YIL

TMMOI3 Te ks ti l MUhelldis lcri Olias l

UCTEA ' n iC C hmni'lo:l" of Te xtile Ellgilleers

: I~

Tckst i l vc M iih c ndi s

: 51!

'Illl! l oumal nfTl!)(ti les alld Ellg illcer

AKILLI TEKSTiLLER ve
ELEKTRiGi iLETEN TEKSTiL ESASLI MALZEMELER
Ozan KAYACA N
End e r Yazgan BULGU N
Doku z Ey ltil Uni ve rsit es i
MUhendi s lik Fakliltes i
Tekstil MUhendi sli gi Bti lUmU Born ov a / iZM iR

bZET
Akilh yapilar, son yillarda giderek artan 61 ~ Ude onem k<lzanmllardlr. Akilh materyal kavraml , mekanik , te llllal, kim yasal.
clcktri kse l, m<ln ye tik veya di ger kaynaklar taraflndan Uretilen uyanllliar veya ortam ~artl anlll al gilayan ve reaks iyo n ve ren maleryaller olarak lanlllllanlllaktadir. Ozellikle bilgisayar, elek troni k ve tekstil alanlannda son yillarda gorUl en hl zll ge li ~ me l e r, akllll yapllann tekslil matcryaJleri ile entegrasyanlillu a lasl kllllll ~ tlr. Bu ($ all ~ mada , akllh giys iler kavraml in ce l e n m i ~ ve bir tekstillllal zemesine elektrik iletkenli k ozelligi kazandlrllmasl konllsllnda ge r\=ek le~ tiril e n c;a ll ~m al a r in ce lc nmi ~ lir. Ay nca elek tro nik fonks iya nlara sahip giys i di zaYIli konuslinda litera tUrde one C;lkan bazi ara ~ tJrmalara da deg inilmi ~ tir.
A nahtar SbzcUkler: Akilh yapilar, elektronik fonksiyo nlu giys iler, tekstil mal ze melerinin elektrik 6zelli kleri

SMART TEXTILES AND

ELECTRICALLY CONDUCTIVE TEXTILE BASED STRUCTURES
ABSTRACT
Smart stru ctures have attracted more and more attention in recent years. The concept of "smart materi als" is de fined as the systems that can se nse and react to the environmental conditions or stimuli by the developments in th e fi eld of computer, electro ni cs
an d textiles. It has been able to integ rat e electroni c components with textile stru ctures to create ve ry smart structures. In thi s stud y.
the conce pt of "sman tex tile material s" is in ves ti gated. The major applicati ons that im port electri cal conduct ivit y properti es to textiles are summari zed and some researches about smart garments with electronic functi ons are reviewed.
Keywo rds : Smart structures, textile based electro nics, conducti ve properti es of tex tiles

1. GiRi$
GUnUIllO zc!e tekn oloji giderek hl zlanm<lkt a ve sonu r; olarak ge li ~ tiril e n sistemler ve bunlan n bil e~e nle ri giderek kOc;:liImektedir.
G idcrck miny atUrl e~e n materyaller be nze rl erinden rark lila~ llla kt a ve baz l <;ok bze l karak teristi klcri bUnyes inde top lamakt ad lr. ArIl k du yarilil k, kullanl:jil olma, bil gi toplayabilme vc karar ve rebi lmc gibi bzelli kler tek bir LirLindc toplanabilmektedi r. <;ev remi zdeki pek r;ok UrOn gUn gec;: tik r;e dah a akilli hale ge lillektedir. Oysa ki geC;llli 1te belirli bir fonksiyonu yc rine gc tircbilmek ic;in saYISIZ bil e~en e ihti yac;: duyulmaktaYlil . Anc<lk, arli k aylll fo nksiyonun ge n;ek l e~tirile billl1 es i ic; in c;ok daha az aynntl ge rek mek tedir.
'M inyi.lIUrl e~ llle" terillli saclece boy ulsal bir klic;i.ilme deg il , ay111 zamanda b il e~e n saYlsl ve karllla:jlkilgll1da da bir sade l e~ me anlamIna gclmek tedir.
Ge li ~e n tc knoloji ile bi rli kte. belirli boy utta "akIiil" bzelligc sahip elektroni k ge rec;ler, yukan da da belirtilen m iny alOrl e~me
ko nsepti ir;e ri sinde glinlU k hayatlllllzda dalm fazla paya sahi p olmaktalhr. Oze lli kle ki:j iyc bzel Urlinlerde bu uyg ulalllalann dalm
da one C; lkacag l tahminlenmekt edir.
BugUn "t a~ lI1 ab ilir" o lma, birc;o k ge rcc; ve uyg ulama ic; in telllc l bzellik tir vc sagllk, il e li ~ im , gUve nli k, eglence. spar vs. gibi birc;:ok sektorde uyg ulami.l alal11 bulmaktadlr. Ta~ lI1abilir ge rec; lerin en ko mpleks orneklerind en olan "G iyilebilen Bil gisayarlar" 111

