gure zumai zarra

jexux iruretagoiena lafuente.

(1)

Baxakarte

ABELIN LINAZISORO

Elkarrizketa hauek egiten hasterakoan

gure asmoa Zumaiako herri xehearen
historia zatia, gerra aurretik gerra
ondorenera, argitara ematea izan zen,
beren protagonisten ikuspegitik erakutsita. Hitz batean esanda, hain ezkutuan geratu zaigun gure memoria historikoa berreskuratzea, ohiturak,
gertakariak eta abar azaleratuz. Orain
arte ez dugu baserrietara jo eta Jexux
Baxakarterengana jo badugu, gerra
ondorengo baserriko lanak eta ohiturak, eta, gerra aurrekoak berdintsuak
izango zirelakoan gaudelako da eta
bestetik Jexux oso hiztuna delako.
Hurrengoan beste baserritar batengana
ere joko dugu kultura mota honekin
amaitzeko eta ea arrantzan eskarmentu handia duen Zumaia zaharra ondo
ezagututako besteren batekin elkarrizketa egiteko aukera izaten dugun.
Elkarrizketatua izan behar duenaren
baietza lortzea ez baita kontu erraza.
Ez dugu uste Jexux Baxakarteren aurkezpena egin beharrean gaudenik, bertsolari moduan oso ezaguna delako eta
baita abertzale bezala ere.

Zein urtetan jaioa haiz eta hik lauzpabost urte hitueneko baserriko kontuak gogoan al dituk?
1.940-an jaioa nauk eta baserriko kontuak bai , ondo gogoratzen nauk .
Behin bost bat urte ezkeo ittula jun
behar izaten nian. Ittula deitzen zaiok
ganauaren aurrian ibiltzeai. Ganaua
ez dek ibiltzen souan hik nahi deken
tokitikan , batzuk , idiak - eta , ikasten
die denborarekin atzeko erremintak
eindako arrastoan ibiltzen, baino behi
gaztiak ez ditek jakiten. Ordun, mutil
koxkorra baere jarri behar izaten dek
animaliak bere lekutik juteko. Atzetik
juten danak, goldia dala edo area dala,
ondo eutsi behar izaten zaiok , beti
zaitu ein behar. Gu, mutil-koxkorrak,
lau - bost urteako hasi behar izaten
giien. Gogoratzen nauk nire lehengusu zaharrenakin goldian nabilela ,
hark kutxilo txiki bat zula, kerten txuri
politakin, eta lanean aspertzen nintzanian , nik etxera ez aldegiteatikan ,
kutxilua ematen ziala, eta gauero lo
neola kendu, hurrengo goizian berriro eskeintzeko.

Jose M Korta Industrigunea

A1 - 4. Pabilioia
tel.: 943 86 50 68
fax: 943 86 13 45
e-mail: denda@ostolaza.com
www.ostolaza.com

2006ko

AZAROA

21

gure zumai zarra

Bien bitartean zer egite huan kutxiloarekin?
Patrikan sartu gordetzeko. Pikardiarik
ez nian ezkutatzeko eta lo neola kentzen zian. Hurrengo egunian, gaur
kutxilua eman eta ez diat kenduko, esaten zian, eta hola.
Ganadua zaintzen-eta ibiltzen al zineten?
Bai. Guk behin zazpi urtekin, ilundu
eta gero ere, ganaua zaitzen ibiltzen
giun. Ganaua larrera bota eta iluntzean ganaua bittu. Baserrian berandu arte
eiten dek lan. Ni mutil koxkorretan
ganauakin eta txakurrakin jun eta pinuipurdian lo hartzen nian askotan eta
etxetik diarra eiten zien: Jexuuux! Jexux
lo ziok. Nik ez da kasurik ere. Beaiek ez
hittuan bildurtzen eta ni, txakurra aldamenian, lo.

Lauzpabost urterekin
zenbat ordu lan egiten
huen?
Goizian goizo jaiki, goizak ez zian barkatzen, erdi
lotan jaiki eta goiz osoa
lanian, ittulan. Gero bahittuan erreminta batzuk gainian jarrita ibiltzekoak zianak eta haien gainian gustoa
ibiltzen hintzen. Aurrian
oinez baino askoz hobe. Alperra eta holakoak hittuan eta
gainian jarrita primeran.

Zumbillo, 4

22

2006ko

AZAROA

Tel. 943 861407

Mutil koxkorretan
ganauakin eta txakurrakin jun eta pinuipurdian lo hartzen
nian askotan eta
etxetik diarra eiten
zien: jexuux! Jexux lo
ziok. Nik ez da
kasurik ere.

Goiz osoa lanean eman eta gero, arratsaldean zer egiten huen gogoratzen al
haiz?
Ez. Lau-bost urtekin ez nauk gogoratzen oso umea niun-eta. Gero, bai.
Zortzi hamar urte ezkeo bai. Orduan,
zea, egunian 16 ordu igual. Gogoratzen
nauk hamar urte nittula Garate baserrian jardun gendula. Baserri hartan
ordurako mutilzaharra eta neska zaharra bakarrik zeudean, bi edo hiru behi
zien eta ez zien laborantzik eta ezer
eiten eta eundoko terrenoak xixkien
haiek, lur sail haundiak. Haiek deitu eta
garia erdi bana ein ginien. Guk lurra
landu eta gero ateratako etekinak erdi
bana. Haiek ez zien indarrik lan horretako eta guk,
bi edo hiru pare behiekin
jun, lurra erabili, gozatu
eta hazia bota ginien.
Goizian
Baxakartetik
oinez tapa-tapa juten
giun,
lana
ein,
ganauak han uzten
giuzen jaten emanda, gu lotara etxera
itzuli eta hurrengo
goizian,
ilunpean
oaindik,
juten
giuan
behetik
gora. Beharko. Azaroa huan eta eguna
motza. Han juten giuan lanera, goizian goiz hasi eta iluntze arte.
Han ez zeoan barkamenikan eta askotan gosaltzeako, puf!, hamarrak aldia

sardin-zaharrik jan, ezta! Hogei

urtekin ere ez nian jaten.

edo gehiago izate huan, zeozer, bokadiloa-edo jateako.

Lurralde zabala, orduan.

Bai. Egun mordua pasatu gendun
guk han garia botatzen. Igual dozena bat egun-edo pasatuko giuzen
garia botatzen. Goiz ta arratsalde.
Han ez zeon siestik, deskantsurik
eta ezer. Bazkaldu ere, han bertan
beheko sua bakarrik zien, laratzeko sua, eta etxetik eamaten giuan
zeozer preparatuta. Han bitxikeri
bat bazeukat nik. Baserri hartan
ez zeoan argirik eta argia karburuarekin eiten zien. Karburua
poto bat edo bi behar izaten
huan. Hala ba, gu lanian jardunda gero, ganauak ikuilura eaman eta
gure osabak-eta ganauari jaten eman
eta ikuiluko gorabeherak ein bitartian,
ni oaindik mutil-koxkorra, sukaldian
geatu niuan erdi ilunpetan beheko
suen argitasunakin bakarrik. Bertako
neskazaharrak merienda edo zeozer
preparatzen zian egunero. Egun hartan
sardin-zaharra huan. Neskazahar hark
gutxi ikusten zian. Hark sardin-zaharra
erre eta ondoko mahaian jartzen zian.
Eta hark platerian jarri ahala nik jan
eiten nian. Izan ere, gosia!, ittotzeko
gosia izaten nian. Eguerdiko jateko
xaharrakin egon hadi tente ilundu arte,
hi! Beatzi edo hamar sardin-zahar jan
nitian eta han ez zeon gehio. Besteak
etorri zianian, non dira sardin-zaharrak?
Zean eongo hittuan! Ez nian harrezkeo

Zein izaten zenuten meriendatzeko ordua?

Ez zekiat, ba. Auskalo. Berandu. Azaroa huan, baino ilunduta ere garia
nahasten jardutzen gendun, e? Lehenengo lurra goldatu eiten dek, gero
berdintzeko area pasa, segun zer lur
dan, bitan edo hirutan pasa behar izaten dek area. Gero gari hazia, galazia,
bota behar dek eta ordun lur gaina are-

Hark sandin-zaharra
platerian jarri ahala
nik jan eiten nian.
Izan ere, gosia!,
Ittotzeko gosia izaten
nian. Eguerdiko jateko
xaharrakin egon hadi
tente ilundu arte, hi!

arekin berriz nahastu galazia barruan

geratzeko, bestela txoriak-eta jaten
dittek. Kriston lur saila ein behar izaten
huan, hazia egunargiz botatzen huan,
noski, baina nahastu, ondo nahastu ein
behar izaten huan eta ilunduta ere hantxe tirri-tarraka arearekin lanian bueltaka. Hura lan nekosua huan, motel!
Oaingo lanakin ez zeok konparatzerikan. Jefu!

Lana haurtzarotik ezagutu baduk,

eskola kontuak-eta nola joan zitzaizkian?
Eskola kontuak? Eskolara gutxi junaz.
Sanmiela juten giun, neska eta mutil.
Elkarrekin nahastuta?
Nahastuta ez, bi lerrotan jartzen
giuan mahaietan, alde batera neskak
eta bestera mutilak, baina gela berean.
Irakasle maixua al zenuten?
Ez, maistra. Oriotarra. Anita Arruabarrena.

Erloju
eta bitxidenda
E. Gurrutxaga plazan
2006ko

AZAROA

23

gure zumai zarra

O riora trenez
juten huan eta nik hari
askotan
laguntzen
niuan . S eiretako tre nian - edo juten huan
eta hark kriston bildurra zian tren-zubiari,
izan ere , Z umaian
trena haiziak bota
zunian ,
itxuraz
hura trenian sartu
ala ez sartu ibili
eta kriston eskapa
ein omen zian .
Hola, ba, Artaditik Zumaira deposito
ondotik goitik behera jetxi eta tren zubitik barruna estaziora . E ta tren zubian, badakik, ohol zaharrak zeudean asko eta bat zapaldu eta gaixki ,
bestea zapaldu eta okerro , oholak
libre antzean baitzeudean. Ordun, ba,
hark S amielen halako haize pixkat
nabaritzen bazun, eskolatik ertetzeakoan nei beti esaten zian : G ero ata rian nere zai egon, e? Guk pelota pixkat ein behar izaten gendun etxera
juteako , nahiz eta baserrian ni hara
juteko presa izaten zuten, ittulako edo
zeozer beti izate huan-eta, ordun, ba,
eoteko esaten bazian, behera jetxi eta
tren-zubia pasatu arte besotik helduta
laguntzen nioan. Tren-zubia bukatzean , han uzten nian , ni bueltatzen
niun eta nik zubia pasa arte bea han
eoten huan atzetik nei begira. Eta ez
huan sekula abiatu nik zubi dana pasa
H ura

Zer moduzko emakumea zen?

