GRTL AL BABA'NIN TASAVVUFA YAKLAIMI

A.Ylmaz Soyyer
Bir bektai babas olan giritli Ali Resmi Baba 18 yy.'da yaamtr. Risale-i
Lahhutiye'nin son sayfasnda u cmle ya!ar" # Ali Resmi Baba $arih" %icri 1&'(
)*iladi 1+8,-.. /0! konusu tarih Ali Resmi Baba'nn muhtemel 0lm tarihi
olabilir 1e bu not'un bektai erk2nlarn3 sembollerini3 dualarn 1e di4er
ritellerini i5eren bir ya!ma eserde bulunmas ilgin5tir. %ayat ile ilgili detaylar
yok denecek kadar a!dr. Bi! onun 6irit adasnda yaad4n tahmin edebiliyoru!.
7a!ma eseri olan 8yun al-%idayat'n son sayfasnda /eyyid Ali /ultan'n
bende'si )mrid- oldu4unu ya!mtr.
8yun al-%idayat genel itibariyle bektaili4e mndemi5 konularla ilgilidir. Bir
erk2nnamenin son sayfasnda bilinmeyen bir bektai tekkesine ait bir
kt9haneden bahsetmitir. $rkiyedeki son bektai dedebabas :r. Bedri
;oyan da en 0nemli 5almas olan Btn y0nleriyle Bektailik 1e Ale1ilik'te
6iritli Ali Baba'dan alntlar ya9mtr.
Benim incelemem ise 8yun al-%idayat'n iki el ya!mas ko9yasna dayanyor"
7a9 <redi Bankas kt9hanesinde bulunan ko9ya 1e /leymaniye
kt9hanesindeki di4er bir ko9ya. 6iritli Ali Baba kendi mane1i anlayn geni
bir ekilde 8yun al-%idayat'da sunmutur. Bu k0kl anlay ehlibeyt akna
dayand4 kadar =ahdet-i =cud felsefesine de dayanmaktadr.
GRTL AL BABA'YA GRE ELBEYT SEVGSNN NEM
8yun al-%idayat'a g0re $asa11uf yolunda atlmas gereken ilk adm mrid3
tali9 olmaktr. Buna ek olarak mridin i5inde derin bir ehlibeyt se1gisi tamas3
bunu gelitirmesi gerekir. >4er bir kii ehlibeyt se1gisinden yoksunsa
9eygamber ailesinin karsnda duru9 onlara !ulmeden 7e!id 1e *er1an'dan
daha iyi saylma!. Bunlar3 ?mam %seyin'in katili ye!id'e se1gi besleyenlerdir 1e
inan5s!lardan3 fasklardan daha de4erli de4ildirler. 6iritli Ali Baba3 ehlibeyt
se1gisi olmayanlarn3 onlarn dmanlarndan ayr tutulmamasn bir dini
gereklilik )1aci9- olarak dnmtr. Bir kii ehlibeyt se1gisinden yoksunsa
mane1i olarak bir 7e!id3 mnafk3 mrik3 !alim 1e katildir. 6iritli Ali Baba3
di4er sufi tarikatlarnn tali9 olan kiiye kabul)bey'at- !amannda >hlibeyt
se1gisi ya da kartl4 hakknda bilgilendirmek yerine kelime-i te1hid'i
e!berden okutmalarna kardr. 6iritli3 her anne'nin 5ocu4una kelime-i te1hid'i
e!berden 04retebilece4ini ama bir mrid'in tali9 olan kiiyi kabul !amannda
esas olarak ehlibeyt se1gisi y0nnde bilgilendirmesi gerekti4ini ya!ar.
6iritli Ali Resmi Baba kendini %!.*uhammed'e bey'at eden sahabeye ben!er
ekilde bir mrid olarak konumlandrr. Bu bak a5sn muteber klmak i5in de
<ur'an'dan bir ayet 0ne srer" # *uhakkak ki sana biat edenler ancak Allah@a
biat etmektedirler. Allah@n eli onlarn ellerinin !erindedir. <im ahdini bo!arsa3
ancak kendi aleyhine bo!mu olur. <im de Allah ile olan ahdine 1efa g0sterirse
Allah ona byk bir mk2fat 1erecektir. )Aetih /uresi 1'.ayet-# 6iritli3
bey'at'n 0nemini daha da ku11etlendirmek i5in ek olarak bir ayet daha 0ne
srer" #A!"ol#$! %& o a'a(! al)!"a #a!a *&a) e"erler%e! Alla+, o
m-m&!ler"e! raz olm$.)$r. Kal/ler&!"e ola! *&lm&., o!lara 0-1e! "$y0$#$
1erm&. 1e o!lar /e% ya%! *&r 2e)&+le 3"-lle!"&rm&.)&r. )Aetih /uresi
18.ayet-. 6iritli bu ayette a5klanan a4acn ;ur /uresi BC. ayetteki ifadelere
tekabl etti4ini belirtir" #Allah3g0klerin 1e yerin nurudur. D'nun nurunun misali3
i5inde 5era4 bulunan bir kandil gibidirE 5era4 bir sr5a i5erisindedirE sr5a3 sanki
incimsi bir yld!dr ki3 do4uya da3 batya da ait olmayan kutlu bir !eytin
