I Ekonomika urbanog prostora

URBANA EKONOMIJA - URBANA EKONOMIKA ???

URBANA EKONOMIJA (Urban economy)
- stvarna je ekonomija nekog drutva i njezina struktura
URBANA EKONOMIKA (Urban economics)
- ekonomska disciplina koja se bavi prouavanjem urbane ekonomije i njezinih
zakonitosti.
Urbana ekonomika
Razlikuje dvije vrste ekonomije u gradu
- Tradicionalna ekonomija (proizvodne i uslune djelatnosti koje su smjetene
u gradu)
o Npr. neka se djelatnost nalazi u gradu jer koristi prednosti gradskog prostora,
ali i druge koristi, npr od eksterne ekonomije, ekonomije razmjera i dr.
o Urbana ekonomika se ne bavi problemima tehnologije, proizvodnje i prodaje,
ve aspekt prednosti koje joj prua prostor
- Ekonomija koja se bavi gradskim prostorom
o Ekonomija nastala na temelju ureenja i iskoritavanja gradskog zemljita za
stanovanje, rad i ostale usluge (od privrednih do kulturnih, zdravstvenih)
Urbana ekonomika je grana prostorne ekonomike koja se bavi prostorno
ekonomskim zakonitostima grada i doprinosom njegovih prostora uspjenom
razvoju grada i njegove ekonomije u uem i irem znaenju tog pojma.
Iz toga proizlaze dva osnovna fenomena u definiciji ekonomike:
- grad (gradski prostor) i
- smjetaj odreenih ekonomskih i drugih aktivnosti u tom prostoru
Predmet urbane ekonomike
1. Osnovni predmet urbane ekonomike je smjetaj, odnosno izbor lokacije za smjetaj
neke djelatnosti (preduzea) i lokacije za smjetaj kuanstva na podruju grada.
Odgovara na pitanja GDJE? = smjestiti kuanstva, ivjeti, raditi
GDJE je poeljno raditi, a
GDJE stanovati ?
2. Urbano-ekonomske zakonitosti i procesi (rast gradova, veliina, bijeg na periferiju,
koncentracija ljudi i dobara, ekonomija razmjera, eksterne ekonomije i dr.
3. Koritenje zemljita i zemljina renta, gradski promet i stanovanje
4. Gradski problemi (razmjetaj stanovanja, urbana bijeda, urbani kriminalitet i problemi
edukacije)
5. Upravljanje gradom, urbani marketing i urbana ekologija
Grad
Grad
-

Uloga GRADA u ekonomiji

je sinteza svega onog to je progresivno je magnet koji privlai (L. Mumford)
Mjesto kreacija i inovacija
Mjesto susreta ljudi, prelijevanja znanja i ideja, razvoj novih proizvoda i proizvodnih
tehnika
Mjesto visoke i razliite proizvodnje, razmjene i potrnje dobara i usluga

Mjesto koje prua vee mogunosti nego selo (posljedica velikih imigracija u gradove
i porast urbanizacije)
Mjesto susreta ponude i potranje

Grad je mjesto koje privlai ekonomiju, ona je u gradu uspjenija, ona u gradu
ima uslove za inovacije i progres i zbog toga je ekonomska urbanizacija u
stalnom porastu.
Ekonomija grada je vrlo vana za regionalnu ekonomiju i za nacionalno gospodarstvo.
GRAD JE...
... sloen drutveni fenomen koji se prostorno, a posebno vremenski manifestira u
razliitim oblicima i s razliitim funkcijama(Vresk)
poseban kulturni fenomen sa svojim posebnim sistemom vrijednosti i normi, s posebnim
ponaanjem ljudi koje je karakterizirano specifinostima i koje odvaja urbano od ruralnog
ponaanja(Wirth)
Pojmovi vezani za grad, gradsku okolicu i gradsku regiju
GRAD bio veliki ili mali, u osnovi oznaava odreeno geografsko podruje na kojemu
je visoka gustoa stanovnitva na relativno malom prostoru.
GRADSKO PODRUJE obuhvaa grad i njegovu uu okolicu (rubno podruje) koje s
gradom esto kontaktira
GRADSKA OPINA (municipality) jeste ono podruje grada koje je pod upravnom
jurisdikcijom grada i koje moe biti manje i vee od samoga grada.
METROPOLITANSKO PODRUJE jeste gradski prostor i njegova ira okolica koja s
gradom usko sarauje i unutar kojega postoje vrlo jaki organizacijski, ekonomski i
prometni meuodnosi
GRADSKA REGIJA odreeno je regionalno podruje sastavljeno od veeg broja naselja
koja prema funkcionalnom kriteriju gravitiraju odreenom gradskom sreditu i s njim ine
odreenu geografsku i razvojnu zajednicu.
Poglavlja urbane ekonomike:
Teorijski okviri urbane ekonomike
- Prostor kao ekonomska kategorija i
- Istorijski razvoj prostorne ekonomije
- Prostorne zakonitosti
- Zakonitosti urbane ekonomije (uticaj na raspored i razmjetaj privrednih i
neprivrednih aktivnosti u gradu)
- Problematika rasta gradova sa demografskog i ekonomskog gledita
Zemljina renta i koritenje zemljita
- Teoretske osnove rente
- Gradska renta i njena primjena u praksi
- Gradske strukture i koritenje zemljita

o Gradski saobraaj i stanovanje

Funkcija gradskog saobraaja
Ponuda i potranja za saobraajem
Uticaj saobraaja na zagaenje zraka
Stanovanje
Trite stanovanja i instrumenti dravne politike stanovanja
Gradski problemi
- Gradsko siromatvo
- Razmjetaj siromanih i problem grupisanja i segregacije graana
- Gradski kriminal
- Nastanak kriminala
- Problemi zatite graana i imovine
Lokalna samouprava
- Nastanak i razvoj lokalne samouprave
- Javno upravljanje (javni sektor i problemi upravljanja u javnom sektoru
- Upravljanje gradom
Urbani marketing i gradska ekologija
- Analiza funkcije marketinga u gradovima i naela na kojima se utemeljuje
- Funkcija urbanog marketinga
- Urbana ekologija
- Ekoloki problemi grada (odlaganje krutog otpada i zagaenje zraka)
- Kultura ivljenja i odnos prema kulturnim i ambijentalnim vrijednostima grada
Koncept odrivog razvoja
- Neoklasino i ekoloko gledite
Ekonomika okolia
- Ekonomske funkcije okolia
- Ekoloke eksternalije
- Pozitivne i negativne ekstrernalije
- Trite kao regulator oneienja
- Pigouovi porezi
- Javna dobra i zajedniki resursi
- Problem slobodnog jahaa
- Tragedija zajednikog
- Utvrivanje vrijednosti ekolokih dobara
Optimalno oneienje i porez
- Ekoloki porezi
- Ekonomska definicija optimalnog oneienja
Utvrivanje ekonomske vrijednosti okolia
Metode vrednovanja okolia
Cost-benefit analiza (CBA)
Veza ekonomskog i ekolokog sistema
Opa naela zatite okolia
Nosioci politike zatite okolia
Instrumenti politike zatite okolia
- pravno-regulativni
- Ekonomsko-finansijski
- Institucionalni
Politika zatite okolia u razvijenim zemljama