" .,,,, .j

II'

ge lecekte ~ok <1I11Ll~iI sistcm lcr olarak ge li ~l11eye Llt;lk oldugu da

net bir gc r~ck tir. Oiyilcbilcn bilgisayarlann tCl11el hedefi, gUnIUk giysilerimizin bir pa r~as l hal ine gclmcklir. Akill1 sislem di zaynmcta lekslil malze melerinin kuliaOlml da bu noklacta ba) la-

makladlr. Konfeksiyo n tirUnlcri , konforlu, ki ~ i sc l , vtic uda yaklll

ve hcr zaman/her yerdc kullamlan iirUnlerd ir. Bu liir tirUnlerin
ku llanll111 mccbur olma ~e klinde degil, insanll1 dogas l geregi
ger~ek l e~mek t ed ir. Sonll't o larak insan-ma kine e t k il e~ imi it;in
en uygun Orlal11lardan biri konfeksiyon UrUnlerinin farkil fonksiyonlara sahip olacak ~c kilde degi~ik bile~e nl er ile donauhmisl
ve inlcraklif hale getirilmcsidir. TUm bu ge li ~melerin bir son ueu olarak dUnyada akllh Ickstil Uriinlerinc ohm ta lep gU n geC;lik~c arlmaktadlr. ~ek il I'de interaktif tekslil Urii nlcrinin sa ll~ mi klar lahminleri grafikse l olamk s unulmu ~tur.

21104

Askcri
2.3%

iyOmeUil!.11

1.2%
UI!l~ I ~em
'
/3.1,
Tirketici unirrlcri
/ ./
'108%

Tuketici [uunlmi

dmlabilir:
Faz Deg i) tire n MUle ryalier (Phase Change
Ma le rials-PCM)
Bic; imsel Hafl za h Materyaller (S hape Memory
Materiuls-SMM )
Kromik Maleryalle r (Chro mi c Maleri"ls)
Eleklronik / ilelkell Tekslillcr

- Diger AkJih Ku ma ~ l ur
$ekil 2. Giyilebilen bilgisayar orne(ji (Ranlanen, 2001)

2009 Askeri
n'I " I

93.'1%

buradn ortaya C; lkmakladlr. Giy ilebilcn bilgisayar kavra l11l, beli!"li bir i ~ l ev i yerine geli rebi imek ic; in iire til111i ~ elcklronik sistcm lcrin kOllfeksiyon UrUnleri Uzerine monte ed ilerek ti.l ~ lI1abi
lir hale gCl irilmesidir. ~ekil 2'de giyilebilen bi r bilgisayar ornegi sunulmaktadlr. Ak lill lekslil yapilan ise elektronik, Illckanik,
Illanyelik. lermal, kim yasal vb. birc;ok bil e~c nin lek bir sislem
o lu ~ tllrabilmek :.u11aclyla teksti l yapl lan ile cntcgrc o ll11u~ bir bi~ imcle bir tiriin Uzcrinde o lu.'j tumlmalandlr.
Bu aC; ldan bakildlglllda akilll lekstiller ~ u gruplara slnd"lan-

SJVullln~

ve

Otomotll' !l1J'ielltlfji V~
BI191 Isle lll

~OllfOfU

1.t':.

160'.

$ekill . inleraklif lekslif iiriinlerinin Pazar segment/eri. (VOC-20OJ)

2. AKILLI TEKSTiLLER
"Ak lill " kavnu11I , c;cv resel d eg i ~ iklikl e re kar~ 1 Kendi bUnyesi nde veya bizzal a ~evrcde deg i ~ iklik yaparak cfekt if bir ~e kil
de adapte olma ye tencgidir. Ancak bir yap ll1 111 ak llil ola rak nilelendiril ebilmesi ic;in ortayn koy ulan net bir kuml yok lur. Buna
ilavc ola rak rarklJ sislcmlerin olomasyon derece leri ve aklill
olabi lmc sev iyclcri de goz on line ai md lgll1da farklJ lanlI11lamalarla kar~ lla~ lIll1akta(lJr. Ak lllJ tekstiller i ~ in lileratiirdc ~ u taIlllniara rast iallml ~ llr.
- Konlrol elmemize ge rek olma kslz ll1 etkilerc tepki veren
yup ll ur,

- i ~i nde bul undu gu c;evreye duyarh a lan ya pllar,

- i ~c ride n vcya d l ~an da n gelen etkilere lepki ve ren mal zemeie r,
- Bazi olaylar kar~ l s lnda otomalik olara k aklif reaksiyon
goslcrcn yapllar.
Sonu~ olilrak akJlil/zcki lekstil yapllan . t anl111la I1l11l ~ bazl
~cv rese l etmenler kar~ l s ll1da be lirgin bazl ozclliklcrini dcgi~ l i r
me ye lcllegine sahip yani reaks iyon vere n yap liar olara k lan1111lallab il ir.
GUniim Uzde en sik kar~l hl~ l lan akllh giysi lcr. ceplerine 1110bil aygil lar (MP3 I'ular, rudyo , telefon vb.) yerlq lirilmi ) kon-

f'cksiyon iiriinleridir. i!jte giyilebilcn bilgisayarlar ile akilll tekstil ya pJlannm birlikte veya farkh anlamlarda kli llal11lmasl da

