İSTANBUL

ANSİKLOPEDİSİ

khttp.//qroupS-google.com/group/merQkediyorum
 İSTANBUL ANSİKLOPEDİS

O k u z A r a b a l a r ı n d a İ s t a n b u l H a n ım la r» . N»8&-i8âö
f B e ll o n u n b ir t a b l o s u n d a n S a b i h a Bozcalı eli ilej

http://groups.googlexom/group/merakediyorurrv
İh sa n Jlaıııam ioslu. D m lr t adam» vc edlb fU 'a d Mi-

itha( eliyoram R. E. *<IÇO

r 7J '’

.r -K

iîa

http://groups.google.
 İSTANBUL
ANSİKLOPEDİSİ
İSTANBULUN: LAMI. MESCID. MEDRESE, MEKTEB, KÜTÜPHANE, TEKKE. TÜRDE KİLİSE.
AYAZMA. ÇEŞME. SEBİL. SARAY. YALI. KONAK. KOSK. HAN. HAMAM, TİYATRO, KAS!\ EtlANE.
m e y h a n e , b ü t ü n y a p i l a r i . . . d e v l e t a d a m i . a l i m . şA ııt, s a n a t k a r . 15 a d a m j ! e k i h ,
MUALLİM. HOCA. DERVİŞ. PAPAZ. KESİŞ. MECZUB. NEVCİHAN, NİGÂR. HANENDE. SAZENDE.
ÇENGİ. KÖÇEK, AYYAŞ, DERBEDER. PEHLİVAN. TULUMBACI. KABADAYI. KUMARBAZ. HSHSIZ.
KERSEHİ. DİLENCİ. KAATİL. BÜTÜN SOHBETLERİ DAÛI. BAYIRI. SUYU. HAVASI, MESİRE YER­
LERİ. BAHÇELERİ, BOSTANLARI. VE İLAH BÜTÜN TABİAT GÜZELLtKLERİ VE COĞRAFYASI
SOKAKLARI. MAHALLELERİ. SEMTLERİ- YANGINLARI. SALGINLARI. ZELZELELERİ. İH­
TİLÂLLERİ. CİNAYETLERİ VE DİLLERE DESTAN OLAN ASK MACERALARI . İSTANBUL HALKI­
NIN DEVİR DEVİR ÂDET. AN'ANE. GİYİM VE KUŞAMI... İSTANBUL ARGOSU. ISTANBULA
AİT RESİMLER. ŞİİRLER. KİTAPLAR. ROMANLAR. SEYAHATNAMELER.,. İSTANBULA GEL­
MİŞ YABANCI ŞÖHRETLER

REŞAD EKREM KOÇU

Bu cıidde: Salm Turgud AKTANSEL. Sermetl M uh tar ALUS. M ıaarrer ESEN. İhsan HAMAMİOCLU.
VâBİI HİÇ, Rtşad MİMAROĞLU. A. C&bir VADA merfeumlırla M rhmed Alı AKBAY. Ekrem Haidsı
AYVERDİ, Hakki Râif AYYILDIZ, Na^id BAYLAV. Şükrü Nail BAYRAKDAB. Osman Nuri ERGİN.
Semavi EYİCE. Ali GENCELI. Celâleddin GERMİYANOĞLU, H akla GÖKTÜRK. Reijld Hstlid GONC.
Zekii IIAKVAK H üsnü KINAYL1, Hasıın KOCAMAN, Mo-hmed KOÇU. SBildi N iîlttı NİRVEN. T
YılmaE ÖZTUNA. Kevorlt PAMUKCUYAN. Neoklis SARK İS. şaltir TUNÇÇAPA knlem aıkaflaslısı el-
mi*Ur.

T u r a n AÇ IK SÖ Z , S a b ih a BO ZCA LI, B c iiç rt CA N TO K . O Zeki ÇAKAI.OZ. MUnil FEHİM- F A .

H ÇİZER, H A , H- H üsn ü, N K İh İZM İR LIO Ğ L U , M KA YALAR, A BHIcnd K O ^U , Kumu) KÜLWAT. ■
" r t a d SEVİNÇSOY. B û le n d ŞEBEK. Zeki YÖNET. K e m a l ZEREN rsslm , h a rita , kroki ve plânları
japnmlardır

r « it u . 3P b a ji t a v{. iucûu dl>ım U 4i ■ J lı [ilk. resim r e h a r ita U avrsi.

DÖRDÜNCÜ CİLD

BABA — BAYRAMPAŞA

Rf^ad Ekrem Ko$a ve M«bmet Alt A k b v

İSTANBUL ANSU£LOP*DlM
Tf N utrlrat KollektlI girlutt
İS T A N B U L , 1860
/< * !

m/group/merakediyorum
Yabancı rhllcre tercome hakkı ve türkço basiti lm lüu yalnız jic ja d Ekrem K oçu nun dur

Nl/BGÖK VE HÛSNÜTABİAT MATBAAt+ARINDA BASILMIŞTIR-

http://groups.google.<
 1885 - 1890 amamda B iyand Meydaor
(Resim: 0. ZckJ Çaknloz)
B
BA BA — V a p u r v e k a y ık isk elele rin d e,
v ap u r v e y e lk e n li g e m ile rd e , m o to rla rd a , m a -
v u n a U rd a h a la tla rın b a ğ la n d ığ ı k ü tü k d e n ve­
ya d e m ird e n y a p ılm ış b o d u r s ü tu n la r. M erd i­
ven k o rk u lu k la rın ın v e tr a te a n la r ın ek se riy a
ib t k ısm ı to p u z lu b a ş s ü tu n la rı, tsta n b u lu n
m ah alle k a n l a n ev in i, k a rıs ın ı { o cu k ları ih ­
m al e d en e rk e k le r h a k k ın d a te ş b ih yo llu k u t­
n u la rd ı :
— H e rif herif!.. S e n n e y in babasının!?
İsk ele b a b ası m ı, tra b z a n b a b ası m ı!? K ızın
g elin lik o ld u ay ağ ın a g e çire ce k ta k u n y a sı b ile
yokl...
BA BA — tsta n b u lu n h â n eb e rd u ş giirû hu
arg osund a m ü ste h ce n isim lerd en .
BABA ACEM İ — O nyedinci A sır o rtasın da
1 yafam ı} tınm iı sazen d elerd en , tak ım sahibi
d a ire te n le rd e n , v fiz e n v e h ü n k â r huzuruna
öm/group/merakediyorum
çıkm ış sa n a tk â rla rd a n idi; hayatı hakkında
başk a b ir k a y d e rastlan am ad ı.
Bibi.: Evliya Çtlebi, I.
B ABA A CAO CLU (Hacı) —- A sıl a d ı Ha­
c ı İm am K u li’d ir, G encelidir. tstan b u ld a halı
v e ip e k li k u m a ; tic a re tiy le m eşgul id i. Ka-
p a iıç a rşıd a d ü k k â n ı vard ı, ö m rü n ü n biiyük
b ir kısm ın ı tsta n b u ld a g eçirdi ve 1946 sen e ­
s in d e b u ra d a v e fa t e tti. Z arif, nü k ted an b ir
z a t id i. T û rk ista n d a R usyanıo biiyük b ir kıs­
m ınd a, M ısır, S u riy e, Ira k , İra n , H indistanda
s e y a h a tle rd e b u lu n m u ştu r. O ğlu N ecef Bey
B ak ırk ö y B ez r e P am u k F a b rik a sı m ühendi­
sid ir. D iğ er ço cu k ları d a v a rd ır. B u n la r Gen-
ced e k a lm ışla rd ır.
Ali Geoc«U
BABA Â H Û — O nyedinci A srın ortala­
rın d a viizere ve H littkâr huzuruna çıkmış
n a m lı sazen delerden , t akım sah ib i dairczen-
le rd e n d ir. H ay atı haklım d a başka b ir kayda
rastlan am adı.
B ibi.; Evliya Çelebi, I,
BABA CÂ FEK — tstan b u ld a, kendi adı­
na n isb etle b ir zindan bulunan A rab aslından
b ir y a tırd ır. M uam m er O nur, İstanbul ve «i-
 BABACA FER ZIMBANI
— 1734 —
vanndakl yatırlar hakkında neşrettiği bir
aıakaledc Osman Ergin Ilc Naci Ayral’a a t­
fen şu satırları yazıyor:
»Baba Câfer, simdi İpçiler denilen Zindan-
tapısında karanltk bir türbe içinde yatar. Bir
rivayete göre, Baba Cafer, im am Hiiseyiııin
{uçuklarındandır. Merkadinin bulunduğu yer,
«skiden borçlarını vermeyenlerin lıapis ve
tevkif edildiği zindandır. Baba C aferin asıl
adı Seyid Cafer’dir. Bu zat. Şeyh Maksud
adında bir arkadaşı ile ve yanlarında beş altı
yüz Jcişi bulunduğu halde, Abbasî halifesi
H anm iineşid tarafından elçilikle Istanbula
gönderilmişler. Bunların şehre girişlerinden
biraz önce, ötedanberi KOcamustafapnşada
teşkil ettikleri bir mahallede oturan A rap lar­
la Huralar arasında bir çarpışma olmuş. Bu
çarpışmada m âslümanlardan b ir çok kimse şe ­
hit düşmüş. B unların cesetleri göm ülm lyerek
günlerce sakaklarda /kalmış. Seyid C âfer ile
arkadaşı Şeyh Maksud, işte bu sırada Istan-
bula gelmişler. Seyid C âfer arkadaşı ile be­
raber Bizans im paratorunun h u zuruna çıktık­
ları saman, şehitlerin böyle sokak o rta la rın ­
da bırakılmasından dolayı Seyid C âfer im ­
paratora bir hayli şiddetli sözler söylem iş.
Bunlardan m üteessir olan im p arato r da k e n ­
disini, şimdi yatm akta olduğu zuırfaııa a ttır­
mış, Seyid Câfer hu zindanda zeh irlen erek ö l­
dürülmüş. Bu rivayetten anlaşılıyor ki, Seyid
Câfer sinirli ve atak b ir adam m ış. H albuki
arkadaşı sâkln ve herkesin mizacına göre h a­
reket etmesini bilen b ir kimse olduğu cihetle,
imparatordan iıin alarak yanındaki adam la­
rın yardımı ite şehitleri göm dürm eğe mu.
vaffak olmuştur.
«Diğer bîr rivayete göre, Şeyh Zindanı
A bdürrauf Samedaut nam ında bir zat İsta n ­
bul muhasarasında bulunm uş ve kapıdan
şehre girmiştir. Bunun için bu kapuya Zın-
dankapusu denilmiştir. H alil» H aruntirreşid
zamanında elçilikle Hizansa gönderilip bu
zindanda zehirlenerek öldürülen Baba Câfer,
Şeyh Zindanı A bdürrauf Sam edaninin cedle-
rindetıdir. Şeyb Zındazü A bdürrauf Sam cdanl
İstanbul fethedildikten sonra kendi yeşil sa­
rığını çıkararak Baba Câferin baş ucuna ko­
yup yetmiş sene bu zindanda onun tü rb e d a r­
lığını yapmıştır.
«Baba Cafer türbesi, Yeniçeriliğin ilg a ­
sından sonra İkinci Mahınud tarafından tam ir
İSTANBUL
ettirilmiş ve bu münasebetle Ztndankapısına
da Hazreti Câfer kapısı. yahut Babı Câfer! adı
verilmiştir. Baba C âferin eskiden beş ttlrbe-
cları vardı. Bunlar vazifelerini nöbetle yapar­
lardı. İstanbul k a d ın la n bu türbeye bağlıdır­
lar. B ir kadın çocuk doğurm adan önce bir
deste mum alarak buraya gelir ve tUrbedara
okunarak tesbihden geçenli- B undan başka
çocuğuna ilk giydireceği çam aşırı d a bir boh­
ça içinde doğuma k ad ar tü rb e d e bırakırdı.
Çocuk doğup sekiz, dokuz yaşına kadar se­
nede hiç olmazsa b ir kaç defa buraya g etiri­
lerek o k u tu lu r ve tesbihden geçirilirdi. H usu­
siyle haşarı çocukların Baba C âfer türbeda-
rın a okutulm adıkça yaram azlıktan vazgeçme­
yeceklerine İnanılırdı.
«Baba C âfer tü rb e sin d e ikinci b ir m er-
k a d d ah a g ö rü lü r ki, bu, Çoban Ali Dede n a­
m ında b irin e a ittir. Ç oban A li D edeye Zin­
d an cı A li B aba d iy en ler de çoktur. Bundan
başka tü rb e içinde b ir d e kuyu vardır. Baba
C âferi ziy aret ed en ler, b u ku y u d an alınmış
suyu içm eden ve zindancı A li B abayı da zi­
y a re t e tm e d en tü rb e d e n d ışarı çıkmazlar.»
S erm ed M u h tar Alus d a tü rb e hakkında
aşağıdaki n o tu te v d i etm iştir:
«Y em işde, Z ıttdatıkapusunda, y e r altında
ıştk girm ez, loş, d ah a d oğrusu kapkaranlık
b ir tü rb e d ir. İç in d e k a n d ille r yan ar; yanm a-
sa göz gözü görm ez.
«B oncuk d e n ile n havale illetin e tu tu la n ­
ları, iki, üç yaşm ı geçtiği halde hâlâ emekli-
yenleri, kem ik h astalığına uğraytp bacakları
çarp ılan ları, a b u r e o b u r tık ılarak sıskalaşıp
g özleri lokm a, k a m ı d avul kesilenleri, naza­
r a u ğ ra y a n la rı b ir şeyden korkup boyunu
H u t d ağ ı gibi şişe n le ri e n önce m u tlak a oraya
g ö tü rü rle rd i. T ü rb e d a r efen d i b u n la ra okur,
nefes ed er, h e r b irin i b e şyüîlük tesbihden
geçirir, kim ine de ü stü n e m ü h ü r basılmış,
tü tsü len d irilecek , y a h u t suya konup o su içi-
rilecek k â ğ ıtla r v erir, vaktü hale göre, gö­
nü ld en k o p an k ırk p ara, ik i k u ru ş, çeyreği
cebe atard ı.
«B aba C âfer tü rb esin in önü, içi h e r gön
kucağında, elinde çocuklar bulunan kadın­
larla dolar; sıra gelm ek için beklenip du ru ­
lur, öne geçip b ir an evvel o raya girelim di­
ye m ecelleşiür, itişilip kakışılırdı.*
BABACAFER ZİN D A N I — F e tih te n Ye­
niçeri O cağının lâğvına k a d ar, B üyükşehrin
http://groups.google.
 a n s ik l o p e d is i — 1735 —
başlıca mahpushanelerinden bîri İdi ki, es-
esnaftan, avamı nfadan ve serseri güruhun­
dan kaal]) ve hırsızlarla borç ve zina mah­
kûmları Galata zindanı iie buraya atılırlardı.
Kadınlar için de ayrı b ir y e r vardı. Siyasi
mücrimler ve asker ocaklarından birine m en­
sup olan kaalfller ve hırstziar iso Babrâlideki
Tomruk'â, Vedikuleye. Rumelihisarına, T er­
sane zindanına. A ğakapusu zindanına konu­
lurdu. Umumiyetle de vücudüniln izalesi
matlûb şorirîer, zindanda gceeleyjn boğulur,
cesedleri de, ayağına tas bağlanıp b ir çuvala
konulduktan sonra denize atılırdı.
Baba Câfer zindanı, İstanbul surlarının
Haliç boyunda b ir burcun altında olup, fetih­
ten sonra bu burç ve yanındaki ta p u «Zm-
dankapusu» adını alm ıştu, Vakantivfe Ahmet!
Lûtfi Efendi, tarihinin üçüncü cildinde H.
(1&31 -1832) vekayli arasında, bundan böyle
Zındankapusuna «Baba Câfer» denilmesi için
bir irade çıktığından bahsediyor ise de, Bâbı
Câîer ve h attâ «Babacâîer kapusu» isimleri
halk ağzında tutunam am ış, «Zındanfcapusu»
adı devam edegelmigtlr.
Osman N uri Ergin» «MeceUei linajııru B e­
lediye» adında muazzam eserinde, İstanbul
Kadılığı sicillerinde kayıtlı H. 1180 {M. 1766)
tarihli b ir ilm ühabere dayanarak B abacâfer
Zindanı ile zindan nizam ı ve hayatı hakkında
Çok kıymetli m alûm at verm ektedir; şöyle ki:
«Zmdana atılanların iaşesi vesair ih ti­
yaçları için devlet hâzinesinden h içb ir şey
sar/edilmezdi. H e r gün, junâMitm Xxû& pen-
B a b tc tfe r Zindanı
(B e tte . Nezih)
n/group/merakediyorum
B ABACAFER ZİNDANI
ceresinden U r m&hk&m: — Ey hayır sahip­
leri! Diz burada açız!.. Merhametinize sığını-
y o m /'. Bizi unutmayın! yollu durmadan
bağırır, ve mahpuslara, hayır Rahiplerinin
sadaka akçesiyle ayni yardımlarından her
gün birer paralık ekmek ve birer küse çorba
dağıtılırdı. Geceleri b irer mum verilirdi.
•.Biiyükşehir halkınca da, zindan m ah­
kûm larına her giuı tasaddukta bulunmak bü­
yük sevap bilinirdi. Nezir kurbanları da, he­
men daim a zindana gönderilirdi.
«Fakat sonraları suiistimaller bajlamış,
zin dan kâtipleri sadaka ve nezir akçalar! ile
a y n iy atın ı Wr yimelik edinm elerdi, Çorba
pişirilmesi olmuştu. Yevmiye ü tljer akçelik
ekmek dağılırlar, paranın üst tarafını undan
kâtipleri aralarında taksim ederlerdi.
«Kurban ve mum nezirlerinden, yirmi
mahkûma bir okka et ve bir mum verip M
taralını, odabaşı ve kâtipler üleşirlerdi.
«M ahkûmlardan biri, yüksek makamlara,
devlet ricaline şefaatnam e, ahpab ve akraba­
sına m ektup gönderecek olsa, derkenar ak-
ça&ı ile a ltm ç paradan beş kuruşa kadar pa­
t a alınırdı
«Bir m ahkûm , zindana yatak, kilim ve
keçe gibi m efruşat getirecek olsa, yatak ak­
çesi adı ile kendisinde» b ir altına k a d ar para
alınırdı. Verm iyen, ta ş üstünde yatıp kalkma­
ğa m ahkûm bırakılırdı.
«Bir m ahkûm un a l ve itlâgı em ri gelse,
alabildiklerini alırlardı.
«Subaşılar tarafından tutulan h ırs a la r ve
yankesiciler zindana atıldığında, vak’a şüyu
bulm am ı; ise, ÜÇ beş gün s o n ra 'h ırsız ve
yankesicilerden alacaklarını alıp serbest bı­
rakırlardı.
«M ahkûmlardan, zindancılara para yedi­
recek k u d rette olanlar, h o ; tutulurdu. Borç
yüzünden zindana atılm ış yah u t ciinııii pek
o kadar büyük olm ayan mahkûm lar, zindan
kâtiplerine akçe verecek durum da olup da
vermezlerse, tü rlü yollardan muazzeb edilir­
di. P ara verenler ise -hoş tutulur, hattâ, ettr-
mü yok im i; tecessüs ettik diye hakkında fe-
faatnam eler tanzim edilirdi.
«Rum, Erm eni ve Y ahudi akalllyet ce­
m aatler sandığından sundan suhasısına rüş­
vet verirler ve bu suretle bir gayri müsliın
zindanda miislüman m ahkûmların nail olama-
 RABACAKER ZT.VDAMl
d ik lin rah atı tem in ederdi. Zindanın itib arlı
m isafirlerini gayri mUslimler teşkil ederdi.
?H. 1180 de. B aba C âfer Zindanının bu
bozuk düzeni düzeltilm ek istenildi ve 5 u te d ­
birler a ü n d j;
1 — İstanbul kadılarının nezareti ve
Divanı 311de çavuşbaşı bulunanların hükm ün­
de bulunan Baba C âfer Zindanına, etvar ve
harekâtı m ü c e rre t, n a m u sa ir b ir 2111dan su
bacısının tâyini.
2 — Zindana konulan b ir m ahkûm dan.
h e r ne su re tle olursa olsun h içbir p a ra a lın ­
mayacaktır.
3 — A f ve itla k edilen m ahkûm dan, h a r t
nam iyle 18 para, dilekçe akçesi nam iyle de
i& para alınacaktır.
4 — G ayri m iislim lerin verdikleri rü ş ­
vetin katiyen ö n üne geçilecektir.
5 — Kule penceresinden m tinadiye veri­
len sadakalardan toplanan, akçe İle h e r gün
m ahkûm ların ekm ek v e ço rb aları ra u ta d üze­
re muntazam an tevzi edilecektir. C um a g ü n ­
leri d e pilâv verilecektir, Bu p a ra y a BabaeS-
fe r Tilrbedarı m ütevelli ve zindan s u ta ş ısısı
na zır tâyin olunacak ?e p a ra onlarm e)t İle
»M folutıacaktır.
fi — taşe, odun, köm iir, kandil, v e de-
lekçi m asrafları çık tıktan so n ra g e ri k a la n
para, k eselere ko nup m ü tev elli ve n a z ır ta ­
rafından m ühürlenecektir.
7 — tsta n b u l k ad ıları, h e r d ö rt a y d a b ir
zindan hesaplarını te tk ik ed ec e k tir. F azla
para ite, borç yüzünden hapsedilm iş o lu p hiç­
b ir vakit borçlarını Sdeyem iyecek o la n la rın
b orçlan ödenecek v e b u g ib ile r tah liy e ed i­
lecektir.
8 — M ahkûm ların istid aların d an , d e rk e ­
n ar akçesi olarak yirm i paraya k a d a r h a r ;
alınacak; ku dreti olm ayanlarınla m eccanen
yazılacaktır. H ilafında h a re k et e d en k â tip le r
Şiddette teoriye edilecektir.
9 — H e r gün zindana a tıla n veya zından-
dan çıkarılan m ahkûm lar evvelâ çavuşbaşı
ağaya inha olunacak ve ancak onun tasdikin­
den sonra bir adam zindana konulup çıkarıla­
bilecektir.
10 -— Bu nizam ın aynen tatb ik ınd an zin­
dan s ü b a jm şiddetle mea’ul tutulacaktır».
Zina ve fuhşun, gazabı Sübhanl olan ta ­
un ve vebanın zuhurunda başlıca sebepler­
den bilindiği devirlerde, tstan bulda gerek
— 17*8 — İsta n b u l
cam i avlusunda, sokakta, t e k i r odalarında ve
kırlarda ve gerekse m ahalle aralarında aleni
ve gizli fuhş ile ittitıam olunan zaniyeler ve
fah işeler de H abscafer Zindanının kadınlar
kısm ına atılırdı, M ahalle im am ları, bu gibi
genç kız ve kadınları zabıtaya İhbar eder,
zabıta da ihbardan sonra şiddetle takip v«
zaniyeyi ve fMUşeyi zindana atm akla muvaz­
zaf idi. B ir zanlye Veya fahişe, zuıdandan an­
cak tövbe ve istiğfar etm ek suretiyle k u rtu ­
labilirdi; h ak ikaten nâdım ve pişm an olduğu­
na d air, m ahallesi im am ı ile m ahallesinden
sözüne jtim ad ed ilir b ir zatın kefaleti de
şa rttı. İstan b u l K adılığına hitaben yazılan H.
1192 (M. 1778) ta rih li b ir ferm anda, zaniye
ev fâh işelerin tövbe ve İstiğfar ile tahliye
lerin de de bâzı kızlarla kadınlardan p a ra alın*
dığı, bu n u n şiddetle önü ne geçilmesi, p ara ile
kefa le tte bulunan İmam ve şahitlerin de, cü­
rü m leri sab it olduğunda sürgüne gönderile­
c ekleri yazılıdır, V akanüvis Atrnıed Lûtfi
E fen din in H. 1247 v ektiyi) arasınd a k a y d etti#
bir b endd en , b ir a ra E abacâfer Zindanının
yalnız k ad ın m ah k û m lara tahsis edildiğini
öğreniyoruz, vakanüvis «Bu an e kadar m a­
halli m ezkur taife! nisaye m ahsud m ahpes it­
tihaz o lu n m u ştu . (Baba C âferle zindancı Ali
D edenin) ru h a n iy e tle ria e hürm eten Ahmedi-
y e m eyd anı c ivarın daki lobhane nisaya tah ­
sis ile zind anı m ezkûre karakolbane inşa
(olundu)» diyor.
ts ta n b u ld a, bâzan sa lta n a t tebeddülü, h i ­
zan d a b ir sa d ra z a m ın sukutiyle neticelenen
a sk e ri ih tilâllerd e, ih tilâlcilerin ilk işlerinden
b iri G alata v e B abacâfer Z indanlarına gidip
k ap u iarıııı açm ak, b u radaki m ücrim ini salı­
v erm ek o lu rd u . M ahp uslan hürriyetlerine
kav uştu rm ak, ihtilâli id a re ed en ler indinde
b i r u ğ u r say ılırd ı. B u na b ir ö rn ek olarak,
N aiına ta rih in d e n , Genç O sm an vakasındaki
Su s a tırla rı okum ak kâfidir:
« ... v e asker, gükrane-i cü îte , BabacM er
îtıın b n m a varıp a n d e ve G alata Zindanında
o lan m ahpusları itlak ettiler. Ve ta ş gem ile­
rin d e ve te rsa n e zindanında olan m ücrim leri
salıverd iler...»
B aba C âfer Türbesi ve Zindanı tstanbul
A nsiklopedisi adına 1951 y ılı şubat ayında
H akkı G öktürk tarafın dan ziyaret edilm iş vc
aşağıdaki no tlar v e rilm iştir:
T ürbe ve a n d a n 1934 B elediye Şehir
 A S S İK tO P E D fS t
— 1787 —
Canbazbanı Sokağı kavşağı klişesindedir. tki
demir kanatlı sokak kapo sun un Ustilndc şu
kitâbe vardır:
.Ycrkarfl K avti) Cafer nılİA lU lv »nbfi
1296 <M. 1881)
Gel ılyarct kıl niynı e l C aftrüîengâriy*
ftü p te ttji «lerd o lan lar ^İ httiIIIaIi o lu r b of
Gerek cköar gerek «ıram ı n edeklâ hüznll endişe
NamUrfidı b e n n iirtd Idcr id e n ey te eû$
Kınat eyle UÇ ibli» dahi surei Fatih*
Btt âli AJİ Babayı »kın ejlcnte ferâmikg
C|er nii'mln e |e r gayri alub bir katre âbtndeo
Basılı cihl ntcatden her kim eylerse nfijj
Bu dem ir k apunun ark asın da bulunan
ikinci bir cam lı k apu dan ön kısm ı ta ş arka-
daki geni? kısm ı ta h ta döşeli b ir m « İh a le gi­
rilir. Medhalin solunda tü rb e d a rla ra m eşruta
oda, onun yanında zindana çıkan m erdiven,
geride sol dipte de tü rb e kapusu bulunm ak­
tadır. İki dem ir k an atlı tttrb e kapu sun un üze­
rindeki talik bat ile manzum k itab e şudur:
İkinci Mahmudun Turan
gihi krrrar jl yem h u rfiti .Sultan MaJımv<
Bösav bulk ile odur fahri m nlüki bdâffl
Devri Fatih geçeli İşbu makanu râşen
Otaamıgkc» himenı (tevsiine?) mazhari lâm
Kıkfa tecdidine ferman o mnced&id unvan
Çilerin m bini $&d eyledi ber vefki merim
Öyle Câfâr İri Hattan tenine kılmış İdî
Tâbİtn ahdi flehidft bu mafıal içre lüyfim
Gel de Ihlig İle ol câyl îcâbetdir bo
Siibhagtrılâni düa g£bl cihana müdâm
Alem oldukça naıargâlıi veli agâh
Mim itstts sebl devranı Hudayl aiıâm
Beadci s&dıkı Es'ad didl »İbâ tâ rih
% k ı t i Cite r i yapdk ne gfim l ^ h l enam
1290 (M. 1834-1935)
Kapudan zemini ta ş döşeli küçük b ir m et­
hale sonra türbeye girilir. 5 x 9 m etre k a re
genişliğinde tahmin edilen türben in » m in i
tahta döşeli üstü tonos ile örtülm üştür. Işık
alacak ka.pudan başka hiç b ir yeri yoktur,
elektrikle tenvir edilm iştir, tavana aslim ; es­
ki devirden katma üç kandil vardı. Solda Ba­
ba Câferin sağda Zindancı Ali Babanın m er­
mer sajrıdukaü m erkatleri bulunm akladır. AH
Babanın merkadl yanında asırlar boyunca su-
yundan şlfo beklenmiş olan dem ir çıktrdclı
n/group/merakediyorum
B A B A D A Ğ I YOKUŞU
kuyu vardır. B aha C&feriıı sandukası da b ir
dem ir parm aklıkla çevrilm iştir.
Zindana çıkan ta ş m erdiven on d ü rt ba­
sam aktan sonra «ağa kıvrılır, b u m erdivenin
yirm i -bej basaznaklık bu ikinci kısm ı tepe
penceresiyle aydınlatılm ıştır. Zindana tek ka­
natlı b ir dem ir kapudan girilir. E vveli zin­
dan mescidi görülür. Tahta döşeli ve 5 x 9
m etre kare genişliğinde olan mescidin m ih­
ra b ı duvar içinde b a sit b ir kem erden ib aret
olup içinde vaktiyle m ahkûm lar tarafından
kullanıldığı rivayet edilen iki toprak testi bu­
lunm aktaydı; m escid dem ir ısgara parm ak­
lık lı d ö rt pencere ile aydınlatılm ıştır. Asıl
zindana b u rad an yine te k k an atlı d em ir b ir
kapudan g irilir v e o n basam aklı gayet d a r bir
ta ; m erdivenle Çıkılır. Zindan 4 x 9 m etre
4tare genişliğinde tavanı tonos ö rtü lü be} k ü ­
çü k m azgal deliği ile aydınlatılm ış b ir yerdir.
Baba C âfer T ürbesi ve Z indanı bu s a tır­
ların yazıldığı sırad a Topkapu Sarayı müzesi
m üd ürlüğ ü em rind e bulunuyordu.
BABACAN — A slen Ü sküdarlıdır; De­
desi D ağıstan m uhacirlerindendir, Pendikte
İstasyon karşısın da kahvecidir. K ahvesini sa­
b a h la n sa a t d ö rtd e açar. İlk tre n e yenilecek­
le re kahve, çay hazırlar ve uzun uzun hikâye­
le r a n la tıp tre n zam anı beklem ek zahm etini
bu şekilde g iderir. T renin in canlı tarifesidir,
tre n zam anı gelince yüksek sesle bağırıp aha­
liye ih ta r eder.
Vüoud yapısı ir i y a n , lâtifeci; kendisini
Pendikte, K artalda, Tuzlada, Gebzede ve o
civarda herkes tan ır. A rada sırada ocak ba­
şında vaaza başlayıp m üşterilerin e ahlâkî
öğütlerde bulunur. V elhasıl hoş bâr esnaf ti­
pidir. (1951).
AB Gencel!
BABAÇ — H âoeberduş küllı9ni1er argo­
sunda iri y a rı adam ; k en d i m uhitlerinde kü­
çüklere hü rm et telk in edem em iş yaşlılar; ek­
seriya lik a b olarak kullanılır: «Babaç Tâhir,
Babaç Sâlih» gibi. Babaçda b ir de tezyif var-
dır.
BABADAÛI YOKUŞU — Kasımpaşa tun
Kadımehmedefeodi Mabalesi sokaklanndan-
dır. Paşaçeşmesi Sokağı He Bahriye Has t aha-
nesi arkası sokağı arasında m erdivenli - düz,
sağa, aola kavisli b ir sokaktır. Seyhveli Sokağı
ile bir kavuşağı vardır.
 BASA EFENDİ {Şeyh)
Pıjaçeşnıcsi Sakağından yürününce evve­
li kal» U.ş merdivenli oJnratc sonra sağa bir
kavis çlîi.'erpk diir.leşir ve genişler, tekrar sola
bir kavis çizerek darlaşır, Bahriye hastahanesi
arka» sokağında nihayet bulur, Sokağın baş­
langıcında sağda dört basamaklı, üç katlı ah­
şap bir ev, yanında iki ahşap ev olan dar ve
toprak bir aralık .yol vardır, Daha sonra Şeyh-
veii Soka|uıı nihayetine isaflar iki katlı kâglr
biiyük bir bJjıa olan Kadı Mehmed ilkokulu
("Eski Rüjdiye Mektebi) işgal eder. Yine soka­
ğın başlangıcında sol tarafta Deniş Hastaha-
neslnin yüksek bahçe duvarı ve kapsss olup
onan yanında ikinci kavisin başında olan Katlı
Mehmed Efendi Camlinin fevkani meşratası-
nm duvarında tersane emini Ahmed Ağa Çeş­
mesi bulunmaktadır.
İkinci iarisfan solağuı sonuna kadar ca­
miin fevkani meşrutası ve Iıatlu kapusu işgal
eder (Ocak 1960).
H a ttı Göktürk
BABA EFENDİ (Şeyh) — Geçen asırda
tsUnbnlun büyük şöhretlerinden bir Kaadiri
şeyhidir; Haseki Caddesindeki tekkenin şey-
iid lr 'E,: Babaefendl Dergâhı), Aşağıdaki sa­
tırlar. Resaıl Mlraarağlnnıın İstanbul Ansiklo­
pedisine gönderdiği notlardan alınmıştır:
«Baba Efendi aslen İstanbullu olup do­
ğumu 1820 ye doğrudur, 1883 de ölmüştür,
kabri, tekkesi haziresindedir. Zamanında, ne­
fesi ve yazdığı muskalar ile meşhur idi; bu
şeyh, Beşinci Sultan Murad deli olduktan son­
ra validesi Şevkefzi Kadınefendinin. bammal-
lar kahyası ve İkinci AbdüihamUlin meşhur
hafiyelerinden Elhac Hafız Mehmed Emin
Vasılasiyle dtmeni kerametine sarıldığı ve
Oğlunun şifa bulması için kendisinden mus­
kalar getirttiği Baba Efendidir. Kendisinden
sonra oğlu Mehmed AG Efendi tekkesine şeyh
oldu. Bu Mehmed Ali Efendinin biiyük kuını
üohiyar Mahallesinin Yokuşçeşme Sokağı alt-
başındaki Eekirbey Tekkesinin şeyhi meşhur
Şeyh Bekâr Beyin oğlu Şeyh İhsan Efendi al­
mıştı ki, bu tadivacdan doğan bir orkak ço­
cuk, nevcivanlık çağında, harikulade güzelliği
ve türlü uygunsuzluk ve haşarılıkları ile İs­
tanbul aabıt&smı bayii uğraştırmış, <Kız Ali»
ve «Sarı Allı lîkablan ile baldın çıplaklar
ve kiilhânUer arasında büyük şöhret kazan­
mış ve mahkûm olarak galiba Bursa hapisha­
— 1738 — İSTANBOl
nesinde ile kendi yolundan biri tarafından
katledilmişti IB .: Ali, Kız yahud Sarı).
Soroıed M uhtar AIııs da tstanbul Ansik­
lopedisine tevdi ettiği notlarda şunları yat).
yor:
«Baba Efendinin nefes ve muskalarına
oğlu Mehmed Ali Efendi do devam etmiştir.
Baba lAJtdbı, zannım, çocukları sevdiği, koru,
duğu, neresi hasta çocuklara iyi geldiğinden
kalmış olacaktır. Gebe kadınların günil yak­
laşıp doğuracağı sıralar çocuğun kundağı,
etekbezi, pamuklusu Baba Efendiye götürü­
lüp bırakılır, d , okuyup üfledikten sonra alı­
nıp saklanır, doğum olur olmaz evvelâ onlar
kullanılırdı. Efendiye memedeki, kundaktaki
çocuklar da götürülür, nefes ettirilir, geç yü­
rüyen çocukların «kösteği» kestirilirdi (B ,;
Kösteğini kesme, Geç yürüyen çocuidannX
BABAEFENDİ DERGÂHI — Haseki
Caddesinde, bu caddeyi C errahpaşa Caddesi­
n e bağlıyan Yağhane Sokağının klişesindeki
Bayrampaşa Türbesi ittisalinde b ir Kaadirt
Dergâhı idi, az ileride bir çıkmaz sokak için­
de de tekkenin harem kısmı var idi, bu satır­
ların yaKîldıgt sırada sem a hane ve selâmlık
kısmı tam am en h a ra b olm uş bulunuyordu,
harem, bakımsız ve y a n h arab mesken olarak
kullanılm akta idi (1946).
R esad M imaroglu
BABA GENCELt (Hacı) — Bu satırların
m uharriri Ali Gencelinin büyük amcasıdır.
1275 Azerbaycanda Gencede doğmuştur. Ba­
b a s ı Kara Hacı M ehmed id i. Bu sebepden ai­
le n in eski soyadı »Mehmedol» veya «Meh-
medzade» dir. Babası Gencenin eski b ir aile­
sine mensup v e Gencenin Sofular m a h a l le s i n
d e n id i. Bu Sofular m ahallesi T itn u r le n k in
Ankara m u h a r e b e s in d e n sonra bir kısım Ana­
d o l u lu l a r ı g ö ç e r d iğ in d e Şeyh Sadreddin Erde- ı
bilinin oğlu Derviş Alinin teşvikiyle Timur '
tarafından Gencedo İnşa e d ilip ve A n k a ra d a n a
g e ti r ti le n Anadolu g ö ç m e n le ri bu m a h a lle y e
yerleştirilmişlerdir.
Kara Hacı Mehmed Beyin yedi oğlu ve
iki kızı vardı. Oğulları Hacı Ali Rıza, Hacı AH
Asgar, Süleyman, Hacı Ali Ekber, Hacı Baba
ve Necattır. Hacı Babasının altıncı oğludur.
Asıl adı dodesi Hacı Mehmed Hüseyin oldu­
ğundan Mehmed Hüseyindir, Fakat hürmeten
küçüklüğünde babası tarafından baba denil-
http://groups.google.com
I
A N S İK U lP g P la t__________________________ ____________
rfigjûden B ata ismiyle şöhret bulmuş ve Mek-
keye gittOtten sonra da Ham Baba* İsmi İle
^ağrıtmış, asıl adı olan Mehmed Hüseyin
unutulmuştur. İlk defa 1290 civarında U*
tanbııla gelmiş bir müddet ^kalmış ve sonra
Hacca gitmiştir. Kardeşi Necefle birlikte İs*
tanbulda Yıldız Hanında ticaret hane açmış
ve halu ipekli kumaş ve çay ticaretiyle meş­
gul olmuştur. B ir müddet sonra Irana ve da-
ha sonra TürkUtana (Seznerkand. Buhara ve
Kişgare) gitmiş ve oralardan İstanbul* çay
ve Orta Asya halı ve Kumaşları getirmiştir.
Paha sonra İrandan Istanbula halı getirtmlş-
tir. Kardeşiyle b irliğ e İranda da b îr ticaret*
turne açarak işi genişletm işlerdir. Hacı Baba
fetanfrıtffa bulunmadığı zaman kardeşi Ne*
cef tstanfauldaki işlerine devam etm ekte İdi.
Diğer kardeşleri ise o zaman vefat etm işler­
di. 1300 e doğru tstanbulda Yıldız H anının
biiyük bor hissesini satın alm ışlardır. Bugün bu
ban btı ailededir. H acı Baba zamanında Istan^
bulun tanınm ış tüccarlarından olup b ir kısım
bayır binalan da yapm ıştır. Üsküdarda Şemsi-
pfljaria satın aldıkları yalıda otururlardı. Hacı
Bahanın üç oğlu ve b ir kızı vardı. Oğulların­
dan Süleyman Mehmedzade ve Rfehdi Meh-
medzâde şimdi Ncw Yorkta ve diğeri Molı-
med Ali Mehmedzfide Yldız Hanı 5 num ara­
da tîcBreile m eşguldürler, Mehmed Bey Ro-
bert Kollfljden ve Michigan Üniversitesi Zi­
raat Fakültesinden m ram d u r. Halı üzerinde
ihtisası. vardır, İslâm Ansiklopedicinde halı
maddesini bu zat yazmıştır. Tercüme eser­
leri de vardır. Hacı Baba ve kardeşleri halı
sanatının inkif&fı için çok çalışmış ve İranda
bir halı fabrikası kurmuşlardır. Bu fabrika
hfilen mevcut değildir. A ncak bu f a r i k a n ın
çıkarmış olduğu halıların her biri bir sanat
eseri ve kıymetlidir. F ab rik a n ın yaptığı halı-
lann çoğunun resimleri bîr albümde toplana­
rak fabrikanın çalınma tarihî ile birlikte bu
satırların m uharririnin babası Hacı Cevat
Genceli tarafından hazırlanmış ve bir nüs­
hası Paris ve Londra müzesi halı mütehassısı
Ordubadlı Abbas Ağanın teşvikiyle o müzeye
hediye edilmiştir. Bu fabrika tstanbulda hah
ticaretinin inkişatında büyük bir rol oyna­
mıştır, Merhum Hacı Baha öm rünün son una
doğru Tebrize giderek bu fabrikanın işleriyle
bizzat meşgul olmuştur ve 1340 (1924) de
Tebrizde vefat etmiştir.
Ali Geneeli
/ group/merakediyorum
1739
BABAHASANALÖlt MESCİDİ
HABA IIASAN ALEMİ MAHALLESİ —
1994 Belediye Şehir behberinln 6 namarals
paftasına gtore Fatih Kazası mahallelerinden-
«tir. Atatürk Bulvarı Çıngırakİıbostan Sokağı
Horhor Caddesi ve Şehzadebaşı Caddesiyle
çevrilmiştir. İç sokakları şunlardır: Seretti
Sokağı. Kavalaİı Sokağı, Şeyhatt Sokaftı, Kaf­
tan Sokalı, Hoşkademmedresest Sokağa Lûl-
fieCendi Sokağı, Papağan Sokağı» Kırmatu-
(uraba sokağı, Tütüncü sokağı, Babahasan
Sokağı, Vfrançeşme Sokağı, Uacılâtifefendi So­
kağı. Toprak Sokağı, Girdap Çıkmazı, Meç-
hulâaker Sokağı. Oroçgazl Sokağı. Oruçgazi-
camii Sokağı, Oruçbozan Sokağı.
Dar gelirli ve orta halli Türk ailelerinin
oturduğu bir mahalle olup Oruçgazzcamü,
Babahasan Mescidi ve Mimarayasefendi fSa-
raçhanebaşı Camii), Horoz Hamam ve Çandar-
lıibrahimpaşa Hamamı bu mahallenin şuur­
ları içinde bulunur. Türk yapı sanatının bir
şaheseri olan İbrahim paşa Hamamı Atatürk
Bulvarı açılırken küçük bir Justnı b u ira r üze-
rinde b ir çıkıntı yapıyor bahanesiyle maalesef
yıktırılm ıştır. (B .: Candanı İbrahimpaşa Ha*
mamı).
Bu mahallenin târifi yolunda yukarıda­
ki notlar 1950 yılında te$bit edilmiştir <B.:
İmar).
BABAHASAN SOKAĞI — Saraçhane-
başmdan Aksaraya inerken Atatürk Bulvarı*
mn sağına düşen Babahasanaleml Mahallesi­
nin sokaklarından olup kaba taş döşeli ve bo­
zuk bir yol idi. Adı mahalleyle beraber Ba*
bahasanalGini Mescidinden, alınmıştı. Bu mes-
cid ve banisinin kabri bu sokak üzerinde idi.
1950 den evvel mesrid hizasından bir kısmı
Bulvara alınmıştı. 195fi da başlayan son İmâr
işleri arasında tamamen kaldırıldı.
BABAHASANALEMİ MESCİDİ — Aşa­
ğıdaki THjUar 1960 yılında tasbit edilmiştir:
«Atalürk Bulvarı He Saraçhaneden Ak»
seraya inerket sağda yolun altında görülen
ilk küçük harap mescittir. Haıiik&tûl Cevsmi
şu malûmatı veriyor; «Hogkadem Camii kur-
bindedir. Mescidi mezburun bânisi Alemdar
Baba Haşan Ağadır, bîr yokuş üzre bina olun-
mağiyle kapusunun birisinin merdiveni var­
dır, kabri mesciddeo bir m iktar baid bir hâ-
nenfn bahçesinde bulunmağta hâneyi roezbû*
run sokağa olan penceresinden ziyaret olu­
nurdu, Bâdezaman pencereyi mezbûre sed
 BABA>lASANALT.Mt MESCİftt — 1740 ISTAffmn.

