1.

Dimenzioniranje vertikalnog vretena s normalnim trapeznim navojem

Dimenzioniranje vretena vri se obzirom na izvijanje. Zadana tlana sila mora biti manja od
kritine sile uz stupanj sigurnosti protiv izvijanja:
v F Fkr

Ne poznavajui vitkost vretena pretpostavlja se elastino izvijanje za koje se kritina sila pri
kojoj dolazi do izvijanja rauna po Eulerovoj jednadbi:
Fkr 2

E I min
a2

dj
4

I min

64
Edj
4

vF 2

64 a 2

dj 4

64 v F a 2
E 3

Imin najmanji aksijalni moment inercije poprenog presjeka vrertena

a slobodna duljina izvijanja, ovisi o nainu uleitenja vretena (za sluaj na slici a = 2l)

l pretpostavljena duljina, mjera od sredine matice (vodilice) do vrha vretena kad se vreteno nalazi
u najviem gornjem poloaju.

l Hv

dj 4

H
100
Vr 200
70 320 mm a 2l 640 mm
2
2

64 6 55 10 3 640 2
33.96 mm
210 10 3 3.14 3

Usvajam trapezno vreteno Tr 444

d2 = 40.5 mm,

dj = 36 mm,

Aj = 1017.9 mm2

1.1 Kontrola naprezanja u vretenu

ekv t 3 2 dop 0.6 Re ;

2

t
t

za 0545 ; Re = 300 MPa

dop = 0.6Re = 180 MPa

F
55 10 3

54.1 MPa
Aj
1017.9
Tv
W pj

Tv F

d2
tg '
2
dj
3

36 3 3.14
9156.3 mm 3
16
16
P
7
arctg h arctg
3.15
d2
40.5 3.14

W pj

' arctg '

0.1
'

0.10353

30
cos
cos
2
2
' 5.91
Tv 55 10 3
t

40.5
tg (3.15 5.91) 177596.5 Nmm
2

177596.5
19.4 MPa
9156.3

ekv 54.12 3 19.4 2 63.7 MPa dop 180 MPa

ekv ekvivalentno naprezanje
t normalno tlano naprezanje
t naprezanje zbog uvijanja
Tv moment uvijanja na navoju vretena
Wpj polarni moment otpora poprenog presjeka jezgre vretena
d2 srednji promjer trapeznog navoja
- kut uspona navoja vretena
Ph uspon navoja (Ph = Pn, n vojnost vretena. U ovom sluaju vreteno je jednovojno)
' reducirani kut trenja u navoju
' reducirani faktor trenja u navoju
- faktor trenja u navoju ( za elik/ bronca iznosi 0.1)
- kut normalnog trapeznog navoja (30)

1.2. Kontrola samokonosti i stupanj djelovanja vretena

Da bi navoj vretena bio samokoan kut uspona navoja vretena mora biti manji od reduciranog kuta
trenja u navoju:

 < '

=3.15 < ' = 5.91 - samokoan

Stupanj djelovanja vretena:

Wd
Wu

Wd F Ph
Wu Tr 2
Tr Tv Ttr F

d2
tg ( ' ) F rsr
2

F Ph
d

2 F 2 tg ( ' ) rsr
2

tg
tg 3.15

0.345
tg ( ' ) tg (3.15 5.91)

Izraz vrijedi samo uz pretpostavku zanemarivanja momenta trenja izmeu nepomine glave i
sferno izvedenog umetka izmeu glave i vretena.

1.3. Duljina ruice za okretanje vertikalnog vretena

Duljina ruice za okretanje vertikalnog vretena odreuje se iz uvjeta da potrebna runa sila FR bude
manja ili jednaka 200 N. Pa je:
lR

TV 177596.5

888 mm
FR
200

Ruica za okretanje horizontalnog vretena e se izraditi iz dva dijela. Prvi (190mm) koji e biti
povezan s vertikalnim trapeznim vretenom i drugi koji e se montirati u provrt na kraju prvog dijela.

1.4. Kontrola vretena na izvijanje

Faktor vitkosti za vreteno krunog presjeka:

4 a 4 640

71.1
dj
36

Vitkost 0 predstavlja granicu izmeu elastinog i neelastinog izvijanja, ovisi o materijalu i iznosi:
za 0545

0 = 89

Za sluaj < 0 izvijanje je neelastino pa se kritino naprezanje rauna prema eksperimentalnim

Tetmajerovim izrazima:
za 0545

k = 335 0.62

Sigurnost prema izvijanju :

k = 335 0.62 71.1 = 291 MPa

k
291

5.38 v potr 2 do 4
t 54.1

2. Dimenzioniranje matice (vodilice)

Visina matice m odreuje se iz uvjeta da pritisak na navoju matice bude manji od dozvoljenoga:

p p dop

p pritisak na navoju matice

i broj navoja u matici

An nosiva povrina jednog navoja

F
,
i An

m
,
P
An d 2 H 1

H1 aktivna dubina navoja (za trapezni navoj H1 = 0,5 P)