a4acndan yaklrE )bu 0yle bir a4a5 ki- neredeyse ate ona dokunmasa da ya4
k 1erir. )Bu3- ;ur stne nurdur. Allah3 kimi dilerse onu <endi nuruna
y0nelti9-iletir. Allah insanlar i5in 0rnekler 1erir. Allah3 hereyi bilendir. #
6iritliye g0re bu ayette ifade edilen a4a5 insanlk a4ac manasna gelmektedir.
Bir 9eygambere ya da mrid'e bey'at insan- kamil'e u!anan yolun ilk
aamasdr. 6iritli3 *rid'in kendisini *ridine kayts! arts! teslim etmesi
gerekti4ini ya!ar. *rid'in konumasnn 0nemini ifade etmek i5in bir ayet
g0stermitir" # Batt4 !aman yld!lara and olsun ki3 *uhammed sa9mad 1e
a!mad. D3 nefs ar!usuyla konuma!. )/i!e okudu4u- <ur'an ancak ona bildirilen
bir 1ahiydir. );ecm /uresi 1-(.ayet-. 6iritli3 mridin de t9k 9eygamber gibi
kendi nefs ar!usuyla konumad4n s0yler.
*ridin konumuna dair bu yaklam son derece 0nem tar. *rid'in bir
baba'dan farks! olmas !orunludur. 6iritli Ali Baba3 ailesinin geleneklerinin
i!inden giden birisinin yumurtasnn i5inde ha9solmu oldu4undan bahseder. >4er
kii do4mak i5in yumurtadan 5kmak istiyorsa yeni bir ebe1eyn'e ihtiyac 1ardr.
Bu yeni ebe1eyn3 kiiyi e4itecek3 kii de eski alkanlklarndan 1e ailesel
geleneklerinden 1a!ge5ecektir. 6iritli ilgin5 bir ekilde ?ncil'den ?sa'nn bir
haykrn alntlar" # /ana hak5a s0ylyorum3 bir kii yeniden do4madk5a
$anr'nn krall4n g0reme!. )Fohn ?ncili B"C-. ?krar merasimi bu yeniden
do4uu simgeler.
6iritliye g0re Bektai silsilesi %!.*uhammed'e dayanmaktadr. <utsi bir
hadise iaret eder" #>4er sen )*uhammed- olmasaydn alemleri yaratma!dm..
6iritli3 %!.*uhammed'in *ahbub-i %da )Allah'n se1gilisi- oldu4unu ifade
etmitir. Dna g0re Allah teala3 9eygamberi iki ayette yceltmitir" #)ResulmG-
Bi! seni ancak alemlere rahmet olarak g0nderdik. )>nbiya suresi 1'+. ayet-.
di4eri ise udur" #Alla+ 1e mele%ler&, Ne*&ye #ale1a) 0e)&r&yor, &ma! e"e!ler,
#&z "e #ale1a) 0e)&r&!. Ah!ab /uresi CH.ayet-..
6iritli gari9 bir ekilde bu mane1i sisteme ilk 5 halifeyi de dahil etmitir ) Bu
muhtemelen /unni Dsmanl to9lumunun duyarllklarna kar g0sterilen g0nls!
bir hassaslktr.-. I0yle ya!mtr" # %!.*uhammed yrekten se1di4i d0rt kiiye
sahi9ti. Dnlar t9k do4adaki unsurlar gibi )anasr- erbaa- 9eygamberli4in
unsurlardrlar )anasr- nb11et-. >bubekir3 su3 Jmer3 ateE Dsman3 ha1a 1e
Ali'de to9rak gibidir. :0rt 9eygamber ile kyaslanabilirler. >bubekir3 ;uh
gibidir3 Jmer3 *usa gibidirE Dsman3 ?sa gibidir 1e Ali ise Adem gibidir3
*uhammed ise onlarn ruhudur.. Ali'nin Adem)insanlk- kadar yery!n de
simgeledi4i notu 0nemlidir. *uhammed insanl4n ruhudur.
:o4al olarak Ali ibn >bu $alib3 6iritli Ali Baba i5in 0!el bir 0neme hai!dir.
Allah onun !at'ndadr o #Allah'n arslan.dr 1e # ?nsano4lu3 1ar edili9 bahse
de4er bir ey olana kadar3 9hesi!3 u!un bir !aman ge5memimidirK ):ehr
/uresi 1.ayet-. ayetini o yollamtr. Ayrca *uhammed'in Ali i5in s0yledi4i #
Ali'den baka yi4it3 !lfikardan baka kl5 yoktur..3 # Ben ilim ehriyim3 Ali ise
ka9sdr..3 .Ali'nin eti benim etimdir3 can benim canmdrE kan benim kanmdr..
gibi says! s0!n de aynen tasdik eder. 6iritli Ali Baba3 Allah'n >hlibeyt'i
ayette yceltti4ine dikkat 5eker" #>y >hl-i BeytG Allah si!den3 sadece ricsi
gidermek 1e si!i tertemi! ya9mak istiyor. )Ah!ab /uresi BB.ayet-. Dniki
?mam' tasdik i5in ise 9eygamberin u hadisini 0ne srmtr" #Benim 1asi 1e
halifem Ali bin >bi $alib 1e ondan sonra iki o4lu %asan 1e %seyin'dir.
%seyin'den sonra3 doku! imam onun neslinden gelecektir.L