Oso jatorra. Guri euskeraz egiteatik-eta
ez zigun ezer esaten. Eskolan erderaz
ein behar izate giuan, irakurri eta
eskola dana, baino normalean alkarrekin euskeraz eiten giuan, erderaz ba al
genekin, ba!, bai eskola barruan, hi
ekartzak hori edo ba al daukak lapitza?,
eta holakoak, baino ez zigun sekula
ezer esaten, eta kanpoan jolasian zer
esanik ez, euskeraz, jakina.
Eta maistrak zuei nola hitz egiten
zizuen?
Erderaz, obligazioa izaten zian, baino
nirekin euskeraz, kanpoan behintzat.

arte. Aio!, aio!, ein elkarrei eta ni tuneletik barruna Baxakartera.

Zuek beti tuneletik ibiliko zineten,

ezta?
Bai, bueno!, gu tuneletik ibiltze
giuan, zea, autopistan bezela. Trena
etortzen bazan, bruix, baztertu bazterrian eta bale. Eta gero, ba, lehen esandakoa, gutxitan juten giun gu eskolara. Udaberrian.-eta, lana zeon garaian,
ganauakin-eta, ba, hori, eskolik pe.
Egurko daon alde hortan lurra giuan,
eta ganaua, badakik, mantsoa dek, eta
gurdika bat belar bila juteko ere, Santixotik bueltan jun behar izaten huan,
gizon heldua zubitikan pasa eta mutil
koxkorra ganauakin hara juteako gurdika belar ebakita eukitzen zin. Bueltakua berdin, gurdia kargatu eta mutikoak
buelta haundia ein bitartean, bestea
etxera jun eta lanak ein. Eta hola. Eta
zenbat aldiz astelehen goizian itxian nei
amak eskolako jarri eta, ez bialdu mutila eskolara gaur lana dao-eta. Eta maistra haserratu eiten huan. Nei zeatik ez
diazue mutila eskolara bialtzen? Eta
hau eta hori. Horreatikan, ba, guk ez
giun zigor handirik jaso, eta ezta asko
ikasi ere.

Hi, orduan, urte betean urte erdia-edo

ibiliko hintzen, ezta?
Bai. Negu aldian gehienbat. Behin udaberria hasi ezkeo, lanera. Hala ere, hain
gutxi junda ere, matematikan ondo
moldatzen niun. Gainuntzian, grama-

amaiako plaza, 2
Tel. 943 143278

Klaseak urrian hasi dira baina oraindik ez

da berandu. Animatu zaitez!

24

2006ko

AZAROA

tika eta holakoekin astirik ez ikasteko.

Matematikan igual hamabost egun jun
gabe eon eta gero hiru egun jarraian
juten baldin banintzan besteak harrapatu eiten nixkian.

Gramatika, historia de Espaa eta

holakoekin gaizki orduan.
G ramatikakin gaixki , eta historia de
Espaa, ene ba!, hori mailuakin ere
ezin sartu. Eskolan batzutan aurrena
eoten niun , eta historia de E spaa
jartzen zanian , nik ezta hitzik ere .
Orduan maistrak, jata, azkeneko postura bialtzen niun . Parbulitoekin
batera atzera . E zin sartu historia de
Espaa! Bibliako kontuak, aldiz, historia sagrada deitzen zana, hori, jata, ra
ra ra oso erraz ikasten nian . I puia
bezela. Ein behar izaten gendun beste
kontu bat , hori mixerikeria , eskolan
aurrena zeonak bandera espainola
kanpoan zintzilik jarri behar izaten
zian. Nik behin ere ez nian jarri. Que
no quieres! Al final!, maistrak. Eta ni
azkena . B aina nei ez zian batere
inportik izaten . E ta egia esan behar
baldin badet , lehenengotikan ez
zekiat zeatikan eiten nun ere. Etxean
danak gerran ibilitakoan hitttun eta
gerra kontuak ixilikan jardutzen zien
haiek . E z zien mahaian kontatzen .
B aina guk igartzen giun , zeozer
sumatzen giun. Guk han ez gendela
uste bai , baino , badakik , umia beti
nonbaitetik azaltzen dek Aitu ere bai.
Erdizka edo auskalo. Kontua dek, ez

Ein behar izaten

gendun beste kontu
bat, hori mixerikeria,
eskolan aurrena zeonak
bandera espainola
kanpoan zintzilik jarri
behar izaten zian.

nula bandera espainolik jarriko. Bihurria ere baniun, e? Eta hola. Gero,
hamalau urtekin - edo kontu gehio
jakin nitian.

Konta ezak.
Bueno, gure osaba bat huan gehiena
kontatzen zuna . J enio bizikoa huan.
Julio, Imanolen-eta aitta. Hark jardutzen zian askotan eta besteak : I xilik
egon ai, Julio! Beti umien bistan ere!
Hamalau urtekin ere umiak giun
haientzako . G uk amama E rrexilkoa

giun eta haiek Samieletan konbidauta etortzen hittuan gurera eta gure
aittitta ere hara juten huan hango festetan. Urte batian, aittitta, osaba Julio
eta ni jun giun hara . H aiek ziharo
txapel gorri jendia izan behar zien eta
bazkaltzen ai ginala haserratu hittuk
eta ia - ia muturrekoka ein zien . H an
geatu zian gure E rrezilko konbidan tzak. Nik dakitela inork ez dek harrezkero jun . G ehiena osaba horrekin
jakin nitian gerra kontuak. Gure ama
ere gerran ibili huan. Hemendik lau
senide bialdu zitien kanpora. Bi senide
zaharrenak aurrian zialako, beste lau
senide Zumaitik kanpora, hi! Kanpora
bialdutako zerrenda bat azaldu huan
lehengoan Hitzan eta guriak zauztar
bezela azaldu hittuan . D eitu nian
Hitzari eta, hi hor azaldu dezuen laukote hori Zumaiarrak dittuk, ez dittuk
zauztarrak, e?
Kontua dek hemendik bialdu zituztela
eta haiek gero Bizkaian nora jungo
zian, ba! Frentera jun behar! Gure
amak eerki eiten omen zian tiro, e?

Harrigarria. Hemendik bidalitako

denak babestuak egon baitziren.
Ba, nei esan zian frentian izan ziala.
Gure osaba gazteenak hamaika urte
omen zitian eta kristonak jotzen omen
xixkian jateko bila. Hura gosiak eta etxe
inguruetan ogia edo zeozeren bila beti.
Baina beharbada kontu hoiek gure ama
frentera jun baino lehenokoak izango
hittuk.
(jarraituko du)

2006ko

AZAROA

25

gure zumai zarra

jexux iruretagoiena lafuente.

(2)

Baxakarte

ABELIN LINAZISORO

Eta zuen amaren istorio hori ez al

dakik zehatz-mehatz?
Ez. Nik osaba-izekok kontatutakua
zekiat. Gure ama nik hamaika urte
nittula hil huan-eta. Pentsa zak, nei
izeko Xalbadorak esan zian gure ama
punteri onekoa zala. Ahizpa danak
kabreatuta eta gure amak, tira! Eta
gure amak igartzen omen zian noiz
bota zun beltza.(1) Jotzeakoan gure
amak mingaina ateratzen omen zin,
eta, ahizpak: Anttoni, bota al den?, eta
amak: Bai!, bota diat, ba! Berriro fusila hartu, tiro batekoa izango huan,
nonbait eta tiroa berriro. Gure amak
mingaina ateratzen bazun, seguru beltza jo zula, esaten zien.

Istorio hori zehatz-mehatz jakingo

nikek, ba.
Ba, oain jai zeok ba. Haren senide bat
bizi dek oaindikan, baino hark ez dik
hortaz ezer hitz egingo. Gerran gure
amakin ibili huan eta larogeita hamar

urtetik gora izango dittik. Ondo zeok,

hizketan ona dek, baina gerra kontuak?, jefu!, ez dik nahiko ez.

Baxakartetik bialdutako lau senideak

Zumaiatik bialdutako sei kamioi
horietan izango ziren, ezta? Ala, aparte bialdu al zituzten?
Ez, aparte ez. Zumaiko zerrendan azaltzen dittuk. Hemen, Alondegi Zaharrean egin zan erakusketan gure ama ere
azaltzen huan bialdutako besteekin
batera. Eta esaten diat, nik haiei aituta
zeukat, Bizkaian zebiltzala bonbardeoak hasi eta ez dakit nongo tunelian sartuta eon ziala, baina haiek frentian eon
ziala seguru neok. Nik uste diat haiek
nora joanik ez eta, nun da gure frentia?,
galdetu eta alde hartara jungo ziala.
Nola bukatu zuten tiroka ez zekiat eta
ezta zenbat denboran egon ziren
armak eskuetan ere. Gure amak 22-23
urte izango zitian, sasoia galanta hark
orduan, baserritik indarrez aterata, beltzei(1) tiro eingo ez zian, ba, hark!

(1) Beltza hitza karlista gerrateetatik etor daiteke. Euskal foruen alde egin zutenak karlistak ziren eta espainolekin bat eginez foruen kontra egin zutenak historian liberal izenez ezagutuak izan arren, foruen alde egin zutenentzako "beltzak" ziren. Beste ezizena "peseteroak"
zuten. Hortik etor daiteke, ziur aski, abertzaleen kontrakoei beltzak deitzea.

Jose M Korta Industrigunea

A1 - 4. Pabilioia
tel.: 943 86 50 68
fax: 943 86 13 45
e-mail: denda@ostolaza.com
www.ostolaza.com

2006ko

ABENDUA

23

gure zumai zarra

Hamalau urterekin entzuten hituen kontu
horiek. Lanean ere
hamalau
urterekin
hasiko hintzen, ezta?
Bai. Xoxokuan. Orduan,
badakik, pintxe moduan,
esmerilakin,
taladroakin Ofizioa ikasteko
intentzio horrekin behintzat. Gero ajustadore ikasi
nian. Baina lehenagotikan
esmerila zaharra pasa fundiziotik ertendako piezari, hondar asko botatzen zian eta
muturra nahiko beltzakin
juten niun etxera. Eta hura
tailer txikia zanez, lanian ajustadorera iristeko aukera behar dek,
gure osaba batek esan zian: Hik hor ez
dek ezer ikasiko, eta, handik pixkatera
Yereginera aldatu niuen, Xoxokuan
urte terdi egin ondoren. Yereginean,
hoixe, soldau jun arte.

