NANLA LGL YARARCI VE KANITSAL NEDENLER

TARTMA
Andrew Reisner
ev.: Sleyman Aydn1
ZET
Bu almada, inanla ilgili kantsal ve yararc dzgsel nedenlerin nasl kyaslanacana ilikin makul bir aklama getirebileceimizi savunuyorum. Sunduum aklama, bir iptal fonksiyonu kalbnda verilmektedir. Bu fonksiyon, her
iki neden trnn mantksal yapsna karmak nitelikler atfetmeksizin iki neden trnn hassas bir mukayesesine izin vermektedir.
Anahtar Kelimeler: Yararc nedenler, kantsal nedenler, inancn nedenleri,
iptal etme, tartma, yararclk

Giri
Bu alma, inan nedenleri hakknda bir almadr. Ak
olmak gerekirse, inancn dzgsel (kuralc) nedenleri hakknda
bir almadr. nanla ilgili dzgsel bir neden, bir eye inanma
lehine i gren bir nedendir. Bir kar frtnasnn olmas, okullarn
kapanacana inanmam iin bir nedendir. Havaya bir madeni para atm olmanz, yzde elli olaslkla yaz geleceine inanmam
iin bir nedendir. Bu iki nedenin de ortak bir yan vardr: her ikisi de inanla ilgili dzgsel nedenlerdir. nanca neden olan olgu,
inancn muhtevas iin kanttr. ou filozof arasnda, inan lehine kantsal nedenlerin inanla ilgili hakiki dzgsel nedenler
olduklar nispeten tartmasz olarak savunulur.
nan lehine bir baka dzgsel neden rnei verelim. Diyelim ki Jill, yzde on iyileme ansna sahip olduu bir hastala
yakalanmtr. Yine diyelim ki, eer kesin iyileeceine nanrsa,
iyileme ans yzde on bee kacaktr. yle yapmann onun iyilemesine yardmc olmas gerei, onun kesin iyileeceine

Ar. Gr. Dr., nn niversitesi, lahiyat Fakltesi. Philosophical Studies

(2008) 138:1727. evirisi yaplan makalenin yaynland dergiye aadaki balantdan ulalabilir:
http://www.springerlink.com/content/r1vk3w570207k0ul/

232

Andrew REISNER

inanmas iin bir nedendir.2 Bu inan lehine kantsal-olmayan

bir dzgsel nedendir. Neden olan olgu inancn muhtevasnn
gereklii iin bir kant deildir. Bu tr nedenleri inanla ilgili
yararc dzgsel nedenler olarak adlandrabiliriz.
Yine de, inanla ilgili birbiriyle elien kantsal ve yararc
dzgsel nedenler var olduu zaman, neye inanlmas gerektiini
belirlemek iin makul bir kyaslama ilevinin var olduunu gsterdii derecede tartmaya katkda bulunabilir. Bu fonksiyonun
zellikle ekici bir nitelii geni lde ayn mantksal yapyla
kantsal ve yararc nedenleri parametreler olarak kabul etmesidir; inanla ilgili yararc ve kantsal nedenler arasnda makul bir
kyaslama, srasyla her bir neden trnn mantksal yaps zerinde karmak ve farkl gereklilikler yklemeksizin yaplabilir.
Nedenlerle ilgili hazrlayc admlar
Son yllarda inancn nedenleriyle ilgili yazlanlar serpilerek
artm durumdadr. Kullanlan terimler dizgesinin ou, her bir
zel almann kendine zgndr. Aklk uruna, inancn dzgsel nedenlerinin basit yapsndan ne anladma ilikin zet bir
aklama vereceim. Bu makalede inancn motive edici ya da etkin nedenleri diye adlandrlabilecek eylerle ilgili gr aklamyorum. Bunlar, kendileri sayesinden bir failin bir eye inand
nedenlerdir. rnein, zeminde ok miktarda kar olduu iin,
Samin tropikal kuakta olduuna inandn varsayalm. Tropikal kuakta olduuna inanmasnn motive edici nedeninin zeminde kar olmasdr demek dorudur. Bununla birlikte, yerlerde
kar olmas gerei birinin tropikal kuakta olduuna inanmas
lehine i grmez. Bu nedenle, Samin tropikal kuakta olduuna
inanmas iin dzgsel bir neden deildir. Srf birinin bir eye bir
nedenden tr inanmas-mesela, srf bir eye inanmak iin birinin motive edici bir nedene sahip olmasndan tr-ona inanmak iin dzgsel bir nedene sahip olduunu gerektirmez. Benzer ekilde, ayn inanla ilgili ok farkl dzgsel ve motive edici
nedenler olabilir. Takvimimin bugnn Cumartesi olduunu gstermesi gerei, bugnn Cumartesi olduuna inanmam iin

Jillin iyileme ansnn artaca gerei, ayet kesin iyileeceine inanrsa, inanla ilgili yine kantsal bir nedendir: yani, ayet kesin iyileeceine
inanrsa, Jilln iyileme ansnn artaca inanc.
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