AL RESM BABA'NIN VA4ET5 V67U4 KAVRAMINA BAKII

Ali Resmi Baba =ahdet-i =cud felsefesini e1kle benimsemitir. 7a!snda
yaradl a5klamak i5in ayna 0rne4ini kullanmtrE yaradl Allah'n !uhurunu
)tecelliyat- yanstr. Buna ek olarak %!.*uhammed'in de bu yansmann bir
unsuru oldu4unu ifade etmitir. Ali Resmi Baba bu g0rn daha ileri derecede
a5klamak i5in konuyla al2kal bir hikayeyi kullanmtr" # Bir gn %!. *uhammed
Mibril'e 0yle sordu" '>y kardeim cibrilG Bana gelen ayetleri sana ulatran
birini g0ryor musunK' Mibril ce1a9 1erdi" ' Dnlar bana !mrt renginde bir
0rt'nn arkasndan bildiriliyor' Neygamber karlk 1erdi" ' Bir dahaki sefere o
0rty kaldr.' Mibril3 9eygamberin dedi4ini ya9tktan sonra 0rt'nn arkasnda
9eygamberin kendisini g0rm 1e 0yle haykrm" ' =ahyi *uhammede 1eren
yine *uhammed'in kendisiymiG' 6ayr Mibril3 %!.*uhammed'in makamnn
bykl4n anlam 1e sonsu!a kadar sessi! kalmtr.. 6iritliye g0re bu
durumun !ahirde 1e batOnda iki anlam 1ardr. Pahirde Mibril'den 1ahiy alan
%!.*uhammed'dir. Bunu do4rulamak i5in ayetleri kullanmtr" # Rahman )Allah-3
<uran' 04retti. ?nsan yaratt. Dna beyan 04retti. )Rahman suresi 1-(. ayet-.
?nan5s!lar 9eygambere3 ona <ur'an kimin iletti4ini sorduklarnda 9eygamber
<ur'an iletenin Allah oldu4unu s0ylemitir. /onra onlar <ur'ann ses olarak m
yoksa kelimeler halinde mi indi4ini sorduklarnda %!.*uhammed 0yle
yantlamtr" # Allah3 insan <ur'an a5klamak amacyla yaratmtr. Adem3
Allah'n suretindendir.. ?nsan sahi9 oldu4u stn tabiatyla di4er 1arlklardan
daha ycedir. 6er5ekte insanl4n 1e <ur'ann ger5ekli4i bir'dir. 6iritli Ali Baba
da #>y yce RabbimG Bana Adem'in y!ndeki <ur'an g0rmeyi 04ret.. diye dua
etmitir.