 Politika zatite pokolia u zemljama u tranziciji

II Teoretske osnove urbane ekonomike

Prostor i ekonomija
Prostor jedna od najstvarnijih prirodnih kategorija
Prisustvo prostora u svim naukama (vrijeme i prostor)
Vrijeme i prostor u ekonomiji
- ekonomska nauka je od poetka vezana uz kategoriju vremena
- prostor je tek u posljednje vrijeme prihvaen kao ekonomska kategorija (svijest o
prostoru se sporo raala)
- ekonomski resurs koji je ogranien i kojeg je relativno sve manje
- zemljite (i zemljina renta) i prostor nisu isto. U ekonomiji se govorilo samo o
proizvodnom zemljitu a ne o ukupnom zemljitu

Moderna prostorna ekonomika (prostor je faktor ekonomske uspjenosti)

Nastaje u XX. st.- shvaanje o prostoru kao ogranienom resursu i vanoj
ekonomskoj kategoriji.
Njezina se primjena
danas
oituje u ekonomiji, urbanizmu i prostornom i
regionalnom planiranju.
Razvoj prostorne ekonomike
XX. st. je stoljee najvee ekspanzije stanovnitva, proizvodnje, prometa, otkria,
ratova i unitenja okolia
Prostor postaje ogranienje i briga cijelog svijeta
Poetak prostorne ekonomije nalazimo u Njemakoj sredinom XIX. st.
Industrijalizacija u evropskom zemljama i potiskivanje poljoprivrede
Znaaj poljoprivrede za nacionalnu ekonomiju u Njemakoj
Razvijala se oko gradova i imala trino obiljeje
Sa porastom potronje javljaju se problemi (tehniki, ekonomski, prostorni i
saobraajni)
Pojava prvih teoretskih razmiljanja o vanosti i svrsishodnosti razmjetaja
poljoprivrede u prostoru
Henrich von Thnen (Tinen) (Izolirana drava 1826.)
On je zaetnik prostornoekonomske teorije smjetaja
H. von Thnen upozorava na vanost udaljenosti od trita s obzirom na trokove
transporta
Njegova teorija je apstraktna
u centru zamiljenog kruga je grad i trite poljoprivrednih proizvoda
Teritorij je ispresjecan putevima
Trokovi prevoza su proporcionalni udaljenosti
Prema udaljenosti se odreuje i vrsta poljoprivrednih proizvoda (koncentrini
krugovi)
Znaaj i doprinos daljim istraivanjima
Krajem XIX stoljea posljedice industrijske krize i uvianje znaaja razmjetaja
industrije
Launhardt (Lonhart) iznosi teoriju industrije- koju temelji na trokovima transporta
Weber - teoriju lokacije temelji na tri bitna elementa: transportni trokovi, trokovi
radne snage, aglomerativni i deglomerativni faktori

Sutina Weberove teorije zukazao je na meuzavisnost ekonomskih, prostornih i

socijalnih struktura
Lsch (Le)- prvi cjelovit teoretski prelaz sa mikrookvira na makro nivo
razvio je teoriju prostorne cjelovitosti uz respekt individualnih lokacija
Lschov trini model pelinjeg saa apstraktan model
Proizvodne jedinice se smjetaju oko sredita regije, a ta sredita se grupiu oko
veeg sredita.
Sistem grupisanja se bazira na saobraajnicama, koje ine kostur grupisanja.
Prostorni modeli razvoja
Walter Christaller (njemaki teoretiar ) teorija sredinjeg naselja
Znaaj ove teorije prvi put se u prostornu ekonomiku uvodi grad - sredinje
naselje kao faktor organizacije prostora)
Njegova postavka: osnovna funkcija grada je snabdijevanje okolnog podruja
robama i uslugama
Grad se nalazi u sreditu regije a ostala su naselja oko njega
Bitno obiljeje Christalerove teorije sredinjih naselja: sredinje naselje treba biti
snabdjeveno sa dobrima i uslugama na visokom nivou, to e uticati na
poveanje broja stanovnika, bri ekonomski rast
Sredina naselja su meusobno u hijerarhijskom odnosu ovisno o broju i vrsti
funkcija
Model je apstraktan i zasnovan na idealiziranim pretpostavkama, statian i
zanemaruje objasniti nain razvoja postojee strukture u budunosti
Ipak je njegov model bio poticajan, na osnovu ega su nastala praktina rjeenja i
primjenljive metode modela sredinjih naselja
Nakon II svj. rata prouavaju se novi prostorni modeli razmjetaja ekonomskih
jedinica
Nastaju mnoge teorije a cilj je bio uspostavljanje ravnotenog razvoja u prostoru
XX stoljee problem urbane nagomilanosti, pretjerana urbanizacija, potreba
racionalnog iskoritavanja prostora
Policentrini razvojni model nasuprot monocentrinom (iz jednog sredita ka
novim sreditima)
Monocentrizam neravnomjeran rast glavnog grada u odnosu na druge gradove i
regije
U prostornoj ekonomije policentrizam se pojavljuje kao model ravnomjernijeg
razvoja
Policentrizam je savremeni sistem koji je i teorijski utemeljen
S gledita prostornog planiranja ima aplikativno znaenje u prouavanju razmjetaja
razliitih aktivnosti, urbanih sredita posebno na regionalnom nivou
Kada regija ili vie regija postaju nosioci razvitka , to se u prostornoj ekonomici zove
osovinom razvitka (npr. dolina Rajne, Dunava, Save, obalno podruje Hrvatske i
sl.)
To nije tehnoloka ili proizvodna povezanost nego organsko prostorno jedinstvo sa
visokim stepenom infrastrukturne povezanosti
Model litoralizacije (lat. litoralis-primorski; litus-morska obala )
Rije je o modelu obalne ekonomije (primorske), koja poinje s razvojem
transporta, gradnjom luka i lukih gradova, a nastavlja se s razvojem industrije i
turizma.

Litoralizacija donosi ogromne prihode iz snage prostora, ali i definira obalnu

ekonomiju i utie na njezinu strukturu i gospodarsku uspjenost.