nanla lgili Yararl ve Kantsal Nedenleri Tartma

233

dzgsel bir nedendir. Yine de, Cumartesi olduuna inansam da,

takvimimden tr olmayabilir. Daha ziyade, her gnn Cumartesi olduuna inandm iin olabilir. Bu durumda, inanma asndan her gnn Cumartesi olduu eklinde motive edici farkl
bir nedene sahip olduum bir eye inanmam iin takvimimin yle
olduunu gsterdii dzgsel bir neden vardr.
Bir fail gerek bir ekilde onda inanmadnda bir eye
inanmak iin dzgsel bir neden olabilir (ve bu nedenle neden
ona inandna dair motive edici bir neden olamaz). Tezghn arkasndaki satcnn ayan tkrdatmas gerei, onun acele etmenizi istediine inanmak iin bir nedendir. Biraz dikkatiniz dalm durumda ve ayak tkrdatmay dnm deilseniz satcnn sizin acele etmenizi istedii inancna sahip olmayabilirsiniz.
Bu durumda, satcnn acele etmenizi istediine inanmanz iin
dzgsel bir neden vardr, fakat siz inanca sahip deilsiniz ve bu
nedenle etken ya da motive edici nedeniniz yoktur.
nancn dzgsel nedenine gelince, aadaki mantksal yapya sahip olduklarn varsayyorum:
R. f gerei, bir failin bye, d derecesinde inanmas iin bir
nedendir.3
R, bir gerek, bir fail, bir inan ve bir derece arasnda bir
drt konumlu iliki verir. nanla ilgili bir neden olma, bir gerein niteliidir ve bir fail, inan ve bir dereceyle bu ilikinin yerini
dolduran ey, bir gerein niteliidir.
Bu ilikideki drdnc konum, makalenin geri kalan ksm
iin zel nem tamaktadr. Dereceyle burada, yaygn olarak bir
arlk olarak adlandrlabilecek eyi kastediyorum. Derece ne
kadar yksek olursa, konuyla ilgili inanca inanma lehine nedenin tad arlk da o kadar fazladr. Bunun, inanla ilgili her
bir mnferit nedenin derecelerini biletirmek suretiyle, bir inan
iin ne kadar toplam neden derecesinin var olduunun belirlenebileceini sylemek olmadna dikkat ediniz. Bir inanla ilgili
3

Bu formlasyon, John Skorupskli tarafndan kullanlan bir formle ok

benzerdir. O, burada sunulandan ok daha karmak mantksal bir yap
temin eder nedenlerle ilgili olarak. Bkz. Topoi Ideki Bagnoli C, Usberti G
(editrler)nin Meaning, Justification and reasons adl almasndaki
Skorupski JM (2002) The ontology of reasons yazs.
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

234

Andrew REISNER

toplam neden derecesini bulma harekt olduka karmak olabilir. imdilik o sorunla ilgili genel her hangi bir ey sylemeyeceim.
nancn nedenleriyle ilgili dereceler hakknda son olarak iki
gzlemde bulunmak istiyorum. Birincisi, burada kullandm
ekliyle, derece, inanlarn bir niteliine deil, nedenin arlna
gndermede bulunmaktadr. Belirli bir nermeye verdiimiz gven miktarn kastettiimiz inan derecelerinden sz edebiliriz.
Bu makalenin amalar dorultusunda, elimden geldiince yalnzca inan zerinde dnyorum. Sonular, bir inandereceleri snflandrma cetveline evrilebilirdir. fade kolayl
iin daha basit bir model benimsiyorum. kinci gzlem, inanla
ilgili hem kantsal hem de yararc nedenler derecelere sahip olsalar da, bir gerein bir inan lehine belirli bir derecede hangi adan bir neden olarak i grd, inanla ilgili kantsal ve yararc
dzgsel nedenler durumunda olduka farkl olacaktr. nanla
ilgili yararc nedenler durumunda, bir gerek, ayet sizin iin ona
inanmak daha iyiyse, bir eye inanma lehine daha gl olarak
i grr. nanla ilgili kantsal nedenler durumunda, bir gerek,
ayet inancn muhtevas asndan daha gl bir kantsa, bir
eye inanma lehine daha gl olarak i grr.
Kantsalclk, Yararclk ve Karma Gr
Bu blm, makalenin kalan ksmnda gndermede bulunulacak bir rnei tantmaktadr. rnek tantldktan sonra, inancn dzgsel nedenleriyle ilgili farkl kuramn bu rnei ne ekilde deerlendireceiyle ilgili bir tahlil vardr. lk kuram kantsalclktr. Kantsalclk inancn yalnzca kantsal nedenleri olduu grdr. kinci gr yararclktr. Yararclk, inancn yalnzca yararc veya iyilik-temelli nedenleri olduu grdr. Sonuncu gr, inanla ilgili hem yararc hem de kantsal nedenlerin var olduunu savunan karma grtr.
Buradaki rnek Jonesle ilgilidir. Jones, kendisi gen bir ocukken, o vakitler Rusya kontrolndeki doup bydkleri yer
olan Grodnoyu terk eden bir aileden gelmektedir. u anda Jones
bir yetikindir, dnya deimitir ve Grodno artk Polonyada deildir, fakat Beyaz Rusyann bir parasdr. Dnya olaylarn takip etmeyen Jones, doum gnnde kendisine bir atlas verilinceye dek bu snr deiikliklerinin farknda deildir. Doduu memDinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

nanla lgili Yararl ve Kantsal Nedenleri Tartma

235

leketinin artk yerel Polonyas iinde olmadn renmenin oku ve zntsyle Jones derin bir depresyona der. Onun tek
iyileme umudu, Grodnonun Beyaz Rusyada olduu inancna
sahip olmamasdr.
Jonesin neye inanmas gerekmektedir? Kantsalcla gre,
Jonesin, Grodnonun Beyaz Rusyada olduuna inanmas gerekmektedir. Grodnonun Beyaz Rusyada olduuna ilikin kar
konulamaz dzeyde kant vardr. Jonesin yeni atlas Grodnoyu
Beyaz Rusya iinde konumlandrmaktadr, dier ada atlaslar
onu orada konumlandrmaktadr, nceki SSCB ile ilgili corafya
metinleri Grodnonun Beyaz Rusyada olduunu sylemektedirler, vs. Dier taraftan, Grodnonun Beyaz Rusyada olduuna
kar ok az kant vardr. Kantsal nedenleri tartacak olursak,
Jonesin, Grodnonun Beyaz Rusyada olduuna inanmas iin
ok neden vardr, orada olduuna inanmas gerekir.
Karlatrma suretiyle, kantn nerdiinin gerek olduuna inanmann genel olarak biraz yarar tamas durumu hari,
yararclk, kantn arlnn nerede olduuyla ilgilenmeyecektir.4
Yararcnn birincil ilgisi, Grodnonun Beyaz Rusyada olduuna
inanmada veya inanmamada daha fazla yararn olup olmadn
belirlemek olacaktr. rnein, bir yararc, Grodnonun Beyaz
Rusyada olduuna inanmamakla Jonesin elde edecei mutluluu, yanl inanca sahip olmakla maruz kalaca zararla karlatrabilir. O zarar, bir bardaki sohbet esnasnda, Grodnonun nerede olduunu hakiki bir ekilde bilmeye ihtiya duyan birine
yanl bir yant vermek suretiyle Beyaz Rusyann corafyasyla
ilgili bir soruyu yantlama gcnden yoksun olmay ve benzer
eyleri ierebilir. Bu gerekleri tartmak suretiyle, Jonesin inanmas gereken ve inanmamas gereken eyler, onun u ya da bu
kansal durumda olmasndan kaynaklanacak yarar miktarna
baldr.
Karma gr, inanla ilgili hem kantsal hem de yararc nedenlerin var olduunu kabul eder. Karma gre gre, kantlar
Grodnonun Beyaz Rusyada olduuna inanma lehine i grmek-