GRTL AL BABA'NIN NSANLI8A YAKLAIMI

6iritli'nin tasa11uf anlayndaki bir di4er 0nemli unsur da insanl4n
do4asdr. Allah be!m-i e!el'de Adem'i yaratt4nda btn meleklere ona secde
etmesine y0nelik emir 1erdi4i <ur'an aracl4yla bilinmektedir. 6iritliye g0re
secde eden 1e edilen bir'dir 1e ger5ekte Allah secdede yaln!dr.
6iritli insan yaln!ca Adem olarak betimleme!" # %a11a'nn sureti &1 harf
olmasna ra4men )5nk o 0!nitelik bakmndan noksandr- 5ift 0!de ayndr..
6iritliye g0re %a11a &1 harfin tecellisiyken Adem B& harfin tecellisidirE Adem
0!3 %a11a ise sfattr. Adem3 %a11a olmadanE %a11a da Adem olmadan 1ar
olama!. 6er5ekte alem ikisi olmadan 1ar olama!E ikisi birbirine aynadr.
6iritli u kutsi hadisten bahsetmitir" # Ben gi!li bir ha!ine idim3 bilinmeyi
istedim 1e kainat yarattm.. Ayn !amanda 9eygamberin u s0!n de alnt
ya9mtr" # ?nananlar birbirlerinin aynasdr.. 6iritli bunlar ya!snda u ekilde
a5klamtr" # Adem3 %akk'n aynasdr. >4er ger5e4ini!i bilmek istiyorsan!
aynaya bakman! ica9 eder. Aynaya bak9 kendini!i g0rd4n! !aman insan
oldu4unu!u anlamalsn!. >4er aynan! yoksa3 ne ya9abilirsini!K Iunu anlayn"
Ayna bir 1asf gibidir si! ise 0!sn!. Bu adem ile ha11a'nn durumunun bir
ben!eridir. Ayna olmak srl hikmettir. Bu sr '5ocuk babasnn srrdr.'
ifadesinin ben!eridir. Bu si!in 1arl4n!da ortaya 5kan bir srdr. /fat 1e 0!
olarak. <ur'an ile Adem bir'dir. %akk ile Adem bir'dir. Adem olmasayd %akk
bilinmeyecekti. >4er %akk olmasayd3 Adem nasl yaratlacaktK >4er 0!
olmasayd3 sfat nasl olacaktK >4er ayna olmasayd3 her ey sessi! olacak 1e
Adem konuamayacakt..
6iritliye g0re Adem3 alem'in bir sonucudurE Alem3 Ademden dolay 1ardr 1e
Adem ile Alem de Allah'n dilemesi olarak 1ardr.
6iritli3 1ahdet-i 1cud anlayn sade bir alegoride 0!etlemeye 5almtr" #
>4er bir kii gne 4na bakarken #gnei g0rebiliyorum. diyorsa ger5ekte
gnei g0rmemitir..
GRTL AL BABA'NIN VAR 9LUA YAKLAIMI