Neke zakonitosti u prostornoj ekonomiji

Prevoz kao lokacijski faktor
Ekonomija razmjera
Lokacijska ustrajnost
Eksterne ekonomije
Teorija praga i teorija zapreka
Zakon materijalne i trine vezanosti
Zakon lokacijske podudarnosti (kompatibilnosti)
Prevoz kao lokacijski faktor
Vaan lokacijski faktor
Ima presudnu ulogu u razmjetaju odreenih aktivnosti i ljudi u prostoru
Trokovi prevoza utiu na lokacijsku optimalnost
Nije jednako vaan za sve djelatnosti
Problem udaljenosti radne snage
Ekonomija razmjera (obima)

Zakonitost:
kapacitet proizvodnje iste vrste vee veliine, daje vee uinke od istovrsnog
kapaciteta proizvodnje manje veliine
To je zakonotost ekonomije obima i ima ope ekonomsko znaenje
Po istoj zakonitosti se ponaaju trokovi investiranja i proizvodnje
Trokovi investiranja i trokovi proizvodnje su manji to je vei kapacitet
proizvodnje
Sa prostornog aspekta - Vee ekonomske efekte prua ona lokacija koja ima vei
prostorni kapacitet
Kapacitet koji ne odgovara smjetajnim uslovima nee dati optimalan efekat
Lokacijska ustrajnost
Tenja neke djelatnosti koja je smjetena u prostoru da ostane na tom mjestu i bez
obzira na promjenu uslova smjetaja
Moe se uporediti sa zakonom inercije (Galileo Galilei)
Lokacijska ustrajnost ili inertnost- vezana je najveim dijelom uz odreene koliine
fiksnih fondova koji utjeu na njihovu nepokretljivost.
Isto tako na nepokretljivost djeluje i prostorna vezanost uz infrastrukturne
pogodnosti ili vezanost uz neku susjednu djelatnost
U praksi se javljaju neekonomski faktori koji utiu na premjetanje aktivnosti
(ekoloki razlozi, urbanistike potrebe)
Eksterne ekonomije
Prednosti koje jedna proizvodna jedinica pribavlja drugoj jedinici a da pri tome
druga jedinica nije podnijela nikakve trokove
Interne
Eksterne
Interne ekonomije ovise o vlastitoj sposobnosti a eksterne od napretku cijele
pripadajue grane

Termin za pozitivne efekte- eksterne ekonomije

Termin za negativne efekte- eksterne disekonomije
Lokalizacijske ekonomije- efekti u proizvodnoj jedinici kao posljedica uspjeha
jedne proizvodne grane na nekoj lokaciji ili zbog koncentracije drugih uspjenih
ekonomskih jedinica na tom mjestu
Urbanizacijske ekonomije se odnose na efekte koji se javljaju kao posljedica
urbanih koncentracija ekonomskih i neekonomskih djelatnosti koje utiu na trajni rast
ekonomije grada.
Eksterne ekonomije imaju mikro i makro obiljeje
S mikroekonomskog stajalita se mogu obraunati efekti interne ekonomije
S makro stajalita postoje
odreene tekoe zbog kojih se efekti
eksterne
ekonomije teko utvruju
S teoretskog stajalita vrednovanje koristi i teta od eksterne ekonomije provodi se
internalizacijom eksternih efekata
Teorija praga i teorija zapreka
Razvoj se odvija u fazama, nelinearno, neravnomjerno i sa mnogo zapreka
U odreenim fazama nastaju mnoge zapreke pragovi koje je potrebno preskoiti
s poveanim naporima (faze razvoja grada)
To jemomenat stagnacije, kada je potrebno omoguiti nastavak razvoja i rasta uz
poveanje investicija
Npr. Poveane investicije u dodatnu infrastrukturu, nove tehnologije, inovacije
i sl.
Na ovaj nain se preskae prag razvoja i nastavlja razvojni proces
Ova teorija ima svoje praktino znaenje
Zakon materijalne i trine vezanosti
Pojedine djelatnosti (proizvodne ili uslune) su prostorno vezane za trite sa
mjestom potronje zbog uspjenijeg poslovanja
Podruja potronje su preteno urbane sredine sa velikom koncentracijom stanovnika
Za neke vrste proizvodnje i usluga materijalna vezanost uz odreene lokacije
na kojima se nalazi sirovina i energija pojavljuju se zbog ekonomskih razloga
(smanjuju se trokovi transporta i proizvodnja je ekonomski uspjena)
Tehnoloka vezanost- na odabir lokacije djeluju tehnologija i transportni trokovi
Uz pomenute, prisutna je i vezanost uz refrakcijske take
Refrakcijske take-mogunost oplemenjivanja robe i redistribucije razliitim
prometnim sredstvima (take uz morske i rijene luke)
Zakon lokacijske podudarnosti (kompatibilnosti)
U razmjetaju proizvodnih i uslunih djelatnosti prisutne su male ili velike
koncentracije
Vana je koncentracija djelatnosti koje se tehnoloki meusobno podudaraju
Krenje zakona podudarnosti uvijek rezultira manjom ekonomskom uspjenou neke
djelatnosti
Primjer nepodudarnosti (inkopatibilnosti) nalazi se u zonama turizma. Turizam je
osjetljiv na buku, oneienje zraka, mora i okolia u cijelini, sve ostale aktivnosti
treba podrediti turistikim zahtijevima

III Grad u urbanoj ekonomiji

Gradovi su najsloeniji sistemi koje je ovjek stvorio

Osnovno obiljeje civilizacije
Grad je proizvod civilizacije i stjecite drutvenih, kulturnih, proizvodnih i dr.
aktivnosti
Gradovi su najznaajniji prostorni tragovi svakog drutva
Dananju civilizaciju karakterie urbano drutvo
Na svjetskom nivou oko 50% populacije ivi u gradovima, u Evropi oko 80%, u
BiH oko 70% (Bublin, M. Urbani razvoj BiH)
Gradovi predstavljaju pokretae razvoja drutva (kapacitet za promovisanje razvoja,
socijalno povezivanje i graanski i kulturni identitet)
Mnogi gradovi su postali strateki centri u odluivanju, razmjeni i komunikaciji,
U mnogim je dolo do koncentracije intelektualnih resursa
Mnogi raspolau znatnim privrednim, naunim i kulturnim resursima, postaju izvor
rasta i otvaranja radnih mjesta
I pored svega (uprkos ovom potencijalu) mnoge zajednice i pojedinci unutar mnogih
gradova ostaju van privrednih i drutvenih tokova
Razvoj privredno konkurentnih i drutveno kompetentnih gradova ostaje izazov za
Evropu, pa i svijet
Istorijski razvoj grada
Kakvi su meuodnosi postojali u istoriji izmeu ekonomije i grada?
Prvi gradovi u Evropi nastaju na obalama Sredozemlja
Prvi gradovi su Grkoj i Maloj Aziji
U vrijeme egejske kulture (Mikena, Argos, Troja)
Dolaskom grkih plemena (Atena, Sparta, Milet, Efez)
Helenistiko doba je vrijeme prostotnog irenja helenistike kulture prema
istoku i zapadu (Aleksandrija, Antiohija, Pergam)
Helenistiki gradovi su bili gradovi-drave (polis)
Atena je bila najvei grad
dominirala je snagom i uticajem
Drala u svojim rukama trgovinu na Sredozemlju
Urbana i kulturna veliina i simbol helenizma na svim poljima nauke, sporta i
kulture uopte
Prva uiteljica demokratije
Njeno urbano ustrojstvo je imalo uticaja na razvoj gradova Rimskog carstva
Jaanje Rimske drave i osvajanje grkih gradova
Rimski grad je zadrao tradiciju gradnje (u obliku etverougla sa ulicama koje se
sjeku pod pravim uglom)
Rimljani su imali jednu dravu i jedan glavni grad
Rim je dominirao u svim elementima (stroga upravna hijerarhija)
Ostali gradovi su bili sredita provincija sa ogranienim pravima
Rim je obiljeio istoriju civilizacije svojim autoritetom, pravnim temeljima drutva i
na podruju kulture, istorije i nauke
Na temeljima rimskog graditeljstva nastali su mnogi gradovi koji su i danas aktivni
historijski gradovi