2.1 . Faz Oegitiren Materyaller (Phase Change

MaterialsPCM)
Bir malzemenin I SIOOla ve SOgllllli.l da v rmll ~ 1 incelendiginde
slcakhk artl ~ 1 ile birlikle mal ze rnenin lSI absorbe cll igi, aksi durumda ise absorbe etti gi ISIYI d l ~ orlal11<l ve!"digi gorti lUr. Faz degi~ti ren materyallerin (PCM) erime ile donma/k ri s tallc~ll1e slraslIlda slcakhklan sabittir. Bu prensipten hareket le bir peM, di ger malzemeiere naza ran daha faz la lSI absorbe eder. Tekstil
malzcme lerine entcgre edilen PCM'ler sadece birkac; mikrometre lik klireler (mi kro-kapsu lle r) i~ ine ye rle)lirilmi ~ lcrdir, PCM

mik rokaps Uller o larak adlandmllrlar. reM ' ler lS I dU zc nleme

amac;ll o larak kullanlliriar. Ollce likle giysi i~eri sinc ycrl e~ lirilen
peM'ler vticutta n yaYl lan veya em ilcn lS I enerjisini akl if bir 1ekiJde dengeJeyerck dl ~ ortal1l il e insan vliclidu arasll1da ya htkan
bir lab"ka o lu ~ lUruri ar (Nos lebo, 2003).

2.2. Biifimsel Haflzall Materyaller (Shape Memory

Materials-SMM)

bir

SMM'ler, 0 an bulunduklan ~ek ilden. daha once be li rlc nmi!j

(ge ncllikle lSI se bebiyle) fo rm deg i!jtirerek ge ~e rl e r.

~c kle

:. :

Bu lUI' malzemeler, a~1I'l s lcak veya soguk orlam ~arllan kar~l

slIlda yahtlll1 ve koruma ozelliginin arl1l'limasl amaclyla kullaIlIlmaktadlr. Konfeksiyon UrUnlerindeki SMM'lerin aklive 0[1.1bilecekleri sicakhk, insan vticudunun sicakhgma yaklllclir.
SMM'[er aktivc cdildigindc giysi kalmanlan ic;erisindc birbirine yaklll olan labakalann aralanndaki bo~luklar artar. Boylece
cli~ ortam ile VUCLIt araslIlcia sicakhk kaybll1l onlell1e amaclyla
bir bariyer tabaka olu~turulmasl amac;lallir.
Hem peM, hem de SMM'ler ki~inin fizikse l aktivitesi ve
ic;indc bulundugu ortam ~arllanna (sicakhk, ncm vb.) bagh olarak tcpki vermcktedirlcr (Nostebo, 2003).

2.3.Kromik Materyalier (Chromic Materials)

Kromik malzemcler, aym zi.lmanda bukalemunsu liflerdir;
yani c;e~itli c;evresel ~artlar ciogrultusllnda renk degi!jtirebilme
yetenegine sahiplerdir. Bu grupta degerl endirilen akdll yapllann
reaksiyona ba~langlC; etkilerine gore alchklan isimler.'ju ~ekilde
slralanabilir:

~~:k

Elcktnk
BaslIl'i

: ~~~~no~
..
...

Elcktro
PICZO

CI-IROl\'Il C

Solvcllt
Elcktroll 1~ 111l ----.- Carsol
SIVI

..

Bu reaksiyonun almabilmesi ic;in, tekstil malzemelerinin

Uretimi sirasmda mikrokapstiller ic;erisinc yerle~tirilen bazl ozel
floresan boyar maddelerin kuma~ ytizeyine aplike edilmesi ge rckmcktedir (Nostcbo, 2003).

2.4. Elektronik Illetken Tekstiller

Elektronik sislemler, bilgi/verilerin i ~ lendigi sistemlerdir. Eger tekstil malzemeleri verileri kaydedebilme, analiz elme,
depolayabilme, ilelebilme veya gortinltileyebilme yelenegine
sahip olabilseydi, akllll - yUksek teknolojili konfeksiyon UrUnleri aC;lsll1dan yeni bir crag ba~1ayabilirdi. Bu a91dan bakIldlglllda
gLintimliz teknolojisinin ihliyat; duydllgu geli!jmeler elektronik
bile~enlerin minyaUirle~mesi ve tekstil malzemeleri ile en legrasyonu ve eleklronik fonk siyonlara sahip tekstil malzemelerinin tirelilmesiclir. ~ekil 3'le bir kuma~ yaplsl tizerine monle
edilmi~ mikro-e lektronik yapllar gortilmekledir.
Ozellikle ~u ana dek tiretilen giyilebilen bilgisayarlann 01duk r;a hacimli parc;alardan olU~lUgu gortilmektedir. Tekstil 111alzemeleri ise bu sistemler ic;erisinde kablo, konektor, minyattir
elektronik gerer;ler vb. it;in bir ta~lylcl platform gorevi yapmaktadlr. Giyim konforu, hafillik, esneklik, Ylkanabilirlik gibi tekstil malzemclerinin dogasllldan kaynaklanan avantajlar ile elektronik sistemlerin fonksiyonlannm verimli bir ~ck ilde aym sistem ic;erisinde bir antya getirilll1esi bu alandaki r;aiI~mi.ilann ana
hedefidir.

