhvillohen dy ose më shumë lastarë, gjatë
Heqia e sqetulloreve tëharrjes lihet vetëm një, më i fuqishmi dhe
më prodhuesi. Në sharmendat me mbi 4-5
Për largimin e tyre në fillim, zbulohet rrënja sytha, gjatë tëharrjes hiqen të gjithë lastarët
në thellësinë 15-20 cm dhe pas prerjes rrafsh e dobët dhe pa prodhim. Kur hardhia ka
me cungun bëhet mbulimi i saj. dhënë vetëm lastarë frutore, atëherë hiqet
edhe një pjesë e tyre.
2. Operacionet mbi lastarët e rinj janë: Prerjet e majave. Sipas shkallës së
tëharrja, prerjet e majave, heqja e shkurtimit të majës së lastarëve dallojmë:
sqetulloreve, rrallimi i gjetheve, unazimi, - prerje të lehtë të majave ose pincim.
operacionet me veshulët, rrallimi i kokrrave. - prerje të zakonshme të majave ose
shkurtim.
Tëharrja është heqja ose rrallimi i lastarëve - prerje të rënda të lastarëve.
të dalë nga sharmenda prodhuese, të cilët
nuk nevojiten për krasitjen e ardhshme.
Tëharrja fillon kur lastarët arrijnë gjatësinë
8-10 cm dhe kur mbi ta dallohet mirë lulesa
dhe përdredhësja.
Prerja e majave tek hardhite e reja

109
Pincimi i lastarëve është këputja me dorë e - kur duam të shpejtohet formimi i hardhive
majës së re të rritjes së lastarit së bashku me të reja dhe të futen ato sa më herët në
tre katër gjethëzat e reja. Pincimi ndalon prodhim;
përkohësisht rritjen e lastarit të rri dhe rrit - kur dëmtohet masa gjethore e lastarëve
lidhjen e kokrrave në veshul. Ky operacion kryesorë nga ngrica ose breshri;
duhet të kryhet disa ditë para fillimit të - kur duam të marrim prodhime të dyta
lulëzimit, me qëllim që lëndët ushqyese të rrushi nga lastarët sqetullorë mbi hardhi të
mos harxhohen për rritjen e majës, por të fuqishme, por që kanë lastarë frutorë.
kalojnë në lulesë. Provat e bëra në vendin Prerja e rëndë e majave bëhet duke lënë mbi
tonë tregojnë se pincimi i kryer disa ditë lastarin kryesor 4-5 nyjat e poshtme.
para lulëzimit, shton prodhimin10-30%.
Operacionet me sqetullorët. Operacioni
Prerja e zakonshme e majave është heqja e më i rëndomtë për sqetulloret ka qenë heqja
majave të lastarëve së bashku me 3-4 gjethet e plotë e tyre (sqetullimi). Kurse sot, në
e sipërme të formuara plotësisht. Prerja e mbështetje të përfundimeve nga
majave ka për qëllim: eksperimentimi shkencor dhe të përvojës së
përparuar, me sqetullim nënkuptohet një
- të ndalojë harxhimin e lëndëve ushqyese varg operacionesh të bashkërenduara si më
për rritjen e lastarëve të rinj në fazat e poshtë:
vonshme të vegjetacionit. Në hardhitë e mbajtura në trajtë kupore dhe
- të ndihmojë ushqimin më të mirë të kordon me çep, sqetullorët hiqen plotësisht
veshulëve. ose shkurtohen me 2-3 gjethe, për të mos
- të ndihmojë diferencimin e sythave për dëmtuar sythin dimëror dhe për të
prodhimin e vitit të ardhshëm. mënjanuar dendësimin e masës gjethore.
- te rrisë rezervat me lëndë ushqyese në
pjesët shumë-vjeçare të hardhisë.
- të krijojë kushte më të mira ndriçimi
dhe ajrimi për gjethet me aftësi të lartë
përpunuese.
- të zvogëlojë sipërfaqen avulluese.
Prerja e zakonshme e majave bëhet në

hardhi me rritje të fuqishme, me masë të
dendur gjethore dhe prodhim të lartë.
Shkurtimi i majave duhet bërë vonë (brenda
fazës së rritjes së lastarëve).
Praktikisht, në zonat e ulëta e bregdetare
shkurtimi i majave duhet bërë deri në atë
masë sa të mbeten 8-10 gjethe mbi veshulin
e sipërm të lastarit prodhues, kurse në zonat Sqetullimi i bimeve te reja
më të freskëta, 10-12 gjethe ose me shumë.
Në hardhitë e mbajtura në formë Gijo, me
Prerja e rëndë e majave, këshillohet hallka prodhimi, në lastarët e dalë nga çepat
vetëm në këto raste: e zëvendësimit, sqetullorët shkurtohen në 2-
3 gjethe, për të përmirësuar kushtet e
diferencimit të sythave dimërore, kurse në
110
lastarët e dalë nga sharmenda e prodhimit kryesisht në kultivarët e rrushit pa fara dhe
sqetullorët shkurtohen me 3-4 gjethe. në disa kultivarë rrushi për tryezë. Unazimi
Në kultivarët e hershëm sqetullorët në është zëvendësuar me praktikën e
lastarët e dalë nga sharmenda hiqen spërkatjes së lulesës me tretësirë të acidit
plotësisht për shpejtimin e pjekjes së giberelik në përqendrimin 20-40 pjesë për
prodhimit. milion.
Në kultivarët me pjekje të vonë, sqetullorët Përfundime më të mira merren kur bëhen dy
lihen me 3-4 gjethe, për të mbrojtur rrushin trajtime: i pari gjatë lulëzimit, me 10-20
nga djegia prej rrezatimit të fuqishëm diellor pjesë për milion dhe i dyti pas lidhjes së
në zonën e ulët dhe bregdetare dhe të nxitin kokrrave (10-15 ditë pas trajtimit të parë)
grumbullimin e sheqerit në zonën e lartë të me 20-40 pjesë për milion.
vreshtarisë.
Në rastin e dëmtimit në masë të gjetheve të Operacionet me veshult
lastarit kryesor nga breshri, vrugu, hiri ose Lënia e lulesave të shumta në hardhitë e reja
dëmtues të ndryshëm, lënia e sqetullorëve dobëson rritjen normale të lastarëve dhe
me 3-4 gjethe përmirëson kushtet e të vonon futjen e hardhisë në prodhimtari të
ushqyerit të veshulëve të rrushit dhe rregullt. Prandaj vitet e para një pjesë e
pjellorinë e sythave dimërore. luleve hiqet para fillimit të lulëzimit.
Rrallimi i gjetheve. Me këtë operacion

hiqen 3-4 gjethet e nyjave të poshtme të
lastarit, nën zonën e veshulëve. Heqja herët
e këtyre gjetheve dëmton cilësinë e
prodhimit dhe dobëson diferencimin e
sythave. Heqja e gjetheve të bazës duhet
bërë rreth dy javë para fillimit të vjeljes, kur
ato tashmë nuk luajnë rol aktiv në të
ushqyerit e bimës. Gjithashtu, heqja e
gjetheve në këtë fazë përmirëson ngjyrën
dhe cilësinë e rrushit, si dhe pakëson
rrezikun e prekjes nga kalbëzimi.
Unazimi është heqja në trajtë unaze, e një Bime hardhie ne momentin e fillimit te
pjese të lëvores së lastarit ose të sharmendës lulezimit
prodhuese. Unaza duhet të hiqet nën
veshulin e rrushit, kur operacioni kryhet mbi Normimi i numrit të veshulëve në përshtatje
lastar, ose më poshtë se vendi ku del lastari me fuqinë e përgjithshme të rritjes, bëhet me
frutor, kur ai kryhet mbi sharmendën e anë të tëharrjeve, në fazën kur lastarët
prodhimit. Unazimi e dobëson hardhinë, dallohen që janë frutorë.
prandaj nuk lejohet zbatimi i tij për dy vjet
me radhë në të njëjtën hardhi. Rrallimi i kokrrave. Rrallimi i kokrrave ka
rëndësi sidomos për kultivarët e rrushit për
Unazimi përmirëson lidhjen e luleve, kur tryeze dhe që shpesh kanë veshulë të
bëhet para lulëzimit, si dhe shpejton rritjen ngjeshur. Rrallimi bëhet kur kokrrat janë të
dhe pjekjen e kokrrave, kur bëhet në fazën e vogla (sa një kokërr piperi). Heqja e
rritjes se kokrrës. Kjo masë zbatohet kokrrave bëhet me gërshëre me maje të hollë
111
dhe mund të arrijë nga 10-70% të numrit të Veshulët me kokrra të rralluara marrin
përgjithshëm të kokrrave të lidhura. Ka raste pamje më të bukur, kanë pjekje të
kur rrallimi i tyre mund të bëhet duke njëtrajtshme dhe përmirësojnë në mënyrë të
shkurtuar majën e veshulit në 1/3 e gjatësisë. ndjeshme cilësinë.
PYETJE
Cilat janë qëllimet e krasitjes dhe si arrihen ato?

A ka ligjësi të caktuara për të zbatuar krasitjet te hardhia? Cilat janë këto ligjësi?
Si duhet kuptuar ndikimi i mjedisit mbi efektin e krasitjeve dhe formën e hardhive
Si zbatohen krasitjet në hardhi me forma e fuqi të ndryshme rritjeje
Cili është ndryshimi ndërmjet sistemit të krasitjes dhe formës së trajtimit të hardhisë
Cili është ndryshimi ndërmjet sistemit të krasitjes dhe formës së trajtimit të hardhisë
Ç'duhet pasur parasysh në zgjedhjen e formës së trajtimit të
hardhisë
Ç'marrëdhënie ka ndërmjet fuqisë së hardhisë dhe prodhimit, sasisë e cilësisë
Si vleresohet mosha dhe vendndodhja e sythave gjatë krasitjes
0. Pse duhen hequr sharmendat e vjetra që kanë çelur një herë
1. Në sa faza kalon krasitja pas vitit të parë
2. Duke përshkruar fazat e krasitjes nxirrni veçoritë dalluese të secilës prej tyre
3. Si duhet vepruar për shpejtimin e futjes në prodhim të vreshtave
4. cndryshim dhe vecori të përbashkëta ka forma kupore me atë kordon horizontal me cepa?
5. Flisni për format e mbajtjes së hardhisë sipas sheshit, kazarsës dhe ombrellës? Ku
qëndrojnë anët e përbashkëta dhe dallimet ndërmjet tyre
6. Cilat janë përparësitë e formave të ndryshme të krasitjes së gjatë, sipas kushteve ku do t'i
zbatojmë ato.
7. Ckuptojmë me ngarkesa të hardhisë?
8. Si llogaritet ngarkesa e hardhisë dhe sa lloje ngarkesash mund të zbatojmë në praktikë?
9. Si ndikon ngarkesa me sytha mbi drejtimin e shfrytëzimit të prodhimit?
0. Si duhet bërë shprëndarja e ngarkesave në forma të ndryshme dhe ne kultivarë me
drejtime të ndryshme shfrytëzimi?
1. Cfarë duhet të njihni për përcaktimin e kohës së fillimit krasitjes?
2. Si duhet organizuar puna për fushatën e krasitjeve
3. Flisni për format e krasitjes Gijo. Cilat janë përparësitë dhe mundëistë e përhapjes së ryre
në vendin tonë?
4. Cilat janë anëte përbashkëta dhe ndryshimet ndërmjet formave palmetë e kordon me
hallka?
5. Cilat janë vecoritë e formave ereke, pjergull dhe tendë? I shpjegoni këto në mënyrë
krahasuese?
6. Pse krasitjet e gjelbërta zënë vend të rëndësishëm në prodhimin e gjërë?
7. Cilat janë bazat teorike të krasitjes së gjelbërt?
8. Përmendni opreacionet kryesore të krasitjes së gjelbërt dhe dalloni kohën dhe shkaqet e
kryerjes së tyre?
112
KAPITULLI I GJASHTE
1.Ndikimi i plehrave organikë dhe elementëve kryesorë ushqyes
në zhvillimin e hardhisë
2.Plehërimi i vreshtave të prodhimit
3.Plehërimi i vreshtave të rinj
4.Mënyra, koha, sasia e plehërimit,
5.Plehërimi plotësues jashtë rrënjës dhe plehërimi i gjelbër
6. Shëndetësimi dhe rindërtimi i Vreshtave
KAPITULLI I GJASHTE
1. Ndikimi i plehrave organikë dhe të gjithanshme. Ai është mjeti kryesor dhe

