TC PHM DCH DC-24

S o tng v sc mnh ca Trung Quc

David Shambaugh
Nguyn Trm Anh dch, Phm S Thnh hiu nh

 2014 Vin Nghin cu Kinh t v Chnh sch

Tc phm dch DC-24

Trng i hc Kinh t, i hc Quc gia H Ni

S o tng v sc mnh ca Trung Quc1

David Shambaugh2
Nguyn Trm Anh dch3, Phm S Thnh hiu nh4

Quan im c trnh by trong bi vit ny l ca (cc) tc gi v khng nht thit

phn nh quan im ca dch gi hoc VEPR.

Ngun: http://nationalinterest.org/feature/the-illusion-chinese-power-10739
Gio s Khoa hc Chnh tr v Quan h Quc t, Gim c Chng trnh Chnh sch Trung Quc Trng Quan
h Quc t Elliott ca i hc George Washington. ng l nghin cu vin cao cp khng thng tr ti Chng
trnh Chnh sch i ngoi v Trung tm Chnh sch ng Vin Brookings. Quyn sch gn y nht ca ng
l "Trung Quc vn ra th gii: Mt cng quc na vi" (Nh xut bn i hc Oxford, 2013).
3
Sinh vin i hc Princeton, Hoa K. Email: atn@princeton.edu
4
Tin s, Gim c Chng trnh Nghin cu Kinh t Trung Quc (VCES) thuc Vin Nghin cu Kinh t v
Chnh sch (VEPR). Email: pham.sythanh@vepr.org.vn
2

S o tng v sc mnh ca Trung Quc

Nim tin rng Trung Quc l mt siu cng l mt nim tin ph bin, c th hiu c,v sai
lm.

David Shambaugh
25 thng 06, 2014

HU HT MI NGI cho rng khng g c th ngn cn c sc mnh khng l ca Trung

Quc v th gii s phi thch nghi vi thc t l ngi khng l Chu ny tr thnh mt
siu cng - cng c l l siu cng duy nht. Mt nhm nh nhng ngi tin on "S tri
dy ca Trung Quc" dn ni ln trong thp k qua, v tt c bn h u khc ha mt bc
tranh v th k XXI vi nhn vt chnh l Trung Quc. Nim tin ny kh d hiu v ph bin nhng li sai lm.
Nh li cch y khng lu, vo nhng nm 1980, c nhng d on tng t v Nht Bn
tr thnh "s mt" v gia nhp cu lc b cc siu cng - trc khi n b chm vo tr tr sut
ba thp k v ngi ta nhn ra mt cng quc ch c sc mnh trn mt chiu cnh (kinh t) l
cha . Trc , Lin X cng c cho l mt siu cng quc (mt gi thit dn n cuc
Chin tranh Lnh ko di na th k), ri n sp gn nh ch trong mt m vo nm 1991.
Phn tch s tht bi ca Lin X cng tit l mt iu tng t rng n ch yu ch c sc mnh
mt phng din (qun s) v t suy yu trong sut nhiu thp k. Sau Chin tranh Lnh,
mt s chuyn gia khng nh rng sau khi Lin minh chu u c m rng v cng c, n s
ni ln thnh mt siu cng mi v mt cc mi ca h thng quc t - ri Lin minh chu
u li t chng t s bt lc v km ci ca mnh trc mt lot cc thch thc ton cu. Chu
u cng b vch trn l ch c sc mnh trn mt phng din (kinh t). Do , nh gi v
Trung Quc by gi cn c s im tnh v hoi nghi.

Trung Quc chc chn l mt trong nhng cng quc ang ni ln quan trng nht ca th gii
- vt xa nng lc ca n , Brazil v Nam Phi - v trong mt s lnh vc, n thm ch vt
qua c cc "cng quc hng trung" nh Nga, Nht Bn, Anh, c, v Php. Bng nhiu cch
khc nhau, Trung Quc by gi tr thnh quyn lc ln th hai sau M m khng ai c th
thch thc, v thm ch vt mt M trong mt s lnh vc. Trung Quc hin s hu nhiu
c im ca mt cng quc: dn s ln nht th gii, din tch lc a ln, nn kinh t ln th
hai th gii, d tr ngoi t ln nht th gii, ngn sch qun s ln th hai v lc lng v
trang thng trc ln nht th gii, mt chng trnh khng gian c ngi iu khin, mt tu
sn bay, bo tng ln nht th gii, p thy in ln nht th gii, mng li ng cao tc
quc gia ln nht th gii v h thng ng st cao tc tt nht th gii. Trung Quc l quc
gia c quy m ngoi thng ln nht th gii, tiu th nng lng nhiu nht, c lng kh thi
nh knh ln nht, l quc gia nhn u t trc tip nc ngoi nhiu th hai v l quc gia u
t trc tip ra nc ngoi ln th ba th gii, ng thi cn l nh sn xut ln nht th gii v
nhiu loi hng ha.
Tuy nhin, nng lc ch l mt thc o ca sc mnh trong nc v trn trng quc t ca mt
quc gia - nhng khng phi l thc o quan trng nht. Nhiu th h cc nh khoa hc x hi
xc nh mt ch s sc mnh ng k hn chnh l tm nh hng - kh nng quyt nh s
kin v hnh ng ca bn khc. Ging nh nhn nh ni ting ca nh khoa hc chnh tr qu
c Robert Dahl: "A c quyn lc vi B khi A bt B lm iu m B bnh thng s khng lm."
Nng lc khng c chuyn ha thnh hnh ng t c nhng mc tiu nht nh th
cng khng c my gi tr. S tn ti ca nng lc quc gia c th to ra n tng hay rn e bn
khc, th nhng nng lc ny c th tc ng n hnh ng ca bn khc hoc tc ng n kt
qu ca mt s kin hay khng mi thc s l iu quan trng. ng nhin, c v vn cch cc
nc s dng nng lc ca mnh tc ng ln hnh ng ca quc gia khc hay tc ng n
qu trnh cc s vic, nh: li ko, thuyt phc, thu np, p buc, mua chuc, xui khin, e da
hay s dng v lc. Bi vy, sc mnh v vic vn dng n thc cht cng hng n mt mc
ch: s dng nhng cng c k trn tc ng n quc gia khc nhm chi phi tnh hnh sao cho
c li nht cho mnh.

