INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK

FAKULTET POLITEHNIKIH NAUKA

Hidrogradnja
Seminarski rad

Student: efik Kadui, PT-03/14-I

Kolegij: Uvod u graditeljstvo
Profesor: Prof.dr Mirsad Tari
Akademska godina: 2014/2015

Travnik, januar 2015.

Sadraj
1.

Uvod................................................................................................................................3

2.

Hidrogradnja....................................................................................................................4

3.

Osnovne preporuke pri gradnji........................................................................................6

4.

Oblici terena....................................................................................................................8

5.

Zakrivljenost lune brane..............................................................................................10

6,

Zakljuak.......................................................................................................................14

7.

Literatura.......................................................................................................................15

1. Uvod
U ovom seminarskom radu imam za cilj da vas neto bolje upoznam sa
hidrogradnjom, njenim tehnikama i svim time to ide uz hidrogradnju. Na prvu sama tema
hidrogradnja nam zuvi kao ve smo to dosta puta mogli vidijet kada smo u prolazu kraj neke
rijeke ili vodene povrine da se odvijaju neki radovi, to i sama rije kae gradnja na vodi. Da
vam pribliim temu odluio sam se da vam to objasnim u jednoj situaciju na koju esto
nalazimo, a to je gradnja lune brane. To j super primijer koji nam prikazuje izgradu jednog
objekta na vodenoj povrini koji je vrst kao i onaj na tvrdoj podlozi. No, dalje da ne duimo
da preemo na temu i upoznamo vas s tim to smo do sada gore u navedemo ve rekli.

2. Hidrogradnja

Hidrogradnja se bavi vodotocima i objektima vezanim za njih ( cjevovodima, brane,

kanali i slino ). Pojam graevinske infrastrukture obuhvata ekonomsku i organizacionu
podlogu za razvoj saobraajne mree, sistema vodosnadbjevanja pote, energetike,
telekomunikacije i komunikacija.
Kao to sam u uvodu rekao da u dat prijemijer lune brane kao oblik hidrogradnje. Luna
brana koristi efekat luka da optereenja prenese preko bokova na oslonce u kosima rijene
doline. Dio optereenja se prenosi konzolno u dno doline )kao kod gravitaconih brana). Da bi
se ekonomino iskoristio efekat luka odnos visine brane, odnos visine brane H i irine doline
B, ne bi trebalo da je manji od H:B=1:6. Za lunu branu su nepohodni stabilni oslonci, jer
pomijeranja bokova vodi ruenju brane. S obzirom da se u luku brane dozvoljavaju samo
pozitivni normalni naponi (tj. Pritisci) lune brane, se kao i gravitacione grade, od
nearmiranog betona. U prosijeku pet puta manje betona je potrebno za lunu branu u odnosu
na gravitacionu iste visine, pa je jasno da je u uskim dolinama sa dobrom stijenom u
bokovima, luna brana je bolje rijeenje.
ta vie luna brana je za uzane doline vrstih bokova esto najekonominije rijeenje (i kad
se poredi sa ostalim tipovima, olakanim i nasutim baranama). Ista optereenja koja dijeluju
na gravitacionu branu dijeluju i na lunu branu (hidrostatika, hidrodinamika, nanos, led,
zemljotres i slino), samo se drugaije prenose koroz objekt do oslonca. Lune brane su
najmanje osjetljive na prelivanje, pa se kod njih evakuacioni organi dimenzioniu manji
proticaj nego kod drugi tipova brana (obino se dimenzioniu na 1000-godinju veliku vodu).

Slika 1; brana Hoover, rijeka Kolorado

Luk (luna jedinica) prestavlja dio brane ogranien dvijema hotizontalnim ravnima, na
razmaku od 1m. Lukovi mogu biti konstantne debljine, ili mogu biti osmiljeni tako da se
njihova debljina postepeno poveava sa obije strane referentne ravni (lukovi sa
pomijenjljivom debljinom).
Ukljetenje (jedinica ukljetenja) prestavlja dio brane ogranien sa dvije vetrikalne ravni, na
razmaku od 1m.
Uzvodno i nizvodno lice brane je ograniene povrine lune brane upsravno na vodotok.