elementëve kryesorë ushqyes në universal i pjellorisë në tokë, i cili vë në
zhvillimin e hardhisë lëvizje potencialin biologjik të bimës dhe
Rendimentet e larta dhe qëndrueshmëria e garanton riprodhimin e zgjeruar te pjellorisë
kulturave bujqësore kërkon në radhë të parë së tokës. Janë të papranueshme pikëpamjet e
rritjen e pjellorisë së tokës. Një nga faktorët disa autorëve që hiperbolizojnë veprimin
kryesorë të përmirësimit, të ruajtjes dhe tepër pozitiv të plehrave minerale në rritjen
rritjes së saj është lënda organike e siguruar e prodhimit.
nëpërmjet përdorimit të plehrave organike.
Me plehra organike do të kuptojmë lëndët, Përdorimi i tyre i pakombinuar me plehrat
materialet me origjine bimore dhe shtazore organike shkakton prishjen e strukturës dhe
të freskëta ose të zbërthyera në rrugë ul aktivitetin e mikroorganizmave në tokë.
biologjike të cilat hidhen në tokë për Ato janë kushte vendimtare për rritjen e
plehërim. Plehrat organike nën veprimin e rendimenteve të kulturave bujqësore.
mikro-organizmave transformohen Rezultatet e deritanishme tregojnë se një
pjesërisht në humus, i cili përbën rezervën faktor i realizimit dhe tejkalimit të detyrave
kryesore të lëndëve ushqyese dhe faktorin në ekonominë e fererëve të përparuar është
kryesor të përmirësimit të vetive të tokës. edhe marrja e masave të rrepta tekniko-
organizative për grumbullimin e plehrave
Shtimi i lëndës organike në tokë përbën një organike dhe përdorimin me efektivitet. Për
nga detyrat më të rëndësishme në ditët e gjithë sasinë e plehrave organike që
sotme. Plehu organik ka vlera të mëdha dhe grumbullohen fermerët e bujqësisë së vendit
113
plotësojnë rreth 26% të nevojave për azot, tyre në zonat e ftohta, në tokat të rënda, të
35-37% të fosforit dhe 60% të potasit ose lagëta, ne ato me pjellori te ulet siç janë
për çdo vit duke përdorur 6.5 milionë tokat ranore, te kripura, magneziale,
plehra organike. Pavarësisht nga shkalla e gurishtore etj.
pjellorisë, për plehra organike kanë nevojë
të gjithë tipet e tokave. Nuk është i drejtë Përdorimi i madh i plehrave kimike nuk e ul
mendimi se tokat e pasura nuk kanë nevojë aspak vlerën dhe shkallën e përdorimit të
për plehra organike. Ato duke patur aftësi plehrave organike. Krahas ndikimit si burim
prodhuese të lartë harxhojnë me shumë ushqimi ndikojnë në përmirësimin e vetive
lëndë organike, si për ushqimin e bimëve fizike, fiziko-kimike e biologjike të tokës siç
ashtu edhe për ruajtjen e pjellorisë së tokës. paraqiten në tabelën e mëposhtme.
Veçanërisht me i dukshëm është ndikimi i
Tabela 6.1. Ndikimi i plehrave organo minerale në cilësitë e tokës dhe krahasimi midis tyre
Treguesit e cilësive fizike të tokës
Variantet Koeficienti Lagështia Lagështia Qëndrueshmëria e

i filtrimit absolute në % produktive në agregateve
mm/min % strukturale në %
Pa pleh 1.06 46.7 31.4 44.2
Pleh organik 1.72 54.1 37.3 51.3

500 kv/ha
Pleh organik 2.18 58.3 41.3 55.3
1000 kv/ha
NPK barabartë me 1.12 48.0 32.5 45.1
500 kv/ha pleh
organik
NPKe barabartë 1.22 49.1 34.5 45.6
me 1000 kv/ha
pleh organik
I theksuar është ndikimi i tyre në tokat e varfra me humus, në tokat e rënda të mesme dhe ato
ranore. Ato sigurojnë 60 elemente ushqyes nga 8-10 qe i sigurojnë plehrat kimike. Studimet e
realizuara Institucionet kërkimore shkencore dhe nga Universiteti Bujqësor i Tiranës tregojnë
për ndikimet e plehërimit organik ne përmirësimin e tokave të kripura siç është përshkueshmëria
ujore, e cila rritet me 1.5- 2 here; rritet qëndrueshmëria e agregateve strukturale për rrjedhojë
dhe ndikimi i tyre për pakësimin e kripërave të dëmshme për rritjen e rendimenteve te bimëve të
kultivuara në to. Përdorimi i kombinuar i plehrave organike me ato kimike rrit sasinë e
përgjithshme të mikroorganizmave. Në sajë te shtimit të tyre efekti i plehërimit ndjehet në
mënyrë të theksuar në aktivizimin e proceseve mikrobike të rizosferës sic paraqiten në tabelën?
114
Tabela 6. 2. Ndikimi i plehut organik në aktivizimin proceseve mikrobike të rizosferes (mg

100 g tokë)
Variantet (për 1Ha) Amonifikim (NH3) Hidroliza e uresë Nitrifikim (N)

i peptoneve
0 40 41 2.62
Pleh stalle 200 kv 149.4 106 15.40
Humus 30 kv 75.1 59 9.60
Humus 30kv +1.5kv 90.2 70 10.60

Superfosfat +3kv
Gëlqere
Torfe 3 kv +1.5 kv 64.5 57 8.00
Superfosfat 1.6+3 kv
gëlqere
Plehrat organike ndikojnë në përmirësimin e Termi biologjik ka të bëjë me zhvillimin e

vetive fiziko-kimike të tokës. Veprimi i tyre proceseve jetike të bimëve dhe mikro-
bën që të rritet shuma e bazave të organzmave të tokës pa përdorimin e
këmbyeshme, shkalla e ngopjes me baza, mjeteve kimike, ose përdorimin e tyre në
ulet aciditeti i tokës, reaksioni i tokës behet minimum. Sipas shumë autorëve të teorive
më i qëndrueshëm. organike, ose natyrale mungesa e lëndës
organike në tokë shkakton çrregullime të
Studimet e kryera tregojnë se kur plehrat ekuilibrit ushqyes dhe anomali fiziologjike
organike përdoren të kombinuara me plehrat në bimë.
kimike, ndikojnë në rritjen e efektivitetit të
plehrave kimike. Kjo shpjegohet me faktin Jo rralle shoqërohen me sëmundje të
se, duke u përmirësuar vetitë fizike të tokës, ndryshme parazitare dhe dëmtojnë plotësisht
sigurohet një regjim ujor më i përshtatshëm bimën. Janë të shumta të dhënat që tregojnë
si një faktorë i rëndësishëm për asimilimin e se mikro-organizmat tek bimët kufizohen
elementeve ushqyes nga plehrat minerale. Jo nga përdorimi i plehrave kimike dhe
vetëm kaq por tokat me cilësi të mira pesticideve, ndërsa lënda organike e
mbajnë të thithura elementë ushqyese në favorizon zhvillimin e tyre .Depozitimi i
kompleksin thithës duke i ruajtur nga gjurmëve kimike në organizmin e njeriut
shpëlarja si nga shirat e dimrit ashtu edhe dhe të kafshëve nga konsumi i produkteve
gjatë ujitjes se bimës. bimore përbën një nga problemet më
shqetësues të përhershme të bujqësisë
Aktualisht në shkencën bashkëkohore po biologjike.
flitet për bujqësinë biologjike. Kjo bujqësi
mbështetet në teorinë e prodhimit të Produktet e bimëve të mara nga tokat e
produkteve bujqësore të pastra pa plehëruara vetëm me plehra organike janë
përdorimin e plehrave minerale. me përmbajtje më të lartë cilësore dhe
ushqyese për njeriun. Ato cilësohen për një
115
aktivitet më të lartë biokimik dhe pa mbetje pasur me azot, potas e fosfor do të jetë
pesticidesh. plehu.
Studiues të shumtë dhe amatorët e bujqësisë Përdorimi i ushqimeve me bimë bishtajore
organike propagandojnë se janë pikërisht (bar të njomë ose të thatë) ndikon në shtimin
plehrat kimike dhe pesticidet shakatarë të e përmbajtjes së azotit në pleh. Si rezultat i
shumë sëmundjeve të kohës së sotme siç përpunimit të ushqimeve në organizmin e
janë; tumoret, sëmundjet e qarkullimit të kafshëve, ato me jashtëqitjet e tyre nxjerrin
gjakut, nervore , kardiake etj. acid hipurik dhe ure, te cilat mbasi
Nga plehrat organike më të rëndësishëm transformohen nxjerrin lëndë ushqyese për
janë plehu stallës, lëngu i plehut, fekalet, bimët.
torfa, plehu i shpendëve, humusi i pyllit,
kompostot, mbeturinat dhe të fshirat e Krahas llojit të ushqimit natyra e plehut
qyteteve etj… varet nga natyra e ushqimit. Sa më të thata
dhe të koncentruar të jenë ushqimet aq me të
Plehu i stallës, përbërja dhe cilësitë e tij ngurta janë jashtëqitjet.
Plehu i stallës është një përzierje lëndësh
organike që formohen nga përzërja e Ushqimet e lëngshme nxjerrin më tepër
jashtëqitjes së kafshëve me shtresën e jashtëqitje të lëngëta në formën e urinës.
stallave. Përbërja dhe cilësitë agronomike të Faktorë tjetër që ndikon në cilësinë e plehut
tij e bëjnë atë që të jetë një nga plehrat të stallës është mosha e kafshëve. Provat
organike më të rëndësishëm si nga vlera eksperimentale tregojnë së kafshët e rritura
ashtu dhe nga ndikimi i tij në vetitë dhe me jashtëqitjet e tyre prodhojnë më tepër
cilësitë e tokës. Analizat e përmbajtje së azot, potas e fosfor, ndërsa kafshët e reja
lëndëve ushqyese tregojnë se vetëm nga prodhojnë pleh me më pak element ushqyes.
përdorimi i një doze prej 200kv/Ha pleh Po kështu ndodh tek kafshët qumështore.
stalle, sasia e elementëve ushqyes që merr
toka është e barabartë më 3 kv/Ha nitat Jashtëqitjet e ngurta përmbajnë më tepër
amoni, 2.5 kv/ Ha superfosfat dhe 2.25 kv/ fosfor dhe azot, ndërsa të lëngëtat përmbajnë
Ha klorur potasi. më tepër azot dhe potas dhe shumë pak
fosfor. Azoti dhe fosfori i jashtëqitjeve të
Ai përbëhet nga përbërës të lëngët të ngurtë ngurta gjendet në formën e lidhjeve organike
në formën e jashtëqitjeve. Në vartësi të që bëhen të asimilueshme mbas minerali-
raportit midis tyre, mënyrës dhe ruajtjes zimit të tyre nga mikro-organizmat, ndërsa
përcaktohet cilësia e tij. Përmbajtja e azoti tek jashtëqitjet e lëngshme është më i
elementeve ushqyes në të është e lidhur me asimilueshëm mbasi gjendet në formën e
llojin e ushqimeve që përdorin kafshët. Sa lidhjeve të tretshme siç paraqiten në
më të koncentruara të jenë ushqimet aq më i Tabelën 6.3
116
Tabela 6.3. Përmbajtja e elementeve ushqyes në plehun e stallës në përqindje
Kategoritë Lënda N P2O5 K2O CaO MgO

e kafshëve e thatë
Jashtëqitjet
E ngurta
Gjethe 16.0 0.29 0.17 0.10 0.35 0.13
Kuaj 24.0 0.44 0.35 0.35 0.15 0.12
Dhen 35.0 0.55 0.31 0.15 0.46 0.15
Derra 18.0 0.36 0.31 0.26 0.09 0.10
Jashtëqitjet
E lëngëta
Gjedh 6.0 0.58 0.01 0.49 0.01 0.04
Kuaj 10.0 1.55 0.01 1.50 0.45 0.24
Dhen 13.0 1.95 0.01 2.26 0.16 0.34
Derra 3.0 0.43 0.07 0.82 0.01 0.08
Tabela 6.4. Në përbërjen kimike të plehut të stallës ndikon edhe shtresa e kafshëve e cila
paraqitet në tabelën
Pleh stalle Pleh ghethi Pleh delesh Pleh derrash Pleh kuajsh
Përbërësit
kryesore
Uji 750 773 646 724 719
Lëndë e thatë 210 203 318 250 254
Azot (N) 5.0 4.5 8.3 4.5 5.6
Fosfor 2.5 2.3 2.3 1.9 2.9
(P2O5)
Kalium(K2O) 6.0 5.0 6.7 6.0 6.3
Gëlqere 3.5 4.0 3.8 1.8. 2.1
(CaO)
Tabela 6.5. Përmbajtja e mikro-elementeve mg/kg lëndë e thatë në plehrat minerale dhe në
plehun e stallës
Bor Mangan Bakër Zink Kobalt Nikel