Podjela Rimskog carstva (395. g.) poetak kraja dominacije rimske civilizacije
Pad zapadnog Carstva (476.g.) i prodor sjevernih plemena (posebno germanskih)
Propast istonog Rimskog carstva (1461.g) prodor Turaka
Istoriari se slau da sa propau Zapadnog rimskog carstva prestaje Stari a poinje
Srednji vijek
Srednji vijek uloga kranstva
Grad mijenja svoje sadraje
Sredinji dio grada zauzimaju vjerske i druge socijalne funkcije, samostani
U ovom periodu (feudalno doba) poljoprivreda i trgovina
Zemlja dobiva na vrijednosti
Uspon trgovine se vee za robno-novanu privredu (Franaka drava i uvoenje
novanog sistema i srebrnog novca)
Za razvoj trgovine su zasluni gradovi
Trgovci kao novi socijalni sloj
Trgovina privlai u gradove obrt novi drutveni sloj -graanstvo
Nakon rimske vladavine mnogi su gradovi nestali

Zato to su izgubili funkciju

Zato to su uniteni od barbarskih plemena
Srednji vijek je pogorao razvitak gradova
Gradovi su rasli sporo
Gradovi sa vie od 100 hiljada stanovnika
1500 godine Evropa ima samo 6 gradova (Pariz najvei sa 225 hiljada)
1700. godine 13 takvih gradova (Istanbul sa 700 hiljada)
1800 god. 21 grad (London 861 hiljadu) (8,5 miliona pred II svj.rat)
Srednjovjekovni gradovi se utvruju (nova forma grada)
Zidine sputavaju razvoj gradova
Bitno obiljeje renesansnih gradova je geometrijska pravilnost s obzirom na raspored
ulica i trgova
Ulice su iroke, grade se palae i rezidencije
Sve je podreeno vlasti i vojnim strukturama
Malo panje se pridavalo stanovanju
Zemljite postaje izuzetno vrijedno (poveava se spratnost)
Veina dananjih evropskih gradova ima obiljeje urbanog razvoja tog vremena
U XIX i XX st. nastankom kapitalizma nastaju promjene koje su se odrazile na razvoj
i strukturu gradova
Razvoj industrije i njen smjetaj u gradove
Industrijalizacija izaziva demografsku urbanizaciju
Gradovi rastu i nastaju novi gradovi
Migracije stanovnitva prema gradovima
To je vrijeme velike razvojne,demografske i urbane eksplozije
Evropski gradovi dostiu veliinu od nekoliko miliona stanovnika (1910 godine
London ima vie od 7 miliona stanovnika)
Industrijski grad je najmranija strana industrijalizacije
Velike industrojska zone u gradovima i radnika naselja

Novine u nainu gradnje su doprinijele brzoj gradnji i rastu gradova

Zemljite se sve intenzivnije koristi i dobiva na cijeni
Zbog pretjerane demografske i ekonomske urbanizacije gradova stvaraju se velike
razlike izmeu velikih i malih gradova
Gradovi postaju stjecite svega to je progresivno, ali i mjesta bijede i kriminala
U svim etapama razvoja gradova tokom istorije ekonomija je smjetena u gradu te
bitno utie na strukturu grada i promjene strukture stanovnitva
Urbani razvoj i razvoj gradova u BiH
U srednjem vijeku je postojala veoma razvijena i prostorno razuena mrea gradova
sa obiljejima srednjevjekovnog grada
Osmanski period karakterie intenzivna izgradnja gradova orijentalnog tipa.
Sistem gradnje je imao obiljeja vrtnog grada (dosta zelinila i voda)
Pored posebnih karakteristika (dua grada), zajednike karakteristike gradova BiH
su:
raznolikost i stjecite razliitih naroda,
kultura religija (proimanje Orijenta i Zapada, tradicionalnog i modernog)
Nakon II svj. rata dolazi do velike koncentracije stanovnitva u gradovima
To izaziva:
Rast gradova; prostorno, demografski i funkcionalno (urbanizacija i
industrijalizacija)
Dolazi do zapostavljanja sela (deagrarizacije)
Ovi procesi su se odvijali brzo (20-30 godina, dok su u Evropi trajali due) i nisu bili
drutveno kontrolisani
U socijalnom pogledu naglaen susret ruralnog i urbanog naina ivota i konflikti
Stabilizacija ovih tokova oko 90 tih god.prolog st. kada je uspostavljena dosta
povoljna prostorna i funkcionalna struktura gradova sa izraenim regionalnim
centrima (Sarajevo, Mostar, B.Luka i Tuzla) i znatnim brojem subregionalnih centara.
Posljedice urbicida kojem su bili izloeni gradovi BiH (1992-1995.) su vrlo teke i
ukratko se svode na ogromna razaranja fizikih struktura, a naroito historijskih
spomenika, unitenje privrede, infrastrukture i iznad svega demografsku destrukciju,
to e imati dugorone posljedice po razvoj gradova
U gradovima su prisutni ruralni, umjesto urbanih lobija i gradovi se sve vie
provincijaliziraju, umjesto da se europeiziraju

Gradovi BiH su se nali pred pragom razvoja, kada je neophodno izvriti plansko
usmjerenje njihovog razvoja i uloiti znatna sredstva, ali i energiju i entuzijazam
graana, kako bi se izvrila urbana rehabilitacija gradova.
Rehabilitacija je, prije svega, vezana za obnovu urbanog identiteta, uvoenje novih
urbanih tehnologija, izgradnju kulturnih, sportskih i rekreacijskih sadraja,
revitalizaciju, konzervaciju i rekonstrukciju kulturno-istorijskih sadraja,
arhitektonskih struktura i sl.

Prostorno-ekonomske zakonitosti i veliina grada

Zato nisu svi gradovi jednake veliine?

Razliiti odgovori sa aspekta urbanizma, istorije, sociologije i dr. disciplina

Odgovor sa gledita urbane ekonomike
zakonitosti koje vladaju u prostorno urbanoj ekonomici!

