2.

Konferencija ODRAVANJE 2012

Zenica, B&H, 13. - 16 juni 2012.

STATISTIKA I ANALIZA KVAROVA NA ASINHRONIM MOTORIMA

U JAMAMA ZD-A RMU KAKANJ UZ OSVRT NA DOPRINOS
INFRARED TERMOGRAFIJE PREVENTIVNOM ODRAVANJU
STATISTIC AND ANALISIS FAILURES TO INDUCTION MOTORS IN
MINE ZD RMU KAKANJ AT REVIEW PRODUCTIVE INFRARED
THERMOGRAPHY IN PREVENTIVE MAINTENANCE
Mr.sc. Fehim Veli, dipl.ing.el.
JP Elektroprivreda BiH dd Sarajevo
ZD RMU Kakanj d.o.o. Kakanj
Kakanj
REZIME
Praenje i analiziranje kvarova na trofaznim asinhronim motorima predstavlja podlogu za daljnja
analiziranja i podizanje kvaliteta odravanja na vei nivo. Svaki napredak na polju odravanja
asinhronih motora u rudarstvu donosi brojne prednosti, kako u pogledu sigurnosti tako i u pogledu
ostvarivanja boljih rezultata u procesu eksplotacije uglja. Takoer, iz te analize moe se lahko
zakljuiti da kvalitetnije odravanje otvara prostor za brojne utede i smanjenje trokova odravanja.

Kljune rijei: trofazni asinhroni motor, odravanje, infrared termografija

SUMMARY
Monitoring and analyzing failures to three-phase induction motors presenting base to continue
analyzing and progress maintenance. All progress on domain maintenance induction motors in
mining brought a lot adventages regarding safety and very much better results in process mining. Also
off these analyzing could itself conclude so better maintenance brought savings and reducing costs
maintenance.

Key words: three-phase asynchronous motor, maintenance, infrared thermography

1. UVOD
Eksploatacija uglja u dananjem vremenu, bez obzira na nivo savremenosti tehnolokog
procesa, nezamisliva je bez iroke upotrebe trofaznih asinhronih motora. Provjetravanje jama,
transport uglja iz jame, otpumpavanje vode, izrada prostorija u jamama, kao i eksploatacija
uglja bilo kojom metodom ostvaruju se na osnovu rada dobijenog iz elektromotornih pogona
trofaznih asinhronih motora. Za postizanje optimuma u tehnolokom procesu i ostalim
procesima u jamama, ostvarivanje kontinuiranog rada i prije svega sigurnosti za izvrioce
poslova od presudnog znaaja je pravilno odravanje trofaznih asinhronih motora, u emu se
znaajan napredak moe ostvariti primjenom savremenih tehnologija u odravanju, kao to je
infrared termografija, koja donosi niz prednosti. Opseg snaga asinhronih motora koji se
primjenjuju u podzemnoj eksploataciji ZD a RMU Kakanj kree se od 2,9 kW do 170 kW.

205

Obzirom da se radi o metanskoj jami stroga zakonska obaveza je da svi motori budu u
protueksplozijskoj (Ex) izvedbi, to namee dodatne zahtjeve u pogledu njihovog odravanja.
Veina postrojenja u jami predstavljaju segmente koji su neophodni za odvijanje proizvodnog
procesa, ili su bitna sa aspekta sigurnosti, tako da imaju i rezevne motore, pa se znaaj
kvalitetnog odravanja prije svega ogleda u financijskim efektima.
2. OPENITO O TROFAZNIM ASINHRONIM MOTORIMA U PODZEMNOJ
EKSPLOATACIJI UGLJA
Najee koritena vrsta motora danas su asinhroni motori. U literaturi se za asinhroni motor,
zbog naina rada povezanog sa induciranjem napona u rotoru, esto koristi i naziv indukcioni
motor. Jednostavna konstrukcija, manji trokovi proizvodnje i odravanja, daju prednost
asinhronim motorima u odnosu na ostale motore. Princip rada trofaznog asinhronog motora
bit e objanjen u nekoliko narednih reenica. Prikljuenjem trofaznog namota statora
asinhronog motora na mreu frekvencije f, kroz statorski namotaj poteku struje. Te struje
stvaraju trofazno obrtno magnetno polje, koje se u zranom rasporu motora vrti elektrinom
ugaonom brzinom =2f. U vodiima rotora, koji na poetku rada motora miruju, obrtno
magnetno polje, prema zakonu elektromagnetne indukcije, inducira napon. U zatvorenom
namotu rotora, inducirani napon uzrokuje struju. Struje koje teku kroz namot rotora dovode
do pojave magnetnog polja rotora, koje zajedno sa ve postojeim obrtnim magnetnim poljem
statora formira rezultantno magnetno polje u motoru.