Lloji i B Mn Cu Zn Co Ni
plehut
(NH4)2SO4 6 6 2 - - -
Ca(H2PO4) 11 11 44 150 4 13
K2SO4 4 6 4 2 - -
KCl 14 8 3 3 1 -
Pleh stalle 20 410 62 120 6 10
117
Të dhënat e tabelave të mësipërme tregojnë Më poshtë po përshkruajmë rolin e disa prej

se gjethet, kuajt dhe dhentë nxjerrin më këtyre elementëve kryesorë në plehërimin e
tepër jashtëqitje të ngurta. Midis tyre hardhisë.
dallohen kuajt që raporti midis masës së
ngurtë dhe të lëngët arrin në 3.5. Analizat Roli i azotit. Azoti nxit rritjen dhe
tregojnë se plehu i dhënëve dhe i kuajve veprimtarinë përvetuese të gjetheve.
është më i pasur me element ushqyes.Cilësia Plehërimi azotik i nevojitet hardhisë që në
e plehut të stallës varet dhe nga shkalla e fillim të daljes së sythave (nga fundi i
dekompozimit të tij. Plehu i kuajve është jo marsit) deri në rritjen e kokrrës (fundi i
vetëm i shkrifët por ka dhe përmbajtje më të qershorit). Mungesa e azotit jo vetëm që
lartë lëndësh ushqyese, i tillë duke patur frenon rritjen e masës vegjetative, por
edhe aktivitet mikrobiologjik të lartë shkakton rrëzimin e luleve dhe zhvillimin e
dekompozohet më shpejt dhe çliron më tepër dobët të sythave dimërore e të prodhimit për
nxehtësi. vitin e ardhshëm. Edhe teprica e azotit në
tokë vonon pjekjen lastarëve dhe të rrushit,
Duke qenë një pleh i nxehtë përdoret për si dhe ul cilësinë e prodhimit.
mbushjen e shtretërve të nxehtë për rritjen e Plehërimi azotik përbën një masë të
fidanëve, të perimeve e të duhanit. Plehu i domosdoshme për rritjen e prodhimit.
gjedheve dhe i derrave duke përmbajtur Përdoret rreth 100 kg lëndë aktive për
shumë lagështirë dhe më pak lëndë të thatë hektar.
ka aktivitet mikrobiologjik më të ulet për
rrjedhojë mineralizohet më ngadalë, jep më Roli i fosforit. Nën ndikimin e plehërimit
pak ngrohtësi dhe si i tillë quhet pleh i fosforik rritet sasia e lulesave për çdo lastar
ftohtë. frutor, rritet numri i kokrrave të lidhura për
çdo lulesë, shpejtohet pjekja, rritet qëndresa
Prandaj në përputhje të kërkesave të ndaj ngricave dhe sëmundjeve, përmirësohet
ekonomisë del si detyre që në bazë të vlera dhe cilësia e verërave.
nevojave të depozitojmë plehra të veçantë Mungesa e fosforit në fillim të rritjes, jo
për qëllime të caktuara, p sh. për mbushjen e vetëm dëmton rritjen dhe frytifikimin e
shtretërve, për plehërimin e tërë sipërfaqes, hardhisë, por bën që të shfrytëzohet keq
për të rritur efektin e plehut të stallës në edhe azoti i tokës. Në përgjithësi, plehrat
shtimin e rendimenteve të bimëve bujqësore, fosforike duhen hedhur në vjeshtë ose herët
si burim kryesor, bazë për plehërimin në pranverë, bashkë me punimet. Ato duhen
organik të tokës, dhe për të ruajtur nivelin e futur thellë, pasi janë pak të tretshme.
lëndës organike në tokë.
Roli i kaliumit. Hardhia është një nga bimët
Hardhia si bimë shumëvjeçare ka nevojë për që e përdor kaliumin në sasi të mëdha.
plehërime të rregullta. Hardhia për ndërtimin Kaliumi rrit përmbajtjen e sheqerit në kokërr
e masës vegjetative dhe për prodhimin dhe përmirëson cilësinë e verërave.
shfrytëzon rreth 70 të elementëve të tokës, Megjithëse në tokë gjendet me shumicë,
nga të cilat 20 janë të domosdoshme si: plehu i kaliumit është i nevojshëm sepse një
azoti, fosfori, kaliumi, squfuri, karboni, pjesë e kripërave të tij janë në gjendje të
zinku, hekuri, kalçiumi, bori, mangani, patretshme.
bakri, etj. Elementët që hardhia i shfrytëzon
me shumicë (N, P, K), duhet t'i jepen në Roli i kalciumit. Kalciumi merr pjesë në
trajtë plehrash. formimin e sheqernave dhe në aktivizimin e
118
azotit. Ai ndikon në rritjen e bashku me një dozë azoti. Pjesa tjetër hidhet
qëndrueshmërisë ndaj të ftohtit, ndaj në prag të lulëzimit (fillimi i majit). Në rast
thatësirës, në rritjen e cilësisë së rrushit, se ka mundësi mund të bëhet edhe një
shijen dhe vlerën e verërave. Kalciumi në plehërim plotësues në fazën ë rritjes
tokë, në përgjithësi, është i mjaftueshëm për maksimale të kokrrës (fundi qershori - fillim
nevojat e hardhisë. Teprica e tij në tokë korriku). Në dy plehërimet e para përdoret
shpeshherë shkakton klorozën e hardhive. nitrat dhe superfosfat, kurse në të fundit
nitrati nuk duhet të përdoret pa kalium.
Roli i magnezit. Mungesa e këtij elementi Efekti i plehërimit plotësues është i madh
shkakton klorozën (zverdhjen e gjetheve në kur bëhet në kohë me shira ose shoqërohet
anët e nervaturave) dhe dobëson fuqinë e me ujitje.
rritjes së hardhisë. Hidhet në sasi të vogla.
3. Plehërimi i vreshtave të rinj
Roli i hekurit. Hekuri është i domosdoshëm Para mbjelljes, së bashku me qilizmën,
për krijimin e klorofilit. Mungesa e tij mund të hidhen 400-500 kv/ha pleh organik
dobëson veprimtarinë përvetuese të gjetheve ose gjatë mbjelljes, 8-12 kg/rrënjë, 8-10
dhe shkakton klorozën e hardhisë. Përveç kv/ha superfosfat, 3-4 kv/ha sulfat kaliumi.
këtyre elementëve, që hardhia i merr me Gjatë vegjetacionit (prill-qershor) hidhet
shumicë, ajo ka nevojë edhe për elementë të nitrat amoni, në sasinë 2,5-3,5 kv/ha, në
tjera, bori, zinku, mangani, molibdeni, gropa me thellësi 25-35 cm dhe 30-40 cm
kobalti, jodi, etj. larg trupit të hardhisë.
2. Plehërimi i vreshtave të prodhimit Këshillohet që plehërimi azotik të bëhet para

Vreshti që hyn në prodhim të plotë, ose menjëherë pas rënies së shirave. Në
zakonisht plehërohet një herë në tre vjet me kushte thatësire plehërimi duhet të bëhet i
400-500 kv/ha plehra organike (pleh stalle, lëngshëm, me 101 ujë/rrënjë.
komposto etj.). Prandaj, çdo bllok ndahet në Vitin e dytë e të tretë, gjatë vegjetacionit
tri ngastra, e çdo vit njëra nga këto plehë- mund të hidhen plehrat e kaliumit (2-3
rohet me dozën e plotë. Plehu organik hidhet kv/ha), fosforike (4-6 kv/ha) dhe azotike (3-
në vjeshtë ose në pranverë, në kanale ose në 4 kv/ha) në tri duar. Dora e parë hidhet me
brazda në thellësi 25-30 cm e më shumë dhe nitrat dhe superfosfat në fillim të prillit, dora
50-60 cm larg rreshtit. Plehrat minerale e dytë me nitrat + superfosfat + kalium para
hidhen të përziera me plehun organik ose lulëzimit (mesi i majit) dhe dora e tretë në
vetëm të përziera midis tyre. Zakonisht, prag të zbutjes së kokrrave (mesi i korrikut).
plehrat minerale hidhen herët në pranverë Këto afate shtyhen me 20-25 dite për zonat e
me punimin e dytë dhe gjatë vegjetacionit si larta të vreshtarisë.
plehërim plotësues. Në të gjitha rastet këto
plehra duhen futur në thellësinë 20-30 cm 4. Dozat, mënyra dhe koha e plehërimit të
dhe më shumë se 50-60 cm larg cungut. hardhisë
Karakteri i plehërimit varet nga mosha e
Këshillohen këto doza: nitrat amoni 2-4 vreshtit, përbërja kimike e tokës (në
kv/ha, superfosfat 6-8 kv/ha dhe sulfat mbështetje të analizave agrokimike), klima,
kaliumi 2,5-3,5 kv/ha. Gjysma e plehut të sasia dhe qëllimi i shfrytëzimit të prodhimit.
fosforit dhe e plehut të kaliumit hidhet herët
pranverë me plehun organik dhe veçanërisht 5. Plehërimi plotësues jashtë rrënjës dhe
para çeljes së sythave (fundi i marsit) së plehërimi i gjelbër
119
Kohët e fundit vrojtimet tregojnë se të ulët, me dobësi të përhershme në rritje,

spërkatja e gjetheve me tretësirë të holluar të etj. Me kalimin e viteve këto mangësi bëhen
nitratit të amonit, superfosfatit, kaliumit dhe edhe më të dukshme dhe më shqetësuese.
mikroplehrave të tjera ka dhënë përfundime Shpeshherë ato shoqërohen me dëmtime nga
të mira në rritjen e prodhimeve, në fuqizimin krasitjet dhe mbështetjet jo të rregullta, me
e hardhisë dhe në rritjen e cilësisë së rrushit. ngjeshjen e tokës, me infektimin nga barërat
Lëngu i gatshëm për spërkatje përmban 300 e këqija, etj. Kështu, në vreshta ulet
g nitrat amoni, 800 g superfosfat, 700 g vazhdimisht prodhimtaria e keqësohet
sulfat kaliumi (ose 400 g klorur kaliumi) të cilësia. Në këto rrethana shëndetësimi
tretura në 100 1 ujë. Për çdo ha, hidhen nga (remonti) dhe rindërtimi (rikonstruksioni) i
1000-1200 1 lëng me pompa spërkatëse, të vreshtave janë dy hallka të domosdoshme
shoqëruara edhe me preparatet fitoshëndetë- dhe të detyrueshme të teknologjisë së
sore. kultivimit, të cilat mënjanojnë degradimin e
vreshtave.
Mikroplehrat përdoren në këto doza: 100g
acid borik, l00g sulfat mangani, 2g sulfat Shëndetësimi i vreshtave është
zinku, 2g molibdat amoni në 100 1 ujë. Këto zëvendësimi i përvitshëm i boshllëqeve,
lëngje përdoren 2 jave para lulëzimit, pas rishartimi i hardhive të huaja me prodhimtari
lulëzimit dhe në fillim të zbutjes së të ulët ose shkulja dhe zëvendësimi i bimëve
kokrrave. Plehërimi plotësues kursen shumë të dëmtuara dhe të prekura nga sëmundje
sasitë e plehrave dhe jep efekte të mira kur ngjitëse. Në masat për shëndetësimin e
përdoret në kohë të vrenjtura, pë lagështirë, vreshtave hyjnë riparime e plotësime të
pa erë dhe pa diell. sistemit mbështetës dhe punimi i thellë
Bimët plehëruese mbillen herët në vjeshtë, periodik. Shëndetësimi ruan numrin e plotë
me qëllim që të rriten dhe të zhvillojnë masë të bimëve për hektar, mban vreshtin të pastër
të dendur e të fuqishme vegjetative. Në nga përzierjet e kultivarëve dhe siguron
pranverë, në fazën e lulëzimit ose të lidhjes bimë me prodhimtari të lartë e të
se bishtajave, këto bimë kositen e qëndrueshme.
përmbysen bashkë me punimin e dytë të
vreshtit. Rindërtimi i vreshtave është tërësia e
Hasëllet mund të përdoren edhe për masave tekniko-organizative që synojnë
blegtorinë, kurse masa rrënjore dhe kërcejtë zëvendësimin gradual të vreshtave të vjetër
përmbysen si plehërim i gjelbër. Për me vreshta të rinj, që i përgjigjen kërkesave
plotësimin e nevojave të vreshtit me lëndë të reja të teknologjisë bashkëkohore.
organike, mund të përdoren edhe Rindërtimit të vreshtave i nënshtrohen
sharmendat që mbeten pas krasitjes. Kjo ngastrat e vjetruara, me rrallime të mëdha e
masë e madhe mund të grihet në copa të dobësim të theksuar të rritjes, në të cilat nuk
vogla 7-8cm dhe lihet mbi tokë, por edhe është marrë asnjë masë për mekanizimin e
mund të kompostohet, duke e përzier me një punës, transportin dhe kundër gërryerjes.
pjesë plehu organik dhe urë. Rindërtimi i vreshtave mund të jetë i
pjesshëm ose i plotë.
6. Shëndetësimi dhe rindërtimi i
vreshtave Me rindërtimin e pjesshëm synohet të
Pas ngritjes së vreshtit, me gjithë shërbimet mënjanohen disa të meta, me qëllim që të
dhe kujdesin e përvitshëm, vërehen tharje, zgjatet jeta e vreshtit ekzistues. Masa të tilla
përzierje kultivarësh, bimë me prodhimtari janë: ndryshimi i dendësisë së mbjelljes dhe
120
të drejtimit të rreshtave; sistemi dhe hapja e rralluar dhe i dobësuar shumë, dhe
kanaleve kundër gërryerjes; ndryshimi i zëvendësimin e tij me një vresht të ri. Gjatë
sistemit mbështetës, i formave të trajtimit të rindërtimit të vreshtit, si në mënyrë të
hardhisë, i lartësisë së cungut, etj. pjesshme ashtu dhe të plotë, sipërfaqet e
Rindërtimi i pjesshëm shoqërohet kurdoherë vreshtave dhe prodhimi i rrushit nuk duhet
edhe me shendetësimin e vreshtit. të ulen. Rikonstruksioni i plotë mbështetet
mbi projekte të rregullta sipas planeve të
Rindërtimi i plotë ka për qëllim shkuljen e zhvillimit të ekonomisë.
plotë të vreshtit, kur ai është i vjetruar, i
PYEJTE
1. Cila është rëndësia e plehrave organikë në zhvillimin e hardhisë?