$ekil 3. Bir kuma~ yap/s/ uzerine monte

yap/lar

edilmi~

mikro-elektronik

3, TEKSTiL MALZEMELERiNiN ELEKTRiK

bZELLiKLERi
Dogal kaynakil tek stil malzemeleri, elekl..rigi iletmemektedirlcr. Diger taraftan tekstil cnclUstrisinde kullamlan sentetik lifIeI' polimerlerden yapIimaktaciIr. Polimcrlerin organik kombinasyonlan elektrik aklmllllll iletilebilmcsi i~in gerekli alan serbest elektronlan saglayamamaktaciIr. Sentetik tekstil lillerinin
iiretimindc kullambn polimerlerin tipik ozgtil direnc;leri IOIU
.om seviyesinden dal1a ytiksektir. Bu durum ise elektrigi r;ok iyi
yalnan bir malzemenin ozclliklerine uyllm saglamaklaclir. Sonuc; olarak, elektrik izolasyonu dl~lIlda herhangi bir clektriksel
uygulam:1 i~in bll Wr malzemelerin kullandma ihtimali yoklur.
Elektrigi iyi ilelcn lekstil malzemelerine ihliyac; dUYlllmas l nedcniyle malzeme gelitirme amac;h bir\=ok ara ~ tlrma bulunrnakwellr (Vassiliadis 2004).
Tekstil kl1ma~lannll1 iletkcnligini geli~tirme konusunda yapilml~ ilk yakla~1Il1 metalik tcllcrin ve ince mctalik banllann
kllllanilmaslciIr. Metalik teller kllma~ yaplsl ic;e risine bir ag gibi
ortiliirler ve kuma!ja gerekli eleklriksel iletim ozelligini kazandll'lriar. Kuma~1I1 elektrik ilctkenligi, tel r;apl ile kllma~ yaplsl
ic;indeki tel yogunlugu sayesinde kontrol edilir. Bu metal, esas
olarak son derece slIllrli esnekligi, artan aglrilgl ve son tirtintin
ronnll ilc ilgili problemler tarafmdan karakt erizc cdilcn klll11a~
lann iiretimiyle sonut;lanmakladlr. istenilen ~ck illeri olu~tllr
mak ic;in iletken kuma~lar be lirli bic;imlerde kesilmek zorunda
kahmrsa, ortilen le llerin devamlihgl kesileccgi ic;in iietkenlik
sabit kalamJz. BlInunla birlikte bu yontem, sonuC;la elektromanyetik kortlma gibi ozeillygulamalar ic;in uyglln kuma ~ la['Jn olu!jlurulmasl imkanJllI sllnmaktadll' (Yajimi. 2002; Vassiliadis
2004).
{Ietken iplikle r/metalik iplikler entegrc edilll1i~ lekstil yapllannlll bazl ornek gorlintUleri ~ekil 3 'te verilmi~lir.
Tekstilmalzemelerinin yalltkan hal den ilctken hale donli~lti
riilmeleri ic;in t;e~itli metotlar geli~tirilmi~tir. Bazl c;all~malar
dogrudan kllma~ konslrtiksiyonuna mlidahale edilmeksizin, liflere herhangi bir on modirikasyoll yapllmakslzm eleklrigi ileten

$ekiI3. Bir kuma. yapisl ilzerine monte edilmi. mikro-elektranik yapllar

urelilmesi y6niindedir. Bunlanl1 en ilginc;lcri ~ u ~ekilde

Vassil iadis, 2004). Ancak ne yaz lk ki bll denli bU yUk p"rtikUlle-

S1falanabilir (Vassiliadis, 2004).

a. Kuma~lara an lis lat ik madde cmdirilmcsi: Urelim i ~ lemi

kum;'l~

rin kuliantimasl liflerin bazl mekanik ozelliklcrini olumsuz yon-

nin sonuna dogru kuma~lara antistatik malzcmcler (<; ogunlukla

karbon dolgulu rcc;incJ cr) cmdirilir. Sonuc;ta elek tri gi ilelen malzemeJer elde edil ir. aI1cak elek trik sel 5zellikler kararil degiJclir

ve iletken lik yeterince yUksek degildir.

