PUP Pluzine, Jun 2012.god.

Prostorno urbanistiki plan optine Pluine do 2028. god.
I UVODNI DIO
Prostorno urbanistiki plan optine Pluine (u daljem tekstu Prostorno urbanistiki
plan) pripremio je JUGINUS DOO iz Beograda, predstavnitvo JUGINUS MONT iz Bijelog
Polja.
Prostorni obuhvat Prostorno urbanistikog plana je prostor optine Pluine koji
zahvata povrinu od 854 km, podeljenu na 6 mjesnih zajednica i 32 katastarske optine
sa 43 naselja. Optina Pluine granii se sa optinama Niki, abljak i avnik u Crnoj
Gori i optinama Foa i Gacko u Bosni i Hercegovini. Granica sa Bosnom i Hercegovinom
ide razvoem tokova Drine, Pive i Sutjeske, vrhovima Vueva, Maglia i junim ograncima
Volujaka. Sjeveroistonu granicu ini tok rijeke Tare (nizvodno od sela Nikovia).
Jugozapadnu granicu prema Gatakom polju i junije prema Nikiu ine vrhovi Ledenice,
Babin Vrh, Smreva Glava i Gola Strana (preteno iznad 1500 m.n.v.). Istonu granicu
optine ini otoka Suikog jezera na Durmitoru.
Odluku o izradi Prostorno urbanistikog plana sa Programskim zadatkom donela je
Skuptina optine Pluine na sjednici odranoj 22.9.2008. god (Sl. list CG, optinski
propisi, br. 28/08).
Pravni osnov izrade Prostornog urbanistikog plana se ogleda u lanu 24. i 25. Zakona
o ureenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list Crne Gore, br. 51/08) kojim je propisano
da se Prostorno urbanistiki plan lokalne samouprave izrauje i donosi za teritoriju
lokalne samouprave. Donoenje Prostorno urbanistikog plana u nadlenosti je
Skuptine optine Pluine.
Vremenski horizont Prostorno-urbanistikog plana optine Pluine je 2028. god.
Strateka procjena uticaja na ivotnu sredinu je sastavni dio planskog dokumenta, a
uraena je u skladu sa Zakonom o stratekoj procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Sl. list
RCG, br. 80/05). Strateka procjena se radila istovrijemeno sa izradom Prostorno
urbanistikog plana, ime su stvoreni uslovi za blagovremeno integrisanje zahteva
vezanih za zatitu ivotne sredine u postupak pripreme Prostorno urbanistikog plana.
Povod za izradu Prostorno urbanistikog plana ogleda se u potrebama (obavezama)
za:
- daljom razradom i implementacijom planskih rjeenja definisanih:
Prostornim planom Crne Gore (Sl. list CG, br. 24/08)
Prostornim planom podruja posebne namjene za Nacionalni park

Durmitor (Sl. List RCG, br. 20/97)
kao planskih dokumenata vieg reda ija planska rjeenja za podruje optine
Pluine je potrebno da se dalje razrade i primjene kroz izradu Prostorno
urbanistikog plana;
- planskim usmjeravanjem irenja graevinskog zemljita, kao i definisanjem
stratekog okvira za valorizaciju poloaja i uloge optine Pluine u prostornom
razvoju ireg regiona;
- izradom jedinstvenog planskog dokumenta koji e predstavljati planski i pravni
osnov za realizaciju lokalnih interesa svih pravnih i fizikih lica sa podruja
Optine;
- izradom planskog dokumenta koji je mogue direktno primenjivati, prvenstveno po
pitanju organizacije i ureenja prostora, kao i izgradnje objekata u onim dijelovima
optine iji dalji prostorni razvoj nije potrebno da se definie i usmjerava kroz
izradu detaljnih urbanistikih planova i lokalnih studija lokacije; i
Jugoslovenski institut za urbanizam i stanovanje,

JUGINUS DOO Beograd, JUGINUS-MONT Bijelo Polje 1
izradom razvojnog dokumenta koji uz uvaavanje osnovnih evropskih principa i

naela prostornog razvoja, predstavlja osnov za privlaenje i realizaciju investicija
iz nacionalnih i evropskih fondova.
Prostorno urbanistikim planom su razraena naela prostornog ureenja, utvreni

ciljevi prostornog razvoja, organizacija, zatita i korienje prostora, kao i drugi elementi
znaajni za prostorni razvoj optine Pluine.

II POLAZNE OSNOVE
1. IZVODI IZ PLANOVA VIEG REDA I STRATEKIH DOKUMENATA
1.1. PROSTORNI PLAN CRNE GORE DO 2020. GODINE
I Osnovne postavke Prostornog plana
Osnovne postavke Prostornog plana Republike Crne Gore definiu koncept
dugoronog prostornog razvoja Republike na koji utiu brojni komplementarni procesi:
globalizacija, evropeizacija, liberalizacija, brzi razvoj informacione tehnologije, razvoj
urbanih sistema, podizanje ekoloke svesti i paradigma odrivog razvoja. Prostor Crne
Gore predstavlja osnovu za razvoj stanovnitva, osmiljeno korienje prostornih
potencijala i ouvanje pejzanih i biolokih raznolikosti, pri emu regionalne posebnosti
ine osnovu za postizanje lokalne, regionalne i meunarodne prepoznatljivosti Crne Gore
i njenih sastavnih podruja.
U Prostornom planu Republike utvreni su opti ciljevi prostornog razvoja Crne Gore
do 2020. godine:
ublaavanje regionalnih nejednakosti u ekonomskom i drutvenom razvoju;

obezbeenje kvaliteta ivota u svim dijelovima Crne Gore;
razvoj urbanih i ruralnih podruja u skladu sa njihovim potencijalima i
ogranienjima;
racionalno korienje prirodnih resursa;
integracije Crne Gore u Evropski region;
razvoj i institucionalizacija prekogranine saradnje sa zemljama u okruenju
kroz vane oblasti kao to su: regionalni ekonomski razvoj, infrastruktura,
zatita ivotne sredine, i drugo.
implementiranje postojeih zakonskih rjeenja i prostorno planskih
dokumenata, kao i meunarodnih konvencija koje se odnose na prostorni
razvoj Crne Gore u irem smislu.
Pravci prostornog razvoja drave Crne Gore u odnosu na okruenje opredeljuju se

kroz savladavanje postojeih ograniavajuih faktora i kroz mehanizme unutranjeg
razvoja, kao i kroz budui razvoj prekograninih razvojnih zona. Prioritetni zadaci u tom
smislu bie:
-
poboljanje drumske saobraajne infrastukture koja povezuje Crnu Goru sa

susjednim dravama;
poveanje broja graninih prelaza;
rekonstrukcija i modernizacija eljeznikih pruga koje povezuju Crnu Goru sa
susjednim dravama;
usaglaavanje na meudravnim nivoima u delu zatite prirode i ivotne sredine i
korienja prirodnih resursa sa evropskim prostornim i strukturnim politikama; i
jae uvezivanje u regionalni elektroenergetski sistem i zajedniko korienje
raspoloivih resursa.
II Koncept organizacije ureenja i korienja prostora

Opta struktura i strategija uravnoteenog prostornog razvoja Crne Gore bazira se
na dva stuba koja se ine suprotstavljenim, ali u stvari definiu samo razliite zahtjeve

istog procesa: regionalizacija razvojne perspektive i dalja integracija crnogorskog

prostora:
- regionalna struktura Crne Gore moe se diferencirati prema geografskim
karakteristikama, razmjetaju prirodnih uslova za razvoj, postojeim vezama
izmeu privrede i strukture naselja, optem nivou razvoja i perspektiva za budui
razvoj. Na osnovu ovih regionalnih homogenosti u Crnoj Gori su prepoznata tri
karakteristina regiona: Primorski, Sredinji i Sjeverni region (optina Pluine
pripada Sjevernom regionu). Sjeverni region sastoji se od razvojnih zona
formiranih u rjenim dolinama Lima, Tare i ehotine, Pive i Ibra sa kontaktnim
planinskim podrujima. Poljoprivreda je, iako angauje znaajan deo stanovnitva,
nedovoljno razvijena, a ostali prirodni resursi jo nijesu dovoljno aktivirani.
Koncentracije stanovnitva su ostvarene u nekoliko urbanih centara formiranih u
dolinama pomenutih rijeka. Sadanje prostorne strukture i uslovi u Sjevernom
regionu zahtjevaju prostornu orjentaciju koja ima da ponudi razvojne inpute, koja
e takoe ublaiti emigracione procese uzimajui u obzir zatitu ivotne sredine.
- dalja prostorna integracija Crne Gore uspostavie se formiranjem razvojnih
koridora, razvojnih zona i prekograninih razvojnih zona, dominantno oslonjenih na
postojeu i buduu mreu saobraajnica.
Za optinu Pluine od posebnog interesa je razvojni koridor Tuzi Podgorica
Danilovgrad Niki Pluine , kao i prekogranini razvojni koridor Pluine, Magli - Bio
Foa, dolina Sutjeske.
Projekcija kretanja stanovnitva Crne Gore predvia rast broja stanovnika do 687.366.
Projekcija kretanja stanovnitva Crne Gore po optinama ukazuje da e se trend
smanjenja broja stanovnika u veini optina Sjevernog regiona nastaviti ukoliko se ne
preduzmu odgovarajue razvojne mjere; prema usvojenoj verziji projektovanog broja
stanovnika u optini Pluine predvieno je neznatno poveanje broja stanovnika (4.272
stanovnika - 2003. godine, a 4.303 stanovnika - 2028. godine,), kao i poveanje gradskog
stanovnitva optine (sa 1.494 stanovnika - 2003 godine na 1.530 stanovnika - 2028.
godine).
Koncept prostornog razvoja mree naselja i infrastrukture opredjeljuje se za
dugoronu politiku urbanizacije koja e biti zasnovana na podsticanju razvoja
policentrinog sistema naselja sastavljenog od mree centara razliitih hijerarhijskih
rangova i usklaenog razvoja irih gradskih podruja. Prednost e imati razvoj vitalnih i
ureenih gradova i naselja i racionalno korienje zemljita i objekata u naseljima. U
sistemu mree centara, centri regionalnog znaaja obezbeuju odgovarajue aktivnosti za
ira regionalna podruja. Funkcije centara regionalnog znaaja obuhvataju: ekolokiprostorno prihvatljive proizvodne aktivnosti, obrazovanje vieg ranga, aktivnosti kulturnih
centara, odgovarajue zdravstvene usluge, usluge socijalnog staranja, posebne sportske i
turistike programe i razvijeniju trgovinu i drguge komercijalne aktivnosti; to su naselja
koja opsluuju gravitaciona podruja sa preko 40 000 stanovnika (Bar, Bijelo Polje,
Berane, Niki i Pljevlja, Herceg Novi i Kotor, Budva). Centar optinskog znaaja
predstavlja tip razvijenog urbanog naselja koji obuhvata kompaktno podruje grada i koje
ima uslune funkcije za optinsko podruje, a u pojedinim sluajevima i za ue ili ire
regionalno podruje. Razne urbane funkcije u ovim centrima obuhvataju stambena
podruja veih gustina i raznih oblika, industrijske zone, izgraene zelene povrine,
prostore za rekreaciju, razonodu i dr. Gravitaciono podruje optinskog centra obuhvata
vei broj centara nieg ranga, kao i pojedinanih naseljenih podruja; po pravilu, optinski
centar ima vie od 1500 stanovnika, a njegovo gravitaciono podruje obuhvata do 10000
stanovnika (Andrijevica, Danilovgrad, Kolain, Mojkovac, Plav, Pluine, Roaje, avnik,
Tivat, Ulcinj, abljak) U znaajnim lokalnim centrima bie podstican razvoj odgovarajuih
uslunih i snabdijevakih funkcija, kao i stvaranje radnih mesta za stanovnitvo iz tog
centra i ono iz njegovog okruenja; znaajniji lokalni centar mora da omogui pruanje
osnovnih obrazovnih, zdravstvenih i socijalnih usluga, kao i odgovarajue sportske i

kulturne aktivnosti uz razvoj tercijarnih i kvartarnih aktivnosti. Lokalni centri su manja
naselja sa najosnovnijim sadrajima za snabdijevanje stanovnitva kojima se odrava
tradicionalni sistem naseljenosti seoskih podruja. U optini Pluine to su Brezna i Trsa.
Prostorni koncept razvoja industrije i rudarstva preporuuje eksploataciju i rudarsku
djelatnost u pojedinim optinama Republike; u optini Pluine preporuuje se
eksploatacija graevinskog kamena. U svim regionima je odluujue vano da se u rastu i
razvoju industrijskih i rudarskih kapaciteta obezbedi usklaenost razvojnih potreba sa
naelima i kriterijumima ekoloke i prostorne zatite.
Prostorni koncept razvoja poljoprivrede bie usmjeren na proizvodnju agruma, ranog
povra, maslina i ljekovitog bilja u Primorskom regionu, proizvodnju kontinentalnog voa i
povra, rasadnikog materijala i ljekovitog bilja u Sredinjem regionu, te proizvodnju
mlijeka, mesa, vune, krompira, uzgoj ribe i sakupljanje umskih plodova u Sjevernom
regionu. U Sjevernom regionu za potrebe intenzivne poljoprivredne proizvodnje treba
sauvati oko 47000 ha najkvalitetnijeg zemljita. Za ostalu poljoprivrednu proizvodnju
(zdrava hrana i organska poljoprivreda) treba sauvati zemljite na podruju gornje Tare,
Polimlja, Plavsko-gusinjske kotline i doline Ibra i ehotine.
Prostornim konceptom razvoja umarstva planirano je podizanje novih uma sa
prioritetom poumljavanja obeumljenih zemljita u veim kompleksima i sanacija previe
iskorienih prirodno-ekonomskih uma sa razgraenom strukturom. umarstvo u
sjevernom podruju mora da se bazira na odrivom umarstvu. Sjeverno (kontinentalno)
umsko podruje obuhvata ume na teritoriji optina: Plav, Andrijevica, Berane, Roaje,
Bijelo Polje, Mojkovac, Kolain, Niki, avnik, Pluine, abljak i Pljevlja. Pored
dominantnih, istih i mjeovitih zajednica bukve, smre i jele, ovdje se javljaju i reliktne i
endemine zajednice molike i munike. Sjeverno podruje sa svojim kvalitetnim umama i
optimalnim ekolokim uslovima za uzgoj uma ima prioritetnu proizvodnu namjenu na
najveoj povrini uma.
U prostornom konceptu razvoja turizma Sjevernog regiona izdiferencirana su turistika
podruja: Durmitora, Bjelasice i Komova, Morakih planina, Prokletija, izmeu dolina Tare
i ehotine i primorskih planina (Orjen i Loven). Na teritoriji optine Pluine predvieno je
proglaenje Regionalnog parka prirode "Piva (Bio Magli Volujak)" koje e znaajno
doprineti razvoju turizma u optini Pluine.
Na podruju Durmitora, izmeu ostalog, treba podrati razvoj sledeih segmenata
turizma:
-
pjeaenje i planinarenje;
planinski biciklizam;
obilazak autentinih prirodnih vrijednosti, raznovrsnog biodiverziteta i ekolokih
specifinosti koje pruaju planinski predjeli, rijeke i jezera u NP "Durmitor"; i
"active & extreme", npr. u NP "Durmitor" i rijeka Tara.
Prostorni koncept razvoja drutvenih djelatnosti pratie obnovu privrednog rasta na

trinim principima, ali e u prvom periodu njihov rast biti neto sporiji od ekonomskog,
odnosno od rasta BDP-a. Ovim konceptom predviena je distribucija objekata drutvene
djelatnosti u sledeim centrima:
-
ustanove za predkolsko obrazovanje: optinski, regionalni centri i znaajni

lokalni centri;

ustanove za osnovno obrazovanje: centri regionalnog i optinskog znaaja,

znaajni lokalni centri i lokalni centri (u sluaju pozitivne demografske strukture
lokalnog stanovnitva);
srednjokolske ustanove: centri regionalnog znaaja;
ustanove za akademsko obrazovanje: centri regionalnog znaaja;
objekti fizike kulture, socijalne i deje zatite: sva naselja u optini;
objekti domova zdravlja: znaajni lokalni centri;
opte bolnice: regionalni centri.
Koncept razvoja putne mree predlae odreene izmjene u postojeoj i buduoj mrei
putnih pravaca:
Sljedei magistralni put mora se sauvati od drugih zahtjeva i korienja koji su u
suprotnosti ili ometaju predvienu upotrebu:
-
epan polje (granica prema Bosni i Hercegovini) Pluine Niki Podgorica.
Sljedei regionalni putevi e se izgraditi, rekonstruisati, proiriti ili poboljati:

-
novi regionalni put R Pluine - Lipnik (granica BiH) i R 14 Virak (abljak)-TrsaPluine.
Razvoj energetske infrastrukture treba da bude podreen ostvarivanju ciljeva

prostornog razvoja i ekoloko-prostorne zatite Crne Gore. Elektroenergetski sistem bi
trebalo razvijati, odnosno dopunjavati, tako da obezbedi sigurno i dovoljno snabdijevanje
elektrinom energijom u svim podrujima i naseljima Crne Gore. Osnovna orijentacija
razvoja elektroenergetike Crne Gore bazira se na racionalnom korienju sopstvenih
energetskih potencijala, vodei rauna da se postigne to vea ekonominost proizvodnje
u elektroenergetskom sistemu.
Odgovarajue lokacije za male hidrocjentrale (kapaciteta<10 MW) definisae se
prostorno-planskim dokumentima u skladu sa smjernicama Prostornog plana Crne Gore i
aktivnostima definisanih Strategijom razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine i
Strategije razvoja mini hidro-elektrana; generalno, male hidrocjentrale treba da budu
protonog tipa, pri emu sve rijeke treba razmotriti kao potencijalne lokacije, izuzev rijeka
koje su zatiene nacionalnim zakonima ili meunarodnim sporazumima.
Prostorni koncept razvoja hidrotehnike infrastrukture utvruje kao jedan od
osnovnih ciljeva snabdijevanje kvalitetnom vodom celokupnog gradskog stanovnitva i
oko 90% seoskog stanovnitva, putem javnih vodovoda. Do ovog cilja se dolazi
smanjivanjem gubitaka i racionalizacijom potronje, korienjem lokalnih izvorita
povrinskih i podzemnih voda. U oblasti zatite voda, glavni zadatak jeste unapreenje
kvaliteta povrinskih i podzemnih voda, kao i njihova integralna zatita. Otpadne vode
naselja treba tretirati u zavisnosti od veliine naselja i vrste recipijenta. Potrebno je
izgraditi postrojenja za preiavanje otpadnih voda u slivovima izvorita voda za pie,
kao i u podrujima zatienih prirodnih dobara (nacionalni parkovi i rezervati prirode), pri
emu sva urbana naselja sa preko 2000 stanovnika treba da imaju ureaje za tretman
otpadnih voda.
Prostornim konceptom upravljanja otpadom odgovarajuim sistemima trebalo bi
obezbediti potpunu pokrivenost itave teritorije; prioritet e imati: smanjivanje koliine
otpada, ponovna upotreba ("recikliranje") otpada, kontrola na izvoru potencijalno opasnog
otpada i uklanjanje ("gaenje") neureenih odlagalita. Planirana je sledea mrea
meuoptinskih deponija za selektivno sakupljanje i tretman otpada:

meuoptinske deponije za optine: Bar i Ulcinj; Kotor, Tivat i Budvu; Herceg

Novi; Podgorica, Danilovgrad i Cetinje; Niki, Pluine i avnik; Pljevlja i abljak;
Kolain, Mojkovac i Bijelo Polje; Berane, Roaje, Andrijevica i Plav, a konkretne
lokacije e se utvrditi kroz odgovarajuu prostorno plansku i sektorsku
dokumentaciju.
meuoptinski reciklani centri predvieni su za iste grupacije optina kao i za
meuoptinske deponije, izuzev za Podgoricu i Herceg Novi u kojima se ovi centri
ne planiraju, a konkretne lokacije e se utvrditi kroz odgovarajuu prostorno
plansku i sektorsku dokumentaciju.
pretovarne i transfer stanice za sakupljanje komunalnog otpada predviene su u
svim optinskim centrima, izuzev u onima na ijoj se teritoriji nalazi
meuoptinska deponija.
centri za kompostiranje predvieni su za sljedee grupacije optina: Berane,
Roaje, Andrijevica i Plav; Kolain, Mojkovac i Bijelo Polje; Niki, Pluine i
avnik; Pljevlja i abljak; Podgorica, Danilovgrad i Cetinje; konkretne lokacije e
se utvrditi kroz odgovarajuu prostorno plansku i sektorsku dokumentaciju.
deponije graevinskog otpada, uta i materijala iz otkopa predviaju se u svim
optinskim centrima.
deponovanje mulja iz fekalnih otpadnih voda predvia se u svim optinskim
centrima; i
deponije ivotinjskog otpada planiraju se u: Baru, Podgorici, Nikiu, Bijelom Polju
i Pljevljima.
Prostorni plan Republike definisao je podruja i zone od javnog interesa, kao i

koncesiona podruja. Podruja od javnog interesa su: nacionalni parkovi, regionalni
parkovi, morsko dobro, podruja pod zatitom UNESCO, podruja obuhvata urbanih
naselja GUP-ova, koridori infrastrukturnih sistema (autoputevi, brze saobraajnice,
eljeznike pruge, dalekovodi i dr.), akumulacije, brane i pratei objekti, obale rijeka,
jezera i mora. Zone od javnog interesa su: posebni prirodni predjeli, rezervati prirode,
spomenici prirode, zatieni objekti kulturnog naslea, rudarski reviri i leita (ugalj,
boksit, olovo, cink...), izvorita pitke vode, aerodromi, luke, pristanita, slobodne carinske
zone i zone za odbranu zemlje, kao i sve one u kojima se nalaze objekti od javnog
interesa. Prirodni resursi i druga dravna, tj. nacionalna dobra mogu biti davana na
koncesiono korienje ako je to od interesa za razvoj privrede, standarda graana ili iz
nekog drugog interesa. U pogledu uslova korienja prostora koncesionar ima sva prava i
obaveze kao i svi ostali investitori odnosno privredni subjekti.
Koncept zatite prirodne i kulturne batine zasnovan je na primeni modela odrivog
razvoja koji u pojedinim prostorima Crne Gore mora uvek biti specifian, usklaen sa
lokalnim uslovima i zasnovan na nosivim karakteristikama prostora. Razvoj mora biti
kompatibilan sa ekolokim karakteristikama prostora i mora ih unapreivati, a prostorni i
urbanistiki planovi na svim nivoima moraju biti zasnovani na ouvanju kvaliteta ivotne
sredine. Koncept se zasniva na sledeim postavkama:
potrebno je definisati granice kulturnih spomenika;

za sve kategorije zatite prirodne batine potrebno je uraditi Programe zatite sa
revizijom postojeih i predlogom proglaenja buduih podruja zatite, koji bi se
ugradili u prostorno-plansku dokumentaciju nieg reda;
postojea mrea rezervata prirode treba da bude analizirana u skladu sa nalazima
iz revizije zatienih podruja prirode;
planira se proirivanje granica Nacionalnog parka Durmitor i predloenih
regionalnih parkova Bio, Magli i Volujak u cilju njihovog povezivanja sa
Nacionalnim parkom Sutjeska u BiH;
stavljanje pod zatitu regionalnih parkova (parkova prirode): Rumija; Komovi;
Sinjajevina; Bio, Magli i Volujak; Ljubinja; Turjak sa Hajlom;

podruja vodoizvorita moraju se zatiti i osigurati od rizika zagaenja;

podruja pod posebnom zatitom sa statusom nacionalnih i regionalnih parkova
ine osnovne take mree ekosistema u Crnoj Gori.
Koncept ureenja degradirane i ugroene ivotne sredine definie podruja u kojima

je kvalitet ivotne sredine degradiran i ugroen (hot-spotovi); u takvim podrujima
neophodno je preduzeti odgovarajue aktivnosti kroz angaovane projekte koji e sanirati
posledice njihovog rada i unaprediti tehnologiju do nivoa da ne zagauju ivotnu sredinu
(primena BAT tehnologija).
Konceptom zatite od prirodnih hazarda predvia se integralno i efikasno sprovoenje
odbrane od poplava, zatita od vodne erozije radi spreavanja gubitaka zemljita, kao i
posebne mjere za smanjenje rizika od poara i eksplozija; kontrola i smanjenje
seizmikog rizika sprovodie se uvoenjem aseizmikog upravljanja u standardno
urbanistiko planiranje, pri emu optine moraju da definiu procedure procjene i
razmatranja seizmikog rizika prilikom izrade lokalne planske dokumentacije i urbanog
razvoja.
U domenu organizovanja sistema odbrane i zatite, opti uslovi predviaju:
izbor i odreivanje kompleksa lokacija neophodnih za funkcionisanje sistema
odbrane izvrie se na osnovu zakonskih i stratekih dokumenata koji reguliu
oblast odbrane Crne Gore;
smanjiti opseg povrina kompleksa za potrebe snaga bezbjednosti Crne Gore i
izvriti njihovo prestruktuiranje za civilne potrebe urbanizacije;
formiranje nacionalnog sistema zatite koji e funkcionalno integrisati sve
relevantne institucije koje su ukljuene u proces praenja prirodnih i tehnikotehnolokih nepogoda, zatitu i spasavanje, kao i definisanje sveobuhvatnih
nacionalnih akcionih planova za sve vrste vanrednih situacija odvojeno kao za bilo
koju vrstu kvantificiranog hazarda;
integralno organizovati i planski sprovoditi pripreme za odbranu i civilnu zatitu,
kao celovit sistem, kako za mirnodopske, tako i za uslove ugroene bezbjednosti.
III Smjernice i mjere za realizaciju prostornog plana
Za ostvarivanje razvojnih opredjeljenja koja su definisana u Prostornom planu, kao
prioritetno se izdvajaju aktivnosti:
- integralni razvoj Sjevernog regiona, koji ukljuuje saobraajno uvezivanje, razvoj
energetike i omoguavanje novih, inovativnih i dugorono perspektivnih privrednih
grana u skladu sa humanim resursima;
- poboljanje stanja ivotne sredine sa infrastrukturnim komunalnim opremanjem
izgradnjom sistema preiavanja otpadnih voda, izgradnjom meuoptinskih
sanitarnih deponija otpada i smanjivanje zagaenja vazduha, od strane krupnih
industrijskih sistema;
- postizanje dogovora Crne Gore sa susjednim zemljama o saobraajnim pravcima,
zajednikoj zatiti ivotne sredine i izgradnji energetskog sistema;
- sprovoenje odrednica Plana sa detaljnim opredeljenjima u detaljnim prostornoplanskim dokumentima;
Za prostor optine Pluine od posebnog interesa su sljedee smjernice i postavke koje
se odnose na prostorni razvoj Sjevernog regiona Republike:
-
Intenziviranje poljoprivrede, posebno stoarstva treba da bude glavni pravac

razvoja ovog dela Crne Gore. Stoarstvo je ve razvijeno pa ga samo treba
promovisati;

Konsolidovanje umskih kompleksa i poumljavanje, koje ima za cilj stvaranje

zatitnih uma, treba da budu glavni pravci razvoja u oblasti umarstva;
U ruralnim oblastima treba unapreivati i razvijati planinski i seoski turizam, jer
veina naselja ima uslove za njegov razvoj. Izbor ruralnih eko-naselja za razvoj
seoskog turizma treba kombinovati sa lociranjem ugostiteljskih i rekreacionih
kapaciteta, potrebnih i stanovnitvu najveih industrijskih gradova u Regionu;
Uspostavljenim nivoom razvoja i konceptom organizacije i ureenja prostora Republike do

2020. godine, prepoznate su razvojne zone koje zahtjevaju posebnu panju prilkom
izrade optinskih prostornih planova. Smjernice za izradu prostornih planova optina
proizilaze iz smjernica za region kome optina pripada i odgovarajuih djelova smjernica
iz prepoznatih razvojnih zona sa teritorije predmetne optine.
U okviru Sjevernog regiona formirana je Razvojna Pivska zona, sa podzonom Pluine
koja obuhvata slivnu zonu reka pive i Komarnice.
Resursi i potencijali: Hidroenergetski potencijal gornje Pive i njenih pritoka; izgraena
akumulacija i Hidroelektrana Piva; kulturno-istorijsko nasljee (manastir Piva); planirani
regionalni park Magli, Bio i Volujak; visokoplaninski panjaci; umski kompleksi, u
irem podruju zone; Nacionalni park Durmitor, izgraeni turistiki i industrijski
kapaciteti, kvalitetna voda za uzgoj ribe.
Prioriteti razvoja: Poljoprivreda, orijentisana na stoarstvo i ribarstvo; tranzitni i planinski
turizam; preraivaka industrija; korienje hidropotencijala sliva rijeke Pive.
Ogranienja: Ogranienje razvoja za industriju koja bi mogla ugroziti kvalitet ivotne
sredine.
Konflikti: Morfologija, konfiguracija i ogranienost gradskog zemljita, s jedne, i funkcije
urbanog i privrednog razvoja, s druge strane; potencijalni konflikt, nastaje u nepotovanju
reima pranjenja hidroakumulacije i prirodnog pejzaa.
Pragovi: Neadekvatna pristupanost je prvi prag na putu daljeg razvoja, ne samo
prioritetnih funkcija, ve i uopte; neodgovarajua rjeenja i nedovoljan kapacitet sistema
vodosnabdijevanja i nepostojanje adekvatnog sistema za snabdijevanje elektroenergijom.
Zahtjevi okruenja: Zatita pejzaa u cjelini, a posebno du magistralnih saobraajnica i
akumulacija; zatita voda akumulacije do kvaliteta koji omoguava rekreaciono korienje
i uzgoj ribe.
Kontrola seizmikog rizika: Praenje indukovane seizminosti od jezera i definisanje
rezultujueg seizmikog hazarda u podruju hidroakumulacija.
Preduslovi: Poboljanje pristupanosti podzoni, izgradnjom novih magistralnih i
regionalnih saobraajnica; poboljanje lokalne pristupanosti i opremanje naselja
neophodnom infrastrukturom (elektro i vodosnabdijevanje) i servisima.
Podruje optine Pluine pripada i funkcionalnoj zoni, tj. prekograninoj razvojnoj zoni
Magli Bio dolina Sutjeske (Pluine Foa). Sainjavaju je podruje djelova
Pivske i Durmitorske razvojne zone i prekogranina podruja Foe u Bosni i Hercegovini.
Prioriteti razvoja su: saobraajna integracija, prvenstveno izgradnjom dijela magistrale za
brzi saobraaj Niki Pluine- epan polje, privredna saradnja u podruju vodoprivrede
i energetike, turizma, poljoprivrede i trgovine, zatite ivotne sredine (planirani regionalni

park Magli-Bio-Volujak sa Nacionalnim parkom Sutjeska i ekoloki koridor jugoistonih

Dinarida) i kulturne saradnje.
Smjernice za izradu planova podruja od posebnog znaaja:

-
Programi razvoja podruja sa posebnim problemima i ogranienjima kao to su

brdsko planinska, te rijetko naseljena podruja, treba da naglase komponente
prostornog ureenja sa gledita optimalnih kapaciteta i razmjetaja drutvenih
servisa, specifinih i fleksibilnih prostornih oblika usluga i djelatnosti, te stratekih
prioriteta u stvaranju uslova za podsticanje razvoja koristei iskustva ekonomije.
Na podrujima sa ogranienjima u razvoju i degradirane ivotne sredine, jalovita
i otvorenih rudarskih kopova, treba sprovesti hitne mjere zaustavljanja iseljavanja
stanovnitva i degradacije resursa, te osiguranje nune infrastrukture.
Revitalizacija ruralnih podruja temelji se, prioritetno, na zaustavljanju procesa
naputanja sela. Sistematskim mjerama treba usporiti emigracije i stvarati pravnodravne povoljne uslove rada, a naroito podsticati opstanak i razvoj poetno
malim, ali sigurnim ulaganjima u ivotni standard sela, ukljuujui kulturne i
rekreacijske potrebe stanovnitva i urbane uslove ivljenja. Isto tako, treba
promovisati osnovne vrijednosti ruralnog naslea, duhovnih i materijalnih dobara i
tradicije, te obogaivati veze grada i sela.
Podruja posebnih vrijednosti prirode obuhvataju prirodne parkove i predjele,
rezervate prirode, spomenike prirode, memorijalne spomenike i stanita pojedinih
biljnih i ivotinjskih vrsta; u nacionalnim parkovima prioritet je:
- ouvanje prirode, razvijanje nauno-edukativnog i izletnikog turizma koji
mora biti kontrolisan i organizovan;
- oplemenjivanje i ureivanje postojeih stacionarnih, servisnih, uslunih i
drugih kapaciteta prvenstveno u granicama postojee zauzetosti prostora,
usklaeno sa interesima zatite prirode;
- uklanjanje i promena sadraja koji su u konfliktu sa zatitom prirode i
okolinom, a nove locirati u pravilu izvan parkova te tako podstai razvoj
naselja izvan granica parka.
1.2. PROSTORNI PLAN PODRUJA POSEBNE NAMJENE ZA NACIONALNI

PARK DURMITOR
Prostorni plan podruja posebne namjene za NP Durmitor uraen je od strane Vlade
Crne Gore Ministarstva za ekonomski razvoj, 1996.godine. Obradjiva ovog plana je
Republiki zavod za urbanizam i projektovanje Podgorica i Centar za planiranje urbanog
razvoja, Beograd.
Planom je prikazano stanje i ocjena organizacije, uredjenja i korienja podruja
Nacionalnog parka. Analizirana je za taj period relevantna planska dokumentacija,
ukazano je na istorijski razvoj Nacionalnog parka i dat je detaljan prikaz prirodnih
karakteristika.
Prikazane su privredne djelatnosti, nivo razvijenosti okruenja, demografske karakteristike
i postojee stanje infrastrukture opremljenosti. Na osnovu svih analiza sagledani su
potencijali i preduslovi razvoja kao i problemi i ogranienja u razvoju podruja.
Kao kljuni potencijali navode se:
- ekoprostori koji odgovaraju eko-standardima u svijetu;
- biodiverzitet prostora Nacionalnog parka;
prirodne osobenosti, neiskorien potencijal, lokaliteti izuzetne vrijednosti,

bogatstvo zdravom hranom i istim vazduhom;
specifine geomorfoloke karakteristike i mnotvo hidrografskih objekata;
ume kao najznaajniji prirodni potencijal Nacionalnog parka; i
bogastvo flore i faune i sl.
Kao ogranienja navode se:

-
demografska erozija ruralnog podruja i nepovoljna demografska struktura;

nizak nivo razvijenosti i nizak nivo razvijenosti Optina u okruenju koje ne daju
pozitivne ekonomske impulse na Nacionalni park;
privatno vlasnitvo nad zemljitem u okviru granica i kontaktnim zonama parka;
disperzna mrea naselja i prosjeno mala veliina;
neuskladjenost eksploatacionih, sanitarno-uzgajanih i zatitnih radova u umama;
nekontrolisano branje dekorativnih i ljekovitih biljaka i prekomjerni lov i ribolov;
erozija izazvana neplanskom sjeom ume,
pretvaranje panjaka, livada i uma u poljoprivredno zemljite;
unitavanje ekosistema urbanizacijom prirodnih prostora;
nelegalna i neadekvatna izgradnja vikend kua, privremenih objekata na
prostorima pogodnim za turistiku valorizaciju;
izgradnja objekata koji nisu u skladu sa ambijentalnim vrijednostima;
eksploatacija kamenoloma i sline aktivnosti u Nacionalnom parku;
nepostojanje planske dokumentacije na osnovu koje bi se odredile zone sanitarne
zatite postojeih i potencijalnih izvorita vode; i
uputanje nepreienih otpadnih voda u ponore i dr.
Kao kljuni preduslov razvoja istaknuti su:

-
dalja istraivanja Nacionalnog parka i okoline;

ukljuivanje Nacionalnog parka i okoline u medjunarodne programe finansiranja
naunih istraivanja,
ukljuivanje podruja i medjunarodni sistem ekolokog razvoja i monitoringa;
zatita ambijentalnih i valorizacija kulturno-istorijskih vrijednosti prostora i
uskladjivanje razvoja sa ouvanjem prirode i zatite ivotne sredine;
selektivno i organizovano usmjeravanje ljudskih aktivnosti u Nacionalnom parku i
okolini; i
tenja ka razvoju podruja sa teitem ka visokom turizmu.
Na osnovu sagledanih potencijala, kao i evidentnih ogranienja data je projekcija

organizacije, uredjenja, korienja, zatite i unapredjenja Nacionalnog parka. Planom su
utvrdjeni ciljevi i zadaci zatite prirodnih vrijednosti i politike prostornog razvoja, kao i
kriterijumi i koncept organizacije i uredjenja korienja prostora.
Opti ciljevi razvoja su:
-
dalji razvoj okruenja, podruja zatitne zone i Nacionalnog parka Durmitor;

razvoj turizma, poljoprivrede i industrije koja nije zagadjiva;
razvoj u pravcu osobenosti podruja i formiranje prepoznatljive, jedinstvene
ponude (zdrava hrana, ljekobilje, splavarenje);
formiranje zadovoljavajue mree drutvenih servisa na ruralnom podruju;
izgradnja infrastrukturnih sistema;
stvaranje imida podruja; i
odredjivanje lokacije i punktova od posebnog znaaja.

Cilj razvoja je integracija podruja durmitorskog kraja i intenzivnije ukljuivanje u privredni

ivot Crne Gore uz ekonomsko valorizovanje izuzetnih prirodnih potencijala.
Prostornim konceptom razvoja djelatnosti dat je koncept razvoja poljoprivrede sa
osnovnim principima, organizacijom proizvodnje koja moe da izdri kriterijume
zdravstveno bezbjedne hrane i ekonomski racionalna organizacija poljoprivredne
proizvodnje putem osnivanja farmi.
to se tie koncepta razvoja industrije predlae se industrija koja nije u koliziji sa zatitom
prirode (proizvodnja drvne galanterije, proizvodnja rekvizita za zimske sportove, suenje i
konfekcioniranje umskih plodova, prerada i konfekcioniranje peuraka, proizvodnja
sireva i pakovanje, proizvodnja na bazi krompira).
Prostornim konceptom razvoja turizma i ugostiteljstva polo se od ekskluzivnih vrijednosti
planine i rijeke Tare i njihovog znaaja kao Svjetske batine. U tom smislu sam koncept
ekoturizma i odrivog razvoja moe biti prihvaen kao privredna osnova sa brojnim
dodatnim funkcijama medju kojima je posebno znaajna edukativna.
Nacionalni park Durmitor sa svojim potencijalima predstavlja znaajan motiv za turistike
posjete domaih i stranih turista. Ova privredna grana, imajui u vidu jedinstvenost
prostora Durmitora, kanjona Tare i Suice i okoline, moe da ostvari dobre ekonomske
efekte i zapoljavanje radne snage.
Predvidjen je i razvoj ostalih privrednih djelatnosti, kao i razvoj drutvenih djelatnosti.
Na bazi utvrdjene strategije razvoja predloena je sledea struktura namjene povrina
(33.895 ha).
Visoke ume
13.320 ha
ikare
5.800 ha
Travnate povrine
8.750 ha
Povrine pod krom
4.650 ha
Mrea puteve
80 ha
Naselja i obradive povrine 430 ha
Zone alpskog skijanja (nalaze se u sklopu navedenih namjena)
U razvoju saobraajne i ostale infrastrukture, osnovu ini putna mrea iz PP Crne Gore i
prostornih planova Optina abljak, Pluine i avnik. Prostornim planom Crne Gore
predviena je i znaajna rekonstrukcija regionalnog pravca abljak Trsa Pluine.
U pogledu razvoja elektroenergetske infrastrukture, postojei DV 10 kV Nedajno - Mala
Crna Gora, sa njegovim koridorom u kanjonu Suice treba zadrati kao najsigurniji nain
napajanja ovih naselja.
Masiv Durmitora sa razvijenom gustom hidrografskom mreom i brojnim jezerima i
visokim godinjim padavinama, trebalo bi da bude bogat u vodama i izvorima. Medjutim,
povrinska i dubinska karstifikacija na pretenom dijelu prostora i postojanje tri duboko
usjeena kanjona Tare, Suice i Pive, doveli su do izraene bezvodnosti na veem dijelu
ovih terena. Padavine najveim dijelom poniru tamo gdje padnu. Zato na Durmitoru nema
jaih vrela i postoje samo manji izvori tamo gdje su se lokalno stekli povoljni hidrogeoloki
uslovi (vododriv sloj i sl.). Na pluinskoj strani masiva, izmeu Suice i Pive nema
nijednog izvora, ak ni od par l/sec.
Problem tretmana otpada i ambijentalne higijene upuuje na neophodan integralni plan
upravljanja otpadom.
Prostornim planom Nacionalnog parka Durmitor dati su reimi korienja i uredjenja

prostora i izvreno je zoniranje Nacionalnog parka, na osnovu koga se ostvaruje zatita
prirodnih vrijednosti uz optimalno korienje i funkcionisanje prostora Nacionalnog parka.
I zona je zona stroge apsolutne zatite gdje su ukljueni predjeli sa izuzetnim znaajem
sauvanog prirodnog stanja i ambijentalnih i pejzanih vrijednosti. To su prirodni rezervati
praume jele i smre u slivu Mlinskog potoka, uma crnog bora Crna poda, Barno jezero
sa okolinom, Zabojsko jezero sa okolinom, sliv akih jezera sa uom dolinom Suice od
Suikog jezera do kanjona Tare i speleoloki rezervat Surutka Vjetrena brda.
Pod strogom zatitom je 3400 ha ili 10% Nacionalnog parka Durmitor. Korienje ove
zone je u skladu sa Zakonskom regulativom.
Dolina Suice predstavlja i prirodni rezervat divljai, prije svega divokoze, zbog ega
prisustvo ljudi treba da bude minimalno. U manjem delu doline Suice nalazi se zona pod
reimom posebne zatite, gde je lociran put za Nedajno i dalekovod za ovo naselje.
II zona podrazumijeva posebnu zatitu Crnog jezera i uma u okruenju, kanjon Tare bez
naselja i specijalni rezervat prirode Draginica sa Boljskim gredama. Osim navedenih
rezervata obuhvata i podruja svih spomenika prirode kao i masiv Durmitora u uem
smislu sa travnatim povrinama, rijektim enderinim vrstama, umom bora krivulja,
umske komplekse i na prelazu iz kanjona Tare u Durmitor veliki broj lednikih cirkova i
valova kao i vrhova preko 2000 mnm. Zona ove posebne zatite u manjem djelu presijeca
dolinu Suice put za Nedajno. Povrina pod ovom zonom iznosi 25.400 ha ili 75%
Nacionalnog parka. U ovoj zoni dozvoljava se ogranieno i strogo kontrolisano korienje
koje moe da omogui poboljanje stanja.
III zona obuhvata sve preostale djelove parka van I i II zone. Ukupna povrina ove zone je
5200 ha, odnosno 15% povrine Nacionalnog parka. U ovoj zoni su sauvane vrijednosti
prirodnih elemenata, ali je prisutno antropogeno djelovanje (naselja, poljoprivreda,
umarstvo, turizam, saobraajna i tehnika infrastruktura).
U ovoj zoni se dozvoljava selektivno i ogranieno korienje uz kontrolisane aktivnosti u
prostoru ako su uskladjene sa funkcijama ili vezane za tradicionalne djelatnosti ili
stanovanje, kao i ogranienu turistiku izgradnju. I u ovoj zoni se tite pejzano
ambijentalne vrijednosti.
Zatitna zona iako izvan Nacionalnog parka ini sa njim prirodnu i organsku cjelinu, ima
veliki znaaj i zahtijeva odredjeni reim zatite.
Prostornim planom Nacionalnog parka date su sve preporuke i reimi korienja prostora i
pravila ponaanja u svakoj zoni. Dati su reimi posebne i reimi liberalne zatite. Takodje
je predvidjena zatita i unapredjenje kulturne batine, zatita optih i posebnih rezervata
prirode, zatita pejzaa, speleolokih objekata i zatiti prirodnih resursa u cjelini.
U zakljuku su date smjernice za sprovodjenje plana kroz razradu mjera i instrumenata za
njegovu realizaciju.
1.3. STRATEKI DOKUMENTI NA DRAVNOM NIVOU

NACIONALNA STRATEGIJA ODRIVOG RAZVOJA CRNE GORE (2007)
Nacionalna strategija odrivog razvoja Crne Gore (NSOR) definie vizije i postavlja
dugorone smjernice odrivog razvoja Crne Gore, dok je vrijemenski horizont Akcionog
plana NSOR period 2007-2012. godina. Priprema NSOR CG je prvi korak dugoronog
procesa koji podrazumeva kontinuirano praenje i periodinu reviziju dokumenta

(identifikovanih problema, postavljenih ciljeva i predloenih mjera).
Polazei od vizija odrivog razvoja Crne Gore i identifikacije problema i izazova u
oblastima zatite ivotne sredine i upravljanja resursima, ekonomskog i drutvenog
razvoja, definisani su slijedei opti ciljevi NSOR CG:
1. Ubrzati ekonomski rast i razvoj i smanjiti regionalne razvojne nejednakosti;
2. Smanjiti siromatvo; obezbjediti jednakost u pristupu uslugama i resursima;
3. Osigurati efikasnu kontrolu i smanjenje zagaenja i odrivo upravljanje prirodnim
resursima;
4. Poboljati sistem upravljanja i uea javnosti; mobilisati sve aktere, uz izgradnju
kapaciteta na svim nivoima;
5. Ouvati kulturnu raznolikost i identitete.
Ekonomski razvoj, ivotna sredina i prirodni resursi i drutveni razvoj predstavljaju tri
stuba odrivog razvoja; u okviru Strategije definisani su specifini ciljevi, odnosno
prioritetni zadaci za sve konkretne sektore osnovnih elemenata odrivog razvoja:
I Ekonomski razvoj:
-
makroekonomski razvoj: podsticanje razvoja uslune ekonomije, turizma,

pomorstva i dr., kao stratekih razvojnih grana.
regionalni razvoj i zaposlenost: razvoj malih i srednjih preduzea i poveanje
zaposlenosti (prioritet sjevernom regionu, odnosno planinskom i eko-turizmu,
proizvodnji zdrave hrane i odrivom turizmu); poboljanje infrastrukture kao
preduslova razvoja.
saobraaj: poboljanje saobraajne povezanosti, posebno sjevernog regiona,
kroz bolje odravanje postojee i izgradnju nove infrastrukture, i razvoj
kombinovanog transporta; puna integracija zatite ivotne sredine prilikom izrade
infrastukturnih projekata i donoenja propisa iz oblasti saobraaja; smanjenje
zagaenja od saobraaja i poveanje bezbednosti u saobraaju.
turizam: stvaranje raznovrsnije turistike ponude (razvoj seoskog, agro, eko,
planinskog, kulturnog, sportskog i drugih vidova turizma, posebno na severu Crne
Gore) u funkciji produenja sezone, kvalitetnije ponude i privlaenja gostiju vee
platene moi; integrisanje kriterijuma odrivosti kod odobravanja razvojnih
turistikih projekata (odnosno kod donoenja i ocjena planova), posebno kod
primorskog i zimskog planinskog turizma.
poljoprivreda i ruralni razvoj: obezbjeivanje stabilne i kvalitetne ponude hrane
kroz podizanje konkurentnosti domaih proizvoaa i odrivo gazdovanje
resursima; ruralni razvoj i obezbjeivanje primjerenog ivotnog standarda za
seosko stanovnitvo.
energetika: racionalna potronja elektrine energije uz poveanje energetske
efikasnosti do 2010. godine za najmanje 10% u odnosu na 2005. godinu;
smanjenje energetske uvozne zavisnosti uz optimalno korienje raspoloivih
domaih resursa i davanje prioriteta obnovljivim izvorima energije.
industrija: nastavak privatizacije i restruktuiranja; stvaranje zakonskih uslova za
liberalizaciju trita industrijskih proizvoda i razvoj malih i srednjih preduzea u
industriji.
nove tehnologije: podsticanje istraivanja, razvoja i inovacija.
II ivotna sredina i prirodni resursi:

-
zatita biodiverziteta i ouvanje prirodnih vrijadnosti: poveati nacionalno

zatiena podruja na 10% teritorije i zatititi najmanje 10% obalnog podruja do

2009. godine; uspostaviti efikasan sistem upravljanja zatienim podrujima

prirode; unaprediti zakonski okvir za zatitu biodiverziteta, jaati kadrovske
kapacitete i izgraditi delotvoran sistem za monitoring biodiverziteta.
vode: obezbjediti dovoljne koliine ispravne vode za pie; uvoenje integralnog
upravljanja slivnim podrujima uz neophodne pravne i institucionalne promene i
unapreenje kontrole kvaliteta i monitoringa voda.
vazduh: ouvanje i poboljanje kvaliteta vazduha, naroito u urbanim podrujima.
zemljite: unapreenje upravljanja zemljinim resursom i prevencija uzroka
degredacija i oteenja zemljita.
ume: dobijanje sertifikata o odrivom umarstvu (po FSC metodologiji);
obnavljanje i sanacija degradiranih uma.
sistem upravljanja ivotnom sredinom: uspostavljanje efikasnog zakonskog i
institucionalnog okvira zatite ivotne sredine (posebno vezano za slobodan
pristup informacijama, sprovoenje EIA, SEA i IPPC zakona i jaanje ostalih
regulatornih i trinih instrumenata upravljanja ivotnom sredinom).
prostorno planiranje: donoenje novih i auriranje postojeih prostornih planova
na svim nivoima (od Prostornog plana Crne Gore do optinskih planova) i
integracija zahtjeva odrivosti u prostorno plansku dokumentaciju, kao i zatita
prirodnog i kulturnog pejzaa.
more i obalno podruje: uvoenje integralnog upravljanja obalnim podrujem;
smanjenje izvora zagaenja mora i obalnog podruja.
klimatske promene i zatita ozonskog omotaa: ispunjavanje preuzetih obaveza
po meunarodnim konvencijama vezano za klimatske promene i smanjenje
upotrebe supstanci koji oteuju ozonski omota.
otpad: dalje usklaivanje regulative sa propisima EU uz jaanje kapaciteta za
pravilno postupanje sa otpadom i jaanje baze podataka.
III Drutveni razvoj:

-
upravljanje i uee javnosti u donoenju odluka: unaprediti sprovoenje zakona,

stratekih dokumenata, planova i programa; osigurati adekvatno uee javnosti
u procesu njihove pripreme; sprovoenje decentralizacije i suzbijanje korupcije.
obrazovanje: postizanje kvalitetnog obrazovanja za svu decu; ostvarivanje
Milenijumskih razvojnih ciljeva i ciljeva Nacionalnog akcionog plana za decu;
poveanje tematskih sadraja odrivog razvoja u nastavnim programima od
predkolskog do univerzitetskog nivoa.
zdravstvo: poboljati kvalitet ivota u vezi sa zdravljem (uz promovisanje zdravih
stilova ivota); ouvanje i unapreenje zdravlja stanovnitva sa posebnim osvrtom
na posebno osetljive kategorije stanovnitva.
ravnopravnost i socijalna zatita: poveanje kvaliteta usluge socijalne zatite i
ekonomsko osnaivanje lica u stanju socijalne potrebe; jaanje rodne
ravnopravnosti.
kultura i mediji: ouvanje kulturnih dobara i kulturne raznolikosti; profesionalizacija
medija i ostvarivanje znaajnijeg doprinosa medija podizanju svesti o odrivom
razvoju i slobodnom pristupu informacijama.
urbani razvoj: zaustavljanje nelegalne gradnje i legalizacija objekata uz
potovanje principa i ciljeva Beke deklaracije; poboljanje kvaliteta ivota i
bezbednosti u urbanim sredinama, sa posebnim osvrtom na uslove ivota
specifinih ciljnih grupa; uspostavljanje odgovornog odnosa graana prema
urbanoj sredini.
STRATEGIJA RAZVOJA SAOBRAAJA CRNE GORE

Strateko opredeljenje razvoja saobraaja Crne Gore zasnovano je na principima
odrivog razvoja sa ciljem eliminisanja uskih grla i postizanja ravnotee korienja izmeu
pomorskog i eleznikog saobraaja u odnosu na drumski saobraaj. Na operativnom

nivou neophodno je obezbediti razvoj intermodalnosti i postavljanje sigurnosti i kvaliteta
usluga u sredite aktivnosti.
Primarne aktivnosti se moraju usmeriti na poboljanje sigurnosti i bezbednosti, integraciji
u EU, poveanju kvaliteta saobraajnih usluga, stimulaciju ekonomskog rasta kroz
efikasniji i jeftiniji transport i minimiziranju negativnog uticaja na ivotnu sredinu i drutvo.
Krajnji cilj je organizovanje kvalitetnog transportnog sistema koji e biti siguran, odriv,
integrisan u evropske sisteme i koji e podravati i podsticati ekonomski razvoj.
Znaajnije aktivnosti na poboljanju i razvoju saobraajne infrastrukture, su:
Nastavak aktivnosti na izgradnji autoputskih koridora u dravi;
Rekonstrukcija i modernizacija eleznike infrastrukture sa prioritetom obnove
pruge Bar-granica sa Srbijom (Vrbnica)-Beograd;
Izgradnja i rekonstrukcija infrastrukturnih objekata u Luci Bar;
Rekonstrukcija vanijih putnih pravaca, meu kojima se izdvaja put primorje
-Podgorica-granica sa Srbijom i put Niki-granica sa BiH (epan Polje), koji je
Regionalnom balkanskom infrastrukturnom studijom-REBIS, prepoznat kao deo
osnovne balkanske mree;
Izgradnja novih putnih pravaca (CetinjeNiki, brza cesta du primorja i drugi);
Izrada projekata saobraajne infrastrukture za nacionalne parkove, kao i za
nedovoljno razvijena podruja Crne Gore; i
Revitalizacija i modernizacija aerodroma (Podgorica, Tivat, Berane).
Rekonstrukcija i rehabilitacija puta Niki-granica sa BiH (epan Polje), obuhvatie
izgradnju obilaznice Niki, sanaciju mostova, tunela i kosina, izgradnju treih traka.
Osnovni razlozi za investiciju su poveanje sigurnosti i bezbednosti na postojeem
putnom pravcu, ostvarivanje kvalitetne veze sa centralnom BiH i spajanje na Koridor Vc.
Osnovna regionalna transportna mrea, identifikovana REBIS studijom, daje dobar okvir
za promovisanje interesa zemalja potpisnica MoU (Memorandum o razumevanju). Crna
Gora svoj interes vidi kroz mogunost kvalitetnijeg povezivanja sa zemljama u regionu, pa
i ire. Od predloenih aktivnosti, od znaaja za predmetno podruje, izdvaja se:
6.2.3 (b) Fazno, raditi na poboljanju puta Niki-Sarajevo, koji se povezuje na

koridor Vc; i
6.2.3 (c) Uskladiti vremenske planove izvodjenja radova na ovom putnom pravcu
sa odgovarajuim razvojem u zemljama iz okruenja.
STRATEGIJA RAZVOJA I ODRAVANJA DRAVNIH PUTEVA

Strategija razvoja i odravanja dravnih puteva predstavlja strateki dokument, kojim se
utvruju ciljevi i osnovni zadaci razvoja i odravanja dravnih puteva za period od 10
godina, njihova dinamika i obim realizacije, okvir potrebnih finansijskih sredstava i izvori
finansiranja.
Strategijom se predvia rekonstrukcija i rehabilitacija magistralnog puta Niki-granica sa
BiH (epan Polje), koja obuhvata izgradnju obilaznice Niki, sanaciju mostova, tunela i
kosina, izgradnju treih traka. Osnovni razlozi za investiciju su poveanje sigurnosti i
bezbednosti na postojeem putnom pravcu, obezbeenje kvalitetne veze sa centralnom
Bosnom i spajanje na Koridor Vc. Ovaj magistralni pravac, na dionici od epan Polja do
Podgorice, imae rang magistrale za brzi motorni saobraaj.

Strategijom je konstantovano da saobraajna infrastruktura u Crnoj Gori u poslednjih 20

godina nije imala adekvatan tretman, prvenstveno zbog slabe ekonomske situacije i uvek
nedostajuih sredstava u budetu. tavie, bila je napadnuta nekontrolisanim i
neplaniranim intervencijama na pojedinim pravcima, a posebno u delu putnog pojasa.
U prioritete razvoja dravnih puteva u narednom desetogodinjem periodu uvrten je i
magistralni put epan Polje Pluine, za koje je planirana sanacija kosina, izrada
galerija, izolacija tunela i rekonstrukcija kolovoza na duini od 25 km.
Projekat rekonstrukcije putnog pravca epan Polje Pluine je prepoznat kao veoma
vaan za Crnu Goru i kao takav je kandidovan na prioritetnu listu MAP-a, ime se naao
na Core Network-u, kao deo Rute 2b (SEETO referentni broj Projekta MONDR038. Ruta
2b je dugaka 396 km i ima regionalni znaaj za tri drave: BiH, Crnu Goru i Albaniju i
prolazi kroz Sarajevo(BiH)-Podgorica(CG)-Vlore(A).
STRATEGIJA RAZVOJA ENERGETIKE U CRNOJ GORI DO 2025.GOD.
U elektroenergetskom sistemu Crne Gore nalaze se u pogonu tri vee proizvodne
jedinice: HE Peruica i HE Piva, te TE Pljevlja. Pored njih u sistemu se nalazi i 7 malih
HE, ali je njihov doprinos u pogledu kapaciteta i proizvodnje relativno mali. Ukupna
instalisana snaga elektrana u sistemu iznosi 868 MW, dok je snaga na pragu 849 MW.
Udeo HE u instalisanoj snazi elektrana je 76%, dok u proizvedenoj energiji uestvuju sa
61% (prosek za period 2002-2004), uz oekivane oscilacije zavisno od hidrolokih prilika.
Prenosna mrea (na koju su prikljuene tri elektrane) unutar elektroenergetskog sistema
Crne Gore sastoji se od vodova, transformatorskih stanica i ostale opreme naponskih
nivoa 400 kV, 200 kV i 110 kV. Prenosna mrea je karakteristina po uglavnom radijalnoj
strukturi na sva tri naponska nivoa i dobroj povezanosti sa susjednim elektroenergetskim
sistemima: Srbije, Bosne i Hercegovine i Albanije. Distributivna mrea u sistemu
Elektroprivrede Crne Gore obuhvata vodove 35 kV, tranformatorske stanice 35/10 kV,
postrojenja 10 kV u TS stanicama 110/10 kV, vodove 10 kV, TS stanice 10/0,4 kV i vodove
niskog napona. Razvoj mree zasnovan je na dva stepena transformacije 110/35 kV i
35/10 kV.
Radi poveanja energetske efikasnosti i minimiziranja ekonomskih trokova, predlae se
revitalizacija i rekonstrukcija pojedinih hidro i termoelektrana; HE Piva je akumulacionopribransko postrojenje na rijeci Pivi. Instalisana snaga agregata je 3 x 114 MW, a
projektovana godinja proizvodnja 860 GWh. Najvea ostvarena proizvodnja u HE Piva
je 1029 GWh, prosjena proizvodnja u periodu 1977-2004 god. je 739,5 GWh.
Tokom izrade Strategije, razmatrane su lokacije pojedinih HE koje predstavljaju energetski
potencijal. Prilikom projektovanja HE Piva kao kompenzacioni bazen ove HE, nije bila
predviena HE Kruevo, pa su na tom profilu raeni odreeni istrani geoloki i
geodetski radovi kada je 1973 dolo do problema sa BiH. HE Kruevo predstavlja
rjeenje koje moe doprinjeti smanjenju elektroenergetskog deficita u Crnoj Gori. U okviru
Ministarstva ureenja prostora i zatite ivotne sredine su u toku aktivnosti na izradi plana
za akumulaciju na Komarnici koji e zahvatiti i deo optine Pluine u zoni sela Duba i
Brezna.
U pogledu Strategije razvoja prenosa EE, u dugoronom periodu do 2025. godine e biti
potrebno na odgovarajui nain prikljuiti nove TS 110/35 kV i 110/10 kV na 110 kv mreu
(Brezna-abljak).
STRATEGIJA RAZVOJA POLJOPRIVREDE CRNE GORE (2006)

Trenutna pozicija crnogorske poljoprivrede zahtjeva da se, idui u susret integracionim

procesima, otvaranju domaeg trita i dr., mjerama agrarne politike radi na to boljoj
valorizaciji i pospeivanju njenih prednosti, i to kroz:
-
bolju iskorienost trenutne cenovne konkurentnosti i poveanje izvoza

odreenog broja proizvoda;
stvaranje uslova za razvoj ekoloke proizvodnje;
naglasak na tradicionalnom aspektu i pozitivnim promenama koje su se desile
poslednjih nekoliko godina, a na osnovu kojih je vraeno dostojanstvo
poljoprivrednim proizvoaima;
doprinos daljem razvoju preraivakih kapaciteta;
uvoenje savrijemenih tehnologija, poveanje znanja i vetina poljoprivrednih
proizvoaa (vea primjena mehanizacije, vei obim proizvodnje, sniavanje
trokova);
bolju povezanost proizvoaa i preraivaa koja bi rezultirala veim udelom
trine proizvodnje (stabilnije snabdijevanje preraivake industrije u pogledu
obima i kvaliteta) i dr.
U proteklih nekoliko godina promovisano je pet glavnih ciljeva razvoja poljoprivrede:

-
obezbjeivanje prehrambene sigurnosti, ukljuujui potrebe stanovnitva Crne

Gore i turistike potronje;
poveanje konkurentnosti proizvoaa hrane na domaem i inostranom tritu;
podrka izvozu specifinih crnogorskih proizvoda (rano povre, vino, jagnjee i
jaree meso, njeguki prut, sir, riba, med, lekobilje, umski plodovi, kao i drugi
finalni proizvodi preraivake industrije);
uravnoteen regionalni razvoj CG i stvaranje boljih uslova za ivot na selu; i
ukljkuivanje u regionalne, evropske i meunarodne integracione procese.
Reavanje razvojnih, strukturnih i optih problema ruralnog i razvoja poljoprivrede mogue

je ostvarivanjem slijedeih osnovnih ciljeva odrivog razvoja poljoprivrede:
-
gazdovanje resursima na dugorono odriv nain uz promociju poljoprivrede koja

je maksimalno usklaena sa ouvanjem ivotne sredine (odrivo gazdovanje
resursima);
obezbjeenje stabilne i prihvatljive ponude bezbedne hrane u pogledu kvaliteta i
cena (bezbjednost hrane);
obezbjeivanje primjerenog ivotnog standarda za seosko stanovnitvo i celovitog
ruralnog razvoja uz ouvanje tradicionalnih vrijadnosti ruralnih podruja
(primjereni ivotni standard i ruralni razvoj);
stalno podizanje konkurentnosti proizvoaa hrane na domaem i inostranom
tritu (podizanje konkurentnosti);
Ravnomernim ostvarivanjem navedena etiri cilja realizovae se i peti najoptiji cilj:

obezbjeivanje prehrambene sigurnosti stanovnitva.
U konceptu odrive poljoprivrede za koji se Crna Gora opredjelila, najvanije mesto imae
politika ruralnog razvoja. Crna Gora je i do sada, sprovodei reforme u agrarnoj politici,
nastojala da podrku od proizvodnje ili pojedinanih proizvoda usmjerava ka seoskom
stanovnitvu. U buduem periodu potrebno je nastaviti podrku razvoju seoskih sredina i
znatno poveati visinu ulaganja u najvanije programe koji e biti usklaeni sa principima
EU. Politika treba da se temelji na tri najvanije osovine ruralnog razvoja:
- podizanje konkurentnosti kroz razliite vidove podrke primarnoj poljoprivredi i
preraivakoj industriji;
- bolje upravljanje resursima ivotne sredine; i
stvaranje preduslova (zajedno sa drugim programima Vlade Crne Gore) za

podizanje ivotnog standarda seoskog stanovnitva i irenje ekonomskih
aktivnosti u seoskim sredinama.
U pogledu budetske podrke politici ruralnog razvoja kao obaveza namee se

usvajanje koncepta odrivog razvoja poljoprivrede. S obzirom na velike razvojne zahtjeve
i potrebe prestruktuiranja najvanijih sektora, neophodno je do pristupa EU postojeu
budetsku podrku ruralnom razvoju poveati najmanje tri puta koja bi bila usmjerena na
nove investicije i tehnoloke inovacije u sektoru primarne proizvodnje i preraivake
industrije. Znaajnu komponentu politike ruralnog razvoja treba da predstavlja set mjera
za podrku manje povoljnim podrujima (Less favoured areas). Sa takvim mestom i
znaajem politike ruralnog razvoja u agrarnom budetu, Crna Gora bi imala moderan
koncept agrarne politike, gde bi trino-cenovna politika bila samo korektiv za
stabilizovanje dohotka i trinih uslova.
Nova politika ruralnog razvoja EU za period 2007-2013 ruralni razvoj sagledava u
znatno irem okviru, budui da mjere definisane tom politikom ravnopravno posmatraju i
podravaju sva tri najvanija stuba odrivosti: ekonomski razvoj, zatita ivotne sredine i
socijalni aspekt odrivosti. Ovaj dokument, ukazujui na osnovne principe politike ruralnog
razvoja EU, moe da bude osnova za izradu Strategije ruralnog razvoja Crne Gore koja
e detaljno razraditi sve njegove neophodne aktivnosti. U buduem trogodinjem periodu
(2007-2009) potrebno je izraditi Strategiju ruralnog razvoja Crne Gore, a paralelno koristiti
sredstva donacija i domaeg budeta za uvoenje onih mjera za koje postoje realni uslovi;
to posebno vai za podrku investicijama, strukturne promene, podizanje kvaliteta
proizvoda i stvaranje boljih uslova za ivot na selu. Taj trogodinji period treba iskoristiti i
za prilagoavanje ili postepeno gaenje mjera koje nijesu u skladu sa politikom EU.
Istovrijemeno e se stvarati institucionalne pretpostavke, kako bi se od 2010. prelo na
programiranje, kada se oekuje korienje fondova EU za pretpristupnu pomo (IPARD).
Kroz jaanje administrativnih kapaciteta i reformu Ministarstva, potrebno je formirati
jedinicu za ruralni razvoj i uvoditi elemente monitoringa i ocjene efekata projekata ruralnog
razvoja. Prema tome, podrka ruralnog razvoja usmjeravae se kroz tri osnovna vida:
-
podizanje konkurentnosti;
odrivo gazdovanje resursima;
programi razvoja sela koji ukljuuju i tzv. lider projekte.
VODOPRIVREDNA OSNOVA CRNE GORE (2001)

Vodoprivredna osnova Republike Crne Gore uraena je na osnovu Zakona o vodama
Republike Crne Gore (Sl. list RCG, 16/95). Vodoprivredna osnova je dugoroni plan za
odravanje i unapreivanje reima voda na teritoriji Crne Gore.
Unapreenje vodosnabdijevanja stanovnitva, kako po pitanju kvaliteta voda koje se isporuuju i podizanja obezbijeenosti isporuke vode, tako i po pitanju poveanja broja
korisnika prikljuenih na savremene vodovodne sisteme, predstavlja jedan od prioritetnih
zadataka vodoprivrede u predstojeem periodu.
Procjena potrebnih koliina visokokvalitetne vode za razmatrane vremenske presjeke
(2001, 2011, 2021.) prikazana je zbirno, po optinama. Na osnovu prognoziranog broja
stanovnika, usvojenih normi potronje i procenta prikljuuenosti odreene su ukupne
potrebe stanovnitva za visokokvalitetnom vodom. Planirano je da do 2021. godine svo
gradsko i prigradsko stanovnitvo bude prikljueno na javne vodovodne sisteme. Za
optinu Pluine, maksimalna dnevna potreba za vodom gradskog vodovodnog sistema
procjenjuje se na 30 l/s (2011 god.), tj. 35 l/s (2021 god.).

Na osnovu sagledavanja potreba za visokokvalitetnom vodom i mogunosti izvorita voda

izvrena je globalna orijentacija pojedinih optina na izvorita visokokvalitetnih voda, pri
emu su za odreene optine date i mogue alternative. Za optinu Pluine preporuuje
se i dalje korienje podzemnih voda sa izvorita Sutulija. Za potrebe industrijske
proizvodnje preporuuje se korienje vode iz akumulacionog Pivskog jezera.
Izgradnjom akumulacije HE "Piva", ukupne zapremine 880 hm 3, to iznosi oko 40% od
ukupnog prosjenog godinjeg protoka, vode Pive su u znaajnoj mjeri izravnate.
Uzimajui u obzir energetske efekte i ekonomske kriterijume, pokazuje se da je povoljno
graditi HE "Komarnica" ("Lonci") sa akumulacijom korisne zapremine 220 hm 3. Izgradnjom
ove hidroelektrane dobilo bi se oko 250 GWh/god. na sopstvenom padu i bila bi poveana
koliina i kvalitet hidroenergije na svim nizvodnim elektranama.
Plovidba na Pivskoj akumulaciji moe imati samo lokalni karakter za potrebe turizma i
lokalnog stanovnitva, pri emu je potencijalna plovidba podlona strogim kriterijumima
ekoloke zatite.
Kada se govori o korienju vjetakih jezera u turistike, rekreativne i sportske svrhe
onda je sigurno da najvee mogunosti prua Pivsko jezero. U prvoj fazi treba se
orjentisati na domai turizam, za korienje jezera za razne sportske i rekreativne
aktivnosti. Planskom izgradnjom vikend naselja, turistikih smjetajnih kapaciteta, pratee
infrastrukture u priobalnoj zoni, jedne marine i nekoliko pristana obezbijedie se bitni
uslovi za korienje prirodnih pogodnosti ovog vjetakog jezera i njegove okoline.
Izgradnjom objekata nautikog turizma, formiranjem slubi za uvanje, odravanje,
servisiranje i snabdijevanje plovnih objekata, kao i za iznajmljivanje plovnih objekata i
druge opreme, jezero moe da preuzme ulogu centra za odmor, rekreaciju i sportove na
vodi. Neophodno je planirati atraktivne sadraje na jezeru ili turistike destinacije do
najinteresantnijih prirodnih rezervata u blioj okolini (kanjona Tare i Komarnice, jezera na
Durmitoru, itd.). Pod atraktivnim sadrajima se podrazumijeva organizovanje izleta
brodiima du jezera, sportskih takmienja (veslake regate, skijanje na vodi, itd.),
kulturnih i zabavnih sadraja, umjetnikih kolonija, izviakih kampova itd.
U dolini rijeke Pive problemi koji nastaju na saobraajnicama, mostovima, kod dalekovoda
ili vodovoda, pojave lokalnih klizita izazvanih akumulacijom rjeavae se lokalnim
mjerama zatite u ugroenim zonama.
Ugroenost Pivske akumulacije od rjenog nanosa je na niskom nivou, te stoga nisu
predvieni posebni antierozioni radovi. U pogledu tretmana otpadnih voda, za Pluine se
preporuuje izgradnja postrojenja za preiavanje otpadnioh voda sa tercijarnim
stepenom tretmana, sa obaveznom UV dezinfekcijom efluenta. Prema projekciji razvoja
kanalizacionog sistema do 2021. godine, planirano je da samo optinski centar bude
obuhvaen kanalizacionom mreom.
Na slivu rijeke Pive, pored postojee akumulacije "Piva", u planskom periodu predvia se
izgradnja akumulacije "Lonci" ("Komarnica") prvenstveno u hidroenergetske svrhe. Uslovi
zatite kvaliteta voda prilino su povoljni, s obzirom na veliku vodnost sliva. Otpadne vode
Pluina, koje se ulivaju direktno u akumulaciju, potrebno je prikupiti i preistiti prije
uputanja. Na slivu Pive ne predvia se znaajnije korienje voda za potrebe industrije i
navodnjavanja. Prirodni ambijent postojeih i buduih akumulacija je izuzetan kvalitet koji
se moe iskoristiti za razvoj turizma i, posebno, aktivnosti na vodi (rekreacija, sport,
ribolov). U cilju smanjivanja dospijevanja nanosa u akumulacije predvia se i sanacija
prostora sa intenzivnom erozijom i bujinim tokovima.
STRATEGIJA RAZVOJA TURIZMA CRNE GORE DO 2020.GODINE

Master planom - Strategija razvoja turizma Crne Gore do 2020. godine, definisani su na
osnovu ranijih analiza glavnih turistikih kretanja u Crnoj Gori prioritetni zadaci i mjere u
cilju efikasnijeg razvoja turistike privrede Crne Gore. Orjentacija turistike ponude u
budunosti oslanjae se na uspostavljanju celogodinje turistike sezone za potrebe
zahtjevnih inostranih, ali i domaih turista, uz neophodno zadravanje odreenih
turistikih kapaciteta sa prihvatljivim cenama za ostale kategorije stanovnitva.
Strateki cilj razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020. godine je pozicioniranje Crne Gore kao
globalne visokokvalitetne turistike destinacije primjenom principa i ciljeva odrivog
razvoja. Takoe, definisano je 5 operativnih ciljeva u cilju sprovoenja stratekog cilja
razvoja turizma:
1.
2.
3.
4.
Stvaranje potrebne turistike i pratee infrastrukture;

Formiranje posebne jedinstvene prodajne ponude Crne Gore;
Prepoznavanje Crne Gore kao cjelogodinje turistike destinacije;
Prilagoavanje institucionalnog i pravnog okvira zahtjevima uspenog i odrivog
razvoja turizma; i
5. Ukljuivanje lokalnog stanovnitva u turistiku privredu.
Crna Gora kao turistika destinacija moe se podijeliti na est klastera, koji se meusobno
razlikuju po karakteristikama predjela i kultura. Podruje optine Pluine pripada klasteru
Durmitor-Sinjajevina (sa optinama abljak i avnik), gdje se kao glavne aktivnosti
navode turizam u prirodi, sportski i porodini turizam. Sa vjetakim jezerom u pozadini,
sa ulaznom kapijom prema Durmitoru, Pluine raspolae turistikim potencijalom kao
mjesto za odmor za sportiste, starije i porodice sa djecom. Osnovni cilj novog
pozicioniranja ovog turistikog klastera je razvoj planinskog proizvoda, baziranog na
aktivnom turizmu u prirodi za porodice, ljubitelje prirode i planina.
PROGRAM RAZVOJA PLANINSKOG TURIZMA CRNE GORE (2005)
Promovisanje i orjentisanost ka razvoju primorskog turizma u prethodnim decenijama
negativno se odrazilo na ukupan turistiki promet planinskog turizma u Crnoj Gori. Nakon
dueg perioda stagnacije, od 1998. godine broj turista na planinama centralne i sjeverne
Crne Gore konstantno se poveava; prema podacima Zavoda za statistiku Crne
Gore(2004. god.) od ukupnog broja turista koji su posetili Crnu Goru njih 10% posetili su
njen sjeverni i centralni dio.
Osnovni kvantitativni ciljevi razvoja turizma u periodu do 2010. i 2020. godine su:
-
porast broja noenja svih turista sa sadanjih 160.000 na 1.380.000 u 2010. i na

4.200.000 u 2020. godini;
porast broja turistikih leita sa sadanjih 3.500 na 11.500 u 2010. i 35.500 u
2020. godini sa preovlaujuim smetajem u porodinim hotelima i pansionima,
privatnim apartmanima i sobama, seoskom turizmu i katunima, te u kampovima;
porast prihoda od turizma sa sadanjih 4,5 miliona EUR na najmanje 65,1 miliona
EUR u 2010. i na 185,4 miliona EUR u 2020. godini; i
porast broja zaposlenih sa sadanjih 1.500 na 3.750 osoba u 2010. i na 11.100
osoba u 2020. godini.
Razvoj turistikih kapaciteta i programa u planinskim turistikim destinacijama

Crne Gore baziran je na nekoliko principa i usmjerenja:
-
turistiki smetajni kapaciteti, objekti sportsko rekreativnog, kulturnog, zabavnog i

trgovakog znaaja koncentrisae se u gradovima i drugim urbanim centrima, gde
postoji infrastuktura, radna snaga i gde se mogu koristiti i neke druge usluge kao
na primjer lekarska pomo, bankarstvo ,osiguranje, upravne usluge, itd.;

razvoj turizma u ovim krajevima i dalje e zahtjevati funkcionisanje manjih i

prostorno disperzovanih turistikih kapaciteta (manji porodini hoteli, pansioni,
apartmani, privatne kue, itd.);
revitalizacija sela moe se bazirati na razvoju seoskog turizma u ekoloki
netaknutoj prirodi, prirodnoj ishrani i piu, aktivnostima u prirodi i tradicionalnom
gostoprimstvu. Poseban vid seoskog turizma je razvoj katuna koji mogu da se
razviju u specifina turistika sela;
u razvoju smetajnih kapaciteta treba dati odgovarajue mesto i razvoju kampova
za specifine trine grupe: planinare, omladinu, istraivae prirode, kajakae,
splavare, bicikliste i dr.;
u funkciju turizma treba ukljuiti i planinske kue, kue umara i cestara, jer ti ve
postojei objekti uz male investicije i kvalitativnu standardizaciju mogu dati
dodatne smetajne kapacitete kojih ioanako nema dovoljno na sjeveru Crne Gore.
Pluine su evidentirane kao posebno turistiko podruje sa gravitirajuim planinama na

lijevom priobalju Komarnice i Pive: Vojnik, Golija, Volujak, Magli, koje ine posebnu
geografsku, saobraajnu i resursnu cjelinu.
Na osnovu inventarizacije i ocjene turistike ponude definisane su 3 makrozone i 6
mikrozona turistikih destinacija u centralnoj i sjevernoj Crnoj Gori:
-
Makrozone: Durmitor, Bjelasica i Prokljetije; i

Mikrozone: Loven, Orjen, Rumija, Vuje, Kosanica i Verua.
Prema svim merilima, turistika destinacija Durmitor ima najvei potencijal da se

razvije u vodeu planinsku turistiku destinaciju na Balkanu sa ljetnjim i zimskim
programima. Podruje Durmitora i Sinjajevine sa vrhovima do 2522 m, Tara, rijeka Piva,
mala jezera na uem podruju i veliko Pivsko jezero, zelena planinska visoravan na
prosjenoj visini od 1500 m, pruaju sve mogunosti za razvoj:
-
turistikih programa otkrivanja prirode, rekreacionih aktivnosti pjeaenja,

planinarenja, odmaranja u prirodi, biciklizma, otkrivanja prirode konjima,
rekreacionim vodenim programima na Pivskom jezeru - veslanje, kajak, vonja
brodiem i amcima i dr.;
planinskih wellness programa u ljekovitoj planinskoj klimi sa prirodnom zdravom
ishranom i rekreacionim aktivnostima za zdravi ivot;
aktivnih sportskih sadraja zimi: alpsko skijanje, nordijsko skijanje, biatlon,
splavarenje Tarom, alpinizam , sportski avio programi, golf, vodeni sportovi veslanje, kajak i kanu, pripreme sportista i dr.; i
kongresnih-poslovnih programa u kombinaciji sa wellness programima, golfom i
drugim prateim poslovnim i drutveno-zabavnim programima i prirjedbama.
Za optinu Pluine istiu se skijaki turistiki potencijali na sjevernim padinama Golije

(Smrijeno, Muratovica, Gornji Stolac, Lisina), kao i potencijali ljetnjeg turizma: Pivsko
jezero (ribarenje, kupanje, kajak, jedrenje), Stabanska jezera (ribarenje, kupanje),
Trnovako jezero i krka jezera; rijeke: Piva, Tara i Komarnica i njihovi kanjoni. Najvee
agro-turistike komplementarne razvojne potencijale imaju sela na sjevernim padinama
Golije: Smrijeno, Kovai, Orah i Lisina (zimi skijaka sela, ljeti polazita za izletita u
bliskom okruenju, a sve u okviru eko-agro kombinovanih gazdinstava). Vrednovanje
turistikih resursa posebno je istaklo turistike znamenitosti Optine (Pivski manastir,
Pivsko jezero, rijeka Piva, blizina NP Durmitor).
2. POSTOJEE STANJE ORGANIZACIJE, KORIENJA I UREENJA

PROSTORA
2.1. PRIRODNA OSNOVA I RESURSI PODRUJA

Geomorfoloke karakteristike
U geomorfolokom smislu, teren Optine je veoma raznolik (relativno nie zemljite u zoni
Pivske upe i visoka planinska zona istono od rijeke Pive). Pripada oblasti visokih
planina i povri; u reljefu Crne Gore ova geomorfoloka cjelina ima dominantan izgled.
ine je vie planinskih lanaca, dinarskog pravca pruanja, izmeu kojih su planinske
povri i duboki kanjoni.
Na bazi morfolokih kriterijuma, a djelimino i ukupnih prirodnih karakteristika, ceo prostor
Optine moe se podijeliti na tri osnovne cjeline:
-
zonu relativno nieg zemljita uz tok Pive i proirenja uz tokove njenih pritoka za
koju je ve poznat naziv Pivska upa;
visoku planinsku zonu istono od Pive, koju od korita Pive odvajaju strmi kanjonski
odsjeci zonu poznatu pod nazivom Pivske planine; i
zapadnu planinsku zonu (Bioa, ogranaka Volujka, Maglia, Lebrnika i Golije).
Mada su vrhovi u ovoj zoni veih visina, ona je ipak vie otvorena prema rijeci Pivi.
Pivska planina je prostrana krenjaka zaravan prosjene visine 1450 m. Znatan dio
Pivske planine izgraen je od krenjaka trijaske starosti. Pivsko-drobnjaka povr je
razvijena sa obe strane Komarnice i Pive. Ova povr je razvijena u pet nivoa (od 800 do
1450 m.n.v.). Najvii nivo ove povri je razvijen u predjelu Pia i Borkovia, a najnii se
zapaa sa lijeve strane Pive u podruju Rudinica i Seljana.
Volujak je prostrana i visoka planinska oblast u sjeverozapadnom dijelu Crne Gore.
Ograniavaju ga duboke doline Vrbnice, Pive, Drine i Sutjeske, a ine ga planine Magli,
Bio i Volujak.
Volujak se prua smjerom sjeverozapad-jugoistok, a od Maglia ga odvaja potok Suki
potok na sjeveru. Najvii vrh nalazi se na samoj granici Optine sa BiH (Volujak, 2336
m.n.v.).
Magli je dinarska planina na granici Crne Gore i BiH, sa Magliem kao najviim vrhom
(2386 m.n.v.). Izgraen je od permskih stijena, mezozojskih krenjaka, dijabaza i malafira,
a vidljivi su i ledniki tragovi. Obrastao je bukovom i crnogorinom umom. Gornja
umska granica je na 1600 m.n.v., a iznad te visine je plato sa panjacima i brojnim
grebenima i visovima. Najpoznatije visoravni su Vuevo i Mratinjska gora. Podnoje
planine i sve padine su bogate vodom, sa brojnim izvorima od kojih je najizdaniji Carev
Do, koji nikad ne presuuje.
Bio je dinarska planina, pripada oblasti Volujka, sa najviim vrhom Veliki Vitao (2397
m.n.v). Nalazi se izmeu Volujka i Pivskog jezera, a jednim dijelom se oslanja na masiv
Maglia.
Speleoloki objekti, kao specifine pojave krake morfologije, zapaeni su i na
prostorima Pivske planine. Na ovom podruju je istraeno 7 objekata. Po morfolokom
tipu, to su jame koje karakterie izrazita vertikalnost (Ruina jama na Planinici, uljaa na
erania gredama, Maglena i Bujna jama na Graba vrhu, Pianska i Vukovia jama u
Piama, Zatrpana jama u Vojinoviima).
Optinu karakteriu veoma velike visinske razlike, pa je najnia taka Optine na samom
sjeveru, na uu rijeka Pive i Tare, dok se najvii vrh nalazi na samoj istonoj granici
Optine, na planini Durmitor. Na samoj granici Optine se nalazi najvii vrh Durmitora,
Bobotov Kuk (2.523 m).
Nagibi terena su veoma veliki (preko 30) na planini Durmitor i Pivskoj povri, dok su u
centralnom delu Optine oni znatno manji.
Geoloke karakteristike
Stijene u okviru teritorije optine Pluine nastale su u poslednjih 250 miliona godina, za
vrijeme geolokih era mezozoika i kenozoika. Najvei dio ove optine izgrauju
raznovrsne mezozojske formacije koje pripadaju trijasu, juri i kredi, dok geoloke tvorevine
iz doba kenozoika imaju malo rasprostranjenje a nastale su u starijem paleogenu, mlaem
neogenu i kvartaru.
- Trijas
Oko 50% teritorije optine Pluine izgrauju trijaske stijene. Po nainu postanka pripadaju
razliitim vrstama sedimentnih stijena, a zastupljene su i srednjotrijaske vulkanske stijene.
Formacija klastita i krenjaka donjeg trijasa (T1) predstavlja najstarije sedimente ovog
podruja, otkrivene u erozionim prozorima Mratinja i epan polja (u dolini Tare i Pive).
Istina, sa klastitima donjeg trijasa u Mratinju, na vrlo maloj povrini u pjeskovitobituminoznim karbonatima, odreena je mikrofosilna asocijacija permske starosti. Postoji
mogunost da su to pretaloeni permski sedimenti. U litolokom sastavu donjotrijaskih
naslaga uestvuju raznobojni liskunoviti pjeari, alevroliti i laporci, zatim kvarcni
konglomerati, kvarcni pjeari i grauvake, pjeskoviti i oolitini krenjaci. Debljina ovih
sedimenata je do 250 m. Stijene srednjeg trijasa, u odnosu na donjotrijaske, imaju znatno
vee rasprostranjenje. Na geolokim kartama su izdvojene kao anizijski i ladinski
sedimenti i vulkanske stijene. Karbonati gornjeg trijasa, meutim, imaju najvee
rasprostranjenje.
Anizijski krenjaci i dolomiti (T21) otkriveni su na sjevernim padinama Volujaka, u
podruju Mratinja, na junim padinama Bioa, agrice, Goranska, Seljana i epan polja.
Javljaju se konkordantno na donjotrijaskim sedimentima ili na elu Durmitorske tektonske
jedinice preko Durmitorskog flia. Krenjaci su stratifikovani i masivni u razliitom
stepenu dolomitisani. Pri vrhu ove formacije mjestimino su razvijeni rumeni hanbuloki
krenjaci. Ukupna debljina anizijskih karbonata je oko 300 m.
Vulkanske stijene srednjeg trijasa (, ,ab) predstavljene su uglavnom andezitima,
manje keratofirima a sasvim rijetko i spilitima. Otkrivene su u kanjonima Tare i Pive u
podruju epan polja na Planinici, u ataru Mratinja, kod Pivskog manastira i u Seljanima.
To su sivozelene masivne stijene, mjestimino ukriljene i piritisane. Ispoljavaju se u vidu
manjih nepravilnih ili soivastih tijela u okviru srednjotrijaskih naslaga.
Ladinski krenjaci sa ronacima (T22) od svih formacija imaju najvee rasprostranjenje,
a najvie na prostoru Pivske planine i Bioa, a zatim na terenu Vueva, Maglia i
Volujaka. Na maloj povrini otkriveni su na agrici, kod Goranska i u ataru Seljana.
Najstariji sedimenti ove geoloke jedinice obino ini vulkanogeno-sedimentna formacija,
predstavljena ronacima, tufovima, tufitima i laporovitim krenjacima sa muglama
ronaca. Potom u stubu slijede tankoslojeviti i slojeviti sivi i rumenkasti krenjaci sa
muglama i proslojcima ronaca. Ladinske krenjake na prostoru Pivske Planine, Vueva i
Bioa izgrauju uglavnom zoogenosprudni sivi krenjaci sa soivima dolomita ili slojevitih
krenjaka sa ronacima. Kanjonske doline rijeke Pive, nizvodno od Pluina, zatim rijeke
Suice i donjeg toka Tare izgrauju ladinski krenjaci debljine preko 500 m.

Ladinski i gornjotrijaski krenjaci (T2,3) izdvojeni su kao posebna geoloka jedinica na

prostoru Planinice i Donjih i Gornjih Crkvica na Pivskoj planini. To su slojeviti krenjaci
sparitskog tipa, sa proslojcima crvenih laporovitih krenjaka i soivima dolomita. Debljina
im je do 250 m.
Krenjaci i dolomiti gornjeg trijasa (T3). Preko ladinskih karbonatnih naslaga
gornjotrijaski krenjaci sa dolomitima izdvojeni su sa desne strane Komarnice i Pive, u
terenima: Bezuje-Dubljevii-Borkovii, na malim povrinama izmeu Pia i krke na
Durmitoru i na zapadnoj padini Planinice. Sa lijeve strane istih rijeka razvijeni su u
Seljanima, Goransku, agrici, Biou i Volujaku. Takoe su manje pojave ovih stijena
otkrivene u Breznima i ivi. U Pivskoj upi gornji trijas poinje sa transgresivnim
laporcima i laporovitim krenjacima sa brahiopodima (u lokacijama gdje su razvijeni crveni
boksiti), debljine do 10 m. U stubu zatim slijede sivi i svijetlosivi dolomiti, dolomitini
krenjaci i sparitski stratifikovani krenjaci sa megalodonima. Dolomiti su najvie razvijeni
u izvorinom dijelu Pive (iznad Sinjca). Debljina sedimenata gornjeg trijasa je procijenjena
na oko 700 m.
- Jura
Jurske geoloke formacije imaju relativno malo rasprostranjenje u sredinjim i junim
djelovima optine Pluine. Za vrijeme ove geoloke periode obrazovane su razliite po
sastavu formacije u toku donje, srednje i gornje jure.
Slojeviti crveni krenjaci donje jure (J 1) predstavljaju karakteristinu geoloku formaciju
laporovitih crvenih rumenih i mrkih krenjaka sa amonitima debljine od 20 do 40 m, koji su
u vidu uskih zona mjestimino otkriveni preko gornjotrijaskih megalodonskih krenjaka. Na
Pivskoj planini javljaju se u ataru Pia, akakog koma i izvorita Suice. Takoe, uska
zona ovih sedimenata prua se od Krstaca (Pirni do) preko Kne-Luka, ispod Boura,
preko Borkovia i Dubljevia do Bezuja. U Pivskoj upi otkriveni su maloj povrini u
Seocima, Zakamenu, Miljkovcu i na Breznima.
Krenjaci sa ronacima srednje jure (J2) razvijeni su konkordantno preko prethodno
opisanih donjojurskih sedimenata i otkriveni su u istim podrujima i lokalitetima.
Predstavljeni su slojevitim smeesivim krenjacima sparitskog tipa sa muglama i
proslojcima sivih ronaca. Njihova debljina se kree od 10 do 30 m.
Krenjaci gornje jure (J3) imaju najvee rasprostranjenje od ostalih jurskih formacija, i to
uglavnom u junom dijelu optine u podruju: Zakamen-Bukovac-Duba, zatim na prostoru:
Borije-Bour-Treskavac-Bezuje na Pivskoj planini i na krajnjem jugu na prostoru
izmeu Brezana i ivskog razdolja i Javorka. Po sastavu, to su masivni i slabo
stratifikovani zoogenosprudni krenjaci sa koralima, hidrozoama, elipsaktinijama i dr.
sprudnom faunom. U gornjem dijelu stuba ove formacije, na Kapi planini, Treskavcu i
Dubi, umjesto sprudnih razvijeni su stratifikovani sparitski krenjaci sa ostacima algi,
gastropoda i foraminifera. Debljina gornjojurskih sedimenata kree se do 300 m.
- Donja kreda
Donja kreda na teritoriji optine Pluine razvijena je u krenjakoj faciji. Sedimenti ove
geoloke periode razvijeni su jedino na terenima koji pripadaju Kukoj strukturnotektonskoj jedinici, odnosno Visokom kru. U okviru donjokrednog kompleksa karbonata
izdvojene su etiri litostratigrafske jedinice.
Krenjaci donje krede (K1), kao neralanjeni kompleks karbonatnih stijena, izdvojeni su
na podruju planina Manita gora, Dobrelica i Ledenice. Lee konkordantno preko
krenjaka gornje jure. Po sastavu su uslojeni krenjaci u donjem dijelu preteno
mikritskog, a u gornjem sparitskog tipa, sa brojnim mikrofosilnim ostacima algi,

foraminifera. Mjestimino sadre proslojke ili tanja soiva kasnodijagenetskih dolomita.
Debljina im je oko 500 m.
Slojeviti i bankoviti krenjaci starije donje krede (K 11-3) na Pivskoj planini izgrauju
terene Suvog kleka, Lojanika i Burukovca sve do Bezuja, ukljuujui i Kanjon Komarnice,
dok su u Pivskoj upi otkriveni u ataru Bukovca, Dube, Brezana i na sjeverozapadnim
padinama Vojnika. Krenjaci su slojeviti, mikrokristalasti i oolitini sa ostacima tintinida,
algi i foraminifera. Debljina ovog paketa karbonata je oko 400 m.
Krenjaci apt-alba (K14+5) otkriveni su u vidu uske zone na potezu izmeu Miljkovca i
Bajovog polja. Predstavljeni su slojevitim mikrokristalastim a mjestimino i laporovitim
krenjacima sa karakteristinim mikrofosilima algi i foraminifera. Debljina ovog paketa
sedimenata je oko 150 m.
Krenjaci apt-alba i cenomona (K1,2) izdvojeni su na elu lokalne kraljuti u predjelu
planine Golije sve do Ledenica, u okviru lista Gacko. Meutim, na jugoistonom
produetku ova geoloka jedinica je na listu Niki izdvojena kao turonski krenjaci
(1K22). U sastavu ove jedinice uestvuju u naizmjeninoj, ali i nepravilnoj smjeni, biospariti i
kasnodijagenetski dolomiti. Najee su ubrani u metarsko-dekametarske nabore.
- Gornja kreda
Gornjokredni karbonatni sedimenti razvijeni su samo u krajnim jugozapadnim djelovima
teritorije optine Pluine. Paleontoloki su dokazani i na geolokim kartama su izdvojeni
krenjaci cenomana, turona i senona.
Krenjaci cenomana (K21) javljaju se u uskim zonama na sjeveroistonim padinama
Ledenika, Dobrelice i Lisca. Predstavljeni su slojevitim do ploastim sivoutim krenjacima
sa proslojcima kvrgavih laporovitih krenjaka i dolomita. Njihova je debljina oko 200 m.
Krenjaci turona (K22) lee konkordantno na cenomanskim karbonatima i otkriveni su u
istim podrujima, kao i na jugoistonim padinama planine Golije, na potezu izmeu
Smrijenog do Bundosa (na listu Niki izdvojena su etiri paketa turonskih naslaga
izmeu ardaka i Javorka). Predstavljeni su slojevitim biosparitima i ploastim laporovitim
krenjacima, sa proslojcima dolomitinih krenjaka i dolomita. Debljina sedimenata turona
je oko 350 m.
Senonski krenjaci sa laporcima (K23) izdvojeni su na sjeveroistonim padinama
Ledenika i Vujih brda, i na prostoru izmeu planine Ledenice (k. 1945) i Miljkovca.
Predstavljeni su bankovitim sivim i ukastim krenjacima, crvenim laporovitim
krenjacima i crvenim i sivim laporcima. Mjestimino su ploasti crveni krenjaci i laporci
izdvojeni kao sedimenti mastrihta (4K23). Ukupna debljina senonskih naslaga je oko 350 m.
- Kreda-Paleogen
Durmitorski fli (K, PG) predstavlja poznatu geoloku formaciju, regionalnog razvoja,
nastalu krajem krede i poetkom paleogena. U stvari, pitanje starosti ove formacije,
odnosno njene silicijsko-klastine facije, jo uvijek je sparno. Sedimenti ovog flia
dijagonalno presijecaju teritoriju optine Pluine, pravcem sjeverozapad-jugoistok.
Izgrauju terene u ataru sela Ravno, Miletii, Zukva, Lisina, Smrijeno, Stabna, Miloevii,
novih Pluina i Borija odakle se u uskoj zoni nastavljaju jugozapadnim padinama
Durmitora.