Bu grn klasik yararclktan farkl olduuna dikkat ediniz, nk bu

inan iin hangi tr nedenlerin var olduuyla ilgili bir kuramdr, gerekliin doasyla ilgili deil.
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

236

Andrew REISNER

tedir. Ve her ne kadar kantsal-olmayan baka nedenlerden bazlar da Grodnonun Beyaz Rusyada olduuna inanma lehine arlk olutursa da, ou aksi ynde arlk oluturmaktadr. Karma gre gre, Jonesin inanmas iin her ey dhil toplam ne
kadar nedenin olduunu sylemek, inanla ilgili kantsal ve yararc nedenlerin ne ekilde kyaslanacana dair bir aklamay
gerekli klacaktr.
Kantsalclk ve yararclk, karma grte olmayan nemli
bir zellii paylamaktadrlar: her ikisi de, inancn nedenleriyle
ilgili sadece tek bir dzgsel nedenin var olduu varsaym zerine almaktadrlar. Kantsal dncelerin ne ekilde tartlacayla ilgili mkemmel bir kuramda olabilecei gibi, yararlarn nasl tartlacana dair mkemmel bir kuram karmak olmaya
mahkm olsa da, kantsal dncelerin kantsal dncelere ve
yararn yarara kar tartlabilecei gryle ilgili sezgisel bir eyin var olduunu gstereceim. Her ey gz nne alnrsa, karma gr nezdinde neye inanmak gerektiini deerlendirme, sezgisel olarak bulanklktan uzak gzkmemektedir. Kantsal dncelerin yararlar karsnda ne ekilde tartlaca dorudan
ak deildir.
Bu makalenin kalan ksm, inanla ilgili kantsal ve yararc
nedenlerin ne ekilde ilikilendirileceini aklamaktadr. Aklama tamamen biimseldir ve birinin ne kadar dierini bastrmak veya alt etmek iin yeterli olduu hakkndaki mstakil sorulara zm nermemektedir. nanla ilgili kantsal ve kantsalolmayan nedenlerin birbirleriyle ne ekilde ilikili olduklarn
akla kavuturmada, makalenin kalan ksm, kolayca anlalamayan benzer yapsal ilikiler var olduunda, bir birine benzemeyen dier neden trlerini de bir birleriyle karlatrmak iin
bir ablon sunmaktadr.
nanma gereklilii ve inanma nedeni
nan iin kantsal nedenlere dayal olarak neye inanmak
gerektiiyle yararc nedenlere dayal olarak neye inanmak gerektii arasnda ak bir elikinin olduu bir rnei tarttktan
sonra, gerekliliklerin ve nedenlerin ilikilendirilme eklinin bir
niteliini anlamak nem arz etmektedir. Gerekliliklerle nedenler
arasndaki fark vurgulayarak balayabiliriz. Bir nedeni, bir gittii
yere kadar neden olarak grmek ok ekici olabilir. Bir gittii yeDinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

nanla lgili Yararl ve Kantsal Nedenleri Tartma

237

re kadar gereklilik, ayn kuvvetle kar koyan gereklilikler olmad srece geerlidir. Eer ayn kuvvette kar koyan gittii yere
kadar gereklilikler varsa, bu durumda birinci gittii yere kadar
gerekliliin dierleri karsnda tartlmas gerekmektedir.
Bir gittii yere kadar gereklilik, baka gittii yere kadar gereklilikler olmadka, gittii yere kadar gerekliliin inanmak gerektiini syledii eye inanmak gerektiini syler. Nedenleri gittii yere kadar gereklilikler olarak alrsak, ayet pye inanmak
iin bir nedene sahipseniz ve pye inanmamak iin bir nedene
sahip deilseniz ve pnin tersini gerektiren bir eye inanmak iin
bir nedene sahip deilseniz, bu durumda pye inanmanz gerekmektedir. Belki pnin tersine inanmay destekleyen, baka nedenler hazrken, bu durumda pye inanmak iin bir tane gittii yere
kadar gereklilik vardr ve bir tane pnin tersine inanmak iin gittii yere kadar gereklilik vardr. Her ey gz nne alnrsa, pye
mi yoksa pnin tersine mi inanmak gerektiini bulmak iin pye
ya da pnin tersine inanma (veya bilinemezci kalma) nedenlerini
tartmak gerekir.
John Skorupski iki farkl neden operatrnn var olduunu
tartr.5 Birisi neden operatr ve dieri yeterli neden operatrdr. Skorupskinin grne gre, bu gece yamur yaacana
inanmam iin bir neden olabilse de, bu gece yamur yaacana
inanmam iin yeterli bir neden olmayabilir. nanmaya yeterli bir
neden olmas iin, bir eye inanmak iin yeterli neden olmak zorundadr. Bu gre gre, inanla ilgili nedenler gittii yere kadar
gereklilikler olarak grlemezler. Pye inanmamak iin ya da
pnin tersine inanmak iin nedenler olmad zaman bile, pye
inanmak iin bir neden olmas, otomatik olarak pye inanmak
iin yeterli nedenin var olmasn salamayacaktr. Tartma mecazn kullanacak olursak, dier tarafta hi bir ey olmadnda bile, gereklilie doru dengeyi bozmak zere bir nedenin belirli bir
arlkta olmak zorunda olaca ekilde denge terazisi nceden
doldurulmutur diyebiliriz.
Ne yapmak, neye inanmak, ne hissetmek, vb gerektiini belirlemede, tartmann kullanm tm durumlarda uygulanabilir
deildir. ok yaygn olarak nedenleri tartlabilir olarak dnsek
5