Khi chng ta nhn vo s hin din v hnh vi ca Trung Quc trn trng quc t hin nay, ta
cn nhn xuyn qua nhng nng lc n tng b ngoi ca n v t cu hi: Trung Quc c
thc s ang nh hng ti hnh ng ca nhng nc khc v qu o ca cc s v quc t
trn nhng lnh vc khc nhau khng? Cu tr li ngn gn l: khng nhiu lm, nu khng
mun ni l khng h c. C rt t lnh vc chng ta c th kt lun l Trung Quc ang thc s
nh hng n nhng nc khc, thit lp nn nhng tiu chun hay quyt nh cc xu hng
ton cu. Trung Quc cng khng thc s c gng gii quyt cc vn ton cu. Trung Quc l
mt cng quc th ng. Phn ng thng thy ca Trung Quc l n trnh nhng thch thc
v ln trnh khi n ra cc khng hong mang tnh quc t. Tnh trng ri lon ang din ra
Ukraine v Syria ch l nhng v d gn y nht v s th ng ca Bc Kinh.
Hn na, khi xem xt li mt cch k cng, nhng nng lc ca Trung Quc cng khng qu
mc n tng. Trung Quc c nhiu tiu ch n tng v s lng, nhng li km cht lng.
Chnh vic thiu sc mnh thc cht khin Trung Quc thiu tm nh hng thc s. Ngi
Trung Quc c cu thng rng ku to (). Cu ny dng nh ang m t chnh xc
Trung Quc hin nay. Nu lc b i nhng thng k n tng trn b mt, chng ta s pht
hin Trung Quc c nhiu im yu. y l nhng tr ngi nghim trng v khng phi l nn
tng vng chi a quc gia ny tr thnh cng quc. Trung Quc c th l con h giy ca
th k XXI.
IU NY c th c thy nm lnh vc ln: quan h ngoi giao, kh nng qun s, nh
hng vn ha, sc mnh kinh t v nhng yu t trong nc l nn tng cho v th quc t ca
Trung Quc. Hy ln lt xem xt tng lnh vc.
Xt kha cnh chnh thc, nn ngoi giao Trung Quc thc s hin din quy m ton cu.
Hn bn mi nm qua, Trung Quc chuyn t trng thi b c lp tr thnh quc gia ha
nhp vi cng ng quc t. Ngy nay, Bc Kinh c quan h ngoi giao vi 175 nc, l thnh
vin ca hn 150 t chc quc t v tham gia hn 300 hip nh a phng. Hng nm, nc
ny n tip cc quan chc cao cp nc ngoi nhiu hn bt k quc gia no khc, v cc nh
lnh o Trung Quc cng thng xuyn cng du ti cc quc gia khc.

Mc d Bc Kinh hi nhp vi cng ng quc t v c chnh sch ngoi giao ch ng, lnh
vc ngoi giao li l mt ni th hin r v tr cng quc na vi ca Trung Quc. Mt mt,
Trung Quc c nhng biu tng ca mt cng quc th gii: l thnh vin thng trc ca
Hi ng Bo an Lin Hp Quc, thnh vin ca nhm G-20 v cc t chc quc t quan trng
khc, ng thi Trung Quc cng tham gia vo tt c nhng hi ngh thng nh ca quc t.
Mt khc, khi tham gia vo nhng t chc ny v trc nhiu thch thc mang tnh ton cu, cc
quan chc Trung Quc thng vn t ra b ng hoc hnh ng mang tnh i ph. Trung Quc
khng dn u. Quc gia ny khng nh hng ngoi giao th gii, khng tc ng ln chnh
sch ca cc nc khc, khng thc y s ng thun ton cu, khng to c cc lin minh
v cng khng gii quyt c cc vn . Bc Kinh khng ch ng tham gia gii quyt bt k
vn ton cu ln no; thay vo , Trung Quc thng ng vai tr l mt bn tham gia min
cng trong cc n lc a phng do cc nc khc (thng l M) khi xng.
tr thnh mt cng quc ton cu, Trung Quc cn phi ng vai tr trung gian trong cc
tranh chp, a cc bn li gn nhau, thc y hp tc v to s ng thun, v bit gy p lc
khi cn thit. Tuy nhin, Bc Kinh (hin nay) thng ch ng bn l v ch ku gi cc nc
gii quyt cc vn ca h thng qua "cc bin php ha bnh" v tm ra "gii php i bn
cng c li." Nhng li ku gi trng rng y hu nh chng gip ch cho vic gii quyt vn .
Bc Kinh cng hon ton d ng vi cc bin php cng ch v ch chp thun cc lnh cm
vn ca Hi ng Bo an Lin Hp Quc khi nhn ra rng vic ph quyt cc lnh cm ny s
khin mnh b c lp v nh hng tiu cc n hnh nh ca Trung Quc. y khng phi l
hnh vi ca mt nc lnh o th gii.
Thay vo , ngoi giao cp cao ca Trung Quc thc ra ch ging nh mt v kch, mang nhiu
tnh biu tng hn l thc cht. Mc ch chnh ca n l nng cao tnh chnh danh ca ng
Cng sn Trung Quc (CCP) trong mt khn gi trong nc bng vic th hin cc nh lnh o
Trung Quc c s gn kt vi gii tinh anh ca th gii. ng thi pht i tn hiu vi cng
ng quc t rng nc ny quay tr li v tr cng quc sau nhiu th k nh mt nh ho
quang ny. Do , chnh ph Trung Quc dnh nhiu cng sc o din mt cch k lng
cc cuc tip xc gia gii lnh o cp cao Trung Quc vi ngi ng cp nc ngoi. Mc
6