1. Zakon ekonomije razmjera

Primjer jednog grada i jedne djelatnosti
Npr. Industrijsko preduzee koje se uspjeno razvija na temelju djelovanja ekonomije
razmjera u proizvodnji.
to je vea proizvodnja, trokovi proizvodnje su relativno manji (prvi aspekt
djelovanja zakona razmjera - unutranji pozitivan efekat)
II aspekt - rast privlai novu radnu snagu
Uticaj ekonomskog rasta na potrebu za novim radnim mjestima utie i na brojani
rast grada
Zakljuak: ova zakonitost je proizvela pozitivan efekat u samom preduzeu koji se
odrazio na rast grada.
2. Zakon eksternih ekonomija
Primjer dva grada: u I gradu postoji jedna djelatnost (1.)
u II gradu jedna djelatnost sa vie preduzea (npr. trgovina)
Ako je npr. jedna trgovina imala dodatne investicije
radi poboljanja uslova
poslovanja efekte se odraavaju i na na bolje poslovanje drugih preduzea
TO JE EFEKAT EKSTERNIH EKONOMIJA
Drugim rijeima; jedno preduzee ima koristi od odluka drugog preduzea
pozitivno prelijavanje koristi
Pozitivno prelijevanje koristi utie na poveanje zaposlenosti i otvaranje novih
preduzea u gradu
Eksterne ekonomije utiu na poveanje produktivnosti i plata, to privlai radnu
snagu u grad
GRAD raste

Na bazi djelovanja ove zakonitosti se mogu objasniti razliite veliine gradova (prema
intenzitetu djelovanja eksternih ekonomija)

3. Grupisanje (Clustering)
Npr. Preduzea koja se bave istom djelatnou grupisana u zonama jedna pored
druge
Grupisanje izaziva odreene efekte koji imaju karakter eksternih ekonomija
Prednosti grupisanja: dostupnost informacija, raspoloiva radna snaga, isti isporuioc
sirovina i materijala
Efekti grupisanja: smanjenje proizvodnih trokova pojedinih preduzea, poveanje
ukupne proizvodnje (u konkretnoj djelatnosti)
Ovakav oblik djelovanja eksternih ekonomija naziva se lokalizacijska ekonomija
po kojoj uteda vrijedi samo za firme u klasteru.

Primjer: preduzea e se grupisati ako kupuju od istog dobavljaa.

Uslovi za aglomeraciju:
Potranja nije dovoljno velika

 Trokovi transporta su visoki

Koristi grupisanja:
Trokovi infrastrukture (cesta, vodovod, telefon) su nii ako su firme na jednom
mjestu.
Cluster poveava efikasnost trita rada
(ako se nalaze na jednom mjestu preduzea lake prilagoavaju potranju za radom )
Prelijevanje znanja (razmjena informacija i tehnologija)
Ovi efekti utiu na diferenciran rast gradova
4. Proces urbanizacije kao faktor rasta gradova
- Ekonomska
- Demografska urbanizacija
- Ovo su dva pratea procesa
- U prvom sluaju ekonomija povlai stanovnitvo u grad
- U drugom sluaju stanovnitvo povlai ekonomiju u grad
- Bez ekonomije i stanovnitva nema rasta gradova
- Ovo su urbanizacijske ekonomije koje lie na lokalizacijske ali nisu iste
- Urbanizacijske ekonomije se odnose na veliinu ukupne urbane ekonomije (proizvode
dobrobit za firme s obzirom na grad, a ne s obzirom na neku posebnu industriju)prelijevanje dobrobiti je rezultat veliine cijelog grada, a ne pojedine industrije
Koritenje usluga (banke, ugostiteljstvo, osiguranje)
- Lokalizacijske ekonomije se odnose na pojedinane industrije(proizvode koristi s
obzirom na neku posebnu industriju)
5. Trite i njegove zakonitosti kao faktor veliine i razvoja grada
Grad ne posmatramo sa gledita proizvodnje (trite proizvodnih dobara), ve sa
aspekta trita potronih dobara
Radnici u industriji gotovo svoj cijeli proizvod izvoze iz grada, ali dio svoje plate troe
na odreena potrona dobra
Potrona dobra su u trgovinama, skladitima iz ega proizilazi potreba nove radne
snage
to je grad vei potrebne su vee koliine potronih dobara, a to sve utie na
poveanje broja stanovnika u gradu i na razliitu veliinu grada
Faktori smjetaja djelatnost (preduzea) u gradu
Smjetaj neke aktivnosti se temelji na tri bitna faktora:
- Trinom mehanizmu
- Eksternoj i aglomerativnoj ekonomiji
- Transportnim trokovima
Trite - Trajno uestvuje u procesu razmjetaja aktivnosti
- Razmjetaj aktivnosti u gradu je ovisan o nagodbi ponuaa i kupca gradskog
zemljita
- Ljudi (i aktivnosti) preferiraju grad zbog blizine mjesta stanovanja i mjesta rada
o Dva faktora su najvanija u odluivanju o smjetaju:
o Stanovnitvo
o Razliite aktivnosti (trgovine, uredi, tvornice i sl.)
- Smjetaj stanovnitva je veliki problem grada
- Raspored stanovnika unutar gradskog prostora najveim dijelom odreuje struktura
vrijednosti urbanog zemljita

Sa makroprostornog aspekta daje se prostorni model koji daje okvire za stanovanje

na podruju grada
Sa mikriprostornog aspekta treba imati operativni plan smjetaja stanovnika koji je
vrlo sloen jer ovisi o individualnim odlukama domainstava
Postoje dva tipa modela smjetaja stanovnika
o Prema prvom modelu, odluka o smjetaju se temelji na minimalnim
trokovima putovanja (vanost kompromisa izmeu trokova putovanja i
trokova stanovanja)
o Drugi pristup, naglaava tri vane stvari za donoenje odluke o
smjetaju:izbor kue, izbor podruja i izbor ekolokih prednosti
Mnogi autori daju prednost drugom modelu

Smjetaj aktivnosti ( trgovine, poslovni prostori , tvornice i dr.)

Gotovo nemogue nai sveobuhvatnu teoriju i koncept optimalne lokacije u ve
izgraenom gradu
Optimalni modeli su preteno statini, a gradske promjene su dinamine i mogu
negativno djelovati na vrijednost kljunih determinanti smjetaja.
Takvi faktori ukljuuju promjene nivoa i prostorne distribucije stanovnika,
unapreenje transporta, izmjene tehnologije u proizvodnji i u komunikacijama i dr.
Nije mogue nai univerzalnu teoriju smjetaja u gradu

Teorija lokacije neke firme ima za cilj donoenje odluke o njenom smjetaju na
mjestu gdje e ostvariti maksimalan profit, gdje e doi do porasta zaposlenosti, do
privlaenja drugih firmi i rasta grada.
Na visinu profita utie vie faktora:
Transport ( lokacija koja omoguava nie trokove transporta daje firmi vei
profit)
Lokalizacijske ekonomije (zbog blizine druge firme)
Urbanizacijske ekonomije (zbog smjetaja u gradu sa brojnim uslugama)
Gotovo je nemogue napraviti sveobuhvatan i teorijski dosljedan model smjetaja
razliitih aktivnosti u okviru grada

(Neki autori su skloni miljenju da je smjetaj neke aktivnosti u gradu zaseban sluaj i da
ga treba posebno posmatrati)
Primjeri:
Firme koje su vezane za prevoz sirovina i proizvoda:
Osnovni faktor smjetaja je prevoz (visina transportnih trokova)
prevoz sirovine
prevoz gotovih proizvoda
Izbor lokacije minimalni trokovi transporta

Za mjesto sirovine su vezane firme koje imaju relativno

visoke trokove transporta sirovina
Ukupni trokovi su najnii u taki gdje se nalaze
sirovine, a najvei u taki gdje se nalazi trite

Za trite su vezane firme koje imaju velike trokove

transporta gotovih proizvoda do trita
Ukupni transportni trokovi su najnii ako je firma
smjetena pored trita

Npr. Proizvodnja pia; voda se koristi na mjestu gdje je locirana firma, pa je logino da su
trokovi prevoza gotovog proizvoda vei od prevoza sirovine.