o lu n u p bah çen in d ah ilin d e k a lm ıştır. M lnbu- k ü ç ü k b ir atö ly e n in sahibi, ta ra fın d a n şayanı

rin i zim m et vek ili k â tip M ustafa E le n d i vaz şü k ra n b ir h ü rm e t d u y g u su ile tem iz tutul-
e y te m ijtir, ittisa lin d e A hi Ç ele bi m ek teb i b i­ m a k ta idi; k a b ir ta ş ı y o k tu fa k a t b ir ağacın
na ey lem iştir, m ah allesi vard ır» . ü z erin d e a sılı b ir lev h a d a y e n i tilrk harfleri
’ Yaarı k â rg ir d ü rt d u v a r ii/e rin e k ire m it ile şu s a tır la r yazılm ıştır: « F a tih in Alemdarı
ö rtü lü , y ap ı sanatı b a k ım ınd an kıy m eti o l­ U ssa n B aha A lem in in m edarıdır». Kabrin
m ay an b a sil b ir b in ad ır. M in aresi tu ğ la ile ö n ü n d e k i d e m ir p a rm a k lık lı d u v a rın soluğa
örülm ü ş, şerefesi ta ş k o rk u lu k ta v e m in a re bakan yütcünde v e k ö şed e Ş a ir S ilkinin t e f
kül&iu ku rcu n ö rtü lü k ü la h tır. M ih rab ı d ı­ b e y ittik ta r ih m an zu m esin i ih tiv a e d en m er­
şarıy a ç ık ın lıla r, so n c em aa t y e rin e b e ş m e r b ir k itf b e ta ş ı d a d u v a ra götnültm if bu­
ah$ab d irek ü zerin e a tıim ı} 'b ir y a ğ m u rlu k lu n u y o rd u , ü z e ri y e şil b ir y a ğ lı boya ile ç<*
Fardır. 1936*1937 a ra sın d a E v k a f ta ra fın k ö tü b ir şe k ild e boyarım 13 v e okunm asını hay­
dan k a d ro h a ric i edilm iş v e a y d a ik i b u ç u k li g ü ç le ştirm iş tir, fcilâbe şu d u r:
lira k iray a v erilm iştir. K ira c ıla r ta ra lın d a n
Tenimde Ugi itestfb dilimde BKMI Uttan
ta m ir k astiy le i i r çivi ö alıi çak ılm ad ığ m d an Den Oldıım F atih in ol irinde mergub il e n d in
b ug ün kü p e rişan b a le d ü şm ü ştü r. B ir kaç b a­
G anyi ekher itlim linteatoe
sam ak ta ; m erdi re n le çık ılan a v lu su n d a k i <İKdJw| tuutm Ut?)
müezzin m eşrutası o d a cık lar da keza k ira d a Oltıben (aıU hım d i l l|te
olup aynı p e rişan h a ld e d ir. jehidler urdan
tB â n isin in i'aliri H a rik a n ın da k a y d e t­
Y oturdum M m » bilnus iıall
tiğ i gibi az ile rid e b u lu n u p y a n ı b a şın d a k i ahvalini (......... *)
Meğer ULİnlda Irçad ejlem iıta
K fie l i p n
Ç tragpa ju ’letUr Men kânı h -
t l cennet «Inu
Bııdi h er bir mauranda »U
anın mededhân
(Dinle?) Stdkı bono* (Amirin»
o n k u t u n târtlı

Itubohaeanelem î M m id l, ı l S l ,
{Resim: NozLh.
îı}tp://groups.google.com>
 A-NSİITLOPEUlSt
— 1741 —
<7ehitl «terlet «MM «>t» M 1.........?) ılı-mdan
(Bilhassa tarih m uram ın tam okunama-
ması şayanı eseftir.
»Hadikantn bu mescidin yerini tjy ln
«darken Hoşkadcro Camjjnî gösterm esi biraz
garibdir. zira H oşkadem Camii hayli uzakda
kalır, halbuki Oruçgazl Camii, B abahasuıale-
mi Mescidinin hem en y anı başındadır*.
Örtüm Miimlu
Bu meseid 1056 da başlayan ve İstan­
bul kadim s im in m tam am en değiştiren imar
istimlâkleri Vc hedirnleri arasında civânnda-
ki diğer binalarla beraber yıktırılm ış, kalk­
mıştır.
BABAHAYDARCAMİİ SOKAĞI — Ha-
liçde D efterdarın ü stü nde B abahaydar diye
anılan sem tin sokaklarından olup 1934 Be-
BafrdmytJfircftnıİJ S«kagı
(Rerim: N«züı)
''group/merakediyorum
BABAJ 1AYI>AA MAHALLESİ
lediyp Ş ehir R ehberi­
nin 9 num aralı pafta­
sında Cezerikasım ve
Nieancıtnuıta-
I a p a s a m ahalle­
leri arasında gösteril­
m iş olup yine bu paf­
taya gBrc D üğmeciler
M ahallesi h u d u d u
için dedir. N azırağa-
çeşm esi Sokağı ile
H aydartıaba C addesi
arasında oldukça g e - ________
niş b ir kavis çizere'*
uza n an b ir yoldur.
H aydarbaba Caddesi
kavusağından girildi- Babah»ydart»ı»ii
__„ .... _________ Sokağında çeMM
ğ.nc gore a lt yarısı
kaba ta ; döşeti, gayri muntazam m er­
divenli ve üst kısmı toprak dik me­
yilli b ir yokuştur. Cadde Uc olan ka-
v u şa|ım n sağ köşesinde Babahaydar
Mescidi bulunm aktadır. Mescidin a r­
k a avlu kapusu bu sokak üzerinde.
İki kenarından b irer, ikişer, üçer
k a ttı ve hem en hepsi bahçeli, yazın
yeşilliklere gömülmüş ahşap evler
o rta h a lli T ürk ailelerinin m esken­
leridir. H avadar, sessiz b ir sokaktır.
E vlerinin ü st katlarından Halicin ve
k a rşı sırtla rın giizel b ir panoraması
görünür. Bilhassa karşıda yağm ur bu­
lu tla rım a toplandığı zam anlar, kurşu­
n i b ir (on üzerinde Okmeydanı Mes­
cidinin m erm er b jr sütun halinde
yükselen bfkes m inaresi, Haliç sula­
rındaki ışık ve gjflge dalgalan hari-
kulâde b ir m anzaradır (Birirıtiteşrin
1950).
Bu sokak üzerinde büyükçe U t
ahşap evin bahçe kapusu yanında
tun ç m usluklu ayna taşı ıro teknesi
m erm er m etrûk ve kitâ beşiz bir çeş-
mecik bulunm akta idi.
Bibi.: KEK, Gezi Sin(u.
BARAKAYSAK KUYU SOKAĞI
— (B .: Bababahoydartekko Sokağı).
BABA 1IA YOAK MAHALLESİ —
Istanbulun eski mahallelcrindendir.
 BAÜAHAYDUt MEKTEBİ SOKAĞI — 1742 — İSTAHB01,