d vy, iu quan trng l ngoi giao ca Trung Quc vn n trnh cc ri ro v ang b dn dt

bi nhng li ch dn tc hn hp. Bc Kinh thng la cch tip cn c mu s chung nh nht,
chn lp trng an ton v gy t tranh ci nht, v i xem quan im ca cc chnh ph khc
trc khi tuyn b quan im ca mnh.
Tri ngc hn vi s th ng ny, khi ng trc nhng vn lin quan n li ch ct li
ca Trung Quc nh i Loan, Ty Tng, Tn Cng, nhn quyn v ch quyn trn cc lnh
th tranh chp, Bc Kinh li rt cnh gic v c chnh sch ngoi giao v cng cng quyt. Tuy
nhin, nhng n lc bo v cc li ch ny li thng vng v v cui cng gy nn phn tc
dng i vi hnh nh quc gia v cc mc tiu Trung Quc mun hng ti. Nh vy, ngoi
vic bo v nhng li ch quc gia nu trn, nn ngoi giao Trung Quc vn l nn ngoi giao
th ng nu so vi tm vc v v th quan trng ca quc gia ny.
Khi nhc n vn qun tr ton cu, trong bao gm c cng hin cho li ch chung mt
cch tng xng vi nng lc tng hp ca mt quc gia, cch ng x ca Bc Kinh cng
thng th ng v hp hi ging nh trong nhng kha cnh khc ca nn ngoi giao nc ny.
Trung Quc c mt s ng gp nht nh trong vic qun tr ton cu nh tham gia hot ng
gn gi ha bnh ca Lin hp Quc, tham gia chng cp bin vnh Aden, cc bin php
chng khng b Trung , h tr pht trin cho cc nc khc, ngn chn ph bin cc nguyn
liu (ch to v kh) ht nhn, y t, cu tr thin tai v chng ti phm quc t. Trung Quc
xng ng c ghi nhn nhng lnh vc ny. Tuy nhin, Trung Quc vn c th v nn lm
nhiu hn na; quc gia ny vn ang "nh hng cn di" (thut ng trong mn quyn Anh)
do cha ng gp mt cch tng xng vi tm vc, s giu c v tm nh hng tim nng ca
mnh. Th gii nn mong i v i hi nhiu hn th t Trung Quc.
Ti sao chnh sch ngoi giao trong qun tr ton cu ca Trung Quc li b hn ch nh vy? C
ba nguyn nhn chnh. Th nht, ni b Trung Quc vn tn ti s hoi nghi su sc v nhng
gi thuyt ca ch ngha t do v nhng khi nim cn bn ca qun tr ton cu. H cho rng
ch l mt ci by mi nht do cc nc phng Ty (ch yu l M) ging ra lm Trung
Quc "tiu hao sinh lc" bng cch y quc gia ny sa ly vo nhng cuc khng khong v
nhng ni khng c cc li ch quc gia trc tip. Theo , c th phn tn ngun lc v kim
7