Skorupski (2002).
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

238

Andrew REISNER

bile, iinde nedenlerin her zaman tartmayla uzlamayaca durumlar vardr. Belirli koullarda, balang olarak tartma iin
namzet olabilmi nedenler alakasz olmaya balayabilirler. Bazen
belirli nedenlerin baka nedenlerin huzurunda susturulduu veya alt edildiklerini syleriz. nanla ilgili kantsal ve yararc nedenler durumunda susturma veya alt etme benzeri bir eyin
meydana geldiini kantlamaya alacam. Yararc nedenler yeterince gl olduklarnda, neye inanmak gerektiini belirlemede
kantsal nedenler bir rol icra etmeye btnyle son verirler.
Jones durumuna geri dnersek, kendisinin eriebilecei
tm kantsal nedenler Grodnonun Beyaz Rusyada olduuna
inanmasn gerektirecektir. Yararc nedenler, Jonesin
Grodnonun Beyaz Rusyada olmadna inanmas gerektiini anlatmaktadr. Kantsal nedenlerin iaret ettii eyle yararc nedenlerin iaret ettii ey arasndaki anlamazl zmenin doru yolu tartmaysa, problem u ekilde dzenlenecektir. Baz C koullar altnda kantsal nedenlerin yararc nedenleri bastrdn varsayalm. Dolaysyla her ey gz nne alnrsa, Jonesin,
Grodnonun Beyaz Rusyada olduuna inanmas gerekir. Eer
kantsal ve kantsal-olmayan nedenler bir birlerine kar tartlabilir durumdaysalar, arlk Jonesin kantsal nedenlerle uyumlu
olarak inanmas gerektii eye doru kayar. Grodnonun Beyaz
Rusyada olduunu syleyen, haritalardan, atlaslardan ve corafya kitaplarndan ortaya kan ikna edici kantsal nedenlere sahiptir. Grodnonun Beyaz Rusyada olmadna Jonesin inanmas
iin baz yararc nedenler olsa da, Jonesin, Grodnonun Beyaz
Rusyada olduuna inanmaktan tr ekecei ac ok hafif olacaktr.
imdi, iinde yararc nedenlerin Cde olduundan daha gl olduu baka bir takm D koullarn dnelim. Burada
Grodnonun Beyaz Rusyada olduuna inanma Jonesi ylesine
derinden alt st ediyor ki makul bir ekilde hayatn ynetemez
hale geliyor. Grodnonun Beyaz Rusyada olduuna inand
mddete, isiz, depresyonda ve ailesine bakamayacak durumda
kalacaktr. Dier taraftan, Grodnonun Beyaz Rusyada olduuna
inanmadnda, tekrar mutlu olacak ve ilerleyecektir. Tartmann hatrna varsayalm ki D koullarnda, yararc nedenler ok
az bir farkla kantsal nedenleri bastrmaktadr. Dolaysyla, ayet
Dou Avrupa konusunda dnyann nde gelen otoritesi tarafnDinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

nanla lgili Yararl ve Kantsal Nedenleri Tartma

239

dan kendisine Grodnonun Beyaz Rusyada olduunun anlatlmas gibi koullarda Grodnonun Beyaz Rusyada olduuna
inanmas iin yeni bir kantsal neden reten baz deiiklikler
meydana gelirse, bu durumda denge kolaylkla tekrar, Jonesin,
Grodnonun Beyaz Rusyada olduuna inanmas gereken bir duruma doru kayabilir. Grodnonun Beyaz Rusyada olduu inancna sahip olmamann baz yeni yararlar ortaya kabilir. Belki
Jones, Grodnonun Beyaz Rusyada olduuna inanmad iin ivereninden bir dl alacaktr ve bu yeni yarar, her ey gz nne
alnm gereklilii, tekrar yararc nedenlerin lehine arlk oluturduu eye doru emek iin yararc nedenlerin arlna ilave
arlk katacaktr.
Nedenler dengesinin bu ekilde ileri geri hassas kaymalar,
iinde kantsal ve yararc nedenlerin bir birlerini etkiledikleri durumu zapt etmede baarsz olur. Bir kez yararc nedenler bir rol
icra etmeye baladnda, inanlmas gereken ey, kantsal neden
miktarndaki kk deiimlere kar tartma gr zerinde
ar derecede duyarldr. Daha az duyarl bir kyaslama mekanizmas gerekir. nanla ilgili kantsal ve kantsal-olmayan nedenlerin ne ekilde iliki iinde olduklarn tahlil etmek iin bir
rnee bakmak yararl olacaktr. Bir basket oyuncusu olan
Smith, serbest atlarda ans olarak inandndan %5 daha az
baarl olma ansna sahiptir. Bu talisiz durumdadr nk sinirleri gerilmektedir ve zgveni dtke hataszlk seviyesi de
dmektedir. Gemite bu, Smith iin nemli bir sorun olmamtr, nk kendisinin atm olduuna inandndan daha dk
bir yzdeyle attn bilmiyordu.
Maalesef, Smith bir serbest-at yapma ansnn, olduuna
inandndan her zaman %5 daha dk olduunun farkna vardnda, bir serbest at baarma ansnn %0 olduuna inanmas gereken bir durum sz konusu olacaktr. nk ne zaman bir
serbest at yapma ansyla ilgili bir inanca ulasa o zaman yzdelik dilimden %5 karacaktr. Serbest at yzdesiyle ilgili inancn daha dk bir snra, bu durumda %0, ulancaya dek bunu yapmay srdrmek zorunda kalacaktr. Oyunun sonucunun
onun serbest atlarndan birini baarmasna bal olarak serbest
at izgisinde duran Smith iin bu durum talihsizliktir.

Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

240

Andrew REISNER

Bir basketbol oyuncusu olmaya ilaveten Smithin bir kumarbaz ve insanlar seven biri olduunu varsayalm. Takmnn
kazanacana ok az ans tanyanlara kar byk bir bahis oynamtr. Eer bahsi Smith kazanrsa tm hslat hayr kurumlarna balayacaktr. Eer Smith, serbest atlarda baarl olma ansyla ilgili inancn yalnzca kantsal nedenlere dayandrarak oluturursa, kesinlikle kaybedecektir, sonucunda birok insan onun bann kayboluu dolaysyla aclarn dindirmede
baarsz olacaktr. Kendine duyduu gven kantla hakl karlamayacak olsa bile, ayet serbest at baaraca konusunda
kendisinden emin olursa, bu durumda iki serbest attan en
azndan birini baarmayla ilgili daha iyi bir ans elinde tutarak
takmn oyunu kazanacak bir konuma koyar. Bu koulda bir
basket oyununu kazanmaktan ok daha fazla nem tayan bir
ey risk altnda olduu iin, yle gzkyor ki kar konulmaz
ekilde gl yararc nedenler karsnda hibir kantsal neden
koleksiyonu anlaml olmayacaktr. ayet i grecek tek ey olmadklarn hissedersek, kantsal nedenler, bu koullar altnda
Smithin inanmas gereken eyi belirlemede kuvvetlerini tamamen kaybedecektirler.
ayet rnekte baz deiiklikler yaparsak, bir kez susturulduklarnda, kantsal nedenlerin artk nemli olmaya son verdikleri aka grlr. Serbest atlarn yapmak zere olmasndan
ksa bir sre nce, bir altrcnn, kendisine serbest at yzdesinin %55 olduunu aklayan bir antrenman izelgesi gstermek zere sahaya kotuunu varsayalm. Bundan ksa bir sre
sonra, bir baka altrc, sadece bu sezon deil son yldr
yzdesinin % 55 olduunu Smithin dikkatine sunar. Yine bir
baka altrc Smithin oynam olduu tm oyunlarla ilgili bir
bilgisayar analizi getirir ve bu analiz serbest-at izgisinden
Smithin %55 attn sylemektedir. Tm bu yeni kantlar, ac
ekenlerin acsn dindirmenin yararlarndan tretilen nedenler
karsnda, Smithin inanmas gereken eyi belirlemede nem tar gzkmemektedirler.
Dier taraftan, serbest atlar baarmann yararlar byk
lde decek olsa, Smithin serbest atlar kesin baaracana
inanmasnn yararlar da decektir. Bu durumda, kantsal nedenler tekrar i bana dnmeyecekler, fakat ayn zamanda btnyle i gren tek nedenler olacaklardr. Kantsal nedenler,
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

nanla lgili Yararl ve Kantsal Nedenleri Tartma

241

ancak yararc nedenler belirli bir arln altnda olduklar zaman devreye girerler, fakat bir kez yararc nedenlerin arl yeterli olduunda btnyle ie yaramazlar.
Kantsal ve yararc nedenlerin basit bir tartma ilemiyle kyaslanabilecei grne kar ilave bir dnceyi sunalm imdi. Kantsal nedenler sabit bir arlklar aralna sahiptirler. Bir
nermeye 1 olasln veren kant, bir eye inanma iin maksimum kantsal neden miktarn temin eder; bir nermeye 0 olasln veren kant, ona inanmamak iin maksimum kantsal neden miktarn temin eder. Culver Cityde olmanz, kesin olarak
Los Angeles blgesinde olduunuz anlamna gelir. Hibir ilave
kant ya da o konuyla ilgili baka epistemik dnceler, Los
Angeles Blgesinde olduunuza inanmak iin size ilave neden
vermez. Californiadaki Santa Monicann Dousuna mil uzaklkta olduunuzu kefetmeniz, rnein, her ne kadar Santa
Monicann Dousuna mil uzaklkta olmak kesinlikle Los
Angeles Blgesinde olmak iin yeterli bir koul olsa bile, Los
Angeles Blgesinde olduunuza inanmanz iin daha fazla kantsal neden temin etmez.
nanla ilgili kantsal nedenlerin bu zellii, onlar inanla
ilgili yararc nedenlere kar tartmay biraz tuhaflatrmaktadr.
Bir eye inanmanzn gerekip gerekmedii, inanla ilgili kantsal
nedenler vasfyla, inanmanz iin daha ok hangi nedenin veya
en ok hangi nedenlerin var olduu meselesi deildir, bir eye
inanmanz iin yeterli nedenin var olup olmad meselesidir.
Bunun aksine, inanla ilgili yararc nedenler vasfyla, inanmanz
gereken ey, inanmanz iin en ok hangi nedenin var olduunun
bir ilevidir sadece.
Aksi ynde yararc nedenler olmadnda, bir eye inanmak
iin en kk yararc bir neden miktar bile, yararc nedenler
vasfyla, inanma iin var olan o en kk eye inanmanz gerektiini zorunlu klar. Bunun, her ey gz nne alndnda,
inanmak iin kk bir yararc neden miktar var olmasndan
dolay, bir eye inanmak gerektiini sylemek olmadn belirtmek nemlidir.
lke olarak, yararc dayanaklar zerinde bir eye inanmada
sizin iin ne kadar ok neden var olsa da, her zaman daha fazla
neden olabilir. Xe inanmam iin birinin bana 10$ nermesi, beDinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

242

Andrew REISNER

nim xe inanmam lehine yararc bir nedendir. ayet bir bakas

xe inanmam iin ilave bir 10$ daha nerse, bu durumda xe
inanmam iin daha fazla neden vardr. Xe inanmam iin daha
fazla para nerileri gelirse, xe inanmam iin git gide daha fazla
nedenim olur. Oysa kantsal neden, derecesi 1de son bulan bir
st limite sahiptir, bir eye inanmak iin ne miktarda yararc nedenin olabilecei zerine konacak aka benzer bir st limit yoktur.6
Kantsal ve yararc nedenler arasndaki bu simetrisizlik,
tam olarak neyin tartld sorusunu nemli klmaktadr. Yararc
nedenler karsnda kantsal olanlar bir denge-terazisi tavrnda
m tartlmaktadr? yle gzkyor ki konuyla alakal sorun, dorudan yararc nedenden ok kantsal nedenin olup olmad sorunu deil, daha ziyade birinin gerektirdiiyle dierinin gerektirdii uyumsuz olduunda, kantsal nedenlerin gerektirdiine mi
yoksa yararc nedenlerin gerektirdiine mi inanmak gerekip gerekmedii sorunudur. Bir baka ekilde ifade etmek gerekirse,
sorun, ikisi elitiinde daha fazla kantsal veya yararc neden
olup olmadna dair bir kyaslama sorunu gibi gzkmemektedir, kantn inanmay gerektirdii eye mi yoksa yararc dncelerin inanmay gerekli grd eye mi inanmak gerekmektedir
sorunu gibi gzkmektedir mesele.
nanla ilgili kantsal ve yararc nedenleri kyaslama
Bu blm inanla ilgili kantsal ve yararc nedenleri kyaslama iin bir model salamaktadr. Model Smith rneindeki ifadelerle verilecektir. Model, her ey gz nne alndnda neye
inanmak gerektiini belirlemede inanla ilgili yararc nedenler
yeterince gl olduklarnda inanla ilgili kantsal nedenlerin
sessiz kaldklar ve aksi takdirde inanla ilgili yararc nedenlerin
sessiz kaldklar varsaym zerine inanla ilgili kantsalc ve yararc nedenleri kyaslamaktadr.
Burada forml edilii iinde, serbest-at durumunda
epistemik ve epistemik-olmayan nedenleri kyaslayan model,
6