U okviru kompleksa sedimenata Durmitorskog flia na geolokoj karti lista Gacko, na

teritoriji optine Pluine, izdvojeno je po superpoziciji (vremenu nastanka) pet paketa.
Najstariji paket ine bazalne krenjake bree i konglomerati (1K23) sa kojima poinje
proces fline sedimentacije. Obino se javljaju u vidu tankih zona grubozrnih klastita, a u
ataru sela Smrijeno i u Todorovom dolu na Durmitoru imaju znatno rasprostranjenje.
Slojevite bree i krenjaci (2K23) lee preko starijih bazalnih brea i konglomerata. Pored
brea u grai flinih sekvenci uestvuju kalkareniti, sa gradacijom i horizontalnom, kosom
i ukrtenom laminacijom. Trei lan ine laporci sa proslojcima i muglama ronaca. Trei
paket flinih naslaga ine bree, krenjaci i laporci (3K23). Sedimenti ovog lana ine oko
90% flinih terena. Bree se javljaju u vidu banaka razliite debljine, od 0,5 do 10,0 m,
preko kojih su razvijeni kalkareniti, odnosno pjeskoviti krenjaci, sa gradacijom i
laminacijom, a esto su kalkareniti najstariji lan fline sekvence. Najmlae lanove
sekvenci ine pjeskoviti laporci koji prelaze u ploaste raznobojne laporce. etvrti paket
fline serije ine konglomerati, pjeari i laporci (4K23) koji na prostoru optine Pluine
imaju vrlo malo rasprostranjenje. Najmlai paket u Durmitorskom fliu ine bree,
krenjaci i laporci (5K23). Bree i konglomerate u ovom paketu izgrauju obluci i komadi
iz flia, a vezivo im je glinovito-laporovito. Krenjaci sadre mugle sivih ronaca, dok su
laporci sive i crvene boje. Sedimenti ovog paketa zastupljeni su na terenima Lebrnika,
Brteva i u ataru Stubice.
- Neogen
Neogeni sedimenti su na teritoriji optine Pluine razvijeni u Crkvikom Polju i na
Breznima. To su jezerski sedimenti, sa eroziono-diskordantnim odnosom sa karbonatnim
paleoreljefom.
U Crkvikom polju, preko trijaskih krenjaka neogene sedimente ine: krenjake bree i
konglomerati preko kojih su nataloeni uslojeni utorumeni krenjaci, zatim upljikavi
krenjaci i na kraju laporci. U laporcima se javljaju proslojci uglja male debljine. Debljina
neogenih sedimenata je do 50 m.
U polju kod Brezana pretpostavlja se da postoje dva mala neogena basena. U Donjim
Breznima nabuene su gline heterogenog sastava i glinoviti pjeskovi debljine od 8,0
15,6 m, a u jednoj buotini je nabuen treset. Neogeni sedimenti u Gornjim Breznima
imaju debljinu do 43 m, a ine ih: razliite vrste glina, pjeskovi i ljunkovi. I u ovim
sedimentima u dvije buotine su konstatovana dva proslojka uglja.
- Kvartar
Teritorija optine Pluine predstavlja visokoplaninsko podruje ispresijecano dubokim
dolinama i kanjonima rijeka Pive, Komarnice i Tare i njihovih pritoka. Ledena doba u
poslednjih 300 hiljada godina geoloke istorije, erozionim procesima su znatno uticala na
morfologiju reljefa, o kojima svjedoe i glacijalni nanosi (morene) u planinskim predjelima
Durmitora, Vojnika, Bioa i Maglia i glaciofluvijalni sedimenti oko korita Tare i u
potopljenim dolinama Pive i Komarnice. Takoe su zastupljene deluvijalne i aluvijalne
naslage.
Morene (gl) su nastale erozijom lednika (gleera) ije ostatke danas nalazimo: na Pivskoj
Planini (Nedajno, Jokanovia i Luanski Urljaj, Vukotino brdo, Dubljevii i Bezuje), na
podruju Pivske upe (Smrijeno, Polje Pejovia, Bajovo polje, Bundos, Gornja i Donja
Brezna, ivsko razdolje), na Goliji, Biou, Magliu i Vuevu. Debljina morenskih nanosa je
od 3 do 30 m.
Glaciofluvijalni sedimenti (glf) izgrauju terase u Kne Luci, Paleu, Vruku i okovoj
Luci. To su slabovezani konglomerati, ljunkovi i pijeskovi, debljine do 10 m.

Deluvijalni nanosi (d) nalaze se na padinama Durmitora, Bioa, Maglia, u ataru Mratinja
i na blaim dolinskim stranama rijeka Tare, Pive i Komarnice.
Aluvijalni sedimenti (al) imaju malo rasprostranjenje u koritima rijeka. Predstavljeni su
ljunkovito-pjeskovitim materijalom, male debljine.
Tektonika
Tereni optine Pluine imaju vrlo sloenu tektonsku strukturu. Oni pripadaju dvjema
geotektonskim jedinicama: Spoljanjim i Unutranjim Dinaridima, odnosno Visokom Kru i
Zoni paleozojskih kriljaca i mezozojskih krenjaka. Autori tampanih geolokih karata
podruje ove optine svrstavaju u Kuku i Durmitorsku tektonsku jedinicu.
Kuka tektonska jedinica obuhvata sjeveroistoni dio strukture Visokog kra, a od
Durmitorske jedinice razdvojena je Durmitorskim fliem. Teren Kuke jedinice je vrlo
sloen, pri emu se u strukturnom pogledu znatno razlikuju tereni izgraeni od
karbonatnih i flinih stijena. Od nabornih oblika u karbonatnim tereninma se istie
antiklinala Komarnice i Treskavca a na planini Goliji su razvijeni uspravni i kosi nabori,
polomljeni i izrasijedani. Rupturni tektonski oblici imaju mnogo vei znaaj, meu kojima
se posebno istiu: kraljut Golije, kraljut Goranska, i po intenzitetu kraljutanja neto
manje znaajana kraljut Jasenovog polja.
Na podruju Pivske Planine konstatovana je manja kraljut Nikolinog dola. Pored kraljuti
u karbonatnim terenima su konstatovani vei rasjedi, kao to su: rasjed Sinjca (na ijoj
trasi se nalazi izvorite Sinjac) i rasjed Suice du koga je sputen istoni blok. U
terenima izgraenim od Durmitorskog flia konstatovani su brojni uspravni i prevrnuti
nabori, metarskih do kilometarskih dimenzija, kako u bazalnom tako i u ostalim nivoima
fline serije, od kojih se posebno istiu sinklinale Lebrnika, Brtevca i Todorova dola.
Durmitorska tektonska jedinica je navuena preko Kuke jedinice du dislokacije koja
se u strunoj literaturi naziva Durmitorska navlaka ili Durmitorska kraljut. Ova
dislokacija je formirana na sjeveroistonom kontaktu zone Durmitorskog flia sa
karbonatno-klastinim mezozojskim stijenama koje preteno izgrauju ovu jedinicu.
Povrina navlaenja ima padni ugao prema sjeveru-sjeveroistoku pod uglom od od 30 o do
60o. Od nabornih struktura u okviru ove jedinice istiu se: antiklinala Mratinja, antiklinala
Krueva (u donjem toku Pive) antiklinala Tare i sinklinala Crkvice. Od disjunktivnih oblika
konstatovana je manja kraljut Dubrovnika (zapadno od krka na Durmitoru), kao i brojni
rasjedi kilometarskih dimenzija, ali razliite prostorne orjentacije, koji su naroito ispoljeni
na povrini karbonatnih terena Pivske planine, Bioa, Maglia i Vueva.
Inenjersko-geoloka i seizmoloka svojstva terena
Sa inenjersko-geolokog aspekta na podruju optine Pluine mogu se generalno
izdvojiti sledee grupe stijena: vezane, nevezane i poluvezane stijene.
U grupu vezanih dobrookamenjenih stijena, koje uglavnom izgrauju stabilne i dobro
nosive terene, mogu se uvrstiti vulkanske stijene (andeziti, keratofiri, spiliti), krenjaci,
dolomitini krenjaci i dolomiti, kao i pjeskoviti i laporoviti krenjaci. Ove stijenske mase
ine najvei dio Pivske planine to se posebno odnosi na dio terena sa lijeve i desne
strane vodotoka Pive nizvodno od Pluina i uzvodno od Sinjca (Pivskog oka).
U grupu vezanih slabo okamenjenih stijena mogu se uvrstiti flini sedimenti, na dijelu
terena gdje su isti predstavljeni glincima, laporima i laporcima. Ovi sedimenti izgrauju
najvei dio sliva Vrbnice kao i ire podruje naselja Pluina. Ovaj tip stijena se odlikuje
relativno povoljnim geotehnikim karakteristikama sa aspekta nosivosti.
U grupu nevezanih i poluvezanih stijena mogu se uvrstiti glacijalni, deluvijalni i

deluvijalno-eluvijalni sedimenti, predstavljeni preteno zaglinjenom drobinom i pjeskovitim
glinama sa sadrajem drobine, kao i neogeni sedimenti Brezana predstavljeni glinama
pjeskovima i ljunkovima sa proslojcima treseta i uglja.
Od savremenskih egzodinamikih procesa na izuavanom dijelu terena treba istai:
-
proces fiziko-mehanikog raspadanja,

proces karstifikacije,
proces spiranja,
procesi odronjavanja i osipanja i
proces klienja, kao i mjeovite kompleksne pojave:odroni-klizita, sipariklizita i
drugo.
Proces fiziko-hemijskog raspadanja je u direktnoj vezi sa mrazno-dinamikim procesom i

godinjim temperaturnim kolebanjima. Samo dejstvo procesa u fizikom smislu se
manifestuje u raspadanju ispucalih stijenskih masa u sitnu drobinu, dok se hemijsko
djelovanje ogleda u promjeni mineralokog sastava, odnosno dezintegraciji krenjaka u
crvenicu i dolomita u grus.
Karstni proces je razvijen u karbonatnim stijenama trijaske, jurske i kredne starosti, to se
moe suditi na osnovu raznih povrinskih i podzemnih karstnih oblika (vrtaa, ponora,
peina i jama). Tako na primjer, ponori Malog Crnog Jezera, nalaze se na koti 1410 m, a
Dubrovska Vrela (sa kojima je utvrena hidraulika veza bojenjem) na koti oko 680 m.
Karakteristino je istai da je formiranjem Pivske akumulacije dolo do pospjeivanja
nestabilnosti, koje su vezane za postojee podzemne karstne oblike. Naime, zapaa se
da su brojne vrtae na karstnim zaravnima ije je dno zastrto crvenicom formirane du
rasjeda koji su najee paralelni sa tokovima Komarnice i Pive. Elongacija vrtaa je u
pravcu pruanja rasjeda. Dna vrtaa zavravaju se najee ponorima, koji se nastavljaju
u duboke jame i peine. Takav je sluaj sa vrtaama na podruju Dube, Brezana i
Miljkovca.
Velike amplitude kolebanja nivoa jezera u uslovima punjenja i pranjenja akumulacije
dovode do aktiviranja krenjakih blokova, razdvojenih diskontinuitetima i ispiranja
podzemnih karstnih oblika (peina) zapunjenih glinovitim materijalom. To ima za
posljedicu provaljivanje tavanica peina i pretvaranje vrtaa koje su obraivane u duboke i
prostrane jame. Takav sluaj registrovan je na irem prostoru Miljkovca i Goranska.
Proces spiranja (denudacije i padinske erozije), izraen je na padinskim stranama i sastoji
se u izmjetanju crvenice, grusa i sitne krenjake drobine. Posebno je izraen u gornjim
djelovima sliva Komarnice i slivu Vrbnice, izgraenim od sedimenata flia krednopaleogene starosti, koji je izbrazdan brojnim jarugama.
Osipanje i odronjavanje su procesi koji su izraeni du cijelog kanjona Pive i njenih pritoka
i sastoje se u stvaranju drobinske zone, odnosno aktivnih sipara. Proces odronjavanja je
veoma izraen i od posebnog je znaaja za tretiranu problematiku. Moe se istai da
kanjonske strane karakterie blokovska izdijeljenost stijenskih masa, to je posebno
karakteristino na hipsometrijski viim djelovima terena. Ovakva izdijeljenost stijenskih
masa pri promjeni naponskih stanja uslovljava odronjavanje veih ili manjih blokova.
Trase ruptura, naroito njihovi presjeci, ukazuju na moguu pojavu odronjavanja. Za
aktiviranje veih odrona posebnu pogodnost pruaju relaksacione pukotine u okviru
krenjaka paralelne sa kanjonima rijeka, du kojih moe doi do pokretanja veih
potencijalnih kliznih blokova, posebno u uslovima pojaane seizmike aktivnosti.

Procesi klienja i mjetovite pojave (odroni i klizita, sipari-klizita) su karakteristini samo

za dio terena izgraen od sedimenata flia kredno paleogene starosti i padine izgraene
od deluvijalnih sedimenata. Klizita se obrazuju kao posljedica zdruenog rada
povrinskih i podzemnih voda i raskvaavanjem glinovito-laporovitih sedimenata koji
izgrauju strme brdske padine. Proces klienja posebno je izraen na podruju Mratinja u
donjem toku rijeke Pive. Za aktiviranje ovog procesa, od presudnog znaaja su litoloki
sastav i nagib terena, kao i naknadno djelovanje hidrodinamikih i mehanikih inilaca.
Nagle i este promjene nivoa akumulacije u uslovima punjenja i pranjenja, kao i
dugotrajno djelovanje talasa na obalni pojas, omoguile su nesmetano djelovanje
regresione erozije na noice padina. Stalno raskvaavanje noica padina, uz esta
oscilovanja nivoa vode, sa efektima pornih pritisaka i snano eroziono djelovanje, bitno su
uticali na promjenu fiziko-mehanikih svojstava stijenskih masa, odnosno smanjenje
kohezije i ugla unutranjeg trenja deluvijalnih sedimenata, koji izgrauju padine sela
Mratinja. Ovo je dovelo do kaskadnih otkidanja zemljanih masa u najniim djelovima
padina koje su nataloene preko karbonatnih stijena u osnovi.
Debljina pokrenutih masa je razliita i kree se, po procjeni, od 1 m do preko 10 m.
Procesu pokretanja stijenskih masa usled navedenih hidrodinamikih inilaca, pogodovao
je i litoloki sastav terena, raskvaenost padine na odreenim mjestima podzemnim
vodama (pojava izvora i pitevina) kao i nepovoljan nagib terena.
Prema inenjersko-geolokim i hidrogeolokim karakteristikama izuavani teren podruja
Optine Pluine moe se razvrstati u tri kategorije: stabilni, uslovno stabilni i
nestabilni.
Relativno stabilni tereni obuhvataju podruja izgraena od kamenitih karbonatnih stijena i
podruja izgraena od kvartarnih sedimenata sa nagibom padina manjem od 10o.
Uslovno stabilni tereni obuhvataju podruja izgraena od flinih sedimenata i kvartarnih
koluvijalnih i eluvijalno-deluvijalnih tvorevina, prisutnih na relativno strmim padinama, sa
nagibom veim od 10o. Ovi tereni imaju najvee rasprostranjenje na urbanom podruju
Pluina.
Kao nestabilni tereni izdvojene su nestabilne padine izgraene od koluvijalnih nanosa,
umirenih ili aktivnih klizita i padine izgraene od drobina i aktivnih sipara. Najvee
rasprostranjenje kao to je reeno imaju na podrujima juno i jugozapadno od naselja
Pluina, kao i u slivnom podruju Mratinjskog potoka.
Najvei broj umirenih i aktivnih klizita registrovan je na irem podruju Gojkovia dola i
Okruglice kao i u zoni puta Pluine-Stabna. Ova klizita formirana su u deluvijalnim
sedimentima na brdskoj padini a uslovljena su: promjenama naponskog stanja na padini
(deluvijalni proces i reim podzemnih voda) to su sutinski prirodni uticaji.
Od ostalih uticaja, na intenzitet pomjeranja terena na ovom podruju (Gojkovia do i u
zoni lokalnog puta) su znaajni, slivanje povrinskih voda sa asfaltnog puta PluineNiki, oscilacije nivoa jezera, usled estih punjenja i pranjenja akumulacije kao i
idukovana seizminost, izazvana Pivskom akumulacijom.
Pojave nestabilnosti, kojim je zahvaen teren u okviru putnog pojasa, na potezu GradacVojinovia vrelo registrovane su na vie lokaliteta. Posebno je ugroen dio puta ispod
kua Adia, koji je zahvaen klienjem. Takoe pojave nestabilnosti izraene su i u
samim Pluinama i manifestuju se odronjavanjem brea i krenjake drobine, odnosno
kvartarnih sedimenata, koji su zastupljeni preko glinovito-laporovite serije flia u osnovi.

Uticaj oscilacija nivoa Pivskog jezera na noicu padine je jasan i iste se manifestuje
deformacijama u samom putu, koji je u vie navrata iz tih razloga saniran. Takoe, pojave
nestabilnosti registrovane su i u iroj zoni Mratinja a iste se ispoljavaju kroz lokalna klizita
formirana u deluvijalnim sedimentima.
Na osnovu Karte seizmike regionalizacije Crne Gore (1982 god.) proistie da se urbano
podruje Pluina nalazi u seizmikoj zoni VII osnovnog stepena MCS (MercalliCancani-Sieberg) skale.
Indukovana seizminost koja ima odreen uticaj na stabilnost ovog podruja, uzrokovana
je Pivskom akumulacijom, zapremine oko 794 x 106m3 i kotom normalnog uspora 675
m.n.m.
Za potrebe praenja seizmike aktivnosti akumulacije HE Piva sredinom 1972. godine
instalirana je seizmoloka stanica u neposrednoj blizini brane. Ova stanica poela je sa
radom skoro 4 godine prije poetka punjenja akumulacije.
Praktino nakon prvog punjenja akumulacije uoeno je intenziviranje seizmike aktivnosti
u cijelom regionu akumulacionog jezera. Posebno je intenzivna seizmika aktivnost bila u
periodu od 1977. do 1979 godine, kada je na ovom podruju registrovano preko 500
zemljotresa, u energetskom dijapazonu sa magnitudom od 1,5 do nekoliko zemljotresa sa
magnitudom 4.1. Punjenjem i pranjenjem akumulacije, dolo je do aktiviranja vie
lokalnih seizmogenih zona i manifestovanja novih arita u irem podruju akumulacije.
Klimatske karakteristike
Vei dio teritorije Optine ima srednju godinju temperaturu od 2 - 8C. Temperatura raste
idui prema dolinama Pive, Tare i Komarnice i u srednjem dijelu dostie vrijednost preko
8C. Srednje mjesene temperature u decembru, januaru i februaru su uglavnom ispod
nule. Najnie su srednje januarske temperature vazduha i na Goranskom iznose oko
3C, dok u dolinama i kotlinama zbog formiranja jezera hladnog vazduha mogu biti jo i
nie, tako da e temperatura vazduha u samim Pluinama za zimske mjesece
pokazivati nie vrijednosti. Srednje mjesene temperature (jul, avgust) kreu se oko 18
C i u tim danirna (ima ih oko 30%) jula i avgusta maksimalna dnevna temperatura dostie i prelazi
vrijednosti od 25 C.
Apsolutne maksimalne i minimalne temperature vazduha pokazuju mjesene amplitude
od 35 C a godinje do 53 C. Dakle u ovom podruju ekstremne temprature su jako
izraene. Samo u toku 3 Ijetnja mjeseca (jun, jul i avgust) tempratura ne pada ispod nule.
Najhladnije je u decembru, januaru i februaru kada se temperature sputaju ispod -20 C.
Kada je rije o padavinama, one su uglavnom dosta pravilno rasporeene idui od juga
prema sjeveru. Ovakva prostorna raspodjela padavina je uslovljena reljefom i smjerom
kretanja vazdunih masa. Teritorija optine Pluine godinje dobije prosjeno 2.499 (na
jugu Optine) do 1.300 mm/m 2 padavina godinje. Na cijeloj teritoriji Optine mogu se
izdvojiti tri godinja perioda:
-
april septembar (600 700 litara/m 2);

oktobar decembar (500 700 litara/ m 2); i
januar mart (300 700 litara/ m 2).
Snijeg najee pada u decembru i januaru mjesecu, a javlja se ak i u maju.

Srednja godinja oblanost za ue podruje Pluina iznosi 6 desetina. Ujednaena je u
godinjem toku i ima minimum u junu mjesecu.
to se tie vjetra, u zimskom periodu preovlauju vazduna strujanja iz sjevernog

kvadranta, dok ta strujanja ljeti dolaze iz sjeverozapadnog pravca. Najzastupljeniji su
sjeverni i juni vjetrovi, ija je jaina ujednaena.
Hidroloke i hidrogeoloke karakteristike
Hidroloku osnovu optine Pluine ine rijeke Piva i Tara, kao i rijeke Komarnica,
Vrbnica i Suica. Optina obiluje vodama meu kojima se istiu Pivsko jezero, zatim
Durmitorska jezera, Veliko krko jezero i uiko jezero, a na sjeverozapadu i zapadu
Optine se nalaze Trnovako i Veliko i Malo Stabansko jezero.
Rijeka Piva, kao lijeva pritoka Drine, predstavlja najvei hidrografski objekat optine
Pluine. Nastaje preteno od od voda krakog vrela Sinjac, koje je posle izgradnje brane
za hidroelektranu Mratinje potopljeno. Piva je dugaka 32.5 km. Odlikuje se kanjonskom
dolinom i ima nekoliko pritoka, od kojih se najvie istie rijeka Komarnica.
Rijeka Tara se nalazi na samoj sjevernoj granici optine. Tara nastaje od Verue i
Opasanice. Tee izmeu Sinjavine, Bjelanice, Ljubinje i Durmitora. Posle toka od 150
km spaja se sa Pivom i gradi Drinu. Izvorini dio Tare je na nadmorskoj visini od 1.250
m, a sutok sa Pivom na 433 m nadmorske visine. Tara predstavlja ekoloki rezervat
biosfere nae planete, na osnovu programa ovek i biosfera.
Meu limnolokim objektima, naroito se istiu prirodna planinska jezera. Trnovako
jezero se nalazi na 1.517 metara nadmorske visine. Jezero je najvjerovatnije glacijalnog
porijekla. Tokom zime jezero je esto smrznuto, uz obilan snijeg koji se zna zadrati i do
ljetnjih mjeseci. Jezero je u potpunosti okrueno planinskim masivima, iji vrhovi prelaze
2000 m. Stabanska jezera (Veliko i Malo) dobili su naziv po naselju Stabna, od kojih su
udaljena 4,5 km. Veliko Stabansko jezero lei na 1319 m.n.v (dugako 305 m)., a Malo na
1194 m.n.v (dugako 165 m). Najlaki prilaz jezerima je iz pravca Pluina stazom uz
Vrbnicu i Stabanjski potok. Boja jezerske vode je zelenkasta, sa svjetlijim tonovima u
priobalnim djelovima i tamnijim u centralnom dijelu. Suiko jezero je jedino periodino
jezero na Durmitoru (povremeno presuuje). Nalazi se u proirenom dijelu doline Suice,
na 1140 m.n.v. Suiko jezero je dugako 350-450 m, maksimalna irina mu je 200 m, a
dubina vode 4-5 m. krka jezera (Veliko i Malo) spadaju u red najviih hidrografskih
objekata na Durmitoru. Veliko jezero lei na 1700 m, a Malo na 1730 m n.v. Nalaze se u
prostranom cirku izmeu Prutaa, arenih pasova, Bobotovog kuka i Soja. Cirk je
zatvoren sa tri strane, pa su jezera teko pristupana. Voda krkih jezera, koja se preliva
preko oboda cirka i tee povrinski jednim dijelom Dolova, bzo nestaje u izduhama koje
su zasute oburvanim blokovima. Posle izvjestnog podzemnog toka javlja se u vidu
snanih vrela na izvoru Skakala. Tu u proljee nastaje snaan tok rijeke Suice, koja u
svom srednjem toku ispuni basen istoimenog jezera i povrinski otie ka rijeci Tari.
Na osnovu hidrogeolokih svojstava i funkcija stijenskih masa, tipova izdani i prostornog
poloaja hidrogeolokih pojava na prostoru optine Pluine mogu se izdvojiti:
-
dobrovodopropustne stijene pukotinsko-kavernozne poroznosti, predstavljene

krenjacima, dolomitinim krenjacima i dolomitima trijaske, jurske i kredne
starosti;
slabovodopropustne stijene pukotinske poroznosti predstavljene: slojevitim
krenjacima sa ronacima donjojurske i srednjojurske starosti i vulkanskim
stijenama-andezitima trijaske starosti;
kompleks slabovodopropustnih do vodonepropustnih stijena mjeovite strukture
poroznosti, koji je predstavljen neogenim sedimentima u Brezanskom i Crkvikom
polju;

kompleks dobrovodopropustnih, slabovodopropustnih i nepropustnih stijena

intergranularne poroznosti predstavljen kvartarnim glacijalnim i deluvijalnim
sedimentima; i
vodonepropustne stijene predstavljene: glincima, laporcima i pjearima
donjotrijaske starosti i kredno-paleogene starosti.
Kanjoni rijeka i dreniranja izdanskih voda

Gorostasni kanjoni Tare, Komarnice i Pive usjeeni su u jezersku i pivsku visoravan (koja
je sa kotama od 1200-1500 m.n.m.) izgraenu od krenjaka, dolomitinih krenjaka,
dolomita i eruptivnih stijena trijaske i jurske starosti. J. Cviji smatra da je nekoliko
injenica uticalo na stvaranje ovih kanjona. Ove rijeke dolazile su iz mekanih flinih terena
i ulazile u karstni prostor sa jakim vodama, imale su znatan pad, to im je dalo veliku
erozionu snagu. Zbog toga su u krenjakoj zaravni Jezera, Sinjajevine i Pivske planine
urezale svoja uzana korita, pri emu je rena erozija bila neto jaa od karstifikacije, to
nije sluaj sa nekim pritokama Tare. Najvjerovatnije je da je formiranje ovih kanjona
otpoelo krajem miocena i trajalo kroz cio pliocen i kvartar, to znai da su kanjoni stari
preko 11 miliona godina.
U slivu Pive i Tare na prostoru optine Pluine istiu brojna karstna vrela. Najizdaniji
izvori Pive, koji su uglavnom potopljeni Pivskom akumulacijom su: Dubrovska vrela
(Qmin=500 l/s); Vrela Dube (Qmin=500 l/s), Bezujski mlini (Qmin=500 l/s); Sinjac-Pivsko
oko (Qmin=500 l/s), Rastioci (Qmin=200 l/s); Meeak (Qmin=500 l/s); Nozdru
(Qmin=500 l/s); Jakia vrelo (Qmin=100 l/s); Sutulija ( Qmin=50 l/s); Kaluerovo vrelo
(Qmin=100 l/s) i okova vrela (Qmin=100 l/s).
U kanjonu Tare nizvodno od ua Suice sa lijeve strane kanjona istiu brojna vrela meu
kojima su najpoznatija Nozdru (Qmin=100 l/s), Sige (Qmin=100 l/s), Izvori u Lijevanima
(Qmin=10 l/s), Vukovia vrelo u zaseoku Papratita (Qmin=100 l/s) i izvori u Crkvikom
Polju Kadionica i Slapanj.
Od ostalih izvora na teritoriji optine Pluine koji se pojavljuju na viim kotama u terenu,
na kontaktu propustnih i nepropusnih stijena treba pomenuti:
brojne izvore iz flinih sedimenata (Qmin=0,1-0,2 l/s) na prostoru Smrijena i
Lisine, koji gravitiraju ka vodotoku Vrbnice,
- izvore u dolini Mratinjskog potoka (Qmin=0,5-1,0 l/s) koji istiu iz deluvijalnih
sedimenata a na kontaktu sa vodonepropustnim sedimentima permske i
donjotrijaske starosti,
- izvore male izdanosti (0,1-0,2 l/s) iz vulkanskih stijena (andezita) sjeverno od
Mratinja,
- Izvori Bukovik i urovik u Seljanima (Qmin=1,0-1,5 l/s),
- izvore male izdanosti koji istiu iz krenjaka kredne starosti na istonim padinama
Golije i dr (Qmin=0,1 l/s).
Pravci kretanja podzemnih voda
-
U okviru regionalnih hidrogeolokih istraivanja Crne Gore i Istone Hercegovine (K.

Torbarov, V. Radulovi, 1966.), sliva Pive, Tare i ehotine (M. Buri, 1976) i regionalnih
hidrogeolokih istraivanja sliva Skadarskog jezera (V. Radulovi, 1973) izveden je i
odreen broj opita obiljeavanja podzemnih voda na prostoru optine Pluine ili su se
obojene vode pojavile na vrelima koja su na teritoriji ove optine. Dominantni pravci
kretanja podzemnih voda na teritoriji optine Pluine su od zapada prema istoku i od
jugozapada prema sjeveroistoku.
Fizika i hemijska svojstva izdanskih voda
Zajednika karakteristika karstnih izdanskih voda na teritoriji optine Pluine je da su

uglavnom iste, prozrane, bez boje, mirisa i ukusa. Temperatura ovih voda je najee u
granicama od 5-12o. Pripadaju uglavnom malomineralizovanim vodama (200-500 mg/l)
hidrokarbonatne klase, kalcijske grupe, sa pH vrijednou preteno od 7,0-8 i tvrdoom od
6-10odH. Anjonski sastav analiziranih voda jasno ukazuje da su to preteno
hidrokarbonatne vode, sa HCO3 redovno veim od 70% ekv/l, malim sadrajem hlorida i
sulfata. Katjonski sastav ukazuje na grupu kalcijskih voda, gdje koncentracija Ca varira
najee u granicama od 70-90% ekv/l. Rijetko sadraj magnezijuma preovlauje nad
kalcijumom.
Mineralne vode
Na teritoriji optine Pluine pojavljuje se i jedan termomineralni izvor, poznat pod nazivom
Ilida, koji je danas potopljen vodama Pivske akumulacije. Temperatura ovog izvora, koji
istie iz aluvijalnih sedimenata u koritu rijeke, uz pulsiranje, iznosi u ljetnjem periodu oko
26oC, pri temperaturi Komarnice od 11oC. Karakterie je povean sadraj fluora i silicijum
dioksida.
Po gasnom sastavu pripada ugljendioksidnom tipu a po jonskom sastavu magnezijumkalcijum sulfatno hidrokarbonatnom tipu voda. O genezi ovog izvora nema pouzdanih
podataka. Najvjerovatnije se radi o atmosferskim vodama, koje dolaze u kontakt sa
eruptivnim stijenama srednjotrijaske starosti.
Pedoloke karakteristike
Na teritoriji optine Pluine najvie su zastupljena slijedea zemljita: krenjakodolomitna crnica, rendzina, distrino smee zemljite i smee zemljite na krenjaku.
Krenjako - dolomitna crnica (kalkomelanosol) je najrasprostranjenije zemljite u
Optini (posebno u podruju Pivske upe), i uopte, u Crnoj Gori. Obrazuje se na tvrdim
krenjacima i dolomitima (sa vie od 98% CaCO 3 ). To je zemljite koje u cjelosti ini
karakteristini povrinski jako humusni horizont. Najee se koriste kao umska
zemljita, a ako su pod travom, to mogu biti dobri planinski panjaci pa i livade. Zauzimaju
prostore krenjakih masiva od 500-1000 m.n.v. Posmeene i pretaloene crnice su
najvanije obradivo zemljite u podruju kra. Koriste se za gajenje ratarskih i povrtarskih
kultura, a u povoljnim klimatskim uslovima i za vonjake. Njihova ekoloka vrijednost je
dobra, obino su III-IV bonitetne klase, veoma pogodna za gajenje krompira i drugih
krtolasto-korenastih struktura.
Rendzina je takoe crnica, ali se obrazuje na rastresitom karbonatnom supstratu.
Rendzina je zemljite sa humusnim horizontom crne ili mrke boje, kao i krenjakodolomitna crnica i ranker. Na ovm podruju karakteristine su plitke rendzine, koje su
vodopropusne, a na nagibima podlone eroziji. Stoga su jedino pogodne za panjake u
umi, koja u humidnim podrujima moe biti dobrog sklopa i prirasta. Najvie su
zastupljene u jugoistonom i centralnom dijelu Optine.
Smee kiselo zemljite (distrini kambisol) je najvie rasprostranjeno u podlozi gdje
preovlauju silikatne stijene ijim se raspadanjem stvara dosta rastroenog materijala, sa
malo gline, a vie pjeskovite frakcije. Smee kiselo zemljite po prirodi je predodreeno
za prirodnu vegetaciju, odnosno listopadne i etinarske ume i prirodne travnjake.
Ekoloko proizvodna vrijednost distrinog kambisola je promjenljiva i zavisi od dubine,
izraene kiselosti, mehanikog sastava, sadraja hranljivih elemenata, itd. Dejstvom
erozije zemljite je usled spiranja sitnih estica i hranljivih sastojaka osiromailo. To je
naroito dolo do izraaja kod panjaka na veim nagibima, kao i u proreenoj i
devastiranoj umi blie naseljima i strmom terenu. Najvie je zastupljeno na irem

podruju Brezana, Crkvikog polja, Nikovia, na povri Vueva i u zoni Smrijena.
Smee zemljite na krenjaku (kalkokambisol) javlja se u alternaciji sa crvenicom i
krenjako-dolomitnom crnicom na neto zaravnjenijim i blaim oblicima krenjakog
reljefa. Graom profila je slino crvenici, ali boja dubljeg horizonta je smea. U vrtaama i
uvalama dubina zemljita je vea, pa su donekle povoljnioje fizike i hemijske osobine,
ukljuujui i plodnost. Smee zemljite na krenjaku je preteno umsko zemljite, na
kome preovlauju listopadne i etinarske ume. Proizvodna vrijednost zemljita je niska,
neto bolja jedino kod dubljih varijeteta uvala i vrtaa gdje se koristi kao obradivo
zemljite. Najvie je zastupljeno u zapadnom dijelu Optine, u zoni planinskog masiva
Volujka.
Mineralne sirovine
Na teritoriji optine Pluine odavno su otkrivene razliite vrste metalinih i nemetalinih
mineralnih sirovina, kao i pojave uglja. Naalost, ekonomski znaaj ovih mineralnih
resursa do sada praktino nije dokazan. Istina, poslednjih desetak godina radi se na
valorizaciji ukrasnog i tehnikog kamena u predjelu ivskog razdolja, to bi moglo biti
podsticaj za mnogo vee aktivnosti na ovom planu.
Metaline mineralne sirovine
Od metalinih mineralnih sirovina zastupljene su: crveni boksiti, pojave olova i cinka,
bakra, gvoa i pirita.
Crveni boksiti. Na podruju optine Pluine otkriveni su crveni boksiti trijaske i
donjokredne starosti.
Trijaski boksiti nalaze se u ataru sela Seljana (Jabukovac, Borova glava, Opaljena prodo),
i sela Rudinice (Ruovo guvno, Crvena stijena i Ilida) kao i u Veleevu ispod Dubljevia i
na Goransku. To su manja boksitna tijela, nepravilnog oblika, nastala u paleoudubljenjima
na srednjotrijaskim (ladinskim) krenjacima, a mjestimino se u njihovoj podini nalazi i
ladinska vulkanogeno-sedimentna formacija, odnosno tufovi, ronaci, laporoviti krenjaci
kao i bentonitske gline. Preko navedenih nalazita boksita obino su razvijeni
transgresivni sedimenti rabelja (najstarijeg gornjeg trijasa), predstavljeni ugljevitim
glincima, kriljavim laporcima, pjeskovitim i laporovitim krenjacima sa tankim proslojcima
(do 2 cm) uglja. Debljina rabeljske formacije varira od 3 do 10 m. Preko ovih sedimenata
razvijeni su stratifikovani krenjaci i dolomiti gornjeg trijasa, debljine oko 400 m.
Boksitna tijela u rejonu Pive karakterie neujednaenost sastava i znaajna varijabilnost u
hemijskom sastavu. Tako, na primjer, u Borovoj glavi boksiti su izgraeni od svijetlosivih
pizolitinih boksita, u Jabukovcu preovlauje blijedocrveni boksit u gornjem dijelu
boksitnog tijela, a u donjem tamnocrveni, dok su leita u Rudinicama preteno izgraena
od mrkocrvenih pizolitinih i glinovitih, sa manjim ueem svijetlosivih i crvenih boksita.
Na osnovu reprezentativnih uzoraka boksita iz leita Borova glava, Ruovo guvno i
Crvena stijena, prema podacima S. Cicmila (1984), utvren je srednji hemijski i mineralni
sastav boksita ovog rejona (tabela I):
Hemizam pojedinih naprijed pomenutih vrsta boksita u istoj lokaciji (leitu), meutim,
znaajno varira u pogledu sadraja SiO 2 i Al2O3, koji predstavljaju osnovne pokazatelje
kvaliteta boksita. To je znaajno doprinijelo da se istraivanju crvenih boksita u rejonu
Pive nije posvetila vea panja.

Pojave i manja leita crvenih trijaskih boksita u rejonu Pive istraivana su uglavnom u
domenu izdanaka raskopima, ahtama, potkopima, a rijetko su vrena i buenja. Rezerve
boksita C1 kategorije su jedino proraunate u Jabukovcu, u iznosu od oko 20.000 t, sa
53,45% Al2O3 i 11,15% SiO2, dok su perspektivne rezerve ovog nalazita boksita
procijenjene na oko 50.000 tona sa 50% Al2O3 i 15% SiO2. (Gomilanovi i sar. 1999).
Nedostaju podaci o procjeni rezervi i drugim leitima ovog rejona, to je vjerovatno
posledica ocjene istraivaa da se u tim lokalitetima ne oekuje pronalazak ekonomski
znaajnih rezervi ove mineralne sirovine.
Donjokredni boksiti. Pri izradi OGK lista Gacko M. Mirkovi je konstatovao manje
pojave boksita na Ruici, odnosno na istonim padinama Kovioca i na JZ padinama eda,
koje je opisao u tumau za ovaj list (1980). Prema istom autoru ovi boksiti se javljaju u
okviru baremskih naslaga, u vidu soiva duine od 5 do 50 m, debljine od 0,3 do 1,0 m.
Boje su crvenkaste i ukaste, a strukture pizolitino-oolitine. Hemijska ispitivanja su
pokazala da su to glinoviti boksiti i boksitne gline sa: 34-53% Al 2O3, 10-43% SiO2, 6-15%
Fe2O3 i 1,3-1,8% TiO2. Po stratigrafskom poloaju ovi bi boksiti mogli da odgovaraju
bijelim a ne crvenim boksitima. Inae, ove pojave nemaju ekonomski znaaj.
Olovo i cink. Pojave olova i cinka jedino su otkrivene u podruju epan polja, lokalitet
Krsmanov kamen. Naime, u donjotrijaskim terigeno-karbonatnim stijenama u koritu i na
obali rijeke Tare nalaze se meuslojne, a rijetko dijagonalne kalcitsko-kvarcne ice sa
sulfidnim mineralima u vidu impregnacija ili nepravilnih nagomilanja. Duina ica je od 2
do 10 m, a njihova debljina do 20 cm. Mikroskopskim ispitivanjima determinisani su
sulfidni minerali pirit i galenit i znatno manje zastupljeni: sfalerit, halkopirit i tetraedrit. U
literaturi se pominju i tragovi minerala olova i cinka u vulkanskim stijenama sela Haluga.
Pomenute pojave ovih metala u podruju Pluina nemaju nikakav ekonomski znaaj.
Bakar. Pojave bakra na podruju Optine Pluine sigurno su utvrene u epan polju, sa
desne strane rijeke Tare u blizini sastava Pive i Tare. U klastinim donjotrijaskim
stijenama ove lokalnosti otkrivene su rijetke (svega nekoliko) piritsko-halkopiritske ice,
duine do 3 m, maksimalne debljine do 30 cm. Sadraj bakra u ovim icama je vrlo visok
(od 5 do 10%). Procjenjuje se da tereni sa ovim pojavama (kao i podruje epan polja)
ne predstavljaju perspektivne prostore za pronalaenje rude bakra (kao i olova i cinka).
Pojedini istraivai pominju pojave bakra u Bourevom dolu (u vulkanskim stijenama) i u
Mratinju (u klastitima donjeg trijasa). Meutim, kasnijim istraivanjima nijesu potvreni
njihovi rezultati. U svakom sluaju, i ako postoje takve pojave nemaju nikakav
ekonomski znaaj.
Gvoe. Mala pojava gvoa konstatovana je na ladinskim krenjacima junog oboda
Crkvikog polja. Javlja se u vidu nepravilnih gnijezda u kavernama ili prilijepljenih
nepravilnih nagomilanja u kojima se pored minerala gvoa hematita i getita javlja
izmijean i glinoviti materijal. Hemijski sastav ove pojave, na osnovu nekoliko uraenih
analiza je: 27-48% Fe2O3, 18-24% SiO2, 4-15% Al2O3 i 4-14% MnO.
Pirit. Pojave pirita su interesantne kao mogui indikator leita i pojave sulfidnih ruda
olova i cinka i bakra, sa kojima se redovno javlja (u Crnoj Gori to su leita uplja
stijena, Brskovo, Varine i brojne rudne pojave). Takoe, ovaj mineral (FeS 2 sulfid
gvoa) je interesantan i sa aspekta zatite ivotne sredine. Naime, na povrini terena
na kontaktu sa vodom vrlo je podloan oksidaciji, pri emu se stvara sumporasta kisjelina
koja samo u lokalnom arealu moe da slabo kontaminira vode, kao i zemljite u
neposrednom kontaktu.
Znaajnije pojave pirita konstatovane su u vidu impregnacija u srednjotrijaskim
vulkanskim stijenama u terenima Boureva dola, Krueva i Planinice na Vuevu. Pirit se
takoe javlja u vidu rijetkih i po dimenzijama malih iica a rjee i impregnacija u

donjotrijaskim sedimentima Mratinja i epan polja. Inae, opisane pojave pirita u
podruju optine Pluine nemaju nikakvog ekonomskog znaaja.
Nemetaline mineralne sirovine
Od nemetalinih mineralnih sirovina na teritoriji optine Pluine jedino je do sada
istraivan dolomit. Ostale vrste nemetalinih stijena nijesu bile prepoznate kao
perspektivan mineralni resurs. Poslednjih desetak godina, meutim, sa naglim razvojem
graevinarstva i korienjem prirodnih materijala za izgradnju objekata, porasla je
potranja i potreba za ukrasnim i tehniko-graevinskim kamenom, za glinama itd.
Geoloki sastav podruja optine Pluine, na osnovu podataka Osnovne geoloke karte i
razliitih drugih istraivanja, daje osnovu za drugaija razmiljanja o stanju i potencijalu
nemetalinih mineralnih resursa. Naime, pored dolomita, procjenjuje se da je ovo podruje
vrlo perspektivno za pronalaenje leita ukrasnog (arhitektonsko-graevinskog) i
tehniko-graevinskog kamena.
Dolomit. U ezdesetim i sedamdesetim godinama 20-og vijeka vrena su istraivanja
dolomita u Crnoj Gori kao sirovine za dobijanje vatrostalnih materijala i sirovine za
dobijanje metala magnezijuma (Mg). Gornjotrijaski dolomiti Sinjca (sjeverne padine
Zakamena) predstavljaju debele naslage uslojenih krupnokristalastih (kasnodijagenetskih)
dolomita a manje i dolomitinih krenjaka. U okviru ovih sedimenata, kao perspektivan je
izdvojen paket dolomita debljine oko 100 m, sa sledeim hemijski sastavom: CaO 33,00
do 34,30%, MgO 17,30 do 19,30%, Al2O3 0,30 do 0,70%, Fe2O3 0,15 do 0,40% i
SiO2 0,15 do 0,45%. Ove analize pokazuju da je u pitanju kvalitetan dolomit, sa vrlo
visokim sadrajem MgO.
Dolomiti dobrog kvaliteta otkriveni su i sa lijeve strane Vrbnice, izmeu Miloevia i
Stabana. To su, takoe, gornjotrijaski stratifikovani dolomiti, debljine od 100 do 150 m.
Arhitektonsko-graevinski kamen. Ukrasni kamen na podruju optine Pluine nije
istraivan, zbog ega se o ovoj temi moe raspravljati jedino na osnovu geolokog
sastava i analogije sa geolokom graom drugih terena u Crnoj Gori, u kojim su
istraivanjima dokazane mogunosti valorizacije ove mineralne sirovine. Dakle, na osnovu
takvog pristupa i optih geolokih saznanja cijenimo da potencijal ukrasnog kamena na
terenima optine Pluine predstavljaju: lijaski krenjaci i krenjaci gornje jure, donje i
gornje krede.
Lijaski krenjaci predstavljaju karakteristinu i lako prepoznatljivu geoloku formaciju
ploastih do slojevitih sivorumenih, rumenih i crvenih krenjaka sa karakteristinim
fosilima-amonitima, te se esto i nazivaju amonitskim krenjacima. Otkriveni su u vidu
uske zone, preko gornjotrijaskih krenjaka, u ataru Pia i akakog koma, kao i na
potezu od Krstaca (Pirni do) preko Kne-Luka, Boura, Borkovia i Dubljevia do Bezuja.
U Pivskoj upi imaju malo rasprostranjenje u Seocima, Zakamenu, Miljkovcu i na junom
obodu Brezanskog polja.
Oko 4-5 km juno od Brezana, na terenu ivskog Razdolja (Tijesna vala) koje pripada
optini Niki, vrena su geoloka istraivanja lijaskih krenjaka i dobijena je koncesija za
istraivanje i eksploataciju ove mineralne sirovine kao ukrasnog kamena. Laboratorijskim
ispitivanjima fziko-mehanikih karakteristika krenjaka u ivskom Razdolju dokazano je
da se isti mogu koristiti za: unutranja horizontalna oblaganja (UH-2 i UH-3), unutranja
vertikalna (UV), spoljanja horizontalna (SH-3) i spoljanja vertikalna oblaganja (SV-3)
objekata visine do 10 m. Nesumnjiva su njegova dekorativna svojstva i karakteristina
struktura to ovu vrstu kamena ini posebnim. Ovaj kamen je dijelom korien i za
izgradnju crkve u Piu. Debljina lijaskih krenjaka na pomenutim podrujima u optini

Pluine iznosi od 10 do 30 m. Prema tome, postaje prirodni uslovi da se lijaski crveni
krenjaci na podruju Pive koriste kao ukrasni kamen na vie pomenutih lokaliteta.
Jurski i kredni krenjaci predstavljaju kompleks debelih karbonatnih naslaga otkrivenih na
Pivskoj planini izmeu Todorova dola na sjeveru i rijeke Komarnice na jugu (u predjelima
Suvog kleka, Kozjeg vrha, Lojanika, Treskavca i Burukovca) i u podruju upe od
Zakamena pa do Vojnika. Gornjojurski krenjaci (J3), pored masivnih sprudnih
predstavljeni su stratifikovanim svijetlosivim tintinidskim krenjacima mikritskog tipa, sa
skoro bijelom bojom, pored kojih su prisutni i bankoviti svijetlosivi, smei i sivi krenjaci
mikritskog i sparitskog tipa. Sedimente starije donje krede (K 11-3) takoe izgrauju
krenjaci, dolomitini krenjaci i dolomiti, svijetlosive, smee i sive boje, najee
bankoviti i masivni, rjee slojeviti. Struktura im je oolitina, grudvasta, detritina i
kristalasta.
Ovaj kamen, kao i karbonatne stijene ostalih geolokih formacija, korien je za izgradnju
kua, puteva, zidova (ograda) i svih vrsta objekata od kamena. I kao takav on se pokazao
kao kvalitetan graevinski materijal. Drugim rijeima, moe se sa sigurnou pretpostaviti
da ima dobra fiziko-mehanika svojstva koja odgovaraju propisima i standardima za
njihovo korienje kao ukrasnog kamena. Pojedini djelovi (paketi) ovog karbonatnog
kompleksa stijena imaju debljinu banaka veu od 80 cm, ili su pak masivni, te se mogu
koristiti i za dobijanje blokova od 1 do 3 i vie m 3, ijim se rezanjem dobijaju ploe
(debljine 1, 2, 3, 4 cm) za unutranja i spoljna oblaganja horizontalnih i vertikalnih
povrina na objektima.
Dakle, na podruju optine Pluine, pored lijaskih krenjaka postoje mineralni resursi
karbonatnih jurskih i krednih stijena koji bi se mogli koristiti kao arhitektonsko-graevinski
kamen.
Tehniko-graevinski kamen. Oko 80% teritorije optine Pluine izgrauju uslojene, a
ree i masivne karbonatne stijene koje su oduvijek koriene za izgradnju kua i svih
vrsta objekata. Poznato je da je pri izgradnji pojedinih crkava i spomen-objekata korien
kamen iz pojedinih lokaliteta i kao ukrasni kamen i kao kamen za zidanje. Takoe je pri
izgradnji saobraajne infrastrukture novog grada Pluina i graevinskih objekata
hidrocentrale Piva, korien tehniko-graevinski kamen iz lokalnih izvora. Meutim, jo
uvijek nema trine valorizacije ovog raznovrsnog i bogatog mineralnog resursa, iako po
naem miljenju postoje vrlo povoljni prirodni uslovi i mogunosti.
Prema podacima geolokih karata na teritoriji optine Pluine skoro u svim terenima
(izuzev u flinim) postoje prirodni uslovi za lokalno korienje karbonatnih stijena kao
tehniko-graevinskog kamena za proizvodnju agregata, kamena za zidanje i za
proizvodnju ploastog kamena za oblaganje pojedinih vrsta objekata, izradu staza i slino.
Naroito povoljne fiziko-mehanike karakteristike stijena, kao tehniko-graevinskog
kamena, imaju karbonatne formacije jure, donje i gornje krede, koje su opisane u okviru
poglavlja Geoloki sastav.
Ovdje elimo skrenuti panju da je na terenu Golije i njenih sjeveroistonih padina na
geolokoj karti izdvojena gornjokredna geoloka jedinica oznaena simbolom K 22, u ijem
sastavu uestvuju ploasti i tankoslojeviti krenjaci. Ista geoloka formacija u okolini
Velimlja (Kamensko i dr.) i izmeu Bilee i Gacka, koristi se za proizvodnju kamenih ploa
razliite debljine. U predjelu Kamenskog kod Velimlja proizvodnja je poela ima 10-15
godina, a u okolini Bilee i Gacka ova vrsta proizvodnje predstavlja jedan od glavnih
privrednih aktivnosti. Dakle, trebalo bi prvo izvriti prospekcijska istraivanja, na osnovu
kojih bi se izdvojili perspektivni lokaliteti na kojim bi se izvrila potrebna geoloka
istraivanja, proraunale rezerve i ocijenila mogunost valorizacije ove vrste kamena.
Na kraju se moe zakljuiti da na prostoru optine Pluine postoje sigurni i kvalitetni

resursi tehniko-graevinskog kamena za izgradnju razliitih vrsta objekata i saobraajne
infrastrukture.
Pojave uglja
U neogenim jezerskim basenima Crkvikog polja i Brezana otkrivene su i pojave uglja ili
ugljevite materije.
U Crkvikom polju debljina neogenih sedimenata se kree do 50 m, u ijem sastavu
uestvuju krenjake bree i konglomerati, preko kojih su nataloeni ukasto-rumenkasti
krenjaci, zatim upljikavi krenjaci i najmlai laporci. Kopanjem bunara u lokaciji
Bukovik, u laporcima su otkrivena dva proslojka uglja debljine do 20 cm.
U Gornjim i Donjim Breznima buenjem su dokazani neogeni sedimenti debljine od 8 do
43 m, predstavljeni razliitim vrstama glina, pjeskova i ljunkova. Prema podacima T.
Vujisia (1975), istraivanjima 1960. godine u Donjim Breznima je konstatovan mulj i
treset debljine 7,2 m, u kome je nabueno i jedno neugljenisano stablo. U Gornjim
Breznima ugalj je konstatovan u dvije buotine, na dubini od 8,28 m i 39,0 m, ija je
debljina ispod 1,0 m.
Ove pojave uglja nemaju ekonomski znaaj, ali su vrlo interesantne sa nauno-strunog
aspekta.
Biogeografske karakteristike
Flora i vegetacija
Geografski poloaj, orografski faktor i klimatski uticaji primarno su djelovali na razvoj i
raznovrsnost autohtone flore i vegetacije na podruju optine Pluine.
Kanjoni Tare, Pive i Komarnice su najznaajnija stanita reliktnih i endemnih biljnih vrsta.
Na visokim planinama nalaze se brojni alpski florni elementi, a u kanjonskim dolinama ima
i mediteranskih flornih elemenata.
U flori optine Pluine veliki je broj biljnih vrsta, meu kojima se nalaze crnogorski i
balkanski endemiti: Daphne malyana (Seljani, Rudinice, Bezuje, Mratinje), Viola zoysii
(Magli, Volujak, Durmitor), Daphne blagayana, Acer heldreichii, Amphoricarpos
autariantus (kanjoni Pive i Tare), Potentilla montenegrina (Magli, Volujak, Vojnik) i dr.
U bogatoj flori ovog prostora nalazi se veliki broj ljekovitih, medonosnih i drugih
ekonomski znaajnih vrsta. Od ljekovitih biljaka karakteristine su: planinski aj, hajduka
trava, majina duica, bokvica, glog, kantarion, odoljen, kopriva, breza i drugi, dok su od
medonosnih vrsta najznaajnije: maslaak, kaun, podbjel, trn, djetelina, jagoda,
mrazovac, dren i drugi. Znaajne su i jestive vrste iz rodova: Malus, Pyrus, Rosa, Sorbus,
Fragaria, Vaccinium, Rubus.
umska vegetacija se prostire od ua Pive i Tare do 2000m nadmorske visine. Najnii
pojas vegetacije ine ume grabia sa maklenom i nalaze se na najtoplijim stanitima
junih strana kanjona. Iznad ovog pojasa javlja se zajednica crnog graba i jesenje aike.
Na kanjonskim padinama, izmeu stijena, javlja se uma crnog bora, a na neto boljim
stanitima uma crnog graba i bukve. U irokoj kotlini Pive (upa Pivska) na zaravnima i
padinama june ekspozicije javljaju se termofilne umske zajednice: uma crnog graba i

crnog jasena, ume cera i kitnjaka i dr. Na dubljim i svjeijim stanitima, iznad pojasa
termofilnih uma, javlja se pojas uma bukve koji zahvata najvei dio podruja uma.
Pojas uma jele i bukve najvei prostor zauzima na sjevernim padinama (Bundos,
Zavodita, Ledenice, Mratinje). ume jele i smre javljaju se na Pivskoj planini, kao i
ume smre. Najvii pojas zauzimaju ume bora krivulja na padinama Maglia i Volujaka i
oko krkih jezera, od 1800-2000mnv.
Povrine pod travnom vegetacijom ine panjaci i livade. Najvanije livadsko-panjake
zajednice su: zajednica ovsika i bokvice, zajednica vlasulje i crnogrive, zajednica vlasulje,
zajednica utilovke i makalja, najvii pojas rudina sa dinarskom otricom. Livade i panjaci
obiluju brojnim vrstama medonosnih, ljekovitih i aromatinih biljaka.
Fauna
Na vertikalnom prostoru od kanjona Tare i Pive do planinskih vrhova izdvojeno je pet
osnovnih biotopa.
Vodeni biotop ine Pivsko jezero, Trnovako jezero, krka jezera, Stabanjska jezera i
rijeke: Tara, Piva, Komarnica, Suica i Vrbnica. Od ihtiofaune u Pivskom jezeru i rijekama
se nalaze: pastrmka, mladica, klen, peut i druge vrste riba.
Biotop listopadnih uma zahvata najvei prostor i javlja se na niim poloajima. Fauni
listopadnih i mjeovitih uma pripadaju: srna, medvjed, divlja svinja, vuk, lisica, zec,
lasica, kuna, vjeverica i razne vrste mieva. U kanjonima je i stanite divokoza. Fauna
ptica bogata je vrstama: jastreb, kobac, sjenica, zeba, strnadica, djetlii, drozdovi i razne
grmue. Od gmizavaca ima: poskok, arka, obini smuk, zidni guter, a od vodozemaca:
dadevnjak, mrmoljci i abe.
Biotop etinarskih uma ine kompleksi uma jele, smre i bijelog bora na Pivskoj
planini i Vuevu. U ovom biotopu predstavnici faune ptica su: tetreb, ljetarka, djetlii,
sjenice, zebe i druge, dok od krupnijih sisara javljaju se: vuk, lisica, zec, ali preteno
gravitiraju liarskim sastojinama.
Biotop stijena i litica ine krupne stijene i litice u kanjonima Suice, Tare, Komarnice i
Pive. U ovom biotopu su jedino prisutne ptice koje se tu gnijezde: suri orao, obina
vjetruka, gavran, obina avka, utokljuna galica i puzgavac.
Biotop visokoplaninskih panjaka i kamenjara obuhvata planinske vrhove Maglia,
Volujaka i Bioa, koji se nalaze iznad gornje granice umske vegetacije.
Fauna sisara zastupljena je sa krticom, vie vrste mieva i rovica i rijetko slijepo kue.
Faunu ptica ine glacijalne vrste i grabljivice. Glacijalne vrste su: snijena zeba, uata
eva, obina crvenorepka, obina bjelka, planinski popi i drugi. Od grabljivica javljaju se:
suri orao i obina vjetruka. Iz faune gmizavaca javljaju se planinski guteri, a od
vodozemaca u planinskim jezerima i lokvama prisutan je planinski mrmoljak.
ume, umsko zemljite i stanita divljai
Ukupna povrina uma i umskog zemljita na teritoriji optine Pluine je 47.881 ha.
umom obraslo je 35.851 ha, odnosno 42% povrine optine.
Uee vrsta drvea u drvnoj zapremini: bukva 61%, jela 15%, smra 9%, crni grab 3%,
cer 3%, kitnjak 2%, bijeli bor 1%, crni bor 1%, crni jasen 1%, plemeniti liari (javor, jasen,
brijest) 1%, meki liari (jasika, lipa, breza) 1% i ostale liarske vrste 1%.

Struktura ume prema vlasnitvu: dravne ume 33.395 ha ili 93% i privatne uma 2.256
ha ili 7%.
Struktura ume prema uzgajnom obliku: visoke prirodne ume 22.603 ha, umske kulture
41 ha, izdanake ume 10.390 ha i ikare 2.817 ha.
Struktura ume prema osnovnoj namjeni povrina uma je:
-
privredne ume 21.836 ha ili 61%

zatitne ume 12.715 ha ili 35%
ume posebne namjene 1.300 ha ili 4%
U privrednim umama prioritetni cilj je postizanje maksimalne i trajne proizvodnje drveta i

ostalih umskih proizvoda: umski plodovi, ljekovito bilje, peurke i dr, pri emu je
znaajno sauvati stabilnost i produktivnost stanita.
Zatitne uma imaju vie izuzetno znaajnih zatitnih funkcija: zatita zemljita od erozije i
degradacije, zatita od usova i sipara,zatita izvorita vodosnabdijevanja i dr. U zatitne
ume izdvojen je i pojas uma na gornjoj granici umske vegetacije. Najvee povrine
zatitnih uma nalaze se u kanjonima Tare, Pive i Komarnice, oko Pivskog jezera i ume
bora krivulja na planinama Volujak i Magli.
U ume posebne namjene izdvojene su ume koje predstavljaju prirodne rezervate,
umske zajednice rijetkih i ugroenih vrsta znaajnih za ouvanje biodiverziteta i
genofonda, a nalaze se u sastavu Nacionalnog parka Durmitor.
Neobraslo umsko zemljite u arealu uma i planinske rudine imaju povrinu od 12.060
ha.
Oko 10% povrine goleti ima uslove za poumljavanje, a ostale povrine ine kamenjari,
stijene, planinske rudine i panjaci.
umski i livadsko-panjaki ekosistemi na podruju optine Pluine, predstavljaju
znaajan resurs za gajenje lovne divljai.
Prema prirodnim uslovima u lovitu se mogu gajiti, od krupne divljai: jelen, srna, muflon,
divokoza i divlja svinja, a od sitne divljai: zec, jarebica kamenjarka, poljska jarebica,
tetreb i sl. U lovitu su prisutni predatori: vuk, lisica, medvjed i kuna.
Prema podacima SLRD "Bajo Pivljanin" iz Pluina koje gazduje lovitem, brojno stanje
divljai je sledee: srna 280, divokoza 190, zeeva 7850, divljih svinja 185, medvjeda 60,
vukova 90, lisica 2500, kuna 2150, tetreba 500, jarebica kamenjarki 2700, jarebica
poljskih 1740 i divljih maaka 210 komada.
Kapacitet lovita je prema prirodnim uslovima znatno vei od trenutnog stanja.
2.2. STANOVNITVO, NASELJA I JAVNE SLUBE

Stanovnitvo
Broj stanovnika, gustina naseljenosti i prirodni prirataj
Prema popisu iz 2003. godine na podruju optine Pluine ivi ukupno 4.272 stanovnika,
to je za oko 22% manje u odnosu na 1991. godinu. Smanjenje broja stanovnika je
rezultat nepovoljnog odnosa nataliteta i mortaliteta, migracije stanovnitva u inostranstvo,

kao i odlazak mladih u vee centre. Populaciono najvee je naselje Pluine (1.494), dok
su drugo i tree naselje po brojnosti Goransko (334) i Donja Brezna (205). Ostala naselja
su populaciono dosta manja.
Tabela br.1: Uporedni pregled broj stanovnika 1948.,1953.,1961.,1971.,1981.,1991. i 2003. godine
1948.god. 1953.god. 1961.god. 1971.god. 1981.god. 1991.god.
2003.god.
Optina
8030
8952
9164
9078
6254
5221
4272
ukupno
Optinski
260
259
474
596
730
1453
1494
centar
Ostala
7770
8693
8690
8482
5524
3768
2778
naselja
U periodu od 1948. do 1961. godine broj stanovnika u optini je bio u blagom porastu, dok
se od 1971. do 1981. godine belei najvei pad broja stanovnika (preko 30%).
Povrina Optine je 854 km2, dok je prosena gustina naseljenosti 5 st/km2. Prirodni
prirataj Optine je negativan - 2008. godine je iznosio -27% (24 ivoroenih i 51 umrlih
stanovnika).
Starosna i polna struktura stanovnitva
U Optini je prisutna ravnomjerna zastupljenost polova, uz neto vei broj mukaraca. U
starosnoj strukturi je najvee uee radno sposobnog stanovnitva, uz konstantan pad
mlaih od 19 godina, to je rezultat negativnog prirataja i migracija.
Tabela br.2: Struktura stanovnita prema starosti
Optina Pluine
Crna Gora
Broj
%
Broj
%
0-7 godina
292
6.8
56.200
9.06
7-14 godina
403
9.4
71.261
11.49
019 godina
1.006
23.54 176.848
28.51
15-59 godina
2.511
58.77 383.749
61.88
Vie od 60 godina
1.055
24.69 103.393
16.67
Nepoznato
11
0.25
5.542
0.89
Ukupan broj stanovnika 4.272 100.00 620.145 100.00
Prosjena starost stanovnitva Optine je 40.4 godina i karakterie je tzv. duboka

demografska starost.
Obrazovna struktura stanovnitva
Obrazovna struktura stanovnitva Optine je nepovoljna. Jedino je procjenat stanovnitva
sa zavrenom srednjom kolom neto povoljniji.
Tabela br.3: Struktura stanovnitva starog 15 i vie godina prema kolskoj spremi
Optina Pluine Optinski centar
Broj
%
Broj
%
Bez kolske spreme
200
5.59
18
1.57
Nepotpuno osnovno obrazovanje
731
20.43
61
5.32
Osnovno obrazovanje
873
24.40
219
19.12
Srednje obrazovanje
1.522
42.54
720
62.82
Vie obrazovanje
116
3.24
56
4.89
Visoko obrazovanje
103
2.87
62
5.41
Nepoznato
32
0.89
9
0.78

Ukupno stanovnitvo staro 15 i vie godina
Ukupan broj stanovnika
3.577
4.272
83.73
100.00
1145
1494
76.63
100.00
Aktivnost stanovnitva
Kategorijom ukupnog aktivnog stanovnitva obuhvaena su lica koja trae posao, kao i
lica koja su privremjeno spreena da obavljaju zanimanje. U odnosu na ukupan broj
stanovnika, aktivno stanovnitvo ini 46 %, 15.6 % ine lica sa linim prihodom a 38.36 %
izdravano stanovnitvo.
Najzastupljenije u sektorima djelatnosti, prema popisu 2003. godine, su poljoprivreda (sa
lovom i umarstvom), a potom i preraivaka industrija, dok su 1991. godine industrija i
rudarstvo predstavljali najrazvijeniju privrednu granu.
Tabela br.4: Aktivno stanovnitvo koje obavlja zanimanje prema sektorima djelatnosti 1991. i 2002.
godine
Djelatnost
Broj
%u
Broj
%u
zaposlenih
ukupnom
zaposlenih
ukupnom
1991. god.
aktivnom
2002. god.
aktivnom
stanovnitvu
stanovnitvu
Poljoprivreda, lov,
275
21.69
470
30.59
Primarni
umarstvo
sektor
Ribarstvo
5
0.32
Vaenje ruda i kamena
493
38.88
1
0.06
Preraivaka industrija
207
13.47
Proizvodnja i
181
11.78
Sekundarni snabdevanje elektrinom
sektor
energijom, gasom i
vodom
Graevinarstvo
18
1.41
28
1.82
Saobraaj,skladitenje i
15
1.18
34
2.21
veze
Trgovina na veliko i
27
2.12
123
8.00
malo, opravka motornih
vozila, motocikala i
predmeta za linu
upotrebu
Hoteli i restorani
129
10.17
125
8.13
Finansijsko
5
0.39
4
0.26
posredovanje
Tercijarni
Aktivnosti u vezi sa
50
3.94
1
0.06
sektor
nekretninama,
iznajmljivanje i poslovne
aktivnosti

Dravna uprava i
odbrana, obavezno
socijalno osiguranje
Obrazovanje
Zdravstvo i socijalni rad
Ostale komunalne,
drutvene i line uslune
aktivnosti
Privatna domainstva sa
zaposlenim licima
Eksteritorijalne
organizacije i tela
Nepoznato
150
9.76
103
51
-
8.12
4.02
-
74
46
59
4.81
2.99
3.84
0.7
28
1.82
Migracije stanovnitva
Od ukupnog broja aktivnog stanovnitva koje obavlja zanimanje ak 82% radi u drugom
naselju iste optine a oko 16% u drugoj Optini. Kada je re o uenicima studentima,
oko 67 % njih se koluje u drugom naselju iste Optine, a oko 28 % u drugim Optinama.
Na teritoriji Optine je najvie stanovnitva doseljeno sa podruja naselja iste Optine (32
%), a potom i sa teritorije drugih Optina (5.75 %).
Broj domainstava
Broj domainstava u periodu od 1948. do 1971. godine postepeno je rastao, dok je u
periodu posle njihov broj naglo opao. U 2003. je evidentirano 1.347 domainstava.
Mrea naselja

Mrea naselja optine Pluine predstavlja nedovoljno integrisan sistem koga ini jedno
naselje gradskog tipa - Pluine, kao i 42 naselja seoskog tipa. Imajui u vidu iri prostorni
obuhvat, odnosno funkcijske veze i odnose sa susjednim optinama, evidentan je
dvosmjerni odnos u mrei naselja Optine:
-
Pluine, kao optinsko sredite, direktno i indirektno vri funkcionalni, fizionomski,

demografski i socioekonomski preobraaj okolnih naselja Optine, i
sa druge strane, agrarni karakter najveeg broja seoskih naselja sa nedovoljnom
supra i infrastrukturnom opremljenou i nedostatak razvojnih nukleusa u
optinskom centru u velikoj mjeri utiu na prostorno-funkcijsku zavisnost naselja i
migracije ruralnog stanovnitva ka centrima u bliem i daljem okruenju.
Optina Pluine na povrini od 854 km ima 4272 stanovnika (prema Popisu stanovnitva
2003. godine) koji ive u 43 naselja, odnosno 33 katastarske optine (proseno naselje
ima 99 stanovnika). Optinski centar Pluine jedino je naselje sa preko 1000 stanovnika
(1494 stanovnika 2003. godine). Samo 2 naselja pripadaju naseljima izmeu 200 i 500
stanovnika (Goransko i Donja Brezna), a 3 naselja broje izmeu 100 i 200 stanovnika
(Mratinje, Borkovii i Miloevii). Najvei broj naselja prema demografskoj veliini pripada
kategoriji izrazito malih naselja, sa manje od 100 stanovnika, od kojih su pojedina na ivici
gaenja (Poljana i Babii 8 stanovnika).
Prosjena gustina naseljenosti iznosi svega 5 st./km, to je ispod dravnog prosjeka i
prosjeka za Sjeverni region Crne Gore (Crna Gora 48,7 st./km, Sjeverni region 27,4
st./km), sa evidentnim razlikama izmeu gustina naseljenosti KO Pluine i ostalih
katastarskih optina u kojima dominiraju naselja razbijenog tipa, bez znaajnijeg
grupisanja stanovnitva, nastanjenog na onim mjestima na kojima su prirodni uslovi i
pogodnosti bili najpovoljniji za naseljavanje. Mrea naselja Optine odlikuje se i niskim
stepenom urbanizacije, i on iznosi 35% (prosek stepena urbanizacije za Crnu Goru iznosi
62%).
U odnosu na Popis stanovnitva 1991. godine, stanovnitvo Optine proseno opada,
odnosno predstavlja karakteristino depopulacijsko podruje u kojem se osim u
optinskom centru, porast stanovnita biljei i u naseljima Goransko, Bajovo Polje, eino
i Poljana. To je posledica, prije svega, mehanikog odliva stanovnitva (najvei procenat
stanovnitva emigrira ka glavnim dravnim centrima Podgorici i Nikiu i primorskim
optinama) i negativnog prirodnog prirataja. U optinskom centru ive neto vie od 1/3
stanovnitva Optine (35%).
Planinski karakter Optine predisponirao je poloaj mnogih naselja planskog podruja iji
se stanovnici bave poljoprivredom, umarstvom i turizmom, u skladu sa njihovim
geografskim poloajem. U geoprostornom smislu, naselja Optine uslovno se mogu
diferencirati u 2 cjeline:
-
prvu ine naselja u tzv. upi pivskoj koja su djelimino infrastrukturno opremljena,
oslonjena na magistralni put Niki-Pluine-Foa i lokalni put Pluine-Gacko, sa
najveom koncentracijom stanovnitva, djelatnosti i proizvoako-uslunih
funkcija; pored optinskog centra Pluina, ovoj cjelini pripadaju i sljedea naselja:
Gornja Brezna, Donja Brezna, Bajovo Polje, Bukovac, Miljkovac, Rudinice,
Seljani, Goransko, Pluine, Stolac, Smrijeno, Kovai, Zabre, Osojni Orah,
Prisojni Orah, Lisina, Poljana, Ravno, Zukva, Stubica, Stabna, Miloevii, Brljevo i
Mratinje; i
drugu ine naselja na Planini pivskoj, koja se nalaze du povri na desnoj strani
rijeka Komarnice i Pive, zatim oko Suice i na lijevoj obali rijeke Tare, do epan
Polje. Zajednika osobina ovih naselja, sa nekim izuzecima, jeste njihova
bezvodnost, visoka nadmorske visina, otrija klima, izolovanost podruja i

orijentacija stanovnitva na stoarstvo, usled nepovoljnog zemljita za

zemljoradnju. Ovoj grupaciji pripadaju sljedea naselja: Bezuje, Dubljevii,
Borkovii, Borije, Pie, Vojinovii, Una, Barni Do, Babii, Trsa, Nedajno,
Kneevii, arii, Bojati, Nikovii, Jerinii, eino, Crkviko Polje i Brijeg.
Analizom funkcionalne tipologije naselja odreene na bazi strukture djelatnosti aktivnog
stanovnitva koje obavlja delatnosti (prema popisu iz 2003. godine), mogu se uoiti
odreene promjene u funkcionalnim odnosima i vezama izmeu pojedinih naselja. U
prethodnom periodu uoava se postepeni transfer aktivnog stanovnitva iz agrarnih u
sekundarne i tercijarne djelatnosti. Neka od monofunkcionalnih, agrarnih seoskih naselja
u pomenutom periodu transformisala su se u naselja u kojima aktivno stanovnitvo nije
dominantno zaposleno u primarnom sektoru. Takoe, zapaa se i blaga funkcionalna
transformacija prigradskih naselja Pluina, kao i onih naselja lociranih uz glavni
saobraajni pravac Niki-Pluine-Foa, pri emu treba istai da je to rezulta zaposlenosti
stanovnitva ovih naselja u tercijarnim djelatnostima optinskog centra, turistikim
objektima i privrednim kapacitetima (HE Piva i Fabrika elektroda u Goransku).
Tabela br.5: Funkcijski tipovi naselja (2003 god.)
Funkcijski tipovi naselja
Agrarna
Agrarno-industrijska
Agrarno-usluna
Industrijsko-agrarna
Industrijsko-usluna
Usluno-agrarna
Usluno-industrijska
Naselja
Babii, Bajovo Polje, Barni Do, Bezuje, Bojati,
Borkovii, Brljevo, Dubljevii, Zabre, Jerinii,
Kneevii, Kovai, Lisina, Nedajno, Nikovii,
Osojni Orah, Poljana, Prisojni Orah, Ravno,
Stubica, Una, Crkviko Polje, arii
Bukovac
Borije, Vojinovii, Miloevii, Smrijeno,
Stabna, Trsa
Gornja Brezna, eino
Goransko, Donja Brezna, Miljkovac, Mratinje,
Rudinice, Seljani
Brijeg, Zukva, Pie, Stolac
Pluine
Glavna osovina razvoja Optine protee se na pravcu Pluine-Goransko-Donja Brezna.

Ovaj prostor zahvatio je vii stepen socioekonomskog preobraaja za razliku od ostalog
dijela optine koji je preteno agrarno homogen (sa neznatnim stepenom
urbanizovanosti). Homogenizovani agrarni prostori koje nije zahvatio socio-ekonomski
preobraaj karakterie nedostatak objekata javnih slubi, saobraajna izolovanost i
privrednih kapaciteta koji bi omoguili lokalnom stanovnitvu mogunost zaposlenja.
Morfoloke karakteristike naselja Optine posledica su niza faktora, a pre svega: prirodnih
karakteristika terena, drutveno-ekonomskih faktora sredine i procesa urbanizacije. Usled
depopulacionih procesa i odsustva veih privrednih objekata, veina seoskih naselja
Optine zadrala je svoje fizionomske karakteristike. Naselja su najveim dijelom
polurazbijenog i razbijenog tipa, od kojih su se neka transformisala u naselja linearnodrumskog karaktera, locirana uz postojee magistralne i regionalne puteve. Fizionomija
seoskih naselja uticala je na nedovoljnu kompaknost njihovih graevinskih rejona i
ogranienje u pogledu funkcionalnog povezivanja pojedinih izolovanih stambenih objekata
na lokalnu infrastrukturnu mreu i objekte.
Stambena arhitektura ovog podruja predstavljena je tzv. "durmitorskim" kuama, tj.
dvodjelnim dinarskim brvnarama pravougaone osnove postavljene upravno na nagib
terena, prepoznatljive po podrumskoj poluetai "izbi" ili "magazi" nastaloj podziivanjem
prednjeg dijela kue. Tradicionalna arhitektura ovih predjela prepoznatljiva je po kamenu i
drvetu, kao osnovnom materijalu zidova i krovnog pokrivaa; najmarkantniji tipoloki
elemenat brvnare je visoki etvorovodni krov, koji se svojim oblikom pribliava obliku
izduene piramide. Ljetnji stoarski stanovi katuni, graeni su u formi koliba sa niskim
zidovima od kamena i dvovodnim krovom od oblica, pokrivenim slamom ili cijepanom
daskom.
U pogledu povezivanja naselja saobraajnom infrastrukturom, moe se zakljuiti da su
naselja locirana u blizini magistralnog i regionalnih puteva ka abljaku i Gacku
demografski relativno stabilna, sa odreenim stepenom funkcija i velikim procentom
deagrarizovanog stanovnitva. Klimatske i morfoloke karakteristike podruja (veliki broj
dana pod snegom, planinski neprohodni tereni) uticala su na saobraajnu izolovanost
naselja planinskih podruja (u zonama Durmitora, Bioa, Maglia i Volujka) od glavnih
komunikacijskih pravaca Optine, to je i jedan od glavnih razloga njihovog konstantnog
demografskog pranjenja.
Tabela br.6 : Osnovna obiljeja mree naselja
Povrina
Br.
Br.
Gradska
u km
stanovnika
naselja
naselja
2003
854
4 272
43
Seoska
naselja
42
Prosean
br. st. po
naselju
2003.
99
Br. naselja
na 100
km
Br. stanovnika
na 1 km
5,0
5,0
Javne slube
Sistem obrazovanja
Osnovna kola Braa Topalovi u Pluinama, koju trenutno pohaa 219 uenika (od
prvog do osmog razreda) obuhvata vie od 70% ukupnog broja uenika. Dve od tri
matine osmorazredne osnovne kole na teritoriji Optine imaju po seoskim naseljima
isturena odeljenja (I-IV razreda).
Povrina kolskog kompleksa iznosi 7.790m2, odnosno 35,57m2 po ueniku to je znatno
vie u odnosu na normativ (25m 2 po ueniku) za rad u jednoj smjeni. Bruto graevinska
povrina objekta kole iznosi 1.950m2 (8,9m2 po ueniku), to odgovara normativu za rad
u jednoj smjeni (6-8m2 po ueniku), za postojei broj uenika.
Tabela br.7: Objekti osnovnog obrazovanja na teritoriji Optine
Matina
Povrine
Naseljeno mjesto
. /Pod.
objekata/kompleksa
odelj.
KO PLUINE
M
1.950m2/0.7790ha
KO BEZUJE
PO
70m2
KO BORKOVII
PO
75m2
KO GORANSKO
PO
180m2
KO SMRIJENO
PO
100m2
KO MRATINjE
PO
85m2
KO RUDINICE
PO
90m2
KO PIE
PO
115m2
KO DONJA BREZNA
M
330m2
KO STABNA
M
900m2
KO ORAH
PO
150m2
Broj aka
Broj zaposlenih
219
3
2
20
4
3
1
4
30
13
5
40*
8
7
1
* Broj zaposlenih iskazan za matinu O.. Braa Topalovi u Pluinama i isturena odeljenja u Bezujama,
Borkoviima, Goranskom, Smrijenu, Mratinju, Piu i Rudnicama.
Zgrada osnovne kole u Pluinama je relativno nov i kvalitetan objekat koji raspolae sa
10 uionica (874m2 uionikog prostora), fiskulturnom salom od 290m2, 3 kabineta i

bibliotekom sa 9.500 knjiga. Osnovna i srednja kola u naselju Pluine dijele isti objekat
(osnovna kola prije podne a srednja popodne).
Seoska naselja Babii, Bajovo Polje, Barni Do, Bojati, Borije, Brijeg, Brljevo, Bukovac,
Vojinovii, Gornja Brezna, Dubljevii, eino, Zabre, Zukva, Jerinii, Kneevii, Kovai,
Lisina, Miloevii, Miljkovac, Nedajno, Nikovii, Poljana, Ravno, Seljani, Stolac, Stubica,
Trsa, Una, Crkviko Polje i arii nemaju objekte osnovnog obrazovanja. Na teritoriji
naselja Pluine postoji samo jedna osnovna kola.
Obrazovna struktura stanovnitva Pluina je nezadovoljavajua, obzirom na relativno mali
broj stanovnika sa viom i visokom strunom spremom (6,12%), kao i zbog visokog
procenta nepismjenih (3,47%). ak 42,55% stanovnitva je sa srednjom strunom
spremom, a 24,41% stanovnitva ima samo osnovno obrazovanje.
Tabela br.8 : Objekti obrazovanja na teritoriji naselja Pluine
Povrine
Obrazovna ustanova
objekta/kompleksa u
(m2)
KO PLUINE
Osnovne kole
1.950/7.790
Srednja meovita kola
1.950/7.790
Broj aka
Broj
zaposlenih
219
110
40
40
Na podruju Optine postoji jedna srednja mjeovita kola koja obrazuje srednji struni
kadar opte, turistike i ugostiteljske struke. Objekat kole je izgraen 1975. godine. kolu
pohaa 110 uenika, u 2 odeljenja i to, 1 odjeljenje opte, a 1 turistiko-ugostiteljske
struke. kola radi u jednoj smjeni, za ta postoje odgovarajui prostorni uslovi (17,72m2
BGP, odnosno 70,82m2 kolskog kompleksa po ueniku). Broj zaposlenih je 40, od toga
27 su nastavnici.
Zdravstvena i socijalna zatita
Zdravstvena zatita stanovnitva Optine je zastupljena preko Zdravstvene stanice sa
sledeim oblastima zdravstvene zatite: djeje odjeljenje, porodilite i hitni sluajevi u
naselju Pluine, kao i preko mree od 5 zdravstvenih ambulanti u naseljima Brezna, Trsa,
Stabna, Dubljevii i Polje Crkviko.
Zdravstvena stanica u Pluinama sa pripadajuim ambulantama, po svom kapacitetu i
funkcionalnoj strukturi ne odgovara potrebama zdravstvene zatite stanovnitva za
optinu Pluine.
Zdravstvenu stanicu kao i seoske ambulante karakterie slaba pristupanost, dotrajalost,
neodgovarajua opremljenost i deficit strunih kadrova (posebno pedijatara i hirurga), kao
i nedovoljan broj radnih dana (sati). Problemi zdravstvene zatite posebno su izraeni u
zimskom periodu.
Tabela br.9: Objekti za zdravstvenu zatitu na teritoriji Optine
Povrina objekta/
Naseljeno mesto
Vrsta zdravstvene ustanove
broj kreveta
PLUINE
zdravstvena stanica
1.000m2/25
BREZNA
ambulanta
TRSA
ambulanta
STABNA
ambulanta
DUBLjEVII
ambulanta
POLjE CRKVIKO
ambulanta
Stanje zdravlja stanovnitva optine Pluine je u prosenim parametrima.

Broj zaposlenih
34
1 med. teh.
1 med. teh.
1 med. teh.
1 med. teh.
1 med. teh.
Starosna struktura u selima je takva da se javlja poveana potreba za zdravstvenom

zatitom u seoskim ambulantama, pa je neophodno razvijati ravnomjerno mreu
ambulantnih punktova u Optini. Orijentacioni normativ za dimenzionisanje graevinskih
zatvorenih povrina je 0,24-0,3m2/stanovniku pripadajue tepitorije iji poluprenik
gravitacione zone iznoci od 1,0-2,0km.
Problemi socijalne zatite su velikim delom posljedica demografskih promjena koje
karakterie demografsko starenje, i porast broja starakih domainstava.
Ukupan broj korisnika socijalne zatite u optini Pluine je 3 lica u 2009 godini.
Nosilac aktivnosti u oblasti socijalne zatite je Centar za socijalni rad izgraen 1974
godine koji se nalazi u zgradi Suda. Objekat je srednjeg boniteta i postoji potreba za
proirenjem istog. U Centru je zaposleno troje radnika osposobljenih za rad na zatiti
maloletnih i punoletnih lica.
Tabela br.10: Objekti (ustanove) za djeju zatitu
Naseljeno mesto
Povrine objekta/kompleksa
KO PLUINE
632m2/0.3259ha
PDB - poludnevni boravak
Broj grupa
2
Kapacitet/Broj dece
80/38 PDB
Broj predkolske djece (0-6 godina) u optini Pluine je u periodu 1991-2003. godine
smanjen za 39,67% (sa 484 na 292), kao posljedica opadanja broja ivoroene dece.
Opadanje broja djece predkolskog uzrasta prisutno je i u samom naselju Pluine,
36,76% (sa 204 na 129).
U pogledu raspoloivog prostora, sa 3.259m2 povrine parcele (85,76m2 po korisniku) i
632m2 povrine objekta (16,63m2 po korisniku) objekat ispunjava normative koji se kreu
od 20-30m2 zemljinog kompleksa po detetu i 6-8m2 neto graevinske povrine po detetu.
Kapacitet objekta omoguava obuhvat oko 62,02% ukupnog broja dece predkolskog
uzrasta u naselju Pluine.
Sportsko-rekreativni centri
Optina ne raspolae razvijenom mreom sportsko-rekreativnih objekata i otvorenih
sportskih terena. U naselju Pluine postoje otvoreni tereni za male sportove. Za sportske
priredbe u zatvorenom prostoru koristi se fiskulturna sala O Braa Topalovi. Ostale
organizovane aktivnosti fizike kulture uglavnom se odvijaju u sklopu redovnog nastavnog
programa.
Kultura
Kulturne aktivnosti u optini Pluine kreira Dom kulture ije je sedite u optinskom
centru. Objekat Doma kulture ima 720m2 graevinske povrine i polivalentnog je sadraja.
U sklopu objekta se nalazi, bioskopska sala sa 200 sedita, biblioteka sa oko 100
korisnika koja raspolae sa knjinim fondom od 5.000 knjiga, TV salon i bife.
Na seoskom podruju kulturni sadraji i aktivnosti su skromni po svom karakteru i obimu.
Pedesetih godina prolog veka izgraeno je vie domova kulture (Nedajno, Nikovii, Trsa,
Jerinii, Borije, Borkovii, Gornja Brezna, Pie i Una) koji danas nijesu u funkciji zbog
dotrajalosti i iseljavanja stanovnitva sa tih prostora.
Jedino u naseljima Donjim Breznima, Miloevii i Polju Crkvikom postoje aktivni domovi
kulture od kojih onaj u Polju Crkvikom ima i bioskopsku salu, spomen sobu i TV salu. Ovi

domovi kulture su vienamjenskog karaktera i predstavljaju jedina mjesta okupljanja

stanovnitva u tim naseljima.
Od kulturnih deavanja na teritoriji Optine izdvaja se godinja manifestacija Pjesnika
rije na izvorima Pive optecrnogorskog karaktera.
2.3. EKONOMSKO DEMOGRAFSKA ANALIZA

Opte karakteristike privrednog razvoja
Na podruju optine Pluine, prema popisu stanovnitva iz 2003. godine, aktivnog
stanovnitva koje obavlja zanimanje ima 1.536 (0,9% od ukupnog republikog). Od
ukupnog broja oko 64% ini muka populacija, to je vei udeo u odnosu na republiki
prosek (oko 60%). U strukturi aktivnog stanovnitva Optine najvie njih zanimanje imaju
u primarnom sektoru (blizu 31%), potom u preraivakoj industriji (13,5%) i proizvodnji
elektrine energije (11,8%), dok je na nivou Republike priblino isto uee aktivnih koje
svoje zanimanje ostvaruju u trgovini, preraivakoj industriji i dravnoj upravi.
Tabela br.11: Aktivno stanovnitvo koje obavlja zanimanje prema djelatnosti popis 2003.
Djelatnosti:
Optina Pluine
Crna Gora
Broj
%
Broj
%
Poljopriv., lov i umarstvo
480
30,6
15.185
Ribarstvo
Vaenje ruda i kamena
Preraivaka industrija
Proiz.el.en.,gasa i vode
Graevinarstvo
Trgovina na veliko i malo
Hoteli i restorani
Saobraaj, sklad. I veze
Finansijsko posredovanje
Poslovi sa nekretninama
Drav.uprava i soc.osigur.
Obrazovanje
Zdravstveni i socijalni rad
Ostale kom. drut. i line
usluge
Privatna domainstva sa
zaposlenim licima
Eksteritorijalne organ.i tela
Nepoznato
Svega:
8,9
5
1
207
181
28
123
125
34
4
1
150
74
46
0,3
0,1
13,5
11,8
1,8
8,0
8,1
2,2
0,3
0,1
9,8
4,8
3,0
150
3.546
23.558
5.139
6.101
24.514
9.957
14.280
2.278
3.903
22.709
11.947
10.689
0,1
2,1
13,8
3,0
3,6
14,3
5,8
8,3
1,3
2,3
13,3
7,0
6,2
59
3,8
9.861
5,8
0
0
28
1.536
0,0
0,0
1,8
100,0
53
148
7.307
171.325
0,0
0,1
4,3
100,0
Od 1.536 aktivnog stanovnitva koje obavlja zanimanje na podruju optine je zaposleno

svega oko 900 lica odnosno 21,7% od ukupnog stanovnitva. Zapoljavanje je jedan od
kljunih pokazatelja razvijenosti odnosno nerazvijenosti. Pored optine Pluine problem
zapoljavanja je karakteristian i za optine u neposrednom okruenju: avnik svega
10%, Mojkovac 16,3%, Pljevlja 20,3% a abljak 23,5%. Sve navedene optine imaju
u manjoj ili veoj meri smanjene mogunosti u zapoljavanju ak i u odnosu na prosek za
Republiku, gde je udeo zaposlenih u odnosu na stanovnitvo oko 27%.
Pored nie stope zapoljavanja, u Optini Pluine prosena zarada je u 2008. godini
iznosila 549 Eura, dok je na nivou Republike prosek iznosio 609 Eura. Izuzimajui optinu
Pljevlja (614 Eura), sve napred navedene optine iz neposrednog okruenja imaju prosek
zarada ispod ostvarenog u Optini Pluine.
Jedan od kljunih problema planskog podruja je i niska gustina naseljenosti - svega 5

stanovnika po km2 dok je republiki prosek 45. Niska gustina naseljenosti je
karakteristina i za neposredno okruenje, posebno za Optinu avnik (5,3) i abljak
(9,4), dok je neto povoljnije stanje u optinama Pljevlja (26,6) i Mojkovac (27,4).
Koliko je demografski i problem zapoljavanja izraen vidi se i iz podatka da teritorija
optine Pluine ini 6,2% povrine Republike, u stanovnitvu uestvuje sa 0,7%, a u
zaposlenosti sa svega 0,6%.
Meutim, da bi se utvrdio znaaj privrede odnosno pojedinih oblasti optine Pluine u
irem okruenju (Republike i Sjevernog regiona) razmatrani su koeficijenti lokacije i
specijalizacije.
Vrijednosti lokacionih koeficijenata1, ukazuje na nekoliko bitnih zakljuaka vezanih za
postojeu strukturu i nivo razvijenosti:
Prvo, optina Pluine ima nekoliko oblasti od republikog znaaja pre svega u pitanju je
proizvodnja energije i primarni sektor, a u manjoj mjeri i ugostiteljsko turistika oblast.
Drugo, najvee zaostajanje u odnosu na Republiku optina Pluine iskazuje u finansijskim
i poslovima sa nekretninama, a potom u saobraaju, trgovini, graevinarstvu i komunalnim
i slinim uslugama. Tree, regionalne funkcije optina Pluine, takoe, iskazuje u
proizvodnji energije, ugostiteljstvu/turizmu, primarnom sektoru i preraivakoj industriji.
etvrto, u poreenju sa Sjevernim regionom optina Pluine takoe iskazuje izrazito
zaostajanje u poslovima vezanim za finansijsko posredovanje, a potom u graevinarstvu i
trgovini.
Tabela br.12:
Lokacioni koeficijenti za aktivno stanovnitvo koje obavlja zanimanje

- vrijednosti koeficijenata 2003. godine
Oblasti/delatnosti
U odnosu na Crnu Goru
U odnosu na Sjeverni region
Poljop., lov i umarstvo
3.45
1.41
Prera.industrija
0.98
1.08
Proiz.el.ener.,gasa i vode
3.93
3.84
Graevinarstvo
0.51
0.57
Trgov. na veliko i malo
0.56
0.86
Hoteli i restorani
1.40
1.89
Saobraaj
0.27
0.40
Finansij.posredovanje
0.20
0.33
0.03
0.07
Ostale komun., drut. I line usluge
0.67
0.97
Potvrdu navedenim zakljucima pruaju podaci o vrijednostima

specijalizacije2, koji ukazuju na sljedee karakteristike razvoja Optine.
koeficijenata
Zi,r
---------Zr
Lk = -------------Zi,n
---------Zn
Gde su: Lk
Lokacioni koeficijent
Zi,r Broj aktivnih u "i" toj oblasti Optine
Zr Ukupan broj aktivnih u Optini
Zi,n Broj aktivnih u "i" toj oblasti Republike Crne Gore i Severnog Regiona
Zn Ukupan broj aktivnih u Republici Crnoj Gori i Severnom Regionu
Gde su: Ks - koeficijent specijalizacije

TN1 T - broj aktivnih date oblasti u Optini
Ks = ------ T1 - aktivnih iste oblasti u Republici i Severnom Regionu
NT1 N - broj stanovnika Optine
N1 - broj stanovnika u Republici i Severnom Regionu

U optini Pluine etiri oblasti u odnosu na Republiku iskazuju specijalizaciju, s tim da je

ona najvie iskazana u oblasti proizvodnje energije i primarnog sektora, a manjim delom u
ugostiteljsko-turistikom sektoru i preraivakoj industriji. Kada je u pitanju Sjeverni region
Optina Pluine ima izraenu specijalizaciju u est oblasti. Kao i u odnosu na Republiku
takoe ima izraenu specijalizaciju u oblasti proizvodnje energije, a potom u ugostiteljstvu
tj. turizmu i primarnom sektoru, a manje izraenu u preraivakoj industriji, trgovini na
veliko i malo i u ostalim komunalnim, drutvenim i linim uslugama. Posebno se uoava
da saobraajne, finansijske i sline djelatnosti (poslovi sa nekretninama) najvie zaostaju
kako u odnosu na stanje u Republici tako i na proseno stanje u Sjevernom regionu.
Zaostajanje Optina iskazuje i u oblasti graevinarstva.
Tabela br.13:
Koeficijent specijalizacije, za aktivno stanovnitvo koje obavlja zanimanje

- vrijednosti koeficijenata 2003. godine
Oblasti/djelatnosti
U odnosu na Crnu Goru
U odnosu na Sjeverni region
Poljop., lov i umarstvo
4.50
2.09
Prera.industrija
1.28
1.60
Proiz.el.ener., gasa i vode
5.11
5.71
Graevinarstvo
0.67
0.85
Trgov. na veliko i malo
0.73
1.28
Hoteli i restorani
1.82
2.81
Saobraaj
0.35
0.59
Finansij.posredovanje
0.25
0.48
0.04
0.10
Ostale komun., drut. i line usluge
0.87
1.45
Aktivnost stanovnitva,
djelatnostima
struktura
razmjetaj
aktivnog
stanovnitva
po
Na podruju Optine Pluine, prema popisu iz 2003. godine, ivi 4.272 stanovnika, od
kojih je 1.965 aktivnih (46,0%) a 1.536 aktivnih i obavlja zanimanje. Izdravanog
stanovnitva ima 1.639 (38,4%), dok je broj lica sa linim prihodima najmanji 668
(odnosno 15,6%). U naselju Pluine je naglaenije uee aktivnih (50,5%) a daleko
manje uee lica sa linim prihodima (9,6%), za razliku od seoskog podruja gde je
43,6% aktivnih a zastupljenost lica sa linim prihodima dvostruko via (oko 19%), dok je
udeo izdravanog stanovnitva nii u odnosu na Pluine (37,6%).
Od ukupnog aktivnog stanovnitva koje obavlja zanimanje u optinskom centru Pluine je
koncentrisano 41,5%. Od ostalih, demografski malih seoskih, naselja neto vee
koncentracije nalaze se u sledeim naseljima: Goransko (7,7%), Borkovii (4,2%),
Mratinje (3,0%), Donja Brezna (2,9%), Bezuje (2,6%), Vojinovii (2,3%) i Stabna (2,0%).
Optina Pluine ima naglaen poljoprivredni karakter, pa je poljoprivreda jedna od
tradicionalnih aktivnosti na najveem dijelu optinskog prostora. Na nivou Optine
poljoprivredom se aktivno bavi 470 stanovnika odnosno blizu 31%. Pored najvie
zastupljenog poljoprivrednog, neto preko 25% aktivnog je vezano za industriju preraivaku i proizvodnju energije, oko 9% za trgovinu i sline usluge, oko 8% aktivnih
prua hotelske i restorantske usluge, a svega 2,2% saobraajne usluge.
Na ruralnom podruju, gde ivi 2.712 stanovnika, 432 aktivnih je vezano za poljoprivredu.
Izrazito poljoprivredne orijentacije su naselja: Babii, Nedajno, Stubica i Brljevo (po
100%); Osojni Orah (preko 90%), Bezuje, Bojati i Kneevii (izmeu 80 i 90%); Kovai,
Zabre, Barni Do, Lisina, Ravno i Crkviko Polje (izmeu 70 i 80%); Borkovii i arii
(izmeu 60 i 70%), potom Borije, Dubljevii, Trsa i Stabna (izmeu 50 i 60%). Meutim,
treba imati u vidu da su vee koncentracije poljoprivrednog aktivnog stanovnitva Optine
samo u naseljima Pluine i Borkovii (po 8,6%).

