Professional Documents
Culture Documents
Ngh Tnh cng c iu kin pht trin, thu ht mt lng ln thng nhn t Trung
Quc v ng Nam n bun bn (22). Vt ra khi ngha quc gia v chin lc pht
trin kinh t, trn phng din hi thng khu vc v quc t, vic nh L lp trang Vn
n c ngha ht sc quan trng, nh du s d nhp ca quc gia i Vit vo h
thng hi thng khu vc v quc t qua khu vc Bin ng, th hin mt s nt chnh
sau y.
Cho n trc th k XV, cc tuyn hi thng quc t ni Trung Quc vi cc th trng
phng nam ch yu i qua khu vc vnh Bc B; vng duyn hi ng Bc nc ta v
th c v tr ht sc quan trng. Trong ghi chp ca cc thng nhn v thu th cc th
k X-XV, vng bin tri di t pha nam Trung Quc qua Vnh Bc B xung vng b bin
Chmpa ni ting vi tn gi Giao Ch Dng (Bin Giao Ch). Trong khu vc bun bn
si ng ny, cc thng phm chnh l n l, mui v nga c trao i thng
xuyn v i Vit thi L tham d mt cch tch cc vo cc hot ng bun bn khu
vc bin Giao Ch (23). Phn lp cc tuyn thng mi, hc gi Li Tana cho rng, trong bi
cnh rng ca thng mi khu vc v quc t khong cui triu ng (th k VII-X), Giao
Chu ni chung v min bc nc ta ni ring c u th trong vic trao i thng phm
gia hai khu vc l bin v cc vng ni a trong khi Qung Chu v cc cng nam Trung
Quc gi v th tin phong trong giao dch vi cc thng thuyn n t ng Nam , Ty
v Nam (24).
Cng t thi ng, thng nhn v thu th Hi gio c vai tr quan trng trong h
thng hi thng khu vc ng . Vt qua cc trung tm trao i ng Nam truyn
thng, thng nhn Hi n nh c v bun bn ti nhiu thng cng pha nam
Trung Quc, khu vc o Hi Nam v c ghi nhn l c vai tr nng ng trong cc
tuyn bun bn nh khu vc Giao Ch Dng (25). mt s trung tm bun bn ln nh
Tuyn Chu (Phc Kin), cc dng h Hi ln nh Pu Kai-zong (B Khai Tng) v Pu
Shou-geng (B Th Khang) cn c nh Tng phong lm quan gim thng ti cng
Tuyn Chu (26). Trong khi , o Hi Nam, cng ng Hi gio ng n mc nhiu
lng ca ngi Hui-hu (Hi H) c lp nn cc khu vc duyn hi thuc o Hi
Nam (27). Khng ch c v th thng mi vng chc ti cc hi cng min nam Trung Quc
nh cc quan im truyn thng trc y thng ghi nhn, Hi thng cn tch cc
tham d vo cc tuyn bun bn ni lin bin vi cc khu vc ni a, gp phn ng k
vo vic thc y s pht trin ca mng li trao i Bin ng thi k ny (28).
Vi i Vit t cui thi Trn v u thi L, vai tr ca thng cng Vn n v vng
cng bin ng Bc trong h thng hi thng khu vc v quc t Bin ng c bit
n nhiu qua chc nng trung chuyn v xut khu gm s. Bn cnh chc nng trung
chuyn gm s Trung Quc ra th trng khu vc, Vn n cn c bit n nh ca
ng a gm s i Vit (men nu thi Trn v men lam thi L s) ra th trng quc
t (29). Trong mt ci nhn ph qut, s ni ln ca gm s i Vit trn th trng quc t
vo thi im ny p ng mt cch kp thi nhu cu cao v gm s thng mi ca
th trng Ty (Ba T, Ai Cp, Th Nh K) cng nh cc th trng Hi gio khu vc
nh ti Philippines, Sulawesi(30). Gm s i Vit cn c xut khu ra th trng khu
vc n na cui th k XVI trc khi b suy gim do c nguyn nhn trong nc (bin
Ch thch
(1)
trong Vit Nam trong h thng thng mi chu , th k XVI-XVII, Nxb. Th Gii, H.,
2007, tr. 311-350 & 417-432.
(2)
. H Vn Tn (cb.), Kho c hc Vit Nam (Tp 1: Thi i Vit Nam), Nxb. KHXH,
H., 1998, tr. 199-237 & 264-275. Xem thm t Vn Ninh, Thng cng Vn n,
Nxb. Thanh Nin, H., 2004, tr. 21-76.