H a liste D e fte rd a rın ü z e rle rin » d ü ş e r, a d ın ı
B a b a h a v d ir M escidinden a lm ış tır (B : B ab a­
h a y d ar Mescidi).
1263 m ebus seçim in d e (arızini e d ile n d e f
te rd e 203 h a n e o la ra k g ö ste rilm iştir. S on te ş ­
k ilâ tta k ald ırılm ış o la n bu esk i m ah allen in
1934 B eled iy e Ş e h ir R eh b e rin e g ü re D üğm e-
e lle r. N işan cım u stafap asa v e C czcrikasm ı m a
h a ile le ri a ra sın d a tak sim ediSdıfi a n la şılıy o r.
BA BA H A V D AK M EK TEBİ SO K A Ğ I —
H aliçte D e fte rd a rın ü s tü n d e B ab a h a y d a r d i­
ye anılan sem tin s o k ak la rın d an o lu p 1634
B elediye Ş e h ir R eh b e rin in 9 n u m a ra lı p a fta ­
sın d a C ezeriîıasm ı v e N iş a n c ım u sta fa p aşa
m ah alleleri a ra sın d a g ö ste rilm iş o lu p y in e bu
p afta y a g ü re D ü ğ m eciler m a h a lle si h u d u d u
içind ed ir.
A dı g e çe n re h b e rin b u p a fta sın d a H ay­
d arb ab a C addesi ile B alcı y o k u şu n u n te şk il
e ttiğ i ü ç yolağzı k avu şağı ü z erin d e g ö rü le n
B ab a h a y d a n n ek te p sok ağ ı a slın d a b u n o k ta ­
da alm ayıp falı üç y a ta ğ a n d a n y irm i ad rn ı
ta d a r ile rid e ve B alcı yo kuşu ü z erin d e d ir.
Y ola b u b a şın d a n g irild iğ in e g ö re: C adde de-
n ile c c k k a d a r g e n i; k ab a ta ş d ö ş e li aft v e üst
k ısım la rı g a y ri m u n ta z am m erd iv en li ve d -
d u k ç a difc m eyilli b ir y o k u ştu r, tkl yanında
bU yliklü k ü ç ü k lü vc b a h çe li a h şa b e v le r v ar­
d ır. Sokak y o k u ? k ısm ın ın ü s tü n d e n doksan
d e re c c y le s a ğ a k ıv rılır ve d ü m d ü z Zahireci
S o k ağ ın a k a v u şu r. Bu d irse ğ in iç k u m u lda
O nsek izin ct a s ır tü r k y a p ı s a n a tın ın en güzel
Ö rn e k le rin d e n m e d re se p lâ n ı üzerin e ln ;a edü.
m iş Ş ey h S e lâ m i N a k şib e n d i D ergâhı bulun­
m a k ta d ır. B u y a tırla rın y azıld ığı sıratla bu
n e fis e s e r m e tru k v e y ü re k le r s a la ta n bir
h ald ey d i; tezelden tam ir
e d ilip k u rta n İm a js a İs­
ta n b u l, Ö zerindeki Türk
d a m g a sın ın p e k asil ör­
n e k le rin d e n birini d a la
k a y b etm iş o l a c a k t ı r
(E kim 1950}.
B ibi: REK, C n i Nata.
BABAHAYDAR MES­
CİDİ — H aliçte D efter­
d a rın ü stü n d e Babahay­
d a r d iy e a n d a n sem tte
o lu p 1934 B elediye Ş&