2. Cili është ndikimi i elementëve ushqyes kryesorë në zhvillimin e
hardhisë?
3. Flisni për roli e Azotit, fosforit, kaliumit dhe elementëve të tjerë të
rëndësishëm në plehërimin hardhisë?
4. Si realizohet (si bëhet) plehërimi i vreshtave që janë në prodhim?
6. Si bëhet plehërimi i vreshtave të rinj?
7. Si përcaktohet mënyra, koha, sasia e plehërimit?
8. Si bëhet plehërimi plotësues jashtë rrënjës dhe si ndikon ky prodhim
në rendimentin e hardhisë?
9. Po plehërimi i gjelbër si realizohet dhe si ndikon në rendimentet e
kulturës së hardhisë?
10. Shëndetësimi dhe rindërtimi i Vreshtave
11. Flisni për shëndetësimin dhe rindërtimin e vreshtave në vendin tonë?
12. A mund të thoni se si është gjendja e vreshtit në ekonominë tuaj dhe
përse ka nevojë ai?
13. Çfarë ndryshimi ka rindërtimi i plotë nga rindërtimi i pjesshëm?
121
KAPITULLI I SHTATE
PUNIMI I TOKES DHE UJITJA
1- Punimi i tokës në vreshta
2- Mënyrat e mbajtje së tokës në vreshta
3- Koha mënyra dhe normat e ujitjes së Vreshtave
KAPITULLI I SHTATE
PUNIMI I TOKES DHE UJITJA 100 cm. Shtresa e parë e dheut në thellësi
deri 50 cm hidhet në njërën anë të kanalit të
1. Punimi i tokës në vreshta hapur dhe shtresa e dytë prej 50 cm hidhet
Sipas kohës dhe qëllimit, në vreshta bëhen në anën tjetër. Në krah të këtij kanali fillohet
punimet e vjeshtës, pranverës, të verës dhe e hapet kanali tjatër me gjërësi 100 cm dhe
punimet me karakter periodik. Një nga shtresa e parë prej 50 cm hidhet në fundin e
punimet më të rëndësishme është punimi kanalit të hapur. Shtresa e dytë prej 50 cm
qelizëm që realizohet në hardhi. hidhet mbi dheun e hedhur në fundin e
kanalit të pare. Në këtë mënyrë ne kemi
Punimi qelizëm mbushur kanalin e parë duke ndëruar
Konsiston në punimin e sipërfaqes së tokës shrtresat e tokës duke vëne ne fillim shtresën
qilizëm në thellësinë e 70-120 cm. Ky më aktive të tokes dhe mbi të shtresën më
proçes realizohet me mjetet e punimit të pak aktive.
thellë të tokës në thellësinë nga 100-120 cm.
Qilizma mundet të realizohet edhe me krah. Kjo mënyre të vepruari vazhdohet deri në
Në këte rast thellësia e kryerjes së qilizmës përfundim të të gjithë parcellës së
mundet të shkojë deri në 80 – 100 planifikuar për tu bërë qilizëm. Në tokat me
cm.Teknika e kryerjes së qilizmës është e taban jo të thellë qelizmat bëhen me ceket
thjeshtë. me qëllim që pjesa me humus të mos
përzihet me shkëmbin amnor. Fundi është
Në fundin e parcellës hapet një kanal me mire të shkrifterohet me mjete motorrike
gjërësi 100 cm dhe me thellësi 80 deri në shkriftëruese nëntokesore. Koha më e mirë e
punimit të parë të tokës është vera gjatë
muajve korrik e gusht).
122
Figura 1. Kryerja e qilizmes me mjete mekanike
Figura 2. Punimi tokës me krah

Figura 4. Kontrolli i thellësisë së punimit
Rekomandohet që para punimit të thellë të

tokës, rekomandohen të përdoret 500-600
kv/ha pleh organik, 6-8 kv/ha lëndë aktive
P2O5, dhe 4-5 kv/ha lëndë aktive K2O
kryesisht në formën e sulfatit të potasit.
Punimet përgatitore konsistojnë në krijimin
e një shtrati të shkrifët për mbjelljen e
copave, farërave si në vijë fidanishte direkt
por edhe në farishte.
Punimet e vjeshtës
Figura 3. Punimi tokës me mekanik Menjëherë pas vjeljes duhet të fillojë punimi
në thellësi 25-30cm. Ky punim bëhet,
gjithmonë tërthor pjerrësisë së kodrës në
trajtë kurrizesh sipas horizontaleve.
123
Në zonat e ngrohta kanali i punimit mund të e punimit të thellë qilizmë. Prandaj, çdo 6-7
lihet në rreshtin e hardhive, duke i lënë vjet, në vresht kryhen punime të tilla. Këto
zbuluar cungjet, kurse në zonat e ftohta punime bëhen të pjesshme, graduale dhe
kanali lihet në mes të rreshtave, duke shoqërohen me plehra organike-minerale.
mbuluar cungjet. Zakonisht me punimin e Një vit punohet njëri krah i vreshtit, vitin
vjeshtës hidhen edhe plehrat organike, tjetër punohet krahu tjetër. Kjo masë bën që
superfosfati dhe plehu i kaliumit. Gjithashtu, të mos dëmtohet sistemi rrënjor i hardhive.
mbillen edhe bimët që përdoren për
plehërim të gjelbër. Përdorimi i herbicideve në vreshtari.
Përveç punimeve dhe prashitjeve, rëndësi të
Sa më herët të bëhen punimet në vjeshtë, aq madhe ka edhe lufta kundër barërave të
më të dobishme janë ato për jetën dhe këqija. Efekti i herbicideve është i ndjeshëm
prodhimtarinë e hardhisë. Punimet e kryera vetëm në vreshta, ku toka është e punuar
në kohë të thatë, të shoqëruara edhe me rregullisht. Prandaj, përdorimi i herbicideve
heqjen e barërave të këqija, janë më të nuk i zëvendëson punimet, por ndihmon në
efektshme. zhdukjen e barërave të këqija me shpenzime
Në kushtet e vreshtarisë kodrinore-malore sa më të pakta.
punimet e vjeshtës, të shoqëruara me Në vreshtari sipas kohës së trajtimit
mbjelljen e kulturave për plehërim të përdoren dy grupe herbicidesh: para dhe
gjelbër, janë elemente të rëndësishme të mbas mbirjes së barërave të këqija.
teknologjive bashkëkohore të kultivimit.
Në grupin e parë bëjnë pjesë herbicidet
Punimet pranverore monuron, diuron, simazina dhe atrazina.
Kur në vreshta janë kryer punimet e Diuroni përdoret në dozat 3-6 kg/ha, i tretur
vjeshtës, në pranverë punimi bëhet më i në 400-800 1 ujë, kurse simazina 4-10
cekët, 20-25 cm. Në rast se në vjeshtë nuk kg/ha. Këto herbicide luftojnë vetëm barërat
është bërë punimi i parë, atëherë në pranverë e këqija një-vjeçare (prill-qershor).
thellësia e punimit rritet deri në 30 cm. Sipas
zonave punimi pranveror bëhet me kurriz Në grupin e dytë hyjnë herbicidet
dhe kanale. dinitroortokrezoli (selinoni), dikuat,
parakuat, dalapon, etj. Këto lëndë treten në
Punimet verore ujë dhe shpërndahen me spërkatje, kur
Në vreshtat e infektuar nga barërat e këqija barërat e këqija kanë arritur gjatësinë 10-12
dhe në kushtet e thatësirës së gjatë bëhen më cm. Në vreshta këto lëndë hidhen me doza
shumë prashitje me shat ose kultivime. 4-10kg/ha, të tretura në 50-800 litra ujë.
Zakonisht, në kushte të tilla bëhen 5-6
prashitje ose kultivime, kurse në vreshta të 2. Mënyrat e mbajtje së tokës në
pastër e në zona të freskëta, 3-4 prashitje. Vreshta
Prashitjet ose kultivimet e vreshtit bëhen në Për mbajtjen e tokës së vreshtave ka disa
thellësi 10-12 cm, një herë në 20-25 ditë, mënyra ku më kryesoret janë:
duke filluar nga maji deri në fund të gushtit. a. Mbajtja e tokës së punuar dhe e
Përveç shatit, për prashitje përdoren edhe shkrifëruar gjatë gjithë periudhës .
kultivatorë b. Mbajtja e tokës e mbjellë me bimë
Punimet periodike në vreshta livadhore të kultivuara.
Pas krijimit të vreshtit, kryerja e shërbimeve c. Mbajtja e tokës e mbjellë me bimë
të vazhdueshme agroteknike humbet efektin bishtajore për plehërim të gjelbër.
124
d. Mbajtja e tokës duke e trajtuar me dhe nga ngjeshja e tepërt, të ruaj dhe të
preparate kimike kundër barërave të këqija. përmirësoj formën e sistemit sipërfaqësor që
i është dhënë tokës së vreshtit. Forma e
Zgjedhja e njërës prej mënyrave të lartë mbajtjes së tokës në vreshtë duhet të
përmendura varet nga një seri faktorësh ku sigurojë dhe të lehtësoj kryerjen e
më të rëndësishmit mundet të radhisim si shërbimeve agroteknike që janë të
kushtet klimatik tokësore të zonës, nga nevojshme për tu kryer në vreshtë në
mundësitë ekonomike të fermerit, nga periudha të caktuara vegjetative për të
mundësia dhe niveli i shkallës së realizuar rendimente të larta dhe prodhime
mekanizimit të punimeve qe ka mundësi cilësore.
fermeri për të përdorur etj.
Në përgjithësi cila do mënyrë mbajtje e a. Mbajtja e tokës e punuar dhe e
tokës së vreshtit duhet të kihet parasysh që shkrifëruar gjatë gjithë periudhës .
të përmbush disa detyrime kryesore të cilat Mbajtja e tokës me punime dhe shkrifërime,
janë: të pastër gjatë gjithë kohës është mënyra më
e mirë për kushtet e pa ujitshme dhe është
1. Nëpërmjet zgjedhjes së tipit të një ndër metodat më të aplikueshme në
mbarshtrimit të tokës në vreshtë të vendin tonë.
mundësohet përmirësimi karakteristikave Punimet sipërfaqësore kryhen herë pas here
strukturore të tokës, të mundësohet zhvillimi kryesisht në vjeshtë, pranverë dhe në verë.
i të gjitha mikroorganizmave te dobishme ne Punimi i tokës në vreshtë është një nga
toke, te influencoje pozitivisht në drejtim të masat më të rëndësishme agroteknike.
rritjes së pjellorisë në tokë.
Çdo sistem i zgjedhur për të menaxhuar

tokën e vreshtit duhet të influencojë në
përmirësimin e përmbajtjes së lëndës
organike, të sasisë së lëndës humusore në
tokë, të cilat influencojnë në rritjen e
kapacitetit ujëmbajtës në tokë, të
përmirësimit të strukturës së tokës, të rritjes
së përshkueshmërisë së ajrit dhe të ujit në
shtresat ku shtrihet sistemi rrënjor i hardhisë
duke vënë në dispozicion të sistemit rrënjor
të hardhisë sa më shumë lëndë ushqyese.
Sistemi i zgjedhur për menaxhimin e tokës

duhet të sigurojë një rregullim të regjimit të
Figura 6. Mbajtja e tokës e punuar dhe e
ajrosjes, të këmbimit të gazit karbonik, të shkrifëruar gjatë gjithë periudhës
rregullojë përmbajtjen e oksigjenit dhe
regjimin ujor të tokës. Sistemi i zgjedhur të
Nëpërmjet këtij termi kuptojmë mbajtjen
vërë në dispozicion të bimës rezervat ujore
e tokës së vreshtit gjithnjë të punuar.
të tokës. Nëpërmjet kryerjes së punimeve në tokat e
Një faktor tjetër që merret në konsideratë mbjella me vreshtë së pari sigurojmë një
për mbajtjen e tokës është dhe qëllimi i shkrifshëri të lartë të tokës duke favorizuar
ruajtjes se tokës nga grryerjet, nga shpëlarja depërtimin e nxehtësisë në shtresat e
125
shtrirjes së sistemit rrënjor, ndihmojmë në Mbajtja e tokës e punuar gjatë gjithë

shkëmbimin e gazrave në tokë, ndihmojnë vegjetacionit ndihmon në shkëmbimin me
në ruajtjen e lagështisë në tokë. lehtësi të ajrit në tokë. Rritje e sasisë së ajrit
në shtresat e punuara ndihmojë në
Nëpërmjet kryerjes së punimeve bëjmë të aktivizimin e mikroorganizmave aerobe, në
mundur luftimin e barërave të këqija si dhe intensifikimin e proceseve të zbërthimit të
është një masë preventivuese në drejtim të lëndëve azotike në lëndë të asimilueshme
luftimit të dëmtuesve dhe sëmundjeve që nga bima,
dimërojnë në tokë. Nëpërmjet kryerjes së Punimet në vreshtë ndahen sipas kohës së
punimeve të ndryshme në tokat e vreshtit kryerjes në punime vjeshtore, punime
bëjmë dhe përmbysjen e plehrave, mbjelljen pranverore dhe punime verore.
dhe përmbysjen e bimëve që mundet të
përdoren për plehërim të gjelbër. Punimet vjeshtore konsistojë në punimin e
tokës me njëherë pas përfundimit të vjeljes
Punimi i tokës pavarësisht nga koha e së prodhimit.
kryerjes krijon kushte të favorshme për Ky punim ka për qëllim të përmbysë të
ruajtjen e lagështisë në tokë, duke ndihmuar gjitha mbeturinat bimore të vegjetuara gjatë
në rritjen e aktivitetit thithës të sistemit vegjetacionit (mbeturinat e gjetheve,
rrënjor të bimëve të hardhisë që të thithin më mbeturinat bimore të bimëve të ndryshme që
shumë nga toka nëpërmjet ujit me shumë mundet të jenë zhvilluar gjatë vegjetacionit),
kripëra minerale, të ketë një ekuilibër të përmbysë dhe të shkatërrojë të gjitha
ndërmjet transpiracionit dhe aftësisë thithëse format dimëruese të dëmtuesve ose
të ujit nga toka, duke patur një rritje dhe sëmundjeve të ndryshme që kanë qenë
zhvillim të mirë e për pasojë të merren cfaqur gjatë vegjetacionit në vreshtë dhe që
prodhime në sasi dhe cilësi. kalojnë në fazën e dimërimit duke u
depozituar në sipërfaqe të tokës, të realizojë
përmbysjen e farërave të ndryshme të
barërave të këqija duke zvogëluar
infeksionin nga këto barëra për vegjeta-
cionin e ri në vitin e ardhshëm, të realizoj
një shkrishmëri të tokës në thellësi 22 – 25
cm, shtresë kjo e tokës e ngjeshur nën
veprimin e shkeljes nga mjetet dhe njerëzit
gjatë procesit të vjeljes së rrushit, të krijojë
lehtësi për depërtimin e lagështisë në
shtresat më të thella të tokës për të qenë
rezervë për vitin e ardhshëm.
Figura 7. Sipërfaqe vreshti e punuar