Slika 1. Kavez rotora asinhronog motora

Na vodie rotora kroz koje teku struje, koji se nalaze u magnetnom polju, prema zakonu
djelovanja sile, djeluju mehanike sile. Mehanike sile koje djeluju na vodie prenose se na
strane utora u koje su oni smjeteni, odnosno mehanike sile koje djeluju na vodie prenose se
na eljeznu jezgru rotora. Umnoak mehanike sile koja djeluje na vodi i poluprenika rotora
predstavlja mehaniki moment kojim vodi djeluje na jezgru rotora. Mehaniki momenti svih
vodia se zbrajaju i rezultantni moment svih vodia pokree rotor motora.
3. ZNAAJ PRIKUPLJANJA I ANALIZE PODATAKA O KVAROVIMA NA
TROFAZNIM ASINHRONIM MOTORIMA
Za kvalitetno odravanje trofaznih asinhronih motora od presudnog znaaja je prikupljanje i
analiziranje podataka o kvarovima koji se deavaju na njima, to je zapravo preduslov da bi se
206

uope poeli baviti problematikom odravanja. Kada su u pitanju motori koji se koriste u
rudarstvu, tj. koji su u protueksplozijskoj (Ex) izvedbi, samo prikupljanje podataka je
olakano, obzirom da vaei propisi koji tretiraju ovu oblast, nalau voenje Ex kartoteke
svih ureaja u koju se upisuju detalji o svim kvarovima i izvrenim popravkama. Slijedei
korak koji je potrebno uraditi, kako bi poboljali odravanje trofaznih asinhronih motora,
odnosno kako bi pravilno odabrali i primjenjivali najefikasniji pristup problematici
odravanja jeste prepoznavanje uzroka koji dovode do kvarova, a zatim praenje statistikih
podataka o kvarovima na asinhronim motorima u svijetu i praenje noviteta na polju
odravanja. U slijedeoj tabeli dati su statistiki podaci o kvarovima na asinhronim motorima
u svijetu.
Tabela 1. Udio pojedinih kvarova u ukupnim kvarovima asinhronih motora [4,5]
Vrsta kvara
Kvarovi namota statora
Kvarovi namota rotora
Kvarovi paketa statora
Kvarovi paketa rotora
Oteenje osovine i leaja
Ostali kvarovi

Ukupno kvarova (%)

26,5
31,65
9,34
13,25
12,94
6,32

Takoer, znaajno je napraviti poreenje statistikih podataka uzroka kavrova, koji se javljaju
u na asinhronim motorima u ZD RMU Kakanj i u svijetu.
Tabela 2. Najuestaliji uzroci oteenja namotaja asinhronog motora [4,5]
Vrsta kvara
Preoptereenje
Utjecaji okoline (vlaga, praina,...)
Jednofazni rad
Oteenje leaja
Starenje izolacije
Ostalo

Ukupno kvarova (%)

30%
14%
14%
13%
10%
19%

Znaaj i mjesto praenja stitistike kvarova i njihovog analiziranja ogleda se i u slijedeem

dijagramu, koji predstavlja osnovu savremenih dijagnostikih metoda i novih pristupa
problematici odravanja.

Slika 2. Principijelna shema postupka i radnji nadzora i dijagnostike trofaznih asinhronih motora

Svaka od dijagnostikih metoda

''snimanjem'' ulaznih podataka,
rezultata, te zavrava donoenjem
nadziranom odnosno ispitivanom

u sebi sadri niz radnji i postupaka koji zapoinju

nastavljaju se obradom podataka, ocjenom dobivenih
odluke o provoenju potrebnih aktivnosti i zahvata na
motoru. Praenje stanja asinhronih motora znatno je
207

