BR POLEMK TEEBBS: MSLMANLAR SOSYALSTLERN NESNES MDR ?

Bar Uzun
Bu topraklarn, lke boyunca devinim halindeki sosyal snflarn deil de, saray evresi eraftan
brokrat kadrolarn bir eilimi olarak balayan modernleme serveni, bu balangc itibariyle bir
tr suni dllenme olmutur. Neticesinde ortaya canl bir organizma kmtr kmasna ama bu,
onun balangcnn tabii deil, suni, yani yapay olduu gereini deitirmemitir. Modernleme
Bat'nn kendi z deneyimi iken, bizim topraklarmzn ise yaamaya cebren zorland bir deneyim,
Osmanl brokratlarnn ve sonra da kemalist kadrolarn uygulamaya koyduu bir toplumsal
mhendislik projesidir. Marksizm de, bu otoriter modernleme srecinin Bat'ya kyasla ge bir
dneminde cereyanlar bu topraklara ulaan modern bir ideolojidir. Onun toplumsal ve iktisadi
zmlemeleri her ne kadar evrensel olma iddias tasa da, Bat'nn tarihsel, toplumsal ve siyasi
tecrbeleri zerine kurulmutur. Ki, nevelendii dnem, dnyann kresel olmad, Bat'nn ve
Dou'nun gerekten iki ayr kategoriye tekabl ettii bir dnemdir. Ondan neet eden politiktoplumsal hareketlere, herhalde tarihin bu cilvesinden olsa gerek, bizim topraklarmzda(Anadolu),
kitlesel olmalar ya da olmamalarndan bamsz bir ekilde hep bir ereti olma hissi elik etmitir.
Bu hissiyat, politik zne'nin kendisinde olmasa da, onu alglayan geni ynlarca genelde byle
olagelmitir. Elbette vaziyetin byle oluunda Trkiye Cumhuriyeti devletinin zihinleri ihata eden
azimli anti-komnist propaganda faaliyeti ve Sper Nato rgtlenmesinin gayretke abalar gibi
politik-stratejik faktrlerin de rol ald sylenebilir. Trkiye solu buna zaten bir psikolojik
savunma tr olarak bavuruyor ve haksz da saylmaz. Gelgelelim, konu orada kapanmamakta. Ve
kapanmamal.
unu not ederek balayalm: Bu satrlarn yazar, bilhassa gazete kelerini tutmu, solda ve solun
tarihinde her gn yeni bir ktlk kefetme arzusuyla yanp tutuan tahkirci koronun bir paras
deildir, aralarnda hibir duygudalk da bulunmamaktadr. Niyetimiz yeni bir sola kfretme riteli
gerekletirmek deil. Ama ifade etmekten kendimi alamayacam ki, sanrm Marx'n din
kitlelerin afyonudur ifadesi kadar, iinde getii metindeki balamndan koparlp berbat bir
ekilde yorumlanm bir ifadeye tarihte az rastlanr. Bunun barolnde hi phesiz solcular var.
Bundan bahsediyorum nk Trkiye solunun geni dindar kesimlerle ve dinin kendisiyle olan
sorunlu ilikisindeki bilinaltnda bu ifadenin pejoratif ekilde yorumlan nemli bir sembolik
deere sahip. Gelgelelim, eer sol bu topraklarn kaderini belirleyen denklemlerin iinde kendine
hakiki bir yer edinmek istiyorsa ine-uvaldz metaforuna bavurmas gerekiyor. Yani, bu noktada
Trkiye solu gerekten esasl bir zeletiri yapm mdr ? Yoksa hl bural olmasna ramen,
Batl nyarglarla bu topraklara bakan iflah olmaz bir oryantalist midir ?