126
Shpesh në vende shumë të ftohta punimi i

vjeshtës shërben edhe për mbulimin e të
gjithë pjesës mbitokesore të hardhisë për tu
mbrojtur nga dëmtimi i temperaturave
shumë të ultë. Gjatë punimit të vjeshtës
bëhet edhe përmbysja e plehrave organike
dhe ato minerale të cilat kanë një tretshmëri
të vështirë dhe të gjatë. Punimi i vjeshtës
influencon edhe në drejtim të përmirësimit
të strukturës së tokës nën veprimin e
faktorëve atmosferik gjatë periudhës së
dimrit.
Figura 8. Sipërfaqe vreshti i mbajtur në

kushte të larta agroteknike
Zakonisht kur në vreshtë praktikohet edhe

mbjellja e kulturave leguminoze për
plehërim të gjelbër ky punim përgatit
shtratin për mbjelljen e tyre.
Figura. 10. Prodhimi i dëmtuar për mos

kryerje të shërbimeve agroteknike
Punimet e pranverës bëhen herët në pranverë

pas përfundimit të krasitjes, rregullimit të
sistemit mbështetës dhe të lidhjes së thatë
të hardhive.
Figura 9. Sipërfaqe vreshti i pa shërbyer

127
cilat mundet të kenë filluar të mbijnë, fal

kushteve të favorshme që gjejnë në fillimin
e pranverës, të krijojë një shtresë të shkrifët
të tokës duke favorizuar ngrohjen e tokës
nëpërmjet depërtimit të nxehtësisë, të
pengohet avullimi i lagështisë dhe të
ndihmojë në shkëmbimin e gazrave në tokë
si dhe nëpërmjet këtij punimi të bëhet e
mundur shkatërrimi i formave dimëruese të
dëmtuesve dhe sëmundjeve të ndryshme të
hardhisë. Gjatë punimit të vreshtit në
pranverë rritet aktiviteti i mikroorganizmave
aerobe.
b .Mbajtja e tokës e mbjellë me bimë

livadhore të kultivuara
Është një nga format e shumta të përdorura

për menaxhimin e tokës në pemëtari në
përgjithësi por që nuk aplikohet shumë në
vreshtari.
Konsiston në mbjelljen gjatë vjeshtës për
zonat e ngrohta dhe gjatë pranverës së
hershme për zonat e ftohta të bimëve
graminore livadhore një vjeçare të cilat
përdoren kryesisht për konsum të bagëtisë
në formë të njomë.
Këto kultura korren gjatë periudhës së

pranverës së hershme me qëllim që gjatë
periudhës së verës toka të jetë e liruar nga
këto kultura. Zakonisht këto kultura
rekomandohet të mbillen në vjeshtë
kryesisht në vreshta të mbjellë në kodër dhe
Figura 11. Frezimi i vreshtit gjatë me qëllim uljen e efektit të erozionit gjatë
periudhës së vegjetacionit periudhës së dimrit rekomandohet që
sipërfaqja ndërmjet rreshtave të mbillet me
Ky punim duhet të përfundoj përpara se këto kultura dhe në fillim të pranverës këto
hardhia të filloj fyerjen e sythave me qëllim të kositen.
që të mos sjellë cregullime në të ushqyerit e
hardhisë periudhë kjo që përkon në fund të
muajit shkurt.
Nëpërmjet kryerjes së punimit të tokës në
pranverë arin të realizohet të njëjtat qëllime
që kanë realizuar edhe gjatë punimit të
vjeshtës. Nëpërmjet punimeve të pranverës
realizohet përmbysja e barërave të këqija të
128
nëpërmjet shfrytëzimit të azotit të ajrit. Ndër

kulturat më të përshtatshme për mbjellje
janë kulturat bishtajore si batha , lupini,
buxhaku, bizelja etj.
d. Mbajtja e tokës duke e trajtuar me

preparate kimike kundër barërave të këqija.
Në teknikën bashkohore të mbajtjes së tokës
është edhe trajtimi i të gjithë sipërfaqes së
mbjellë me hardhi me herbicide të cilat pas
përdorimit të tyre shkatërrojnë bimësinë
barishtore duke e lënë sipërfaqen e tokës të
pastër duke krijuar një mjedis të pastër.
Aplikimi i herbicideve në bujqësi ka gjetur
përdorim të gjerë kryesisht me daljen edhe
të herbicideve selektive. Sipas mënyrës së
Figura 12. Sipërfaqe e vreshtit e shoqëruar veprimit të herbicideve ato klasifikohen:
me bimë graminore shumë vjeçare a. Herbicide që luftojë barërat e këqija
monokotiledone në fazën e parë të
Avantazh tjetër i aplikimit të kësaj mënyrë vegjetacionit pra gjatë fazës së mbirjes së
të mbajtjes së tokës në vreshtë është dhe tyre.
sasia e lëndës organike (të sistemit rrënjor b. Herbicide që luftojnë barërat e këqija kur
që lënë në tokë) që lënë bimët pas kositjes janë në fazën e rritjes intensive të tyre.
që influencojnë në rritjen e sasisë së lëndës c. Herbicide selective të cilat luftojnë barerat
organike dhe në përmirësimin e strukturës së e këqija por nuk dëmtojnë hardhinë.
tokës. Efektin me të mirë herbicidet e japin kur në
Si anë negative të aplikimit të kësaj mënyre tokë ka lagështi të mjaftueshme.
mbajtje toke në vreshtë është vështirësia e
menaxhimit të njomishtes për vështirësi të 3. Koha, mënyra dhe normat e ujitjes se
nxjerrjes së saj në krye të rreshtave. Shpesh Vreshtave
lënia e tyre për një kohë të gjatë pa kositur Hardhia rritet dhe prodhon mirë kur toka ka
bëhen kultura konkurrente me hardhinë gjatë rreth 60-65% lagështirë ose kur gjatë vitit
vegjetacionit të hershëm të hardhisë në bien 600-700 mm shi. Hardhia nga reshjet
drejtim të elementëve ushqyes, të lagështisë, siguron lagështirën e nevojshme për muajt
dhe shpesh favorizojnë edhe zhvillimin e prill-maj e pjesërisht qershor. Me fillimin e
sëmundjeve kërpudhore që sjellin dëmtime thatësirës verore, hardhia e ndien mungesën
të masës vegjetative të bimës së hardhisë në e lagështirës që nga fundi i qershorit e
fazat fillestare të vegjetacionit. sidomos në korrik-gusht dhe shpeshherë
edhe në shtator.
c. Mbajtja e tokës e mbjellë me bimë Për vreshtarinë tonë, që është tipike
bishtajore për plehërim të gjelbër. kodrinore-malore, janë të mjaftueshme 1-2
Edhe kjo është një mënyrë e mbajtjes së ujitje. Ujitja e parë bëhet në fazen e parë të
tokës. Kryesisht këto kultura mbillen gjatë rritjes së kokrrës (gjysma e dytë e qershorit),
vjeshtës dhe në fillim të periudhës së kurse ujitja e dytë në fazën e rritjes
lulëzimit ato përmbysen me anë të punimit maksimale ose në prag të zbutjes së kokrrës
të tokës. Janë kultura që grumbullojnë sasira (gjysma e dytë e korrikut). Për kultivarët e
të konsiderueshme të azotit në tokë
129
hershëm mjafton vetëm një ujitje nga fillimi gjendja e lagështirës në tokë, nga
i korrikut. Efekti më i madh i ujitjeve duket përshkueshmëria, mosha e vreshtit dhe
sidomos kur ato shoqërohen edhe më mënyra e ujitjes.
plehërime plotësuese minerale. Vreshtat e rinj në tokat e rënda kanë nevojë
Më shumë nevojë për ujitje kanë kultivarët e për sasi të pakta uji (600-800 m3/ha), kurse
tryezës si dhe vreshtat me ngarkesë të në vreshtat e vjetër dhe në toka të lehta
madhe lastarësh e prodhimi ose kultivarët e përdoren sasi më të mëdha uji (1000-1200
vendosur në toka të lehta, ranore e m3/ha). Sipas pjerrësisë dhe karakterit të
gurishtore. Në toka të rënda e të freskëta sistemit sipërfaqësor të ngastrës, ujitja mund
bëhen më pak ujitje. të bëhet me brazda, në formë shiu, me gypa
Sasia e ujit të nevojshëm për një ujitje varet nëntokësorë dhe me pika.
nga përbërja grimcametrike e tokës, nga
PYETJE
1. Cilat janë sistemet e punimit të vreshtit?
2. Pse përsëriten punimet pranverore dhe ç’efekte kanë?
3. Pse kryhen punimet qelizëm?
4. Kur kruhen punimet verore dhe ç’efekte kanë?
5. Flisni për mbajtjen e tokës së punuar dhe e shkrifëruar gjatë gjithë
periudhës së kultivimit të vreshtit
6. Avantazhet e tokës së mbjellë me bimë livadhore të kultivuar gjatë
periudhës së kultivimit të vreshtit
7. Flisni për mbajtjen e tokës të mbjellë me bimë bishtajore për plehërim
të gjelbër dhe efektiviteti i tyre?
8. Mbajtja e tokës duke e trajtuar me preparate kimike kundër barërave të
këqija.
9. Cilat janë dozat, mënyra dhe koha më e përshtatshme për ujitjen e
hardhisë?
10. Cilat janë mënyra kryesore të ujitjes?
130
KAPITULLI I TETE
AMPELOGRAFIA DHE PERMIRESIMI GJENETIK I HARDHISE
1. Klasifikimi dhe vlerësimi i shkurtër ampelografik i kultivarëve të
rrushit
2. Kultivarët dhe karakteristikat e kultivarëve të rrushit për tryezë
3. Kultivarët e rrushit për verë (TË KUQE DHE TË BARDHË)
4. Kultivarë e rrushit për tharje
KAPITULLI I TETE
AMPELOGRAFIA DHE PERMIRESIMI ampelografik është kultivari, i cili në çdo rast

GJENTIK I HARDHISE duhet të përjetësohet nga klonet më tipike e
më të përhapura.
Objekti i Ampelografisë Sot, në studimet ampelografike janë të
Ampelografia është degë e vreshtarisë që ka nevojshme: njohja, grumbullimi, studimi dhe
për objekt njohjen, studimin dhe vlerësimin e shfrytëzimi i kësaj pasurie të madhe kombëtare.
plotë të kultivarëve dhe nënshartesave të Kjo mund të bëhet me efektivitet vetëm duke
ndryshme të hardhive. Për rolin e madh që ngritur vreshtat e ashtuquajtura “koleksione
luajnë kultivarët e shumtë në specializimin e ampelografike” në çdo zonë dhe rreth. Në këto
prodhimit, ampelografia është larguar nga koleksione, ku grumbullohen të gjithë kultivarët
karakteri përshkrues) dhe është futur gjithnjë e dhe format e hardhisë që gjenden në zonë ose
më shumë në anët biologjike dhe teknologjike në rreth, bëhen studime dhe veçohen bimët me
të prodhimit. prodhimtari dhe vlera më të larta ekonomike.
Sot ampelografia saktëson dhe sqaron
emërtimet e kultivarëve, bën grupimin e tyre 1. Klasifikimi dhe vlerësimi i shkurtër
sipas prejardhjes gjenetike, vlerëson ampelografik i kultivarëve të rrushit
karakteristikat e veçanta biologjike, studion Të gjithë kultivarët e rrushit i ndajmë në këto
shkallën e përshtatjes së një kultivari në kushte grupe: për tryezë, për verë dhe për tharje.
të caktuara të mjedisit, njeh mundësitë
prodhuese dhe vlerat teknologjike të rrushit, 2. Në kultivarët e rrushit për tryezë
etj. përfshihen kultivarët me veshulë të mesëm ose
Pas studimit ampelografik, çdo kultivar merr të mëdhenj, të shkrifët, me kokrra të mesme
pasaportën e vet për t'u përhapur dhe ose të mëdha me ngjyrë të bukur, të mbuluar
rajonizuar në prodhimin e gjerë, atje ku ai do të me puhizë me tul të fortë dhe të qëndrueshëm,
shprehë në shkallën më të lartë cilësitë e tij të me pak fara dhe të shqitshme nga tuli, me
vlefshme. Objekti qendror në studimin aromë dhe shije të veçantë, me aftësi për të
131
qëndruar gjatë ruajtjes në magazinë në

