T.

C
MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)

ENDSTRYEL OTOMASYON
TEKNOLOJLER

ALTERNATF AKIM DEVRELER

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak
yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda
amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim
materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve
gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii

kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas
nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik

kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ............................................................................................................... ii
GR ..................................................................................................................................1
RENME FAALYET-1 .................................................................................................3
1. ALTERNATF AKIM......................................................................................................3

1.1. Alternatif Akm ............................................................................................. 3

1.2. Frekans.......................................................................................................... 3
1.3. Periyot ........................................................................................................... 4
1.4. Alternans ....................................................................................................... 4
1.5. Alternatif Akm Deerleri.............................................................................. 4
1.5.1. Ani Deer ............................................................................................... 5
1.5.2. Maksimum Deer ................................................................................... 6
1.5.3. Ortalama Deer....................................................................................... 6
1.5.4. Etkin Deer............................................................................................. 6
1.6. Alternatif Akmn Vektrler ile Gsterilmesi ................................................. 8
1.6.1. Sfr Faz .................................................................................................. 8
1.6.2. leri Faz .................................................................................................. 9
1.6.3. Geri Faz .................................................................................................. 9
1.6.4. Faz Fark............................................................................................... 10
1.7. Alternatif Akm Devrelerinde lm Yapmak ............................................. 11
1.7.1. Alternatif Gerilim ................................................................................. 11
1.7.2. Alternatif Akm..................................................................................... 11
1.7.3. Fazl Akm ve Gerilim ..................................................................... 11
1.8. Elektrik Gc ve Enerjisi............................................................................. 12
1.8.1. Elektrik Gc........................................................................................ 12
1.8.2. Elektrik Enerjisi .................................................................................... 14
UYGULAMA FAALYET ............................................................................... 16
LME VE DEERLENDRME...................................................................... 20
RENME FAALYET-2 ...............................................................................................23
2. OSLASKOP .................................................................................................................23

2.1. Osilaskobun Tantlmas .............................................................................. 23

2.2. Osilaskop ile llebilen Deerler............................................................... 24
2.3. Osilaskop ile lm Yapmak ...................................................................... 24
2.4. Osilaskop Probu........................................................................................... 30
2.5. lmden nce Kontrol ve Ayarlar............................................................. 30
UYGULAMA FAALYET ............................................................................... 32
LME VE DEERLENDRME...................................................................... 38
MODL DEERLENDRME...........................................................................................39
CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................40
KAYNAKLAR ..................................................................................................................41

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

522EE0160

ALAN

Endstriyel Otomasyon Teknolojileri

DAL/MESLEK

Alan Ortak

MODLN ADI

Alternatif Akm Devreleri

MODLN TANIMI

Alternatif akm devre zmlerine ynelik bilgi ve becerilerin

verildii bir renme materyalidir.

SRE

40/32

N KOUL

Doru akm devreleri modln alm olmak.

YETERLK

Basit lamba devresi kurmak ve elektriksel lmleri doru

olarak yapmak.
Genel Ama
Alternatif akm lamba devresi kuracak ve devrenin elektriksel
lmlerini hatasz bir ekilde yapabileceksiniz .
Amalar
Gerekli ortam salandnda:

MODLN AMACI
1.
2.

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Basit lamba devresi kuracak ve devrenin elektriksel

lmlerini hatasz bir ekilde yapabileceksiniz.
Seriparalel bal lamba devresi kuracak ve elektriksel
lmlerini hatasz bir ekilde yapabileceksiniz .

Elektrik deney seti, ayarl gerilim kayna, multimetre,

osilaskop, el takmlar.
Her faaliyet sonrasnda, o faliyetle ilgili deerlendirme sorular
ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen, modl sonunda size lme arac (uygulama, sorucevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi
ve becerileri lerek deerlendirecektir.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
Alternatif Akm Devreleri modl ile endstriyel otomasyon teknolojileri alannda
gerekli olan elektrik devre analizi ve devre elemanlarnn zelliklerine ynelik bilgi ve
teknolojiye ait temel yeterlikleri kazanacaksnz.
Gnlk hayatta ska kullandmz alternatif akm, doru ve gvenli bir ekilde
kullanabileceksiniz. Ayrca alternatif akma ait elektriksel byklkleri (akm, gerilim, g,
enerji ve frekans) ve bu byklklerin aralarndaki ilikileri kavrayacaksnz.
Bu modl baarl bir ekilde tamamladnzda endstriyel otomasyon
teknolojisi alannda alternatif akma iliki problemleri zebilecek, her gn i yerinizde ve
evinizde karlatnz sorunlar ok rahat zebileceksiniz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET-1
AMA
Basit lamba devresi kuracak ve devrenin elektriksel lmlerini hatasz bir ekilde
yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Evinizde kulladnz elektonik cihazlar ile aydnlatma iin kullandnz

lambalarn alma koullarn renip elde ettiiniz sonular bir rapor halinde
snfta retmeninize ve arkadalarnza sununuz.

1. ALTERNATF AKIM
1.1. Alternatif Akm
Zamana bal olarak periyodik bir ekilde yn ve iddet deitiren akma "alternatif
akm (AA)" denir. Alternatif akm ve alternatif gerilimin temel yaps sins dalgas
eklindedir. Bu ayn zamanda sinzoidal dalga olarak da ifade edilir. Elektrik santrallerinde
alternatrler tarafndan retilen enerjinin akm ve gerilimi sinzoidal yapdadr.
10

-5

-10

ekil 1.1: Alternatif akm

1.2. Frekans
Sinzoidal alternatif akm, sins fonksiyonu zelliini tar.
ekildeki erinin sfrdan balayarak pozitif maksimum deere ykselmesi, tekrar
derek sfra ve negatif maksimum deere inmesi, buradan da tekrar sfra ulamasna
saykl denir. ekildeki eri, sins erisidir. Dolaysyla elde edilen emk da sinzoidal bir
emkdr.

Burada f, saniyedeki saykl saysdr ve alternatif akmn frekans olarak

adlandrlr. Birimi Hertz (Hz)dir.

ekil 1.2: Saykl ve periyot

1.3. Periyot
Bir saykln tamamlanmas iin geen zamana periyot denir. T harfi ile gsterilir.
Birimi saniyedir.

T=

1
f

1.4. Alternans
Sins erisindeki gerilimin deeri, sfrdan balayp ykselmi ve 90 de en yksek
deerine ulamtr. Daha sonra azalma gstererek 180 de sfra dmtr. Buna pozitif
alternans denir. 180 den sonraki ve 360 ye kadar olan ters yndeki eriye ise negatif
alternans denir (ekil 1.2).
rnek 1.1: Periyot ile frekans arasndaki ilikiyi aklaynz.
zm 1.1: T =

1
f

veya f =

1
dir.
T

1.5. Alternatif Akm Deerleri

Alternatif akmn ani, etkin ve maksimum olmak zere eit deeri vardr.