b. Kuma~lann ve dokusuz ylizeylcrin iletken mal ze melcrl e

kaplanmasl: Deneme ler polimer ve c;ogun lukln da polypirol

(PPy) kullandarak yapdml j ur. Bu metal tatmin edic i sonul'lar

vemlckle birlikte bazi dezavantajlan cia ortaya C;lkarmaktadlf.
Ornegin kaplama, klll11a~1Il yaplslOl etkilelllekte, iplikler ve lifler birbirine baglanmaktudlr. Kuma~In kullalllll1 esnasmda maruz kaldlgl deformasyonlar, yapmIn ba~laki geometrisine zarar
vermcklcdir. Lif vc iplikler araslndaki harekct. kuplama mal zcmcsinin si.irek liligin i kopararak eleklrikscl direncin arlmasma

de etkilemekte ve

alt ~ tlml ~

tekst il uygulamalartnda kll llalllm la-

nlll slmrlayabilmektedir.
b. Vakumla metal senne: Bu meIDl, aliiminyum gibi metal
partikililerinin fiziksel i ~ l e ml c r ile linere koyulmaslI1l hedefler.
Partiki.iller Iifin govdesine kuvvetli bir ~ek iJdc baglanmanwjtl r.
DU~tik adhezyon. zayIl~ sOl1uc;lar dogurur. Bu metot yalm zca <;ok
il1ce bir metall~lbaka s l istcnd iginde uygulal1lr. Daha Fazla elekt-

rik iletkenligi gibi daha iyi elektriksel ozell ikler, kolayca elde
edilcmeyen daha kahn metal kaplamalar gercktirir .

c. Galvanik kaplama: Lifler galv"nik bir i ~ leme t"bi tutulllr

ve metal bir film ile kaplan I... Teorik olarak kontrol edilebilir 50nur; lar vermesine ragmen bll metodun zaten elektrik iletkcn Iiflere ihtiya<; duymi.1s1asil dezi.lvantajdlr. Boylece esas uygulamuSI, karbon ve grafit lifteri ile slI1lrhdlf.

ara~

d. Kimyasal kaplama: iyi elek triksel tize lliklerin elde edi le-

tlrmacllar c;a ll ~ malannda elektrik ileten polimerJ eri kullanarak

ilctken !if tiretimi lizerinde dunnu~lardtr. Palyanilin, polyamidII , polivinil alkol gibi polimerler ilginl' elek triksel tizelliklere
s<!hiptir ve tekstil liflerinin tiretiminde kullamlabi lmektedir. Ancuk bu ttir liflerin esnekliginin stl1lrit aimasl uygulam<! alanlanm azaltmaktadlf. Ara c;ozilm olarak iki yap I malzemesinin ozel-

bilmesi i<;in en llygun metotlardan biridir. Bu i ~ l e m , lillerin metal lUzlanm aldlgl, daha soma da indirgenmcs iylc metal tozlan11111 Iiflerin tizerinde kaldlgl bir banyo ir;e ri sinde liflerin i~len
mcsini esas alir. Kimyasal kaplamadan soma Iillcr gerekli elektrik sel ozell ige ve homojen bir metal daglhmma sahip oldugu
ilfin bir adllll soma galvanik i ~ l c m e tabi tULUlabilir (Bertuleit
1990, Vass iliadis 2004). ileriki "~"malarda geleneksel tekstillif-

veya elek trik akll11 yo lunun kesi lmesine yol a,"bilir. BaZi

liklerini birlej tirmek il'in iletken polimerl er ile yaygm tekstil

linerinden

yaptlml ~

Benzer

h:.trlllaniann kullanilmasl onerilmekted ir.

bakl~

iltkan tekstil litlerini

al'ISI ile iletken metalik liner ile tipik yakan ~ tlrmak

suretiy le

yapIlI1lI ~ c;a ll ~malar

leri gibi ij lenebilirler. Tek nik olarak

karma~ lkll k,

bu metodun

esas dezavantajldlr. Maliyetlerin yliksek ligi de diger bir olumsuzluktllf.

da bulunmaktadtr. Baktr, g limU ~, paslanmaz qelik liner dahi kullal1l lnll ~ ttr. Ancak hem ince melalik Iiflerin ilretimi hem de onlann i ~ l enmesi bazl zorluklar yaratmaktadtr. Tipik sentetik liflerden daha sen olduklan ve iplik tiretim a ~ amalannda SOIlJIl
yaralltk lan ir; in gclellekse l iplik egirme makineleri bu tUr mal zemeleri i ~ leye mcl11ckted irl e r. Oretilen malzemeler ise c;ok az
eSl1cktir ve aglfilklan faz ladlr. Bu metotlann dllI1da belirli

elek tri k tizelli k kazandtrmak amac lyla alt j tlml ~ tekstil liflerinin
modifikasyonunu hedeneyen qa lt j malar da bulunmaktadtr. Lilerattirde ge<;en bazl <;all ~malar ~u ~e kilde oze tl enebilir (Vassili-

adis, 2004):
a. Elektroiletken bileiklerin tozuyla doidurullllu ~ polimerleI': Linedn ir;erisinc karbon ve metal tO Zl! gibi dolgu maddeleri % 25 veya dalm fazla orand a dolgu malzcmesi olarak kullaIlIldlgll1da bazl oilim iu sOllu<;lar elde ed ilmi ~t ir (Toyo, 1993;