frigorifer dhe në transport.
3. Në kultivarët e rrushit për verë

(KUQE DHE TË BARDHË), bëjnë pjesë
kultivarë të përshtatshëm për përpunim në
verë, të cilët duhet të kenë, veç pamjes së bu-
kur, kokrra me lëng, farë të vogël, cipë të pasur
me substanca aromatike dhe ngjyruese, me tul
të lëngshëm e të pasur me sheqer në harmoni
me aciditetin e nevojshëm.
-Në vartësi të ngjyrës së verës dallojmë:
rrush për vere te kuqe, rrush per vere te
bardhe dhe rrush per vere roze.
- Në varësi të përmbajtjes së sheqerit dhe
aciditetit dallojmë:
a) rrush për verëra të zakonshme, të konsumit Kardinali
të përditshëm; Kultivar i përhapur edhe ne vendin tone me
b) rrush për distilim (konjak, raki, alkool); destinacion per konsum te fresket
c) rrush për verë tryeze të zgjedhur; .Karakterizohet nga nje veshul i madh 400-600
d) rrush për verëra të vjetruara, alkoole; gr,me kokerr mesatare ne te madhe 7-8 gr, te
e) rrush për verëra liker-natyror; rrumbullaket me ngjyre te kuqe ne vjollce, pak
f) rrush për verëra speciale për prerjen e aromatik, me 2 fara e me shije te
verërave të tjera. pelqyeshem.Grumbullon 15-16 % sheqer.
Vleresohet si kultivar me pjekje te hereshme ne
4. Në kultivarët e rrushit për tharje përfshihen dhjete ditorin e pare te muajit gusht.
kultivarët që kanë veshulë të shkrifët, kokrra pa
fara ose me pak fara të pazhvilluara, me tul që
thahet lehtë, me cipë të butë, delikate dhe me
përmbajtje të lartë sheqeri. Në praktikë gjenden
kultivarë që plotësojnë disa qëllime. Kështu,
kemi kultivarët Perla Ksaba, që përdoret për
tryezë dhe distilim; Sheshin e zi e të bardhë, që
përdoren për verë dhe ngrënie; Perletën që
përdoret për tharje dhe ngrënie, etj.
2. Kultivarët dhe karakteristikat e

kultivarëve të rrushit
Sheshi i bardhe
Kultivar me origjine vendi me destinacion per
konsum te fresket por edhe per
industrializim.Karakterizohet nga nje veshul i
Blek Mexhik
madh 600-800 gr, me kokerr mesatare, te
Kultivar i përhapur vitet e fundit ne vendin tone
rrumbullaket me ngjyre te gjelbert ne te
me destinacion per konsum te fresket.Ka nje
verdhe,pa arome, me 2-3 fara e me shije te
veshul mesatar ne te madh qe arin 500-600
pelqyeshem. Grumbullon 20-24 % sheqer.
gr,kokerr mesatare ne te madhe me forme
Vleresohet si kultivar me pjekje te vonshme ne
vezake, me ngjyre blu te zeze,me cipe
ditorin e pare te muajit tetor.
132
mesatarisht te trashe, me 2 fara, me shije te Tajka e kuqe

pelqyeshem. Grumbullon deri ne 15 % Kultivar me origjine vendi me destinacion per
sheqer.Vleresohet per pjekjen e hereshme te tij konsum te fresket.Karakterizohet nga nje veshul
ne dhjete ditorin e pare te korrikut. i madh 700-800 gr, me kokerr mesatare ne te
madhe, me forme vezake me ngjyre te kuqe ne
uthull pa arome, me 2-3 fara, kokrant ne te
ngrene. Grumbullon 18-20 % sheqer. Vleresohet
si kultivar me pjekje shume te voneshme deri
ne dhjetor.
Italia
Kultivar i përhapur ne vendin tone i destinuar
per konsum te fresket. Ka nje veshul mesatar ne
te madh qe arin 600-700 gr, me kokerr te
madhe me forme vezake, me ngjyre te verdhe
ne te arte me cipe te trashe, me mesatarisht 2
fara, me arome te kendeshme. Grumbullon 15
deri ne 17 % sheqer. Konsiderohet kultivar me
Sulltanina e Bardhë
pjekje mesatare ne te vonte te tij ne dhjete
ditorin e pare te shtatorit.
per konsum te fresket. Ka nje veshul mesatar ne
te madh qe arin 700-800 gr, me kokerr te vogel
me forme vezake, me ngjyre te verdhe ne te
arte me cipe te holle, me mesatarisht,
karakteristike pa fara, i lengshem,. Grumbullon
20 deri ne 22 % sheqer. Konsiderohet kultivar
me pjekje mesatare ne te vonte te tij ne dhjete
ditorin e pare te shtatorit dhe i destinuar per
prodhim stafidhe.
133
Sulltanina e Zezë
per konsum te fresket te fresket, per stafidhe.
Ka nje ngjashmëri me sulltaninen e bardhe me
te vetmin ndryshim qe kokrra ka ngjyre blu te
erret, nje veshul mesatar ne te madh qe arin
700-800 gr, me kokerr te vogel me forme
vezake, me cipe te holle, me
mesatarisht,karakteristike pa fara, i lengshem,.
Grumbullon 20 deri ne 22 % sheqer.
Konsiderohet kultivar me pjekje mesatare ne te
vonte te tij ne dhjete ditorin e pare te shtatorit
dhe i destinuar per prodhim stafidhe.
Pino gri
Kultivar me origjine Franceze, me destinacion
per prodhim vere. Karakterizohet nga nje veshul
i vogel , cilindrik, i ngjeshur, me bisht te
shkurter,me kokerr te vogel,te rrumbullaket te
gjelbert ne gri pa arome, me 2-3 fara, i
lengshem e me shije te pelqyeshem.
Grumbullon 20-23 % sheqer. Piqet ne dhjete
ditorin e pare te muajit gusht. Prodhon vere te
lehte te pa qëndrueshme.
Debina e Leskovikut.
Kultivar i vjeter me origjiner vendi, i përhapur
ne jug te vendit tone.Karakterizohet nga
veshulë mesatarisht ne të mëdhenj në trajtë
cilindriko-konike,të ngjeshur, kokrra mesatare,
sferike në vezake, ngjyrë të bardhë në krem me
reflekse të argjendta, me nuanca bronz në anën
që e kap dielli. Kokrra ka mesatarisht dy fara.
Jep prodhim të mirë,grumbullon 22 - 24%
sheqer.Këto cilësi e bëjnë të çmueshëm për
prodhimin e verërave cilesore të tryezës.
134

ne jug te vendit tone. Karakterizohet nga
veshulë mesatarisht ne trajtë cilindrike, gjysme i
ngjeshur, kokrra mesatare, sferike, ngjyrë të
bardhë në te arte, me nuanca bronz në anën që
e kap dielli. Kokrra ka mesatarisht dy fara. Jep
prodhim të mirë,grumbullon 22 - 24% sheqer.
Këto cilësi e bëjnë të çmueshëm për prodhimin
e verërave cilesore të tryezës.Piqet nesi i
tetorit.
Riesling italian.
Kultivar me nje përhapje ne europe, me
destinacion per prodhim vere dhe qe gjendet
edhe ne vendin tone. Karakterizohet nga nje
veshul i vogel, 80 deri ne 90 gr, me kokerr te
vogel ne mesatare, me forme te rrumbullaket
me ngjyre te bardhe ne te artegri, pa arome, me
2-3 fara, i lengshem. Grumbullon 22-24 %
sheqer. Piqet ne dhjete ditorin e pare te muajit
gusht. Prodhon vere cilesore. Kabërne-Sovinjo
Kultivar me nje përhapje te gjere ne europe per

prodhim vere cilesore dhe qe gjendet edhe ne
vendin tone. Karakterizohet nga nje veshul i
vogel ne mesatar, cilindrik ne konik i ngjeshur,
me kokerr mesatare, te rrumbullaket me ngjyre
blu ne vjollce, me 2-3 fara, i lengshem, i
shijshem. Grumbullon 23-25 % sheqer. Piqet ne
dhjete ditorin e pare te muajit shtator. Prodhon
vere cilesore.
Serina e bardhë.
135
Vloshi
ne jug te vendit tone kryesisht ne Vlore.
Karakterizohet nga veshulë mesatarisht ne
trajtë cilindriko konike, mesatarisht 200-250 gr,
gjysme i ngjeshur, kokrra mesatare, sferike,
ngjyrë të kuqe te uthulles. Kokrra ka
mesatarisht 2-3 fara. Jep prodhim të mirë,
grumbullon 22 - 24% sheqer. Këto cilësi e bëjnë
të çmueshëm për prodhimin e verës se kuqe
cilesore të tryezës dhe likerna natyrore. E meta
e këtij kultivari është ngjyra e dobët, prandaj
këshillohet përzierja e tij me ndonjë rrush tjetër
ngjyrues.
Merlot
Kultivar me origjine nga Franca, me përhapje
te gjere ne europe, destinacion per prodhim
vere, dhe qe gjendet edhe ne vendin tone.
Karakterizohet nga nje veshul i vogel, 80 deri ne
90 gr, cilindriko konik, me kokerr mesatare, te
rrumbullaket me ngjyre te kuqe te erret, cipe
holle, pa arome, me 2-3 fara, i lengshem.
Grumbullon 21-23 % sheqer. Piqet ne dhjete
ditorin e pare te muajit gusht. Prodhon vere
cilesore.
Kallmeti
ne veri te vendit ku ka dhe origjinen.
Karakterizohet nga veshulë mesatarisht ne
trajtë cilindriko- konike, i rralle ne gjysem i
ngjeshur, kokrra mesatare, sferike, ngjyrë të te
kuqe ne violete. Kokrra ka mesatarisht dy fara.
Jep prodhim të mirë, grumbullon 25 - 27%
sheqer. Këto cilësi e bëjnë të çmueshëm për
prodhimin e verërave cilesore të tryezës.Piqet
nesi i tetorit.
136
tetor.Vleresohet per përdorimin e tij si per

konsum te fresket njekohesisht edhe per
prodhim vere.
Sheshi i zi
Kultivar me origjine vendi me destinacion per
konsum te fresket por edhe per industrializim.
Karakterizohet nga nje veshul i madh 300-500
gr, me kokerr mesatare, te rrumbullaket me
ngjyre te kuqe te erret pa arome, me 2-3 fara,
me shije te pelqyeshem. Grumbullon 23-27 %
sheqer. Vleresohet si kultivar me pjekje te
vonshme ne ditorin e pare te muajit
PYETJE
1. Ç'ndihrnesë i jep ampelografia prodhimit të gjerë? Cili është karakteri i

ampelografisë së sotme?
2. Në ç'bazA eksperimentale duhet të mbështetet studimi ampelografik? A ka
ndonjë të tillë në zonën tuaj?
3. Mbi ç'bazë bëhet klasifikimi i kultivarëve të rushit? Në sa grupe i ndajmë ata?
4. Përshkruani në mënyrë krahasuese grupet kryesore të
kultivarëve të rrushit.
5.Cilët janë kultivarët kryesorë të rrushit për tryezë?
6.Duke përshkruar kultivarët në mënyrë krdhasuese, nxirrni përfundimin se
cilët prej tyre janë të përshtatshëm për zonën tuaj.
7. Cilët janë kultivarët kryesorë të rrushit për verë të bardhë?
8. Duke bërë përshkrimin e tyre në mënyrë të krahasuar, nxirrni përfundimin se
cili prej tyre është më i përshtatshëm për t'u kultivuar në zonën tuaj?
9. Ç’kultivarë rrushi për verë të kuqe njihni ju në
zonën tuaj?
10. Cilat janë karakteristikat kryesore të kultivarëve për verë të kuqe?
11. Ç’karakteristika dalluese kanë kultivarët që
përdoren për përmirësimin e verës së kuqe dhe cilët janë ata?
137
KAPITULLI I NENTE
VJELJA, RUAJTJA DHE PERPUNIMI I RRUSHIT
1. Caktimi i pjekurisë së rrushit (Vjelja)
2. Vjelja e rrushit për tryezë
3. Vjelja e kultivarëve të verës
4. Prodhimi i rakisë, uthullës, pekmezit dhe reçelit.
KAPITULLI I IX
VJELJA, RUAJTJA DHE PËRPUNIMI I

RRUSHIT
1. Caktimi i pjekurisë së rrushit (Vjelja)