ekil 1.3: Alternatif akm deerleri

1.5.1. Ani Deer

Sinsoidal eri zerindeki herhangi bir nokta ani deer olarak isimlendirilir ve v ile
gsterilir. v gerilimi, herhangi bir andaki gerilimin ani deeri olup, aadaki gibi ifade
edilir:
10

iA

10

iB

8
5

iC
v

5
2

/3

-5

/4
-10

ekil 1.4

v = Vm sin(2ft)
Vm
f
T = 1/f T
t

veya v = Vm sint

: Maksimum deer [V]

: Frekans [Hz]
: Periyot[s]
: Zaman [s]

rnek 1.2: ekil 1.4te her akmn sins dalgas iin yatay eksende /2 referans
noktasndaki ani deerleri tanmlaynz.

zm 1.2
iA = Im sin t = 10 sin (/2) = 10 [A]
iB = Im sin(t + B ) = 5 sin (/2 +/3) = 2.5 A]
iC = Im sin(t C ) = 8 sin (/2 /4) = 5.7 [A]

1.5.2. Maksimum Deer

Maksimum deer, ani deerlerin en bydr. Dikkat edilirse 90 ve 270lik alarda
elde edilen akm, en yksek deerine ulamaktadr.

1.5.3. Ortalama Deer

Ortalama deer, bir saykldaki ani deerlerin ortalamasdr. Alternatif akmn bir
saykldaki pozitif ani deerlerin says, negatif ani deerlerin saysna eit ve ayn byklkte
olduundan alternatif akmda ortalama deer sfrdr. Bu nedenden dolay ortalama deer
hesaplanrken alternanslardan birinde hesaplama yaplr.
Maksimum deer belli ise ortalama deer:
iort= 0.636.Im
forml ile hesaplanr.
rnek 1.3: Maksimum deeri 24V olan alternatif gerilimin ortalama deerini
bulunuz.
zm 1.3: Vort =Vm . 0,636= 24. 0,636 = 16,26 V olarak bulunur.

1.5.4. Etkin Deer

Alternatif akm uygulanan bir devre elemannda, harcanan gc bulmak isterken hangi
akm deerini alacamz ilk anda bilemeyebiliriz. Akmn maksimum deerini alsak byk
bir hata pay oluur. nk akm, bir periyotluk sre iinde sadece iki kez ve anlk olarak
maksimum deere ular. Ortalama deer almak istersek bu deerin sfr olduunu zaten
biliyoruz. Bunu belirlemenin en gzel yolu; bir direnten belirli bir zaman aralnda verilen
alternatif akmn salad s miktarn, ayn dirente ve ayn srede bir doru akm
tarafndan elde etmektir. Bu doru akm deerine ve potansiyel farkna alternatif akmn
etkin deeri denir.
AC devrelerde ampermetre ve voltmetre etkin akm ve gerilimi ler.
Bir dirente doru akmn meydana getirdii sy, ayn dirente ve zamanda ortaya
karan alternatif akm deerine alternatif akmn etkin veya efektif deeri denir (ekil
1.5).

Efektif deerler, alt ifadeler kullanlmadan byk karakterlerle gsterilir (V ve I).

Maksimum deer ve efektif deer arasndaki ilikiler:

2 V 1.414 V [V]

V m=
V=

Vm
2

0.707Vm [V]

I m=

2 I 1.414 I [A]
Im
0.707Im [A]
2

I=

i[A]

I[A]
Ayn g
tketimi

V [V]
e[V]

R[]

R[]

E[V]

V [V]

AC Elektromotor kuvvet

i,v,e: Ani deerler

I,V,E: efektif deerler

P = IV [W] = V2/R
= I2 R

p = iv = v /R
= i2 R

ekil 1.5: Ani ve efektif deerler

rnek 1.4: Maksimum deeri 311V llen bir bir dalgann etkin deerini bulunuz.
zm 1.4: V = 0,707 . Vm= 0,707 . 311 = 220 [V]
rnek 1.5: ehir ebeke gerilimi 220V olduuna gre maksimum ve ortalama
deerini hesaplaynz.
zm 1.5:

V = Vm .0,707 ise
V
220
Vm =
=
= 311,17 volt
0,707 0,707
Vort = 0,636.Vm = 0,636.311,17 = 197,90 volt

1.6. Alternatif Akmn Vektrler ile Gsterilmesi

1

sin(t)
t

Orjin

-1
Asal hz ile dnen vektr

ekil 1.6: Sins dalgas iin dnen vektr

Sinzoidal ekilde deien akm veya gerilimin herhangi bir andaki deeri, yarap
uzunluunda dnen bir vektrn dey (dik) eksen iz dm ile bulunabilir.

1.6.1. Sfr Faz

Eer bir sinzoidal eri t=0 annda sfr balang noktasndan balayp maksimum
deerine gidiyorsa sfr fazldr denir (ekil 1.7).
Alternatif akmn sfrdan balayp pozitif deerler almaya balad noktann
balang noktasna gre olan a ve zamana faz fark denir. Faz A.A da balad noktay
gsterir.

ekil 1.7

[rad]

1.6.2. leri Faz

ekil: 1.8

Eer bir sinzoidal eri t=0 annda sfr balang noktasndan bir as kadar nce
balayp pozitif maksimum deere doru artyorsa eri ileri fazldr (ekil 1.8).

1.6.3. Geri Faz

Eer bir sinssel eri t=0 annda sfr balang noktasndan balamayp bir as
kadar sonra balyorsa bu eri geri fazldr (ekil 1.9).

ekil: 1.9

1.6.4. Faz Fark

ekil: 1.10

ki sinsoidal erinin arasnda bulunan a veya zaman farkna faz fark denir.
Genellikle aradaki a ile deerlendirilir. ekil 1.10da I1 akm I2 akmndan as kadar
geri fazldr.

I2

i2= Im2 sin (t +2)

i[A]

I1
1

[rad]

1
2
i1 = Im1 sin (t +1)
ekil: 1.11

ekil 1-11de i1 ve i2 akmlar ve onlarn dnen vektriyel ifadeleri I m1 ve I m2

gsterilmektedir.
i1 = Im1 sin (t + 1 ) [A]
i2 = Im2 sin (t + 2 ) [A]

I
m1
I m2

10

Vektr; temel izgiden stte izildii zaman dalga ileridedir. ayet temel izgi ile ayn
durumda ise ayn fazda, temel izginin altnda olduu zaman ise dalga geridedir denir. ekil
1-12de gsterilmektedir.

leride
Temel izgi

(a) leri

Temel izgi

Ayn fazda

(b) Ayn faz

Temel izgi

geride
I
(c) Geri

ekil 1.12: leri, ayn ve geri faz

1.7. Alternatif Akm Devrelerinde lm Yapmak

1.7.1. Alternatif Gerilim
Alternatif gerilimin srekli olarak yn ve iddetinin deitiini ilk blmde
renmitik. Hibir zaman sabit bir deerde kalmad iin belirli bir deerin kabul edilmesi
gereklidir. Bu etkin deerdir.
Alternatif gerilim en yksek deerine 90 de eriir. Buna tepe gerilimi veya
maksimum gerilim ad erilir.