Pretpostavljeno je proporcionalnost u porastu trokova sa promjenom distanci

Ekonomija razmjera (obima) prosjeni trokovi transporta opadaju sa udaljenou.
Pod uticajem ekonomije razmjera firma e biti smjetena ili u mjestu sirovine ili u
blizu trita (ekonomski je isplativije jedno due putovanje, nego dva kraa)
Bez uticaja ekonomije razmjera lokacija bi se odabrala izmeu ova dva mjesta
Na izbor lokacije utiu i sljedei faktori:
Grupisanje firmi (klasteri) utede trokova
Npr. koritenje efekata klastera (reklamiranje klastera, iskoritavanje
radne snage iz zajednikog izvora,primjena znanja drugih firmi)
Urbanizacijske ekonomije (koritenje usluga)
Porezi negativno utiu na smjetaj firme u gradu (vei porezi sporiji rast grada)
Suprotno porezima neke gradske usluge pozitivno djeluju na poslovni rast
Instrumenti pomoi i stimulansi kao nain privlaenja firmi u grad (smanjenje
poreza u cilju privlaenja firmi u grad)

IV ZEMLJINA RENTA I KORITENJE ZEMLJITA

Vaan dio urbane ekonomike
Zemljite je temeljna vrijednost i resurs grada
Sa aspekta smjetaja stanova
Sa aspekta smjetaja objekata za odreene aktivnosti
Istorijski razvoj rente
Zemljina renta gradska renta
Funkcija rente u upravljanju gradom
Primjer primjene rente
Teoretske osnove rente
Zemlja je neophodan faktor proizvodnje za bilo koju djelatnost
Na tritu ponude i potranje ponuda zemljita je potpuno nenelastina (ponuda je
fiksna i ne odgovara na promjene cijene)
RENTA je plaanje upotrebe fiksnih faktora proizvodnje (Samuelson, 2005.)
RENTA je sticanje novca bez vlastitog rada a na osnovu vlasnitva.
POJMOVI RENTE:
- zemljina renta
- gradska renta
- rudnika renta
- spomenika renta
- renta od osiguranja
- ekoloka renta

 Zemljina renta- oblik realizacije zemljinog vlasnitva monopol raspolaganja

zemljom
Suviak profita iznad prosjenog profita
Razliiti oblici (diferencijalna renta I, diferencijalna renta II, apsolutna, monopolska,
graevinska, rudnika, umska)
Klasini ekonomisti (A. Smith; D. Ricardo; A. Marshal; T Petty; Say) gledali su na
zemlju kao na izvor i neiscrpan dar prirode ija je ukupna ponuda po definiciji fiksna,
odnosno potpuno neelastina
Oni cijenu tako fiksnog faktora nazivaju rentom odnosno istom ekonomskom
rentom

 Ako renta poraste iznad ravnotene take koliina zemlje koja se potrauje bi opala,
tj. neki vlasnici zemlje ne bi mogli uope iznajmiti zemlju, pa bi je morali ponuditi po
nioj cijeni i tako sniziti njezinu rentu.
Zbog slinih razloga renta se ne bi mogla dugorono zadrati ispod ravnotenog
stanja ponude i potranje
U tom sluaju potranja bi se poveala to bi pomjerilo cijenu prema gore, prema
ravnotenoj taki.
Definicije rente
Po D. Ricardu
Cijenu poljoprivrednog zemljita odreuje plodnost tla
Vei broj zakupaca spreman je platiti za koritenje zemljita koje je
plodnije, odnosno nee platiti za koritenje zemljita koje ima nisku
produktivnost (plodnost)
Kada postoje neograniene koliine zemlje, zraka i drugih prirodnih vrijednosti
kojih ima u izobilju, renta ne postoji
Kada se gleda na kvalitet zemljita i kada neko pone obraivati zemljite
slabijeg kvaliteta, javlja se renta za kvalitetnije zemljite
Ako ne doe do poveanja potranje za hranom (zbog poveanja broja
stanovnitva, nee doi do porasta rente
Prema Rikardu, porast rente posljedica je poveanja bogatstva neke zemlje i
manjka hrane
Gradska renta
Sa mikroekonomskog gledita se moe rei:
Zemljina renta je cijena za zemljine usluge, isto kao to je i plata cijena za radne
usluge.
Teorija trita rada vezana je za odreivanje plata, dok je teorija trita zemljita
vezana za odreivanje zemljine rente
Cijene su instrument za racionalno koritenje inputa i outputa na ekonomskom
tritu
Gradska renta je selektivni faktor koji stimulira uspjene djelatnosti a destimulira
neuspjene
Gradska (urbana ) zemljita su produktivnija od drugih zemljita:
- gradska trita nude vee prihodne mogunosti i rast ekonomije obima
- zemljine rente su pokazatelji urbanog napretka
Pri analizi rente treba razlikovati:
Vrijednost zemljita
Zemljinu rentu
Ova dva pojma se odnose meusobno isto kao to cijena bilo koje imovine odnosi
prema cijeni usluge koju ona donosi
Cijena neke imovine je sadanja vrijednost ili kapitalizirana vrijednost rente koju e
ta imovina donijeti tokom njenog koritenja (E.Mills, 1984.)
Zemljina renta je cijena usluga koje donosi zemlja tokom nekog odreenog
vremenskog perioda
Cijena zemljita (V) se moe izraziti ovako:
R
R- renta ; i-kamatna stopa
V= -----

i
Trina i sadanja vrijednost zemljita
Trina vrijednost zemljita je jednaka sadanjoj vrijednosti (PV) toka
rentnog dohotka koji stvara zemljite
Neka imovina koja svake godine generira dohodak i oekuje se da e taj
dohodak generirati za n godina

