UNIVERSITETI I PRISHTINS HASAN PRISHTINA

FAKULTETI I BUJQSIS DHE VETERINARIS

DEPARTAMENTI I TEKNOLOGJIS USHQIMORE ME BIOTEKNOLOGJI

HULUMTIMI I NIVELIT T HIGJIENS ME METODN E ATP

BIOLUMINOSHENCS DHE ME METODN MIKROBIOLOGJIKE
TRADICIONALE N FERM DHE QUMSHTORE

(Tem diplome n Bachelor)

Mentori: Kandidati:

Prof. Ass. Dr. Xhavit Ramadani Mirsim Tovrlani

Prishtin, Nntor, 2017

Ky punim diplome u mbrojt me dat. _______/ _______/ _______

para komisionit vlersues n prbrje:

1. Kryetar___________________________
2. Antar___________________________
3. Antar___________________________

E vlersoi punimin me notn: _____________(__________________)

Nnshkrimet e antarve t komisionit vlersues:

1. Kryetar________________________
2. Antar_________________________
3. Antar_________________________

2
 DEKLARATA E AUTORSIS

Nn prgjegjsin time deklaroj se ky punim diplome i nivelit Bachelor me titull Hulumtimi i

nivelit t higjiens me metodn e ATP bioluminoshencs dhe me metodn mikrobiologjike
tradicionale n ferm dhe qumshtore sht shkruar prej meje, nuk sht prezantuar asnjher
para nj institucioni tjetr pr vlersim dhe nuk sht botuar i tri ose pjes t veanta t tij.
Punimi nuk prmban material t shkruar nga ndonj person tjetr, prve rasteve t cituara dhe t
referuara.

Mirsim Tovrlani_______________________
(Nnshkrimi)

3
 FALNDERIME

Falnderimin m t madh ia kam borxh familjes time babait, nns, vllezrve dhe motrave, t
cilt m prkrahn dhe m dhan kurajo pr gjat gjith ktij rrugtimi.
Vlersimi dhe mirnjohja ime shkon pr mbikqyrsit e projektit: Prof. Ass. Dr. Xhavit
Ramadanin dhe Prof. Asoc. Dr. Skender Mujin pr besimin, vlersimin, ndihmn, prkushtimin
dhe mbshtetjen e pakursyer.
N veanti dshiroj ta falnderoj pronarin e ferms 1 dhe njherit pronar i fabriks s djathit
dhe stafin punonjs pr kontributin e dhn dhe pr bashkpunimin e sinqert gjat gjith kohs.
Falenderoj gjithashtu pronarin e ferms dhe qumshtores 2 pr bashkpunimin e tij t sinqert.

Ju falnderoj przemrsisht!
Mirsimi

4
 PRMBAJTJA

DEKLARATA E AUTORSIS ................................................................................................... 3

FALNDERIME ............................................................................................................................ 4
LISTA E FIGURAVE..................................................................................................................... 8
PRMBLEDHJE .......................................................................................................................... 10
SUMMARY .................................................................................................................................. 11
1.0. HYRJE .............................................................................................................................. 12
2.0. PRSHKRIMI I LITERATURS ................................................................................. 13
2.1. Higjiena e qumshtit n ferm ........................................................................................... 13
2.1.2. Ambienti ...................................................................................................................... 14
2.1.3. Ajri ............................................................................................................................... 15
2.1.4. Kafsht ......................................................................................................................... 15
2.1.5. Menaxhimi i shndetit t kafshve .............................................................................. 16
2.1.6. Kontrolli i ushqimit ..................................................................................................... 17
2.2. Ndotja e ardhur nga prania e insekteve, brejtsve dhe zogjve ........................................... 17
2.3. Pajisjet e mjeljes ................................................................................................................. 18
2.4. Higjiena e lokalit ku kryet mjelja ....................................................................................... 19
2.5. Higjiena e personelit q kryen mjeljen ............................................................................... 19
2.6. Mjelja me dor dhe me makin .......................................................................................... 20
2.7. Ftohja e qumshtit ne ferm dhe pajisjet ftohse ............................................................... 21
2.8. Burimet e kontaminimit t tankeve t qumshtit ............................................................... 23
2.9. Lehtsirat n higjien ......................................................................................................... 23
2.10. Uji ..................................................................................................................................... 23
2.11. Pastrimi dhe higjienizimi ................................................................................................. 24
2.11.1. Detergjentet dhe Dezinfektantt .................................................................................... 25
2.12. Higjiena e qumshti n fabrik......................................................................................... 25
2.12.1. Biofilmet n fabrikn e prpunimit t qumshti ....................................................... 26
2.12.2. Pastrimi i pajisjeve t prpunimit t qumshtit ............................................................. 27
2.12.3. Papastrtit....................................................................................................................28

5
 2.12.4. Llojet e pastrimit ........................................................................................................ 28
2.12.5. Pastrimi n vend (PNV) ............................................................................................. 28
2.12.6. Dezinfektimi .............................................................................................................. 28
2.13. ATP Bioluminoshenca...29
2.13.1. Adenozin trefosfati (ATP) ......................................................................................... 30
2.13.2. Matja e ATP Bioluminoshencs ................................................................................ 31
2.13.3. Prparsit e ATP Bioluminoshencs dhe prdorimi n industrin e qumshtit .......... 32
2.13.4. Efekti i detergjenteve n ATP ................................................................................... 33
2.14. Metoda tradicionale e kulturs mikrobiologjike .............................................................. 33
3.0. QLLIMI I HULUMTIMIT .......................................................................................... 34
4.0. MATERIALI DHE METODAT E HULUMTIMIT .................................................... 35
4.1. Aparatura Luminotester PD- 20 ......................................................................................... 35
4.2. Pllakat pr zbulimin dhe numrimin e mikroorganizmave t prsritshm (RODAC) ..... 37
4.3. Marrja e mostrave............................................................................................................... 38
4.4. Leximi i rezultateve ............................................................................................................ 39
5.0. REZULTATET DHE DISKUTIMI ............................................................................... 40
5.1. Rezultatet e marra nga Ferma 1 ...................................................................................... 40
5.2. Rezultatet e marra nga ferma 2 ....................................................................................... 41
5.3. Dallimet mes rezultateve t ferms 1 dhe ferms 2 ................................................... 42
5.4. Rezultatet e marra nga qumshtorja 1 ............................................................................ 44
5.5. Rezultatet e marra nga qumshtorja 2 ............................................................................ 45
5.6. Dallimet mes rezultateve t qumshtores 1 dhe qumshtores 2 .................................. 46
6.0. PRFUNDIMET .............................................................................................................. 48
7.0. LITERATURA ................................................................................................................. 49

6
LISTA E TABELAVE

Tabela 1. Burimet kryesore t mikroorganizmave t pranishm n qumsht dhe lidhja e tyre

me prishjen apo sigurin e produkteve t qumshtit .................................................... 24
Tabela 2. Prmbledhje e zonave problematike t biofilmeve n fabrik ...................................... 27

Tabela 3. Kategorizimi i vlerave qe merren nga luminometri ..................................................... 36

Tabela 4. Vlerat e shprehura n njesin URL pr siprfaqe dhe mbishkrimi ................................. 36

Tabela 5. Vlerat e shprehura n njesin URL pr duar dhe mbishkrimi ........................................ 36

Tabela 6. Vlerat e shprehura n njesin URL pr uj dhe mbishkrimi........................................... 37

Tabela 7. Paraqitja tabelare e rezultateve n Fermn 1 ............................................................. 40

Tabela 8. Paraqitja tabelare e rezultateve t Ferms 2 .............................................................. 41

Tabela 9. Dallimet mes rezultateve t ferms 1 dhe ferms 2 .............................................. 42

Tabela 10. Paraqitja tabelare e rezultateve t Qumshtores 1 ................................................... 44

Tabela 11. Paraqitja tabelare e rezultateve t Qumshtores 2 ................................................... 45

Tabela 12. Dallimet mes rezultateve t Qumshtores 1 dhe 2" .............................................. 46

7
LISTA E FIGURAVE

Figura 1. Kushtet e mbajtjes s lopve n stallat e Kosovs. ....................................................... 16

Figure 2. Lokali ku kryhet mjelja. ................................................................................................ 19

Figure 3. Mjelja me dor dhe me makin. .................................................................................... 21

Figure 4. Ndikimi i temperaturs n zhvillimin e baktereve n qumshtin e paprpunuar. ......... 22

Figure 5.Tank pr ftohjen e qumshtit n nj nga fermat n Kosov. .......................................... 22

Figure 6. Ngjitja (aderimi) i mikroorganizmave t ndryshm n siprfaqet e elikut inoks ........ 26

Figure 7. Struktura e ATP-s (adenozin trefosfatit) .................................................................... 30

Figure 8. Luminotester dhe shtupa pr marrjen e mostrave.......................................................... 35

Figure 9. Pllakat me terren ushqyes TSA. .................................................................................... 37

Figure 10. Marrja e mostrave me pllaka dhe me strisho n ferm. ............................................... 38

Figure 11. Leximi i rezultateve prmes pajisjes ESKO 7 dhe rezultateve nga Luminotester
prmes programit kompjuterik. ..................................................................................................... 39

8
SHKURTESAT

ATP - Adenozin Trifosfat

URL - Njesia Relative e Drits
OBSH - Organizata Botrore e Shndetsis
HACCP - Analiza e rrezikut dhe pikave kritike t kontrollit
PNV - Pastrimi n vend
TSA - Tripton Soj Agar

9
 PRMBLEDHJE

Pajisjet dhe siprfaqet n ferm dhe qumshtore q jan n kontakt me qumshtin jan nj mjedis
i favorshm pr prhapjen e baktereve dhe kontaminantve t tjer pr shkak t nj ekspozimi t
tepruar ndaj kushteve t lngshme, ujit dhe lagshtis. Cilsia dhe siguria e qumshtit sht e
lidhur me kontaminimin e qumshtit me mikroorganizma, mbetje, kimikate dhe kontaminant t
tjer. Njra ndr pikat kritike me rndsi pr prodhimin cilsor t qumshtit sht niveli
higjienik. Tema q do t trajtohet n kt punim sht me interes t veant n sigurin e
ushqimit dhe shndetit publik. Qllimi i punimit ka qen identifikimi i nivelit t kontaminimit n
siprfaqet t cilat jan n kontakt me qumshtin si n ferm t lopve dhe n qumshtore. Pr
realizimin e ktij hulumtimi jan monitoruar dy ferma t lopve, si dhe dy fabrika t prpunimit
t qumshtit n regjione t ndryshme t Kosovs. Marrja e mostrave sht kryer me metodn e
ATP (adenozin trefosfat) Bioluminoshencs me ann e aparatit testues Luminotester si dhe me
metodn mikrobiologjike konvencionale Terren Ushqyes me Agar Caso. Metoda e ATP
Bioluminoshencs sht teknik e re mikrobiologjike q bazohet n njsit relative t drits
(URL). Kjo metod shrben pr zbulimin e qelizave t gjalla, dhe pr vlersimin e nivelit
higjienik ne siprfaqet t cilat jan n kontakt me ushqimin. Metoda mikrobiologjike
konvencionale sht metod e vjetr dhe me e komplikuar dhe rezultatet merren pas inkubimit
prej 48-72 or. Ky hulumtim sht bazuar n analizn e 69 mostrave t realizuara gjat muajit
Qershor n dy komuna t ndryshme t Kosovs. T gjitha mostrat q jan marr pas procesit t
pastrimit treguan nj nivel t lart t kontaminimit. Bazuar n rezultatet e hulumtimit, niveli i
ndotjes ka qen mbi limitet e lejuara. Prqindja e nivelit URL sht m e lart sesa prqindja e
nivelit CFU/100 cm2. Arsyeja sht se ATP Bioluminoshenca mund t zbuloj edhe mbetjet
organike, ndrsa metoda mikrobiologjike zbulon vetm mikroorganizmat. Shumica e mostrave
jan kategorizuar n rangun (C-vlera t palejueshme ) .Pr m tepr, rezultatet tregojn se analiza
ATP-bioluminoshencs sht nj mjet i mir pr t monitoruar pastrtin e siprfaqeve dhe
praktikat e higjiens n ferm dhe qumshtore.