4, AKILLI TEKSTiLLER KONUSUNDA

YAPILAN BAZI ORNEK ARATIRMALAR
Bu boliimde, lekstil malzcmeleri kullanllarak ol u ~ tllrulmu~
elektronik fonk siyonlu yapilan ele alan bazl ara~tlflllalara ktsaca deginilecektir.
Cndogan ve arkada~lan. eleklrotekstil mal zcl11elerin ve geni ~ alanh eSllek yapl lann bir devre olu~t urmas t kOI1L1sundaki dizayn ve malzeme crah l11alanl1l tartl ~ ml ~l ar ve ge rlfe kl e~ tiril en
llygulamalan ortaya koymulardlr. Elektrotekslil tirUnlerin tantttldlgl ara~tlrmada astron ot klyafetlerinde kullullIlan bazi tekstil
esaslJ "switch" yapilar (e lek tronik esasil ac;-kapa anahlar mekanizmnlar). askeri giys ilerde kullallilabilen ve kullalllC1I1111 bazl
metabolik sinyaJlerini takip edebilen sensorler h;eren ozel Uni

formalar, benzer sistemlerin dizaynlI1da kullanllabilecek iletken

liner, yine uzay ~ah~malannda kullandabilecck baZI kuma ~
es asll paneller tanttllmltlr (Cadogan, 2002).
iletken tekstil malzemelcrinin karakterizasyonu vc model Icnmcsinin tartl~llciJgl diger bir ~a h ~ ma, Cottct ve arkadalan
taraflndan gcr~ekle~tirilmi~tir. C;all~mada, tcks til malzcmc le ri
ilc kablolann birbirinc bagianmalanna olanak saglayan bir ge rc~ gcli~tirilmitir. Geometrik kuma~ yapllan ve tiretim tol eranslan belirtilmi~lir. Yapllan yakla~1111 ile geleneksel kablolar
ve hatta devrc kartlan , te kstil yapilan (iplikler/kuma. lar) ilc degi~tirilmi~tir. Veri il ctim hatian gibi uygulamalarda ayn iletken
~e ritlere ihtiya~ duyuldugu belirtilmektedir. Bu amaca uygun
olan metal iplikler yUksek iletkenlik oldugll kadar diger ozeliikIeI' a~lsmdan da tekstil malzemelc rine uyum gostermektedir.
AralIrmacilar ~ah~malannda, bakll' tel ile birlikte egirilen polyester ipliklerden dokunmu ~ kUll1a~Jar kuIIanml~lardlr. Bakll'
te lier 40 pm kalmhgmdadlf ve yalukan bir tabaka ile kaplanmljtlr. Dokumi1 yaplsl olarak bezayagl ser; ilmi~tir. Polyester ipliklerin farkh inceliklerine ve atkl, r;ozgti iplikleri olarak (yatay, dikey yonlerde) kuliammma ve baku te l i,eren ipliklerin kulianlm
slkhgllli1 gore farkll yap dar olu~turulmll~tur (Cottet, 2003).
Wagner ve arkadalan, "e lektrotekstil" yapllan (e-tekstil),
elektronik komponentleri ta. lyan ipliklerden olu~an kuma j lar
olarak tal1lmlaml ~ lardlr. Bu alandaki r;a"~malarda kar~lla~Jian
teme l problemleri baglantl, malzeme ve iiretim ve giyil11 ozellikleri alma tizere ti~ ana ba~ "kta toplaml~lardlr. Tekstil iirelimi
a~ lslndan baklldlglnda Farkll kuma olu~um tekniklerinin e lekt riksel baglantJiann ger~ekie~tiriimesi iyin de ~e~itlilik sagladlgllli vurgulaml~lardlr. Temel ama y, kahcI baglantl e lemanlannlll
olu~turulabilmesidir. Kuma ~ yapisl ic;e risine yerie~tirilen kallcl
bagiantl elemanlannm art mas I ile kuma~ daha sert bir tutum kazanmaktadlr. Ara~lIrl11acllar, c-Ickstil tasanmmda kablo, komponenl say lSI ve yerle~iminin oldukya onemli oldugunu belirtmi ~ l e rdir. E-tekstillerde kullal1llan e-ipliklerin iizerine giyim Slrasmda egilme, gerilme. kes me gibi kuvvetler etkimektedir.
Uzun stireli egilme durumlannda ozellikle silikon esasll ince
Film tabakalannm dcforme oldugu vurgulanmaktadll'. Benzer
~e kildc yan iletken devrelerin gerilmeye l11aruz kalmasl da performansl etkilemektedir. Kayma kuvvetleri de e lektrikse l baglaniliann sabitlik durumunu elkilemektedir (Wagner, 2003).
Mikro-elektronik yapJiarm tekstil ytizeylerine entegrasyonu
ic; in deg iik 90zllmlerin tartllldlgl c; alt ~ l11ada , Gimpel ve arkada~lan, baklr te llerin kullalllml ile metalik iplik uyg ulamalanlll
o rnek gostermi~lerdir. ~u ana dek yapdan uyglln metalik malzeme arayl ~ l ~ah~malarma ornek olarak da giimii~ kaplamall pol iamid iplik kull:'U1lm1l11 belirtmilerdir. ilk adlln olarak g limti ~
kaplamah poliamid iplikler kulianIiarak jakariI dokuma ve nakl~ gibi ge lenekse l teknolojiler kullallliarak bir on yapl oluturmu ~ lar, ikinci etapta ise bu on yaplyl kullanarak galvanik veya
e lcktrokimyasal i ~ l e m uyg ulamllardll. Bu i ~ lem , yapmln clektrik i1 etkenliginin deg i ~ lirilmcs ine ve ihtiya~ dllyulan se nsu I'
ozelliklerinin saglanmasl i<;in ytizeyin modifi ye edilm es ine,