1.7.2. Alternatif Akm

Alternatif akm devresinden geen akm gerilimle doru orantldr. Alternatif akmn
etkin deeri de maksimum deerin 0,707 katdr. Btn alternatif akm ampermetre ve
voltmetreleri eer zel amal yaplmam ise etkin deerleri gsterecek ekilde
tasarlanmtr.

1.7.3. Fazl Akm ve Gerilim

Elektrik enerjisinin retilmesi, tanmas ve byk glerde sarfedilmesi genellikle
ok fazl sistemlerde yaplr. Gerilim deerleri birbirine eit; fakat faz alar farkl olan
kaynaklar kullanlmaktadr. Uygulama ve ekonomik avantajlar olmas sebebi ile yaygn
olarak kullanlr. fazl kaynaklar arasnda 120 faz fark olan eit gerilime sahiptir. Bu
konu ile daha ayrntl bilgi ileriki snflara ait modllerde verilecektir.

11

1.8. Elektrik Gc ve Enerjisi

Enerjiyi iki farkl ynden inceleyebiliriz. Birincisi belirli bir srede harcanan toplam
enerji miktar; dieri ise anlk enerji veya her saniyeye karlk gelen enerji. Bu adan
bakarak arabann gl olup olmadn veya stma sisteminin yeterli olup olmadn
yorumlayabiliriz. Bu ise elektrik gc olarak tanmlanr.

1.8.1. Elektrik Gc
G birimi ve mekanik almalarla ilikisini inceleyecek olursak:
G birimi [W](watt) veya [J/s](saniye bana Joule). Her ikisi de birbirlerine
dntrlebilir.
1 [W] = 1 [J/s]
Bir elektrik motorunun dnmesiyle bir i yaplr. Bu ii yaparken motor enerji harcar.
Bir iin ne kadar zamanda yaplabileceini syleyebilmek iin birim zamanda yaplan i
miktarn bilmek gerekir. Birim zamanda yaplan ie g denir.
Elektrik g birimi olarak genellikle [W] kullanlr. [J] ise i anlamna gelir ve
genellikle mekanikte kullanlr.
rnek 1.6
10[W]

0,2[m/s]
W[kgf]

ekil 1.13

ekil 1.13deki elektrik motorunun gc 10[W] ve yk kaldrma hz da 0,2[m/s]

olarak kabul edilirse bu motorun en fazla ne kadar arlkta yk [kgf] kaldrabileceini
hesaplaynz (enerji kayb olmadn kabul ediniz).
zm 1.6
L[m]
F[N]

ekil 1.14

12

Mekanikte i tanm W [J] = F[N] x L[m],

W: F:Kuvvet L:Tama mesafesi
Bu eitliin her iki taraf zamana [s] blnerek aadaki eitlik bulunur:
P[W]=F[N] x v[m/s]
P:G v:hz
Buna gre verilenleri yerine koyup kuvvet hesaplanabilir.
10[W]=F[N] x 0,2[m/s] ise F=50[N]
Arlk ve kuvvet arasndaki iliki aadaki gibidir:
1[kgf]10[N],
Son olarak motorun kaldrabilecei en fazla ( maksimum ) arlk hesaplanabilir.
Wmax =50/10=5[kgf]
Elektrik devrelerinde g ise aadaki eitlikte olduu gibi ifade edilir:
P = V.I
P : Elektrik gc[W]
V : Gerilim[V]
I : Akm[A]
Bu ok basit eitlik (DA) doru akm devrelerinde olduu gibi (AA) alternatif akm
devrelerinde de geerlidir.
rnek 1.7: 200[]luk dirence 1,5[V] gerilim uygulanmtr. Buna gre direncin
gcn hesaplaynz.
zm 1.7

V
P = VxI P = Vx( )
R
P = 1, 5x

1,5
= 0, 01125W 11, 25mW
200

rnek 1.8: 100[]luk karbon filmli direncin gc 1/4[W] ise buna uygulanabilecek
en yksek gerilim deerini hesaplaynz.
zm 1.8
Direncin gc (P=V.I) ile hesaplanr ve sonu 0,25[W] deerini gememelidir.
0,25 > V.I
Ohm kanununu kullanarak (I=V/R)
0,25 > VxV/100
25 > V2
5 > V V < 5 olmaldr.

13

Bu dirence 5[V]tan daha byk bir gerilim uygulanmamaldr.

1.8.2. Elektrik Enerjisi

Birim zamandaki elektrik enerjisi,elektrik gc olarak tanmlanr. Bu nedenle g ile
zamann arpmndan elektrik enerjisi miktar hesaplanabilir.

W = P.t
W : Elektrik enerjisi [Ws] veya [J]
P : Elektrik gc[W]
T : Zaman[s]
Enerji birimi olarak [Ws] veya [J] kullanlmaktaysa da bazen ifade edilmek istenen
enerji miktar ok daha byk olabilmektedir.Gnlk hayatta daha ok [Wh] ya da [kWh]
birimleri kullanlmaktadr.
Aada enerji birimlerini ve anlamlarn grebilirsiniz.
Enerji birimi
J (joule)
Ws (watt saniye)
Wh (watt saat)
kWh

Aklama
Mekanik enerji birimi
1[Ws]--- 1[W]lk cihazn 1[s] de harcad enerji 1[Ws]=1[J]
1[Wh]--- 1[W]lk cihazn 1[h] saatte harcad enerji
1[kWh]=1000[Wh]
Tablo 1.1: Enerji birimleri ve anlamlar

rnek 1.9: Evimizde kullandmz 100[W]lk lambay gnde 4 saat yaktmzda 30

gn iin bu lambann harcad toplam enerji miktarn hesaplaynz.
zm 1.9
En kolay hesaplama iin kullanlacak birim [Wh]dir.Buna gre:
W=100[W]x4[h] x 30= 12000[Wh] (30 gnde harcanan toplam enerji)
1[kWh] = 1000[Wh]
W=12000/1000=12[kWh]

(30 gnde harcanan toplam enerji)

Zaman saniye cinsinden kullanrsak enerji miktar [Ws] olarak ifade edilir.
t=4[h]=4x60x60[s]
W=100[W]x4x60x60[s]=1440000[Ws]
(1 gnde harcanan toplam enerji)

14

W=100[W]x4x60x60[s]x30=43200000[Ws]
1[Ws]=1[J]

W=1440000[J]

(30 gnde harcanan toplam enerji)

W=43200000[J]

15

UYGULAMA
FAALYET
UYGULAMA
FAALYET
Bu uygulama faaliyeti ile 220 V AC gerilimde alan deiik gteki lambalarn
dijital Avometre ile AC akm ve geriliminin lmn kavrayabileceksiniz.

lem Basamalar

neriler

lm iin kullanlacak 220V gerilim

deeri insan sal iin tehlikeli
olabileceinden uygulamalarnzda
ok dikkatli olunmas gerekir.