Iako je u najveem broju seoskih naselja aktivno stanovnitvo preteno vezano za

poljoprivredu, izdvaja se nekoliko naselja sa stanovnitvom koje karakterie vea ili manja
orijentacija na nepoljoprivredne aktivnosti.
Izraenija industrijska orijentacija aktivnog stanovnitva karakteristina je za naselja:
Goransko (52,1%), Seljani (53,8%), Gornja Brezna (41,7%), Rudinice (41,2%), Mratinje
(39,1%), Donja Brezna (36,4%) i Zabre (30%). Meutim, sa stanovita koncentracije
aktivnog stanovnitva vezanog za industriju izdvajaju se samo: Pluine (54,5%),
Goransko (15,9%), Mratinje (4,6%) i Donja Brezna (4,1%).
Samo nekoliko naselja Borije, Goransko, Miloevii i Pluine, imaju neto naglaeniju
orijentaciju aktivnog stanovnitva na pruanje trgovinskih i slinih usluga. Meutim, po
znaaju odnosno koncentraciji aktivnog stanovnitva ije je zanimanje vezano za
navedene usluge izdvajaju se: Pluine (53,7%), a potom Goransko (9,8%), Borije (5,7%),
Miloevii (4,1%) i Donja Brezna (2,4%). Slini su procesi i u pogledu koncentracije
aktivnih koji pruaju hotelske i restoranske usluge pored Pluina (69,6%) odreena
koncentracija je ostvarena jo u naseljima: Goransko i Bezuje (po 3,2%), Borkovii (4%) i
Donja Brezna (2,4%).
Aktivno stanovnitvo koje prua saobraajne usluge je, takoe, preteno koncentrisano u
naselju Pluine (47,1%), potom u Mratinju (8,8%) a manjim delom i u naseljima Borkovii,
Goransko, Donja Brezna i Miloevii (po 5,9%).
Aktivno stanovnitvo ije je zanimanje pruanje usluga vezanih za finansijsko poslovanje i
za nekretnine se u celini nalazi u naselju Pluine.
Tabela br.14:Koncentracija stanovnitva i aktivnog stanovnita koje obavlja zanimanje po naseljima
100,0%
> 50%
40-50% 30-40%
20-30%
10-20%
5-10%
1. Stanovnitvo
Pluine
Goransko
2. Ukupno aktivno
Pluine
Goransko
od toga u:
Poljoprivredi
Pluine
Borkovii
Industriji
Pluine
Goransko
Trgovini i sl.usl.
Pluine
Goransko
Borije
Hoteli i restorani
Pluine
Saobraaj
Pluine
Mratinje
Borkovii
Goransko
D.Brezna
Miloevii
Finan.posredovanje Pluine
i nekretnine
Iz prethodne analize se vidi: a) da su demografski vea naselja pored Pluina samo

naselje Goransko, i b) da su se pored optinskog centra Pluine jo samo nekoliko
naselja u dosadanjem razvoju nametnula kao manji razvojni/usluni centar Goransko,
Mratinje, Donja Brezna i Stabna. Pri tome, kada se govori o ostvarenim koncentracijama
treba imati u vidu da se radi o demografski malom podruju (oko 4.000 stanovnika),
relativno velikom broju naselja (43) i maloj gustini naseljenosti (oko 5 st/km2).
Karakteristike optinskog budeta

Sredstva optinskog budeta direktno zavise od uspenosti poslovanja privrednih

subjekata, poreza na imovinu, kao i neporeskih izvora, taksi i drugih izvora.
Tabela br.15: Kretanje budetskih prihoda
Godina
Planirani
2007.
1.871.000,00
2008.
2.145.000,00
Plan.2009.
4.220.000,00
Ostvareni
2.080.915,37
4.115.663,23
% ostvarenja
111,2
191,9
Isto tako, karakteristino je da su znaajnija odstupanja i u realizaciji planiranih budetskih

rashoda.
Tabela br.16: Kretanje budetskih rashoda
Godina
Planirani
2007.
1.871.000,00
2008.
2.145.000,00
Plan.2009.
4.220.000,00
Ostvareni
2.145.000,00
1.876.379,03
% ostvarenja
114,6
87,5
Analiza budetskih prihoda za 2007., 2008. i planiranih za 2009. godinu upuuju na

nekoliko osnovnih karakteristika:
-
daleko najobimniji izvor za formiranje optinskog budeta predstavljaju naknade,

potom porezi sa tendencijom smanjenja udela i sredstva preneta iz prethodne
godine sa tendencijom poveanja,
sredstva od ubiranja razliitih taksi znaajnije smanjuju svoje uee, to je
posebno karakteristino za planirani budet za tekuu godinu,
znaaj transfernih sredstava je relativno limitiran sa ueem izmeu 6 i 8%,
donacije su u prethodne dve godine bile vrlo ograniene, a za tekuu godinu nisu
ni planirana, i
kreditna sredstva su u 2007. uestvovala sa blizu 25%, dok se u 2008. ova
sredstva nisu koristila za formiranje budetskih prihoda.
Tabela br.17: Struktura prihoda (u %)

Izvori sredstava
Porezi
Takse
Naknade
Ostali prihodi
Sredstva preneta iz prethodne godine
Donacije
Transferi
Pozajmice, krediti
Ostalo
Ukupno
2007
22,3
8,4
32,9
1,6
2,8
1,2
6,3
24,4
0,1
100,0
2008.
10,5
5,4
60,6
2,1
14,4
0,7
6,1
0,2
0,0
100,0
Plan. 2009.
8,8
1,9
53,2
0,8
23,7
8,3
3,1
0,2
100,0
Kao to je reeno, naknade su predstavljale najobimniji izvor prihoda, a rauna se da e

se i u 2009. godini preko polovine od ukupnih budetskih sredstva formirati ubiranjem
razliitih naknada. Znaaj pojedinih izvora naknada je tokom analiziranih godina razliit, i
s tim u vezi zapaa se da:
-
sredstva od naknada za korienje dobara od opteg interesa, koja su u 2007.

bila dominantna (69%), gube na znaaju kako u 2008., to se oekuje i za 2009.
(11,5%),
sredstva od ubiranje naknade za korienje graevinskog zemljita su postala
najobimniji izvor u 2008, a isti znaaj ovog izvora se oekuje i u 2009. godini,

sredstva naknade za korienje prirodnih dobara (uma) su imala relativno

skroman znaaj imajui u vidu umsko bogatstvo sa tendencijom smanjenja (na
4,9%), i
sredstva od naknada za izgradnju i odravanje lokalnih puteva od optinskog
znaaja su od malog znaaja sa tendencijom smanjenja.
Tabela br.18: Struktura naknadi (u %)

Izvori sredstava
Naknada za korienje dobara od opteg
interesa
Naknada za korienje prirodnih dobara (uma)
Naknada za korienje graevinskog zemljita
Naknada za izgradnju i odravanje lokalnih
puteva od optinskog znaaja
Naknada za puteve
Ukupno
2007
69,0
2008.
11,5
Plan. 2009.
11,6
9,1
19,5
2,2
4,9
83,0
0,6
4,9
82,4
0,8
0,2
100,0
0,0
100,0
0,3
100,0
Kada su u pitanju poreska sredstva daleko najvei znaaj imaju sredstva od poreza na
imovinu (izmeu 65 i 50%), potom sredstva od lokalnih poreza (izmeu 21 i 30%), dok su
sredstva od poreza na dohodak fizikih lica najmanja (izmeu 14 i 20%). Ovakva struktura
poreskih sredstava ukazuje na izraene tekoe u poslovanju privrede Optine.
Tabela br.19: Struktura poreza (u %)
Izvori sredstava
Porez na dohodak fizikih lica
Porez na imovinu
Lokalni porezi
Ukupno
2007.
14,2
64,4
21,4
100,0
2008.
16,1
60,9
23,0
100,0
Plan. 2009.
20,1
49,6
30,3
100,0
Veina sredstava poreza na imovinu ostvaruje se naplatom poreza na nepokretnosti, dok

se vrlo mali dio (ispod 3%) realizuje prometom nepokretnosti. Ovako mali obim sredstava
od prometa nepokretnosti ukazuje da je atraktivnost ovog podruja za nastanjivanje ili
poslovanje jo uvek vrlo mala.
Tabela br.20: Struktura poreza na imovinu (u %)
Izvori sredstava
Porez na promet nepokretnosti
Porez na nepokretnosti
Ukupno
2007
1,3
98,7
100,0
2008.
2,6
97,4
100,0
Plan. 2009.
2,7
97,3
100,0
U okviru sredstava ubranih od taksi dominirajui izvor su lokalne komunalne takse

(izmeu 90 i 80%), dok se za 2009. godinu oekuje znaajnije poveanje uee
administrativnih i boravinih taksi. Porast sredstava od boravinih taksi uglavnom je vezan
za razvoj turizma odnosno poveanje turistike atraktivnosti ovog podruja.
Tabela br.21: Struktura taksi (u %)
Izvori sredstava
2007
Administrativne takse
2,1
Boravine takse
7,4
Lokalne komunalne takse
90,5
Ostale takse
Ukupno
100,0
2008.
Plan. 2009.
2,8
1,8
84,9
10,5
100,0
10,0
10,0
80,0
100,0
Promene u visini budetskih sredstava pratile su i promene u strukturi budetskih rashoda

(odnos izmeu operativnog I kapitalnog dela budeta). Daleko najvei deo budetskih
sredstava je u 2007. i 2008. godini utroen za operativni deo budeta, iz kojeg se

finansiraju lokalni organi, organizacije i slube. Tek su za 2009. godinu planirana sredstva
za kapitalni budet blizu dva puta od operativnog dela budeta (oko 65%). Meutim, dok
su u prethodnim godinama preteno ulagana za ureenje naselja i lokalnu infrastrukturu,
za 2009. godinu najvei deo (preko 87%) ovih sredstava je planiran da se uloe u
investiciono odravanje. Imajui u vidu stanje infrastrukture obim sredstava namenjen
ulaganjima u naseljsku i lokalnu infrastrukturu je bio nedovoljan. U nedostatku veih
sredstava uglavnom su se izdvajali manji iznosi za reavanje kljunih problema (vodovod,
putevi I sl.) u vangradskim naseljima.
Tabela br.22: Struktura kapitalnih izdataka (u %)
Rashodi za
Ureenje naselja
Komunalna infrastruktura vodovod
Lokalna komunalna infrastruktura
Opremu
Investiciono odravanje graevinskih
objekata
Ukupno
2007
2008.
Plan. 2009.
78,4
6,6
7,4
2,6
3,3
5,1
87,2
100,0
100,0
100,0
Pored toga, relativno mala sredstva (1% u 2007. i 3% u 2008.) su izdvajana za

podsticanje razvoja turistike organizacije, imajui u vidu znaaj turizma. Posebno treba
podvui da budetom za 2009. godinu nisu planirana sredstva za navedenu namjenu.
2.4. PRIVREDNA OSNOVA

Analiza stanja privrede
Nacrtom Prostornog plana Optine, raenog 1988. godine, sagledani su pravci i nosioci
privrednog razvoja, definisan je razvoj zajednica naselja i razvojne karakteristije istih, a
kao rezultat planskih pretpostavki i oekivane demografske projekcije i broj zaposlenih za
plansku 2000.godinu.
U odnosu na planirani razvoj i na osnovu uporedivih podataka izvren je kratak osvrt na
ostvareni razvoj i sagledana odstupanja, a u cilju dobijanja odreenih saznanja za
postavljanje razvojne osnove za novi planski dokument za period do 2025. godine.
Analiza ostvarenja planiranog demografskog razvoja optinskog podruja pokazuje
sledee:
-
ostvarena depopulacija na nivou Optine je u periodu 1981. do 2000. znatno

intenzivnija od projektovane. Naime, umesto smanjenja za oko 254 stanovnika
odnosno sa 6.254 na 6.000, optinska populacija je u periodu 1981. do 2003.
godine smanjena sa 6.254 na 4.272 odnosno za preko 1.800 stanovnika,
odnosno za oko 7 puta vie od sagledanog u Nacrtu Prostornog plana Optine
Pluine ili u odnosu na prognoze date u Prostornom planu Crne Gore do 2000.
godine gdje je, takoe, oekivano da e populacija Optine Pluine iznositi oko
6000;
depopulacija ovog podruja je nastavljena, pa se u periodu od posljednjeg popisa,
odnosno od 2003. godine pa do poetka 2009. godine (rezultat iz Ankete)
stanovnitvo smanjilo sa 4.272 na 3.895, to znai za jo oko 380 stanovnika,
Tabela br. 23: Demografska kretanja 1961 2009.

Mjesna zajednica
Stanje
1961.
Pluine
2452
Stanje
1981.
2192

Planska
proj. 2000.
3550
Popis
2003.
2311
Anketa
2009.
2402

Crkviko Polje
Stabna
Dubljevii
Trsa
Brezna
U k u p n o:
1019
1485
744
1838
1605
9164
573
874
596
1024
994
6254
250
450
250
700
800
6000
240
450
274
408
589
4272
demografska kretanja na nivou 6 mjesnih zajednica (projektovana u okviru rada na

Prostornom planu Optine) ukazuju na sljedee bitne karakteristike: projektovani
rast na nivou MZ Pluine je ostvaren, ali na daleko niem nivou umesto
oekivanog porasta stanovnitva za 1.358 porast je iznosio svega 119 stanovnika,
a u svim ostalim mjesnim zajednicama oekivano smanjenje populacije je takoe
ostvareno, s tim da je do daleko naglaenijeg smanjenja dolo u MZ Brezna i
Trsa, dok je u ostalim uglavnom na nivou oekivanog.
Tabela br.24: Apsolutni rast ili smanjenje stanovnitva 1961 2009.godine

Mjesna zajednica
+ ili - ili
+ ili
61/81.
81/00.
81/03.
Pluine
- 260
+ 1358
+ 119
Crkviko Polje
- 446
- 323
- 333
Stabna
- 611
- 424
- 424
Dubljevii
- 148
- 346
- 323
Trsa
- 814
- 324
- 616
Brezna
- 611
- 194
- 405
U k u p n o:
- 2910
- 254
- 1982
171
266
172
411
473
3895
+ ili 00/03.
1239
10
0
-24
292
211
1728
+ ili
03/09.
+ 91
- 69
- 184
- 102
+3
- 116
- 377
izuzimajui MZ Pluine, gdje je jedino ostvaren rast broja stanovnika (za svega
119), na ostalom delu optinskog podruja je u proteklom planskom periodu
stanovnitvo vie nego prepolovljeno (manji broj za blizu 2.100 stanovnika), s tim
da je depopulacija nakon 2000. godine intenzivno nastavljena.
Tabela br.25: Svodni prikaz kretanja stanovnitva

Podruje
Broj stanovnika
1981.
Planska
Popis
2000.
2003.
Optina
6.245
6.000
4.272
MZ Pluine
2.192
3.550
2.311
Ostalo
4.053
2.450
1.961
Anketa
2009.
3.895
2.402
1.493
1981
2000.
-245
+ 1.358
- 1.603
+ ili 2000
2003
2003.
2009.
- 1.728
- 377
- 1.239
+ 91
- 489
- 468
1981
2009.
- 2.350
+ 210
- 2.560
Pored odstupanja u demografskom razvoju, takoe je zapaeno znaajno usporavanje

ekonomskog razvoja u odnosu na oekivani. Primera radi, u vreme izrade Nacrta
Prostornog plana Optine broj zaposlenih je iznosio 2.000, a oekivan je dalji rast do
2000. godine na oko 2.500. Priblina (oko 2.300 zaposlenih) su bila i oekivanja raena u
okviru Prostornog plana Crne Gore do 2000. godine. Podaci za 2009. godinu pokazuju da
ne samo da nije ostvareno plansko poveanje broja zaposlenih ve je broj zaposlenih vie
nego prepolovljen u odnosu na poetak planskog perioda, s obzirom da je 2008. godine
broj zaposlenih iznosio 928 (podatak Monstat) a danas se procjenjuje na svega oko 900
lica.
Tabela br. 26: Kretanje zaposlenosti
1986. godina
Broj zaposlenih (sa poljop. aktivnim)
- van poljoprivrede
2000
1.204

Planirano za
2000. godinu
2500
1850
Procjena 2009.
godine
1.370
oko 900

% zaposlenosti (udeo zaposlenih van poljop.
u ukup. stanov.)
32,0
41,7
oko 22,5
Pored intenzivne depopulacije, drugi znaajan problem Optine Pluine je smanjenje

mogunosti zapoljavanja. Dok je na poetku planskog perioda svaki trei stanovnik imao
zaposlenje izvan poljoprivrede, planska oekivanja su bila vrlo optimistika jer se raunalo
da e oko 42% stanovnika imati zaposlenje. Danas je privredna situacija nepovoljnija, s
obzirom da i u uslovima izraene depopulacije tek blizu svaki peti stanovnik ima
zaposlenje van poljoprivrede.
Optimistike planske prognoze, u oba planska dokumenta, zasnivale su se na razvoju
poljoprivrede, industrije i turizma. Takoe treba dodati da je i u dokumentu Drutveni plan
optine do 1991. (1987-1990) predvieno: maksimalno korienje izgraenih proizvodnoindustrijskih kapaciteta, razvoj poljoprivrede odnosno stoarstva, dinamian razvoj turizma
tranzitnog, sportskog, lovnog i seoskog, kao i razvoj male privrede i to domae radinosti
i uslunih djelatnosti. Istovremeno Prostornim planom Republike kao prioritetne aktivnosti
za razvoj optine Pluine podvuene su: energetika, poljoprivreda (stoarstvo),
drvoprerada i turizam.
U vreme izrade Nacrta Prostornog plana Optine poljoprivredom se aktivno bavilo blizu
1.200 stanovnika, a do kraja 2000. godine, u skladu sa procesom deagrarizacije, je
planirano smanjenje na oko 650. Podaci popisa iz 2003. godine pokazuju da se
poljoprivredom aktivno bavi 470 stanovnika.
Tabela br.27: Kretanje aktivnog poljoprivrednog stanovnitva
Mjesna zajednica
Aktivno poljoprivredno koje obavlja delatnost
1981.
2000.
2003.
+ ili 1981-00.
2000-03.
Pluine
271
150
110
-121
- 40
Crkviko Polje
138
80
26
- 58
- 54
Stabna
257
130
121
- 127
-9
Dubljevii
166
80
83
- 86
+3
Trsa
267
160
91
- 107
- 69
Brezna
95
50
39
- 45
- 11
U k u p n o:
1.194
650
470
- 544
- 180
1981-03.
- 161
- 112
- 136
- 83
- 176
- 56
- 724
Oigledno da je za poljoprivredu vezan srazmerno vei broj aktivnog poljoprivrednog

stanovnitva u odnosu na ukupno (19%), nego to je bilo osamdesetih ili pak to je
planirano za kraj planskog perioda (oko 11%). Meutim problem kada je u pitanju
poljoprivredna radna snaga nije toliko u brojnosti ve, pre svega, u nepovoljnoj starosnoj
strukturi, odnosno starim poljoprivrednim domainstvima.
Tabela br.28: Udeo aktivnog poljoprivrednog u ukupnom stanovnitvu (u %)
Mesna zajednica
Popis 1981.
Plan. 2000.
Popis 2003.
Pluine
12
4
5
Crkviko Polje
24
32
11
Stabna
29
29
27
Dubljevii
28
32
30
Trsa
26
23
22
Brezna
10
6
7
U k u p n o:
11
11
19
Industrijsku matricu u vreme donoenja Nacrta Prostornog plana optine inili su:

HE Piva, koja je bila i ostala najznaajniji privredni kapacitet ali sa ogranienim

efektima na samom podruju Optine;
proizvodnja elektroda raznih vrsta u Goranskom, kapaciteta 5000t ali sa znatno
manjom proizvodnjom; i
primarna prerada drveta u naselju Donja Brezna, kapaciteta 30.000m3 oblovine a
proizvodnjom od svega 10.000m3.
Navedeni kapaciteti, prerada drveta i proizvodnja elektroda su ocenjivani kao osnova da

otvaranje novih pogona, poveanje zaposlenosti i, posebno za zaustavljanje
demografskog odliva sa navedenih podruja. Nakon 20 godina moe se zakljuiti da do
oekivanog razvoja (novih pogona, finalizacije prerade, novog zapoljavanja) nije dolo.
Turizam i pratee djelatnosti (trgovina, zanati, servisi i sl.) su predstavljale jednu od
osnovnih pravaca i poluga razvoja. U vrijeme izrade Nacrta plana postojali su smjetajni
kapaciteti - hotel Piva i samaki hotel zatvorenog tipa u Pluinama, motel Vojnik u
naselju Brezna i u nekoliko naselja eko i etno sela sa manjim smjetajnim kapacitetima.
Ostvareni razvoj prateih djelatnosti (trgovine, zanata, servisa i sl.) je bio sporiji od
oekivanog, a kao posledica intenzivne depopulacije, ispoljenih problema u ekonomskom
razvoju i, pre svega, nedovoljnih ulaganja u reavanje infrastrukturnih problema. Jedino je
do neto intenzivnije izgradnje ugostiteljskih objekata dolo u Crkvikom Polju, Brijegu,
Pluinama i Donjim Breznima. Nasuprot, broj trgovinskih objekata je danas manji nego to
je bio poetkom osamdesetih godina. Zanatstvo je ostalo sve do danas nerazvijeno i
nekoliko zanatskih usluga locirano je samo u naselju Pluine.
Tabela br.29: Kretanje uslunih djelatnosti
Mjesne zajednice
Broj trgov.objekata
Broj ugost.objekata
1987
2009 + ili - 1987 2009 + ili Pluine (Pluine, Stolac,
10
4
-6
8
11
+3
Smrijeno, Mratinje,
Miloevii, Goransko,
Brljevo, Borije)
Crkviko Polje (Crkviko
1
1
0
13
+ 13
Polje, arii, Jerinii,
eino, Babii, Brijeg)
Stabna (Stabna, Ravno,
1
1
0
1
-1
Prisojni Orah, Poljana,
Osojni Orah, Lisina, Kovai,
Zukva, Zabre, Stubica)
Dubljevii (Dubljevii,
1
-1
0
Borkovii, Bezuje)
Trsa (Trsa, Nedajno, Una,
3
1
-2
1
3
+2
Pie, Nikovii, Kneevii,
Vojinovii, Bojati, Barni Do)
Brezna (D.Brezna, Seljani,
2
1
-1
1
5
+4
Rudinice, Miljkovac,
G.Brezna, Bukovac, Bajovo
Polje)
U k u p n o:
18
8
- 10
11
32
+ 21
* bez usluga koja se obavljaju izvan izgraenog prostora
Broj zanat.objekata
1987 2009 + ili 4*
5
+1
Iz prethodnog se vidi da je privredna aktivnost bila znatno usporenija od oekivane, a to

se direktno odrazilo na navedena odstupanja u oekivanom broju zaposlenih i broju
stanovnika.
Nacrtom Prostornog plana iz 1987. godine se predviao intenzivan privredni razvoj, kao i
smanjenje znaaja poljoprivrede u privreivanju odnosno da e se industrijski i posebno
turistiko-usluni karakter privrede Optine intenzivirati. Iz prethodne analize se moe
+1
zakljuiti da se razvoj nije realizovao prema planskim oekivanjima. Zadran je agrarni tip
privrede optine sa nedovoljno razvijenom industrijom i posebno turisriko-uslunim
sektorom. U takvom privrednom ambijentu i nedovoljno razvijenom okruenju samo su
pospeeni depopulacioni trendovi i starenje populacije.
Struktura aktivnosti i razmetaj privrednih kapaciteta
U funkciji izrade Prostorno urbanistikog plana optine Pluine sprovedene su posebne
ankete po mjesnim zajednicama odnosno naseljima. Jedna od anketa odnosila se na
razmjetaj privrednih i uslunih kapaciteta, kao i inicijative za pospeivanje lokalnog
ekonomskog razvoja. Od 43 naselja na sprovedenu anketu odgovori su dobijeni samo od
jednog broja anketiranih, to se ipak moe smatrati znaajnim doprinosom ukljuivanja
lokalnog stanovnitva u proces planiranja. Znaaj ove ankete, bez obzira to nije vei broj
mesnih zajednica odgovorio i to nije vea potpunost odgovora, je veliki jer, sa jedne
strane, obezbeuje uvid u stanje, i, sa druge strane, uvid u saznanja koje lokalno
stanovnitvo ima u pogledu problema, potencijala za razvoj i odreenih potrebnih
preduslova za pospeivanje lokalnog razvoja. Detaljni odgovori iz ankete dati su u
tabelarnim prilozima.
Pored ankete, za obradu ove take, korieni su statistiki podaci o aktivnostima
stanovnitva kao i drugi dostupni podaci i informacije.
Kao to je u prethodnoj analizi ve podvueno, u proteklom periodu nije dolo do bitnijih
promena u privrednoj strukturi, nainu privreivanja i razmetaju aktivnosti.
Danas u industriji postoje i rade sljedei kapaciteti:
-
HE Piva izgraena 1975. godine, visina brane 220m, ima instalisani kapacitet od
360 MW, prosjene godinje proizvodnje 770 GWh. Ova HE zajedno sa HE
Peruica i TE Pljevlja spada u tri vee proizvodne jedinice, i pored sedam malih
HE predstavlja predstavljaju osnovu energetskog sistema Republike. Sama HE
Piva u elektroenergetskom sistemu Crne Gore uestvuje sa oko 40% u
instalisanoj snazi i sa oko 26% u proizvodnji elektrine energije (podatak za period
2000-2004. godine). Pored toga to je HE Piva imala veliki znaaj za privredu
optine i to predstavlja jedan od najznaajnijih proizvoaa elektrine energije u
Republici, izgradnjom i podizanjem brane nastalo je Pivsko jezero zapremine 800
miliona kubnih metara vode, to je najvea akumulacija pitke vode na Balkanu. HE
Piva raspolae samakim hotelom za smjetaj zaposlenih radnika i restoranom;
AD fabrika elektroda Piva izgraena 1985. godine u naselju Goransko.
Zapoljava oko 110 radnika, dio radnika dolazi iz Nikia. Kapacitet fabrike je
6000t, a u 2008. godini proizvodnja je iznosila 1.100t. Proizvodni program
obuhvata proizvodnju ruptivne elektrode, CO2 ice, eksere, bazine elektrode.
Kvalitet proizvoda je na visokom nivou, s obzirom da ispunjavaju sve zahtevane
standarde (AWS, JUS, DIN, ISO 9001, ISO 14000). Plasman proizvedenih
proizvoda je obezbjeen, najveim dijelom u Srbiji i BiH;
Pilana locirana u naselju Donja Brezna, sa primarnom proizvodnjom oblovine, koja
zapoljava oko 50 radnika. Iako je prirodni potencijal za preradu procjenjen na oko
40.000m drvne mase, ostvarena proizvodnja je mnogo nia, ak i u odnosu na
projektovani kapacitet od 30.000m; i
Pilana manjeg kapaciteta u naselju Crkviko Polje (podatak iz ankete).
U razvoju poljoprivrede Crne Gore, Sjeverni region, kome pripada i optina Pluine
predstavlja znaajan potencijal za ekoloku i organsku poljoprivrednu proizvodnju. Na
osnovu zajednikih obiljeja kao to su: klimatski uslovi, struktura poljoprivredne
proizvodnje, obradive i oranine povrine, visina prinosa, zastupljenost stonog fonda i
drugo, za potrebe izrade Strategije Crnogorska poljoprivreda i Evropska unija, teritorija

Crne Gore uslovno je podjeljena na 5 poljoprivrednih rejona. Podruje optine Pluine na
osnovu ove kategorizacije pripada Sjeverno-planinskom rejonu, karakteristinom po
velikom procjentu panjakih i livadskih povrina (pogodnih za ljetnju ispau stoke),
zemljitima pogodnih za gajenje strnih ita, krompira i ostalih povrtarskih kultura, uz
napomenu kratkog vegetacionog perioda, sa velikim brojem dana pod snjenim
pokrivaem, otrim zimama i mrazevima tokom jeseni i proljea koje se nepovoljno
odraavaju na godinje prinose u poljoprivredi.
Poljoprivredna proizvodnja optine Pluine zbog specifinih prirodnih uslova (najvei dio
optine je planinskog karaktera) usmjerena je prije svega na razvoj stoarstva, a u okviru
toga na govedarstvo i ovarstvo; pored stoarstva, primarne grane poljoprivrede u Optini
su: voarstvo, pelarstvo, povrtarstvo i ratarstvo.
Teritorija Optine Pluine se moe podijeliti na upski i Planinski dio. U Donjoj upi
preovladava kontinentalna klima, koja je pogodna za voarstvo, povrtarstvo i za
stoarstvo. Tu spadaju mjesta Pluine, Miloevii, Mratinje, Brijeg, Stabna, Orah, Jasen,
Goransko, Seljani, Rudinice, Duba, Miljkovac i Brezna.
Planinski dio zvani Pivska planina odlikuje se planinskom klimom sa dugim hladnim
zimama i kratkim sunim ljetima, bogat je livadama i panjacima i pogodan za stoarstvo.
Tu spadaju mjesta: Bezuje, Dubljevii , Borkovii, Borije, Pie, Vojinovii, Una, Trsa,
Nikovii, Bojati, arii, Barni Do, Jerinii, Babii i Polje Crkviko.
Gornja upa sa selima Budanj, Brljevo, Ravno, Zukva, Lisina i Kovai pogodna je takoe
za bavljenje stoarsvom zbog konfiguracije terena i hladne planinske klime.
Ograniavajui faktor agrarnog razvoja podruja jeste mali procenat zemljita visokih
bonitetnih klasa. Na ovom podruju nema zemljita prve i druge bonitetne klase. Povrine
tree bonitetne klase su neznatne, a nalaze se na malim povrinama u Pluinama,
Mratinju, epan polju, Crkvikom Polju i starim renim terasama Tare. etvrta bonitetna
klasa (zemljita koja se mogu relativno dobro iskoriavati) nalaze se na podrujima
Jasena, Zukve, Stabana, Miloevia i Brijega. Peta bonitetna klasa su osrednja i slabija za
poljoprivrednu proizvodnju, a vrlo su rasprostranjena na krenjakom terenu po manjim
vrtaama. Slinih karakteristika su i zemljita este bonitetne klase, a sedma i osma klasa
su panjaci i umsko zemljite. Izraenost planinskog reljefa i usitnjenost posjeda,
pogotovo obradivih povrina, ograniavaju upotrebu mehanizacije i primjenu savremenih
agrotehnikih mjera, a otra planinska klima, takoe ograniava izbor vrste i sorta gajenja
bilja.
U strukturi poljoprivrednih povrina Optine koje ine 23% ukupne povrine Optine (19
730 ha prema PP CG do 2020 god.) dominiraju povrine pod panjacima i livadama (oko
96% od ukupnih poljoprivrednih povrina), dok je procenat povrinama pod oranicama,
batama i vonjacima zanemarljivo mali (oko 4%).
Poljoprivredne zadruge ne postoje na podruju Optine, dok se veterinarska stanica
nalazi u Pluinama.
Od poljoprivrednih maina najzastupljenije su rune kosaice, broj traktora na
individualnim gazdinstvima je oko 30 komada sa traktorskim prikljucima: plugovi i
prikolice, dok je znatno mali broj grabilica i balirki. Poljoprivredna farma AD Bajo
Pivljanin posjeduje potrebnu mehanizaciju koja je u solidnom stanju.
Na terenu Optine Pluine ne postoje otkupni centri poljoprivrednih proizvoda. Trzisne
vikove stoke farmeri prodaju: registrovanim klanicama, prekupcima i vlasnicima turistiko
ugostiteljskih objekata, dok se za prodaju ostalih proizvoda poljoprivrednici snalaze

samostalno.
U opini ne postoji ni jedna ivinarska farma. Postoje farme ovaca i govedi. U mjestu
Pie se nalazi ovarska farma Bajo Pivljanin sa oko 500 grla ovaca. U Pivi oko 30
domainstava posjeduje farmu sa preko 90 ovaca. One se nalaze u selima: Brezna,
Bezuje, Dubljevii, Borkovii, Borije, Pie, Trsa, Vojinovii, Una, Polje Crkviko,
Smrijeno, Kovai, Orah, Jasen, Lisina, Zukva i Ravno. Veliki broj stoara posjeduje mini
farme sa 4-5 i vie muznih grla, a dvije najvee sa 20 krava nalaze se u Breznima i Zukvi.
U prethodno navedenim selima najrazvijenije grane stoarstva su: ovarstvo i
govedarstvo, a manje razvijene su konjarstvo i kozarstvo. Kokoke se gaje u manjim
jatima od 5 do 10 i vie komada. Od vonih vrsta najvie su zastupljene: jabuke, kruke,
ljive, orasi, neto manje trenje i vinje i to u mjestima sa niom nadmorskom visinom:
Pluine, Miloevii, Mratinje, Goransko, Brezna, Stabna i Orah. Od povrtarskih kultura
uzgajaju se krompir, luk, kupus i argarepa na svojim okunicama i za sopstvenu
potronju.
Od biljnih kultura gaje se lucerka i travno djetelinske smjee na povrini od oko 8 ha.
ita se gaje na malim povrinama i to jeam, ra, ovas i heljda.
U mjestima Brijeg, Pluine, Borije, Goransko, Sinjac, Seljani, Duba, Miloevii, Stabna i
Ravno 40 pelara posjeduje uljanike sa ukupno 400 pelinjih drutava .
U Optini postoje dva ribnjaka koja se bave proizvodnjom konzumne pastrmke u mjestima
Mratinje i Pivsko Oko i mrestilite u Stabnima za proizvodnju riblje mlai.
Uz pomo Vlade Crne Gore realizovani su sledei projekti: starake naknade, uzgojne
premije u stoarstvu, klanine premije, premije za korienje planinskih panjaka
(iseljavanje na katune), premije za licencirane bikove i pastuve, premije za zasijane
povrine u biljnoj proizvodnji, nadoknaivanje teta u poljoprivredi, nadoknada teta od
medvjeda i vuka, podsticajne mjere u pelarstvu: nabavka anti varoznih podnjaa, i
uee u nabavci lijeka protiv varoe i dodjeli kredita za navodnjavanje. U toku je
realizacija programa nabavke mehanizacije i podrka investicijama u stoarske farme.
Od 43 naselja samo u est se nalaze trgovinski kapaciteti, i to u naselju Pluine i
Goransko po 2 prodavnice, a u naseljima Brijeg, Kovai, Trsa i Donja Brezna po 1
prodavnica. Kada su u pitanju zanatski kapaciteti nekoliko se nalazi samo u naselju
Pluine (3 frizera i 2 vulkanizera), dok na ostalom podruju ne postoje.
Neto je povoljnija situacija u pogledu turistiko-ugostiteljskih kapaciteta. Osnovana je
Turistika organizacija koja radi na intenziviranju turistikog razvoja, to se osea u
usponu biciklistikog, pjeakog i eko - etno turizma. Smjetajni kapaciteti se nalaze u
sljedeim naseljima:
-
Pluine hotel i privatni smjetaj,

Crkviko Polje 7 bungalova,
Brijeg i epan Polje kampovi i privatni smjetaj u funkciji splavarenja na rijeci
Tari,
Trsa kampovi,
Donja Brezna motel, i
Rudinice i Gornja Brezna: etno sela.
Ugostiteljski kapaciteti su razmeteni u sljedeim naseljima:

Pluine 5 kafana i 3 kafia,

Brijeg 4 kafane i 1 kafi,
Trsa 3 kafane,
Donja Brezna 2 kafia, i
Bukovac i Rudinice po 1 kafana.
Stavovi stanovnitva u pogledu razvoja lokalne ekonomije

Sprovedena anketa za potrebe izrade Prostorno urbanistikog plana optine Pluine
(poetkom 2009. godine) pokazuje da je od strane lokalnog stanovnitva iskazano
vrlo mali broj inicijativa za dalji razvoj lokalne ekonomije, kao i na probleme koji
prate razvoj lokalne ekonomije.
Date inicijative su vezane samo za oblasti poljoprivredu i turizam, i odnose se na
zainteresovanost za:
-
razvoj stoarstva i preradu mleka i mesa od strane stanovnitva naselja Dubljevii,

razvoj poljoprivrede i turizma od strane stanovnitva naselja Trsa,
iskoriavanje rijeke Tare za turizam i s tim u vezi za rafting od strane stanovnitva
naselja Brijeg.
Ni iz jednog seoskog naselja nisu predloene inicijative za razvoj male privrede ili pak
kapaciteta na osnovu korienja drugih potencijala. Jedino je od strane stanovnitva
naselja Dubljevii ukazano na potrebu formiranja otkupnih stanica, otvaranja trgovinskih
objekata i izgradnje vodovoda.
Mali broj inicijativa govori o odsustvu preduzetnikog duha ili konkretnih projekata na
seoskom podruju. Takvo stanje je opasnost za razvoj lokalne ekonomije ovog podruja, i
zahteva permanentan rad i edukaciju da bi se definisani ciljevi i strategija razvoja ostvarili.
Nasuprot naglaenom nedostatku ideja o buduem razvoju lokalne ekonomije, deo
stanovnitva Optine (mesna zajednica Crkviko Polje) procenjuje da postoje znaajni
problemi u domenu ivotne sredine odnosno kompleksno gledano i stambene i radne
sredine, koja su najvie ugroene neodgovarajuom saobraajnom/putnom
infrastrukturom i nedovoljnom komunalnom opremljenou.
Na neodgovarajuu putnu infrastrukturu posebno je ukazano od strane svih naselja sa
podruja mjesne zajednice Crkviko Polje. Problemi su u neadekvatnom odravanju i
sanaciji lokalnih puteva, kao i nedostatku graninog prelaza na epan Polju.
Kada su u pitanju problemi sa elektromreom, takoe su sva naselja sa podruja mjesne
zajednice Crkviko Polje, ukazali na neodgovarajue odravanje elektrorazvodnih mrea i
uklopnjiara na trafo stanici.
Od strane iste mjesne zajednice, Crkviko Polje, podvueni su problemi koji se ispoljavaju
kako u odravanju vodovodne mree.
Mali broj inicijativa govori o odsustvu preduzetnikog duha ili konkretnih projekata na
seoskom podruju. Takvo stanje je velika opasnost za razvoj lokalne, odrive, ekonomije
ovog podruja, i zahteva permanentan rad i edukaciju da bi se definisani ciljevi i strategija
razvoja ostvarili.
Turizam

Na osnovu identifikovanih resursa (geografskom poloaju, prirodnim resursima, turistikoj

infrastrukturi i stanovnitvu) optina Pluine predstavlja podruje sa posebnim
potencijalima za turistiki razvoj u sjevernom dijelu Crne Gore. Optina predstavlja dio
makro turistike zone Durmitora koja posjeduje najvee planinske turistike potencijale u
Crnoj Gori (od posebnog znaaja prostor Nacionalnog parka Durmitor - pod zatitom
UNESCO-a, te Nacionalnog parka Sutjeska- prekogranina saradnja sa Republikom
Srpskom). Sa Pivskim jezerom i gravitirajuim planinama na lijevom priobalju Komarnice i
Pive (Vojnik, Golija, Volujak, Magli i dr.) ini posebnu geografsku, saobraajnu i resursnu
mikro zonu/cjelinu, koja e imati dominantnu ulogu u daljem razvoju turistike djelatnosti
makro zone Durmitor i u dugoronom prostornom planiranju. "Kljune take" za turizam
su: Brezna, Pluine, Smrijeno, Vojinovia Katuni/Trsa, Nedajno/krka jezera, Kanjon
Suice/ue u Taru, epan Polje, Mratinje, Presjeka, Trnovako jezero, Stabanska
jezera.
Pored izrazitih prirodnih potencijala podruje Optine karakterie nerazvijena i nedovoljno
afirmisana turistika ponuda (rekreativna, zabavna, kulturna, sportska, zdravstvena i dr.),
nedovoljni smjetajni kapaciteti i saobraajna izolovanost koje predstavljaju razvojno
ogranienje. Od turistikih objekata postoje hotel Piva, etno kompleksi u naseljima
Brezna, Trsa, Rudinice i Crkviko Polje i nekoliko nacionalnih restorana (Pivsko oko,
Soica i dr.). Raspoloivi prirodni potencijali ukazuju na neuporedivo vee mogunosti
turistikog razvoja, pod uslovom da se ti potencijali organizuju i operacionalizuju kao
brojniji i raznovrsniji motivi po uzoru na svjetske turistike trendove i standarde, uz
neophodni razvoj turistike infrastrukture. Atrakcija koju predstavlja sam prostor je najvei
adut u moguem razvoju, ali treba razmiljati i o aktivnostima koje e privui razliitu
klijentelu kao to su: dip safari; moto kros; ski-do safari sa skijeringom, rafting na brzim
rekama, jahanje i slino. Sve ove aktivnosti su vrlo atraktivne i sve vie traene na
evropskom tritu, a znaajno marketinki mogu doprinjeti promociji podruja.
Snagu ovog prostora treba razumeti kao fascinaciju posetioca prostorom zasnovanu na
obilju ambijentalnih raznovrsnosti i kontrasta. To je jedinstven i neponovljiv turistiki
proizvod, dovoljan da oduevi svakog urbanog posetioca i da on, sam po sebi bude
dovoljan razlog turistike posete ovom kraju. Osnovni cilj je kako u najkraem
vremenskom periodu to veem broju ljudi doarati ljepote ovog kraja. Treba imati na umu
da savremeni turista ima dva ograniavajua faktora i to: ogranien fond vremena 4-7
dana maksimum; i nedostatak fizike kondicije za naporna pjeaenja. S druge strane
male grupe planinara, alpinista i drugih entuzijasta i zaljubljenika u prirodu, ne daju eljeni
komercijalni efekat. Znai zarad profitabilnosti mora se ii na masovnost, a nju emo
postii izuzetno atraktivnom turistikom ponudom.
Valorizacija turistikih potencijala
Atraktivni resursi koji su od znaaja za mogui razvoj turistikih proizvoda su:
- dolazei sa juga iz pravca Nikia ve poslije nekoliko kilometara odvaja se put za
Gornja Brezna odakle je pristup donjem delu kanjona Komarnice sa uvenim
delom "Nevidio" koji predstavlja svjetsku atrakciju;
- sa lijeve strane prua se umom pokrivena Golija ije sjeverne planine u rejonu
sela Smrijeno i Jasen predstavljaju mogue skijalite sa selima koja bi mogla biti
ukljuena u ruralni turizam sa njihovim graevinskim fondom i radno sposobnim
stanovnitvom; prilaz ovoj zoni je lokalnim putem pre Pluina na zapad, sjevernim
padinama Golije;
- kod Pluina glavni put se nastavlja desnom obalom Pivskog jezera, a stari lokalni
put zalazi oko zaliva ispod sela Miloevia od koga se odvaja deo puta, a potom
pjeaka staza ka Stabanskim jezerima; od Miloevia put preko Brljeva dolazi do
Mratinjske kotline i nizvodno do Mratinja preko brane izlazi na glavni put za Fou
preko epan Polja; od Mratinja postoji lijevom stranom Kanjona u stenu uklesan
konjsko/peaki put koji je do izgradnje brane i novog puta bio jedina veza ka
severu preko epan Polja sa prelaskom Pive i Tare u reonu epan Polje sa
viseim peako/konjskim mostovima; od epan Polja vodi lokalni put preko
Crkvikog polja na Pivsku visoravan omeenu kanjonima Pive, Tare i Suice;
od Pluina glavni put nastavlja desnom obalom Pivskog jezera, prelaskom preko
mosta, gdje se odvaja ka istoku lokalni put koji ulazi u pivsku visoravan sa juga
preko Trse, Nikovia preko Crkvikog polja za epan Polje; pre Trse put se
odvaja za Vojinovie, Pie i Borije i opasujui Durmitor povezuje Pivsku
visoravan sa abljakom;
prostori Bioa-Maglia i Vueva, Kanjon Tare i Suice, koji su komunikacijski
nedostupni, osim peke ili na konju; u kanjon Suice se moe pristupiti putem od
Nedajna, a dalje peako/konjskom stazom, do uz Suicu do Velikog krkog
jezera i dalje preko arenih pasova u masiv Durmitora, markiranim planinarskim
stazama; i
reon Vojvodii, Pie, Nedajno, sa sreditem kod Vojinovia katuna gde se nalaze
skijaki atraktivan prostor, koji bi mogao ovom delu Pivske visoravni doprinjeti u
aktiviranju razvoja turizma.
Brz, atraktivan i sveobuhvatan nain objedinjavanja ovih prostora u jedinstven portfolio

turistikih proizvoda zavisie od efekta prvog dolaska/utisaka klijentele i sposobnosti za
aktiviranje atraktivnog masovnog turizma. Polazite pristupa je ruralni turizam oslonjen na
lokalno gostoprimstvo i srdano stanovnitvo, na specijalitete ovog stoarskog podruja
(sa skorupom do "katradine", medovine i dr.) koji se samo ovde mogu nai i koje nikakav
hotelijerski pristup ne moe prezentovati. Ovo je pitanje koje se mora posebno razraditi
programima za sva ona sela i katune koji budu zaiteresovani da se ukljue u proces
razvoja koji nudi turizam.
Kljune take u prostoru od uticaja na turistiku ponudu su:
-
na jugu Donja Brezna koja predstavlja ulazni punkt u podruje i u kojoj treba da
bude osposobljen jak info centar sa vizitor centrom u cilju prezentacije celokupne
turistike ponude,
na severu epan Polje koje takoe predstavlja ulazni punkt u podruje i u kom
treba da postoji vizitor centar u cilju prezentacije celokupne turistike ponude;
Pluine kao centar optine treba da ima savremeni hotelski smetaj manjih
kapaciteta, sa vie "porodinih hotela" od 50 - 100 leaja specijalizovanih
sadraja kao to su lovaki, ribolovaki, planinarski i sl. Pluine treba da prerastu
u turistiki centar sa svim funkcijama za savremene turiste, kao i renta dip
slubama koja e omoguiti obilazak teritorije terenskim vozilima;
Smrijeno i Vojinovia katuni sa trasom su dva potencijalna ski stadiona oslonjena
na hotelske kapacitete Pluina i ruralne kapacitete u domainstvima/katunima i
turistiko naselje (Vojinovia katuni) u bazi skijalita;
Mratinje predstavlja ishodinu taku za masive Bioa i Maglia sa Vuevom; ovo
je svakako najatraktivnija visinska zona sa 30 vrhova preko 2000 metara; u taj
prostor za sada se dolazi peke, a ukoliko bi se napravile iare od:
Mratinja (sa kote 1067mnv - kraj umskog puta) do Presjeke na 2000
mnm., prevoja izmeu masiva Bioa i Maglia (duine oko 2250 m sa
visinskom razlikom od oko 933 m) uinio bi se ovaj prostor dostupnim i
"obinim turistima" odnosno masovnom izlasku u zonu vrhova gde je
kretanje sa vodiem mogue, preko Carevog dola ka Klekovom pleu i
vrhu Maglia i Smrekovca, ispred vrhova Bioa/Vrsta, Vitlovi i dr., do
osamljene doline Stabanskih jezera i dalje ka Pluinama;
od Presjeke do Trnovakog jezera (2000 m duine sa 440 m visinske
razlike); ove dve iare bi imale celogodinju saobraajno turistiku
funkciju i predstavljale bi prvorazrednu atrakciju za celo podruje; na ovaj

nain otvorio bi se planinski prostor za ekspedicione aktivnosti vezane za

uspone na brojne vrhove preko 2000 m sa dugim snijenim periodom, kao i
alpinistiki/visokogorski kamp/bivak za smetaj visokogorca i u zimskom i u
ljetnjem periodu godine.
izgradnja/ureenje peako-ribolovake staze lijevom obalom Tare uzvodno od
epan Polja do ua Suice u Taru, pa uz Suicu do krkih jezera, kao i
mogunost realizacije raftinga ili kajaka od brane niz Pivu i od ua Suice niz
Taru do epan polja; i
Pivsko jezero na kojem bi se mogle organizivoti izletnike aktivnosti u smislu
plovidbe brodiem ili amcem.
Na svim kljunim takama za turizam neophodno je urediti odgovarajue servisnougostiteljske objekte za zadovoljavanje potreba gostiju za hranom, piem, sanitarijama i
dr. Sva kretanja kroz prostore zbog bezbjednosti gostiju trebala bi da budu organizovana i
u pratnji edukovanih lokalnih vodia (koji se moraju sluiti engleskim jezikom).
Socio-ekonomska i prostorna razvijenost turistikih proizvoda
Na podruju Optine nedovoljno su afirmisani vidovi turizma i u letnjem i u zimskom
periodu. Nisu dovoljno iskorieni motivi za jezerski i nautiki turizam kao i rafting, zimskosportski i visokogorski turizam ekspedicionog tipa, planinski i ruralni turizam, eko-turizam,
etnoloki, seoski i izletniki turizam.
Glavni prirodni turistiki potencijal su planine (Golija, Bio, Lebrnik, Volujak, Magli, dela
Durmitora ka Pivskoj planini), jezera (Stabanska, Trnovako, krka jezera, vjetako
Pivsko jezero), rijeke (Komarnica, Piva i Tara) i kanjoni (Komarnice, Pive, Suice, Tare) i
predstavljaju vanredan zimski i ljetnji turistiki potencijal. Takoe, turistiki potencijal su i
manastiri Piva i na Zagrau i HE "Piva" sa branom visokom 220 m.
Osnovni potencijali za ljetnji turizam su: Pivsko jezero (ribarenje, kupanje, kajak, jedrenje i
dr), Stabanska jezera (ribarenje, kupanje), Trnovako jezero i krka jezera, kao i rijeke
Komarnica, Piva, Tara i njihovi kanjoni. Veliku ekonomsku, turistiku i sportsku vrijednost
ima i Pivsko jezero (dugako je 18 km, prosjene dubine oko 100 m). Trnovako jezero je
smeteno izmeu planina Maglia i Volujka, u neposrednoj blizini praume Peruica.
Stabanska jezera se nalaze ispod obronaka planinskog masiva Volujaka, udaljena oko 6
km od centra naselja Stabna. Veoma su bogata ribom (pastrmkom) i prava su atrakcija za
turiste. Veliko i malo krko jezero nalaze se ispod masiva Durmitora. Ova jezera su
poznata po smaragdnoj boji vode i izuzetno atraktivnom prirodnom okruenju tipinog
visokoplaninskog pejzaa.
Sportsko-rekreativni turizam, s obzirom na potencijale nije dovoljno razvijen. anse nisu
iskoriene posebno u ljetnjoj pripremi sportista i ljetnjoj rekreaciji vezanim kako za
sportove na vodi, tako i za kopnene sportove. U cilju unapreenja sportsko-rekreativnog
turizma neophodno je graditi i unaprijediti sportsko-rekreativnu infrastrukturu i objekte
(otvorene terene i objekte fizike kulture) kako u optinskom centru, tako i u potencijalnim
turistikim naseljima. Osnovne mogunosti za zimski turizam su skijaki potencijali koji se
nalaze na:
-
sjeveroistonim padinama Pivske planine, kapaciteta oko 6000 jednovremenih

skijaa (oko 13 iara i 26 alpskih staza duine preko 20 km), sa pogodnom
lokacijom za turistiko naselje, u blizini regionalnog puta abljak Trsa Pluine
(u istonom delu KO Vojinovii i Pie); i
sjevernim padinama Golije, kapaciteta oko 5800 jednovremenih skijaa (oko 10
iara i 20 alpskih staza duine oko 17 km) u blizini regionalnog puta SkadarNiki-Sarajevo (KO Smrijeno, Muratovica, Lisina i Jasen).

Postoje i potencijali za turno skijanje, vonju snijenim sankama (na relaciji MuratovicaLisina-Ravno i dr.).
Seoski turizam je nerazvijen, iako postoje dobri uslovi. U planinskom ambijentu optine
Pluine jo uvijek postoje brojne ive aktivne seoske naseobine, koje se mogu uklopiti u
integralni turistiki razvoj. Najvee agro-turistike komplementarne razvojne potencijale
imaju sela na padinama Golije (Smrijeno, Kovai, Orah i Lisina), kao i Pivske planine
(Vojinovii i Pie) koje se nalaze u blizini puteva i na samom su isteku skijakih staza.
Ona su tipian potencijal za ruralne agro-turistike destinacije - zimi skijaka sela, ljeti
polazita na izletita u bliskom okruenju, a sve u okviru eko-agro kombinovanih
gazdinstava ili manjeg turistikog naselja.
Eko-turizam za sve brojniju specijalizovanu tranju nije dovoljno organizovan, ali ima
izuzetne potencijale u etno-motivima, ouvanoj prirodi i unaprijeenim izletima u
kombinaciji sa kvalitetnim smjetajem.
Manifestacija koje se odravaju u makro turistikoj destinaciji Durmitor veoma je malo i
sve su vezane za susednu optinu abljak (Dani planinskog cvijea, Konjike trke u
Njegovui, Memorijal Danilo Jaukovi sa usponom na Bobotov kuk najvii vrh
Durmitora). U cilju proirenja turistike ponude potrebno je organizovati manifestacije i na
podruju Pluina, koje bi privlaile razliite segmente trita (npr. Dani rijeke Tare za
ljubitelje Tare, sportske manifestacije na Pivskom jezeru itd.).
Tranzitni turizam je skroman, preteno vezan za ljetnji period i uslovljen funkcionisanjem
drumskog saobraaja na pravcima: sredinjim, Podgorica-Danilovgrad-Niki-Pluineepan Polje (granica BiH) sa prikljucima, zapadnim transverzalnim, Risan-Nikiabljak-Pljevlja (koji treba zavriti izgradnjom nedostajuih deonica), kao i regionalnim
pravcem Virak (abljak)-Trsa-Pluine. Pratei sadraji puteva su nedovoljno prilagoeni
korisnicima puta (bez dovoljno parkinga i adekvatnog prostornog rasporeda tehnikih
servisa, bez informativnih punktova, signalizacije, rasporeda posebnih ugostiteljskih i
trgovinskih sadraja i dr.).
Za podruje optine Pluine deavala su se vana istorijska zbivanja (period Baja
Pivljanina, operacije tokom NOB-a - V ofanziva; i dr.) koje mogu biti predmet prezentacije i
turistike ponude.
Od prirodnih vrijednosti najznaajniji su: visokoplaninsko podruje ouvane prirode sa 29
vrhova preko 2000 m n.v.; raznovrsna flora (meu kojima veliki nauni znaaj imaju
endemiti i retke zatiene vrste) i fauna (od 314 zatienih vrsta u Crnoj Gori veina ivi
na ovom prostoru). Preduslovi za razvoj i ouvanje ivotinjskog sveta nalaze se u
izvanrednoj sloenosti prirodnih i ekolokih faktora, smenjivanjem i proimanjem umskih,
livadskih, panjakih, visokoplaninskih i renih ekosistema.
Turistiki smjetaj
Ukupni osnovni smetajni kapacitet na podruju optine Pluine (prema podacima iz
Programa razvoja planinskog turizma u Crnoj Gori, 2005. godina) iznose 44 leaja (hotel
"Piva" u optinskom centru Pluine). Postoje primjeri etno turizma kao to je u selu
Brezna (u blizini puta Niki-Pluine i kanjona Komarnice) u vidu kompleksa etno koliba
(sa oko desatak leaja). Etno kompleksi nalaze se i u naseljima Trsa, Crkviko Polje i
Rudinice. Procjena je da u okviru 424 kue za odmor i vikendice 3 postoji jo oko
komplementarnih 2000 leajeva, ali ne postoje informacije o njihovom izdavanju. Nosioci
3
Prema podacima Republikog zavoda za statistiku, Popis stanovnitva, domainstva i stanova u 2003,
Podgorica, avgust 2005 god.

promocije i propagande turizma na podruju optine su Turistika organizacija optine

Pluine, Nacionalna turistika organizacija, kao i zainteresovani korisnici prostora.
Turistiki promet
Broj turista koji je 2004. godine posjetio ovu destinaciju je 631 (240 domaih i oko 391
stranih) to ini oko 0.1% ukupnog broja turista koji posjete Crnu Goru. Veoma je nizak
broj noenja 1055 (341 domaih i 714 stranih) to predstavlja samo 0,02% ukupnog broja
noenja koja se ostvare u Crnoj Gori. Pocjenjuje se da je stvarni promet bio neto vei (za
oko 30 - 50%) zbog neregistrovanog privatnog smjetaja.
Tabela br.30: Turistiki promet u optini Pluine 1998-2004. godina
Godina
Posetioci
Noenja
Ukupno
Domai
Strani
Ukupno
Domai
Strani
1998.
391
77
314
1684
272
1412
1999.
454
67
387
1125
86
1039
2000.
577
95
482
1501
122
1379
2001.
686
165
321
2068
371
1697
2002.
731
242
489
1760
360
1400
2003.
662
208
454
1306
407
899
2004.
631
240
391
1055
341
714
Izvor podataka: Statistiki godinjak 2003, Republiki zavod za statistiku i podaci Ministarstva
turizma, 2004.
2.5. SAOBRAAJ I TEHNIKA INFRASTRUKTURA

Saobraaj
Primarni vid saobraaja na podruju Plana je drumski saobraaj, dok postoji mogunost
uspostavljanja intenzivnijeg jezerskog saobraaja na Pivskom jezeru. eljezniki
saobraaj je posredno zastupljen preko eljeznike stanice u Nikiu, na pruzi Niki
Podgorica.
U saobraajnom smislu podruje Optine se oslanja na magistralni put M-18: Niki
Pluine epan Polje (granica Republike BiH), preko koga se ostvaruju direktne veze sa
Podgoricom i Republikom BiH, kao i na regionalni pravac R-14: abljak Trsa Pluine.
Mrea dravnih puteva se upotpunjuje mreom lokalnih puteva ukupne duine 226,7 km,
od ega je 124,5 km (54,92%) sa asfaltnim zastorom. Mreu lokalnih puteva ini 30
puteva, meu kojima se po znaaju izdvaja put Pluine Stabna Gacko (Republika BiH)
i lokalni put Trsa Crkviko Polje epan Polje, koji integrie istoni dio Optine.
Ukupna duina osnovne putne mree iznosi 311,8 km, od ega je duina magistralnog
puta 57,0 km, regionalnog puta 28,1 km (27,29%), dok je mrea lokalnih puteva duine
226,7 km (72,71%).
Mreu nekategorisanih puteva ine putevi irine od 3,0 4,0 m, sa zemljanim,
makadamskim i u retkim sluajevima asfaltnim kolovoznim zastorom. Ukupna duina
nekategorisane putne mree iznosi 136,1 km, sa ueem asfaltnog koloviznog zastora
od 9,55 %.
Obim saobraaja na dravnim putevima nije u saglasnosti sa njihovim rangom i ne belei
znaajnije poveanje poslednjih godina. Stepen motorizacije iznosi 250 PA/1000
stanovnika i neznatno je ispod republikog proseka (287 PA/1000 stanovnika), sa manjim
brojem motornih vozila u ruralnim podrujima.

Autobuska stanica je locirana u optinskom centru i zadovoljava potrebe. Linije javnog

prevoza se vode koridorima dravnih puteva, to je uslovilo manji stepen povezanosti
seoskih naselja sa optinskim centrom. Nedovoljna je zastupljenost organizovanog
jezerskog i biciklistikog saobraaja, imajui u vidu velike potencijale u ovoj oblasti.
Pumpna stanica i pratei servisi za motorna vozila locirani su u optinskom centru i du
koridora magistralnog puta M-18, to se moe oceniti kao zadovoljavajue.
Saobraaj i saobraajna infrastruktura predstavljaju istovremeno kljuni problem, ali i
osnovni potencijal budueg razvoja podruja. Kao najvei problemi, vezano za
saobraajnu infrastrukturu, i njihove posledice mogu se navesti:
-
neadekvatno razvijena mrea lokalnih puteva u pogledu tehnikih parametara i

kvaliteta kolovoznog zastora: smanjena bezbednost, nedovoljni kapaciteti i
smanjene brzine i smanjena mogunost distribucije ljudi i roba i prezentacije
prirodnih ljepota Optine;
nedovoljna iskorienost drugih vidova saobraaja, pre svega jezerskog i
biciklistikog;
nedostatak i devastacija saobraajne i turistike signalizacije: oteano
pronalaenje pojedinih lokaliteta; i
nedovoljan broj prateih objekata i servisa: nii nivo usluge na saobraajnicama
vieg ranga.
Saobraajno geografski poloaj, van glavnih putnih pravaca u Crnoj Gori, uslovio je
nedovoljno ulaganje u saobraajni sistem, to je usporilo razvoj Optine kao turistikog
predijela izuzetnih odlika.
Tehnika infrastruktura
Vodoprivredna infrastruktura
Hidroelektrana "Piva"
Hidroelektrana "Piva" prvi put se u studijama zvanino pojavljuje 1961. godine. Planirane
su eone akumulacije na vodotoku Drine i to: "Mratinje" na Pivi sa kotom uspora 675
mnm, "Bijeli Brijeg" na Tari sa kotom uspora 660 mnm i "Buk Bijela" na Drini sa kotom
uspora 500 mnm. Izgraena je brana HE "Piva," a hidroelektrana je putena u pogon
1976. godine. Odabrani profil za pregradno mjesto, sa svojim topografskim, geolokim i
geotehnikim karakteristikama nametnuo je kao najpovoljnije rjeenje lunu betonsku
branu. Svi evakuacioni organi smjeteni su u samom tijelu brane. Na kruni brane, priblino
u sredini, izgraen je preliv koji se sastoji od tri prelivna polja irine po 13 m i visine 5 m.
Kota prelivnog praga je na 670 mnm. Ustave na prelivu su segmentne sa automatskom
regulacijom. Tri srednja ispusta su sa ulazom na koti 592 mnm i izlazom na koti 580 mnm.
Dva temeljna ispusta su na koti 503 mnm. Slapite je izgraeno neposredno ispod brane.
Mainska zgrada je podzemna. Zahvat vode je na koti 586,5 mnm, a dovod do turbina je
rijeen sa tri posebna tunela, svaki prenika 5 m. Odvoenje voda rijeeno je jednim
zajednikim tunelom prenika 10 m.
Deklaracijom Skuptine Crne Gore zabranjeno je potapanje kanjona i izgradnja HE na
rijeci Tari.
Tabela br.31: Osnovni vodoprivredni i energetski podaci
Prosjean viegodinji proticaj
Instalisani proticaj
Ukupna zapremina akumulacije
Korisna zapremina akumulacije
75 m3/s
3x80 m3/s
880x106 m3
790x106 m3

Maksimalni bruto pad
Minimalni bruto pad
Instalisana snaga
Prosjena viegodinja proizvodnja
Energetska vrijednost korisne akumulacije na sopstvenom padu
Energetska vrijednost korisne akumulacije na padu postojeih nizvodnih elektrana
186 m
104 m
3x120 MW
750 GWh
260 GWh
300 GWh
Tehniki iskoristiv preostali hidropotencijal Pive

Pored postojee akumulacije Piva, kao i predviene akumulacije "Komarnica", ovom
varijantom obuhvaene su akumulacije: "Poenje" na rijeci Komarnici sa derivacijom
nizvodno od grada avnika i "Bukovica-avnik" sa derivacijom uzvodno od avnika.
Pri iznalaenju novih varijantnih rjeenja hidropostrojenja, teiti da se dobiju vea
proizvodnja energije i vee akumulacije. S druge strane, potapanje postojee
infrastrukture, obradivog zemljita i materijalnih dobara svesti na najmanju mjeru, u skladu
sa socijalnim i ekolokim kriterijumima.
Znaajni hidroenergetski potencijal je nepotopljeni vodotok rijeke Pive, nizvodno od
akumulacije HE "Piva" do ua rijeke Pive u rijeku Drinu. Energetski potencijal ine i
vodotok Vrbnice i Mratinjski potok.
Akvakultura
Akvakultura u Crnoj Gori je novijeg datuma. Dosadanje iskustvo je pokazalo da se u
postojeim vodnim arealima raspolae bitnim preduslovima za intezifikaciju uzgoja ribe.
Postojei pastrmski ribnjak Pluine "Vrbnica" je povrine 1700 m2 sa koliinom ribe od 30
000 kg/god.
Vjetaka jezera
Izgradnjom brane na rijeci Pivi, kod Pluina, stvoreno je vjetako jezero, koje se pored
osnovne namjene moe koristiti za razvoj turizma, rekreaciju i sportski ribolov. Pogodnosti
ovog jezera do danas nisu dovoljno iskoriene. Razlog najee lei u injenici da ne
postoji odgovarajua infrastruktura, kao da ni dravni, ni privatni sektor nijesu bili spremni
za odgovarajua ulaganja da bi podstakli korienje pogodnosti koje nude ova jezera.
Rijeke
Rijeke Piva, Tara, Komarnica i Vrbnica se po kvalitetu, kvantitetu i raspodjeli voda u toku
godine razlikuju od rijeka Jadranskog sliva. Ove rijeke sa pritokama, nastale u visokim
planinskim djelovima Crne Gore, formirale su svoja korita u dubokim kanjonima i
klisurama. Bistre, hladne i iste vode u kojima se smjenjuju brzaci predstavljaju sa svojim
okruenjem, posebno flore i faune, prirodne rezervate. Ove vode oplemenjuju prirodu
dajui joj poseban kolorit i izuzetnu estetsku vrijednost. Korienje prirodnih vrijednosti
rjenih tokova, prirodnih i vjetakih jezera za potrebe turizma, rekreacije i odvijanje
sportskih aktivnosti moe se okarakterisati kao sporadina pojava koja je ograniena na
manje grupe ljudi - ljubitelje prirode i dobre poznavaoce lokalnih uslova.
Vodosnabdijevanje
Grad Pluine se snabdijeva vodom sa izvora Sutulije. Slivno podruje izvorita izgrauju
slojeviti pjeskoviti krenjaci fline serije kredno paleogene starosti.
Minimalna izdanost izvora iznosi Qmin=50-60 l/s. Na osnovu osnovnih pokazatelja fiziko
- hemijskih svojstava pripada malomineralizovanim vodama, hidrokarbonatne klase
kalcijske grupe. Procijenjene isporuene koliine vode (prema PDSV Crne Gore) iznose u
danima maksimalne potronje oko 18 l/s.
U optini Pluine pored glavnog vodovoda postoji jo 8 javnih vodovoda, namijenjenih za
vodosnabdijevanje vodom seoskih naselja.
Sa izuzetkom vodovoda D. Brezna koji koristi vode zbijene izdani formirane u neogenim
sedimentima, u sve ostale vodovode ukljuene su izvorske vode.
Pojedina naselja nemaju jo uvijek kvalitetno rijeen problem vodosnabdijevanja (Gornja
Brezna, Zabarje, Pejovia polje, Miljkovac i dr.) ve se snabdijevaju iz cistijerni, ublova ili
lokalnih izvora male izdanosti.
Snabdijevanje vodom seoskih naselja
Na teritoriji optine Pluine postoji vie desetina sela i zaseoka. Oni se snabdijevaju
vodom na vie naina:
-
organizovano putem gradskih vodovoda, pri emu se neka od tih naselja tretiraju
kao prigradska naselja;
putem nezavisnih vodovoda javnog karaktera;
putem sopstvenih vodovoda; i
individualno.
Pod javnim seoskim vodovodima podrazumijevaju se vodovodi iji je pogon i odravanje u

nadlenosti komunalnih organizacija, mjesnih zajednica ili se ta djelatnost obavlja na neki
drugi organizovan nain. Za razliku od ovih vodovoda u seoskim naseljima postoji veliki
broj vodovoda malih kapaciteta, koji snabdijevaju dva ili vie domainstava i koji su
graeni i odravaju se u vlastitoj reiji. Ti su vodovodi svrstani u treu kategoriju
"sopstvenih" vodovoda (vodovodi u naseljima Mratinje, Budanj, Stabna, Kovai,
Smrijeno, Seljani i Brijeg). U optini postoji 13 lokalnih vodovoda za 596 stalnih korisnika
sa sedam vrela sa gravitacionim dovodima i jednog povrinskog zahvata sa koga se voda
potiskuje. Dovodi su ukupne duine 21.400 metara, a razvodne mree 4.750 metara.
Izgraeno je i osam rezervoara zapremine 294 m3. Osnovni problem kod svih seoskih
vodovoda je nain na koji se njima upravlja. Kontrola kvaliteta voda je slaba, nema
sanitarne zatite izvorita, a odravanje ovih vodovoda nije adekvatno njihovoj namjeni.
Neka naselja ili domainstva u karstnim podrujima snabdijevaju se vodom prikupljanjem
atmosferskih voda u bistijernama. Meutim, stanje odravanja i sanitarni uslovi korienja
ovih objekata nijesu na zadovoljavajuem nivou.
Zbog nepostojanja stalnih mjernih ureaja na zahvatnim objektima i dovodnim
cjevovodima podaci o zahvaenoj vodi u veini vodovoda su odreivani posrednim putem,
preko propusnog kapaciteta dovodnih cjevovoda ili preko pojedinih mjerenja. Zbog toga
su podaci o isporuenim koliinama razliitog nivoa tanosti, a i zbog naina fakturisanja
potroene vode, stepena opremljenosti korisnika vodomjerima, procenta ispravnih
vodomjera, stepen pouzdanosti podataka nije visok. Procenjuje se da Pluine zahvataju
godinje 420.000 m3/god., isporuuju 255.000, to znai da je nerealizovano 165.000
m3/god.. Pretpostavlja se da se veliki dio neregistrovane potronje ostvaruje preko
neodobrenih prikljuaka na dovodnim cjevovodima, moda i u veem broju nego u mrei,
pri emu se voda prvenstveno koristi za navodnjavanje.
Ni kontrola kvaliteta voda na izvoritima ne obavlja se u potpunosti u skladu sa propisima.
To se ogleda u nainu uzorkovanja, obimu uraenih analiza i njihovoj uestalosti, a
sprovoenje mjera sanitarne zatite korienih izvorita u skladu sa zakonskim
obavezama, u cjelini uzevi, daleko je ispod potrebnog nivoa. Sa stanovita adekvatne
zatite povoljna je okolnost to kod velikog broja izvorita njihovi pripadajui slivovi
obuhvataju rijetko naseljene prostore, sa relativno malom povrinom obradivog zemljita i
sa vegetacionim pokrivaem raznolikog sadraja. Karstne karakteristike terena, meutim,
negativno utiu na uslove zatite, s obzirom na slabu autopurifikacionu sposobnost
stjenskih masa, na mogunost brzog pronoenja zagaenja iz udaljenih prostora sliva
podzemnim putevima, kao i iz pukotina i puteva u neposrednoj blizini izvorita.
Vodovod Sutulija - Pluine
Izvorite je zatieno i nalazi se na koti 920m nadmorske visine. Ograda oko izvora je u
loem stanju, a vrata na objektu treba osposobiti za normalnu upotrebu. Kapacitet izvora
stagnira zavisno od vremenskih prilika. Duina cjevovoda je 14 km sa cijevima spoljnog
prenika 218 mm. Na kompletnoj trasi cjevovoda do Pluina ventili na cjevovodu su u
loem stanju.
Vodovod Stabna
Mjesni centar Stabna snadbijeva se vodom sa glavnog vodovoda za Pluine, sa izvorita
"Sutulija" koji je udaljen oko 1,5km. Udaljenost prikljuka do mjesnog centra je oko 300 m
gdje je uraena kaptaa zapremine oko 15m3. Vodovod je raen prije 25 godina, a
promjer cijevi je dva cola. Sa ovoga prikljuka se snadbijeva 12 domainstava, mjesna
kancelarija, kola, prodavnica, otkupna stanica i ambulanta. Ni na jednom od ovih
prikljuaka nije uraden vodomjer. Kanalizacione cijevi se zavravaju septikim jamama.
Cjevovod za naselje je dotrajao, ali ipak zadovoljava potrebe stanovnitva.
Vodovod Crkviko Polje
Vodovod je zavren 2002. godine. Posle putanja u rad vodovoda raeno je na dogradnji i
funkcionalnosti sistema. Mrea vodovoda je uraena cijevima od 3 u duini od 8.970 m.
Primarna mrea (prikljuci domainstava) uraena je sa plastinim cijevima duine 5.460
m. Na vodovodnu mreu prikljueno 68 potroaa. Svaki potroa ima ugraen aht i
vodomjer. Pumpama se voda iz sabirnog rezervoara prebacuje do bazena iz koga se
slobodnim padom vri snadbijevanje potroaa (domainstava).
Kadionica vrelo nalazi se u blizini sabirnog rezervoara na koti 1087m. Ogradena je sa
bodljikavom icom zajedno sa sabirnim rezervoarom. Od pumpne stanice do rezervoara u
Sokolu koji je udaljen 580m poloene su naknadno plastine cijevi za pumpanje vode, od
2,5". Uraeno je i izvorite Slavanj.
Vodovod Brezna
U selu Donja Brezna gdje stalno ivi oko 70 domainstava postoje dva paralelna
vodovoda. Davne 1969. godine komunalno preduzee iz Pluina je izradilo vodovod u
naselju, najprije za potrebe pilane, motela i javne esme u naselju. Izvorite se nalazi na
oko 1.000 mnm na imanju firme "Bajo Pivljanin". Dimenzije prihvatnog objekta su 6x4x5m,
a kaptaa koja se nalazi ispod magistralnog puta Pluine - Niki je zapremine oko 50 m3.
Do ove kaptae voda se doprema pumpama, odakle ide slobodnim padom do krajnjih
potroaa. Jedan dio vode nije prihvaen, pa esto voda nedostaje i u vrijeme kia. Drugi
vodovod je izraen prije 8-9 godina, na koji je prikljueno 10 domainstava. Kaptaa
izvora se nalazi u blizini prvog, dimenzija je 4 x 4 x 3 m i odatle se voda pumpa u kaptani
bazen i dalje slobodnim padom do krajnjih korisnika. U narednom periodu bi trebalo
izvriti generalnu opravku cijele infrastrukture vodosnadbijevanja, postaviti vodomjere za
svakog korisnika i predati ga na gazdovanje i upravljanje Komunalnom preduzeu.
Vodovod Pie
Vodovod slui u svrhu napajanja stoarske farme BAJO PIVLJANIN". Takoe, napaja
desetak domainstava koji su smjeteni u stambenoj zgradi farme. Kaptaa je uraena u
Todorovom Dolu u podnoju planine Pruta. Ukupna duina vodovoda je 12 km. Cjevovod
je od plastine cijevi od jednog cola. Rezervoar je izraen u mjestu Brvna, 1,5 km od farme
kapaciteta 50 m3, a izdanost izvorita varira u zavisnosti od godinjeg doba i vremenskih
prilika ali ne presuuje. U sklopu vodovoda 500 m od kaptae izgraen je i vodopoj za
stoku (betonska korita i jedna slavina).
Vodovod fabrike elektroda Piva (FEP)
U snabdijevanju vodom Fabrike elektroda "Piva" evidentni su problemi, koji se, prije svega,
odnose na nedovoljnu koliinu vode, koja preko dovodnog cjevovoda dospjeva u fabriku.
Mogui uzroci takvog stanja su: mala izdanost kaptiranog izvora, velika nekontrolisana
potronja vode od strane drugih korisnika vodovoda osim fabrike, nepostojanje dovoljnog
rezervoarskog prostora, tehniki gubici vode i dr.
FEP, koja je sa probnom proizvodnjom poela 1983. godine, snabdijeva se vodom
zahvaenom na Tadia vrelu, od koga se do fabrike voda doprema gravitacionim
dovodom. Na nizvodnom dijelu dovodnog cjevovoda izvedeni su na vie mjesta prikljuci
preko kojih, najveim dijelom nekontrolisano, koristi vodu stanovnitvo naselja Goransko i
neki drugi potroai (restoran "Pivsko oko", skladite robnih rezervi). Na dovodni cjevovod
je vezana razvodna mrea fabrike, preko koje se neposredno uzima voda za sanitarne
potrebe i protivpoarnu zatitu. Iz mree se takode puni vodom prihvatni bazen
recirkulacionog sistema koji obezbjeduje tehnoloku vodu u procesu proizvodnje fabrike vodu za hladenje i ispiranje proizvoda i u luionici (za spravljanje rastvora i za ispiranje
oluene ice).
Tadia vrelo je kaptirano 1974. ili 1975. godine i prvobitno je korieno kao izvorite za
snabdijevanje vodom grada. Sa izgradnjom FEP i novim zahvatom izvora Sutulije za
potrebe Pluina, ovo vrelo je namjenjeno za snabdijevanje fabrike. Izvor se javlja na visini
1067 mnm na kontaktu krenjakih stijena i nepropusne fline serije. Kaptiranje vrela je
izvedeno prikupljanjem vode sa nekoliko mjesta izbijanja vode na zasjeenom profilu
terena duine oko 15 m. Objekat se sastoji od eonog zida iza kojeg je zasip, preko kojeg
je izlivena betonska ploa. Voda iz zasipa ulazi u sabirno okno preko dvije cijevi manjeg
prenika. Iz tog okna zahvaena voda dalje otie dovodnim cjevovodom. U toku 2001. i
2002. godine obavljeno je nekoliko mjerenja izdanosti u sunijim periodima godine,
kojima je obuhvaena voda koja otie dovodnim cjevovodom, kao i voda koja se javljala u
potoku neposredno ispod kaptae, koja moe da potie od nezahvaenog izvora izvan
kaptae ili predstavlja vodu koja se procjeuje iz kaptae.
Tabela br.32: Pregled mjerenih podataka
Mjesto mjerenja
Vrijeme
mjerenja
11.7.1974
Proticaj
(lit/s)
9,70
Napomena
prekidna komora na dovodnom

cijevovodu
jesen 1985
2,0
suni period
dovodni cjevovod ispod kaptae
16.8.2001
2,35
23.8.2001
3,0
dovod na ulazu u fabriku
23.8.2001
0,33
nekaptirano vrelo ( 4 izvora)

kia dan prije

mjerenja

u potoku ispod kaptae
ukupno
24.8.2001
4,00
0,35
4,35
25.4.2002
3,5/4,5
14.5.2002
4,0
intermitentne
varijacije
isticanja
voda isticala i na
prelivu i u kaptai
Najmanje izdanosti izvora javljaju se krajem ljeta ili u jesenjim mjesecima prije padanja
kia. Na osnovu mjerenja iz 2001. i 2002. godine moe se zakljuiti da izdanost izvora u
sunom periodu godine pada i ispod 2,5 lit/s. Kod mjerenja izdanosti kaptiranog izvora
zapaena je pojava intermitentnog isticanja vode u vrlo kratkim intervalima od nekoliko
minuta i sa relativnom malim koliinskim amplitudama. Ispitivanja kvalitativnih osobina vode
vrela su prethodila kaptiranju vrela. Ta ispitivanja nisu izvedena u skladu sa odgovarajuim
pravilnikom, kada su u pitanju novi zahvati vode i ograniila su se samo na fizike i fizikohemijske parametre i na bakterioloke nalaze koji se propisuju za tzv. osnovne
laboratorijske preglede klase A. U svim uzorcima konstatovano je bakterioloko
zagadenje, kao i prisustvo kalijevog permanganata i nitrata, na osnovu ega je uslijedila
ocjena da se voda ne preporuuje za pie, jer ne odgovara uslovima propisanim za vodu za
tu namjenu.
U toku eksploatacije izvora periodino je kontrolisan kvalitet vode, a analize pokazuju da
nema bitnijih promjena u odnosu na prvobitne konstatacije, to se tie bakteriolokih
nalaza, dok je prema fizikim i hemijskim parametrima kvalitet vode zadovoljavajui.
Naalost, nijedan uzorak vode nije uzet kod pojave jaih kia ili topljenja snijega, tako da
se ne raspolae sa podatkom o eventualnom zamuenju vode izvora. Prema izjavama
korisnika vodovoda ta pojava nije registrovana, bar u granicama vizuelnog zapaanja.
Zagadivanje voda izvora posljedica je poniranja povrinskih voda sa uzvodnog prostora,
iako relativno rijetko naseljenog kao i sa ogranienim povrinama obradivog zemljita.
Nije iskljueno prodiranje povrinske vode potoka koje protie pored vrela.
Zatitno podruje izvorita nije uspostavljeno, osim pojasa neposredne zatite, sa
ogradom oko zahvatne graevine. Iako je ve kod prvih nalaza konstatovano da kvalitet
vode predvidene za korienje ne odgovara kvalitetu vode za pie i da je odgovarajui
tretman te vode prije upotrebe neophodan, ne primjenjuje se dezinfekcija vode, iako se
dio zahvaene vode u krugu fabrike i od strane stanovnitva koristi za pie i druge
higijenske potrebe. U skladu sa zakonskom regulativom, bie neophodno da se, uz
dezinfekciju zahvaene vode i stalnu kontrolu kvaliteta vode, utvrde zone sanitarne zatite
izvorita i realizuju mjere i reim zatite u pojedinim zonama.
Korisnici vodovoda i potronja vode
U FEP voda iz postojeeg vodovoda se koristi:
- u proizvodnom procesu kao tehnoloka voda,
- za protivpoarnu zatitu i
- za pie i ostale higijenske i sanitarne potrebe zaposlenih radnika.
Tehnoloka voda
U proizvodnom procesu u FEP voda se koristi za hlaenje maina, za ispiranje i u
luionici za spravljanje rastvora i ispiranje oluene ice. Za normalno odvijanje procesa
proizvodnje, kod rada u dvije smjene (16 sati), dovoljna doprema vode u sabirni bazen u

kolini koja je jednaka njegovoj korisnoj zapremini, tj. Vdn = 70 m3/dan, odnosno srednji
dotok vode u toku dana trebal bi da iznosi: Qdn = 70.000/86400 = 0,81 1/s.
Voda za gaenje poara
U sluaju poara, voda se uzima iz mree preko protivpoarnih hidranata. Kako u sistemu
nema rezervoarskog prostora, obezbjeduje se neposredno iz dotoka vode sa izvorita. Za
industrijske objekte FEP, prema Pravilniku o tehnikim normativima za hidrantsku mreu
za gaenje poara treba obezbjediti za gaenje poara koliinu od 10 lit/s.
Voda za sanitarne potrebe
Dnevna potronja vode se procijenjuje prema broju radnika, raunajui sa specifinom
potronjom od 30 lit/radnik/dan. Na osnovu toga se dobija:
Tabela br.33: Potronja vode
Qdn(m3/dan)
I smjena
4,80
Il smjena
1,95
Ukupno
6,75
Q^ (lit/s)
0,056
0,022
0,078
Qh,max(Vs)
1,20
Maksimalna satna potronja vode odreena je na osnovu broja istoita u fabrici (u

pogonima i restoranu).
Voda za zalivanje
Za zalivanje zelenih povrina od oko 1.000 m2 potrebna koliina vode iznosi:
Qdn = 1.000 x 3,0 lit/m2 = 3.000 lit/dan = 0,035 lit/s.
Tabela br.34: Rekapitulacija
Qdn(m3/dan)
Tehnoloka voda
70,0
Sanitarne potrebe
6,8
Zalivanje
3,0
Ukupno
79,8
Qh,sr(l/s)
0,81
0,08
0,04
0,93
Qh,mJl/s)
0,81
1,85
1,50
4,16
Q*hJTiax(l/s)
0,81
10,00
10,81
Korisnici vodovoda izvan fabrike

Neposredno sa dovodnog cjevovoda preko 18 prikljuaka danas vodu uzima 20
domainstava u individualnim zgradama i 18 domainstava u stanovima (u barakama), sa
ukupno oko 140 stalnih i povremenih stanovnika. Pretpostavljeno je da se taj broj
korisnika vodovoda moe poveati za 20%, pa bi broj korisnika vodovoda iznosio oko 160
stanovnika. Kod prorauna vlastitih potreba u vodi za sanitame i druge namjene usvojena
je veliina specifine potronje od 200 lit/st na dan. Na isti nain pretpostavljeno je
poveanje sadanjeg broja stoke, tako da je za potrebe prorauna potrebne koliine vode
za napajanje stoke raunato da e u svim domainstvima biti ukupno 200 komada sitne i
100 grla krupne stoke. Za sitnu stoku obezbjeuje se voda u koliini od 15 lit/kom/dan, a
za krupnu 50 lit/grlo/dan. Za zalivanje okunica, koje u prosjeku imaju povrsinu od oko
300 m2 predvia se dnevni utroak vode od 3 lit/m2. Od ostalih potroaa izdvaja se
restoran "Pivsko oko", ija je dnevna potronja odreena na bazi 25 gostiju u restoranu i
30 prolaznih gostiju. Na osnovu prethodnog odreene su vrijednosti za dnevnu i
maksimalnu satnu potronju vode korisnika vodovoda koji se nalaze izvan fabrikog
kompleksa.
Tabela br.35: Dnevna potronja vode Qdn (u m 3/dan)


Stanovnici
Sitna stoka
Krupna stoka
Zalivanje okunica
Restoran "Pivsko oko"
Ukupno
24,0
3,0
5,0
22,5
1,2
57,7 ili 0,65 lit/s
Ako se uzmu u obzir svi vidovi potronje vode u domainstvima planirana specifina
potronja vode iznosi 340 l/stanovnika/dan.
Maksimalna satna potronja vode Qh.max (lit/s)
Raunajui sa koeficijentom same neravnomjernosti potronje vode stanovnitva od 3,0,
stoke od 8,0 (kod napajanja stoke u trajanju od 3 sata) i kod zalivanja od 6,0 (koje traje 4
sata) i prema jednovremenoj upotrebi korienih istoita u restoranu "Pivsko oko"
dobijaju se vrijednosti maksimalne potronje:
Tabela br.36: Maksimalna potronja vode
Stanovnici
0,83 lit/s
Stoka
0,76 lit/s
Zalivanje
1,56 lit/s
Restoran
0, 63 lit/s
Ukupno
3,78 lit/s
Maksimalna satna potronja po prethodnim stavkama nee se deavati u isto vrijeme tako
da zbirna vrijednost sadri znaajnu rezervu. Na osnovu prethodnih procjena ukupne
potrebe u vodi iznose:
Tabela br.37: Ukupne potrebe u vodi
Qdn(m3/dan)
Qhjr (lit/s)
FEP
79,8
0,93
Naselje
55,7
0,65
Ukupno
135,5
1,58
Prema do sada obavljenim mjerenjima najmanja izmjerena koliina vode na Tadia vrelu
iznosila je 2,35 lit/s. Iako je ta koliina registrovana u sunom periodu godine nije
iskljueno da minimalna izdanost bude i neto manja imajui u vidu ekstremno sune
godine. Ipak, za potrebe bilansiranja ocjenjeno je da se moe raunati sa raspoloivom
koliinom od najmanje 2,3 l/s. Uporedivanjem utvrdenih dnevnih potreba u vodi svih
korisnika i raspoloive koliine vode na Tadia vrelu, zakljuuje se da kaptirano vrelo
moe da pokrije sve speciflcirane potrebe, tj.:
Qpuk = 135,5 m3/dan = 1,58 lit/s < 2,3 lit/s
Zagaenje otpadnim vodama
Kanalizacija je u seoskim naseljima u cjelini predstavljena samo septikim jamama. Pri
analizi izvora zagaivanja koje potie od stanovnita izdvojene su dvije grupacije: stalno i
povremeno stanovnitvo. Zagaivanje je razmatrano u doba turistike sezone i van
sezone, jer postoji neravnomjernost produkcije zagaenja. Zagaenja koja potiu od
stanovnitva, uglavnom su postojanog sastava i procijenjena su na osnovu specifinih
optereenja po stanovniku (55g suspendovanih materija, 60g BPK5, 12g ukupnog azota i
3g ukupnog fosfora, po stanovniku na dan). Emisija od turizma procijenjena je na osnovu
broja stalnih stanovnika, smjetajnih kapaciteta i broja povremenog stanovnitva (gosti u:
hotelu B kategorije 1,3 ES; odmaralita i kampovi 1,2 ES; privatni smjetaj i povremeno
stanovnitvo 1,0 ES).
Tabela br.38: Emisija zagaenja od stanovnitva i industrije u i van turistike sezone
Turistika sezona
Van turistike sezone
Porijeklo zagaenja
SM BPK5
stalno stanovnitvo 297

povremeno
48
stanovnitvo
ukupno stanovnitvo 345
industrija
15
Ukupna emisija
360
N
P
-1
kg dan
324 65 16
ES
5400
52
10
867
376
15
391
75
2
77
18
0
18
6267
250
6517
SM BPK5
N
P
-1
kg dan
297 324 65 16
3
300 328
15 15
315 343
ES
5400
67
66
2
68
16
0
16
5467
250
5717
Najvei pojedinani zagaiva fabrika elektroda Pluine, mora da ima adekvatan fizikohemijski tretman, a u zavisnosti od lokalnih uslova i nain dispozicije (gradska kanalizacija
ili prirodni recipijent).
Rasuti izvori zagaivanja voda
Rasute izvore zagaivanja voda je daleko tee kontrolisati od koncentrisanih. Potiu
uglavnom od atmosferskih voda koje protiui preko ili procjeujui se kroz razliite vrste
zagaenih sredina unose u vodotoke nepoeljne materije. Najznaajniji rasuti izvori
zagaivanja su od aktivnosti seoskog stanovnitva (primarna i sekundarna poljoprivredna
proizvodnja i umarstvo) i od oticaja sa urbanih povrina.
Voda, koja otie sa urbanih povrina (naselja, putevi, i drugo), nosi sa sobom veliku
koliinu tetnih materija, pogotovu metala (olovo, bakar, cink, arsen, hrom, kadmijum, itd.),
ulja i fekalnih koliformnih bakterija. Materije direktno dospijevaju u vodotoke, a posebno je
karakteristian "prvi talas" kinih voda, koji nosi najvei stepen zagaenja. Na pojedinim
lokalitetima ovo zagaenje moe biti znaajno, pogotovu tamo gdje zbog usporavanja
vode, dolazi do taloenja i nagomilavanja tetnih materija u sedimentima.
Indukovani izvori zagaivanja voda
Svaka promjena hidrodinamikog reima vodotoka dovodi do niza drugih promjena koje
za posljedicu imaju izmjenu kvalitativnog stanja voda datog vodotka. Pored istaloavanja
odreenih koliina materija koje su se ranije odravale u suspenziji, pri svakom
usporavanju voda, a pogotovu kod krajnjeg sluaja zajezeravanja vodotka izgradnjom
visokih brana, dolazi do izmene hemijskih i biolokih procesa koji se odigravaju u vodnom
tijelu, sa negativnim posljedicama na kvalitet voda. Na ovaj proces, pored hidrodinamikih
i ambijentalnih uslova, znaajno djeluju i odreni konturni uslovi, prije svega termiki
reim, ali i drugi faktori (insolacija, vjetar, padavine, prosjena dubina jezera, itd), kao i
prisustvo hranljivih materija koje pospjeuju primarnu produkciju (fosfor) i izazivaju proces
eutrofikacije.
Energetska infrastruktura
Osnovni principi planiranja energetskih objekata su:
-
postizanje efikasnosti:
ekonomske - najvei ekonomski efekti uz najmanja ulaganja;
funkcionalne - usklaivanje razvoja nekompatibilnih funkcija; i

prostorne - usklaivanje nekooperativnih namena prostora, optimizacija u

razmetaju pogona proizvodnih kompleksa, naselja, saobraajnica, zona
turizma i dr..
kvalitet sredine i kvalitet ivljenja kroz obezbeenje prihvatljivih ekolokih i
ambijentalnih standarda u skladu sa realnim drutvenim mogunostima;
smanjenje potronje elektrine energije svih potroaa, putem donoenja i
obavezne primjene standarda energetske efikasnosti, ekonomskih instrumenata i
organizacionih mera;
odravanje i poboljanje kvaliteta rada i pouzdanosti postojee elektroprenosne,
distributivne, i delom toplifikacione mree i dalji razvoj tih sistema i mrea; i
u pogledu zatite ivotne sredine poseban znaaj ima intenzivnije korienje
novih i obnovljivih izvora energije, energetski efikasna izgradnja i razvoj
centralizovanih sistema snabdevanja toplotnom energijom.
Snabdijevanje elektrinom energijom optine Pluine vri se preko prenosnog sistema

ECG-a dalekovodima iz Pljevalja i iz pravca Nikia. Na teritoriji optine se nalaze i
proizvodni kapaciteti hidroelektrane Piva. Osnov se bazira na:
- monim proizvodnim TE Pljevlja i HE Piva i prenosnim sistemima,
dalekovodima: DV 220 kV i 110 kV naponskog nivoa;
- relativno dobroj distributivnoj mrei;
- racionalizaciji potronje elektrine energije; i
- izgradnji novih kapaciteta nieg naponskog nivoa ili dogradnji postojeih u
buduim proizvodnim, kao i zonama za razvoj turizma.
Na planskom podruju se nalaze postrojenja i objekti hidroelektrane Piva koja je
ukljuena u elektroenergetski sistem Crne Gore preko dalekovoda 220KV sa TE Pljevlja.
Takoe, izgraeni su dalekovodi 220 KV, na relaciji HE Piva TE Pljevlja, 110 KV
Niki- Brezna,koja je izgraena za napon 110KV, a radi pod naponom 35KV, kao i mrea
35 KV koja egzistira kao vazduna i povezuje HE Piva Pluine u duini od 16 km, AL
3 x 70 mm izgraena 1979. godine, DV 35 KV HE Piva Crkviko polje L= 9 km, AL 3
x 50 mm2, 1995 godine i Pluine Brezna DV 35 KV, AL 3 x 70m2, 1980 godina L =
21,5 km. Distributivni sistem 10KV preko dalekovoda napaja trafostanice 10/0,4 KV na
principu ulaz-izlaz i T spoju.
Tabela br.39: Broj i snaga transformatorskih stanica po naponskim nivoima
Naziv
Broj trafostanica
Instalisana snaga (MVA)
110/35 KV
1
20
35/10 KV
3 (5)
13,3
10/0,4 KV
Grad
7
3,07
Cena
82
7,1
Tabela br.40: Duina dalekovoda 35 i 10 KV (u km) - 2009.godina
110 KV
35 KV
10 KV
Tabela br.41: Odeljena potronja elektrine energije za 2009 (u MWh)
Naziv
br.domainstva
domainstva
industrija
Grad
Sela
Ukupno
427
794
1221
1708
2382
4090
1924
1924
Tabela br.42: Ocijenjena vrna snaga za 2009. godinu

Naziv
br.domainstva
domainstva
industrija
5
46
134,4
turizam i
ostalo
512
714
1226
ukupno
turizam i
ukupno
2220
5020
7240
Grad
Sela
Ukupno
427
794
1221
1,2
1,6
2,8
0,6
0,6
ostalo
0,4
0,5
0,9
1,6
2,7
4,3
Sistem napajanja i prenosa elektrine energije se vri preko dalekovoda 35 KV,

takozvanog durmitorskog prstena, Pljevlja-ule-Crkviko polje-HE Piva-PluineBrezna-abljak-Pljevlja i preko 110KV dalekovoda (koji radi pod naponom 35KV) NikiBrezna, koji je i osnocni pravac napajanja. Mrea 10KV u gradu je podzemna i daje
sigurnost u napajanju trafostanica 10/0,4 KV, dok je na vangradskom podruju vazduna,
uz jednostrano napajanje TS 10/0,4 KV. Ovaj sistem napajanja je nepouzdan, ali za sada
nije mogue napajanje u prstenu. Mrea 0,4KV je uglavnom zadovoljavajua, a u
vangradskom podruju egzistira jedan broj drvenih stubova koje treba zamjeniti.
Sadanja instalisana snaga u trafostanicama 35/10KV, koja iznosi 13,3 MVA je
zadovoljavajua, ali zbog duine vodova 10KV potrebno je oformiti nova vorita 35KV.
Sigurnosti u napajanju doprinee trafostanica 110/35KV koja e biti izgraena u Brezni
snage 1x 20 MVA.
Problemi u snabdijevanju i distribuciji elektrine energije ogledaju se kao:
-
zastarelost delova mree 35KV, 10KV, i 0,4KV;

nedostatak finansijskih sredstava za saniranje i modernizaciju slabih taaka u
sistemu prenosa i distribuciji elektrine energije;
nedefinisan odnos snaga transformacije na naponu 110KV; i
ne postoje vorita na naponu 35KV, koja bi smanjila duinu vodova 10KV da bi
padovi napona bili u tolerantnim granicama (ispod 10%).
Toplifikacija
Za zagrevanje prostora se u individualnim objektima koristi u najveoj mjeri drvna masa,
dok ugalj i elektrina energija uestvuju u niskom procentu. Mazut i lo ulje se koriste u
fabrikoj i gradskoj kotlarnici, ali je do sada mali broj objekata prikljuen uglavnom zbog
postojeeg kapaciteta kotlarnice.
Telekomunikaciona infrastruktura
Telekomunikacije predstavljaju komparativnu prednost u ve opremljenom i aktiviranom
prostoru. I u narednom periodu e se dalje razvijati, tako da je realno poboljanje
sadanje situacije u optini Pluine. Aktivnosti bi trebalo fokusirati na:
- transformaciju i modernizaciju postojeih PTT jedinica;
- izgradnju mree digitalnih ATC;
- razvoj telematskih ponuda; i
- irenje mree optikih kablova.
Od vitalnog znaaja je i razvoj kvalitetnog komutacionog sistema du magistralne
saobraajnice Niki Pluine - Foa. Dva sekundarna pravca razvoja polaze od
optinskog centra ka centrima zajednice naselja Stabna na zapadu i Trsa ka istoku, ime
e biti pokrivena i naselja u meuprostoru.
Mrena grupa optine Pluine pripada u organizacionom pogledu glavnoj centrali u
Nikiu sa pozivnim brojem 040. Prenosni sistem je analogni i ostvaren je po RR
vezama Niki Pluine i optika Pluine Goransko.
Optina Pluine ima u funkciji 2 RSS-a (Pluine i Goransko). Kapaciteti digitalnih
komutacionih vorova broje instaliranih 768 PSTN i 32 ISDN, a aktivnih 474 PSTN i 14

ISDN prikljuaka. U funkciji je jedan ADSL vor (u TK centru Pluine) sa 152 aktivna ADSL
prikljuka.
Obuhvat fiksne telefonije iznosi 14,85%, a fiksnog irokopojasnog pristupa 4,6%, to je u
poreenju sa prosjekom u Crnoj Gori i EU daleko ispod. S tim u vezi, fiksna infrastruktura
se ocijenjuje kao nedovoljno razvijena.
Tabela br.43: Obuhvat fiksne telefonije, fiksnog i mobilnog irokopojasnog pristupa
Obuhvat
Fiksne telefonije (u %)
irokopojasnog pristupa (u %)
Optina Pluine
14,85
4,6
Prosjek u Republici
27,11
11,3
EU
40,00
26,6
Teritorija optine je pokrivena mobilnom telefonijom, internet mreom i TV mreom u

zadovoljavajuem obimu. U segmentu mobilne telefonije, Optina je pokrivena baznim
radio-stanicama sa karakteristinim brojevima Telenor 069, Monet 067 i Mtel 068. Bazne
mobilne stanice su izgraene na lokacijama Pluine, epan Polje, Goransko, Mratinje,
Una, Stojkovac, Plea, Stabna, Budanj, Zavorovi i Soko. Internet saobraaj se odvija
preko iznajmljenih vodova telefonske mree. Emitovanje, prenos i disrtibucija radio i TV
signala obavlja se preko emisionih stanica Stabna, Mratinje, Plea, Una, Zavorovi i
Stojkovac.
Potanske jedinice izgraene su u Pluinama, Donjim Breznima i Trsi. Broj telefonskih
prikljuaka na 100 stanovnika je 35 tel/100 stan.
Osnovni nedostaci telekomunikacionog sistema su nedovoljan kapacitet prenosnog
sistema veza na relaciji Pluine Niki, nestabilnost prenosnog sistema i mali kapacitet
telefonske centrale u gradu.
Potanski saobraaj funkcionie u zadovoljavajuem obimu i planirano je poveanje
postojeeg asortimana usluga u postojeim objektima pota.
Komunalna infrastruktura
Komunalni otpad
Komunalni otpad koji se produkuje na teritoriji Optine odvozi se na deponiju Budo u
optini Niki, s obzirom da je postojea lokacija deponije Gradac u optini Pluine
sanitarno neodriva (potreba sanacije i rekultivacije). Na gradskom podruju uspostavljen
je ekoloki odgovoran odnos prema tretmanu komunalnog otpada koji se selektivno
odlae u posebne kontejnere za PET ambalau, papir i staklo. U ostalim naseljima nijesu
evidentirane vee povrine (neureena odlagalita) na kojima se neodgovorno odlae
komunalni otpad.
Pijace
Na prostoru optine postoji ureen i namjenski odreen prostor pijace samo u naselju
Pluine (u blizini hotela Piva). Razvijena djelatnost stoarstva na podruju Optine
uslovila je vei broj stonih pijaca koje se nalaze u naseljima: Crkviko Polje, Pie, Trsa,
Borkovii, Donja Brezna, Muratovica, Goransko, Stabna, Ravno.
Asortiman roba zelene pijace i otkupa stoke je direktan pokazatelj obima distribucije i rada
ovih objekata. Veoma je mali obim razmjene sa irim regionom, odnosno korisnici usluga
iz ire regije se pojavljuju prevashodno kao kupci.