Babahtyrtar Meseldi
(Resim: Nerih}
fit+p:/ / groups.goog le.cot
 A.VSİKİOPEDİSİ
— 1743 —
hir Rehberine göre Düğmceiler mahallesi
sınırı içinde kalmıştır.
Yine aynı rehbere göre Haydarbabu
faddesiyle BabahaydarcaiBii Sokağı k a v l a ­
ğın kösesindedir; caddeye nazaran bir set üs­
tünde. iki avlu kapusundan biiytik knpu Hay-
darbaba Caddesi üzerinde kaba taç döşeli
merdivenli bir çıkm a; sokak nihayetinde, kü­
çük kapu da Babahaydarcamii Sokağındadır.
Hadikatülcevami bu mescid hakkında şu ma-
lûmalı veriyor:
»Bürüneüklü Ayazma yanındadır. K a­
nuni Sultan Süleym an tarafından H ayar Ba­
ba için teberrüken yaptırılm ıştır. Ba H aydar
B ata Abdullah A h rar H azretlerinin halife­
lerinden o!up k ırk sene k ad ar h e r ram azan
Eyyııb Camiinde iti&âfe çekilm iştir. Sultan
Süleyman bu zâtın h aline vâkıf olunca gön­
lünü hoş etm ek üzere bu mescidi bina bu­
yurm uşlardır. H aydar Baba da orada m edfuıı-
dur. M inberini Ü çüncü Sultan M ustafa za­
manında A rpacı Mescidi im am ı A bdullaa
Efendi koym uştur. M ahallesi vardır.*
Dö'rt köşe plânlı, tuğla m inareli, ahşap
son cem aat yerinin dışı aşı boyalı b ir mes-
ciddir. Büyük kapudan girildiğine göre sola
düşen sed üstü bir m ezarlığın hem en başında
Haydar B abanın son zam anlarda çim ento ile
pek zevksiz olarak tam ir edilm iş k ab ri bu­
lunm aktadır. K abrin üç satır üzerine olan
Sdtâbesi şudur:
«K utbül-ebrâr vel a h b ar Baba H aydaıiil-
nakşıbendl ül Sem erkandî h azretlerin in mer-
kadı m ünevvereleridir W azizi m üşarünileyh
ek&biri hacegânı nakşibendiyeden Hoca Ubey*
dullah A hrar h azretlerinin hulefayi [dram ın­
dan olup dokıızyüz elli yedi tarih in d e irtihali
dari beka buyurm uşlardır. Kuduse s u re hü-
mâ.>
Kitabe «Aziz» kitâbesini taşım aktadır.
Bu kitabenin b ir eşi de m erkadm merdivenli
çıkmaz sokağa açılan parm aklığı dua pence­
resi üzerinde bulunm aktadır. Son cemaat ye­
rinin önünde çim ento döşeli temiz b ir avlu-
cuk, tulum baiı ve liç m usluklu b ir taş tekne
bulunmaktadır. Bu ön avlunun çimento ile
döşenmiş kısmînin gerisi de ağaçlarla bezen­
miş bir bahçe olup bu- bahçede de b âıı k ab ir­
ler bulunm aktadır. Kayda değer başka bir
hususiyeti yoktur. Bu mescidin imamların­
dan olup mescidin yanında medfun olan H a­
cı îsmail Efendi isminde bir zâtın yaptırdığı
m/group/merakediyorum
BABAHİNDt SOKAftl
bir çeşm e de H aydarbaba Caddesinde Camiin
k an ısın d a d ır. K itabesi sud ur: «Sahibüîhayrat
H aydar lied e im am ı E îhaç U m ail E fen di r u ­
hu ola şâd. T a rih i ta m ir 1252*.
Bibi : H a < lik a tü l C e v fim l I; f l E K G e z i n o tu .
ItAlîAHAYDARTEKKfc SOKAftl _ Ha­
liçte Defterdarın üstünde Babahaydar diye
anılan semtin sokaklarından olup 1934 Bele­
diye Şehir Rehberinin 9 numaralı paftasında
Cezerikasmı ve Nişancımustafapaşa mahalle­
leri arasında gösterilmiştir, yine bu paftaya
gör© Düğmeciler mahallesi hududu içindedir.
Şeyh Selâmii N akşibendi tekkesi önünden baş*
lıyarak yukarıya doğru çıkan, bir araba rahat
geçebilecek kadar geniş, kaba taş döşeli ve az
meyilli yokuş bir yol olup üst başında otuz
sene kadar evvel yıkılmış Babahaydar Tek­
kesinin haziresi bulunm aktadır. D uvarsa âde­
ta b ir çöplük haline geimiş olan bu mezarlık­
ta baş ve ayak ta şlan dört köşe köfeki taşın­
dan bir kabrin üzerine halk tarafından «Van
adak m u m lan yak:/agelm ektedır; kime ait ol­
duğunu Öğrenemedifİmifc bu kabrin baş ta ­
şında şu kitâbe Okunmaktadır:
«Bariî Teaİânın rahm eti ve Resuli Ek-
rem in şefaati ol m ü'minin üzerine olsun ki
bu fakiri hayır dua ile yad eyleye».
1911 “ 1912 arasında bir yangında harab
olan ve bu arada Babahaydar Tekkesinin
şeyhlerine m eşruta konak da yanmış bulunan
bu yolun iki kenarında, bu satırların yazıldığı
sırada mütevazı gelirli Türk aileleri ta r a f ta
dan iskân edilm iş küçük ahşab evJer bulun­
m akta idi. Mezarlığın alt köşesinden Baba-
haydarktıyıı Sokağı baslar, 90 derecelik bir
dirsekle hazirenJn boyunca kıvrılarak Eski
Sofular Caddesine kadar aynı atmosfer altın*
da devam eder, kayda değer hir hususiyeti
yoktur (Ekim 1950).
Bibi.: REK, Gezi Kotu,
BABA HİNDİ SOKAĞI — Beyoğlu tlçe-
sinin Kasımpaşanın B edrettin Mahallesi île
Çatmaınescid Mahallesi sınırında oîııp Bah­
riye Caddesi ve Çivici Sokağı ile Tâli Sokağı
arasında uzanır; ancak iki araba geçer geniş*
likte, paket taşı döşeli, dar Söğiitözü Sokağı
İle bîr kavşağı vardır.
Bahriye Caddesinden gelinince sağda
bakkal, gaz ocağı tamircisi, yağcı, berber, kun­
duracı, bakaliî, ahgçı, A rı çikolata ve şek er­
leme fabrikası, Anadolu Hanı ve kahvesi, es-
 BABA fSFAHANÎ
kicf, kalaycr, nalband, mermerci dükkânları
ile bir çargı boyudur.
Evleri ikişer katlı ftâgir ve ahşap yapı­
lardır. Tâli Sokağı kavlağında camekânlı bir
baraka Demokrat Parti Çatma Mescİd lokali
bulunmaktadır (Ocak 1900).
Hakkı Göktürk
BABA İSFAHANI (Hacı) — Dünya dil­
lerine gevrilmiş hâtıraları ile m eşhur iranh
bjr mftcerâperest; ondokuzuncu Asrın orta­
l a m a doğru îstanbula İran sefiri ve daha
sonra Kaçar hükümdarı Fetih Ali Şâh’ın Os­
m a n l I . devleti sarayında hususî murahhası idi.
H a d Baba İshafanda doğmuş bir hamam
dellâkırun oğludur. Çocukluğunda dellâklık
ve berberlk ile geçinmekte idi. Zeki b ir adam
olduğundan berberlik sanatım icra ederek
İsfahandan Tahrana gelmiş ve Tahranda
iiın fıettnıbaşifinuı ugakîığma girmiştir. Bu­
rada Zeyneb isimli bir cariye ile gizil aşk m a­
ceraları geçirdiğinden cezalanmak korkusu İle
Kum şehrine kaçmış orada şlyMlerin ziyaret-
gâhı olan Hazret* Mâsumenin Türbesine sı­
ğınmıştır. Sonra cezası affedilip tekrar Tah­
r a » dönmüş vb Osman Ağa isminds b ir T ürk ­
men tüccarın Ufaklığına girerek H orasan se*
yahaline çıkmıştır. Yolda T ürkm en eşkiya-
U n tarafından efendisi ile birlikte soyularak
yine berberliğe başlamış, hem kendisini, hem
de efendisini geçindirmiş ve nihayet Hora­
sanın merkezi Meşhed gelirine gitmiştir. O m ­
da seyyar kahvecilik, sakalık edip bir m üd­
det geçirmiştir. Daha sonra tüccar kafilesine
katılarak Bağdada ve oradan da tstanbula
gelmiş, Valide Hanında bir oda kiralayarak
kendisine tüccar süsü vererek Şokerleb is ­
minde bir kadınla evlenmiş, sonra foyası
meydana çıkmış karısından dayak yeyip ev­
den kovulmuş ve karısını boşamak zorunda
kalmıştır.
Tekrar Bağda’da ve oradan da Mekke-
ye giden Hacı Baba yine Tahrana dönmüş
bu defa yavaş yavaş yükselerek sefaretkâtlbi,
tsam n İstanbul sefiri, Fetih Ali Şâh’m Os-
manlı sarayında hususi murahhaslığına ve
daha aonra tngilterede İranı temsil «t.mege
kadar yükselmiştir.
Hacı Babanın hatıratım Hindistan (Pa­
kistan) âlimlerinden Seyyid Celâleddln-el-Hü-
seyni ya&nifhr. Öu eser İngilizce ve alfflancaya
tercüme edilmiştir. Türkçe tercümesi de Haf­
— J744 — tSTAîrBTJlı
talık M ecm ua neşriy a tı a ra sın d a çıkmıştır.
Ancak eseri yasan Seyyitl C elâleddin bâzı se-
h e p le rd e n dolay ı oııa b ir vom an süaü ver­
m iştir AH O oce||
ItABALİ RAKKAL — Asıl ismi Mejhedl
CaEcj-dir, İranîdir. AsmaaUında dükkânı var-
<3l Tebrizde de bir dükkânları vardı. ZcngLı
fakat cimri bir adamdı; asabi, kıldığı Kaman
dili açılır, zincirleme nükteler savururdu,
bundan ötürü etraf fırsat buldukça takılıp
söyletmeğe çalışırdı. Bir gün h ir zat hamma-
lın sirtına bir koca boş yağ küpü vererek bak­
kalın dükkânına gider. Ve yağın fiyatuıt so­
rar. Bakkai küpü görüne*? bir küp yağ alaca­
lın ı düşünerek m üşterisine hürm et gösterir,
ayrıca kahve de ısm arlar. Yağlan gözden ge­
çirirler. M üşteri beğenmez. Depoya inerler va
yağ lan muayene ederler. Nihayet müşteri bir
yağı beğenir. Pazarlığa girişirler. Al aşağı
ver yukarı m utabık kalırlar. Müşteri kabın
darasını aîm astnı söyler, Bakkal küpii büyük
taraaiBİne yerleştirip d arayı tu ta r ve -sne ka-
kadar em redersiniz?* diye sorunca müfteri:
«Yiiz dirhem!» der. Bakkal ilk önce afallar
ve so n ra müşteri; «Evet yüz dirhem!* deyip
te k ra r edince M eşh ed î:
—- Anlaşıldı efendi., der, sen yağ alma­
ğa değil, b eni k ü p e bindirm eğe gelmişsin'..
Ali Gtpcell
BABALIK — İstanbul halk ağzında bil­
hassa külhânî argosunda yaşlılara karşı kul­
lanılan bir h îtab d ın «baba» hitabı gibi saygı
ifâde etmez, h a ttâ ekseriya b ir ihtiyarı azar­
lama y erinde kullanılır: meselâ kahvede uyu­
ya kalmış birini uyandırıp kaldırırken:
— H ey babalık.'.. Öldün m ü be!..
B ir yer, bİT şey teınâşâ edilirken:
— Babalık., önüm de dikilme bakalım!..
Kasa eseri çarpan ihtiyara:
— K&rmüsun babalık!?,.
Babalık dâima kıyafeti hirpânî, hırpa­
nice, taşralıya benıayen bir ya$lı adamdır.
Ferid Deyelüoglu «Türk Argosu» adında­
ki eserinde bu kelime için «saygı gösteren
bir söz* diyor ve şu misâli veriyor:
«Afiyetdesin inşallah, babalık!..».
Saym dilcinin verdiği misalde de
yoktur, sihhati sorulan İhtiyara ya mevki, ya '
hud gençlikten gelen yukardan bîr bakış var­
dır.
http://groups.googJexoıh
 AKSİKLOFBDtSf
1 745 —
BABA NAKKAŞ — Onallmtı Aaır baj-
[arında Irao stiUnden kıymetli Wr nakkaştı/;
İranda çıkan dini karışıklıklar yiUUndcn Tür-
loycye iltkra etmiş vc tstanbuda büyük şöhret
kazanmıştır. Devrinde yapılan saraylardan peJt
çoğunun duvar tezyinatı onun d inden çıkmış­
tır v£f pek çok çırak yetiştirmiştir. İs t u bu J
Civarındaki Babanakkaş küyij. adım bu sa­
natkârın isminden almıştır.
BABAN (Cihad) — <B,; Cİhad Baban),
BABAN (Şükrü) — <B. : Şükrü Baban)
BABANA YUTTUR — Külhânî, hâne-
bçrduş. apaşlar argosunda «inanmam, kimi
kandırıyorsun* yerine bir deyim; ayni mûna-
da avam ağzında da kullanılır. Meselâ yan­
kesici içi dolu olduğu dışından belLi sîiztlanı
aşırır, el ulağı oğlana verir, sonra buluşur­
lar, adam cüzdanı açar, içinden beş on lira
çıkar, ve gözlerini oğlanın yüzüne gazabla di*
kerek bs£ınr;
— Bune ulan?,.
— Ne bileyim abi, açmadım vallahi., ver­
din, attım koynuma...
— Ulan babana yuttur onu sen!..
Gece bir kuytu köşede iki serseri eroin
çekerlerken polis gelir:
— Ne yapyarstınuz ulan burada?..
— Muhabbet ediyoruz abi...
— Ulan babana yuttur onu!..
De|«rlî dil bilgini Feri d Devellioğlu bıı
argo deyimi <4unt, takma göğüs» tnânâsnda
gösteriyor. Henüz on altı yaşında bir Lise
talebesi iken îstanbulun en azılı serserileri
pençesine düşmüş, otuz beş yaşma kadar Mr
girdabı sefâlet ve mezellet içinde çırpınmış ve
bise cemiyet yaralarım bütün çıplaklığı ite
t esbit eden azametli bir «Itlrafnâme» tev­
di etmiş» bu ansiklopedinin. argo madde­
lerinin tesbitinde büyük yardımları görül*
muş Orhan Oflaz da Devellioğlu nun bu no­
tu İçin: «Takma memeli bir karıya da baba­
na yuttur denir elbet., ama bu bilginin kita­
bında yazılı olduğu gibi bıı deyim, takma gö­
ğüs demek değildir» demiştir ki pok doğru­
dur «B.; Oflaz, Orhan).
Bibi.: r. Dovelliofila, TUrfc Argosu.
BABA NAZLI KOLU — Onyedinci Asır
ortasnda Îstanbulun en uıeşhur oyuncu kül
BAÖA tafür
göre, oyuncuları tkiyU* kadar çingene ve
hlr oğlanıdır. Kol sahibi Baba Nazlı, gemici
oyununda «Şeytam cihan» imiş, oğlu da Ar-
navud taklidinde olup «Arnavud Ka­
sım f diye bir tip ibda Köçekleri ara­
sında Çakırşah, Şekerşah, Siiglünşah gibi oğ­
lanlar, d&vrin büyük hükümdarı Dördüncü
Muradın alâka ve İltifatlarına nail olmuşlar.
Baba Nazlı Kolu, zengin ve yük&ek la.
baka düğünlerinin hemen hepsinde bulunur­
du; bu meşhur köçekleri, şib ve zerbaf deni­
len kıymetli kumaşlardan entariler giyerek,
parm aklarında ziller ile tra n oyunları oynar­
lardı.
Bibi.; -Evüyo Çelebi, I.
BABANZÂDE — (B .: Zihni Paşa; tamail
llakkı Bey; Naim Beyj.
BABAOfiLU (Ay vat) — Tarihçi Apra-
ham E ngürülüye göre, İstanbul'un fethinin
akabinde, Fatih Sultan Mehmed tarafından
İstanbul'a getirtilen dürt Ermeniden biridir.
Başka hlr mzh&sûa kaydına tesadüf edileme'
miştir.
Severle M. P&Btt&cfran
BABASI TUTMUŞ, BABALI ARABLAR
— Eski İstanbul konaklarındaki zenci cariye
ve kölelerden eınekdar veya a zad kigıdı koy-
nunrta, nazı çekilir olanların b ir şeye kızdık­
la rı zaman gösterdikleri gazabil kale «Arabul
babası tuttu!..» denilirdi; sahalılar gibi ağız­
ları köpürür, ö d d en korkunç bir hal alır­
lardı. B u nöbetlerde bilhassa zenci kadınlar­
da, onlardan da, kocaya verilip çırağ edilmek
istedikleri halde efendilerinin buna b ir türlü
ekseriya yapmacıktan olur, fakat ev halkım
yîne hir hayli korkuturdu; evin efendisi eli
sopalı, celâlli takımdan ise, h e r babası tu tu­
ğunda çektiği dayak ü e ateşti zenciyi yola
getirirdi; feu gibi hallerde evin hanımının da
mühim bîr rolü olacağı düşünülünce, zenci ca­
riye dayağını yediği efendisine değilde hanı­
mına kin beslerdi; öylesine ki, o devirlerin za­
bıta kayıtlan arasında zenci cariyeleri tarafın­
dan katledilmiş hanımlar görülür. Ve bilâkis
babası tutan zenciye, bekçiden, sakadan, san­
dalcıdan bir tıygun adam bulunup baş göz edi­
lince bir şeyciği kalmazdı.
BABA TAHİR — (B.: Mehmed Ta hlr
Bey).
 BASA TORÎK — ]?4fi —
BABA TORİK — Külhâni hânebcrdug,
»pfrçîır triosunda müstehcen <T(jrk
Argosu» lûgalma bakınız.
BASAYAN (Andorıl — Bir Ermeni rcs*
sunidir. 8 o|axiçinin Kuruçeşme semtinde ika­
met elmigür. Patrikhane İktisad Heyetinin
bültenlerinin 1872 tarihli nüshasında ismi
zikredilmekledir. 2904 de olmuş olması muh­
temeldir; «İra aynı yılda neşredilen Yedikule
Ermeni Hastahanesinin salnamesinde, İstan­
bul Ermeni sanatkârları meyanında adı geç­
tiği halde, erlisi yılmkinde kaydına tesadüf
edilmemektedir
Kcvoık M. Pamakciyan
BABAYAN (Dr. Dikran Paşa) — Saray
doğum hekimliğinde bulıııutıuş meşhur bir
Ermeni doktoru. Kendisi h a k a n d a müracaa­
tımız ürerine Erm eni doktorJan biyografileri
müellifi Bayın Dr, Mer.buryan İstanbul A n­
siklopedisine aşağıdaki malûmatı lütfetti;
«Dr. Dikran Paya Babayan 1B59 yılında
Mısırda doğmuştur. Jstanbula geldikten son­
ra ilk tahsilini Hasköy Ermeni Mektebinde
yapmıştır, 1332 de doğum mütehassısı ola­
rak İstanbul Tıbbiye Mektebinden mezun ol­
muştur. Sonra da Paris Tıp Fakültesinde
tahsil etmiştir. 1900 de, sivil pasa ünvaniyie
Sarayın doğum baş doktoru tâyin oluıunu ^
tur. Bu vesile i]e tstanbulda fransızca neşre-
redileo «JLe Montieur Orienta]* gazetesi Dr.
Babayan hakkında methiyeler doîu b ir ma­
kale neşretmlştir. 1904 de Tıbbîye Mektebi*
itin nisâiye profesörlüğüne getirilmiştir. Bir­
kaç defa Parise ve Berline giderek yeni tıbbi
usuller öğrenmiştir. 1908 de sinir hastalığı­
na müptelâ olduğundan isten çekilmiştir.
Kendisi çok mütevazı ve fukaraperver bir
kimse idi. 1334 d e Osraanbeydeki evinde ve­
fat etmiştir».
K rork M. Pamulicîyan
BABAYAN iKarabetJ — Saray kuyum-
cubaşüanndaTi; 1903 de kuyumcubaşı olarak
zikredilmekledir. 1912 de henüz hayatta idi.
Agacamiinin sıraauıda ve yakınında m uhte­
şem bir dUkkâna mâlik olduğu bilenler tara­
fından söylenmektedir.
Kcvork Af. Pıcnakdyna
BÂB1ÂLİ « - Türkiye Cumhuriyetinin
ilânına kadar, ttüp&ratorlugun ve^inâzaınlik,
sadaret sarayı, kİ son yapısı, Cumhuriyet dev­
ISTAÎTltUL
rinin tstâjıbül Vilâyeti Valilik makamı ve V].
l&yct riüroflu otımış, mûşlMTıHMından bir par-
çatına da İstanbul Defterdarlığı v« Başbakan­
lık arşivi yerleşmiştir. <B.: Vilâyet Konaftı;
1>ffturdarlık konağı).
Tanzimata kadar bu binanın bir de harem
kısmı bulunmuş, ve bu kuım mührü hüma­
yuna nail olan vüzeraya miri İkametgâh ol­
muştur. Tanzimatta tft&bı&li» sadece sadaret
makamı olarak kaimi?, bfistı dâirelerine de
muhtelif nazırlıklar ve *ŞCurayı Devle!* gibi
resmi daireler yerleştirilmiştir; fevkalâde ah­
valde geceleri dc makamında kalabilmesi için
sadrâzam ların şahsına mahsus da bir yer ay­
rılmıştır.
lîâbıâliye AvrupalIlar diplomatik oıu-
harreratda «Sublirae Porte» derlerdi; «BV
bıâli» ismi bizde, İkinci Mahmud devrinde
yerleşmiştir; ondan evvel, münevverler ara^
sınria «Bâbıâaafî» denilirdi, halk ise, müba­
lâğasız Meşrutiyete kadar daima «Paşakapu-
s u » diye gelmişti {B,: Âsaf; Sadaret Sadırâ-
zam; PaşakapusuJ. Esasen halk ağzında «ka­
pıl* hüküm et yerine kullanılmıştır; herhangi
bir resmi daireye giden resmi bir dairede ifi
olanlar: «Kapuya gittim, kapuda işim var»
derlerdi, hattâ bu arada «Allah kimseyi ka­
puya düşürmesin» temennisi darbı mesel ha­
line gelmişti ki, pek mânalıdır.
Devletin mutlakıyeti mutlaka ile idare edil­
diği ve Topkapu Sarayının padişahların daimi
ikametgâhı olduğu devirlerde, padişahla­
rın sonsuz salâhiyeti! vekilleri olan s&dırteaıa-
lar için sarayı hümayunun karşısında miyıî
mülk olarak bir sarayı a safî yapılınasi ve ha­
rem kısmının da miyrlden döşenüp dayanma­
sı muhakkak ki hikmeti hükümete pek uygun
idi. Sadırâzamlara bu miyıi sarayın tahsisin­
den evvel mührü hümayuna nail olan vezirler
devlet işlerini ya kendi mülkleri olan yahut
kira ile tuttukları saraylardan görürlerdi; sa­
daret kalemlerinin bütün defterleri, evrakı,
memurlarla beraber eski vezirin ikametgâ­
hından yeni veririn sarayına taşınırdı; hun^
dan ötürüdür ki, sadırâzamJüc için şahsi kîy-
mot ve liyakatin yanında servet sahibi olmak
da şart gibiydi.
Sadırâzamlariu ne zamandanberl Bâbıâ-
ilde oturmağa başladıkları ve burada yerle­
şen ilk veririn îtim olduğunu kesin olarak
tâyin edemiyorum Eski belediye mektupçusu
Osman N uri Ergin. «Mecettei Umur-u Bele­
 A.vsmw>PEPisi — 1747 —
diye* âdındaki aaametti eserinin Js tan bu 3ila
*abrw umuru kutrumda, sadaret makamından
bahsederi»»! «Meşhur NevSehirli Damad İb­
rahim Paçanın sadareti hengâmmd* H 1140
Jİ727- 172B) Bâbıâli sadrazamlara makar U-
tü m olundu, Bu tarihe kadar umuru devlet,
sadırâzaraın riyaseti altında kâh mabeyni hû*
mayuıtda afcdj divan, k ih faaoel oıdarcUe te-
cemmfi edilerek ruyel olunurdu» diyor. (B :
Sadaret. Sadır5xamX
Fakat SUİhdar Fndıklılı Mehmed Ağa,
meşhur tarihinin ikinci dkllnde, H. 1099
JIGS7) vekayii arasında Dördüncü Mehmedin
tahtından indirüip yerine kardeşi ÜçlincU SU-
Aymanın îclâsım anlatırken H3.: Süleyman
IIJ-) orduyu hümayun ile beraber Sİlivridet*
Davudpaşa sabra&ınû gelen sadırlzara Sİyavuş
Paşanjı, muharremin üçüncü pazar günü,
rorbaba&ılar tarafından tahrik edilen âsi as­
ker tarafındın otağının basıldığını, «kasım ge­
çeli hayli şamar, oldu, böyle açtk yerde ika­
met neden iktiza eder» diye cebren tuğları
kaldırılıp şehre sokulduğunu, fakat, veziri,
yeni padişaha yakın bulundurmamak için
«Alay kö&kU ününde miri saraya kondurma­
yı? Eskiod&tar tfurbunda lEskıodalar denilen
yeniçeri kışlası Şehzadebaştnda, Şehzâde Sut*
tan Mehmed Camiİnln karşısında idi). Sadrı
sabık maktul Kara Mustafa Paşa sarayına ge­
tirildiğini» söylüyor. Fındıklüı Mehmed A|a*
mn bu s&ılerinden de, B&bıâUmn. Onyedinci
Asırda, sadırâzamlara mahsus miri bir saray
olarak mevcudiyeti, ve m a y ı hümayunun
OHflı»hgxuaı'u bsi* »nlınnrtû RfthflUnln nrka. n*iu cchhcsl
__ « (Uenmı
(ttesitnı »it
lilt ffravttM CU B<>h{n£ C<utf«lf dİ Uel
ffc-avttatou
M/group/merakediyorum
BABtMİ
hemen yanı bağında bulunmak münasebetiyle
ehcmmiyeU pek aydın olarak anlatılıp.
KeJHfUİ de Onyedlnd Asırda yeşamıy
olan Kındıkülı Mehmed Aftanuı «sadrı «ibik»
ve «maktul» diye bahuctugi Kara Mustafa
Taşa. İMrdUltcU Sultan Muradın son ve Sul-
Un Ibrahlrnin İlk vetiraam ı olup SıılUn 1b-
rahimln bir sinir buhranına kurban olarak
İdam edilen Kemenleeş Kara Mtıriaüa Paşa.
d ırJ’ındıkhlıdan öğreniyoruz ki bu «atın Şeb-
«adebaşinda bir sarayı vardır. Fakat Naima
tarihinden de öğreniyoruz tu kendisi Şehza-
debaşında değil, Padişah Sarayının etrafım
çeviren kale duvarının Soğukçeşme semtinde­
ki köşesi üzerinde bulunan Alay Köşkünün
k a rc ım d a kâin ve bilâhare tBâbıâli» meşhur
olacak sarayda oturmaktadır- hattâ Padişahın
gazabına uğradığı zaman tebdili kıyafet ederek
bu saraydan kaçmış, fakat yakalanmış ve yine
o civarda bulunan Hoeapasa Çarşısında halkuı
gÖ2ü ününde idam edilmiştir. Naimanm bo
vak’ayı pek a^ık bir tfade ile anlatıyor;
«Kara Mustafa Paşa sarayına can atıp
kapuları kapayıp adamlarına silâhlanın diye
emretti; onlar da toplanıp teı ne çeşit sûi-
todbirdir. burası İstanbul şehridir, cümlemi'
zi kılıçtan geçirirler U r gayrj çaren var be
onır gör dediler. Çaresi2 can korkusu ile ba-
reme girip bir kapama bir yeşil makdem bir
çuha serhadi üe tebdili kıyafet edip sarayın
harem damından NalU Mescid tarafına İndi».
Nail) Mescid. bugün mevcud oltıp «Vilâ­
yet Camii» dediğimiz mâbeddir; arlık gOn
M s tlt — 17«8 —
Jîihi aydındır k | Kemanke* Kara M uştala Im -
i*Bln idao) ohunittgtı H ieil )0S$ IM tlidl 1643)
yılında sonraları USSuJU adı il« m e|))ur ola­
cak saray mevcuddur: hatU belfc m iri btr
saray olarak mevcıı&iur, Belki dc Kara Mtu-
infanm ittemımMu son ra mir! adına müsade­
re olunm uş vc s a d ırizsn ıla rın İkametine ta h ­
sis edilmiştir Bu tarihten kırk dürt sene, yani
y i rjju asır sonra. 11187 de. Fındıkltlı Silâhûar
Mehmed Aga, yukarıda ııaklettîk, bu saray­
dan attık kesin üir lisan ite «Alay Köşkü
öPütıde sadırsKiııılaıa mahsus tnîrt saray»
diye beiısctraettedir,
«Osmanb Tarih Deyimleri ve Terim leri
Sthlüğii* müelltli Mehmed Zeki pakalm ise.
NaJma'rtin bu a p k ve aydın kaydını görme­
memi;, değerli eserinin Bâtuill maddesinde
ea az on senelik bir hataya diışrcıujtur, »ja-
ğıdail satırlar adı geçen sözlükten alunmflı:
http://groups.google.com
İSIAMIOL
«Ttugün lıUınbul villyH daireli olarak kal-
Unılmafcta bulunan binanın Pafakapunı itti
tu » olunmanı MiUdl IB56 tarihinden M im ­
dir, SadırU am Omrvlf Pafaya verilmiş olan tut
konak, onun vefalından n a r a diğer sa iıri-
zam iar tarafından miM lemiıten İM"İ olun­
mağa bajlamıg ve Ribıâlt, Bâbı htimlymrun
yanı hajıntl* k a ra r kılm ıştır» diyor ve fityle-
Ce devam ediyor; «Bunul* beraber miiteakib
saSırtaam lardan b izılan yine o n d a burada
oturm uşlardı: meselâ Lâle davri Jubratnanı
ekseriya B eğktasta İkamet ederdi. Şu kadar
ki, bina resmen sadırtamlarm ikametgSlu ve
devletin B âbıilisi olmak « fa lın ı o tarihten
sonra kaybetmem iştir».
M uhterem m u h a rririn yulardaki «alırlar-
da bu k adar k a ti konuşması herhalde doğru
değildir.
NalmA, tarihinin besinci cildinde H. 1003
(Wr
*V5İKU>J»EDISİ — Î74Ö —
(M İ0&2) ve4tayii arasında »Sadırâzajn Drr*
viş Paşa. Kadırga limanında olan »raydan
göçüp Melek Ahmcd Paşanın oturduğu Ars»
fonha/je ardmda Bayrampaşa sarayuıa nuk'
letlı* diyor- Bit k a y ı t ı r , Blbiâli hakkmdtt
fcat’î bir hüküm çıkarılamaz, Derviş Paşa sa­
dareti bir yıl kadar devom eder, kendisinin
bir felç darbesine uğraması üzerine LG53 d&
mührü hüm ayun Ibşir Tasaya gönderiilr; Pa-
kafm »Bu konalı onun vefalından sonra di­
le r s&dirâıa.mlar taralından tnüstemirreıî iş­
gal olunmağa başlamıştır», ve aynı bina için
«P8|sk£pıreu ittihaz olurcmaât Milâdi 1656
C&rihlnıtea sonradır» derken pek garip bir
karışıklığa düşüyor.
tLâle devri kahramanı» diye NevçehlrU
İbrahim Paşa halkındaki hükmüne gelir.ee,
unytmanialıdır kİ, Nevşehirli Damad İbra­
him P^şanm BeşiktaşUtt sahilsarayı bu vezir
ile padigaiımuı yfcranmın Çıragap cfitance-
®İİMİIMI< bir M en
S. Uo«4âı eh' ile)
/group/merakediyorum
BABIÂLİ
(eriyle helva sohtfcllerino öriıne olnnıgtu. bir
ertfhl mahfil idi ve halk ağzının «Paşakapu-
su* d elildi: burarta biiyük siyasi toptaM ıUr
olurm uş, fafcat günlük *Pa$a divani» kurul-
marndı».
Burarta. güven Jie rahaLça soyliyebllc-
ceğimi-z: eBâbıâlinİn, Onycûiftci Asır ortala*
nzıdan Uiharen, sacfırazamlartn emrine veril-
mis bir mirî saray* olduğudur.
Efdalüdd.n Bey, O&manh Tarih Encüme­
ni mecmuasında neşrettiği «Alpjpdar Mv*
lûfa Paşa» adındaki eserinde, Yeniçeri t»*-
kim, yangın ve Al&jtıdar Paşanın ftlümii mü­
nasebetiyle o devirdeki B&bı&llyi, d<i l&svir
odiyar:
«BâinâU, elyevir, mebnt bulunduğu arsa
ilo arka tarafta Tom ruk dairesi denilen kı­
sımdan ib a ret o\an vâsi saha üzerinde jüt ka­
tının bir kısmı k ârg ir olmak ü ıe re terem ve
selâmlık dairelerini, ah ırlan , an larla rı ve
 r â b jA U d e h a y a t — 1750
siEâhhane ve ccbehâneyl vc vâsi avlu ve ba İl­
çeleri $4o>ii cesim ahşab bir daire idi.
Bu d a ire n in Sojufcçeşmo tarafından ha­
kikaten Ali olan cesim b ir tapudan girilen
büyük bir ev altı avlusu ve bu aviud&ıı Naili
Mescid tarafına çıkılır bahçe kapusu ve bu
bahçe meydanda çavufbaşı, tevkii, telhisd t a ­
puları ve Nallımescid mahallesine nâzır di­
vanhane ve bunun merasim kapusu var idi.
Elyevm ıneaeid denilen camiin etrafı hane­
lerle muhat ve o nam ile mevstım bir mahal­
le olup buradan d ar bir geçit ile zikrolu-
nan resmî kapularm açıldığı meydanlığa ge­
çilir idi; vezir teşrifatına mahsus Bâbıâsafi ve
binek taşı dahi burada idi.
«Beşiraga Camii ve sebilinin önündeki
d ar bir çıkmaz sokağın m üntehasinı harem
kapusu otan tom ruğun arka k ap u lan teşkil
edeFdi. N ailımestid tarafından dahi tom ruğa
girilen ve ayni mevkiden çavuşlar ve kavaslar
ve sayisler d^tiresme ve horandanuı guzanna
mahsus olan m uhtelif kapular olu p harem ile
selâmlığın iltisakı olan zülvecheyn sofalar
burada idi.
<tVezir dairesi bu kısm in üzeri olup, d ai­
renin buradan Avasofyaya doğru imtidat
eden kısmı reis ve kethüda dairelerini m uh­
tevi idi, Sengül yokuşuna ve Fatmasultanmek-
tebi sokağına muhazi sebil ve camie ve kü­
tüphaneye kaı*şı olan akşamı ehniye, sokak fle
yiLz teşkil ed&r ve şehniş inleri dahi havi bu-
lımurdu. Alayköşkiinün tamamen karşısında
Bföıkebr denilen en muhteşem kapu mevcut
olup üstünde kethüdayı sadrı âlînin makam
odası raebni idi. Odanın kapu üzerinde teş­
kil eylediği şehnişin ve altındaki payende
direklerin araları boş idi
Bâbıâünin sarnıç, izbe, mahzen gibi bir­
çok teferruatı dairenin altında olduğu gibi
tahtezzemin bodrumları ve tünelleri Habj var
idi.
«Kalem memurları, hâcegân ve sair rüe-
sa deniz tarafındaki kısunda icrayi memuri­
yet ederler, herkesin hanesine avdetiyle dai­
renin tatilinden sonra bu kısım dâ hademeden
ve nöbetçilerden ba*ka kimse k a im » idi. Sa-
dırâaam dahi dairenin garb larafındaki ce­
nahı üzerinde Ebussuud Caddesine kadar
uzanan fevkani bir paviyondaki resmi oda­
larından çekilerek hususî selâmlık dairesi
olup Nalltmescid mahallesi tarafında Tnebni
ve divanhaneye muttasıl olan daireye geçer
h+tp://gpoups,googİGxoı
— İs t a n b u l
ve beytutel için de barem dairesinin mebni
bulunduğu tomruk dairesine mürur eyler idi.
«Tomruk denilen kısım iki parçadan mü-
rekkub idi. Biri kısım şarkide haremiâsçfİ
dairesi ve diğeri dc kısmı garbida mutbaklar
vc sak ta n koğuşları Vv ahırlar ve * şlalar ve
saire mebni olan yer idi.
«Etrafla dahi aıaufl askeriyeden bir ço­
ğunun karakolhanelefi var idi.
* Yeniçeriler vücutlarım hissettirmeksisin
e trafı ta h tı tarassuda aldıktan sonra tobıke-
bira yanaştılar ve harbeciler kolluğundan g«-
Ü rd& leri k u ru otu kethüda odası şehrüşinio
alım daki direklerin aralıklarına doldurarak
ateşlediler».
Efdateddin Bey. bu m alûm ata bir mehaz
gösterm em iş ve makalesine de bir plân ek
lem em iştir. Yukarıdaki, ta rife göre bâr plân
çizmek çok zordur, büyük hatalara düşüle­
ceği m uhakkaktır.
BÂHIÂLİ, 15ÂBIÂUDE HAYAT —
Merhum Semih Mümtaz S. «Tarihimizde
hayal olmuş hakikatler» adındaki çok değerli
hatıraları arasında: (Bu eser Hilmi Kitabevi
tarafından yayınlanmıştır). İkinci Abdülha-
atfd devri sonlarında Bâbıâll hayâtma dair
genişçe bir yer ayırmıştır. Aşağıdaki satırlar
oradan alınmıştır:
«Ben Divanı Hümâyunu Mühimine Ka­
lemine kaydedildiğim gün ser halife, yani
kalemin m üdürü safa geldiniz dedikten sonra
beni iki büklüm bir ihtiyarın yanına oturttu
ve «O efendinin yazısı fevkalâde güzeldir.
Ondan ders alınız», dedi, thtiyarlar meraklı
oldukları için daha 0 gün bu zat benim Jdm
olduğumu sora sora nihayet öğrendi ve aym
odada büyük babam Mümtaz Efendi Üç ka­
lem arkadaşlığı ettiğini ve onun torunu İle
yanyana oturmaktan memnun ve müftehir
olduğunu söyledi, ihtiyar az kalsm ağlıyacas
tı da! B ir iki ay yanyana oturduk* Beni âme-
di odasına aldılar. Amedi divanı hümâyun
kalemi sadaretten, yani sadırâzamltk inak*»
mından saltanat makamına yazılan arkalan
yazar ve padişahtan gelen iradei seniyeleri
kayıt ve lâzım gelenlere tebliğ ederdi. Bir
usul daha vardı ve buna da âmedçi bey neza­
ret ederdi, o da bâzı iradei seniye tezkere
lerini yalnız okunmak üzere Bâbıâll konağın­
da oturan nazır paşalara göndermekti: vs
bunları istediği adama, yani âmedi hülefasın-
 ANSİKLOPEDİSİ — 1751 —
dan olmak şar tiyle dilediği zattan bîrine ver­
mekte muhtardı.
cBâbıâHdc oturanlar — Sadaretten son-
ra Dahiliye Nezareti ve erkânı ve kalemleri
Bâbıâ'Lide idiler. Bugün vilâyet mcklubcu-
sunun odum dan yanındaki büyük odada be­
nim gördüğüm 2at Dahiliye Naaırı Memduh
Paça idî ve yanı başındaki küçük odada d:ı
mühürdarı Haşan Bey (kalemi mahsus mii-
dürü) otururdu ve bir iki arkadaşı daha vardı.
«Memduh Paşanın otu rd uğu odanın ta-
İüjtu ye§il kadifeli iki kanepe ile dört koltuk-
{azı ve âJîj iskemleden ibaretti ve m asanın
karşısında da iki maroken iskem le d ururdu.
İradei seniyeîerl kendisine götürdüğüm üz za­
man ayağa kalkar, tezkereyi okur ve bize iade
eder ve bİMn 'da, merakı idi, b ir nüktecik
sarfederdi, Bir gün oğlu Maziûm Beyle be­
raber baba oğul kargı karşıya o tu ru rk e n bir
iradei seniye teskeresi götürmüştüm. Tezke­
reyi okuduktan sonra benim de oturm aklığı­
mı emretmiş ve Bebekteki yaLumuda m ı ik a ­
met ettiğimi sormuçtu. Maziûm atıldı; «Elbet­
te efendim», bebekler Bebekte o tım ırlar...»
gibi bir şaka savurdu Memduh Faşa derhal...
«Evet amma oğlumuz göz bebeğidir...» mu­
kabelesiyle (benim anladığım) oğluna azar*
lanugtL
«Şûraya Devlet — İm paratorluğunu Şû­
rayı Devtetî de Bâbıâlide toplanmıştı. Bu
daire bugün yerinde yoktur; yanm ıştır ve ye*
rine konulmamıştır. Burada Şûrayı Devlet Rei­
si, tanâm at, maliye, dahiliye, mülkiye daire*
leri ve muhakemat daireleıi ve kalem leri
otururlardı.
«Muhakemat daireleri o zaman devlet