Nakon sreivanja dobijemo da izraz za odreivanje visine matice iznosi:
m

FP
d 2 H 1 p dop

pdop dozvoljeni povrinski pritisak (za elik / bronca) iznosi 7.5 MPa
m

55 10 3 7
115 .3 mm
3.14 40.5 3.5 7.5

mmax 2.5 d 2.5 44 110 mm

2.1. Veza matice i stupa

Moment trenja izmeu matice i stupa mora biti vei od momenta na navoju vretena
Ttr TV s k

Sk

stupanj sigurnosti protiv klizanja (sk = 1.2)

Moment trenja:

Ttr F Rsr

- faktor trenja izmeu matice i stupa (za bronca / sivi lijev = 0.12)
Rsr srednji promjer

Rsr

Za unutranji promjer se uzima

Dv Du
4
Du d 20 44 20 64 mm

Nakon sreivanja dobijemo da izraz za odreivanje vanjskog promjera matice glasi:

Dv 4

Tv s k
Du
F

Dv 4

177596.4 1.2
64 65.2 mm
0.12 55 10 3

Usvajam vanjski promjer matice iznosa Dv = 70 mm

3. Dimenzioniranje horizontalnog vretena s normalnim trapeznim navojem

Vreteno je uleiteno u postolju na dva mjesta. Kao najvea duljina izvijanja uzima se
najvea udaljenost izmeu aksijalnog uleitenja u postolju i sredine matice u stupu, kada je stup u
krajnjem desnom poloaju.
Slobodna duljina izvijanja za uleitenje vretenja kao na slici iznosi :

l
; l 2 Hh
2

a H h 150 mm

E I min
a2
Ftr F 0.15 55 8.25 kN
Ftr v Fkr 2

- faktor trenja izmeu vertikalnog stupa i postolja

dizalice (za sivi lijev / sivi lijev = 0.15)

dj
4

I min

64

v koeficijent sigurnosti na izvijanje ( v = 6)

dj 4

64 Ftr v a 2
E 3

dj 4

64 8.25 10 3 6 150 2
10.23 mm
210 10 3 3.14 3

Odabirem trapezno vreteno Tr 204 , d2 = 18 mm,

15.5 mm,
Aj =188.6 mm2

3.1 Kontrola naprezanja na vretenu

Vreteno je izloeno sloenom naprezanju (normalno i tangencijalno). Ekvivalentno

naprezanje mora biti manje od dozvoljenog normalnog naprezanja:

ekv 2 3 t dop 0.6 Re 0.6 300 180 MPa

2

Normalno naprezanje:

Ftr
8.25 10 3

43.8 MPa
Aj
188.6

Naprezanje zbog uvijanja

t

T
Wp

Ukupni moment uvijanja :

T = Tv + Tp

Moment uvijanja na navoju vretena za svladavanje sile trenja Ftr :

d2
tg ( ' )
2
P
4
arctg
arctg
4.05
d2
18 3.14

Tv Ftr

' arctg

cos

Tv 8.25 10 3

arctg

0.1
5.91
30
cos
2

18
tg ( 4.05 5.91) 13038.84 Nmm
2

Moment uvijanja uslijed trenja grebena vretena o podlogu:

T p Ftr

dv du
4

du - moe se uzeti jednak nazivnom promjeru vretena.

dj =

Iz uvjeta da je povrinski pritisak na grebenu manji ili jednak dozvoljenom odreuje se

vanjski promjer dv :
p

4 Ftr

dv du

dv

p dop

dv

4 Ftr
2
du
p dop

4 8.25 10 3
20 2 75.2 mm
3.14 2

Usvajam vanjski promjer dv iznosa 77 mm.

T p 0.12 8.25 10 3

77 20
24007.5 Nmm
4

T 13038.84 24007.5 37046.34 Nmm

Wp

d j 3 3.14 15.5 3

730.81 mm 3
16
16

37046.34
50.7 MPa
730.81

ekv

43.8 2 3 50.7 2 98.1 MPa dop

Ispunjen uvjet vrstoe.

3.2. Duljina ruice z okretanje horizontalnog vretena
Duljina poluge za okretanje horizontalnog vretena odreuje se iz uvjeta da potrebna runa sila FR
bude manja od 200 N. Pa je:
lR

T
37046.34

185.3 mm
FR
200

Usvajam duljinu ruice lR = 190 mm

3.3. Kontrola na izvijanje

Potrebno je odrediti faktor vitkosti i utvrditi da li je izvijanje u elastinom ili u neelastinom
podruju te izvriti kontrolu na potrebnu sigurnost.

4a 4 150

38.71
dj
15.5

 0 89 k 335 0.62
k 335 0.62 38.71 311 MPa

k
311

7.11 v potr

43.74

4. Odreivanje potrebne duljine matice u donjem dijelu stupa

Iz uvjeta da povrinski pritisak na navoju bude manji ili jednak dozvoljenom izraunava se potrebna
duljina matice (pdop dozvoljeni povrinski pritisak (za elik / bronca) iznosi 7.5 MPa) :
m

Ftr P
8.25 10 3 4

40 mm
d 2 H 1 p dop 3.14 18 2 7.5

Usvajam duljinu matice m = 50 mm .