3. Osnovne preporuke pri gradnji

Mjesto graenja. Za razliku od gravitacionih brana koje celokupno optereenje nose

sopstvenom teinom, lune brane dio optereenja nose teinom, a veliki dio prenose na
bokove doline u koju su ukljetene. Zbog toga, geometrija mesta graenja je kljuna po
pitanju izbora tipa lune brane. Po pravilu, luna brana zahtijeva teren dovoljne vstoe i
nosivosti da podnese napone od brane. U posebnom sluaju se koriste ojaanja u vidu
pritisnutih blokova, koji poveavaju nosivost terena.

Odnos duine i visine . Najvee ekonomske prednosti lunih brana se mogu postii sa
odnosom duine prema visini manjom od 4:1. Za odnose manje od 3:1 upotreba lune brane
je optimalna, za odnose 3:1 i 6:1, zavisno od konkretnog sluaja luna brana se jo uvijek
moe pokazati kao racionalno rijeenje. Za vee odnose izboru mora prethoditi detaljno
ispitivanje, ali se u tim odnosima izgradnja lune brane ne preporuuje.

Esteski utisak ukljetenja. Profili lunih brana treba da budu izvedeni to glae, tako da
konani estetski utisak bude to bolji. Svako ukljetenje treba da bude izvedeno kao blaga
geometrijska kriva, od jedne ili dve parabole ili hiperbole. Takoe, po jedna taka infleksije
na svakom ukljetenju e omoguiti povoljnu raspodijelu napona na kontaktu sa stijenom.
Teren se prije izgradnje brane mora pripremiti, oistiti i poravnati. Svaka neravnina bi
predstavljala mesto koncentracije napona, to je jako nepovoljno za stabilnost konstrukcije i
okolnog tla.

Ugao izmeu lukova i terena. Jo jedna vana preporuka u konstruisanju lunih brana je
ugao koji lukovi brane zaklapaju sa konturnim linijama stijenskog materijala. Ugao bi po
pravilu trebao biti vei od 30, kako bi se izbjegle vee koncentracije napona. Ako se ovaj
ugao ne moe odrediti prije detaljnih analiza napona, kao vodilja se moe koristiti drugi
ugao. Lukove treba postavitii tako da drugi ugao, bude vei od 40 na gornjoj polovini visine
brane. H je tangencijalna komponenta rezultujue sile od luka. Radijalna i vertikalna
komponenta rezultante se, takoe, moraju ispitati, u daljim koracima projektovanja brane.

Temelji. Luna brana zahtjeva stijenovitu podlogu odgovarajue nosivosti, koja moe da
izdri optereenja od brane i akumulacije. Zbog male irine kontakta brana-temelj, u odnosu
na ostale tipove brana, luna brana zahtjeva vee dozvoljene napone na spojnici. U praksi
temelji sa homogenim karakteristikama, koji u svakoj taki imaju istu nosivost, su izuzetno
rijetka. Lune brane imaju mogunost da ojaaju slabe zone u terenu i prisustvo moemo
takorei greaka u terenu ne utiu mnogo na nosivost cijele konstrukcije, pod uslovom da je
debljina slabijeg sloja mnogo manja od debljine konstrukcije.

Deformacije temelja. Deformacije temelja imaju direktan uticaj na napone u tijelu brane.
Nie vrijednosti modula deformacije temelja smanjuju napone u brani, i suprotno
deformabilniji temelji imaju negativniji uticaj na naponska stanja u brani. Zato je odreivanje
deformabilnih karakteristika veoma vaan korak u projektovanju. Postoji vie modela koji
aproksimiraju zavisnost temelj-tlo, i daje se vrsta preporuka da se primjeni to realniji
model.

Prelivi u sklopu brane. Ako je preliv lociran blizu sredine brane, lukovi nemaju veliku
ulogu. Meutim, ako je preliv lociran vie sa strane, moe se javiti uticaj luka na krunu
preliva. U svakom sluaju, dio brane iznad krune preliva mora biti projektovan tako da izdri
dodatne uticaje od pritiska vode, betonske mase, temperature i zemljotresa.

Termiki uticaji. Kao i u sluaju gravitacione brane, mora se voditi rauna o termikom
irenju pri vezivanju betona, pa se betonira sa prekidima, da bi se omoguilo rasipanje toplote
svee izbetoniranog bloka bez pojave prslina. Vertikalne razdjelnice (spojnice) izmeu lamela
ostavljaju se nezapunjene sve do potpunog ovravanja betona. Zalivanje razdjelnica se vri
u vreme niskih temperatura, kada se beton u lamelama skupi to je mogue vie, tako da
7

naknadno irenje, kada se temperatura povisi, moe da izazove samo napone pritiska (neka
vrsta termikog prednaprezanja).