Groblja
Ljudska groblja u najveem broju sluajeva ispunjavaju lokacione zahtjeve, a po
ureenosti i odravanju su na visokom nivou, i pored nedovoljne opremljenosti
infrastrukturnim instalacijama.
Pored nekoliko objekata, ljudskih groblja u meuprostorima razreenih naseobina, ljudska
groblja postoje u svim seoskim naseljima i u seoskim naseljima su uglavnom slabije
ureena i neopremljena prateim objektima. Stona groblja ne postoje kao posebni objekti
i ureene lokacije.
2.6. ZATITA IVOTNE SREDINE, PRIRODNIH I KULTURNIH VRIJEDNOSTI

Zatita ivotne sredine
Geografski poloaj optine Pluine, niska gustina naseljenosti (najnia u Crnoj Gori),
relativno nerazvijena mrea naselja razbijenog tipa, nizak stepen izgraenosti infra i
suprastrukturnih objekata, nepostojanje znaajnijih privrednih kapaciteta uticali su
povoljno sa aspekta kvaliteta ivotne sredine. Pluine u poreenju sa ostalim optinama u
pogledu ouvanosti i kvaliteta ivotne sredine predstavlja jedno od najvrijednijih u Crnoj
Gori. Na teritoriji Optine nalaze se prirodno vrijedna i ekoloki ouvana podruja, kao to
su Nacionalni park Durmitor, budui regionalni park Magli, Bio, Volujak i dr. koja
zahtjevaju dalje ouvanje i zatitu. Glavni problem predstavlja upravljanje otpadom i
tretman otpadnih voda. Na teritoriji Optine nijesu zabiljeena prekoraenja graninih
vrijednosti zagaujuih materija. Uoeno je lokalno poveanje koncentracije tekih metala
na lokacijama neuslovnih deponija, to moe predstavljati rizik za zdravlje ljudi, ukoliko se
trajno na regionalnom nivou ne rijei problem upravljanja otpadom. U samom gradskom
naselju Pluine najvea je koncentracija aktivnosti, koja nema veih negativnih uticaja na
osnovne elemente ivotne sredine, tako da se moe konstatovati da su u naelu vazduh,
voda, zemljite nepromjenjeni. Tranzitni saobraaj je relativno malog intenziteta, tako da
ne predstavlja ekoloko optereenje. Mogui su saobraajni akcidenti i eventualne
posledice vezano za akumulaciono jezero. Glavni privredni objekti (Fabrika elektroda i
pilana u Breznima) rade sa smanjenim kapacitetima, tako da nemaju negativnih uticaja na
ivotnu sredinu. U okviru proizvodnih ciklusa, eventualni problemi su produkcija otpada (u
pilani), kao i otpadne vode i pogonsko gorivo (ugalj) u Fabrici elektroda. Planirani turistiki
kapaciteti, su u skladu sa strategijama razvoja Sjevernog regiona i opredjeljenjima razvoja
turizma na osnovu vrijednih prirodnih potencijala i kapaciteta prostora, tako da nemaju
negativni uticaj, s tim da je neophodno da se svi turistiki kapaciteti planiranju i grade u
skladu sa mjerama i uslovima zatite ivotne sredine.
Kvalitet vazduha
Prirodne karakteristike planskog podruja, niska gustina naseljenosti, nizak intenzitet
drumskog saobraaja na magistralnom, regionalnim i lokalnim saobraajnicama,
nepostojanje veih privrednih kapaciteta, uslovljavaju da je kvalitet vazduha u Pluinama
dobar. Mogue je neznatno poveanje zagaujuim materija u samom centru gradskom
naselju Pluine (u zoni najvee koncentracije objekata i aktivnosti) u toku zimskog perioda
kao posljedica individualnih kotlarnica za zagrijevanje objekata na fosilna goriva ili
individualnih loita, ili na lokacijama deponija i neureenih odlagalita, u sluajevima
kada gori neuslovno deponovani otpad.
Na osnovu raspoloivih podataka moe se konstatovati da je:

imisija zagaujuih materija (sumpor dioksida i ukupnih azotnih oksida) su znatno

ispod zakonom propisanih normi u Crnoj Gori (110g/m3), kao i ispod propisanih
normi u EU (50 g/m3). Uslijed poveanja broja motornih vozila, loeg kvaliteta
goriva moe se eventualno oekivati poveanje ovih zagaujuih materija u
buduem periodu, ali ispod propisanih nivoa;
poveanje koncentracije dima i ai samo u zimskim mjesecima to se objanjava
grijanjem na vrsta goriva tokom sezone grijanja;
sadraj specifinih zagaujuih materija vodonik sulfida, amonijaka, formaldehida
i fenola, ispod propisanih granica (GVZ);
pojava poveanja koncentracije ozona u visokoplaninskoj zoni rezultat dejstva UV
zraenja;
sadraj ukupnih lebdeih estica nije prelazio i kao srednja godinja i kao
maksimalna godinja vrijednost, propisane GVZ;
koncentracije PAH-ova ispod propisanih normi, to je u vezi sa niskom
frekvencijom tranzitnog saobraaja i relativno malih koliina otpada; i
sadraj fenolnih materija u okviru zakonom dozvoljenih koncentracija.
Imajui u vidu prethodno iznete podatke moe se zakljuiti da je stanje kvaliteta vazduha
u optini Pluine meu najboljim u Crnoj Gori i da spada u prvu klasu kvaliteta, to sa
jedne strane omoguava razvoj razliitih aktivnosti na osnovu zdrave ivotne sredine, ali i
obavezuje istovrijemeno ouvanje i unaprijeenje na potencijalno ugroenim mjestima.
Kvalitet voda
Vodni resursi na teritoriji optine Pluine ugroeni su: isputanjem atmosferskih i
komunalnih otpadnih voda bez preiavanja u akumulaciju Mratinje, otpadnim vodama iz
industrijskih postrojenja, negativnim uticajima poljoprivrede, formiranjem neureenih
odlagalita.
Komunalne i atmosferske otpadne vode Pluina odvode se separatnim kanalizacionim
sistemom ukupne duine oko 2 km i bez prethodnog tretmana se direktno isputaju u
recipijent akumulaciju Mratinje.
Industrijske otpadne vode iz FEP se najveim dijelom preiavaju i posle preiavanja
se direktno uputaju u oblinji prirodni recipijent. Uticaj poljoprivrede na zagaivanje
vodnih resursa moe se sagledati na osnovu podataka da je usljied stoarstva u zoni
izvorita Tadia vrelo, voda sa ovog izvora mikrobiloki neispravna. Moe se zakljuiti da
je ugroavanje kvaliteta voda sa ovog izvora zbog nepotovanja mjera zatite. Gradska
deponija Gradac negativno utie na podzemne vode, a prije svega zagauju zemljite
tekim metalima, tako to padavine u kontaktu sa otpadom infiltriraju tetne materije u
zemljite. Takoe, povrijemena mehanika zagaenja, zasipanja rijeke Pive i akumulacije
rezultat su procesa fluvijalne erozije i zamuivanja renog korita veim koliinima ljunka i
pjeska sa renih obala i zasipanje akumulacije odronima.
Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji povrinskih i podzemnih voda (Sl. List RCG, br.
02/07) propisane su klase kvaliteta za povrinske i podzemne vode na teritoriji Crne Gore.
Za rijeku Taru kvalitet vode rijeke je takav da ona pripada I kategoriji vodotoka (klasa A1,
S, K14). Na osnovu Informacija o stanju ivotne sredine u Crnoj Gori za 2006. godinu,
voda rijeke Tare je svrstana u A1,S,I kategoriju. Ouvanje kvaliteta vode rijeke Tare u
4
Prema Uredbi o klasifikaciji i kategorizaciji povrinskih i podzemnih voda ("Sl.list Crne Gore", br. 02/07):
-Vode za pie i prehrambenu industriju mogu se podeliti u 4 klase: klasa A - vode koje se u prirodnom stanju
mogu koristit za pie uz eventualnu dezinfekciju; klasa A1- vode koje se posle jednostavnog fizikog postupka
prerade i dezinfekcije mogu koristiti za pie; klasa A2- vode koje se mogu koristiti za pie nakon
odgovarajueg kondicioniranja (koagulacija, filtracija, dezinfekcija); klasa A3 - vode koje se mogu koristiti za
pie nakon tretmana koji zahteva intenzivnu fiziku, hemijsku i bioloku obradu;

propisanoj klasi u zoni Kolaina i Mojkovca je vrlo komplikovano. Sadraj gvoa je bio
van propisane klase kod Kolaina (A3), Mojkovca i urevia Tare (A2). Sadraj
amonijaka raste nizvodno, a u zoni Trebaljevo Mojkovac je van klase. Nitriti kod
urevia Tare su van klase. Na ovoj lokaciji kao i kod Kolaina fenoli su bili u A2. Broj
koliklica je bio u A2 klasi, a broj fekalnih bakterija takoe u A2, ali samo u zoni Crna
Poljana -Trebaljevo. Rijeka Piva je Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda nizvodno
od Pivskog jezera svrstana u A2, C, II kategoriju. Na profilu epan polje voda rijeke Pive
je bila u propisanoj A2 klasi. Kvalitet voda u ostalim vodotocima se pogorava po prolasku
kroz seoska naselja.
Ugroenost podzemnih voda na teritoriji optine Pluine u vezi je sa nainom njihovog
zahvatanja (potovanje sanitarno-tehnikih normi), kao i njihovih hidrogeolokih
karakteristika (karstne stijene). Mogunost infiltracije zagaujuih materija do vodonosnih
slojeva, u karstnim stijenama je vea, tako da je kvalitet podzemnih voda u direktnoj vezi
sa kvalitetom povrinskih voda. Izvori zagaenja podzemnih voda su: otpadne vode iz
seoskih domainstava u zoni izvorita, deponije i neureenih odlagalita komunalnog i
stajskog ubriva, produkti poljoprivredne djelatnosti, kao i amosferske vode zagaene
tetnim materijama sa gradskih, poljoprivrednih, stonih i drugih povrina. Na osnovu
odreenih istraivanja i analiza fiziko-hemijskih karakteristika izdanskih voda na podruju
Pluina, moe se zakljuiti da je njihov kvalitet zadovoljavajueg karaktera (uz
povrijemena odstupanja propisanih kvaliteta). Najee su u pitanju mikro-bioloka
zagaenja podzemnih voda posljedica su infiltriranja otpadnih materija iz propusnih
septikih jama domainstava koja nijesu obuhvaena gradskom kanalizacionom mreom.
Trenutno, postoji veoma malo podataka o obimu zagaenja podzemnih voda, to zahtjeva
detaljnija hidrogeoloka istraivanja u budunosti.
Kvalitet zemljita
Primarna funkcija zemljita u optini Pluine naruava se dejstvom nekoliko faktora koji se
ispoljavaju u promeni fizikih struktura ili fiziko-hemijskih osobina. Posebno specifino
prenamjenjivanje zemljita je uinjeno izgradnjom akumulacije, dok su drugi antropogeni
uticaji ogledaju u trajnom ili privrijemenom izuzimanju zemljita iz domena primarne
proizvodnje, uslijed izgradnje, kao i promjenama predionih karakteristika podruja, kao i
uslijed neuslovnog deponovanja otpada.
Zagaenje zemljita je rezultat niza aktivnosti i produkcije potencijalno zagaujuih
materija. Negativni uticaji na zemljite u optem sluaju se javljaju uslijed: (1)
deponovanja otpada iz privrede, domainstva i poljoprivrede to predstavlja jedan od
najznaajnijih naina zagaenja; (2) isputanja nepreicenih otpadnih voda - iz
domainstva, vode zagaene uslijed poljoprivredne djelatnosti itd.; (3) zagaujuih
materija iz vazduha - atmosfere (gasovi, pare, aerosoli, praina) koje dospijevaju na
povrinu zemlje spiranjem sa padavinama, a aerosoli i estice direktno sedimentacijom.
Kada zagaujue materije dospiju u zemljite na bilo koji od navedenih naina, njihova
koncentracija ili negativni uticaj zavisi od niza fizikih, hemijskih ili biolokih faktora. Vrlo je
znaajan oblik jedinjenja u kome se ovi zagaivai nalaze, kao i specifinih karakteristika
mikrolokacija (vegetacija, obrada zemljita, klimatski uslovi itd).
Ugroavanje ivotne sredine je posebno osjetljivo kada je u pitanju ugroavanje zemljita
uslijed neadekvatnog lociranja kamenoloma, pozajmita graevinskog materijala,
neuslovnog lociranja deponija i neureenih odlagalita, kao i uslijed upotrebe hemijskih
- Vode koje se mogu koristiti za ribarstvo i uzgoj koljki razvrstavaju se u klase: klasa S - vode koje se mogu
koristiti za uzgoj plemenitih vrsta ribe (salmonida); klasa - vode koje se mogu koristiti za uzgoj koljki; klasa
C - vode koje se mogu koristiti za uzgoj manje plemenitih vrsta riba:
- Vode koje se mogu koristiti za kupanje razvrstavaju se u 2 klase: klasa K1 - odline, i klasa K2zadovoljavajue.

sredstava u poljoprivredi. Na teritoriji optine Pluine nijesu zabiljeeni klasini

kamenolomi iz kojih se vri organizovana eksploatacija kamena kao graevinskog
materijala. Nekadanji kamenolomi u kanjonu rijeke Pive su izgradnjom HE ''Piva'',
prestali sa radom, tako da su za izgradnju objekata korieni materijali i operativa iz veih
gradova. U kanjonu rijeke Pive biljee se posljedice eksploatacije kamena, tako da se
javljaju odroni koji ugroavaju objekte infrastrukture, a i zasipaju akumulaciju. Slini
procesi javljaju se du puta Niki Pluine, kao i du lokalnih puteva. Morfologija terena
uslovljava da se saobraajnice pruaju du usjeka i prosjeka sa strmim stranama, tako da
se u flinim formacijama javljaju odroni i kidanja zemljinih formacija, javljaju se i klizita,
to ima za posljedicu ugroavanje zemljita, naruavaju se predeone karakteristike, a i
ugroava odvijanje saobraaja.
Pozajmita graevinskog materijala registruju se u Donjim Breznima i Zaborju.
Otvaranjem pozajmita graevinskog materijala (ljunka i pjeska) degradira se ionako
oskudno poljoprivredno zemljite. Druga negativna pojava je da se po zavretku
ekspolatacije graevinskih materijala, ostavljaju rupe u koje se nekontrolisano i neuslovno
deponuje otpad razliite vrste i razliitog porijekla. U glacijalno pluvijalnim i jezerskim
sedimentima u Breznima, Crkvikom polju, Piu, kao i u brojnim vrtaama i uvalama na
Pivskoj planini i Volujaku postoje znaajne rezerve finogranuliranog ljunka i pijeska koji
ima veliku primjenu u graevinarstvu. Istovrijemeno, na ovim povrinama nalazi se
zemljite pogodno za poljoprivredu. S tim u vezi, neophodno je zatiti ove povrine od
eksploatacije graevinskih materijala, tim pre, jer je mogue obezbjediti graevinski
materijal i iz drugih izvora, ukluujui i prostore van teritorije optine.
Registrovano je vie lokacija na kojima se neuslovno, neorganizovano i neplanski
deponuje otpad (ut, graevinski materijal i sl.). Ovaj otpad se deponuje du puteva, tako
da pored ugroavanja zemljita, ove deponije utiu i na stabilnost terena, prouzrokujui
pojavu spiranja i klizanja ime se ugroava akumulacija HE ''Piva''. Takoe, neuslovnim
odlaganje komunalnog otpada utie se i na zdravlje ljudi, jer se sa ovih nereenih
odlagalita ire neprijatni mirisi, a postoji opasnost od izazivanja i irenja zaraznih bolesti.
Posebno, u Breznama industrijski otpad iz pilane na specifini nain ugroava zemljite,
jer predstavlja njegovo nenamjensko korienje. Specifian industrijski otpad se javlja u
fabrici elektroda u Goranskom.
Programom ispitivanja tetnih materija u zemljitu za 2006. godinu koje je sprovelo
Ministarstvo turizma i zatite ivotne sredine, obuhvaeno je analiziranje kvaliteta
zemljita u 15 gradskih naselja Crne Gore (izmeu ostalog i Pluina) u skladu sa
Pravilnikom o dozvoljenim koliinama opasnih i tetnih materija u zemljitu i metodama za
njihovo ispitivanje (Sl. list RCG, br. 18/97). U optini Pluine izvrena je analiza uzoraka
na lokacijama deponija tako da je uoena poveanje koncentracija tekih metala kadmijuma (Cd) i olova (Pb) dok nisu zabiljeene organske toksine materije.
Buka
Na teritoriji optine i grada Pluina prethodnih godina nijesu vrena mjerenja komunalne
buke. S obzirom na vrlo mali broj privrednih kapaciteta i nisku frekvenciju saobraaja,
moe se konstatovati da buka ne predstavlja ozbiljniji problem, pri emu je ona prije svega
lokalnog karaktera i periodinih vremenskih amplituda, a vezuje se za gradsko naselje
Pluine i du tranzitne magistralne saobraajnice.
Tretman otpada
Prostorno urbanistikim planom se u naelu odreuju smjernice upravljanja otpadom, s
time da e se urbanistikim planovima, preciznije definisati lokacije kontejnera, reciklanih
dvorita, kao i razrada drugih lokacija u buduem integralnom sistemu upravljanja
otpadom na teritoriji optine. Naroito u definisanju pravila ureenja i izgradnje je
potrebno voditi rauna o pristupanosti lokacija i nesmetanom kretanju i pristupu

specijalizovanih vozila za sakupljanje, transport otpada i sl. Integralni tretman otpada je
potrebno sagledati u okviru posebne studije, kao i definisati potencijalne lokacije za
trasnfer stanicu, odlaganje ili privremeno skladitenje graevinskog otpada i sl. Za ove
lokacije radie se posebni urbanistiki planovi, kao i pratea projektna dokumentacija
ukljuujui i odgovarajue procjene uticaja na ivotnu sredinu. Imajui u vidu da se
Prostorno urbanistikim planom podstie dalja izgradnja, neophodno je u realizaciji
planiranih aktivnosti u potpunosti primenjivati odrijedbe Pravilnika o postupanju sa
graevinskim otpadom, nainu i postupku prerade graevinskog otpada, uslovima i nainu
odlaganja cement azbestnog graevinskog otpada (Slubeni list CG, broj 60/10).
Struktura otpada koji se produkuje na teritoriji optine Pluine raznovrsnog je sastava i
kvaliteta koji se djelimino prikuplja i deponuje na neureenim privrijemenim odlagalitima
sa odsustvom osnovnih uslova u pogledu neophodnih, sanitarno-tehnikih uslova.
Kategorizacija i analiza produkovanog otpada na teritoriji optine Pluine sprovedena je
na osnovu podjele otpada definisane Zakonom o upravljanju otpadom (Sl.list CG, br.
64/11); na osnovu ovog zakona ukupne koliine otpada mogu se razmatrati sa stanovita:
komunalnog i industrijskog otpada, dok su ostale vrste otpada po koliinama i znaaju
zanemarljive.
Neadekvatno postupanje sa komunalnim otpadom predstavlja jedan od veih ekolokih
problema na podruju optine jer postojei nain odlaganja otpada ne zadovoljava
potrebe stanovnika, tako da je neophodno neodlono rjeavanje ovog pitanja. Postojea
deponija Gradac u Pluinama je svrstana u najloiju kategoriju 5, na kojoj se ne sprovode
mjere zatite, a na kojoj se takoe spaljuje otpad. U skladu sa Nacionalim planom
upravljanja otpadom prioritet je formiranje sanitarne deponije (regionalne deponije) na
osnovu preporuka i standarda EU sa kapacitetima koji bi bili odrivi (i u ekolokom i u
ekonomskom smislu). Biljei se i vei broj neureenih odlagalita, koje su posljedica
individualnog izvoenja smea iz naselja i deponovanja na raznim lokacijama, tako da su
od pojedinanih neureenih lokacija, spontano formirana neureena odlagalita. U tom
smislu, kao posljedica niske ekoloke svesti, perioda sveopte krize i slabe organizacije
komunalnih slubi u protjeklom periodu, najuoljiviji ekoloki problem je nekontrolisano
individualno odlaganje smea na javnim povrinama. Procjenjuje se da se dnevno
produkuje oko 2,64 tona otpada, to na godinjem nivou iznosi oko 964 tona5. Poseban
pritisak na ivotnu sredinu moe predstavljati specifian otpad. Procjenjuje se da se otpad
prikuplja u sljedeim procentima:
-
stepen sakupljanja u gradskim sredinama je 85%, a u ruralnim 15 % ukupno

proizvedenog otpada;
ostali otpad u manjim gradovima, naseljima i selima se ne sakuplja, zbog ega se
otpad koji se ne moe dalje koristiti odlae na neureenim odlagalitima; i
uslijed niskog stepena urbanizacije i gustine stanovnitva (oko 40% stanovnitva
ivi u ruralnom podruju), stepen sakupljanja otpada u planinskom regionu iznosi
42%.
Prema Pravilniku o klasifikaciji otpada i o postupcima njegove obrade, prerade i

odstranjivanja (Slubeni glasnik CG, br. 68/09 i 86/09), moe se izvriti sljedea
klasifikacija otpada, i to:
-
otpadi koji potiu od istraivanja, iskopavanja iz rudnika ili kamenoloma, i fizikog

i hemijskog tretmana minerala;
Procjena je izvrena na osnovu aproksimacije iznete u Dravnom planu upravljanja otpadom u Crnoj Gori
za period od 2008 2012. godine, gdje se procjenjuje prosena produkcija otpada u iznosu od 0,6
kg/st./dan.

otpadi iz poljoprivrede, hortikulture, akvakulture, umarstva, lova i ribolova,

pripreme i prerade hrane;
otpadi od prerade drveta i proizvodnje papira, kartona, pulpe, panela i nametaja
otpadi iz termikih procesa;
otpadi od hemijskog tretmana povrine i premazivanja metala i drugih materijala;
hidrometalurgiija obojenih metala;
otpadi od ulja i ostataka tenih goriva (osim jestivih ulja i onih u grupama 05, 12 i
19)
otpad od ambalae; apsorbenti, krpe za brisanje, materijali za filtriranje i zatitna
odjea, ako nije drugaije specificirano
otpadi koji nisu drugaije specificirani u katalogu
graevinski otpad i otpad od ruenja (ukljuujui i iskopanu zemlju sa
kontaminiranih lokacija)
otpadi od zdravstvene zatite ljudi i ivotinja i/ili s tim povezanog istraivanja
(izuzev otpada iz kuhinja i restorana koji ne dolazi od neposredne zdravstvene
zatite)
otpadi iz objekata za obradu otpada, pogona za tretman otpadnih voda dalje od
lokacije proizvodnje i pripremu vode namijenjene ljudskoj upotrebi i vode za
industrijsku upotrebu
optinski otpadi (kuni otpad i slini komercijalni i industrijski otpadi), ukljuujui
odvojeno sakupljene frakcije
Posebno je vano pitanje odlaganja i skladitenja privrednog otpada. Najvei deo otpada
iz drvnog kombinata Pilana (strugotina, piljevina, otpaci od rezane grae i bukove ume)
tretira se u fabrikom krugu, to moe imati za posljedicu lokalnog poveanja nitrata u
zemljitu. U fabrici elektroda FEP, razvijen je sistem upravljanja otpadom u okviru
proizvodnog ciklusa. Takoe, razvijen je sistem preiavanja tehnolokih otpadnih voda u
proizvodnom ciklusu produkuju se: otpadne vode, metalni otpad, nepovratna pasta, pepeo
iz kotlarnice, prahovi za izvlaenje, komunalni otpad, dimni gasovi, mulj iz postrojenja za
preiavanje otpadnih voda. Time se eventualni negativni uticaji na ivotnu sredinu
smanjuju i svode na najmanju moguu mjeru. Metalni otpad nastaje od ica u procesu
izvlaenja i premotavanja i izrade elektroda. Ovaj otpad se prikuplja i u potpunosti reciklira
u eljezari Niki. Prakasti otpad od obloga elektroda se prikuplja i vraa u proizvodni
cikus, ime se koliina otpada smanjuje. Kalijum silikat se koristi u procesu proizvodnje, s
time da se tehnologija razvija u pravcu smanjenja koliina upotrebljenog materijala u
proizvodnom ciklusu. Kartonski otpad u kome se dopremaju sirovine nije rentabilan zbog
manjih koliina, tako da se prikuplja u krugu fabrike i periodino odvozi na gradsku
deponiju. U krugu fabrike se vri primarna selekcija komunalnog otpada (PVC, staklo,
karton i papir), ali dok se ne uvede novi sistem upravljanja otpadom ova selekcija nema
efekata. Pepeo i ljaka od loenja iz kotlarnice se prikuplja i odlae u krugu fabrike, s time
da se planira ureenje ovog odlagalita. Drveni otpad od paleta se koristi za loenje kao
ogrijevno drvo. Otpadni mulj se prikuplja i odvozi na komunalnu deponiju, ali se planira
njegova dalja tehnoloka obrada. FEP koristi vodu sa Tadia vrela u Smrijenu, preko
sopstvenog vodovoda. Procjenjuje se da je potrebno oko 8.000 m 3 godinje koje se
koriste za: hlaenje (3.000 m3), zagrijavanje (1.000 m3), transport i pranje (1.000 m 3),
ostale namjene u proizvodnji (2.000 m3) i komunalne vode (1.000 m3). Prikazano u
maksimalnom proizvodnom ciklusu koristi se ukupno 6,78 l/s (5,11 l/s za hlaenje maina
i 1,66 l/s kao industrijske ispirne vode). Otpadne vode se preiavaju prije isputanja u
recipijent. Radom kotlarnica stambenih objekata i javnih slubi produkuju se odreene
koliine pepela i ljake koji se odlau na postojee deponije i neureena odlagalita.
Problem otpadnih ulja i drugih produkta iz motornih vozila jo uvijek nije adekvatno rijeen
i predstavlja manje lokalne zagaivae zemljita u blizini saobraajnica. Problmatika
upravljanja otpadnim uljima je regulisana Pravilnikom o postupanju sa otpadnim uljima
(''Slubeni list CG'', broj 21/10). Rjeavanje pitanja medicinskog otpada u skladu sa
Zakonom o upravljanju otpadom je u nadlenosti Ministarstva zdravlja. Upravljanje
medicinskim otpadom se obavlja u skladu sa Nacionalnom strategijom upravljanju

medicinskim otpadom iz 2008. godine i Koncesionim elaboratom za upravljanje
medicinskim otpadom iz 2010. godine. Trenutno, ne postoje provjereni podaci o ukupnoj
koliini infektivnog i inertnog medicinskog otpada iz zdravstvenih ustanova u Pluinama.
Poseban tretman medicinskog otpada u Pluinama za sada ne postoji (postupak
insineracije), ve se zajedno sa komunalnim otpadom odlae na postojee odlagalite, s
time da se vri primarna separacija medicinskog otpada u hermetiki zatvorene plastine
kese koje se kasnije odlau u kontejnere.
Zatita prirodnih vrijednosti
Teritorija optine Plunine se nalazi u regionu znaajnih prirodnih vrijednosti u Crnoj Gori.
Izmjeu ostalih, prirodne vrijednosti, sa aspekta i stanja kvaliteta ivotne sredine,
doprinjele su da se Crna Gora odredi kao ''ekoloka drava'', donosei Deklaraciju iz
1991. godine i Ustav iz 1992. godine, gdje se jasno definie razvojni put na osnovu
prirodnih, kulturnih i drugih potencijala, sa nespornim prirodnim, kulturno-istorijskim i
drugim stvorenim vrijednostima.
Zatiena prirodna dobra
Nacionalni park ''Durmitor''
U istonom dijelu teritorije optine Pluine nalazi se Nacionalni park ''Durmitor'' ija
granica poinje od izvora u kanjonu Tare i ide pjeakom stazom uz lijevu stranu kanjona
sve do Crnog Vrha (kota 1322 mnv). Zatim, nastavlja na jug ivicom kanjona preko kote
1500 mnv i blago skree na zapad do ispod Orajevice (kota 1839 mnv). Od Orajevice
granica ide ka jugozapadu i preko Ruin dola i Poljanskog Koma (kota 1932 mnv)
nastavlja do kote 1696 mnv, odakle skree ka jugu, iznad strana Pirnog dola (selo Borije)
i ide seoskim putem preko Dubokog dola i Nikolinog dola do Malog Treskavca (kota 1804
mnv). Odavde, u blagom luku skree ka jugoistoku i preko Velikog Treskavca (kota 1978
mnv) i Burukovca (kota 2094 mnv) zavrava na seoskom putu na granici optina Pluine
i avnik. Nain upravljanja u granicama Nacionalnog parka ''Durmitor'' regulisan je
Zakonom o nacionalnim parkovima Crne Gore i Prostornim planom Nacionalnog parka
Durmitor. Podruje Nacionalnog parka ''Durmitor'' zonirano je u okviru zona zatite (prva,
druga i trea zona zatite, kao i zatitna zona).
Prvom zonom zatite obuhvaeni su predjeli sa izuzetnim znaenjem, ouvanog prirodnog
stanja i izvanrednim ambijentalnim i predeonim vrijednostima i karakteristikama. Osnovna
namjena u ovoj zoni je nauno istraivaka i edukativna, a osnovi cilj zatite je
odravanje postojeih ekolokih procesa u neizmjenjenom stanju i odravanje
biodiverziteta. Nauno istraivaka i edukativna djelatnost se izvode u skladu sa
programskim elaboratima i dokumentima Nacionalnog parka i uz posjebne dozvole.
Zabranjen je pristup turistima, izgradnja ili unoenje bilo kakvih promjena, kao i
iskoriavanje bilo kog prirodnog izvora. Dolina Suice je prirodni rezervat divljai
(divokoza i druga divlja), zbog ega prisustvo ljudi mora biti maksimalno ogranieno. U
dolini Suice nalazi se jedna pjeaka staza, kojom se posetioci mogu kretati uz pratnju
vodia. U manjem dijelu doline Suice nalazi se zona pod reimom posebne zatite, gdje
se nalazi put za Nedajno i trasa dalekovoda za ovo naselje. U prvoj zoni zabranjeno je: (a)
unoenje alohtonih vrsta flore i faune, (b) sjea stabala, grana, drvea i uma, (c)
uklanjanje vjetroizvala, vjetrolomova, unja, zemlje, kamena i drugog materijala, (d)
izvoenje svih vrsta graevinskih i drugih radova, (e) ispaa stoke, sakupljanje plodova,
ljekovitog bilja, trave, mahovine, peuraka i drugih umskih plodova, (e) lov, ubijanje ili
sakupljanje bilo koje faune ukljuujui i insekte, osim u naune svrhe i (f) upotreba bilo
kakvih hemijskih supstanci, ubriva ili otrova. U prvoj zoni mogu se obavljati samo
aktivnosti u funkciji naunih istraivanja, istraivake edukacije, unapreenja i ureenja
prirode i prirodnih vrijednosti po posebnim programima istraivanja i ureenja. Ove

aktivnosti su sezonske i uglavnom se odvijaju u ljetnjem periodu. Za potrebe istraivanja u
ovoj zoni se nalaze prirodno ureene i obiljeene staze. Izuzetno je mogue postavljanje
manjih, privremenih drvenih objekata koji su u funkciji istraivanja i ureenja, dok je
eventualna izgradnja drugih objekata zabranjena. Istraivai do ove zone prilaze kolskim
putem. Ulaz u ovu zonu mora biti adekvatno obiljeen uz odgovarajuu kontrolu. Uz ulaz u
ovu zonu mogu se graditi trajniji objekti u funkciji istraivanja i ureenja. Kretanje
kanjonom Suice je obavezno da bude kontrolisano i uz vodiku pratnju.
U drugoj zoni zatite nalazi se dio doline Suice sa putem za Nedajno. U ovoj zoni na
osnovu estetsko predionih vrijednosti i karakteristika, namjenjena je za nauno
istraivake i obrazovno vaspitne aktivnosti, organizovanje turistikih posjeta (izletnici,
planinari, rekreativci i sl.). Dozvoljeno je ogranieno i strogo kontrolisano korienje koje
je u funkciji poboljanja stanja ili prezentaciju prirodnih vrijednosti bez negativnih uticaja i
drugih posljedica. Dozvoljeno je splavarenje, rafting i drugi sportovi na vodi, sportski
ribolov, pjeaenje, razgledanje i fotografisanje prirodnih vrijednosti i pojava. U te svrhe,
mogu se podizati istraivaki logori i kampovi pod uslovom da se strogo kontorlie
rukovanje otvorenim plamenom, kao i upravljanje otpadom posetilaca. To znai da posle
zavretka kampovanja, prostori budu dovedeni u stanje pre podizanja kampa ili logora. U
ovoj zoni nije dozvoljeno: (a) promjena reima voda usled hidrotehnikih zahvata, (b)
zagaivanje voda otpadnim materijama, (c) korienje prirodnih resursa u privredne
svrhe, posebno intenzivna poljoprivredna proizvodnja i eksploatacija mineralnih sirovina,
(d) izgradnja objekata, korienje materijala ili bilo kakva aktivnost koja bi mogla da
dovede do naruavanja ambijentalnih i predjeonih karakteristika prostora ili neravnotee u
ekosistemima. Uz odrijeene preduslove mogue je: (a) kontrolisana ispaa na
panjacima (1 grlo goveda na 4ha ili 1 ovca po ha), (b) kontrolisano skupljanje umskih
plodova i ljekovitog bilja, (c) strogo kontrolisanu i ogranienu sanitarnu sjeu uma, (d)
strogo kontorlisan i ogranien sanitarni odstrjel divljai i sportski ribolov koji nee
osiromaiti riblji fond, (e) strogo kontrolisana i organizovana turistika posjeta po
pjeakim i kolskim stazama sa kontrolisanim brojem posjetilaca, (f) ureivanje staza za
etanje tako da ne naruavaju prirodne i estetske vrijednosti predjela, (g) organizovanje
sportsko rekreativnih aktivnosti, fotografisanje prirodnih vrijednosti i sl., (h) ureenje
koridora dalekovoda u kanjonu Suice prema Nedajnom, (i) ureivanje vidikovaca i staza
u skladu sa geomorfolokim i predeonim karakteristikama.
Trea zona zatite obuhvata sauvane vrijednosti prirodnih elemenata uz prisustvo
antorpogenih djelatnosti i aktivnosti u naseobinskim strukturama, kao to su:
poljoprivreda, umarstvo, turizam i rekreacija, saobraajna i druga infrastruktura. U ovoj
zoni dozvoljeno je selektivno i ogranieno korienje prostora, to podrazumjeva
kontrolisane aktivnosti u prostoru, usklaene sa funkcijom zatite ili u skladu sa
tradicionalnim oblicima djelatnosti, stanovanje, turizam i sl. U treoj zoni zatite
dozvoljena je poljoprivredna proizvodnja i stoarstvo (zemljoradnja, livade i panjaci,
voarstvo i sl.), koji se moraju odvijati prema zahtjevima zatite i ouvanja prirode i
prirodnih vrijednosti od degradacije i transformacije tradicionalnih agrarnih predjela.
Seoska naselja u ovoj zoni su funkcionalno povezana sa okolonim poljoprivrednim
povrinama tako da je njihov razvoj odvija u okviru tradicionalno zazuzteih povrina, a u
skladu sa stilom tradicionalne arhitekture i upotrebom autohtonih graevinskih materijala.
Tradicionalni katuni su locirani u ovoj zoni, tako da se po odrijeenim uslovima mogu
aktivirati i u turistike svrhe. Takoe, u treoj zoni planira se razvoj turistikih kapaciteta
stacionarnih turistiko ugostiteljskih kapaciteta u skladu sa programom razvoja turizma u
Nacionalnom parku ''Durmitor'', a na osnovu potencijala za izgradnju skijalita i razvoj
zimskih sportova i rekreacije. U okviru ove zone mogue je: (a) razvoj naselja unutar
strogo utvrenih granica bez irenja ve zauzetih povrina, (b) izgradnja i razvoj naselja
uz zadravanje osobite naseobinske strukture i tradicionalne arhitekture, (c) revitalizovati
postojee katune uz obezbjeivanje njihove saobraajne pristupanosti, (d) izgraditi
dispergovan objekte u funkciji umarstva i uzgoja divljai, stoarstva, turizma i rekreacije,

vodoprivrede i sl. uz maksimalno potovanje ambijentalnog uklapanja tih objekata u
skladu sa predionim karakteristikama i tradicijom, (e) obavljati sjeu uma i poumljavanje
za potrebe lokalnog stanovnitva u skladu sa umskim osnovama i odgovarajuim
programima Nacionalnog parka, (f) uspostavljati zatitne ume sa izrazitom zatitnom
funkcijom, (g) razvijati panjako stoarstvo uz potovanje ograniavajuih kriterijuma (1
grlo goveda na 2 ha panjaka i 2 ovce po ha panjaka), (h) koristiti planinske livade u
poljoprivredne svrhe za proizvodnju sjena (3 goveda na 2 ha livade ili 6 ovaca na 1 ha
livade), uz istovrijemenu zabranu korienja hemijskih sredstava, (i) graditi infrastrukturu
saobraajnice i drugu tehniku infrastrukturu (ukljuujui i sisteme iara), u naseljskim
zonama ili izmeu naselja, tako da se maksimalno prilagode terenu uz odgovarajue
zatravnjivanje i saniranje posljedica zemljanih radova na njihovom trasiranju.
Zatitnom zonom Nacionalnog parka ''Durmitor'' predvieno je da se ustanovljavanjem
ove zone van granica Nacionalnog parka formira prirodna i organska cjelina, tako da ima
znaaj uz odrijeene zahtijeve u pogledu reima zatite. Prilikom utvrivanja ovih granica,
nije ih bilo mogue definisati u skladu sa prirodnim kriterijumima, a posebno iz razloga jer i
u neposrednom okruenju postoje prostori sa znaajnim prirodnim vrijednostima. U
zatitnoj zoni potrebno je obezbjediti zatitu divljai (zbog migracionih tokova), ouvanje
jezera i uma, kontrolisati izgradnju, kako se ne bi naruile prediono ambijentalne
karakteristike. Glavna funkcija zatitne zone Nacionalnog parka je spreavanje bespravne
gradnje i ugroavanje Nacionalnog parka u neposrednom okruenju i na glavnim
saobraajnim prilazima. U ovoj zoni mogue je: (a) eventualna eksploatacija mineralnih
sirovina, iskljuivo u jamskim kopovima, (b) kontrolisana poljoprivredna proizvodnja
autohtonih kultura, bez veih monokulturnih kompleksa sa kontorlisanom upotrebom
agrohemijskih mjera i izgradnja stoarskih farmi ogranienih kapaciteta, (c) upravljanje
umama u skladu sa Zakonom o umama i umskim osnovama, (d) izgradnja privrednih
objekata ogranienih kapaciteta koji nemaju tetni uticaj na elemente ivotne sredine.
Rezervat biosfere MAB
Podruja u okviru UNESCO-ovog programa ''ovjek i biosfera'' (MAB) zauzima povrinu
od oko 2.200 ha i obuhvata lijevu stranu doline Tare od Crnog Vrha (kota 1322 mnv) preko
ivice kanjona do Sokoline (kota 1504 mnv), do Gradine (kota 1176 mnv), preko kote 1062
mnv do Lise stijene. Dalje se prua prema sjeverozapadu, oko Hercegovog grada i silazi u
epan Polje na sastav Tare i Pive. Granicu prema BiH ini rijeka Tara.
Reni tokovi i akumulacija Mratinje
Na podruju optine Pluine pored glavnog rjenog toka rijeke Pive, su rijeka Komarnica i
rijeka Tara (u donjem toku) iji vodotok ini granicu na sjeveru optine. Rijeka Vrbnica je
glavna lijeva pritoka rijeke Pive. Izgradnjom brane za potrebe formirana je akumulacija HE
''Piva'', tako da proticaji iz akumulacije zavise od reima rada HE ''Piva''. Zbog relativno
malog broja stanovnika, slabe gustine naseljenosti, kao i relativno male koliine otpadnih
voda, problem isputanja otpadnih voda nije toliko akutan kakav je sluaj sa drugim
optinama u Crnoj Gori.
Povrina zatitne zone akumulacije na rijeci Pivi iznosi oko 9.790 ha. Ovaj prostor
obuhvata prostor kanjona Komarnice od kote uspora nizvodno u kome se nalaze rezervati
velikog tetreba, rezervat srne i rezervat poljske jarebice. Takoe, u zatitnoj zoni nalaze
se i prostorne cjeline objekata kulturno istorijskog naslijea: Hercegov grad sa
manastirom na Zagrau, crkva epanica i Pivski manastir.
Akumulacija na rijeci Pivi, predstavlja znaajan rezervoar vode vjetaka akumulacija
(jezero), koje je ugroeno. Prema ovoj akumulaciji gravitiraju otpadne vode grada Pluine,
otpadne vode iz industrije, akumulacija se zasipa usled odrona i drugih geodinamikih

procesa, a takoe vri se nekontrolisano bacanje smea na vie lokacija po obodu jezera.
U samom gradu Pluine postoji izgraen kanalski sistem, ije odravanje nije na dobrom
nivou. Dolazi do izlivanja otpadnih voda, koje mogu biti izvor zaraze. Otpadne vode se
izlivaju u sliv jezera, tako da sa sobom nose i delove otpada koji se ili taloi u jezeru ili
pluta u blizini obala. Neophodno je proiriti i dograditi kanalizacionu mreu, izgraditi
odgovarajui kolektor sa postrojenjem za preiavanje otpadnih voda.
Izvorita pijae vode
Za vodosnabdijevanje Pluina koristi se djelimino kaptiran izvor Sutulija. Potrebno je
primjeniti mjere zatite na samom izvoritu, kao i u irem slivnom podruju. Iako se radi o
nenaseljenom podruju, primjeeno je izvesno zagaenje koje potie od stoke.
Istovrijemeno, na ovom izvoritu su prisutni problemi erozije i to u neposrednoj blizini
kaptae. Za potrebe vodosnabdijevanja seoskih naselja kaptirano je nekoliko manjih
izvora. U veini sluajeva kaptae nijesu tehniki dovoljno ureene, tako da je dovedeno u
pitanje sama sanitarna ispravnost ovih izvorita. Kako se radi o generalno dobro ouvanoj
ivotnoj okolini nije zabiljeeno ugroavanje zdravlja stanovnitva, ali ipak je neophodno
urediti zone zatite izvorita i izgradti kaptae u skladu sa tehnikim normativima. U nekim
seoskim podrujima nije mogue zahvatanje izvorskih i podzemnih voda, tako da se za
vodosnabdijevanje koriste cistijerne. Cistijernski sistem vodosnabdijevanja je prihvatljiv
ukoliko su tehniki ispravno ureenje i izgraene. Potrebno je proveriti ispravnost
cistijerni, kako bi odgovarale sanitarnim uslovima i iz njih obezbjeivala higijenski ispravna
voda.
Zatita kulturnih dobara
Na osnovu raspoloivih podataka Republikog zavoda za zatitu spomenika kulture,
kulturno naslijee na teritoriji optine Pluine ini vie zatienih i evidentiranih objekata,
kao i prostora od spomenikog znaaja. U prvom redu, to su pojedinano zatieni
spomenici kulture: Pivski manastir sa vanredno vrijednom manastirskom riznicom u rangu
spomenika kulture izuzetnog znaaja; prostor epan Polja sa crkvom svetog Stefana
(epanica), Manastir-crkva pod Sokolom na lokaciji Zagrae i Starim rudnikom.
Postupak zatite Kule Vojvode Lazara Soice je u toku, na osnovu potpune dokumentacije
iz 1995. godine. Takoe, znaajni za zatitu kulturnog naslijea u optini Pluine su
sakralni objekti, lokacije od arheolokog znaaja, objekti tradicionalne ambijentalne
arhitekture, industrijski i objekti moderne arhitekture, spomenici i spomen obiljeja
crnogorskih oslobodilakih ratova i NOB-a. U neposrednoj blizini magistralnog puta, u
mjestu Dola, nalazi se memorijalni kompleks posveen rtvama faistikog terora.
Zatieno kulturno naslijee i naslijee u postupku zatite zahtjevaju iscrpno i detaljno
nauno istraivanje, zatitu i obnovu u cilju njihove potpune valorizacije. Time bi se
pluinski kraj predstavio iroj kulturnoj javnosti i ukazao na nezaobilazne vrijednosti
sopstvene kulture i istorije i povratio kulturno istorijski ugled i znaaj. Osnovni problem je
saobraajna pristupanost kulturnog naslijea. Izgradnjom novih i revitalizacijom
postojeih saobraajnica, uz istovremenu zatitu i obnovu kulturnog naslijea stvorili bi se
uslovi za razliite oblike korienja, kako u funkciji naunog i kulturno-obrazovnog, tako i u
funkciji raznovrsnije turistike ponude.
Spomenik kulture prve kategorije - Pivski manastir
Pivski manastir, sagraen je od 1573 do 1586. godine. Prvobitno, Manastir je bio lociran u
neposrednoj blizini izvora rijeke Pive. U periodu od 1970. do 1982. godine je, izuzetno
sloenim konzervatorskim poduhvatom, preseljen na novu lokaciju na visoravni Sinjac oko

9 km udaljen od Pluina. Preseljenje je obavljeno zbog potapanja prostora na kome se

nalazio Manastir i izgradnje HE ''Piva''.
Spomenik kulture druge kategorije - Manastir pod Sokolom, Manastir Svetog
Stefana (epanica)
Manastir pod Sokolom, izgraen je XV vijeku, na lokaciji Zagrae. Pretpostavlja se da je
ktitor bio Sandalj Hrani, koji je sahranjen u Manastiru 1435. godine. Hram je jednobrodan
sa polukrunom apsidom i karakteristinim pravougaonim bonim pijevnicama. Uz naos je
prostrana priprata.
Na zaravni epan polja 1972.godine, akademik Vojislav uri otkrio je Manastir
epanicu. Ostaci hrama su mjestimino ouvani do visine od pet metara, ouvani i
konzervirani.
U epan polju se nalazi i lokalitet Starog rudnika, koje je nekategorisano kulturno dobro.
Kula Vojvode Lazara Soice na Goransku
Kulturno dobro nije kategorisano. Kula i kompleks objekata je izgraen na dominantnoj i
atraktivnoj poziciji. U svojstvu arhitektonskog objekta predstavlja dobro osmiljenu i
organizovanu kuu sa dva konaka za poslugu, pekarom, konjunicom, bistijernom,
esmom i ogradnim kamenim zidom. Glavni objekat se sastoji od prizemlja, sprata i
potkrovlja. U vrijeme nastanka, ovaj kompleks objekata je bio najvei privatni stambeni
kompleks u Crnoj Gori, graen po uzoru na tradicionalnu narodnu arhitekturu bez obiljeja
evropskih graditeljskiih stilova.
Sakralni objekti
Sakralni objekti ine brojne crkve obnavljane na temeljima oteenih i starih hramova,
zadubine ili grobljanske crkve mjetana, porodica ili ktitora pojedinaca. Sakralni objekti
se nalaze na seoskim grobljima, planinama i u kanjonima rijeka. Ambijentalno su
uklopljeni u seoske naseobinske strukture u ouvanom prirodnom okruenju i
predstavljaju vrijednost izvan lokalnog znaaja. Crkve po naseobinama su:
1. Crkva sv. Petra u Stabnima
2. Crkva sv. Jovana Krstitelja u Stabnima
3. Crkva sv. ora u Mratinju
4. Crkva sv. Petra u Piu
5. Crkva sv. Jovana u Piu
6. Crkva sv. Jovana u Smrijenu
7. Crkva sv. ora u Trsi
8. Crkva sv. Nikole u Breznima
9. Crkva sv. Save u Osojnom Orahu
10. Crkva sv. Nikole u Gornjim Breznima
11. Crkva sv. Nikole u Rudinicama
12. Crkva sv. Petra i Pavla u Donjim Crkvicama
13. Crkva sv. Trojice u Gorjnim Crkvicama (Kneevii na Pivskoj Planini)
14. Crkva sv. Jovana u Nikoviima
15. Crkva sv. Luke u Nikoviima
16. Crkva sv. Jovana u Nedajnom iznad kanjona Suice
17. Crkva sv. Nikole u Bezuju iznad kanjona Komarnice
18. Crkva sv. Jovana u Boriju na Pivskoj Planini
19. Crkva sv. Jovana u Borkoviima
20. Crkva sv. Jovana u Pluinama
Arheoloki lokaliteti
Pretpostavka je s obzirom na bogato kulturno-istorijsko naslijee da se u okolini Pluina
nalaze potencijalno vrijedni arheoloki lokaliteti koje bi trebalo sauvati od graevinskih
radova ili drugih interevencija. Izdvajaju se slijedei arheoloki lokaliteti: Donje Crkvine sa
stecima, nekropola u selu Rudinice, gomile u Miljkovcu, Nedajnom i Budnju, tragovi
topionice gvoa u Barnom Dolu, dolina Pive, Odmut, Komarnica, Krijepolje i Gradac.
Potrebno je sistematski ispitati i arheoloki istraiti stara crkvita i manastirita u kanjonu
Pive i epan Polju.
Objekti tradicionalne, ambijentalne arhitekture
Ovi objekti nijesu do sada istraivani, tako da je potrebno da se detaljno istrae u cilju
njihove zatite, ouvanje i unapreenje zateenih vrijednosti kao osobenog resursa ovo
podruja koje mu daje neosporni identitet i posebnost. Arhitektura sela i planinskih
seoskih naseobinskih struktura ine ovo podruje jedinstvenim i regionalno
prepoznatljivim.
Industrijski objekti i objekti moderne arhitekture
Industrijski objekti i objekti moderne arhitekture predstavljaju specifian vid naslijea koji
se tek inaugurie u aktuelnoj praksi planiranja. Novim zakonom o kulturnim dobrima, ovi
objekti bie u obavezi i zakonski da se zatite i uvaju. Od potencijalnih objekata koji
spadaju pod ovaj vid zatite i ouvanja predstavlja HE ''Piva''.
Spomenici i spomen obiljeja crnogorskih oslobodilakih ratova i NOB-a
U toku narodnooslobodilakog rata od 1941.1945.god., boravio je vrhovni tab NOV.
Spomenici i spomen obiljeja od posebnog znaaja iz crnogorskih oslobodilakih ratova i
NOB-a su:
1. Spomen ploa u Brljevu;
2. Spomen ploa na kui Mihaila Adia u Pluinama;
3. Zgrada osnovne kole u kojoj je bila partizanska bolnica i vrhovni tab na Rudini u
Crkvikom Polju;
4. Seoska kua u kojoj je bio smjeten vrhovni tab NOV 1942. i 1943. godine u
Lijeevinama;
5. Planinska koliba u kojoj su poginuli narodni heroji Jovan orovi i Bogdan Kotlica i
u kojoj je bio smjeten vrhovni tab NOV Zemunica na sjevernoj strani
Stabanskog jezera;
6. Zgrada osnovne kole u kojoj je za vrijeme rata bila smjetena partizanska bolnica
u Lukama, pored puta od Pluina za Gacko;
7. Seoska kua u kojoj je za vrijeme rata boravio vrhovni tab NOV u Glavici;
8. Aerodromsko obiljeje u Breznima sa koga je tokom NOR-a evakuisano 1500
ranjenika na lijeenje za Italiju;
9. Zgrada osnovne kole u kojoj je bila smjetena partizanska bolnica u Alinom dolu
u Unu;
10. Seoska kua u kojoj je boravio vrhovni tab NOV u Grmovom Dolu;
11. Seoska kua u kojoj je boravio vrhovni tab NOV na Pluinskom Brdu (sada
optinski centar), nedaleko od puta Pluine Niki;
12. Seoska kua u kojoj je 1941. godine razoruana Italijanska karabinjerska stanica u
Trapu, pored puta iz Pia za Nedajno;
13. Zgrada u kojoj je razoruana Italijanska karabinjerska posada, a gdje je u aprilu i
maju 1942. godine bila partizanska bolnica u Izetnjaku na Goransku;
14. Titova peina u kojoj je boravio vrhovni tab NOV u julu 1943. godine, na lijevoj
obali rijeke Pive (na lokaciji izmeu Pluina i Mratinja);
15. Spomen ploa u Donjim Breznima;
16. Spomen obiljeje na Muratovici; i
17. Spomen kompleks strijeljanih rodoljuba i nedunih graana u Dolima kod Miljkovca
u Pluinama, koji je bio pod zatitom u skladu sa Zakonom o groblijma, grobovima
i drugim spomen obeljejima jugoslovenskih boraca (''Sl.list SRCG'', br. 8/64,
27/76 i 14/78), a sad je pod zatitom u skladu sa Zakonom o spomen obiljejima
(''Sl.list CG'', broj 40/08).
2.7. UGROENOST PROSTORA

TEHNIKO-TEHNOLOKIH UDESA
OD
ELEMENTARNIH
NEPOGODA
Za potrebe prostornog planiranja i zatite ivotne sredine pod elementarnim i drugim

veim nepogodama podrazumijevaju se: zemljotresi, poplave, bujice, atmosferske
nepogode, sue, sneni nanosi i lavine, nagomilavanje leda na vodotoku, odronjavanje i
klizanje zemljita, poari i eksplozije. Istovremeno, u praksi planiranja i zatite ivotne
sredine pod veim nepogodama mogu se uvrstiti nekontrolisano oslobaanje, izlivanje ili
rasturanje tetnih gasovitih, tenih ili vrstih hemijskih i radioaktivnih materija, saobraajne
nezgode, ruenje brana na vodotoku, epidemija zaraznih bolesti, stonih zaraznih bolesti i
biljnih bolesti i pojava tetoina. Sve navedene pojave se u praksi obejdinjuju u okviru
prirodnih nepogoda i tehnolokih udesa, s time da im je zajedniko da mogu negativno
uticati na ivotnu sredinu, ugroziti zdravlje i ivot ljudi ili prouzrokovati materijalnu tetu.
Plansko podruje je izloeno opasnostima od prirodnih nepogoda i posredno od
tehnolokih udesa, a stepen ugroenosti je razliit u zavisnosti od vrste nepogode ili
udesa. U tom smislu, moe se ocjeniti da je plansko podruje relativno ugroeno od
prirodnih nepogoda i tehnolokih udesa. U cilju spreavanja posledica, ugroavanja
zdravlja i ivota ljudi, kao i u cilju spreavanja vee materijalne tete, planiranje i ureenje
prostora sa stanovita obezbeenja zatite od prirodnih nepogoda i tehnolokih udesa
predstavlja sastavni deo planiranja, ureenja i zatite prostora i potrebno je da se
sprovodi kako ovim planom, tako i urbanistikim planovima.
Imajui u vidu prirodne karakteristike planskog podruja, kao i na osnovu sprovedene
analize, najvaniji potencijalni rizici od prirodnih nepogoda i tehnolokih udesa su
litosferske (seizmizam, klizita), atmosferske (olujno-gradonosne nepogode i obilne kie),
i mogue bioloke (umski poari i zarazne bolesti flore i faune). Tehnoloki udesi su
posredno mogui u irem planskom podruju, imajui u vidu da se na samom planskom
podruju ne nalaze objekti koji nose rizik od tehnolokih udesa.
Ugroenost prostora seizmikom aktivnou, kao i nestabilnou padina, predstavlja bitan
inilac pri planiranju prostora i namjene korienja zemljita, kao i pri odreivanju stepena
koncentracije fizikih struktura i infrastrukturnih objekata.
Na osnovu Karte seizmike regionalizacije Crne Gore proistie da se urbano podruje
Pluina nalazi u seizmikoj zoni 7-og osnovnog stepena. To je sasvim u saglasnosti sa
rezultatima seizmotektonske analize, koja je pokazala da se sa vjerovatnoom od 63%, za
povratni period 100 godina, na ovom podruju oekuje maksimalni intenzitet dejstva
zemljotresa I=7,0 stepeni.
Trenutno ne postoji Katastar klizita za teritoriju Crne Gore, ali na osnovu raspoloivih
podataka za plansko podruje, mogu se izdvojiti potencijalno ugroene zone du
saobraajnica u flinim stijenama. Plansko podruje je relativno ugroeno poplavama, s
tim da postoji rizik nizvodno od brane i neposredno uz akumulaciju na rijeci Pivi, i to u
sluaju njenog ruenja, to je malo verovatno imajui u vidu konstruktivno reenje, s

obzirom da se radi o jednom od najbolje projektovanim i izgraenim objektima u
prethodnom periodu. Postoji relativna opasnost od stvaranja lokalnih bujica i bujinih
tokova, posebno u duem kinom periodu.
Plansko podruje se nalazi u podruju obimnih padavina, tako da je ugroenost suama
minimalna. Time je i rizik od poara neto nii, s tim da je neophodno da se preventivno
djeluje, imajui u vidu da se po pravilu umski poari deavaju kao posledica niza faktora,
od kojih je najei ljudski. Specifinost planskog podruja je da je ono jedno od
najhladnijih u zimskim mjesecima u Crnoj Gori, gdje se javljaju temperaturni minimumi.
Kako u Crnoj Gori ne postoji sistem odbrane od tetnih posledica mraza i poledice,
neophodno je ovaj sistem razvijati u regionalnim i lokalnim uslovima optine Pluine. Ovo
se pre svega odnosi na poveanje pouzdanosti rada infrastrukturnih sistema, odravanja
saobraajnica, kao i rad javnih slubi. Borba protiv poledice se odvija u okviru redovnih
osmatranja, mjerenja meteorolokih parametara i proglaavanje odgovarajueg stepena
pripravnosti u cilju da nadlene slube blagovremeno pristupe akciji ienja
saobraajnica i drugih povrina.
Na osnovu dostupnih podataka iz razliitih izvora na irem planskom podruju koje bi
moglo da ima posredan uticaj nije zabiljeen nijedan tehnoloki udes. Takoe na osnovu
raspoloivih podataka u uticajnom podruju optine Pluine u regionu Sjeverne Crne
Gore, na osnovu Seveso klasifikacije ne nalazi se nijedan objekat.
Trenutno stanje u pogledu zatite od prirodnih nepogoda i tehnolokih udesa karakterie
nepotpunost i nedostupnost informacijama o rizicima od moguih prirodnih nepogoda i
tehnolokih udesa, kao i o posledicama koje mogu izazvati, pri emu se posebno izdvaja
nedovoljno uee javnosti. Posebno se izdvaja nedovoljan kapacitet lokalnih organa,
strunih slubi i konsultanata za savremeni pristup upravljanju rizicima od prirodnih
nepogoda i tehnolokih udesa, kao i neadekvatan monitoring prirodnih, prirodnoantropogenih i antropogenih procesa u cilju zatite od prirodnih nepogoda i tehnolokih
udesa. Trenutno stanje karakterie i neodgovarajui zakonski okvir i nedostatak
adekvatnih zakonskih i tehnikih regulativa, kao i nepostojanje jedinstvene baze podataka
o prostornom razmetaju odreenih prirodnih nepogoda i akcidenata, odnosno
detereminisanje potencijalno kritinih zona (katastri klizita, bujinih tokova,
zagaivaa...). Zakonska regulativa u pogledu kontrole tehnolokih udesa u Crnoj Gori
nije jo uvijek harmonizovana sa propisima EU, a takoe je potrebno dodatno
meuresorno uskladiti u pogledu nadlenosti.
Stanje ukupnog sistema zatite od prirodnih nepogoda i tehnolokih udesa na planskom
podruju nije zadovoljavajue, posebno u odnosu na prostorne aspekte upravljanja
rizikom imajui u vidu da se radi o prostoru na kojem se nalaze izuzetno znaajna
prirodna dobra.
3. POTENCIJALI I OGRANIENJA PLANSKOG PODRUJA

Osnovni potencijali prostornog razvoja su:
U pogledu korienja prirodnih resursa:
veliki procenat povrina pod umama;

povoljni uslovi za razvoj razliitih grana poljoprivrede;

korienje hidropotencijala rijeka;
povoljna stabilnost terena;
korienje prirodnih vrijednosti podruja (rijeke, jezera, planine) u funkciji razvoja vie
vidova turizma (sportsko-rekreativni, izletniki, planinarski i dr.); i
bogatstvo biljnog i ivotinjskog svijeta.
Stanovnitvo, mrea naselja i javne slube:
veliki udio radno sposobnog stanovnitva;

visok procenat uea tercijarnog sektora;
razvijenost ekonomske strukture stanovnitva u opinskom centru;
spremnost lokalne samouprave i stanovnitva za rjeavanje postojeih komunalnih,
ekolokih i stambenih problema u naseljima;
lokalne inicijative i zainteresovanost stanovnitva za razvoj turizma, poljoprivrede,
ugostiteljske djelatnosti i male privrede;
ouvanost prirodno-ekolokih karakteristika naselja koji omoguava razvoj u pravcu
formiranja trine ponude ekoloko pouzdanih i brendiranih proizvoda;
osposobljenost stanovnitva za rad u industrijskim kapacitetima u naseljima Pluine
(HE Piva), Goransko (FEP) i drvoprerada u Breznima;
srednja mjeovita kola u Pluinama;
Dom zdravlja u Pluinama;
socijalna zatita bazirana na programu Pomo i nega u kui kao primarni vid usluga
za stanovnitvo na seoskom podruju;
mogunost proirenja, renoviranja i stavljanja u funkciju postojeih (vie domova i
kola na seoskom podruju) i izgradnje drugih neophodnih objekata javnih slubi (dom
za stare i dr.); i
mogunost oivljavanja i razvoja tradicionalnih manifestacija i kulturnih aktivnosti sa
sadrajima koji uvaju i afirmiu lokalne etno-kulturne vrijednosti.
U oblasti privrede:
postojei privredni kapaciteti, od kojih osnovni preraivaki kapaciteti imaju uslove za

poveanje proizvodnje boljim iskorienjem instalisanih kapaciteta, proirenjem
asortimana roba, a posebno proizvodnjom finalnih proizvoda (prije svega, u drvnoj
industriji);
ouvana ivotna sredina i pogodnosti za razvoj poljoprivrede (posebno stoarstva) i
poveanje otkupa, skladitenja i prerade, kao i povezivanje poljoprivrede sa turizmom
u cilju zapoljavanja stanovnitva;
umski potencijal - bogatstvo drvnom masom, umskim plodovima, gljivama, lekovitim
biljem, pogodan za zapoljavanje ruralnog stanovnitva na poslovima formiranja malih
drvno-preraivakih kapaciteta, kao i na sakupljanju nusproizvoda i razvoju malih
preraivakih kapaciteta;
poljoprivredni potencijal delovi optinskog podruja su pogodni za razvoj, posebno
stoarstva, voarstva. Takoe ovaj potencijal je bitan i za razvoj agro odnosno
seoskog turizma;
turistiki potencijal deo optine se nalazi u okviru Nacionalnog parka Durmitor koji je
pod zatitom UNESCO-a i predstavlja jednu od najznaajnijih planinskih turistikog
podruja Republike; dio Optine pripada podruju koje je kandidovano za Regionalni
park Magli, Bio i Volujak; potom znaajan vodni turistiki potencijal (rijeke, jezera),
kanjoni, zdrava ivotna sredina, i dr.;

vodni
potencijal
vienamijenske
vrijednosti:
hidroenergetski,
izvori,
vodosnabdijevanje (pivsko jezero), turistiki - jezerski i reni, privredni - ribarstvo,
drvoprerada i dr.;
regionalna saradnja raspoloivost turistikim potencijalima za regionalne segmente
turistikih nia (planinarenje, skijanje, pjeaenje, biciklizam, izleti, splavarenje,
kulturna putovanja i dr.), neophodna u savremenom poslovanju (zajednika usklaena
politika razvoja, zajedniki nastup na tritu i sl.),;
razvoj javnog i privatnog partnerstva - formiranje razliitih modaliteta, od posebnog
znaaja i za razvoj turizma; i
prepoznavanje i zatita javnog interesa - javnih dobara i javnog prostora i regulacija
ureenja i izgradnje radi zatite svih interesa.
U oblasti saobraaja i infrastukturnih sistema:
postojea mrea puteva;

mrea lokalnih puteva koja predstavlja osnov za dalje unapreivanje, uz mogunost
valorizacije prostora planiranjem mree izletnikih, planinarskih i biciklistikih staza;
blizina eljeznike pruge Niki Podgorica i planiranog aerodroma na abljaku;
Pivsko jezero kao potencijal za razvoj nautike infrastrukture;
pogodnost reljefa za razvoj biciklistikog i alternativnih vidova saobraaja;
organizovano vodosnabdijevanje veih naselja u Optini;
planirana izgradnja postrojenja za preiavanje otpadnih voda;
izgraeni objekti i sistemi elektroenergetske infrastrukture; i
zapoete aktivnosti na uspostavljanju sistema upravljanja otpadom na regionalnom
nivou.
U pogledu zatite ivotne sredine, prirodnih i kulturnih dobara:
izuzetne prirodne vrijednosti (zatiena prirodna dobra, prirodni resursi, posebno veliki
umski kompleksi, predjeli i dr.) koje pogoduju razvoju turizma i drugih
komplementarnih djelatnosti;
spremnost lokalnih vlasti za rjeavanje evidentiranih manjih ekolokih problema i
promovisanje odrivog razvoja i izvornih - osnovnih komponenti ivotne sredine kao
potencijal zdravog naina ivota i razvoj organske poljoprivrede (ekoloki bezbjedni
proizvodi);
zapoete aktivnosti na definisanju novog sistema upravljanja otpadom i izgradnji
postrojenja za preiavanje otpadnih voda grada Pluine;
vizuelni identitet predeonih karakteristika podruja i izuzetan biodiverzitet, posebno
visoko planinskog podruja; i
kulturno-istorijski spomenici iz razliitih vremenskih epoha kao potencijal za razvoj
manifestacionog i eksurzionog turizma.
Osnovna ogranienja prostornog razvoja su:

U pogledu korienja prirodnih resursa:
nekontrolisana eksploatacija umskih povrina;

mestimine pojave odronjavanja i klizanja zemljita;
vertikalna diseciranost reljefa kao ogranienje
infrastrukture i saobraaja;
nedovoljan broj izvora na podruju Pivske planine; i
trusnost podruja.

razvoja
naselja,
komunalne
Stanovnitvo, mrea naselja i javne slube:
loa starosna struktura;

negativan prirodni prirataj;
relativno povoljna obrazovna struktura;
nedovoljna razvijenost uslunih djelatnosti i objekata javnih slubi;
privredna nerazvijenost;
monocentrini razvoj;
nedostatak veeg broja lokalnih centara;
akumulacija Pivskog jezera kao prirodna prepreka efikasnog povezivanja naselja
istonog i zapadnog dijela Optine;
poloaj naselja u visinskim zonama nepovoljnim za plansko-organizovan i odriv
razvoj (vei broj naselja iznad 1000 mnv.);
najvei broj naselja je agrarnog tipa, depopulacijskog karaktera, nepovoljnih
demografskih karakteristika (mali broj mlaeg radno sposobnog i reproduktivnog
stanovnitva);
nepouzdanost u snabdijevanju elektrinom energijom na seoskom podruju;
nezadovoljavajua mrea objekata javnih slubi obaveznih sadraja (osnovno
obrazovanje i primarna zdravstvena zatita) i nizak nivo komunalne opremljenosti;
nedovoljna razvijenost javnih slubi iz oblasti kulture; i
nedostatak apoteka i specijalistikih slubi u zdravstvenim stanicama i ambulantama.
U oblasti privrede:
nedostatak finansijskih sredstava za ulaganja u privredni razvoj, posebno u bolje

iskoriavanje potencijala, pre svega prirodnih i inzenziviranje razvoja pojedinih oblasti
turizma, usluga i poljoprivrede;
nemogunost zapoljavanja i boljeg korienja strunog i radno sposobnog
stanovnitva;
nedovoljna ulaganja u poljoprivredu i nedostatak sredstava/subvencija za podsticanje
poljoprivredne proizvodnje, kao i zaostatak u izgradnji poljoprivredno uslunih
kapaciteta;
Nedovoljna iskorienost turistikog potencijala - nedostatak investicionih sredstava i
zaostajanje u izgradnji turistike suprastrukture (smetajnih i prateih kapaciteta),
neadekvatna meuoptinska saradnja i dr.;
slabije odravanje, unapreenje i izgradnja nove putne, elektro i hidrotehnike
infrastrukturne mree u odnosu na izraene potrebe;
nedovoljna sredstva sa kojima Optina raspolae za opremanje tj. ureivanje
graevinskog zemljita; i
izostanak unaprijeenja poslovnog ambijenta na lokalnom nivou (poreska politika,
edukativna politika i rad na terenu, opremanje graevinskog zemljita, razvoj
infrastrukture, reavanje odlaganja otpada).
U oblasti saobraaja i infrastukturnih sistema:
osnovno ogranienje intenzivnijem razvoju saobraaje infrastrukture predstavlja

konfiguracija terena;
slaba saobraaujna dostupnost naselja u zimskim mjesecima:
nedovoljna finansijska sredstva za odravanje putne mree;
nepostojanje dovoljnog broja prateih sadraja i servisa i sl.;

nedostatak kanalizacione mree u najveem dijelu Optine;

nedovoljno pouzdano snabdijevanje vodom seoskih domainstava u pojedinim
djelovima Optine;
funkcionalno loe stanje distributivnih elektroenergetskih kapaciteta; i
nedovoljno usmeravanje finansijskih sredstava za ulaganje u modernizaciju sistema
prenosa i distribucije elektrine energije.
U pogledu zatite ivotne sredine, prirodnih i kulturnih dobara:
nizak stepen pristupanosti zbog u zimskim uslovima neprohodnih saobraajnica do

prirodnih vrijednosti podruja sa optinskim centrom Pluine;
isputanje naseljskih otpadnih voda Pluina u akumulaciju HE "Piva" bez prethodnog
preiavanja i neregulisano dugorono pitanje tretmana otpada na podruju optine;
degradacija poljoprivrednih povrina uslijed zaputenosti obradivih povrina, erozije,
neadekvatnog tretmana otpada i sl.;
nedovoljna turistika i medijska prezentacija postojeih prirodnih vrijednosti i kulturnoistorijskih spomenika; i
nedostatak posebnog optinskog organa (odjeljenja ili sl.), zaduenog za rjeavanje
lokalnih ekolokih problema, izradu lokalnog ekolokog akcionog plana (LEAP),
godinjeg izvjetaja o stanju ivotne sredine, voenja jedinstvenog integralnog
katastra zagaivaa i sprovoenje mjera monitoringa.
4. POLOAJ I PRAVCI RAZVOJA OPTINE PLUINE U ODNOSU NA

SUSJEDNE OPTINE I CRNU GORU U CJELINI
Pluinsko podruje spada u najperspektivnije prostore Sjevernog regiona i Crne Gore u
pogledu potencijala visokoplaninskog turizma i planinske poljoprivrede. Prostor pokriven
Planom ima tri teritorijalna obuhvata:
-
prvi - 33 katastarske optine u okviru PUP-a optine Pluine;

drugi - 3 optine u neposrednom okruenju koje se nalaze u intenzivnim
funkcionalnim vezama sa optinom Pluine: Niki, abljak i avnik; i
trei - optine u Republici BiH (Foa i Gacko) koje imaju odreene funkcionalne
veze sa optinom Pluine (prvenstveno saobraaj, energetika i turizam) i koje se
smatraju funkcionalnim makroregionalnim podrujem.
Nadlenost plana se odnosi samo na prvi teritorijalni obuhvat, dok za drugi i trei
predstavlja strateku vodilju za buduu saradnju sa optinama u okruenju, na temama i
problemima prostornog razvoja, povezivanja i koordinacije funkcija. Imajui u vidu realne
potencijale i ogranienja i polazei od stava da osnovni cilj treba da bude praen
sistemom stratekih zadataka, bitnim se smatra:
1. Pozicioniranje u odnosu na okruenje to podrazumeva konstruktivno i interesno
partnerstvo sa susjednim i ostalim Optinama. Dakle razvoj jasnih mehanizama
saradnje u pogledu regionalnog razvoja koji e se odraziti na definisanje razvojnih,
zakonskih i tehnikih mjera. Uspostavljanje efikasne i odrive mree saobraajne
infrastrukture i odgovarajue ukljuenje u regionalnu i transgraninu saobraajnu
mreu je prioritet. Dugorono posmatrano, optina Pluine e da postane jedna od
presenih taaka - kapija ove mree, to znaajno utie na poboljanje privrednog
ambijenta.
2. Unaprijeenje ekonomskih struktura radi poveanja ekonomske konkurentnosti je
jedan od bitnih zadataka prostornog razvoja. Sukcesivno uspostavljanje mrenih
struktura,
naroito
funkcionalno-turistikih
(prerada
drveta,
izvorita
vodosnabdevanja i flairanje pijae vode, eko kolibe i turistika sela),

informacionih i infrastrukturnih, e omoguiti da se Pluine neposrednije povee sa
svojim regionalnim okruenjem i obratno.
3. uvanje i poboljanje prirodnih i kulturnih vrijednosti i jaanje identiteta odnosi se
na zatitu i ureenje kvalitetnih pejzaa, atraktivnih peakih i biciklistikih staza,
rekreativnih prostora, parkova, igralita, zatitnih zelenih zona, javnih prostora i
oivljavanja i boljeg povezivanje prostora sa turistikim mogunostima. U
sagledavanju realnih potencijala, vanu ulogu ima promovisanje, zatita i
unapreenje kulturnog naslea, ali i sportskih i turistikih manifestacija.
4. Turistike, zdravstvene i balneoloke funkcije koje mogu predstavljati impuls
inovativnim proizvodnim programima i ekonomskom povezivanju sa okruenjem.
Vanu poziciju u tom smislu, treba da dobiju i centri zajednice naselja: Trsa,
Stabna, Donja Brezna, epan Polje i Crkviko Polje. S obzirom na potencijale, ali
i vrlo specifinu neformalnu dinamiku Optine nuno je strateki ulagati u
obogaivanje turistike ponude kako centra, tako i ostalih prirodnih i predeonih
celina, unapreujui tako sveukupnu atraktivnost na novoj, kvalitetnoj osnovi.
Transregionalna i unutarregionalna dimenzija prostornog razvoja
Optina, sa svojim znaajnim ekolokim, kulturnim i ekonomskim potencijalima, moe da
rauna da u narednom periodu uspostavi organizovane korelacije i kooperacije sa uim i
irim okruenjem na osnovu prostornih elemenata koji ih povezuju. Od posebnog znaaja
je nivo regionalnog umreavanja koji podrazumeva jaanje funkcionalnih veza sa drugim
optinama u Republici BiH (posebno Foom i Gackom) na osnovu zajednikih interesa. U
tom pogledu treba ostvariti sledee operativne zadatke:
-
spreavanje degradacije prostora du rijeke Pive, Tare i Drine - ureenjem

prirodnih i izgraenih predela i podrkom ekonomskom i socijalnom razvoju sela;
promovisanje obnove i razvoja manjih naseljskih celina (epan Polje, Crkviko
Polje);
umanjivanje znaaja administrativnih granica, emu e podrku da prui
formiranje zajednikog regionalnog parka prirode kao veza Nacionalnih parkova
Sutjeska i Durmitor i izgradnja regionalnog puta Pluine - Gacko.
Imajui u vidu viestrano izraene interese za saradnju, Optina e intenzivno razvijati

veze sa susjednim optinama u Crnoj Gori - Nikiem, abljakom i avnikom u smislu:
-
poljoprivredne proizvodnje i snabdijevanja;

umske privrede;
razvoja i unapreenja saobraajnih veza regionalnog i magistralnog znaaja i
njenog odravanje pogotovo u zimskim uslovima;
izgradnje sistema za flairanje vode za pie;
unapreenja i koordiniranog razvoja javnog prevoza;
ekoloke zatite i monitoringa;
uea u izgradnji zajednikog, regionalnog sistema za odlaganje otpada;
razvoja javnih slubi i meuoptinskih programa razvoja turistikih kapaciteta;
povezivanja turistiko - rekreativnih zona i sportskih kompleksa; i
interesnog povezivanja ruralnih podruja.
Na ovaj nain se stvara mogunost formiranja funkcionalnog regiona i celovite politike

prostornog i privrednog razvoja znaajnih i u irim okvirima.
III RAZVOJNA KONCEPCIJA OPTINE PLUINE

1. CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA

Osnovni cilj izrade Prostorno-urbanistikog plana jeste definisanje planskog osnova za
organizaciju, korienje, ureenje i zatitu prostora optine Pluine, koji treba da dovede
do organizovanog aktiviranja prostornih potencijala i usmjeravanja daljeg prostornog
razvoja u skladu sa ekonomskim mogunostima.
Prema osnovnim karakteristikama prostora, kao i na osnovu obaveza i smjernica iz
planskih dokumenata vieg reda, osnovni cilj izrade Prostorno-urbanistikog plana je
razraen kroz nekoliko specifinih posebnih ciljeva, i to:
-
obezbjeenje uslova za ravnomjerni prostorni razvoj Optine, prvenstveno kroz

optimalno aktiviranje svih potencijala i plansko stimulisanje nedovoljno razvijenih
djelova;
unapreenje kvaliteta ivljenja stvaranjem uslova za: ublaavanje depopulacionih
trendova, ostanak i povratak stanovnitva odnosno zadovoljavanje njihovih
potreba (javne slube, komunalna infrastruktura, uslune aktivnosti) i
privreivanje lokalnog stanovnitva (diverzifikacija ekonomskih aktivnosti,
stvaranje uslova za zapoljavanje, programi razvoja poljoprivrede, stoarstva,
turizma, MSP, alternativne seoske ekonomije i dr.) kompatibilnog sa funkcijama
zatite voda i prirodnih vrijednosti;
zatita i korienje prirodnih i kulturno-istorijskih vrijednosti, razvoj izletnikog i
rekreativnog turizma, kao i stvaranje uslova za razvoj cjelogodinjeg turizma, uz
efikasnu zatitu i prezentaciju prirode i prirodnih vrijednosti;
poveanje dostupnosti disperzne mree naselja, razvoj sekundarnih centara i
ravnomjerniji socio-ekonomski razvoj, posebno razvoj ruralnog podruja;
obezbjeenje uslova za ureenje i izgradnju prostora i naselja, kao i definisanje
planskih rjeenja tako da se Prostorno-urbanistiki plan primjenjuje direktno tj.
definisanje pravila izgradnje i ureenja prostora za podruja za koja nije
predviena izrada urbanistikih planova;
rekonstrukcija, izgradnja i kvalitetno odravanje saobraajne, hidro i
elektroenergetske i telekomunikacione infrastrukture kojom se obezbeuje
racionalna organizacija, integralan razvoj i ureenje prostora. Poseban akcenat je
na implementaciji novih tehnika i tehnologija i zdravoj konkurenciji;
zatita podruja i objekata od javnog interesa, identifikacija i zatita javnih dobara;
sprovoenje strateke procjene uticaja planskih rjeenja na ivotnu sredinu, uz
definisanje i primjenu najstroijih mjera zatite ivotne sredine i poveanja njenog
kvaliteta; i
stvaranje uslova za izradu projekata koji e koristiti pristupne fondove Evropske
Unije.
Osnovni i specifini ciljevi, kao i planska rjeenja su u domenu implementacije uslovljeni

zahtjevima i mogunostima ekoloke zatite i racionalnog korienja prirodnih resursa za
razvoj i izgradnju, infrastrukture, objekata turizma i komplementarnih djelatnosti. U smislu
potovanja principa odrivog razvoja to zahtjeva ispunjavanje tri uslova:
-
ekoloku podobnost, u smislu razvojnih djelatnosti koje mogu da se realizuju u

podrujima sa izuzetnim prirodnim vrijednostima;
ekonomsku isplativost u smislu investicija i aktivne zatite podruja; i
socijalnu prihvatljivost, u smislu zatite lokalnih interesa, poboljanja uslova ivota
i rada, aktivnim ukljuivanjem lokalnog stanovnitva u turistiku ponudu i druge
djelatnosti.

2. OSNOVNA KONCEPCIJA NAMJENE PROSTORA, IZGRADNJE, UREENJA

I KORIENJA
Osnovna koncepcija prostornog razvoja optine Pluine je definisana na osnovu
sveobuhvatne analize stanja, potencijala i ogranienja na prostoru Optine, na osnovu
optih ciljeva prostornog razvoja, kao i na osnovu nacionalnih razvojnih dokumenata.
Koncepcija pozicionira elemente za definisanje prostornog razvoja Optine, dajui
prednost onima koji e doprinijeti kvalitativnom pomaku u ivotu lokalnog stanovnitva, i
predstavljena je u 10 osnovnih taaka.
(1) Zaustavljanje negativnih demografskih tokova, i to prvenstveno negativnog
prirodnog prirataja, nepovoljne starosne strukture i negativne stope migracija selo-grad.
U skladu sa takvim stratekim oprjedeljenjem planska rjeenja se definiu na nain da
doprinesu ostvarivanju osnovnih ciljeva u demografskom razvoju, i to:
-
smanjivanju migracija selo-grad i zadravanju mladog stanovnitva u seoskim

podrujima;
podizanju kvaliteta objekata javnih slubi i poboljanju dostupnosti;
podizanju nivoa obrazovne strukture; i
smanjenju nezaposlenosti.
Poto je jedan od prioritetnih ciljeva izrade Prostornog plana obezbjeenje uslova za

ravnomjerni prostorni razvoj Optine, kroz optimalno aktiviranje potencijala i plansko
stimulisanje nedovoljno razvijenih delova, prioritet prilikom definisanja planskih rjeenja
predstavljaju naselja brdsko-planinske zone, koja karakteriu nedovoljnom naseljenou.
(2) Formiranje centara zajednice naselja i njihovo kvalitativno povezivanje sa naseljima
koja im gravitiraju, kao i stvaranje drutveno-ekonomskih i trinih uslova za razvoj
seoskih naselja, to e podstai i usmjeriti ravnomjerniji i usklaeniji razvoj mree naselja
na podruju Optine. U tom smislu se podstiu centri koji mogu da utiu na razvoj vie
okolnih seoskih naselja, kao i da omogue racionalniju prostornu organizaciju privrednih
veza u mrei naselja, i to optinski centar Pluine i centri zajednice sela: Brezna, Trsa,
Stabna i Crkviko Polje. Osnovni ciljevi budueg razvoja sela i ruralnih podruja su:
-
stvaranje drutveno-ekonomskih i trinih uslova za ubrzani sveukupni razvoj

seoskih naselja;
aktiviranje lokalnih potencijala; i
poboljanje socijalnog i komunalnog standarda i kvaliteta ivota na selu uopte.
(3) Dalje unapreenje poljoprivredne proizvodnje, prvenstveno kroz razvoj stoarstva,

voarstva i razvoj ribarstva na principima odrivog korienja prirodnih resursa.
Osnovni cilj razvoja poljoprivrede je formiranje komercijalnih poljoprivrednih gazdinstava
kao osnovnih organizaciono-privrednih subjekata, modernizacija postojeih i izgradnja
savremenih preraivakih kapaciteta, kao i formiranje specijalizovanih udruenja.
Poljoprivredna proizvodnja e se zasnivati na principima:
-
trine privrede, koji podrazumijeva profit kao osnovni motiv za bavljenje svakom
privrednom djelatnou; i
komparativnim prednostima podruja za proizvodnju odreenih specifinih
proizvoda koji imaju permanentan rast tranje na tritu (poljoprivrednoprehrambeni proizvodi vieg i visokog standarda kvaliteta, zdrava hrana).
(4) Razvoj privrede, kroz razvoj preduzetnitva i uspostavljanje stabilnog, naprednog i

konkurentnog podruja sa prepoznatljivim identitetom u regionalnim okvirima. Osnovni cilj
je razvoj malih i srednjih preduzea, koja treba da doprinesu veem zapoljavanju i

ravnomernijem prostornom razvoju Optine. Proizvodnja e biti bazirana na sirovinskoj
osnovi (umska privreda, prerada poljoprivrednih proizvoda), vezana za razvoj novih
proizvodnih aktivnosti i tehnologija sa visokim ueem znanja, uz primjenu tehnologija
koja nee naruiti ekoloki kapacitet podruja.
(5) Obnovljivi izvori energije. Korienje vodotoka za izgradnju novih proizvodnih
kapaciteta elektrine energije obezbjeenjem prostornih uslova za izgradnju mini
hidroelektrana. Planom se podrava i korienje energije Sunca, zatim energije vjetra i
biomase. Planskim rjeenjima bie omoguena izgradnja objekata u funkciji korienja
pomenutih izvora energije, uz obavezu izrade studije procjene uticaja na ivotnu sredinu.
(6) Razvoj turizma, kroz poveanje broja turista i turistikih kapaciteta, objedinjavanje
turistike ponude zasnovane na izuzetnim potencijalima i njenom ukljuivanju u
regionalnu turistiku ponudu. Osnovni cilj je definisanje planskog osnova i razvoj
klimatskog, sportsko-rekreativnog, seoskog i lovnog turizma u planinskoj zoni, turizma na
vodi na akumulaciji prvenstveno Pivskog, ali i drugih jezera (Trnovakog, Stabanskih,
krkih jezera), zatim izletnikog, manifestacionog, eko i etno, kao i turizma prezentacije
kulturnih dobara.
(7) Modernizacija postojeih i izgradnja novih infrastrukturnih sistema. Dalji razvoj
elektroenergetske mree kroz obezbjeenje sigurnog i kvalitetnog snabdijevanja
elektrinom energijom svih potroaa na podruju Optine, pri emu osnovni cilj
predstavlja modernizacija, dogradnja i efikasno odravanje prenosne i distributivne mree.
Dalji razvoj telekomunikacija, kroz poveanje kvaliteta i dostupnosti njenih usluga svim
stanovnicima na podruju Optine, pri emu je osnovni cilj prostornog razvoja
ravnomjerna pokrivenost telekomunikacionom mreom.
Izgradnja vodoprivredne infrastrukture kroz proirenje kapaciteta postojeih vodovoda i
izgradnju novih, kao i prioritetna izgradnja separatne kanalizacione mree i postrojenja za
preiavanje otpadnih voda.
(8) Dalji razvoj mree regionalnih i optinskih puteva, kako bi se svim stanovnicima
Optine obezbijedio brz i kvalitetan pristup putnoj mrei. Osnovni ciljevi razvoja
saobraajnog sistema na podruju Optine su dalji razvoj i jaanje saobraajnih veza koje
Optina ima sa okruenjem, prvenstveno drumskim saobraajem (sa magistralnim i
regionalnim putevima), kao i optimalno povezivanje svih naselja sa centrom Optine.
Planska rjeenja razvoja putne mree:
- izgradnja planiranih regionalnih i lokalnih putnih pravaca;
- modernizacija i prekategorizacija lokalnih puteva u regionalne puteve;
- rekonstrukcija i pojaano odravanje lokalnih puteva;
- izrada savremenog kolovoza na pojedinim putevima pod tucanikom; i
- uspostavljanje pojedinih nedostajuih veza u postojeoj mrei.
(9) Zatita i korienje prirodnih resursa u skladu sa principima odrivosti.
- zatita, ureenje i racionalno korienje poljoprivrednog zemljita;
- racionalno korienje i unaprijeenje umskog fonda;
- korienje mineralnih resursa (nemetala), prvenstveno za lokalne potrebe, uz
prethodno ispitivanje ekoloke i ekonomske opravdanosti eksploatacije;
- racionalno korienje vodnih resursa i zatitu svih izvorita vodosnabdijevanja;
- unaprijeenje sistema zatite nepokretnih kulturnih i prirodnih dobara, kao i
njihova prezentacija u sklopu turistike ponude Optine i regiona; i
- unapreenje kvaliteta ivotne sredine sa osnovnim podciljevima:
- upravljanje odpadom;
zatita i korienje voda;

zatita zemljita od zagaenja i degradacije;
ouvanje kvaliteta vazduha;
zatita biljnih i ivotinjskih vrsta, stanita i biodiverziteta;
zatita od elementarnih nepogoda i udesa; i
razvoj institucionalnog kapaciteta i sistema monitoringa ivotne sredine.
(10) Stvaranje imida i brenda optine Pluine, koji je prepoznatljiv u regionalnim,

nacionalnim i meunarodnim okvirima baziran na ekonomski najznaajnijim aktivnostima,
i to: PROIZVODNJI ZDRAVE HRANE, PROIZVODNJI PIJAE VODE i TURIZMU
zasnovanom na prirodnim i stvorenim vrijednostima.
Planom se stvaraju prostorna i lokacione pretpostavke i za razvoj drugih aktivnosti i
sadraja, za koje je neophodna urbanistika razrada pojedinih prostornih cjelina i
potovanje pravila i standarda za izgradnju.
Imajui u vidu teritorijalizaciju razvojnih resursa, elementi strategije organizacije aktivnosti
u prostoru su podjeljeni u nekoliko osnovnih razvojnih zona:
-
Pivska upa i kanjon Pive sa centrom Pluine i Mratinjem u kojoj su planska

rjeenja bazirana na daljem razvoju energetike, vodoprivrede, ribarstva i turizma.
Posebno se vrednuje Pivsko jezero i okolina (turistiki, ekonomski, sportski), ali i
razvoj turizma i male privrede koja ne zagauje i ne ugroava kvalitet voda
(jezera, rijeka). Na niem i bonitetno kvalitetnijem zemljitu oko Pluina i Mratinja,
podravaju se sve aktivnosti u smislu proizvodnje hrane. Takoe, insistira se na
daljem jaanju urbaniteta optinskog centra razvojem komercijalnih i poslovno
finansijskih usluga i formiranjem novih infrastrukturno opremljenih lokacija.
Pivska visoravan - Pivske planine pogoduje razvoju poljoprivrede i stoarstva
uz dozvoljenu izgradnju kompatibilnih objekata, kao i razvoj turizma kroz izgradnju
eko-etno turistikih naselja, kampova i sportskih i rekreativnih sadraja. Pie,
Trsa, Nedajno, Kanjon Suice i dr., pripadaju turistikoj zoni Durmitora (povezani
sa abljakom) gdje se oekuju najintenzivniji turistiki tokovi.
visoke planine Bio - Magli - Volujak (pripada pivsko komarnikoj mikrozoni)
raspolae potencijalima za razvoj turizma, posebno za razvoj zimskih sportova.
Podrazumijeva se izgradnja razliitih kapaciteta hotelskih sadraja uz neophodnu
zatitu posebnih prirodnih vrijednosti, vidikovaca itd.. Susjedna povr Vueva je,
imajui u vidu bonitet zemljita, izuzetno pogodna za razvoj poljoprivrede,
odnosno stoarstva.
epan polje - Crkviko Polje - Nikovii - Nedajno - razvojni pravac predvien
da se u turistike tokove ukljui u punom smislu. Planskim rjeenjima se daje
puna podrka izgradnji novih smjetajnih kapaciteta. Prostor raspolae povoljnim
uslovima i za razvoj poljoprivrede, pa je planska preporuka povezivanje turizma,
poljoprivrede i male privrede.
Lisina - Ravno - Stabna - Miloevii raspolae uslovima za razvoj agroturizma,
a Nacionalnim Programom razvoja planinskog turizma Smrijeno i Lisina imaju
uslove za razvoj skijanja u Muratovici i na relaciji Muratovica Lisina Ravno.
Potvruje se ve uspostavljena zona vikend gradnje na Muratovici i u okviru
rejona Goransko. Susjedna zona Ledenice uz prirodne pogodnosti s jedne
strane, ali i bonitetnu ogranienost s druge, ine da je ovaj prostor najpogodniji za
razvoj umarstva, sakupljanje umskih nusproizvoda i unaprijeenja lovstva.
Dozvoljava se izgradnja kompatibilnih objekata i intenziviranje razvoja stoarstva.
kotlina krkih jezera - kotlina Suice sa Suikim jezerom i kanjonom Tare
predodrijeena je za razvoj turizma, posebno eko turizma, splavarenje,
planinarenje, kao i za razvoj stoarstva.