Transformatrn ve dijital
avometrenin ayarlarn kontrol ediniz.
Btn anahtar ve butonlar lmden
nce kapal durumda olmaldr
(zellikle output butonu).
Gerilim kaynann k gerilimi
minimum seviyede olmaldr.

ekil 1.15

Devre emasna gre gereksinim

duyulan alet ve gereleri seerek
deney masas zerinde uygun
konumda yerletiriniz.
Devre emasna gre kablolarla
balantlar yapnz.
Dijital avometrenin seici anahtarn
AC durumuna getiriniz ve lm
kademesini 300Vtan daha byk bir
deere getiriniz.
Gerilim kaynan altrnz ve
k geriliminin 0V olup
olmadn kontrol ediniz.
Output butonuna basnz ve k
gerilimini ayar dmesi yardmyla
ykseltiniz. k gerilimi istenen
deerine gelinceye kadar devrede
beklenmeyen bir durum olup
olmadn kontrol ediniz.
lm sonularn kaydediniz.
Output butonuna basarak k
geriliminin 0V olmasn salaynz.
Lambay deitirip lm ilemlerini
tekrar ediniz.
Her iki durum iin direnleri
hesaplaynz.

Balantlar ve ayarlar btn grup

yeleri tarafndan kontrol edildikten
sonra retmeninizi arnz.

Lamba
deerleri
V [V]
P [W]
220 [V]
40 [W]
220 [V]
100 [W]

16

lm
sonular
Akm

Gerilim

Hesaplama

Diren

Bu uygulama faaliyeti ile parelel balantda hangi lambann parlak yanabileceini

anlayabileceksiniz.

lem Basamalar

neriler

Gerilim
Kayna
40[W]

Deneyden nce hangi lambann daha

parlak yandn (veya daha fazla
enerji harcadn) dnnz.
Nedenini aklaynz.
Dncelerinizi grup yeleriyle
paylanz. Daha sonra yaptnz
gerilim ve akm lmleriyle
dncelerinizi karlatrnz.

Gerilim kaynann ve dijital

avometrenin ayarlarn kontrol
ediniz.
Btn anahtar ve butonlar lmden
nce kapal durumda olmaldr
(zellikle output butonu).
Transformatrn k gerilimi
minimum seviyede olmaldr.

100[W
]

ekil 1.16

Devre emasna gre gereksinim

duyulan alet ve gereleri seerek
deney masas zerinde uygun
konumda yerletiriniz.

Devre emasna gre kablolarla

balantlar yapnz.
Dijital avometrenin seici anahtarn
AC akm durumuna ve lm
kademesini maksimum akm
durumuna ayarlaynz.
Gerilim kaynan altrnz ve k
geriliminin 0V olup olmadn
kontrol ediniz.
Output butonuna basnz ve 220
V oluncaya kadar gerilimi kademe
kademe ykseltiniz. Bu ilemi
yaparken devrede beklenmeyen
herhangi bir durum olup olmadn
kontrol ediniz (zellikle dijital
AVOmetre deerleri).
lm sonularn kaydediniz.
Output butonuna basnz. Gerilim
ayar dmesini minimum seviyeye
getiriniz.
Parlak yanan lambann gc ......[W]

Balantlar ve ayarlar btn grup

yeleri tarafndan kontrol edildikten
sonra retmeninizi arnz.

Lamba
deerleri
V [V]
P [W]

lm sonular
Transformatr
gerilimi

220[V]
40[W]

220 [ V]
220[V]
100[W]

17

Akm
[A]

Hesaplama

G
[W]

Yandaki tablo iin hesaplamalar

yapnz.

Bu uygulama faaliyeti ile seri balantda hangi lambann parlak yanabileceini

anlayabileceksiniz.
lem Basamalar

neriler

A
Transformatr

Deneyden nce hangi lambann daha

parlak yandn (veya daha fazla
enerji harcadn) dnnz.
Nedenini aklaynz.
Dncelerinizi grup yeleriyle
paylanz. Daha sonra yaptnz
gerilim ve akm lmleriyle
dncelerinizi karlatrnz.

Transformatrn ve dijital
AVOmetrenin ayarlarn kontrol
ediniz.
Btn anahtar ve butonlar lmden
nce kapal durumda olmaldr
(zellikle output butonu).
Transformatrn k gerilimi
minimum seviyede olmaldr.

40[W]

100[W
]

ekil 1.17

Devre emasna gre gereksinim

duyulan alet ve gereleri seerek
deney masas zerinde uygun
konumda yerletiriniz.

Devre emasna gre kablolarla

balantlar yapnz.
Dijital avometrenin seici anahtarn
AC durumuna getiriniz ve lm
kademesini 300 Vtan daha byk bir
deere getiriniz.

18

Balantlar ve ayarlar btn grup

yeleri tarafndan kontrol edildikten
sonra retmeninizi arnz.

Transformatr altrnz ve k
geriliminin 0V olup olmadn
kontrol ediniz.
Output butonuna basnz ve 220V
oluncaya kadar gerilimi kademe
kademe ykseltiniz. Bu ilemi
yaparken devrede beklenmeyen
herhangi bir durum olup olmadn
kontrol ediniz (zellikle dijital
avometre deerleri).
lm sonularn kaydediniz.
Output butonuna basnz. Gerilim
ayar dmesini minimum seviyeye
getiriniz.
Parlak yanan lambann gc
.......[W].
Yandaki tablo iin hesaplamalar
yapnz.

Lamba
deerleri
V [V]
P [W]

lm sonular
Transformatr
gerilimi

40[W]

220 [V]
100[W]

19

Akm
[A]

Hesaplama

Gerilim
[V]

G
[W]

LMEVE
VEDEERLENDRME
DEERLENDRME
LME
LME SORULARI
Aadaki sorular cevaplayarak bu faaliyette kazandnz bilgileri lnz.
LME SORULARI
1. 2 MHz frekansn periyodu nedir?
A) 1.5 S

B) 1.0 S

C) 0.5 S

D) 2.0 S

2. 400 s periyoda sahip dalgann frekans aadakilerden hangidir?

A) 2.5 kHz

B) 1.5 kHz

C) 3.5 kHz

D) 2.0 kHz

3. 1 sn.de 10 saykl AC deiimi iin frekans nedir?

A) 1 k Hz

B) 10 Hz

C) 1 Hz

D) 100 Hz

i [A]
10

14.14A

t [s]

-5
-10

ekil 1.18

4. ekil 1.18deki sins dalgas iin akmn tepe deeri nedir?

A) 19.93 A

B) 14.14 A

C) 10.02 A

D) 28.28 A

5. ekil 1.18deki sins dalgas iin akmn etkin deeri nedir?

A) 19.93 A

B) 14.14 A

C) 10.02 A

D) 28.28 A

6. 8.3 mV AC gerilimin etkin deerin maksimum deere dnm hali hangisidir?

A) 11.70 mV

B) 8.30 mV

C) 5.88 mV

20

D) 16.60 mV

7.

(I)Yksek frekansda, T periyodu ksadr.