zeletiri ve yi Niyet
Yukardaki sorular balamnda, Altst'n geen saysnda Sinan Derviolu'nun Trkiye'de
Sosyalistler ve Mslmanlar balkl yazs bir marksistin kaleminden hem gncel hem de
kullanl bir materyal olma ilevi gryor. Derviolu'nun yazs, aslnda solcularn (daha dorusu
bir ksmnn) bu zeletiri faaliyetini gerekletirdiini gsteriyor. Ama bu zeletiri faaliyetinin
iine din ve dindarlarla olan ilikinin girmesi zannmca biraz gecikmeli oldu. Aydnlanma ann
antiklerikal(ruhban kart) vehesini fazlasyla iselletirmi bir sol iin bunun byle olmas
artc deil; her ne kadar bizim topraklarmzn tarihi ok farkl toplumsal-kltrel dinamiklerle
mall olsa da... Vaziyetin byle oluunda, bilhassa akademik olarak bu corafyann sosyolojisine ve
kemalist gelenekten bnyelerine kattklar Osmanl alerjisi yznden bir trl incelemeye deer
bulmadklar, neredeyse 700 yllk bir tarihe kar olan yabanclklar nemli rol oynamtr.
Solcularn bu yaklamnn geliim sreci bal bana bir analizi hak etse de, bizim kendi yazmzn

snrlar dahilinde u tespiti yapmamz yeterlidir: Trkiyeli sosyalistler, din'i, zel olarak da slam'
gericilik kavramyla mimleyip kendi dnce dnyalarna ve analizlerine sokmamlardr
(Hikmet Kvlcml hari). Bunun yerine fikir babalarnn dnsel mirasndan bu konulara ynelik
zahmetsiz ve hayli kullanl bir ablon kardlar. Onlara gre din, bir styap kurumu olarak esas
dntrc g olan retim aralarnn ve ilikilerinin, yani altyapnn belirlenimi altnda pasif bir
unsurdu. Dolaysyla da irdelemeye, analiz etmeye ayan bir ey deildi. Osmanl gemiine gelince
ise, uzun boylu ele almaya gerek yoktu; o da feodal bir toplumun rn teokratik bir devletti! Bu
bilimsel olmaktan uzak, ezberci ve tutucu yaklamla, kltr islam ile mayalanm ve onun derin
izlerini tayan bir corafyada yaplabilecek en hayati hatay yapmlardr. Derviolu'nun
yazsnda ise btn bunlara ynelik derin bir sezgi var. stelik dindar kesimlerle ilikilere dair iyi
niyetle dolu bir yaz. Yeni bir sayfa amak iin gzel bir girizgh. Ama sadece girizgh, nk
ancak bir balang olarak tatmin edici. Derviolu, solun bnyesindeki arzi durumu tespit ederek
bunun pratikteki patolojik yansmalarndan birini yle ifade etmi:
Sosyalistler, dindar emekilerle konumamakta, onlara yaklamamakta, onlardan uzak durmakta,
hatta onlardan rkmektedir.
Bu tr bir davran bozukluuna yol aan dnce dnyasnn kkl bir rehabilitasyona ihtiya
duyduuna phe yok. stelik bu davran bozukluu, dindarlara yaklamak yle dursun, slam'
ve mslmanlar artran sembollerle (takke, sark, cppe, tespih gibi) karlaldnda bile
kendini youn bir tiksinme duygusu olarak davurmaktadr. Zira bunlar solcunun zihninde
gericilik olarak kodlanan heyulann alametleridir. Durum gerekten bu kadar vahim. Derviolu
yaz boyunca sk bir zeletiri ortaya koyuyor. Ne var ki, antikapitalist mslmanlar rneinden
hareketle yapt karmlar sorunlu bir yapya sahip:
...Mslman anti-kapitalistler tam da mevcut bu boluun bir rn, hem de bu boluu amann
bir frsat olarak karmza kmtr. 1 Mays 2012den bu yana da gzel iler yapmakta, ABDestli
Kapitalizm ve Nurjuvazi gibi kapitalizmi eletiren kitaplar yaynlamaktadr. Ancak, yi, tamam
ite, o boluu bunlar dolduruyor rehavetine kaplmann anlam yoktur; zira bu arkadalar, tm iyi
niyetlerine ramen, konuulan esas konu olan snf mcadelesi hakknda tutarl, gelikin ve salam
bir teorik ereveye sahip olmaktan uzaktr. Bu ereveye sahip olma iddiasnda olan biz
sosyalistler bu konuda dzgn ve etkili bir politika gelitirmezsek, bu kesim, kendilerinin
(maalesef) doal evresi olan dier slami gruplarla olan iliki ve polemik iinde anmak, erimek
ya da saptrlarak etkisizletirilmek gibi bir kaderle kar karya kalabilir.