4. Oblici terena

Oblici terena klasifikovani su kao uski- V, iroki-V, uski-U i iroki-U presjek. Ovi nazivi
omoguuju projektantu vizuelizaciju terena, na osnovu koje e naelno osmisliti projekat.

Slika 2; ematski prikaz razliitih oblika terena kod izgradnje lunih brana.

Uski-V presjek. Kod ovakvog oblika terena odnos duine krune brane i visine lune brane
je 2:1, ili manji. Kanjoni tog tipa su uglavnom pravi, i konvergiraju ka uskom koritu
vodotoka. Teren uskog-V, preskeka preporuuju se za lune brane, s obzirom da e nanijeti
teret biti prenijet na stijensku masu preteno djelovanjem luka. Lukovi su uglavnom
konstantne debljine, dok su ukljetene jedinice skoro vertikalne sa blagom zakrivljenou kod
krune brane. Lica brane bie u veini sluajeva kruna u osnovi, a brana relativno tanka. Sa
gledita izbegavanja prekomjernih sila zatezanja u luku, osnova bi trebala da bude takva da
obezbjeuje to veu zakrivljenost luka.

iroki-V presjek. Odnos duine krune brane i visine je je 5:1 ili vie. Gornja granica ovog
odnosa za lune brane jeste 10:1. Zidovi kanjona imaju vea talasanja, ali su relativno pravi
nakon iskopa, konvergirajui ka manje naglaenom V-usjeku ispod korita rijeke. Veina
optereenja prenosi se na stijenu, preko dejstva lukova. Lukovi su generalno konstantne
debljine, sa moguim zadebljanjima blizu, podupiraa. Centralna jedinica ukljetenja je vie
zakrivljena i deblja od centralne jedinice ukljetenja uskog-V presjeka iste visine. U osnovi
kruna brana je uglavnom sa tri centra i polako prelazi u luk sa jednim centrom iznad rijenog
korita. Lukovi su deblji nego oni kod uskog-V presjeka.

Uski U-presjek. Kod ovakvog oblika terena, zidovi kanjona su skoro vertikalni u njegovoj
gornjoj polovini. irina rijenog korita kod ovog presjeka je velika. Iznad etvrtine visine
brane veina optereenja, bie prenijeta na stijensku masu dejstvom lukova, dok e ispod
postepeno ka dnu brane, optereenje preuzimati ukljetenja. Lukovi pri vrhu brane konstante
su debljine, dok blie rijenom koritu postaju, promenljive debljine. Ukljetenja su vie
zakrivljena nego ona kod uskog-V preseka iste visine. Lica, brane su generalno kruna u
osnovi. Lukovi su tanji zbog uskog terena. Kod brana konstruisanih na ovakvom terenu tetive
donjih lukova imaju skoro istu duinu kao tetive gornjih lukova. U tim sluajevima razliita
debljina lukova daje konstantnu distribuciju pritisaka.

iroki U-presjek. Ovakav teren je najtei za projektovanje lunih brana zbog toga to je
veina lukova veoma dugaka u odnosu na duinu krune preliva. U najnioj etvrtini brane
veinu optereenja na stijensku masu prenose ukljetenja, zbog toga to dugi lukovi nose jako
malo optereenja. U ovoj oblasti, debljina ukljetenja se naglo poveava, da bi brana izdrala
poveanje statikog pritiska vode. Debljina lukova u horizontalnom pravcu moe biti
konstantna u kruni brane, i promenljiva u zoni renog korita. Poveanje debljine najee
poinje od gornje treine visine brane. Zakrivljenje ukljetenja u dijelu krune brane kod ovog
tipa presjeka je najizraenije u odnosu na ostale navedene presjeke.