(II) DC gerilimde byklk ve polarite deiir.
(III) ki dalga arasndaki faz fark /2 olduunda onlardan biri sfr olduu zaman
dieri tepe deerindedir.
(IV)ki dalga ayn fazda iken her ikisi de tepe deerine ayn anda ular..
(V) 5 s luk bir periyot 2 ms`lik periyotdan daha yksek bir frekansa tekaml eder.
(VI) ki dalga ekli arasndaki faz farkn karlatrdmz zaman onlar farkl
frekansda olmaldrlar.
Yukardaki ifadelerden hangileri aadaki seeneklerde doru olarak verilmitir?
A) I-II-III-V

B) I-II-IV-VI

C) I-III-IV-V

D) I-III-IV-V-VI

8. Etkin deeri 24 / 2 V olan alternatif gerilimin maksimum deerini bulunuz.?

A) 12 V

B) 16 V

C) 20 V

D) 24 V

9. Maksimum gerilimi 100 V olan devrenin ortalama deerini hesaplaynz?

A) 100 V

B) 70,7 V

C) 63,6 V

D) 50 V

10. Alternatif akm devresine bal ampermetre ve voltmetre ile aadaki hangi deer
llr?
A) Ortalama

B) Maksimum

C) Ani

D) Etkin

Evinizdeki elektrik prizlerinde 220[V] gerilim vardr. Bu prizlere 100[W]lk bir

lambann bal olduunu dnnz.
220[V]

Evlerimizdeki prizler birbirine paralel baldr. Bylece her alcnn ularna 220[V]
uygulanm olur.
11. Yukardaki verilere gre lambann ektii akm deeri nedir?
A) 0.454 [A]

B) 0.255 [A]

C) 1.125 [A]

21

D) 0.256 [A]

12. Yukardaki verilere gre lamba direnci nedir?

A) 364.6

B) 494.6

C) 474.6

D) 484.6

On ve on drdnc sorular yandaki verilere gre yapnz. Elimizde 100[]luk bir

direnci ve gc 100[W] olan bir akkor flamanl bir lamba vardr.

13. Bu lambadan geebilecek en byk akm deeri nedir?

A) 1.5 A

B) 1.0 A

C) 0.5 A

D) 2.5 A

14. Bu lambaya uygulanabilecek en yksek gerilimin deeri aadakilerden

hangisidir?
A) 50V

B) 150 V

C) 200 V

D) 100 V

15. 200[kW]lk bir g kaynann k gerilimi 200[V] ise ekilebilecek akm

deeri aadakilerden hangisidir?
A) 100 A

B) 2000 A

C) 1000 A

D) 2 kA

16. 1 [KWh] elektrik enerjisi iin denen miktar 2 YTL ise 400[W]lk TV her gn 3 saat
altnda bir ayda denecek miktar hesaplaynz (1 ay 30 gndr).
A) 72 YTL

B) 100 YTL

C) 200 YTL

D) 82 YTL

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

22

RENME FAALYET2
RENME FAALYET-2
AMA
Seriparalel bal lamba devresi kuracak ve elektriksel lmlerini hatasz bir ekilde
yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Osilaskop eitleri ve zellikleri, osilaskoplar ile yaplabilecek lmler ve

osiloskobun l aletlerine gre kazandrd avantajlar aratrarak rapor hline
getiriniz.

2. OSLASKOP
2.1. Osilaskobun Tantlmas
Elektriksel byklkleri len aletleri, ltkleri byklkleri saysal veya analog
olarak ifade ederler. Osilaskoplar ise lt bykln dalga eklini gstererek
maksimum deerini ler. rnein bir voltmetre ile llen 12V alternatif gerilim osilaskop
ile lldnde yaklak 16,97 V gibi bir deer okunur. Bu deerlerin farkl olmasnn
sebebi l aletlerinin AAda etkin deeri, osiloskobun ise AAn maksimum deerini
lmesidir.
Osilaskoplar, dier l aletlerine gre daha pahal olmalarna karlk bir sistemdeki
arzann tespiti osilaskoplar ile daha kolaydr. nk televizyon veya daha karmak
sistemlerin belirli nokta ve katlardaki klar sabittir ve bu klar sisteme ait kataloglarda
nokta nokta belirtilir. Osilaskop ile yaplan lmlerde katalogdan farkl k veren katta
arza var demektir. ekil 3.1de bir osilaskop resmi grnmektedir.

ekil 2.1

23

Osilaskoplarn dijital ve analog eitleri mevcuttur. Standart olarak iki kanall olan bu
cihazlarn daha fazla kanala sahip olan modelleri de bulunmaktadr. rnein 3 kanall, 8
nl, 200 Mhzlik bir osilaskop ile 3 kanaldan sinyal girilip, bu sinyaller ve tabi tutulduu
ilemler sonucunda oluan 8 deer ayn anda grntlenebilir ve 200 Mhz kadar olan
sinyaller lebilir. Son retilen dijital osilaskoplar ile llen byklk renkli olarak
izlenebilmekte; llen deer hafzaya alnp, bilgisayara aktarlabilmektedir.

ekil 2.2: Osilaskopta yaplan baz lmler ve bilgisayar ortamna aktarlm hali

2.2. Osilaskop ile llebilen Deerler

AA ve doru gerilim deerleri

Deien elektriksel byklklerin dalga ekilleri
Devreden geen akm
Faz fark
Frekans
Diyot, transistr gibi yar iletken elemanlarn karakteristikleri
Kondansatrn arj ve dearj erileri

Test sinyali osilaskobun test sinyalinden alnr. Genellikle 1 KHz frekansl ve 0,2-2 V
gerilime sahip bir osilatr sinyalidir. Kondansatr, diren, diyot ve transistr gibi elektronik
elemanlarn salamlk kontrolnde kullanlaca gibi harici sinyal jeneratrnn olmad
durumlarda bu sinyal kullanlabilir.
Osilaskop ile doru ve gvenli lm yapabilmek iin komtatr, anahtar ve prob
balant ekillerinin tam olarak bilinmesi gerekir. ekil 2.3te grlen osilaskoba ait
aklama aada verilmitir.

2.3. Osilaskop ile lm Yapmak

Osilaskop ile lm yapmaya gemeden nce osilaskobu lmeye hazrlamak gerekir.

24

ekil 2.3: Osilaskop n paneli ve ayar anahtarlar

In Katot Tp (CRT-Ekran) (1)

Osilaskop ekran; yatay eksende 1 cmlik blmeler boyunca 10 alanda, yine dikey
eksende 1 cmlik blmeler boyunca 8 alan zerinde alr. Tp yzeyi zerine oturtulan
dahili zgara, ufak bir miktar ve zgara arasndaki raklk as meydana gelmesinden dolay
lm deiim hatalarn azaltm olur. Izgarann sol kenarnda lm art zaman iin %
gsterimi vardr.

POWER Anahtar (2)

G kaynan on ve off konumuna getirmek iin basmal buton tipi anahtarlardr.

Bastrarak anahtar dndrldnde power on, tekrar bastrlarak dndrldnde power
off olur.

Klavuz Lamba (3)

G ak olduu zaman lamba yanar.

CAL Terminali (4)

Kalibrasyon iin voltaj terminali salar. Prob ayarlamak iin kullanlr. Tahmini kare
dalga sinyalleri ile pozitif polarite, tepeden tepeye 1 volt lebilir.