Përcaktimi i drejtë i kohës së vjeljes është hallkë
e rëndësishme me të cilën mbyllen punimet e
vitit për marrjen e prodhimeve të larta dhe me
cilësi të mirë.
Në praktikën e vjeljes, duhet të jetë i qartë

kuptimi: «pjekje e plotë dhe «pjekje teknike».
Kur në kokërr janë grumbulluar sasitë më të
Figura 1. Pamje e rrushit i cili është pjekur dhë
mëdha të sheqerit dhe aciditeti është ulur në është gati për tu vjelë.
minimum, kemi pjekje të plotë. Në këtë gjendje,
rrushi qëndron për disa ditë. Kur përqindja e Në praktikë, përveç pjekjes fiziologjike, dallohet
sheqerit nuk rritet më, themi se ka arritur pjekja edhe «pjekja teknike», e cila përcaktohet nga
e plotë ose pjekja fiziologjike. Pas 2-3 ditëve kërkesat e drejtimit të prodhimit.
sasia e sheqerit vjen duke u rritur, kurse aci-
diteti vazhdon të ulet. Ky çast quhet «tejpjekje». Në këtë kuptim, pjekja teknike mund të mos
Në këtë rast rritja e përqindjes se sheqerit vjen përputhet me pjekjen fiziologjike. Kështu p.sh.
si rrjedhim i pakësimit të ujit në kokërr. rrushi i caktuar për tryezë vilet shumë kohë pa-
ra pjekjes fiziologjike, kurse rrushi për tharje
vilet në pjekjen e plotë ose në tejpjekje.
138
2. Vjelja e rrushit për tryezë pjekura mirë farat ndahen me lehtësi nga tuli
Rrushi i tryezës vilet pasi ka grumbulluar 16- dhe vetë tuli shqitet nga cipa. Rrushi për tryezë
20% sheqer. Përgjithësisht rrushi i tryezës vilet vilet duar-duar sipas masës së pjekjes.
kur raporti ndërmjet përmbajtjes së sheqerit Vjelja duhet të bëhet në ditë me diell, në orët
dhe aciditetit arrin 25:1 (pjekje teknike). Në pa vese e lagështirë. Rrushi i vesuar ose i lagur
këtë raport harmonizohen më mirë shija, pamja nuk e ruan pamjen e jashtme dhe ul qëndresën
e përgjithshme dhe qëndresa për transport, në transport. Kur bie shi vjelja ndërpritet për 2-
magazinim ose ruajtje në frigorifer. 3 ditë, sepse ulet përmbajtja e sheqerit.
Veshulët e rrushit priten me gërshërë, duke i

kapur me kujdes nga bishti dhe vendosen me
ngadalë në arkat e vjeljes, me bishta përpjetë.
Është mirë që në vreshta vjelësi të përdorë në
të njëjtën kohë dy arka: në njërën të vendosë
veshulët e pastër, në arkën tjetër të vendosë
veshulët që kanë nevojë për trajtime. Rrushi i
vjelë nuk duhet të qëndrojë në diell për shumë
kohë, por të mbartet menjëherë në qendrën e
trajtimit. Qendrat e trajtimit mund të jenë
strehë të thjeshta ose lokale të posaçme (fig.).
Në këto qendra rrushi përzgjidhet, klasifikohet
dhe ambalazhohet.
3. Vjelja e rrushit për verë

Cilësia dhe tipi i verës varet shumë edhe nga
Figura 2. Kontrolli me sy i pjekjes se rrushit koha e vjeljes, e cila përcaktohet drejtë vetëm
në bazë të analizave kimike të rrushit (tabela).
Megjithatë, ky raport ndryshon për kultivarë e Koha e vjeljes së rrushit për verë varet nga lloji i
kushte të ndryshme. Kështu p.sh. për kultivarin verës që do të prodhohet. Në përgjithësi rrushi i
Çaushi raporti më i mirë është 25:1, kurse për caktuar për shampanjë dhe alkool konjaku vilet
Afuzaliun, 22:1. Rrushi i caktuar për ruajtje në para pjekjes së plotë. Për verëra alkoolike, të
frigorifer dhe për eksport duhet të vilet në cilësisë së lartë, vjelja bëhet në pjekjen e plotë,
kohën e pjekjes së plotë (pjekja fiziologjike).Nga kurse për likere natyrore, për tharje vilet në
ana tregtare, rrushi i tryezës pëlqehet kur merr tejpjekje.
pamjen tipike të kultivarit, ngjyrën e kokrrave,
formën, shijen, aromën, etj. Në kokrrat e
139
Tabela 9.1. Vlerat kimike orientuese të rrushit për verë
Nr. Tipi i prodhimit Sheqeri në Aciditeti në g/1. ac. tartrik

Përqindje
1. Për verëra te bardha tryeze 18—20 6-9
2. Për verëra te kuqe tryeze 19—21 4-9
3. Për shampanje 17—19 8-9
4. Për konjak 17—19 7-9
5. Për verëra te renda, alkoolike 21—23 5-6
6. Për verëra e likere natyrore 23—26 4,2-5,5
Rrushi për verë nuk duhet të vilet në ditë të përshtatshme për ruajtje është nga -1 deri 0°C
nxehta ose të lihet në diell, sepse rritet me lagështirë të ajrit H 95%.
temperatura e mushtit dhe çrregullohet procesi
teknologjik i prodhimit të verës. Rrushi i vjelë
nuk duhet të rrijë më shumë se 24 orë në
magazinë, por të çohet dhe të përpunohet.
Për vjeljen e rrushit të verës hartohet një grafik
ditor i cili parashikon sasitë, kultivarët dhe
përqindjet e sheqerit të rrushit që do të vilet. Ky
grafik ndiqet në mënyrë të përbashkët nga
ekonomia e vreshtave dhe fabrika e verës.
Ruajtja e rrushit
Te rrushi i lënë për ruajtje ndodhin procese të
ndërlikuara biokimike, të cilat lidhen me
humbjen e ujit, acideve dhe sheqernave. Këto
procese përforcohen dhe shpejtohen në
Figura 3. Ekspozimi i produkteve ne
temperatura të larta, ndërsa me rritjen e
ekspozita te ndryshme kombetare
lagështirës rritet edhe rreziku i kalbëzimit dhe
mykjes.
Para vendosjes së rrushit në frigorifer mjedisi
dhe vetë rrushi i nënshtrohet trajtimit me
Ruajtja e rrushit ne frigorifer
dioksid squfuri, i cili mbyt mikrogjallesat e
Që të zgjatet afati i përdorimit të rrushit të
kalbëzimit dhe ngadalëson frymëmarrjen e
freskët, pas vjeljes, rrushi ruhet për disa muaj
kokrrave.
në frigorifer. Rrushi që caktohet për ruajtje në
Për dezinfektim mjafton që ajri të pasurohet me
frigorifer vilet në pjekjen e plotë. Ai duhet të
0,5% So2 për 30 min. Praktikisht për çdo 100
jetë i padëmtuar, i përzgjedhur dhe pa shenja
arka me rrush duhet të digjen 0,7-0, 9 kg squfur.
sëmundjesh. Rëndësi të madhe në afatet dhe
Është mirë që djegia e squfurit të bëhet njëherë
cilësinë e ruajtjes ka kultivari dhe agroteknika e
në 8-10 ditë. Në vend të squfurit mund të
përdorur në vresht. Më mirë qëndrojnë
përdoren edhe avujt e formalinës. Kështu rrushi
kultivarët: Ermiri i zi, Sheshi i zi, Skënderbeu,
qëndron 2-3 muaj.
Valbona, Tajkat, si dhe rrushi i marrë nga
vreshta të mirëmbajtur. Temperatura më e
140
Figura 4. Ekspozimi i nënprodukteve te

rrushit te prodhuara nga firma private te
vendit Figura 5. Pamje mënyrës së ruajtje së
rrushit
Rrushi i caktuar për transporte të gjata,
këshillohet të trajtohet me metabisulfit kaliumi Fundet e sharmendës mbahen në enë me ujë ku
ose natriumi, në masën 2 g për çdo kilogram është zhytur brenda një copë qymyr druri.
rrush. Nga shpërbërja e këtyre kripërave Vazot me veshulët e varur vendosen në rafte
çlirohet S02, i cili e mbron rrushin nga kalbëzimi. ose varen në trarë, në strehë të mbuluara, ku
temperatura nuk duhet të ngrihet më shumë se
Ruajtja e rrushit në gjendje të njomë 8-10°C. Gjatë ditës hapen dritaret për ajrosje,
Rrushi i caktuar për këtë qëllim vilet vonë në kurse mbi truall hidhet herë pas here gëlqere e
vjeshtë. Veshulët priten së bashku me një pjesë pashuar. Prerjet fundore të pjesëve të zhytura
të sharmendës me gjatësi 30-40 cm. figura 5.) në ujë duhen freskuar herë pas here.
Me këtë metodë rrushi mund të ruhet si i
freskët deri në pranverë.
Ruajtja e rrushit me frenja të thata

Për këtë qëllim duhet të caktohen magazina-
qilare me kundrejtim verior, me dritare të
mbyllura mirë dhe me rrjeta metalike për të
penguar futjen e grerëzave. Temperatura duhet
të jetë e qëndrueshme, nga 4-8°C. Para ruajtjes
lokalët duhet të dezinfektohen mirë me squfur.
Rrushi varet në tela ose shtrohet në arka me
tallash, ose kashte. Herë pas here pastrohen
kokrrat e kalbura. Për të mënjanuar lagështirën
e tepërt, në dysheme hidhet gëlqere e pashuar.
Herë pas here dezinfektohet mjedisi me squfur
të djegur.
Te rrushi i ruajtur në këtë mënyre, vërehet një
fare vyshkjeje e kokrrave.
141
Ruajtja e rrushit mbi hardhi Prodhimi i verës së kuqe

Në zonat e ngrohta bregdetare deri në lartësinë Gjate prodhimit të verës së kuqe, mushti
400-500m, disa kultivarë me pjekje të vonshme fermentohet së bashku me bërsitë. Lëndët e
e shumë të vonshme nuk vilen edhe pasi fillon ngjyrosura që gjenden në cipë treten e kalojnë
rënia e gjetheve. Kur nuk ka shira të dendura në musht, duke i dhënë verës ngjyrë të kuqe.
ose ngrica, rrushi mund të ruhet deri shumë Hallkat kryesore të prodhimit të verës së kuqe
vone në dimër. Për këtë qëllim janë të janë këto: shtrydhja e rrushit, ndarja nga
përshtatshëm kultivarët Tajkë e kuqe, frenjat, fermentimi i parë, fermentimi i dytë,
Sidheritis, Kumbullor etj. shtrydhja e bërsive të fermentuara dhe tërheqja
e verërave të përfunduara.
Rëndësi ka trajtimi paraprak i veshulëve me
gurkali e gëlqere, ngarkesa e krasitjet e hardhisë Shtrydhja e rrushit. Me anë të shtrydhjes lëngu
dhe sistemi i mbështetjes. Për të siguruar çlirohet nga cipat dhe tuli, lëndët ngjyrosësh
ruajtjen e rrushit, hardhitë mbahen me cungje treten më mirë e më shpejt, proceset e fer-
të larta, në errekë dhe pjergulla, me krasitje të mentimit kryhen me saktësi e siguri brenda një
shkurtra dhe me ngarkesa normale. Në vjeshtë afati më të shkurtër.
veshulët e rrushit mund të mbështillen në qese
polietileni, me vrima. Heqja e frenjave bëhet para futjes së rrushit në
enët e tharmimit. Ky proces ka për qëllim uljen
Përpunimi i rrushit e sasive të taninës në musht. Vera e dalë nga
Rrushi përpunohet në shumë nënprodukte, si: tharmimi pa frenja, del më e shijshme dhe nuk
verëra të ndryshme, raki, pekmez, reçel, etj. ta rrudh gojën. Pas ndarjes nga frenjat, mushti
Vera është prodhim natyror që del nga trajtohet me S02 10-15 g/hl. Dioksidi i squfurit
fermentimi i rrushit nën veprimin e disa vepron si antiseptik, antioksidues, kthjellues e
mikrogjallesave të quajtura «maja». tretës. Pa përdorimin e S02 nuk mund të merren
verëra me cilësi të mirë.
Fermentimi i parë. Menjëherë pas shtrydhjes së

ndarjes nga frenjat rrushi hidhet në vaskat ose
fuçitë e fermentimit ku lihet rreth një javë.
Figura 6. Nenprodukte te koltivareve

autokton te rrushit sheshi i bardhe dhe
kallmet
Tipi dhe vlera e verës përveç anës teknologjike,

varen shumë edhe nga cilësia e rrushit dhe Figura 7. Nje minikantine ne ndertim e
kushtet e vjeljes së tij. siper ne nje zone me tradite ne kultivimin
e rrushit
142
Gjatë kësaj periudhe një pjesë e madhe e

sheqerit nën veprimin e fermenteve kthehet në
alkool, dioksid karboni e në produkte të tjera.
Gjatë këtyre ditëve matet dendësia dhe
temperatura. Këto matje bëhen dy herë në ditë
në mëngjes dhe në mbrëmje, duke marrë
mostra nën shapkën e bërsive. Gjatë
fermentimit rrushi përzihet 2-3 herë. Ky proces
quhet toçitje.
Kur dendësia e mushtit arrin në 1010-1015
ndahet mushti që tharmohet nga bërsitë dhe
llumrat. Zakonisht ky proces quhet tërheqje e
parë
Figura 9. Tipe te ndryshme paisjesh qe

sherbejne per shtrydhjen e rrushit
Figura 8. Depozita inoksi per fermentimin e
mushtit dhe per prodhimin e veres. Kur dendësia e verës arrin 993-998 (e korrigjuar
me temperaturën 15°C) vera quhet e
Pas ndarjes së lëngut nga bërsitë, vera gjysmë e përfunduar. Në këta kufij, vera nuk ka sheqer të
gatshme hidhet në enë të tjera, të pastra, të tharmueshëm (më pak se 2,5 g sheqer për 1
sulfuruara dhe të ajrosura, për kalimin në 1itër verë). Në qoftë se ka më shumë se 2,5 g/l
fermentimin e dytë. Ky proces është puna më sheqer, pas 2-3 muajsh ajo prishet.
delikate në prodhimin e verërave, ku çdo ditë
kontrollohet dendësia. Shtrydhja e bërsive të fermentuara. Pas ndarjes
së lëngut bërsitë kalohen në presa hidraulike
për të hequr sasitë e fundit të lëngut për verë.
Kur prashitja nuk ka presa bërsitë e tharmuara
përdoren për raki.
143
Rreth dy muaj më vonë (nga dhjetori-janari)

bëhet tërheqja e dytë, gjatë së cilës shtohet 3 g
SO2 për 1 hl verë. Pastaj vera mbyllet në enët e
ruajtjes ose të transportit. Më vonë, në ditë të
ftohta (gjatë marsit) bëhet tërheqja e tretë dhe
në qershor-korrik bëhet tërheqja e katërt dhe e
fundit.
Prodhimi i verës së bardhë.