Bunun teorik bir husus olmas amalanmaktadr. Evrende bana verilecek

ne kadar para olduu zerinde ya da yaplacak ne kadar iyilik olduu
zerinde mmkn snrlar olabilir, fakat bunlar inanla ilgili yararc neden derecesine teorik st snrlar deildirler.
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

nanla lgili Yararl ve Kantsal Nedenleri Tartma

243

Smithin her iki serbest-at giriimini kesinlikle baaracana

inanma gerei ve Smithin her iki serbest-at giriimini kesinlikle baaracana inanmama gerei eklinde iki deer zerine elenmi, {x, y} eklindeki, iki sav kabul eden bir fonksiyondur.
Xi, Smithin serbest-at kesin baaracana inanmayla ilgili kantsal nedenlerinin arl olarak alalm. Yyi de Smithin serbestat kesin baaracana inanmayla ilgili yararc nedenlerinin
arl olarak alalm.
X ve Y, hem olumlu ve olumsuz hem de sfr deeri alsnlar.
Xle ilgili deer olumlu olduunda, bu durumda kantsal nedenler
Smithin serbest-at kesin baaracana inanma lehinedir. Xle
ilgili deer olumsuzken, bu durumda kantsal nedenler Smithin
serbest-at kesinlikle baaracana inanma aleyhinedir. Eer
xle ilgili deer sfrsa, bu durumda kantsal nedenler, Smithin
serbest-at kesin baaracana inanmann ne lehinedir ne aleyhinedir.
Yyle ilgili deer olumlu olduunda, bu durumda yararc nedenler Smithin serbest-at kesin baaracana inanma lehinedir. Yyle ilgil deer olumsuz olduunda, bu durumda yararc nedenler, Smithin serbest-at kesin baaracana inanma aleyhinedir. Eer Yyle ilgili deer sfrsa, bu durumda yararc nedenler
Smithin serbest-at kesin baaracana inanmann ne lehinedir
ne aleyhinedir. Bu durumda bir olumsuz y7 says ve olumsuzolmayan x* ve y*8 saylar vardr, yle ki:
Eer y < y < y* ise, bu durumda eer x > x* ise, Smith,
Smithin serbest at kesin baaracana inanmas gerekir ve
eer x x ise, Smith, Smithin serbest-at kesin baaracana
inanmamas gerekir. Eer y y ise, Smith, Smithin serbest-at
kesin baaracana inanmamas gerekir. Eer y y* ise, bu durumda Smith, Smithin serbest-at kesin baaracana inanmas gerekir.9
Eer ynin st ve alt eikleri iin konan uygun yksek deerler varsa, bu tr iptal fonksiyonu, neye inanmak gerektiiyle
7
8
9

Y alt eik
X* ve Y* st eikler
Bu fonksiyonun formle ediliinde bana yardmlarndan tr John
Broome ve David Reisnere mteekkirim.
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

244

Andrew REISNER

ilgili olarak yalnzca kantsal nedenleri dndmz bir durum oluturur. Bununla birlikte, belirli bir nermeye inanmann
ok kt ya da ok iyi olduu anlalacak olursa-yani, eer ynin
deeri, srasyla st ve alt eiklerinden yukarda veya aada
olursa- bu durumda kantsal nedenler artk ie yaramazlar.
nem tayan tek nedenler yararc nedenler olur.
Bu iptal fonksiyonu, ayet karma gr onaylanrsa, kantsal ve yararc nedenlerin ne ekilde kyaslanabileceiyle ilgili
nemli baz zellikleri zapt eder. Belirli koullar altnda hem kantsal hem de yararc nedenlerin sessiz kaln aklar; eer kantsal nedenleri dnmek zorunluysa, bu durumda yararc nedenleri dnmek zorunlu deildir veya tam tersi. Ayrca, karmak olan tartma ve emenin anlamn da aklar-yararc nedenlerin bir takm ilave gc, dengeyi tamamen yararc nedenlere doru eebilir ve yararc arln biraz g kaybetmesi, dengenin abucak tekrar kantsal nedenlerin dnlmesine doru
eilmesine neden olabilir. ptal fonksiyonunun, yalnzca yararc
nedenlerin gcne dayal olarak neye inanmak gerektiini kantsal nedenlerin mi yoksa yararc nedenlerin mi belirlediini belirliyor olmas gerei, basit tartma aklamasyla akalal ar hassasln temel unsurunu, kantn gcndeki kk deiikliklerin yararc nedenleri uygunsuz bir ekilde susturabilmesini, yattrr.
yilik lehine sabit ve deiken aralklar
Karma grn iptalci yorumunda, esasen sahip olduumuz ey, bir takm normal koullardr ( yararc nedenlerin arl
lehine belirli bir deerler dalm), altnda belirli bir durumda
neye inanmamz gerektiini belirlemede yalnzca kantsal nedenlerin nem tad normal koullardr. Kantsal nedenlerin arlnn deeri, menzil eiklerine eit ya da onlarn dnda olduunda, bu durumda neye inanmak gerektiini belirlemede yalnzca yararc nedenler nem tamaktadr. Eer karma gr ve
iptal fonksiyonunu benimseyecek olursak, ynin alannn ne ekilde sabitlenecei hakknda bir ey sylenmesi gerekir. Y iin
sabit bir alan var mdr ya da sz konusu alan, her bir vaka temelinde deiir mi? Eer her bir vaka temelinde deiirse, neden
deiir? Smith rneini, ayn biimde bir baka rnek karsnda
kyaslandn dnn. Jane, potansiyel olarak lmcl bir hasDinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