Hamalau urterekin tailerrean lanean

hasi arren, baserrian ere lagundu egin
beharko huen, ezta?
Lagundu? Beharko. Pentsa ezak,
orduan Yereginetik Baxakartera oinez
juten giuan, tren-bidetik barruna.
Hamabitan erten eta ordu bata terditako atzera lanera jun behar eta hamarretik zortzi aldiz, udaberrian behintzat,
etxean sartu baino leheno sega han
eoten zan bere sega-potuakin atean zai.
Han etxe onduan gurdika bat belar

Zumbillo, 4

24

2006ko

ABENDUA

Tel. 943 861407

ebaki, haundia ez, jatordu

baterako-edo, gero presaka babarrun batzuk irentsi eta korrika lanera.
Hori eguerdian eta iluntzean, jo, etengabe
lanean.

Ze ordutan irteten
zenuten lanetik?
Sei terditan. Artean
tarte galanta. Uda-

Bizkaian zebiltzala
bonbardeoak hasi eta
ez dakit nongo
tunelian sartuta eon
ziala, baina haiek
frentian eon ziala
seguru neok.

berrian eta batez

ere udan badakik
ze iluntze dagon.
Pentsa zak zenbateraino
aprobetxatu giuzen. Lanetik irten,
etxera jun, merienda legia ein eta segituan, ba, artajorra garaia bazan, bestiekin batera artajorran. Oaintxe eguzkia
jaisten hasten zanean, iluntzea baino
leheno, sega hartu eta belarra ebatzera.
Ganauentzako jatekoa eittera eta hau
nahikoa ez eta lehenagotikan atxurrian
ein behar, bestela denbora alperrik galtzea zala-eta. Akordatzen nauk, ilunpetan lanean, Samielen hamaikak tangatanga jotzen eta ni zelaian ikusi ere ein
be belarra biltzen, astoa edo gurdia kargatzeko.

Artajorran nola egiten da?

Atxurrakin. Arto artian daon belarra
ebaki eiten dek eta bidebatez artua
lurrez bete. Artua zutik eon dedin lurrakin bete ein behar dek, ez okertzeko.
Artua badakik kainabera bezelakoa iza-

ten dala, ba, juntura lurraz estaltzen

badek, zuzterrak ertetzen ziok, orduan
behe aldeko junturak lurraz estali eta
asko gogortzen dek, lotuta baleo bezela.
Erriberetan eta hor leku zikin samarrak
zaudek. Barrabas belarrak, belar txarrak, derrepente ertetzen duna askotan.
Soua garbitu eta handik zortzi bat egunera berriro zikinduta azaltzen zana,
ba, orduan garbitu ein behar. Atxurra
asko astintzen huan orduan. Lurra konpontzeko ez zeoan oaingo tresnik eta
segun ze girotan harrapatzen huan
lurra, ba, beharbada zokor asko izaten
huan eta areak ez dik zokorrik puskatzen. Orduan areakin zokorra gainera
atera eta alperrak zapaldu eiten zian,
puskatu gabeko zokorra berriro sartu
eta orduan mazoakin ibili behar izaten
huan zokorra jotzen. Zokor-mazo izena
hortik zetorrek. Zokor-mazoa egur biribil antzekoa huan, hari kertena jarri eta
zirti-zarta lurra puskatzen hauts eiteko.
Lur zokorra txikitzeko.

Baxakarteko lanez gain erriberetaneta lanean jardundakoa haiz, ezta?

Luakietan, alegia.
Bai, bai. Luakietan baratza bakoitzak
berea zian. Han ez huan auzo lanik izaten. Baina guk soua Egurkoneko horretan ginien. Lur hori oso samurra dek,
hondarra moukoa, baina bazeok beste
lur egoskorrago, baino aberatso, eta hor
tomatia, eta holakoa eiten ginien eta
Azpeitira saltzera eraman. Txanpon
batzuk ateratzeko kristonak jo behar, hi!

Tailerretik etxean
sartu baino leheno
sega han eoten zan
bere sega-potuakin
atean zai. Gurdika bat
belar ebaki, presaka
babarrun batzuk
irentsi eta korrika
lanera.

Zokor-mazoa egur
biribil antzekoa huan,
hari kertena jarri eta
zirti-zarta lur zokorra
puskatzera. Zokormazo izena hortik
zetorrek.

Urolan joango zineten, noski.

Bai, Urolan. Azokako egunian astian
behin. Eibarra ere jute giuan. Karga
haundia ez bazan behintzat . B i edo
hiru otar ganauakin Zumaiko estaziora eaman , han fakturatu eta handik
aurrera estazioko mutilak eoten
hittuan andenetan otarrak kargatu ,
hustu-eta eiteko. Azpeitian ere beaiek
eamaten zien plazara . E makumia
Azpeitira hiru astalotarrekin juten
bazan , haiek ezin zien bizkarrean
eaman, otar bakoitza berrogei bat kilo
gutxienez izate huan-eta.

Astalotarrak asto gainean erabiltzen

zirenak eta kapalotarra zeri deitzen
zitzaion?
Astalotarrak luziak hittuan, alkarri bi
lokarrirekin lotu eta astuaren alde banatan juten hittuan eta kapalotarra txikia
dek. Hori bidegintzan-eta erabiltzen
huan. Baserrietan gutxi. Kamieruak
erabiltzen zutena dek. Bestea lepaotarra
dek. Handiagoa, arbitan-eta ibiltzekoa.
Arbiaz bete eta bizkarrean eamateko.

Garia egiten al zenuten?

Bai. Ez zekiat zein urtetan galdu zan,
baina garia ere eiten ginien. Garia itaiakin ebakitzen huan. Gero etorri huan
sega.
Igitaiaz ibiltzen zinatenean ez al zegoen sega, ba?
E z . B atek , ondorioz , bestea ekarri
zian. Eta zaharrek sega ez zien nahi

Erloju
eta bitxidenda
E. Gurrutxaga plazan
2006ko

ABENDUA

25

gure zumai zarra

gainera ! G ari asko alperrik galtzen
zala-eta. Segaz, ebaki, askoz azkarrago
eiten huan, baina eskuz eiten zunak
itaiaz ebaki eta lurrian gabikoa einda
uzten zian . G abikoa bi eskuka bete
xortari deitzen zaiok, gero atzetik zetorrenak hiru edo lau lasto hartu, buelta
eman eta lotu eiten zian .
Txukun-

raka egon beharrean, ipurdi alderaka,

aldrebes geratu eta zaharrak ernegatu
eiten hittuan. Jode!, honenbeste gari
galtzen dek!, eta ez dakit zer eta badakit zer. E ta hor gure artean borroka
pixkat izaten huan. Garia jotzen makinakin ezagutu nian, tubuakin lastoa bere lekuraino
eamaten, baina azkenean
gu beti segakin ibili
giuan.

Garia jotzen al zenuten?

Bai. Garia txanketian
eskuz jotzen giuan.
Gari-meta etxe ingu-

txukun .
G ero ,
sega etorri zanean, badakik, segak
kertenetik lotuta beste bi hortza luze
eukitzen zian. Tente dagon garia segaz
azpitik ebaki ahala bi hortz hoiek etzaten laguntzen ziok. Hala ere haize pixkat ibili ezkeo txarra dek eta euri txikia , berriz , txarrena . G aria haundia
dagonian , euri txikiak aldegiten ez
dunez, garia pixuarekin bota eiten dik.
B ueno , ba , segakin garia gehixo
nahasten dek. Galburu batzuk aurre-

ruan einda eoten

huan eta egualdi ona
zetorrela jakiten zan
egunian,
goizian
goiz hartu eta garia
bueltan-bueltan
zabaldu eiten huan,
eguzkitan ondo ihartzeko. Gero, eguzkiakin kris-kras jartzen zanean, larraa
preparatzen huan. Larraa garia jotzeko lekuak izena dik. Hortik zetorrek
Larraaga. Lur lehor gainian dana
garbi-garbi ein, harrizko losa zapal bat
erdi-erdian jartzen huan eta hiru edo
lau lagunen artian garia losaren kontra
jotzen huan. Eskuan gabikoa hartu eta
zirti-zarta harrien kontra kristonak ematen segi. Eta danak lanian. Batzuk garia
ekartzen, besteak jotzen. Garia alde
batera eta lastoa bestea bota eta batzuk

garia jasotzen eta besteak lastoa sapaira

eamaten.

Eta makinak?
G eroxeago matxaka deitzen giun
makina zaztar batzuk azaldu hittuan
hemen. Zumaian Agerre haundia ibiltzen huan garia jotzen. Bere automobil zaharrari gurdia erantsi eta gainian
motor zahar bat zula baserriz baserri
ibiltzen huan . B este gari - jotzailea
Oikiko Lore huan. Bere motor zaharra
kristonak einda arrankatu ezinik ibiltzen huan . B ujiak kendu , lastoakin
sua ein, bujiak berotu, berriro jarri
Beti berdin. Hark arrankeko motorrik
ez zian. Matxaka eta motorren artian
korrea bat eukitzen zian, korrea tiraka
jarri , soka - tiran bezela , eta , pu , pu ,
pu , arrankatzen zunian , balekua .
G ero beste makina bat etorri huan ,
hark garia jo , bai , baina ez zian oso
ondo garbitzen eta hobeto garbitzeko
beste torno batek ein behar izaten
zian . G ero , lastoa zeharo txikituta ,
tubo batekin sapaira jarri eta bete
eiten zian. Sapaian atzetik hasi eta lastoz betetzen zihoan bezela , tubua
aurreaka ekarriz. Hura kriston inbentua izan huan . A zpeitiko A ntxetak
loaldi ederrak eiten zitian makina
pon - pon martxan jartzeakin batera .
M akina lanian eta hura arbola - ipur dian exeri eta lo seko . G aria jotzen
gau eta egun jardutzen giuan auzolanean. Jende asko behar izaten huan
eta auzolanean jardun behar.

amaiako plaza, 2
Tel. 943 143278

26

2006ko

ABENDUA

Konta ezak nola zen hori.