U skladu sa navedenim, definisan je osnovni cilj koji podrazumijeva stvaranje uslova za

aktiviranje prostornih potencijala u skladu sa ekonomskim mogunostima i
saglasno principima ouvanja ivotne sredine.
3. DEMOGRAFSKA PROJEKCIJA
Osnovna planska rjeenja je potrebno definisati u pravcu:
-
unaprijeenja kvaliteta stanovanja, infrastrukture, javnih slubi i uslunog sektora;

angaovanja neuposlene radne snage;
definisanja neophodnih obrazovnih profila za lokalnu privredu i obrazovanja takvih
kadrova;
obuke stanovnitva za rad u ugostiteljstvu i turizmu, u svim djelovima Optine
gdje su utvreni turistiki potencijali; i
socijalno-zdravstvene zatite i pomoi starijim graanima i starakim
domainstvima.
Tabela br.44 : Projekcije stanovnitva optine za 2028. godinu

Broj stanovnika
Broj stanovnika
Naselja
1991. godine
2002. godine
Projekcija 2028.god.
Babii
19
8
2
Bajovo Polje
77
84
96
Barni Do
68
40
18
Bezuje
125
85
48
Bojati
30
30
30
Borije
97
71
44
Borkovii
174
131
86
Brijeg
122
91
58
Brljevo
30
10
2
Bukovac
102
53
20
Vojinovii
141
97
55
Goransko
320
334
386
Gornja Brezna
82
70
55
Donja Brezna
255
205
212
Dubljevii
71
58
43
eino
7
16
55
Zabre
49
31
16
Zukva
49
34
20
Jerinii
15
10
6
Kneevii
59
22
5
Kovai
93
61
32
Lisina
45
34
22
Miloevii
176
112
88
Miljkovac
28
16
7
Mratinje
240
162
90
Nedajno
51
21
6
Nikovii
29
11
3
Osojni Orah
73
65
54
Pie
112
84
55
Pluine
1453
1494
1757
Poljana
7
8
10
Prisojni Orah
104
81
66
Ravno
70
59
46
Rudinice
138
87
44
Seljani
77
74
80

Smrijeno
Stabna
Stolac
Stubica
Trsa
Una
Crkviko polje
arii
UKUPNO
112
91
51
25
102
82
131
39
5221
81
66
47
11
60
43
97
18
4272
70
51
49
3
27
26
82
5
3930
Na teritoriji Optine se biljei stalan pad broja stanovnika, a prema projekciji za 2028.
godinu oekuje se blagi porast broja stanovnika u naseljima Pluine, Goransko, Donja
Brezna, Stolac, eino i Seljani.
4. SMJERNICE I OSNOVE REJONIZACIJE I GRUPISANJA NASELJA

U cilju prevazilaenja prisutnih problema u mrei naselja koja se odnose na koncentraciju
stanovnika i funkcija u naseljima Pivske upe, malu demografsku veliinu naselja,
nedovoljnu razvijenost privrednih sadraja u seoskim centrima, slabu komunalnu
opremljenost i povezanost pojedinih naselja sa optinskim centrom, itd., planira se
formiranje racionalnije i funkcionalnije struktuirane mree naselja, kao i formiranje
zajednice naselja sa pripadajuim centrima.
Osnova koncepcije budueg razvoja i organizacije mree naselja i centara optine
Pluine, u skladu sa navedenim ciljevima razvoja, jeste jaanje Pluina kao optinskog
centra i centra Pivskog podruja, dalje jaanje i osnaivanje polifunkcionalnosti lokalnih
centara (Donja Brezna i Trsa), kao i - razvoj onih naselja ija demografska projekcija i
ekonomska struktura ukazuju na perspektive daljeg egzistiranja, a koja u skladu sa takvim
pretpostavkama imaju mogunost da postanu centri sa specijalizovanim funkcijama (ekosela, manji privredni centri, turistiki centri, centri popljoprivredne proizvodnje, centri
primarne prerade umskog i eko bilja, itd.). Na osnovu ove koncepcije, razvoj aktivnosti i
usluno-servisnih delatnosti ostvaruje se ne samo u optinskom centru, ve i u ostalim
lokalnim centrima veeg znaaja i razvijenijim seoskim naseljima.
Glavni preduslov razvoja jeste efikasno saobraajno povezivanje kako izmeu samih
naselja, tako i ka optinskom centru - Pluinama, ali i ka centrima regionalnog i
republikog znaaja u okruenju (Niki i Podgorica u Crnoj Gori, Foa i Gacko u BiH), uz
neophodno magistralom Risan-abljak. S obzirom na planinski karakter podruja i
tekoe uspostavljanje ekonomski opravdane infrastrukturne mree, efikasno povezivanje
seoskih naselja od kojih su pojedina sezonskog karaktera, ostvarie se uspostavljanjem
specijalizovanih vrsta prevoza (manji autobusi po pozivu), kao i razvojem mobilne
telefonije.
U skladu sa postavkama koncepta prostornog razvoja mree naselja Prostornog plana
Republike Crne Gore do 2020. godine, dugorona politika urbanizacije bie zasnovana na
podsticanju razvoja policentrinog sistema naselja, sastavljenog od mree centara
razliitih hijerarhijskih rangova. Na budui razvoj i racionalno organizovanje postojee
mree naselja Optine, poseban znaaj e imati aktiviranje potencijala na razvojnom
koridoru Tuzi-Podgorica-Danilovgrad-Niki-Pluine. Razvojne perspektive naseobinskih
struktura na podruju Optine u velikoj mjeri zavisie od dinamike realizacije izgradnje
brze saobraajnice ka Nikiu i Foi, i zavretka puta prema Gacku (preko Stabana).
Koncept budueg razvoja naselja optinskog podruja prevashodno e biti oslonjen na
formiranje komplementarne ponude na bazi organske poljoprivrede i turizma, uz
tradicionalnu djelatnost umarstva. Sve predviene aktivnosti u cilju razvoja naseljskih

struktura, neminovno moraju biti usaglaene sa ekolokim kapacitetima prostora,
programima ureenja i mjerama zatite.
Prostorna koncepcija budue mree naselja obuhvata hijerarhijsku organizaciju sistema
centara i naselja, koja ima za cilj stvaranje prostorno izbalansirane i funkcionalno
uravnoteene mree naselja; koncept mree naselja zasnivae se na uspostavljanju
centara zajednice naselja koja e sa sebi susjednim, interesno slinim naseljima formirati
zone (prostorno, funkcionalno-razvojno, fizionomski, demografsko-naseobinski) slinih
karakteristika.
Prema ovoj koncepciji dalje e se razvijati sledea hijerarhija naselja i centara:
-
grad i optinski centar Pluine;

lokalni centri: Donja Brezna, Trsa, Crkviko Polje i Stabna;
naselja sa specijalizovanim privrednim funkcijama: Mratinje i Goransko;
ostala, ruralna naselja Optine, pri emu se za ona naselja sa povoljnijom
demografskom situacijom i ekonomskom strukturom oekuje dalja funkcijska
specijalizacija iji e gravitacioni uticaj ostati u granicama postojeih atara naselja
(Bajovo Polje, Rudinice, Pie, Vojinovii, Brijeg, Borkovii, Miloevii).
Posmatrajui prostorno-funkcionalne odnose meu naseljima i migratorna kretanja

stanovnitva unutar i izvan granica teritorija Optine, oekuje se organizovanje sledeih
zajednica naselja:
-
Pluine (obuhvata naselja Pluine, Goransko, Borije, Rudinice, Seljani,

Dubljevii, Borkovii, Mratinje, Brljevo, Miloevii, Stolac i Smrijeno);
Donja Brezna (obuhvata naselja Donja Brezna, Gornja Brezna, Bajovo Polje,
Bukovac, Bezuje i Miljkovac);
Trsa (obuhvata naselja Trsa, Vojinovii, Pie, Una, Barni Do, Nedajno,
Kneevii, Bojati, Nikovii);
Crkviko Polje (obuhvata naselja Crkviko polje, Brijeg, eino, Babii, Jerinii,
arii);
Stabna (obuhavata naselja Stabna, Stubica, Poljana, Ravno, Zukva, Lisina,
Prisojni Orah, Osojni Orah, Zabre, Kovai);
Smjernice za razvoj centara i grupisanje naselja

U svim centrima zajednice naselja obezbijedie se razvoj i vii kvalitet usluga i objekata
javnih slubi koje e opsluivati stanovnitvo gravitirajuih naselja. Prioritet ima opremanje
objekata osnovnog obrazovanja, primarne zdravstvene zatite, potanskih usluga i
izgradnja nedostajuih objekata i mrea komunalne infrastrukture.
1. Zajednica naselja Pluine, u kome se pored optinskog centra nalaze i populaciono
vea naselja privrednog karaktera (Goransko i Mratinje), kao i primarna seoska naselja u
potpunosti gravitaciono orijentisana na optinski centar.
Pluine e se razvijati kao optinski centar sa viim kvalitetom urbanih funkcija optinskog
znaaja. Pored daljeg osnaivanja tercijarnih djelatnosti u sektoru turizma, jaae funkcije
Pluina kao centra uslunih djelatnosti, zdravstva, obrazovanja, kulturnih, bankarskih i
informatikih djelatnosti. Apsolutni prioritet u narednom planskom periodu imae ureenje
obale Pivskog jezera u turistiko-rekreativne svrhe i izgradnja nove urbane zone Pluina.
Privredno-ekonomski razvoj Pluina i poveanje BDP-a po glavi stanovnika najvie e biti
zavistan od ostvarenih prihoda turistikih aktivnosti, uz zabranu lociranja novih
industrijskih i preraivakih kapaciteta koji bi prouzrokovali degradaciju ivotne sredine.
Formiranje novih privrednih pogona i servisno-komunalnih zona poeljno je locirati u

podruju naselja Goransko, koje e i u narednom periodu predstavljati jedan od privrednih
centara podruja, zajedno sa Mratinjem, kao centrom proizvodnje elektrine energije. Na
niem i bonitetnom kvalitetnijem zemljitu oko Pluina i Mratinja podrava se razvoj
poljoprivredne proizvodnje, kao i razvoj ribarstva (Pivsko jezero). S obzirom na adekvatnu
saobraajnu povezanost ovih naselja sa optinskim centrom, za njihovo dalje egzistiranje
neophodno je odravanje i unapreenje objekata javno-socijalne i komunalne
infrastrukture.
2. Zajednica naselja Donja Brezna, obuhvata lokalni centar Donja Brezna i manja
seoska naselja, djelimino infrastrukturno opremljena, uglavnom oslonjena na glavni
komunikacijski pravac Optine, magistralni put Niki-Pluine.
Donja Brezna su se prema svojim demografskim, ekonomskim, funkcionalnim i
saobraajnim karakteristikama izdvojila kao sekundarni centar optine. Radno aktivno
stanovnitvo i u narednom periodu e biti preteno zaposleno u sekundarnim i tercijarnim
djelatnostima (prerada drvne mase, uslune djelatnosti, turistiki kapaciteti), pri emu e
naselja ovog podruja funkcionalno biti zavisna od Nikia kao regionalnog centra
Sredinje Crne Gore. Postojea pilana i umski resursi u Breznima je dobar osnov za dalji
razvoj prerade drveta, odnosno za dalji razvoj naselja pod uslovom prethodnog
unapreenja degradiranog prostora (upravo zbog prerade drveta), infrastrukturnog
opremanja i nastavljanja zapoete koncentracije objekata servisa i stanovanja.
Aktiviranje ostalih seoskih naselja bazirae se prije svega na daljem jaanju turistike
djelatnosti, odnosno formiranju eko-sela i obogaivanju turistike ponude na bazi domae
radinosti. Formirani turistiki kapaciteti u Donjim Breznima i potencijalno novi sadraji
(Bajovo Polje) pruaju solidnu osnovu za ekonomsku stabilnost ovih naselja, uz dalje
unapreenje stoarske proizvodnje. Mogue je i znaajnije korienje hidropotencijala
rijeke Komarnice (izgradnjom mini hidroelektrana), uz obogaivanje ponude izletnikog
turizma (obilazak kanjona Nevidio).
3. Zajednica naselja Trsa, obuhvata lokalni centar Trsu i manja seoska naselja na
Pivskoj planini, od kojih su pojedina slabo saobraajno povezana sa optinskim centrom i
sa osnovnim problemom pouzdanog i dugoronog vodosnabdijevanja domainstava.
Uloga servisnog centra naselja Pivske planine, kao i oekivana mogunost razvoja
planinskog i seoskog turizma osnov su budueg razvoja naselja Trsa uz neophodnost
infrastrukturnog opremanja, koncentracije objekata i zatite autohtonih prirodnih
vrijednosti. Dalji razvoj naselja zavisie u velikoj mjeri od koncentracije ionako malog broja
stanovnika i aktiviranje prirodnih potencijala u funkciji razvoja turizma (zona potencijalnih
skijalita, kanjon rijeke Suice i Suiko jezero izletniki turizam, etno selo u Trsi), uz
uslov adekvatnog saobraajnog povezivanja sa Durmitorskim turistikim podrujem
(zavretak asfaltiranja krunog puta abljak-Trsa-Nedajno-Mala Crna Gora). Prostor
Pivske planine takoe daje ansu za razvoj manjih poljoprivrednih pogona (npr. Pogon za
preradu mljenih proizvoda), imajui u vidu potencijal stonog fonda na ovom podruju
(farma u Piima i znaajan broj u individualnom sektoru).
4. Zajednica naselja Crkviko Polje, u kome se pored naselja sa povoljnijom
demografskom situacijom (Crkviko Polje i Brijeg) nalaze i ona koja su na ivici daljeg
egzistiranja (eino, Babii, Jerinii i arii imaju ukupno 52 stanovnika). Iz tog razloga
infrastrukturno opremanje ekonomski je realno i funkcionalno ostvarivo jedino u
Crkvikom Polju i Brijegu. Potencijali ovog podruja ogledaju se u aktiviranju turistikih
potencijala (etno-selo u Crkvikom Polju, rafting na rijeci Tari), razvijanju uslune
djelatnosti (restorani i bungalovi na epan Polju kao glavnom vizitorskom centru
podruja), obilasku kulturnog naslea (manastir Zagrae) i daljem jaanju transgranine

saradnje sa Republikom Srpskom u oblasti turizma (zajedniki programi splavarenja na
rijeci Tari i Drini).
5. Zajednica naselja Stabna, obuhvata grupu naselja u zapadnom dijelu Optine,
okruenu visokim planinskim masivima Bioa, Maglia, Volujaka, Golije, Lebrnika i
Ledenice. Izgradnja nedostajue dionice regionalnog puta od Stabana prema Gacku
preduslov je daljeg razvoja ovog podruja i promociji zatienih prirodnih vrijednosti
podruja na regionalnom nivou (budui park prirode Bio-Magli-Volujak i NP Sutjeska
u BiH). Potencijalno je mogue aktiviranje hidropotencijala na rijeci Vrbnici (izgradnjom
vie mini hiroelektrana) i razvoj skijakog turizma na Goliji, uz neophodnu valorizaciju
Trnovakog i Stabanskih jezera, kao krajnjih tura izletnika tokom ljetnjeg perioda godine
(prioritet je ureenje i odravanje planinarskih i biciklistikih staza prema ovim jezerima).
Sva ostala naselja koja nisu navedena prethodnom klasifikacijom, pripadaju grupi izrazito
agrarnih naselja, sa siromanom ponudom uslunih djelatnosti i privrednih aktivnosti.
Imajui u vidu da se u njima ne oekuje dalja funkcijska transformacija i poveanje broja
stanovnika u narednom periodu, insistira se na obezbjeenju osnovne komunalne
opremljenosti i kvalitetnijoj mrei lokalnih puteva, kako bi stanovnicima ovih naselja bio
omoguen laki pristup do centra zajednice naselja u kome e zadovoljavati svoje
osnovne, svakodnevne potrebe (kola, prodavnica, ambulanta i dr.).
5. KONCEPCIJA RAZVOJA MREE OBJEKATA JAVNIH FUNKCIJA

Prilikom definisanja osnovnih planskih rjeenja, u skladu sa navedenim ciljevima, uvaena
je funkcionalna i hijerarhijska organizacija mree naselja i naglaen znaaj kulturnih,
socijalnih, ekonomskih i demografskih obiljeja pojedinih oblasti i naselja, prvenstveno
kroz:
-
nezavisnost i samostalnost organizacije javnih slubi u odnosu na upravnoadministrativne funkcije naselja;

ostvarivanje ravnopravnosti svih oblika svojine u organizaciji javnih slubi, kako bi
se stvorili uslovi za komplementarni odnos razliitih oblika svojine i konkurencija
izmeu razliitih ponuaa usluga; i
organizacija posebnih programa u seoskim podrujima prilagoenih njihovim
karakteristikama (to se posebno odnosi na programe drutvene brige o djeci,
socijalnu i zdravstvenu zatitu starih lica u starakim i samakim domainstvima,
poboljanje uslova i kvaliteta kolovanja djece u selima i sl.).
Pri tome se kao osnovna planska rjeenja za naselje Pluine, izdvajaju:

-
podrka uvoenju privatnih srednjih kola specifinih profila i znanja;

pored standardnih oblika djeijih ustanova na zasebnim parcelama, predlau se
novi, racionalniji i danas ve afirmisani oblici: depadansi u stambenim blokovima
urbanizovanog dijela naselja;
izgradnja Gerontolokog centra sa kapacitetom koji bi zadovoljavao potrebe cijele
Optine;
modernizacija Doma kulture; i
izgradnja sportsko-rekreativnog centra;
Na nivou Optine:
-
rekonstrukcija veine zdravstvenih ambulanti u seoskim naseljima, kao i izgradnja

zdravstvenih punktova u naseljima bez osnovne zdravstvene zatite;

rekonstrukcija seoskih osnovnih kola uz eventualnu izgradnju potrebnih

kapaciteta djeijih vrtia;
unapreenje turistikih i kulturnih manifestacija; i
poboljanje opremljenosti objekata javnih slubi u centrima zajednice naselja.
Posebno se preporuuje prenamjena objekata nekadanjih kola i domova kulture u

objekte turizma, odnosno sezonskih smjetajnih kapaciteta.
Razvoj javnih slubi u narednom periodu odvijae se u skladu sa postojeom mreom
objekata, u zavisnosti od buduih potreba zajednica naselja i u skladu sa novim
ulaganjima u cilju daljeg razvoja centara u mrei naselja. Pored optinskog centra,
prioritet u tom smislu imaju centri zajednica naselja: Donja Brezna, Crkviko Polje, Trsa i
Stabna.
Centri zajednica naselja do kraja planskog perioda treba da obnove postojee objekte ili
da izgrade nove sa sledeim sadrajima:
-
matina osnovna kola sa fiskulturnom salom i kompjuterskom opremom;

zdravstveni punkt sa apotekom;
predkolska ustanova;
dom kulture sa bibliotekom i manjom salom; i
teren za male sportove.
Opremljenost uslunim delatnostima u centrima na svim nivoima treba da je najmanje na

nivou prosjeka za odgovarajue centre u Crnoj Gori i da je u skladu sa brojem korisnika i
stanovnika u gravitacionim zonama, uz stvaranje povoljnih uslova za korienje svih
usluga za stanovnitvo najudaljenijih naselja svakog od planiranih centara.

600-1000
1500
0,2*
12000*
2
2
6,5
6
20
20

0,11
Broj sedita / leaja* / lanova** (na 1000

stanovnovniku)
25-30
25-30
(po zaposlenom)Broj sedita / knjiga* / leaja **
15
15
(po stanovnniku)Broj sedita / knjiga*
(u m2)BGP objekta po stanovniku / korisniku*
(u m2)P uionikog prostora po ueniku
2
BGP
(u mobjekta
)
po detetu / ueniku* / knjizi**
6,5
6*
10*
15
(po odeljenju)Broj uenika
10
15
30
35
30*
45*
(na 1 zaposlenog)Broj uenika / korisnika knjiga*
Predkolsko vaspitanje
Obrazovanje osnovno
srednje
Socijalna
domovi za decu
zatita
domovi za odrasle
domovi za
penzionere
Zdravstvena domovi zdravlja
Radijus gravitacije (m / stanovnika*)
Javne slube
P Parcele po detetu / stanovniku* (u m2)
Tabela br.45 : Uporedni pokazatelji principa i normativa za planiranje i dimenzionisanje objekata javnih slubi
zatita
zdravstvene stanice i
ambulante
Kultura
biblioteke i itaonice
bioskopi
pozorita
kulturno umetnika
drutva
univerzalna sala
Fizika kultura i sport
0,005*
3000-5000*
1500*
0,003
0,001**
1000*
1,35*
10*
Objanjenje skraenica: P povrina; BGP bruto graevinska povrina

4,6*
0,25
3-4*
0,02
0,01
10000*
50
10
6-10
20**
10
6. KONCEPCIJA RAZVOJA PRIVREDNIH DJELATNOSTI

Ciljevi i opredjeljenja daljeg drutveno-ekonomskog razvoja optine Pluine su formiranje
prepoznatljive lokalne ekonomije zasnovane na principima odrivosti odnosno korienju
svih resursa koji treba da obezbijede vee zapoljavanje, viu dohodovnost i smanjenje
siromatva, ravnomjerniji razvoj optinske teritorije i zatitu ivotne sredine kao kljunog
dugoronog faktora razvoja.
Optina Pluine ima znaajna ogranienja za razvoj (demografska, ekonomska, prirodna,
saobraajna, nerazvijeno okruenje i dr.), a istovremeno raspolae i znaajnim
potencijalima (prije svega prirodnim planine, jezera, rijeke, ume, panjaci i dr.) za
intenziviranje razvoja turizma, poljoprivrede, malih preraivakih kapaciteta, vodne
privrede. Mnogi potencijali od regionalnog i republikog znaaja predstavljaju dijelove
prirodnih (planine, rijeke i kanjoni, ume i dr.) i proizvodnih sistema (energetski, turistiki,
umski i dr.), kao i zatienih odnosno podruja predvienih za zatitu (Nacionalni park
Durmitor, Regionalni park Magli - Bio - Volujak i dr.), iji znaaj prevazilazi
nacionalne okvire.
Osnovna planska rjeenja
Osnovna planska rjeenja su definisana na osnovu dosadanjeg korienja prostora
optine Pluine prema raspoloivim potencijalima u skladu sa vizijom, stratekim ciljem i
operativnim razvojnim ciljevima i odnose se na:
-
uravnoteeniji razvoj lokalne ekonomije, to zahtijeva podsticanje razvoja prije

svega poljoprivrede, razliitih vidova turizma, agroturizma, malih preraivakih i
uslunih kapaciteta radi ukljuivanja lokalnog stanovnitva u razvojne procese;
prepoznavanje teritorijalnih specifinosti (prirodnih, demografskih, ljudskih
kapaciteta, pristupanosti, i dr.), to podrazumijeva ocjenu i valorizaciju lokalnih
resursa i ogranienja, i usklaenost razvojnih planova sa realnim mogunostima,
odgovorno upravljanje prirodnim resursima i zatita okoline, to znai smanjenje
konflikata izmeu tranje za prirodnim resursima odnosno izgradnje i ouvanja
zatienih prostora, izmeu propisanih reima zatite i korienja zemljinog
(umskog, poljoprivrednog, graevinskog) i vodnog resursa u turistike,
poljoprivredne, privredne ili druge svrhe i njihovog ouvanja za budue generacije
u pogledu trajnosti, kvaliteta i dovoljnosti;
unapreenje kvaliteta ivota, to pretpostavlja stvaranje uslova za odrivi razvoj
odnosno samorazvoj i zapoljavanje, kao i bolju pristupanost razvojnim
potencijalima i dostupnost razliitim javnim servisima;
racionalno korienje zemljita, to prije svega znai potrebu zatite umskog
zemljita od devastacije (neracionalne sjee) i neplanske izgradnje (vikend),
ouvanje prirodnih vrednosti od ireg drutvenog znaaja, ouvanje
infrastrukturnih koridora od neplanske izgradnje;
izgradnju, obnavljanje i odravanje infrastrukture, posebno putne, elektro i
vodosnabdijevanja na ruralnom podruju.
Planska rjeenja po djelatnostima

Na formiranje strategije razvoja lokalne ekonomije utie vie inilaca, meu kojima su:
postojea privredna struktura, raspoloivi prirodni resursi, koji realno mogu da se aktiviraju
i koriste na ekonomskim principima, pristupanost resursima, demografska situacija i
mrea naselja i centara, ali i vizija i postavljeni ciljevi da se ostvari bri razvoj i jaaju
postojee razvojne zone/centri, kao i da se formiraju nove razvojne zone/centri.

Strateka opredjeljenja u pogledu specijalizacije i proirenja privredne strukture po

sektorima tj. oblastima i djelatnostima odnose se na:
-
energetiku - dalje korienje vodnog potencijala za proizvodnju struje;

industriju - aktivnije korienje postojeih kapaciteta, proirenje asortimana i orijentacija
na proizvodnju finalnih proizvoda, razvoj malih preraivakih kapaciteta koja ne
ugroavaju ivotnu sredinu, posebno kada su u pitanju prehrambeni preraivaki
kapaciteti, ili pak sakupljanje i prerada umskih nusproizvoda prua mogunosti za
razvoj male privrede (poslovi pakovanja, dorade i sl.);
poljoprivredu - do faze finalizacije proizvoda na osnovu odrivog korienja prirodnog
potencijala (primarna proizvodnja - posebno stoarstvo i voarstvo, proizvodnja
organske hrane, potom razvoj organizacije otkupa i voa, mlijeka i mesa, meda,
peuraka, ljekovitog bilja i sl.), preko skladitenja izgradnjom suara i hladnjaa do
prerade, kao i neophodnim povezivanjem sa planiranom turistikom aktivnou,
odnosno stvaranje zajednike agro-turistike funkcije;
turizam razvojem specijalizovanih vidova turistike ponude/proizvoda kao to su
tranzitni, planinski (skijanje, planinarenje, pjeaenje i dr.), vodni jezerski, reni
(rafting, brodarenje, splavarenje, ribarenje i dr.), seoski (agroturizam, ekoturizam),
izletniki, rekreacioni, biciklizam, kulturni, manifestacioni, zdravstveni i dr.)
umarstvo od eksploatacije do prerade u drvnopreraivakom sektoru, posebno kroz
razvoj specijalizovanih preraivakih kapaciteta zatim otkupa i prerade umskih
plodova, jestivih gljiva, ljekovitog bilja i drugih umskih proizvoda; i
usluni sektor od usluga vieg nivoa (inenjerske, tehnike, poslovno - finansijske,
poslovi sa nekretninama i dr.) do usluga koje zadovoljavaju potrebe razliitih korisnika, i
to: stanovnitva (trgovinske, zanatske, ugostiteljske, finansijske, turistike i dr.),
privrede, posebno poljoprivrede (otkupne stanice, suare, hladnjae, poljoprivredni
servisi, veterinarske usluge i dr.) i turizma (informativni centri, smjetajne, usluge vodia
i sl.).
Akcenat je na otvaranju radnih mjesta, prije svega kroz podsticanje preduzetnitva i

otvaranja kapaciteta porodino/domainskog biznisa (turistike usluge, preraivaki
pogoni, farme, pruanje poljoprivrednih, graevinskih i drugih usluga), to je u skladu sa
karakteristikama ovog prostora (demografski kapacitet, veliki broj naselja i njihova
demografska usitnjenost, slabija pristupanost, i dr.) i opredjeljenjem na odrivost u
razvoju lokalne ekonomije, koji ukljuuje i ravnomjerniji razvoj optinske teritorije i jaanje
socijalne kohezije. Pored direktnih uticaja, strategijom se stvaraju uslovi za razvoj lokalne
ekonomije bazirane na racionalnom i odrivom korienju potencijala, a koja istovremeno
omoguava korienje lokalne radne snage, posebno ruralnog stanovnitva.
Strateki koncept odrivog razvoja turizma, uz dalju afirmaciju komplementarnih
djelatnosti je razvoj kvalitetnog turizma uz poveanje kapaciteta osnovnih turistikih
leaja. Prioritet je razvoj celogodinje turistiko-rekreativne ponude, u skladu sa
meunarodnim standardima i trendovima u evropskom turizmu i hotelijerstvu.
Osnovna planska opredeljenja za razvoj turizma su:
1) kvalitetan turizam sa raznovrsnom cijelogodinjom turistiko-rekreativnom ponudom
kroz razvoj:
-
jezerskog i nautikog turizma u sredinoj zoni kanjona Pive Pivske upe sa

Pluinama (uz razvoj energetike, vodoprivrede, poljoprivrede, ribarstva kao i malih
i srednjih preduzea (MSP) zasnovanih na istim tehnologijama koje ne
ugroavaju kvalitet voda);
zimsko-sportskog i visokogorskog turizma ekspedicionog tipa u visoko planinskoj
zoni Bioa i Maglia (NP Sutjeska), kao zoni evropski ekskluzivne-izuzetne

2)
3)
4)
5)
6)
7)
ponude u prostoru, (sa 30 vrhova preko 2000 m n.v., Trnovakim i dva Stabanska
jezera); sa potencijalnom iarom na pravcu Mratinje-Presjeka-Trnovaka jezera;
- ruralnog turizma na povri Vueva, uz razvoj stoarstva i poljoprivrede, (od
Stubikih baija do Katunskog polja i ruba kanjona Pive);
- planinskog i ruralnog turizma u zoni Ledenica sa potencijalnim skijalitem na
sjevernim padinama Golije, uz komplementarne aktivnosti umarstva, lovstva i
stoarstva (preko Golije do Brezne, zapadno od klisure Pive);
- planinskog i ruralnog turizma u zoni Pivske visoravni - Pivske planine (istono od
rijeke Pive, koju od njenih korita odvajaju strmi kanjonski odsjeci, odnosno
zapadno od odsjeka kanjona Tare - Crkvikog polja, preko Trse, Vojinovia do
litica klisura Pive - (ua Komarnice), sa turistikim naseljem i skijalitem u
istonom dijelu zone KO Vojinovii i Pie uz druge, komplementarne aktivnosti
poljoprivrede i stoarstva (sa 5 vrhova preko 2000 m n.v. u istonom dijelu zone u
blizini kotline krkih jezera i klisurom rijeke Suice); i
- eko-turizma, raftinga, planinarstva u zoni kotline krkih jezera kotline Suice
sa Suikim jezerom - kanjona Tare kao zoni evropski ekskluzivne ponude u
prostoru (do epan Polja, odnosno sastava rijeka Pive i Tare), kao kontaktne
teritorije optine (izmeu NP Durmitor na istoku i NP Sutjeska na sjeveru), sa
potencijalnim sistemom vertikalnog transporta od Nedajnog ka kotlini Suice.
izgradnja osnovnih smjetajnih kapaciteta (mali hoteli, pansioni,
gostionice, sela koliba i eko kolibe) u vidu specijalizovanih turistikih naselja
zasnovanih na ekolokim kriterijumima i korienju obnovljivih izvora energije;
realizacija kampova kao smjetajnih kapaciteta za specijalizovane
vidove turizma (planinare, omladinu, istraivae, splavare, bicikliste i dr.);
razvoj agro - turs kompleksa uz kvalitativnu rekonstrukciju
komplementarnih kapaciteta (domainstva i vikedica) ime e se izvriti
restrukturiranje smjetajnih kapaciteta i poveati kategorija osnovnog smetaja, sa
sledeim smjernicama za:
- domainstva - ka realizaciji porodinih pansiona i koliba uklopljenih u pejza;
- vikendice - ka ograniavanju izgradnje u zoni priobalja jezera i otvorenih
planinskih prostora, osim u okviru struktura ruralnih naselja i planinskih katuna; i
- ruralni prostor - ka revitalizaciji u nove turistike strukture odnosno autohtona
turistika sela na temelju autentinih planinskih kua.
integrisanje cjelogodinje turistiko-rekreativne ponude u prostoru
(nautika, rafting, skijalite, sadraji sportsko-rekreativnih klubova, izletniki itinereri,
wellness programi, turistiko-rekreativni koridori - etne staze, biciklistike staze,
iare, lov i ribolov i dr.) uz razvoj i edukaciju kvalitetne vodike slube;
dravna i lokalna stimulacija razvoja turizma, poboljanjem
dostupnosti podruju (magistralnim, regionalnim, lokalnim i umskim putevima, mali
aerodrom, helidrom), izgradnjom primarne infrastrukture i javnih sadraja, kao i
stimulacija investitora za ulaganja u razvoj turizma; i
razvoj domaih i inostranih stratekih partnerstava u projektima iz
oblasti turizma.
Polazei od optimizovanog kapaciteta podruja Optine izraene u jednovremenim

turistima, zahteva selektivnog turizma, koji se zasniva na kvalitetu i stratekih opredeljenja
razvoja turizma iz Programa izrade PUP-a Optine i programa razvoja planinskog turizma
u Crnoj Gori, ukupan broj turista u osnovnim vidovima smjetaja na podruju Optine u
planskom periodu iznosie minimum 2000 (sa izletnicima broj korisnika prostora bi bio oko
3200).
Bilans smjetajnih kapaciteta kampova (za specijalizovane vidove turizma) i
komplementarnih kapaciteta (domainstva i vikedica) e se razvijati u skladu sa
zahtjevima trita i predstavljae minimum 50% kapaciteta osnovnih vidova smetaja.

Prostorna distribucija smjetajnih kapaciteta je izvrena po sledeim cjelinama:

1. u visoko planinskoj zoni Bioa i Maglia;
2. na povri Vueva;
3. u zoni Ledenice;
4. u sredinoj zoni kanjona Pive Pivske upe sa Pluinama;
5. u zoni Pivske visoravni - Pivske planine; i
6. u zoni kotline krkih jezera kotline Suice sa Suikim jezerom - kanjona Tare.
Tabela br. 46: Pregled ukupnog broja smjetajnih kapaciteta na podruju Optine
zone
1
2
3
4
5
6
Osnovni kapacitet (mali hoteli,
200
800
800
200
pansioni, gostionice, sela kolibe i
eko kolibe)
Komplementarni kapaciteti
200
400
200
200
(domainstva i vikedice)
Kampovi (specijalizovani vidovi
75
75
turizma)
Ukupno
ukupno
2000
1000
150
3150
U odnosu na postojee stanje, planira se izgradnja u kategoriji osnovnih kapaciteta to

predstavlja poveanje od oko 1950 leajeva. Takoe, planira se rekonstrukcija i
restrukturiranje dijela turistikog fonda ka komplementarnim kapacitetima (autohtona
turistika sela) i stvaranje uslova za postavljanje kampova za specijalizovane vidove
turizma i to kod:
-
Trnovakog jezera i u Carevom dolu izmeu Bioa i Maglia (u visoko planinskoj

zoni); i
Komarnice, ua Suice u Taru i epan Polju.
Glavni smjetajni kapaciteti e se grupisati na eksluzivnim turistikim zonama u

Pluinama, Vojinovia katunima, epan Polju i Breznima (mali hoteli, pansioni,
gostionice, sela koliba i eko koliba), pri emu e osnovnu karakteristiku davati manje
turistike aglomeracije pojedinanog kapaciteta od 200 do 800 stacionarnih korisnika.
Autentina sela e se razvijati kao turistika naselja, sa minimum po tri opremljene
kamene kolibe po selu sa minimalnom unutranjom kvadraturom:
-
14-16m za dvije osobe;

24-28m za 3-4 osobe; i
32-36m za 5-6 osoba.
Tabela br.47: Razmjetaj turistikih kapaciteta po zonama i prioritetnim lokacijama

lokaliteti
2014. godina 2028. godina
1-sredina zona kanjona Pive
Pluine turistiko naselje
200
600
turistika sela
100
100
Ukupno
300
700
2-visoko planinska zona Bioa i Maglia
Trnovako jezero-kamp
50
Carev do-kamp
25
Ukupno
75
3-povr Vueva
turistika sela
100
100
Ukupno
100
100
4-Zona Ledenica

Brezna-vizitor centar
100
turistika sela
200
Ukupno
300
5- Zona Pivske planine
Vojinovia katuni - turistiko naselje
400
turistika sela
100
Ukupno
500
6- Zona kotline krkih jezera kotline Suice
epan Polje-vizitor centar
100
Komarnica- kamp
25
ue Suice u Taru- kamp
25
epan Polje- kamp
25
Ukupno
175
UKUPNO .......................3150
1450
100
200
300
400
100
500
100
100
1700
Bilans korienja zemljita
Postojee
Planirano
Ukupno
Poljoprivredno
umsko
854 (100%)
854 (100%)
197,3 (23,1%)
192,1 (22,5%)
369,8 (43,3%)
369,8 (43,3%)
(u km2)
Ostalo (vodno i
graevinsko)
286,9 (33,6%)
292,1 (34,2%)
Promjene u bilansu strukture korienja zemljita su planskim rjeenjema usmjerene ka

optimizaciji namjene prostora i prirodnih uslova, uz nuno zauzimanje zemljita za potrebe
realizacije irenja stambenih i turistikih zona, izgradnju saobraajne infrastrukture i
zadovoljenje dugoronih ekonomskih potreba lokalne zajednice.
7. OSNOVE PROSTORNE ORGANIZACIJE U POGLEDU POLOAJA I

POVEZIVANJA OBJEKATA INFRASTRUKTURE SA NASELJENIM MJESTIMA
Strategija razvoja infrastrukture podrazumijeva uvaavanje infrastrukture kao stratekog
sredstva za unapreivanje uslova i kvaliteta stanovanja, privrede, rekreacije, kao i za
zatitu ivotne sredine i to:
-
formiranje celovitih/kompletnih infrastrukturnih sistema koji omoguavaju

kvalitetniji ivot i zdraviju ivotnu sredinu;
usaglaavanje namene, organizacije i korienja zemljita, radnih i turistikih
zona i koncentracije stanovnitva po zajednicama naselja u koordinaciji sa
kapacitetima infrastrukture;
veu ekonomsku, funkcionalnu, ekoloku i prostornu efikasnost: optimizaciju
razmjetaja proizvodnih/radnih zona, saobraajnica, naselja itd;
neutralisanje dosadanjih razvojnih konflikata i negativnih eksternih efekata; i
utvrivanje optimalnog odnosa izmeu kratkoronih efekata i dugoronih
negativnih posledica to iziskuje odgovarajua tehniko tehnoloka rjeenja.
Osnovni zadatak u oblasti infrastrukture se ogleda u prostornom determinisanju:

-
meunarodnih, republikih i regionalnih saobraajnih, energetskih, vodnih i

telekomunikacionih sistema;
zona energo resursa ireg i ueg znaaja;
zona vodoizvorita ireg i ueg znaaja;
koridora za postojee i planirane prenosne i distributivne infrastrukturne mree;
drumske mree lokalnih saobraajnica; i
zona znaajnih za odravanje naseljske higijene.

Osnovno polazite predstavlja identifikacija i ocjena stanja infrastrukturnih sistema

iskazana kroz:
-
odreivanje pristupanosti sistema korisnicima;

stanje u tehniko-tehnolokom smislu; i
relaciju infrastruktura - prostor.
Kvalitativni pristup podrazumijeva analizu zahtjeva za uslugama i komparativnih prednosti

alternativnih rjeenja kako bi se iskazani zahtjevi rijeili preraspodjelom ili
prestrukturiranjem.
Formuliu se dva osnovna strateka cilja kroz: komunalnu kompletnost i komunalnu
higijenu.
Komunalna kompletnost
1. Prije svega se odnosi na optinski centar Pluine sa naseljima u bliskom okruenju, kao
i gravitirajuim sekundarnim centrima Trsom, Donjim Breznima, Stabnima i Crkvikim
Poljem. Bolje infrastrukturno umreavanje navedenih naselja, znaajno bi smanjilo obim
investicija u planskom periodu i omoguilo veu privrednu produktivnost.
2. Program infrastrukturnog opremanja sekundarnih centara sa njihovim gravitacionim
podrujima.
Realizacija programa podrazumijeva sledee sektorske prioritete:
-
rekonstrukcija, modernizacija i dogradnja saobraajnica, saobraajnih terminala i

povrina (mrea i objekata);
rekonstrukcija, modernizacija i dogradnja vodovodne distributivne mree i
objekata;
rekonstrukcija i dogradnja objekata na postojeim i perspektivnim vodoizvoritima;
konstituisanje tehniko-tehnoloki i higijenski kompletnog kanalizacionog sistema
svih veih naselja u optini;
definisanje pravila i naina evakuacije otpadnih voda u manjim naseljima i
kuama sa povremenim i sezonskim stanovanjem;
definisanje pravila i naina evakuacije atmosferskih voda sa javnih i ostalih
povrina u naseljima;
rekonstrukcija, usaglaavanje i razvijanje distributivne elektroenergetske mree i
objekata; i
razvijanje i modernizacija telekomunikacionih mrea i usluga.
Komunalna higijena
Pristup komunalnoj higijeni podrazumeva sledee sektorske prioritete:
-
utvrivanje i verifikovanje sanitarnih zona zatite vodoizvorita;

zatita svih vodotokova i vodenih povrina kao sistema privrednog, turistikog,
vodoprivrednog i ekolokog znaaja;
konstituisanje tehniko-tehnoloki i higijenski kompletnih kanalizacionih sistema
povezanih sa recipijentom kako bi se locirala i dimenzionisala jedinstvena
postrojenja za preiavanje otpadnih voda (PPOV);
evakuacija otpadnih voda u seoskim naseljima i kuama sa povremenim i
sezonskim stanovanjem, zasnovana na nepropusnim septikim jamama i
otokama. Tamo gdje prirodni i stvoreni uslovi dozvoljavaju predvidjeti zbirne
higijensko-sanitarne septike jame i dijelom kanalizaciju;
revitalizacija instalacija za tretman industrijskih otpadnih voda manjih i veih
proizvodnih pogona;

ureenje postojeih lokacija seoskih/naseljskih groblja i podizanja nivoa higijene i

standarda;
sanacija i podizanje stepena upotrebljivosti postojee deponije za grad i sva
ostala naselja; i
aktivno uee u planiranju, projektovanju i izgradnji regionalne sanitarne
deponije koja e funkcionalno pokrivati teritoriju optine Pluine i pokretanje
primarne i sekundarne reciklae komunalnih i ostalih otpadaka.
U tom smislu, neophodna je:

1.Konsolidacija postojeih infrastrukturnih
upravljanje infrastrukturnim podsistema, i to:
-
sistema
koja
podrazumeva
sektorsko
zatita svih postojeih i perspektivnih izvorita, sa definisanjem sanitarnohigijenskih zatitnih zona;

kompletiranje kanalizacionog sistema grada, sa postrojenjem za preiavanje
otpadnih voda;
revitalizacija ureaja za tretman industrijskih otpadnih voda u postojeim
proizvodnim pogonima;
saniranje postojee deponije i aktivnosti na podizanju njene sanitarne,
funkcionalne i prostorne efikasnosti i pouzdanosti; i
definisanje optih i posebnih uslova/mogunosti proirenja postojeih seoskih
groblja.
2. Ekspanzija i opremanje prostora infrastrukturom u buduim atraktivnim zonama:

-
optinski centar Pluine sa funkcionalno bliskim naseljima;

perspektivne proizvodne zone (industrijski i manipulativni parkovi); i
turistike zone i potencijalna skijalita.
3. Rehabilitacija i razvoj vodoprivredne infrastrukture u funkciji poljoprivredne proizvodnje:

-
svi prirodni i stvoreni vodotoci, a takoe planirani vodozahvati i vodotoci.
U daljem razvoju, primijeniti sva pravna, prostorna, organizaciona i tehniko-tehnoloka

rjeenja kako bi se smanjilo aktuelno zagaivanje prostornih struktura i ivih bia.
7.1. SAOBRAAJ
Drumski saobraaj
Plan razvoja drumskog saobraaja, kao osnovnog vida saobraaja na podruju Plana, ima
najvei znaaj i mora biti u skladu sa razvojem saobraajno-transportnog sistema Crne
Gore. Predloenom mreom saobraajne infrastrukture ostvaren je kontinuitet u protoku
roba i ljudi unutar podruja, kao i kontinuitet u tranzitnim vezama sa susjednim optinama
i regionima.
Putna mrea
Osnovno plansko opredjeljenje jeste poveanje dostupnosti podruja, u prvom redu
modernizacijom i rekonstrukcijom postojee mree dravnih puteva i kvalitetnim
povezivanjem sa mreom dravnih puteva Crne Gore.
Planirana je rekonstrukcija i rehabilitacija magistralnog puta M-18 (E-762), kojom bi on
dobio rang magistrale za brzi motorni saobraaj na dionici: epan Polje (granica sa
Republikom Srpskom) Pluine Niki Podgorica. Ovim pravcem e se ostvariti

kvalitetne veze sa Podgoricom, kao i sa centralnom Bosnom gdje e se spojiti sa
koridorom Vc. Pomenuti koridor je prepoznat u REBIS studiji, kao dio osnovne balkanske
mree, na osnovu ega se moe dobiti podrka meunarodnih finansijskih institucija.
Mreu dravnih puteva inie magistralni put i dva regionalna puta, preko kojih e se
ostvarivati veze unutar planskog podruja, kao i veze sa okruenjem u dravi. Mreu
dravnih puteva je potrebno upotpuniti mreom lokalnih puteva, za koju je predviena
rekonstrukcija, modernizacija i dogradnja pojedinih veznih dionica. Mrea nekategorisanih
puteva, u i van naselja, razvijae se u skladu sa razvojem naselja i mogunostima lokalne
zajednice, to e se definisati planovima nieg reda.
Vei stepen pristupanosti, poveanje kapaciteta, poboljanje kvaliteta usluge putne
mree, a time i poveanje bezbjednosti odvijanja saobraaja, ostvarie se:
-
realizacijom koridora magistrale za brzi motorni saobraaj (E-762);

rekonstrukcijom, modernizacijom i dogradnjom mree dravnih puteva;
rekonstrukcijom, dogradnjom i izgradnjom dionica lokalnih puteva; i
poboljanim i pojaanim odravanjem putne mree.
Javni dravni putevi

Rekonstrukcija i rehabilitacija magistralnog puta Niki granica sa Republikom Srpskom
(epan Polje), ime bi ovaj put dobio rang magistrale za brzi motorni saobraaj (brze
saobraajnice), predviena je Prostornim planom Crne Gore, kao i Strategijom razvoja
saobraaja Crne Gore. Projekat je rangiran kao 6. strateki projekat od znaaja za
Republiku Crnu Goru i takoe je prepoznat kao dio osnovne REBIS mree. Njegovom
realizacijom se ostvaruje kvalitetna veza sa centralnom Bosnom i omoguava se spajanje
sa evropskim koridorom Vc: Ploe Sarajevo Budimpeta. Na trasi se predvia
sanacija mostova, tunela, kosina i izgradnja treih traka na dionicama gde je to mogue.
Planira se rekonstrukcija postojeeg puta na dionici Sinjac Pluine HE Piva, sa
sanacijom tunela i kosina, u duini od 25 km i rekonstrukcija puta od HE Piva do epan
Polja, u duini od 8,5 km. Osnovne probleme u realizacija predstavlja nedostatak
projektne dokumentacije, nepovoljna konfiguracija terena i nemogunost proirenja
poprenog profila na pojedinim dionicama. Problem takoe predstavlja i nedovoljna
zainteresovanost i adekvatan tretman ovog pravca od strane Republike BiH na dionici od
epan Polja i dalje ka centralnoj Bosni.
Rezervie se prostor za koridor magistrale za brzi motorni saobraaj (brze saobraajnice)
duine oko 57,0 km na teritoriji Plana. irina koridora je 55 m, od ega je 25 m za pojas
regulacije i po 15 m za obostrane neposredne pojaseve zatite.
Konano definisanje poloaja koridora i trase magistrale, sa stacionaama raskrsnica,
denivelisanih ukrtaja (ukoliko su potrebni) i prateih sadraja, utvrdie se kroz izradu
odgovarajue Studijske i Planske dokumentacije (Plan detaljne regulacije saobraajnice,
Studija opravdanosti, Idejni i Glavni projekat, Studija javno privatnog partnerstva, Studija
uticaja na ivotnu sredinu i dr.).
Regionalna saobraajnica R-14: Virak (abljak) Trsa - Pluine se u planskom periodu
zadrava na postojeoj trasi sa potrebnom revitalizacijom i modernizacijom tehnikoeksploatacionih karakteristika ime e se poveati bezbjednost u saobraaju, mobilnost
stanovnitva i uslovi za bolju meuoptinsku i regionalnu saradnju i zajedniku turistiku
ponudu poljoprivrednih proizvoaa i turistikih subjekata. Duina regionalnog puta na
teritoriji Plana je oko 28 km.

Mrea dravnih puteva e biti upotpunjena novom trasom regionalnog puta na dionici
Pluine Lipnik (granica Republike BiH), u cilju spajanja sa optinom Gacko
(orijentaciona duina 17 km). Trasa planirane regionalne saobraajnice je preuzeta iz PP
Republike Crne Gore i u veem svom dijelu prati trasu postojeeg lokalnog puta.
Izgradnjom regionalnog putnog pravca obezbijedie se brz i kvalitetan pristup magistralnoj
putnoj mrei i dalji razvoj i jaanje saobraajnih veza Crne Gore i BiH (Republike Srpske).
Trasa regionalnog putnog pravca ide lokalnim putnim pravcem od Presjeke (sa
magistralnog puta od Goranska) preko sela Smrijeno do Muratovice. Od Muratovice do
optine Gacko, potrebno je projektnom dokumentacijom definisati trasu puta.
U planskom periodu, izvrie se modernizacija lokalnog puta epan Polje Trsa i
prekategorizacija u regionalni putni pravac, orijentacione duine 37 km. Modernizacijom i
prekategorizacijom lokalnog u regionalni putni pravac, poboljae se putna infrastruktura i
transport u Optini i obijezbijedie se kvalitetno povezivanje sela: Brijeg, Crkviko Polje,
Bojati, Nikovii, Kneevii, eino, Babii, Jerinii, arii, Barni Do i Trsa. Put epan
Polje Trsa bie alternativni putni pravac meunarodnom putnom pravcu Pluine epan Polje (Crna Gora - BiH). Dionica magistralnog puta Pluine - epan Polje je u
zimskom periodu u prekidu zbog snijenih lavina, u periodu kia zbog odrona i u ljetnjem
periodu zbog poara to je poseban razlog za prekategorizaciju puta.
U planskom periodu, izvrie se modernizacija lokalnog puta Milogora - Nedajno Suica
(granica sa optinom abljak) i prekategorizacija u regionalni putni pravac, orijentacione
duine 12 km. Modernizacijom i prekategorizacijom lokalnog u regionalni putni pravac,
zavrie se Durmitorski putni prsten predvien stratekim dokumentom razvoja
Durmitorskog podruja. Modernizacijom ovog putnog pravca doprinijee se razvoju
Durmitorskog podruja razvoj turizma i valorizacije kanjona rijeke Suice i Suikog
jezera.
Rezervie se prostor za koridore navedenih dionica regionalnih puteva irine 35 m, od
toga oko 15 m za pojas regulacije i po 10 m za obostrane neposredne pojaseve zatite, s
orijentaciono datim poloajem koridora na Referalnoj karti 2.
Javni lokalni putevi
Poveanje saobraajne dostupnosti i povezanosti centara u mrei naselja, privrednih
potencijala, turistike ponude u prostoru i ruralnih rejona ostvarivae se rekonstrukcijom,
dogradnjom i izgradnjom pojedinih dionica lokalnih puteva na osnovu glavnih projekata
rekonstrukcije. Planirana je rekonstrukcija svih javnih lokalnih puteva na teritoriji
Prostornog plana:
L-1: Mrestilite - Miloevii Budanj - Brljevo, u duini od 13,5 km, sa izradom
savremenog kolovoznog zastora na dionici od 8,9 km;
L-2: Stabna (kola) Prisojni Orah - Jasen, u duini od 4,9 km, sa izradom
L-3: Greda Osojni Orah Lisina, u duini od 5,6 km, sa izradom savremenog
kolovoznog zastora na dionici od 4,0 km;
L-4: Gojkovia Do - Seoca, u duini od 2,0 km;
L-5: Presjeka Smrijeno Muratovica Jezerca Adia Ravan. Prostornim
planom Crne Gore je predviena izgradnja regionalnog putnog pravca Presjeka
preko Muratovice do granice sa optinom Gacko (Republika BiH);
L-6: Smrijeno Donji Stolac Gornji Stolac, u duini od 3,2 km, sa izradom
savremenog kolovoznog zastora na cijeloj dionici;
L-7: Magistrala Pivski manastir, u duini od 0,4 km, uz izgradnju dionice do samog
manastira u duini od 1,1 km;
L-8: Seljani - Zakamen, u duini od 3,4 km;
L-9: Seljani G. Rudinice Miljkovac - Zaborje, u duini od 9,7 km;

L-10: Miljkovac - Bukovac, u duini od 2,0 km;
L-11: Miljkovako osoje (magistrala) - Miljkovac, u duini od 1,3 km;
L-12: G. Rudinice Dubljevii - Borkovii, u duini od 17,6 km;
L-13: Dubljevii Bezuje Dubrovsko (optina avnik), u duini od 9,5 km, sa
izradom savremenog kolovoznog zastora na dionici od 7,5 km;
L-14: Zaborje Polja Pejovia, u duini od 1,8 km, sa izradom savremenog
kolovoznog zastora na cijeloj dionici;
L-15: Vagani Bajovo Polje Potrk Dolja Brezna, u duini od 4,3 km;
L-16: Potrk - Duba, u duini od 7,0 km, sa izradom savremenog kolovoznog zastora
na cijeloj dionici;
L-17: Magistrala Donja Brezna Gornja Brezna, u duini od 11,4 km;
L-18: most na Pivskom jezeru - Borije, u duini od 11,3 km, sa izradom
L-19: Brana - Mratinje, u duini od 4,0 km;
L-20: epan Polje Crkviko Polje (Rudina), u duini od 11,2 km. Planom je
predviena prekategorizacija u regionalni put;
L-21: Borikovaa Bukova Ravan - Brtenovica, u duini od 7,6 km, sa izradom
savremenog kolovoznog zastora na cijeloj dionici;
L-22: Crkviko Polje Borje Kuino brdo, u duini od 10,7 km. Planom je
predviena prekategorizacija u regionalni put;
L-23: Crkviko Polje eino Babii Jerinii - Nikovii, u duini od 14,4 km, sa
izradom savremenog kolovoznog zastora na cijeloj duini;
L-24: eino - Jerinii, u duini od 4,0 km, sa izradom savremenog kolovoznog
zastora na cijeloj dionici;
L-25: Kruka Donji Una, u duini od 2,4 km;
L-26: Suvodo Vojinovii - Pie, u duini od 4,8 km;
L-27: Trsa - Nikovii, u duini od 15,4 km. Planom je predviena prekategorizacija u
regionalni put;
L-28: Milogora Nedajno - Suica, u duini od 12,1 km. Planom je predviena
prekategorizacija u regionalni put;
L-29: Kneevii arii Barni Do, u duini od 10,1 km, sa izradom savremenog
kolovoznog zastora na dionici od 4,3 km;
L-30: arii - Jerinii, u duini od 2,2 km, sa izradom savremenog kolovoznog
zastora na cijeloj dionici; i
L-31: Stabna Malo Stabanjsko jezero, u duini od 3,5 km.
Prostornim planom se takoe predvia rekonstrukcija, dogradnja i modernizacija i
nekategorisanih puteva koji su od znaaja za poboljanje turistike ponude, meusobno
povezivanje naselja u zajednicama naselja i dijelova naselja.
Od posebnog znaaja za turistiku ponudu je i izgradnja makadamskog puta na relaciji od
Mramora preko Brtevca i Smrekovca neposredno do Trnovakog jezera u duini od oko
15 km, ime e se obezbijediti pristupanost Trnovakom jezeru sa teritorije Crne Gore,
kao i izgradnja makadamskog puta do lokaliteta Odrag, u duini od 3,5 km, prikljuak na
put Trsa Crkviko Polje u Kneeviima.
Ne predvia se znaajnije poveanje saobraajnog optereenja na lokalnim putevima u
planskom periodu, to ih svrstava u peti razred sa PGDS do 1.000 vozila na dan.
Predviena je najmanja raunska brzina Vr = 40 km/h. Na osnovu usvojene raunske
brzine, utvruju se sledei minimalni tehniki elementi za rekonstrukciju lokalnih puteva:
-
minimalna horizontalna krivina Lmin = 45 m;

irina kolovoza 2 x 2,75 = 5,50 m;
ivine trake 2 x 0,20 = 0,40 m;

zemljane bankine 2 x 1,00 = 2,00 m;

ukupna irina kolovoza 7,90 m; i
maksimalni poduni nagib 10 12%.
Planom se predvia izgradnja novih lokalnih puteva, koji e se veim svojim dijelom
pruati postojeim trasama nekategorisanih puteva, kao i pojedine vezne dionice koje e
upotpuniti putnu mreu:
-
L-1.1: Mrestilite (veza sa lokalnim putem L-1) Zukva Mramor Papovia

grob (veza sa novim regionalnim putem prema Gacku), duine 13,27 km;
L-1.2: Budanj (veza sa lokalnim putem L-1) Sedlari Stabna lokalni put L-1.1,
duine 8,24 km;
L-1.3: Pluine obala Pivskog jezera veza sa postojeim putem L-1 za Stabna,
duine 9,98 km. Trasa puta cijelom svojom duinom prati trasu postojeeg
nekategorisanog puta;
L-1.4: lokalni put L-1.1 Stubica Stubiko jezero, duine 4,17 km;
L-19.1: Mratinje (veza sa lokalnim putem L-19) Jasenov Do Gornji Suvodo
Suvodo (veza sa lokalnim putem L-1), duine 15,54 km. Predvienim putem e se
ostvariti veza izmeu naselja sa zapadne strane Pivskog jezera;
L-20.1: Brijeg G.Zagrae Rudine, duine 5,8 km;
L-20.2: Kruac G.Zagrae magistrala, duine 2,6 km; i
L-31: Donja Brezna (veza sa magistralom) Pitoma kosa Jasike Zavodita
Smrijeno (veza sa novim regionalnim putem), ukupne duine 28,29 km, od ega
je 8,08 km nova trasa, dok je 20,21 km postojea trasa nekategorisanog puta.
Primarna funkcija puta je otvaranje jugozapadnog dijela Optine za razvoj
turizma.
Rezervie se prostor za koridore izgradnje i planirane rekonstrukcije lokalnih puteva,

ukupne duine od oko 314,5 km i irine oko 35 m, od toga oko 15 m za pojas regulacije i
po 10 m za obostrane neposredne pojaseve zatite, s orijentaciono datim poloajem
koridora na Referalnoj karti 2, koji e se definitivno utvrditi na osnovu glavnih projekata za
izgradnju i rekonstrukciju tih puteva.
Realizacija planiranih radova na mrei lokalnih puteva omoguie prilagoavanje pravaca,
frekvencije i voznog parka (poveanje udjela manjih autobusa minibusa i kombija)
javnog prigradskog autobuskog saobraaja potrebama korisnika sa ruralnog podruja, u
prvom redu korisnika iz centara u mrei naselja.
Saobraajni objekti i pratei putni objekti
Autobuska stanica u gradu se zadrava na postojeoj lokaciji. Stanica raspolae sa est
dolazno polaznih perona, to se ocijenjuje kao zadovoljavajue i na dui period, uz
neophodnu rekonstrukciju staninih objekata.
Planira se zadravanje i modernizacija postojee stanice za snabdijevanje gorivom u
gradu i izgradnja novih objekata u naseljima Trsa i Brezna.
Pumpne stanice je mogue locirati i na ostalim lokacijama, ukoliko se ukae potreba, uz
izradu potrebnih procjena uticaja na ivotnu sredinu.
Servisi za putnika vozila i autobuse mogu se realizovati u svim razvojnim centrima i
naseljima, gde se za to ukae potreba i interes, to e se razraivati urbanistikim
planovima nieg reda. Predloene lokacije su Pluine, Goransko, Trsa, Brezna.
Izgradnja ovih vrsta objekata je uslovljena pouzdanom zatitom zemljita, povrinskih i

podzemnih voda. Mjere zatite je potrebno blie utvrditi procjenom uticaja na ivotnu
sredinu, a prema vaeoj zakonskoj regulativi.
Javni prevoz putnika
Drumski saobraaj ostaje nosilac javnog prevoza putnika i u planskom periodu. Dalji
razvoj sistema javnog prevoza bie u skladu sa razvojem naselja i razmjetajem
aktikvnosti.
U cilju efikasnijeg funkcionisanja javnog prevoza putnika potrebno je poveati broj linija i
unaprijediti sve tehnoloko tehnike karakteristike. Razvoj je potrebno usmjeriti ka:
-
davanju prioriteta ovom vidu saobraaja u odnosu na individualni, pogotovo u

centralnim zonama naselja;
formiranju autobuskih stajalita na otvorenim putnim pravcima u obliku nia, kako
bi se poveala bezbjednost putnika pri ulasku i izlasku iz vozila; i
osposobljavanju putne mree za bezbjedno odvijanje javnog prigradskog
saobraaja.
Autobuski sistem ostaje primarni nosilac javnog prigradskog i meugradskog saobraaja.

Linije javnog putnikog prevoza se mogu realizovati autobusima ili tzv. paratranzitom
(minibusevima, kombi vozilima, dipovima i sl.) u skladu sa saobraajnim zahtjevima i
potrebama, a moe biti organizovan i od strane privatnog sektora, u skladu sa vaeom
zakonskom regulativom iz oblasti javnog prevoza putnika u drumskom saobraaju.
Stajalita javnog putnikog prevoza se mogu organizovati na magistralnim, regionalnim i
lokalnim putevima, u skladu sa saobraajnim zahtjevima i potrebama. Stajalita na
magistralnom putu moraju biti odvojena razdijelnim ostrvom od protone saobraajne
trake.
Vodni saobraaj
Vodni saobraaj ostaje lokalnog i turistikog znaaja na Pivskom jezeru sa akcentom na
izgradnji potrebne infrastrukture na kopnu. Pristani i marine se lociraju u zoni odmora, gde
bi se omoguio jednostavan prelazak na druge vidove saobraaja, prije svega u zoni
naselja Pluine i Mratinje, sa ureenim kupalitem. Nabavkom odgovarajue flote i
realizacijom manjih pristana na ostalim pogodnim lokacijama, stvorie se uslovi za razvoj
jezerskog saobraaja u cilju poboljanja unutaroptinskih veza.
Izletnike staze
Planira se realizacija mree izletnikih, peakih, jahakih i biciklistikih staza u funkciji
prezentacije ambijentalnih, prirodnih i kulturnih vrijednosti i rekreacije, ali i sa ciljem
razdvajanja nemotornog od motornog saobraaja.
Zbog svojih odlika i veliine prostora koji obuhvata, teritorija Plana je pogodna za razvoj
cikloturizma, odrivom vidu ekoturizma i idealnom kompromisu izmeu mogunosti za
savladavanje veih rastojanja, uz istovremeno ouvanje dubine doivljaja okoline kakvu
prua pjeaenje.
Na lokalnom planu osnovni pravci razvoja biciklistikog saobraaja su:

zavretak zapoetih i planiranje novih biciklistikih koridora koji e pratiti

najatraktivnije turistiko - izletnike koridore;
realizacija biciklistike staze koji bi vodila od Pluina do Trnovakog jezera, koja
bi ujedno prolazila pored Pivskog, Malog i Velikog jezera, u duini od 25,4 km;
realizacije biciklistike staze koja bi vodila trasom Pluine Trsa Suiko jezero,
u duini od 21,33 km. Ovu stazu je potrebno nastaviti i na teritoriji optine abljak,
kako bi se spojila sa biciklistikom stazom koja vodi oko Crnog Jezera;
realizacija biciklistike staze koja vodi od Pluina do Goranska i dalje do Pivskog
manastira, u duini od 8,4 km;
realizacija biciklistikog koridora koji bi vodio od Brezana, jugozapadnim dijelom
Optine i koji bi se spojio sa biciklistikom stazom koja od Pluina vodi do
Goranska, u duini od 24,8 km;
realizacija sekundarnih biciklistikih staza koje bi vodile do etno sela u Breznima,
Crkvikom Polju i ostalim naseljima;
obezbjeivanje uslova za bezbjedno kretanje biciklista uspostavljanjem
odgovarajuih saobraajno regulativnih mjera i formiranjem izdvojenih
biciklistikih staza.
Sve planirane biciklistike staze je potrebno integrisati u jedinstvenu mreu koja bi se

pruala cijelom teritorijom Plana. Na pojedinim mjestima je potrebno predvidjeti info
terminale koji bi sluili kao odmorita i omoguavali osnovnu medicinsku pomo.
Pored staza namjenjenih biciklistikom saobraaju podruje e se opremiti i trasirati
planinarskim i izletnikim stazama koje povezuju turistike centre sa atraktivnim
punktovima i vizitor centrima.
Staza 1 se prua od naselja Stabna i vodi do Velikog jezera i dalje se rava prema vrhu V.
Vitao (2397 m.n.v.) i dalje vodi prema naselju Brljevo. Druga staza vodi od naselja
Mratinje do Trnovakog jezera, gdje se nalazi kamp. Sve staze na ovom podruju su
meusobno integrisane i prikazane su na grafikom prilogu.
Imajui u vidu da se planira obnova i rekonstrukcija peake transverzale Planinama
Crne Gore CT1, od izuzetnog znaaja je njeno spajanje sa planiranim stazama na
teritoriji optine Pluine. Planinska transverzala CT1 polazi od Verue i vodi do abljaka.
Dugaka je 120 km i potrebno je oko 6 dana kako bi se prola. Izrazito je peaka, osim
uspona na pojedine vrhove, sa stepenom tekoe T2 (srednje teine) i T3 (teko). Na
teritoriji optine abljak se nalaze kontrolne take od KT-18 do KT-22.
Izletnike staze e se graditi kao grebenske, panoramske, dolinske, du renih tokova i
vezne, gde god je to mogue na trasama postojeih poljskih i umskih puteva i staza, kroz
cijelo podruje Prostornog plana.
umske i lovake staze e se trasirati prema umsko-privrednim i lovno-privrednim
osnovama za potrebe privrednih dijelatnosti.
Uz sve izletnike staze potrebno je izgraditi odmorita i vidikovce za predah posjetilaca i
izletnika, prihvatna sklonita za predah i sklanjanje u sluaju prirodnih nepogoda sa
nadstrenicama i zaklonima, lokacije sa ureenim prostorom za piknike, po mogustvu u
blizini seoskih domainstava.
Pravila razvoja i korienja elemenata saobraajno-transportnog sistema
Pojas regulacije jeste zemljini pojas javnog puta koji, pored standardnih elemenata
poprenog profila, obuhvata i zemljite sa obe strane puta raunajui od linije koju ine
krajnje take poprenih profila puta (od spoljne ivice usjeka i noice nasipa, ako ne postoji

jarak). Prostornim planom utvruje se orijentaciona irina punog pojasa regulacije van
naselja za:
magistrala za brzi motorni saobraaj irine oko 40 m;
magistralni put irine oko 25 m;
regionalni put irine oko 20 m; i
lokalni put irine oko 15 m.
irina zatitnog pojasa u kome se ne mogu otvarati rudnici i kamenolomi, graditi kreane i
ciglane, vaditi ljunak i pijesak, graditi ljunkare ili glinokopi, podizati industrijske zgrade i
postrojenja, kao i slini objekti iznosi pored autoputeva i magistralnih puteva 60 m, pored
regionalnih puteva 40 m, a pored lokalnih puteva 20 m, raunajui od spoljne ivice putnog
pojasa.
Zatitni pojas je pojas zemljita uz javni put u kome je korienje prostora ogranieno
zbog izbjegavanja tetnih uticaja okoline na put i saobraaja na njemu i obrnuto. Na
osnovu vaee zakonske regulative odreuju se sledei obostrani neposredni zatitni
pojasevi trasa postojeih i planiranih koridora saobraajne infrastrukture na podruju
Prostornog plana:
magistralni put: irine oko 25 m sa obje strane;
regionalni put: irine oko 15 m sa obje strane; i
lokalni put irine oko 10 m sa obje strane.
Svi putevi utvreni Prostornim planom su javni putevi i moraju se projektovati po

propisima za javne puteve i uz primjenu odgovarajuih standarda na osnovu Zakona o
putevima. Procedure izrade i usvajanja projekata, kao i samo graenje saobraajne
infrastrukture, mora se sprovoditi u svemu prema vaeoj zakonskoj regulativi. Procedure
i akcije na projektovanju i graenju saobraajne infrastrukture, instalacija tehnike
infrastrukture i regulacija vodotokova, moraju se objedinjavati. Izgradnja i rekonstrukcija
saobraajne infrastrukture vrie se u skladu sa sledeim pravilima:
-
irina kolovoza na postojeim i planiranim magistralnim putevima van naselja je

minimalno 6,5 m, a na postojeim i planiranim regionalnim putevima je minimalno
6,0 m. irina kolovoza na postojeim i planiranim lokalnim putevima je minimalno
5,5 m;
dijelovi primarne putne mree, koji prolaze kroz naselje, a istovremeno su i ulice u
naselju, mogu se na zahtjev nadlenog organa optine, razradom kroz
odgovarajuu urbanistiku i tehniku dokumentaciju, izgraditi kao ulica sa
elementima koji odgovaraju potrebama naselja (irim kolovozom, trotoarima i sl.)
kao i sa putnim objektima na tom putu koji odgovaraju potrebama tog naselja;
izletnike staze imae podloge i profile koji odgovaraju njihovoj nameni, to e se
utvrditi posebnim projektima i uz potovanje uslova zatite prirode i ivotne
sredine. Ove staze treba maksimalno da koriste postojee trase, sa minimalnim
zemljanim radovima i obezbjeenim odvodnjavanjem, kako bi se sauvalo tlo,
ambijent i okruenje;
biciklistike i druge izletnike staze koje e se graditi uz postojee javne puteve
moraju da imaju irinu najmanje od 2,5 m;
irina zatitnog pojasa u kome se ne mogu otvarati rudnici i kamenolomi, graditi
kreane i ciglane, vaditi ljunak i pijesak, graditi ljunkare ili glinokopi, podizati
industrijske zgrade i postrojenja, kao i slini objekti iznosi pored magistralnih
puteva 60 m, pored regionalnih puteva 40 m, a pored lokalnih puteva 20 m,
raunajui od spoljne ivice putnog pojasa;

irina zatitnog pojasa u kome se ne mogu graditi stambene, poslovne, pomone

i sline zgrade, kopati rezervoari, septike jame, niti podizati elektrini dalekovodi
iznosi: pored magistralnih puteva 25 m, pored regionalnih puteva 15 m, a pored
lokalnih puteva 10 m, raunajui od spoljne ivice putnog pojasa;
izuzetno, u brdsko-planinskim predjelima sa nepovoljnom topografijom mogu se
graditi stambene, poslovne, pomone i sline zgrade i u zatitnom pojasu, ali ne
blie od 15 m pored magistralnih puteva, 10 m pored regionalnih puteva i 5 m
pored lokalnih puteva, raunajui od spoljne ivice putnog pojasa;
parcele koje izlaze na magistralni put ne mogu, svaka za sebe pojedinano, da
imaju direktan izlaz na put ve se pristup takvih parcela mora ostvariti preko
servisne saobraajnice, kao i pribavljanjem saglasnosti upravljaa puta;
u zatitnom pojasu sa direktnim pristupom na magistralni put dozvoljeno je graditi
stanice za snabdijevanje motornih vozila gorivom, autoservise, objekte za
privremeni smetaj onesposobljenih vozila, autobaze za pruanje pomoi i
informacija uesnicima u saobraaju, a sve to na osnovu odgovarajueg planskog
dokumenta za navedene tipove objekata.;
u sluaju kada se zone sa I i II stepenom zatite prirode preklapaju sa zatitnom
zonom puta obavezno je usklaivanje uslova nadlenih organizacija;
prikljuivanje prilaznog na javni put vri se prvenstveno njegovim povezivanjem
sa drugim prilaznim ili nekategorisanim putem koji je ve prikljuen na javni put, a
na podrujima na kojima ovo nije mogue prikljuivanje prilaznog puta vri se
neposredno na javni put i to prvenstveno na put nieg reda;
zemljani i umski putevi koji se ukrtaju ili prikljuuju na javne puteve, moraju se
izgraditi sa tvrdom podlogom ili sa istim kolovoznim zastorom kao i put na koji se
prikljuuje ili sa njim ukrta, u duini koja iznosi najmanje 50 m, raunajui od
ivice kolovoza javnog puta;
radi zatite puteva od spiranja i odronjavanja, potrebno je, ako priroda zemljita
doputa, da kosine usjeka, zasjeka i nasipa, kao i druge kosine u putnom
zemljitu ozeleniti travom, ibljem i drugim autohtonim rastinjem koje ne ugroava
preglednost puta;
ograde, drvee i zasadi pored puteva podiu se tako da ne ometaju preglednost
puta i ne ugroavaju bezbjednost saobraaja. Ograde, drvee i zasadi pored
puteva se moraju ukloniti ukoliko se, prilikom rekonstrukcije ili rehabilitacije puta,
doe do zakljuka da negativno utiu na preglednost puta i bezbjednost
saobraaja;
du svih puteva potrebno je obezbijediti infrastrukturu za prikupljanje i
kontrolisano odvoenje atmosferskih voda, sa ugraenim separatorima naftnih
derivata na dravnim putevima koji zalaze u zatitne zone vodoizvorita;
reklamne table i panoi, oznake kojima se obeleavaju turistiki objekti, natpisi
kojima se obeleavaju kulturno-istorijski spomenici i spomen obiljeja i drugi slini
objekti, mogu se postavljati pored javnih puteva, na udaljenosti od 5 m od ivice
kolovoza, odnosno pored lokalnog puta na udaljenosti od 3 m od ivice kolovoza;
izletnike staze potrebno je izgraditi, sa visokim hladovitim zelenilom,
nadstrenicama, sa ureenim vatritima i sjeditima u ijoj izgradnji treba da se
koriste prirodni materijali (drvo, kamen i sl.); i
podloge staza i parkiralita mogu biti makadamske, asfaltne, razne vrste
poploanja (kamen, behaton ploe, beton-trava ploe, itd.) u skladu sa namjenom
prostora gde se grade.
Planska rjeenja
Prioritetne aktivnosti se definiu za period do 2014. godine. U tom periodu se oekuje
poetak realizacije i zavretak pojedinih aktivnosti ukoliko obim radova to dozvoljava. Na
osnovu optih i posebnih ciljeva, postavki i rjeenja Prostornog plana, prioritetne
aktivnostu u oblasti saobraajne infrastrukture su:
1. Poveanje kapaciteta i poboljanje nivoa saobraajnih usluga na putnoj mrei:

-
rekonstrukcija i modernizacija dravnog magistralnog puta M-18: epan Polje

Pluine - Niki;
rekonstrukcija i modernizacija regionalnog puta R-14: Virak Trsa Pluine;
izrada tehnike dokumentacije i odgovarajueg urbanistikog plana za izgradnju
regionalnog puta Pluine Stabna granica R BiH, koji bi koristio dionice
postojeih lokalnih puteva;
izrada projekata rekonstrukcije i zavretak rekonstrukcije lokalnih puteva u
istonom dijelu Optine;
izrada projekata rekonstrukcije i rekonstrukcija ostalih lokalnih puteva prema
prioritetima koji se utvrde srednjoronim programima razvoja mree lokalnih
puteva, uz konstantno odravanje prohodnosti putnih pravaca tokom cijele
godine.
2. Razvoj jezerskog saobraaja:

-
izrada studije izvodljivosti i tehnike dokumentacije sa procjenom uticaja na

ivotnu sredinu za izgradnju pristana na Pivskom jezeru u cilju jaanja
unutaroptinskih veza;
obezbjeivanje adekvatnog pristupa pristanima i njihovo povezivanje sa mreom
lokalnih puteva.
3. Razvoj alternativnih vidova saobraaja:

-
definisanje i izgradnja mree biciklistikih staza, pri emu se prednost daje onim
stazama koje vode u oblast Pivskog i Suikog jezera;
ureenje i mapiranje postojeih pjeakih/planinarskih staza i povezivanje sa
pjeakom transverzalom CT1 na teritoriji optine abljak.
7.2. HIDROTEHNIKA INFRASTRUKTURA

Razvoj vodovodnih sistema podrazumijeva sledee ciljeve:
-
striktno potovanje reima zatite izvorita podzemnih i povrinskih voda u svim

izvoritima komunalnih i seoskih vodovoda, bez obzira na kapacitet;
upravljako-informaciono osavremenjavanje vodovodnih sistema, uvoenjem
mjernog - monitoring sistema, koji e omoguiti praenje dinamike potronje u
svim granama mree, kao i brzu dijagnostiku poremeaja i kvarova u radu
sistema; i
voda za tehnoloke potrebe u industriji, ne moe se zahvatati iz vodovoda
naselja, ve se potroai tehnoloke vode upuuju na vlastite zahvate povrinskih
i podzemnih voda nieg kvaliteta (podzemne vode u industrijskoj zoni, koja se ne
zahvata za vodovode naselja) i na mjere recirkulacije i planske racionalizacije
potronje.
Osnovni ciljevi i kriterijumi za kanalisanje naselja i realizaciju postrojenja za preiavanje

otpadnih voda:
- dalji razvoj kanalizacije sprovodi se po separacionom sistemu: posebno za
otpadne vode naselja i onih industrija koje se nakon predtretmana smiju prikljuiti
na kanalizaciju za otpadne vode, a posebno za kine kanalizacije;
- PPOV se grade za sva naselja koja imaju vie od 5.000 ES, meutim zbog
hidrogeolokih i hidrolokih specifinosti, odnosno poloaja uz Pivsko jezero, sva
otpadna voda grada bie tretirana na PPOV, a njena lokacija je definisana na
osnovu tehnikih, funkcionalnih i prostornih mogunosti i potreba. U cilju

racionalnog korienja prostora, gdje god je mogue koristiti tzv. grupne sisteme,
povezane magistralnim kolektorima sa odgovarajuim kanalizacionim centralnim
sistemom (KCS);
pri buduem kanalisanju naselja koja nemaju kanalizacione sisteme, striktno se
sprovodi princip obaveznosti prikljuenja domainstava, bez obzira na dotadanja
privremena rjeenja; i
dimenzionisanje kine kanalizacije treba primeriti znaaju podruja koja se njome
titi i veliini potencijalnih teta od plavljenja dijelova naselja i saobraajnica.
Kapaciteti ne bi trebalo da budu manji od onih koji su potrebni za prihvatanje tzv.
dvogodinje kie, niti vei od tzv. desetogodinje kie.
U domenu snabdevanja naselja vodom za pie potrebno je konsolidovati vodovodne

sisteme grada i vodosnabdevanja ostalih naselja u Optini. To podrazumijeva:
-
utvrivanje sanitarnih zona postojeih izvorita;

saniranje nepovoljnih uticaja na postojea i perspektivna izvorita izgradnjom
kanalizacione mree;
intervencije na distributivnoj mrei i rezervoarskom prostoru, kako bi se poveala
pouzdanost i kontinuitet vodosnabdevanja, a naroito smanjili prekomjerni gubici
u mrei; i
perspektivno vodosnabdevanje ostalih naselja.
Sutina kanalisanja otpadnih voda optinskog centra i ostalih naselja ogleda se u:

-
konstituisanju tehniko-tehnoloki i higijenski kompletnog kanalizacionog sistema

svih dijelova grada;
izgradnji i revitalizaciji instalacija za tretman industrijskih otpadnih voda, a
posebno tehnolokih voda iz proizvodnih zona; i
evakuaciji otpadnih i ostalih voda u seoskim naseljima, optimalnim i efikasnim
rjeenjima (nepropusne septike jame, sistem BIODISKA i sl.).
Planska rjeenja u oblasti vodosnabdijevanja

Gradski vodovod Pluina danas slui samo za vodosnabdijevanje tog naselja i moe se
pretpostaviti da e istu namjenu imati i u budunosti. Prema projekciji dugoronog
snabdijevanja vodom za pokrivanje svih potreba korisnika vodovoda, trebalo bi u danima
maksimalne potronje raspolagati sa oko 20 l/s.
Minimalna izdanost vrela Sutulije procijenjena je oko 50-60 l/s. Snabdijevanje vodom e
se i dalje zasnivati na gravitacionoj dopremi vode od izvorita Sutulije do grada. Prenik
dovodnog cjevovoda prenika 200 mm je dovoljan da gravitaciono propusti koliinu
potrebnu gradu u 2028. godini. Meutim, Iako izdanost izvora Sutulije ne namee
rigoroznu tednju vode, sa porastom broja potroaa, ukoliko se gubici ne svedu na
tolerantnu mjeru i kod nepostojanja dovoljnog rezervoarskog prostora, nijesu iskljueni
problemi u vodosnabdijevanju.
S obzirom da veliki broj seoskih naselja nema kvalitetno rijeen problem
vodosnabdijevanja, neophodno je pristupiti detaljnim hidrogeolokim istraivanjima
pojedinih perspektivnih lokaliteta leita izdanskih voda. To se prije svega odnosi na:
-
neposredno zalee Pivskog oka;

slivno podruje Mratinjskog potoka;
slivno podruje okovih vrela;
sedimente Donjih Brezana i dr.

Opremljenost ureajima koji bi trebalo da omogue nadzor nad funkcionisanjem i

upravljanjem vodovodima, na nain koji odgovara znaaju sistema i objekata koji slue
vodosnabdijevanju naselja, daleko je ispod nivoa na kojem se danas nalaze savremeni
vodovodi. Metodoloki pristup terenskim mjerenjima propisanih parametara kvaliteta vode
zahtijeva opremanje svakog vodozahvata savremenim mjernim ureajima.
Uspostavljanje zona sanitarne zatite izvorita i objekata vodosnabdevanja, u skladu sa
vaeim propisima, kao i opremanje vodovoda ureajima za dezinfekciju je prioritet.
U vodovodima gde nema dovoljno vode, prije zahvatanja novih izvorita, treba kao daleko
ekonominije rijeenje izgraditi prvo rezervoare kojima e se izravnavati neravnomjernost
potronje, koja je u malim naseljima po pravilu ekstremno velika.
Kompleksnije vodovodne sisteme preputiti na upravljanje i odravanje Javnom
komunalnom preduzeu, uz obaveznu naknadu. Utroena voda se plaa prema
izmjerenim koliinama. Jedino plansko odstupanje od ovih prioriteta mogu biti u udaljenim
eko selima, sezonskim lovakim ili stanitima za ekstremne sportove, gdje je dozvoljeno
koristiti umjesto tekue organizovano dopremljenu pijau vodu, a za ostale potrebe vodu
iz okolne prirode. Sumarno, u narednom periodu je potrebno intervenisati na cijelom
sistemu za snabdijevanje vodom i to:
1. Na izvoritima:
-
uspostaviti i kontolisati zone sanitarne zatite u skladu sa propisima; i

obezbijediti dezinfekciju vode.
2. Na glavnim dovodima i objektima na njima:

-
sprijeiti nelegalnu potronju; i

zamijeniti ili popraviti ventile, vazdune ventile, prekodne komore i spojeve cijevi.
3. Na distibutivnoj mrei:
-
zamijeniti neispravne cijevi;

eliminisati nelegalnu potronju;
utroenu vodu naplaivati preko badarenih, ispravnih vodomjera;
granatu mreu u gradu vremenom povezivati u prstenastu, ime e se olakati
popravke, uravnoteiti pritisci i poboljati snabdevanje vodom;
nove korisnike na lokacijama previenim ovim planom pokriti novom, propisno
projektovanom i izvedenom distributivnom mreom, bez korienja colovnih
cijevi; i
poveanu potronju prvenstveno pokrivati poveanjem rezervoarskog prostora,
koji e izravnavati dnevne oscilacije potronje, umesto dovoenja dodatnih
koliina voda sa izvorita.
Planska rjeenja u oblasti kanalisanja otpadnih voda

Kanalisanje je predvieno preko nepropusnih septikih jama, sa pranjenjem posebnim
vozilima. U najudaljenijim i najslabije naseljenim mjestima se dozvoljava korienje
propusnih septikih jama, planski graenih, dvo ili vie komornih, sa maksimalno
produenim zadravanjem otpadne vode i upojnim bunarima sa velikom specifinom
povrinom, koje obezbjeuju znaajno smanjenje parametara zagaenja.

Otpadne atmosferske vode sa saobraajnih povrina neophodno je tretirati prije

isputanja u recipijent, i to na takav nain da se ne ugrozi kvalitet postojeih i planiranih
izvorita vodosnabdijevanja (posebno u zoni akumulacije Mratinje), a u skladu sa
parametrima kvaliteta vodotokova definisanih zakonskom regulativom. Shodno tome,
preporuuje se izgradnja rigola uz saobraajnice i separatora ulja i masti, radi smanjivanja
tetnog uticaja zaprljanih atmosferskih voda na kvalitet povrinskih i podzemnih voda.
U okviru Master plana kanalizacije je izraen projekat za grad Pluine sa okolinom, kao i
procijenjena vrijednost previenih radova po fazama.
Prema kriterijumu Savjeta Evropske Unije (Council Directive 91/271) u pogledu veliine
naselja ije otpadne vode u zemljama lanicama moraju biti podvrgnute preiavanju,
sva naselja sa optereenjem komunalnih ili zajednikih industrijskih i domaih otpadnih
voda, veim od 2000 ekvivalentnih stanovnika, moraju da izgrade postrojenja za
sekundarni bioloki tretman.
Predviena je izgradnja postrojenja koje se u tehnolokom pogledu sastoji od pred tretmana sa mehanikim filtrima, uklanjanjem pijeska sa mjerenjem protoka, primarnog
preiavanja imhof tankom, RBC sekundarnim preiavanjem i dezinfekcijom efluenta
kao tercijarnom obradom. Obrada mulja se vri zgunjavanjem uz mehaniko isuivanje.
Predvieni kapacitet postrojenja je za dva puta po 2150 ES.
Otpadnu vodu e, do lokacije postrojenja, dovesti novi obalni fekalni kolektor, koji e,
obzirom na nizvodnu dispoziciju moi da prikupi otpadnu vodu gotovo iz celog naselja.
Njegov precizan pololoaj i tehniki detalji e biti odreeni daljim fazama planiranja i
projektovanja, a prenik e biti odreen da zadovolji potrebe grada prema hidraulikom
proraunu.
U narednom periodu je potrebno:
-
rekonstruisati neispravne dijelove postojee kanalizacione mree;

nastaviti sa njenom izgradnjom po postojeoj projektnoj dokumentaciji;
odrati separacioni sistem uz energino uklanjanje mijeanja palih i otpadnih voda; i
pristupiti fazi priprema i izgradnje postrojenja za preiavanje odpadnih voda.
Proraun potrebnih koliina sanitarne vode i koliina odpadnih voda koje e opteretiti
postrojenje za preiavanje otpadnih voda e se odrediti na osnovu preporuka Savjeta
Evrope, te Stratekog Master plana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i
sjevernom regionu Crne Gore i prateim studijama. Ovim dokumentima je predvieno
smanjenje norme potronje na nivo koji se realizuje u zemljama EU, odnosno 150 l/s/dan
u gradovima (osim u Podgorici i Nikiu) i 100 l/s/dan u selima.
Obzirom da e na kraju planskog perioda po demografskim projekcijama u Optinskom
centru ivjeti 1757 stanovnika, a van njega 2173 stanovnika, to e potronja vode iznositi:
1757 x 150 + 2173 x 100 = 480.250 l/dan, ili 175.291 m3 godinje.
Ovo je znatno manje od koliine vode koja se sada isporuuje (255.000 m3/god), a
pogotovu od one koja se zahvata (420.000 m3/god).
7.3. ELEKTROENERGETSKA I TELEKOMUNIKACIONA INFRASTRUKTURA

Program razvoja elektroenergetske mree
Ulazni parametri za dimenzionisane elektroenergetske mree:
1. U proraunu je uzeto da se 20% gradskog stanovnitva grije na struju ili neke

druge oblike, a 80% na daljinsko grijanje.
2. Seoska domainstva koriste drugu vrstu energije.
3. Za dobijanje potronje elektrine energije i snage koristie se analitika metoda
instalisane snage stanja koja se kree u rasponu 20 - 32KW i to za:
- kategoriju domainstva;
- kategoriju industrije; i
- kategoriju ostali potroai.
4. Stopa rasta potronje elektrine energije i snage za naredni period je 2% godinje
za kategorije potroaa u odnosu na 2009 godinu.
Tabela br.48: Potronja elektrine energije za 2028.godinu (u MWh)
Naziv
br.domainstva
domainstva
industrija
Grad
Sela
Ukupno
502
620
1122
2169
3025
5194
Tabela br.49: Vrna snaga (u MW)

Naziv
br.domainstva
domainstva
Grad
Sela
Ukupno
502
620
1122
1,52
2
3,52
2443
2443
industrija
0,7
0,7
turizam i
ostalo
650
906
1556
ukupno
turizam i
ostalo
0,5
0,6
1,1
ukupno
2819
6374
9193
2
3,3
5,3
Ukupno vrno optereenje za ceo konzum iznosi na naponu 110/35/10 KV u 2028. godini
Za grad:
2,0 MW
Za sela:
3,3 MW
Ukupno:
5,3 MW
Ovom vrnom optereenju treba dodati 10% rezerve u 110/35 KV i 10% gubitaka to
ukupno iznosi:
Za grad:
Za sela:
Ukupno:
2,4 MW
4,0 MW
6,4 MW, uz faktor snage 0,95, vrno optereenje iznosi: Pv = 6,7 MVA.
Planska rjeenja i prioriteti razvoja

1. Izgradnja dalekovoda 110 KV Brezna abljak i Brezna - Niki.
2. Izgradnja transformatorske stanice u Donjim Breznima (lokacija Brezanski lug)
400/110/35 kV.
3. Izgradnja transformatorske stanice u Trsi 35/10KV, 1x2 MVA.
4. Izgradnja dalekovoda 35KV Trsa-Pluine, Trsa-abljak.
5. Nove trafostanice 10/0,4KV i novi vodovi 10KV e se graditi u skladu sa
potrebama optereenja mree i porasta potronje elektrine energije.
6. Izgradnja dalekovoda 110 ili 400 kV Brezna HE Komarnica.
7. Izgradnja dalekovoda 400 kV Brezna Lastva (Tivat), Brezna Pljevlja i Brezna
prema Bosni i Hercegovini
8. Dvostruki dalekovod 2 x 110KV HE Komarnica Brezna.
9. Uvoenje postojeeg 35 kV dalekovoda Brezna avnik u novu TS 400/110/35 kV
u Donjim Breznima.
10. Proirenje postojeeg jednostrukog dalekovoda 110 KV Brezna Niki na 2 x 110
KV.