Fjalt kyqe : higjiena, pajisjet e qumshtit, ATP Bioluminoshenca, metoda mikrobiologjike.

10
 SUMMARY

Equipments and surfaces of the farm and dairy that are in contact with milk are a great favorable
medium for increasing the presence of bacteria and other contaminants due to over-exposure of
them in liquid conditions and humidity. Quality and safety of the milk is related with the
contamination of milk with microorganisms, residue, chemicals and other contaminants. One of
the critical points for producing high-quality mikl is the level of hygiene. The topic that is going
to be elaborated in this work (paper), its importance is huge especially in food safety and public
health. The target of this work has been the identification of farm and dairys surface hygiene
level, which are in contact with cowsmilk.

For this research are monitored two cows farms, also two factories of the processing milk in
different regions of Kosovo. Samples have been taken using the ATP-method (Adenosine Three
Phosphate) Bioluminescence (using tester equipment-Luminotester) and also with the
conventional method of Agar Caso medium. ATP Bioluminescence is a new microbiological
method that is based on the relative unit ofl light (URL). This method is used for finding
potential living cells and also for estimating the level of surfaces hygiene that are in contact with
food. Conventional microbiological method is old and more complicated method, where the
results are known just after 48-72 hours of medium incubation. This reaserch is based on the
analyze of the 69 samples completed during the month of June in two different regions of
Kosovo. All samples thet were taken after the cleaning process of the work environment, showed
high-level of contamination. Based on the results of this research, contamination level is over the
allowed standard limits. The percentage level of the URL is higher than percentage level cm 2.
The reason is that ATP Bioluminescence can detect (reveal) also the organic residues, in the
other hand Conventional microbiological method reveals-detects only microorganisms. The
majority of the samples were categorized on the range (C). Furthermore, the results show that
ATP Bioluminescence method it is a great way to monitor the hygiene of surfaces and the
hygiene practices on the dairies and farms.

Key words : hygiene, milk equipment, ATP Bioluminescence, microbiological method.

11
 1.0. HYRJE

Jeta sht e lidhur pazgjidhshmrisht me ushqimin. N t vrtet njeriu ka nevoj pr ushqim.

Njerzit kan t drejt t presin dhe t konsumojn ushqim t sigurt dhe t prshtatshme pr
konsum. Industria ushqimore ka prgjegjsi pr t prodhuar ushqim t sigurt, cilsor e t
shndetshm pr konsumatort. Realizimi i nj higjiene t lart menjanon shqetsimin e
shprhapjes s smundjeve ngjitse apo rrezikshmrin e helmimeve me origjin ushqimore.
Higjiena sht nj grup i praktikave t kryera pr ruajtjen e shndetit. Sipas Organizats Botrore
t Shndetsisis (OBSH),Higjiena i referohet kushteve dhe praktikave q ndihmojn pr t
ruajtur shndetin dhe pr t parandaluar prhapjen e smundjeve. Smundjet nga ushqimet jan
t pakndshme dhe ka raste q mund t jen fatale. Smundjet qe vijn prej ushqimeve jan t
shkatuara nga mikroorganizmat dhe/ose nga kimikatet toksike. Numri i lart i smundjeve t
shkaktuara nga ushqimi sht nj problem i madh pr shndetin publik n t gjitha vendet.
OBSH (Organizata Botrore e Shndetsis), ka vlersuar se 1800000 njerz vdesin do vit nga
smundjet diarreike, dhe shumica e rasteve mund ti atribuohet ushqimit t kontaminuar.
Kequshqyerja, s bashku me diarre e shkaktuar nga ushqimi johigjienik, mund t jen
shkatrruese dhe ky kombinim vicioz sht shkaku kryesor i vdekshmris s fmijve n vendet
me higjien t mangt. Prandaj duke i shikuar kto rezultate si dhe rezultatet tjera n lidhje me
smundjt e shkaktuara nga ushqimet vendosum q ta bjm nj hulumtim pr t shikuar
sadopak se n far kushtesh higjienike prodhohet qumshti n Kosov . Higjiena n shndetin e
njeriut ka rol t rndsishm, andaj synimi i ktij hulumtimi ishte q sadopak t kontribuojm
n mirmbajtjen e nivelit higjienik n ato pajisje q jan n kontakt t drejtprdrejt me
ushqimin. Studimi ka pr tendenc t prezantoj nj teknik t re n vendin ton, e q sht
teknika e ATP Bioluminoshencs q prdoret pr matjen e shkalls s kontaminimit t
siprfaqeve t pajisjeve t cilat jan n kontakt me ushqimin. Q prodhimet ushqimore t jen t
sigurta pr konsum, sht shum me rndsi q paraprakisht t bhet kontrolli i matjes s nivelit
t higjiens tek ato pajisje q do t jen n kontakt me ushqimin i cili do t prodhohet apo
prpunohet.

12
 2.0. PRSHKRIMI I LITERATURS

2.1. Higjiena e qumshtit n ferm

Qumshti, kjo prbrje komplekse substancash me natyr fizike dhe kimike t ndryshme, sht
nj bashkudhtar i njeriut q n periudhat m t hershme. Qumshti sht nj sistem kompleks
multi - fazor, t disa grupeve t prbrsve me rndsi teknologjike dhe nutricionale, nivelet e t
cilave varijojn n saj t disa faktorve. Kur qumshti sekretohet brenda n gji, praktikisht sht
steril. Mirpo, edhe para se t dal nga gjiri, ai infektohet nga bakteret q hyjn n kanalin e
siss. Kto baktere, jan t padmshme dhe t pakta n numr, vetm disa dhjetra ose qindra pr
mililitr. Qumshti i paprpunuar nga kafsht e shndetshme ka nj prmbajtje shum t ult
mikrobiale, por ai kontaminohet leht nga bakteret prgjegjse t prishjes dhe nga disa
mikroorganizma patogjene. Megjithat, qumshti sht nj produkt q prishet. Gjat trajtimit t
qumshtit n ferm, ka gjasa t infektohet nga mikrogjallesa t ndryshme, kryesisht baktere.
Shkalla e infektimit dhe prbrja e popullimit t baktereve varet nga pastrtia e mjedisit ku
ndodhet lopa dhe nga pastrtia e siprfaqeve me t cilat qumshti bie ne kontakt, pr shembull
kovat ose makinat mjelse, kullesat, bidont e transportit ose cisterna e przierjes. Si rregull,
siprfaqet e lagura me qumsht jan burim m i madh infektimi se gjiri. Mikroorganizmat
gjenden kudo si n kafsh, ajr, tok, uj, etj. Burimet kryesore t kontaminimit t qumshtit
nga mikroorganizmat n ferm jan siprfaqet me t cilat kontaktohet. Ktu prfshihen duart e
mjelsit, makina mjelse, veglat tjera t nevojshme pr kryerjen e procesit t mjeljes. Pr t
mnjanuar kt kontaminim krkohet pastrimi me uj t pastr (Pandey dhe Voskuil, 2011).
Praktikat e mira sanitare duke filluar nga prodhimi i qumshtit ne ferm, prpunimi n
qumshtore, paketimi, rezultojn n qumsht t sigurt me cilsi t mir . Me qumsht t pastr
nnkuptojm qumshtin e paprpunuar i marr nga kafsht e shndetshme q sht prodhuar dhe
trajtuar n kushte higjienike. Qumshti i pastr ka nj prbrje normale, posedon nj arom
natyrale t qumshtit, prmban vetm nj numr t vogl t baktereve t padmshme, sht i lir
nga kimikatet e rrezikshme, mbetjet dhe i sigurt pr konsum njerzor. (Pandey dhe Voskuil,
2011). Prodhuesit e ushqimit jan prgjegjs pr sigurin e produkteve t tyre dhe duhet t

13
garantojn sigurin ushqimore t produkteve t qumshtit, pr kt i nnshtrohen sistemit t
kontrollit t piks kritike t rrezikshmris (HACCP). Cilsia dhe siguria e qumshtit t
paprpunuar sht esenciale pr cilsin dhe sigurin e qumshtit dhe produkteve t qumshtit.
Cilsia dhe siguria e qumshtit sht e lidhur me kontaminimin e qumshtit me mikroorganizma,
mbetje, kimikate dhe kontaminant t tjer. Patogjent mikrobial q mund t gjenden tek
qumshti i paprpunuar jan: Listeria monocytogenes, Salmonella spp. dhe Campylobcter jejuni
(Jayaroa dhe Henning, 2001). Kontaminimi i qumshtit lnd e par me spore t Bacillus cereus
kufizojn jetgjatsin e produkteve t qumshtit. Higjiena e prodhimit t qumshtit nga fermer
t produkteve t qumshtit sht e rndsishme, lidhur me mirqenien e kafshve dhe imazhin e
sektorit t prodhimit. Mikroorganizmat patogjene mund t infektojn lopt (p.sh.
traktigastroitestinal, thithat e sisve) dhe n reduktimin e prodhimit t qumshtit dhe madje n
ngordhjen e kafshve. Higjiena e ferms s prodhimeve t qumshtit sht prcaktuar si kontroll
i kontaminimit mikrobial t tankeve t qumshtit. Kontrolli mikrobial prfshin minimizimin e
burimeve mikrobiale n ambientin e ferms, minimizimin e prhapjes mikrobiale, parandalimin e
rritjes mikrobiale dhe infektimin e kafshve, maksimizimin e inaktivizimit mikrobial dhe
largimin e tyre. Mikroorganizmat jan prezent n do pjes t ambientit t ferms. Shum
aspekte te menaxhimit t ferms prfshijn kontrollin e kontaminimit mikrobial t tankeve (p.sh.
menaxhimi i ushqimit, lehtsirat higjienike dhe operacionet e mjeljes). Megjithat, numri i
baktereve totale do t varet nga faktor t pavarur nga menaxhimi i ferms, si ndryshimet e
stins.