B a , makinak bi tanbor zitian . H ura
bueltaka zebilela, gabikoa alde batetik
sartzen huan eta eskuaz eutsi ein
behar izaten huan, atzea lastua bota
eiten zian-eta. Gabikoa, galburua bere
lastoakin pila bat eginda dek. Bi ilara
lagun jartzen hittuan , batek gabikoa
sartu eta besteak atera , buelta eman
eta berriro sartu. Jendiak, ba, gabikoa
ekarri, mahaian jarri, besteak mahatik
jaso eta makinan ari zianei eskura
eman G ero lasto hura jaso ein
behar izaten huan, eta lasteikoa luzia
bazan, ba, hura sapaian tolostatu ein
behar izaten huan. Bat edo bi hantxe
sapaian tolostatzen, beste bi haiei lasteikoa eskura ematen , beste batzuk
kanpotik sapai barrura sartzen, besteak
gari aliak jasotzen Auzolanian. Normalian gu A rtadi gehiena ibiltzen
giuan alkarrekin, Santixokuak barne.
Gau eta egun makina berria etorri zan
arte . T xandatuz eiten giuan lana .
Eguna zabaltzen zanean batzuk lota
eta besteak lanea eta hurrengoan alderantziz, eta horrela.

Auzolana gariarekin bakarrik egite al

zen?, eta, garia baserri denak egiten al
zuten?
Bai, bai. Auzolana gariakin eta garia
etxe guztietan eiten huan. Garia heltzen zanean, ebaki, eta euri bildurra
izan ezkeo souan bertan metatxoak
eiten hittuan. Gero, dana ebakitzean,
garia hartu, etxe ingurura eaman eta

Azpeitiko antxetak

orduan zuhatza haundiagoak eiten

hittuan . E uria hasi ezkeo gainera

loaldi ederrak eiten

zitian makina pon-pon
martxan jartzearekin
batera. Makina lanian
eta hura
arbola-ipurdian exeri
eta lo seko.

zakua bota eta hola . G ari garaian

Jende jatorra huan,

lakoa eiten zien, baina lurra ereiteko

meriendatxoa ardo
tragoaz ematen
zigutean. Zenbat da,
galdetu, hainbeste,
erantzun eta txanpon
batzuk etxerako. Ederra
izaten huan hura. Sou
bazterrean exeri,
meriendatu, kobratu
eta etxera.

baserri batetik hasten hintzan eta bailarako baserri danak bukatu arte.

Lehen ere galdetu diat eta ez didak

erantzun, Zubi Txikitik estaziorainoko erribera horietan ere lan egindako
haiz, ezta?

B ueno , hor ez zegok erriberarik ni

ibili gabekoikan . G urian idi pare
dezentea zeoan eta kaletar askok
bakoitzak erriberatxo edo lur puska
bana zien. Babarruna, artua eta horreprestatu ein behar. N i Yereginean
lanean hasita niun eta aittitta nerena
etortzen huan, Z ubi T xikira , idiekin
eta goldiakin, ordurako auskalo zenbat
erriberetan lana hartuta eongo zan ,
eta, biok bokadilotxoa jan, golde saioa
ederra ein eta geure dirutxoa kobratu
eta etxera juten giuan. Baratza haiek
kale-baserrikoak hittuan, haiek ez zien
animaliarik , eta lurra guk goldatu
behar. Lana bukatzean, egun bat edo
bi, lurra ereiten zuna etortzen huan,
jende jatorra huan, meriendatxoa ardo
tragoaz ematen zigutean , zenbat da ,
galdetu, hainbeste, erantzun eta txanpon batzuk etxerako . E derra izaten
huan hura . S ou bazterrean bertan
exeri, meriendatu, kobratu eta etxera.
(jarraituko du)

2006ko

ABENDUA

27

gure zumai zarra

jexux iruretagoiena lafuente

(eta 3)

Baxakarte

ABELIN LINAZISORO

Garai hartan zuek baserritarrak kaletarrak bezainbeste joaten al zineten

eleizara?
Eleizara gehiegi juten giun gu. Artadira. Zumaira ez giuan sartu ere
eiten. Tailerrean hasi ginanean juxtujuxtu eta lanetik erten orduko orratza
Artadira begira beti. Mezetara? Jun
beharko. Eta hemezortzi urtekin ere,
umetan bezela, arratsaldian bezpetara
jun behar izaten giuan. Bezpetara,
hi! Hantxe, Artadin, danakin batera.

Lehenbiziko jaunartzea, komunio

txikia, zazpi urteren egingo huan,
ezta?
Bai. Eta komunio haundia hamaikakin, Zumaian bezela.

Santaeskean ibiltzeko
baimena ematen
yereginean onak
hittuan. Xebero
zaharra ondora
etortzen huan eta: ze?
Kantuan ondo ai al
zeate? Eta nik, bai,
oso ondo.

Eta Zumaian bezala, izua sartzeko

sermoi beldurgarriak botatzen al
zizueten kanpotik ekarritako abadeak
edo fraideak?
Ez, ez. Samielko eleizan beti bertako
apaiza izaten huan. Gainera ni urte
batzuetan hor akolito ibili niun eta ez
diat ezagutu ez kanpoko apaizik eta
ezta sermoi bildurgarririk ere. Bazekiat
etxetik aittitta-eta Zumaira juten ziala
egundokoak aitzera eta, puf!, serio etortzen huan hura etxera. Eta gure aitta,
gainera, bazekiat Zumaiko parrokiko
kongregaziokoa edo horrelako zeozer
zala. Akordatzen nauk egundoko eskapulario haundiakin ibiltzen zala eta gu,
berriz, hilero jauna hartzerakoan

26

2007ko

URTARRILA

medaila lepotik zintzilik, trentza itxurako lokarri batetik. Samielen Eustakio

zeoan sakristau eta hark partitzen xixkin. Sakristaua berez Joxe Manuel
Xaharra huan, Txikito Artadiren anaia,
eta Eustakio etxean morroi zeukanez,
ba, hau bialtzen zian. Joxe Manuel
berak beti pelota partidoa edo kristoa
izaten zian-eta.

Zumaiara, orduan, zuek ez zineten ia

etorri ere egiten.
Elizkizunetara ostegun santu eta ostiral
santu egunian prozesioa ikustera. Txandaka. Batzuek ostegunian eta besteak
ostiralian. Bestela, elizkizun danak

Samielen bertan. Kalbarioak-eta. Gu

han eoten giun begira neskak makurtuta lurrari pa ematean ipurdia ikusiko
ote genien-edo.

Eta neskatan? Hamabost, hamasei

urterekin hasiko zineten, ezta? Eta
non?
Hamabost, hamasei, ez. Gehio. Kanpora ertentzeko dirurik izaten al genien,
ba? Hamabost, hamasei urtekin oaindik
soka-saltoan ibiltzen giuan neskekin.
Gerora, bai. Behin hemezortzi urte
buelta hortan hasi giun trenean Zautza juten. Eta neguan, ba, hoixe,
Zumaiko Goiko Plazan dantzan edo
dantza egin nahian. Neguan Zumaira,
baina udan, usaira-edo, Zautzako joera
hartu ginien. Badakik, kanpokoa beti
gozoago izaten dek-eta. Holaxe. Gure
bizimodua holakoa izan dek, motel.
Lana eta lana eta ezer naturala eitea
pekatua huan.
Bekatu kontu hau oso pertsonala dek,
baina iri zer iruditzen zaik, bekatuari
zitzaion beldurra txikiago ote zen
baserritarrengan
kaletarrengan
baino?
Hori, auskalo. Baina guk ez ginien inongo bildurrik. Sinistu ere ez, e? Gu akolito mutil koxkorretan izan giun, eta,
pentsa zak, apaizak ardo garbi-garbia
eukitzen zian meza emateko, ur ttantta
batekin. Ba, hamaika aldiz jo ginien
trago galanta eta gero botila urez bete
pekatuaren beldur haundirik pe. Han

bazuan apaiz jator askoa, Don

Juan Beltxa, ba, hark bazekian
edaten gendula eta ez zian
kasurik eiten. Txapel gorria
huan, baina huraxe izan huan
Samieleko apaizik jatorrena.
Gero, pekatuaren beldur
horrekin jarraituz, ba, emakumeak pekatuari beldurra baino
gehio buruan sartuta zutena
zera huan, zer gertatu zeiken
gero. Haurdun geatzeko bildurra. Orduan batenbat haurdun
geatzea gerran hiltzea baino
okerro huan, motel. Eiteko
amorratzen bai, baina ezinean. Izan ere, orduan aitarik
gabeko haurrak Billabonara
bialtzen hittuan eta gehio ikusi
ez haurrik. Lotsagarria huan
hura. Oain ere eleizara juten
danentzat lotsagarria izango
dek haurdun geratzea, baina orduan,
puf!, akabo.

Gaia aldatuz. Bertsotarako zaletasuna

umetatik izan al dek?
Bai. Gurian aittittatik hasi eta beti izan
dek halako afizio pixkat. Eta gero, ba,
ukuiluan gure umorea horixe huan:
Txistutan ein, bertsoa bota eta horrela.
Gero, Baxarri hasi zanean, haren bertsoak, bi, hiru ederki geatzen zitzaizkian buruan. Haiek kantatu eta hola
ibiltzen niun beti. Orduan ez zeoan
ez bertso eskolarik eta ez ezer eta gure
amaren osaba batek, Andoaingoak, bertsotan bapo eiten zian eta bertso zahar
pila zekian hark. Asko. Nahiago nikek

nik hainbeste baneki. Hola, ba,

hura samieletan etortzen huan
eta latigo bertsotan. Harekin
hasi giuan poliki-poliki etxean. Gonbidauak etorri eta bazkal ondoren, hantxe mahaian.
Nik orduan hamabi bat urteedo izango nixkian. Hortik
aurrera, ba, pixkanaka. Hamasei urtekin-edo santaeskean jun
niun. Bueno, santaeskean beti
ibiltzen giun ikasitako bertsoekin. Baina hamasei urtekin,
ba, hau motxa dek eta bertsotan hasiko nauk, esan nioan
nere buruari.

Orduan batenbat
haurdun geatzea
gerran hiltzea baino
okerro huan, motel.
Aitarik gabeko
haurrak billabonara
bialtzen hittuan eta
gehio ikusi ez haurrik.
Lotsagarria.

Nondik nora ibili zineten?