ch s tri dy ca Trung Quc. Th hai, ngi Trung Quc s ch trch chnh ph v phn b
ngun lc ra nc ngoi trong khi ngho i v cc thch thc cp bch khc vn tn ti trong
nc. V th ba, Trung Quc c cch tip cn mang tnh "giao dch" nhm ti a ha hiu qu,
c bit (khi cc tip cn ngoi giao ny) lin quan ti h tr ti chnh. iu ny bt ngun t
vn ha kinh doanh ca Trung Quc nhng cng lan ra cch ng x ca Trung Quc nhiu
lnh vc khc. Ngi Trung Quc mun bit chnh xc h s nhn li c g v khi no nhn li
c t khon u t ca mnh. Bi vy, nhng khi nim v cc hot ng xut pht t tinh
thn nhn i v ng gp khng v li cho nhng li ch chung vn cn kh l lm vi suy ngh
ca nhiu ngi Trung Quc.
Kt qu l trong lnh vc ngoi giao - song phng, a phng v qun tr ton cu - Bc Kinh
vn tham gia mt cch th ng v min cng. Vn cn chng ng di Trung Quc tr
thnh mt "bn lin quan c trch nhim" nh Robert Zoellick ku gi nm 2005. Chnh sch
ngoi giao ca Trung Quc vn b hp trong phm vi t li v s tham gia ca Bc Kinh trong
vn qun tr ton cu vn mang tnh ti gin v th thut hn l theo quy chun hay chin
lc. Trn thc t, nhim v thc s ca ngoi giao Trung Quc l ngoi giao kinh t. Xem xt
thnh phn phi on thp tng ch tch nc hay th tng Trung Quc trong cc chuyn cng
du nc ngoi, chng ta s thy rt nhiu CEO ca cc cng ty Trung Quc nhng ngi ang
tm kim ngun nng lng, ti nguyn thin nhin, c hi giao dch v u t ( bn ngoi).
Hot ng ngoi giao v li ny kh c th em li cho Bc Kinh s tn trng ca th gii, trn
thc t nhng ch trch v phn ng gay gt (i vi nn ngoi giao kiu ny ca Trung Quc)
ang ngy cng lan rng khp th gii (c bit l chu Phi v chu M La tinh).
Nng lc qun s l mt lnh vc khc cho thy hnh nh cng quc na vi ca Trung Quc:
ngy cng tr thnh mt cng quc trong khu vc, nhng hon ton khng phi l mt cng
quc ton cu. Trung Quc khng th khai trin sc mnh ca mnh ra ngoi khu vc chu
(ngoi cch thng qua cc tn la n o xuyn lc a, chng trnh khng gian v cc nng
lc chin tranh mng). Ngay c ti chu , kh nng trin khai sc mnh ca Trung Quc cng
vn hn ch (d ang c s ci thin). Kh nng Trung Quc c th trin khai sc mnh qun s
ca mnh lu chim c u th trong mt cuc xung t trong phm vi 500 hi l (v d
nh trong cc tranh chp bin Hoa ng v Bin ng) vn ang l cu hi b ng. Qun i
8

Trung Quc cha c th thch trong thc t bi cha tng tham chin bt k ln no k t
nm 1979.
ng l hin i ha qun s ca Trung Quc v ang gia tng u n trong 25 nm qua.
Trung quc hin c ngn sch quc phng ln th hai th gii (ngn sch chnh thc nm 2014
l 131.6 t USD). Trung Quc cng c lc lng qun thng trc ln nht, mt lot v kh tn
tin, mt lc lng hi qun c th hot ng cc vng bin xa pha ty Thi Bnh Dng, i
khi c n Dng, cng vi mt tu sn bay cn s khai. Bi th, khng d vut ru
qun i Trung Quc khi lc lng ny chc chn c kh nng bo v t nc, (thm ch)
c th ginh chin thng trong cuc chin ly li o i Loan (nu M khng can thip
nhanh chng v ton din). Trung Quc c coi l mt cng quc qun s khu vc chu ,
v bi vy ang lm thay i cn cn quyn lc ti y, nhng qun i Trung Quc vn cha
cho thy kh nng trin khai sc mnh quy m ton cu. Trung Quc khng c cn c qun s
no nc ngoi, khng c tuyn hu cn v lin lc trn phm vi rng, h thng v tinh ton
cu cn th s. Hi qun Trung Quc vn ch yu hot ng trong vng bin gn, trong khi
khng qun cha cho thy mt cch thuyt phc kh nng tn cng tm xa v do thm. Lc
lng lc qun vn cha tm ra cch dn qun nhanh chng.
Hn na, v mt chin lc, Trung Quc c th c miu t nh mt "cng quc c c" thiu chin hu v khng c ng minh. Ngay c trong mi quan h thn cn nht ca Trung
Quc (vi Nga), s thiu tin cy v nhng nghi ng mang tnh lch s thm su vo quan h
gia hai nh nc thot nhn c v ha hp y. Khng mt quc gia no trng cy vo s che
ch v m bo an nnh t Bc Kinh (ngoi tr Pakistan) iu cho thy Trung Quc c bit
thiu tm nh hng chin lc ca mt cng quc. Trong khi ngc li, cc nc khc chu
ang c gng tng cng quan h quc phng vi M v ci thin kh nng hp tc khi cc
nc ny nhn thy s kh lng cng vi nhng mi e da tim n t Trung Quc.
Chuyn t sc mnh cng sang sc mnh mm, Trung Quc ang th hin nh th no vi
cng v l mt cng quc vn ha ton cu? Khng my kh quan. Khng mt x hi no coi
Trung Quc l hnh mu v vn ha, khng mt quc gia no c gng sao chp h thng chnh
tr ca Trung Quc, cn m hnh kinh t ca Trung Quc li kh c th nhn rng c nhng
9