(6)
. Vin Nghin cu ng Nam , Bin vi ngi Vit c, Nxb. VHTT, H., 1996, tr. 6495. Xin xem thm t: Nguyn Khc S, Giao lu vn ho thi tin s vng duyn hi
ng Bc Vit Nam qua t liu kho c hc v Trnh Nng Chung, Nhng di tch vn
ho tin s Vn n, Qung Ninh: T liu v nhn thc, k yu khoa hcThng
cng Vn n: Lch s, tim nng kinh t, v cc mi giao lu vn ho, 7/2008, tr. 461474 & 475-489.
(7)
. Nguyn Quang Ngc, Tin trnh lch s Vit Nam, Nxb. Gio Dc, H., 2000, tr. 30-34.
Xem thm t Keith W. Taylor, The Birth of Vietnam: Sino-Vietnamese Relations to the
Tenth Century and the Origins of Vietnamese Nationhood (Ph.D Diss., The University of
Michigan, 1976).
(8)
. Dn li t Wang Gungwu, The Nanhai Trade, The Early History of Chinese Trade in
the South China Sea(Singapore: Times Academic Press, 1998), pp. 1-14.
(9)
(10)
. Wang Gungwu, The Nanhai Trade, p. 7; Liang Bingmeng, The Hepu Port the Most
Ancient Departure Port and the Maritime Silk Route in A Mini Mediterranean Sea: Gulf of
Tongking through History, pp. 142-151.
(11)
. Wang Gungwu, The Nanhai Trade, pp. 31-35. Xem thm t Nguyn Quang
Ngc, Tin trnh lch s Vit Nam, tr. 41-43.
(12)
(13)
. Wang Gungwu, The Nanhai Trade, pp. 17, 25, 31, 35, 38, 44, 45. Xem thm t
Jenifer Holmgran, Chinese Colonization of Northern Vietnam: Administrative Geography
and Political Developments in the Tonking Delta, First to Sixth Century AD (Canberra:
Australian National University Press, 1980), p. 175; Kenneth R. Hall,Maritime Trade and
State Development in Early Southeast Asia (Honolulu: Hawaii University Press, 1985),
pp. 194-197.
(14)
. Kenneth R. Hall, Maritime Trade and State Development in Early Southeast Asia, pp.
178-181.
(15)
. Chng hn, t na cui thp nin nh s hc ngi M Keith W. Taylor (The Birth of
Vietnam) phn tch vn ny kh sinh ng trong lun n Tin s ca mnh bo v
ti H Michigan (M). Nm 1993, Gio s Trn Quc Vng cng cng b chuyn
lun My nt khi qut lch s c xa v ci nhn v Bin ca Vit Nam,Nghin cu
ng Nam , 1/1993, tr. 1-17 .
(18)
(19)
. Dn li theo: Trng Hu Qunh (cb), i cng lch s Vit Nam, tp 1, Nxb. Gio
dc, H., 1999, tr. 149. C th tham kho thm t Nguyn Vn Kim v Nguyn Mnh
Dng, Truyn thng v hot ng thng mi ca ngi Vit, sd, tr. 311-350.
(20)
(22)
. Momoki Shiro, Dai Viet and the South China Sea Trade from the 10 th to the
15th Century, pp. 1-34. Xem thm t: Nguyn Th Phng Chi, Nguyn Tin Dng, V
cc mi giao thng ca quc gia i Vit thi L, Trn (th k XI-XIV), Nghin cu Lch
s, s 7/2007, tr. 23-37; H Trung Dng, V tr ca Ngh Tnh trong h thng thng
mi khu vc thi L Trn, Kho lun tt nghip i hc, Khoa Lch s, Trng i hc
Khoa hc X hi v Nhn vn, HQGHN, 2008.
(23)
(24)
. Li Tana, A View from the Sea, p. 90. V nhng tuyn bun bn gia i Vit vi
min nam Trung Hoa, xin xem t: Nguyn Mnh Dng, Vng ng Bc Vit Nam trong
tuyn hi thng ng th k VIII-XVIII (Qua kho cu mt s t liu B o Nha v
Php) v Dng Vn Huy, Quan h giao thng gia vng ng Bc Vit Nam vi
cc cng min nam Trung Hoa th k X-XIV, k yu khoa hc Thng cng Vn
n, sd, tr. 296-326 & 350-367.
(25)
(27)
(28)
(29)
(33)
. i Vit s k ton th (Tp II, Nxb. KHXH, H., 1998, tr. 427) chp, nm 1467
thuyn i bin ca nc Xim La n trang Vn n dng biu vn khc trn l vng
v dng sn vt a phng, vua khc t khng nhn. Whitmore cho rng thi ny
ca L Thnh Tng kt hp vi nhng ch trng chnh sch ca triu nh v vn
kinh t trong ch trng trng nng c thng th hin rt r l c s tin
rng ngoi thng i Vit i xung t khong thp nin 1460. Xem John K. Whitmore,
The Disappearance of Van-don, pp. 167-180.