Ba, Arrua inguruan. Xoxokuan
nerekin ibilitako jendearekin.
Haiek santaeskean ibiltzea pentsatu zutenian, ba, hark bazekik, eta nei deitu niuen. Eta hor ibili
giuan Arrua aldian. Mardu alde horretan, gero Talo, Mailu, Agerre eta hor
inguruan. Eguna eta gaua pasa giun,
e? Elorrixa aldian ere bai. Eta oinez, e?
Ez oain bezela kotxiakin.
Santa Ageda bezpera egun osoa eta
gaua ere bai?
Bai, bai. Egun osoa eta gaua hurrengo
goiza arte. Akordatzen nauk hurrengo
goizian goiz nola jan gendun Mailunian.
Gau osoa ere kantari.
Bai. Baserriz baserri. Goizeko ordu
bitan edo hiruretan baserriren batera

Erloju
eta bitxidenda
E. Gurrutxaga plazan
2007ko

URTARRILA

27

gure zumai zarra

ailegatu eta segi kantuan baserrikoak
jaiki arte. Eta nahiz eta jakin santaeskean jungo giala baserrietan lo eoten
hittuan, normala ordu horretan. Gu
lehenagotik soinua jo eta orruak eiten
hasten giun ea jendia moitzen zen,
baina badakik, ohean daonak jaiki eta
jantzi ein behar izaten dik eta gero argia
piztu gabe ate ondora etorri entzutera,
gu bien bitartian jaiki ez balia bezela
kantatzen ginien. Ikaragarri kantatu
behar izaten ginien. Bildurgarri.

Eta hainbeste denbora behar izaten al

zenuten baserri denetatik pasatzeko?
Bai. Denbora luzea behar izaten dek
bailara dana eiteko. Guk, hemendik
hasi eta han bukatuko diagu, esaten
ginien eta goizaldeko seiretan-edo
artian dozenerdi bat etxe falta ziala
ikusten bahuan, ba, haietako bakarren
bat utzi eiten huan, baina gero kristonak entzun behar haienean ez giulako
kantatu. Bailara osoa osatu nahi izaten
huan. Baserri danetara iritsi.

Zergatik Arruako bailara?

Ba, taldeko gehiena hangoa zalako.
Aranberrikoak, Sakonberrikoak eta
alde hartakoa. Behin Agerreraino ere
ailegatu giuan, baina ez nauk ondo
akordatzen. Soinu txikia jotzen Praxku
huan. Soinu honek tekletan zapatatxoak eamaten ixkik eta soinua jotzean ez
dek ezer pasatzen, baina hura beti zapatatxuak askatuta eta larri ibiltzen huan.
Pildumena hartu, patrikan gorde, eta
teklatxoak alde batera eiten zunian, pildumena poxpoluakin berotu eta hare-

Neskekin, elkar
harrapatzen, korrika,
harri tiraka, korta
libreka, mandomandoka, hanka
errenkan, soka
saltoan pelotan
fueraka ere bai, baina
honetan neskak ez
zien nahi izaten, gu
astoak baino okerro
ginalako eta jota igual
lurrera bueltaka
botatzen ginitien
neskak.
kin lotzen zian. Arbi hostroa eta guzti
erabiltzen zian hark teklen arazoa konpontzeko.

Egun osoa eta gaua ere kantari ibili

ondoren hurrengo goizean lanera
joan beharko zenuten, ba.

Bai, bai. Gogoratzen nauk behin batian

Urrestillan izan ginala. Gau osoa kantari pasa eta hurrengo goizian Urolan
Zumaiara etorri eta lanera jun ginala.
Behin egun bat galdu ezkeo, bigarrena
ezin galdu.
Tailerrean jai egitea eskatuko zenuten, jakina.
Bai. Santaeskea otsailak lauan izaten
dek eta astegun buruzurian tokatu
ezkeo egun bat galtzen huan. Santaeskean ibiltzeko baimena ematen Yereginean onak hittuan. Xebero zaharra
ondora etortzen huan eta: Ze? Kantuan
ondo ai al zeate? Eta nik, bai, oso ondo.
Gero, bertsotan pixkat porratzen hasi
nintzanian, ba, Euxebiori esaten
nittuan: Hi, bihar honelako lekutan
zeukat saioa, eta Euxebiok, ondo, ondo.
Ez nian sekula arazorik izan. Gogoratzen nauk halako batian gerente bat
jarri zutela Yereginean. Egun batian
hutsegin diat bertso kontuakin eta
hurrengo egunian nerena etorri huan
ea zer pasatu zitzaidan galdezka. Nik,
betiko martxan nebilela eta lagatzeko
pakian, esan nittuan. Orduan hark, ba,
zeozer pentsatu beharko zala, bertsua
ala lana. Eta nik orduan: Hi, adarra
jotzea etorri al haiz honea? Nik oain
arte ez diat arazorik izan hortan eta alde
zak begi bistatik! Haizia hartzera bialdu
nian. Geroxeago, Euxebiok ofizinara
deitu zian eta orain hura gerentea zala
eta errespeto pixkatekin hitz egin behar
zitzaiola eta horrela hitz egin zian.
Euxebio gizon ona huan. Nerekin ondo
konpontzen huan. Handik aurrera, ba,

amaiako plaza, 2
Tel. 943 143278

28

2007ko

URTARRILA

lehen bezperan esaten nun

bezela, bi egun leheno abixatzen
nian. Baina ez gerenteari, e?
Yeregitarren bati. Hi, esaiok goiko
horrei, e? Hortan Yereginean ez
nian izan arazorik.

Zer jende mota joaten zen meza

horretara?
B ueno ! G uardi zibil zaharra ugari !
G ainuntzian baserrietako jendia .
M eza merzedarioak ematen zien ,
badakik, "artista" jendia. Ondo zaituta
eoten giun, bai. Larramendi, Karakas

Bertsolaritzan plazaz-plaza noiz

hasi hintzen?
Hemeretzi urte nittunian, Aginagan

eta inguruko baserritarrak juten

giun. Zuloaga hurre zeolako. Zelaia
bertan eta, tak, mezeta. Bestela, Zuloaganekuakin - eta bagiun amistade
pixkat . Pelotan - eta han bertan ,
beaien frontoian ibiltzen giun. Jai
egunian hondartzan ere ibiltzen
giun.

gazteentzako lehenengo txapelketa

jarri zien. Hogeita hamar urte artekoentzako zala uste diat. Ordurako Joxe
Agirre eta hauek bazebiltzan eta Joxe
berak irabazi zian. Hau ni baino hamar
urte zaharro izango dek, baina kriston
poza hartu nian, sekula prestatu ez eta
zortzien barruan geratu bainiun. Goizian hemeretzi hasi, arratsaldeko saiorako zortzi sailkatu eta azkenean seigarren geratu niun. Urte hartan bertan
Villafrancara jun eta ez nian gauza
handirik ein. Baina hurrengokoan Oiartzuna jun eta irabazi ein nian. 1.960an,
hogei urte nittula. Gero hor ibili nauk
txarra-txarra. Eztarria ere zeharo txarra
nian, polipoekin-eta. Orduan medikuena jun banintz, sendatuko niuen,
baina garai hartan medikuena jutea zea
huan

Amaitzeko, zintzilik geratu zaidan

galdera. Zuek eskolan neska mutilak
gela berean elkarrekin egoten zineten
eta kanpoan jolasean ere elkarrekin?
Bai. Elkar harrapatzen, korrika, harri
tiraka, korta libreka Pelotan fueraka
ere bai. Baina honetan neska ez zien
nahi izaten, gu astoak baino okerro

Orduan, jai egunean jai egiten

zenuten.
Jai bai, baina goizian hiru edo lau
ordu lan egin ondoren. Ganauari
gialako eta jota
igual lurrera bueltaka botatzen giitien
neskak. Artadin hoixe huan. Hanka
baten gainian batek besteak harrapatzen ere bai. Hanka errenka deitzen
giun. Mando-mandoka eta soka-saltoan ere bai

Jai egunean hemezortzi urtetik aurrera Artaditik batera eta bestera irteten
hasi zinatenean, meza entzuten-eta
berdin jarraitu al zenuten?
Bai. Soldautza jun arte bai behintzat.
Uda partian askotan Santixora juten
giuan meza entzutera. Santixo alde
hortan ere baginien zelaia, goizian
belarra ebatera jun eta hamabitan
mezeta.

jaten emateko lana ein behar izaten

dek. Baserri batzuetan larunbatean ein
eta jai hartzen zien, baina gurian ez
zeon holakorik. Ganaua pixkat baldin
badao, belar pila behar izaten huan
egun osorako. Eguerdirako, iluntzeako
eta hurrengo goizerako listo euki behar.
Bost-sei behi eta hauen txahalei jaten
emateko belar mordoa behar.

Txahalekin zer egiten zenuten?

Hazi eta saldu, jakina. Ahal zen azkarrena. Nahiko txikiak askotan, dirua
behar izaten giun-eta. Badakik. Harakinari, Artia Txikiari saltzen giuan.
Bueno, uste diat nahiko izango degula, ezta?
Bai, bai. Nereatik ondo zeok.

2007ko

URTARRILA

29

gure zumai zarra

jexux iruretagoiena lafuente.

(2)

B a xa k a r t e

ABELIN LINAZISORO

Eta zuen amaren istorio hori ez al

dakik zehatz-mehatz?
Ez. Nik osaba-izekok kontatutakua
zekiat. Gure ama nik hamaika urte
nittula hil huan-eta. Pentsa zak, nei
izeko Xalbadorak esan zian gure ama
punteri onekoa zala. Ahizpa danak
kabreatuta eta gure amak, tira! Eta
gure amak igartzen omen zian noiz
bota zun beltza.(1) Jotzeakoan gure
amak mingaina ateratzen omen zin,
eta, ahizpak: Anttoni, bota al den?, eta
amak: Bai!, bota diat, ba! Berriro fusila hartu, tiro batekoa izango huan,
nonbait eta tiroa berriro. Gure amak
mingaina ateratzen bazun, seguru beltza jo zula, esaten zien.
Istorio hori zehatz-mehatz jakingo
nikek, ba.
Ba, oain jai zeok ba. Haren senide bat
bizi dek oaindikan, baino hark ez dik
hortaz ezer hitz egingo. Gerran gure
amakin ibili huan eta larogeita hamar

urtetik gora izango dittik. Ondo zeok,

hizketan ona dek, baina gerra kontuak?, jefu!, ez dik nahiko ez.
Baxakartetik bialdutako lau senideak
Zumaiatik bialdutako sei kamioi
horietan izango ziren, ezta? Ala, aparte bialdu al zituzten?
Ez, aparte ez. Zumaiko zerrendan azaltzen dittuk. Hemen, Alondegi Zaharrean egin zan erakusketan gure ama ere
azaltzen huan bialdutako besteekin
batera. Eta esaten diat, nik haiei aituta
zeukat, Bizkaian zebiltzala bonbardeoak hasi eta ez dakit nongo tunelian sartuta eon ziala, baina haiek frentian eon
ziala seguru neok. Nik uste diat haiek
nora joanik ez eta, nun da gure frentia?,
galdetu eta alde hartara jungo ziala.
Nola bukatu zuten tiroka ez zekiat eta
ezta zenbat denboran egon ziren
armak eskuetan ere. Gure amak 22-23
urte izango zitian, sasoia galanta hark
orduan, baserritik indarrez aterata, beltzei(1) tiro eingo ez zian, ba, hark!