ni khc. Bt chp nhng n lc to ln v ngun lc khng l m chnh ph Trung Quc

vo nhm qung b mnh mm v ci thin hnh nh quc t ca mnh t nm 2008, danh ting
ca Trung Quc vn (dng nh) ngy cng xu i. Cc cuc kho st d lun cho thy, khp
ni trn th gii, ngi ta ang nhn nhn v Trung Quc trong cm thc ln ln, theo chiu
hng xu i vi ngy cng nhiu vn .
Trung Quc khng to c sc ht v mt x hi, kinh t hay chnh tr nhng nc khc noi
theo. Vn ca Trung Quc - trong c bn lnh vc - l nc ny qu khc bit. Trung Quc
thiu sc ht ph qut vt ra ngoi bin gii hay ngoi cng ng ngi Hoa. Tnh ring bit
trong vn ha, kinh t, x hi v chnh tr khin Trung Quc hin gi vn nh khng h c sc
mnh mm tm ton cu.
Cc sn phm vn ha ca Trung Quc nh ngh thut, phim nh, vn hc, m nhc, gio dc vn t c bit n bn ngoi Trung Quc v khng to c nhng xu hng vn ha ton cu.
Mc d s pht trin kinh t ca Trung Quc rt ng ngng m, nhng y li l sn phm
ca mt s kt hp c o v khng th nhn bn bt k quc gia no khc. (Bi khng mt
quc gia no c th hi t c nhng c tnh nh) cnh tranh kinh t nh quy m, k hoch
nh nc kiu X-vit, tinh thn kinh doanh c nhn, mt lc lng lao ng di do v c k
lut, h thng nghin cu v pht trin c quy m, cng lng vn u t nc ngoi khng l
v.v. (nh Trung Quc). K c khi thc s tn ti mt "m hnh Trung Quc" (iu ny cn ang
gy tranh ci), n cng khng th em i chit ghp c bi s kt hp ca nhng yu t tng
trng ny khng tn ti nhng ni khc. Tng t, h thng chnh tr ca Trung Quc cng l
mt hn hp a dng gm c ch ngha cng sn ca Lenin, ch ngha c on ca chu ,
truyn thng Nho gio v mt nh nc c k lut ni b thp. Tnh c th ca Trung Quc
khng th nhn rng - khng mt quc gia no c gng lm vy, v khng mt ngi nc ngoi
no c gng xin t nn chnh tr hay tr thnh cng dn Trung Quc.
CN sc mnh kinh t ca Trung Quc th sao? y l lnh vc m ngi ta trng i Trung
Quc tr thnh mt siu cng v mt nc dn dt cc xu hng - tuy nhin nh hng ca
Trung Quc li t hn nhiu so vi mong i. Ging nh nhng lnh vc khc, kinh t Trung
Quc c nhng con s n tng nhng cht lng li yu km. Trung Quc l quc gia (c quy
10

m) thng mi ln nht th gii, nhng hng xut khu li ch yu l hng tiu dng gi r;
Trung Quc t c cc thng hiu quc t; ch mt s t cc cng ty a quc gia ca n ang hot
ng thnh cng nc ngoi. Tng s vn m Trung Quc u t trc tip ra nc ngoi (ODI)
ch ng th 17 th gii; cc chng trnh vin tr nc ngoi ca Trung Quc ch bng mt
phn nh so vi chng trnh ca M, Lin minh chu u, Nht Bn hay Ngn hng Th gii.
Khi nhn vo mt cht thay v mt lng, h s kinh t ton cu ca Trung Quc cng khng
thc s. y vn l mt nn kinh t gia cng v lp rp ch cha phi l mt nn kinh t pht
minh v sng ch. Hu ht nhng sn phm xut khu c lp rp hoc sn xut Trung Quc
u c pht minh hoc sng ch mt ni khc. Tnh trng nh cp s hu tr tu trn lan
Trung Quc v cc chng trnh thc y "s sng to trong nc" ( hng t la vo nghin
cu v pht trin hng nm) tha nhn rng trung quc ang tht bi trong lnh vc pht minh
v sng to. iu ny c th - v c nhiu kh nng - s thay i theo thi gian - nhng cho n
by gi, Trung Quc hu nh vn cha thit lp tiu chun quc t cho bt k dng cng ngh
hay sn phm no (hay trong khoa hc t nhin, y hc, khoa hc x hi v nhn vn). Tng t,
theo bng xp hng cc trng i hc th gii nm 2013-2014 ca tp ch Times Higher
Education, Trung Quc cng ch c hai trng i hc trong top 100 trn th gii.
Nu mun thc y s sng to, Trung Quc ng nhin s phi u t nhiu hn cho hot
ng nghin cu v pht trin. Theo Qu Khoa hc Quc gia (Trung Quc), nm 2009 Trung
Quc ch chi 1.7% trm GDP cho hot ng nghin cu v pht trin, thp hn so vi mc 2.9%
GDP ca M, 2.8% ca c hay hn 3.3% ca Nht Bn. Thm ch, Trung Quc cn khng lt
vo Top 20 quc gia c "Cng nghin cu" (chi tiu cho nghin cu v pht trin) ng u
th gii, bi v c tnh 80% ca cc khon u t ny ang c chi cho pht trin sn phm v
ch c 5% dnh cho nghin cu c bn. Mt du hiu ng ch khc (ca mt cng quc
thiu sc sng to) l vic Trung Quc t c xng tn trong cc gii thng Nobel. T nm
1949 n nm 2010, 584 gii Nobel c trao tng. Nhng ch c 10 ngi Trung Quc dnh
c gii ny (trong c 8 gii thng v khoa hc), nhng 8/10 ngi dnh gii Nobel ca
Trung Quc u ang lm vic nc ngoi. Hai ngoi l l gii Nobel Ha Bnh nm 2010 cho
Lu Hiu Ba v gii vn chng nm 2011 cho Mc Ngn. Trch dn trn cc tp ch chuyn
ngnh cng l mt ch s khc. Trong s cc bi vit c trch dn nhiu nht trn th gii (
11