iletken yapllllll kapsUi i~e risine al1l1arak dl ortamd"l11 yahtJimi.ls ma olanak saglaml~lJr (G impe l, 2003).
Schedukat ve arkada~ lan, iletken ipliklerin Farkh malzemelerde n Uretil ebileceg ini belirtmi~lerdir. Bu ttir mal zemc lerin, baklr ve <;e lik gibi materyaller, nilin ol kaplamah materyaller, karbon lil1eri ve polimer kan~lmlan/ala~lmlan olabilecegini vurgul:.1l11l~lardll. Yalllkan polill1erierin ise kaplanabilecegini belirtmcktedirler. iletken iplik ser;ill1indek i tirOne bagh kriterl erin,
maiiyet, iletkenlik , kimyasal dire n~ (nell1e-Y lkamaya vb.) ve
ren k oldugunu; uyg ulanacak i~l e m e bagh alan kriterlerin ise
mek anik ozellikler il c temas kabiliyeti oldugunu vurgulamllardlr. Uygulanan ara ~ tl1111a projesinde paslanmaz r;elik, multifilament iplik ile baklr mono ve multitilament ipliklerin i~lenmes i
delayh olarak ar;lklanmltJr. <;ozg tilti orme makinalannda polyester ve iletken ipliklerden kuma tire tilmi ~ ve Oretim SlraSIllda blrjIia.llan sorunlar tarlJ ~ Iiml .lJr. iletkcn iplikler ile dikim
deneme leri yap"ml~ ve so nu~lar yorumlanml~tlr. Son olarak gelen eksel tekstil malzemeleri ile bag lantl <; ah ~ malan (ultraso nik
dikim, lehimleme, iletken yapl~tmcI, laser baglama) ile ilgili
bilgiler verilmi~tir (Schedukat, 2003).
Tekstil malzeme lerinin kiisel ve esnek bir e lektronik platform halinde kuliamlmasml SoT (System on Textile) olarak taIllmlayan diger bir ara~lIrmada Troster ve arkada ~ lan, SoT yapIianm Iitler/iplikler, baglantIiar, modUller ve fonksiyonlar olarak a~amalandlml1jlardlr. ilk olarak iletken liller ve iplikle r ile
yapllan perf0l111anS denemel eri sunulmu~tur. Ardmdan teks til
malzemeleri ile iletken malzemelerin baglantl olu~turmalan ile
ilgili olarak literatlirde gec;e n ~a h~malar tanlllhm~ , son olarak
da olll~turulan farkh yakla~lInlar ile tiretil en bazl sistemler ve
fonksiyonlan yorumlanmljtlr (Troster, 2003).
Literattirde, talIlabilir elektronik sistemlerin giysi Ozerine
montajl ile bazl medikal parametrel erin izlenmesinin ama~lan
dlgl pek r;ok r;ah~ma bulunmaktadlr. Martin ve arkada!jlan bu
dogruJtuda yapllklan ara~tmnada, EEG ve ECG gibi kardiyovaskliler sisteme ail verileri, e le alman ana vlicut parametreleri
olarak belirlemilerdir. Kronik hast alar ve sporcular gibi kimseler ic; in tlbbi izleme yapllmasl hedeflenmitir. Geli~tirilen prototip ile ytiksek performansh, dti~iik e nerji sarfiyath bir i ~ l e lll c i ve
r;evre se l birimler ta sa rlanllll~tlr. Tasarl:.man sistelll Uzerindek i
kullalllci etkisinin s ll11r1andll"lh11l ~ oIdugu bildirilmi ~ tir. Bu ar;ldan medikal ama~ iI uygulalllalann di ger sektorlerden farkh 01dugu belirtilmi~tir. Aynca ol~lilen ve depolanan verilerin onemi
sebebiyle sinyalleri i~ley e n birime diger alanlardaki r;all~malar
dan dalm fazJa onem verilmesi gerektigi vurgulanml~tl1' (M artin,
2000).
lung ve arkada ~ lan , e Jektro nik il e tek stil malzeme lerinin enteg rasyo nu ic; in bir baglantl tck nigi olarak insan vOcudundan alcilgl ISIYI elektri ge r;ev iren silikon es asil termoeleklrik jeneratorti ince le milerdir. Baglantl , paketl eme teknoloji si olarak nitelenen uygulamil, polies ter dar dokuma bir kumataki ~ozg ti (dikey) iplikler yerine gUmU j ve baku kapiI polies ter te ll er kullanarak ge rcre kl e~ tirilmi tir. Tel ve iplik birlc~imi laser uygulama

ile yapllml ~ tJf. Uygulama omegi olarak bir MP3 c;alann montesi a~ lklanml ~ llr. Aynca yeni bir teknoloj i alan ve konfeksiyon
iiriinlerine ait marka. ku llul1Inl talimall . iiretim ozellikleri gibi
~e~itli bilgileri ic;cren ve Orfin fizerine monte edilen ozel bir et ikel yard lml yla uygu lanan RFiD (Radio Frequency Idenlifiealion) leknig i de aze Lolarak inee le nmi ~ lir. (lung 2003).