Program razvoja toplifikacije

Toplifikacija prostora otvara strateka pitanja vezana za postojee i budue kapacitete.
Koncept toplifikacije bazira se na sledeim planskim rjeenjima:
-
daljoj izgradnji centralizovanog toplovoda za grad Pluine do pokrivenosti

kompletne teritorije grada i prikljuenja svih domainstava;
postepenom razvijanju separatnih toplovodnih sistema lokalnog karaktera u
prvom redu kolskih i drugih javnih objekata u centrima zajednice naselja. Prvi
scenario podrazumijeva da se toplifikacija razvija samo u zonama gdje je to
tehnoloki potrebno i mogue npr. proizvodne zone, zone agro turizma, skijalista
itd., i drugi, da se postepenim uvoenjem i izgradnjom obnovljivih izvora energije
ili spaljivanjem otpada postojei naini grijanja na drva dopune; i
ugraivanju izolacionih materijala pri novoj izgradnji u kontekstu energetski
efikasne izgradnje.
Program razvoja komunikacionih sistema

Planska rjeenja:
Telefonska mrea:
- 1 domainstvo 1 telefonski prikljuak, to ukupno iznosi 1.258 telefonskih
prikljuaka;
- na svakih 10 zaposlenih 1 (jedan) telefonski prikljuak, to ukupno iznosi 200
telefona za zaposlene;
- ukupan broj instalisanih telefonskih prikljuaka do 2028. godine iznosie 1.428
telefonskih prikljuaka.
2. Internet mrea:
- razvoj autonomne internet mree.
3. Mobilna telefonija:
- pored postojeih baznih stanica graditi nove kako bi pokrivenost teritorije
signalima bila kompletna; potencijalne lokacije za izgradnju baznih stanica
mobilne telefonije su: Dubljevii, Pelinovac, Plea, Tara, Lebrnik, Smrijeno,
Jeevo brdo, Goransko, Mratinje, Soko, Stabna, Karaula, Miljkovac, Muzice,
Pluine, Prijespa, Tunel Mratinje, Zabre i Zukva.
4. RA i TV mrea:
- poboljati kvalitet RA i TV signala izgradnjom novih repetitora.
-
Prilikom izgradnje, rekonstrukcije ili zamjene elemenata komunikacione infrastrukture

naglaava se sledee:
-
radove izvoditi po najviim tehnolokim, ekonomskim i ekolokim kriterijumima;

radove izvoditi u pojasu svih planiranih saobraajnica;
razmotriti mogunost korienja optikih kablova koji e omoguiti korienje
naprednijih servisa;
u kablovskoj kanalizaciji i kunim instalacijama predvidjeti kapacitete koji
omoguavaju dalju modernizaciju elektronskih komunikacionih mrea (FTTX
tehnologije);
u skladu sa planovima operatora, obezbediti lokacije za nove telefonske centrale,
bazne stanice mobilne telefonije, WiMAXa, MMDS sistema, WiFi taaka; i
izgradnju planiranih kapaciteta (objekata, kanalizacije i antenskih stubova) vriti
tako da se mogu koristiti od strane vie operatora.

Obavezno je potovanje Pravilnika o odreivanju elemenata elektronskih komunikacionih

mrea i pripadajue infrastrukture, irine zatitnih zona i vrste radio-koridora u ijoj zoni
nije doputena gradnja drugih objekata (Sl. list CG, br. 83/09 i 61/11).
Prioriteti razvoja telekomunikacione i potanske mree

Shodno Strategiji razvoja informacionog drutva 2012. 2016. god., prioritet se daje
razvoju irokopojasnih inih i beinih pristupnih mrea, kao i:
1. Primjeni optikih kablova u sistemu prenosa signala.
2. Izgradnji optikog sistema prenosa na relaciji: Niki-Pluine, Pluine-Brezna,
Pluine-Trsa, Pluine-Crkviko Polje.
3. Poveanju govornih kanala u sistemu prenosa signala.
4. Proirivanju vorne telefonske centrale u gradu na 1.500 prikljuaka.
5. Izgradnju isturenih sistema u Breznima, Trsi i Crkvikom Polju.
6. Izgradnji nezavisne internet mree.
7. Izgradnji baznih stanica mobilne telefonije.
8. Izgradnji RA i TV repetitora.
9. Osavremenjivanju potanskih usluga
7.4. KOMUNALNA INFRASTRUKTURA

Opremljenost i razvoj ovih djelatnosti jedan su od bitnih uslova i inilaca privrednog
razvoja i razvoja uopte odreene teritorije. Da bi jedno podruje imalo perspektivu
razvoja, neophodno je prvenstveno, opremiti ga komunalnom infrastrukturom i svim
potrebnim komunalnim objektima koji su neophodni za razvoj i funkcionisanje privrednih i
prostornih sistema.
Otpad
Upravljanje komunalnim otpadom u narednom periodu podrazumijeva sledea planska
rjeenja:
-
dosledno i kontinuirano ienje prostora od kabastog i opasnog otpada;

uspostavljanje sistema upravljanja otpadom na regionalnim osnovama;
podsticanje primarne separacije komunalnog otpada;
kontrolu i prevenciju neplanskog deponovanja; i
podsticanje recikliranja, odnosno ponovnog korienja.
Pri lociranju deponija uopte, moraju se potovati osnovni kriterijumi za lokaciju deponije:
nagib terena do 20, tlo zatieno od erozije i klizanja, visina podzemnih voda - poeljno
je da ispod deponije postoji sloj nepropusne stijenske mase (glina, ilovaa, laporac)
minimalne debljine 0,5 m, saobraajna pristupanost, mogunost opremanja
infrastrukturom. Ovi uslovi se moraju ispotovati za svaku lokaciju na kojoj se u selima
odlae komunalni otpad, a do momenta realizacije regionalne deponije Budo u optini
Niki. Kriterijumi za izbor lokacije deponije definisani su Pravilnikom o bliim
karakteristikama lokacije, uslovima izgradnje, sanitarno tehnikim uslovima, nainu rada
i zatvaranja deponija za otpad, prihvatanja otpada na deponiji (''Slubeni list CG'', br.
84/09 i 34/11). Ovi kriterijumi se ne odnose na neureena odlagalita ve su predmet
svakodnevnih aktivnosti komunalnih preduzea (manja odlagalita zapremine oko 100
m3), dok je za vea odlagalita (100 1000 m3) potrebno pripremiti plan sanacije i
projektnu dokumentaciju.
Pijace
Raspored objekata postojeih (Pluine) i planiranih zelenih pijaca (u centrima zajednice
naselja) lokacijski i brojno zadovoljavae potrebe stanovnitva optine, ali njihova
opremljenost prema sanitarno-tehnikim uslovima i normativima mora biti odgovarajua. U
zonama turistikih sadraja mogue je otvaranje pojedinanih punktova za snabdijevanje
turista voem, povrem, mlijekom i mlenim proizvodima, narodnim rukotvorinama i dr.
potreptinama vezanim za potrebe turista. Da bi ova vrsta komunalnih usluga mogla da
funkcionie u pravom smislu rijei, neophodno je izvriti opremanje pijaca sanitarnim
objektima, tano definisati povrinu kompleksa, ograditi ga, postaviti tezge i obezbijediti
prostor za smjetaj pribora za odravanje pijace.
Pod slinim uslovima, ali na odvojenoj lokaciji u odnosu na zelenu pijacu i druge namjene,
treba obezbjediti prostor za prodaju stoke sa svim elementima i uslovima sanitarne,
veterinarske, mjerne i inspekcijske opreme i zatite. U blizini stone pijace treba
organizovati i veterinarsku stanicu, poljoprivrednu apoteku, opravku poljoprivrednih
sredstava i dr. usluge, a ove aktivnosti bi mogle da se organizuju i u vidu mobilnih slubi.
Groblja
U centrima naselja i seoskim naseljima zadrati postojee lokacije grobalja ili studijama
lokacija ili urbanistikim planovima odrediti nove ukoliko za to postoji potreba. Povoljni
tereni su: sa nagibom do 10, stabilni, zatieni od erozije i klizanja, sa nivoom podzemnih
voda: 2,5-3 m ispod povrine zemlje.
Poto, bez obzira na ureenost, nijedno groblje na teritoriji optine nema kompletne
higijensko-tehnike uslove (osim, djelimino groblja u Pluinama) neophodno je ove
prostore opremiti i to: izgraditi kapelu, sanitarni blok, esme, komunalnu infrastrukturu i
ostavu sa oruem za odravanje groblja. Oko groblja obavezno formirati zatitni pojas
zelenila i ogradu sa ulaznom-glavnom kapijom.
8. SMJERNICE I MJERE ZATITE I UNAPREENJA IVOTNE SREDINE,

PRIRODNIH I KULTURNIH DOBARA
8.1. MJERE ZATITE IVOTNE SREDINE
Zatita i unapreenje ivotne sredine ostvarie se poboljanjem njenog ukupnog kvaliteta,
a posredno i njenih osnovnih elemenata: vazduha, vode, zemljita i ivog svjeta. Ovaj cilj
ostvarie se sprovoenjem niza mjera razliitog karaktera:
Normativno-pravne mjere: donoenje optih normativno-pravnih akata optinske

uprave o zatiti i unapreenju ivotne sredine, kao i programa zatite, postupaka i
aktivnosti, kriterijuma ponaanja, a u vezi sa tim i sankcionih postupaka u sluaju
nepotovanja Zakona; izrada godinjeg programa zatite ivotne sredine na
teritoriji optine; uspostavljanje Mjernih punktova i uslova praenja zagaivaa;
zabrana i ograniavanje izgradnje objekata koji su potencijalni veliki zagaivai;
Tehniko-tehnoloke mjere: izbor odgovarajueg tehnolokog procesa u turistikim
zonama u skladu sa zahtjevima i uslovima zatite ivotne sredine i zatite prirode,
kao i ugradnja, kontrola upotrebe i odravanja instalacija i postrojenja za
preiavanje otpadnih voda;
Prostorno-planske mjere: pravilan izbor lokacije, rasporeda objekata i aktivnosti uz
uvaavanje mikrolokacijskih karakteristika predmetnih lokacija; uspostavljanje

zone zatite (zelenila) oko saobraajnica sa poveanom frekvencijom vozila; ovdje

se posebno naglaava izrada elaborata Procjena uticaja na ivotnu sredinu kojim
e se ocenjivati planska i projektna rjeenja u odnosu na zahteve ivotne sredine,
u skladu sa Zakonskim aktom.
Ekonomske mjere: obezbjeivanje finansijskih sredstava radi ostvarivanja ciljeva
zatite ivotne sredine planskog podruja kroz naplatu naknade ''ekoloke takse'',
naknade zauzimanja graevinskog zemljita i pomoi lokalnih, dravnih i
meunarodnih donacija i kredita usmjerenih ka ouvanju zatite ivotne sredine
planskog podruja.
U skladu sa pozitivnom regulativom na cijelom podruju plana se zabranjuje izgradnja

objekata koji bi svojim postojanjem ili upotrebom neposredno ili na drugi nain ugroavali
ivot, zdravlje i rad ljudi u naseljima ili pak ugroavali ivotnu sredinu. Zabranjuje se
ureivanje i korienje zemljita koje bi moglo imati tetne posledice na ivot, zdravlje i
rad ljudi, odnosno tetne posledice na okruenje.
Mjere zatite vazduha
Ouvanje kvaliteta vazduha na podruju optine Pluine i uspostavljanje vieg standarda
kvaliteta vazduha u optinskom centru, posebno u zimskom periodu, ostvarie se
primjenom sledeih pravila i mjera zatite:
1) smanjenje nivoa emisije zagaujuih materija iz postojeih izvora zagaivanja
- primjenom ekoloki prihvatljivih tehnologija u privredi;
- toplifikacijom gradskog podruja Pluina i uvoenjem prirodnog gasa kao
energenta, umjesto fosilnih goriva u pojedinanim kotlarnicama;
- korienjem obnovljivih izvora energije za zagrijavanje stambenih prostorija
domainstava u seoskim naseljima;
- rekultivacijom gradske deponije 1 i gradske deponije 2, ureenje lokalne deponije
u Goransku (put ka Smrijenu) u funkciji upravljanja otpadom i transfera otpada
na regionalnu sanitarnu deponiju Budo. Ovim mjerama se sprjeavanja
samozapaljenja otpada i produckije metana i ostalih tetnih gasova; i
- postavljanjem zatitnih pojaseva zelenila du magistralnog i regionalnih putnih
pravaca, kao i unutar privrednih postrojenja.
2) odravanje emisija u propisanim granicama iz novih postrojenja i svih planiranih
djelatnosti koje svojim aktivnostima mogu doprinijeti pogoranju kvaliteta vazduha
- spreavanjem dodatnih izvora emisije zagaujuih materija iz novih privrednih
objekata (primjenom principa preventivnosti u zatiti ivotne sredine i najbolje
raspoloivih tehnika (BAT) prilikom rada ovakvih vrsta objekata;
- regulisanjem saobraajnih tokova kroz urbano podruje Pluina; i
- izradom procjene uticaja na ivotnu sredinu svih objekata koji su za to predvieni
Uredbom o projektima za koje se vri procjena uticaja na ivotnu sredinu.
Kao neophodnost namee se izrada integralnog katastra zagaivaa vazduha na teritoriji
optine Pluine, u GIS tehnologijama, kako bi se na savremen nain i efikasno evidentirali
svi stacionarni i mobilni izvori aerozagaenja na podruju optine i minimizirali njihovi
negativni uticaji, kroz permanentno praenje stanja.
Mjere zatite voda
Prioritetne aktivnosti sa aspekta zatite voda u narednom planskom periodu odnosie se
na izgradnju postrojenja za preiavanje optadnih voda, kao i adekvatnu zatitu
vodoizvorita Sutulija i akumulacije Mratinje. Zatita voda ostvarie se primjenom sledeih
mjera zatite:
ouvanjem kvaliteta voda prema zahtevanim klasama vodotokova u skladu sa

Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji povrinskih i podzemnih voda ("Sl. list Crne
Gore", br.02/07);
izgradnjom sanitarno-higijenskih vodonepropusnih septikih jama u seoskim
naseljima za evakuaciju komunalnih otpadnih voda u cilju ouvanja kvaliteta
povrinskih i podzemnih voda, posebno za planirane objekte u funkciji
ugostiteljstva i turizma ijom izgradnjom i radom se oekuje poveanje koliina
otpadnih voda;
potovanjem neposredne zone sanitarne zatite vodoizvorita i zone zatite
akumulacije Mratinje;
izgradnjom cjelokupne kanalizacione mree na gradskom podruju uz izgradnju
gradskog kolektora za odvoenje svih otpadnih voda do postrojenja za
preiavanje otpadnih voda;
strogo potovanje zakonske regulative o transportu opasnih i tetnih materija radi
zatite kvaliteta vodotokova od moguih akcidentnih zagaenja koji mogu nastati
ovim aktivnostima, posebno akumulacije Mratinje;
obavezom preiavanja otpadnih voda svih buduih privrednih i ostalih objekata
do propisanog nivoa efluenta. Ova mjera se posebno odnosi na one objekte koji
e svoje otpadne vode isputati u sliv akumulacije Mratinje, a nee biti u
mogunosti da se prikljue na centralno postrojenje za preiavanje voda ;
zabranom korienja ponora i izraenijih ponorskih zona za isputanje otpadnih i
drugih zagaenih voda bez obzira koliko su preiena;
primjenom naturalne regulacije bujinih tokova;
uvoenjem kontrole kvaliteta vode za pie iz lokalnih vodovoda i bunara od strane
strunih slubi.
Pored neophodnosti obiljeavanja zona sanitarne zatite, zatita vodoizvorita Sutulija i

"Tadia vrelo" od zagaivanja i drugih uticaja koji mogu nepovoljno da djeluju na
ispravnost kvaliteta vode ostvarie se primjenom sledeih pravila i mjera zatite:
-
uspostavljanje strogog reima sanitarnog nadzora u zoni neposredne zatite;

uspostavljanje reima stalnog sanitarnog nadzora u uoj zoni zatite
vodoizvorita;
uspostavljanje reima sanitarnog nadzora i zatite od zagaivanja ivotne sredine
u iroj zoni zatite vodoizvorita.
Mjere zatite zemljita

Zatita zemljita sprovodie se primjenom pravila i mjera zatite:
-
definisanje novog sistema upravljanja otpadom koji podrazumijeva zatvaranje

lokalne deponije, aktiviranje regionalne deponije u Nikiu, uz neophodnu
prioritetnu rekultivaciju degradiranog zemljita usljed neuslovnog deponovanja
otpada;
ograniavanje korienja poljoprivrednog zemljita za nepoljoprivredne namjene i
ogranienje konverzije poljoprivrednog u graevinsko zemljite, uz strogu kontrolu
primjene ovih pravila i mjera;
kontrolisana sjea uma, antierozivno ureenje sliva rijeka Pive i Tare
(poumljavanje goleti, oranje po izohipsima, sadnjom viegodinjih kultura itd.) i
zabrana aktivnosti kojim se remeti ili dovodi u fragilno stanje povrinu zemljita
zabrana krenja uma i stvaranje novih travnih povrina;
zabrana ili strogo ograniena i kontrolisana primjena agrohemijskih sredstava u
poljoprivredi - edukacijom poljoprivrednih proizvoaa o uticajima poljoprivrede na

ivotnu sredinu i prednostima proizvodnje ekoloki bezbedne hrane na bazi

organske poljoprivrede;
sanacija klizita, zabrana izvoenja radova koje bi moglo da degradira zemljite,
zabrana eksploatacije mineralnih sirovina, iskopa zemlje i drugih materijala koji bi
degradirali zemljite ili podstakli erozione procese.
Mjere za upravljanje otpadom

U cilju efikasnog upravljanja otpadom u optini, utvruju se sledee mjere:
-
povjeanje broja stanovnika obuhvaenih organizovanim sakupljanjem

komunalnog otpada, saniranje i privoenje odgovarajuoj namjeni postojeih
nelegalnih, neureenih odlagalita;
definisanje principa tretmana i odlaganja specifinog otpada na podruju optine;
potenciranje i stimulisanje razvrstavanja komunalnog otpada od strane lokalnog
stanovnitva na mjestu odlaganja;
uspostavljanje saobraajne povezanosti budue regionalne deponije komunalnog
otpada sa optinskim centrom Pluine;
do realizacije regionalne deponije, postojea deponija se mora rekultivisati;
definisanje i ureenje najpovoljnijih lokacija za meuoptinski reciklani centar,
pretovarnu i transfer stanicu za sakupljanje komunalnog otpada, centra za
kompostiranje, deponije graevinskog otpada, uta i materijala iz otkopa, kao i za
deponovanje mulja iz fekalnih otpadnih voda na podruju optine (u skladu sa
prostornim konceptom upravljanja otpadom u Prostornom planu Crne Gore do
2020. godine), odnosno u skladu sa Dravnim planom upravljanja otpadom;
prostor za privrijemeno skladitenje i prethodnu obradu graevinskog otpada, kao
i prostor za druge namjene u funkciji upravljanja otpadom, detaljnije e se utvrditi
odgovarajuim urbanistikimi planom.
Mjere zatite od buke

Komunalna buka ne predstavlja problem na planskom podruju, ali ipak moraju se
definisati i sprovoditi mjere zatite u samom gradu Pluine i na koridorima saobraajnica.
Zatita od buke u ivotnoj sredini zasnivae se na sprovoenju sledeih pravila i mjera
zatite:
- potovanjem graninih vrednosti o dozvoljenim vrijednostima nivoa buke u
ivotnoj sredini, shodno Pravilniku o graninim vrijednostima nivoa buke u ivotnoj
sredini ("Sl. list RCG", br.75/06);
- podizanjem pojaseva zatitnog zelenila i tehnikih barijera na najugroenijim
lokacijama.
Mjere zatite od poara i ostale mjere zatite
Prilikom definisanja mjera zatite od poara i eksplozija polazi se od odredbi Zakona o
zatiti i spaavanju (''Slubeni list CG'', broj 13/07), kao i smjernica Nacionalne strategije
za vanredne situacije, kao i drugi planovi i programi u kojima je tretirana tematika zatite i
spaavanja. Moe se ocijeniti da se podruje optine nalazi u zoni poveanog poarnog
rizika. Postoji eventualna opasnost od poara razvojem turistikih aktivnosti, kao i
razvojem poljoprivrede, i to:
- opasnost od izbijanja poara na poljoprivrednim povrinama van naselja, kao i u
ekonomskih poljoprivrednim objektima u naseljima,
- intenziviranje transporta i poveanje saobraajnih tokova,
- poveana opasnost od izbijanja poara van naseljenih mjesta u umskim
kompleksima.
Imajui to u vidu, zatitne mere od poara treba sprovoditi kako u naseljskim centrima,
tako i van naselja imajui u vidu znaajne umske resurse:
- U naseljenim mjestima je obavezno organizovanje dobrovljne vatrogasne slube i
sistema osmatranja, praenja i uzbunjivanja.
- Vrsta, namjena, vertikalni gabariti, meusobna udaljenost objekata i sl. se mora
definisati u skladu sa okolnim namjenama i karakteristikama objekata i pristupnih
saobraajnica, odnosno u zavisnosti od osjetljivosti i ugroenosti objekata od
poara i eksplozija, a u skladu sa Zakonom o zatiti od poara.
- Vodovodna mrea se dimenzionie izmjeu ostalog i sa stanovita kriterijuma
eventualne potrebe za gaenjem poara, uz istovrijemeno postavljanje ulinih
hidranata i prikljuaka za vodu, naroito u blizini osijetljivih podruja i zona. U
pogledu izgradnje objekti moraju imati to vei stepen otoprnosti na vatru i irenje
poara.
- Takoe treba voditi rauna da prilikom planiranja i izgradnje saobraajne mree
obezbjedi maksimalna pristupanost dijelovima naselja i objektima koji su
najosjetljiviji na poar: industrijske i skladine zone, kole, zdravstvene ustanove,
vee stambene zgrade itd.
- Skladita goriva, eksplozivnih i zapaljivih materijala treba locirati u skladu sa
tehnikim propisima i to uglavnom dalje od naselja.
- U seoskim naseljima poeljno je na pogodnim i pristupanim mjestima postaviti ili
iskopati prirune tankove za vodu u sluaju da poar zahvati vei broj objekata.
Pri izradi umsko privrednih osnova, naglasiti potrebu da se umske zone i komplekse
treba ispresijecati protiv poarnim pojasevima i prosjekama koje e spreavati prostorno
irenje vatre i na taj nain uticati na tetne posledice. U umama treba podizati mjeovite
zasade, bioloke protivpoarne pruge u listopadnim i etinarskim umama, obezbijediti
izletita i snabdijevanje vodom i opremom i sredstvima za gaenje poara i dr. Sve one
koji eksploatiu umu treba obavezati da obezbijede prohodnost i odgovarajui kvalitet
umskih puteva kako bi se lake stiglo do mjesta izbijanja poara.
Sve ove predloge i mere treba detaljno u posebnom planu da razradi tab civilne zatite i
drugi subjekti odgovorni za zatitu od elementarnih nepogoda.
Posebno se naglaava da se:
- Prilikom izrade investiciono tehnike dokumentacije obavezno izrade projekti ili
eleborati zatite od poara (i eksplozija ako se radi o objektima u kojima se
definiu zone opasnosti od poara i eksplozija), planovi zatite i spaavanja
prema izraenoj procjeni ugroenosti za svaki hazard posebno, te na navedeno
pribaviti odgovarajua miljenja i saglasnosti u skladu sa zakonom.
- Za objekte u kojima se skladite, pretau, koriste ili u kojima se vri promet
opasnih materija obavezno pribavi miljenje na lokaciju nadlenog organa kako
ne bi dolo do ugroavanj susjednih objekata.
Pod drugim mjerama zatite se podrazumijevaju mjere zatite zdravlja ljudi i zatite ivog
sveta, zatite od udesa, U oblasti monitoringa, investiranja u zatitu ivotne sredine i
ostalih aktivnosti na zatiti ivotne sredine:
- podizanje zatitnog zelenila uz saobraajnice i privredna postrojenja, zatita i
unapreenje postojeih uma i umskog zemljita, poveanje povrine pod
umama i javnog zelenila na podruju Optine;
- podizanje pojaseva zatitnog zelenila i tehnikih barijera za zatitu od buke na
najugroenijim lokacijama (du puteva, oko radne zone, novih postrojenja),
primjena propisanih dozvoljenih nivoa buke u izgraenim podrujima naselja,
primjena propisanih mjera zatite od nejonizujueg zraenja (dalekovodi i trafo
stanice);
obezbeenje zatite ivog svijeta pri graevinskim radovima, kontrolisana

primjena hemijskih preparata i paljenja vegetacije, obezbeenje ekolokih
koridora i zona oko magistralnih objekata infrastrukture;
smanjenje opasnosti od udesa u privrednim postrojenjima;
smanjenje opasnosti od udesa pri transportu opasnih materija du saobraajnih
koridora;
smanjenje opasnosti od udesa;
priprema mjera i postupaka sanacije u sluaju udesa;
uspostavljanje sistema stalnog monitoringa svih parametara kvaliteta ivotne
sredine: vazduh, vode, zemljite, biljni svijet (voe i povre);
primjena principa zagaiva plaa u skladu sa vaeom regulativom, poveanje
broja kvalifikovanih zaposlenih i eksperata u optinskim nadlenim za poslove
zatite ivotne sredine, kao i drugim slubama i investiranje u programe zatite
ivotne sredine.
primjena sistema upravljanja zatitom ivotne sredine u privredi.
8.2. MJERE ZATITE PRIRODNIH VRIJEDNOSTI

Prirodna dobra i biljne i ivotinjske vrste i geodiverzitet predstavljaju, pored prirodnih i
stvorenih resursa i nepokretnih kulturnih dobara, jedan od najvrednijih segmenata u
sistemu ivotne sredine. Koncepcija zatite prirode, prirodnih resursa i biodiverziteta je
kompatibilna sa koncepcijom zatite ivotne sredine koja podrazumijeva ouvanje
zemljita, posebno poljoprivrednog od neracionalnog korienja i zagaenja, ouvanje
povrinskih i podzemnih voda, zatita od zagaenja i neracionalnog korienja i zatita od
tetnih dejstava voda; ouvanje kvaliteta vazduha i spreavanje zagaenja; zatita, njega
uma i poumljavanje; ouvanje biljnog i ivotinjskog svijeta i biodiverziteta (genetskog,
specijskog i ekosistemskog); racionalno i kontrolisano korienje prirodnih i stvorenih
resursa; zatita posebno vrijednih dijelova prirodne i stvorene sredine; racionalno
korienje prostora za izgradnju; rekultivacija i sanacija degradiranog zemljita;
spreavanje tetnog dejstva jonizujueg zraenja, buke i vibracija; kontrolisano
deponovanje komunalnog i industrijskog otpada, njihovo neutralisanje i reciklaa;
stvaranje institucionalnih, organizacionih, kadrovskih, materijalnih i pravnih pretpostavki i
uslova za efikasnu zatitu ivotne sredine (edukacija, monitoring, popularizacija i
umreavanje).
Prirodne vrijednosti na podruju optine Pluine, posebno u zoni Nacionalnog parka
Durmitor, zahtijevaju veoma paljivo korienje i planiranje prostora, u cilju unapreenja
i zatite odlika prirodnih vrijednosti, kao znaajnih potencijala ovog planskog podruja. U
cilju donoenja akta o zatiti ovih prirodnih vrijednosti (planirani Regionalni park prirode
Magli Bio - Volujak prema Prostornom planu Crne Gore do 2020. god.), potrebno
je sprovesti niz aktivnosti i istraivanja koje bi trebalo da urade nadlene institucije za
zatitu spomenika prirode, i to kroz:
-
formiranje dokumentacije o pojedinim prostorima (objektima) spomenicima

prirode, na osnovu koje treba ocijeniti pogodnosti za zatitu predloenih objekata
prirode, uz definisanje granica njihovih zona zatite;
istraivanje podruja i na osnovu dobijenih rezultata, definisanje reima zatite i
naina korienja budueg zatienog prostora (ili objekta);
donoenje rjeenja (akta) o zatiti.
Zatita Nacionalnog parka Durmitor regulisana je Zakonom o Nacionalnim parkovima

("Sl. list RCG", br. 27/94). Za podruje Nacionalnog parka Durmitor (osnovan 1952.
godine) koje pripada teritoriji optine Pluine, vae reimi korienja prostora i zatite
utvreni Prostornim planom posebne namjene za Nacionalni park Durmitor, kao
dokumenta vieg planskog nivoa, ije su odrednice ispotovane pri utvrivanju koncepta i
naina korienja, ureenja i zatite prostora na dijelu optine u granicama Nacionalnog
parka. Na podruju optine Pluine utvreni su sledei reimi zatite ureenja i korienja
prostora:
-
reim stroge zatite (I zona) kojim su obuhvaeni opti rezervati prirode (sliv
krkih jezera i kanjon Suice), bie strogo zatieni od svih aktivnosti koje bi
mogle da ometaju prirodni razvoj i autohtonost njihovih prirodnih vrijednosti. U
ovim zonama su zabranjene sledee aktivnosti:
unoenje alohtonih vrsta flore i faune,
sjea stabala, grana, drvea i bunja,
uklanjanje vjetroizvala, vjetrolomova, unja, zemlje, kamena i drugog
materijala,
izvoenje svih vrsta graevinskih i drugih radova,
ispaa stoke, sakupljanje plodova, ljekovitog bilja, trave, mahovine,
peuraka,
lov, ubijanje ili sakupljanje bilo koje vrste faune ukljuujui i inskte osim u
naune svrhe,
upotreba bilo kakvih hemijskih otrova i ubriva.
U rezervatima mogu se obavljati samo aktivnosti naunih istraivanja, istraivake

edukacije, unapreenja u ureenja prirode i prirodnih vrijednosti po posebnim programima
istraivanja i ureenja za svaki pojedinani rezervat. Ove aktivnosti odvijae se najveim
dijelom u ljetnom periodu.
Pravila ponaanja u ovim zonama su sledea:
-
osim prirodno ureenih i obiljeenih staza te izuzetno manjih, privremenih

drvenih objekata za potrebe istraivanja i ureenja rezervata u skladu sa
programima, nikakve druge aktivnosti ni objekti nijesu dozvoljeni;
istraivai i angaovane ekipe na ureenju rezervata prilazie slubenim
kolskim putevima do samih ulaza u rezervate; svi ulazi moraju biti obiljeeni na
prigodan nain (informativne table i odmorita sa nadstrenicama) i kontrolisani;
granice rezervata moraju biti vidno obiljeene (markacijom stabala ili drugim
oznakama prema programu);
uz ulaze u rezervate na pogodnim lokacijama mogu se graditi i trajniji objekti u
funkciji istraivanja i ureenja rezervata (u skladu sa programima istraivanja i
ureenja rezervata);
reim posebne zatite (II zona) kome pripadaju opti i posebni rezervati prirode,
spomenici prirode i pojedini umski ekosistemi u kojima se sprovodi zatita u
cilju spreavanja i ugroavanja rezervata u cjelini (promena hidrolokih reima,
zagaivanja voda, korienje prirodnih dobara u privredne svrhe, rudarstvu i
poljoprivredi, izgradnja objekata koje mogu dovesti do naruavanja pejzanoambijentalnih karakteristika prostora). U kanjonu Tare dozvoljene su sledee
aktivnosti: organizovanje mjesta za logorovanje i organizovane vonje splavom
definisanih prema programu splavarskih aktivanosti; neophodnost upoznavanja
splavara sa osnovnim pravilima ponaanja; sportsko-rekreativni ribolov koje
definie ribarska osnova; obrada zemlje i ispaa stoke na ureenim i za ispau
pogodnim terenima; sjea ume samo u neposrenoj okolini stalnih naselja za
potrebe lokalnog ivlja, itd.;
reim liberalne zatite (III zona) primenjuje se u atarima naselja, poljoprivednim
povrinama, turistikim punktovima, rekreativnim zonama i infrastrukturnim
koridorima. Naselja e se graditi samo u okviru odreenih povrina u skladu sa
tradicijom seoskih naselja ovog kraja, posebno e se realizovati katunska
naselja, izgradnja svih objekata treba da bude usklaena sa tradicijom i
prirodnim i pejzanim vrijednostima kraja, sjea uma je strogo kontrolisana za

potrebe lokalnog stanovnitva, isto vai za korienje planinskih panjaka za

pregonsko stoarstvo i za sakupljanje sijena, itd.
- reimom zatitne zone Nacionalni park se titi od ugroavanja neplanskom
izgradnjom u okruenju na njegovim glavnim saobraajnim pravcima. Tako e
se, u poljoprivredi preteno koristiti autohtone kulture, sa strogo kontrolisanom
izgradnjom veih kompleksa stonih farmi to dalje od granica Nacionalnog
parka, pri emu vei industrijski zanatski pogoni, skladita opasnih materijala,
servisi, deponije i sl., ako spadaju u zagaivae vazduha i izvore buke ne smiju
da budu locirani u ovoj zoni.
Napominje se da prostor oko Nacionalnog parka mora da se koristi na nain koji nee
dovesti do ugroavanja osnovnih vrijednosti zatienih podruja Nacionalnog parka.
Preporuke koje su date u okviru PPPPN NP "Durmitor" za korienje prostora u
spomenutim zatitnim zonama koriene su pri izradi koncepta i reima ovog Prostornourbanistikog plana optine i to u pogledu korienja poljoprivrednog i umskog zemljita
u skladu sa Zakonom o umskom, odnosno poljoprivrednom zemljitu, gdje nijesu
planirani vei industrijski objekti, servisi, deponije otpada i slini zagaivai osnovnih
medijuma ivotne sredine.
Prostornim planom Crne Gore predvieno je proglaenje regionalnog parka/parka
prirode Piva odnosno Magli - Bio - Volujak i povezivanje ovog podruja sa
Nacionalnim parkom Sutjeska u Bosni i Hercegovini. Predmetni Park bi se graniio sa
NP Durmitor koji uiva dvojaku meunarodnu zatitu kao svjetska prirodna batina i
rezervat biosfere koji obuhvata kanjon rijeke Tare. PP CG regionalne parkove predvia
kao podruja od javnog interesa.
Prema Zakonu o zatiti prirode (Sl. list CG, br. 51/08) koji regulie problematiku
zatienih prirodnih dobara regionalni park i park prirode je prostrani prirodni ili dijelom
kultivisani lokalitet kopna ili mora, odnosno kopna i mora sa ekolokim obiljejima
meunarodne i nacionalne vanosti i predionim vrijednostima. U regionalnom parku i
parku prirode zabranjeno je vriti radnje i aktivnosti i obavljati djelatnosti kojima se
ugroavaju obeljeja, vrijednosti i uloga parka. Nain vrenja radnji i obavljanja aktivnosti i
korienja prirodnih dobara u regionalnom parku i parku prirode utvruje se aktom o
proglaenju.
Regionalni park Piva obuhvatae dio teritorije Optine Pluine i to cjelokupnu teritoriju
koju pokrivaju katastarske optine: Vuevo, Mratinje, Brljevo, Brijeg, Polje Crkviko,
Jerinii, arii, Nikovi, Vojvodii i Nedajno i dio katastarskih optina: Stabna, Miloevii,
Una i Trsa. Jedan dio teritorija katastarskih optina: Nikovii i Nedajno, to jeste teritorija
lijeve strane kanjona rijeke Tare i Suice pripadaju Nacionalnom parku Durmitor. Ukupna
povrina Regionalnog parka Piva iznosie 32 471,2 ha ili 38,1% povrine optine
Pluine.
Formiranje Parka prirode na pomenutom podruju ima meunarodni znaaj, jer treba da
formalno povee dva Nacionalna parka: NP Durmitor sa crnogorske i NP Sutjeska sa
strane BiH (Republika Srpska). Njegovo formiranje je potpuno u skladu sa svim domaim i
meunarodnim dokumentima-relevantnim iz oblasti zatite ivotne sredine i zatite
prirode, kojim se njegovo formiranje, odnosno povezivanje dva zatiena podruja
postavlja kao jedan od regionalnih i dravnih prioriteta iz oblasti zatite prirode, i tom
kontekstu definisane prekogranine saradnje.
Formiranjem ovog regionalnog parka, osim prekogranine komponente i jaanja
regionalne saradnje, omoguie se jedinicama lokalne samouprave, da kroz kvalitetne
modele budueg upravljanja, organizovano tite i na odrivim osnovama valorizuju
prirodne potencijale ovog podruja. Kroz ove mehanizme, omoguie se kvalitetnije
ekoloko obrazovanje na tom prostoru, to ini jedan dugoroan proces u Ustavu
definisanoj-ekolokoj dravi-Crnoj Gori. Nesumnjivo je da e njegovim proglaenjem doi

do znaajnog uveanja zatiene teritorije u dravi, to je svakako kompatabilno sa
praksom EU i u potpunosti je u skladu sa obavezama koje je Crna Gora preuzela, kada je
u pitanju poveanje zatiene teritorije u odnosu na ukupan procenat dravne.
RP Piva u opstini Pluine na topografskoj karti 1:200000
U granicama parka prirode (regionalni prirodni park) izdvojeno je nekoliko kategorija

posebno zatienih prirodnih cjelina sa sljedeim nazivom: predio posebnih prirodnih
odlika (obuhvata sjeveroistoni dio optine Pluine i ima povrinu oko 4700 ha), specijalni
prirodni rezervat (rezervat Stabanskih jezera i rezervat Trnovakog jezera), prirodni
spomenik, zatitna zona akumulacije HE Piva, zatitna zona spomenika kulture
(Hercegov grad i crkva epanica na epan Polju i okolina Pivskog manastira), rezervati
pojedinih vrsta faune i znaajniji vidikovci.

Podruje potencijalnog prekograninog zatienog podruja Durmitor Kanjon

Tare Sutjeska smjeten je u graninom podruju izmeu Bosne i Hercegovine/
Republike Srpske i Crne Gore zauzima predjele jedinstvenih prirodnih vrijednosti u Evropi.
Jedna od glavnih prijetnji stanitima i populacijama vrsta i glavni uzrok osipanju
biodiverziteta u Evropi je fragmentacija i izolacija stanita i efekat koji ovo moe imati na
ivotnu sposobnost populacija. Povoljan status konzervacije (favourable conservation
status) razliitih vrsta i prirodnih stanita zavisi od veliine i oblika zatienog podruja.
Zbog toga je uspostavljanje velikih prekograninih zatienih podruja rjeenje koje je od
velikog znaaja u Evropi. Ovakvo prekogranino zatieno podruje bi predstavljalo
rijeenost ove dvije drave da se sa graninim regijama i podijeljenim prirodnim stanitima
upravlja na odriv nain.
Dodatne vrijednosti i mogue koristi, za obje ukljuene drave, koje bi proizale iz
osnivanja prekograninog zatienog podruja Durmitor Kanjon Tare Sutjeska su da
bi prekogranina saradnja umnogome potpomogla:
-
postizanju dugoronih ciljeva u podruju zatite prirode i konervacije biodiverziteta,

smanjenju sadanjih prijetnji ivotnoj sredini i prirodnom nasleu regiona,
promociji i implementaciji odrivog razvoja na lokalnom i regionalnom nivou,
uspostavljanju dugoronih mehanizama prekogranine saradnje koji bi sluili
lokalnim interesnim grupama.
Oznaka prekograninog zatienog podruja izuzetnih prirodnih vrijednosti sa odriivim

razvojem turizma bi definitivno poveala turistiku privlanost regije i poboljala
marketing regionalne turistike ponude u inostranstvu.
Integralna zatita prirodnih dobara na podruju optine Pluine realizovae se

integrisanjem mjera zatite prirode i ivotne sredine u sve namjene korienja prostora
predviene ovim planskim dokumentom; sva budua zatiena podruja na planskom
podruju moraju imati Planove upravljanja, pri emu e se njihova klasifikacija i
organizacija subjekata upravljanja uskladiti sa vaeim IUCN smjernicama zatite prirode,

a sve u skladu sa osnovnim postavkama Nacionalne strategije odrivog razvoja Crne Gore.
Napominje se da se detaljniji podaci o postojeem stanju prirodnih i stvorenih vrednosti,
opisu granice, potencijalima i konceptu zatite predloenog Regionalnog parka prirode
Piva nalaze u Studiji izvodljivosti Regionalnog parka Piva (obraiva: Zavod za zatitu
prirode Crne Gore) koja predstavlja sastavni deo analitike dokumentacije ovog Plana.
8.3. MJERE ZATITE KULTURNOG NASLEA

Kulturno naslee je neobnovljivi resurs, koji se mora ouvati i prenijeti buduim
generacijama. Konzervacija proiruje koncept kulturnog naslea sa pojedinanih
graevina na cjelu teritoriju i zalae se da se u procesu zatite anagauju svi relevantni
uesnici: stanovnitvo, zajednice, donosioci odluka, eksperti i dr. Konzervacija i ouvanje
prostora sa kulturnim i istorijskim nasleem, treba da bude proces koji je dvosmjeran,
podstaknut kako od eksperata, tako i od stanovnitva.
Osnovni princip ouvanja kulturnog naslea jeste princip autentinosti, kako kulturnog
dobra tako i njegovog okruenja. Ouvanjem autentinosti uva se kulturni, vizuelni i
jedinstveni identitet prostora i njegovih pojedinih djelova. Objektivna nauna valorizacija,
omoguava definisanje kulturne (identitet, umetnike i tehnike vrijednosti, rijetkost) i
savrijemene drutveno-ekonomske vrijednosti (ekonomska, funkcionalna, obrazovna,
drutvena, politiko-istorijska). Sprovoenje postupka nauno-strunih istraivanja,
neophodan je za uspjenu valorizaciju naslea, njegovo dokumentovanje i prepoznavanje
svih vrijednosti (stilova) na objektu ili cjelini. Osnova uspjene zatite je multidisciplinaran
rad koji se moe uskladiti samo kroz uee strunjaka svih profila i svih zainteresovanih
aktera.
Neophodno je u praksu zatite kulturnog naslea definisati metodoloki koncept
integrativne konzervacije. Integrativna konzervacija je neodvojiva od savremenih
metodolokih pristupa i usaglaavanja konzervatorskih zahtjeva sa ciljevima planiranja i
podrazumijeva: (a) identifikaciju trenutne situacije (analiza postojeeg stanja); (b)
predvianje buduih dogaaja bez intervencije planiranja; (c) formulisanje buduih
mogunosti koje mogu nastati sa planskim intervencijama; (d) ocjena takvih mogunosti u
pogledu izvodljivosti; (e) detaljan opis izabranih mogunosti; (f) formulisanje programa za
implementaciju ovih mogunosti i potrebnih sredstava (pravnih, administrativnih,
finansijskih itd.); (g) revizija ovih mogunosti na osnovu iskustava, nakon implementacije,
uz redovan monitoring.
Polazne osnove predstavljaju primjenu politike odrivog razvoja zajednice, kao tenje
zadovoljavanja sadanjih potreba uz istovrijemeno neuskraivanje razvojnih mogunosti
buduih generacija. To znai da eksploatacija resursa, usmjeravanje investicija,
orijentacija tehnolokog razvoja i institucionalne promjene treba da budu u skladu sa
buduim, ali i sa sadanjim potrebama. Primjenom integrativne konzervacije, usklauju se
zahtjevi konzervatorskih ciljeva i ciljeva prostornog planiranja. Primarni cilj je zatita
nasliea u odgovarajuem okruenju, izgraenom ili prirodnom i prilagoenim potrebama
zajednice. Primjena integrativnog planiranja, koji omoguava integraciju procesa
valorizacije kulturnih resursa sa drutvenom i ekonomskom strukturom teritorije u cilju
poboljanja kvaliteta okruenja, proizvoda i usluga teritorije.
Koncept zatite kulturnog naslea, kao elementa za formiranje prepoznatljivosti optine
Pluine podrazumijeva:

uvanje, zatitu i odravanje postojeeg kulturnog naslea kao osnov razvoja

odrivog turizma na podruju optine;
evidentiranje novih i kategorisanje postojeih kulturnih dobara i njihovo
stavljanje pod zatitu odgovarajuim aktima optine;
unapreenje kvaliteta okruenja spomenika kulture;
ouvanje specifinih ambijentalnih cjelina, sela i planinskih naseobinskih
struktura;
aurniju saradnju nadlenih institucija za zatitu spomenika kulture i strunih
slubi u optini.
Smjernice i preporuke za zatitu kuturno-istorijskih dobara na podruju optine Pluine

obuhvataju opte uslove, zatitu kroz dokumentaciju i naela i oblike njihove tehnike zatite.
U skladu sa Zakonom o zatiti kulturnih dobara (''Slubeni lis CG'', broj 49/10), neophodno
je da se uradi studija zatite kulturnog naslijea, na osnovu kojih e se blie definisati
mjere zatite kulturnog naslijea. Ovim planom se definiu planske mjere zatite koje e
se izmjeniti i dopuniti nakon pripreme studije zatite kulturnog naslijea. Istovrijemeno, za
potrebe zatite kulturnog naslijea koristie se mjere definisane Izvjetajem o stratekoj
procjeni uticaja na ivotnu sredinu ovog planskog dokumenta.
Opti uslovi i mjere zatite kulturnog naslea
Na zatienim spomenicima kulture nisu dozvoljene aktivnosti i izvoenje radova koji bi
mogli da dovedu do promjena na spomeniku ili u njihovoj neposrednoj (zatienoj) okolini.
Za aktivnosti i izvoenje radova u okolini spomenika neophodno je prethodno pribaviti
uslove nadlenog organa za zatitu spomenika kulture, tj. Republikog zavoda za zatitu
spomenika kulture.
Posebno se naglaava da je investitor obavezan da, ukoliko se pri izradi projektne
dokumentacije i izvoenju radova naie na tragove ostataka iz prolosti, o tome obavijesti
Republiki zavod za zatitu spomenika kulture koji e preduzeti Zakonom propisane mjere
u cilju zatite kulturnog dobra. To znai da kod izvoenja svih vrsta graevinskih ili drugih
slinih radova svaki izvoa radova koji naie na bilo koju vrstu arheolokih ostataka
duan je da odmah obustavi radove, da o nalazu obavijesti nadlenu slubu za zatitu
spomenika kulture i preduzme sve mjere kako bi se nalazi sauvali u zateenom stanju na
mjestu otkria do istraivakih i drugih radnji koje e sprovesti nadlena sluba.
U blizini objekata kulturnog naslea i njegovoj zatitnoj zoni ne mogu se graditi:
-
objekti za ekstrakciju i preradu mineralnih sirovina i graevinskih materijala

(kamenolomi i sl.) koji vibracijama, eksplozijama i na druge naine ugroavaju
kulturno dobro;
pozajmita graevinskog materijala (kamen, ljunak, pijesak i sl.) koji bi svojim
radom mogli da devastiraju kulturno dobro i njegovu zatienu okolinu,
ugroavaju zemljite i pejsane karakterisitike ili na drugi nain ugroavaju
kulturno dobro;
industrijski pogoni koji tetnim emisijama (tetni gasovi i dim, otpadne vode,
vibracije i dr.) mogu ugroziti kulturno dobro;
deponije komunalnog ili industrijskog otpada;
Zatitne zone oko spomenika kulture treba ne samo da se proglase, nego i da se

efektivno formiraju na nain koji ne ugroava prava vlasnika i korisnika toga prostora.
Eventualna izgradnja velikih infrastrukturnih sistema (vodoprivrede, energetike,
saobraaja) mora biti usklaena sa uslovima i mjerama zatite kulturnih dobara, pri emu
se projektovanje u blizini dobara, obavlja na nain koji maksimalno uva autentinost

okruenja u skladu sa uslovima nadlene slube zatite kulturnih dobara.
Zatita kulturnog naslea kroz dokumentaciju
Ovaj vid zatite podrazumijeva da se svi kulturno-istorijski objekti i lokacije detaljno
tehniki snime i formira kompletna dokumentacija postojeeg stanja. Ova dokumentacija
trebalo bi da sadri analizu stepena ouvanosti autentinih svojstava i stepen kasnijih
modifikacija. Za potrebe ovog oblika zatite, neophodno je formirati svojevrsni katastar
nepokretnih kulturnih dobara optine Pluine, pri emu sva tehnika i struna
dokumentacija nadlenog zavoda mora da bude u skladu sa odredbama Zakona o
kulturnim dobrima Crne Gore. Preporuuje se da se svi dokumenti rade u savremenim
dostupnim tehnologijama (baze podataka i karte u GIS alatima, dokumentacioni materijali,
video materijali i dr.) uz odgovarajue tabelarne, tekstualne, kartografske, animirane i sl.
priloge. Zatita kulturnog naslea kroz dokumentaciju podrazumijeva sledee aktivnosti:
-
opte rekognosciranje terena koje na ovom podruju do sada nije uraeno, ve

samo djelimino, tako da predstoji sistematini rad (opta evidencija i evaluacija
nepokretnih kulturnih dobara);
pojedinana evaluacija kulturnih dobara i izrada predloga za zatitu, na osnovu
koga e lokalni organi razmatrati i donijeti odluke o upisu u odgovarajui
registar;
izrada godinjih optinskih planova i programa zatite;
izrada detaljnih urbanistikih planova za znaajnija nepokretna kulturna dobra
pri emu e se definisati pojedinane mjere zatite nepokretnih kulturnih
dobara, organizaciju i ureenje prostora, vizuelne prezentacije kulturnog dobra,
odreivanje specifinih repernih taaka na i u okolini spomenika kulture, i sl.
Tehnika zatita kulturno-istorijskog naslea

Tehnika zatita kulturno-istorijskog naslea zavisi od tehnikog stanja svakog
evidentiranog objekta pojedinano (spomenici kulture koji su u loijem fizikom stanju ili
spomenici kulture koji se redovno odravaju i koriste za pojedine namjene). Izbor metoda
tehnike zatite je u direktnoj vezi sa dostupnou savremenih tehnologija i tehnika
graenja i izbora tradicionalnih i novih graevinskih materijala i savremenih
konzervatorskih pristupa. Sam izbor metode direktno zavisi od pojedinanih karakterisitka
svakog dobra pojedinano, a sama primjena metoda je u vezi sa nizom okolnosti, a
najvie od analitiko-dokumentacione osnove objekata i raspoloivih finansijskih
mogunosti. U narednom periodu neophodno je obuhvatiti to vei broj objekata ija je
prezentacija u turistikoj funkciji i gdje se oekuje koncentrisanje razliitih aktivnosti. U
cilju adekvatne zatite kulturnih dobara i njihove prezentacije, treba izvriti pravilan izbor i
selekciju tehnikih metoda, i to sledeih: (a) tehnike mjere privremene zatite (naroito
korisne kada se iz bilo kojih razloga ne mogu predvidjeti mjere za trajnije obezbeenje);
(b) podizanje zatitnih graevina; (c) konzervacija; (d) restauracija; (e) primjena
kombinovanih metoda i (f) preseljavanje objekata.
Kada se radi o revitalizaciji dobara srednjovjekovne kulture (manastiri i crkve), osim
kulturno-istorijske vrijednosti, uz odrijeeno prostorno ureenje mogu predstavljati
znaajnu predionu vrijednost i znaajni turistiki motiv. U tom smislu, ove lokacije je
potrebno uiniti saobraajno dostupnim i uz ispunjavanje drugih uslova zatite uvrstiti ih u
turistiku ponudu optine.
Objekti narodnog graditeljstva predstavljaju poseban specifikum ovog podruja, zbog
izraenih osobenosti, tako da je potrebno definisati poseban tretman ovih objekata.
Osnovno opredeljenje je da se svi vrijedniji objekti ovakve vrste saniraju i obnove, uz
istovremeno stvaranje dokumentacione osnove koja bi sadrala sve kvantitativne i

kvalitativne karakteristike. Na osnovu ovoga, mogle bi se preduzeti razliite mjere zatite
u zavisnosti od postojeeg stanja i stepena njihove degradacije ("in situ" zatita ili zatita
kroz dokumentaciju). Po pravilu, trebalo bi zadrati njihovu prvobitnu namjenu u okviru
svakodnevnih potreba njihovih vlasnika ili u okviru razvoja seoskog turizma, kao
sastavnog dijela formiranja specifinih turistiko-kulturnih intinerera, koji pored turistike
obuhvataju i privrednu i edukativnu funkciju kulturno-istorijskog naslea.
Prioritetni projekti
Strateki projekti za zatitu kulturnog naslea su:
-
revizija postojee dokumentacije o kulturnim dobrima, auriranje podataka,

redefinisanje mjera za unapreenje izrade, uvanja i korienja dokumentacije,
izrada indeksa osnovnih podataka, digitalna obrada, isl.
utvrivanje kulturnih dobara. Jedan od prioriteta politike odrivog razvoja jeste
poveanje fonda kulturnog naslea, pa je potrebno sinhronizovano djelovanje
ustanova zatite na ovom polju kako bi se obezbijedili finansijski, kadrovski i
drugi materijalni okviri za realizaciju;
definisanje programa i projekata za primjenu mjera preventivne zatite na
nepokretnim kulturnim dobrima. Preduzimanje preventivnih, interventnih radova
na spomenicima je od izuzetne vanosti za njihovo ouvanje, imajui u vidu da
ne postoje svi preduslovi za konzervaciju i po pravilu proe dosta vremena dok
se ne sprovedu konzervatorski radovi;
definisanje programa strunog usavravanja i obrazovanja kadrova i jaanje
lokalnih institucija.
8.4. PLAN PREDJELA

Predjeli Pluina su izuzetni, vrlo raznovrsni i dinamini. Svi predjeli bi se mogli klasifikovati
u okviru etiri osnovne grupe: (a) prvobitni predjeli, (b) prirodni predjeli, (c) kulturni
predjeli, (d) devastirani predjeli. Prvobitni predjeli su veoma rijetki, zbog aktivnosti na
izgradnji naselja i pratee infrastrukture, saobraajnica, industrije, energetskih i
hidroenergetskih objekata. Takoe, izgradnja i irenje naselja, arhitektonskim
oblikovanjem objekata koji odudaraju od tradicionalnih formi utiu na bitno menjanje
prvobitnih predjela. Prirodni predjeli su zastupljeni u nenaseljenim podrujima koji nijesu
izmjenjeni bilo kakvim ljudskim aktivnostima. Prirodni predjeli su vezani za podruja koja
su pod uticajem ovjeka, ali njegovo djelovanje nije prouzrokovalo bitne promjene. U ovim
predjelima nijesu narueni procesi samoregulacije, tako da ovi predjeli ne poseduju
elemente koji su nastali pod uticajem ovjeka ili su ti uticaji zanemarljivi. Kulturni predjeli
su karakteristini za predjele na kojima je intenzivna djelatnost ovjeka, tako da je vidljivo
djelovanje ovjeka u sistemu prirodnih uslova, tako da je naruena sposobnost
samoregulacije. To zahtjeva odgovarajuu zatitu i mjere koje su neophodne za
uspostavljanje prirodne ravnotee. Devastirani predjeli su svojstveni jakim interventnim
djelovanjem ovjeka, uslijed intenzivnog razvoja, urbanizacije i industrijalizacije,
neadekvatnog korienja zemljinih resursa u poljoprivredi, umarstvu ekspolataciji
mineralnih sirovina, neplanske izgradnje, neadekvatnog upravljanja otpadom. U ovim
prostorima prirodni ekosistemi su znatno poremeeni, a djelimino i bespovratno uniteni.
U ovim predjelima dominiraju elementi unijeti djelovanjem ovjeka.
U optini Pluine, mogu se izdvojiti sledei specifini podtipovi predjela: (a) vii
submediteranski tip predjela, (b) brdsko silikatni tip predjela, (c) mezofilni tip predjela, (d)
planinski tip predjela, (e) visokoplaninski tip predjela, (f) antropogeni tip predjela. Vii
submediternaski tip predjela zahvata manje prostore u niim djelovima u dolinama rijeka.
Brdsko silikatni tip predjela zahvata relativno mali prostor brda i pobra i u najveoj mjeri
je devastiran. Mezofilni tip predjela zahvata zonu crno grabovih i bukovih mezofilnih uma,
dok je planinski tip predjela najrasprostranjeniji, zahvata velike prostore koji su parcijalno
narueni eksploatacijom uma i zahtjeva mjere zatite i rekultivacije pojedinih umskih
predjela. Visokoplaninski tip predjela je najautentiniji, koji ostavlja poseban utisak
visokoplaninske zone Pivskih planina, posebno Maglia i Volujaka. Ovi predjeli treba da
imaju poseban tretman i kao posjebno vrijedna podruja da budu zatiena. Antropogeni
tip predjela zahvata zonu naselja i djelimino katuna. Radi vizuelne rekultivacije predjela,
preporuka je da se u cilju ouvanja, zatite i rekultivacije devastiranih predjela izvri
obogaivanje sadraja fragilnih podruja saenjem authotnih vrsta biljaka u skladu sa
postojeim biljnim zajednicama. Posebno je vano za gradska, prigradska i druga naselja
da se hortikulturno predjeono rjeenje primjeni na prethodno iznjetim kriterijumima.
Zatita pejzaa / predjela obuhvata niz planskih mjera kojim se djeluje u pravcu ouvanja,
unaprijeivanja i sprijeavanja devastacije prirodnih odlika pejzaa, dok sanacija
naruenih prirodnih i antropogenih predjela obuhvata mjere sanacije i rekultivacije
naruenih djelova ivotne sredine.
U sklopu ouvanja bioloke i predione raznovrsnosti zatita podruja predstavlja osnovni
mehanizam, a kao prioritetna mjera istie se definisanje podurja sa odgovarajuim
reimima zatite osnovnih prirodnih vrijednosti, a time i pejzanih vrijednosti. Za svako od
ovako definisanih podruja treba predvidjeti konkretne mjere zatite pejzaa, odnosno
definisati aktivnosti koje direktno utiu na odravanje i unaprijeivanje identiteta podruja
ili mogu da izazovu njegove promjene.
Osnovni kriterijum za utvrivanje mjera zatite pejzaa je osjetljivost podruja. S obzirom
da su najvee vrijednosti ekosistemskog i predionog diverziteta podruja optine sadrane
u osjetljivim ekosistemima, ovakve ekosisteme ne treba dirati ili pak njihove komponente
koristiti promiiljeno, dozirano u smislu obima i trajanja. Ovo se prvenstveno odnosi na
podruja unutar Nacionalnog parka Durmitor, podruje Maglia, Bioa, Volujaka kao
osjetljivih visokoplaninskih podruja, umske ekosisteme, ali i kraka podruja generalno
u kojima se nalaze znaajni resursi pitke vode.
Planiranje namjene i upravljanja prostorom treba da se zasniva na prethodno utvrenom
odgovarajuem ekolokom modelu, pri emu je vano sprijeiti znatnije izmjene pejzanih
vrijednosti, tj. teiti ka zadravanju autentinih odlika pejzaa, a budui razvoj bazirati na
principima "odrivog razvoja". Posebno se naglaava obaveza primjene maksimalnih
mjera zatite ivotne sredine pri realizaciji ekoloki osjetljivih aktivnosti, kao to su
energetski objekti, turistiki objekti i prometniji putni pravci, ukoliko se nalaze u osjetljivim
ekosistemima, kao to su kraki predjeli, zatiena podruja i sl., odnosno u blizini
naselja, pogotovo Pluina.
8.5. PLAN SEIZMIKE MIKROREJONIZACIJE

Dejstvo zemljotresa na povrini terena, osim magnitude i mehanizma arita, udaljenosti
od arita i svojstava sredine kroz koju se prostiru seizmiki talasi, zavisi od
seizmogeolokih karakteristika lokalne geotehnike sredine, koja se nalazi iznad osnovne
stijene ili odgovarajue dovoljno vrste stijenske mase.
Na osnovu karte seizmike regionalizacije teritorije Crne Gore, podruje Optine Pluine
pripada zoni VIIo MCS, seizmikog intenziteta.
Na osnovu kataloga i gustine zemljotresa i uraenih karata epicentara Crne Gore i karata
seizmikog rizika, moe se konstatovati da se na ovom podruju nije manifestovala
znaajnija seizmika aktivnost terena. Najblie seizmogene zone ovom podruju nalaze
se u regionu Berana i Podgorice, kao i u primorskom pojasu od Skadra i Ulcinja do Boke

Kotorske i Dubrovnika.
Za oekivane maksimalne intenzitete zemljotresa koriste se uputstva i standardi koji se
primjenjuju pri projektovanju, graenju i odravanju konkretnih graevinskih objekata, u
skladu sa stepenom seizminosti terena.
Opti uslovi prostornog planiranja u seizmiki aktivnim podrujima

Principi zemljotresnog inenjerstva o aseizmikoj gradnji stvoreni su dugogodinjim
istraivanjima ponaanja tla i objekata u uslovima zemljotresa, posledica izazvanih
zemljotresom, osobina zemljotresa, kao i dinamike pobude, dinamikih osobina objekata
odnosno njihovih konstrukcija i sl. Isti su zasnovani i na istraivanjima sociolokih,
ekonomskih, tehnolokih i slinih aspekata djelovanja zemljotresa i posledica od njih.
Primenom osnovnih principa zemljotresnog inenjerstva za gradnju aseizminih objekata i
drugih urbanih elemenata, postie se redukcija tetnih posledica od zemljotresa i
smanjenje seizmikog rizika, odnosno, dovoenje u tolerantne i prihvatljive okvire.
Od posebne je vanosti dosledna primjena postojeih tehnikih propisa za projektovanje i
graenje u seizmikim podrujima.
Sa aspekta zatite od katastrofalnih zemljotresa velika koncentracija ljudi i materijalnih
dobara po gradovima i naseljima je nepovoljna jer se u sluaju zemljotresa mogu oekivati
brojne rtve i velika razaranja.
Prosjena gustina izgradnje treba da je manja od one koja se predvia po uobiajenim
urbanistikim normativima.
Preporuuje se primjena otvorenog sistema izgradnje.
Prosjena gustina stanovanja, treba da je manja od uobiajenih normativa za ovakva
podruja. Mogu se graditi objekti razliite spratnosti uz pravilan (optimalan) izbor
konstruktivnih sistema i materijala.
Gabariti u osnovi objekata treba da imaju, po mogunosti, pravilne geometrijske forme. To
su forme simetrine u odnosu na glavne ose objekata, kao na primjer, pravougaona,
kvadratna i slino.
Kod objekata koji moraju da imaju sloene gabarite u osnovi i iji pojedini djelovi imaju
razliite spratnosti (na primjer, turistiki objekti tipa hotela sa restoranima i slinim
funkcijama), treba seizmikim dilatacionim fugama gabarit objekta podijeliti tako da
pojedini djelovi imaju pravilne forme u osnovi i po visini i omogue projektovanja zasebnih
konstruktivnih jedinica.
S obzirom na postojeu tendenciju da se sanacijom i ojaanjem oteenih objekata od
zemljotresa vri i adaptacija kao i nadgradnja objekta, preporuuje se izbjegavanje
nadgradnje i adaptacije objekata kojom se mijenja konstruktivni sistem postojeih
objekata. Za svaku intervenciju takve vrste, potrebno je izvriti predhodnu statiku i
seizmiku analizu objekta, sa ciljem obezbjeivanja dokaza o mogunosti pristupanja
nadgradnji i adaptaciji. Najbezbjedniji oblici nadgradnje i adaptacije podrazumjevaju
ponavljanje postojeeg statikog sistema na objektu, a ukoliko on ne zadovoljava
propisane seizmike uslove, potrebno je postojeu konstrukciju dovesti u kategoriju
seizmiki ispravne, odnosno, primijeniti sanaciju naknadnim seizmikim ojaanjima, tj,

horizontalnim i vertikalnim serklaima, odgovarajuih armatura.
Na istraivanom podruju mogua je gradnja objekata razliite spratnosti uz primjenu svih
standardnih graevinskih materijala za konstrukcije i oblikovanje objekata. Treba dati
prednost upotrebi duktilnih materijala, naroito kod objekata vee visine i veeg znaaja.
Mogu biti zastupljeni najrazliitiji konstruktivni sistemi.
preporuuje se primjena zidarije, ojaane sa horizontalnim
armirane zidarije razliitog tipa. Obinu zidariju, samo sa
serklaama treba primjenjivati za objekte manjeg znaaja i
visine).
Kod zidanih
i vertikalnim
horizontalnim
manje visine
konstrukcija
serklaama i
i vertikalnim
(do 2 sprata
Pored ramovskih armirano-betonskih konstrukcija moe biti primjenjena izgradnja

objekata ramovskih konstruktivnih sistema ojaanih sa armirano-betonskim dijafragmama
(jezgrima), kao i konstrukcija sa armirano-betonskim platnima. Ove konstrukcije su
naroito ekonomine za visine objekata do 15 spratova.
Kod prefabrikovanih armirano-betonskih konstrukcija preporuuje se primjena monolitnih
veza izmeu elemenata konstrukcije. Obino se ponaanje veza elemenata konstrukcije
utvruje eksperimentalnim putem.
Preporuuje se primjena dovoljno krutih meuspratnih konstrukcija u oba ortogonalna
pravca, koje treba da obezbjede distribuciju seizmikih sila u elementima konstrukcije
prema njihovim deformacionim karakteristikama.
Ovo je naroito potrebno kod kombinovanih konstruktivnih sistema od armirano-betonskih
ramova i dijafragmi.
Mogua je primjena najrazliitijih materijala i elemenata za ispunu. Prednost imaju lagane
prefabrikovane ispune, koje bitno ne utiu na ponaanje osnovnog konstruktivnog
sistema. Ukoliko se primjenjuje kruta i masivna ispuna (opeka ili blokovi najrazliitijeg tipa)
treba uzeti u obzir uticaj ispune na osnovni konstruktivni sistem.
Projektovanje temelja primjenjivati za optereenja tako da se eliminiu diferencijalna
sleganja, a dva ili vie naina temeljenja na istom objektu izbjegavati, osim ako se svaki
nain temeljenja primjenjuje pojedinano po konstruktivnim jedinicama.
Treba obezbjediti dovoljnu krutost temeljne konstrukcije, a posebno na slojevima temeljnih
greda sa stubovima konstrukcije.
Za definisanje projektnih seizmikih parametara, kao to su oekivana maksimalna
ubrzanja, reprezentativne vrijemenske istorije i spektri reakcije, neophodne za dinamiki
proraun, potrebna su detaljna inenjersko-seizmoloka i geotehnika istraivanja lokacija
namenjenih za izgradnju ovih objekata.
8.6. MJERE ZA POVEANJE ENERGETSKE EFIKASNOSTI I KORIENJE

OBNOVLJIVIH IZVORA ENERGIJE
Prema postojeim analizama utvreno je da se ve u fazi projektovanja izborom
optimalnih rjeenja mogu ostvariti energetske utede od 30%.
Da bi se realizovalo energetski i ekoloki odrivo graenje teiti ka:
-
smanjenju gubitaka toplote poboljanjem toplotne zatite spoljanjih elemenata;

povoljnijem odnosu povrine i zapremine objekta;

poveanju toplotnih dobitaka povoljnijom orijentacijom objekta i korienjem
suneve energije;
primenom obnovljivih izvora energije (biomasa, sunce, vetar i dr.); i
poveanjem energetske efikasnosti termoenergetskih sistema.
Koristi od energetski efikasne gradnje su mnogostruke, a najvie se ogledaju kroz

finansijske utede na smanjenim raunima za grijanje, hlaenje i elektrinu energiju,
udobnije i kvalitetnije stanovanje, dui ivotni vijek zgrade i doprinos zatiti okoline
smanjenjem emisije tetnih gasova u okolinu.
Kod gradnje nove kue vano je ve u fazi idejnog projektovanja predvidjeti sve to je
neophodno da se dobije kvalitetna i optimalna energetski efikasna kua:
-
analizirati lokaciju, orijentaciju i oblik kue;

primeniti visok nivo toplotne zatite kompletnog spoljanjeg omotaa kue,
iskoristiti toplotne dobitke od sunca i zatititi se od pretjeranog osunanja;
koristiti energetski efikasne sisteme grijanja, hlaenja i ventilacije; i
kombinovati iste sa obnovljivim izvorima energije.
Prilikom odabira lokacije za gradnju kue prema mogunostima, odabrati mesto izloeno
suncu, koje nije u sjenci susjednih objekata i koje je zatieno od jakih vetrova. Kue je
dobro orjentisati prema jugu, a zatvoriti prema severu, ograniiti dubinu kue i omoguiti
niskom zimskom suncu da prodre u unutranjost. Kompaktan volumen kue takoe utie
na smanjenje toplotnih gubitaka.
Prilikom projektovanja potrebno je grupisati prostore slinih funkcionalnih zahteva i sline
unutranje temperature, npr. pomone prostore locirati na sjeveru, a dnevne na jugu.
Optimalna toplotna zatita je jedno od osnovnih naela energetski efikasne gradnje.
Nedovoljna toplotna zatita uzrokuje poveanje toplotnih gubitaka zimi, oteenja usled
pojave kondezacije zbog razlike u temperaturi izmeu neizolovanog, a grijanog prostora i
spoljanje temperature, kao i pregrijavanja prostora ljeti, to utie na stvaranje neudobnih
i nezdravih uslova za stanovanje i rad, a dovodi i do oteenja konstruktivnih sklopova.
Pored kvalitetne toplotne izolacije spoljanjeg omotaa kue, jedan od uslova energetski
efikasne gradnje je i izbjegavanje jakih toplotnih mostova. Toplotni most je manji dio
omotaa grijanog dijela zgrade, kroz koji je poveano kretanje toplote usled promjene
materijala, debljine ili geometrije datog segmenta zgrade. Usled smanjenog otpora
toplotnoj provodljivosti, temperatura unutranje povrine pregrade na toplotnom mostu je
manja nego na ostaloj povrini, to poveava rizik od kondezacije. Toplotni mostovi se
najee javljaju prilikom postavljanja toplotne izolacije sa unutranje strane, na
konstruktivnim, termiki neizolovanim dijelovima zgrade, kao i u kombinaciji sa termiki
neizolovanim zidom. Postavljanjem toplotne izolacije sa spoljanje strane izbegavaju se
gubici u toplotnim mostovima.
Pozicija prozora u zidu takoe ima znaajnu ulogu u izbjegavanju toplotnih mostova. Ako
je tehniki mogue, prozore treba postavljati u nivou toplotne izolacije, a ako nije mogue,
potrebno je toplotno izolovati spoljanji dio prozorskog otvora oko samog prozorskog okvira.
Prozori i spoljanji zid zajedno predstavljaju preko 70% ukupnih toplotnih gubitaka kroz
spoljanji omota zgrade, pri emu transmisioni gubici toplote kroz prozore i gubici
provjetravanjem predstavljaju vie od 50% toplotnih gubitaka zgrade. U ukupnim toplotnim
gubicima prozora uestvuju staklo i prozorski profil. Zahtjevi koje mora ispuniti prozorski
profil, nezavisno do vrste materijala od kojeg se izgrauju su: dobro zatvaranje, prekinut
toplotni most u profilu, jednostavno otvaranje i nizak koeficijent prolaska toplote. Dok se
na starim zgradama koeficijent prolaska toplote prozora kree od 3-3,5 W/m 2K, (sa
toplotnim gubicima koji kod takvih prozora iznose prosjeno 240 - 280 kWh/m2 godinje),
evropsko zakonodavstvo propisuje nie vrijednosti u rasponu 1,4 - 1,8 W/m2K, dok su kod
niskoenergetskih i pasivnih kua date vrijednosti u rasponu 0,8 -1,1 W/m 2K. Stakla za
prozore se danas izrauju kao izolacijska stakla, dvoslojna ili troslojna sa razliitim
punjenjima gasom argonom ili kriptonom i sa premazima koji poboljavaju toplotne
karakteristike.
Toplotna izolacija spoljanjeg zida se po pravilu postavlja sa spoljnje strane. Postavljanje
toplotne izolacije sa unutranje strane je nepovoljno sa aspekta arhitektonske fizike i
esto je skuplje zbog potrebe dodatnog reavanja problema difuzije vodene pare, stroijih
protivpoarnih zahteva, gubitka korisnog prostora i sl.
Toplotna izolacija krova ili plafona prema negrijanom tavanskom prostoru ima znaajnu
ulogu u postizanju kvalitetnijeg standarda i uslova za stanovanje i rad. Iako je procenat
krovnih povrina u ukupnim toplotnim gubicima kue oko 10 - 20%, u sluaju da krov
nema toplotnu izolaciju ti gubici mogu biti i preko 30%. Za toplotnu izolaciju krova
potrebno je koristiti nezapaljive i paropropusne toplotne izolacijske materijale.
Toplotni gubici poda prema terenu iznose do 10% ukupnih toplotnih gubitaka. Slino kao i
kod plafonske konstrukcije prema negrijanom tavanu i podnu konstrukciju prema
negrijanom podrumu treba adekvatno toplotno izolovati, kao i podne konstrukcije iznad
otvorenih prolaza.
Toplotni dobici od sunca mogu uestvovati sa znaajnim procentom u ukupnom
energetskom bilansu kue. Prilikom projektovanja potrebno je posebnu panju posvetiti
zatiti od pretjeranog osunanja, kao i prihvatu sunca. Toplotna masa zida ili poda u juno
orijentisanim prostorijama moe akumulirati toplotnu energiju tokom dana i distribuirati je u
okolne prostorije tokom noi. Pretjerano zagrijevanje tokom ljeta se moe sprijeiti
sredstvima za zatitu od sunca, usmjeravanjem dnevnog svijetla, zelenilom, prirodnim
provjetravanjem i sl.
Reenja koja se primjenjuju u praksi u cilju zatite od pretjeranog osvjetljenja su:
-
arhitektonska geometrija: zelenilo, tremovi, strehe, nadstrenice, balkoni i dr.;

elementi spoljanje zatite od sunca: pokretni i nepokretni brisoleji, spoljanje
aluzine, roletne, tende i sl.;
elementi unutranje zatite od sunca: roletne, aluzine, zavjese i dr.;
elementi unutar stakla za zatitu od sunca i usmeravanja svjetla - holografski
elementi, reflektujua stakla i folije, staklo koje usmjerava svjetlo, staklene prizme i dr.
Korienje ostalih vidova energije u cilju zagrijavanja objekata u optini Pluine kao to
su: energija sunca, vjetra, biogasa i dr. u ovom trenutku je nedovoljno istraena i zahtijeva
provjeru kroz izradu odgovarajue dokumentacije. Vjetar, sunce, biomasa, i prema
preporukama Evrope izvori su koje bi, ako se eli u EU, morali koristiti. Po Evropskim
pravilima do 2020. godine morali bi smo smanjiti ukupnu potronju od 13 20 % i da se ta
energija supstituie iz obnovljivih izvora. Napominje se da za korienje energije vjetra na
podruju Pivske planine postoje potencijali, ali je njeno korienje rentabilnije za
osvetljenje i pokretanje raznih kunih aparata nego za zagrijavanje prostorija i objekata.
Eventualna izgradnja vjetroelektrana na podruju optine Pluine mora biti u saglasnosti
sa odredbama Uredbe o vjetroelektranama (Sl. list CG, br. 67/09).
Obnovljivi izvori energije i koncesiona podruja
Ovaj plan predlae dodatne mogunosti za razvoj malih elektrana na podruju plana. Isto
tako ovaj se plan zalae i za razvoj energije na bazi biomase, a saglasno potencijalima
sirovina i rentabilnosti investicija.
Obnovljivi izvori energije, u koje spadaju i mali vodotoci, po definiciji su lokalni energenti.
Pod pojmom "lokalna energetika" obuhvataju se svi oni izvori, procesi i tokovi energije,
koji su blizu krajnjem potroau i prilagoeni su lokalnim izvorima, okolnostima,
mogunostima i potrebama za energetskim uslugama.
Osnovna karakteristika bogatog hidropotencijala malih vodotoka je to se on najveim
dijelom nalazi na brdsko-planinskom ruralnom dijelu, gdje postoje povoljni prirodni uslovi
za izgradnju rentabilnih malih hidroelektrana.
Razvojnu mogunost i ansu predstavlja izgradnja malih hidroelektrana, preko kojih se ne
doprinosi samo poveanju koliine elektrine energije, nego su kao proizvoai energije
bitan element u lokalnoj politici i pokreta privrednog razvoja kroz vie aktivnosti: razni
pratei pogoni, mljekare, pilane, prerada drveta, farme, ribnjaci, prerada kamena,
flairanje vode, turizam, ugostiteljstvo, sport, rekreacija i dr.
Prednost malih hidroelektrana, u poreenju sa velikim, lei i u jednostavnom izvoenju i
korienju, niskim trokovima odravanja, nepostojanju potrebe za stalnim osobljem na
objektu, kao i mogunosti funkcionisanja kako u dravnom, tako i u privatnom sektoru.
Lokalna energetika zahvata postrojenja "male energetike" (male hidroelektrane i ostale
elektrane), svu distributivnu mreu i preduzea, koja upravljaju ovim objektima. Lokalnioptinski energetski koncept razvoja i izgradnje malih hidroelektrana je koncept razvoja
lokalne zajednice u oblasti energetskog iskoriavanja hidropotencijala malih vodotoka,
koji mora biti usklaen sa energetskim konceptom planiranja i realizacije mHE
(Ministarstvo ekonomije) koji koordinie svim aktivnostima izgradnje mHE u Crnoj Gori.
Vienamjensko korienje koncesionog podruja sliva vodotoka predstavlja znaajan dio
idejnog rjeenja objekata mHE, sa aspekta privrednog i infrastrukturnog razvoja podruja
optine.
Kombinovanom izgradnjom male hidroelektrane i objekata potronje razliitih namjena,
otvara se i mogunost realizacije rezervnog napajanja sa strane distribucione mree, a
izgradnja dalekovoda postaje finansijski isplativa, jer se radi o vie zainteresovanih
korisnika. Ovakva kombinovana zajednika ulaganja omoguuju malim hidroelektranama
da budu tretirane kao pokretai razvoja u slabo naseljenim i nerazvijenim planinskim i
brdskim podrujima.
Izvoenje malih hidroelektrana u neposrednoj blizini potroaa ini evidetno nie trokove
proizvodnje jedininog kWh elektrine energije, nego to bi to bilo kod velikih
hidroelektrana, gdje postoje i trokovi izgradnje dalekovoda, kao i gubici energije pri
transportu.
Vienamjenska rjeenja moraju biti usklaena sa tehnikim konceptom optimalnog
energetskog iskoricenja, a mogu da obuhvate:
- izgradnju objekata mHE u punom prostornom, ekolokom i estetskom skladu sa
okruenjem;
- ureenje prostora u okruenju predmetnog vodotoka;
- puteve, koji se stavljaju na raspolaganje stanovnitvu i posjetiocima;
- navodnjavanje i snabdijevanje vodom (stanovnitvo i/ili industrija);
- druge privredne objekte;
objekte od znaaja za razvoj turizma i

sportsko-rekreativne objekte.
Male hidroelektrane (u sluaju da imaju akumulaciju) uestvuju i u izravnjavanju prirodnih

proticaja, a smanjenjem erozije usporavaju zasipanje velikih akumulacija i produavaju im
vijek trajanja.
Svojim postojanjem i proizvodnjom pomau i razvoj male privrede (kamenolomi, strugare,
mlinovi), stoarstva i ribogojstva.
Velika udaljenost objekta od mree predstavlja veliko finansijsko optereenje za malu
hidroelektranu, to moe dovesti u pitanje isplativost ulaganja u posmatrani projekat.
Meutim, primjenom vienamjenskog pristupa izgradnjom objekata razliite namjene na
istoj lokaciji, ostvaruje se i energetska potronja, a time i mogunost plasiranja
proizvedene elektrine energije u elektrani.
Lokacije mHE
Izgradnja i rad malih hidroelektrana je od opteg interesa i samo projektovanje, izgradnja,
korienje i odravanje tih postrojenja moe biti dato na koncesiju.
Koncesiono podruje je sliv vodotoka na kojem je mogua izgradnja, koricenje i
odravanje malih hidroelektrana u skladu sa planskim pretpostavkama, Zakonom o
koncesijama i Zakonom o energetici, odnosno u skladu sa Strategijom razvoja energetike
Crne Gore, Akcionim planom za implementaciju Strategije, kao i Strategijom razvoja malih
hidroelektrana u Crnoj Gori.
Lociranje mHE (bez obzira na tip postrojenja, zahvata, povezanosti na mreu, padove i
snagu, tj. da li se radi o mikro HE do 50kW, mini HE od 50 do 500kW ili malim HE od 500
do 10000kW) je strogo uslovljeno konfiguracijom terena i vodotoka. Zato, njihova
izgradnja znai odreenu intervenciju u prostoru, pri emu, specificno gledano, relativno
manji hidroloki potencijal uslovljava vei zahvat u prostoru, a time i vee uticaje na
prirodu i okolinu. Ti uticaji mogu biti jednaki i nejednaki.
Pod jednakim uticajima se smatra odreeno zauzimanje prostora (zemljite i vode),
promjena okruenja u blizini mHE. Osim toga, u pogonu dolazi i do stvaranja odreenih
koliina otpada (otpadna ulja i metalni otpad), ali radi se o mnogo manjoj koliini nego to
je to sluaj kod termoelektrana. Kako su male hidroelektrane, nerijetko, locirane u blizini
drugih objekata razliite namjene, odreeni problem moe predstavljati i buka u
postrojenju.
Nejednaki uticaji obuhvataju poremeaje u prirodnim reimima promjena podzemnih i
povrinskih voda, promjene kvaliteta voda, kao i uticaj na biljni i ivotinjski svijet.
Problem je to je te uticaje teko valorizovati i uporeivati, jer ih je nemogue brojano
iskazati (uticaj na ume, isuivanje djelova korita vodotoka, plavljenje veih povrina).
Potencijalne lokacije za mHE su: nove lokacije, dopuna (dogradnja) postojeih
vodoprivrednih i hidroenergetskih objekata malim hidroelektranama: postojee brane, na
biolokom minimumu, graevine za regulisanje korita i zadravanje nanosa, retenzija za
odbranu od velikih voda i druge zatitne graevine, vodovodi, sistemi za navodnjavanje i
dr.
Povoljne lokacije za mHE nalaze se u gornjim djelovima vodotoka, jer geomorfoloki
gledano, vodotoci obino u gornjim djelovima imaju strmiji pad koji se postepeno smanjuje
kako se vodotok pribliava svom uu. Naroito su interesantne lokacije na samom izvoru
vodotoka, jer esto povoljne geomorfoloke karakteristike omoguavaju izvoenje
akumulacije na samom izvoru.
Pitanje povoljnih lokacija za mHE u gornjim djelovima vodotoka naroito je osjetljivo sa
stanovita osiguravanja dovoljnih koliina pitke vode. Ipak, instalacija mHE na nekoj
lokaciji ne iskljuuje mogunost sigurnog koritenja te iste lokacije kao izvora pitke vode.
U odabiru prednost treba dati:
- lokacijama sa postojeim podacima o dugogodinjim hidrolokim nizovima,
- lokacijama na kojima ve postoje objekti s tradicijom korienja vodnih resursa, kao i
njihovo osavremenjivanje,
- vienamjenskim rjeenjima izvodjenja malih hidroelektrana.
Nakon toga , potrebno je ispitati da li je na potencijalnim lokacijama predviena druga
namjena prostora te u tom sluaju treba ispitati mogunost vienamjenskog korienja
vodotoka na tim lokacijama. Ukoliko to nije mogue, od tih lokacija se odustaje.
Lokacije koje treba iskljuiti iz daljih razmatranja su one za koje zbog ogranienja zatite
kulturne batine, odnosno zatite prirode i okoline ili zbog definisanog stepena zatite
odreenog prostora ili graevina ne dolazi u obzir nikakva gradnja, niti zahvati u
odreenom prostoru.
Planirana je izgradnja male HE na rijeci Vrbnici snage 20,9 MW, a dobijena energija iz
ovog izvora e se prenosnim sistemom dovesti na novu TS Brezna, kao i drugih malih HE
na rijeci Vrbnici i Mratinjskom potoku.
Promjena namjene postojeih objekata (mlinovi, vodenice i dr.) u mHE
Naputeni objekti i vodenice bi se mogle uz manju rekonstrukciju i izvjesna ulaganja
adaptirati i pretvoriti u male hidroelektrane. Adaptacija starih postojeih mlinova i
naputenih lokacija malih hidroelektrana, zahvaljujui postojanju dijela potrebnih
graevinskih objekata, znaajno redukuje cijenu instalisanog kW. Ukoliko se predvia
adaptacija starih mlinova i vodenica u male hidroelektrane, ona mora da se realizuje u
skladu sa konzervatorskim uslovima nadlenih institucija.
Prikljuak mHE na elektroenergetsku mreu
Posebnu panju treba obratiti na razmatranje i definisanje prikljuka mHE na
elektroenergetsku mreu, a u skladu sa energetskim uslovima nadlene
elektrodistribucije.
Ovo je naroito bitan aspekt, jer prikljuak na mreu moe biti znatan dio investicije, a
time i presudan pokazatelj mogunosti realizacije projekta, obzirom na kriterijum
isplativosti ulaganja.
U sluaju postojanja slabe mree na mjestu prikljuka, neophodni su odreeni zahvati u
pogledu pojaavanja postojeeg dijela mree radi omoguavanja prihvata energije
proizvedene u mHE. Ulaganja u rekonstrukciju mogu biti tolika, da dovedu u pitanje
realizaciju odreenog projekta. Stoga se predlae znaajno poveanje opsega istraivanja
i analiza koje je potrebno sprovesti, ne samo prije definisanja tehnikog rjeenja prikljuka
male hidroelektrane na mreu, nego ak i prije donoenja odluke o pokretanju detaljnije
razrade, imajui u vidu da prikljuak na mreu moe predstavljati toliki finansijski izdatak
da posmatrani projekat uopte nije isplativ.
Uslovi za gradnju mHE, ureenje i korienje sliva koncesionog podruja
Postojei zakonski okvir koji se neposredno odnosi na pripremu i samu izgradnju mHE
ine propisi iz podruja energetike, vodoprivrede, ureenja prostora i izgradnje objekata,
zatite ivotne sredine, imovinsko pravnih odnosa i privatnog ulaganja u javni sektor.
Objekti i postrojenja mHE, vodovi tog elektroenergetskog sistema kao i elektroenergetski
objekti potroaa iz sistema mHE moraju se graditi, koristiti i odravati u skladu sa
zakonom i ne smiju svojim radom ugroavati ljude i okolinu.
Elektrane moraju zadovoljiti zahtjeve propisane kodeksima mree i distribucije, trita i
drugih propisa, kao i pravnih zahtjeva.
Za definisanje uslova optimalnog hidroenergetskog korienja voda sliva rijeka koncesionog podruja, dominantni su prostorna, ekoloka i ekonomska ogranienja,
odnosno hidroloke, hidrografske, morfoloke i geoloke karakteristike sliva, naselja,
privredni kapaciteti i saobraajna infrastruktura, vlasnika struktura zemljita i mogunost
rjeavanja imovinsko-pravnih odnosa, te ranije steena prava u pogledu korienja voda.
U zavisnosti od konane veliine malih hidrocentrala i neophodnih struktura za
povezivanje ovih lokacija sa distributivnom mreom i pristupanosti puteva, sve
odgovarajue rijeke treba razmotriti kao potencijalne lokacije, izuzev rijeka koje su
zatiene nacionalnim zakonom ili menunarodnim sporazumima.
Odgovarajue lokacije za izgradnju malih hidroelektrana (MHE kapaciteta 10 MW),
ukoliko za odreene slivove nisu uraena hidroloka mjerenja i prorauni energetskih
efekata, definisae se i u skladu sa smjernicama Prostornog plana Crne Gore i ovog
planskog dokumenta.
Zadovoljavajui sve neophodne uslove i ogranienja za izgradnju mHE, kao i potujui
sve procedure nadlenog ministarstva, namjenski se predviaju za projektovanje,
izgradnju, korienje i odravanje oni vodotoci, sa svojim slivnim podrujem, na kojima se
objekti i ureaji za korienje vodnih snaga mogu planirati, projektovati i graditi na nain
koji:
-
omoguava vraanje vode istog kvaliteta poslije iskoriene energije u vodotok ili
druge povrinske vode u prvobitnom slivu;
ne umanjuje i ne sprijeava korienje voda za vodosnabdijevanje, navodnjavanje i
druge namjene;
ne umanjuje stepen zatite i ne oteava sprovoenje mjera zatite od tetnog
dejstva voda;
ne pogorava uslove sanitarne zatite i ne utie negativno na ekoloki status voda i
stanje ivotne sredine.
Neophodno je da graevinski objekti budu izvedeni na takav nain da je u bilo kojem

trenutku nemogue isuivanje korita vodotoka, odnosno da je u svakom momentu
osiguran ekoloki prihvatljivi proticaj, tj. osiguran propisan bioloki minimum protoka
vodotoka.
Kako bi zatita bila to potpunija, neophodno je da se osigura minimalni nivo vodostaja
koji omoguava normalni ivot flore i faune i odranje biorazvrsnosti i smanjuje uticaj na
ekosistem vodotoka.
to se planiranje izgradnje ovih postrojenja tie, neophodno je da se do njih obezbijedi
pristupni put odgovarajue irine, lokacije sa mainskim zgradama i instalacijama ograde,
a celokupni kompleks maksimalno vizuelno uklopi u okruenje i obezbijedi zatita vodnog

ili umskog zemljita u skladu sa uslovima nadlenih institucija, u prvom redu

vodoprivrede i zatite.
Izgradnja malih hidroelektrana je dozvoljena na poljoprivrednom, umskom i vodnom
zemljitu u skladu sa predhodno dobijenim uslovima svih nadlenih institucija sa sledeim
preporuenim osnovnim parametrima: maksimalnom iskorienosti zemljita do 60%,
spratnosti P+Po maksimalne visine do 8 metara. Odstojanje od linije graevinske parcele
najmanje 2 metara sa svih strana.
Urbanistiko tehniki uslovi za izgradnju MHE se izdaju na osnovu LSL-e (ili druge
adekvatne zakonom predviene planske dokumentacije) koja se radi za ovakve objekte.
Nuno je definisanje nultog stanja ivotne sredine na lokaciji prije gradnje potencijalne
mHE i uspostavljanje sistema monitoringa za praenje efekata usljed gradnje i rada
pogona mHE.
U sluaju gradnje veeg broja malih hidroelektrana na istom vodotoku, treba ispitati njihov
kumulativni uticaj na ivotnu sredinu.
Prilikom planiranja i projektovanja, nastojati za to boljim oblikovanjem objekata i
uklapanjem u okolni prostor, uz davanje prednosti tehnikim rjeenjima koja manje zadiru
u pejza. Oblikovanje hidroenergetskih objekata ne bi smjelo biti uniformno, nego treba pri
tome svakom objektu dati notu individualnosti. Najkvalitetnija arhitektonska rjeenja mogu
se dobiti na javnom konkursu.
U najosjetljivijem okruenju treba provjeriti mogunost kabliranja dalekovoda od objekta
mHE do trafostanice.
Prilikom svakog zahvata u blizini nekog spomenika kulturne batine, investitor se
uslovljava osiguranjem arheolokog nadzora nad radovima iskopavanja.
Objekti u sklopu mHE moraju biti projektovani u skladu sa idejnim rjeenjem, utvrenim
urbanistiko-tehnikim i drugim uslovima, propisima o tehnikim normativima i
standardima te pravilima struke.
Idejno rjeenje podrazumijeva osnovno prostorno, funkcionalno, tehniko i energetsko
rjeenje sa proraunom visine sredstava potrebnih za graenje male hidroelektrane.
Idejno rjeenje treba da sadri sve elemente i pokazatelje koji su neophodni za dalju
razradu tehnike dokumentacije i odreivanje uslova kojih se treba pridravati prilikom
izrade ove dokumentacije i izgradnje a naroito:
-
Prilikom izrade idejnog i glavnog projetka, odnosno u toku realizacije moraju se

uvaiti mjere energetske efikasnosti za projektovanje objekata mHE.
Kriterijume energetske efikasnosti treba uvaiti i prilikom izbora opreme postrojenja,
a kasnije i prilikom koricenja i odravanja objekata mHE.
Kroz dinamiku izgradnje mogue je ostvariti povoljne efekte ukoliko se svi segmenti
projekta malih hidroelektrana realizuju istovremeno ili sa malim faznim pomakom.
Prilikom procjene isplativosti izgradnje male HE, neophodno je u okviru cijeloga sliva:
- na samom poetku procjesa potrebno je imati podatke (od Uprave za vode CG i od
strane Optine) o potrebama za vodom, koje se zadovoljavaju, ili e se u budunosti
zadovoljavati, iz predmetnog izvora.
- kao raspoloivi uzimati proticaj umanjen za vodoprivredni minimum (tj. za ekoloki
prihvatljivi proticaj i za sumu svih potreba za vodom od drugih subjekata u
odgovarajuem dijelu sliva) pri emu vodoprivredni minimum treba odreivati kroz

reim proticaja tokom godine - u zavisnosti od promjene potreba za vodom od strane

prirodnog ekosistema i vodoprivrednih subjekata.
ekoloki prihvatljiv minimalni proticaj (njegovu krivu tokom godine) treba odrediti
posebnim elaboratom, koji izrauje mutidisciplinarni tim strunjaka iz oblasti
hidrologije, biologije, hemije, geologije, geografije itd.. Za deo vodotoka u zahvatu
ovog plana postoje raspoloive podloge i ostvareni obim snimanja i mjerenja koji su
dovoljno pouzdani da se sagleda prirodni potencijal, ocjene uslovi i efekti njegovog
korienja, pa u toku daljeg razvoja projekta nisu mogua neka iznenaenja koja bi
kompromitovala usvojenu koncepciju i razmatrana rjeenja. Za one vodotoke i
slivove, tj. podruja bez adekvatnih hidrolokih mjerenja i energetskih procjena,
nadleno Ministartvo e u skladu sa svojim programima preduzeti dalje aktivnosti i
procjeniti nain dalje realizacije predmetnih lokacija.
u sluaju izgradnje nekoliko objekata HE u jednom slivu njihov uticaj (na vodna tijela
i okolne ekosisteme) procijenjivati kao kumulativni.
Kroz dinamiku izgradnje mogue je ostvariti povoljne efekte ukoliko se svi segmenti
projekta malih hidroelektrana realizuju istovremeno ili sa malim faznim pomakom.
Procjena uticaja na ivotnu sredinu
Shodno Zakonu o procjeni uticaja na ivotnu sredinu i Uredbi o projektima za koje se vri
procjena uticaja na ivotnu sredinu (Sl. list RCG, br. 20/07):
-
u sluaju da se izgradnjom mHE formira akumulacija u kojoj je akumulirana koliina

vode preko deset miliona kubnih metara, kako je utvrdjeno u Listi 1, obaveza je da
se uradi elaborat procjene uticaja izgradnje mHE na ivotnu sredinu i na isti pribavi
saglasnost od strane nadlenog organa.
u sluaju da se izgradnjom mHE formira akumulacija u kojoj je akumulirana koliina
vode do deset miliona kubnih metara, kako je utvrdjeno u Listi 2, utvrdjeno je da se
za postrojenja za proizvodnju hidroelektricne energije i za izgradnju akumulacije,
sprovodi postupak procjene uticaja po odluci nadlenog organa.
Imajui u vidu da mHE spadaju u navedene grupe, obaveza je da se kod nadlenog

organa sprovede postupak procjene uticaja i od istog pribaviti saglasnost na elaborat
procjene uticaja izgradnje mHE na ivotnu sredinu ili dobije odluka da izrada elaborata
nije potrebna.
Procjena uticaja mHE na ivotnu sredinu, svakako treba da obuhvati: uticaje na
bioraznolikost, hidroloke prilike (naroito procjenu vrijednosti minimalnih i maksimalnih
protoka), taloenje sedimenta, uticaje na sredinu i povezanost rijenog toka ispred i iza
zahvata (ne samo u vezi s ribama).
8.7. MJERE ZATITE OD ZNAAJA ZA ODBRANU ZEMLJE I ZATITU OD

ELEMENTARNIH NEPOGODA I TEHNIKO-TEHNOLOKIH UDESA
Mjere odbrane zemlje
Prostornim planom Republike Crne Gore obezbjeen je tehniko-operativni osnov za
realizaciju aktivnosti u sistemu odbrane i njegovom podsistemu civilnoj zatiti na nivou
optina. Planovima nieg reda, definiu se: (a) mjere civilne zatite; (b) sistem osmatranja
i obavjetavanja, kao jedinstvenog sistema otkrivanja i praenja svih vrsta opasnosti
(vojnih I civilnih), rizika i pretnji koje mogu ugroziti stanovnitvo i materijalna dobra, (c)
proizvodnju predmeta od posebnog interesa za odbranu, (d) objekti u funkciji lijeenja
povrijeenih i oboljelih lica, prve medicinske pomoi i prikupljanje rezervi krvi i dr. Pri
planiranju, projektovanju, izgradnji, rekonstrukciji, odravanju i eksploataciji; kao i pri izradi

investiciono-tehnike dokumentacije, investitori, vlasnici i korisnici su duni da se
pridravaju posebnih uslova izgradnje, propisanih mjera zatite od procjenjenih izazova,
rizika i pretnji. Urbanistikim planovima sprovode se dugorone mjere zatite i planiraju
prostorni elementi za obezbjeenje zatite, pre svega kroz preventivne mjere zatite,
odnosno kroz procjenu mogue ugroenosti, procjenu materijalnih i drugih potreba i
mogunosti za zatitu, mjere izgradnje obzirom na specifinost podruja, planiranje
posebnih mjera zatite objekata koji mogu da ugroze ivote ljudi i materijalna dobra.
Koncept ureenja prostora na teritoriji optine Pluine zadovoljava uslove za ivot i rad
stanovnitva u uslovima redovnog, specijalnog i vanrednog bezbjednosnog stanja u Crnoj
Gori. Prostorna rjeenja su usklaena sa funkcionalnim i razvojnim dokumentima,
ciljevima i potrebama razvoja, a na principima ekonominost izgradnje.
Urbanistiko-graevinske mjere zatite su takve da je minimalizovana povredljivost
prostora i obezbjeena zatita ljudi i materijalnih dobara. Sa aspekta bezbjednosti naselja
su disperzivna sa elementima policentrinosti, odgovarajuih gustina naseljenosti,
stepena izgraenosti i tipologija zgrada (visina, oblik gabarita). Koncentracije funkcija su
povoljne jer je stanovanje takoe disperzivnog tipa sa elementima ravnomjernijeg razvoja
gradske teritorije, uz primjenu otvorenog tipa izgradnje, bez eventualnog meusobnog
preklapanja ruevina ime se omoguava pristupanost ugroenim mjestima,
lokalizovanju i gaenju poara, raiavanje ruevina, kao i spasavanja povrijeenih.
Objekti su pravilnih geometrijskih formi i simetrini u pravcu pruanja glavnih osa.
Definisanjem sadraja u ranijim fazama izvreno je zoniranje sadraja po namjeni,
smanjenog stepena izgraenosti i smanjenog stepena iskorienosti, uz dovoljne koliine
zelenih povrina. Za efikasno funkcionisanje sistema odbrane i civilne zatite u vanrednim
situacijama neophodno je funkcionisanje infrastrukturnih sistema, i to:
u saobraajnim sistemima potrebno je: izmjestiti tranzitni saobraaj iz gradskih

naselja, planirati paralelne - alternativne pravce uz povezivanje mree lokalnih
puteva;
sistem vodosnabdijevanja u uslovima ugroene bezbijednosti predstavlja poseban
problem, obzirom na povredljivost vodovodne mree i izvora, tako da vodovodni
sistemi moraju imati dva zatiena izvorita, kao i mreu vodovoda koja se u
segmentima moe iskljuivati; takoe moraju imati dvije grupe rezervoara
meusobno povezane i spojene sa izvoritima kako bi se obezbijedio prstenasti
nain snabdijevanja; kao rezervu za vanredne uslove uvati i odravati postojee
bunare, a manje vodovodne sisteme osposobljavati za ukljuivanje u vee;
obezbjeenje katastra svih izvorita, bunara, esmi i cistijerni za ratne uslove;
propisno ukopavanje vodovodne i kanalizacione mree i obezbjeenje fleksibilnih
spojeva za zatitu od potresa.
elektrodistributivna mrea je jako povredljiva u uslovima ugroene bezbjednosti,
tako da se u cilju smanjenja rizika raspada sistema, nuno je formiranje mree
visokonaponskih dalekovoda sa vie strana, formiranje niskonaponske mree iz
prstenova, tako da se pojedini dijelovi mogu iskljuivati nezavisno od ostalih
dijelova sistema; planiranje samostalnih lokalnih izvora energije (alternativni
izvori), kao dopunu velikim energetskim sistemima, ali koji mogu funkcionisati
samostalno; povezanost elektro-prenosne mree i trafostanica u lance i vorove,
koji bi omoguili iskljuivanje pojedinih djelova i segmenata mree, a distribuiranje
energije bi se onda dalje vrilo na alternativnim pravcima.
telekomunikaciona infrastruktura kao sistem u uslovima ugroene bezbijednosti
takoe je povredljiva. Stoga je potrebno omoguiti prebacivanja sa standardnog
opteg sistema na druge pojedinane i specifine sisteme, sekundarni centri i
mrea u gradskim naseljima potrebno je da bude podzemni, a stanice mobilne
telefonije treba da imaju obezbjeena rezervna mjesta.