memurlarımı muhakemeleri işiyle meşgul
olurlardı. Bir de bunların fevkinde bir mül­
kiye dairesi vardı. Buna Şûrayı D evlet Reisi
bizzat riyaset ederdi ve Stesı adedi o devrin
ibjalline rağmen yirm iyi geçmemişti.
«Benim yetiştiğim Şûrayı Devlet reisleri
Kürt Sait Paşa ile Lâz Haşan Fehmi Paşalar~
dı. Salt Paşayı ârnedi hülefa&ından iken sık eık
ziyaret ederdim. Haşan Fehmi Paşayı ben de
fi*Ml olduğum için mülkiye dairesinde görür
dururdum...
«Sait Paşanın bir hususiyeti de fasla mi­
yopluğu id i Bâbıâli koridorlarından geçerken
sağa sola eabere selâm verir gibi rivayetler da
duyulurdu, Ve kendi kapısı önünde olduğu
Wgroup/merakediyorum
BÂBiALİDE RAYAT
gibi diğer nazırların odaları kapılarında da
ikijer süngülü ârker p a h la ra selâm durduğu
için Süit Pasa askerin selâm dur tic&lne tem-
popunu uydurur selâmım ona göre Ayarlar,
clci'lmü, Bir gün kendisin* ete b ir irade tezke­
resi götürm üştüm. O turmakiğumğı em retti ve
mutadı veçhlltf yakalı. iltifatlar ihlaline baj-
iâılı. Beni büyük ha bama karşı beslediği m u­
habbetten dolayı fazla İltizam vc bana [azla ik­
ram etlerdi. LâJurdı ederken birdenbire.,.
*Oğlum; sen de Reşit Akif Bey gibi (paşa}
neden fesinin püskülünü fesin tepesinde tutu­
yorsun?...* dedi, Ben hayretten hayrete düş­
m üş ve biraz şımarığı Olduğum için «Efen-
dimia her zaman görmemezlikten miyoptden
şikâyet buyururaum ia... Bendenizin püskülü­
m ü nasıl olup da g ö r d ü n ü z deyince;
Sana mahrem bir haber vereyim,
— Gürmeme-k yoğdlr görüp divâne olmaktan
bkii— Anladır, nu oğlum? Sen de benim ev-
lâdımsın bunu bil, fakat kimseye söylem e..
cevabını vermigti,
«Hariciye Nezareti — Bugün İstan­
bul D efterdarlığının bulunduğu konakta;
fakat başka b ir kalıp ve kıyafette idi ve
o zaman Şûrayı Devlet Daireleri yanmadı­
ğı için buraya koridorlardan geçilerek gi-
dirilirdi. Evet o /am an tâ sadaret dairesin*
deki büyük sofadan bavlıyarak hariciyeyc
kadar altlı üstlü koridorlardan gidip gelinirdi.
Hâriciyenin istişare odası, tercüm e odaları,
şifre ve kalem odaları, şehbenderler dairesi
ve kalem ler... Bahusus... K ileri hep oraday­
dı. Hâriciyenin kileri a lt katta bir büyücek
odada hemen hemen hepimizi toplar akşam
üzeri kahvaltısı vaktinde hakikaten işimize
yarardı. Havyarlı sandviçler, lor peynirli
francalalar; naneli limonatalar hem terütaze
hem de tertemizdi.
«Sadırâzam Avlonyah Ferid Paşanın
bâra o bu kilerden şunu bunu getirttiği de
görülürdü. Muziplik bu ya bix de... «Şadırâ-
zam paşamız ucuza dayanamaz...» der gülü­
şürdük,
Sadaret ve erkânı ~ AmediJ diva­
nı hümâyun kalemi Matı mudu Adlî dev­
rinden başlar. Vazifesi yukarıda e n etti­
ğim gibi Padişah İle Sadırâzam arasın-
daki muhaberatı kayıt ve tahrir etmekti
Meclisi vükelâda bulunan kâtipler bu kalem­
den alınırdı. A m etal bey veya âmedei efendi
 BÂBfÂLİDE HAYAT — 1752 —
denilen zat İm kalemin müdürü idi. Ben im**
iti hAlefalıgıoa memur edildiğim vtkii Amedci
Mthıncd Ali Beydi (Sonratan Mehmed Ali
Paya olarak Sadırâzam müsteşarı; Meşruti­
yetten sonra da Evkaf» Hümayun Nazırı ot-
muydu* Dikkatli, ferasetli, hayırhah, neşeli
ve oükteel bir zattı. Hepimize ayrı ayrı ilti­
fat eder; »rica ederim» demeksizin bir keli­
me olsıın söylemeydi. Hele altı kişiden iba­
ret olan hıısıısl maruzat odası biz efendileri­
ne fazla ehemmiyet verir ve emniyet ederdi;
çok da çalıştırırdı.
«Zevki tencerelerin gayet tertipli ve
okunakh yazılması olduğu için buna ve bun­
dan evvel de müsveddelere aşırı dikkat eder­
di (... Doğrusu boyledir diyerek müsvedde*
lere müsvedde derdi...) ve yazdıklarımızı ta s­
hih etmezse kâğıdı bize verirken m utlaka te ­
şekkür ederdi. Padişaha gidecek evrak) biz­
zat Sadırâzam a götürür, im zalatır, sonra bun­
ları kırmızı b ir atlas keseye yerleştirir ve
balmumu île sıktığı kesenin ağzını da mü-
hürler, saraya yollardı. Saraydan gelen iradei
seciyeleri de Sadrâzamdan a lır icabım icra
etlerdi. Âroedci bey yazdıklarımızı beğenmez*
se hırçın çizgilerle tashih eder «seraihâne
yazmışsınız» derdi. Bu itaptan biri de hiç
unutmam ilk defa bana nasip oîmuştu ve se-
m ih in e tâbiri böyle başlamıştı.
«Âmerii Hülefaları — Ben bu m e­
muriyete getirildiğim zaman bir hayli âme-
di hülefası vardı. Bunlardan kalabalık ta ­
rafı haşmııavin M üfit Beyle beraber bü­
yük bir odada o tu ru r, çalışırlardı. Altı
kişilik hususî kalem de ay rl bir odada ça­
lışırdı. Muavini sanilikte bulunan zat da
(Ben burada Cemil Beyi bulmuştum. Besim
Ömer Paşanın ağabeyi. Azmi Beyin kayınpe­
deridir) âmedei beyle beraber b ir odada otu­
rurdu. Miifit Bey îyi bir kalem müdürüydü.
Yazılacak müsveddeleri hülefaya o taksim
eder, yazılanları iptida o tashih eyler, âmed-
Ciye yollardı. Pek mühim olmıyanlara da
beyan edilmesi işaretini verirdi. Fakat h e r­
kese iş vermez* yani herhangi bir illi maş­
la kaleme gelip de ellerinden İş gelmeyenleri
yormasdı. Ve kendisinden bu gibilerden Ali-
tıln veya Velinin gelip gelmedigl, kaleme de­
vam edip etmediği sorulursa nevima şöy'e
b ir cevap verirdi:
«Kcndİ M an gelir anma kuleme
8foü gelmez Qdqn a d a h atm e!»
tSTANBUJL
■İçimizde hakikaten dirayeti kim deleri
müsellem olanları vardı, tçinrâde gene haki*
kalen ademi dirayeti k*(Aileleri müsellem ve
meşhur olanları da vardı. Odada yanma te ­
sadüf ettiğim bir kalem arkadaşımın bir tür­
lü maaş senedini yazamadığını bugün gibi ha­
tırlarım . Ancak su İçer gibi hattâ en mühim
tezkere müsveddeleri yapanları da hatırla­
rım. Efdaieddin, Müfit, NuraUtin, Büyük
Celal, muavin Cemil Beyler ve saire gibi
Ren de dahil olduğum halde üst tarafı pek
sayılacak kadar az değildi. Buna rağmen İş­
lerde asla sekte görülmezdi. (Nureddin Bey
sanatkâr M ünir Nureddinin babasıdır I
«.Seryaver bey veya paşa — Bâbıâ*
lide b ird e yaverlere ve süvarilere mahsus
odalar ve ahırlar vardı. Bir de Seryaver Bey
veya Seryaver Paşa vardı. Sadırâzamın ya­
verleri... Yaverler nöbetle at üzerinde Sadoi*
zâmın arabasını U kibederlerdi ve öteye be­
riye gönderilen müstacel tezkereleri, iradei
aliyeleri (Sadırâzamin em irleri demektir! götü­
rürlerdi. Seryaver Bey veya Paşa da odasın­
da oturur, gelirken ve giderken Sadırâzamı
istikbal ve leşyi ederdi. Bir rivayete göre de
gelen gidenleri, S adırâum ı ziyaret edenleri
kayıt ve saraya areederdi’ Bu başyaverlerden
ismi hatırım da kalan Cemal Paşadır. Hepi*
mize hiirm et eden bu » t hususi hayalında
dostluğa hürm etkardı. Eğlence namına da
yalnız pokeri severdi, ve pokerde kısarsa alâ-
hotör diyecek yerde «Alâvutum» derdi.
«ItafıilEye Nezareti — Bugün Istan*
bul Valiliği makamında Valinin işgal el*
tiği daireyi evvelce sadırâzamlar işgal eder­
di ve Vükelâ Meclisi bu dairede İçtima
eylerdi. H er pazar ve çarşamba günlerû -
Merdiveni çıkar çıkmaz sağ tarafa tesa­
düf eden birinci koridorun başlarındaki eda­
larda nezaret tercümanları otururdu, lik böl­
meden sonra da Dahiliye Nezareti kalemleri
bulunurdu. Mektubî kalemi, evrak kalemi
gibi hemen a lt katlarında *>da muhasebe ve
nüfus kalemleri yerleşmişti. Aynı zamanda da
vilâyetlerin kapı kâhyaları ve kapı çuhadar­
ları alt kattaki odalarında çalışırlardı. Kapu
kahyalarının vazifesi vilâyetlerle İstanbul
dairei Tesmiyelerinin arasında cereyan eden
tahriratı toplamak ve bir hülâsasını yapıp
valilere gdndermek; gelenleri de alıp devaire
ı taksim ve Jaklbetmektİ ki kapı çuhadarları bu
nttp://groups.google.c
 A N S İK L O P E D İS İ — 17 53 —
jjlerdo kendilerine muavenet ederlerdi. İm­
paratorluk büyüktü, buna lüzum vardı
«VaJl dairesindeki büyük sofanın iç ucun­
daki koridor tâ Hariciye Nezaretine imtiriad
ederdi (bugünkü defterdarlık), işte bu kori­
dorun kaputundan girer girmez sola gelen ilk
odalar (zira sağda odalar yoktu/ âmedi oda­
larıydı ve birinci bölme kapudan sonra Dahi,
liye Nazırının odaları gelirdi fbtıgün vilâyet
mektupçusu falan oturuyor). Nâzır Faşa ve­
ya Bey bu odalarda otururdu.
«O zamart kalemi mahsus müdürlerine
mühürdar derlerdi. Nazırın emniyet ettiği bir
adam olan mühürdar evrakı getirir birer bi­
rer okur, Nazır Paşanın mühtirünü alır, ba­
sardı. Bir taraftan da aldığı emirlerle Nazırın
arzularım takibederdi. Ben hayal meyal MıV
tıir Paşayı Dahiliye Nasurı olarak ta nıtun.
Babam Dahiliye müstegan olduğu vakit M ü­
nir Pag a Dahiliye NaziN, Kâmil Paşa Sadırâ-
zam idiler. Münir P*s*nm m ü h ü rd a rı N eyyir
Beyi de bu tarihte tamdım. Daha geçenlerde
seksenUk Wr yasta vefat etti, fevkalâde na­
muslu; mübalâğasız arzedlyorum em saline güç
tesadüf olunur denecek kadar namuslu, dindar
ve haysiyetli bir adamdı. Biraz haşin idi ger­
çi, fakat aslâ cebin değildi. H içbir şeyi na­
musuna tercih etmemişti. Aynı zamanda da
Dahiliye mektubi kalemi mü meyyizlerinden
idi. M ünir Pa$amn infisalinden sonra kalem­
de kaldı ve yavaş yavaş terfi etti, bir d ere­
ceye kadar. Sözü pek olduğu için olacak faz-
la ilerUyememişti. •
«Dahiliye mektubi kalemi m üdürü Sadık
Bey; bu zata «Deli Sadık Bey» derlerdi. Bu
onun şöhretiydi, kendisi de bilirdi; batta ya­
bancı değildi, ailemizin, dostu ve hepimizin
hayırhahı idi, hele amcamın kafadan İdi. Yal­
nız sevdiklerini azarlamak mutadı idi. filinden
hiçbirimiz kurtulamazdık, nasibimizi alırdık.
Buna da dikkat etmişlerdi. Babamın çok genç
yaşta Dahiliye müsteşarlığı onun hoşuna gitti­
ği kadar tuhafına da gitmişti. Müsteşara gi­
decek evrakı hülefadan birine verirken. «Bu­
nu bizim çocuğa götürün!» dermiş.
«Bir defa da babamı azarlamıştı.. Benim
imzam olan raü&veddeyi niçin tashih e ttin ,..
diyerek. Maahaza babam oradan ayrılıncaya
kadar kendisini başta taşım ıştı Sadık Bey, bu
da muhakkaktır ilim ve irfan sahibi dürüst
bir. zattı ve epeyce yaşamıştı.
ı/group/merakediyorum
B A B IA L İ D E H A Y A T
kNatırlar,, miinleıjarlar — Pek çocuk
olmaklığıma rağmen ben Dahiliye Müsteşa­
rı Celâl Beyefendiyi dc lammışım. Babam
heniiz âmedi muavini iken uk sık Celâl
Meye gider, elini tinerci)- Bir İki defa be­
ni de götürmUy. el öptürmüştü. Uzun ve
bembeyaz sakalh muhterem bir piri fâni
idi. Ben bu zatın oğlu Cemal Beyi üe tanırım.
Hariciye NeaBrell mensuplarından idi ki. bilâ
hare sadaret müsteşarı olan Ali Fuad Beyin
pederidir. Ali Fuad Beyiıı Sultan Mehmed
Roşad devrinde mabeyni hümftyun başkâtip­
liğinde d 6 bulunduğunu Avrupada iken duy­
muş ve yine orada iken müşarünileyhin eser­
lerini okuyarak dikkatle takibetmiştim. Ba­
bam Dahiliye müsteşarı iken Ali Fuad Bey
Dahiliye mektubl kalemi hüîefaumdan İdi va
çok emniyete şayan olduğu İçin mahrem ya*
zılar kendisine yazdınlırdı. Dâhiliyede iki dc
mektupçu tanırım aınına İsimlerini pek der-
hatır edemiyorum. Yalnız birinin «fevkalâde
şifalıdır» teranesiyle odasına girenlere akide
şekeri ikram ettiğini hatırlıyorum.
«Münir Paşadan sonra (Kâmil Paşa ka>
bincâinin sukutu üzerine) tamir Valiliğinden.
Dahiliye Nazırlığına Halil Rifat Paşa geldi.
Babam yine müsteşarlıkla İdi. Bir müddet
sonra da yeniden İntişara başltyan «Takvimi
Vekayi* isimli Resmi Gazetenin nâzın oldu.
Epeyce müddet beraber bulundular. Evde
duyardım, babam Nazır Paşasından sitayişle
ve hürm etle bahsederdi ve gösterdiği emni­
yetten dolayı m üteşekkir olduğunu aoylerd*.
M üsteşar Celâl Beyle Reşid Mümtaz Bey ara­
cına (babam) Rıdvan Bey fPaşa) müsteşar
olarak girmişti amma ben bunu kat'iyyen
bilmiyordum. Babam Rıdvan Paşanın yerine
Şehremini olunca: — Bunu hiç beğenmedim;
ben Rıdvau Paşanın üzerine dahiliye müste­
şan olmuştum ve bir belâya uğramıştım;
şimdi yine bu zatı Istihlâf ediyorum! demiş,
leşe’üm elmişti.
«Dahiliye Nezareti erkâna — Evrak
Müdürü, bâlâ licâliıtden ve kudemadan
Ali Haydat* Beydi Alı Haydar Bey niçin
evrak Müdürlüğünden öteye geçememişi i
bilmiyorum. Epeyce maaşı vardı. Orada otu­
ruyordu, Şayanı hürmet bir adamdı. Onu se­
verim i;. Bu kadarını biliyorum. Hattâ adama­
kıllı devam etmediğini de biliyorum, işleri
kalem hülyasından Rifal Beye bırakmıştı.
Bütün iğleri Rifat Bey gurur, o hal ve fasîc
 b â b jA ü d e h a y a t - 1754 —
ederdi. Bilâhare ve bihakkın bu /.at da evrak
m üdürü olmuştu. K alem lerde mütehayyiz hü-
lefadan b ir de H ayreddin Bey vardı. Sonra
dan S adaret tercüm anı ve Şehrem ini atm uj-
tur. Bana rum ca ve kitabet dersleri verirdi.
Birim yani babamın meclisinde kendisini k:z-
dtrırU rdı. Kinci olmadığı için çabuk b a n a r ­
lardı. Üslad b estekâr L.emi Bey de mektubi
kalem i hülefasından ve babam ın m ühürdarı
«eti. Hüsnü hatlı ile şö h ret bulm uştu, çok da
kıvrak bir yazış tarzı vardı. Lemi Bey ölünce­
ye kadar bizi unutm am ış ve v efakar davran­
mıştı.
ıDahltiye muhasebecisini mutlaka hatırlı-
ysmıyacağmı. Fakat matbuatı dahiliye müdü­
rü Ahmed Arifi Beyle sansür memuru Hıfzı
Beyleri pek iyi tanıyorum. Vazife dolayısiyle
babam müsteşarken bizim evden çıkmaz gibi
İdiler. Dahiliye Nezaretini iz’aç eden belli baş­
lı tek bir kişi vardı, tami Faiz mi yahut Fuat
mı pek hatırlamıyorum... Müfait ve müzevir
bir jurnalci idi. Bu adamdan bütün arkadaş­
ları (mektubi kaleminde idi galiba); korkarlar­
dı, oau aslâ sevmezlerdi. «Bir çoklara fenalık
etmiştir» derlerdi ve o kaleme geldi mi, ve­
ya bir odaya girdi mi susarlardı, hiç yoktan
iş bulur, meşgul olmağa başlarlardı.
«Şûrayı Devlet —1 Şûrayı Devlet Bâbıâli
binasının tana ortasında. Dahilîye ile Haricîye
Nezaretlerinin arasuıda idi ve' diğerlerinden
fazla olarak üstünde b ir kat daha vardı: Hün­
kâr dairesi. Abdülmecidie Abdülâziz bu daire­
ye gelirler, meşgul olurlardı. Sonraları Şûrayı
Devlet mülkiye dairesine tahsis olunurdu. İkin
ci Sultan Haınid mülkiye dairesini gayet geniş
bir nizamname ile tesis ederken ona vükelâyı
sorguya çekmek hakkını da vermişti. Şûrayı
Devletin diğer dairelerinden geçen bazı ka­
r a r la r a mülkiye dairesine do gelmesini iste­
yerek t u daireyi bir nevi bütün devletin mu­
amelâtının mürakîbi variyetine sokmuştu.
Ben burada, bu dairede âzâ iken Bahriye
Nâzın Haşan Hami Paşayı epeyce üzdüğü­
müzü, Zonguldak kömür madenleri üzerinde
ttalyanlarda tahaddiiş eden ihtilâfın hal ça­
resini aramakla ne kadar üzüldüğümüzü bu­
gün gibi hatırlamaktayım. Çok teessüf olu­
nur kl jurnalcılar bu hayırlı teşekkülü de
akim ve âci2 bıraktırmak için neler uydur­
muşlardı neler?! Tahâtlürü bile tüyleri ü r­
pertir.
http://groups.google.
I s t a n b it l
«Çfırayı Devlet Daireleri — Mülkiye
dairesinden başka tanzimat ve dahiliye, ma­
liye, mahkeme! temyiz, mahkemei istinaf bi­
dayet mahkemesi ve bunların reisi aanilerl
Âzalsk, Müddeiumumileri ve muavinleri ve ka*
İemleri vardı. Mahkemelerin umumuna verilen
isim de muhakemat dairesiydi. Sultan Ha-
muii Sâni devrinde Şûrayı DevSet bu su­
retle karar kılmış, çalışmakta bulunmuşta.
Bunu da derhal söylemeliyim ki, bu
kalabalığın içinde çok muktedir ve na­
muslu ve işgüzar ve tecrübeli zatlar vardı
ve bu sayede idi iki lüzumundan fazla dol»
durulan âzâ veya memurlar, iltimaslarla bu­
ralara sokulurlar Şûrayı Devletin mesaisine
engel olamamışlar ve bunların içinde müsta-
itler var ise bilâkis istifade etmişlerdi. Bu
dairelerden sonra da bir iki encümen vardı,
îhtilâflı merci ve istatistik encümeni gibi.
Bunlardan birincisine Şûrayı Devlet Reisi ri­
yaset ederdi».
BABIÂLİ BASKINI — 10 Kânunusani
132B perşembe günü öğleden sonra saat iki*
de Bâbıâliye vâki olan hücum ki bu hareke­
tin neticesi olarafc devlet idaresinin başında
bulunan Kâmil Paşa ve kabinesi istifaya, da­
ha doğru bir tâbir İle iktidarı terke mecbur
olmuş ve Mahmud Şevket Paşanın Sadırâzam
tâyin olunmasiyle İttihad ve Terakki Fırkası
tek rar iş başına gelmişti.
Bu baskın yapılırken memleket en kara
günlerini yaşıyordu. Bulgar orduları Çatal-
caya kadar gelmişlerdi.* Hükümet alelâcele
b ir m ütareke imzalıyarak lüzumlu fakat şe­
refsiz bir sulh yapmak için hazırlıklara baş­
lamıştı. Orduda şiddetli bir kolera salgını hü­
küm sürüyordu; îstanbulun cadde ve sokak­
ları Kümeliden istahbula gelen muhacir ara*
balariyle dolu idi, her gün bunlardan yüzler­
ce açlıktan, sefalet ve hastalıktan oldukları
yerde ölüyorlardı. Hükümet mutlak bir aciz
içinde idî; memleketin bu halinden faydaJa*
narak İttihad ve Terakki Cemiyetinin tekrar
orduyu ele almak için teşebbüse geçtiği bi­
linmeyen bir şey değiidi; Bâbıâliye hucum edi­
lerek kabineyi devirmek içia çok evvelden
hazırlıklar yapıldığı polisçe tesbit edilmişti,
buna kargı Meclisi Vükelânın aldığı tek ted­
bir İstanbul Muhafızlığından Bâbıâliye bil
bölük asker getirtmekten ibaret oldu.
10 Kânunuevvel baskını iyi hazırlanmış-
 ANSfKLOFEOfSt — 1735 —
ü. Memlekette umum i efkâr, yakından gör­
düğü sefaletten ve Erîirnenin düşm ana bıra­
kılarak yapılacak sulhdan dolayı hüküm etin
aleyhinde idi. İttihad ve Terakki Cemiyeti
böyle bir hareket hazırlarken yabancı m uhit­
leri de düşünmüş, ve hareketten Istanbuidaki
Alman ve A vusturya sefaretlerini de haber-
dar etmişti. H attâ Almanya elçiliği başte m i-
maniyle Bağdad Şim endiferleri m üdürü Mös­
yö Hügmcn d e baskın yapıldığı sırada Bâbıâ-
lide bulunuyorlardı.
Baskını yapanların hüküm et içerisinde
ve Babıâlide ta rafd arla rı olduğu m uhakkak­
tır, Çünkü tstanb ul m uhafızlığının Bâbıâliye
gönderdiği b ir bölük asker, o sabah talim e
çıkarılmak vesilesi ile B âbıâîidcn uzaklaştı­
rılmış, yerine A nadolu red iflerin d en yeni si­
lâh altına alınmış b ir m üfreze bırakılm ıştı.
Bu m üfrezenin de başında k u m a n d a edecek
tek b ir subay yoktu.
İşte bu sırada yapılan Bâbıâli baskınını
o vaktin dahiliye nazırı A hm ed Reşid B eye­
fendinin iA hmed Reşid Rey) kalem inden ok u­
yalım:
«Sadırâzam Kâmil P aşanın iradei seniye
tebüğine gelen m abeyin başkâtfelnî kabul e t­
m ek üzere meclis salonundan odasına gitmiş
oLduğu b ir sırada, B âbtâünm biiyük sofasın­
dan silâh sesleri ü zerine evvelâ n e kadar a l­
danmış olduğunu ancak o vakit an lıyan H ar­
biye Nazırı Nâzım P aşa y erind en fırlayarak
bana hicab ve ıstırap ile bak tıktan sonra,
hızlı adımlarla yü rü yerek gitti. Sonra Şey­
hülislâm Efendi evvelden tasarlam ış olduğu
emin b ir yere çekildi. V ükelâyı saireden bir
çoğu salonu terkettiler. Yalnız Ş v kaf Nazırı
Ziya Paşa, Bahriye N ezareti vekilliğinde bu­
lunan bahriye feriki R üstem P aşa benim le
beraber salonda kalm ayı tensip ettiler.
«Revolver sesleri fasılalı b ir şekilde de­
vam ediyordu. Fakat Bâbîâiideki bölüğün bu
hücumu def'e kâfi olacağını bildiğim den m ü­
dahalesini bekliyordum. Böyle b ir müdahale
zuhur etmeyince pencereden etrafa bakındım;
gördüm kî üzerlerindeki asker elbisesini he­
nüz; giymiş oldukiarı ve askerlik değil, bek­
çilik bile yapamıyacakları vehleten anlaşılan;
yaşlı* mâlüî, cılız birtakım adam lar tüfekle­
rini âdi bir çıkın gibi ortasından tutm uşlar
sağa sola bakınıp duruyorlar, yanlarında bir
küçük zabit bile yok? Bu bedbahtlar ne
ı/groııp/merakediyorum
B A B IÂ L İ B A S K IN I
pacajdarını düküne düküne nihayet oradaki
camiin duvarına yaslanarak — ıskat atmak
için bekllyen dilenciler g ib i— çömeldiler.
«Halbuki diğer taraftan baskıncılar, sa­
daret dairesinin kapuau öniinde nöbet bekli-
yen iki neferi, vazifesini yapmağa kalkışan
Sadırâzam yâveri Nazif Beyi isimleri mazbu­
tum olm ayan diğer altı kişiyi şehid ettikten
sonra camekânlı kapuyu kırarak girdikleri iç
sofada H arbiye Nasırı Nâzım Paşa ile yaveri
K ıbrısü Tevfık Beyi de şehid etmişlerdi.»
Bâbıâli binası ve caddesi silâh sesleriyle
çın çın öterken ekserisi sarıklı bulunan bir­
kaç yüz kişilik baskıncdardan ayrılan altı ki­
şilik b ir heyet vükelânın içtima salonuna gi­
rerek orada bulunan üç kişiye iş başından çe­
kilm elerini em rettiler. Onlar da bu em re iîaat
ettiler.
Başında Sadrâzam Kâmil Paşa olmak üze­
r e vükelânın ekserisi daha ilk silâh sesleri
üzerine Bâbıâliden ayrılm ışlardı O zamanki
H ariciye Nazırı Köpril N uradonkiyan Efendi
P ariste çıkan L e Temps gazetesinin 14 şubat
1913 tarihli sayısında çıkan siyasi bir hatıra­
sında : «Meclisi vükelâ salonunda dışarsdan
gelen silâh seslerini işitince yapılacağı gün-
le rd en b eri dillerde dolaşan baskının vâki ol­
duğunu anladım, Siyasî mühim kâğıtları çan­
tam a do ld u ra rak kilitledim. Fakat çantamı
verecek m esul b ir şahıs bulamadığım için
masa üzerine bıraktım. Şahsıma ait evrakı
a larak dışarıya fırladım . Ön kapudan çıkma­
yı tehlikeli bulduğum için arka kapudan do­
laşarak Soğukçeşme karşısındaki kapudan
tram vay caddesine çıktım.»
E n salahiyetli iki z a t a anlattıklarına göre
kolayca karşılanabilecek oîan bu baskının bir
hü küm et tebeddülüne sebep olması, devlel
adam larının aciz ve tereddütlerinden Kİyade,
m em lekette Balkan H arbindeki mağlûbiyet ve
iradesizlikten mesJul gibi görünen, bilhassa
hâlâ kahram anca m üdafaa etmekle devam
eden E d im e kalesini te rk e razı olan kabine
aleyhine hissedilen «mumî memnuniyetsiz­
likten ittih a d ve Terakkinin istifade etmeyi
bilmiş olm asındandır. N itekim Bâbıâli baskı­
nından sonra kurulan Mahmud Şevket Paşa
kabinesi, Edirnenin terkediiemiyece£ini izah
için büyük devletlerin îstaıı buldaki elçilerine
verdiği notada: «Edirnenin düşmana terkedf-
leceği hakkındakl haber umumi efkârda o ka­
dar büyük b ir galeyan hâsıl etmiştir ki, sab*k
I
1 : ' • A- -î • i _ 1736 —
tübioc istifaya mecbur olmuştur, derken bil
İKtts* bu nokrayı tebarüz ettirm ek istiyordu.
Mneffrr Emi
IIAIÎIÂI.I CAKOKSİ (Eskil — ıB.: Anka­
ra Caddesi) Bâbıâli Caddesinin yakın maziye
ait manzarasını. Ahmed Midhal. 1200 (1878ı
da »Yeryüzünde Bir Melek* adındaki rom a­
nının baslarında şöyle tasvir eder:
■Bundan tahm inen otuz beş sene kadar
evvel b ir kış gecesinde id i IJ261? — 1845?)
Sirkeci iskelesi tarafında garip b ir hal vukua
geldi. Ama nasıl Sirkeci iskelesi?.. Büyük
yangından sonra meydana gelip bugün bir
başlan diğer başa doğru baktığımız zam an
kalblerimize ferahlık veren geniş caddeyi ba­
tın ım a g etirip de kendinizi Sirkecide bulur
iseniz h a b e r vereceğimiz vakanın aslâ farkına
varamazsınız. Eğer yirm i beş yaşını askın b ir
adam olup da biraz da hafıza kuvvetiniz y e ­
rind e ise, o e.vki Sirkeci iskelesini h âlâ güzü­
nüz öntinde bulursunuz. B inaenaleyh ta rif için
pek uzun tafsilâta liiznm yoktur. Cağalog-
lundaa doğru gelen yani şim diki B âbıâli C ad­
desinin selefi bulunan belli başlı caddesinde
bile sağ taraftaki hanenin dam ından b ir kİTe-
mil düşecek olsa, sol taraftaki haneuin cum ­
basını zedeleyeceğini size ih tar eder isek m ü­
balâğa etmemiş olduğumuz halde. Sirkeci is ­
kelesi sokağıma nasıl bir sokak olduğunu da
tarif e tm i ş oluruz.s
BABIALİ CADDESİ (Yeni) — 1934 B e­
lediye Şehir R ehberine göre, tstan b u l Vilâyet
Konağı karşısından Sulta nahmed - Bayazıd
tramvay yoluna kadar uzanan büyîHt cadde ki,
bu tramvay yolu, Büyükşebrln ana seyrüsefer
kanallarından biri olup adı 1934 Belediye Şe­
hir Rehberinde Yeniçeriler Caddesidir, fakat
mezkûr rehberin 2 numaralı paftasında adı
yazılması unutulmuştur.
İstanbul Ansiklopedisinin «Ankara Cad­
desi* maddesinde intişar etmiş bir kaç satırı
burada tekrarlam ak zarureti duyulm uştur;
Eski Bâbıâli Caddesi, bugünkü A nkara
Caddesinin, Muradiye Sirkeci Tram vay Cad­
desi dörtyol ağamdan Nyrlosmaniye Caddesi
kösesine kadar olan yerin adıdır. 1934 Reh­
berinde, eski Bâbıâli Caddesinin bir kısmına
«Ankara Caddesi* admın verilmesi, keza eski
Bâbıâli Caddesinin yukarı parçasına eski Ca-
ğaloğlu Caddesini ekliyerek t Bâbıâli Caddesi ,
adının muhafaza edilmesine, en hafifinden
http://groups.google.coi
tSTAHBCt
lâuhaliyâne bir i im kaydırma diyebiliriz ki,
J.ılanbul basın âlem inin beşiği olan bir yeri
tetkik edecek istikbalin yazarlarını şaşırta­
bilir. İm endişe iledir ki. İstanbul Ansiklope­
disi. 1934 Rehberindeki Bâbıâli Caddesini
tetkik ed er iken, maddeye b ir «Yeni» keli­
mesinin ilâvesini uygun görmüştür.
Itüyükşehrtn en işlek yollarından biri­
dir.
1951 yılı ocak ayında İstanbul Ansiklo­
pedisi adına A nkara Caddesini gözden g e b ­
ren Cemal Gündoğariten ve Behçet Elver
aşağıdaki n o tları lesbit etm işler, bu notlara
M ünir Süleym an Çapanoğlu d a bâzı hatıra­
la r ilâve etm iştir; V ilâyet önlinden sol kal­
dırım ı takiben yüründüğüne göre:
28 num ara İzzeddin H anın altında kah­
vehane. m üşterisi ayak esnafı ile hamallar
ve civardaki miivczzi ve işçilerdir.
26 num ara İzzeddin H anın altında dük
kân. avukat M. Fevzi Gökçeli yazıhanesi ve
daktilo.
24 num ara tzzeddin IJam. Hanın içinde
aşağıdaki avukatların yazıhaneleri vardır: Mu­
am m er K öprülü. N aci Aksoy, N ecad Akde­
m ir, Naci Kılıç. Kem al Açıkalp. Edip Keçe-
cioğlu, Cevacf Beyaıojjlu, Meliha Çorbacıoğ-
lu. B ekir Sami GömügeL
Bu handa bulunan diğer m üesseseler de
şunlardır: e B in Yayınevi, Türkiye Eczacı
K alfaları D erneği, Genç Kalem ler dergisi.
Türkiye Kimya Cemiyeti, Amerikan Haber
Ajansı, Oya terzihanesi, Osman Yalçın Mat­
baası, Büyük Doğu Cemiyeti ve Dergisi, De­
nizli İsm et İnönü Lisesinde yetişenler Cemi­
yeti, İzm ir Lisesinde yetişenler Cemiyeti, Ay­
dın Y üksek T ah sil talebe Derneği, Üçler Mat­
baası.
Eskiden izzeddin ffanında yazıhane ve
m üessese yoktu, odalarında bekSr uşakları bil­
hassa Niğdeli hamına! lar otururdu, Asa mİ
iklisad ile yaşayan bu hammallardan çoğu
hammallıkfan gayrı faizcilik de yapardı ve
hazin olan tarafı da faizle para verdikleri in­
sanların ekserisi Bâbıâli patronlarının insaf­
sızca istism ar ettikleri m uharrirlerle gazete
muhabirleriydi.
20 num arada İzzeddin Hanın altında Fet*
lab UsiaoJn Kanaat a f evi tB.: GönillaUn,
Fettalı).
18 num ara İzzeddin Hanın altında Tü­
tüncü,
 A s s tıc to re o ls t
1757
İ t num ara İzzeddin Hanın altında Dak­
tilo.
14 num ara Enver Salam basımevi.
12 num ara Vilâyet İlanı altında A r tpr
zihanesi.
10 num ara Vilâyet Hanı altnda Abeıi
tamirhanesi. Bıı zat Babıâlinin em ek tar işçi-
lerüıdendır. eski devriy d tir baskı m akineleri
kırıldığı zaman tek tam ircisi Abed Ustaydı,
bugün de aynı m akin eler için kendisine ba;
yorulur
8 num ara Vilâyet H anı içinde şu m ües­
seseler bulunm aktadır: P a b a r k lişe atölyesi.
Avukat M iriban Gevenç yazıhanesi. Stil terzi­
hanesi, Avukat M eserret Sükuti yazıhînesi. Öz
Fenerbahçe dergisi. Salon m ecm uası. P eri
mecmuası. Mizah m ecm uası. Süsler basımevi.
Vilâyet H anı ikinci A bdülham id devrin­
de hususi ikam etgâh idi, b u rad a ilk m atbaa­
y ı açan. M ütareke yıllarında. B ay Tâip Ser-
vet'tir. m atbaanın adı M inber M anlm aası idi.
O zam anlar bu m atbaada avni isim le U r de
günlük gazete çıkarılm ıştı k i, başm uharriri
ve sahibi F eth i O kyar m erhum du. M ütareke
yıllarının en m eşhur gazetelerinden R efi Ce-
vad Ulunay'm «A lem darı ı da burada ç&a
rıtaııştir, idarehânsei bu binim ın ikinci ve
üçüncü katlarını işgal ederdi.
B /l num ara V ilâyet H anı altında terzi
Tahsin Gey müessesesi.
6 n u m a ra G azeteciler C em iyeti; bu bina
M eşrutiyette O sm anlI D o nanm a Cem iyeti,
C u m huriyet d ev rin d e T iirk H av a K u n ım u
tarafınd an işgal edilm iş, H ak k ı T a rık U s’un
başkanlığı za m an ın d a şah si h im m e t ve gay ­
retiyle İstan b u l B asın B irliğine, lâğvı üze-
rinB de G azeteciler C em iyetine in tik al e tm iş ­
tir ( B .: B asın B irliği; G azeteciler C em iyeti;
G azeteciler Cem iyeti binası).
4 n u m a ra İsm ail A kgiin M atbaa ve K ır­
tasiye mağazası, son ay la r içinde b u g ü n k ü
şirin şeklimle ta m ir edilm iştir.
İstanbul Milli B ay ınd ırlık M üdü rlü ğ ü ­
nün bulunduğu eski N afıa nezareti binası,
Bâbıâli C addesinin bu sol y a n ı bu n ok­
tadan ileriye yeni b ir n u m a ra silsilesi takib
eder:
KÖgede Ord P rof. U stad M aziıar O sm an'
ın m uayenehanesi ve kışlık evi.
Û4 numara ev; Göz Dr. Ertan, Dr. N uri
Akyol muayenehaneleri
ı^ jr n ııp /m o r n k o H iy n r ıım
«A b i Al I c a d d e si
62 num ara ev;
AO num ara Genç T ürk Terzihanesi. Emin
Sinan m ahalleli m uhtarlığı
58 numara Tekel bayii llaeer Eryılmaz'
ın dü k k in ı
56 num ara ev; Itr Ali Şükrü Şavlı mua­
yenehanesi
54 num ara ev; Sezen lâboratuvart, Dr
Muzaffer öktem m uayenehanesi. Bu binada
bir zam anlar Nizameddin N azil İstiklâl gaze­
tesini çıkarm ıştı, sonra da Homşeri ve Kırmı­
zı Siyah gazete ve m ecm ualarının idareha­
nesiyle m atbaası olm uştu.
52 nunm ara Diş tabibi N igâr A taberk,
Dr. Niyazi A taberk. Dr. Kem al’ T urgut, Dr.
Kagıb G üron, O peratör Sedad Enm an muaye­
nehaneleri
48 nu m ara D r. Kemal, Dr. R üştü Recet>,
Göz Dr. N ihad B ayraktar m uayenehaneleri.
46 num ara B erber salonu
44 num ara Kadın berberi salonu
42 num ara K uru kahveci K arakin Ser-
kisyan
40 1 Cezerikasımpaşa Camii Şerifi
40 num ara C um huriyet Halk Partisi İs­
tan bul Vilâyet). P a rtin in organı olan Zaman
gazetesi idarehanesi de bu bina içindedir. Is­
tan bulun güzel yapılarından biri otan bina
m utlakıyet devrinde Divanı m uhasebat ola­
ra k inşa edilmiş, M eşrutiyet devrinde yine
bu d ev let müesseaesi tarafından işgal edilmiş,
d ivanı m uhasebatın \n k a ra y a naklinden son­
ra da C.H.P. ye verilm iştir,
38 num ara Yıldız leke ve boyahanesi
36 num ara O peratör M ustafa Şaban ve
Bevleviye m ütehassısı Sadettin Tosun mua-
yenehâneleri
34 num ara Saatçi Mustafa Özen
32 num ara Hususi m esken
30 num ara Hususi mesken
28 num ara Göz p r . Muzaffer Gsad mua­
yenehanesi
26 num ara Evlendirmeyi kolaylaştırma
Cemiyeti. Bu bina M eşrutiyet devrinde bir be­
kâr pansiyonu idi ki, sakinlerinden m uhar­
rir M. Fazıl Reşid odasını idarehane peklinde
kullanarak 132? <19111 de tntih ab gazetesini
çıkarm ıştı, küçük boydaki gazetesinin bütün
yanlarını kendisi yazardı, Prens Sabahaddi-
ne hücumları ile m eşhurdur, gazetenin Cemi­
yeti Reisi Ahmed Akif Bey merhum idi.
 BÂBlAU CADOCSt — 1758 — İSTANBUL