nanla lgili Yararl ve Kantsal Nedenleri Tartma

245

talkla hastanede yatmaktadr. Hayatta kalmasyla lmesi arasnda ok yakn bir dengedir. Hastalndan kurtulmak iin Jane
elde edebilecei tm yardma gereksinim duymaktadr. Janein
yapabilecei bir ey, hastal kesin atlatacana inanmaktr.
Olumlu bir tutuma sahip olmak onun baklk sistemini destekleyecek ve bylece hayatta kalma ansn artracaktr. Smith
gibi, arzulad bir sonu hakkndaki Janein inanc sonucun
gereklemesi olasln etkileyecektir.
Hayatnn risk altnda olduu gz nne alnrsa ve yle
yapmann olumsuz sonularnn olmamasndan tr, yle gzkyor ki, kantlar ok emin olmamas gerektiini anlatsa da,
Janein hastaln kesin alt edeceine inanmas gerekir. ptal
fonksiyonu asndan, y, alann st eiinin zerinde olacaktryani, ynin st ve alt eikleri ok uzakta olduunda, kantsal nedenlerin nem tamas iin yararc nedenler kesin hayatta kalacana inanmas lehine ok iddetli bir ekilde arlk olutururlar.
imdi Smith rneinin biraz deitirilmi bir modelini dnelim. Smith ampiyonluk iin oynamyor, fakat yerine bir arkadayla yapt bir bahis zerine serbest atlar yapyor. Smith,
serbest-atlardan her ikisini de yaparsa lezzetli len yemeini
cretsiz yiyecek, fakat kaybederse arkadann len yemeini
smarlamak zorunda kalacaktr. Smithin serbest-at yapma kabiliyeti ncekiyle ayndr ve ayn epistemik durum iindedir.
Smithin, kantsal nedenleri saymayarak yararc nedenleri kabul
etmek suretiyle her iki serbest-at yapacana kesin inanmas
gerekir mi?
Eer iptal fonksiyonunu ve karma gr kabul eder ve
Smithin serbest-atlarn her ikisini kesin baaracana inanmamz gerekirse, bu durumda iki durumda birine teslim olmu
durumdayzdr. Ya, ynin normal alannn sabitlendiini veya ok
dar olduunu (nk bedava bir len yemeiyle son bulacak bir
ey normal olarak ok gl bir neden deildir) dnrz veya
ynin alannn deiken olduunu dnrz.
Tm durumlarda ynin alannn sabit ve dar olduunu kabul etmenin sonucu, kantsal nedenlerin tm koullarda yararc
nedenler tarafndan kolayca geersiz klnddr. ptal grnn
bir avantaj, kantsal nedenlerin sra d koullarda inanla ilgili
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

246

Andrew REISNER

tek nedenler olarak hkmetmelerine sayg duymu olmasdr.

Ynin normal deerler alan ar dar olduunda, normal kelimesi, onu olduka ender klma konusunda, bu tr dar bir koullar
alann tasvir etmeye balar.
Bu da deitirilmi Smith rneiyle ilgili olarak bizi iki tercihle ba baa brakr. Ya kantsal nedenlerin gerektirdii gibi,
baaraca konusunda emin olmamas gerektiini syleyebiliriz
veya bir deiken alanl fonksiyon modeli benimsememiz gerekir.
ayet Smithin baaracandan emin olmamas gerektiini kabul
etmezsek, bu durumda deikenlik hipotezini dnmeye zorlanrz. Bu gre gre, ynin eiklerinin alan koullara gre deiecektir. Doru alan belirlemek iin tatbik edilebilecek biimsel
baz kmelerin, zm yolunun olduu ak deildir. Daha ziyade
her bir vakay deerlendirmeyi gerektiren mstakil bir sorundur.
ptal ve tartma arasndaki benzerlikler ve farklar
ptal gr ve tartma grn, dzgselliin mantksal
yapsndaki derin bir farkn yansmas olarak okumak ok caziptir. Bu okuma doru olabilir. Normal tartma ilemlerine baml
olmayan bir gerekliliin gerekten var olmas iptal gryle tutarldr. Yine de hadisenin byle olmas gerekmez. nanla ilgili
kantsal ve yararc nedenler arasnda bir iptal ilikisinin olduunu kabul etmek iin temel neden, tm dzgsel ilelerin tartmaya konu olmamasdr. Belirli gereklilikler, zellikle rasyonel
gerekliliklerle tretilenlerden bazlar ( mesela, elikilere inanmamak gerektii gibi) bir ey yapmak iin en fazla nedene sahip
olmann sonucu gibi gzkmezler. Rasyonelliin gerektirdii eyi
yapmann gereklilii, varsaylan konum olarak gzkmektedir.
Rasyonel olmamann gerektii sra d koullarn (irrasyonel olmadka eer dnya son bulacaksa) var olmas mmkndr, fakat onlarn istisnalar olmalar gerei, rasyonel olarak gerekli
olan yapma gereinin kendisi iin kural olduu derecenin altn
izer. Genel olarak rasyonel olup olmamay tartma gerei hissetmiyor olmamz bir kolaylk sorunundan daha fazla bir eydir.
Yine de, kurallara baklrsa, iptali, bir tartma ilemi olarak
yorumlayabiliriz hala. Eer yle yaparsak, u ekilde yaparz.
nanla ilgili kantsal ve yararc nedenler durumuna geri dnelim. ptal fonksiyonunun kendisi her hangi bir metafizik kesin
karara sahip deildir, bu durumda o yalnzca kantsal ve yararc
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