2.1.2. Ambienti

Burimet m t zakonshme mikrobiale, n ambientet e fermave, jan ushqimi, fekalet, shtroja e

kashts dhe dheu. Mikroorganizmat me origjin nga kto burime transmetohen n qumsht n
disa hapa. Hapat e njpasnjshm, nga burimi deri n qumsht, i referohen mnyrave t
kontaminimit. Nj hap kritik, n rrugn e kontaminimit, sht transmetimi i ndotjes, i prbr,
pr shembull, nga fekalet, shtroja e kashts dhe dheu. Mikroorganizmat transmetohen nga burimi
ndots n qumsht dhe m pas kalojn npr nj sistem filtrimi t mjeljes. Ndotja kryesisht
transmetohet n qumsht kur ai sht n kontakt me pjesn e jashtme t thiths dhe prmbajtja e

14
saj ulet gjat sistemit t filtrimit, n momentin e mjeljes (Murphy dhe Boor, 2000). Gjithashtu
ndotja dhe mikroorganizmat mund t transmetohen nga ambienti i ferms n tanke, kur kupat e
thithave (t cilat bien n dysheme) kontaminohen nga dyshemeja e mjeljes. Kur lopt jan n
kullot, thithat kontaminohen kryesisht me dhe, kurse ato n stalla kontaminohen nga fekalet dhe
kashta e shtrojs (Magnusson et al., 2007). Mikroorganizmat n fekale prfshin johabitantt
natyral, mikroorganizmat infektues dhe mikroorganizmat ose sporet e tyre me origjin direkt nga
ushqimi. Materiale t ndryshme jan prdorur pr shtrojat n ferm, pr shembull, kashta,
tallashi, ashkla druri dhe letra e coptuar. Shtresat e reja prmbajn nj larmi t madhe
mikroorganizmash. Veanrisht, gjat dits s par kur shtroja sht shtruar, prmbajtja n
materialin e shtratit rritet gjat kontaminimit nga fekalet dhe rritja mikrobiale. Sidoqoft, numri i
lart i koliformeve (7-9 log 10 cfu g-1) sht matur dhe n shtrojat e paprdorura. Ushqimi
ndrfut nj larmi mikroorganizmash n ambientin e ferms dhe si rrjedhoj n qumsht. Ndikimi
i ushqimit si nj kontaminant i rrezikshm mikrobial i qumshtit t pa prpunuar sht i dyfisht:
s pari, ushqimi mund t jet burim i patogjenve, shkaktar t infeksioneve n bagti, dhe s
dyti, ushqimi sht nj burim kryesor i sporeve bakteriale n qumshtin lnd e par. Prhapja e
madhe e listeriozs n kopet e lopve sht e lidhur me ushqimin e konservuar keq, si silazh i
kontaminuar me Listeria monocytogenes (Fenlon, 1988, Wiedmann 1996).

2.1.3. Ajri

Prmbajtja mikrobiologjike n ajr sht e shumllojshme. N stalla duhet t kemi shum kujdes
n t gjitha punt q ojn n rritje t pluhurave (plehrat e stalls, shprndarja e barit etj.). Kur
fillon mjelja ose gjat saj nuk duhet lejuar asnj pun q influencon n ndotjen e qumshtit.

2.1.4. Kafsht

Vet kafsha sht nj burim i rndsishm i kontaminimit. Kujdesi dhe menaxhimi i kafshs n
ferm dhe shndeti i saj sht pik fillestare pr prodhimin e qumshtit t pastr. Lkura e
kafshs mund t jet ndots i mundshm, nse kafsht nuk pastrohen dhe mirmbahen si duhet.
Thundrat e kmbve t pasme, bishti duhet t prehen n intervale t shpeshta (Pandey dhe

15
Voskuil, 2011). Gjiri i kafshs sht gjithmon i ndotur nga prezenca e terrenit, pjesza dheu,
pluhur, etj. q gjat mjeljes mund t bien n qumsht dhe t sjellin nj rritje t konsiderueshme
t ngarkess mikrobiologjike. Jashtzakonisht i madh sht kontaminimi fekal i ardhur nga
pozicioni i gjirit, ndotja e thimthave nga bishti i vet kafshs.

Figura 1. Kushtet e mbajtjes s lopve n stallat e Kosovs

2.1.5. Menaxhimi i shndetit t kafshve

Menaxhimi i shndetit t kafshve sht jashtzakonisht i rndsishme pr higjienn e prodhimit

t qumshtit. Kshtu, sipas rregullores European Union, krkohet q qumshti lnd e par t
milet nga kafsh q nuk shfaqin simptoma t smundjeve infektive dhe q mund tu kalohet
njerzve nprmjet qumshtit dhe jan n nj gjendje t mir shndetsore dhe nuk kan sisa t
dmtuara q t mund t infektojn qumshtin, gjithashtu krkohet ndarja e qumshtit t kafshve
t trajtuara me produkte t autorizuara (European Commission, 2004b). Menaxhimi i shndetit t
kafshve ka si qllim t arrihet dhe t mbahet nj kope jo e smur (Hillerton, 2004). Duhet
theksuar se nj ushqim i cilsis s lart, higjiena dhe nj proces higjienik i mjeljes jan shum t
rndsishme pr t parandaluar infektimin e lopve nga patogjen me origjin nga ambienti i
ferms.

16
Ky program bazohet n pes principe:
Dezinfektimin pas mjeljes s thithave
Terapia me antibiotik t lopve
Trajtimi i duhur n kushte t caktuara
Veimi i vazhdueshm i lopve t infektuara
Mirmbajtja e vazhdueshme e pajisjeve t mjeljes.

2.1.6. Kontrolli i ushqimit

Kontrolli mikrobiologjik i kontaminantve n ushqim sht nj faktor kritik, veanrisht pr

kontaminimit e qumshtit t paprpunuar, me spore t mikroorganizmave. Faktor t
rndsishm t cilsis mikrobiologjike, t koncentrateve t ushqimit, jan niveli fillestar i
kontaminimit gjat procesit t prodhimit dhe ruajtjes (ICMSF, 2005). Cilsia mikrobiologjike e
ushqimit t koncentruar do t varet nga efektiviteti i konservimit dhe principi i konservimit t
barit t that, sht prmbajtja sa m e ult e lagshtis. Nj prmbajtje e lart e lagshtis
shkakton nj dmtim kryesisht n zhvillimin e myqeve dhe bacileve. Principet kryesore t
konservimit n silazh jan arritja e shpejt t nj pH t ult, n saj t fermentimit acido laktik,
duke prfshir bakteret laktike dhe mbajtja n kushte anaerobike. Mikroorganizmat e
padshirueshm n silazh prfshijn bakteret anaerobike (kryesisht speciet t Clostridium,
veanrisht C. Tyrobutyricum)

2.2. Ndotja e ardhur nga prania e insekteve, brejtsve dhe zogjve

Insektet: jan shum t rrezikshme sepse bartin nj numr shum t madh t baktereve, dhe
patogjen si n aparatura, edhe n vet qumshtin.
Brejtsit: kontaminojn ambientin dhe mjetet prmes jashtqitjeve, lkurave, pshtyms dhe
jargve. Jan barts t baktereve shum t rrezikshme.

17
Zogjt: si shpezt shtpiake, ashtu edhe ato t egra paraqesin nj rezervuar t baktereve q mund
t transferohen n qumsht direkt ose indirekt nga pendlat, lkurat, jashtqitjet etj.

2.3. Pajisjet e mjeljes

Infektimi bakterial i qumshti shkaktohet n nj shkall t madhe nga pajisjet do siprfaqe q

vjen n kontakt me qumshtin sht burim i mundshm infektimi. Nse pastrimi dhe sanimi i
pajisjeve mjelse nuk sht ekzekutuar si duhet, bakteret q jan depozituar ne pajisje do t
shumfishohen dhe mund t bhen burimi kryesor i kontaminimit t qumshtit t paprpunuar
(Reinemann & Ruegg, 2000). Prandaj sht me rndsi t madhe q pastrimi dhe higjenizmimi i
pajisjeve t bhet me kujdes. Kur makina mjelse i ka pajisjet e goms t vjetra ather ndodh
dmtimi fizik dhe kimik, t ara, si dhe depozita t materialit organik dhe inorganik n siprfaqe.
Konolizimi bakterial mund t grumbullohet, sidomos n pajisjet e goms t vjetra si dhe nse
procedurat e pastrimit nuk funksionon si duhet. Dy faktor q kontribuojn n kontaminimin
mikrobial t pajisjes mjelse jan pastrimi dhe higjiena pamjaftueshme si dhe pajisjet e vjetra, t
tilla si linjat e tubave (Teixeira et al 2005, Hillerton et al 2004). Pr t siguruar q qumshti
sht me cilsi t lart higjienik, sht me rndsi t parandalohet formimi i biofilmit n pajisjet
e mjeljes. Biofilmi sht do grup i mikroorganizmave ku qelizat rrin me njri-tjetrin dhe
shpesh kto qeliza ndodhen n siprfaqe. Kontaminimi i qumshtit nprmjet pajisjeve t mjeljes
ndodh kur a) mikroorganizmat ngjiten, kalojn n siprfaqe t pajisjeve t mjeljes dhe b)
nprmjet qumshti t mbetur n pajisje mbas nj cikli pastrimi. Nn kto kushte, mund t ndodh
rritja e mikroorganizmave q kan kaluar n pajisjet, veanrisht n plasaritjet dhe pjest e
kalbura gomike, t cilat jan sensitive n akumulimin e mikroorganizmave. M pas gjat mjeljes,
mikroorganizmat kalojn n qumsht. Makinat e mjeljes pastrohen pas do mjelje ose n rastin e
mjeljes automatike, largohen mbetjet pr t parandaluar kontaminimin gjat mjeljes. N
siprfaqe t pajisjeve gjenden mikroorganizma nga ambienti i ferms (si dheu, fekalet, shtroja e
kashts, ushqimi) por, gjithashtu, sht zbuluar dhe prania e Staphilococcus aureus (Zadoks
2002).

18
2.4. Higjiena e lokalit ku kryet mjelja

Hapsirat brenda ferms ku kryhet procesi i mjeljes duhet t plotsojn kto kushte:
Duhet t jen leht pr tu lar dhe dezinfektuar
Duhet t ken mure dhe dysheme q mund t lahen leht dhe t kullojn lehtsisht ujrat
Duhet t jen t pajisura me ventilim dhe ndriim t prshtatshm
Duhet t ket nj impiant t shprndarjes s ujit t pijshm
Duhet t jen t ndara nga t gjitha burimet e mundshme t kontaminimit (banjo, plehu
etj.)
Duhet t ket mjete t gatshme q lehtsojn larjen, pastrimin dhe dezinfektimin.

Figura 2. Lokali ku kryhet mjelja.

2.5. Higjiena e personelit q kryen mjeljen

Personeli q bn mjeljen dhe manipulimin e qumshti duhet t prdor veshje pune t

prshtatshme dhe t pastra si izmet e goms, veshjet, mbulesat dhe kapuat. Personeli duhet ti

19
laj duart mir prpara fillimit t mjeljes dhe ti mbaj t pastra gjat gjith kohzgjatjes s
mjeljes. Po ashtu personeli duhet t jet i pajisur me librezn e t dhnave sanitare.