24 numara Amerikan kütüphanesi ve 6 num ara A m erikan K n Lisan ve Sanat

okunsa odası, tonu hane, ve bil* saat tamircisi. (terfihane&l
22 numara ov 4 ve 2 numara Rozkurt Kıraathanesi. bu*
20 num ara e r resi eskiden küçük bir kahvehane idi. Bugün­
20 i numant Viyana bayan berber sa­ kü temiz ve büyük kıraathanenin hususiyeti
lonu polis emeklilerinden ve esfci pehlivanlardan
18 numara Dr. A. Rıdvan. Şükril Hazım Rcfct Pehlivanın büyük emek ve masrafla
Adofar, Rifat Ahmed Giteber*, İbrahim Bcr- topladığı en namlı yıy» yakın Türk pehliva­
kan muayenehaneleri. Bu bina yalnız Bâbıâli nın büyütülmüş ve ıtiaa ile camlanmış çer­
Caddesinin defcil. Istanbulun güzel yapıların­ çevelenmiş portre ve gunıb rçsimİEriyle üu*
dan biridir» Prof. Dr. Besim Ömer Paşa ta* varlarının âdeta ■'Türk Pehlivanları Galerisi-
rafından arnuvo üslûbunda hususi ikametgâh halinde tezyin, edilmiş atmasıdır. Bu âeğerl
ve muayenehane olarak yaptırılmış ve üstad çok yüksek resim koleksiyonu başta hiçbir
bütün ömrünce bekâr kaldığından bu büyiik yerde hiç kimsede yoktur.
ve güzel evin içinde yıllarca bir münzevi h a­ İstanbul Ansiklopedisi bu koleksiyonun
yatı sürmüştü. ikinci bir kopya&ttım çıkartılarak milli kü­
16 umara yeni yapılmakta olatt bir bina tüphanemize konulması için Millî Eğilim Ba-
14 numara Barb&rosuu Sesi mecmuası. tenliğinin ve- Bakanlığa bağlı Beden Eğitimi
Kerman inşaat Bürosu. Üstünçiçek kadın teşkilâtının nazarı dikkatini ehemmiyetle çe­
terzisi. Dr. Necdet Akyol muayenehanesi. Bu ker; Cenabı Hak kendisine uzun ömürler ih­
binada eskiden Akşam Kız S a ra t Enstitüsü san etsin R afet Pehlivana yakışacak en güzel
bulunmakta idi. b ir iş de h ali hayatında bu güzel ve kıymetli
12 Jiumara Bay B asut’un Şafak cüd evi. koleksiyonu tstanbul Üniversitesi Kuliipba
Bu dükkân Meşrutiyet devrinde arpacı döle* ne yahut İstanbul Belediyesi Müzesine sat­
kâıu idi, beygir sürücüleri ve kira arabacıları mak veya hediye etmektir ki, bu iki müesse­
hayvanlarının arpa ve samanlarını alırlardı; se de bu çeşit resim koleksiyonlarına sahip
dükkân sahibi erkek güzeli, levend yapılı bir kadir ve kıymet bilir yerlerdir.
gençdi, bâzı hafif meşreb İstanbul h a n im i' Vilâyet önünden sağ kaldırımı takiben
fendileri hususi landonlarının veya kupaları­ yüründüğüne göre:
nın içinde bu caddeden kasten geçerler ye hiç 19 numara Konya Kebapçısı. Yeni açıl*
lüzum yokken arabalarını durdurarak hay­ mış olan kebabçıdan evvel Bâbıâli Caddesi­
vanlarına yem aldırtırlardı, arpacı güzeli de nin bu pek şerefli dükkânında Keşad adında
bunu bildiğinden alımlı çalımlı edalarla ken­ bir ustntun mobilya marangozhanesi bulun­
disini kırat kırat satardı; kira arabacıları için­ maktaydı, ondan evvel de burası Babıâlinin
de biri külhaıuîer kadın müşterilerle bura­ meşhur İhsan kıraathanesi idi; bu ktraalhane
dan geçerlerken arpa ve saman bahanesiyle karşısındaki Biiyük Devlet kapusumın birçok
diiikâtun Stilinde bir müddet dururlardı. Bu m em urlarınla öğle tatillerim geçirdikleri bir
namlı arpacının halen Büyükatîada bir kıraat­ yerdi, İstanbul gazeteleri muhabirlerinin bir
hane işlettiği söylenir. tstanbul Ansiklopedi- toplantı yeri, kulüb ü gibi idi, sabahları bu-
si kendisine u*un ömür diler. T a d a buluşurlar işe buradan çıkarlardı. Ba­
10 numara İstanbul Esna! dernekleri ve b I â l i baskınından sonra İttihad ve Teıakki
yardım cemiyeti, İstanbul Mahnıkatçîar Der­ H ük üm eti Bafrıâliyi emniyet altında bulun­
neği, İstanbul Sucular vc Gazozcular Derne­ durmak için burasını tasa b ir müddet karakol
ği, tstanbul Perakendeci Kasaplar ve Müs- yapmışlardı. Daha evvel de burası Serveti fü-
lahüemirs Himaye Derneği, Bu bina Rumeli nunun makine dairesi idi.
Kazaskeri Ömer Hulûsi Efendinin konağıy­ 17 numara la n ir Terzihanesi. Burada
dı; Balkan Harbinde Hilâltohmerin kadınlar «skiden meşhur ftfiıhtar Halid Kütüphanesi»
merkezi burada açılmıştı. vardı. Ahmed İhsanın küçük kardeşi olan
8 numara Saat tamircisi Mustafa Giircarı Mubtar Halid Edebiyatı Cedide şair ve edip­
6/2 Arsa? lerinin eserleriyle siyasi içtimai ve tarihi
8/1 numara Bilâl Kırcnlınin Uğrak Ber­ eserler basmış. Türk maarifine hizmet etm4
ber salonu ve çok genç yaşında ölmüştü.