Elbette, sz konusu olan bir dergi yazs deil de rgt ii bir toplant olsa, herhalde bu ifadelerin
sarf edilmesinde bir saknca olmaz. Ama durum bu deil. Bu zahirdeki yanl. erikteki yanl ise
bizatihi yazarn kendisinin yazda aydn elitizmi ifadeleriyle ortaya koyduu zeletiri ile ilgili.
Zira yukardaki alnt bu elitist tutumun kendisinde de varln korumaya devam ettiini aa
karmaktadr. Aktr ki, toplumsal cereyanlarn komuta edilebilecei yanlsamas, politik zneler
olarak sosyalistlerin kendilerini ncler olarak vehmetmelerinin, hatta dayatmalarnn nn
amtr. Toplumsal mcadele srelerinde nclerin varl phe gtrmez elbet. Ama bu
poziyonu mutlak bir hedef olarak lkletirmek, ister istemez ncl bir taknt haline getirmekte
ve toplumsal mcadelenin sadece paras olmak yetmemektedir. Bu, Nietzsche'ci tabirle bir tr
g istenci'nin solcularn bilin dzeyinde deifre olmas mdr bilinmez ama, yazarn ifadelerine
yansy bizi kendi ortaya koyduu zeletirinin salamln sorgulamaya sevk etmektedir. Antikapitalist mslmanlarn halihazrdaki kafa karklklar bir yana, dindarlarn sosyalist mcadelenin
paras olmas ne gereklidir ne doru olandr ne de kapitalizmi zmlemede ve politik aksiyon
alannda dindarlar sosyalistlerin aklna muhtatr. Bilakis, geni bir toplum ve insan bilimleri
literatr entelektel olarak beslenmeye aktr. Kendi bnyesine dahil etmek, nclk etmek gibi
arzular ise bizi salkl bir noktaya gtrmeyecektir.

Kar neriler
Derviolu'nun yazsnda kendi ifadesiyle teori dzeyinde ortaya koyduu nerilerine ( slami
kaynaklarla tanmak gibi ) katlmakla beraber, pratik dzeyinde ortaya koyduklarna erh
koyuyorum. Sosyalistler dindarlar, dindarlar da sosyalistleri kendilerine benzetmeye ve iermeye
altka varlacak bir menzil yoktur. Sosyalistler kendilerine u soruyu sormaldr: Bu topraklarda
kitlesel bir toplumsal adalet ve eitlik hareketinin serpilip gelimesini mi arzulamaktadrlar yoksa o
hareketin Leninizmin orak ekili damgasn tamasn m ? Eer ikincisiyse, zeletiri ve yn
bulma sreleri kemle ermemi demektir. Zira tarihsel deneyimler tekrar edilemeyecekleri gibi
toplumlar da kendi zgn kltrel iklimleri ve maddi koullar iinde devinirler. Latin Amerika'daki
Toprakszlar Hareketi ve Meksika'daki Zapatistalar birer toplumsal eitlik ve adalet hareketi olarak
bunun en arpc ve gncel rneklerini oluturmaktadr. Bu hareketlerin hibirinde marksist-leninist
tonlar grmemekteyiz, ki bu bir zaruret de deildir. Dindarlar(zel olarak da islamclar) ve
sosyalistler, birbirlerine kar tahammlszlk ve dmanlkla dolu bir tarihin aralarna ina ettii
duvarlar ykp diyalog kanallarn aabilirlerse, devamnda geliecek srecin her iki kesimi de
olgunlatracana phe yok. Bu da ancak her iki kesim de kendi toplumsal adalet ve eitlik
araylarn kendi gelenekleri iinden ve kendi kavramlaryla ifade etmekle yetinmesi, birbirlerini
iermeye, dntrmeye almamas ile mmkn olabilir.