5. Zakrivljenost lune brane

Lune brane mogu biti konstruisane kao jednostruko ili dvostruko zakrivljene.
Jednostruko zakrivljene lune brane su zakrivljene u osnovi.
Popreni presjeci imaju vertikalne ili nagnute zidove. Dvostruko zakrivljene lune brane su
zakrivljene kako u osnovi, tako i u presjeku. Ovaj tip brane je ekonominiji od jednostruko
zakrivljenog, jer se postie uteda u koliini betona koju je potrebno ugraditi za ista spoljanja
optereenja. Na nizvodnom licu brane gornji dio betona visi iznad donjeg dijela.
Ova razlika je najvea na sredini brane (posmatrano u osnovi) i smanjuje se ka krajevima. Taj
preputeni dio smanjuje napone na gornjoj etvrtini nizvodnog lica brane. Suprotno, na
uzvodnom licu zakrivljenost smanjuje napone uslijed pritisaka vode. U toku izgradnje
objekta, stabilnost ovih krivina je ugroena, pa se one moraju podupirati odgovarajuim
konstruktivnim elementima.

10

Slika 3; jednostruka i dvostruka zakrivljenost lune brane.

Lune brane mogu biti simetrine ili nesimetrine u zavisnosti od terena. Mjesto graenja
nikada nije apsolutno simetrino, ali se moe takvim smatrati ukoliko se na visini od 0.15H do
0.85H duine lukova sa obe strane razlikuju do 5%. Kod nesimertinih brana se javlja
osdstupanje duina lukova i visina vertikalnih konzola sa jedne, odnosno druge strane. Linije
centra zakrivljenosti su prostorne linije koje povezuju centre lukova po visini. Za brane
konstantne debljine postoji jedna linija, dok za brane promenljive debljina jedna linija
odgovara uzvodnom, a druga nizvodnom licu. Kod nesimetrinih brana, svaka strana ima
jednu, odnodno dve linije centra.

Brane mogu biti konstruisane sa konstantnom zakrivljenou, odnosno sa jednim. dva ili tri
radijusa zakrivljenosti. Kod konstantne zakrivljenosti svi lukovi po visini imaju isti
poluprenik a brana je nepromenljive debljine. Brane sa jednim radijusom krivine
nepromenljive debljine imaju isti centar krivine za uzvodno i nizvodno lice brane. Kada se
radi o branama promenljive debljine, centri krivina nisu jednaki, ali lee u referentnoj ravni.
11

Linije centra zakrivljenosti ne moraju biti vertikalne, ali moraju biti komplanarne sa
sredinjom konzolom.
Ovaj oblik luka je pogodan za uske kanjone sa odnosom irine osnove i visine manjim od 3:1.
Kod brana sa dva centra obe linije su komplanarne sa sredinjom konzolom. Brane sa tri
centra se mogu aproksimirati sa oblikom elipse. Zbog manjih uticaja od momenata ovakve
lune brane ne zahtevaju promenljivu debljinu.

Slika 4; luna brana s jednom i dvijema krivinama

Brana Hoover je betonska luna brana na reci Kolorado, na granici izmeu drava Arizona i
Nevada u SAD. Graena je u periodu od 1932.-1936. god. i rezultat je velilkog projekta koji
je ukljuivao hiljade radnika, i koji je odnjeo oko stotinu ljudskih ivota. Duina brane je
3794 m, dok njena visina iznosi 221.4 m.
12

Slika 5; brana Hoover Arizona ( Nevada-SAD )

13

6. Zakljuak

Radei ovaj seminarski rad dosta sam toga upoznao novog, svoje znanje sam proirio i u
ovoj oblasti. Sami vidimo da graevina je ula u sam sastavni ivot i da bez nje ovo to sada
imamo ne bi bilo mogue. Hidrogradnja je vrlo zanimljiva tema jer vidijeli smo kroz
seminarski rad kako doi do jedne dobre brane, ta nam je sve to potrebno i samu tehniku
dobijanje brane. Sami znamo da sada je sve vie i vie vjetaki jezera. Neka od njih su prava
atrakcija i posjeenost je velika. to znai, odma i ekonomski jaamo. Sve zemlje koje imaju
dobro graditeljstvo i one su razvijene i u ostalim granama privrede, to svjedoi i sama
Njemaka.

14

7. Zakljuak

Knjige:
1. Deperment of the Army; U.S. Army Corps of Engineers; Washington, 31 May 1994
2. Ljubodrag M. Savi, Uvod u hidrotehnike graevine, Graevinski fakultet Beograd,
2003
Internet:
1.Wikipedija

15

16