http://groups.google.
 AjrsttCLOPEDÎSf
— 1759 —
1-5 numara. Bu gayri menkulde İstanbul
Valisi Ord. Prof Dr. F. Kerim Gökayın. Dr.
Kemal Saraçoğlu. Dr. Sabahaddta Kerimofllu.
Dr. N‘iy « i İsmet G m i . Dr. O peralar Mim
Kemal öke ve Dr. Ziyaeddin Maktavın mua­
yenehaneleri bulunmaktadır.
Bu bina edebiyat tarihimizde kıymetti bir
hatıra taşır. S o retifünu n mecmuası burada
kurulmuştur. Fecriâti edebi mahfili burada
toplanmıştır. Ahmed İhsan Servetıfünunun
bugünkü T ürbedir Sokağında yeni yaptırdigı
binaya nakledince eski yeri M eşrutiyet dev*
rinin meşhur Resne fotoğrafhanesi olmuştur,
sahibi M. Bakaeddin Bey isminde b ir zat idi.
15 I numara Ata g ü r C ild e vi
13 '1 num ara Götetı Basımevi
13 numara Dr. Necmeddin İlker muaye­
nehanesi ve İâboratuvarı, Dr. Hesad Garan
muayenehanesi
11 numara Dr. Aziz Kulay muayeneha­
nesi
11/1 num ara Sara Mayonun tütüncü dük.
kânı
9 na.mara A nkara A jansının İstanbul bü­
rosu, Avukat H. N utku yazıhanesi, Diş tabibi
Neyyir Nayır muayenehanesi
7 ve 5 n u m a rala r Millî Eğitim Bakanbğı
derleme m ü dürlüğü. Bâbıâli C addesinin m u­
hakkak ki en eski ve en güzel yapısı olan bu
bina üçüncü Selim, devri ricalinden m eşhur
Hoca Tahsin Efendinin İdi. Bu bina uzun
müddet Hoca Y usuf Efendi sipyan mektebi
olarak Büyükşehrin b ir şöh reti olm uştu, çok
sevilmiş ve sayılmış olan Y usuf Efendi ta­
limdeki k udreti kadar falakasıyla d a meşhur»
du. Tarihî bina b ir ara da M edresetül H atta­
tın olmuştu. T ü rk yazı ve teahib sanatı bakı-
mmdaadan M edresetül H attatîne güzel Sanat-
îar Akademisinin pek verim li b ir şubesi idi
diyebiliriz. Bu m edrese kapandıktan sonra
bina bir m üddet m etrû k kalmış, sonra Milli
Eğitim Bakanlığı tarafın dan Derleme M üdür­
lüğüne verilmiş, bu müessesenin başında bu*
hınan m erhum Selim Niizhet Gerçekin bini-
betiyi© dikkatli b ir tam ir görmüştür.
İran Konsoloshanesi; bu biiyük ve tarihî
binanın ltapusu Tiirkocagı Caddesi üzerinde­
dir. (ÎJ.: İran Konsoloshanesi)
Eminönü Halkevi; giriş kapuau keza Türk,
ocağı Caddesi üzerindedir (B.: Eminönü Halk-
evi)
ı/group/merakediyorum
BABIÂLİ CADDESİ
Eminönü llalkevi küfesinden İtibaren
bina numaralan karşı tarafla Olduğu gibi ye­
ni bir silsile takip eder:
37 oumara Eminönü Halkevinin yeni ya*
pılan kısmı
35 numara Şerefefendt Sokağı kavta&ı
koşoflinda Seyyid Tanyerinin Bakkal dükkânı.
Bu dükkân Edebiyat tarihimizde kıymetli bir
hatırası olan ŞababcUin Süleymanm «fuibab»
ismindeki mecmuasını çıkardığı yerdir.
33 numara Diş tabibi Itifat Atay muaye­
nehanesi
31 numara Niiraune Boyahanesi
39 numara ev
Nuruosmaniye Caddesi kavu$agı kop-
sinde Fırın; kapusu Nuruosmaniye Caddesi
Üzerindedir.
27 numara Tütüncü Ahmed Kayhan dük*
kânı
25 numara Dr. Eeved Sezer muayeneha­
nesi
Sadırâzam Mahmud Nedim Paşa Türbesi
23/1 numara Sucu ve gazete bayii
23 numara Röntgen mütehassısı Şükrü
Aykuı muatyehe hanesi
21 numara Zorlu Apartımanı. içinde: Dr.
Muammer Tansı, l>r. Cevad Alpsoy, Dr. Atıf
İsmail, Dr. Şemsi Mutver muayenehaneleri
19 numara Dr. Muzaffer Şevki, Dr. Alî­
ye Tanctf, Dr. Muhterem Gökmen. Operatör
ebe ve Dr. Pakize tzzel, Dr. Kemal Hüseyin.
Dr. Nejad Kulakçı, Dr. Nevsad Ziya, Dijçi
Hacer Ergun muayenehaneleri
17 numara Türk Hava Kurumu İstanbul
Şubesi
15 num ara ev.
13 num ara İstanbul Belediyesi Temizlik
İşleri M üdürlüğü
11 num ara Büyük Rejid Paşa İlkokulu*
9. 7, 5, 3 ve 1 ım m aralar ged üzerinde
sıra evler; kadimden bsrl aile meskeni ola­
gelmişlerdir.
Bâbıâli Caddesi 1951 den sonra gerek şah­
si teşebbüsler gerekse İstanbul şehrinin hâlâ
içinde bulunduğu İmâr faaliyeti dûlayısîyte sl-
mâsmı hayli değifUrmlîflir; 1960 yılı şubatın­
da, dokuz yıl zarfındaki bu değişiklik löyle
t&sbit edilmiştir; vilâyet önünden sol kaldırı­
mı takip ettiğimize göre:
İzzeddin Hanı ve Vil&yeL Kanı yıkılmış
tzzeddia Hanı arsasının bir kwmı Vilâyet
 CABIÂLİ Ca DDKSİ — 17B0 —
dnümle açılan meydancığa alınmış. bu lu ıu o
geri kalan a n a ile Vilâyet Hanı a rsan fileri­ nadan tram vay caddesi üzerinde 2 numarayı
ne. yine Vilâyet Hanı adı Ue. cephesi serapa
camdan büyük bir İş Hanı I n p edilmiştir. Bu
hanın alt katında ve ortada bulanan kapısının
İki tarafındaki büyük mağazalardan bininde
Umumi Bayii Haşan Katma lülu b ir yazıhane
teste etmiş, birinde de Vilâyet Lokantası adı
ile teiniz bir lokanta açılmıştır.
Eskiden 8 kapu num arasını taşıyan. Meş­
rutiyette Donanma Cemiyeti. C um huriyet dev­
rinde de Türk Hava Kurumu tarafından işgal
«Ü lm i; bulunan, uzunca bir cam in da Gaze­
teciler Cemiyetine m akar olan giizel bina yık
tm lım ş. 1960 şubatında arsa ta h ta perde ile
çevrili, üzerinde «Türk Hava K urum u İş H anı
inşaatı» yazılı bir levha bulunuyordu.
4 numaradaki İsmail Akgiin Matbaa vc d e yazdığımız tem enni satırları ilgililer üze­
kırtasiye mağazası ■ kütüphanesi de cephesini
genişletmiş, iç teşkilâtını değiştirmiştir.
İçinde İstanbul Bayındırlık M üdürlüğü
ile Maarif M üdürlüğünün bulunduğu eski
Nafıa Nezareti binasının cadde C ü p h esm d r bu­
lunan kiiçiik hajjçe, m erm er m erdiven ve
merdivenin bağlandığı ikinci kattaki balkon -
taşlık traş edilip kaldırılmış, yerleri bağçe İle
beraber caddeye eklenmiş, bu balkon - taş­
lıktaki medhal kapusu pencereye tahvil edil­
miş binaya cadde Üzerinde yeni ve büyük ka­
pu açılmıştır.
Doktor Ma ıh ar Osman m erhum un kışlık
evi ve muayenehanesi pia0 binadan Nuruo!-
maniye meydancığına kadar olan kısımda, hiç
bir değişiklik olmamıştır,
Eskiden 40 1 kapu numarasını taşıyan
Cezerikasımpaşa Camii yıktırılm ış,‘arsa 1960
şubatında dolmuş yapan taksilere park yeri ol­
muştur. Bir köşesine Türk Migrûs’un bir sa­
tış barakası kurulm uştur.
40 kapu numarasını taşıyan tarihi binada Fünun gazete ve mecmuasının çıktıfı tarihi
Cumhuriyet Halk Partisinin tstanbul Vilâyeti
merkez teşkilâtı bulunuyordu. İçinden C-H.P.
çıkarılmış ve bina Türk Milli Talebe Federas­
yonuna verilmiştir. Bu binanın da önündeki
küçük bağçe sokağa eklenmiştir; kapusu hâlen
caddeye açılmaktadır.
1951 de tesbit ye yukarıda neşrettiğimiz
notlarda 20. 24. 28 numaralarda gasterilen
binalar yıktırılmış, yerine büyük «Hasim Hanı
ve Pasajı» yaptırılmıştır,
h t t p
tSTA jraut
Eskiden. 10 kapu numarasını taşıyan bi
taşıyan B oıkurt Kıraathanesine ait olan kttım
üzerinde eski yapı olarak U r B otkurt Ham
kalmıştır. Bu handan evvel kaldırılmış bbıa
Innn yerine ^Aydınlık Hanı» adında büyük
h ir İş H anı yaptırılm ış. Bozkutl İlanına Boz-
kıırd K ıraathanesine kadar u a nal» yere «Ku­
şe Hanı* adı şeddâdl Mr bina çıkmıştır.
Kilşe Hanı yapılırken yıkılıp kaldırılmış
olan Bozkurt K raathanesinin sahibi R elet Peh­
livan ölmüş, elinde bulunup kahvehanesinin
duvarlarını b ir nam lı pehlivanlar galerisi ha
linde tezyin eden pehlivan portrelerinden mü­
rekkep em salsiz fotoğraf koUekaiyonu da vâ­
risle ri elinde kalm ıştır. Dağılmaya, kaybolmı-
ya m ahkûm dur. Bu koleksiyon hakkında IBM
rinde en küçük b ir te sir yapmamıştır. Maale­
sef kt Spor Teşkilâtımız, Beden Terbiyesi
Umum M üdürlüğü T ü rk Sporunun akademik
ta ra fı ve edebiyatını tedvin meselesini biç
düşünm em ektedir, faaliyeti günün hay ve
huyu içinde geçm ektedir.
Aydınlık H anının alt kısmı lamamen
«Şeker Bank» tarafından tutulm uştur. Köşe
Hanının altında ve BabıSli Caddesi üzerinde
bulunan m üesseseler şunlardır: Köşede İş
Bankası T ürbe şubesi, Bâbıâli Ecza ha nesi ve
Çardak Büfesi 'p : Çardak Büfesi).
Bâbıâli Caddesinin sağ kenarını yine
Viiâyet ününden başhyarak 1960 şubatında
Şoylece tesbit e ttik :
Eskiden 15, 17 ve İS kapu numaraların:
taşıyan binalar imâr faaliyeti olarak yıktı­
rılmış, bu yıkılan yapılar arasında son zaman­
larda Konya Kebapçısı olan tarihi İhsan Kı­
raathanesi ile eski İstanbul Valisi ve Beledi­
ye Reisi Ord. Prol. F.K. Gükay'm mllkl olan
ve içinde edebiyatımızda çığır açmış Serveti
bina vardır. Bir basın müzesi olacak yerde
kazmaya hedef olmuştur.
Yıkılan bu binalardan Gökay'a ald gay­
rimenkulun arsasının geri tarafında muhte­
rem Profesörün bir necâbet timsâli olan kar­
deşi Nureddin Gökay’ın »NurgSk» matbaası
bulunmaktadır. Istanbulun en temiz müesse-
sesi olup yeni ve güzel makinelere sahip olan
bir matbaadır. İstanbul Ansiklopedisi bir
buçuk yıla yakındır kİ bu matbaada basılır.
: / /groups.gooale.co»
ASSfK LO PEDfSf
— 1761 —
ikinci ve üçüncü cildlcri orada tamamlanmış­
ta- (B.: Nurgök Matbaan).
İran KonsoJosMncstain harcısındaki ko-
babından Eminönü Halk birusı Gazeteciler
Cemiyeti tarafından satm alınmış, iki kal ilâ­
vesiyle iç kısms tamamen değiştirilerek yep-
yeni bir bina olm uştur (B.: GazeteriJer Ce-
jnlyeti>.
Halkevi ne ,ek o la rak y aptırılm ış bina
konferans salonu - Çocuk T iyatro Gençlik
Teşkilâtı elindedir,
35 kapu numaralı bakkal dükkânının saraya aksetti. Kaymakam paşa mayısın seki­
yerinde bir şekerci dükkânı açlmıştır.
Nuruosmaniye Caddesi köşesindeki Ca-
ğaloğlu Fırını 5 * 6 yıl kadar kapalı kaldık­
tan sonra son imâr işleri arasınd a yanındaki
27 numaralı tütüncü d ü k k ân ı ile b e îa b er yık*
tınlmıştır. Yeri arsa olarak durmaktadır,
tam Cezerikasımpaşa Carr.irnin arsasına k a r­
şıdır; bu fırın arsası da sey yar kundura bo­
yacıları parkı olmuştur.
Eskiden 17, 15 ve 11 kapu num aralı bi­
naları Sedad Sîmavt m erhum tarafından sa­
tın alınarak y ık tırılm ış arsaları üzerine tesis
ettiği H ürriyet Gazetesinin binasına başlan­
mış, taraamlayamadan vefat etmiş, oğulları
tarafından ikm âl edilen bu bina, lstanbulu
hakikaten tezyin eden muazzam bir yapı ol
muştur; Türk gazeteciliğinin ve ayni zaman-
da modern T ürk yapı sanatının yüz akıdır
(B. H ilm yet Gazeteaij.
11 num aralı Büyûkreşldpaşa İlk Okulu lerine bilhassa dikkat ve itina ederlerdi, te r­
binasına tstanbul Küs Lisesi yerleşmiştir. Sed
üzerinde i, 3, 5, 7, 9 kapu num aralarını taşı­
yan evlerin hepsi istimlâk edilip yık tırılm ış
tır, tkincî Sultan Matamud Türbesinin yüksek
duvarı da yıktırılmış, alçaltılmış, üzerine gü-
zel bir demir parmaklık konmuştur* Yolun
o sabası bu tadil ile şlrintegmlştir (Şubat 1960),
BABIÂLİ ÇENGİSİ KAR! — Asıl adı
bilinmiyor; Ondokuzuncu Asrın ilk yıllarında
bu lâkapla İstanbul halkının diüne düşmüş
ve şöhreti kendisi için âfet olmuş bir kadın­
dır.
1B10 (.H. 1225) da sadaret kaymakamı
olan Osman Pasa zevcesinin pençesine girmiş
erkeklerdendi; 'hanımefendi de gaye*
iffet ve namus kıymetlerine karşı kayıtsız olan
ba çengi karıya tutkundu* Onıı BabıâUnin
BABIÂLİ HOCASI
ortalığı tutan çılgın eğlenceler içinde yaşıyor­
du; Öyle ki, kocasının ürerindeki nüfuzu ile
bu çengi karıya zengin İrat yaptırmaya ka­
dar varmıştı. Devlet ihtilâller, ve çok k&tii
şartlar altında devam eden bir Rus harbi kar­
şısında çetin anlar yaşıyordu. Vazifesi çok
agJr olan kaymakam paşa ise, Bâbıâli hare­
minde olan rezaletleri görmiyecek kadar göz­
leri bağlı bulunuyordu. Dostlarının nazikâne
1ma ve İhtarları ile de kendisini toparlaya-
madı, Bâbıâli haremindeki eğlenceler nihayet
zinde (3 Reblüîevvel) azledilerek kendisi Lini­
ni adasına, zevcesi hanım da Bursaya sürüt*
dü, Çengi kan da cellâda verilip boğulduk­
tan sonra cesedi denize atıldı.
BABIÂUDE MAHALLE MEKTEPLERİ
ÇOCUKLARINA PİLÂV ZERDE ZİYAFETİ
— Eski Türk maarif hayatının tuhaflıkların-
dandır; 18D9 da tstanbulda ne kadar mahalle
mektebi varsa, bütün çocukları hoca ve kal-
falarlyle beraber beşer onar m ektep olarak
Babıâliye dftvat edilmişlerdi. Orada kendileri­
ne bir pilâv zerde ziyafeti verilmiş, çocuk­
lara da onar para bahşiş dağıtılmıştı. Bunun
için d e hazîneden evvela 3000, sonra da 2000
k i ceman 5000 kuruş çıkmıştı kL Babtâtiye
20,000 çocuğun geldiği anlaşılır.
BÂBIÂLİ EFENDİSİ — Bâbıâli kalem­
lerine devam eden kâtipler kılık ve kıyafet­
biyesinde noksan, tavrü hareketlerinde uy­
gunsuzluk görülen gençler Babıâlide pek tu ­
tunamazlardı. Bundan ötürüdür kî, Biiyükşe-
hirde halk ağzında, gayet terbiyeli, dürüst
gençtir» mânasına «Bâbıâli efendisi» tâbiri
doğmuştu; bilhassa kadınlar^ meselâ; «Bânİm
oğlum, maşallah Bâbıâli efendisi gibidir» di­
ye öğünürlerdi. Ayak takımının külhan! mu-
kulesl arasında da, edeb yadırgana geldiğin­
den: «Ulan Bâbıâli efendisi misin?-* gibi tez­
yif yollu kullanılırdı.
BÂBIÂLİ HOCASI — Babıâliye devam
eden genç kâtiplere» - ki içlerinde onüçer,
ondörder yaşında çocuklar da bulunurdu -
bilhassa lisan ve kitabet ve yazı dersleri veren
muvazzaf muallimlere verilen unvandır. Aşa­
ğıdaki satırlar bugünkü yası dilimize çevrile­
rek Vakanüvis Ahmed Lûtfi Efendinin kendi
 BABIÂLİ YANCINLAiU — 1702 —
adü?a nisbetJe anrl^n tarih/ain dördüncü a i ­
dinden alınm ıştır:
«1250 tarihine kadar tstanbulda kalem­
lerdeki kâtiplerin tahsiline muhtaç olduk­
ları arabî ve farisi lisanları tahsili için mun­
tazam mektepler açılmamıştı. Arabi tahsili
için cami derslerine gidilirdi, fakat farsea
Öğrenmek müşküldü. Büyükler ve zengin­
ler evlâtlarını ‘dairelerinde konak hocalarına
okutturarak terbiyelerine itina ederlerdi; fu ­
kara çocukları bu talim n im etin den e k s e r i/a
mahrum kalırlardı; bu gibiler için de Babıâ-
lidc ve D efterdarlıkla, kalem vaktinden ev-
yel dersler açılmıştı. İlim ve edebleri tanın­
mış vaktin ildebasından b ire r muvazzaf m ual­
lim yeni yetişen kâtiplere itim te d n s eder-
lerdi*
Bu madde ile ilgisi olmamakla beraber
burada kaydetmek lâzımdır, Büyükşehrin
eski kalemlerinde, çoğu edib, şâir, tarihe,
arabça ve farseaya âşinâ kalem âmirleri, mü­
meyyizler dairlerine verilen m üstait ve zeki
gençlere lıakikî bir muallim» mürebbi, m ür­
şit! olm uşlardı.
Bibi.: MZ. Fakalıa, Tarih Sözlüğü.
BÂBIÂI-rt YANGINLARI — Bâbıâli (H
115%) 1740, IH. 1168} 1755, (H. 12S3) 1808,
(H. 1241) 1826 ve (H. 1254) 1830 yıllarında
tamamen, <H. 1295) 1878, (H. 1329) 1911 yıl­
larında kısmen yanarak ateş âfeti geçirm iştir
1740 Yangını — Hicri 1152 yılı zilkaade
sinin sonuncu cum artesi gecesi saat alaturka
dörtte, {Mehmed Paşa sadareti), harem ta p u ­
suna bitişik harem ağalarının oturduğu yer­
den çıkan yangın, ağaların şaşkınlığı ve hfr-
men hepsinin evvelâ kendi esvaplarını kur­
tarmak kaygusuna düşmeleri yüzünden etrafı
iyice sa d ık la n sonradır ki BabıMinm m uha­
fazasına memur kılaal He tulum bacılar hare­
kete geçti; fakat onlar gelinceye kadar âteş,
raâncndi ejderhâ! demkeş, sûyi âsümame ze-
bânekeş» olmuştu. Sıkıca bir poyraz estiğin­
den, etrafındaki a n odası, hasır odası ve bun­
lara bitişik daireler alevler arasında eriyip
yok oluvermişti. Padişah Birinci Mahmud
sertabibi ve bil fiil Iiumeli kazaskeri Hayatl-
zâde Efendinin o civardaki konağına gelerek
yangının önlenmesini bizzat takib etmiş, ate$l
söndürmeğe çalıdan yeniçeri, cebeci, tersane
ve sair ocaklar nefer ve zabitlerine bahşişler
dağıttırmıştı. Ateş Divanhane tapusunu sar­
İSTANBUL
dığı sırada, tersaneliler, ateşin önünü kesmek
için arz odasının bir kaç yerine gomana tâbir
edilen kalyon halatlarını bağlayıp ve hep bir­
den «zörû bâzO» ile asılıp a n odasını yerin.'
den koparıp indirivermlşlerdİ; fakat a rı odası
çökerken, yangının itfasına çalışan neferler­
den beş kişi yalımh enkaz altında kalarak te ­
lef olmuşta. Arz odası çökünce tulumbaUr
müessir olmuş vo yangın söndürülmüştü. B&-
biatinin hemen yarısına yakın b ir kısmı mah­
volduğundan, ondörl gün, yeniçeri ortaların*
dan bir kaçı sönmüş gibi görünen kerestelerin
için için yanarak te k ra r alev almaması için
gözcîi bırakılmıştı. Fakat, kurban bayramı
yaklaşmakta olduğundan» şehre kurbanlık, koç
indiren çobanlardan o civara gelen b ir kaçı
bir m iktar ot tedarik etmişler, otları yanık
k erestelerin üstüne yığmışlardı. Geceleyin,
herkesin derin bir uykuya daldığı sırada, me­
ğ e r hâlâ sönmemiş olan kerestelerden, çid-
detU b ir poyrazın kopardığı bir kıvılcım bu
o tları tutuşturm uş, rüzgârın önünde saçak
saçak alevler halinde uçmağa başlayan »İla,
Babı&ünln birinci yangından kurtarılm ış ha­
rem dairesine yapışmış, b ir âfet halini almış,
bu y en i yangın da beş saat devam ederek
Babıâîiyi tam am en k u l etmişti.
1755 Yangım — Silâhdar tevkii Ali Pa­
şa sadaretine rastlar, ateş, Hicrî 1168 zilhic­
cesinin yirm i ikinci pazar gecesi saat alatur­
ka altıda Demîrkapu hizasında b ir evden çık­
tı. Şiddetli bir poyrazla derhal bir kaç kol
olarak bir taraftan Bahçekapusuna gitti, Muh*
sinzâde sarayım , surdan atlıyarak yeşil ki*
rem itli camii yaktı. Bir taraftan Paşakapusu
ve D efterdarkapusu ürerinden, Divanyolun­
dan M ehterhane ve D efterhaneye dayandı; hir
taraftan Mahmudpaşa çarşısı ve Çuhacılar ha­
nım kül etti, bir taraftan Soğukçestne ha­
valisini Ayasofya çarşısını mahvetti, ateşin
itfasına çalışan halk ve asker, bitkin ve pe­
rişan ne yapacağım şaşırdı. Padişah Üçüncü
Osman halkın eşyasını kaçıracak yer bula­
madığım öğrenince Ağabehçesî&in (Gûlhane
parkının) açılmasını emretti; otuz saat sürert
bu ateş âfetinde Bâbıâli de tamamen yanmış*
tu Yeniden yapılıncaya kadar Esma Sultanın
Kadırga limanındaki sarayı Pajakapusu itti­
haz olundu. Hicri 1169 muharreminde Babıâ*
linin yeniden inşasına baştandı ve Tersane
Emini Bekir Efendi, bina emini tâyin otundu.
http://groups.goog le.cor
 A^slKLOFBDİSt
— ı?&3 —
Jllüftni hümayuna nail olduğunun tezine çıtan
bu yangın, halk tarafından sadırâzaju hak­
kında uğursuzluğa yoruldu vc nitekim bir ay
sonra, irtişa fle itham olunan Bıyıklı Ali P a ­
şa azil ve idam edildi.
B a b ıâ lin in in ş a s ı a y n ı y ıl s o n la r ın a d o jj.
ra Mustafa P a ş a s a d a r e t in d e b ite r e k Vaka-
niivis Vâsıf Efendinin lisaniyle, «B&bıâli,
d e s t i y â r î - i himemî pârîifshi p ür meali ile
resm i evvelden M 15 t e r biııa o lu n u lj» s a d ır â -
zam ta r a f ın d a n padişaha b ir ziyafet ile resmi
kiişadı yapıldı. Şevvalin altıncı perşembe gü-
oii «debdebe-i miiJûkâne ve tantatıa-i hüsre-
vâne» ile Babıâliye gelen hüküm dar arz oda­
sına alındı. Sâıende ve hânendeler icrayı
ahenk ederek m ilkelle! t i r ziyafetten sonra
sadırâzamın on beş on a lt ı yaşlarındaki oğlu
huzuru hümayuna kabul edilerek hassa silah­
şorları lüm resine İlhak ve has ahırdan müzey­
yen (akimları İle b ir a t h e d iy e e d iim e it su re­
tiyle iltifata nail oldu. Sad;râısam Muştala Pa­
şaya da, himmetinden ö t ü r ü b ir sam ur k ü r k
İhsan olundu.
1808 Yangını — H ic ri 1223 yılı K am a­
ralımın yirm i yedinci gecesi seh er vakli, ye­
niçerilerin Sadırâzam A lem dar M ustafa P a­
şaya karşı ayaklanm alarında kasden çıkar­
dıkları yangındır.
Y enicenler vücutlarım hissettirm eksi-
zln, etrafı tam am en tarassu t altına aldıktan
sonra Babıâlinin Soğukçeşmedeki biiyük i s
pusuna geldiler. H arbeciler kolluğundan ge­
tirdikleri ku ru otu, bu kapunun üstünde b u ­
lunan kethüda odası şebnişinin altındaki dİ
reklerin aralıklarına yığıp doldurdular ve
ateşlediler. Yalımlar dairenin kaplam alarını
İyice sardıktan sonra, yer yer tüfek v e ta ­
banca atılarak isyan başladı. B abıilinin etra­
fı tamamen sarılmıştı, ateşten kaçanlar ye­
niçerilerin eline düşecekti; A lemdar Paşa da
bu surette ya ele -geçecek, yahut yanarak
ölecekti. Civardaki bekâr odlarında ve ev­
lerde ve hanlarda yerleştirilmiş sekbanlardan
silâh sesleriyle uyananlar, ortalığı yangının
şulesi içinde p ü r Steş» gördüler, Bulunduk-
1311 yerlerden çıkıp yangını söndürmeğe ko­
şanlar. pusuda bekleyen yeniçeriler tarafın­
dan öldürüldü. Yangın, şiddetle genişlemek­
te idi; Babıâlinin mevcut binaları muhtelif
tarihlerde yapılan ilavelerle genişlemiş bayii
binalar olduğu cihetle ateş kolay sarmış,
n/group/merakediyorum
BABIALİ YANCINIAM
sür'atle ilerliyordu. Efdaleddin Bey OsmanlI
Tarih Encümeni mecmuasında neşrettiği
«Alemdar Mustafa Paşa» a d ın d itt eserin­
di» bu yangım $ıı StUrlarto tasvir «<liyor.
«Silâh sesleri dahildekilcri ikaz eylediği
gibi alevlerin çıkardığı « d a y ı velveledar ve
etrafa intlyar eden ziya. Alemdar Paşaya her
hakikati ayan etmiş idi Cftmenâbınclaa fır.
layon paşa, harem takımının sofalarda hMiz
vc îeraun teşkil eyledikleri serseri kalabalık-
tor arasjndan selâmlığa geçmek istedi ise de
harik ve dumanlar zülvecheyn dairelerden
ileriye geçmeğe mâni olduğundan Tomruk
meydanına inerek istimdad için tabılbazlara
em ir verdi; yangın alevlerinkı mehib sadaları
Ve atılan silâhların sesleri arasında beş on
davulun yek ahenk olarak m uttarit! darbele­
ri de işidUmcfe başladı.
«Bir tarafdan Alemdar Paşa, Bâbıâli ha-
riki içinde kendi dairesi halkı ile birlikte ha§r
ola dursun* diğer tarafrian yeniçeriler, şadı-
râzamm ötede beride m üteferrik olan aske­
rin e haberler göndererek: — Bizim içimi*
ocsğzmıiîJn riiigzn&m vezir iledir, am a l^i ta*
mam oldu, siz başımızla beraber arkadaşları­
mız ve tarik i Bektaşiyede hem pa ve yoldaş-
lanm izsiî, kışlalarımıza buyurun, rabatta olu­
nuz* diye m uğiilâhe sinlerle şaşırttılar.
«Şehir ahalisine gelince, civar mahallât-
ta olanlar haTİkten ürkm üş iseler de, yeniçe­
rile r ahalîye: — Bu bildiğiniz yangun değil­
dir! diye hanelerinden eşya çıkarmağı men
eylediği gibi hakîkaten, gayreti kâmile ibraz
ederek har ikin sirayetine meydan vermedi­
ler. Uzak mahallât sekenesi ise vakit gece ve
sah u r zamanı olduğundan ekseriya bekçi da­
vulunu bile zor duyduklarından ertesi gûmi
vaka şayi oluncaya kadar bihaber kaldılar.
«A lem dar P aşan ın ta b ılb a zla n n u ı olanca
k uv vetleriyle sallad ık ları çom akların çıkardı­
ğı m ııtta rid sa d a h e r ta ra f ta n cevapsız kalıyor­
d u ... A ra d a n h ay li zam an m ürur ettiği halde
haricin iktiham ve izdihamının ziyadeleşmesi
ve imdada kimsenin gelmemesi Alemdar Pasa
ile yanındakileri dü çan ye's eylem iş idi. Ora­
da hazır bulunan bolük başılar böyle eli bağlı
olarak harik içinde yanm aktan veyahut ye­
niçerilere telim olmaktan ise dahile ahırlar­
da — Islahîiüsâfidu —* bulunan allara bine­
rek meydanda yalın kılıç hazırlanmak ve bir­
kaç kişi fedailik edip kapuU ri açtıktan sonra
yeniçerilere sıkı ateş ederek onları geri pû»
 BABlAU VANCINLARI
kuıttâklen sonra açılarak sabaya 3İteria Tır-
İMilk ve berÇc bid âbâd (İterlerine saldıra­
rak cemijKÜ eşkıyayı yarıp geçmek ve bfty-
leee jelâmete müyesser olursa hariçteki kuv­
vetle birlenmek veya ana göre hareket ve ha
Uı ottip olmazsa dlürine uruşub ölmek tari­
kini irae etliler ise d r Alemdar l*aşa: — Bire
elbette imdad olunur! (diyerek kabul etmedi
ve yanmakda olan Babıâlide müdafaaya ka­
rar verdi).
«Bir kaç bin metre terbiinde cesim kül-
le-i haşebîyyenin tenkil eylediği Bâbıâli dai­
resi. her taraftan ateş içinde kalmışdı.. Asü-
mane ser çeken alevler v« duman görenlere
dehşet veriyordu. Yeniçeriler harikin etrafın­
da hem sirayete meydan vermemek üzere ça
hşjyoriar. hem de Alemdar Paşa nereden zu­
hur edecek diye tarassudatı eiddiyede bulu­
nuyorlardı. İçeriden paşalı kıyafetinde ola­
rak can havliyle dışarıca kaçan hizmetkâr,
sekban, çavuş, kavas, seyis, aşçı velhasıl kim
OiUfSB okun derhal boğazlıyorlardı.
«Harikm kemali dehşetle icrayı Faaliyet
ettiği iki Uç saat zarfında o to c a Bâbıâli dai­
resi miibeddelî rem ad olarak mebni bulun ­
duğu c&5İ2 î arsa açılmış ise de enkazın sö n­
mek ihtimali olmaması ve yaniMksızın (-öken
ahşabın devamı ihtirakı o sabaya kimseyi yak­
laştırmıyordu.
cTekmU İstanbul âfakım tutan yangın
kızıllığı înfilAk-ı envan subıihgâh ile zail ol­
duğu 2aînajı bile henüz ateş şiddetle devam
ediyordu. Yağmacılıkda ileri gidip de c&mnı
ateşteo eiirgemiyen cahil yoldaşlardan ateşin
gözüne kadar sokularak bâzı şeyler almak, için
alt katın heniiz tutuşmuş mahallerine girip
çıkanlar oluyordu».
Bu yangın, bir mahzene sığınmış oJan
Alemdar Mustafa Paşanın bir barut ft;w>m
ateşllyerek İntihan ve içinde bulunduğu mah-
Mflia üzerinde ve civarında bulunan yeniçeri­
lerle beraber berhava olması İle sona erdi (B.:
Mustafa Paşa Alemdar).
Bâbıâli arsası bir seneden fazla olduğu
gibi kalmıştır, nihayet keşfi yapılarak yeni
binanın 1800 keseye çıkacağı a n la şıld ı, hfice-
gftndan Tahsin Efendi bina emini tAyin edil­
di; Hfcrf 122$ muharreminin onuncu (1810
şubatı) ftlüneteimtaşı Rakım Efendinin tâyin
eylediği uğurlu saatte de temeli atıldı. Bir se­
http://groups.google.
1764 İSTANBUL
neden ait Ur zamanda da fcitlrttip içi tefriş ve
tanzim olundu.
!•*« Yangını — ılicrt 1241 ziUdcceatnİe
yirmi yedinci günü çıkan büyük Hocapaşa
yangınında Rabıifi'de yanmıştı. Yeniçeri om.
ğının lâğvından bir buçuk iki ay kadar sonra,
İ Locapaşada Elvan mahallesinde ateş Çıkarak
Yenikapuya uzandı; otuz ahi saat devam ede­
rek Batnâli, Çiflesaraylar; Büyûkçarşt sayısız
ev ve dükkân mahvoldu. JB.: Hocapaşa Ylo-
gınlartf- Tulumbacıların büyük ekseriyetini
yeniçeriler teşkil ettiğinden, ocağın da ttğve-
dilmiş bulunmasından, ateşin önlenmesi hal­
kın gayretine kaimta, buna şiddetli bir poyra­
zın inzimamı, yangının bir âfet halini alma­
sına sebep olmuştu.
Vak'a-i Hayriyeden sonra Ağakapusu Uc-
şiyftat dairesi ittihaz edilmiş, fakat teflişah
tamamlanamadığı için Şeyhülislâm elendi he­
nüz aakletmemişti. Bâbıâli yanınca, sadıriza-
mın muvakkaten Ağakapuaunda ikameti ka­
rarlaştı ve orası muvakkaten Babıâü İttihat
kılındı. Yangını müteakip Sadırâzam Selim
Paşaya gönderilen hattı hümayunun sureti
şudur;
«Be kazaen lillâhi taalâ muhterik olan
Bflh^limiaîB Jbc minnehu taali evvel baharda
inşa olunmasına irademiz taallûk etmiş ve
müstakil aharın bina emanetine hacet olmı-
yarak senin nezaretinle yapılmasına trilmüşa*
ha sana emrü tenbihİm südur eylemiş oldu­
ğuna binaen şimdiden kâffei malzemesini te­
darik ve bir me'men mahalde hıfz olunmak
üzere şimdilik ceybi hümayunumuz hazînesin­
den alelhesab olarak beşyûz iis e akça tara*
fına gönderdim. Ancak aenin açıktan memuri­
yetin uymayacağına binaen ebniyenin üzerine
biraderin Halil Beyi memur İdesin».
Halil Bey, paşanın aynı samanda hazine*
d a n idi, onun nezareti altında, Babâli arsa*
mııın etrafında bâzı arsalar daha satın alına­
rak yeni BabIâli daha büyük olarak İnşa olun­
du. Bu münasebetle Lûlfi Tarihinin btriıus
cildinde Hicri 1243 vekayii arasında şu ma*
lûmat verilmektedir: «Geçen sene binasına
başlanan B?hn5h ebmiyeai tam olduğundan w-
yülevvella. birinci günü sadrı âli alayı mahsus
ile yeni kapuya naklettiler. Nakil günü Duacı
efendi ile sofularına ve binanın üiutemed-
leriyle kavaslara yalnız dokuz yüz dotaan
beş kuruş İta ve taksim olunduğu o vaktin
evrakında görülmüştür. Nakil gününün ak-
 ANSİKLOPEDİSİ — 17(55 —
şa/m Serasker Flüsrev Paşa ve Kaptan Uzet
Mehmed Paşa davetle Kapuya geldiler. O ge­
ce Mevlûdl şerif okundu ve levhid icra ecîiî-
dj. yumun esbabına tevessül olundu».
1839 Yangını — Ateş. Hicri 1254 senesi
nikaadesinin beşinci paaarlest günü seher
vakti Babıâlinin dahiliye dairesi altındaici
ahırdan çtkü; sttndürülemeyip bina tamamen
yandı. Devlet işlerinin gecikmemesi için Ba^
bıâli memurlarına Veznecilerde Necibefendi
konağı (diğer ismiyle Zeynebbanım Konağı,
yanan Fen ve Edebiyat Fakültesi binası) tah-
sis olundu; on giitı sonra da eski D efterdar
kapusu (Şehremaneti konağı) hazırlanarak
oraya Tasındılar ve 1844 e kadar orada bal­
dılar. Yeni Babıâliyî, devrin seçkin m im ar­
larından tstefan Kalfa yaptı, İnşaat 1844 de
bitip ayru yıla tekabül eden Hicrî 1260 rebi-
yülevveJînin altmcı pazartesi günü de resmi
îrüşadı yapıldı; hatLâ sıvalan büe henüz ku ­
ramamış, Sadırâzam Mehmed Em in Ttauf P a ­
ça ile devlet ricalinin ih tiyarlan rutubetten
hastalanmışlardı. Gefif hüküm dar Abdütme-
cid resmi küşaddan bir kaç gün sonra Babıâli-
ye gelmiş, “binayı gezerek İsteten K alîayı bir
kıta iftihar nişaniyle taltif etmiş, m em urlara
iltifatta bulunmuştu. Bâbıâli, bu sefer kârgir
olarak yapılmıştı: yeri, yeni arsalar alınarak
genişletildi. Babıâliye ilâve olunan evlerin ■sa­
hiplerine de Direklerar asındaki Yeniçeri k a ­
lasının (Yeni odaların) yerinden arsalar veril­
miş idi. Bu bina. (H. 1282) 1865 büyük Hoca-
paşa yangınından bir mucize kabilinden kur­
tulmuştu.
1878 Yangını — Ateş, Hicri 1295 yılı cema-
âyelevvelinin yirmi "birinci perşembe gecesi,
gece yansından sonra, rivayete göre odacıla­
rın ihm alkâmğından, Bâbıâli binasının orta­
sına rastlayan Şurayı Devlet dairesinden çık­
tı, altı saat devam etti, bu daire, altında bu ­
lunan Ahkâmı Adliye dairesi, Dahiliye ve
Hariciye N ezaretlerine mahsus devairin ek-
serisi tamamen yandı. Sadaret dairesi fevka­
lâde gayret sar? edilerek kurtarılabildi. Ya­
ftan dairelerdeki resmi evrakın büyük bir
kısmı mahvoldu.
İ f ll l Yangını —■ Ateş, Hİctİ 1329 yılı
sefer ayinin alîuıeı pazar günü sabaha karşı
çıktı. İki ucunda bulunan sadaret dairesi ile
Hariciye Nezareti kurtuldu. Orta kısmı teş­
kil eden Şûrayı Devlet ile Dahilîye Nezareti
■n/group/merakediyorum
BA BJtrtİM A Y Û N
L&mamen, Sadaret dairesinin de mürteşar,
mektupçu, teşrifatçı ve beylikçi odalartyle
sadarut kalemi yandı. Vanan yerler arasında
Vakanüvis odası da vardı, o sırada Vakanü-
via bulunan merhum Abdurrahman Şeref
Efendi bu münasebetle şu satırları yazıyor:
«Odada bir hayli evrak mevcud id], ba­
husus divanı harbi örfi maiyetimdeki komis­
yonda muayene edilen Yıldı?, evrakı meya-
nınds îaribe ait olmak ürere bîr hayli vesaik
sureli mahsusada tarafı âciziye gönderilmiş­
ti ve Tarihi Lûtfinin derdesti intişar olan se­
kizinci cildine dere olunmak üzere kiıberayj
zamanenin tasvirleri elde edilerek bir çoğu
orada idi. Evvelce matbaaya gönderilmiş se­
kiz kıtasından başka diğerleri muhterik ol­
muştur. Harik Bâbıâli telgrafhanesinden zu­
hur ettiği rivayet olunmaktadır, tşbu harik
münasebetiyle Tanin gazetesi sahib ve ser*
m uharriri Hüseyin Cahîd Bey yevmi mezkûr-
de Bâbıâli harikleri hakkında tarafı âdra-
nernden malûmatı tarihiye istediğinden «On-
üçüncü karni Hicride Bâbıâli harikleri* ser-
levhasiyle Tanine gönderdiğim makale ertesi
salı günü neşrolunmuştur».
BÂBI s AFİ — (B.: Âsaf BâblâÜ; Paşa-
kapusu; Sadaret, Sadırâzam).
BÂBIFETVÂ — (B,; M ethal; Şeyhülis­
lâm» Fetvâ Emini),
BÂ BI DEFTERDÂİ, BÂ BI DEFTERİ —
(B .: Defterdarlık, Defterdarlık kapusu; Def­
terdar).
BÂBIHÜMAYÛN — Ay&sofya ile Üçün­
cü Sultan Ahmed meydan çeşmesinin karşı­
sında; Topkapu Sarayı arazisini şehirden ayı­
ran ve Fatih Sultan Mehmed tarafından yap­
tırılmış olup «SuTi Sultanî» adiyle anılan sa*
ray sunınun. üzerinde eu büyük kapu, sarayın
şehre açılan merasim kaputudur. Bîr Fatih
devri yapısıdır. İnşasında hiç bîr azametfıiruş-
luğa kapılmadan, bir kale burcu olduğu. göJîö-
nunde tutulup, kaim ve muhkem duvarlar
kullanılmış, yalziiZ kapusumın da bîr saraya
geçit verdiği unutulmamış, güzel ve zarif mu-
sannâ yazılarla süslenmesi ihmal edilmemiştir.
Bir kaleye yaraşmayan bugünkü oyftıa korku­
luklardan bir an kurtulduğunu farıedip. eski
resimlerinde gördüğümüz sade ve kunt ka­
tın ilâve edildiğini tahayyül edersek orijinal
 BABffftTiAYCîı — 1766 —
bir fikir mahsulü olan azametli tak kapuyu
canlandırabiliriz,
Ne yazık ki bugütıkU mânasını ve tesiri­
n i oldukça kaybetmiş vaziyettedir. Fatih Sul­
tan Mehmed Bizans zamanında metrûk ve
Zeytinlik denilen bu sahaya yeni sarayı inşa
ettirmeye. Jtritovulosa göre H, 864 =■ 145S).
A ti Tarihine nazaran II. 6*72 146B de ban­
ladı. Birinci m üverrüün m uasır olması, gös­
terdiği tarihin doğruluğuna vehleten hük-
jnettirebiürse de, Bâbıhiimayûmın H. 883 —
147$ de bitmesine nazaran, inşaatın on doku?.
t f pA gibi un m bir zaman sürmesi haklı b ir
'tereddüt basıl etm ektedir Diğer kitapları­
m a muayyen bir tarih vermeyip yalnız Uzun
Haşanın oflu Uğurlu Mehmed Beyin yeni
sarayın inşasında mühim tesiri olduğunu
zikretmeleri de bizi tenvir edemiyor. Çünkü
OUukbell muharebesi H. Û7Û — 1473 tedir
ve U furlu Mehmed Bey en erken bu tarihle
Bflhlhflmâytııu 11)59
Utadm: Ne^k)
İSTANBUL
İstanbul* gctmişlir. Halbuki mevcut tarih ki­
tabesinden Çinili köşkün 11 B77 — 1472 de
ve bir tarih manzumesinden de bir «K ası
âlit nin H. ft73 14GÖ de yapıldığı bilinme-
sine göre Mehmed Beyin tesiri, belki faUtUıt
saray teşkilâtının bu kasırlar etrafında te ­
merküz ettirilm esi ve betkl de ftunın yapıl­
masında görülebilir. BÖylece sarayın İnşa
başlangıcını vuzuhla tespit edemiyorsak da
köşklerin evvelâ, surun ve has ahır gibi sa-
ray m üştem ilâtının sonra yapıldığını biliyo­
ruz. ,
Bu tâk - kapu, zemin katında kitabeyi ve
bir sûreyi havı geçit kapu ile yanlarında kub­
beli iki kovuş ve mahzen gibi tâli teferruat'
tan, ik i yandan m erdivenlerle çıkılan asma
k atla ise ü ç nöbetçi ikametgahı ve 2 belâ ve
gusulhaneden ve Şimdi mevcut olmayan fev- *
kani bir katlan ibaretti. Kapu tâm m n orta­
sında olmayıp sağ cenah soldakinden daha
büyüktür. Bu son kat için rivayetler»
Fâtih ’in Köşkü idi diyen*. Manzarasın
fevkalâde denebilecek güzellikte ol»
ması köşk fikrini mül&yim göster­
m ektedir. Bu son kat m uhtelif za­
m anlarda çeşitli vazifeler görmüştür.
K ayıtlara nazaran zemin katının al­
tında b îr mahzen olması icab ediyor­
sa da bulam adan. A rka ve yan cep­
helerde d erîn tonozların vethi istima­
lin i tâyin biraz müşküldür. Bu tonoz­
ların önü bugün duvarla örtülüdür.
B ina kesme küfeki taşından aralıklı
derzle faşa edilm iştir. Derzler 2,5 -3
santim etredir. Cephede ta jb n n se­
m inden itibaren iki üç sırası hücrele­
re k ad ar olan o rta kısım 33 - 45 san*
Hm jıtifainda biiyük, mütebaki yan
fevkani kısım dır, yan ve arka cephe­
le r 1 5 -2 0 santim irtifannda ufak taş­
lardır. Cephelerde inşaat, kapu çer­
çevesinden maada b ir hususiyet gös­
termez.
Dahilî duvarlar 20 - 30 santim
irtlfaında Kesme taşlarla* kemer ve
kubbeler ise pek muntazam işçilikle
2 8 x 2 8 x 4 ,5 eb’adında tuğlarla İşlen-
raiştîr. Bu eb'ad tuğlalarla Fatih dev*
ri yapılarda sık sık tosadüf edilir iç
kapu ve Jıücre kesnerteri tuzla­
dan, m e r d i v e n l e r ku-
http://groups.googls.ee
 ANSİKLOPEDİSİ
feki tayındandır. Asma kallalci geçme dem ir
parmaklıklı pencerelerle ark a ve yan cephe­
den aydınlık alır. Asma kat oda!Arı içinden de
kubbeli kovuşlara, yine parmaklıklı, pencc-
Telerte ışvk verilm iştir. M erdivenler de mâî*
gallarla tenvir edilir. Döşeme kaplamaları
tuğladandır. Binanın eski cıvaları dahileri
dökülmüştür v& tek tük izleri kalm ıştır. Fev­
kani k at Melling'in gravüründen ve Paspa-
tis'm yağlı boya tablosundan ve yıkılm asın­
dan. evvel çek iim î^o to ğ rafu n d an anladığımt-
za göre taştandı. Bu katın cephede a lt sırada,
ortadaki diğerlerinden büyük olmak üzere,
yedi, üst sırada altı penceresi vardı ve bir
kirpi saçaklı çatı başlıyordu.
Arka cephesi hakkında vesika yoktur.
Cephede son kata k ad ar yalnız iki mazgal
pe/ıcere kovuşlu odaları aydınlatır. Kapu­
dan başka açıklık yoktur. Son kat Sultan Azi*
samanında kaldırılmış ön ve arka cephelerde
bugün görülm ekte olan tâdilât ve ilâveler
yapılmış, dahilen d e koğuşun bir tanesi bö­
lünerek ufak kısım lara ayrjlnuş, dahilî ka-
pularm mevkileri, m erdivenlerin başlangıç*
îa n tebdil olunm uştur. Çatı yerine de taraça
yapılmıştır.
Evvelce dış cephede kapu e trafı sîlmeli
bir kum saati ile nihayet buluyor ve kum saa­
tinin stalâktitli başlığı üzerinden dıl’i müces*
semi düz m erm er b ir kem er başlıyor, kapu
G
A
I I I
r -
B â lu h tim iıy U D im e s k i h â l i
■ ( E k r e j n uBtLM
U s k i ıt r*r
Irn/group/rnerakediyorum
— 1767 — b Ab ih ü m a y ü n
yanlarımla kaiuı m erm er oyul/nuş tüveler brr
metreye yakın yekpare merm erden ve İç yük­
lerinde püsküllü bir koltuk «ilme ile süalM-
mişti* Kupunun kem er taşları da merm erden­
dir. Kapının yan bölmesin^ teşkii etmek ta e -
re de içeride küfekiden ve bir B u ru kem e­
ri ile nihayetlenen ikinci bir süve yapılmıştır.
Kapu dövme dem irdendir; kalın boyalar
altında dövme ile çıkarılmış silmeli şeritler
görülm ektedir.
HücrecikJer ve m erm er bir kem er sathı
dahilisi kem er aynasına ve güvelere am ud ola*
ra k bitiyordu Tâdilât m eyanında kum saati­
nin yana ve içe, sonra aşağı doğru inen ufak
silmesi uçlarında konularak m erm er dtf’ı mü­
cessemine devam ettirilm iş ve kum saatini de
ihtiva eden etrafı ayrıca sılmeli m erm er bîr
çerçeve yapılmıştır. K apunun yanındaki İki
nöbetçi hücresi evvelce dümdüz bir kemerle
bitiyordu, bunlar da köşeleri kum saatli, ke­
m erleri tenasüp ve zarafetten âri ve içleri ki-
tabeîi m erm er kaplam alar yapılmıştır. Geçi*
din iç cephesindeki tâdilât daha büyüktür.
Evvelce bu geçit iç cephede geniş b ir kem er­
le ve feapusuz olarak m hayetleniyûrdu ve m er­
divenlerin k ap îlan yanlarda idi; kapılardan
evvel de bu binada pek çok tesadüf edilen
hücrecikler vardı. Bu hücrecikter vardı. Bu
hücrecikler kısmen» merdiven kapulan tam a­
men yapılan kârgır ayaklarla kabaca Örtülmüş
s a r r ı n
A y v e r d î a r & lv îu d e o )
 tİMSüZ-MAYlm — 17M — fcrrAX*rı_