olakano kod novijh motora, kao i u sluajevima kada su motori napojeni preko novijih
sklopnih ureaja. Razlog za to je to noviji ureaji sadre elemente dijagnostike koji se
ogledaju u praenju odreenih elektrinih prametara i to imaju mogunost da se u sluaju
prekoraenja dozvoljenih granica praenih parametara poduzimaju odreene zatitne radnje.
4. STATISTIKA I ANALIZA KVAROVA
Analiza kvarova na trofaznim asinhronim motorima posebno je bitna to se praenjem motora
u radu moe djelovati preventivno, tj. pravovremeno otkloniti manji kvar, prije nego to se
pojavi vei kvar, a to je karakteristino za kvarove na rotoru motora. Najei kvarovi koji se
javljaju na trofaznim asinhronim motorima, a koji su posebno bitni sa stanovita
protueksplozijske zatite, su:
- mehaniki kvarovi dijelova motora (leajevi, kuita leajeva, osovina);
- ekscentrinost koja dovodi do dodirivanja statora i rotora, odnosno oteenja izolacije,
poveava vibracije, i moe dovesti do iskre;
- lom tapova i prstena rotora i pojava vosokoomskih spojeva to za posljedicu ima
poveanje zagrijavanja, nesimetrije i sl.;
- naruena izolacija (meufazno ili prema masi) radi starenja, preoptereenja, jakih
vibracija i sl.
Kao to je ve reeno u uvodu, primjena trofaznih asinhronih motora u ZD RMU Kakanj je
dosta raznovrsna, sa raznovsnim karakteristikama postrojenja u kojima se primjenjuju. Neki
od koritenih asinhronih motora su u radu samo nekoliko sati dnevno, dok su neki u
neprekidnom radu (ventilatorska postrojenja), takoer i karakteristike tereta motora su
raznovrsne, u nekom od postrojenja su optereenja preteno nepromjenjiva (pumpna i
ventilatorska postrojenja, dok se kod drugih optereenja mogu znatno mijenjati zavisno od
naina rada i panje rukovaoca na maini ili postrojenju (otkopne maine, transporteri). U
ovom radu bit e prikazani i analizirani podaci o kvarovima koji su se desili na trofaznim
asinhronim motorima u posljednjih deset godina. U analiziranom periodu desila su se 202
kvara na trofaznim asinhronim motorima u podzemnoj eksploataciji uglja ZD a RMU
Kakanj, sa slijedeom procentualnom zastupljenou kvarova:
Tabela 3. Udio pojedinih kvarova u ukupnim kvarovima asinhronih motora u podzemnoj eksplotaciji
uglja ZD RMU Kakanj [6]
Vrsta kvara
Kvarovi na leajevima i kuitima leajeva
Kvarovi na leajevima i namotaju statora
Kvarovi na osovini i rotoru
Kvarovi na namotaju statora

Ukupno kvarova (%)

58,91
36,63
3,96
0,5

Iz navedenog je vidljivo da je veliki broj kvarova nastao na leajevima motora i da se

pravovremenom reakcijom moe djelovati preventivno prije nego to nastupi vei kvar,
odnosno kvar koji e zahtjevati via finansijska izdvajanja. Iz analize kvarova, takoer se
moe zakljuiti, da je znatno vei broj kvarova koji ukljuuje i kvarove na namotajima statora
nastao u prvih pet godina posmatranog desetogodinjeg perioda, tj. u vrijeme prije nego to se
je uvelo dijagnostiko praenje rada motora. Takoer, provode se i brojne druge mjere koje
imaju za cilj smanjenje broja kvarova i vremena trajanja zastoja u tehnolokom procesu. Neke
od mjera koje se provode prilikom instaliranja i odravanja u toku rada asinhronih motora u
jamama ZD RMU Kakanj, a koje imaju za cilj sprijeavanja nastanka kvarova ili