25

INTEN Kontrol (5)

izgi izlerinin parlakln ayarlar.

FOCUS Kontrol (6)

Net bir izgi grnts elde etmek ve odaklama ayar iin kullanlr.

TRACE ROTA Kontrol (7)

Yatay eimin izgi izini ayarlamak iin kullanlr. Yatay eksen zgaras ile paralel
yapmak iin tornavida kullanlr.

Ik Kontrol (8)

Izgara parlakln ayarlamak iin kullanlr.

GND Terminali (9)

Bu terminal dier ekipmanlar ile ortak toprak ayar yapldnda kullanlr.

POZSYON (POSITION) Kontrol (10)

Ekrandaki CH1 dalga ekli izinin dey eksende konumunu kontrol eder. X-Y
operasyonlar boyunca Y ekseninin pozisyon ayarlamasnda kullanlr.

VOLTS/DIV Kontrol (11)

CH1 Dey eksen drc ile dey eksen hassasiyetini ayarlamak iin kullanlr.
VARIABLE kontrol ayar dey hassasiyet kalibre ayarna imkan verir.

VARIABLE Kontrol (12)

Son CH1 dey eksen hassasiyet ayar iin kullanlr. VOLTS/DIV snrlar iinde
deiken ayarlarnn devamna imkn verir. Doru kalibrasyon ayar yaptmz zaman
zayflatc kalibre edilebilir. X-Y ilemleri sresince bu ilem y ekseni iin son ayar kontrol
olur.

AC-GND-DC Anahtar (13)

CHI kanalnda giri sinyali kuplaj modu seimi anahtardr.

AC

: Giri sinyali kapasitif kuplajldr ve DC iaretlerini bloke eder.

26

GND : Dey ykselte girii topraklanr ve toprak potansiyeli kontrol edilebilir. Bu

modda, iz takip etmeyen atlama devreleri GNDden ACye geirildii zaman ani
deiimlerde pozisyon takip edicilere engel olur.
DC
: Giri sinyal kuplajn dorudan salar ve lm eksiksiz doru akm
bileenleri ile darya tanr.

GR (INPUT) Jak (14)

CHI birinci kanal prop balant noktasdr.

BAL Kontrol (15)

CH1in DC balans ayar iindir. Fabrikadan hazr ayarl olarak gnderilir. ayet scak
ortamlardan dolay farkllk meydana gelirse eski ayarn muhafaza etmek iin VOLT/DIV
kontrol dndrld zaman izin aa yukar hareket etmesini tornavida kullanarak
engelleyebilirsiniz.

POZSYON (POSITION) Kontrol (16)

Ekrandaki CH2 dalga ekli izinin dey eksende konumunu kontrol eder.

VOLTS/DIV Kontrol (17)

CH2 dey zayflatcsdr. CH1 VOLTS/DIV kontrol ile ayn ilemleri ayn yollarla
yapar. X-Y operasyonlar sresince x eksen zayflatcs olur.

VARIABLE Kontrol (18)

Son CH2 hassas dey eksen ayar iin kullanlr. CH1 VARIABLE kontrol gibidir.
X-Y ilemleri boyunca x ekseninin son hassasiyet ayar iin kullanlr.

AC-GND-DC Anahtar (19)

CH2 kanalnda giri sinyali kuplaj modu seimi anahtardr. CH1 AC-GND-DC
anahtar gibi ayn ilemleri yapar.

GR (INPUT) Jak (20)

CH2 ikinci kanal prob balant noktasdr. X-Y ilemleri sresince x ekseni giri jak
olur.

27

BAL Kontrol (21)

CH2nin DC balans ayar iin kullanlr. CH1 balans ayarnda olduu gibi CH2 balans
kontrol ayar iin de tornavida kullanlr.

VERT MODE Anahtar (22)

Dey eksen ilem modunu semek iin:

CH1

: CH1 giri sinyalinin ekranda grnmesi iin.

CH2

: CH2 giri sinyalinin ekranda grnmesi iin.

ALT : Her tarama iin CH1 ve CH2 giri sinyalleri arasndaki anahtarlardr ve
ekranda onlar gsterir.
CHOP : CH1 ve CH2 giri sinyallerinin ekranda tekrar gsterimi iin kullanlr.
ADD : CH1 ve CH2 giri dalga ekillerini birletirilmi olarak ekranda gsterir;
ancak CH1 invert yapld zaman CH1 ve CH2 arasnda farkl gsterim olabilir.
ALT ve CHOP Modlar: ift izli ilem modu kullanld zaman grntleme zamana
gre blnm olur. CHOP modunda her kanal, her tarama iinde zamana gre tekrar
blnm olur.

CH2 INVERT Anahtar (23)

Bu buton basl olduu zaman CH2 giri sinyali polaritesi gsterimi tersine evrilir.

X-Y Osilaskop Ayar Anahtar (24)

Bu buton basl olduu zaman VERT MODE ayarlar ve balang ilemleri yok
saylr.

MODE Seme Anahtar (25)

Tetikleme ilem modlarn semek iin kullanlr.

AUTO :Tarama tetikleme sinyali tarafndan yerine getirilir. Ancak tetikleme
sinyalinin bulunmamas durumunda kendinden ayarl balar ve bir iz grnr.
NORM : Tarama tetikleme sinyali tarafndan yerine getirilir. Uygun tetikleme
sinyalinin olmamas durumunda iz grnmeyecektir.

28

FIX : Tarama tetikleme seviyesi sabittir. Bu durumda tetikleme TRIGGER LEVEL

kontrol ayarna aldrmakszn yaplr.
TV-F : Birleik video sinyali dey senkronize sinyalleri dnda seilir ve tetikleme
devresine balanr.
TV-L : Birleik video sinyali yatay senkronize sinyalleri darda seilir ve tetikleme
devresine balanr.
Not:

Tetikleme sinyali bu osilaskopta tetikleme devresine kapasitif kuplajldr.

Kaynak Seim Anahtar (26)

Tetikleme sinyalini semek iindir.

VERT : Tetikleme sinyal kayna VERT MODE ayar anahtar tarafndan seilir.
VERT MODE
CH1
CH2
ALT
CHOP
ADD

Tetikleme sinyal kayna

CH1
CH2
Tetikleme sinyal kayna seimiyaplr ve her tarama iin CH1 ve
CH2 giri sinyalleri arasnda deitirilir.
CH1
CH1 ve CH2 giri sinyallerinin biletirilmi hali.

CH1

: CH1 giri sinyali tetikleme sinyal kayna olacaktr.

CH2

: CH2 giri sinyali tetikleme sinyal kayna olacaktr.

LINE : Ticari kullanm g kayna voltaj dalga ekli tetikleme sinyal kayna
olacaktr.
EXT : EXT TRIG jakna sinyal girii tetikleme sinyal kayna olacaktr.

SLOPE Kontrol (27)

Tetiklenmi tarama sinyal polarite eimini semek iin kullanlr.

TRIGGER LEVEL Kontrol (28)

Tetikleme eik seviyesi ayar iin kullanlr.