6iritli Ali Baba 1ar olua y0nelik yaklamn i!ah ederken do4ru kayna4
yanl kaynaklardan ayrd4n ya!yor. Jrne4in3 gne 4nn esasen gneten
ayr olmad4n ifade ediyor. Bu ba4lamda3 Adem3 %akk'tanE %akk'da Adem'den
ayr de4ildirE yumurta ku olmaks!n olma! 1e ku da yumurtadan 5kar. Alem'i
1e yumurtay asl kabul edi9 Adem'i 1e kuu da onlarn neticeleri olarak
benimsememek gerekir. 6iritli bu yolun kiinin g0ren g0!leriyle alakal oldu4unu
1e %akk'n da kiinin anlam 1erdi4i ile ilikili oldu4unu ya!ar. >4er kii ger5ek
bir mu1ahhid )te1hide inanm- 1e arif ise asl' 1e yansmasn birbirinden farkl
g0rmesi imkans!dr. >4er kii bunlar birbirinden ayr g0ryorsa o !aman bir
mrik olacaktr. 6iritliye g0re Adem 1ahdet alemindeyken Adem olarak
bilinmiyordu. Bir form 1erili9 cismani alem'e g0nderildi4i 1akit insan olarak
g0rnd. 6iritliye g0re insan cismani mahiyeti 1e ya9syla bir btndr. Aarkllk
ise sadece istidatta3 ftratta 1e tecellide 1ardr. >1liyaullah bu 0!ellikler
bakmndan di4er insanlardan farkldr. <emal sahibi olmak i5in istidat 5ok
ihtiya5 duyulan bir eydir. Bireysel bir marifet huruf'un )harfler- tecellisine
dayanr. ;itekim erkekler kendilerini kadnlara stn klan B& harf'e sahi9tir.
Bu kadnlarn neden asla mrid olamayacaklarnn ce1abdr. 7ine de kadnlar da
insan- kamil se1iyesine ykselebilirler.


GRTL AL BABA'NIN ST4AT'A 4AR GR6LER
Bir kii e4er kabiliyeti yoksa bir ilmi3 sanat ya da herhangi bir ustal4
04reneme!. Amma 1el2kin g!ide bir stada ularsa her eyi 04renebilir.
6erekli kabiliyete sahi9 olan kii di4erlerine rehberlik edebilir. >4er bir der1i
sermest olmu ise o mridlik ya9ama!. 6iritli bu durumla ilgili bir 0rnek
1ermitir"

Bu kadar nasibi ak-i hakikiden ey g0nl
Iol salik ki mridi n2ks ukQl ola

6iritliye g0re yatknl4 olan her birey temayle3 tecelliye 1e mah!ariyete
ba4l de4ildir. Allah'n isim 1e sfatlar insanlkta g0rnr olur 1e onlara tesir
eder. 6iritliye g0re insann e4ilimleri - c0mertlik3 incelik3 !orbal4nn yan sra
mkemmeliyeti gibi- Allah'n isim 1e sfatlar 1astasyla 1ardr. 6iritli bir
<ur'an ayetini alnt ya9ar" # /ana ne iyilik gelirse Allahtandr3 bana gelen
k0tlk ise nefsindendir );isa /uresi +,. ayet-. >n nihayetinde her ey
Allah'tan gelmektedir3 6iritli3 insann k0tl4 Allah ile ilikilendirmemesi i5in #
bu ayete ra! olmak adab'tandr. diye ifade etmitir.
6iritli3 kiinin #gayemi bulaca4m 1e ona ulaaca4m.. diyerek hareket
etmemesini3 hayal 1e yanlsamalar ardndan komamasn s0ylemitir. <ii3
9eygamberler 1e e1liyalar aracl4yla ortaya 5kan iaret 1e sembolleri
ka1ramaya 5almaldr. Bunun yan sra e4er kii do4ru meyile 1e teslimiyete
sahi9se hakiki do4asn bulabilir 1e kendini bilmeye balar. B0ylesi biri ruhunun
Allahtan geldi4ini idrak edebilir. 6iritli b0yle bireylerin niteliklerinin sfat ur-
rahman3 tabiatlarnn ise en iyi tabiat oldu4unu ifade eder.