nanla lgili Yararl ve Kantsal Nedenleri Tartma

247

nedenlerden, Smithin, serbest-at baaracana inanmas gerekir ve Smithin, serbest-at baaracana inanmamas gerekir eklindeki deerlere dnk bir eletirme sunmaktadr. Eletirmenin neden geerli olduu ayr bir sorundur. Geerli olabilmesinin bir nedeni, belirli bir metafizik gereklii yanstmasdr- iptali mmkn, tartma-yapmayan gereklilikler vardr (bu durumda gereklilikler, kantsal gerekliliklerin arlndan ortaya
kan gerekliliklerdir) ve onlar u ya da bu koullar altnda rtlebilirler. Veya o, tartmayla ilgili baz gerekleri yanstabilir.
Tartma yorumunda, iptal fonksiyonunu u ekilde okuyabiliriz. Kantsal nedenleri inanmamz syledii eye inanmak iin
R ok nedeni vardr. R, ikinci derece bir nedenle ilgili bir g derecesidir, kantsal nedenlerin inanmamz syledii eye inanma
nedenidir. imdi, baz kantsal-olmayan (yani yararc) temelde bir
eye inanmak iin, R+1 derecesinde ayn kuvvetle kar koyan
nedenlere sahip olmanz gerekir. Keyfi olarak, kantsal nedenlerin inanmamz syledii eye inanmak iin 5 arlnda bir nedene sahip olduumuzu varsayalm. Kantsal nedenlerin inanmamz gerektiini syledii eye inanmak iin sahip olduumuz
nedeni devre d etmesi iin inanla ilgili 6 derecesinde bir yararc nedene gereksinim duyarz. Bir yararc nedenler arlklar
alan iin ( 5 ve -5 aras) iin, inanmamz gereken eyi belirleyen
tek ey, kantsal nedenler kmesidir. Bu alann dnda, yalnzca
yararc nedenler belirlemeyi gerekletirir, nk onlar kantlara
bakmak zorunda olduumuz nedenleri devre d edeceklerdir.
Bu anlayla, iptal fonksiyonu, kurallara baklrsa, hala bir tartma ilevidir. Tarttmz ey yararc nedenlere kar kantsal nedenler deil, daha ziyade yalnzca yararc nedenleri izleme nedenleri karsnda yalnzca yararc nedenleri izleme nedenleridir.
ptal fonksiyonunu kabul etmekle, karma gre telsim
olup olmadmza karar vermeye alrken de kabaca benzer bir
sorun vardr. ptal fonksiyonu, kantsal grle olmamasna
ramen, yararc grle mkemmel bir ekilde uyumludur. Yararc gre gre, gerekliin ve belki de gerek inanlara sahip
olmann belirli bir dzeyde deerli olduunu varsayalm. Dolaysyla kantlarn veya dier epistemik dncelerin nerdiine
inanmak iin zel bir nedensel arlk vardr. Fakat yalnzca belirli bir derecede deerlidir, bu nedenle, kantlarn iaret ettiinDinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

248

Andrew REISNER

den baka bir eye inanmann daha iyi olduunda, bir baka eye inanmamz gerekir.
Yararc gr, iptal fonksiyonunun deiken alanl yorumuna net bir ekilde aklk getirebilir. Belirli bir durumda kantsal dnceleri izlemenin ne kadar deerli olduuna bal olarak, ne zaman kantsal dncelerin nerdiklerine inanmanz
gerektiine ve ne zaman duruma uygun deiiklik iin en iyi olana inanmanz gerektiine dair snrlamalar beklemek doal olacaktr.10
SONU
Bu makalede inanla ilgili kantsal ve yararc dzgsel nedenlerin ne ekilde kyaslanacana dair basit bir tartma aklamasnn umut verici olmadn tarttm. Alternatif olarak,
inanla ilgili kantsal ve yararc nedenler arasnda bir iptal ilikisi
veren bir a aklama nerdim. Bu fonksiyonun inan nedenleriyle
ilgili iki metafizik grle tutarl olduklarn savunmaktaym. Birincisi, inanla ilgili baz nedenlerin bir birlerini alt ettii veya
susturduudur. Dier gr, nedenleri kyaslamayla ilgili yaplacak btn ey tartmadr. kinci durumda, tartlan ey, kanta
uygun olarak ya da en iyi olan eye uygun olarak inanmayla ilgili
nedenlerdir.
Bu makalede ayrca, inanla ilgili dzgsel nedenler hakknda metafizik gr tasvir etmekteyim. Bir gr, kantsalclk, inanla ilgili tm dzgsel nedenlerin kantsal nedenle olduu grdr. Bir dier gr, yararclk, inanla ilgili tm
dzgsel nedenlerin yararc nedenler olduu grdr. Sonuncu gr, karma gr, inanla ilgili hem kantsal hem de yararc
nedenlerin olduu grdr. nanla ilgili kantsal ve yararc
nedenler arasndaki iptal ilikisinin karma grle uyumlu olduunu ve yararc grle tutarl olacak ekilde karma gre dair
bir aklamann yaplabileceini savunuyorum. Son durumda,
inanla ilgili kantsal nedenler, inanla ilgili zel bir yararc nedenler durumu olarak telakki edilir.
10

Veya daha fazla kesin olarak, ne zaman kantsal nedenlerin inanmay

syledii eye inanmann en iyi olduu ya da baka bir eye inanmann
en iyi olup olmad duruma gre deiiklik gsterecektir.
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2

nanla lgili Yararl ve Kantsal Nedenleri Tartma

249

Bu makaleden karlabilecek ilgin sonu vardr. Birincisi, srf nedenlerin derecelerine mracaat etmek suretiyle,
inanla ilgili bir neden trnn ne ekilde dierini susturabileceine dair bir aklama verebilmemizdir. zel susturucu nedenler
nermemi veya kuralc tartmadan daha karmak ekillerde nedenlerin ne ekilde iliki iinde olduklarn aklamak iin derecelerden baka kyasla-balantl zelliklerle nedenler nermemiz
gerekmez. Bu makaleden karlacak nc sonu, inanla ilgili
kantsal ve yararc nedenler arasndaki ilikiyi zapt etmek iin
basit bir tartma aklamas yeterli olmasa da, daha karmak bir
tartma aklamasnn iptal fonksiyonuyla uyumlu olduu ve kantsal ve yararc nedenlerin ne ekilde kyaslanacan zapt edebileceidir. Son olarak, bu makale, karma ve yararc grlerin,
kantsal ve yararc nedenlerin nasl kyaslanacayla ilgili en akla
yatkn anlama ekliyle tutarl olduklarn gstermektedir.

Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VIII (2008), say:2