tt c cc ngnh hc thut), hc gi Trung Quc ch chim c 4% - trong khi hc gi M chim

ti 49%.
Tnh trng "thiu tnh sng to" mn tnh ca Trung Quc khin nc ny sa ly vo "by thu
nhp trung bnh" y nguy him. Cch duy nht thot khi ci by ny l sng to - ging nh
Nht Bn, Hn Quc, Singapore v i Loan minh chng trc y. V iu ny i hi
chnh ph Trung Quc phi u t nhiu hn na vo nghin cu v pht trin - n i hi mt
ch gio dc da trn t duy ph phn v t do khm ph. iu ny li i hi mt ch
chnh tr tng i ci m v dn ch, khng c kim duyt hay "vng cm" trong nghin cu.
Hc sinh v cc tr thc phi c khen thng - khng phi b ngc i hay trng pht - v
dm thch thc tr tu m ng v phm sai lm. Cho n khi iu ny din ra, Trung Quc
s mi mi b kt trong by thu nhp trung bnh - chuyn lp rp v sn xut ch khng sng to
v pht minh.
Di gc nhn y, thng mi khng l ca Trung Quc yu hn nhiu so vi v b ngoi.
Nhng nhc im tng t cng ni r trong ODI ca Trung Quc. Mc d chnh ph dnh u
tin cao cho cc cng ty Trung Quc "hng ra bn ngoi", tnh n nay ODI ca Trung Quc
vn cn kh khim tn. Nh ni trn, tng mc ODI ca Trung Quc ch gip nc ny
ngp ngh trong Top 20 th gii, mc d lng vn xut khu hng nm ang tng trng
nhanh chng v ng th ba th gii (88.2 t la M nm 2012). Tuy nhin, n cng ch bng
ODI ca M trong nm .
Quan trng hn, ging nh cc lnh vc khc, chng ta phi bit cch nhn xuyn qua cc s
liu v t hi cu hi v cht lng. Nhng khon u t y i v u v n c phi l u t
tht khng? im n v thnh phn ca u t nc ngoi ODI ca Trung Quc v ang
thay i nhanh chng t nm 2011, nhng mt phn ln vn l cc vn u t chy vo nhng
ni nh qun o Virgin thuc Anh hay Qun o Grand Cayman (nhng ni c xp hng a
im nhn u t ng th hai v th ba nm 2011). Do vy, mt phn trong s khng hn l
u t nc ngoi - n thc ra l tin chuyn ra nc ngoi n nhng ni ct giu an ton. iu
ny khng nhng ng vi chnh ph v cc cng ty Trung Quc, m cn ng vi c ti sn c
nhn. Bn Bo co thng nin v Chuyn dch Dn s Quc t ca Trung Quc nm 2014, bin
12

son bi Trung tm Trung Quc v Ton cu ha, gn y cho thy t nm 1990 c 9.3 triu
ngi Trung Quc di c ra nc ngoi, em theo 2,800 t nhn dn t (tng ng 46 t USD).
y khng phi l mt din bin mi, m l mt xu hng ngy cng ph bin trong sut thp
k qua. Khi tng lp tinh hoa kinh t ca mt quc gia ra i vi s lng ln v st sng ct ti
sn tit kim c nhn nc ngoi, r rng h rt thiu nim tin vo h thng chnh tr v kinh t
trong nc.
Th nhng gn y h s v a im u t ca Trung Quc ang thay i. Trung Quc ang
khi ng u t v mua bn khp chu , chu M La tinh, chu u v M. Ngi mua Trung
Quc ang chp ly mi loi ti sn - cc khu t dn c v thng mi, cc nh my, cc khu
cng nghip, cc c s nghin cu v pht trin, cc trang tri, cc mnh rng, cc khu m, cc
vng du kh, v nhiu loi ti nguyn khc. Cc tp on Trung Quc ang xng xo sp nhp
hay mua li cc cng ty nc ngoi. Ngi dn Trung Quc cng ang mua vi s lng ln cc
sn phm ngh thut qu gi trn th trng u gi th gii. Do , h s u t nc ngoi ca
Trung Quc ang thay i mt cch chng mt, nhng nh hng ca n th vn cha r.
Th cn cc tp on a quc gia ca Trung Quc th sao? Chng c tnh cnh tranh nh th no
nc ngoi? Cng ging nh cc hng mc khc, cc cng ty ny c nhiu im yu hn
im mnh. Thot nhn, theo bng xp hng Fortune Global 500, cc cng ty ca Trung Quc
gi y ng th hai ch sau cc cng ty a quc gia ca M. Nhng nhng xp hng ny c
tnh da trn tng doanh thu v li nhun ch khng phi da vo ngun gc m cng ty to ra
doanh thu v li nhun. Khi xem xt cc cng ty Trung Quc trong danh sch nm 2013, c th
nhanh chng thy r rng rt t trong s ny ang hot ng nc ngoi v ch mt s t thu
c hn mt na s doanh thu t ngoi nc. Do chng khng thc s l cc tp on a
quc gia, m ng hn l cc cng ty hot ng trong nc.
Nhiu cng ty Trung Quc c tham vng m rng ra ton cu, nhng cho n ny nhng cng ty
ny cha thu c kt qu kh quan. Ngi ta tm thy nhiu v d v nhng cng ty a quc gia
ca Trung Quc b tht bi hn s thnh cng. Vic sp nhp v mua li cc cng ty ca
Trung Quc thng gp vp vp v cc nh lnh o doanh nghip Trung Quc khng thm nh
trc hay v s xung t v vn ha gia cc cng ty. Nhiu ngi cho rng im yu ln nht
13