PV - sadanja vrijednost
R dohodak koji e se javljati svake godine kroz n godina
i trina kamatna stopa
Na isti nain moemo definisati sadanju vrijednost kapitalnog dobra.
Pitamo se, koliko novca treba investirati danas po tekuem kamatnjaku da bi
se generirao budui tok dohodaka (R)
Trina vrijednost zemljita je sadanja vrijednost godinjeg plaanja rente na
zemljite
Odnos izmeu rente i vrijednosti je takav da se zemljina renta moe prevesti
u trinu vrijednost tako to se godinja renta podjeli sa kamatnom stopom
Kod gradskog zemljita se razlikuje :
Poboljana
Nepoboljana vrijednost zemljita
Poboljana podrazumljeva cijenu zemljita sa graevinama na njoj
Nepoboljana cijena zemljita bez graevina
Uticaj trita i oporezivanje zemlje
Pitanje:
Odreuje li renta cijenu proizvoda ili cijena proizvoda odreuje rentu?
Npr. Ako drava stimulira vee cijene itarica, ona time stimulira poveanje
proizvodnje itarica
To e djelovati na potranju za zemljitem
U konanici e to djelovati na poveanje zemljine rente
Ako potranja za itaricama raste, krivulja potranje za zemljitem se
pomie prema gore, a renta e porasti.
Zakljuak: cijena zemlje je visoka, jer je cijena itarica visoka.
Vrijednost zemlje se izvodi iz vrijednosti proizvoda, a ne obrnuto

Primjer 2. Trite stanova

Potranja za stanovima u gradu raste, raste i cijena stanova
To uzrokuje potranju za zemljitem i poveanu gradnju
Poveana potranja za zemljitem utie na porast cijene zemljita
Zakljuak: visoka cijena zemljita je rezultat, a ne uzrok visoke cijene stanova

Oporezivanje rente
Razmiljanja nastala kao posljedica urbanizacije i enormne potranje za zemljom
Teoretiari smatraju da nee doi do poremeaja zbog oporezivanja
Pretpostavka: drava uvodi porez od 50% na sve zemljine rente (fiksna ponuda
poljoprivrednog i urbanog zemljita, bez zgrada i poboljanja)
Nakon oporezivanja ukupna potranja e ostati ista (potraivae se cjelokupna
ponuda zemlje)
Nee se promjeniti visina rente

Komunalne djelatnosti i gradska renta

Ljudske potrebe su raznovrsne
Osnovna funkcija ljudske zajednice je zadovoljenje tih potreba
Podjela potreba na:
Egzistencijalne (stan, posao, egzistenciona dobra...)
Javne uslune potrebe (prevoz, ishrana, smjetaj...)
Komunalne potrebe (energija, voda, istoa...)
Proizvodno-posrednike potrebe (poslovanje, posredovanje, finansijske usluge,
nova istraivanja, institucije...)
Komunikacijsko- informacijske usluge (informisanje, komunikacije...)
Socijalno -zdravstvene potrebe (socijalne usluge, zdravstvene usluge, briga o
djeci i starim osobama...)
Obrazovno-kulturne potrebe (kolovanje, kultura)
Administrativno-upravne (institucije za drutvene obaveze, javna sigurnost...)
Sa aspekta zadovoljenja potreba (s obzirom na nivo)
Razliite institucije za obavljanje tih djelatnosti
Bez obzira ko ih obavlja te se djelatnosti obavljaju kao javna sluba
Komunalne usluge su one usluge koje se zadovoljavaju na nivou osnovne
teritorijalno-upravne jedinice (opine ili grada)
Skupina institucija koja obavlja komunalne usluge na nivou opine ili grada zakon
tretira kao komunalnu djelatnost.

Komunalne usluge (prema zakonu)

1. snabdijevanje pitkom vodom putem centralnog vodovodnog sistema;
2. odvoenje i preiavanje otpadnih voda putem centralnog kanalizacionog sistema;
3. snabdijevanje prirodnim gasom putem centralnog gasnog sistema;
4. snabdijevanje toplotnom energijom putem centralnog daljinskog sistema zagrijavanja;
5. obavljanje javnog prijevoza putnika;

6. prikupljanje i odvoz komunalnog otpada iz stambenih i poslovnih zgrada i poslovnih

prostora na deponiju;
7. odlaganje komunalnog otpada na glavnu sanitarnu deponiju;
8. odravanje javnih parking prostora i javnih garaa;
9. trnice i pijace na malo;
10. odvoenje atmosferskih voda;
11. odravanje istoe na javnim povrinama;
12. odravanje javnih povrina;
13. odravanje grobalja;
14. odravanje javne rasvjete.
Izvori sredstava za finansiranje komunalnih usluga
Razliite potrebe se zadovoljavaju na razliitim drutvenim nivoima
Veina potreba se zadovoljava na nivou teritorijalno-upravne jedinice (komune) i zato
se nazivaju komunalne usluge
Za zadovoljenje ljudskih potreba se formiraju odreene institucije za:
Pruanje komunalnih usluga (izvori: cijene usluga, komunalne naknade,
budetska srdstva i drugi izvori)
Finansiranje izgradnje i odravanje objekata komunalne infrastrukture (iz
komunalnog doprinosa, budetskih sredstava i posebnih namjenskih fondova )
Komunalni doprinos i komunalna naknada
Komunalni doprinos ine novana javna davanja za izgradnju objekata i ureenja
komunalne infrastrukture koja plaa vlasnik zemljita, odnosno investitor
Visina (iznos) zavisi od obima objekta i poloaja u odreenoj zoni grada)
Drugi dio komunalnog doprinosa dobiva se od obaveznog prikljuivanja na
komunalnu infrastrukturu objekata koji se grade (trokovi prikljuenja)
Komunalna naknada
Javna novana davanja za odvoenje atmosferskih voda, odravanje javnih povrina,
istoe, odravanje groblja i javne rasvijete .
Plaaju je korisnici stambenog, poslovnog i garanog prostora, te korisnici
graevinskog zemljita za obavljanje poslovnih djelatnosti i korisnici neizgraenog
gra. zemljita.
Ona slui za ureenje i za odravanje javnih dijelova grada i slui za unapreenje
izgleda grada.
Ova naknada je usmjerena prema korisnicima a ne prema vlasnicima prostora i
zemljita
(na tragu je definicije gradske rente)
Zemljina i gradska renta
Gradsko zemljite se nalazi na tritu i ponaa se kao i svaka roba
Ponuda i potranja za gradskim zemljitem utie na vrijednost, cijenu i opi nivo
rente za gradsko zemljite
Zemljite nema jednaku vrijednost u svim djelovima grada
Vrijednost gradskog zemljita opada od sredine prema rubnim zonama, to je ope
pravilo koje ima svoje iznimke

 Transportna poboljanja mogu uticati na ponudu gradskog zemljita (proiruje se

radijus grada , poveava se ponuda)
Vrijednost zemljita e rasti ili opadati zavisno od elastinosti potranje za urbanim
zemljitem
Obaveze plaanja (gradski nameti)
Porezi
Komunalni doprinosi
Naknada (renta)