2.6. Mjelja me dor dhe me makin

N shum ekonomi blegtorale mjelja kryet ende me dor. Mjelja me dor sjell gjithmon nj
kontaminim sepse n duar jan gjithmon t pranishme bakteret, mbasi n mnyr t
pashmangshme preket lkura e kafshs. Mjelja e mekanizuar eliminon shum papastrti,
megjithat nse pastrtia dhe higjiena e aparaturave nuk sht e kujdesshme, ato mund t
rezultojn si nj burim kontaminimi. Para mjeljes lahen duart dhe ent e qumshtit. Mjedisi ku
bhet mjelja duhet t jet i pastr. Trupi i kafshs pastrohet me fur, kurse gjiri lahet dhe fshihet
me pece t pastr. Rreziku i kontaminimit q vjen nga kova mbledhse e qumshtit sht m i
lart n krahasim me mjeljen me makin. Kova mjelse lviz nga nj kafsh n tjetrn e ajo
mund t transferoj mikroorganizma patogjen pr t gjitha kafsht n ferm. N kt mnyr
qumshti mund t kontaminohet, duke u br i pasigurt pr konsum njerzor. Gjat kohs s
mjeljes duhet t shmanget ngrnia e ushqimit pasi pluhuri dhe /ose aroma leht kontaminon
qumshtin. Nj rutin e mir e mjeljes parandalon ndotjen e qumshtit. Pas mjeljes sisat mund t
zhyten ose mbulohen me nj zgjedhje t but antiseptike (Pandey dhe Voskuil, 2011). Mjelja me
makin ka filluar t prdoret n shum ekonomi blegtorale si ato mesatare deri n ekonomit e
mdha. Mjelja me makin ka mjaft prparsi , sepse:
1. Mnjanohet takimi me dor i gjirit t lops,
2. Ruhet higjiena e qumshtit,
3. Shkurtohet koha e mjeljes,
4. Shmangen ngacmimet e gjirit nga duart.

20
 Figura 3. Mjelja me dor dhe me makin

2.7. Ftohja e qumshtit ne ferm dhe pajisjet ftohse

Kur del nga gjiri, qumshti sht n temperatur rreth 37C. Qumshti i freskt i lops s
shndetshme praktikisht nuk ka baktere, por duhet ruajtur ndaj infeksioneve sapo del nga gjiri.
Mikrogjallesa q jan n gjendje ta prishin qumshtin ka kudo n siprfaqe t gjirit, n duart e
mjelsit, n grimcat e pluhurit t ajrit e n bulzat e ujit, n kasht ,n qimet e lops dhe n tok.
Pr t prodhuar qumsht me cilsi t lart bakteriologjike, vmendje e veant i duhet kushtuar
higjiens. Mirpo, me gjith masat paraprake, prjashtimi i plot i baktereve nga qumshti sht i
pamundur. Po nuk u ftoh, qumshti prishet shpejt nga mikrogjallesat, t cilat zhvillohen mir dhe
shumzohen m shpejt n temperatur rreth 37C. Prandaj qumshti duhet ftohur shpejt deri n
4C menjher sapo milet. N kt temperatur shkalla e veprimit t mikrogjallesave sht mjaft
e ult.
N fermat, q e drgojn qumshtin n fabrik me bidon, prdoren ftohs me rrym me
sprkatje ose ftohs me zhytje. N fermat t mdha dhe n qendrat e grumbullimit, ku sasi t
mdha qumshti duhet ftohur me shpejtsi nga 37C n 4C, pajisja ftohse n cisternat
vllimore nuk sht e prshtatshme. N kt rast cisterna prdoret kryesisht pr t mbajtur
temperaturn e krkuar pr ruajtje nj pjes e madhe e ftohjes bhet me shkmbyes nxehtsie t
vendosur n linjn e tubacioneve.

21
Figura 4. Ndikimi i temperaturs n zhvillimin e baktereve n qumshtin e paprpunuar

Figura 5. Tanku pr ftohjen e qumshtit n nj nga fermat n Kosov

22
2.8. Burimet e kontaminimit t tankeve t qumshtit

Qumshti sht steril kur ai sekretohet nga alveola e thiths. Kontaminimi mikrobial ndodh
kryesisht gjat ose mbas mjeljes. Mikroorganizmat n tanke e kan origjinn nga brendsia e
thithave, ambienti i ferm dhe siprfaqja e pajisjeve t mjeljes. Mikroorganizmat prhapen
kryesisht nga ambienti i ndotur i ferms n qumsht (p.sh. fekale, shtroja e kashts dhe dheu).
Mikroorganizmat e pjess s jashtme t thiths mund t futn n kanalin e siss dhe mund t
shkaktojn mastitin. Si prfundim, mund t themi se burimet t kontaminimit jan
pamjaftueshmria e pastrtis s pajisjeve mjelse, t cilat kto kalojn m pas n qumsht.
Kontaminimi ajror nuk mund t merret parasysh n kushte normale t prodhimit. Koncentrimi i
mikroorganizmave n tanke t qumshtit mund t rritet gjat rritjes s tyre. Popullimi mikrobial
n tanke konsiston n nj varietet t specieve bakteriale. Shumica e specieve kan nj origjin
specifike.

2.9. Lehtsirat n higjien

Higjiena prfshin mes tjerash pastrtin n hambar, lejimin kanaleve kulluese dhe t sallave t
mjeljes dhe sht nj pjes integrale e prodhimit higjienik t qumshtit dhe kontrollit t
programit t cilsis. Pastrtia e lopve (p.sh. siss dhe thithave) dhe, n kt mnyr, ndotja
mikrobiale e qumshtit, nprmjet siprfaqes s thithave dhe mastitit, jan t prekura nga masat
n lidhje me higjienn. Ato prfshijn pr shembull, heqjen e rregullt t plehut nga hambari,
freskimin e rregullt t shtratit dhe pastrimi i hapsirave t mjeljes (Ouweltjes)

2.10. Uji

Uji q prdoret n fermat e qumshti ka rezultuar t prmbaj baktere psikotrofe edhe kur sht
kloruar. Edhe pse uji i ferms, zakonisht prmban vetm nj numr t ult t popullsis t
mikroorganizmave psikotrofe, prdorimi i tij pr pastrim dhe shplarjen e pajisjeve t mjeljes
ofron nj mjet t drejtprdrejt t hyrjes s ktyre mikroorganizmave n qumsht. Sporformuesit
termorezistent jan izoluar nga rrjetet e furnizimit me uj, t fermave, duke prfshir ujin e
nxeht t prdorur pr larjen e pajisjeve t mjeljes.

23
Tabela 1. Burimet kryesore t mikroorganizmave t pranishm n qumsht dhe lidhja e tyre me prishjen
apo sigurin e produkteve t qumshtit Burimi: Fenlon (1988), Haven (1996), Slaghuis

Speciet mikrobiale Problemi me t cilin Burimi i kontaminimit Mundsia e

lidhen rritjes n tanke
Bacillus cereus Prishje t produkteve t Ambienti Jo
qumshtit t pasterizuar (fekale,ushqim,dheu),
pajisjet e mjeljes
Bacillus Prishje t produkteve t Ambienti Jo
sporothermodurans qumshtit UHT (ushqim,fekale)
(spore)
Bakteret butirike Prishjen e djathrave Ambienti(ushqimi, Jo
Gouda,Emmenthal fekalet)
Escherichia coli Ushqime t prishura dhe Ambienti (fekalet, Po
t sigurta (produkte t shtroja e kashts)
qumshtit paprpunuar)
Listeria Ushqime t sigurta Ambienti(fekale, Po
monocytogenes (produkte t qumshtit t ushqimi)
paprpunuara)
Mycobacterium Ushqime t sigurta Po
paratuberculosis (produkte nga qumshti i Ambienti(fekalet)
paprpunuar)
Pseudomonas spp Prishje Ambienti (shtroja e Po
kashts,fekalet,dheu,
pajisjet e mjeljes)
Salmonella spp Ushqime t sigurta Ambjenti (fekalet) Po
(produkte t qumshtit t
paprpunuara)
Streptococcus Prishje Ambienti (shtroja e Po
thermophilus kashts,fekalet,dheu,paji
sjet e mjeljes)
Staphylococcus Ushqime t sigurta Brendsia e thithave Po
aureus

2.11. Pastrimi dhe higjienizimi

Qumshti shpesh mund t infektohet nga pajisjet. Prandaj sht m rndsi t madhe q pastrimi
dhe higjienizimi i pajisjeve t bhet me kujdes. Aty ku ushtrohet mjelja me dor, ent duhet t
pastrohen po me dor me lnd larse dhe fura t prshtatshme. S pari lani ent me uj t
nxeht dhe me detergjent. Furat duhet t prdoren vetm pr pastrimin pajisjeve t qumshtit.
Pas ksaj pajisjet duhet t dezinfektohen me uj t nxeht ose me nj dezinfektues, si hipoklorit.
Pastaj pajisjet lihen t thahen n nj raft tharje, mundsisht vendosen n pozicionin prmbys n
diell. Pr pastrimin e pajisjeve t mjeljes n ferm, metoda m e prdorur sht (CIP). CIP sht
24
nj metod e automatizuar e pastrimit q prfshin pak ose aspak montimin e tubacioneve ose
pajisjeve dhe zakonisht bazohet n nj kombinim trajtimi alkaline dhe acide. N ferm sht
praktikisht e pamundur pr t hequr t gjith mbetjet e qumshtit dhe depozitat nga pajisjet e
mjeljes. Bakteret do t shumzohen n kto siprfaqe gjat intervalit midis mjeljes. Prandaj,
pajisjet duhet t shprlahen rreth 15 minuta para se t fillon procesi i mjeljes me nj dezinfektues
(G. S. Pandey, G.C.J. Voskuil, 2011). Impiantet e mjeljes mekanike zakonisht jan t pajisur me
sisteme pastrimi qarkullues (PNV), t shoqruar me udhzime pune e me rekomandime pr
pluhurat lars e higjienizuesit q duhen prdorur (Manual pr prpunimin e qumshtit prkthyes
Abdurrahim Myftiu, 2003).

2.11.1. Detergjentet dhe Dezinfektantt

Detergjentet jan t nevojshm pr pastrimin e pajisjeve t mjeljes n mnyr efektive prpara

dezinfektimit. Efektiviteti rritet kur prdoret uji i ngroht. Duhet t siguroheni t prdorni
detergjentet adekuat dhe t prdorni prqendrimin e sakt. Hipklorit natriumi sht nj
dezinfektues i lir dhe i prshtatshm. Hidroksid natriumi sht shum efektive n prqendrime
3-5%.