29

EXT TRIG Giri Jak (29)

Bu giri terminali, harici giri sinyali meydana getirmek iindir. SOURCE anahtar
EXT durumuna getirildii zaman bu terminalden geen sinyal tetikleme sinyal kayna
olacaktr.

POZSYON (POSITION) Kontrol (30)

Ekranda dalga eklinin yatay durumunu kontrol eder.

SWEEP TIME/DIV Kontrol (31)

Tarama zaman ayar iin.0,2 sn/div ve 0,5 sn/div arasnda 20 admn stnde ayar
yaplabilir. VARIABLE kontrol tamamen sa tarafa CALa dndrld zaman tarama
oran deeri kalibre edilmi olacaktr.

VARIABLE Kontrol (32)

Srekli tarama zaman ayar son kontrolde SWEEP TIME/DIV alan iinde dar
tanr. Bu tarama zamannda CAL anahtar saat ynnde tamamen dndrld zaman
doru lm yaplr.

X10MAG Anahtar (33)

Ekranda merkezden sa ve sola 10 defa bytlm gsterim iin bu anahtara baslr.

2.4. Osilaskop Probu

ekil 2.4

2.5. lmden nce Kontrol ve Ayarlar

Osilaskobu uygun performans seviyesinde dzenli altrmak iin lm yapmadan
nce aadaki kontroller ve ayarlar yaplr.

30

Kontrol Panel Ayarlar

MODE ........................................................................AUTO
SOURCE ....................................................................VERT
VERT MODE .............................................................CH1(CH2 INVERT : OFF)
SLOPE........................................................................+
TRIGGER LEVEL......................................................12 OCLOCK
CHI (Y); CH2 (X)
POSITION ...............................................................12 OCLOCK
VARIABLE ................................................................CAL
VOLTS/DIV ...............................................................5V/DIV
AC-GND-DC ..............................................................GND
HORIZONTAL
POSITION .........................................................12 OCLOCK
VARIABLE ................................................................CAL
SWEEP TIME/DIV.....................................................0.2ms/DIV
X 1OMAG ..................................................................OFF
POWER anahtar ON konumuna getirilir. Pilot lamba aydnlanr ve izgi 10 15 saniye
arasnda grnr.
zin grnmesini kontrol iin INTEN kontrol anahtar ile izin parlakl saa doru
dndrerek artrlr, sola doru dndrlerek azaltlr. Sonra INTEN kontrol sola tamamen
dndrlr ve izin parlakl azaltlr. Tam doru lm sonular iin yaklak 30 dakika n
stma gereklidir. Ancak sadece dalga ekli gstermek niyetindeyseniz n stma gerekli
deildir.
n stmadan sonra nn kolay ve temiz grnmesi iin INTEN ve FOCUS deeri
ayarlanr. Sonra izi yatay eksen izgileri ile paralel hle getirmek iin TRACE ROTA
kontrol kullanlr.
ayet VOLTS/DIV kontrol anahtarnn dndrlmesi sresince iz aa yukar hareket
ediyorsa BAL kontrol ayar yaplr. Ayn zamanda CH2de VERT MODE ayarndan sonra
ayn ilemler yaplr. Isnma gereksinimi olaynda BAL kontrol ayar yaplmaz.
Her kanaln giri noktasna prop balanr. VERT MODE kontrolde CH1 ve AC-GNDDC kontrolde DC seilir. CAL terminaline CH1 probu taklr ve VOLTS/DIV kontrol 20
mV/DIVe getirilir.
P POSITION kontrol ayarlanr ki btn dalga ekli grlebilsin.
Bu ayarlar yapldktan sonra lmlere geilmelidir.

31

UYGULAMAFAALYET
FAALYET
UYGULAMA
GERLM LMEK
Osilaskop ile alternatif akm, doru akm ve yksek frekansl sinyaller maksimum 400
Va kadar llebilir. Osilaskop ile gerilim lme ileminde VOLTS/DIV anahtar llecek
gerilime uygun konuma getirilir. Hangi giriten lm yaplacaksa o giri iin AC-DC
seimi yaplr. Osilaskop ular gerilim llecek ulara balanr. Ekrandaki gerilimin
genlii rahat okunabilecei deere kadar VOLTS/DIV kademesi ayarlanr. Ekrandaki
grnt hareketli yani kayyor ise, TIME/DIV anahtar ile ekrandaki grnt sabitlenir. Bu
ilemler yapldktan sonra gerilimin osilaskopta meydana getirdii sinyalin ykseklii (H)
tespit edilir. Bu andaki VOLTS/DIV anahtarnn gsterdii deer (D) V/cm veya mV/cm
cinsinden okunur. Bu deerler yardm ile llen gerilimin deeri aadaki gibi hesaplanr.
Utt = H (cm) x D (V/cm) Volt, Um = Utt (V) / 2 Volt, U = 0,707 x Um Volttur.
Utt
Um
U

: llen gerilimin tepeden tepeye deeri.

: llen gerilimin maksimum deeri.
: llen gerilimin etkin deeri.

AC gerilim llm ise hesaplanan bu deerin maksimun deer olduu

unutulmamaldr.

ekil 2.5: llen gerilim deerinin ekrandaki grnts ve VOLT/DIV anahtarnn konumu

ekil 2.5te grld gibi osilaskopta llmek istenen gerilimin ykseklii H=6,6
cm VOLT/DIV anahtarnn konumu D=5 volttur.
llen gerilim deeri
Utt = H (cm) x D (v/cm)
Utt = 6,6 x 5 = 33 V
Um = Vtt / 2 = 33 /2 = 16,5 V
U = 0,707 x Um = 0,707 x 16,5 = 11,66 V olarak bulunur.

32

G
Kayna

Osilaskop
Ampl

ekil 2.6: Osilaskop ile gerilim lmek

Bu uygulama faaliyeti ile osilaskop kullanarak gerilim lebileceksiniz.

lem Basamaklar

neriler

Yukarda belirtilen ayarlar yapnz.

Osilaskop proplarn gerilim
llecek noktaya balaynz.

Ekrandaki gerilimin genliini rahat

okuyana kadar VOLTS /DIV
anahtarnn kademesini kltnz
veya byltnz.

Grntde hareket var ise TIME/DIV

anahtar ile ekrandaki grnty
sabitleyiniz.
Bu anda ekrandaki sinyalin tepe

deerini (H) ve VOLTS/DIV

anahtarnn kademesini (D) tespit
ediniz.

33

Osilaskop probu X10 kademesi

alnmaldr. Balanty
retmeninizin gzetiminde yapnz.
AC veya DC gerilim llrken
aradaki tek fark, girie ait AC-DC
seimini yapmaktr. ki farkl giriten
iki ayr gerilim deeri girilerek ayr
ayr grntlenmesi ve bu
gerilimlerin osilaskop tarafndan
toplanmas salanabilir.

llen gerilimin maksimum deeri

H /2 ve D deerlerinin arpm ile
bulunur. Etkin deer ise maksimum
deerin 0,707 ile arpmna eittir.