Mjere zatite od elementarnih nepogoda i tehniko-tehnolokih udesa

Koncepcija zatite i upravljanja polazi od injenice da je na svim nivoima i u svim fazama
planiranja potrebno definisati prihvatljiv nivo rizika od prirodnih nepogoda i tehnolokih
udesa. Sistemom preventivnih, organizacionih i drugih mjera i instrumenata intervenie se
u cilju spreavanja nastanka rizika od prirodnih nepogoda i tehnolokih udesa, odnosno
smanjivanja posledica na prihvatljiv nivo.
Da bi se mogla izvriti pravilna procjena stepena povredivosti prostora, odnosno
ogranienja za njegovo korienje, potrebno je izraditi odgovarajue katastre ugroenosti
prostora od prirodnih nepogoda, odnosno izraditi odgovarajui informacioni sistem o
prostoru. Na osnovu saznanja i istraivanja definisale bi se objekti i zone moguih rizika,
verovatnoe pojavljivanja, obima posledica i na osnovu toga definisanje planova zatite i
prioriteta zatite u planiranju prostora.
Do sada u praksi nije jasno definisana politika zatite od prirodnih nepogoda, ve se ovaj
problem reavao ili kroz sektorske studije za pojedine vrste nepogoda ili kao sastavni deo
raznih planskih dokumenata. Zbog toga, neophodno je u narednom periodu razvijati
sistem integralne zatite od prirodnih nepogoda i tehnolokih udesa, koja bi uz
odgovarajue planske i druge potrebne mjere i instrumente, morala biti podrana
adekvatnom zakonskom, prostorno-planskom, urbanistikom i tehnikom regulativom,
naroito u vezi sa politikom korienja zemljita, izgradnje objekata, tehnike i socijalne
infrastrukture.
Ovo predstavlja dugorono strateko opredeljenje u cilju definisanja oblasti zatite od
prirodnih nepogoda i tehnolokih udesa kao jedno od najvanijih u donoenju odluka o
buduem razvoju, investiranju i dr, kao i inkorporiranja ove problematike u razvojne
planove i programe. Na osnovu raspoloivih podataka i analize potencijalnih rizika
definiu se planske preporuke za definisanje uslova za zatitu od zemljotresa i za
lociranje privrednih objekata. Na planskom podruju mogui su akcidenti u saobraaju,
odnosno pojava elementarnih nepogoda zemljotresa, nepogoda i bujinih poplava. U
sluaju saobraajnih akcidenata mogue su tete na samom izvoru, odnosno nema
opasnosti na ire okruenje. Na osnovu dosadanjih snimanja transportnih tokova, nisu
zabiljeeni transporti opasnih, otrovnih i eksplozivnih materijala. Postojei planovi
redovnih i vanrednih mjera za odbranu od poplava moraju se dosledno primenjivati u
zavisnosti od hidrolokih uslova i proglaavanja mjera u okviru redovnih mjerenja i
hidrolokih osmatranja.
Efikasna ugradnja mjera zatite sa naglaenim preventivnim karakterom ima za cilj zatitu
i smanjenje posljedica od prirodnih nepogoda, teholokih udesa i ratnih razaranja.
Ugradnja rjeenja koja nude vei stepen zatite nije nita drugo nego uvaavanje rjeenja
koja gradskim i drugim naseljima ne oduzimaju nita od njihove namjene zadovoljenja
mirnodopskih funkcija, a obezbjeuju smanjenje povredljivosti, mogunosti brze
revitalizacije ivotnih funkcija svih sadraja nunih za ivot i rad, odnosno za odbranu i
zatitu. Efikasnim planiranjem preventivnih mjera zatite znatno se utie na smanjenje
operativnih mjera zatite, posebno na smanjenje obaveza i potreba organizovanih snaga
civilne zatite, a samim tim i smanjenje znatnih dodatnih materijalnih ulaganja. Vanije
mjere civilne zatite, koje proizilaze iz zakonske regulative su: (a) Planiranje izgradnje
sklonita, (b) evakuacija i zbrinjavanje stanovnitva, (c) RHB zatita, (d) zatita i
spasavanje od poara, (e) zatita od eksplozija, (f) asanacija terena, (g) zatita od
ruevina i (h) maskiranje.
Obaveza izgradnje sklonita proizilazi iz Zakona o odbrani. Sklonita su klasifikovana u
okviru tri vrste, i to: pojaane zatite, osnovne zatite i dopunske zatite. Pored ovih u
individualnim stambenim zgradama grade se porodina sklonita. Na teritoriji optine

Pluine potrebno je graditi sklonita dopunske zatite otpornosti od 50 do 100 kPa
nadpritiska. Porodina sklonita su otpornosti do 50 kPa i povrine do 14 m 2. Osnovni
princip je da su sklonita dvonamjenska, tako da se pored svoje osnovne namjene u ratu
porodina sklonita koriste u miru kao ostave za razne porodine potrebe, ili kao prostorije
za obavljanje odreenih djelatnosti. Urbanistiko-tehniki uslovi izgradnje sklonita
(potrebe skloninog prostora, vrstu sklonita, kapacitet, otpornost, mikrolokacija,
mirnodopska namjena, poloaj u odnosu na povrinu tla (ukopana, poluukopana) utvruju
se generalnim i detaljnim planovima.
Evakuacija se u skladu sa procjenom svake optine sprovodi premjetanjem stanovnitva
iz vie ugroenih podruja u podruje sa manjim stepenom ugroenosti, pogodno za
bezbjedniji produeni boravak. Detaljnim planovima odrijeuju se povoljna mjesta
okupljanja stanovnitva, propusnu mo i vrstu saobraajnica koje e koristiti za pravce
kretanja. U okviru ureenja prostora u mjestima prihvata i zbrinjavanja nuno je u miru
obezbijediti objekte za smjetaj stanovnitva koji se u miru koriste za turistikougostiteljske i druge potrebe, komunalnu infrastrukturu i druge sadraje koji e pratiti ova
rjeenja.
RHB zatita ima za cilj da u sluaju primjene sredstava za masovno unitavanje
obezbijedi prvenstveno preivaljavanje ljudi, a zatim stvaranje relativno podnoljivih
uslova za ivot, rad i otpor. Pored opasnosti od RHB oruja, u sluaju rata, ovjeanstvu
svakodnevno prijete opasnosti od havarija i akcidentnih situacija pri skladitenju i
transportu opasnih materija. Osim operativnim i organizacionim pripremama, ova mjera
realizuje se i preko preventivnih mjera koje se sprovode kroz ureenje prostora teritorije
i linim i kolektivnim sredstvima za zatitu stanovnitva od RHB agenasa. U okviru
detaljnih urbanistikih planova potrebno je utvrditi konkretne mikrolokacije za
dekontaminacione stanice u okviru objekata koji raspolau sopstvenim izvorima vode koji
se moe zatiti od kontaminacije RHB agensima.
Preventivni dio zatite od poara, u okviru ureenja prostora, postie se adekvatnim
planiranjem, uslovnim skladitenjem zapaljivih i eksplozivnih materijala, smanjenje
poarnog optereenja, smanjenje spratnosti objekata, s naglaskom na stambene zgrade,
smanjenje gustine izgraenosti objekata i urbanih povrina, izgradnja prepreka protiv
irenja poara, organizacija vatrogasnih jedinica, saobraajna pristupanost, adekvatno
vodosnabdijevanje, aktivne PP mjere u objektima. Prevencija poara, u okviru umskih
kompleksa i veih radnih povrina (kamenolomi, skladita, radne hale, silosi i sl.) postie
se izvoenjem protivpoarnih barijera, izgradnjom saobraajnih pristupa, postavljanjem
adekvatnih zatitnih ograda, kontrolom pristupa i aktivnom mjerom stalne kontrole
poarne bezbjednosti.
Zatita od eksplozija se postie pravilnim izborom lokacija objekata koji mogu da budu
izazivai eksplozija (udaljeni od naseljenih mjesta), izborom lokacija za dezaktiviranja i
unitavanja neeksplodiranih ubojnih sredstava, pravilnom manipulacijom eksplozivnih
sredstava, strogom kontrolom primjene saobraajnih propisa prilikom transporta.
Asanacija terena je neophodna mjera za spreavanje irenja zaraznih bolesti, i to
planiranjem lokacija za rezervna groblja ili krematorije za uklanjanje leeva ili uginule
ivotinje, obezbjeenje rezervnih deponija otpadaka i odvoenja fekalija iz oteenih
kanalizacionih sistema, obezbjeenje higijenski ispravne vode je jedan od bitnih
preduslova za sprovoenje asanacije terena, obezbjeenje mjesta - lokacija za
prikupljanje i indetifikaciju poginulih i umrlih, obezbjeenje rezervnih pozicija za stono
groblje, obezbjeenje lokacija - rejona za deponovanje ruevina i drugo.

Zatita od ruevina postie se primjenom propisa i tehnologija savremene gradnje.

Aseizmiko projektovanje treba da obezbijedi sigurnost od povreda i ljudskih rtava,
minimalna oteenja graevinskih konstrukcija. Pravila i uslovi izgradnje, odnosno tehniki
normativi se tako definiu da u sluaju maksimalnih potresa moe eventualno doi do
oteenja infrastrukture. U sledeoj tabeli daju se planske preporuke za aseizminu
gradnju.
Tabela br. 50: Preporuke za planiranje sa aspekta seizmikog rizika

Stepen
Jaina
MCS
Efekat
Uticaj na infrastrukutru
zemljotresa
Skale
Oseaju ga svi ljudi u
Bez oteenja.
V
Umjeren
zatvorenim prostorijama
Funkcionisanje 100%
Oseaju ga svi ljudi na
otvorenom prostoru.
Mogua manja oteenja na
VI
Srednje jak Na loije izgraenim
komunalnoj infrastrukturi
objektima mogua manja
Funkcionisanje 90% i vie
oteenja
Manja oteenja komunalne
Mogua ruenja pojedinih
infrastrukture. Mogui krai prekidi u
delova izgraenih objekata
vodosnabdevanju, napajanju
VII
Jak
Vidljiva oteenja pojedinih
elektrinom energijom i TT vezama
objekata (pukotine, oteenja Funkcionisanje do 90%
krovova i dimnjaka)
Otklanjanje kvarova
u periodu do 24 sata
Oteenje komunalne i mogua
oteenja regionalne i magistralne
infrastrukture
VIII
Vrlo jak
Ruenje pojedinih objekata
Funkcionisanje do 75%
Otklanjanje kvarova
u periodu do 72 sata
Maskiranje kao mjera zatite ljudi i materijalnih dobara, ima cilj da onemogui ili otea
otkrivanje ili prepoznavanje objekata, snaga i sredstva od strane terorista ili drugih
destrukivnih snaga ili pojedinaca koji ugroavaju bezbjednost. Mjera moe imati
preventivni i operativni karakter i spada u djelokrug priprema ureenja teritorije za potrebe
odbrane i civilne zatite i obavlja se u okviru redovne izrade
urbanistikih planova i tehnike dokumentacije.
Smjernice za zatitu od zemljotresa
-
makroseizmiko i mikroseizmiko zoniranje i kartiranje vulnerabilnosti

(zasnovanih na adekvatnim istraivanjima) pri izradi prostornih planova.
Smjernice za upravljanje rizikom od klizita

-
izrada Katastra klizita za plansko podruje;

priprema i organizacija preventivnih mjera odbrane od klizita;
informisanje i obrazovanje stanovnitva o faktorima intenziviranja klizinog procesa.
Smjernice za upravljanje rizicima od atmosferskih nepogoda

-
povezivanja radarskih centara u jedinstvenu mreu sistemom brzih linkova, kao i

njeno ukljuivanje u evropsku mreu radara (OPERA);

sistem odbrane od grada u Crnoj Gori staviti u funkciju vienamenskog

korienja.
Smjernice za upravljanje rizicima od poplave i erozije

-
aktivne i pasivne mjere odbrane od poplava, odravanje propisanog reima

akumulacije i odravanje rezervisanog prostora za zadravanje talasa velikih
voda, kao i kontrola funkcionalnosti evakuacionih organa;
u okviru pasivne odbrane od poplava, propisano odravanje odbrambenih nasipa.
U toku odbrane od poplava, permanentna kontrola stanja nasipa i registrovanje
negativnih pojava. U sluaju neposredne opasnosti, preduzimanje vanrednih
mjera za odbranu;
formiranje savremenih informacionih sistema za upravljanje;
investiranje u radove za permanentnu kontrolu erozionih procesa u slivu, kao
mjeru prevencije i aktivne odbrane od poplava;
izrada Plana odbrane od bujinih poplava, to predstavlja zakonsku obavezu za
sve optine na ijim se teritorijama nalaze bujini tokovi;
organizacija preventivnih mjera odbrane od poplava (formiranje operativnog taba
za zatitu od poplava, uspostavljanje sistema koordinacije i veza i ranog
upozorenja o opasnosti od poplava, informisanje i obuka stanovnitva);
organizacija komunalnih i hidrotehnikih aktivnosti u toku odbrane od poplava
(aktivnosti na odbrambenoj liniji, kontrola erozije oko objekata u renom koritu,
uklanjanje povrinskog nanosa kod mostova i drugih objekata).
Smjernice za upravljanje rizicima od umskih poara

-
uspostavljanje i implemetacija Programa unapreivanja zatite uma od poara;

smanjenje opoarene povrine kroz brzo otkrivanje pojave umskih poara, brzu
dojavu i efikasno gaenje umskih poara dok su jo u poetnoj, inicijalnoj fazi.
Neophodno je postojanje: umskih komunikacija, terenskih vozila za osmatranje
uma u kritinim periodima pojave umskih poara, sistema veza za dojavu o
pojavi umskih poara, i dovoljne koliine lako pristupane vode;
planiranje mjera bioloko-tehnike zatite u umi: podizanje meovitih kultura,
podizanje biolokih protivpoarnih pruga, irenje postojeih ureajnih proseka,
ienje i nega kultura etinara.
Smjernice za upravljanje rizicima od tehnolokih udesa

-
uspostavljanje efikasne vertikalne i horizontalne koordinacije nadlenih organa i

strunih slubi od republikog do lokalnog nivoa;
izrada srednjeronog i dugoronog programa za sanaciju i finansiranje rjeenja u
potencijalno ugroenim zonama;
jaanje kapaciteta institucija, planera, inenjera i drugih uesnika u planiranju i
sprovoenju planova za upravljanje tehnolokim rizikom;
unapreenje informisanja i konsultovanja graana i javnosti o tehnolokim
rizicima.
9. EKONOMSKO TRINA PROJEKCIJA

Optina Pluina nije do sada donela nekoliko bitnih dokumenata za izradu ekonomskotrine projekcije: Strateki plan optine; Akcioni plan Optine; Srednjeroni i dugogodinji
investicioni plan. Takoe, ne postoje informacije da je za konkretne razvojne programe
uraena projektna dokumentacija, investicione studije odnosno biznis planovi i dr..
Navedeni dokumenti bi omoguili izradu realnije sagledavanje, posebno u pogledu
prioritetnih aktivnosti, dinamike realizacije, okvirnih sredstava za realizaciju pojedinih
aktivnosti/programa, izvora sredstava i drugih trinih elemenata. U nedostatku navedenih

informacija, ekonomsko - trina projekcija je globalnog karaktera, pre svega orijentisana
na ocenu odrivosti koncepta privrednog razvoja i planskih reenja, kroz ocenu oekivanih
efekata na razvoj.
Optina Pluine ima znaajna ogranienja za razvoj (demografska, ekonomska,
finansijska, prirodna, saobraajna, i dr.). Demografski potencijal je limitiran: broj
stanovnika je tokom proteklih godina znaajno smanjen, posebno na ruralnom podruju,
to posebno ugroava ravnomerni razvoj optinske teritorije. Broj zaposlenih je znaajno
smanjen, a zainteresovanost za preduzetnitvo i porodini biznis je na
nezadovoljavajuem nivou. Analiza budetskih prihoda za 2007., 2008. i planiranih za
2009. godinu pokazuje da daleko najobimniji izvor sredstava predstavljaju naknade,
potom porezi i sredstva preneta iz prethodne godine (sa tendencijom poveanja), dok je
znaaj transfernih sredstava relativno limitiran.
Optina raspolae i znaajnim potencijalima za intenziviranje razvoja turizma,
preraivakih kapaciteta, vodne i umske privrede. Realizacija odreenih planskih reenja
(npr. skijalita, epan Polje kao turistiki reper i sl.) na principima ekonomske isplativosti,
zahteva i povezivanje sa okruenjem. U tom smislu, osnovni zadaci u sprovoenju
planskih reenja e biti definisanje konkretnih programa, organizacione i upravljake
strukture, kao i aktivnosti promocije u okviru zajednikog trinog nastupa.
Oekivani efekti planskih rjeenja
Opti razvojni cilj je stvaranje uslova za odrivi razvoj prirodnih i drugih dobara kao
najznaajnijeg razvojnog potencijala - to podrazumeva da budu u funkciji razvoja
prepoznatljive i konkurentne lokalne ekonomije, zapoljavanja, poveanja prihoda,
zadravanja stanovnitva i privlaenja potencijalnih razliitih korisnika ovog prostora.
Zbog toga su turistika privreda i preraivaki kapaciteti u poljoprivredi i umarstvu
prepoznati kao nosioci razvoja lokalne ekonomije.
Pored direktnih efekata na poveanje prihoda i zaposlenosti u okviru turistike delatnosti,
turizam e doprineti razvoju komplementarnih oblasti i grana koje su u funkciji razvoja i
opsluivanja turistike privrede, kao to su: poljoprivreda, raznovrsne usluge i servisi (line,
komunalne, saobraajne i druge) i mala privreda. Koeficijent multiplikacije iznosi 1,3.
Ukupan planirani broj kreveta do 2028. godine iznosi 3150 od kojih je u prvom
implementacionom periodu planirano 1450, a preostalih 1700 do 2028. godine. Najvei
deo, oko 2800 smetajnih kapaciteta je planiran u okviru eko-sela, a oko 350 u okviru
hotelskih kapaciteta.
Oekivani direktni efekti turizma na zapoljavanje su oko 420 novozaposlenih, raunajui
sa parametrima: na 1 leaj u vanhotelskim kapacitetima min. 0,10 zaposlenih, a u
hotelskim kapacitetima min. 0,40 zaposlenih. Za 2800 leaja u vanhotelskim kapacitetima
realno je oekivati angaovanje oko 280, a u hotelskim oko 140 lica.
U oceni oekivanih direktnih efekata na prihod polo se od sledeih parametara: min. 15
Eur za noenje (sa dorukom) po leaju u vanhotelskim kapacitetima, a 60 Eura u
hotelskim kapacitetima. Za vanhotelske kapacitete polo se od prosene zauzetosti od
50%, i sezonsko korienje u trajanju od 3 meseca. Dnevni prihod od noenja u svim
vanhotelskim kapaciteta se procjenjuje na 21.000 Eur, a za 3 meseca korienja
1.890.000 Eur. Za hotelske kapacitete polo se od prosene zauzetosti smetajnih
kapaciteta od 80% i korienje tokom 6 meseci. Dnevni prihod, obraunat na osnovu
navedenih parametara iznosi 16.800 Eur, a za 6 meseci korienja oko 3.024.000 Eura.

Turistiki sadraji i aktivnosti vezane za vodni potencijal, kao to su marine i pristani,

rafting, splavaranje, ribarenje i drugo pruaju dodatne mogunosti za zapoljavanje i
prihodovanje, kroz otvaranje servisa, pruanje razliitih turistikih usluga, otvaranje
specijalizovanih prodavnica i sl..
Pored direktnih efekata, turizam podstie privatne subjekte da razvijaju lokalne proizvode
kao komplementarnu ponudu. Zato su identifikovani kljuni lokalni proizvodi za
komercijalizaciju: prehrambeni, drvni (nametaj), rukotvorine, suveniri i sl.. Na taj nain se
povratno podstie poljoprivredna i ostala lokalna proizvodnja i usluge.
Od poljoprivrednog potencijala se oekuje da se na osnovu poboljanja organizacionih
pretpostavki (zadruge, udruenja poljoprivrednika, otkupne stanice, hladnjae, suare,
poljoprivredni servisi i dr.) povea primarna proizvodnja. Mogui kapaciteti su sledei:
-
hladnjaa za pripremu dubokog zamrzavanja, ija je vrednost oko 350.000Eur ili

hladnjaa za duboko zamrzavanje, ija se vrednost kree oko 500.000Eur. Broj
zaposlenih je izmeu 10 do 15 radnika, ne uzimajui u obraun sezonsku radnu
snagu;
klanica, sa 30 do 50 zaposlenih, ija je prosena cena oko 1.800.000Eura
(ukljuujui i hladnjau);
mlekara, kapaciteta od oko 10.000 lit. mleka za dnevnu preradu i proizvodnju
jogurta koja zapoljava oko 20 radnika. Potrebna sredstva za nabavku opreme
iznose oko 1.200.000Eur; i
farme, veliine od 50 do 200 ovaca, koje mogu da se realizuju u porodinom
domainstvu.
Vodni potencijal je vrlo znaajan za razvoj ribarstva. U tom smislu, oekuje se realizacija
novih kapaciteta proizvodnje ribe veliine do 500 tona, prvenstveno na Pivskom jezeru.
umski potencijal je znaajan. Od oko 40.000m3 drvne mase za preradu danas se koristi
samo deo ovog potencijala, to omoguuje otvaranje novih kapaciteta - pilana (veih i
manjih) i malih preraivakih pogona. Mogui kapaciteti su sledei:
-
vea pilana (proizvodnja drvne grae i proizvoda od otpadnog drveta), koja

zahteva ulaganja u opremu u vrednosti od 1.250.000Eura, a zapoljava oko 80 do
100 radnika;
suara, ija se vrednost kree oko 250.000Eura; i
mali drvopreraivaki kapaciteti (proizvodnja peleta i ogrevnog materijala, delova
nametaja i drugih proizvoda), koji mogu da se realizuju kroz porodini biznis.
Orijentacioni trokovi realizacije infrastrukturnih sadraja

Vodovodna mreza
Izgradnja vodovodne mree sa svim graevinskim i instalaterskim radovima. U cijenu
uraunata ugradnja nadzemnih protivpoarnih hidranata. Obraun po m dunom:
200 mm 150,00 Eura
150 mm 100,00 Eura
100,80,50 mm 80,00 Eura
Fekalna kanalizacija
Nabavka svog potrebnog materijala i izgradnja fekalne kanalizacione mree. U cijenu
obraunati svi graevinski i instalaterski radovi za kompletnu izgradnju mree po m
dunom:

300 mm 130,00 Eura

250 mm 120,00 Eura
200 mm 100,00 Eura
Atmosferska kanlizacija
Nabavka svog potrebnog materijala i izgradnja atmosferske kanalizacione mree. U cijenu
uraunati svi graevinski i instalaterski radovi za kompletnu izgradnju mree po m
dunom:
800 mm 200,00 Eura
500 mm 170,00 Eura
400 mm 160,00 Eura
300 mm 130,00 Eura
250 mm 120,00 Eura
Postrojenje za preiavanje sirove vode
20.000 Eura / lit.
Postrojenje za preiavanje otpadnih voda
210 Eura / korisniku
Elektroenergetska instalacija
Nabavka svog potrebnog materijala i izgradnja elektroenergetske mree i instalacija. U cijenu
obraunati svi graevinski i instalaterski radovi za kompletnu izgradnju mree po m dunom:
110 KV
80 Eura
35 KV
35 Eura
10 KV
15 Eura
Podzemni kabl 20 kV
55 Eura
Nabavka svog potrebnog materijala i izgradnja trafostanica potrebnih naponskih nivoa:
TS 110 KV
35 KV 2x4MW
35 KV 2x8MW
10 /20/04 KV (1x630)
10 /20/04 KV (2x630)
3.000.000 Eura / kom.

500.000 Eura / kom.
560.000 Eura / kom.
25.000 Eura / kom.
43.000 Eura / kom.
Oprema za javnu rasvjetu saobraajnica po m dunom:

2150 Eura
Komunikacioni sistemi
TT kanalizacija sa 2 cijevi 110 mm
TT kanalizacija sa 4 cijevi 110mm
20 Eura / m
25 Eura / m
Javne zelene povrine

25,0 Eura / m2
Zakljune ocjene

U 2009. godini planirana sredstva za kapitalni budet iznose oko 65% odnosno oko
2.700.000 Eur, a najvei deo (preko 87%) je planiran za investiciono odravanje.
Oekivanje je da e se iz budeta Crne Gore i nadlenih ministarstava za prvu etapu
realizacije plana (do 2014.godine) izdvojiti izmeu 13 i 15 miliona Eura, prvenstveno za
finansiranje lokalne infrastrukture (putevi, vodovodna, elektro i druga mrea), to je jedna
od osnovnih pretpostavki za podsticanje privrednog razvoja (turizma, poljoprivrede,
umarstva).
Mogunosti podsticanja privrede iz budeta Optine su i do sada bile ograniene i nije
realno oekivati da e se u narednom periodu znaajnije uveati. Zato je realno
pretpostaviti da se napred navedeni programi najveim delom realizuju privatnim
sredstvima i u saradnji i finansijku pomo nadlenih dravnih organa (ministarstva za
razvoj poljoprivrede, umarstva, turizma i dr.), kao i iz tzv. predpristupnih fondova EU. S
obzirom da se radi o veim investicijama, takoe je realno oekivati da se navedenim
programi realizuju udruivanjem veeg broja zainteresovanih proizvoaa sa podruja
optine ili u saradnji sa okruenjem. Uslov korienja umskog i vodnog potencijala
zahteva potovanje propisanih mera zatite ivotne sredine i ekoloku saglasnost, a
izgradnju turistikih i poljoprivrednih kapaciteta posebno propisana pravila iz Plana.
Pored direktnih uticaja navedenih programa koji znae udvostruavanje postojeeg broja
zaposlenih, organizovano povezivanje turizma sa poljoprivredom, malom privredom,
uslugama i srevisima, otvara mogunosti za nova radna mesta i razvoj porodine
privrede. Posebno treba ukazati da se iznetim konceptom i planskim reenjima
obezbeuju uslovi za razvoj lokalne ekonomije bazirane na racionalnom i odrivom
korienju lokalnih potencijala. Istovremeno se omoguava aktiviranje lokalne radne
snage, posebno ruralnog stanovnitva u veem broju naselja.
IV RAZVOJNA KONCEPCIJA GRADSKOG PODRUJA

1. PROGRAMSKA OSNOVA
Osnovna obiljeja grada
Pluine je mali novi grad pored Pivskog jezera, to jest kanjona rijeke Piva, poplavljenog
zajedno sa nekadanjim naseljem Pluine za vrijeme izgradnje hidroelektrane.
Nadmorska visina je 1182 metara. U gradu ivi 1069 punoletnih stanovnika, a prosena
starost stanovnitva iznosi 33,3 godina
(32,6 kod mukaraca i 33,9 kod ena). U
naselju ima 457 domainstava, a prosean
broj lanova po domainstvu je 3,27.
Stanovnitvo u ovom naselju veoma je
heterogeno, a u poslednja tri popisa,
primeen je porast u broju stanovnika.
Pluine danas ima znaaj optinskog centra
sa svim funkcijama na tom nivou. On je
turistiki, zdravstveni, trgovaki, obrazovni,
kulturni i administrativni centar optine, u
kome su zaposleni stanovnici i iz ostalih
naselja optine. U Pluinama, kao optinskom centru, se nalazi i najvei broj razliitih
trgovinskih kapaciteta.

Graevinski fond je, uglavnom, novijeg datuma, pogotovo viespratni stambeni objekti i
objekti javnih slubi. Stanovanje je urbano i organizovano u dva osnovna vida:
individualno i kolektivno stanovanje. Urbana matrica je centralnom delu naselja planski
nastala, a u rubnim zonama je usljed topografskih uslova nepravilna, formirana od
isprepletane mree ulica.
U centralnim dijelovima naselja blokovi su graeni planski, uglavnom imaju mreu ulica
prilagoenu morfologiji terena, a spontano-neplanski nastali blokovi individualnog
stanovanja, sa nepravilnom ulinom mreom formirali su se po periferiji. Individualna
stambena izgradnja je gradskog tipa, sa slobodnostojeim porodinim objektima na
parceli. U centru naselja parcele individualnog stanovanja su manje, a gustina
izgraenosti vea. Spratnost objekata je razliita u zavisnosti od godine izgradnje. Oni
noviji imaju spratnost P+1 i P+1+Pk, a pojedini P+2+Pk. Krovovi su kosi, to je u skladu
sa klimatskim karakteristikama.
Kolektivno stanovanje je zastupljeno vie u centralnom delu naselja. To su objekti solidno
graeni, u okviru urbanih blokova, spratnosti do P+6, mnogi od njih u prizemlju imaju
lokale.
Dvije jedine benzinske pumpe se, takoe, nalaze u gradu, kao i zanatski i kapaciteta male
privrede (kroja, 2 frizera, 2 obuara, proizvodnja hleba, proizvodnja kone galanterije i
sl). U gradu su locirani i ugostiteljski kapaciteti (hotel, 2 restorana, 13 kafia i 5
evabdinica).
Najizrazitiji tip pejzaa je Pivsko jezero, dugo 18 km, zapremine od 800 miliona kubnih
metara vode, kojim je potopljeno staro naselje Pluine. Nastalo je izgradnjom
hidroelektrane, odnosno podizanjem betonske lune brane kod Mratinja, koja je visoka
220 m i jedna je od najviih brana tog tipa u svijetu. Posebnu hidrografsku i pejzanu
vrijednost podruja predstavljaju kanjoni Tare, Pive, Komarnice i Suice koji se nalaze
reltivno blizu grada. Kanjon rijeke Tare svakako predstavlja najveu prirodnu i turistiku
atrakciju.
Grad je na povezan sa ostalim podrujima iskljuivo drumskim saobraajem. Stoga je
funkcionisanje, kvalitet i razvijenost mree puteva od bitnog znaaja za razvoj Optine u
cjelini.
Okosnicu mree puteva predstavlja magistralni put Niki-Pluine-granica BiH, na koji su
pored direktnog prikljuka za grad, naslonjeni uglavnom svi postojei servisi saobraaja.
Pomenutom saobraajnicom i grad i cijela optina Pluine je preko Nikica i Srbinja
ukljuena u mreu meunarodnih magistralnih puteva. Regionalnim putem Pluine-Trsaabljak posredno je ostvarena veza i sa Jadranskom magistralom. Mreom lokalnih
puteva razliitog kvaliteta i efikasnosti, ostala naselja u Optini su povezana sa gradom.
Na interoptinskom nivou, pored drumskog saobraaja, mogunosti prua i jezerski
saobraaj.
U gradu postoji Dom kulture ireg sadraja. Veliine je oko 720 m2, savremen i
zadovoljava potrebe stanovnitva. Raspolae sa bioskopskom salom, bibliotekom, TV
salonom i klubom za mlade. U okviru Doma kulture postoji i radi amatersko kulturno
umjetniko drutvo koje svojim aktivnostima znaajno doprinosi razvoju kulture ovog
kraja. Takoe svojim ueem i na manifestacijama van Optine doprinosi upoznavanju
sa obiajima, tradicijom i kulturom ovog kraja. Od kulturnih manifestacija koje se
odravaju svake godine na ovom prostoru izdvajaju se Pjesnika rije na izvoru Pive,
''Tara bez granica'' i Dani planinskog cvijea.
Stanje planske dokumentacije
Za podruje grada poslednjih decenija je uraen niz planskih dokumenata (pored GUP-a
Pluina (sa revizijom iz 1987.), uraena je i njegova razrada na detaljnom nivou u vidu
DUP-a Pluina, sa izmjenama i dopunama (1995. i 1998.).
Iako je GUP-om i DUP-ovima koji su usledili definisan planski i usmjeren prostorni razvoj
grada, kontrola korienja i ureivanja prostora je u dugom nizu godina bila nedovoljna,
pa je cjelinsko plansko rjeenje djelimino realizovano, a dolo je i do pojava neplanske
gradnje na mnogim lokacijama, posebno na obodu grada. Poslijedica je da je za veinu
donesenih planova onemogueno doslijedno sprovoenje te se oni po pravilu u veem
dijelu ne mogu primjenjivati.
Ciljevi razvoja
Imajui u vidu stanje razvijenosti, razliite probleme u razvoju, raspoloive potencijale i
mogunosti za razvoj, kao i razliite pretnje koje mogu usloviti dalji razvoj, opti strateki
cilj razvoja privrede naselja Pluine moe se definisati kao unapreenje ambijenta za
aktiviranje svih lokalnih resursa radi intenziviranja razvoja budue ciljno prepoznatljive
funkcije Pluina kao turistikog i centra tercijarnih usluga, na principima konkurentnosti,
prepoznatljivosti i odrivog razvoja, a u saglasnosti sa stratekim opredeljenjima drave.
Sa aspekta korienja prostora, jedan od osnovnih principa prostornog i privrednog
razvoja centra optine je racionalno korienje zemljita to bi trebalo realizovati kroz:
- otvaranje irokih mogunosti za izgradnju novih objekata u okviru postojeih
graevinskog rejona naselja,
aktiviranjem neiskorienih lokacija i
poguavanjem izgradnje;
- otvaranje fleksibilnih mogunosti izgradnje novih kompleksa, kao i transformacije
izgraenih cjelina u skladu sa zahtjevima tranzicije i savremenim tendencijama;
- izbjegavanje nove izgradnje objekata uz glavne saobraajne komunikacije i na
poljoprivrednom zemljitu, zbog neracionalnog izduivanja naselja.
Posebni ciljevi razvoja
Na osnovu stratekog cilja konstituiu se posebni ciljevi razvoja na teritoriji urbanistike
razrade:
-
otvaranje mogunosti znaajne, atraktivne i kompleksne nove investicije u

turistiko komercijalni kompleks na neizgraenim povrinama u urbanoj zoni uz
jezero, koja bi privukla znaajne partnere i podstakla markeninki efekat kao
poeljnog turistikog centra;
razvoj usluga vieg nivoa (informatike, poslovne, finansijske, inenjerske,
konsalting i dr.), do usluga koje zadovoljavaju potrebe razliitih korisnika i to:
stanovnitva (trgovinske, zanatske i sl. usluge), privrede, posebno turizma
(turistiki i informativni centri, novi smjetajni, opreme i sl.).
apsolutni prioritet ima zatita osnovnih komponenti ivotne sredine (voda, vazduh,
zemljite) u gradskom podruju, zatita kvaliteta voda jezera, zatita zemljita
kroz plansko upravljanje i plansko irenje naselja i izgradnje.
izgradnja stabilnih obaloutvrda sa pejzanim zelenilom i etalitima na pojedinim
djelovima korita jezera; i
adekvatna prezentacija i ukljuivanje prirodnih vrijednosti u programe turistikog
razvoja optine Pluine.
2. SMJERNICE ZA IZGRADNJU, REKONSTRUKCIJU I UREENJE GRADA

Kompleksno urbano tkivo
Pluine e se razvijati kao optinski centar sa viim kvalitetom urbanih funkcija optinskog
znaaja. Pored razvoja sekundarnog sektora, jaae funkcije centra uslunih djelatnosti,
zdravstva, obrazovanja, kulturnih, bankarskih i informatikih djelatnosti. Tendencija
koncentracije stanovnitva iz ostalih naselja u optinskom centru nastavie se i u
narednom periodu, uz prostorno irenje urbanih sadraja ka prigradskim naseljima
lociranim du saobraajnica.
Privredno-ekonomski razvoj ostvarie se kroz razvoj turizma i ugostiteljstva u kontekstu
razvoja turizma na okolnim planinama, za koje grad predstavlja "bazu" od koje polaze sva
turistika interesovanja, u kojoj e biti glavni smjetajni kapaciteti, centri zabave, spota,
rekreacije i sl..
Privredno-ekonomski razvoj Pluina e, pored direktnih izvora finansiranja, biti zavistan od
ostvarenih prihoda turistikih aktivnosti.
Plan namjene povrina urbanistike razrade obuhvata povrine za stanovanje u
primjerenoj tipologiji i intenzitetu, graene i otvorene prostore za sport, rekreaciju i pratee
komercijalne sadraje, zatitno zelenilo, povrine za komunalnu namjenu, saobraajne
povrine (saobraajnice, parking povrine), povrine jezera i robno transportne zone za
magacine, objekte male privrede i skladita (du magistralnog pravca i na pojedinanim
kompleksima sa dobrom komunikacijom na magistralni put).
Stanovanje
Analize demografskog prirataja i demografskih transformacija u obuhvatu urbanistike
razrade pokazuju da e se, u skladu s planskom projekcijom privrednog razvoja, do kraja
planskog perioda poveati stambene potrebe. Radi njihovog zadovoljenja treba koristiti
postojee nepotpuno iskorieno ve aktivirano zemljite za novi stambeni fond, a
nekvalitetne stambene objekte i neopremljene dijelove grada treba sanirati, rekonstruisati i
standardno opremiti instalacijama vodovoda, kanalizacije, elektrine energije, TK i
grejanja. U pogledu iskorienosti zemljita urbani parametri treba su bazirani na
postojeim, koji su u proteklom planskom periodu bili sledei:
individualno stanovanje:
- gustina stanovanja 50-100 stanovnika/ha
- indeks izgraenosti: 1000-2000m2 neto stambene povrine/ha
kolektivno stanovanje:
- gustina stanovanja 100-250 stanovnika/ha
- indeks izgraenosti: 2000-5000 m2 neto stambene povrine/ha
U skladu s tim, ukupna stambena izgradnja u obuhvatu urbanistike razrade planski je

regulisana kroz urbanistike uslove i pravila za izgradnju po preciznije odreenoj jasnoj
morfoloko funkcionalnoj tipologiji:
Stanovanje velikih gustina sa mjeovitom namjenom - karakteristino za najuu gradsku
zonu, u kojoj se prepliu preteno kolektivno stanovanje i sve druge namjene i gradske
funkcije, ukljuujui optinu, Dom kulture i druge objekte.
Stanovanje srednje i velike gustine sa dijelatnostima - koje je u urbanom dijelu Pluina
najei tip gradnje i karakteriu ga preteno kontinualno izgraeni stambeni objekti na
zajednikim ili pojedinanim parcelama, uz dobru opremljenost najrazliitijim
komercijalnim i prateim sadrajima, bilo u lokalima bilo u posebnim objektima.

Stanovanje manje gustine sa dijelatnostima - koje je najei tip gradnje u potezima uz

jae saobraajnice i karakteriu ga preteno ili porodini stambeni objekti u dubini na
pojedinanim parcelama, uz prostore za djelatnosti bilo u lokalima bilo u posebnim
objektima, ili samo manji privredni objekti na pojedinanim parcelama sa orijentacijom ka
saobraajnicama.
Turizam
Opredeljenje za forsiranje Pluina kao glavnog turistikog centra sa brojnim sadrajima
vanpansionske potronje (kako postojeim smjetajnim objektima, sportskim terenima, ali
i planiranom sporstko rekreativnom zonom, stazama za etnju, restoranskim sadrajima,
klubovima, zabavom, trgovinama, i dr.) zasnovano je na ve analiziranoj povoljnoj lokaciji,
saobraajno geografskom poloaju, ve postojeim turistikim i ugostiteljskim
potencijalima.
Budui turistiki centar Pluine za tranzitni, istraivaki, obrazovni, poslovni, sportsko rekreativni turizam iskoristie i ponudie prijatan ambijent grada uz jezero, mogunosti
lakih etnji na okolna uzvienja iznad grada i posjete memorijalnim mjestima u okolini,
potencijalni centar usluga i smjetajno zabavni sadraji u gradu vezani za dopunu
turistike ponude okolnih turistikih zona, buduu gradsku komercijalno sportsko
rekreativnu zonu na centralnoj neaktiviranoj lokaciji uz jezero i sl. Razvoj smjetajnih
kapaciteta mogu je u okviru postojeeg i novih hotelskih objekata, domae radinosti,
objekata za rentiranje, domae radinosti, kao i ekokatuna u selima van grada.
Privreda i proizvodnja
Razvoj male privrede se temelji na trgovini, uslunom zanatstvu i ugostiteljstvu. Postojee
privredne objekte, magacine i mala i srednja preduzea iz oblasti proizvodnje prvenstveno
treba relocirati u manje ili vee prostorno objedinjene zone van grada zbog postizanja
ekonominosti opremanja i ureivanja zemljita, u skladu sa zahtjevima zatite ivotne
sredine.
Lociranje manjih proizvodnih pogona u okviru male privrede mogue je, uz potovanje
zahtjeva zatite ivotne sredine, odnosno pod uslovom da je aktivnost koja se sprovodi pri
proizvodnji, skladitenju, odnosno transportu proizvoda i sirovina takva da ne ugroava
postojei kvalitet ivotne sredine i funkcionisanje prostora.
Javni i drutveni objekti
Postojei javni i drutveni objekti (administracija, kole, vrtii, dom kulture, zdravstvo)
zadravaju se kao lokacije ili kompleksi i predviaju se za potrebne rekonstrukcije i
proirenja.
Ovim urbanistikim rjeenjem odreeno je da su u povrinama ove pretene namjene u
obuhvatu plana dozvoljeni: svi javni i drutveni, komercijalni, poslovni i trgovaki objekti,
prodavnice, ugostiteljski objekti i zanatske radnje, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti
za kulturu, zdravstvo, sport i ostali objekti za drutvene djelatnosti, poslovni i kancelarijski
objekti.
Osim ove fleksibilne postavke, preporuke plana su da i uz ove sadraje treba smjestiti
uglavnom snabdijevake i rekreativne sadraje, zbog blizine centra grada.
Objekti i povrine pejzane arhitekture

Ravnomjeran raspored podizanja zelenih povrina bi bio jedan od glavnih principa u

organizaciji i ureenju prostora grada. Planirane zelene povrine treba zasnivati na izboru
autohtonih preteno liarskih drvenastih biljnih vrsta.
U cilju stvaranja jo prijatnijih uslova za ivot kroz emisiju kiseonika, podsticanje taloenja
aerozagaenja na liu i granama biljaka i formiranje zelenih ambijenata, sistem zelenih
povrina Pluina ini gradsko i vangradsko zelenilo meusobno povezano drvoredima.
Komunalni objekti
Groblja
U Pluinama je lokacija groblja nedovoljna za naredni period, a mjesta za proirenje ima.
Lokacija proirenja groblja je uz sam magistralni put uz planiranu novu raskrsnicu.
Pijaca
Zadrava se na postojeoj lokaciji i kapacitetima uz dodatno ureenje i opremanje.
Saobraajna infrastruktura
Grad Pluine ostvaruje veze sa susednim naseljima i optinama iskljuivo putem
drumskog saobraaja. Potencijali Pivskog jezera u cilju ostvarivanja unutaroptinskih veza
nijesu iskorieni.
Okosnicu putne mree predstavlja magistralni put M-18: Niki Pluine epan Polje.
Pomenuti put povezuje Pluine sa Nikiem i dalje sa Podgoricom, ime se ostvaruju
veze sa magistralnom mreom Republike. Veza sa susjednom optinom abljak se
ostvaruje preko regionalnog puta R-14: Virak (abljak) Trsa Pluine, koji je od velikog
znaaja za lokalno stanovnitvo.
Brojanje saobraaja, sprovedeno 2004. godine na mrei magistralnih i regionalnih puteva,
pokazuje optereenje od 3.000 vozila na dan na putu M-18, dionica od epan Polja do
Nikia. Saobraajno optereenje na putu R-14 iznosi svega 440 vozila na dan, to je
mala vrijednost za put ovog ranga.
Putna mrea u gradu ostvaruje direktnu vezu sa magistralnim putem M-18. Glavna
naseljska saobraajnica vodi od magistrale do hotela i zavrava parkingom. Vanija
saobraajnica je i put koji povezuje Pluine sa lokalnim putem L-1 za naselje Stabna.
Javni prevoz putnika se zasniva na meugradskoj liniji Pluine Niki Podgorica.
Lokalne linije, koje povezuju Pluine sa pojedinim seoskim naseljima, realizuju se kombi
vozilima, dok se organizovani prijevoz kolske djece obavlja kombi prijevozom na liniji
Pluine Goransko Seljani.
Od prateih objekata postoji autobuska stanica sa 6 dolazno-polaznih perona i stanica za
snabdijevanje gorivom sa etiri toiona mesta. Ureene povrine za parkiranje
obezbeuju mjesta za oko 400 vozila i prostorno su rasporeene uglavnom uz javne
objekte.
Plan saobraajne infrastrukture

Planirani razvoj saobraajne infrastrukture zasnovan je na pretpostavkama poveanja

transportnih zahtjeva na primarnoj mrei, prostornom rasporedu javnih funkcija i
stambenih zona u naselju, kao i neugroavanju prirodnog ambijenta Pivskog jezera.
Mrea puteva i ulica
Saobraajne povrine u okviru urbanog podruja Pluina kategorisane su kao gradska
magistrala, saobraajnice I reda i saobraajnice II reda i zajedno predstavljaju primarnu
mreu. Sekundarna mrea saobraajnica e biti predmet razrade kroz planove nieg reda.
Okosnicu drumske mree predstavljae magistralni put, koji e dobiti rang magistrale za
brzi motorni saobraaj na osnovu rijeenja iz PP Republike Crne Gore. Predvia se
dnevno optereenje od 6.443 vozila u 2015. godini i 7.873 vozila u 2020. godini. Projektna
dokumentacija za ovaj putni pravac nije uraena, ali se planira uvoenje tree trake na
dionicama gde je to mogue. Kvalitetnije veze sa okruenjem ostvarie se
rekonstrukcijom regionalnog puta R-14 prema abljaku i realizacijom novog regionalnog
puta od naselja Goransko, (na 4,7 km od Pluina) do Gacka u Republici BiH.
Saobraajnice I reda predstavlja lokalni put L-1.3 koji, pruajui se sredinjim dijelom
naselja i obalom Pivskog jezera, povezuje magistralu sa postojeim lokalnim putem za
naselje Stabna. Glavna gradska saobraajnica, koja vodi od magistrale do hotela i uz koju
su formirane zone stanovanje velikih gustina, nadovezuje se na saobraajnicu II reda,
koja se vodi zaleem stambene zone.
U saobraajnoj mrei predstavljene su i saobraajnice II reda koje obezbeuju pristup sa
saobraajnica I reda do odreenih namena. Meu vanijima za organizaciju prostora
izdvajaju se dve paralelne saobraajnice koje vode od centra naselja upravno do obale
jezera i pristanita. Saobraajnice ostvaruju poprene veze samo u sredinjem delu
naselja, dok je prostor prema jezeru otvoren, ime je omogueno formiranje zona za sport
i rekreaciju, parka i ureene obale.
Mreu ulica dopunjuju ostale saobraajnice II reda, stambene lice, kolski i kolsko peaki
prilazi i peake povrine.
Terminali za otpremu putnika
Prijem i otprema putnika u lokalnom i meugradskom saobraaju odvija se preko
autobuske stanice. Autobuska stanica je locirana uz primarnu saobraajnicu, sa
mogunou brze i bezbjedne distribucije putnikih tokova. Planom se predvia
zadravanje autobuske stanice na postojeoj lokaciji, uz neophodnu rekonstrukciju u cilju
optimizacije prostora.
Planom se takoe predvia realizacija ureenog centralnog pristanita, pre svega u
turistike svrhe. Takoe, izgradnjom manjih pristana na pogodnim lokacijama du Pivskog
jezera mogue je iskoristiti potencijale jezerskog saobraaja u cilju ostvarivanja
unutaroptinskih veza.
Pjeaki saobraaj
Konfiguracija terena, prostorna organizacija i lokacija javnih objekata, uslovila je veliku
zastupljenost pjeakog saobraaja, imajui u vidu da se veina ovih kretanja nalazi u
izohroni od 30 minuta.
Sa ciljem razvoja pjeakog saobraaja, predvieno je da saobraajnice obavezno sadre
trotoare minimalne irine 1,5m. Poloaj trotoara, njihove dimenzije i urbana oprema koja

se du njih postavlja treba da obezbede punu fiziku zatitu pjeaka od ostalih vidova
saobraaja.
Pored obaveznih trotoara, bitan element bezbednog kretanja pjeaka na ulinoj mrei su i
adekvatno oznaena mesta prelaza preko saobraajnica. S tim u vezi, pjeaki prelazi
moraju biti oznaeni tako da se jasno razlikuju od podloge trotoara i kolovoza. Na
mjestima gde kolovoz prelazi vei broj osoba, posebno djece (obdanite, kola i sl.),
pjeaki prelazi se opremaju svetlosnom signalizacijom. Definitivan poloaj pjeakih
prijelaza i raskrsnica koje zahtijevaju regulaciju tokova pomou ureaja za davanje
svetlosnih signala utvrdie se kroz izradu projekta tehnikog regulisanja saobraaja.
Stacionarni saobraaj
Ureene povrine za stacionarni saobraaj obezbeuju mesta za oko 400 vozila. Ovaj
broj je potrebno poveati imajui u vidu prostorni razmetaj javnih objekata, stanovanja i
trgovine, kao i evidentno poveanje stepena motorizacije.
Problem parkiranja treba reavati kroz ureenje postojeih kapaciteta (adekvatna
signalizacija, odnosno obeleavanje u cilju optimizacije broja parking mesta), kao i u
iznalaenju novih prostora za izgradnju parking povrina i izgradnju objekata parkiranja.
Novi parking prostori se organizuju na odgovarajuim slobodnim povrinama i du
pristupnih saobraajnica gradskom centru (ivino parkiranje), gde god za to ima
mogunosti. Predvien je i poseban parking prostor za autobuse i kamione uz magistralni
put M-18, uz kompleks autobuske stanice. Takoe, u zoni centralnog pristanita predvia
se realizacija parking prostora minimalnog kapaciteta 30 PM.
Imajui u vidu porast stepena individualne motorizacije i planirani razvoj grada, procjena
je da e potrebe za parkiranjem na kraju planskog perioda u centralnom podruju grada
iznositi oko 700 parking mesta.
Za pojedine gradske funkcije se primenjiuju sledee normativne vrijednosti za parkiranje i
to:
stanovanje (kolektivno) --------------------------- 0,8 parking mjesta (pm)/stan;
stanovanje (individualno)------------------------- 1 pm /stan;
proizvodnja ------------------------------------------ 10 pm 1.000 m;
poslovanje ------------------------------------------- 15 pm 1.000 m;
hoteli --------------------------------------------------- 50 pm/100 soba;
ugostiteljski objekti -------------------------------- 25-30 pm/1.000 m;
trgovina ----------------------------------------------- 30 pm/1.000 m;
sportski objekti -------------------------------------- 12 pm/100 gledalaca;
zdravstvo --------------------------------------------- 25 pm/1.000 m.
Parkiranje za individualno stanovanje je potrebno obezbjediti na pripadajuoj parceli.
Najmanje 3% od ukupnog broja parking mjesta mora biti namenjeno osobama sa
invaliditetom i smanjenom pokretljivosti.
Saobraajni objekti

Na teritoriji plana postoji jedna stanica za snabdijevanje gorivom koja je smetena uz

magistralni put M-18. Poseduje etiri toiona mjesta i sa stanovita potreba stanovnitva
ocenjuje se kao zadovoljavajua. Planirano je njeno zadravanje na postojeoj lokaciji uz
neophodnu modernizaciju. Ne predvia se izgradnja drugih objekata ove namjene na
teritoriji urbanizovanog dela naselja.
Takoe, mogua je izgradnja manjih specijalistikih servisa za motorna vozila uz
kompatibilne namene.
Parametri i uslovi izgradnje objekata po namjenama i cjelinama
Planirane namjene su pretene i nisu iskljuive. Specifinost grada je da se u svim
pretenim namjenama mogu graditi pratei turistiki sadraji i objekti tercijarnih djelatnosti.
U svim namjenama stanovanja doputena je izgradnja i za dopunske kapacitete za
smjetaj turista i pratei turistiki sadraji. Uz sve objekte i djelatnosti planski dokumenat
doputa i parkiralita, garae, djeja igralita i ostale servisne i pomone objekte ako
slue objektima ili djelatnostima koje su dozvoljene u podruju ili zoni i ako ne ometaju
dozvoljenu namjenu podruja.
Dozvoljeni su svi objekti komunalne, telekomunikacijske, energetske i ostale infrastrukture
i komunalnih i infrastrukturnih servisa, kao i objekti i postrojenja obnovljivih vrsta energije.
Vano je napomenuti da su u realizaciji mogua manja odstupanja u pogledu tipa gradnje,
kao i njihova meanja u manjem obimu, ali je poeljno odranje planiranih bilansa u
ostvarenim parametrima i pokazateljima za pojedine zone.
3. KOMPLEKSNO URBANO TKIVO

U slici grada ova zona je kao vei kompleks postojea i planirana u sklopu centralnog
gradskog podruja. U tom reenju uspostavljena je hijerarhija sistema centralnih aktivnosti
kojom dominira potez uz glavnu gradsku centralnu zonu sa sadrajima trgovine,
poslovanja, kulture, zanatstva, ugostiteljstva i sl. U pogledu prostorne organizacije, ona je
smjetena oko kime koju oformljuju pjeaka ulica i markantne take grada. Koncepcija
razvoja sistema ostalih centralnih aktivnosti u sklopu urbanog podruja grada obeleavaju
sledea polazna stanovita:
-
sa ciljem postizanja odreenog nivoa komfora gradskog naina ivota, odreene

centralne aktivnosti moraju biti smetene u blizini stanovanja;
centri sa odreenim stepenom specijalizacije aktivnosti, moraju biti smeteni u
blizini stanovanja;
centre sa odreenim stepenom specijalizacije aktivnosti poeljno je formirati kao
zasebne organizme;
grad je prepoznatljiv, kako za stanovnike tako i za posetioce, u onoj meri u kojoj
gradski centar poseduje fizionomiju.
Sledei ove polazne premise, sistem centralnih aktivnosti grada realizovati tako da se
zadre osobenosti sistemske klasifikacije (trgovina, poslovanje, obrazovanje, zdravstvena
zatita i sl.), samo u funkcionalnom smislu. Prostornom interpretacijom funkcionalne
klasifikacije pri izgradnji objekata sa komercijalnim i centralnim sadrajima teiti se da se
odrazi duh grada, odnosno njegovog gradskog centra.
4. STAMBENA IZGRADNJA
Stanovanje velikih gustina sa mjeovitom namjenom

U najuoj gradskoj zoni, u sklopu centralnog kompleksnog urbanog tkiva u kojem se

zadrava postojee kolektivno stanovanje i drugi objekti i gradske funkcije, ukljuujui
optinu, Dom kulture i druge objekte. Nije predviena nova izgradnja u ovom dijelu grada,
a dozvoljene su rekonstrukcije, adaprtacije, saniranje krovova i odravanje, kao pejzano
ureenje i opremanje, kao i ostalo ureenje slobodnih i zelenih povrina.
Stanovanje srednjih i velikih gustina sa djelatnostima
koje katakteriu urbano stanovanje sa djelatnostima u centru, sa gustinama od 150 do
250 stanovnika/ha. Ovaj tip je praktino urbanizovano gradsko tkivo u kome se prepliu
svi tipovi stanovanja i djelatnosti najrazliitije tipologije, od komercijalnih do prateih.
Gustina naseljenosti je visoka zbog atraktivnosti lokacije i nasleenih uslova u centralnoj
zoni.
Osnovni programsko prostorni elementi su:
2
- minimalna povrina parcele za individualno stanovanje 300m
2
- minimalna povrina parcele za kolektivno stanovanje 500m
- maksimalna spratnost stambene zgrade od P+2+Pk do P+4+Pk
- najvei dozvoljeni indeks izgraenosti na parceli 2,4
- koeficijent zauzetosti tla parcele 0,7
Na povrinama ove namjene dozvoljeni su: svi komercijalni, poslovni i stambeni objekti,
prodavnice, ugostiteljski objekti i zanatske radnje, koje ne ometaju stanovanje, a koje
slue za opsluivanje podruja, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu,
zdravstvo, sport i ostali objekti za drutvene djelatnosti, poslovni i kancelarijski objekti.
Izuzetno se mogu dozvoliti: ostali privredni objekti.
Uslovi gradnje i ureenja
Novi objekti treba da budu istovremeno i oblikovno arhitektonski doprinos ambijentu. Na
uglovima blokova su mogua i odstupanja u visini, kao kula, za jednu etau via ili nia od
celog objekta, ili povieno i na drugi nain naglaeno potkrovlje. Oblikovanje i primena
materijala treba da bude u saglasnosti sa ve realizovanim objektima ovoga tipa u
neposrednom okruenju (blok).
U okviru vieporodinih objekata, pored dominantne namjene stanovanja, mogu biti
zastupljene i druge kompatibilne namjene: trgovina, poslovanje, usluge i drugi centralni
sadraji, najee u prizemnim etaama objekata.
Urbanistiki pokazatelji
Za vieporodino stanovanje u centrima naselja definisani su maksimalni urbanistiki
pokazatelji:
maks. indeks
izgraenosti
2,6
maks.step.
zauzetosti
60%
maks.
spratnost
P+4+Pk
min.% zelenih
povrina
30%
Tipologija objekata
Vieporodini stambeni objekti prema tipologiji gradnje mogu biti slobodnostojei, u
neprekinutom nizu (dvostrano uzidani) ili u prekinutom nizu (jednostrano uzidani). Lamele
objekti koji imaju vie ulaza (kunih brojeva) smatraju se jedinstvenim slobodnostojeim
objektom.

NEPREKINUTI / PREKINUTI NIZ
SLOBODNOSTOJEI OBJEKTI
Pravila parcelacije
Vieporodini stambeni objekti se mogu
graditi kao pojedinani objekti na
zasebnim parcelama ili vie objekata na
jedinstvenoj parceli.
Minimalna veliina parcele i irina fronta
prema ulici za vieporodine stambene
objekte definisani su prema tipologiji
gradnje:
VIEPORODINO STANOVANjE VELIINA PARCELE
vieporodino stanovanje
slobodnostojei objekti
objekti u nizu (jedn/dvostr.uzidani)
minimalna veliina parcele

600m2
600m2
minimalna irina parcele

20,00m
15,00m
Poloaj objekta na parceli

Minimalno rastojanje izmeu regulacione i graevinske linije za vieporodine stambene
objekte je 3,00m, osim za objekte koji su postavljeni u regulisanom dijelu ulice u kome se
graevinska i regulaciona linija poklapaju.

VIEPORODINO STANOVANjE POLOAJ U ODNOSU NA REGULACIJU
Minimalno udaljenje osnovnog gabarita (bez ispada) vieporodinog stambenog objekta

od granice susjedne graevinske parcele je 2,50m.
KOLEKTIVNO STANOVANjEPOLOAJ NA PARCELI
Meusobna
udaljenost
slobodnostojeih
viespratnih objekata i objekata koji se grade
u prekinutom nizu, iznosi najmanje visine
vieg objekta. Ovo rastojanje se moe
smanjiti na visine vieg objekta ako objekti
na naspramnim bonim fasadama ne sadre
naspramne
otvore
na
stambenim
prostorijama (kao i poslovnim prostorijama).
Ovo rastojanje ne moe biti manje od 4,00m
ako jedan od zidova objekta sadri otvore za
dnevno osvetljenje.
Pored uslova iz prethodne stavke, viespratni slobodnostojei objekat ne moe zaklanjati

direktno osunanje drugom objektu vie od polovine trajanja direktnog osunanja.
Stanovanje malih gustina sa djelatnostima
koga ine preteno porodini objekti (individualno stanovanje); tip stanovanje na
graevinskom zemljitu unutar graevinskog rejona i du magistralnih puteva, sa
gustinama od 75 do 100 stanovnika/ha na formiranim parcelama sa izlaskom na javni put.
Osnovni programsko prostorni elementi su:
-
minimalna povrina parcele za individualno stanovanje (do 4 stambene jedinice)

350m2
minimalna povrina parcele za kolektivno stanovanje 550m2
maksimalna spratnost stambene zgrade od P+1+Pk do P+2+Pk
najvei dozvoljeni indeks izgradjenosti na parceli 1,2
koeficijent zauzetosti tla parcele 0,5
Dozvoljeni su: izgradnja stambenih objekata porodinog i kolektivnog stanovanja,

prodavnice i zanatske radnje koje slue svakodnevnim potrebama stanovnika podruja,
poslovne djelatnosti koje se mogu obavljati u stanovima, kao i ugostiteljski objekti i manji
objekti za smjetaj, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo i sport i
ostali objekti drutvenih djelatnosti koji slue potrebama stanovnika podruja. Dozvoljeno
je i lociranje pojedinanih privrednih objekata i slino. Na parceli se kao zasebni objekti

mogu graditi i pomoni objekti i garae. Na parceli se moe podii drugi objekat, ukoliko
ukupna gradnja na parceli zadovoljava propisane urbanistike parametre.
Uslovi gradnje i regulacije
Ukoliko su u ulici preteno ureene predbate, novi objekti moraju se postaviti na
graevinsku liniju kao kod susednih objekata, a ako na susednim parcelama nema
objekata, onda uvuen min. 4,0m od regulacione linije.
Minimalna meusobna udaljenost slobodno stojeih objekata iznosi 4,0m, tako da
dozvoljena meusobna udaljenost slobodno stojeih objekata iznosi 1,5m od ograde
daljeg i 2,5m od blieg susjeda.
Krovovi objekta su obavezno kosi, sa kosim krovom sloenim ili vievodnim, ili drugi u
kompoziciji sloeni krovovi, sa funkcionanim akcentima. Na graninom zidu prema bliem
susjedu dozvoljavaju se otvori samo sa visokim parapetom min.1.5m odnosno kod
stepeninog zida fiksni neprozirni stakleni zidovi bez parapeta.
porodino
stanovanje
parcele < 400m2
parcele > 400m2
maks. indeks
izgraenosti
1,6
1,4
maks.stepen
zauzetosti
60%
50%
maks.
spratnost
P+1+Pk
P+2+Pk
min.% zelenih
povrina
20%
30%
Tipologija objekata
Porodini stambeni objekti prema tipologiji gradnje mogu biti slobodnostojei, u
neprekinutom nizu (dvostrano uzidani) ili u prekinutom nizu (jednostrano uzidani tj.
poslednji u nizu ili dvojni).
SLOBODNOSTOJEI NIZ
DVOJNI
JEDNOSTRANO UZIDANI
Pravila parcelacije
Porodini stambeni objekti se grade na zasebnim graevinskim parcelama. Izgradnja
drugog objekta (stambenog, poslovnog, privrednog, poljoprivrednog i dr.) na istoj parceli
(uz obezbeenje prilaza do svakog objekta) dozvoljava se samo na parcelama veim od
400m2.
Ukoliko graevinska parcela nema direktan pristup na saobraajnicu, mora da ima kolski
prilaz sa druge parcele (sukorisniki) koji je minimalne irine 2,50m.
Minimalna veliina parcele i irina fronta prema ulici za porodine stambene objekte
definisani su prema tipologiji gradnje:
U NEPREKINUTOM NIZU

min.povrina parcele = 300m2

min. irina parcele = 12m
JEDNOSTRANO UZIDANI / DVOJNI / POSLEDNjI U NIZU
min. povrina parcele= 150m2

min. povrina parcele = 200m2

min.irina parcele = 10m

Za pozicioniranje objekata porodinog stanovanja na parceli pored optih vae i sledei
uslovi:
Rastojanje izmeu graevinske i regulacione linije za porodine stambene objekte
odreuje se prema postojeoj regulaciji.
Preporuka za udaljenje graevinske od regulacione linije novih objekata u zonama gde
nema formirane regulacije je 5,0m.
Pozicija porodinih objekata na parceli definisana je u skladu sa tipologijom objekata:
TIPOLOGIJA OBJEKATA

POZICIJA NA PARCELI
minimalno rastojanje graevinske linije

objekta od bone granice parcele na
dijelu
bonog
dvorita
severne
orijentacije = 1,50m (u tom sluaju na
kalkanskom zidu dozvoljeni su samo
otvori pomonih prostorija i stepenita, sa
minimalnim parapetom 180cm), a na
dijelu bonog dvorita june orijentacije
= 2,50m,
minimalno rastojanje objekta od zadnje
granice parcele = visine objekta (ali
ne manje od 4,0m).

objekta od bone granice parcele =
2,00m,
ne manje od 4,0m).
PREKINUTI NIZ / JEDNOSTR.UZIDANI /DVOJNI

ne manje od 4,0m).
NEPREKINUTI NIZ
5. TURIZAM
Povrine za turistiki kompleks i mjeovite namjene
koje karakteria planirana sasvim nova izgradnja na velikoj povrini u sredinjem dijelu
naseljske doline uz jezero, kao i kompleksi uz jezero oznaeni u namjenama povrina.
Ovaj tip je praktino novo urbanizovano gradsko tkivo i pojedinane cjeline van centra
naselja u kojima e se preplitati turistiki kapaciteti, svi tipovi poslovanja i djelatnosti
najrazliitije tipologije, od komercijalnih do prateih. U zavisnosti od ukupnog urbanistiko
arhitektonskog rjeenja cjeline kompleksa mogue je i stanovanje na etaama osim
prizemlja, s tim da gustina naseljenosti nee biti visoka zbog atraktivnosti lokacije i nasleenih
uslova u centralnoj zoni.
Osnovni programsko prostorni elementi za "Centar" su:
maksimalna spratnost zgrada P+2+Pk

najvei dozvoljeni indeks izgraenosti na parceli 2,4
koeficijent zauzetosti tla parcele 0,7
U granicama obuhvata zone ne dozvoljava se izgradnja pojedinanih stambenih objekata,

privredno-proizvodnih objekata, a mogu se realizovati sportsko-rekreativni centri,
bungalovi, apartmanska podcjelina, svi komercijalni, poslovni i turistiki objekti,
prodavnice, ugostiteljski objekti i zanatske radnje, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti
za kulturu, zdravstvo, sport i ostali objekti za drutvene djelatnosti, poslovni i kancelarijski
objekti, velika zona rekreativnog pejzanog ureenja, a svaki dio kompleksa sa sebi
primjerenim sadrajima (odmorita, staze, venjaci, nastrenice i slian mobilijar).
Dozvoljeno je svako primjereno pejzano ureenje i opremanje. Na slobodnim djelovima
kompleksa predvieni su sportski tereni, staze za rekreaciju, irine 2,5 m, biciklistika
staza i opremanje urbanim mobilijarom i javnim osvetljenjem i to jedinstveno u celoj zoni.
Uslovi gradnje i ureenja
Cio kompleks u zoni naselja ("Centar") se preporuuje za raspisivanje jedinstvenog
urbanistiko arhitektonskog konkursa. Novi objekti treba da budu istovremeno i oblikovno
arhitektonski doprinos identitetu turistikog regiona, kao i ambijentu okruenja. U
oblikovnom smislu za ovaj kompleks predviena je gradnja od prirodnih materijala kamena i drveta, uz bitno angaovanje mjesne drvne i drvnopreraivake industrije.
Pojedinani turistiki objekti i kompleksi
Osim proirenja kapaciteta postojeih hotela, uz svaku od planom predvienih pretenih
namjena kao kompatibilni sadraj je dozvoljena i izgradnja pojedinanih turistikih
objekata. Zbog toga se i ne predviaju posebni normativi i parametri za izgradnju
turistikih kapaciteta u okviru druge pretene namjene, ve se ovi normativi odreuju
samo za jedinstvene vee turistike komplekse hotele, motele, ugostiteljske objekte svih
tipova i turistike rizorte kao jedinstvene sloene komplekse.
Meu komercijalnim sadrajima u funkciji turizma mogu se graditi objekti hotela, motela,
vei pojedinani kompleksi bungalova i drugih smjetajnih kapaciteta, kao i sve vrste
ugostiteljstva i poslovanja u vezi sa turizmom.
Hoteli i hotelski kompleksi
- kapacitet pojedinanih hotela je 25 - 80 soba;
- najvei dozvoljeni indeks zauzetosti je 50%;
- najvei dozvoljeni indeks izgraenosti je 2,0;
- najvee dozvoljene visine zgrada P+4+Pk;
- odstupanja od ove visine za jednu etau su mogua akcentom na uglovima
objekta;
- obavezni su kosi krovovi sa prekrivkama, formama i nagibima primjerenim
tradicionalnom lokalnom arhitektonskom izrazu;
- najmanja dozvoljena udaljenost objekata od granica parcele je 6,0m; i
Sportski centri
- najvei dozvoljeni indeks zauzetosti objektima je 30%;
- u zauzetost zemljita ne uraunavaju se sportski tereni i igralita;
- najvei dozvoljeni najvei dozvoljeni indeks izgraenosti objekata je 0,6;
- najvee dozvoljene visine zgrada P+Pk, a hala 12,0m;
- najmanja dozvoljena udaljenost objekata od granica parcele je 12,0m;

Bungalovi i apartmanski kompleksi

- ovi sadraji unutar zone turizma se grade kao jedinstveni kompleksi;
- najvei dozvoljeni indeks zauzetosti je 50%;
- najvei dozvoljeni najvei dozvoljeni indeks izgraenosti je 1,0;
- najvee dozvoljene visine zgrada P+Pk;
- dozvoljena je izgradnja objekata u nizu;
- najmanja dozvoljena udaljenost slobodnostojeeg objekta od granica parcele je
4,0m;
- obavezni su kosi krovovi sa prekrivkama, formama i nagibima primjerenim
tradicionalnom lokalnom arhitektonskom izrazu;
- materijali za objekte su prirodni prvenstveno drvo; i
6. RAD I PRIVREDA
Mala privreda i poslovanje
Sektor male privrede, usluga i zanata zastupljen je u gotovo svim jedinicama osnovnih
stambenih zona. Sektor zanatskih usluga za domainstva i za pruanje slinih usluga,
takodje se planira disperzno i zastupljen je u gotovo svim jedinicama osnovnih stambenih
zona.
Pri projektovanju pojedinih objekata je potrebno ispuniti ekoloke zahteve i propise,
ouvati indeks zauzetosti parcele na maksimum 60%, a indeks izgraenosti i visinu u
skladu s propisom za pretenu namjenu, kao i obezbjediti potrebne povrine za smjetaj
parkinga zaposlenih i posjetilaca po normativu 1 vozilo na 100m 2 izgraene povrine.
Pojedinani komercijalni i privredni sadraji su:
-
komercijalni i srodni sadraji: poslovni objekti, trgovine, prodavnice, hoteli,

specijalizovani centri, itd.; i
manji proizvodni objekti pogoni: pekarska proizvodnja, servisi, mehaniarske
radionice, tamparije itd..
Pojedinani komercijalni i privredni objekti mogu se organizovati kao samostalni objekat

na parceli, ukoliko je parcela vea od 600m2.
Servisno usluni sadraji

Sektor servisa i male privrede zastupljen je najee u pretenoj namjeni stanovanje malih
gustina na dijelovima naselja i na pojedinano planiranim kompleksima drugih namjena.
Pri projektovanju pojedinih sadraja je potrebno ispuniti ekoloke zahteve i propise,
ouvati indeks zauzetosti parcele na maksimum 70%, ostati pri maksimalnoj visini od 12,0
metara, odnosno 3 nadzemne etae, kao i obezbjediti potrebne povrine za smjetaj
vozila i parkinga zaposlenih i posjetilaca po normativu 1 vozilo na 200m2 izgraene
povrine.
Dozvoljeni su: manji magacini, trgovaki objekti, poslovni i kancelarijski objekti,
prodavnice, zanatske radnje, ugostiteljski objekti i objekti za smjetaj, javna preduzea,
poslovni i kancelarijski objekti, objekti sport i ostali objekti - specijalizovani centri, kao i
benzinske pumpe uz uslov dobijanja posebnih uslova, u skladu sa zakonom.
Pravila regulacije i parcelacije
Za komercijalne i servisno usluni sadraje i objekte vae ista pravila urbanistike

regulacije i parcelacije (indeks izgraenosti, stepen zauzetosti, spratnost, parcelacija,
pozicioniranje objekta na parceli, itd.) kao za zonu u kojoj se grade. Takoe, pored optih i
pravila tipologije, vae i sledea pravila:
-
pristupi-ulazi u komercijalno-poslovne ili privredne objekte moraju biti s javne

povrine minimalne irine 3.50m;;
organizacija parcele komercijalnog objekta ili proizvodnog pogona mora biti takva
da ne ugroava funkcionisanje kontaktnih parcela druge namjene;
komercijalni ili privredni objekat ne sme da narui arhitektonski i urbanistiki
koncept okruenja, odnosno ne moe biti izgraen kao montani objekat ili
objekat izgraen od nekvalitetnih materijala;
nije dozvoljeno skladitenje i deponovanje materijala i robe (otpadni materijali,
graevinski materijali, auto-otpadi i sl.) u otvorenom prostoru na parceli dvoritu,
ve se osnovni proizvodni i pratei procjesi moraju obavljati u okviru
organizovanih dijelova objekta;
privredne djelatnosti ne smeju preko dozvoljene granice ugroavati kvalitet
stanovanja u susedstvu - bukom, zagaenjem, saobraajnim optereenjem i dr.; i
u sklopu parcele manjeg privrednog objekta (proizvodnog pogona) neophodno je
formirati pojas zatitnog zelenila u minimalnoj irini 4.00m prema kontaktnim
parcelama druge namjene i 5.00m prema ulici.
Pravila za pozicioniranje graevinskih elemenata objekata

Sve podzemne i nadzemne etae objekta nalaze se unutar vertikalnih ravni definisanih
graevinskim linijama, ali su Planom dozvoljena i odreena odstupanja pojedinih dijelova
objekata od graevinske i regulacione linije.
Uputanje dijelova objekta u javnu povrinu (odstupanje od regulacione linije)
Kod objekata postavljenih na regulaciji (graevinska i regulaciona linija se poklapaju),
dozvoljena su slijedea odstupanja tj. uputanja dijelova objekta u javnu povrinu
saobraajnice (trotoar):
Graevinski elementi na nivou prizemlja mogu prei regulacionu liniju (raunajui od
osnovnog gabarita objekta do horizontalne projekcije ispada), i to:
-
izlozi lokala - 0,30m, po cijeloj visini, kada najmanja irina trotoara iznosi 3,00m
(ispod te irine trotoara nije dozvoljena izgradnja ispada izloga lokala u prizemlju);
transparentne bravarske konzolne nadstrenice u zoni prizemne etae 2,00m
po celoj irini objekta sa visinom iznad 3,00m;
platnene nadstrenice sa masivnom bravarskom konstrukcijom - 1,00m od
spoljne ivice trotoara na visini iznad 3,00m; i
konzolne reklame - 1,20m na visini iznad 3,00m.
IZLOZI
NADSTRENICE

REKLAME
UPUTANjE GRAEVINSKIH ELEMENATA U JAVNU POVRINU (NIVO PRIZEMLjA)
Graevinski elementi na nivou prvog

sprata i viih spratova (erkeri, doksati,
balkoni, terase, nadstrenice i sl.) mogu
prei regulacionu liniju maksimalno
1,20m, ali samo u sluaju kada najmanja
irina trotoara iznosi 3,00m i na visini
iznad 3,00m. U tom sluaju, ukupna
povrina graevinskih elemenata ne
moe biti vea od 50% uline fasade
iznad prizemlja,
UPUTANjE GRA. ELEMENATA U JAVNU POVRINU

(NIVO PRVOG SPRATA I VIIH SPRATOVA)
Uputanje dijelova objekta van graevinske linije

Dozvoljena su sledea odstupanja tj. uputanja dijelova objekta van zadatih graevinskih
linija (definisanih pravilima za pozicioniranje objekata na parceli za svaku pojedinanu
namjenu u skladu sa tipologijom objekata):
Graevinski elementi objekta (erkeri, doksati, balkoni, terase, ulazne nadstrenice sa i bez
stubova i sl.) mogu da preu definisanu graevinsku liniju (raunajui od osnovnog
gabarita objekta do horizontalne projekcije ispada), i to:
-
1,20m na dijelu objekta prema prednjem dvoritu, s tim da ukupna povrina

graevinskih elemenata ne moe biti vea od 50% uline fasade iznad prizemlja;
0,60m (odnosno 0,90m) na dijelu objekta prema bonom dvoritu ako je
rastojanje objekta od granice susjedne parcele minimum 1,50m (odnosno 2,50m);
u oba sluaja ukupna povrina graevinskih elemenata ne moe biti vea od 30%
bone fasade iznad prizemlja; i
1,20m na dijelu objekta prema zadnjem dvoritu ako je minimalno rastojanje od
linije susjedne graevinske parcele 5,00m, s tim da ukupna povrina graevinskih
elemenata ne moe biti vea od 30% fasade prema zadnjem dvoritu (iznad
prizemlja).
UPUTANjE GRAEVINSKIH ELEMENATA VAN DEFINISANE GRAEVINSKE LINIJE

Uputanje podzemnih etaa van graevinske linije

Podzemne i podrumske etae mogu prei zadatu graevinsku liniju do granica parcele, ali
ne i regulacionu liniju prema javnoj povrini.
Stope temelja ne mogu prelaziti granicu susjedne parcele, osim uz saglasnost vlasnika ili
korisnika parcele.
Pozicioniranje otvorenih spoljnih stepenica
Otvorene spoljne stepenice mogu se
postavljati na objekat (prednji deo) ako je
graevinska linija 3,00m uvuena u odnosu
na regulacionu liniju i ako savlauju visinu do
0,90m. Ukoliko ovakve stepenice savlauju
visinu preko 0,90m onda ulaze u gabarit
objekta.
Ako se stepenice postavljaju na boni ili
zadnji deo objekta ne smeju ometati prolaz i
druge funkcije dvorita.
Objekti na obali
Objekti koji mogu da se grade na obali su:
-
objekti za turistiko-rekreativne svrhe;

pratei objekti (ank-barovi, prostorije za presvlaenje i sl.);
drvene sojenice i nadstrenice;
parterno ureenje (sportski tereni, oprema, mobilijar, plae i sl.); i
sistemi za preiavanje voda.
Pratei objekti mogu biti povrine do 40m2, maksimalne spratnosti P+Pk.

Objekti za turistiko-rekreativne svrhe, komercijalni i ugostiteljski mogu biti maksimalne
povrine 400m2, maksimalne spratnosti P+Pk.
Objekti na vodi
Vodene povrine i delovi priobalnog pojasa Pivskog jezera namijenjeni su za razliite
turistike, rekreativne i druge aktivnosti. Mogu se graditi sledei tipovi objekata: marine,
pristani, restorani na vodi, sportski klubovi na vodi, rekreativni splavovi kuice, sojenice,
ostali objekti (dokovi, hangari za amce, kupatila) i sl.
Objekti na vodi se lociraju na vodenom pojasu i moraju imati reeno odlaganje otpadnih
materija, u skladu sa sanitarnim propisima i propisima o zatiti ivotne sredine.
Planirana zona za postavljanje plovnih objekata prikazana je na grafikom prilogu
Namjena povrina kao zona ureene obale. Na nju se primjenjuju pravila i uslovi
prikazani u okviru pravila za izgradnju objekata na vodnom zemljitu.
7. JAVNI I DRUTVENI OBJEKTI

Javni objekti
Javni objekti su javna administracija, pote, banke, uprava, administracija i ustanove kao i
vjerski objekti. Arhitektonska reenja javnih objekata rade se po pravilu na osnovu
Urbanistikog projekta ili konkursa. Maksimalna visina objekata treba da je usklaena sa
okruenjem i ambijentom, kao i visinskom regulacijom susjednih objekata. Nadziivanje
objekata, kao sanacija krovova moe biti sprat i potkrovlje sa kosim krovom sloenim ili
vievodnim.
Objekti obrazovanja
Kompleks kole i vrtia u sklopu kulturno kolskog centra je predvien za rekonstrukciju i
proirenje kapaciteta. U sklopu ove namjene kao i na drugim lokacijama unutar drugih
pretenih namjena dozvoljeni su: djeji vrtii, osnovne kole, srednje kole, univerziteti i
visoke kole i objekti i institucije za opsluivanje podruja, koje odgovaraju
karakteristikama podruja.
Predkolsko obrazovanje
- Povrina parcele - min. 10m2 po detetu ;
- Povrina objekta - min. 6,5m2 BGP po detetu; i
- Radijus gravitacije - 600 - 1000m od mesta stanovanja.
Osnovno obrazovanje
- Povrina parcele - min. 15m2 po ueniku ;
- Povrina objekta - min. 6,0m2 BGP po detetu;
- Uioniki prostor - 2,0m2 po ueniku;
- Broj uenika u odeljenju do 25;
- Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 15 uenika;
- univerzalni tereni i tereni za male sportove pri koli;
- biblioteka pri koli.
Srednjokolsko obrazovanje
- Postizanje 75 - 80% obuhvata generacije 15 - 19 godina ;
- Povrina parcele - min. 30m2 po ueniku ;
- Povrina objekta - min. 10,0m2 BGP po ueniku;
- Uioniki prostor - 2,0m2 po ueniku;
- Broj uenika u odeljenju do 25;j
- Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 15 uenika.
Kultura
Kompleks Doma kulture je predvien za rekonstrukciju i proirenje kapaciteta. U sklopu
ove namjene dozvoljeni su sljedei objekti i namjene: kulturne institucije, bioskopi i objekti
i institucije za opsluivanje podruja, koje odgovaraju karakteristikama podruja.
Preporuke za organizovanje objekata kulture:
1. Biblioteke i itaonice:
- Broj knjiga - 3 - 4 knjige po stanovniku;
- Potrebna povrina - 0,001m2 BGP po knjizi;
- Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 1000 knjiga;
2. Bioskopi:
- Kapacitet - 20 korisnika na 1000 stanovnika;
- Povrina objekta - 2m2 na 1 sedite;
- Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 50 sedita;
3. Univerzalna sala:
- Kapacitet - 10 sedita na 1000 stanovnika;

- Povrina objekta - min. 4,6m2 BGP po korisniku;
4. Pozorite:
- Kapacitet - 6 - 10 sedita na 1000 stanovnika;
- Povrina objekta - 8m2 na 1 sedite;
- Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 10 sedita;
5. Kulturno umetnika drutva:
- Kapacitet - 20 lanova na 1000 stanovnika;
- Potrebna povrina - min. 1,35m2 BGP po lanu.
Zdravstvo i socijalna zatita
Dozvoljeni su sljedei objekti: bolnice, sanatoriji, poliklinike i drugi zdravstveni objekti i
objekti i institucije za opsluivanje podruja, koje odgovaraju karakteristikama podruja.
Socijalna zatita
1. Dom za smetaj osoba sa funkcionalnim i mentalnim smetnjama:
- Povrina parcele - min. 30m2 po korisniku ;
- Povrina objekta - min. 20m2 BGP po korisniku;
2. Dom za smetaj dece bez roditeljskog staranja:
- Povrina parcele - min. 35m2 po detetu ;
- Povrina objekta - min. 15m2 BGP po detetu;
3. Dom za penzionere:
- Povrina parcele - min. 45m2 po korisniku ;
- Povrina objekta - min. 20m2 BGP po korisniku.
Zdravstvena zatita
1. Dom zdravlja:
- Povrina parcele - 0,2m2 po stanovniku ;
- Povrina objekta - min. 0,11m2 BGP po stanovniku;
2. Zdravstvene stanice i ambulante:
- Povrina parcele - 0,005m2 po stanovniku ;
- Povrina objekta - min. 0,003m2 BGP po stanovniku.
- BRGP 0,05 m2/stanovniku;
- Radijus opsluivanja max 4 5km
Komunalne povrine i objekti
Nema posebnih ili dodatnih uslova i pravila za izgradnju objekata komunalnih

objekata na za to predvienim i moguim lokacijama, osim uslova proisteklih iz
potreba nadlenih institucija i uobiajenih standarda za izgradnju takvih objekata i
kompleksa.
8. OBJEKTI I POVRINE PEJZANE ARHITEKTURE
Plan podizanja zelenih povrina
U izgraenoj zoni planiraju se sledee kategorije zelenih povrina: zelene povrine oko
javnih objekata, sportsko-rekreativni centar, zelenilo du jezera, bate na parcelama,
skverovi, drvoredi i sl..
Klima, zemljite i drugi prirodni i stvoreni inioci ovog podruja nameu ogranien
intenzitet korienja zelenih povrina posebno u gusto naseljenim gradskim zonama.
Preporuuje se ograivanje svih kategorija zelenih povrina ukrasnim ogradama od
biljnog materijala. Ograde odnosno ivice (glog, vatreni trn, utika, kalina, grab, sibirska
rua i dr.) mogu se podii i oko postojeih zelenih povrina oko kolektivnog stanovanja,
skverova, grobalja i dr. Ograivanjem, zelene povrine u izgraenoj zoni postaju oaze za
etnju, odmaranje i igranje.
Parametri i uslovi za javne zelene povrine
Povrine parkovskog tipa
Parkove projektovati kao povrine javnog karaktera, koje kompoziciono ine jasne cjeline
u kojima mrea staza povezuje ostale kompozicijske elemente: platoe, elemente sa
vodom, djeja igralita i dr.. Parkovski objekti razliite funkcionalne namjene su: staklene
bate, sportski tereni, scena otvorenog teatra, amfiteatar, kafe i sl. Mali vrtno-arhitektonski
elementi su: fontane, dekorativni bazeni, paviljoni, pergole, parkovski mobilijar, ograde,
svjetiljke i sl. Svi gradski parkovi moraju se opremiti klupama, osvetljenjem i mokrim
vorovima sa toaletima.
Zelene povrine oko javnih objekata
Izborom vrsta, nainom obrade i koloristikim efektima naglasiti reprezentativnost
objekata. Glavne prilaze, prostore oko spomenika i fontana, rjeavati parternim zelenilom,
sa najdekorativnijim vrstama iz kategorije niskog i poleglog iblja, rua, perena i
sezonskog cvijea.
Uredjene povrine du jezera
Zelenilo du vode u gradu kao i sama obala moraju se paljivo projektovati kako bi, u to
veoj meri ovaj dragoceni prizor u gradskom ambijentu sauvao svoju prirodnu
autentinost. Maksimalno sauvati prirodni ambijent, a paljivim intervencijama obale
uiniti dostupnim i prijatnim mjestom za pasivni odmor i aktivnu rekreaciju posjetioca.
Sadnju prilagoditi konkretnim ambijentalnim celinama kako bi se maksimalno naglasili
efekti vodenih ogledala.
Zelene povrine za sport i rekreaciju
Normativna oprema povrinama za rekreaciju je 3.0 m 2/st od ega su korisne 1.3 m2/st,
dok su pratee 1.7 m2/st. Zajedno sa najbliom parkovskom povrinom od 3m2/st, ukupna
povrina za rekreaciju treba da bude 6.0m2/st.
Koristiti vrste koje lue fitoncide i poboljavaju bioloku vrednost vazduha. U zavisnosti od
raspoloivih slobodnih povrina, predvideti to vilje zatitne masive.
Drvoredi i ostale pratee zelene povrine du saobraajnica
Ova kategorija zelenila, igra najvaniju ulogu u povezivanju svih ostalih elemenata
pejzane arhitekture u jedinstven sistem. Iz tog razloga, osnovni princip pri ozelenjavanju
grada je da se iskoriste sve mogunosti za formiranje istih. U ulicama ija irina i raspored
trasa podzemnih instalacija ne dozvoljavaju formiranje klasinog drvoreda, koristiti ostale
vidove linijskog ozelenjavanja i tehnike mere zatite (sadnju drvoreda samo na sunanoj
strani ulice, sadnju drvea u kasetama, sadnju sadnica iz kategorije niskog drvea, sadnju
iblja, vertikalno ozelenjavanje itd).
Drvored sa visokim drvorednim sadnicama se moe formirati samo u ulicama u kojima je
irina trotoara minimalno 2,80 m. U uim ulicama se formira drvored samo na sunanoj
strani, ili obostrano, ali sa niskim drvorednim sadnicama. Rastojanje stabala od objekata
ne bi trebalo da bude manje od 4.5m. Razmak medju stablima u drvoredu iznosi 6-12m, u
zavisnosti od visine i prenika kronje, potreba za suncem ili zasjenom, profila ulice itd..
Prilikom formiranja drvoreda na parkinzima trebalo bi osigurati na dva parking mjesta po
jedno drvo. Drvee u skopu parkinga (bez prateih zelenih povrina) obavezno saditi u
zadnjoj treini parking mjesta. U izuzetnim situacijama tolerie se i sadnja na sredini. Oko
sadnica na trotoarima i parkinzima predvidjeti horizontalnu i vertikalnu zatitu. Za
drvorede u sklopu trotoara i parkinga, ne koristiti visoko drvee sa snanim korjenovim
sistemom koji podie okolne poploane povrine.
Zelenilo du saobraajnica formirati tako da ne ometa preglednost i ne ugroava
bezbijednost saobraaja. Vlasnik zemljita, koje se nalazi u zoni potrebne preglednosti,
duan je da na zahtjev upravljaa javnog puta, ukloni zasade, drvee i ograde i tako
obezbijedi preglednost. Zadrati postojee drvorede koji se kroz rekonstrukciju mogu
dopuniti. Formirati nove drvorede u svim ulicama u kojima popreni profili i trase
podzemnih i nadzemnih instalacija to dozvoljavaju.
Za formiranje drvoreda koristiti iskljuivo "kolovane" drvoredne sadnice visoke preko 3,5
m, sa pravim deblom, istim od grana do visine od 2,5 m i prsnim prenikom oko 10cm.
Prilikom projektovanja potovati minimalna propisana odstojanja od mjesta sadnje visokog
drvea do ivica rovova podzemnih instalacija, ivica kolovoza i najbliih dijelova nadzemnih
objekata.
Obavezno vriti usaglaavanje mesta sadnje sadnica visokog drvea sa poloajem
nadzemnih objekata, trasama podzemnih instalacija i ivicama kolovoza, uz potovanje
optimalnih propisanih odstojanja. Na potezima gdje nije mogue formiranje drvoreda,
primijeniti ostale oblike linijskog ili punktalnog ozelenjavanja. Drvoredi i pratee zelenilo ne
smije da smanjuje preglednost i ugroava bezbednost saobraaja. Pri projektovanju
zelenih povrine du saobraajnica, posebnu panju posvetiti funkciji optikog voenja.
Veliine masiva prilagoditi dozvoljenim brzinama kretanja vozila;
Vangradski objekti pejzane arhitekture
Vangradsko zelenilo, naroito umski masivi, su rezervoari istog vazduha koji se do
grada moe dovesti pravilno organizovanim i dobro povezanim sistemom svih kategorija
gradskog zelenila, koje je zbog toga i dobilo simbolian naziv "plua grada". Sve
intervencije u cilju privoenja novoj namjeni (pretvaranje u uma-parkove, prostore za
aktivan i pasivan odmor) moraju biti planirane od tima strunjaka, kako bi se ouvanjem
postojeeg fonda zelenila sauvala stabilnost terena, a dobro osmiljenim oblikovanjem i
sadnjom stvorio jo vredniji pejza. Pravilnim komponovanjem punih i praznih volumena
otvoriti vizure prema najljepim dijelovima pejzaa.
Parametri i uslovi za zelene povrine ogranienog korienja
Zelene povrine u zoni stanovanja
Za zadovoljenje potrebnih povrina za rekreaciju, potrebno je da zelenilo u okviru
namjene stanovanja zajedno sa objektima prosvete u kojem se planiraju objekti za
rekreaciju iznosi 16-20 m2/stanovniku. Ovo vai za nove cjeline, dok se pri rekonstrukciji
postojeeg tkiva, a naroito zatvorenih stambenih blokova povrina zelenila treba da
iznosi 8.00 m2/stanovniku, dok aktivne rekreacione povrine treba da zauzmu 3.00 m2 po
stanovniku.
Pjeake komunikacije, staze i aleje na teritoriji stambenog bloka projektuju se vodei
rauna o najkraim pravcima ka glavnim sadrajima. U zavisnosti od intenziteta korienja
njihova irina se dimenzionie od 1,5 do 3m.
Blokovsko zelenilo dobrom organizacijon prostora uiniti prijatnim mjestom, kako za igru
djece, tako i za miran odmor odraslih. Prilikom projektovanja voditi rauna o izboru vrsta,
osunanosti, polozaju drvea u odnosu na objekte i instalacije, izboru mobilijara,
funkcionalnosti pjeakih staza i platoa i izboru zastora.
Okunice
U zonama sa kuama za individualno stanovanje, prostor izmeu regulacione i
graevinske linije treba da bude slobodan i ozelenjen. Za ograivanje se preporuuje iva
ograda, naroito u ulicama koje zbog irine nemaju drvored.
U starim dijelovima naselja, gde su zgrade uglavnom postavljene na regulacionu liniju, na
zelenim povrinama izmeu kua, na prostoru prema ulici, mogu se saditi vrste iz
kategorije niskog ili srednjevisokog drvea.
U dijelovima grada, gdje su kue uglavnom proizvoljno povuene od uline linije, dobro
organizovanim zelenim povrinama sa ivim ogradama, ulicama se moe dati nov,
karakteristian izgled. Ulice mogu da bude prepoznatljive i po odreenoj vrsti drvea,
iblja, puzavica ili cvetnica.
Zelene povrine oko kola i djeijih ustanova
Po normativima veliina kolskog dvorita van centra grada treba da bude 25-35 m 2 po
ueniku, uzevi u obzir samo jednu smjenu. U gustom tkivu blokovske izgradnje optimalna
povrina po ueniku moe da bude 10-15 m2 a nikako manje od 4 m2. U tom sluaju se
nastava fizikog obrazovanja odrava u najbliem sportskom centru.
U vrtiima za djecu predkolskog uzrasta treba predvidjeti najmanje 15 m 2 po jednom
djetetu. Za vrti kapaciteta etiri vaspitne grupe sa ukupno 100 djece mora se obezbijediti
najmanje 1500 m2 otvorenog prostora namijenjenog djeci. Pri poveanju broja djece i
grupa srazmjerno se poveava predviena povrina za igru:
-
malo djeje igralite za djecu jaslike dobi, od 1 do 3 g. - normativ za odreivanje

potrebne povrine djejeg igralita iznosi - 1 m2 po djetetu, a uobiajena veliina 100 m2.
srednja djeja igralita za djecu vrtikog uzrasta, od 3 do 7 g. - normativ 5 m 2 po
djetetu dozvoljeni su svi elementi igralita (ljuljake, tobogani, vrtuljci, penjalice,
klackalice, pjeanici, itd.); i
velika igralita za djecu kolskog uzrasta, od 7 do14 g. - normativ 6 m2 po djetetu
- sportski tereni (staze za tranje, tereni za koarku, fudbal, odbojku, itd.), a
kolska igralita mogu da se koriste za izvankolske aktivnosti.
Zbog tetnog uticaja ozonskih rupa, obavezno obezbijediti potrebnu zatitu na prostorima
predvienim za igru dece. Prostore namenjene deci do 7 godina obraditi elastinim
zastorima i opremiti atestiranim rekvizitima, koji moraju biti atraktivni i laki za odravanje.
Ne koristiti alergene vrste, biljke sa trnovima i otrovnim plodovima, kao i one koje u
periodu opadanja plodova mnogo prljaju prostor (dud npr.). Koristiti vrste koje lue
fitoncide i poboljavaju bioloku vrednost vazduha.
Zelene povrine oko zdravstvenih ustanova
Kod zdravstvenih kompleksa zelene povrine treba da zauzimaju 40% od cjelokupne
povrine kompleksa, 20% ine saobraajnice, pjeake staze, platoi i druge izgradjene
povrine, a ostalih 40 % objekat.
Posebnu paznju posvetiti izboru vrsta i organizaciji prostora u cilju stvaranja to povoljnijih
sanitarno-higijenskih uslova. Formirati prijatne ambijentalne prostore za pasivan odmor
korisnika. Koristiti vedre kolorite u cilju izazivanja prijatnih emocija kod bolesnika. Koristiti
vrste koje lue fitoncide i poboljavaju bioloku vrednost vazduha;
Parametri i uslovi za zelene povrine specijalne namjene
Zelene povrine groblja
Groblje, sa planiranim proirenjem, mora se ograditi i formirati zelenilom. U groblju odnos
povrina za sahranjivanje prema povrinama ostalog sadraja kree se u rasponu 60:40%
kod izrazito arhitektonske do 40:60% kod pejzane kompozicije. Ova funkcionalna podjela
uglavnom se sastoji u sljedeim odnosima: 60% povrine namijenjene grobnim mjestima,
20% zeleni pojas i parkovski oblikovan prostor, 16% povrine za pjeake staze i
saobraajnice, 3% trg za ispraaj sa objektima kapele i 1% ostali sadaji. Ureenjem i
ozelenjavanjem formirati odgovarajuu ambijentalnu cjelinu, koja odraava potovanje
prema umrlim.
9. SAOBRAAJ I SAOBRAAJNA INFRASTRUKTURA

Standardi za projektovanje i uslovi za definisanje i izgradnju uline mree
Putna mrea
Putna mrea se na osnovu doputene brzine kretanja, propusne moi, reima doputenog
saobraaja i dr. dijeli na:
-
primarnu mreu (osnovna funkcija je povezivanje, odnosno masovno kretanje

veim brzinama i to za vie vrsta vozila); i
sekundarnu mreu (dominatan pristup lokaciji, manja brzina i sl.).
Primarna mrea se dijeli na:

- magistralu;
- saobraajnice I reda; i
- saobraajnice II reda;
Sekundarna mrea se dijeli na:
- sabirne ulice; i
- pristupne ulice.
Popreni profil magistrale se sastoji od dve saobraajne trake irine min. 3,25 m, ivinih
traka irine 0,3 1,0 m i obostrano voenih bankina irine 1 m. Na delu prolaza kroz
naseljeno mesto obavezno je predvideti obostrane trotoare minimalne irine 2,0 m i
dodatne saobraajne trake, pogotovo za leva skretanja. Minimalni poluprenik
horizontalne krivine je 250 m, dok je najvei dozvoljeni poduni nagib 7%.