2.12. Higjiena e qumshti n fabrik

Kualiteti i qumshti sht thelbsor pr prodhimin e produkteve t qumshtit me cilsi t mir,

me shije t mir, pa mikroorganizma patogjen. sht e pamundur t prodhohen produkte
cilsore nga qumshti jo cilsor. Qumshti i paprpunuar i cilsis s mir nuk duhet t ket
mbeturina dhe sedimentet, nuk duhet t ket arom t ushqimit me t cilin sht ushqyer kafsha,
duhet t ket nivel t ult bakterial, prbrje normale dhe aciditet, pa antibiotik dhe mbetje
kimike. Qumshti i pastr nnkupton qumshtin q sht i shndetshm, ka er t kndshme dhe
arom t mir, ngjyr t bardh dhe i pastr nga papastrtit, lndt e huaja dhe mbetjet.
Rndsia pr t prodhuar qumsht t pastr qndron n at se ruan cilsin gjat ruajtjes,
produktet e qumshtit me cilsi t lart mund t bhen vetm nga qumshti i pastr, ky qumsht
mbron shndetin e konsumatorit, gjithashtu ky qumsht ka mim m t lart n treg.
25
2.12.1. Biofilmet n fabrikn e prpunimit t qumshti

Bakteret q ndodhen n qumsht kan aftsi t ngjiten dhe t grumbullohen n siprfaqet e

elikut, duke rezultuar n formimin e biofilmit n rezervuart e magazinimit t qumshtit dhe n
linjat e prpunimit t qumshtit. Rritja e biofilmeve n mjediset e prpunimit t qumshtit on n
rritjen e mundsis pr kontaminim mikrobik t produkteve t prpunuara t qumshti.
Kto biofilme mund t prmbajn mikroorganizma dmtues dhe patogjen. Bakteret brenda
biofilmit jan t mbrojtur nga mjetet pastruese q prdoren gjat procesit t pastrimit dhe
higjienizimit, pr shkak t bashkpunimit shum- specifik dhe prania e substancave polimerike
ekstracelulare, me an t t cilave nxitet mbijetesa e tyre dhe kontaminimi pasues i produkteve t
prpunuara t qumshtit. Biofilmt jan nj kolektiv i nj ose m shum llojeve t
mikroorganizmave q mund t rriten n shum siprfaqe t ndryshme. Mikroorganizmat q
formojn biofilme jan bakteret, krpudhat dhe protistt. Hapi i bashkngjitjes ndodh kur
mikroorganizmat prodhojn nj substanc polimere ekstracelulare (EPS), sipas Qendrs pr
Inxhinierin e Biofilmit n Universitetin Shtetror t Montans. Bakteret q zakonisht gjenden
ne siprfaqe me t cilat sht n kontakt ushqim prfshijn enterobakteret, bakteret e acidit
laktik, mikrostreptokoket , pseudomonas dhe bacilet. Formimi i biofilmave t t komplikoj
procesin e pastrimit dhe do t vshtirsoj largimin e mikroorganizmave nga siprfaqja (Bower,
C.K., McGuire, J. and Daeschel, M. 1996).

Figure 6. Ngjitja (aderimi) i mikroorganizmave t ndryshm n siprfaqet e elikut inoks

26
Tabela 2. Prmbledhje e zonave problematike t biofilmeve n fabrik (Burimi: Wirtanen 2004, Tteixeira
dhe t tjer 2005)

Tipet e baktereve
Pik marrse Materiali Entero
Pseudo Aeuro Staphylo
Bacillus LAB bacteri
monas monas coccus
aceae
Tanku balancues elik - - - + - +
Tank elik - - + - - -
Rrip transportieri i
Gom + - - - + +
makins paketuese
Membranat e
elik - - - - + -
ultrafiltrimit
Valvulat elik - - - - + -
Ndarsit e ajrit, brenda elik + - + + + -
Ndarsi i ajrit n zonn
elik + - - - - +
e pranimit

2.12.2. Pastrimi i pajisjeve t prpunimit t qumshtit

Sa i prket rezultateve t pastrimit, jan prdorur termat n vazhdim pr t prcaktuar shkalln e

pastrtis:
Pastrim fizik-heqja nga siprfaqja e t gjitha papastrtive t dukshme
Pastrim kimik-heqja jo vetm e papastrtive t dukshme, por edhe e mbetjeve mikroskopike
q mund t diktohen nga shija ose era.
Pastrtia bakteriologjike q arrihet me dezinfektim
Pastrtia sterile-mbytja e t gjitha mikrogjallesave.
N fabrik synohet t arrihet mnjanimi i papastrtive prmes pastrtis kimike dhe asaj
bakteriologjike. Prandaj, siprfaqet e pajisjeve n fillim pastrohen mir e mir me lnd larse
kimike dhe pastaj dezinfektohen.

27
2.12.3. Papastrtit

T gjitha llojet e papastrtive q ndodhen n siprfaqen e pajisjeve duhet hequr e larguar. Ato
prbhen kryesisht prej depozitimesh q ngjiten siprfaqes, kurse prbrja e tyre, n kt rast,
sht prej komponentsh t qumshtit.

2.12.4. Llojet e pastrimit

Dikur pastrimi i pajisjeve t qumshti por edhe sot n disa vende bhej me fura e lnd larse,
t cilat detyroheshin t montonin pajisjet e t hynin brenda n cisterna pr t prekur siprfaqet.
Kjo ishte pun jo vetm e mundimshme, por edhe jo aq e frytshme produktet shpesh
riinfektoheshin nga pajisjet e papastruara plotsisht. Pr t patur pastrim t mir dhe rezultate t
mira higjienike, pr pjes t ndryshme t impianteve teknologjike jan ndrtuar sisteme
qarkulluese t pastrimit n-vend (PNV)

2.12.5. Pastrimi n vend (PNV)

Pastrim n vend do t thot q tretsirat e lndve larse dhe uji shplars t qarkullojn npr
cisterna, tubacione e linja teknologjike pa patur nevoj pr montimin e pajisjeve. PNV mund t
prkufizohet si qarkullim i lngjeve pastruese npr makina, makineri e pajisje t tjera n nj
qark pastrimi.

2.12.6. Dezinfektimi

Pajisjet e prpunimit t qumshtit mund t dezinfektohen n kto mnyra:

1. Dezinfektim termik (uj q vlon, uj i nxeht, avull)
2. Dezinfektim kimik (klor, acide, jodofor, peroksid hidrogjeni, etj).

28
2.13. ATP Bioluminoshenca

Fabrikat e prpunimit t ushqimit jan shum t ndjeshme ndaj kontaminimit prandaj,

monitorimi i baktereve patogjene dhe kimikateve toksike sht qllim jetike n zgjidhjen e
problemeve q lidhen me kontaminimin e ushqimit (Zubair M. Azizkhan, 2014). Zhvillimi i
teknikave efektive dhe t shpejta pr zbulimin e kontaminimit t ushqimit sht e rndsishme q
t jemi n gjendje pr t zbuluar mikroorganizmat shpejt dhe m koh. Kshtu, fabrikat e
prpunimit t ushqimit kan nevoj pr nj sistem t kontrollit efikas pr t parandaluar
kontaminimin. N materialet ushqimore t paprpunuara, si dhe n produkte t gatshme. Nj
metod e shpejt dhe efikase sht ATP bioluminoshenca. Kjo metod ka filluar t prdoret edhe
ne Kosov n shum fabrika, restauronte, spitale, etj. Organizmat e gjall q prodhojn drit jan
t prhapur n natyr kudo. Procesi i emetimit t drits nga organizmat quhet bioluminoshenc
dhe prfaqson nj konvertim kimik t energjis n drit (Renaud Chollet, Sbastien Ribault,
Merck-Millipore). Metoda bioluminoshencs bazohet n matjen e adenozin trefosfatit (ATP) i
cili sht barts kryesor i energjis n t gjith organizmat e gjall, duke prfshir edhe
mikroorganizmat. Analiza e ATP bioluminoshencs s pari u zbulua ne vitin1950 nga
shkenctart e NASA s t cilit ishin t interesuar pr gjetjen e jets (qelizave t gjalla) n
planett tjer. ATP bioluminoshenca sht metod e cila shrben pr zbulimin e qelizave t
gjalla, dhe prdoret pr qllim t vlersimit t nivelit higjienik n ato siprfaqe t pajisjeve t
cilat jan n kontakt me ushqimin. Kjo metod sht nj ndr metodat m t shpejta dhe m t
dobishme pr gjetjen e baktereve q e kontaminojn ushqimin Analiza e ATP bioluminoshencs
bazohet n faktin se t gjitha qelizat e gjalla prmbajn molekuln e adenozin trefosfat. ATP
bioluminoshenca nuk sht nj metod e numrimit mikrobial, por sht mjaft e ndjeshme pr t
zbuluar prmbajtjen n qelizat individuale n numr t vogl. ATP siguron energjin e
nevojshme pr funksionimin e qelizave. Prqendrimi i ATP-s sht drejtprdrejt i lidhur me
numrimin e qelizave t baktereve t pranishme n nj mostr. Metoda e ATP bioluminoshencs
nuk e tregon numrin e qelizave t gjalla mikrobiale (baktere,krpudha,alga). Kjo metod mund t
tregoj pranin e mbetjeve ushqimore, dhe gjithashtu sht e dobishme pr prcaktimin e shpejt
nse mjedisi i prgatitjes dhe prpunimit t ushqimit sht i pastr .Kjo teknik shrben pr
vlersimin e ndotjes s pajisjeve dhe produkteve n impiantet e prpunimit t ushqimit

29
(Griffiths,1993,1996,Poulis, 1993). Disa nga bakteret m t njohura t cilat shkenctart po
krkojn pr t mposhtur jan E. Coli, salmonella, staphylococcus dhe streptococcus. ATP gjen
zbatim n industri ushqimore, ku pr qllim ka monitorimin e nivelit t pastrtis n siprfaqet e
pajisjeve t cilat hyjn drejtprdrejt n procesin e prodhimit produkteve ushqimore, pr
vlersimin e higjiens se siprfaqen n klinika spitalore. Metoda n fjal konsiderohet m e
shpejt n krahasim me tekniken e prdorur pr vlersimin e numrit t mikroorganizmave dhe
llojit t tyre, pasi q deri te marrja e rezultateve duhet pritur m gjat. Pr dallim prej metods
mikrobiologjike konvencionale e cila zbulon kryesisht kontaminimin bakterial, metoda e ATP
bioluminoshencs gjithashtu mund t zbuloj si kontaminimet bakteriale ashtu edhe
kontaminimet jo-bakteriale si lngjet e trupit (organizmit), qumshtin, dhe, kontaminimin
organik dhe mbetjet e ushqimit.

2.13.1. Adenozin trefosfati (ATP)

Burimi kryesor energjetik i qelizave sht glukoza. Sidoqoft, qelizat nuk e prdorin
drejtprdrejt energjin e lidhjeve kimike t glukozs. N t vrtet, energjia q lirohet gjat
prishjes s lidhjeve t glukozs, shrben pr sintezn e ATP-s. Kjo do t thot se ajo kapet
dhe depozitohet n paketa t vogla energjie, q jan lidhjet e ATP-s. Nga ana tjetr, energjia e
ATP-s mund t prdoret n do koh nga t gjitha qelizat e organizmit. Pr sa i prket
strukturs, ATP-ja sht nj ribonukleotid q prmban adenin dhe tri grupe fosfat. (Artan
Shkoza, 2000)

Figura 7. Struktura e ATP-s (adenozin trefosfatit)

30
Qelizat e shfrytzojn energjin e lidhjeve t ATP-s nprmjet enzimave, t cilat e transferojn
grupin fosfat fundor nga ATP-ja drejt prbrjeve t tjera kimike. Pa pranin e ATP-s, molekulat
as nuk mund t formohen, as nuk mund t shprbhen, qelizat nuk mund t transportojn grimca
t ndryshme npr barrierat membranore, muskuj nuk mund t tkurren dhe proceset jetsore
mund t ndrpriten (Artan Shkoza, 2007). ATP sht nj nukleotid, nj molekul e vogl e
prdorur n qeliza si nj koenzim. ATP transporton energjin kimike brenda qelizave pr
metabolizm. ATP sht nj shenj e aktivitetit qelizor. ATP shkatrrohet nga autoliza n pak
minuta gjat vdekjes s qelizave. Prqendrimi i ATP matet nprmjet bioluminishencs, nga nj
tub detektor fotomultiplikator, ku sinjali sht konvertuar n njsit relative t drits (RLU)
(Leach, F.R. and Webster, J.J. 1986). Produktet ushqimore prmbajn sasi t madhe t ATP- s.
Sasia e ATP-s s lshuar varet nga lloji dhe gjendja fiziologjike e mikrobeve. Supozohet se
bakteret gram-pozitive prmbajn m shum ATP se ato gram-negative, dhe prania e ATP-s ne
spore sht pothuajse e padeklarueshme.