Prodhimi i verës së bardhë është më i vështirë
se ai i verës së kuqe dhe kërkon në përgjithësi
pajisje, makineri të posaçme dhe kujdes më të
madh. Gjatë prodhimit të verës së bardhë
tharmimi i mushtit bëhet pa pjesët e ngurta
Figura 10. Paisje per ndarjen e kokrrave (lëkurë e frenja). Proceset më kryesore të
nga frenji i rrushit prodhimit
Tërheqja e verës së përfunduar. Me mbarimin

e tharmimit të dytë vera kthjellohet. Llumrat që
fundërrojnë janë burim infeksioni dhe i japin
verës erë e shije të keqe. Prandaj ato duhet të
veçohen sa më shpejt. Tërheqja e parë e verës
bëhet 8-10 ditë pas tharmimit të plotë.
Gjatë tërheqjes së parë shtohet dioksid squfuri
sipas sasisë së përdorur gjatë sulfitimit të
rrushit të shtrydhur. Ena e ruajtjes së verës, e
cila pas mbushjes, sulfurohet duke djegur 3 g
squfur për 1 hl verë, mbushet plotësisht dhe
mbyllet mirë.
Figura 12. Filter për filtrimin e verës pas

përfundimit të fermentimit
të verës së bardhë janë: veprimi mekanik

(dërrmim, heqja e frenjave), vetërrjedhja,
shtrydhja, ndarja e lëngut nga bërsia me anë të
vetërrjedhjes, sulfutimi, fermentimi i parë,
përfundimi i fermentimit, tërheqja dhe
përpunimi i bërsive, etj.
Figura 11. Kazan per prodhim alkooli nga

prodhimi i rrushit te destinuar per destilat
144
4. Prodhimi i rakisë, uthullës, pekmezit dhe poshtëm mund të tërheqim uthullën e gatshme.
recelit Gjatë kësaj periudhe janë të nevojshme 5-6
Rrushi pasi shtrydhet, ndahet nga frenjat dhe ajrosje (toçitje).
vihet për fermentim, ku sheqeri nën veprimin e
majave kthehet në alkool etilik. Gjatë
fermentimit, bëhen toçitje të përditshme dhe
nuk përdoret dioksidi i squfurit.
Pas përfundimit të fermentimit, lëngu me

bërsitë hidhen në aparatin e distilimit, duke
mos e mbushur këtë më shumë se në 2/3 e
vëllimit të tij. Zjarri në fillim duhet të jetë i
madh, që të ngrohë sa më shpejt lëngun e
bërsitë. Kur ngrohet gjithë pjesa metalike e
kazanit të distilimit, hapet rubineti i ftohësit dhe
kur sapo fillojnë të dalin pikat e para të rakisë,
flaka ulet edhe pak.
Fillimi i rrjedhjes jep «ballin e kazanit», që është

rakia me përmbajtjen më të lartë të alkoolit. Kur
grada e rakisë arrin në 20° ajo ndahet veç. Kjo
sasi quhet “zemra”. Më tej distilimi vazhdon,
duke shuar zjarrin, derisa grada të arrijë 4°. Kjo
sasi rakie quhet “fundi i kazanit” dhe hidhet në
të njëjtën enë ku është hedhur “balli i kazanit”.
Kur distilohen llumra me bërsi pa lëng, këto
hollohen me ujë në raport 2:1.
Prodhimi i uthullës
Uthulla nxirret zakonisht nga mbeturinat e
fermentimit të verës dhe nga rrushi i cilësisë së Figura 13. Nënprodukte të rrushit të
dobët. Për prodhimin e uthullës përgatiten fuçi markave të ndryshme
të veçanta, në të cilat hapen nga dy vrima anash
me diametër 4-5 cm. Njëra vrimë hapet në Uthulla e përgatitur kështu, është e cilësisë
lartësinë 5 cm mbi mesin e lartësisë së fuçisë, shumë të lartë e shijshme, me ngjyrë të bukur
kurse tjetra hapet më lart. dhe aromatike.
Uthulla e gatshme filtrohet, mund të
Këto vrima shërbejnë për qarkullimin ë ajrit në pasterizohet dhe pastaj të futet në shishe. Një
fuçi. Fuçitë për uthull mbahen në temperaturën uthull e mirë ka zakonisht këtë përbërje: acid
20-25°C. Në pjesën e sipërme hapet një vrimë acetik 70-76 g/l, acid tartrik 1,3-1,8 g/1, sheqer
në të cilën futet një gyp qelqi në trajtë hinke, 6-8 g/1, ekstrakt 15-17 g/1 dhe substanca hiri
me diametër 15-20 mm. Nëpërmjet kësaj hinke 2,5 - 3.4 g/1.
hidhet në fuçi një sasi uthulle e gatshme, kurse
vrimat anësore mbulohen me napë për të Përgatitja e pekmezit
ndaluar futjen e mizave të uthullës. Pas disa Kokrrat pasi lahen e shkoqen, shtrydhen. Në
ditësh hidhet materiali nga i cili nxirret uthulla. lëngun e shtrydhur hedhim vapën (dhe gëlqeror
Gjatë proceseve të fermentimit lëngu zë një i pjekur, i shtypur e i situr), hi në masën 10 g për
cipë të hollë. Një muaj me vonë nga rubineti i litër musht. Kjo përzierje lihet të kullojë rreth
145
një dite. Pastaj tërhiqet me kujdes pjesa e Përgatitja e reçelit

kulluar e lëngut dhe zihet derisa të mbetet Reçeli i rrushit përgatitet zakonisht nga rrushi
gjysma e vëllimit të lëngut që është hedhur në pa fara. Kokrrat pasi shpëlahen shkoqen dhe
fillim. Për aromë mund të përdoren vanilje, vihen të ziejnë pa ujë. Për 5 kg rrush gjatë
esenca lulesh, etj. zierjes hidhet zakonisht 1 kg sheqer. Kur lëngu
fillon të trashet, hiqet nga zjarri.
PYETJE
1. Sa lloje pjekjesh kemi dhe ku ndryshojnë ato nga njëra tjetra?
2. Cilët janë treguesit kryesorë që përcaktojnë kohën e vjeljes? Si
ndryshojë ato në vartësi të qëllimit ekonomik?
3. Pse rrushi për verë nuk duhet të vilet në kohë me shi dhe në orë
të pasdites?
4. Cilat janë mënyrat kryesorë të ruajtje së rrushit?
5. Ku ndryshojnë mënyrat e ruajtje së rrushit nga njëra tjetra?
6. Ku ndryshon teknologjia e bërjes se verë kuqe nga e bardha?
7. Çfarë dini ju për nënprodukte e rrushit (rakinë, verën, uthullën
etj)
8. Cila nënprodukte janë më të njohurat dhe më të përdorshmet
në shtëpitë tuaja.
146
LITERATURA
BAZAT SHKENCORE DHE TEKNOLOGJIKE TE VITIKULTURES. Autor: Guillaume Girard, Viti

2005.
ENOLOGÍA: Fundamentet shekencore dhe teknologjike C. Flanzy. Viti: 2003, ISBN:
9788489922747.
FUNDAMENTET, APLIKIMI DHE KONSEKUENCAT E UJITJES NE VRESHTARI. Autore: P.
Baeza Trujillo, J. R. Lissarrague y P. Sánchez de Miguel. Viti 2007. ISBN:
9788485441860.
INGENIERÍA Y MECANIZACIÓN VITÍCOLA. Autore: Luis Hidalgo Fernández-Cano dhe

José Hidalgo Togores. Viti: 2001.
KRASITJA E HARDHISE. Autor: Luis Hidalgo. Viti: 2003 (Edicioni i 6-tw). ISBN:
9788484760931.
MANUAL DE VITICULTURA. Autor: A. Reynier. Año 2002 (6ª edición revisada y

ampliada)
PRÁCTICAS INTEGRADAS DE VITICULTURA. Autore: R. Martínez Valero, D. Salazar y

Pablo Melgarejo Moreno. Año 2001. ISBN: 978-84-7114-981-7.
PRODHIMI SHTEPIAK I RRUSHIT DHE I VERES. Autori: Andrea Shundi. Viti: 2008. ISBN:
978-99943-42-55-6
Studim “Gjendja dhe strategjia e zhvillimit tE Vreshtarisë dhe Vertarisë për periudhën
1996-2010. ( Bashkëautor Ing. Vangjel Zigori);
Strategjia e zhvillimit të sektorit të vreshtarisë dhe verës për periudhën 2005-2015 (Grup
studimi i Min. Bujq dhe Ushqimit/GTZ), Tiranë 2004
VITICULTURA. Técnicas de cultivo de la vid, calidad de la uva y atributos de los vinos.
Autores: Domingo M. Salazar y Pablo Melgarejo. Año 2005. ISBN: 9788489922358.
VRESHTA DHE KANTINA SHQIPTARE. Autori: Andrea Shundi. Viti: 2010. ISBN: 978-
99956-801-1-4

Gramatika e Gjuhes Shqipe

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gramatika e Gjuhes Shqipe

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Vreshtari me Ampelografi

1. Karakteristikat themelore të familjes së ampeloideve ………………………………………. 4

BIOLOGJIA E HARDHISË SË RRUSHIT

1. Karakteristikat themelore të familjes së ampeloideve

2. Organet vegjetative të hardhisë së rrushit

3. Organet gjenerative të hardhisë së rrushit

BIOLOGJIA E HARDHISË SË RRUSHIT Shumica e kultivarëve tanë të lashtë rrjedhin

c. Ne grupin e hardhive europiane ben 3. Në vatrën e lindjes bëjnë pjesë

2. Në vatrën e pellgut të Detit të Zi ku

Morfologjia e rrënjës Rrenjet mitake kane origjinen e tyre nga

Zhvillohen zakonisht nga mesi i copes ne

Figura 5. Sistemi rrënjor kryesor i hardhisë

c. Rrenje kryesore ose te poshtme

Nën rëndesën e masës vegjetative dhe të

Figura 7. Devijimi i sistemit rrënjor pranë

Në zona të thata e të varfra përmasat e

Figura 11. Nyja e hardhisë (a) me

Ndërnyjat. Në kushte normale mbi ndërnyja

Figura 10. Pjesët përbërës të një cungu

Si i tillë sythi është organi më i rëndësishëm

Figura 13. Ndërtimi i një sythi dimëror tek

Figura 15. Sythi dimëror i çelur

Në pranverë, pas çeljes së sythit, dalin

Figura 16. Lastari i dalë nga sythi dimëror

Njohja e ndërtimit, e prejardhjes dhe e

Figura 19. Pamje e gjthes së hardhisë

Përdredhëset dalin në nyjat në anën e

18. Llastar nga sythi dimëror i hardhisë

panevojshëm. Në hardhitë amerikane

3. Organet gjenerative të hardhisë

Figura 22. Çfaqia e lulërisë tek hardhia

Pas lulesave, mbi lastarë, në vend të tyre

Figura 21. Pamja tregon Lulërinë e

Pas çeljes së sythave, kur lastari i ri zhvillon

Figura 23. Lulja e hardhis në çelje

Gjatë çeljes së lules petalet hapen nga pjesa

Lulet funksionale mashkullore i kanë thekët

Figura 24. Pamje e një luleje të regullt të

Lulet funksionale femërore i kanë organet

Në praktikë ndeshen dhe tipa të tjerë lulesh,

Figura 25. Lule funksionale femrore e

Në praktikë kërkohet të sigurohen kurdoherë

Veshuli dhe kokrrat

Figura 28. Dinamika e rritjes së kokrrës tek

Kokrrat lidhen në veshulë me anë të

Kokrrat. Pas pllenimit të lules, vezorja e

Format t e kokrrës janë nga më të ndryshmet

Figura 30. Forma dhe ngjyrat e ndryshme

Edhe ngjyra është e larmishme, nga e gjelbër 28 mm).

1. Ndikimi i faktorëve klimatikë

2. Ndikimi i faktorëve tokësorë

3. Ndikimi i faktorëve Biotikë

4. Rajonizimi i vreshtarisë në Kosovë dhe Shqipëri

EKOLOGJIA E HARDHISË hardhia i gjen në klimën mesdhetare, që i

Hardhitë e pakrasitura ose të krasitura vonë

Tabela 2.1. Temperaturat e pranueshme në faza të ndryshme të hardhisë

Caku i pranueshëm i Në mes të Gjatë Gjatë Nga Nga vjelja

I Shm.hershëm 5 - 20,7 10-28,5 2000- Perla Ksaba, Ana 0-1300

Lagështira. Në mungesë të lagështirës Drita. Hardhia është bimë dritëdashëse.

Ku: P – shuma e reshjeve në mm për një

Në to hardhia rritet e zhvillohet fuqishëm, doza shumë të vogla, sidomos në tokat

Lënda organike ndikon në rritjen e

Përbërja kimike e tokave është tregues i

Kaliumi. Studimi agrokimik i tokave të