Ali Resmi Baba'ya g0re Ak3 %akk' Allah'ta g0rmelidir. Bir ak ba4ll4n
Allah'a sunmaldrE M!-i ak'a d9 kendini ak !annedenlere na!aran
Allah'n a!i!3 latif3 kamil isimleri 1astasyla berekete nail olacaktr. B0yleleri
ger5ek Allah a4 de4ildirler. >4er bir kii ger5ek ak ise akn Allahtan
gayrsna besleme!.
6iritliye g0re bir kii btn eylerde 1e insanlarda Allahtan gayrsn
g0ryorsa bu irktir. Bir Allah a4 ya da insanlara ak besleyen birisi sonu5ta
%akk' se1iyordur. Bir kutsi hadiste 0yle ge5er" # Ben gi!li bir ha!ine idim3
bilinmeyi murad ettim.. Bi! bu hadisi u ekilde anlamaly!" # %akk seni se1di 1e
yaratmay diledi..
GRTL AL BABA'NIN 4EVRYE KAVRAMINA YAKLAIMI
:e1riye ka1ram esasen bir 1arl4n cans! olarak yery!ne indi4inde3 bir
bitki3 hay1an3 insan 1e en nihayetinde insan- kamil olmasdr. 6iritli bunu ruh'un
do4asyla betimlemeye balyor. Ruh3 Allahtadr 1e onun . ol #)kn- demesiyle
1ardr. Ruh ilk olarak ar 1e krsden3 yedi cennetten ge5tikten sonra d0rt
materyal elementin boyutuna ular. :0rt element ise ay fele4inin altndaki
alemi i5erir. Bunun ardndan ruh3 bitki3 hay1an 1e insan olarak 5 do4umdan
ge5er.
6iritliye g0re de1ir bir oluum eylemidir. Allah3 Adem'i yery!ne
g0ndermeden krk bin yl e11el yaratmtr )bir yl3 on yla tekabl eder-.
Anlalan #kn fe yekun. emri krk bin yla yaylmtr. >4er bir kii istidat sahibi
ise )kadn ya da erkek- #kn. emri ile insan'n alem-i cimalden3 alem-i tafsil'e
ge5ti4ini 1e ondan sonra da insanl4n #kn fe yekun. emri ile insanl4n alem-i
tafsilden tekrar alem-i cimal'e ge5ti4ini g0rebilecekir. >n nihayetinde de
yaradlmlarn en mkemmeli olarak tekrar ara 1ard4n g0rebilecektir.
Bu ini 1e ykseli srecinde insan ahlaki yo!lamadan3 ahlaki g!elli4e do4ru
gitmektedir. D3 sui!an terk edi9 hsn!an ka!anr. 6iritliye g0re btn bu
srecin sonunda kii3 insan- kamil'e ulaacaktr. :e1ir3 insan ruhuna has bir
ayrcalktr. *elekler ise dilemelerine ra4men b0ylesi bir sre5 i5inde olama!lar.
Bu durum bir man!ume ile ilintilidir"
*irac gecesi Ahmed bir melek g0rd 1e sual etti"
#;e !amandr 1arsnK.
*elek ce1a9lad" # %er binbir ylda ykselen bir yld! 1ardr.
Ben onun ykseliini y!lerce 1e y!lerce defa g0rdm..
/onra 9eygamber sordu" #/enin en byk ar!un nedirK.
*elek ce1a9lad" # Dnun donat9 ssledi4i harikulade bir e1i 1ardr.
Bu e1 i5in btn yld!lar cennet kresinin etrafnda d0nmektedir.
Benim 0!lemim bu yeredir3 en 5ok bunu ar!ularm.
:ilerim ki bu e1e gireyim 1e gayeme erieyim.
Bu e1i iitmek 1e g0rmek benim tek ar!umdur.
Bu e1 insan suretindedir3 rahman da onun i5indedir.
;esiller gelir 1e konuk olur.
;ice bin yldr bu e1in hasreti ile gidiyor 1e geliyorsunG
>1e girdi4inde asln unuttun.
Bu e1de3 g0!n ruhuna dikmeli 1e senden sana g0rnen hakikati g0rmelisin.
Aa4 olan dnyaya ba4lanma3 mutlak olan Allah'tr.
/en bu e1de miraca ulayorsun.
/enin i5in ya9lan arab i5ebilirsinG
6iritli3 insann3 Allah'n e1i oldu4unu s0ylyor. ?nsann en nihai amac bu
kusursu! birlikteli4e ulamaktr.

e v i r e n: B a r U z u n
K a y n a k: www.bektashi.net
*Bt n h a k l a r s a k l d r.