2.13.2. Matja e ATP Bioluminoshencs

Kur ATP reagon me luciferin n prani t enzimat luciferaz, si tregohet n ekuacionin, prodhon
nj lshim t energjis n form t drits, kjo quhet bioluminishenc.

Luciferaz
D-luciferin + ATP Oksiluciferin + APM +PPi + Drit

Ku AMP sht adenozin monofosfati dhe PPi sht pirofosfat inorganik. Pajisja e cila prdoret
pr t matur sasin e drits q emetohet nga mostra quhet luminometer. Mostra nga nj siprfaqe
e veant merret me shtup dhe menjher futet n pajisjen luminometer ku me rast pajisja jep
nj lexim numerik. Rezultati n ekranin digjital t pajisjes shprehet n njsi relative t drits
(URL). Pr kt shkak, ATP bioluminoshenca ka qen e sugjeruar si nj mjet i dobishm pr
prmirsimin e protokolleve t pastrimit, duke siguruar nj demonstrim t menjhershm ku
mbetjet organike mbeten pas pastrimit. Drita e emetuar sht n proporcion me sasin e ATP-s
dhe me kt rast rezulton edhe shkalla e ndotjes. Kjo teknik pr zbulim ka nj limit prej ATP, e
cila sht ekuivalente me rreth 1000 qeliza bakteriale.
31
2.13.3. Prparsit e ATP Bioluminoshencs dhe prdorimi n industrin e qumshtit

Disa nga prparsit e ksaj teknike jan: leht pr t prdorur, punon shpejt dhe rezultati sht
i menjhershm dhe i sakt. Prparsi e ATP bioluminoshencs sht regjistrimi i rezultateve
gjat testimit n mnyr q t identifikohen fushat e kontaminimit. Teknika mund t prdoret n
mnyr efektive n kushtet e terrenit. ATP bioluminoshenca sht e pranishme si n organizma
eukariot ashtu edhe n prokariot, prandaj prparsi tjetr e ksaj metode sht se nuk mat vetm
kontaminimin mikrobiologjik, por edhe mbeturinat e tjera organike, t cilat mund t mbeten pas
pastrimit joadekuat dhe mund t shrbejn si nj burim ushqyes pr rritjen e mikrobeve. sht
nj metod e shpejt dhe e leht pr tu siguruar q praktikat e pastrimit kan qen t suksesshme
(Shama & Mali, 2013 Griffiths, 1993). Kjo metod aplikohet prmes nj pajisje e quajtur
Luminotest e q sht mjaft praktik dhe leht pr tu prdorur. Teknika e ATP
bioluminoshencs ka evoluar gjat dekadave t fundit dhe po prdoret gjithnj e m shum,
kryesisht n industrin e prpunimit t ushqimit pra gjen zbatim t madh pr vlersimin e
higjiens sidomos n fabrika t qumshtit, dhe n nivel t fermave qumshtore,gjithashtu
aplikohet edhe n sektorin e kujdesit shndetsor. Kontaminim i ushqimit mund t rrezikohet m
s shumti nga pjest e pajisjeve q jan n prdorim t prditshm, andaj duhet t kemi kujdes t
shtuar kur aplikohet procesi i pastrimit). ATP sht e pranishme n qelizat somatike dhe mbetjet
e ushqimit si mbetjet e qumshtit, dhe prania e do materiali q prmban ATP do t ndikoj n
rezultatet e leximit t ATP Prve prparsive gjithashtu kjo metod ka mangsi: nuk mund t
detektoj llojet e baktereve prezent n at pjes ku monitorohet, nuk mund t bj numrimin e
baktereve prezent, nuk mund ti zbuloj sporet e mikroorganizmave pasi q n kt fush sht
n nivel t ult. Sa m i shkurtr intervali kohor midis matjes dhe rezultatit, aq m shum
efektive sht metoda e monitorimit n sistemin e sigurimit t siguris ushqimore (Knaflewska &
Pospiech 2007, Rosmaninho et al., 2007). elsi n prdorimin e duhur t ksaj metode sht q
t jemi n gjendje t interpretojm si duhet rezultatet.

32
2.13.4. Efekti i detergjenteve n ATP

Kur mbetjet e detergjenteve jan t pranishm n nj siprfaqe, pas nj procedure CIP, mund t
shihet nj efekt rrits ose shuarje n sinjalin e ATP bioluminoshencs. Efekti sht pr shkak t
ndrhyrjes nga agjentt e pastrimit dhe dezinfektantve n enzimn luciferaz. Si rrjedhoj
rezultati nga leximi i ATP-s mund t jet i rrem. Vlerat e RLU mund t reduktohen ndjeshm
dhe gjithashtu edhe mund t rriten, dhe ksisoj interpretimi i rezultateve mund t jet i rrem
(Green et al. 1998)

2.14. Metoda tradicionale e kulturs mikrobiologjike

Kontaminimi mikrobial i ushqimit rrit rrezikun e smundjeve dhe shkakton pasoja t rnda
shndetsore pr njerzit q mund t jen edhe fatale. Kshtu, vlersimi mikrobiologjik i
siprfaqeve q jan n kontakt me ushqimin sht i rndsishm pr t vlersuar efikasitetin e
pastrimit (Leon, M.B. & Albrecht, J.A., 2007). Metoda tradicionale e kulturs mikrobiologjike
varet nga nj vlersim vizual. Ajo krkon nj laborator dhe 24-48 or pr t zbuluar rezultatet,
sepse mbshtetet n aftsin e nj mikroorganizmi q t shumfishohet dhe t formoj koloni t
dukshme q mund t numrohen. Niveli i pranueshm i organizmave mikrobial n siprfaqet
dhe ent e prgatitjes s ushqimit sht m pak se 80 CFU/cm2.

33
 3.0. QLLIMI I HULUMTIMIT

Qllimi themelor i ktij hulumtimi ka qen identifikimi i nivelit t kontaminimit ne siprfaqet t

cilat jan n kontakt me ushqimin si n ferm t lopve dhe n qumshtore. Gjithashtu qllimi i
studimit ishte vlersimi i efikasitetit t proceseve t pastrimit dhe dezinfektimit.
Fabrikat e prpunimit t ushqimit kan nevoj pr nj sistem t kontrollit efikas pr t
parandaluar kontaminimin. Nj metod e shpejt dhe efikase sht ATP bioluminoshenca. Synim
i ktij hulumtimi ishte edhe prezantimi i metods s re dhe efikase n vlersimin e pastrtis s
siprfaqeve t cilat jan n kontakt me ushqimin gjat procesit t prodhimit, pra metods s ATP
bioluminoshencs. Me kt punim sht synuar gjithashtu q t kontribuohet sadopak n
prmirsimin e higjiens n ato reparte prodhuese dhe prpunuese t qumshtit dhe produkteve
t tij.

34
 4.0. MATERIALI DHE METODAT E HULUMTIMIT

N kt studim jan prfshir dy ferma t lopve dhe dy fabrika t prpunimit t qumshtit, n

regjionin e Pejs dhe n regjionin e Prishtins, n Republikn e Kosovs. Marrja e mostrave
sht realizuar gjat periudhs Maj. Ky hulumtim sht realizuar me tekniken e ATP
Bioluminishencs me nj aparat t quajtur Luminotest dhe me metodn mikrobiologjike
konvencionale.

4.1. Aparatura Luminotester PD- 20

Aparatura Luminotester e tipit PD-20 sht mjet i prbr prej dy pjesve themelore si: pjesa e
aparatit me ekran digjital dhe shtupat strisho pr marrjen e mostrs.
Aparati digjital prmban operacionet e nevojshme pr leximin e URL, kategorizimin n baz t
vendit ku merret mostra me strisho mode 1 pr siprfaqe, mode 2 pr duar dhe gishta dhe mode 3
pr uj si dhe transferimin e rezultateve n ekran digjital n njsi relative t drits (URL).
Shtupat pr marrjen e mostrave prbhen nga shtypsi, trupi i strishos, tubi testues. Mnyra e
manipulimit t tyre pr ekzaminim t siprfaqeve sht shum e leht, pr kt nuk nevojitet
specializim i personelit punonjs.

Figura 8. Luminotester dhe shtupa pr marrjen e mostrave

35
Rezultatet e marra nga pajisja luminotester mund t kategorizohen n tri kategori A, B, C.
Kategoria (A) tregon vlera t lejueshme dhe rezultatet pozitive pr analizn e caktuar, kategoria
(B) radhiten vlerat me rezultate mesatare jo shum t mira por me limite t pranueshme.
N kategorin (C) radhiten rezultate negative q nnkupton ato vlera nuk jan t lejuara pr
analizn e caktuar.

Tabela 3. Kategorizimi i vlerave qe merren nga luminometri

Niveli 1 Niveli 2 Niveli 3
Vlera t lejueshme Vlera mesatare Vlera t palejueshme
(A) (B) (C)

Tabela 4. Vlerat e shprehura n njesin URL pr siprfaqe dhe mbishkrimi

Vlerat (URL) Mbishkrimi
<50 Shum e pastr
50-200 Ndotje t ult organike, nuk ka zhvillim t baktereve
200-500 Pak e ndotur, bakteriet do t fillojn t rriten pr pak dit
>500 E kontaminuar
500-1000 Vlera standarde pr rrshira siprfaqsore
200-400 Vlera standarde pr qelik inox
>400 E ndotur( kontaminuar)
Njsia relative e drits (URL)

Tabela 5.Vlerat e shprehura n njesin URL pr duar dhe mbishkrimi

Vlerat (URL) Mbishkrimi
1500-3000 Pastrtia normale brenda ktyre kufive
>3000 E kontaminuar

36
 Tabela 6. Vlerat e shprehura n njesin URL pr uj dhe mbishkrimi

Vlerat (URL) Mbishkrimi

0-5 Shum i pastr
5-20 I pastr por duhet kontrolluar
>20 I kontaminuar

Kto tabela jan me vlera referente per Luminometer model PD20 dhe PD30, duke prfshir
mostrat pr uj dhe pr siperfaqe.

4.2. Pllakat pr zbulimin dhe numrimin e mikroorganizmave t prsritshm (RODAC)

Kto pllaka mund t prdoren pr kontrollin mikrobiologjik t t gjitha siprfaqeve. Kto pllaka
jan shum t prshtatshme pr prdorim n zonn industriale t pastrimit. Me ndihmn e ktyre
pllakave ju keni nj metod t thjesht dhe t shpejt pr t kontrolluar t gjitha llojet e
siprfaqeve pr t vlersuar pr ndotje mikrobiologjike dhe statusin higjienik t siprfaqeve.
Kto pllaka jan n dispozicion me shum mediume t ndryshme t rritjes. Pr kt hulumti jan
prdor pllakat RODAC-TSA, kto pllaka jan pr prcaktimin e sasis totale t
mikroorganizmave (gjendja e prgjithshme higjienike). Ky medium prmban Tripton Soj Agar
+ Polisorbat+ Lecitin.