(1) Beltza hitza karlista gerrateetatik etor daiteke. Euskal foruen alde egin zutenak karlistak ziren eta espainolekin bat eginez foruen kontra egin zutenak historian liberal izenez ezagutuak izan arren, foruen alde egin zutenentzako "beltzak" ziren. Beste ezizena "peseteroak"
zuten. Hortik etor daiteke, ziur aski, abertzaleen kontrakoei beltzak deitzea.

Jose M Korta Industrigunea

A1 - 4. Pabilioia
tel.: 943 86 50 68
fax: 943 86 13 45
e-mail: denda@ostolaza.com
www.ostolaza.com

2006ko

ABENDUA

23

gure zumai zarra

Hamalau urterekin entzuten hituen kontu
horiek. Lanean ere
hamalau
urterekin
hasiko hintzen, ezta?
Bai. Xoxokuan. Orduan,
badakik, pintxe moduan,
esmerilakin,
taladroakin Ofizioa ikasteko
intentzio horrekin behintzat. Gero ajustadore ikasi
nian. Baina lehenagotikan
esmerila zaharra pasa fundiziotik ertendako piezari, hondar asko botatzen zian eta
muturra nahiko beltzakin
juten niun etxera. Eta hura
tailer txikia zanez, lanian ajustadorera iristeko aukera behar dek,
gure osaba batek esan zian: Hik hor ez
dek ezer ikasiko, eta, handik pixkatera
Yereginera aldatu niuen, Xoxokuan
urte terdi egin ondoren. Yereginean,
hoixe, soldau jun arte.
Hamalau urterekin tailerrean lanean
hasi arren, baserrian ere lagundu egin
beharko huen, ezta?
Lagundu? Beharko. Pentsa ezak,
orduan Yereginetik Baxakartera oinez
juten giuan, tren-bidetik barruna.
Hamabitan erten eta ordu bata terditako atzera lanera jun behar eta hamarretik zortzi aldiz, udaberrian behintzat,
etxean sartu baino leheno sega han
eoten zan bere sega-potuakin atean zai.
Han etxe onduan gurdika bat belar

Zumbillo, 4

24

2006ko

ABENDUA

Tel. 943 861407

ebaki, haundia ez, jatordu

baterako-edo, gero presaka babarrun batzuk irentsi eta korrika lanera.
Hori eguerdian eta iluntzean, jo, etengabe
lanean.

Bizkaian zebiltzala
bonbardeoak hasi eta
ez dakit nongo
tunelian sartuta eon
ziala, baina haiek
frentian eon ziala
seguru neok.

Ze ordutan irteten
zenuten lanetik?
Sei terditan. Artean
tarte galanta. Udaberrian eta batez
ere udan badakik
ze iluntze dagon.
Pentsa zak zenbateraino
aprobetxatu giuzen. Lanetik irten,
etxera jun, merienda legia ein eta segituan, ba, artajorra garaia bazan, bestiekin batera artajorran. Oaintxe eguzkia
jaisten hasten zanean, iluntzea baino
leheno, sega hartu eta belarra ebatzera.
Ganauentzako jatekoa eittera eta hau
nahikoa ez eta lehenagotikan atxurrian
ein behar, bestela denbora alperrik galtzea zala-eta. Akordatzen nauk, ilunpetan lanean, Samielen hamaikak tangatanga jotzen eta ni zelaian ikusi ere ein
be belarra biltzen, astoa edo gurdia kargatzeko.
Artajorran nola egiten da?
Atxurrakin. Arto artian daon belarra
ebaki eiten dek eta bidebatez artua
lurrez bete. Artua zutik eon dedin lurrakin bete ein behar dek, ez okertzeko.
Artua badakik kainabera bezelakoa iza-

ten dala, ba, juntura lurraz estaltzen

badek, zuzterrak ertetzen ziok, orduan
behe aldeko junturak lurraz estali eta
asko gogortzen dek, lotuta baleo bezela.
Erriberetan eta hor leku zikin samarrak
zaudek. Barrabas belarrak, belar txarrak, derrepente ertetzen duna askotan.
Soua garbitu eta handik zortzi bat egunera berriro zikinduta azaltzen zana,
ba, orduan garbitu ein behar. Atxurra
asko astintzen huan orduan. Lurra konpontzeko ez zeoan oaingo tresnik eta
segun ze girotan harrapatzen huan
lurra, ba, beharbada zokor asko izaten
huan eta areak ez dik zokorrik puskatzen. Orduan areakin zokorra gainera
atera eta alperrak zapaldu eiten zian,
puskatu gabeko zokorra berriro sartu
eta orduan mazoakin ibili behar izaten
huan zokorra jotzen. Zokor-mazo izena
hortik zetorrek. Zokor-mazoa egur biribil antzekoa huan, hari kertena jarri eta
zirti-zarta lurra puskatzen hauts eiteko.
Lur zokorra txikitzeko.
Baxakarteko lanez gain erriberetaneta lanean jardundakoa haiz, ezta?
Luakietan, alegia.
Bai, bai. Luakietan baratza bakoitzak
berea zian. Han ez huan auzo lanik izaten. Baina guk soua Egurkoneko horretan ginien. Lur hori oso samurra dek,
hondarra moukoa, baina bazeok beste
lur egoskorrago, baino aberatso, eta hor
tomatia, eta holakoa eiten ginien eta
Azpeitira saltzera eraman. Txanpon
batzuk ateratzeko kristonak jo behar, hi!

Tailerretik etxean
sartu baino leheno
sega han eoten zan
bere sega-potuakin
atean zai. Gurdika bat
belar ebaki, presaka
babarrun batzuk
irentsi eta korrika
lanera.
Zokor-mazoa egur
biribil antzekoa huan,
hari kertena jarri eta
zirti-zarta lur zokorra
puskatzera. Zokormazo izena hortik
zetorrek.

Urolan joango zineten, noski.

Bai, Urolan. Azokako egunian astian
behin. Eibarra ere jute giuan. Karga
haundia ez bazan behintzat. Bi edo
hiru otar ganauakin Zumaiko estaziora eaman, han fakturatu eta handik
aurrera estazioko mutilak eoten
hittuan andenetan otarrak kargatu,
hustu-eta eiteko. Azpeitian ere beaiek
eamaten zien plazara. Emakumia
Azpeitira hiru astalotarrekin juten
bazan, haiek ezin zien bizkarrean
eaman, otar bakoitza berrogei bat kilo
gutxienez izate huan-eta.
Astalotarrak asto gainean erabiltzen
zirenak eta kapalotarra zeri deitzen
zitzaion?
Astalotarrak luziak hittuan, alkarri bi
lokarrirekin lotu eta astuaren alde banatan juten hittuan eta kapalotarra txikia
dek. Hori bidegintzan-eta erabiltzen
huan. Baserrietan gutxi. Kamieruak
erabiltzen zutena dek. Bestea lepaotarra
dek. Handiagoa, arbitan-eta ibiltzekoa.
Arbiaz bete eta bizkarrean eamateko.
Garia egiten al zenuten?
Bai. Ez zekiat zein urtetan galdu zan,
baina garia ere eiten ginien. Garia itaiakin ebakitzen huan. Gero etorri huan
sega.
Igitaiaz ibiltzen zinatenean ez al zegoen sega, ba?
Ez. Batek, ondorioz, bestea ekarri
zian. Eta zaharrek sega ez zien nahi

Erloju
eta bitxidenda
E. Gurrutxaga plazan
2006ko

ABENDUA

25

gure zumai zarra

gainera! G ari asko alperrik galtzen
zala-eta. Segaz, ebaki, askoz azkarrago
eiten huan, baina eskuz eiten zunak
itaiaz ebaki eta lurrian gabikoa einda
uzten zian. G abikoa bi eskuka bete
xortari deitzen zaiok, gero atzetik zetorrenak hiru edo lau lasto hartu, buelta
eman eta lotu eiten zian.
Txukun-

txukun. G ero,
sega etorri zanean, badakik, segak
kertenetik lotuta beste bi hortza luze
eukitzen zian. Tente dagon garia segaz
azpitik ebaki ahala bi hortz hoiek etzaten laguntzen ziok. Hala ere haize pixkat ibili ezkeo txarra dek eta euri txikia, berriz, txarrena. G aria haundia
dagonian, euri txikiak aldegiten ez
dunez, garia pixuarekin bota eiten dik.
Bueno, ba, segakin garia gehixo
nahasten dek. Galburu batzuk aurre-

raka egon beharrean, ipurdi alderaka,

aldrebes geratu eta zaharrak ernegatu
eiten hittuan. Jode!, honenbeste gari
galtzen dek!, eta ez dakit zer eta badakit zer. Eta hor gure artean borroka
pixkat izaten huan. Garia jotzen makinakin ezagutu nian, tubuakin lastoa bere lekuraino
eamaten, baina azkenean
gu beti segakin ibili
giuan.
Garia jotzen al zenuten?
Bai. Garia txanketian
eskuz jotzen giuan.
Gari-meta etxe inguruan einda eoten
huan eta egualdi ona
zetorrela jakiten zan
egunian,
goizian
goiz hartu eta garia
bueltan-bueltan
zabaldu eiten huan,
eguzkitan ondo ihartzeko. Gero, eguzkiakin kris-kras jartzen zanean, larraa
preparatzen huan. Larraa garia jotzeko lekuak izena dik. Hortik zetorrek
Larraaga. Lur lehor gainian dana
garbi-garbi ein, harrizko losa zapal bat
erdi-erdian jartzen huan eta hiru edo
lau lagunen artian garia losaren kontra
jotzen huan. Eskuan gabikoa hartu eta
zirti-zarta harrien kontra kristonak ematen segi. Eta danak lanian. Batzuk garia
ekartzen, besteak jotzen. Garia alde
batera eta lastoa bestea bota eta batzuk

garia jasotzen eta besteak lastoa sapaira

eamaten.
Eta makinak?
G eroxeago matxaka deitzen giun
makina zaztar batzuk azaldu hittuan
hemen. Zumaian Agerre haundia ibiltzen huan garia jotzen. Bere automobil zaharrari gurdia erantsi eta gainian
motor zahar bat zula baserriz baserri
ibiltzen huan. Beste gari-jotzailea
Oikiko Lore huan. Bere motor zaharra
kristonak einda arrankatu ezinik ibiltzen huan. Bujiak kendu, lastoakin
sua ein, bujiak berotu, berriro jarri
Beti berdin. Hark arrankeko motorrik
ez zian. Matxaka eta motorren artian
korrea bat eukitzen zian, korrea tiraka
jarri, soka-tiran bezela, eta, pu, pu,
pu, arrankatzen zunian, balekua.
G ero beste makina bat etorri huan,
hark garia jo, bai, baina ez zian oso
ondo garbitzen eta hobeto garbitzeko
beste torno batek ein behar izaten
zian. G ero, lastoa zeharo txikituta,
tubo batekin sapaira jarri eta bete
eiten zian. Sapaian atzetik hasi eta lastoz betetzen zihoan bezela, tubua
aurreaka ekarriz. Hura kriston inbentua izan huan. Azpeitiko Antxetak
loaldi ederrak eiten zitian makina
pon-pon martxan jartzeakin batera.
Makina lanian eta hura arbola-ipurdian exeri eta lo seko. G aria jotzen
gau eta egun jardutzen giuan auzolanean. Jende asko behar izaten huan
eta auzolanean jardun behar.

amaiako plaza, 2
Tel. 943 143278

26

2006ko

ABENDUA

Konta ezak nola zen hori.