5. SONUC
20. ytizYlhn son c;eyreginde giderek artan ve hlzlanan teknoloj ik geli~me l e r, ~ok c;e~ itli alanlarm bir araya geierek orlak bir
Orlin ortaya ~Ikarabi lm e l erini olanakh hale ge l inn i ~tir. Bu lip
~ok disiplinli uygulamalann en iyi arneklerinden biri de ak""inleraklif tekstil Uriinleridir. Bilgisayar, elek tronik , kimya gibi
bilim dallan ile lekslil biliminin orlak t;a h ~ malan sonucunda
o lu ~ turulan bu tirtinlerin lemel kullal11l11 a lan lan , sag hk, gUvenlik , eglence ve i1 e t i~im alanlannda yogunl al11ukladlr. Ozellikle
lekSli l yapllan kullamlarak eleklrik akllnmll1 ve bazi e leklri ksel
sinyullerin ilelimi konusunda literultirde pek ~ ok ~ .. II ~ l11a ya rastlanma kladlr. Bu konulardaki ~a"jmalann ge lece kle azellikle
e lekLrik aklmmm ~ok daha eLk in bir j ekilde ileLilmes i ilzerine
yog unla~acagl tahmin edi lmektedir. ilk denemeleri ve proto Lipleri tiretilmeye bulanan bu tip UrUnlerin klsa bir sUre soma daha yaygm halk kiLleleri ",rafmdan kullamml milmkil n olaeak ve
ticari iiriinler pazardaki yerini alacakuf.

KAYNAKLAR

- Bertuleit K.. "Conductivity of Silver-coated Polyamides", Melliand Textilberichte, 71, pp 433-434, 1990
- Cadogan.D.P. , Lauren,S.S., "Manufacturing and Performance Assessment of Severat Applications of E1ectrotextiles and Large-Area Flexible
Circuits '", Materials Research Society 2002 Fall Meeting
- Collet,D., Grzyb.J. , f(irstein, T. Traster,B., "Electrical Characterization of
Textile Transmission Lines", IEEE Transactions on Advanced Packaging,
Vol.26, No.2, 2003
- Gimpel,S., Mahring,V., Muller,H., Neudeck,A., Scheibner, w., "Textile
Based Electronic Substrate Technology", Tech-Textil Symposium, 2003
- Jung,S., Lauterbach,C. Strasset. N. Weber. w.. '"Enabling Tecllnologies for Disappearing Electronics in Smart Textiles", IEEE Int. Solid State
Circuits Conlerence, Paper 22.1, 2003
- Martin, T., Jovanov,E. Raskovic,D., "Issues in Wearable Computing for
Medical Monitoring Applicatons: A Case Study of a Wearable ECG Monitoring Device ". IEEE Int. Symposium on Wearable Computers, pp:43-48,
2000
- Norstebo, C.A, "tntelligent Textiles, Soft Products", Norwegian University Science and Technology, Department of Product Design, 2003
- Post,E.R. , Drth,M. , Russo,P.R. , Gershenfeld,N., "E-broidery: Design
and Fabrication of Textile Based Computing '", IBM Systems Journal,
Vol:39, 3&4, pp:840-860, 2000
- Rantanen, J., Vuorela,T. "Improving Thermal Comfort with Smart
Clothing", IEEE Int. Conf. on Systems, Man and Cybernetics, e-Systems
and e-Man for Cybernetics in Cyberspace, Proceedings, pp. 795800,2001
- Sc/ledukat,N., Gries,T., Spanier,G.. Schnakenberg,U.. Mokwa.W., "Processing of High Conductive Yarns for Signal Transmission in Smart Textiles", Tech- Textil Symp.. 2003
- Toyo Bosekik KK (Miramura H. , Yosflida F.and Shimura T.)US Pat.
5248486, 1993
- Traster,G., f(irstein, T. , Lukowicz, P., "Wearable Computing: Packaging
in Textites and Clothes ", 14th European Microelectronics and Packaging
Conf. & Exh., 2003
- Vassiliadis, S., Provatidis, C. , Prekas,f(. Ranguss, M. , "Electrically
Conductive Spun Yarns" XIII. International Izmir Textile and Apparel
Symposium, {:e!ime, 2004
- VDC (Venture Development Corporation) ''Wearable Systems: Global
Market Demand Analysis", First Ed.. 2003
- Wagner,S., Bonderover,E., Jordan,W., Sturm, J., '"Electrotextiles: Concept and Challenges", Int. J. of High Speed Electronics and Systems
Vol: 12. No 2. pp.391-399, 2002
- Yajima, T.. Yamada, f(. , Tanaka,S. '"Protection effects of a silver fiber
textile against electromagnetic interference in patients with pacemakers ", J. Artif. Organs, 5. 175-178, 2002