208

preventivno otklanjanje manjeg kvara, prije nego to nastupi vei kvar, a to ujedno znai
ouvanje sigurnosti u metanskim jamama su slijedee:
- pravilno skladitenje motora u jami, ukoliko se on uva kao rezerva nekog od
postrojenja (uvanje od kapajue vode, odabir lokacije na kojoj je najmanja
koncentracija praine, ienje motora ukoliko za to postoji potreba itd.);
- odabir odgovarajueg zatitnog prekidaa, proraun neophodnih veliina za pravilno
podeavanje zatita i podeavanje zatita prema izvrenom proraunu;
- redovni pregledi motora (kontrola kvaliteta spojeva, provedenih mjera zatite od
inderektnog dodira dijelova pod naponom);
- kontrola stanja svih dijelova protueksplozijske zatite i mehanike zatite;
- kontrola obezbjeenosti prirodnog hlaenja motora (otklanjanje smetnji koje to
sprijeavaju, ienje motora ukoliko je zatrpan i sl.).
5. PRIMJENA INFRARED TERMOGRAFIJE U ODRAVANJU TROFAZNIH
ASINHRONIH MOTORA
Mogunosti koje danas prua primjena infrared termografije u odravanju asinhronih motora
su doista velike. U ZD RMU Kakanj napravljen je mali korak u primjene infrared
termografije na nain to su u upotrebu stavljeni infrared bezkontaktni termometri, kojima se
redovno kontrolie temperatura na svim motorima, kao i u ureajima kojima se motori tite. U
upotrebi jo uvijek preovladavaju stariji motori, koji u sebi nemaju ugraene termo sonde ili
kod kojih termo sonde nisu u funkciji, tako da je ovo jedini nain praenja temperature
motora. Znaaj primjene infrared termometara ogleda se u injenici da su granice koritenja
asinhronih motora uveliko odreene najveom temperaturom koju namotaji motora mogu
izdrati. Veina izolacionih materijala je organskog porijekla i osjetljiva je na prekoraenje
najveih dozvoljenih temperatura. Praenje (trajno ili povremeno) mjerenje temperature
asinhronog motora ima vanu ulogu u procjeni stanja motora i njegovog ivotnog vijeka, a
posebno kod motora instalisanih u prostorima ugroenim eksplozijom gdje poviena
temperatura (iznad one za koju je motor izraen i certificiran) predstavlja nedoputeno stanje
u radu motora, odnosno direktnu opasnost od eksplozije. U praksi se pokazalo da redovna
kontrola temperature asinhronih motora infrared termometrima, moe znaajno doprinjeti
otkanjanju prepreka koje onemoguavaju normalono hlaenje motora, kao i da znaajno
doprinose preventivnom djelovanju na otklanjanju manjih kvarova, prije nego to se desi vei
kvar. Meutim, mnogo kvalitetnije praanje termike slike motora, u odnosu na praenje
temperature primjenom termo sondi i infrared termometara, ostvaruje se uz pomo infrared
kamera. To je ureaj kod koga se termika slika motora temelji na termikom modelu koji se
stvara u mikroprocesoru, na temelju signala okolne temperature zraka i statorske struje. Na taj
nain dobija se prikaz temperatura raznih kljunih taaka na motoru. Kako rezultat rada na
poboljanju kvaliteta odravanja trofaznih asinhronih motora treba da budu utede na
trokovima odravanja, to jeste da odravanje bude preventivno u to je mogue veoj mjeri.
Takav nain odravanja podrazumjeva da se na motoru djeluje prije nego to se on pokvari ili
u najmanju ruku da se preduprijede vei kvarovi. Na slijedeim slikama prikazane su
mogunosti smanjenja trokova odravanja ukoliko se djeluje pravovremeno, osnosno
prikazane su prednosti preventivnog odravanja u odnosu na interventno odravanje
(odravanje nakon nastupanja kvara). Ono emu zapravo danas tee svi, koji se bave
poslovima odravanja, jeste da se uz to manja ulaganja u preventivno odravanje smanje
ukupni trokovi odravanja i skrati vrijeme zastoja u tehnolokim procesima.

209

KVAR
Trokovi

Vrijeme

Slika 3. Odnos trokova odravanja i vremena otklanjanja kvara ukoliko se motori odravaju interventno

KVAR

Trokovi

Vrijeme

Slika 4. Odnos trokova odravanja i vremena otklanjanja kvara ukoloko se motori odravaju preventivno

6. ZAKLJUAK
Za postizanje boljih rezultata u pogledu odravanja asinhronih motora u podzemnoj
eksploataciji uglja potrebno je napraviti detaljnu analizu prikupljenih podataka o ranijim
kvarovima, sagledati sve okolnosti pod kojima je dolo do kvara i uvesti u praksu
poduzimanje odgovarajuih radnji, kako bi se kvarovi u budunosti izbjegli ili u najmanju
ruku njihove posljedice ublaile. Da bi zakljuci koje donosimo nakon analize kvara bili
tani, a metode za preventivno suzbijanje kvarova bile efikasne, potrebno je da raspolaemo
sa to veim brojem podataka koji oslikavaju na pravi nain stanje asinhronog motora. To
nam upravo omoguavaju brojna mjeranja koja se vre u sklopu neke od dijagnostikih
metoda, koje su u dananjem vremenu sve vie prisutne.
7. REFERENCE
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]

Mai .: Elektrini strojevi, Elektrotehniki fakultet u Sarajevu, 2006.,

Jurkovi B.: Elektromotorni pogoni, kolska knjiga Zagreb, 1990.,
Marinovi N.: Rudarska elektrotehnika, kolska knjiga Zagreb, 1982.,
Marinovi N.: Electrotehnology in Mining, Elsevier, Amsterdam, Oxford, New York, Tokyo, 1990.,
Gavran I.: Dijagnostika protuelsplozijski zatienih elektromotornih pogona, Sveuilite u
Zagrebu, Fakultet elektrotehnike i raunarstva, 2002.,
[6] Ex kartoteka pogona Haljinii, ZD RMU Kakanj d.o.o. Kakanj, Haljinii 2012.

210