ca cc tp on a quc gia Trung Quc l ngun nhn lc - c bit l v tr qun l. (Cng ty

Trung Quc) him khi c mt lnh o thng tho nhiu ngn ng v hiu bit nhiu nn vn
ha, trong khi h trnh vic thu v tr qun l cp cao nc ngoi vi k nng nh th (tp
on Huawei v Haier l hai ngoi l). Cc cng ty Trung Quc v qun l ca chng thng
khng th thot khi vn ha doanh nghip v thc tin kinh doanh trong nc ca h. Bi h
thch h thng cp bc v cc vai tr c xc nh r rng ni lm vic, nn ngi Trung
Quc thng khng thch nghi tt vi cc c ch qun l "bng phng hn" - nh gi cao
s phn quyn cng nh sng kin c nhn. Nhng khuynh hng ny dn n s va chm
vn ha lp i lp li trong nhng phi v sp nhp ca Trung Quc vi cc cng ty phng Ty.
Cc cng ty Trung Quc cng gp kh khn trong vic thch nghi vi cc mi trng php l,
quy nh, thu v chnh tr nc ngoi. Tnh minh bch v qun tr doanh nghip khng phi
nhng c tnh thng thy cc cng ty Trung Quc, ni m cc quy trnh ra quyt nh
thng khng r rng, hot ng kinh doanh thng xuyn i din vi t tham nhng v cc
quy trnh k ton hay b gian ln. Nhiu cng ty Trung Quc b pht hin np nhng thng tin
la o ln c quan qun l chng khon M trc khi h pht hnh c phiu ln u ra cng
chng (Initial Public Offering - IPO).
Tnh thiu cnh tranh ca cc doanh nghip Trung Quc cng th hin r khi ni n thng
hiu quc t. Ch mt nhm nh cc cng ty Trung Quc c th thit lp s hin din thng
hiu nc ngoi: bia Thanh o, hng gia dng Haier, vin thng Huawei, hng hng khng
Air China, t Geely v mt nhm cc hng khc. Nhng khng mt cng ty Trung Quc no
c xp hng trong s 100 thng hiu quc t ca Business Week/Interbrand.
Cc thc o khc v nng lc ni ti ca Trung Quc cng khng c xp hng cao trong cc
bng xp hng quc t. Vo nm 2014, t chc Freedom House xp Trung Quc ng th 183
trn tng s 197 quc gia v t do bo ch. T nm 2002, Ch s Qun tr tng hp ton Th gii
ca Ngn hng Th gii lin tc xp Trung Quc vo phn v th 30 cho n nh chnh tr v
kim sot tham nhng, phn v th 50 cho tnh hiu qu ca chnh ph, phn v th 40 cho cht
lng quy nh v tnh php quyn, v di phn v th 10 cho tnh trch nhim. Din n Kinh
t Th gii ch xp Trung Quc v tr th 29 v Tnh cnh tranh Ton cu nm 2013, cng vi
l v tr th 68 cho tham nhng v th 54 cho o c kinh doanh. T chc Minh bch Quc
14

t xp Trung Quc v tr cn thp hn (th 80) trong danh mc Tham nhng Th gii. Trong
hu ht cc c tnh v phn loi ny, Trung Quc u tt hng trong thp k qua. Qua cc
tiu chun ny v cc tiu chun trc , s hin din ton cu v danh ting ca Trung Quc
ang i cng vi nhau. Trong nhiu hng mc, Trung Quc b xp chung vi nhm vi nhng
quc gia hot ng km hiu qu nht v t c tn trng nht th gii.
Bo co Pht trin Con ngi ca Lin hp Quc nm 2013 cng tip tc cho thy du Trung
Quc to ra s tin b v kinh t x hi ng ngng m t thp nin 1980, quc gia ny vn
l mt nc ang pht trin. Trung Quc xp th 101 th gii v ch s tng th trong tng s
187 quc gia c kho st. Thu nhp bnh qun u ngi nay t gn 8,000 USD xt theo
sc mua tng ng, th nhng 13.1% dn s Trung Quc vn sng vi di 1.25 USD/ngy.
Xt tui th, t l t vong tr s sinh, dch v y t, cht lng gio dc v bt bnh ng, Trung
Quc vn i sau cc nc cng nghip. nhim mi trng ca n ti t nht th gii v ang
gp phn vo t l ung th gia tng nhanh chng. Bt chp nhng n lc ca chnh ph gn y
m rng dch v chm sc sc khe c bn v sc khe nguy kch cng vi dch v bo him,
phn ln ngi dn Trung Quc vn gp nhiu ri ro khi b bnh tt tn cng. H s Gini ca n
(thc o bt bnh ng thu nhp, vi 0 th hin s bnh ng tuyt i v 1 th hin s bt bnh
ng tuyt i) ang mc gn 0.5, vo hng cao nht trn th gii. Cc trng tiu hc v
trung hc ca Trung Quc ang cho ra nhng kt qu kim tra ng cp quc t, nhng h thng
trng i hc vn tt hu rt xa so vi nhng trng hng u th gii.
Nhng quan st ny khng c coi thng nhng thnh qu pht trin thn k ca Trung Quc
trong sut ba thp k qua, chng ch n gin nhc nh rng Trung Quc khng h gn th
hng u ca cc bng xp hng th gii nhiu hng mc pht trin.
Y l din mo ca Trung Quc ngy hm nay. Mi hay hai mi nm na, v tr ton cu
ca Trung Quc c kh nng s c ci thin mi lnh vc v c th n s hot ng trn ton
cu ging nh M, th nhng by gi, Trung Quc cng lm cng ch l mt cng quc na
vi. Ta cha nn n gin cho rng qu o tng trng ca Trung Quc s tip tc khng suy
gim. N c th, th nhng cng c hai kh nng khc - tr tr v tht li.