Ba, makinak bi tanbor zitian. Hura
bueltaka zebilela, gabikoa alde batetik
sartzen huan eta eskuaz eutsi ein
behar izaten huan, atzea lastua bota
eiten zian-eta. Gabikoa, galburua bere
lastoakin pila bat eginda dek. Bi ilara
lagun jartzen hittuan, batek gabikoa
sartu eta besteak atera, buelta eman
eta berriro sartu. Jendiak, ba, gabikoa
ekarri, mahaian jarri, besteak mahatik
jaso eta makinan ari zianei eskura
eman G ero lasto hura jaso ein
behar izaten huan, eta lasteikoa luzia
bazan, ba, hura sapaian tolostatu ein
behar izaten huan. Bat edo bi hantxe
sapaian tolostatzen, beste bi haiei lasteikoa eskura ematen, beste batzuk
kanpotik sapai barrura sartzen, besteak
gari aliak jasotzen Auzolanian. Normalian gu Artadi gehiena ibiltzen
giuan alkarrekin, Santixokuak barne.
Gau eta egun makina berria etorri zan
arte. Txandatuz eiten giuan lana.
Eguna zabaltzen zanean batzuk lota
eta besteak lanea eta hurrengoan alderantziz, eta horrela.
Auzolana gariarekin bakarrik egite al
zen?, eta, garia baserri denak egiten al
zuten?
Bai, bai. Auzolana gariakin eta garia
etxe guztietan eiten huan. Garia heltzen zanean, ebaki, eta euri bildurra
izan ezkeo souan bertan metatxoak
eiten hittuan. Gero, dana ebakitzean,
garia hartu, etxe ingurura eaman eta

Azpeitiko antxetak
loaldi ederrak eiten
zitian makina pon-pon
martxan jartzearekin
batera. Makina lanian
eta hura
arbola-ipurdian exeri
eta lo seko.
Jende jatorra huan,
meriendatxoa ardo
tragoaz ematen
zigutean. Zenbat da,
galdetu, hainbeste,
erantzun eta txanpon
batzuk etxerako. Ederra
izaten huan hura. Sou
bazterrean exeri,
meriendatu, kobratu
eta etxera.

orduan zuhatza haundiagoak eiten

hittuan. Euria hasi ezkeo gainera
zakua bota eta hola. G ari garaian
baserri batetik hasten hintzan eta bailarako baserri danak bukatu arte.
Lehen ere galdetu diat eta ez didak
erantzun, Zubi Txikitik estaziorainoko erribera horietan ere lan egindako
haiz, ezta?
Bueno, hor ez zegok erriberarik ni
ibili gabekoikan. G urian idi pare
dezentea zeoan eta kaletar askok
bakoitzak erriberatxo edo lur puska
bana zien. Babarruna, artua eta horrelakoa eiten zien, baina lurra ereiteko
prestatu ein behar. Ni Yereginean
lanean hasita niun eta aittitta nerena
etortzen huan, Zubi Txikira, idiekin
eta goldiakin, ordurako auskalo zenbat
erriberetan lana hartuta eongo zan,
eta, biok bokadilotxoa jan, golde saioa
ederra ein eta geure dirutxoa kobratu
eta etxera juten giuan. Baratza haiek
kale-baserrikoak hittuan, haiek ez zien
animaliarik, eta lurra guk goldatu
behar. Lana bukatzean, egun bat edo
bi, lurra ereiten zuna etortzen huan,
jende jatorra huan, meriendatxoa ardo
tragoaz ematen zigutean, zenbat da,
galdetu, hainbeste, erantzun eta txanpon batzuk etxerako. Ederra izaten
huan hura. Sou bazterrean bertan
exeri, meriendatu, kobratu eta etxera.
(jarraituko du)

2006ko

ABENDUA

27

gure zumai zarra

jexux iruretagoiena lafuente

(eta 3)

B a xa k a r t e

ABELIN LINAZISORO

Garai hartan zuek baserritarrak kaletarrak bezainbeste joaten al zineten

eleizara?
Eleizara gehiegi juten giun gu. Artadira. Zumaira ez giuan sartu ere
eiten. Tailerrean hasi ginanean juxtujuxtu eta lanetik erten orduko orratza
Artadira begira beti. Mezetara? Jun
beharko. Eta hemezortzi urtekin ere,
umetan bezela, arratsaldian bezpetara
jun behar izaten giuan. Bezpetara,
hi! Hantxe, Artadin, danakin batera.
Lehenbiziko jaunartzea, komunio
txikia, zazpi urteren egingo huan,
ezta?
Bai. Eta komunio haundia hamaikakin, Zumaian bezela.
Eta Zumaian bezala, izua sartzeko
sermoi beldurgarriak botatzen al
zizueten kanpotik ekarritako abadeak
edo fraideak?
Ez, ez. Samielko eleizan beti bertako
apaiza izaten huan. Gainera ni urte
batzuetan hor akolito ibili niun eta ez
diat ezagutu ez kanpoko apaizik eta
ezta sermoi bildurgarririk ere. Bazekiat
etxetik aittitta-eta Zumaira juten ziala
egundokoak aitzera eta, puf!, serio etortzen huan hura etxera. Eta gure aitta,
gainera, bazekiat Zumaiko parrokiko
kongregaziokoa edo horrelako zeozer
zala. Akordatzen nauk egundoko eskapulario haundiakin ibiltzen zala eta gu,
berriz, hilero jauna hartzerakoan

26

2007ko

URTARRI L A

Santaeskean ibiltzeko
baimena ematen
yereginean onak
hittuan. Xebero
zaharra ondora
etortzen huan eta: ze?
Kantuan ondo ai al
zeate?Eta nik, bai,
oso ondo.
medaila lepotik zintzilik, trentza itxurako lokarri batetik. Samielen Eustakio
zeoan sakristau eta hark partitzen xixkin. Sakristaua berez Joxe Manuel
Xaharra huan, Txikito Artadiren anaia,
eta Eustakio etxean morroi zeukanez,
ba, hau bialtzen zian. Joxe Manuel
berak beti pelota partidoa edo kristoa
izaten zian-eta.
Zumaiara, orduan, zuek ez zineten ia
etorri ere egiten.
Elizkizunetara ostegun santu eta ostiral
santu egunian prozesioa ikustera. Txandaka. Batzuek ostegunian eta besteak
ostiralian. Bestela, elizkizun danak

Samielen bertan. Kalbarioak-eta. Gu

han eoten giun begira neskak makurtuta lurrari pa ematean ipurdia ikusiko
ote genien-edo.
Eta neskatan? H amabost, hamasei
urterekin hasiko zineten, ezta? Eta
non?
Hamabost, hamasei, ez. Gehio. Kanpora ertentzeko dirurik izaten al genien,
ba? Hamabost, hamasei urtekin oaindik
soka-saltoan ibiltzen giuan neskekin.
Gerora, bai. Behin hemezortzi urte
buelta hortan hasi giun trenean Zautza juten. Eta neguan, ba, hoixe,
Zumaiko Goiko Plazan dantzan edo
dantza egin nahian. Neguan Zumaira,
baina udan, usaira-edo, Zautzako joera
hartu ginien. Badakik, kanpokoa beti
gozoago izaten dek-eta. Holaxe. Gure
bizimodua holakoa izan dek, motel.
Lana eta lana eta ezer naturala eitea
pekatua huan.
Bekatu kontu hau oso pertsonala dek,
baina iri zer iruditzen zaik, bekatuari
zitzaion beldurra txikiago ote zen
baserritarrengan
kaletarrengan
baino?
Hori, auskalo. Baina guk ez ginien inongo bildurrik. Sinistu ere ez, e? Gu akolito mutil koxkorretan izan giun, eta,
pentsa zak, apaizak ardo garbi-garbia
eukitzen zian meza emateko, ur ttantta
batekin. Ba, hamaika aldiz jo ginien
trago galanta eta gero botila urez bete
pekatuaren beldur haundirik pe. Han

bazuan apaiz jator askoa, Don

Juan Beltxa, ba, hark bazekian
edaten gendula eta ez zian
kasurik eiten. Txapel gorria
huan, baina huraxe izan huan
Samieleko apaizik jatorrena.
Gero, pekatuaren beldur
horrekin jarraituz, ba, emakumeak pekatuari beldurra baino
gehio buruan sartuta zutena
zera huan, zer gertatu zeiken
gero. Haurdun geatzeko bildurra. Orduan batenbat haurdun
geatzea gerran hiltzea baino
okerro huan, motel. Eiteko
amorratzen bai, baina ezinean. Izan ere, orduan aitarik
gabeko haurrak Billabonara
bialtzen hittuan eta gehio ikusi
ez haurrik. Lotsagarria huan
hura. Oain ere eleizara juten
danentzat lotsagarria izango
dek haurdun geratzea, baina orduan,
puf!, akabo.
Gaia aldatuz. Bertsotarako zaletasuna
umetatik izan al dek?
Bai. Gurian aittittatik hasi eta beti izan
dek halako afizio pixkat. Eta gero, ba,
ukuiluan gure umorea horixe huan:
Txistutan ein, bertsoa bota eta horrela.
Gero, Baxarri hasi zanean, haren bertsoak, bi, hiru ederki geatzen zitzaizkian buruan. Haiek kantatu eta hola
ibiltzen niun beti. Orduan ez zeoan
ez bertso eskolarik eta ez ezer eta gure
amaren osaba batek, Andoaingoak, bertsotan bapo eiten zian eta bertso zahar
pila zekian hark. Asko. Nahiago nikek

nik hainbeste baneki. Hola, ba,

hura samieletan etortzen huan
eta latigo bertsotan. Harekin
hasi giuan poliki-poliki etxean. Gonbidauak etorri eta bazkal ondoren, hantxe mahaian.
Nik orduan hamabi bat urteedo izango nixkian. Hortik
aurrera, ba, pixkanaka. Hamasei urtekin-edo santaeskean jun
niun. Bueno, santaeskean beti
ibiltzen giun ikasitako bertsoekin. Baina hamasei urtekin,
ba, hau motxa dek eta bertsotan hasiko nauk, esan nioan
nere buruari.