Porezi se ubiru radi pokria dravnih rashoda i nema nikakve direktne protuusluge.
Komunalni doprinos se ubire za izgradnju komunalnih objekata i infrastrukture ili za
prikljuenje na postojeu komunalnu infrastrukturu.
Taj dio dopronosa se plaa jednokratno. Plaa ga onaj ko gradi, a zauzvrat dobiva
prikljuke za vodu,struju, itd.
Porezi i doprinosi se primjenjuju dugo i uspjeno u praksi
RENTA- iako istorijska kategorija, jo nije dovoljno razvijena i cjelovito primjeniva u
gradovima. Vie se primjenjuje kao rentno naelo nego kao odreena renta.
Primjer rente koja se primjenjuje u gradovima je komunalna naknada (ali koja ima
svoju namjenu)
Renta koja se stie naplatom od odreenih djelatnosti i stanovnitva po pravilu bi se
trebala koristiti za unapreenje gradskog ambijenta (socijalne, kulturne i druge
vrijednosti)
Upravo ove vrijednosti ine urbanu privlanost koja stvara unosne eksterne
ekonomije.
Gradska renta je jedini pravi izvor sredstava za ureenje gradskog ambijenta.
Zato bi se trebala vraati tamo gdje je naplaena, a jedan dio bi se trebao odvajati u
zajedniki fond i koristiti za unapreenje slabije razvijenih gradskih ambijenata
Gradski ambijent- ukupnost razliitih vrijednosti (muzeji, galerije, ekskluzivne
trgovine, kina, pozorita, restorani, kulturni i sportski centar, spomenici i druge
usluge i urbani dizajn koji djeluje stimulirajue na rad i ivljenje stanovnitva)
Sloeni kompleks koji ini grad gradom i ima svoju cijenu
Gradska renta je jedini pravi izvor sredstava za ureenje gradskog ambijenta
Gradska renta se oituje kao:
Najamnina za gradske objekte
Naknada za koritenje gradskog zemljita
Renta za gradski ambijent, spomeniku i kulturnu batinu
Renta za ekologiju grada
Faktori gradske rente
Tekoe vezane za gradsku rentu su:
-odreivanje visine rente i
-koritenje rente
Prvi korak u modeliranju rentnog sistema je zoniranje prostora
Odabir polazne prostorne jedinice (katastarska ili urbanistika parcela)-kao
osnova za prikupljanje osnovnih informacija

Spajanje veeg broja polaznih prostornih jedinica po nekom kljuu

Homogenizacija parcela i dobivanje odreene gradske jedinice kao osnove za
oblikovanje rentnog sistema
Odreivanje broja osnovnih prostornih jedinica i njihove veliine
Metoda odreivanja visine rente
Komunikacijska dostupnost
Smjetaj u poslovnom sreditu grada
Blizina javnog prevoza (uestalost prevoza unutar grada i u okolinu)
Atraktivne pjeake zone u sreditu grada
Blizina parkiralita
Blizina gradskog okupljalita
Istorijske i kulturne zanimljivosti grada(pridonose afirmciji grada)
Mogunost izbora svih vrsta usluga (velika prednost urbanog centra i glavnih ulica)
Estetsko oblikovani ambijenti i ureena urbana infrastruktura

Na osnovu navedenih faktora vri se valorizacija svake gradske jedinice, utvruje

njena vrijednost i vri se rangiranje
Uspjeh neke djelatnosti ne zavisi samo od onoga ko je obavlja, ve je zasluga grada
kao tvorca pogodnosti i atraktivnosti
Izmeu rente kao nameta i rente kao izvora sredstava za reprodukciju prostora
grada esto postoji duboki nesklad
Renta ne bi smjela biti izvor bogaenja, nego ima svoju namjenu
Ako je renta previsoka, ona se teko naplauje, a ako je preniska , ugroava se
reprodukcija grada.
To je jedini namet koji bi se trebao vratiti tamo gdje je i ubran ako elimo uspjeh
grada kao cjeline
Funkcija rente kao instrumenta upravljanja gradom
Preduslov za razvoj grada je opremanje zemljita
Razvitak grada je uspjeniji ako postoji viak opremljenog zemljita, nego nedostatak
Savremeni razvoj grada obiljeava manjak opremljenog prostora
Savremeno obiljeje upravljanja gradom zahtjeva permanentno provoenje analize,
planiranja, evidentiranja pojedinih tokova i pripremanje instrumenata za upravljanje
zemljitem, priprema inenjersko-tehnikih poslova , kontrola svih aktivnosti i
izvjetavanje gradskih vlasti.
Renta je dobar instrumnet u upravljanju gradom jer je izvor prihoda i stimulans za
ureenje grada.
Renta je instrument kojim se moe privlaiti poeljna i izbjegavati nepoeljna
aktivnost
Utvrivanje boniteta za sve gradske lokacije
Aktivni prostor- renta se naplauje od korisnika
Pasivni prostor renta se naplauje od vlasnika (i tjera ga da stavlja prostor u
funkciju)
Renta se naplauje prema veliini prostora i kriterijima boniteta poloaja, a ne prema
financijskom efektu.

Primjer primjene gradske rente

Osnovni zadatak u izradi modela je utvrivanje boniteta za sve gradske lokacije
Dileme oko utvrivanja osnovne prostorne jedinice (katastarska estica ili
urbanistika lokacija)
To je neracionalno jer su jedinice premale
Uzimaju se sjedinjene jedinice koje nastaju spajanjem veeg broja manjih jedinica
Faktori koji utiu na bonitet:
Prirodni uslovi
Tehniko-tehnoloki ili fiziki uslovi
Civilizacijski uslovi
Kulturno-zdravstveni
Drutveno-normativni, regulativni uslovi
Kao polazna taka u strukturiranju baze podataka je digitalizacija istraivakog
podruja i prenoenje podataka na karte u digitalnom obliku
Model za odreivanje gradske rente (primjer grada Splita)
Tri osnovna programska modula
Geografski informacijski sistem (GIS)
Modul viekriterijske analize
Program GAIA (Geometrical Analysis for Interactive Aid)
Tipini podaci koji se obrauju u GIS na gradskom nivou su: demografski podaci,
infrastrukturni, planerski, zemljini katastar
Metodom viekriterijske analize se dobiva rangiranje svih akcija
Program GAIA daje geometrijsku prezentaciju dobivenih rezultata
A) Tok postupaka
Definisanje granica posmatranog podruja
Utvrivanje kriterija koji istiu procjene kvalitete podruja
Ciljevi analize posmatranog podruja i selekcija relevantnih kriterija
Dobivanje prostornih podataka i njihovo strukturiranje s obzirom na kriterije
B) Analiza GIS
Utvrivanje baze prostornih podataka
Definisanje mini homogenih zona i podruja analize
Izrada konane karte koja sadrava homogene zone
C) Multikriterijske analize
Definiranje parametara kriterija i njihove teine za homogene zone
Odreivanje granica izmeu zona koje imaju razliite kvalitete podruja
Analiza rezultata s gledita uprave grada
Umjesto zakljuka
Spajanje GIS-a i metode multikriterijske analize u jedinstven sistem -model koji se
moe koristiti kao efikasno sredstvo u upravljanju gradom, s velikim mogunostima
primjene, operacionalizacije i donoenja stratekih odluka.
Na primjerima se pokazuje da mogu posluiti kao djelotvorno sredstvo za
rijeavanje problema kao to je gradska renta.