Figura 9. Pllakat me terren ushqyes TSA

37
4.3. Marrja e mostrave

Marrja e mostrave sht br gjat muajit Maj . Objektet pr marrjen e mostrave kan qen dy
ferma t lopve, njra n komunn e Pejs dhe njra ne regjionin e Prishtins. Mostrat gjithashtu
jan marr n dy fabrika t prpunimit t qumshti t cilat jan n regjionet e sipr prmendura.
Shenj respekti pr konfidencialitet jan emrtuar Ferma 1, Ferma 2, Qumshtorja 1,
Qumshtorja 2. Mostrat n fermn 1 dhe 2 jan marr nga: gjiri i lops, gotat e makins
mjelse, uji, etj. Mostrat n repartin prpunues 1 dhe 2 jan marr pas procesit t pastrimit
dhe dezinfektimit. Analizimi i nivelit higjienik n qumshtore sht kryer kryesisht n kto
siprfaqe: material elik, material plastik, alumini, etj. Mostrat jan marr me strisho ku pas
prdorimit t tyre jan hedhur dhe asgjsuar, pasi q rezultatet jan marr menjher nga pajisja
Luminotest. Mostrat jan marr gjithashtu edhe me pllaka me terren ushqyes ku pas marrjes s
mostrave pllakat jan vendosur n frigorifer n temperatur t ult dhe m pas jan drguar n
inkubator n 37C pr 48 or.

Figura 10 . Marrja e mostrave me pllaka dhe me strisho n ferm

38
4.4. Leximi i rezultateve

Numrimi i baktereve sht br me pajisjen ESKO 7. Rezultatet nga pajisja Luminotester jan
nxjerr prmes kompjuterit.

Figura 11. Leximi i rezultateve prmes pajisjes ESKO 7 dhe rezultateve nga Luminotester prmes
programit kompjuterik

39
 5.0. REZULTATET DHE DISKUTIMI

5.1. Rezultatet e marra nga Ferma 1

N t gjitha vendet e monitoruara, u zbulua kontaminim me dy metodat: metoda e kulturs

mikrobiologjike dhe me metodn e ATP bioluminoshencs.

Tabela 7. Paraqitja tabelare e rezultateve n Fermn 1

Vendi i marrjes se mostrs Metoda Rangimi Niveli Niveli Metoda

URL 1 2 CFU/100
Gjiri 2421 B 1500 3000 >150
Gjiri 1408 A 1500 300 66
Gota e makins mjelse 1 5765 C 50 500 -
Gota e makins mjelse 2 1323 C 50 500 -
Tubi i makins mjelse 1328 C 50 500 -
Bidoni transportues 18103 C 200 400 116
Laktofrizi 2401 C 200 400 109
Siprfaqja e rezervuarit t ujit 34949 C 50 500 >52
Uji pr pirje 1105 C 5 20 -
Mesatarja 11474 986
(URL)Njsia relative e drits,rangimi n kategori A,B,C,
(CFU/100) sht kolonit e formuara pr 100cm2

Nga t dhnat e prezantuara n kt tabel, shihet se niveli m i ult i ndotjs sht vrejtur n
ujin e pirjes (1105 URL), ndrsa niveli m i lart i ndotjs sht vrejtur n siprfaqen e
rezervuarit t ujit (34949 URL). Sipas metods mikrobiologjike konvencionale niveli m i ult i
kontaminimit sht paraqitur n siprfaqen e rezervuarit t ujit (>52 CFU/100), ndrsa niveli m
i lart i kontaminimit sht gjetur n gjirin e nj kafshe me (>150 CFU/100). Si shihet n t
dhnat tabelare, niveli m i lart i ndotjs sht gjetur me metodn e ATP Bioluminoshencs,
ndrsa me metodn mikrobiologjike sht treguar nj ndotje m e ult, kjo ndodh pr shkak se
analiza e ATP-s prve mikroorganizmave zbulon edhe mbetjet organike, ndrsa metoda
mikroobiologjike zbulon vetm mikroorganzmat. Sipas (Laboratorit pr Shrbime Shndetsore
40
Publike n Mbretrin e Bashkuar), rekomandoi q siprfaqet e pastruara nuk duhet t prmbajn
m shum se (80 CFU/100cm2). Sipas ktij udhzimi del se shumica e mostrave jan mbi kufijt e
lejuar. Pasiq mostrat jan marr pas procesit t pastrimit themi se kemi ndotje t lart. Shumica
e mostrave t marra jan kategorizuar n kategorin (C). Vlerat pr gjirin konsiderohen t jen
brenda kufijve normal duke u bazuar n t dhnat e tabels (5) ku pastrtia normale konsiderohet
brenda kufijve (1500 - 3000 URL), andaj edhe mostrat kategorizohen n kategorin (B). Vlerat
pr rrshir siprfaqsore konsiderohen mbi kufijt e lejuar, pasiq pastrtia normale
konsiderohet brenda vlerave (500 - 1000 URL). Niveli URL varion n mesatare prej (11,474
URL). Niveli CFU/100 varion n mesatare prej (98.6 CFU/100).

5.2. Rezultatet e marra nga ferma 2

Tabela 8. Paraqitja tabelare e rezultateve t Ferms 2

Vendi i marrjes s mostres Metoda Rangimi Niveli Niveli Metoda

URL 1 2 CFU/100
Gjiri 2234 B 1500 3000 205
Gjiri 2534 B 1500 3000 90
Gota e makins mjelse 4342 C 50 500 -
Gota e makins mjelse 1121 C 50 500 -
Tubi i makins mjelse 1456 C 50 500 -
Bidoni transportues 29447 C 200 400 246
Laktofrizi 1306 C 200 400 85
Pijetoret 59639 C 50 500 170
Uji 1405 C 5 20 -
Mesatarja 16267 1592

N fermn 2 shihet se niveli m i ult i ndotjs sht gjetur n gotn e makins mjelse
(1,121 URL) duke u kategorizuar n kategorin (C), ndrsa niveli m i lart i ndotjes sht n
pijetoret ku kafsht konsumojn uj (59,639 URL) duke u kategorizuar n kategorin (C).
Sipas analizs mikrobiologjike konvencionale niveli m i ult i kontaminimit sht paraqitur n
laktofriz (85 CFU/100), ndrsa niveli m i lart i ndotjs sht paraqitur n bidonin transportues

41
(246 CFU/100). Pothuajse me t njjtin kategorizim sikurse n fermn 1 ashtu edhe n fermn
2 shumica e mostrave kategorizohen n kategorin (C), gj q len t kuptohet se n t dy fermat
vlerat jan mbi limitet e lejuara. Rezultatet e t dy metodave nuk kan ngjashmri. Me analizn e
ATP-s, shihet nj ndotje m e madhe pr arsyet e prmendura n tabeln m lart, ndrsa me
analizn mikrobiologjike konvencionale shihet nj kontaminim m i ult. Rezultatet
mikrobiologjike jan mbi kufijt e lejuar ashtu edhe rezultatet e marra me metodn e ATP
Bioluminoshencs, jan jasht standardit. Niveli i ndotjes me metodn ATP Bio., varion me
mesatare (16,267 URL), ndrsa mesatarja e ndotjes mikrobike sht (159.2 CFU/100).

5.3. Dallimet mes rezultateve t ferms 1 dhe ferm

Tabela 9. Dallimet mes rezultateve t ferms 1 dhe ferms 2

Ferma 1 Ferma 2
Vendi i marrjes s
Metoda
mostrs Metoda Rangimi Metoda Metoda
Rangimi CFU/10
URL CFU/100 URL
0
Gjiri 24216 B >150 2234 B 205
Gjiri 1408 B 66 2534 B 90
Gota e makins mjelse 1 5765 C - 4342 C -
Gota e makins mjelse 2 1323 C - 1121 C -
Tubi i makins mjelse 1328 C - 1456 C -
Bidoni transportues 18103 C 116 29447 C 246
Laktofrizi 2401 C 109 1306 C 85
Siprfaqja e rezervuarit t 34949 C >52 59639 C 170
ujit
Uji pr pirje 1105 C - 1405 C -
Mesatarja 11474 986 16267 1592

Prgjithsisht ferma 1 me t dy metodat si me metodn e ATP Bioluminoshencs dhe me

metodn mikrobiologjike konvencionale ka dal t jet m e pastr se ferma 2. Rezultatet URL
jan m t ulta n fermn 1 ndrsa jan m t larta n fermn 2. Rezultatet e analizs
mikrobiologjike jan m t ulta n fermn 1, ndrsa jan m t larta n fermn 2. Pr sa i
prket rangimit themi se rezultatet kategorizohen n kategori t njjt pra, n rangun (C) shumica

42
e mostrave. N fermn 1, niveli m i ult i ndotjes sht gjetur n ujin e pirjes me (1105
URL) dhe n siprfaqen e rezervuarit t ujit me m shum se (52 CFU), ndrsa n fermn 2 n
ujin e pirjes sht gjetur thuajse URL t ngjashme ndrsa n siprfaqen e rezervuarit t ujit
kemi trefishim t CFU/100, kjo ka ndodh se n fermn 1, ka qen sistemi m i modernizuar
N fermn 2, niveli m i ult i ndotjs sht gjetur n gotn e makins mjelse 2 me
(1121URL ) dhe laktofrizi me (85 CFU). Sipas analizs t ATP Bioluminoshens, dhe
Mikrobiologjike konvencionale del se pika m e kontaminuar n fermn 1, sht siprfaqja e
rezervuarit t ujit me (34949 RLU) dhe gjiri me mbi (150 CFU) poashtu n kto dy pika dallon
ferma 2 ku siprfaqja e rezervuarit ka (59639 RLU) ndrsa gjiri (205 CFU/100), gj q sht
shum e lart.
Nj dallim tjetr sht konstatuar n vlerat mesatare t URL dhe CFU mes fermave 1 dhe 2.
Mesatarja n fermn 1 varion me (11,474 URL) dhe (98.6 CFU/100) ndrsa mesatarja n
fermn 2 varion (16.267 URL) dhe (159.2 CFU/100).

43
 5.4. Rezultatet e marra nga qumshtorja 1

Tabela 10. Paraqitja tabelare e rezultateve t Qumshtores 1

Metoda Rangimi Niveli Niveli Metoda

Vendi i marrjes se mostrs
URL 1 2 CFU/100
Gypi pranues i qumshtit 148 A 200 400 -
Laktofrizi 553 C 200 400 288
Kazani Balansues 1444 C 200 400 269
Filtri i qumshtit 529 B 200 400 400
Qumsht matsi 6417 C 200 400 470
Mbushse e jogurtit 1 L 35116 C 200 400 >230
Mbushse e jogurtit 0.33 L 40471 C 200 400 130
Vaska e djathit 250 B 200 400 55
Kada e vetpresimit 6930 C 200 400 607
Tavolina e puns 713973 C 200 400 360
Lopata e koagulatit 308 B 200 400 177
Kallpi i djathit 78710 C 50 500 170
Ambalazha e jogurtit 6573 C 50 500 50
Duar dhe gishtat (Personeli) 56731 C 1500 3000 371
Duar dhe gishtat (Personeli 11150 C 1500 3000 314
Mesatarja 63953 2594

Nga t dhnat e prezantara m lart n qumshtoren 1 shihet se niveli m i ult i ndotjs sht
paraqitur n gypin pranues t qumshtit (148 URL) ndrsa niveli m i lart i ndotjs sht
paraqitur n siprfaqen e tavolins s puns (713973 URL). Sipas metods mikrobiologjike
tradicionale rezulton se niveli m i ult i ndotjs sht n ambalazh (50 CFU/100), ndrsa niveli
m i lart i ndotjs sht paraqitur n kadn e vetpresimit me (607 CFU/100). N kt
qumshtore ne kemi marr pesmbdhjet mostra ku njmbdhjet prej tyre kategorizohen n
kategorin (C), tri n kategorin (B) dhe nj moster n kategorin (A). Nga kto mostra sht
nxjerr konkludimi se shumica e rezultateve jan jasht standardit. Mesatarja e URL sht
(63953) ndrsa mesatarja CFU/100 sht (259.4). Rezultatet mikrobiologjike jan m t ulta se

44
rezultatet URL, dhe themi se n kt qumshtore prve kontaminimit mikrobiologjik ka pas
edhe mbetje organike gj q len t kuptohet se procesi i pastrimit nuk ka funksionu si duhet.