Orduan batenbat
haurdun geatzea
gerran hiltzea baino
okerro huan, motel.
Aitarik gabeko
haurrak billabonara
bialtzen hittuan eta
gehio ikusi ez haurrik.
Lotsagarria.

Nondik nora ibili zineten?

Ba, Arrua inguruan. Xoxokuan
nerekin ibilitako jendearekin.
Haiek santaeskean ibiltzea pentsatu zutenian, ba, hark bazekik, eta nei deitu niuen. Eta hor ibili
giuan Arrua aldian. Mardu alde horretan, gero Talo, Mailu, Agerre eta hor
inguruan. Eguna eta gaua pasa giun,
e? Elorrixa aldian ere bai. Eta oinez, e?
Ez oain bezela kotxiakin.
Santa Ageda bezpera egun osoa eta
gaua ere bai?
Bai, bai. Egun osoa eta gaua hurrengo
goiza arte. Akordatzen nauk hurrengo
goizian goiz nola jan gendun Mailunian.
Gau osoa ere kantari.
Bai. Baserriz baserri. Goizeko ordu
bitan edo hiruretan baserriren batera

Erloju
eta bitxidenda
E. Gurrutxaga plazan
2007ko

URTARRI L A

27

gure zumai zarra

ailegatu eta segi kantuan baserrikoak
jaiki arte. Eta nahiz eta jakin santaeskean jungo giala baserrietan lo eoten
hittuan, normala ordu horretan. Gu
lehenagotik soinua jo eta orruak eiten
hasten giun ea jendia moitzen zen,
baina badakik, ohean daonak jaiki eta
jantzi ein behar izaten dik eta gero argia
piztu gabe ate ondora etorri entzutera,
gu bien bitartian jaiki ez balia bezela
kantatzen ginien. Ikaragarri kantatu
behar izaten ginien. Bildurgarri.
Eta hainbeste denbora behar izaten al
zenuten baserri denetatik pasatzeko?
Bai. Denbora luzea behar izaten dek
bailara dana eiteko. Guk, hemendik
hasi eta han bukatuko diagu, esaten
ginien eta goizaldeko seiretan-edo
artian dozenerdi bat etxe falta ziala
ikusten bahuan, ba, haietako bakarren
bat utzi eiten huan, baina gero kristonak entzun behar haienean ez giulako
kantatu. Bailara osoa osatu nahi izaten
huan. Baserri danetara iritsi.
Zergatik Arruako bailara?
Ba, taldeko gehiena hangoa zalako.
Aranberrikoak, Sakonberrikoak eta
alde hartakoa. Behin Agerreraino ere
ailegatu giuan, baina ez nauk ondo
akordatzen. Soinu txikia jotzen Praxku
huan. Soinu honek tekletan zapatatxoak eamaten ixkik eta soinua jotzean ez
dek ezer pasatzen, baina hura beti zapatatxuak askatuta eta larri ibiltzen huan.
Pildumena hartu, patrikan gorde, eta
teklatxoak alde batera eiten zunian, pildumena poxpoluakin berotu eta hare-

Neskekin, elkar
harrapatzen, korrika,
harri tiraka, korta
libreka, mandomandoka, hanka
errenkan, soka
saltoan pelotan
fueraka ere bai, baina
honetan neskak ez
zien nahi izaten, gu
astoak baino okerro
ginalako eta jota igual
lurrera bueltaka
botatzen ginitien
neskak.
kin lotzen zian. Arbi hostroa eta guzti
erabiltzen zian hark teklen arazoa konpontzeko.
Egun osoa eta gaua ere kantari ibili
ondoren hurrengo goizean lanera
joan beharko zenuten, ba.

Bai, bai. Gogoratzen nauk behin batian

Urrestillan izan ginala. Gau osoa kantari pasa eta hurrengo goizian Urolan
Zumaiara etorri eta lanera jun ginala.
Behin egun bat galdu ezkeo, bigarrena
ezin galdu.
Tailerrean jai egitea eskatuko zenuten, jakina.
Bai. Santaeskea otsailak lauan izaten
dek eta astegun buruzurian tokatu
ezkeo egun bat galtzen huan. Santaeskean ibiltzeko baimena ematen Yereginean onak hittuan. Xebero zaharra
ondora etortzen huan eta: Ze? Kantuan
ondo ai al zeate? Eta nik, bai, oso ondo.
Gero, bertsotan pixkat porratzen hasi
nintzanian, ba, Euxebiori esaten
nittuan: Hi, bihar honelako lekutan
zeukat saioa, eta Euxebiok, ondo, ondo.
Ez nian sekula arazorik izan. Gogoratzen nauk halako batian gerente bat
jarri zutela Yereginean. Egun batian
hutsegin diat bertso kontuakin eta
hurrengo egunian nerena etorri huan
ea zer pasatu zitzaidan galdezka. Nik,
betiko martxan nebilela eta lagatzeko
pakian, esan nittuan. Orduan hark, ba,
zeozer pentsatu beharko zala, bertsua
ala lana. Eta nik orduan: Hi, adarra
jotzea etorri al haiz honea? Nik oain
arte ez diat arazorik izan hortan eta alde
zak begi bistatik! Haizia hartzera bialdu
nian. Geroxeago, Euxebiok ofizinara
deitu zian eta orain hura gerentea zala
eta errespeto pixkatekin hitz egin behar
zitzaiola eta horrela hitz egin zian.
Euxebio gizon ona huan. Nerekin ondo
konpontzen huan. Handik aurrera, ba,

amaiako plaza, 2
Tel. 943 143278

28

2007ko

URTARRI L A

lehen bezperan esaten nun

bezela, bi egun leheno abixatzen
nian. Baina ez gerenteari, e?
Yeregitarren bati. Hi, esaiok goiko
horrei, e? Hortan Yereginean ez
nian izan arazorik.
Bertsolaritzan plazaz-plaza noiz
hasi hintzen?
Hemeretzi urte nittunian, Aginagan
gazteentzako lehenengo txapelketa
jarri zien. Hogeita hamar urte artekoentzako zala uste diat. Ordurako Joxe
Agirre eta hauek bazebiltzan eta Joxe
berak irabazi zian. Hau ni baino hamar
urte zaharro izango dek, baina kriston
poza hartu nian, sekula prestatu ez eta
zortzien barruan geratu bainiun. Goizian hemeretzi hasi, arratsaldeko saiorako zortzi sailkatu eta azkenean seigarren geratu niun. Urte hartan bertan
Villafrancara jun eta ez nian gauza
handirik ein. Baina hurrengokoan Oiartzuna jun eta irabazi ein nian. 1.960an,
hogei urte nittula. Gero hor ibili nauk
txarra-txarra. Eztarria ere zeharo txarra
nian, polipoekin-eta. Orduan medikuena jun banintz, sendatuko niuen,
baina garai hartan medikuena jutea zea
huan
Amaitzeko, zintzilik geratu zaidan
galdera. Zuek eskolan neska mutilak
gela berean elkarrekin egoten zineten
eta kanpoan jolasean ere elkarrekin?
Bai. Elkar harrapatzen, korrika, harri
tiraka, korta libreka Pelotan fueraka
ere bai. Baina honetan neska ez zien
nahi izaten, gu astoak baino okerro

Zer jende mota joaten zen meza

horretara?
Bueno! G uardi zibil zaharra ugari!
G ainuntzian baserrietako jendia.
Meza merzedarioak ematen zien,
badakik, "artista" jendia. Ondo zaituta
eoten giun, bai. Larramendi, Karakas
eta inguruko baserritarrak juten
giun. Zuloaga hurre zeolako. Zelaia
bertan eta, tak, mezeta. Bestela, Zuloaganekuakin-eta bagiun amistade
pixkat. Pelotan-eta han bertan,
beaien frontoian ibiltzen giun. Jai
egunian hondartzan ere ibiltzen
giun.

gialako eta jota

igual lurrera bueltaka botatzen giitien
neskak. Artadin hoixe huan. Hanka
baten gainian batek besteak harrapatzen ere bai. Hanka errenka deitzen
giun. Mando-mandoka eta soka-saltoan ere bai
Jai egunean hemezortzi urtetik aurrera Artaditik batera eta bestera irteten
hasi zinatenean, meza entzuten-eta
berdin jarraitu al zenuten?
Bai. Soldautza jun arte bai behintzat.
Uda partian askotan Santixora juten
giuan meza entzutera. Santixo alde
hortan ere baginien zelaia, goizian
belarra ebatera jun eta hamabitan
mezeta.

Orduan, jai egunean jai egiten

zenuten.
Jai bai, baina goizian hiru edo lau
ordu lan egin ondoren. Ganauari
jaten emateko lana ein behar izaten
dek. Baserri batzuetan larunbatean ein
eta jai hartzen zien, baina gurian ez
zeon holakorik. Ganaua pixkat baldin
badao, belar pila behar izaten huan
egun osorako. Eguerdirako, iluntzeako
eta hurrengo goizerako listo euki behar.
Bost-sei behi eta hauen txahalei jaten
emateko belar mordoa behar.
Txahalekin zer egiten zenuten?
Hazi eta saldu, jakina. Ahal zen azkarrena. Nahiko txikiak askotan, dirua
behar izaten giun-eta. Badakik. Harakinari, Artia Txikiari saltzen giuan.
Bueno, uste diat nahiko izango degula, ezta?
Bai, bai. Nereatik ondo zeok.

2007ko

URTARRI L A

29