15

Nhiu nh quan st Trung Quc ang i n kt lun rng nc ny ang t ti nh im

nhiu mt. Tng trng chung ang chm li (do chi ph sn xut ang gia tng v li th so
snh ang gim xung) v chnh ph ang phi vt ln gi t l tng trng hng nm mc
7%, iu c coi l cn thit m bo c vic lm, hp th nhn lc mi vo lc lng
lao ng v duy tr n nh x hi. D c th c gng, chnh ph vn khng th thc hin
c s chuyn dch c cng b t mt nn kinh t xut khu v u t sang mt nn kinh t
da trn tiu th trong nc gia tng v "kinh t tri thc" sng to. Sn xut vn cha c c s
dch chuyn ng k ln mc cao hn trn chui gi tr v bc thang cng ngh, trong khi ci
ghm ca by thu nhp trung bnh ang dn khp vo (v c th tr thnh tnh trng vnh vin).
N a phng ang tng ln v nhiu c quan chnh ph a phng ang chi vi trn b vc
ph sn. Bt bnh ng x hi ang ngy cng su sc, tham nhng trn lan c trong chnh ph
v ngoi x hi, s bc bi ang ni ln trong mi lnh vc x hi, ngi giu ang trn khi
t nc vi s lng gia tng, gii trung lu ang tr tr, v h thng chnh tr vn cng nhc
v h khc. Trong khi , t nc li khng thc hin cc ci cch chnh tr v php lut cn
thit cho vic thc y giai on tng trng tip theo, bi v chng s tc ng trc tip n
quyn lc tuyt i ca ng Cng sn Trung Quc.
Mt s chuyn gia v Trung Quc ang tranh ci rng ng Cng sn Trung Quc l tr ngi
chnh cho s tng trng v pht trin trong tng lai ca Trung Quc. ng l mt th ch ang
ngy cng mong manh, cng nhc, mt th ch tr nn t lit t nm 2008. Mt phn l do
ca s t lit y l qu trnh chuyn giao lnh o nm 2012 v cuc u phe phi lin quan
n qu trnh chuyn giao ny (bao gm c v Bc Hy Lai), ng thi n cng bt ngun t tnh
trng bt n gia tng trong nc (c bit l Ty Tng v Tn Cng). C nhng yu t khc
gp phn vo s thanh lc v trn p ca ng trong sut 5 nm qua, bao gm c ni s v Ma
xun Rp, nhng chng ta vn cha thy nhng chuyn bin tch cc no v ci cch chnh tr
k t qu trnh chuyn giao lnh o v cng c quyn lc ca ng Tp Cn Bnh. Ngc li,
vic n p chnh tr c tng cng k t khi Tp Cn Bnh nhm chc. Thm ch, nhng
kt qu thc cht m Hi ngh trung ng 3 kha 18 - s kin c d bo l mt bc t ph
cho ci cch ca Trung Quc - t chc vo thng 11 nm 2013 t c n nay dng nh
cng b thi phng.

16

Nhiu nh quan st Trung Quc nhn ra y l tng ha cc tc nhn nguy him ang km hm
t nc hin nay. Chnh ph v ngi dn Trung Quc hin ang phi i mt vi hng lot
thch thc y kh khn. Bi vy, khng nn m qung cho rng trong tng lai Trung Quc s
tip tc th hin s nng ng nh nhng g t c trong 30 nm qua, hoc cho rng ng
i ca Trung Quc n v tr siu cng s lun rng m.

17

 NHNG TC PHM DCH KHC

DC-23 L ng Thin hay ng c? Vai tr ca con s trong vic cai qun thnh
quc tn t do, Nguyn Trm Anh dch, Phm S Thnh hiu nh.
DC-22 Quyn lc b km hm: Ngun gc nhng nghi ng chin lc chung
trong quan h Hoa K-Trung Quc, David M. Lampton, Nguyn Thu Thy dch,
V Minh Long hiu nh.
DC-21 Hai mi ng nhn v th trng, Tom G. Palmer, Phm Nguyn Trng
dch.
DC-20 Phng vn Esther Duflo: Khi kinh t hc pht trin c th thch trn
thc a, Nguyn n Phc dch.
DC-19 Kinh t hc v Tri thc, Kreidrich A. von Hayek, inh Tun Minh dch.
DC-18 Cuc khng hong kinh t l khng hong v l thuyt kinh t, Paul Alan
Kirman, Nguyn Quang A dch.