(36)
(38)
. iu 61-64 (chng Tp lut) ca b Quc triu hnh lut r rng th hin s kht
khe ca nh nc i vi thng cng Vn n. Bn cnh , cc iu 25-28
(chng Cm v) v iu 125 (chng Vi ch) cng quy nh c th v kht khe i vi
ngoi thng v thng nhn nc ngoi. Xin xem t: Vin Nghin cu Hn Nm, Mt
s vn bn in ch v php lut Vit Nam (Tp 1: T th k XV n XVIII), Nxb. KHXH,
H., 2006, tr. 66-67, 96, 183-185.
(39)
. Geoff Wade, On the Possible Cham Origin of the Philippine Scripts, Journal of
Southeast Asian Studies24/1, 1993, pp. 44-87.
(43)
. James K. Chin, Bridging East Ocean and West Ocean: Hokkien Merchants in
Maritime Asia Prior to 1683, with a Special Reference to the Ports of East Asia,
in Workshop on Northeast Asia in Maritime Perspective: A Dialogue with Southeast
Asia (conference proceeding), National University of Singapore and Osaka University,
2004, pp. 121-159. Xem thm t: Kenneth R. Hall, Multi-Dimensional Networking:
15th Century Indian Ocean Maritime Diaspora in Southeast Asian Age of
Commerce, Journal of Economic and Social History of the Orient, 49/ 4, 2006, pp. 454481.
(44)
. Roxanna M. Brown, Ming Gap? Data from Shipwreck Cargoes. Paper presented at
the ARI Workshop on Southeast Asia in the Fifteenth Century and the Ming Factor,
Singapore, July, 2003. V gm s i Vit xut khu ra th trng khu vc, xin xem:
Aoyagi Yoji, Vietnamese Ceramics Discovered on Southeast Asian Islands, in Ancient
Town of Hi An (Hanoi: The Gioi Publishers, 1993).
(45)
. V s pht trin ca Dng Kinh thi Mc, xin xem: Th Thu Lan, Vng ca
sng ng Ngoi th k XVII-XVIII: Batsha v mi lin h vi qu hng nh
Mc, Nghin cu Lch s, 1/2008, tr. 21-32 & 2/2008, tr. 42-48; V ng Lun, Du
tch cng bn thng mi v c im kinh t, tn ngng vng h lu sng Thi Bnh
th k XVII-XVIII (Qua cc kho st thc a v t liu vn bia), Nghin cu Lch s,
5/2008, tr. 25-34. C th xem thm t: Trn Quc Vng, Trng Trnh Nguyn Bnh
Khim trong bi cnh vn ho Vit Nam th k XVI, in trong Trn Th Bng Thanh v V
Thanh (cb), Nguyn Bnh Khim: v tc gia v tc phm, Nxb. Gio Dc, H., 2001, tr. 7083; Nguyn Quang Ngc, Domea trong h thng thng mi ng Ngoi th k XVIIXVIII,Nghin cu Lch s, 10/2007, tr. 3-19.
(47)
. P. W. Klein, The China Seas and the World Economy between the 16th and 19th
Centuries: The Changing Structure of Trade, in Davids, C. A., Fritschy, W. and Valk, L.
A. van der (eds.), Kapitaal, Ondernemerschap en Beleid: Studie over economie en
politiek in Nederland, Europa en Azi van 1500 tot heden: afscheidsbundel voor prof. dr.
P. W. Klein (Amsterdam: NEHA, 1996). Xem thm t: Leonard Bluss, No Boats to
China: the Dutch East India Company and the Changing Pattern of the China Sea Trade,
1635-1690,Modern Asian Studies, 30/1 (1996), pp. 51-70.
(48)
. Hong Anh Tun, Silk for Silver: Dutch-Vietnamese Relations, 1637-1700 (Leiden:
Brill, 2007). Xem thm chuyn lun khi qut v v tr ca Vit Nam trong khu vc ng
: Momoki Shiro and Hasuda Takashi, Vietnam in the Early Modern East- and
Southeast Asia, in trong: in trong: Vit Nam trong h thng thng mi chu , th k
XVI-XVII, Nxb. Th Gii, H., 2007, tr. 351-386.
(49)
(51)
. Nguyen Long Kerry, Bat Trang and the Ceramic Trade in Southeast Asian
Archipelagos, in Phan Huy Le et al., Bat Trang Ceramic, 14th-19th Centuries (Hanoi: The
Gioi Publishers, 1994), pp. 84-90; Hong Anh Tun, Gm s ng Ngoi xut khu ra
ng Nam th k XVII: T liu v nhn thc, tr. 28-39.
Ngun: www.khoavanhoc-ngonngu.edu.vn