Slika 1. Minimalni popreni profil magistrale kroz gradsko podruje
Minimalni popreni profil gradskih saobraajnica I reda se sastoji od dve saobraajne

trake irine min. 3 m i obostrano voenih trotoara irine min. 2,0 m.
Slika 2. Minimalni popreni profil saobraajnica I reda
Minimalni popreni profil gradskih saobraajnica II reda se sastoji od dve saobraajne

trake irine min. 2,75 m i obostrano voenih trotoara irine min.1,5 m.
Slika 3. Minimalni popreni profil saobraajnica II reda
Kod raskrsnica primarne uline mree potrebno je, prilikom rekonstrukcije i izgradnje,
predvideti i dodatne saobraajne trake za skretanja, prevashodno za leva skretanja.

Pristupne ulice definisane planom projektovati sa minimalnom irinom regulacije od 5,0m.

Trase novoplaniranih saobraajnica u situacionom i nivelacionom planu prilagoditi terenu i
kotama izvedenih saobraajnica sa odgovarajuim podunim i poprenim padovima.
Odvodnjavanje rjeavati gravitacionim oticanjem povrinskih voda u sistemu zatvorene
kine kanalizacije.
Kolovoznu konstrukciju planiranih saobraajnica utvrditi shodno rangu saobraajnice,
optereenju, kao i strukturi vozila koja e se njome kretati. Kolovozni zastor treba da je u
funkciji saobraajnice, podunih i poprenih nagiba, kao i naina odvodnjavanja zastora.
Parkiranje
Minimalno standardno mesto za upravno parkiranja putnikih vozila je 4,80 x 2,30 m, ali
se predlae formiranje veih parking mesta (5,0 x 2,5 m), imajui u vidu dimenzije
savremenih putnikih automobila. Dimenzije parking mesta za upravno parkiranje
autobusa iznosi 12,0 x 10,50 m.
Minimalno parking mesto za poduno parkiranje putnikih automobila iznosi 5,5 x 2,0 m,
dok je za autobuse 16,0 x 3,0 m. Dimenzije parking mesta kod kosog parkiranja date su u
sledeoj tabeli:
Tip vozila
Putniki automobil
Autobus
30
4,30
2,20
45
5,00
2,30
60
5,30
2,30
45
10,60
4,00
60
12,00
4,00
Tabela 1: Dimenzije parking mesta kod kosog parkiranja
Kod upravnog parkiranja, dimenzija parking mesta za osobe sa invaliditetom iznosi 3,70 x
5,00 m, odnosno na irinu parking mesta od 2,20 m dodaje se prostor za invalidska kolica,
irine 1,50 m. Kod dva susedna parking mesta moe se dozvoliti da koriste isti prostor za
invalidska kolica, odnosno da irina dva susedna mesta za osobe sa invaliditetom iznosi
5,90 m (2,20 m + 1,50 m + 2,20 m).
Slika 1: Parking mesto za osobe sa invaliditetom

Slika 2: Parking mesto sa meuprostorom za osobe sa invaliditetom
Slika 3: Ukoeni ivinjaci
Kod kosog parkiranja irina parking mesta isnosi 3,60 m, a kod podunog parkiranja irina
je 3,20 m a duina 6,0 m, jer treba obezbediti prolaz za invalidska kolica izmeu dva
susedna parkirana vozila.
Kod planiranja parking mesta i trotoara treba predvideti ukoene ivinjake nagiba najvie
10 % i irine najmanje 1,20 m za silazak kolica sa trotoara na kolovoz. Iste rampe moraju
se predvideti i u raskrsnicama, odnosno na svim mestima gde je neophodno da se prelazi
sa trotoara na kolovoz ili obrnuto.
10. KOMUNALNA INFRASTRUKTURA

Vodovod
Vodovod se trasira jednom stranom kolovoza, suprotnom od fekalne kanalizacije, na
odstojanju 1,0m od ivinjaka. Polaganje vodovoda u trotoaru moe se dozvoliti samo
izuzetno, uz dokumentovano obrazloenje i sa posebnim merama zatite.
Horizontalno rastojanje izmeu vodovodnih i kanalizacionih cijevi i zgrada, drvoreda i
drugih objekata, ne sme biti manje od 2,5 m.
Rastojanje vodovodnih cijevi od ostalih instalacija (elektro, telefonski kablovi KDS-a) pri
ukrtanju ne sme biti manje od 0,5 m.

Pri ukrtanju teiti da vodovodne cijevi budu iznad kanalizacionih, a ispod elektrinih
kablova.
Minimalna dubina ukopavanja cijevi vodovoda je 1,0 m od vrha cijevi do kote terena, a
padovi prema tehnikim propisima u zavisnosti od prenika cijevi.
Postavljanje podzemnih instalacija vodovoda ispod zelenih povrina vri se na rastojanju
od minimalno 2,0 m, od postojeeg zasada, a uz obavezu vraanja povrine u prvobitno
stanje.
Pojas zatite oko glavnih cijevovoda iznosi najmanje po 2,5 m, od spoljne ivice cijevi. U
pojasu zatite nije dozvoljena izgradnja objekata, ni vrenje radnji koje mogu zagaditi
vodu ili ugroziti stabilnost cijevovoda.
Za kune vodovodne prikljuke prenika veeg od 50 mm obavezni su odvojci sa
zatvaraem i ahtom na ulinoj cijevi.
Vodomer se smeta u posebno izgraen aht i mora ispunjavati propisane standarde,
tehnike normative i norme kvaliteta. Poloajno, vodomerni aht postavljati maksimalno
2,0m od regulacione linije.
Kanalizacija otpadnih voda
Fekalnu kanalizaciju trasirati osovinom kolovoza ili izuzetno zbog postojeih instalacija ili
poprenih padova kolovoza, jednom stranom kolovoza na odstojanju 1,0 m, od ivinjaka,
u kom sluaju je trasirana osovinom. Polaganje kanalizacije u trotoaru moe se dozvoliti
samo izuzetno, uz dokumentovano obrazloenje i sa posebnim merama zatite.
Ukoliko nije mogue trasa u okviru regulacije saobraajnice, vodovod ili kanalizaciju voditi
granicom katastarskih parcela uz saglasnost oba korisnika menih parcela.
Horizontalno rastojanje izmeu vodovodnih i kanalizacionih cijevi i zgrada, drvoreda i
drugih objekata, ne sme biti manje od 2,5 m.
Minimalna dubina ukopavanja cijevi kanalizacije je 1,0 m od vrha cijevi do kote terena, a
padovi prema tehnikim propisima u zavisnosti od prenika cijevi.
Postavljanje podzemnih instalacija kanalizacije ispod zelenih povrina vri se na
rastojanju od minimalno 2,0 m, od postojeeg zasada, a uz obavezu vraanja povrine u
prvobitno stanje.
Na kanalizacionoj mrei do svakog ravanja, promene pravca u horizontalnom i
vertikalnom smislu, promene prenika cijevi, kao i na pravim deonicama na odstojanju
priblino 50 m, postavljaju se revizioni silazi. Kroz revizione ahte i druge objekte
kanalizacije nije dozvoljen prolaz vodovodnih cijevi.
Poloaj sanitarnih ureaja (slivnici, nunici i dr.) ne moe biti ispod kote nivelete ulica, radi
zatite objekata od uspora fekalne kanalizacije iz uline mree. Izuzetno, moe se odobriti
prikljuenje navedenih objekata na gradsku mreu fekalne kanalizacije uz propisane
uslove zatite. Navedene ureaje ugrauje korisnik i oni su sastavni deo kunih
instalacija, a eventualne tete na objektu snosi vlasnik, odnosno korisnik.
Hidranti
Protivpoarna zatita u naselju omoguava se izgradnjom protivpoarnih hidranata na
vodovodnoj mrei. Cijevi protivpoarne zatite su minimalnog prenika 100 mm, u
prstenastom sistemu. Izuzetno se dozvoljavaju slepi krakovi cevovoda do 180 m.
Hidranti prenika 80 mm, ili 100 mm, postavljaju se na maksimalnoj udaljenosti od 80 m,

tako da se poar na svakom objektu moe gasiti najmanje sa 2 hidranta.
Udaljenost hidranata od objekta iznosi najmanje 5 m, a najvie 80 m.
Distributivna elektrina mrea
Distribucija elektrine energije vrie se preko trafostanica 35/10kV i trafostanica 10/0.4kV
i odgovarajue vazdune i kablovske mree.
TS 10/0,4 kV mogu se graditi u okviru objekata na graevinskoj parceli ili na slobodnom
prostoru u okviru bloka, kao podzemni li nadzemni objekat. Nadzemni objekat za smetaj
TS 10/0,4 kV moe biti montani ili zidani.
U servisno-radnim zonama TS 10/0,4 kV mogu se graditi u objektu u okviru kompleksa
pojedinanih korisnika, na slobodnom prostoru u okviru kompleksa pojedinanih korisnika
ili na javnoj povrini, kao prizemni objekat ili stubna trafo-stanica.
U zonama zelenih javnih povrina TS 10/0,4 kV grade se kao podzemni, a u izuzetnim
sluajevima kao prizemni objekti.
Zidani ili montani objekat TS 10/0,4 kV je povrine do 25 m 2, zavisno od tipa i kapaciteta.
TS 10/0,4 kV se ne ograuju i nemaju zatitnu zonu. Za TS 10/0,4 kV propisan je
maksimalni nivo buke od 30 db danju i 35 db nou. Zidovi TS 10/0,4 kV treba da budu sa
ugraenim zvuno-izolacionim materijalom koji e ograniiti nivo buke.
Zbog spreavanja negativnog uticaja na ivotnu sredinu u sluaju havarija usled izlivanja
transformatorskog ulja, potrebno je ispod transformatora izgraditi kade ili jame za
skupljanje ulja.
Trafo-stanicama 10/0,4 kV (podzemne, prizemne ili stubne) potrebno je obezbediti
pristupni put minimalne irine 2,5 m do najblie javne saobraajnice za pristup terenskog
vozila.
Ukoliko se TS 10/0,4 kV gradi na javnoj povrini u zoni raskrsnice, njen poloaj mora biti
takav da ne ugroava preglednost, bezbednost i komfor kretanja svih uesnika u
saobraaju.
Do TS 10/0,4 kV mogue je izgraditi prikljune 1 kV i 10 kV - ne elektroenergetske
vodovode u vidu podzemnih i nadzemnih vodova.
Podzemni elektroenergetski vodovi 1 kV i 10 kV polau se ispod javnih povrina (ispod
trotoarskog prostora, izuzetno ispod kolovoza saobraajnica, ispod slobodnih povrina,
ispod zelenih povrina) i graevinskih parcela. Podzemni elektroenergetski vodovi 1 kV i
10 kV postavljaju se u rov minimalne dubine 0,8 m, irine u zavisnosti od broja kablova.
Na svim mestima gde se mogu oekivati vea mehanika naprezanja tla ili postoji
eventualna mogunost mehanikog oteenja kablovskih vodova, elektroenergetski
vodovodi 1 kV i 10 kV polau se iskljuivo kroz kablovsku kanalizaciju ili kroz zatitne
cevi. Kablovska kanalizacija se primenjuje na prelazima ispod kolovoza ulica, puteva,
eleznikih pruga, kolskih prolaza i dr.
Nadzemni elektroenergetski voodovi postavljaju se na stubove. Stubovi se postavljaju na
javnim povrinama ili na graevinskim parcelama.

Javna rasveta
Za potpuno pokrivanje grada javnom rasvetom svetlea tela postavljati na stubove
zajedno sa niskonaponskom mreom 0,4kV, gde to uslovi dozvoljavaju, a kao izvor
svetlosti koristiti svetlea tela sa natrijumom visokog pritiska i ivine sijalice.
Telefonska mrea - prenosni sistem
Glavni pravci telefonske mree na podruju grada treba da su kablovski, a razvod za
individualno stanovanje moe ostati vazduni. Objekti kolektivnog stanovanja i javnih
slubi treba da su prikljueni kablovski.
Mobilna telefonija
Ne ograniava se broj operatera. U obuhvatu plana mogue je postavljanje baznih stanica
koja e poboljati pokrivanje grada i glavnih putnih pravaca mobilnim signalima.
Objekti za smetaj telekomunikacione opreme, antena, antenskih stubova i antenskih
nosaa mogu se graditi u okviru objekata, na graevinskoj parceli ili na javnoj povrini.
Objekti u okviru naselja mogu se graditi kao prizemni ili objekti na stubu. Prizemni objekat
moe biti montani ili zidani.
V SMJERNICE I MJERE ZA REALIZACIJU PLANA

1. NAIN, FAZE I DINAMIKA REALIZACIJE
PUP e se realizovati direktno, realizacijom navedenih planskih reenja, kao i
urbanistikom razradom i realizacijom projekata optinskog i regionalnog nivoa. U prvom
petogodinjem periodu do 2014.god., prioriteti su:
-
poboljanje i razvoj saobraajne mree;

razvoj privrede kroz izgradnju novih proizvodnih objekata u oblasti poljoprivrede,
prerade drveta i turizma u skladu sa ekolokim principima;
izgradnja / rekonstrukcija objekata centralnih funkcija i javnih slubi u naseljima
koja su definisana kao centri zajednica naselja;
razvoj sistema vodosnabdijevanja i kanalisanja otpadnih voda u gradu i ostalim
naseljima;
razvoj energetskog sistema i i sistema telekomunikacija; i
izgradnja komunalnih objekata prvenstveno PPOV, kao i rekultivacija prostora
postojee deponije, po aktiviranju regionalne deponije u optini Niki.
2. SMJERNICE ETAPNOG RAZVOJA

Prostorno-urbanistiki plan ima vremenski horizont 2025.godinu. S tim u vezi, odreuju se
smjernice za realizaciju planskih rjeenja kroz faze / etape ktratkoronog razvoja od kojih
su u prvoj petogodinjoj prioritetne:
-
kompletiranje infrastrukturnih sistema, prvenstveno kroz:

- uredno vodosnabdijevanje stanovnitva grada i centara zajednice naselja i
kanalisanja otpadnih voda;
- sigurnost u napajanju elektrinom energijom i kroz izgradnju objekata malih
hidroelektrana u skladu sa Strategijom razvoja energetike i Prostornim planom
Crne Gore;
- zaokruivanje saobraajnog sistema izgradnjom nedostajuih deonica;

- irenje mree komunikacionih sistema; i

obezbjeenje prostornih uslova za razvoj privrednih djelatnosti, u prvom redu
turizma i poljoprivrede.
Dalji razvoj putne i tehnike komunalne infrastrukture ima prednost u prvoj etapi razvoja
(do 2014.) godine, ali se podrazumjeva i realizacija planskih rjeenja iz drugih oblasti (u
prvom redu industrije na bazi izgradnje objekata za preradu poljoprivrednih proizvoda,
drvne mase, kao i intenzivna podrka razvoju stoarstva sa izgradnjom objekata veih
farmi), kao i zatite ivotne sredine.
3. SMJERNICE ZA IZRADU DETALJNIH URBANISTIKIH

URBANISTIKIH PROJEKATA I LOKALNIH STUDIJA LOKACIJE
PLANOVA,
Neophodna je izrada detaljnih urbanistikih planova za:

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Urbano podruje grada pod radnim nazivom Centar.

Prostore namijenjene za skijalita;
Zone turistike izgradnje vee od 1ha;
Prostore predviene za izgradnju malih hidroelektrana;
Koncesiona podruja;
Zonu i objekte marine i pristana na vodenom i obalnom pojasu uz jezero;
zone zatienih kulturnih dobara (Pivski manastir i crkva Pod Sokolom u Zagrau);
i
8. Privredne zone vee od 1ha (farme, prerada drveta itd.).
Za podruja od posebnog znaaja (javnog interesa) kao to je budui regionalni park
prirode obavezna je izrada Prostornog plana podruja posebne namjene.
Urbanistiki projekti i lokalne studije lokacije e se prvenstveno raditi za dijelove
pomenutih zona i naselja. Za pojedine izuzetno vane komplekse i zone mogue je
organizovati i urbanistiko-arhitektonske konkurse.
4. SMJERNICE ZA IZGRADNJU NA PODRUJIMA ZA KOJE SE NE PREDVIA

DONOENJE DETALJNIH URBANISTIKIH PLANOVA, URBANISTIKIH
PROJEKATA I LOKALNIH STUDIJA LOKACIJE
Pravila urbanistike regulacije i parcelacije predstavljaju skup meusobno zavisnih
pravila, uslova i elemenata za obrazovanje i ureenje graevinskih parcela, utvrivanje
regulacione i graevinske linije, meusobnog poloaja, visine i spoljnog izgleda objekta,
kao i drugih elemenata neophodnih za sprovoenje Plana izdavanje graevinske
dozvole.
Pravila urbanistike regulacije i parcelacije odnose se na sve namjene u okviru
graevinskog, poljoprivrednog, umskog i vodnog zemljita.
Planom su definisana opta pravila urbanistike regulacije i parcelacije koja se odnose na
sve namjene u okviru graevinskog, poljoprivrednog, umskog i vodnog zemljita kao i
pojedinana pravila koja su karakteristina za svaku namjenu i tipologiju gradnje.
OPTA PRAVILA URBANISTIKE REGULACIJE I PARCELACIJE
-
Namjena prostora
Opta pravila parcelacije
Tipologija objekata


Visinska regulacija
Pravila za postojee objekte
Pravila za nove objekte
Pravila za arhitektonsko oblikovanje objekata
Pravila za slobodne i zelene povrine na parceli
Pravila za ograivanje graevinske parcele
Namjena prostora
Prema specifinom nainu korienja graevinskog, poljoprivrednog, umskog i vodnog
zemljita, izdvojene su namjene:
Graevinsko zemljite
-
stanovanje: stanovanje u naseljima, stanovanje van naselja, zone vikend naselja;

zone koncentrisanih privrednih i komercijalnih djelatnosti;
saobraaj i saobraajne povrine; i
objekti u funkciji turizma, infrastrukture.
Poljoprivredno zemljite
objekti u funkciji poljoprivrede.
umsko zemljite
-
objekti u funkciji umarstva.
Vodno zemljite
-
objekti na vodi;
objekti pored vode.
Urbanistiki pokazatelji (indeks ili stepen izgraenosti, indeks ili stepen iskorienosti i
spratnost) definisani su kao maksimalne dozvoljene vrijednosti za nivo parcele za svaku
namjenu i tipologiju gradnje.
Indeks ili stepen izgraenosti je kolinik bruto razvijene graevinske povrine (BRGP) svih
objekata na parceli i povrine parcele.
Indeks ili stepen iskorienosti (stepen zauzetosti) - iskazan kao % je kolinik povrine
horizontalne projekcije nadzemnog gabarita objekta na parceli i povrine parcele.
Bruto razvijena graevinska povrina (BRGP) parcele je zbir povrina i redukovanih
povrina svih korisnih etaa svih zgrada parcele. U proraunu potkrovlje se rauna kao
60% povrine, dok se ostale nadzemne etae ne redukuju. Podzemne korisne etae se
redukuju kao i potkrovlje. Podzemne garae i podzemne podstanice grejanja, kotlarnice,
stanarske ostave, trafostanice itd., ne raunaju se u povrine korisnih etaa. Bruto
razvijena povrina etae je povrina unutar spoljne konture zidova, odnosno zbir povrina
svih prostorija i povrina pod konstruktivnim delovima zgrade (zidovi, stubovi, stepenita i
sl).
Opta pravila parcelacije

Graevinska parcela je najmanja zemljina

jedinica na kojoj se moe graditi. Parcela je
definisana regulacionom linijom prema javnoj
povrini (saobraajnici), granicama prema
susjednim parcelama i prelomnim takama
koje su odreene geodetskim elementima.
Regulaciona linija je linija koja deli javnu
povrinu od povrina namjenjenih za druge
namjene.
Graevinska linija je horizontalna projekcija
graevinskih ravni u okviru kojih se gradi
objekat ispod i iznad tla.
ELEMENTI GRAEVINSKE PARCELE
Graevinska parcela (planirana i postojea) ima povrinu i oblik koji omoguava izgradnju
objekta u skladu sa pravilima o graenju i tehnikim propisima.
Svaka graevinska parcela mora imati direktan pristup na saobraajnicu. Ukoliko nema
direktan pristup, u izuzetnim sluajevima moe imati kolski prilaz sa druge parcele
(sukorisniki) koji je minimalne irine 2,50m ili 3,50m u zavisnosti od namjene objekta.
Planom su definisane minimalne veliine parcela (minimalna povrina parcele i minimalna
irina parcele prema saobraajnici) za svaku pojedinanu namjenu, a prema tipologiji
gradnje.
Tipologija objekata
Graevinske linije prema susjednim parcelama definiu koncept izgradnje, tj. tipologiju
objekata:
-
slobodnostojei (objekat ne dodiruje ni jednu granicu graevinske parcele);

u neprekinutom nizu (objekat na parceli dodiruje obe bone granice graevinske
parcele); i
u prekinutom nizu ili jednostrano uzidani ("dvojni") (objekat na parceli dodiruje
samo jednu bonu liniju graevinske parcele).

Poloaj objekta na parceli definie se graevinskom linijom u donosu na:
-
regulaciju saobraajnice;
bone susjedne parcele; i
unutranju susednu parcelu.
Sve graevinske linije u granicama parcele moraju biti postavljene tako da ne ometaju
funkcionisanje objekta na parceli, infrastrukturnu mreu, kao i funkcionisanje i statiku
stabilnost postojeih objekata na susjednim parcelama.
Graevinska linija podzemnih etaa ili objekata je horizontalna projekcija graevinskih
ravni u okviru kojih se grade podzemne etae, odnosno objekat. Podzemna graevinska
linija ne sme da prelazi granice parcele.
Graevinska linija je obavezujua kada se objekat mora postaviti na nju (npr. kada se
poklapa sa regulacionom linijom ili kada je potrebno zadrati definisano rastojanje do

regulacione linije). U ostalim sluajevima graevinska linija daje maksimalnu granicu

gradnje, tj.granicu do koje je dozvoljeno (ne obavezno) postavljanje objekta.
Na jednoj graevinskoj parceli dozvoljna je izgradnja jednog ili vie objekata u zavisnosti
od namjene i tipologije gradnje.
Pravila za pozicioniranje objekata na parceli (minimalno rastojanje graevinske od
regulacione linije, minimalna udaljenja od granica parcele, minimalna meusobna
rastojanja objekata i dr.) planom su definisana za svaku pojedinanu namjenu u skladu sa
tipologijom gradnje.
U zoni u kojoj postoje izgraeni objekti, kao i za objekat koji ima indirektnu vezu sa javnim
putem preko privatnog (sukorisnikog) prolaza, pozicija objekta na parceli (minimalno
rastojanje graevinske od regulacione linije, minimalna udaljenja od granica parcele,
minimalna meusobna rastojanja objekata i dr.) utvruje se urbanistikim uslovima u
skladu sa ovim pravilima za odgovarajuu tipologiju gradnje i na osnovu pozicije veine
izgraenih objekata u zoni (bloku, okruenju).
Visinska regulacija
Visina objekta je rastojanje od nulte kote objekta do kote sljemena. Dozvoljena visina
objekata definisana je maksimalnom spratnou za svaku namjenu, u skladu sa
tipologijom gradnje.
Visina nadzitka stambene potkrovne etae iznosi najvie 1,60m, raunajui od kote poda
potkrovne etae do take preloma krovne kosine, a odreuje se prema konkretnom
sluaju.
Relativna visina objekta je ona koja se odreuje prema drugim objektima ili irini
regulacije.
Opte pravilo za relativnu visinsku regulaciju je da se visina venca novog objekta
usklauje sa vencem susednog objekta.
Kota prizemlja objekata odreuje se u odnosu na kotu nivelete javnog ili pristupnog puta,
odnosno prema nultoj koti objekta, i to:

- kota prizemlja novih objekata na ravnom

terenu ne moe biti nia od kote nivelete
javnog ili pristupnog puta;
- kota prizemlja moe biti najvie 1,20m via
od nulte kote;
- za objekte na terenu u padu sa nagibom od
ulice (nanie), kada je nulta kota nia od kote
nivelete javnog puta, kota prizemlja moe biti
najvie 1,20m nia od kote nivelete javnog
puta;
- za objekte na terenu u padu sa nagibom koji
prati nagib saobraajnice kota prizemlja
objekta odreuje se primenom odgovarajuih
taaka ovog lana; i
- za objekte koji u prizemlju imaju nestambenu
namjenu kota prizemlja moe biti maksimalno
0,20m via od kote trotoara (denivelacija do
1,20m savladava se unutar objekta).
ODREIVANjE KOTE PRIZEMLjA
Objekti mogu imati podrumske ili suterenske

prostorije ako ne postoje smetnje geotehnike i
hidrotehnike prirode, tj. dubinu i nain
fundiranja obavezno uskladiti sa odreenim
karakteristikama tla.
Pravila za postojee objekte

Postojei objekti, iji su parametri (indeks izgraenosti, stepen zauzetosti parcele,
spratnost) vei od parametara datih ovim Planom, zadravaju postojee parametre bez
mogunosti uveavanja (dogradnje, nadgradnje i sl.).
U sluaju zamene objekta novim, potovati sve parametre i uslovljenosti definisane ovim
Planom. Ovo pravilo vai i za postojee objekte koji ne ispunjavaju druge uslove ovog
Plana (udaljenja od granica parcele, udaljenja od susjednih objekata i dr.).
Za izgraene objekte ija su meusobna udaljenja i rastojanja od granica parcele manja
od vrijednosti utvrenih ovim pravilima za sve tipologije, u sluaju rekonstrukcije, na
susjednim stranama nije dozvoljeno postavljati otvore stambenih prostorija.
Ukoliko je postojei objekat manji od mogueg planiranog na osnovu urbanistikih
parametara datih ovim Planom, mogua je dogradnja, odnosno nadgradnja, ukoliko se
moe obezbediti potreban broj parking-garanih mesta na parceli, uz potovanje sledeih
uslova:
-
dogradnja moe biti izvrena u vidu aneksa, odnosno u prizemlju ili drugim
delovima i etaama objekta, u skladu sa pravilima ovog Plana;
dograivanje se mora izvoditi tako da se ne narui odnos prema susjednim
objektima, tj. obavezno je potovati pravila o pozicioniranju objekata na parceli;
dograeni deo objekta mora biti u skladu sa postojeim elementima objekta, u
istoj, odnosno usklaenoj materijalizaciji i kompoziciji;
nadgradnja novih etaa postojih objekata mogua je u okviru planom dozvoljenih
visina;
kod nadziivanja postojeih etaa potovati pravila vezana za uputanje dijelova
objekta (balkoni, terase, nastrenice i sl.) van graevinske linije, a u sluaju da

postojea graevinska linija prevazilazi maksimalnu definisanu liniju graenja nije

dozvoljeno uputanje dijelova objekta;
nadzidani deo objekta mora biti izveden u skladu sa postojeim delom zgrade
(prozorski otvori, balkoni i terase moraju biti postavljeni u skladu sa postojeim
otvorima, balkonima, terasama i dr.);
nije dozvoljeno formiranje otvorenog stepenita na fasadi objekta ve dograena
stepenita moraju biti zatiena od spoljnih uticaja; i
prilikom dogradnje dozvoljeno je formiranje krovnih bada koje moraju biti
postavljene u skladu sa prozorskim otvorima, terasama i balkonima na
postojeem dijelu fasade.
Pravila za nove objekte

Kod postojeih zona ili blokova (potpuno ili delimino formiranih), graevinska linija prema
regulaciji koja je definisana postojeim objektima koji se zadravaju, obavezujua je za
poloaj graevinske linije planiranih objekata.
Visinu novog objekta u bloku uskladiti sa preovlaujuom visinom objekata u bloku,
naspramnom bloku i okruenju.
Novi objekat se moe graditi na rastojanju manjem od dozvoljenog uz prethodno
pribavljenu saglasnost vlasnika odnosno korisnika susjedne parcele. U tom sluaju, na
kalkanskom zidu novog objekta zabranjeni su bilo kakvi naspramni otvori.
Na kalkanskom zidu novog objekta u nizu odnosno novog jednostrano uzidanog objekta
prema susjednom postojeem objektu na granici prcele, a koji ima izgraen svetlarnik,
obavezna je izgradnja svijetlarnika iste veliine i simetrinog postojeem svijetlarniku.
U svijetlarniku objekata u nizu ili dvojnih objekata dozvoljeni su naspramni otvori
pomonih prostorija i stepenita.
Pravila za arhitektonsko oblikovanje objekata
Spoljni izgled objekta, oblik krova, primenjeni materijali, boje i drugi elementi definiu se
idejnim arhitektonskim projektom. Spoljni izgled objekta koji predstavlja kulturnu vrijednost
ili se nalazi u zoni zatite, usklauje se sa konzervatorskim uslovima.
Ukoliko postoje tehniki uslovi, dozvoljena je adaptacija ili rekonstrukcija neiskorienog
potkrovlja, terasa ili tavana u koristan stambeni ili poslovni prostor.
Nije dozvoljeno da se, nadziivanjem postojeeg ili izgradnjom novog krova, formira
potkrovlje u vie nivoa.
Za osvetljenje korisnog prostora u tavanima ili potkrovljima koristiti prozore postavljene u
ravni krova ili vertikalne krovne prozore krovne bade. Na jednom objektu moe biti
samo jedan red krovnih bada na istoj visini. Maksimalna dozvoljena ista visina krovne
bade je 260cm od kote poda. Najvea dozvoljena ukupna povrina osnove krovnih
bada je 30% povrine osnove krova. Oblik i irina bade moraju biti usklaeni sa
elementima fasade i pratiti ritam otvora na donjim etaama.
Mansardni krov projektovati kao tradicionalni mansardni krov, upisan u polukrug.
Mansardni krov obavezno je reiti u jednoj etai, ne sme imati prepuste ili na drugi nain
izai van osnovnog gabarita objekta. Vertikalni mansardni prozori ili izlazi na lou se mogu
postaviti samo na strmiju ravan mansardnog krova. Maksimalna visina unutranje
prelomne linije strmije i blae krovne ravni mansardnog krova, raunajui od kote poda je
240cm.
Pravila za ograivanje graevinske parcele

Graevinske parcele mogu se ograivati
zidanom ogradom do maksimalne visine
od 0,90m (raunajui od kote trotoara) ili
transparentnom ogradom do visine od
1,40m. Ograda graevinskih parcela
privrednih i komercijalnih objekata (radni i
poslovni objekti industrijskih zona,
skladita, radionice i sl.) moe biti zidana
ili transparentna do maksimalne visine
2,20m.
Parcele ija je kota nivelete via od 0,90m od susjedne, mogu se ograivati
transparentnom ogradom do visine od 1,40m koja se moe postavljati na podzid iju
visinu odreuje nadlena optinska sluba.
Zidane i druge vrste ograda postavljaju se na regulacionu liniju tako da ograda, stubovi
ograde i kapije budu na graevinskoj parceli koja se ograuje.
Susjedne graevinske parcele mogu se ograivati "ivom" (zelenom) ogradom koja se
sadi u osovini granice graevinske parcele ili transparentnom ogradom do visine 1,40m (ili
eventualno punom zidanom ogradom do visine 1,40m uz saglasnost suseda). Sve vrste
ograda postavljaju se prema katastarskom planu i operatu, tako da stubovi ograde budu
na zemljitu vlasnika ograde.
Vrata i kapije na ulinoj ogradi ne mogu se otvarati van regulacione linije.
Ograde parcele na uglu ne mogu biti vie od 0,90m od kote trotoara, odnosno javnog
puta, zbog preglednosti raskrsnice. Duinu ograde koja je visine do 0,90m odreuje
nadlena optinska sluba.
Graevinske parcele na kojima se nalaze objekti koji predstavljaju neposrednu opasnost
po ivot ljudi, kao i graevinske parcele specijalne namjene, ograuju se na nain koji
odredi nadlena sluba optine.
GRAEVINSKO ZEMLJITE
Pravila urbanistike regulacije i parcelacije za stanovanje
Na teritoriji plana, bez namjena u centru optine, koje su definisane u drugom dijelu ovog
planskog dokumenta, zastupljeni su sledei vidovi stanovanja:
-
stanovanje u graevinskim podrujima naselja

porodino stanovanje poljoprivrednog domainstva van naseljenih mesta
stanovanje visokog standarda; i
stanovanje u "vikend naseljima / zonama".
Pored optih pravila urbanistike regulacije i parcelacije koja vae za sve objekte u
graevinskom zemljitu data su i pojedinana pravila karakteristina za svaki vid
stanovanja.

Stanovanje u graevinskim podrujima naselja

Preteni tip gradnje su pojedinano izgraeni objekti na zasebnim parcelama, kao
porodine i vieporodine zgrade. Pored optih pravila regulacije i parcelacije, definisana
su karakteristina pojedinana pravila.
Namjena objekata
Objekti su stambene namjene sa jednim ili vie stanova. Na parcelama namjenjenim za
stanovanje mogu biti zastupljene i druge kompatibilne namjene: trgovina, poslovanje,
proizvodnja, usluge i dr., koje se preteno razvijaju u prizemljima objekata. U zonama
porodinog stanovanja dozvoljene su djelatnosti koje ne ugroavaju osnovnu namjenu
stanovanje kao i ivotnu sredinu.
Za stanovanje u naseljima u obuhvatu Plana, osim za centar optine, definisani su
maksimalni urbanistiki pokazatelji:
stanovanje
parcele < 600m2
parcele > 600m2
maks. indeks
izgraenosti
1,0
1,6
maks.stepen
zauzetosti
60%
50%
maks.
spratnost
P+1+Pk
P+2+Pk
min.% zelenih
povrina
20%
15%
Tipologija objekata
Stambeni objekti prema tipologiji gradnje mogu biti slobodnostojei, u neprekinutom nizu
(dvostrano uzidani) ili u prekinutom nizu (jednostrano uzidani tj. poslednji u nizu ili dvojni).
SLOBODNOSTOJEI
NIZ PREKINUTI /NEPREKINUTI
JEDNOSTRANO UZIDANI / DVOJNI
Pravila parcelacije
Stambeni objekti se grade na zasebnim graevinskim parcelama. Dozvoljena je izgradnja
prateih pomonih objekata: objekti (maks. pojedinane povrine 50m2) u slubi
poljoprivrede, radionice, garae, staklene bate i sl..
Izgradnja drugog objekta (stambenog, poslovnog, privrednog, poljoprivrednog i dr.) na
istoj parceli (uz obezbeenje prilaza do svakog objekta) dozvoljava se samo na
parcelama veim od 600m2.
Ukoliko graevinska parcela nema direktan pristup na saobraajnicu, mora da ima kolski
prilaz sa druge parcele (sukorisniki) koji je minimalne irine 2,50m.
Minimalna veliina parcele i irina fronta prema ulici za stambene objekte definisani su
prema tipologiji gradnje:


min.povrina parcele = 300m2

JEDNOSTRANO UZIDANI / DVOJNI / POSLEDNjI U NIZU
U NEPREKINUTOM NIZU
min. povrina parcele= 200m2

min. povrina parcele = 250m2

min.irina parcele = 10m

Za pozicioniranje objekata stanovanja na parceli pored optih vae i sledei uslovi:
Rastojanje izmeu graevinske i regulacione linije odreuje se prema postojeoj
regulaciji.
Preporuka za udaljenje graevinske od regulacione linije novih objekata u zonama gde
nema formirane regulacije je 5,0m.
Pozicija porodinih objekata na parceli definisana je u skladu sa tipologijom objekata:

TIPOLOGIJA OBJEKATA

POZICIJA NA PARCELI

objekta od bone granice parcele:
- na dijelu bonog dvorita severne
orijentacije = 1,50m (u tom sluaju na
kalkanskom zidu dozvoljeni su samo
otvori pomonih prostorija i stepenita, sa
minimalnim parapetom 180cm),
- na dijelu bonog dvorita june
orijentacije = 2,50m,
- minimalno rastojanje objekta od zadnje
granice parcele = visine objekta (ali ne
manje od 4,0m).
minimalno rastojanje od bonog susednog

objekta (jednostrano uzidanog ili
slobodnostojeeg) = 5,5m,
objekta od bone granice parcele = 4,00m,
manje od 4,0m).
PREKINUTI NIZ / JEDNOSTR.UZIDANI /DVOJNI
minimalno rastojanje od bonog susednog

objekta = 0,0m,
rastojanje graevinske linije objekta od
bone granice parcele = 0,0m,
manje od 4,0m).
NEPREKINUTI NIZ
Stanovanje poljoprivrednog domainstva van graevinskih podruja naselja

Preteni tip gradnje su pojedinano izgraeni porodini objekti na zasebnim parcelama,
za potrebe poljoprivrednog domainstva. Pored optih pravila regulacije i parcelacije,
definisana su karakteristina pojedinana pravila.
Namjena objekata
Objekti su stambene namjene. Na parcelama namjenjenim za stanovanje mogu biti
zastupljene i druge kompatibilne namjene: trgovina, poslovanje, proizvodnja, usluge i dr.,
koje se preteno razvijaju u prizemljima objekata. U zonama porodinog stanovanja
dozvoljene su djelatnosti koje ne ugroavaju osnovnu namjenu stanovanje kao i ivotnu
sredinu.

Za stanovanje van naselja na poljoprivrednom zemljitu u obuhvatu Plana definisani su

maksimalni urbanistiki pokazatelji za stambeni dio parcele:
stambeni dio
parcele < 600m2
parcele > 600m2
maks. indeks
izgraenosti
0,6
0,5
maks.stepen
zauzetosti
60%
50%
maks.
spratnost
P+1+Pk
P+1+Pk
Tipologija objekata
Stambeni objekti prema tipologiji gradnje mogu biti slobodnostojei.
Pravila parcelacije
Na parcelama poljoprivrednog domainstva na stambenom dijelu parcele dozvoljeni su
objekti porodinog stanovanja, a u ekonomskom dvoritu dozvoljeni su elementi
poljoprivrednog domainstva kao i i pomoni objekti, tj.: garae, ostave, radionice, letnje
kuhinje, magacini hrane za sopstvenu upotrebu, manji objekti za smetaj stoke,
proizvodnju, preradu i skladitenje poljoprivrednih proizvoda i slino. Navedene objekte
mogue je planirati pod uslovima zadovoljenja svih higijenskih zahteva i propisa.
Stambeno dvorite sadri: objekte za
stanovanje i pomone objekte uz
stambeni objekat (letnja kuhinja, garaa,
ostava, nadstrenica i slino). Dozvoljena
je organizacija poljoprivredne proizvodnje
na nivou okunice sa sadrajima
povrtarstva i voarstva.
PRAVILA ZA ORGANIZACIJU DVORITA POLJOPRIVREDNOG

DOMAINSTVA
Ekonomsko dvorite sadri ekonomske i

pomone objekte. Ekonomski objekti su
objekti za smetaj stoke, proizvodni
objekti, objekti za preradu poljoprivrednih
proizvoda,
objekti
za
skladitenje
poljoprivrednih proizvoda, kao i garae
za poljoprivrednu mehanizaciju, maine i
vozila.
Na parceli sa nagibom terena prema javnom putu (navie), u sluaju nove izgradnje,
stambeno dvorite se postavlja na najvioj koti. Na parceli sa nagibom terena od javnog
puta (nanie), u sluaju nove izgradnje, stambeno dvorite se postavlja na najvioj koti uz
javni put.
Pravila za pomone objekte na parceli

Pomoni objekti se ne uraunavaju u korisnu bruto razvijenu graevinsku povrinu, ali se

povrina pod ovim objektima uzima u obzir pri izraunavanju procenta zauzetosti parcele.
Maksimalna visina pomonih objekata iznosi 5m.
Pored optih pravila potrebno je potovati i posebna pravila vezana za pomone objekte:
-
meusobna rastojanja pomonih objekata zavise od organizacije dvorita, s tim

da se prljavi objekti mogu postavljati samo niz vetar u odnosu na iste objekte;
minimalno rastojanje izmeu stambenog objekta i objekata za smetaj stoke je
15m;
minimalno udaljenje septike jame od stambenog objekta je 6m, a od granice
susjedne parcele 3m;
ubrite i poljski klozet moraju biti udaljeni od stambenog objekta, bunara,
odnosno ivog izvora vode najmanje 20m, i to samo na nioj koti;
otpadne vode i ubre iz staje ili tale treba da otiu u zatvorenu septiku jamu u
skladu sa propisima o zatiti ivotne sredine;
ako se ekonomski delovi susjednih parcela neposredno granie, rastojanje novih
ekonomskih objekata od granice parcele ne moe biti manje od 1m; i
stone farme veeg kapaciteta od 10 uslovnih grla nisu dozvoljene u okviru
stambenog podruja.
Stanovanje visokog standarda

Namjena objekata
Stanovanje visokog standarda ine objekti stambene ili stambeno - poslovne namjene, uz
pratee objekte komercijalnih, rekreativnih, uslunih i ostalih djelatnosti. Objekti su
prizemni ili viespratni zavisno od vrste gradnje, ali sa naglaenim rezidencijalnim
karakterom. Pod tim se podrazumeva veliina stambenih jedinica za koju je neophodno
da odgovara visokom standardu stanovanja, (oprema, instalacije i ostali elementi tehnike
podrke koji odgovaraju ovakvom tipu stanovanja).
stanovanje
standarda
visokog
maks. indeks
izgraenosti
maks.stepen
zauzetosti
maks.
spratnost
min.% zelenih
povrina
40%
Po do P + 2
40%
S obzirom da se ova namjena prostora nalazi u neposrednom kontaktu sa planiranim

sportsko-rekreativnim kompleksima, obavezno je da ona bude planirana tako da bude
kompatibilna i po mogunosti prostorno i funkcionalno jedinstvena sa namjenom zemljita
za sport i rekreaciju.
Prema zahtjevima trita, neophodni urbanistiki planovi za ovu namjenu prostora, treba
da se rade nezavisno ili zajedno sa urbanistikim planovima za sporstko-rekreativne
komplekse.
Iako je dozvoljena razliita tipologija gradnje u ovoj zoni, Planom se predlae jedan od
moguih, model luksuznih vila, za koji se daju preciznija usmerenja.
Model luksuznih vila
Namjena objekata

Luksuzne vile ine objekti stambene namjene, uglavnom sa jednom stambenom

jedinicom.
Za objekte luksuznih vila definisani su maksimalni urbanistiki pokazatelji:
luksuzne vile
maks.
indeks
izgraenosti
0,2
maks.stepen
zauzetosti
15%
maks.
spratnost
P+1+Pk
min.%
zelenih
povrina
40
Tipologija objekata
Luksuzne vile su prema tipologiji gradnje slobodnostojei objekti na velikim parcelama sa
velikim stepenom privatnosti.
Pravila parcelacije
Luksuzne vile se grade na veim
zasebnim
graevinskim
parcelama.
Nije dozvoljena izgradnja vie
objekata na parceli osim prateih
pomonih objekata: garae, vrtni
paviljoni, staklene bate, zatvoreni
bazeni, fontane, sportski tereni i sl.
minimalna povrina parcele =

3000m2
minimalna irina parcele prema
saobraajnici = 30m.
STANOVANjE VISOKOG STANDARDA

VELIINA PARCELE

Za pozicioniranje objekata na parceli pored optih vae i sledei uslovi:
STANOVANjE VISOKOG STANDARDA

POLOAJ OBJEKTA NA PARCELI
minimalno udaljenje graevinske od

regulacione linije = 10,0m;
minimalno
rastojanje
od
susednog objekta = 10,0m;

objekta od bone granice parcele =
5,00m;

granice parcele = 1 visina objekta (ali ne
manje od 8,0m).

bonog
Na parcelama primeniti reprezentativno ozelenjavanje.

Pomoni objekti se ne uraunavaju u korisnu bruto razvijenu graevinsku povrinu, a
maksimalna dozvoljena zauzetost parcele ovim objektima moe iznositi do 20% ukupne
povrine parcele. Maksimalna visina pomonih objekata iznosi 5,00m.
Zone vikend naselja
Namjena objekata
"Vikend stanovanje" ine grupacije individualnih stambenih objekata lociranih u prirodnom
okruenju koji se koriste povremeno (odmor, rekreacija, boravak vikendom van grada,
itd.).
Za "vikend stanovanje" definisani su maksimalni urbanistiki pokazatelji:
"vikend
stanovanje"
maks. indeks
izgraenosti (I)
maks.stepen
zauzetosti (S)
maks.
spratnost
min.% zelenih
povrina
0,4
25%*
P+Pk
40%*
Tipologija objekata
Prema tipologiji gradnje vikend kue su slobodnostojei objekti.
Pravila parcelacije i poloaj objekta na parceli
Vikend kue se grade obino na usitnjenim parcelama ali je planom omoguena vikend
gradnja na veim parcelama manji deo parcele je namjenjen za izgradnju (okunica) a
vei deo parcele se koristi za poljoprivrednu proizvodnju za line potrebe vonjaci, bate
i sl.
Pri pozicioniranju objekata na parceli (dijelu parcele okunici) primenjuju se sva pravila
pozicioniranja objekta kao za porodino stanovanje.
Za pomone objekte na parceli: letnja kuhinja, garaa, ostave, radionice i slino vae ista
pravila kao i za porodino stanovanje. Za parcele vee od 1000m2 pomoni objekti mogu
biti smeteni samo u dijelu parcele za izgradnju (okunici).
Pravila urbanistike regulacije i parcelacije za komercijalne i privredne djelatnosti
Komercijalni objekti su objekti preteno namjenjeni za komercijalne djelatnosti: trgovina,
ugostiteljstvo, zanatstvo, poslovne, finansijske usluge i drugi poslovni prostori.
Komercijalne djelatnosti mogu biti organizovane kao:
-
pojedinani sadraji u tkivu; i

komercijalni i poslovni kompleksi u privrednim zonama.

Privredni objekti su namjenjeni za raznovrsne privredne djelatnosti: industrijska i zanatska

proizvodnja, objekti saobraajne privrede, skladita, prodajni objekti, i dr.
Privredne djelatnosti mogu biti organizovane kao:
pojedinani sadraji u tkivu;
proizvodni kompleksi u privrednim zonama; i
- privredne zone posebne namjene.
Pored optih pravila regulacije i parcelacije koji vae za sve objekte u graevinskom
zemljitu, data su i posebna pravila za komercijalne i privredne objekte:
-
pojedinani komercijalni i privredni sadraji u tkivu; i

komercijalno - poslovni i proizvodni kompleksi u privrednim zonama.
Pojedinani komercijalni i privredni sadraji u stambenom tkivu

U okviru stambenog tkiva razvijaju se pojedinani komercijalni, poslovni i privredni
sadraji iji je prostorni razvoj uslovljen potrebama okolnih korisnika.
Namjena objekata
Pojedinani komercijalni i privredni sadraji u sklopu stambenog tkiva su:
-
komercijalni i srodni sadraji lokalnog snabdijevanja i usluga: prodavnice, poslovni

prostori, restorani, itd.; i
manje proizvodne jedinice mali proizvodni pogoni: male firme, pekarska
proizvodnja, mehaniarske radionice, manja skladita graevinskog materijala itd.
Pojedinani komercijalni i privredni sadraji u sklopu stambenog tkiva mogu se

organizovati kao:
-
samostalni objekat na parceli,

u sklopu stambenog objekta: u prizemnoj etai, u dijelu objekta prema zadnjem
dvoritu, u sklopu pomonog objekta ili kao drugi objekat na parceli, ukoliko je
parcela vea od 2000m2.
samostalni objekat
u sklopu stamb. objekta (u prizemlju)
u sklopu stamb. objekta (na parceli)
POJEDINANI KOMERCIJALNI I PRIVREDNI SADRAJI U STAMBENOM TKIVU
Pravila regulacije i parcelacije

Za komercijalne i privredne objekte u tkivu vae ista pravila urbanistike regulacije i
parcelacije (indeks izgraenosti, stepen zauzetosti, spratnost, parcelacija, pozicioniranje
objekta na parceli, itd.) kao za stambeno tkivo u skladu sa tipologijom izgradnje. Takoe,
pored optih i pravila za stanovanje iste tipologije, vae i sledea pravila:
pristupi-ulazi u komercijalno-poslovne ili privredne delove objekata moraju biti

odvojeni od ulaza u stambeni deo objekta ili organizovani tako da ne ometaju
korienje stanova;
ukoliko jedinica komercijalnog objekta ili malog proizvodnog pogona nema
direktan pristup na saobraajnicu, mora imati obezbeen kolski prilaz sa druge
parcele (sukorisniki) minimalne irine 3.50m;
organizacija parcele komercijalnog objekta ili proizvodnog pogona mora biti takva
da ne ugroava funkcionisanje kontaktnih parcela druge namjene;
komercijalni ili privredni objekat ne sme da narui arhitektonski i urbanistiki
koncept okruenja, odnosno ne moe biti izgraen kao montani objekat ili
objekat izgraen od nekvalitetnih materijala;
nije dozvoljeno skladitenje i deponovanje materijala i robe (otpadni materijali,
graevinski materijali, auto-otpadi i sl.) u otvorenom prostoru na parceli dvoritu,
ve se osnovni proizvodni i pratei procjesi moraju obavljati u okviru
organizovanih dijelova objekta;
privredne djelatnosti ne smeju preko dozvoljene granice ugroavati kvalitet
stanovanja u objektu, na parceli, susedstvu - bukom, zagaenjem, saobraajnim
optereenjem i dr.; i
u sklopu parcele manjeg privrednog objekta (proizvodnog pogona) neophodno je
formirati pojas zatitnog zelenila u minimalnoj irini 3.00m prema kontaktnim
parcelama druge namjene i 6.00m prema ulici.
Komercijalno-poslovni, proizvodni i kompleksi posebne namjene u privrednim

zonama
Namjena objekata
Komercijalno-poslovni kompleksi su kompleksi razliite veliine sa dominantnom
komercijalnom namjenom. Oni mogu biti u okviru ostalih kompatibilnih namjena ali
najee su to komercijalni i poslovni objekti u sklopu privrednih zona, du primarnih
saobraajnica: veletrnice, skladita, distributivni centri, itd.
Proizvodni kompleksi su vei proizvodni pogoni, obino meusobno tehnoloki povezani ili
lokacije namjenjene raznovrsnim privrednim aktivnostima: graevinski pogoni, skladita,
robno-transportni centri i dr.
Kompleksi u privrednim zonama uglavnom su organizovani kao viefunkcionalni mjeoviti
proizvodno-komercijalni kompleksi u koje spadaju i kompleksi posebne namjene.
Dozvoljene su sve grupe djelatnosti osim onih koje ugroavaju ljude i ivotnu sredinu
(zemljite, vazduh i vodu).
Za komercijalno-poslovne i proizvodne komplekse u obuhvatu Plana definisani su
maksimalni urbanistiki pokazatelji:
Vrsta kompleksa
komercijalnoposlovni kompleksi
proizvodni
kompleksi
maks. indeks
izgraenosti
maks.stepen
zauzetosti
maks.
spratnost
min.%
zelenih
povrina
br. parking
mesta na
100m2
2,2
60%
P+3
30%
60%
do 16m
(osim tehnol.objekata)
30%
Tipologija objekata
Objekti su najee slobodnostojei, grupisani na razliite naine u jedinstveni

komercijalno-poslovni ili proizvodni kompleks.
KOMERCIJALNO-POSLOVNI I PROIZVODNI KOMPLEKSI
Pravila parcelacije
Dozvoljena je izgradnja veeg broja objekata na
jedinstvenoj parceli kompleksa.
Za komercijalne, poslovne i privredne
komplekse definisana je minimalna veliina
parcele (kompleksa) i irina fronta prema ulici:
-
minimalna veliina parcele = 2000m2

minimalna irina parcele = 30,00m
Ukoliko graevinska parcela nema direktan

pristup na saobraajnicu, moe imati kolski
prilaz sa druge parcele (sukorisniki) koji je
minimalne irine 3,50m.
VELIINA PARCELE

Kompleksi u privrednim zonama treba da budu tako organizovani, da su komercijalni
objekti, administrativna ili upravna zgrada ili sadraji kojima pristupaju posetioci (izlobeni
saloni, prodajni prostori i sl.), pozicionirani prema javnoj povrini (ulici), a proizvodni
objekti (proizvodne hale, magacini, skladita i sl.) u zaleu parcele.
Minimalno rastojanje izmeu graevinske i
regulacione linije za objekte kompleksa je
5m od regulacije saobraajnice (u prostoru
izmeu regulacione i graevinske linije
moe se postaviti samo portirnica informacioni i kontrolni punkt kompleksa).
Minimalno rastojanje od bonih i zadnje
granice parcele je visine vieg objekta, a
ne manje od 5m, uz obavezu sadnje
najmanje jednog drvoreda.

POZICIONIRANjE OBJEKATA
Meusobno rastojanje izmeu objekata je

minimalno 1/3 visine vieg objekta, ali ne
manje od 4m.

Visinska regulacija
Maksimalna spratnost komercijalno-poslovnih objekata u kompleksu je P+3.
Maksimalna visina privrednih objekata je 16m. Ovo ogranienje se ne odnosi na
tehnoloke i posebne objekte kompleksa (ija se povrina ne uraunava u korisnu BRGP:
dimnjaci, tornjevi i sl.).
Minimalni procenat ozelenjenih povrina u kompleksu je 30%.
U okviru kompleksa predvideti podizanje pojaseva zatitnog zelenila (kompaktni zasadi
listopadne i etinarske vegetacije).
Minimalne irine pojasa zatitnog zelenila za proizvodne komplekse su:
-
2.00m od bonih i zadnje granice parcele; i

6.00m prema saobraajnici.
Sva neophodna zatitna odstojanja od suseda, pojasevi sanitarne zatite i dr. moraju se
ostvariti unutar same parcele.
U okviru kompleksa nije dozvoljeno planiranje i ureenje povrina za otvorene deponije
ve je neophodno predvideti posebne prostore za sakupljanje, primarnu selekciju i
odnoenje komunalnog i industrijskog otpada.
Skladitenje materijala i robe na otvorenom dijelu parcele ne sme biti organizovano u
dijelu parcele prema javnoj povrini (ulici), ve mora biti vizuelno zaklonjeno objektima ili
zelenilom.
U zavisnosti od tehnolokog procjesa u okviru kompleksa potrebno je planirati pretovarnomanipulativne povrine i parking povrine za teretna vozila.
Pravila za posebne objekte u kompleksima
Dozvoljava se izgradnja posebnih objekata koji se ne uraunavaju u korisnu BRGP, kao
to su infrastrukturni - fabriki dimnjaci, vetrenjae, vodovodni tornjevi, reklamni stubovi, i
dr.
Posebni objekti moraju biti pozicionirani na parceli (kompleksu) u okviru graevinskih
linija.
Dozvoljena visina za reklamne stubove je 30m, a za infrastrukturne objekte se utvruje
izuzetno i vea visina, prema tehnolokim potrebama. Ukoliko su vii od 30m neophodno
je pribaviti miljenje i saglasnost institucija nadlenih za bezbednost vazdunog
saobraaja. Ovakvi posebni objekti se postavljaju tako da ne predstavljaju opasnost po
bezbednost i da ne ometaju znaajno sagledljivost objekata. Potrebna je verifikacija
idejnog projekta od strane nadlene optinske slube, pre izdavanja graevinske dozvole.
Na graevinskim parcelama uz poslovne, proizvodne i komunalne objekte u stambenom
tkivu ili u proizvodnim zonama mogu da se grade pomoni objekti i to: garae, ostave,
portirnice nastrenice, tremovi i slino, koji mogu pojedinano biti korisne povrine do
30m2.
Pravila urbanistike regulacije i parcelacije za objekte turizma

U zaleu turistikih pristana (na kopnu), uz puteve, u prirodnim i umskim kompleksima i

sl., dozvoljena je izgradnja novih i rekonstrukcija postojeih komercijalnih, ugostiteljskih,
rekreativnih objekata, turistikih kompleksa i sl..
Namjena objekata
Objekti namjenjeni turizmu mogu biti:
-
smetajni: hoteli, moteli, kamping placevi, pansioni, sela koliba i eko koliba i sl.;
komercijalni: prodajni objekti za snabdevanje korisnika turistikih zona i sl.;
ugostiteljski: restorani, gostionice, kafei i sl.; i
rekreativni i sportski: marine, otvoreni i zatvoreni bazeni, kupalita, igralita,
pokriveni i otvoreni sportski tereni itd..
Definisani su maksimalni urbanistiki pokazatelji (na nivou parcele) za objekte namjenjene
turizmu u skladu sa namjenama:
vrsta turistikog objekta
SMETAJNI
Objekti uz saobraajnice
Objekti u prirodnim kompleksima
Objekti u lovitu
Objekti uz zatitnu zonu spomenika kulture
KOMERCIJALNI
UGOSTITELjSKI
REKREATIVNI
maks. P
parcele/
kompleksa
(u m2 )
maks.
indeks
izgraenosti
maks.stepen
zauzetosti
(u %)
maks.
spratnost
2000
2000
1000
1000
500
1000
5000
1,2
1,6
0,8
0,8
0,8
0,7
0,8
50
70
50
50
50
70
80
P+1+Pk
P+1+Pk
P+Pk
P+Pk
P+Pk
P
P
Tipologija objekata
Objekti namjenjeni turizmu su slobodnostojei na pojedinanim parcelama ili grupacije
slobodnostojeih objekata na jednoj parceli (kompleksu).
Pravila parcelacije i poloaj objekta na parceli
Formiranje parcele i poloaj objekta na parceli odreuju se urbanistikim uslovima za
svaki pojedinaan sluaj, a u skladu sa uslovima zatite i zakonskim propisima za umsko
ili drugo zemljite na kome se objekat gradi.
Pravila graenja u sportskim kompleksima
U sportskim kompleksima mogua je izgradnja kompatibilnih sadraja (poslovanja,
apartmana, klubova, trnih centara, lokala, prodavnica opreme, ugostiteljskih objekata,
sportskih aerodroma i helidroma i sl.). Urbanistiki pokazatelji su dati u narednoj tabeli, pri
emu u njih ne ulaze otvoreni i pokriveni sportski tereni.
sportski kompleksi
maks. indeks
izgraenosti
maks.stepen
zauzetosti
maks.
spratnost
br. parking mesta

na 100m2
0,4
20%
P+Pk

POLJOPRIVREDNO ZEMLJITE
Pravila urbanistike regulacije i parcelacije za objekte na poljoprivrednom zemljitu
Poljoprivredno zemljite obuhvata povrine namjenjene poljoprivrednoj proizvodnji i to:
oranice, bate, vonjake, plantae, rasadnike, staklenike i plastenike, poljozatitne
pojaseve, viegodinje zasade, livade, panjake, ribnjake, itd..
Na podruju plana predviena je izgradnja objekata kompatibilnih osnovnoj namjeni za
razvoj intenzivne ekoloke poljoprivredne proizvodnje i to u okviru poljoprivrednog
zemljita.
Namjena objekata
U zoni ekoloke poljoprivredne proizvodnje dozvoljena je izgradnja objekata koji ne
ugroavaju podruje vodoizvorita i to:
-
magacini repromaterijala (seme, vetaka ubriva, sadnice i sl.), objekti za

smetaj poljoprivredne mehanizacije, objekti za proizvodnju voa i povra u
zatvorenom prostoru (staklenici, plastenici), objekti za proizvodnju gljiva, ribnjaci,
suare za voe i povre, hladnjae i sl..
Pored pomenutih objekata, dozvoljena je i izgradnja objekata za finalnu preradu

poljoprivrednih proizvoda, kao i objekata namjenjenih za intenzivan uzgoj stoke, peradi i
krznaa (farme, klanice i sl.).
Stambeni objekti u funkciji poljoprivredne proizvodnje izvan graevinskog podruja, mogu
da se grade samo za vlastite potrebe i u funkciji obavljanja poljoprivredne djelatnosti.
Tipologija objekata
Objekti namjenjeni poljoprivrednoj proizvodnji su slobodnostojei objekti (stambeni i
proizvodni) ili grupacije slobodnostojeih objekata meusobno funkcionalno povezanih
(proizvodni).
Pravila za formiranje kompleksa
Veliina parcele (kompleksa) na kojoj je mogua izgradnja objekata u funkciji primarne
poljoprivredne proizvodnje utvruje se zavisno od vrste i intenziteta proizvodnje prema
sledeim uslovima:
poljoprivredni objekti
za intenzivnu stoarsku proizvodnju
za intenzivan uzgoj peradi i krznaa
za intenzivnu ratarsku proizvodnju na posedu
za uzgoja voa i povra na posedu
minimalna veliina kompleksa

2ha
1ha
1ha
0,5ha
Maksimalan stepen zauzetosti zemljita pod objektima je 60%, a maksimalna spratnost

P+Pk.
Pozicioniranje objekata i mere zatite od uticaja poljoprivede

Za pozicioniranje proizvodnih objekata koji su u funkciji poljoprivrede primenjuju se

sledea minimalna zatitna odstojanja:
-
od saobraajnice (magistralnog
puta) - 100m; i
od graevinskog podruja naselja 500m (ne odnosi se na staklenike i
plastenike).
Odstojanje izmeu stambenih objekata

i oranica (vonjaka) koji se intenzivno
tretiraju
vetakim
ubrivom
i
pesticidima je minimum 800m.
U zatitnom pojasu izmeu granice
poljoprivredne parcele i obale vodotoka
od 10m nije dozvoljeno korienje
pesticida i vetakih ubriva.
POLjOPRIVREDNI OBJEKTI U FUNKCIJI RATARSTVA
Pozicija objekata za uzgoj stoke (stone farme) odreuje se u skladu sa kapacitetom

objekta i poloajem objekta u odnosu na naselje. Objekti za intenzivan uzgoj stoke, peradi
i krznaa koje imaju preko 50 uslovnih grla ne mogu se graditi na zatienim podrujima
prirode i na podruju vodozatitnih zona.
Minimalna zatitna odstojanja
izmeu
granice
kompleksa
stone farme i objekata u
susedstvu su:
od
stambenih
zgrada,
magistralnih puteva i renih
tokova - 200m; i
od izvorita
vodosnabdevanja - 800m.
POLjOPRIVREDNI OBJEKTI ZA UZGOJ STOKE
Navedena rastojanja mogu biti i vea ako to pokae procjena uticaja na ivotnu sredinu.
Minimalni kapacitet osnovne proizvodnje uz koji moe da se odobri izgradnja objekta
primarne dorade ili prerade (klanica, hladnjaa, i sl.) iznosi 100 uslovnih grla.
Objekti na kojima se odravaju stone pijace, sajmovi i izlobe moraju da ispunjavaju
sledee uslove:
-
da se nalaze izvan naselja;

da se ne grade na zemljitu koje je podvodno i ugroeno od poplava;
da nisu udaljeni od glavnog puta;
da ima samo jedan ulaz dovoljno prostran i sa izgraenim vratima; i
da ima posebno izdvojen prostor za ivotinje za koje se prilikom kontrole utvrdilo
da su zaraene ili su sumnjive na zarazu.
Veliina prostora zavisi od obima i vrste prometa ivotinja vodei rauna da prosena
odreena povrina se mora poveati za 15% povrine na ime puteva i izgradnju
manipulativnih i sanitarnih obekata:

po grlu krupnih ivotinja 2m2;

po teletu 1,2m2;
po ovci, odnosno svinji preko 50kg -1m2; i
po jagnjetu i prasetu 0,5m2.
UMSKO ZEMLJITE
ume i umska podruja
Na podruju umskog zemljita nije dozvoljena promjena sastava umskih sastojina.
Za formiranje vetrozatitnih pojaseva u koridorima saobraajnica i poljozatitnih pojaseva
na poljoprivrednom zemljitu, preporuuje se minimalna irina od 10m na ugroenim
lokalitetima.
Za formiranje zatitnih umskih pojaseva na kontaktu:
-
izgraenih stambenih zona i planiranih privrednih zona;

zona planiranih za stambenu izgradnju i planiranih privrednih zona; i
vodnog zemljita i planiranih privrednih zona,
odreuje se minimalna irina od 10m i to uvijek u okviru privrednih zona.
Objekti koji mogu da se grade su:

-
objekti u svrhu umske privrede;

pratei objekti (ank-barovi, nastrenice, odmorita, prostorije za opremu i sl.); i
parterno ureenje (odmorita, staze i sl.).
Objekti ne smeju da se grade od betona, ve je obavezna upotreba prirodnih materijala

(drvo, kamen, indra) i tradicionalnih formi.
Lov i lovna podruja
Pravila korienja, ureenja i zatite lovita podrazumevaju:
-
sanitarni lov u cilju ouvanja optimalne brojnosti ivotinja i spreavanja zaraznih

bolesti;
zabranu svih djelatnosti koje mijenjaju uslove stanita;
zatitu retkih i proreenih vrsta divljai;
zatitu divljai od bolesti, predatora, krivolova i elementranih nepogoda (poplava);
i
ureivanje lovita izgradnjom lovno-tehnikih objekata, lovnih objekata,
odravanje proseka, lovnih puteva i komunikacija u lovitu.
U lovitima se planira i:
-
izgradnja lovno-tehnikih objekata u zavisnosti od brojnog stanja divljai. Graditi

ih od prirodnih materijala i uklopiti u prirodni ambijent lovita;
ograivanje dijelova lovita radi intenzivnog gajenja i zatite i lova divljai; i

izgradnju lovno - proizvodnih objekata.
VODNO ZEMLJITE
Vodno zemljite je korito i obale vodotoka, jezera i akumulacija. Obala predstavlja pojas
zemljita koji se protee neposredno uz korito.
Zemljite i vodene povrine u podruju ire i ue zone zatite izvorita vodosnabdevanja,
zatieni su od namernog ili sluajnog zagaivanja. Obavezno je ureenje i odravanje
ue zone zatite izvorita, koje obuhvata redovnu kontrolu namjenskog korienja
zemljita.
Na podruju ire zone zatite vodoizvorita uspostavlja se reim selektivnog sanitarnog
nadzora i zatite od zagaivanja ivotne sredine te na tim prostorima nije dozvoljena
intenzivna upotreba pesticida, herbicida i vetakih ubriva na zemljitu koje se koristi u
poljoprivredne svrhe.
Na vodnom zemljitu je:
-
zabranjena izgradnja industrijskih i drugih objekata ije otpadne materije mogu

zagaditi vodu i zemljite ili ugroziti bezbjednost vodoprivredne infrastrukture;
dozvoljena izgradnja objekata kompatibilnih vodnom zemljitu pod uslovom da se
u projektovanju i izvoenju obezbjedi kanalisanje i preiavanje otpadnih voda u
skladu sa standardima propisanim zakonom;
dozvoljena izgradnja objekata za rekreaciju i turizam pod uslovima zatite ivotne
sredine u skladu sa zakonom; i
neophodno da svi postojei objekti obezbede kanalisanje i preiavanje otpadnih
voda u skladu sa zakonom.
Pravila za izgradnju objekata na obali

Objekti koji mogu da se grade su:
-

pratei objekti (ank-barovi, prostorije za presvlaenje i sl.);
drvene sojenice i nadstrenice;
parterno ureenje (sportski tereni, oprema, mobilijar, plae i sl.); i
sistemi za preiavanje voda.

Pravila za postavljanje objekata na vodi
Vodene povrine i delovi priobalnog pojasa Pivskog jezera namijenjeni su za razliite
turistike, rekreativne i druge aktivnosti. Mogu se graditi sledei tipovi objekata: marine,
pristani, restorani na vodi, sportski klubovi na vodi, rekreativni splavovi kuice, sojenice,
ostali objekti (dokovi, hangari za amce, kupatila) i sl.
Objekti na vodi se lociraju na vodenom pojasu i moraju imati reeno odlaganje otpadnih
materija, u skladu sa sanitarnim propisima i propisima o zatiti ivotne sredine.

Planirane lokacije za postavljanje plovnih objekata prikazane su na grafikom prilogu

Namjena prostora.
Opta pravila za postavljanje objekata na vodi
Namjena i tipovi objekata
Marine su punktovi du jezera namjenjeni vezivanju manjih plovnih objekata.
Osnovni element marine je usidreni plovni objekat sa grupom osnovnih sadraja (uprava,
uvanje, odravanje amaca i motora, sanitarni vor, stanica za snabdevanje gorivom)
oko kojih se formiraju zone za organizovano sidrenje sa odgovarajuim vodenim prilazima
i prolazima, a u neposrednoj vezi su i ostali objekti i djelatnosti proirenih funkcija marine.
U okviru usidrenog plovnog objekta marine pored navedenih sadraja kao dopunski mogu
se obavljati i djelatnosti iz oblasti ugostiteljstva, kulture, turizma i sl.
Pristan je objekat koji slui za pristajanje i ogranieno zadravanje amaca i brodova za
prevoz putnika.
Pristani za lokalni putniki saobraaj moraju imati:
-
obeleeno podruje, ulaz, izlaz i prilaz obali;

adekvatno osiguranu obalu za bezbedno manevrisanje plovilima;
dubinu vodenog prostora koja ne moe biti manja od propisne dubine plovnog
puta na kojem se pristan nalazi;
opremu za pristajanje i vezivanje plovnih objekata, stepenite (ili pristupni most); i
obalno osvetljenje.
Restoran na vodi ima prvenstveno ugostiteljsku namjenu u okviru koje se mogu pojaviti i
kulturni sadraji, prostori za izlobe i sl..
Sportski klubovi na vodi su objekti koji imaju namjenu okupljanja sportista i rekreativaca
koji se bave sportovima na vodi. U okviru objekta sportskog kluba mogu se obavljati i
djelatnosti iz oblasti ugostiteljstva, kao dopunske djelatnosti manjeg obima.
Rekreativni splavovi kuice su plovni objekti sa malim gazom koji nisu predvieni za
esto premetanje i slue za rekreacioni boravak.
Sojenice su drveni objekti uz obalu ili iznad vode, rekreativne namjene, podignuti na
stubove radi zatite od poplava.
Pristup objektima na vodi
Kolski pristup lokacijama za postavljanje plovnih objekata mora biti minimalne irine 4,5m.
Snabdijevanje robom i materijalom kao i odvoenje ambalae i ostalih otpadaka, vri se
sa javnih saobraajnica i kolsko-peakih staza kao i vodenim putem.
Do same lokacije treba obezbijediti peaku stazu. Plovni objekat treba da bude privezan
sa obalom pokretnim mostom odnosno pristupnom stazom. irina pristupne staze koja
povezuje plovni objekat sa obalom je minimalno 1,5m.
Pozicioniranje objekata na vodi
irina slobodne zone za postavljanje plovnih objekata na Pivskom jezeru iznosi 30m od
ureza vode na obali pri niskom plovidbenom nivou.
Prilikom pozicioniranja plovnih objekata potovati pravila o zatitnim udaljenjima objekta

od:
- podvodnih instalacija 50m;
- vodozahvata u zavisnosti od uslova nadlenog javnog komunalnog preduzea;
- mosta uzvodno i nizvodno 100m;
- plae uzvodno i nizvodno 200m; i
- obalnih rampi uzvodno i nizvodno 50m.
Za postavljanje plovnog objekta mora da postoji dovoljno dubine pri svakom vodostaju, a
sva mesta na jezeru koja se koriste za sidrenje i pristajanje plovnih objekata moraju biti
obeleena, u skladu sa vodoprivrednim uslovima.
Dimenzionisanje objekata na vodi
Veliina plovnih objekata se definie kao maksimalna povrina koju plovni objekat
zauzima na vodi i maksimalna povrina zatvorenog dela plovnog objekta, kao i
maksimalna visina iznad povrine akvatorije, odnosno maksimalni broj zatvorenih etaa
iznad platoa pontona.
Poloaj plovnih objekata se definie osovinskim rastojanjem i rastojanjem izmeu dva
susedna objekta. Poloaj i veliina su definisani za svaki tip objekta posebno.
PLOVNI OBJEKTI ELEMENTI ZA DIMENZIONISANjE
duina obale
sa zonom
sidrenja
maks.povr.
obj. na vodi
maks.povr.
zatvor. dela obj.
marine
200m
450m2
250m 2
pristani
50m2
restorani na vodi
30m
450m2
250m 2
sportski klubovi
30m
450m2
250m 2
rekreativni splavovi
kuice
15m
TIP OBJEKTA NA VODI
sojenice
80m2
(sa otvorenim
terasama)
-
40m2
20m2

maks. visina obj.

iznad akvatorije
1 zatvorena etaa / 6.0m
1 etaa ispod pontona za
pomone prostorije
pomone prostorije
pomone prostorije
pomone prostorije
min. meus. i
rastojanje
od
drugih objekata
30m
20m
15m
(osovinski
razmak 45 m)
30m
(osovinski
razmak 45 m)
15m
(osovinski
razmak 30m)
10m
Oblikovanje objekata na vodi

Arhitektura i estetika objekata na vodi uslovljena je ureenjem priobalne zone. Oni treba
da budu oblikovani tako da ne ugroavaju vizuelno sagledavanje vodenog prostora i
druge obale jezera.
Oblikovanje objekta na vodi izvesti tako da se pozicijom, gabaritima, materijalima,
izgledom i nainom korienja uklopi u okolni prostor i namjenu, tj. da ne ugrozi ili narui
prirodne vrijednosti i pejzane odlike prostora.
Svi objekti treba da budu ravnih linija, bez primene materijala uobiajenih u stambenoj
izgradnji (opeka, crep, klasina stolarija). Plovni objekti moraju biti usklaeni po tipu
(brodovi ili splavovi) ili po obradi (boja, materijal ...).
Uslovi za prikljuenje objekata na vodi na infrastrukturnu mreu
vodovod - svaki plovni objekat mora imati prikljuak na vodovodnu mreu.
kanalizacija - nije dozvoljeno direktno uputanje otpadnih voda u jezero. Plovni objekat
mora da poseduje nepropusni tank koji ispunjava vaee sanitarno-tehnike uslove.
Rekreativni splavovi kuice za sanitarno upotrebljene vode koriste montane sanitarne
vorove sa samorazgradnjom.
elektroenergetska mrea - planirane plovne objekte napajati sa postojee i planirane
distriburivne mree 10kV. Napajanje vriti iz planiranih kablovskih prikljunih ormana
smetenih na neplavnom dijelu obale. Manipulativni prostor plovnih objekata u priobalnom
pojasu opremiti instalacijama javnog osvetljenja. Napajanje javnog osvetljenja e se vriti
iz postojee elektrine mree. Mreu 1kV javnog osvetlenja izvesti podzemno, u rovu
potrebnih dimenzija. Prikljuak na elektro mreu izvesti u skladu sa uslovima
"Elektrodistribucije".
evakuacija otpada - za odlaganje smea potrebno je obezbediti potreban broj kontejnera.
zatita ivotne sredine - plovni objekat se ne moe postaviti ukoliko lokacija prethodno nije
opremljena instalacijama vodovoda, elektrine energije i instalacijama javnog osvetljenja.
Urbanistikim planovima, prema pravilima iz ovog Plana, potrebno je razraditi tane
lokacije i povrine na kopnu, u zaleu marine i pristana, kojom prilikom treba odrediti broj,
veliinu i kapacitete komercijalnih, ugostiteljskih, sportsko-rekreativnih i eventualno
stambenih objekata.
Ribolov i ribolovno podruje
Ureivanje podruja ribolova podrazumeva:
-
organizovanje uvarske slube;

ureenje ribolovnih mesta; i
ureenje pristupa jezeru ili rijeci.
5. SMJERNICE ZA UTVRIVANJE KONCESIONIH PODRUJA, ZONA I

LOKACIJA ZA LOKALNE OBJEKTE OD OPTEG INTERESA
Koncesiona podruja

Mineralne sirovine. Vei dio teritorije Optine potencijalan je i vrlo perspektivan prostor
za korienje i valorizaciju arhitektonsko-graevinskog i tehniko-graevinskog kamena,
kao i dolomita. Ovi mineralni resursi predstavljaju znaajan privredno-ekonomski oslonac.
Eventualna eksploatacija moe biti aktivirana samo na osnovu odgovarajue istrane i
tehnike dokumentacije i odgovarajuih procjena uticaja na ivotnu sredinu.
Voda. Iako na podruju Optine postoji odreen broj izvora koji imaju malu mineralizaciju,
stabilnu izdanost i odgovarajui kvalitet u pogledu hemijskog i mikrobiolokog sastava,
jo uvijek se nijedan izvor na ovom prostoru ne koristi za pie putem flairanja.
Vodna energija je takoe, podruje koncesionog korienja. U tom smislu za proizvodnju
hidroenergije osnov predstavlja Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine i
Strategija razvoja malih hidroelektrana u Crnoj Gori na osnovu kojih je mogue
raspisivanje tendera za izgradnju i korienje hidroelektrana. Na osnovu ovih dokumenata
e biti mogue davanje koncesija na istraivanja i eventualnu izgradnju malih
hidroenergetskih objekata. Primer za to je planirana izgradnja male HE na rijeci Vrbnici
snage 20,9 MW, a dobijena energija iz ovog izvora e se prenosnim sistemom dovesti na
novu TS Brezna.
ume. Sve ume na podruju Optine su dravne i predmet su postojeih koncesionih
aranmana koji su dugoroni. Koncesiona prava e se i po isteku tekuih ugovora o
koncesijama, davati na ume u dravnoj svojini, osim na podruju Regionalnog parka
prirode Piva ije su prevashodne funkcije protiveroziona, hidroloka, kao i ambijentalna.
Poljoprivredno zemljite. Koncesiono podruje su povrine bivih dravnih ekonomija.
Javne usluge, kao to su hidroelektrana, objekti za vodosnabdijevanje, telekomunikacije,
saobraaj i sistemi transporta, dravne zgrade, komunalni objekti, objekti obrazovanja i
zdravstva i dr., koje odredi Vlada Crne Gore, mogu se ustupati na koncesiono korienje,
u skladu sa pozitivnom zakonskom regulativom.
Zone i lokacije za lokalne objekte od opteg interesa
Lokalni objekti od opteg interesa su:
-
vodovodna, telekomunikaciona i kanalizaciona infrastruktura, toplovodi;

optinski putevi (lokalni i nekategorisani) i pratei objekti;
ulice u naseljima i trgovi;
parking prostori;
pijace;
gradska groblja;
podzemni i nadzemni prolazi;
javne garae;
objekti distributivne mree naponskog nivoa do 35 kV;
javna rasvjeta;
javne i zelene povrine i gradski parkovi i dr.
Pored navedenih objekata predvienih za javne namjene, u podruja i zone od posebnog

javnog interesa spadaju i:
1. Povrine Planom predviene za javne namene:
- prirodni resursi (vodni, umski) kao dobra od opteg interesa;
- izvorita pitke vode;
- povrine i zone za odbranu zemlje; i
kole, bolnice i drudi objekti javnih slubi.
2. Posebne prirodne vrijednosti koje su od ireg znaaja, samim tim posebno

izdvojene zatiene kao posebni prirodni predjeli, spomenici i rezervati prirode
(dio podruja optine je ve u okviru Nacionalnog parka Durmitor, slivnog
podruja rijeke Tare, kao podruja pod zatitom UNESCO-a, a dio podruja je
predvien za proglaenje Regionalnog parka prirode Piva).
3. Kulturno istorijski lokaliteti i nasljee (spomenici kulture koji su ve u odreenom
statusu zatite ili su evidentirani, kao i drugi objekti iz kategorije nepokretnih
kulturnih dobara i spomenika koji se predlau za valorizaciju i zatitu).
6. SMJERNICE ZA IMPLEMENTACIJU PLANA

Mjere i instrumenti za implementaciju planskih rjeenja
Normativno-pravne mjere:
-
odluke u nadlenosti jedinice lokalne samouprave;

definisanje javnog interesa i pitanja eksproprijacije; i
primena vaeih propisa i standarda, kao i preporuka i pravilnika.
Plansko-programske mjere:
-
sektorski godinji programi Javnih i ostalih preduzea;

izrada potrebne planske i projektne dokumentacije;
realizacija zavrenih projekata; i
inicijative Mjesnih zajednica.
Finansijsko-ekonomske mjere:
-
stimulacione mjere, pre svega fiskalna i kreditna politika;

subvencije;
participacija optina iz okruenja prilikom realizacije regionalnih projekata;
uspostavljanje sistema realnih ekonomskih cijena;
participacija budetskih fondova Crne Gore;
tednja;
korienje sredstava iz predpristupnih i strukturnih fondova EU za restrukturiranje
privrede i izgradnju kapitalnih objekata; i
primena principa "zagaiva plaa" po kome su svi sadanji i budui zagaivai
duni da nadoknade eventualnu tetu nastalu zagaivanjem.
Organizacione mjere:
-
permanentna edukacija stanovnitva i stalna obuka preduzetnika u pogledu

mogunosti razvoja poslovanja;
unaprijeenje organizacije nadlenih optinskih slubi;
podrka izgradnji mree objekata za otkup poljoprivrednih proizvoda;
promocija konkuretnih prednosti razvoja MSP i marketing lokacija;
edukacija preduzetnika, struno osposobljavanje i realizacija programa
samozapoljavanja;
razvoj turistiko-informativnog centra kao vid podrke razvoju turizma; i
medijska promocija i marketinke aktivnosti.
Uesnici u implementaciji

1. Lokalna samouprava;
2. Javna komunalna preduzea;
3. Resorna Ministarstva;
4. Operateri mobilne telefonije i kablovskih sistema;
5. Mjesne zajednice;
6. Lokalno stanovnitvo;
7. Porodina poljoprivredna gazdinstva;
8. Pravna lica i poslovni subjekti;
9. Privredna komora Crne Gore; i
10. Nevladine organizacije.


PUP Pluzine, Jun 2012.god.

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PUP Pluzine, Jun 2012.god.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prostorno urbanistiki plan optine Pluine do 2028. god.

Prostornim planom Crne Gore (Sl. list CG, br. 24/08)

Prostornim planom podruja posebne namjene za Nacionalni park

Jugoslovenski institut za urbanizam i stanovanje,

Prostorno urbanistiki plan optine Pluine do 2028. god.

izradom razvojnog dokumenta koji uz uvaavanje osnovnih evropskih principa i

Prostorno urbanistikim planom su razraena naela prostornog ureenja, utvreni

Jugoslovenski institut za urbanizam i stanovanje,

Prostorno urbanistiki plan optine Pluine do 2028. god.

ublaavanje regionalnih nejednakosti u ekonomskom i drutvenom razvoju;

Pravci prostornog razvoja drave Crne Gore u odnosu na okruenje opredeljuju se

poboljanje drumske saobraajne infrastukture koja povezuje Crnu Goru sa

II Koncept organizacije ureenja i korienja prostora

Jugoslovenski institut za urbanizam i stanovanje,

Prostorno urbanistiki plan optine Pluine do 2028. god.

istog procesa: regionalizacija razvojne perspektive i dalja integracija crnogorskog

Prostorno urbanistiki plan optine Pluine do 2028. god.

osnovnih obrazovnih, zdravstvenih i socijalnih usluga, kao i odgovarajue sportske i

Prostorni koncept razvoja drutvenih djelatnosti pratie obnovu privrednog rasta na

ustanove za predkolsko obrazovanje: optinski, regionalni centri i znaajni

Jugoslovenski institut za urbanizam i stanovanje,

Prostorno urbanistiki plan optine Pluine do 2028. god.

ustanove za osnovno obrazovanje: centri regionalnog i optinskog znaaja,

epan polje (granica prema Bosni i Hercegovini) Pluine Niki Podgorica.

Sljedei regionalni putevi e se izgraditi, rekonstruisati, proiriti ili poboljati:

novi regionalni put R Pluine - Lipnik (granica BiH) i R 14 Virak (abljak)-TrsaPluine.

Razvoj energetske infrastrukture treba da bude podreen ostvarivanju ciljeva

Jugoslovenski institut za urbanizam i stanovanje,

Prostorno urbanistiki plan optine Pluine do 2028. god.

meuoptinske deponije za optine: Bar i Ulcinj; Kotor, Tivat i Budvu; Herceg

Prostorni plan Republike definisao je podruja i zone od javnog interesa, kao i

potrebno je definisati granice kulturnih spomenika;

Jugoslovenski institut za urbanizam i stanovanje,

Prostorno urbanistiki plan optine Pluine do 2028. god.

podruja vodoizvorita moraju se zatiti i osigurati od rizika zagaenja;

Koncept ureenja degradirane i ugroene ivotne sredine definie podruja u kojima

Intenziviranje poljoprivrede, posebno stoarstva treba da bude glavni pravac

Jugoslovenski institut za urbanizam i stanovanje,

Prostorno urbanistiki plan optine Pluine do 2028. god.

Konsolidovanje umskih kompleksa i poumljavanje, koje ima za cilj stvaranje

Uspostavljenim nivoom razvoja i konceptom organizacije i ureenja prostora Republike do

Jugoslovenski institut za urbanizam i stanovanje,

Prostorno urbanistiki plan optine Pluine do 2028. god.

park Magli-Bio-Volujak sa Nacionalnim parkom Sutjeska i ekoloki koridor jugoistonih

Smjernice za izradu planova podruja od posebnog znaaja:

Programi razvoja podruja sa posebnim problemima i ogranienjima kao to su

1.2. PROSTORNI PLAN PODRUJA POSEBNE NAMJENE ZA NACIONALNI

Prostorno urbanistiki plan optine Pluine do 2028. god.

prirodne osobenosti, neiskorien potencijal, lokaliteti izuzetne vrijednosti,

Kao ogranienja navode se:

demografska erozija ruralnog podruja i nepovoljna demografska struktura;

Kao kljuni preduslov razvoja istaknuti su:

dalja istraivanja Nacionalnog parka i okoline;

Na osnovu sagledanih potencijala, kao i evidentnih ogranienja data je projekcija

dalji razvoj okruenja, podruja zatitne zone i Nacionalnog parka Durmitor;

Jugoslovenski institut za urbanizam i stanovanje,

Prostorno urbanistiki plan optine Pluine do 2028. god.

Cilj razvoja je integracija podruja durmitorskog kraja i intenzivnije ukljuivanje u privredni

Prostorno urbanistiki plan optine Pluine do 2028. god.

Prostornim planom Nacionalnog parka Durmitor dati su reimi korienja i uredjenja

1.3. STRATEKI DOKUMENTI NA DRAVNOM NIVOU

Prostorno urbanistiki plan optine Pluine do 2028. god.

procesa koji podrazumeva kontinuirano praenje i periodinu reviziju dokumenta