5.5. Rezultatet e marra nga qumshtorja 2

Tabela 11. Paraqitja tabelare e rezultateve t Qumshtores 2

Vendi i marrjes se mostrs Metoda Rangimi Niveli Niveli Metoda

URL 1 2 CFU/100
Duplikatori 100 A 200 400 77
Mbushsi i jogurtit pr gota 30553 C 200 400 354
Tavolina e puns 13828 C 200 400 250
Vaska e djathit 214322 C 200 400 290
Lopata e koagualtit 110783 C 200 400 300
Ambalazha e jogurtit 7319 C 50 500 150
Mesatarja 628175 236.83

N qumshtoren 2 niveli m i ult i ndotjs sht vrejtur n duplikator (100 URL) duke u
kategorizuar n kategorin (A) ndrsa sipas metods mikrobiologjike del se duplikatori sht
pika m e pastr me (77 CFU/100). Niveli m i lart i ndotjs sht vrejtur n vaskn e djathit
( 214322 URL) ndrsa me (354 CFU/100) del t jet si vendi m i kontaminuar pra, mbushsi i
jogurtit pr gota. Nga gjasht mostra t marrura n kt qumshtore del se pes mostra
kategorizohen n kategorin (C), ndrsa vetm nj mostr rangohet n kategorin (A). Mesatarja
URL sht (628175) q sht mjaft e lart krahasuar me metodn mikrobiologjike ku mesatarja
e CFU/100 sht (236.83). Nga t dhnat tabelore konkludojm se prve kontaminimit
mikroobiologjik n qumshtore ka mbetje organike.

45
5.6. Dallimet mes rezultateve t qumshtores 1 dhe qumshtores 2

Tabela 12. Dallimet mes rezultateve t Qumshtores 1 dhe 2"

Qumshtorja 1 Qumshtorja 2

Vendi i marrjes se mostrs

Metoda Rangimi Metoda Metoda Rangimi Metoda
URL CFU/100 URL CFU/100

Gypi pranues i qumshtit 148 A - - - -

Laktofrizi 553 C 288 - - -

Kazani Balansues 1444 C 269 - - -

Filtri i qumshtit 529 B 400 - - -

Qumsht matsi 6417 C 470 - - -

Mbushse e jogurtit 1 L 35116 C >230 - - -

Mbushse e jogurtit 0.33 L 40471 C 130 30553 C 354

Vaska e djathit 250 B 55 214322 C 290

Kada e vetpresimit 6930 C 607 - - -

Tavolina e puns 713973 C 360 13828 C 250

Lopata e koagulatit 308 B 177 110783 C 300

Kallpi i djathit 78710 C 170 - - -

Ambalazha 6573 C 50 7319 C 150

Duar dhe gishtat (Personeli) 56731 C 371 - - -

Duar dhe gishtat (Personeli 11150 C 314 - - -
Mesatarja 63953 - 2594 75361 - 268.8

N t gjitha vendet e monitoruara, n t dy qumshtoret u zbulua kontaminim. Pr sa i prket

dallimit midis qumshtores 1 dhe qumshtores 2 mund t themi se rezultatet URL t
qumshtores 1 jan m t larta sesa t qumshtores 2. Mund t konkludohet se n
qumshtoren 1 prve kontaminimit mikrobik, ka edhe mbetje organike, q l t kuptohet se
procesi i pastrimit nuk ka qen i duhur. Edhe n nivelin mikrobiologjik ekzistojn dallime ku
rezultatet CFU/100 t qumshtores 1 jan m t ulta se n qumshtoren 2 dhe mund t
46
thuhet se qumshtorja 2 ka pasur m shum ndotje mikrobiologjike sesa qumshtorja 1. Nga
pes mostrat q jan marr ne qumshtoren 2 t gjitha janw kategorizuar ne kategorin (C).
Ndrsa nga pes mostrat e qumshtores 1, dy prej tyre janw kategorizuar n kategorin (B) e
dy kategorin (C).

47
 6.0.PRFUNDIMET

N baz t rezultateve q i pam, mund t dalim n disa prfundime:

1. Gjendja n fermn 1 me analizat mikrobiologjike konvencionale dhe at t ATP
Bioluminoshencs del t jet e kontaminuar. Nga nnt mostrat e marrura, dy prej tyre
janw kategorizuar n kategorin (B) dhe shtat n kategorin (C) q do t thot se vlerat
kan qen mbi limtet e lejuara. Niveli URL ka variuar n mesatare prej (11,474 %)
ndrsa niveli CFU/100 n mesatare prej (98.6%). Niveli URL ka qen shum m i lart
sesa niveli CFU/100. Rezultatet n kt ferm kan qen jasht standardit.
2. Gjendja n fermn 2 nuk ka qen aspak e mir. T gjitha vendet e monitoruara n kt
ferm kan dalur t kontaminuara. Niveli URL sht treguar t jet m i lart se niveli
CFU/100. Thuajse shumica e mostrave n kt ferm kan qen t kategoris (C). Duke u
bazuar n standardet e lejuara si pr metodn e ATP Bioluminoshencs dhe pr metodn
mikrobiologjike tradicionale sht konstatuar se mostrat kan dal mbi limitet e lejuara.
3. Ferma1 sht m pak e kontaminuar se ferma 2. Niveli URL dhe CFU/100 sht m i
ult n fermn1 ndrsa sht m i lart n fermn 2. Kategorizimi i mostrave thuajse
sht i ngjashm dhe shumica e tyre jan ranguar n kategorin (C).
4. Qumshtorja 1 nuk ka treguar nivel t mir higjienik. Niveli URL ka qen m i lart se
CFU/100. Shumica e mostrave jan t ranguara n kategorin (C).
5. Qumshtorja 2 gjithashtu nuk ka treguar nivel t mir higjienik. Procesi i pastrimit t
paisjeve nuk ka funksionuar si duhet. Mesatarja URL del t ket qen shum e lart
(628175%) n krahasim me mesataren CFU (236.83%).
6. Qumshtorja 1 ka treguar nivel URL m t ult sesa qumshtorja 2ndrsa
qumshtorja 2 ka nivel m t ult CFU krahasuar me qumshtoren 1.
7. Rezultatet e fituara gjat ktij hulumtimi nuk kan qen t nivelit t pranueshum dhe
sht konstatuar se niveli i higjiens n dy fermat dhe dy qumshtoret e monitoruara ka
qen i ult.

48
 7.0. LITERATURA

1. Abdurrahim Myftiu, 2003, .Manual pr prpunimin e qumshtit faqe 55-56.

2. Artan Shkoza, 2000 Fiziologjia e Njeriut faqe 56-57.
3. Bower, C.K., McGuire, J. and Daeschel, M. (1996). The adhesion and detachment of
bacteria and spores on food-contact surfaces.
4. European Commission (2004b) Regulation (EC) No 853/2004 laying down specific
hygiene rules for food of animal origin. Official Journal of the European Union, L139,
55-205.
5. Fenlon, D.R., Wilson, J., and Donachie, W. (1996). The incidence and level of Listeria
monocytogenes contamination of food sources at primary production and intial
processing. Journal of Applied Bacteriology 81:641-650.
6. Green, T.A., Russel, S.M., & Fletcher, D.L. (1998). Effect of chemical sanitizing agents
on ATP bioluminescence measurements. Journal of Food Protection, vol. 61(8), pp.
1013-1017.
7. Griffiths, M. W. (1993). Applications of bioluminescence in the dairy industry. J Dairy
Sci., 76, 3118-3125.
8. Hillerton, J.E. (2004) Control of MAP in milk. In: New Applications of Mid-Infra-Red
Spectrometry for the Analysis of Milk and Milk Products.
9. ICMSF (International Commission on Microbiological Specifications of Foods,ed.)
(2005) Microbial Ecology of Food Commodities.
10. Jayaroa, B.M. & Henning, D.R. (2001) Prevalenca of foodborne pathogens in bulk tank
milk. Journal of Dairy Science, 84, 2157-2162.
11. Knaflewska & Pospiech (2007), Rosmaninho et al., 2007.
12. Leach, F.R. and Webster, J.J. (1986). Commercially Available Firefly Luciferase
Reagents. Deluca, M.A., McElroy, W.D.
13. Leon, M.B. and Albrecht, J.A. (2007). Comparison of adenosine triphosphate (ATP)
bioluminescence and aerobic plate counts (APC)on plastic cutting boards. Journal of
Food Science & Technology.

49
14. Loralyn H. Ledenbach & Robert T. Marshall-(Microbiological Spoilage of Dairy
Products).
15. Magnusson, M., Christiansson, A. & Svensson, B. (2007). Bacillus cereus spores during
housing of dairy cos: factors affecting contamination of raw milk. Journal of Dairy
Scien.
16. Murphy, S.C. and K.J. Boor, (2000). Trouble-shooting sources and causes of high
bacterial counts in ra milk. Dairy Food Environ. Sanitat.
17. Ouweltjes, W., Van Dooren, H.J.C., Ruis- Heutnick, L.F.M. G.J.&Merijering, A. (2003)
Huisvesting van Melkvee: Knelpunten uit Oogpunt van Welzijn.
18. Pandey & Voskuil 2011.
19. Reinemann, D.J., and P.L. Ruegg, 2000. An Investigation of ATP Bioluminescence and
Quantitative Bulk Tank Cultures to Assess Cleanliness of Milking Machines.
20. Renaud Chollet, Sbastien Ribault, Merck-Millipore.,Use of ATP Bioluminescence for
Rapid Detection and Enumeration of Contaminants: The Milliflex Rapid Microbiology
Detection and Enumeration System.
21. Slaghuis, B,; Wiegersma, W. 1996. Use of ATP- technique for the control of the cleaning
of milking equipment. En: proceedings, IDF Symposium on Bacteriological quality of ra
milk. Austria. Pp: 173-174.
22. Shama, G. and Malik, D.J, 2013. International Journal of Hygiene and Environmental
Health, 216 (2),pp The uses and abuses of rapid bioluminescence based ATP assays.
23. Teixeira P, Lopes Z, Azeredo J, Oliveira R, & Vieira MJ. (2005). Physico-chemical
surface characterization of a bacterial population isolated from a milking machine. Food
Microbiology, vol. 22(23), pp. 24751.
24. Zadoks, R.N., H.G. Allore, T.J. Hagenaars, H.W. Barkema, and Y.H. Schukken. (2002).
A mathematical model of Staphylococcus aureus control in dairy herds. Epidemiol.
Infect. 129, 397-416.
25. Zubair M. Azizkhan (2014) ., Comparison between ATP BioluminescenceTechnique and
Traditional Microbiological Method to Detect Contamination within Food Facilities in
Saudi Arabia (Jiddah).

50