Deneyde Alnan Deerler

Besleme
Gerilimi

H Tepeden
Tepeye Gerilimin
Deeri

VOLT/DIV
Anahtarnn
Kademe Deeri

AC
AC
AC
AC
AC
AC
AC
AC
DC
DC
DC
DC
DC
DC
DC
DC

llen
Gerilimin
Deeri [V]

llen
Gerilimin Etkin
Deeri [V]

DC gerilimde
maksimum,
tepe ve etkin
deer gibi
deerler yoktur.

34

UYGULAMA FAALYET
FREKANS LMEK
Her osilaskobun bir frekans lme snr vardr. Yksek frekanslar llrken bu snra
dikkat edilmelidir. llecek frekans deerine uygun osilaskop seildikten sonra frekans
llecek noktaya osilaskop balants yaplr. Ekrandaki frekans genlii rahat okunana
kadar VOLTS/DIV kademesi kltlr veya byltlr. Ekrandaki sinyal hareketli ise
TIME/DIV anahtar ile uygun kademe seilerek sinyal sabitlenir. Bu anda ekrandaki bir
peryodun boyu (L), ekrandaki karelerden faydalanlarak tespit edilir. Bu anda TIME/DIV
anahtarnn seilmi olan deeri (TC) s/cm, ms/cm veya s/cm cinsinden tespit edilir. Bu
deerler vastas ile llen frekans deeri aadaki gibi tespit edilir.
T= L (cm) x Tc
F= 1 / T

saniye
Hz

T: llen gerilimin periyodu

F: llen gerilimin frekansdr.

L=2.3 cm
ekil 2.7: llen frekans deerinin ekrandaki grnts ve TIM/DIV anahtarnn konumu

ekil 2.7de grld gibi llen frekansn ekrandaki bir peryodunun boyu L=2,3
cmdir. TIME/DIV anahtar da Tc= 50 s/cm konumundadr.
Buna gre llen frekans deeri:
T= L (cm) x Tc (s/cm) = 2,3 x 50 =115 s = 115 x 10 -6 saniye
f = 1 / T = 1 / 115 x 10 -6 = 8695,65 Hz = 8,69565 KHz olarak bulunur.

35

Osilatr

Osilaskop
Diren

ekil 2.8: Osilaskop ile frekans lmek

Bu uygulama faaliyeti ile osilaskop kullanarak frekans lebileceksiniz.

lem Basamaklar

neriler

Yukarda belirtilen balanty ve

ayarlar yapnz.

Osilaskop proplarn frekans

llecek noktaya balaynz.

Ekrandaki gerilimin genliini rahat

grnene kadar VOLTS /DIV
anahtarnn kademesini kltnz
veya byltnz.
Grntde hareket var ise TIME/DIV
anahtar ile ekrandaki grnty
sabitleyiniz.
Ekrandaki sinyalin bir peryodunun

boyunu ekrann karelerinden

faydalanarak tespit ediniz.
(L) deeri okunduu andaki
TIME/DIV anahtarnn kademe
deerini (Tc) s/cm, ms/cm veya
s/cm cinsinden tespit ediniz.
(L) deeri okunduu andaki
TIME/DIV anahtarnn kademe
deerini (Tc) s/cm, ms/cm veya
s/cm cinsinden tespit ediniz.
Alnan deerlere gre sinyalin

frekansn hesaplaynz.

36

Osilaskop probu X10 kademesine

alnmaldr. Balanty
retmeninizin gzetiminde yapnz.

Osilaskop ekranndaki her bir kare 1

cmdir.

T= L (cm) x Tc (s/sn)
f= 1 / T Hz formllerini kullannz.

Deneyde Alnan Deerler

Gerilim
[ V]
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5

Diren
1k
1k
1k
1k
1k
500
500
500
500
500

Kullanlan
formller

T= L (cm)x Tc
(s/cm)
f = 1 / T (Hz)

37

llen periyot
boyu [cm]

Frekans deeri
[Hz]

LME
VE
DEERLENDRME
LME
VE
DEERLENDRME
LME SORULARI
Aadaki sorular cevaplayarak bu faaliyette kazandnz bilgileri lnz.
1. Osilaskoplarn analog ve dijital tipleri mevcuttur.
2. Osilaskoplar yalnz akm, gerilim ve frekans lmelerinde kullanlr.
3. Osilaskop ile gerilim lerken gerilim deeri arttka sinyal dikeyde ykselir.
4. Osilaskop ile frekans llrken frekans deeri arttka sinyal yatay eksende daralr.
5. Osilaskoplarda llecek gerilim deerine uygun kademe VOLTS/DIV anahtar ile seilir.
6. Osilaskoplarda frekans deerine uygun kademe TIME/DIV anahtar ile seilir.
7. Osilaskoplar ile yar iletken elemanlarn karakteristikleri incelenemez.
8. Osilaskoplar arza analizinde l aletlerine gre daha hzl zm imkn sunar.
9. Osilaskoplarda n says arttka ayn anda grntlenen sinyal says artyor demektir.
10. Osilaskoplar llen akm veya gerilimin etkin deerini ler.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

38

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
PERFORMANS TEST (YETERLK LME)
Uygulama faaliyetinde yaptnz ilemlere gre aadaki tabloyu doldurarak
kendinizi deerlendiriniz.

Ad :
Soyad:
Modln Ad
rencinin
Snf :
Nu
:
AIKLAMA: Aada listelenen ilem basamaklarndaki davranlar rencide
gzlemlediyseniz EVET stununa, gzlemleyemediyseniz HAYIR ksmna X iareti
yaznz.

Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

Alternatif gerilimin maksimum deerini hesaplayabildiniz

mi?
Alternatif gerilimin etkin deerini hesaplayabildiniz mi?
Periyot deerini hesaplayabildiniz mi?
Frekans deerini hesaplayabildiniz mi?
Faz farkn ifade edebildiniz mi?
Diren zerindeki gerilim deerini lebildiniz mi?
Devre akmn lebildiniz mi?
Devre elemannn gcn hesaplayabildiniz mi?
Elektrik enerjisini hesap edebildiniz mi?
Devre iin gerekli aralar seebildiniz mi?
Balant ekline gre devreyi kurabildiniz mi?
gvenliine uygun olarak hareket edebildiniz mi?
Malzemeleri kullanmdan sonra yerine iade edebildiniz mi?

DEERLENDRME
Hayr cevaplarnz var ise ilgili uygulama faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn
tm evet ise bir sonraki modle geebilirsiniz.

39

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16

C
A
D
B
C
A
C
D
C
D
A
D
B
D
C
A

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

D
Y
D
D
D
D
Y
D
D
Y

40

KAYNAKLAR
KAYNAKLAR

Y,ISHIDA, Osman KSE, Turgay BLEN, Selim GLEN, Temel

Endstri Uygulamalar, JICA, zmir, Temmuz 2002.
T,YAMAUCHI, Osman KSE, Selim GLEN, Devre Analizi, Konya,
Temmuz 2003.
GVEN M.Emin. Elektroteknik Cilt 2, MEB Yaynlar.
KANTAROLU Y. NAKAI, O. lme Labaratuar-II, JICA, stanbul 1990.

41