*» i t ö r t ü da n f M t i ı u i ı ı a tlı < t l U ı t l t r dun Al»*!! fin U re u & a tta re tu K cpasaa Vs-

■ u » r a O tsak a r m TIS b u c n c ik lır «e cepbc ■û n rit kapu kem eriyle xytxe b a a e r £T2HDda
i f a n J U t i f l c b eraber ıfcmrt kapu li*ve olu n kİ kem er ty n an n d a c ilt nttacnoa ta tla tiJ t-
m u ttu r K apunun !u a a d la n lâĞ uh b ir ta u n « u u u hat aynı »»«m u kanilikli çlii ysobaer
o t O* hcadegi fekıllı d e n ird e n d ir Daha içeri ııd ın y*utım » ve « tr;îı İ r a m ter ( c t b
dcU İfa h ile n kapuya tahvil edilerek m erüı- çevrilm iş o B e u n e te ) ln® ci m tn & Ş m t n o a ,
n o t a te p u U n yana alınm ıştır. Bu lUve kapu a l t l ı «ûrs! ıd ile ri ve L m r r trv w = h İB|*
kem en, beyaı v* limon kufil rengi h ır ta jU kitibr-ft ve yındals; İSJ y*n m a d a ly a* &
IflaU B iftiı. Bu n m ltc m erm er tbıAU ile yapı­ N lutuU U ve 1,25 y 2 ^ 0 «Ss'sdift& îl t» * ',
l ı n yapıftırm alany le, oym a k ite * korkuluk- k ita b e ıl m erm er û senn e k aterîm s fo£ flR fr
liriy le . U r k a lım la t a t kapufu aıfatm ı kay- ile 4 ia tır fj'îra k y a u lm jftır. n H 9 f m b p
b ttın iş, buna su n im e olarak da d e rili kale olan bu ttıib e n in te m u u a i tadar-,
ta jta n ttaerine çivi çakılarak u v a yapılım ) »Bu mltbarefc b ir kaledir kİ Al Ulus t*-
sıva ûstune d e kab artm a cedveli ile n le r işlen- yld ve n a â y b kuruldu ve e r k i » e o s * f â ­
m lftır Tezyinat ve k itib e ie r ve yazılar: Kak! niyle kuvvet buldu t kİ lut'a «uhıtsl. İki d k îS -
devrinde kapunun tezyinatı v e rın tik İlci kum da Allahın gölgesi. İki ufuk ırarıad a AEtiu-*
saatiyle irta tik titli başlıklarından ve »üye­ ayni, n ı ve toprak kahramanı, K o r ta c i^ s .
lerindeki ptısküilu k ottuklardan ve en mü- kale»! latihl Sultan Mehmed İlanın o$Ju Hu-
ra d HaUD otlu EbûUetik
Sultan Mehmed Hanın Al-
lahü T a ili saltanatım daim
eylerin ve mevkiini şınui
{ yıldızlarının fevkinde et*i£-
i Sekiz y ilı « e b e n Se ■ W ’
< ( t S am aıan-ül mübarek
ı ayında yapıldı».
1 K apının ü jm d a 50
J santim etre kutrunda bir
J daireye yine müsennâ ola
‘ ra k «N asııi minellMu ve
• fe lh ü n karlb ve beflirül-
mli’m inine ya Muhammedi
- i, iy e fi c e llltu i. solunda da
aynı eb'adda daireye yine
müsennâ olarak »Ketebe-
bu eı'afül abd Ali bin Mü-
rid üüo n» yaıılm ıttır Bu
dö rt y a n da Fatih devri
yazılarının em ıalaiı nflmv-
ncleridlr ve celi hatdı utun
zaman tefevvuk edileme­
m iştir lla lta ll AU-İM»ûU
Fatih devrinin. Şeyhte#
evvel en Mryiik h tftıd jr
M uahhar t« y ln a t a e Sol-
tan Azlı devrinde yapıl»»
ıcvksiz bir taklld *e ittv*
olan n ia&eUiî kum « a tle rl
vesairedir zikre de£pow
BatotemiırMM yandan kesidi Yazdara p l î o t t ■ ö®
( O m ılık lı A rH ril ın h l ı * * il| . . . . cephede kem er anaJrtar

nttp •.//groups.google.ee
 ANSİK LO PEDİSİ _ 1769 —
taşını g iu e i bir Sultan Mahrnud tuğrası İlâve
cdilm iitlr. Sultan AıJz devrindeki yan hücre­
lerin sagındaldne celi sülüsle «Essultanı zil -
lullahi filan », salundakine «Y İ vellyhü e y /i
külli mazlum A bdülfettah 1285» yazılmıştır,
tç cephedeki kem er aynasına ayni hatla «Bes­
mele'.. lnnelm üttekin...» surei çelilesi ve k e­
m er Üstüne 2.80 X 1.25 eb'adında «N asrii nıl-
nallittıü ve fethi k arlb beşşiriil mii'm i nine y i
Muhammed, nem eka A bdlilfettah Sikkeıen
12S4» sağ hücreye *Lâ ilib e İD allâh EJ m e ll-
Iciil h aik ü l miibiin» soldakine «Muhammet!
Resiilullah Sâdikiil va'dül em!n» yazılmıştır,
Ve sanki bu yazılar yapılan zevk ve m im ari
hatlarını örtm ek içinm iş gibi büyük bir sanal
ve ihtişam a n e d e r. F eltab Efendinin yazdığı
çift «lnnelm üttekin...» suresi hariçiekine ialll
İtibariyle pek benzem ekle beraber kopyası de­
ğildir; onunla boy ölçüsen kıym etli e se rd ir ve
söylediğim gibi yapılan hataların kefaretidir
denilebilir.
Ekrem Hakkı Ayverdi
tstanbul A nsiklopedisine bu bendin y a­
zılması ile neşri arasında B abıhüm ayun re s­
tore edilmeğe başlanm ış bu m eyanda cephe­
nin taşları değiştirilip üzerleri tam am en eski
hale getirilm iş, ve bu su re tle cephe h ail as­
lisine yaklaşmış, arka tarafın d a kapatılm ış
olan hücreler açılarak önlerine b ire r m ahfaza
parmaklığı konm uştur. O dalarda da fuzuli lıöl-
meler kim ilen hazf edilm iştir; taraça kısm ının
araştırılm asında ü s tle eskiden m evcut k atın
duvar izlerine tesad ü f edilm iş ve b ittabi kat
\/group/merakediyorum
b Ab ih ü k a t On
yapıbm yarak yin e taraça yekli ipka olunm uş­
tu r Böyle b ir kale kapılına varaşnnıyan oyma
korkuluklar kaldırılm ışsa da m aalesef sonra­
dan konan konsolları kftiDİJen b ırakılm ıştır
B unların da hazfiyle yalnız eski k at silmesinin
ihyası m uhakkak U zımgelir 11951).
E. İt. A.
B abıhtim ayunun İkinci katını tefkll eden
bu odalara Yavuz Selim zam anında M andan
getirilen kuyumcu, hakkâk, nakkaş gibi ıa .
n,Tıkarların geceli gündüzlü saray k a p m a d ın
girip çıkm aları hoş göriilm lyerek ikam etleri
itin başka y erler gösterilerek Babıhümayun
odaları defteri hakanl mahzeni yapıldı ve asır­
lar boyunca bu hizm ette kullanıldı. Birinci
C ihan H arbini m üteakip İstanbul İtilâf dev­
le tle ri askeri kuvvetleri tarafın dan işgal edi­
lince, ljgal kum andanlığı Babıhüm ayun» da
SenegalUlartlan m ürekkep b ir m üfreze yer-
lejlirilm ijil; b u n la r da 1924 de, Istan buldan
çıkacakları sırada kapunun üzerindeki kubbe
ile m üştem ilâtını yaktılar. Eski saray teşkilâ­
tın da, BabıM iraayun, orta kap u ile bera­
ber, sarayın dış ocaklarından «K apucular oca­
ğı» ta ra fın d a n m uhafaza e d ilird i Bu ocağa
m ensup ve «Sarayı hüm ayun kapucura» diye
a nılan n e fe rle r geceleri de, kapuyu nöbetle
sabaha k a d ar beklerlerdi; zabitleri kapıcı­
la r kethü dası, en büyük âm irleri d e Kapu
ağası id i (B .: Topkapu Sarayı; B lbüsseO n,'
K apu Ağası; K apucular K ethüdası). Babı
H üm ayun sabah ezanı d e a çılır ve yatsu-
dan son ra kapanırdı. Gündüzleri, bilhassa
b Ab ih ü m a y Dn — 1T 70 — JSTA.VB01.

divanı hümayunun toplandığı günler divan­
da işi olanlar ve sarayın gliniük hayatı ile
alâkadar esnaf v« tüccar, sarayın dış ocak-
feriyle en d ertn u hümayunda bulunan yakın­
larını görmeğe gelenler olein geldiğini ve ki­
mi görece£ini süyliyerek vüzera. ulema ve
elciler O rta Kapuya ta d a r Babıhümayundan
ve birinci avludan s t iı'e geçebilirlerdi. -
Divan Jürinde. «Babıhümayun» u n adına
Suı-urtndn şu ta rif beytinde rastlanm ıştır:
Birle *4Mae revirle (relisin kandcsdir
Cftnlbl Bâtufaftauıuıda mı ^rvlotbine
Babıhümayun, İstanbul şehrinin tarihinde
çok hâtıraları olan b ir yapıdır: A sırlar
boyunca, sarayda idam edilm iş nice vezirlerin,
ınütegallibenin ve em irleri ferm an yerine
g e ç m iş ihtilâlci zorbaların cesetleri, ib re t ol­
mak üzere bu kapunun önüne bırakılm ıştır.
Kora im paratorluğun herhangi b ir köşesinde
idam edilen valilerin, âyan ve eşrafın, isyan
ve şekavete sapmış kim selerin kıldan yapıl­
ım} bal torbası içinde payitahta gönderilm iş
kesik başlan, yıkanıp teşhis edildikten son ­
ra Baiıhüm ayıin önüne atılm ıştır. Bu göv­
deler ve başlar, b u 'm u hteşem kapu önitnde
b S u n günlerce kalır, kim se kaldırm ağa ce­
saret edeme:, taaffilr. ederdi; bu kanlı sah­
neler bakımından rekor, H icri 1069, Milâdi
MSB- 1659 yıilaruıdadır: Köprülü Mehmed
Paşa sadaretinde, A nadolu’da biiyük b ir İs­
yan çıkarmış olan Abaza Haşan Paşa ile yk-
ra m Halep’de pusuya düşürülüp tenkil edil­
miş, d yıl içinde on bin kişi kadar idam olun­
muştu, öylesine ki. U r yıl devammca, Babı
Hümayun önünden h er gün 10-15 kesik baş
eksik olrtıaıuıştj; bunlara basan, İstanbul'da
cellâda verilenlerin cesetleri ilâve edilm işti
İstanbul İhtilâllerinde de, saraya hü­
cum edildiği vakil ilk hedef dalma Babıhü­
m ayun olm uştu; aşağıdaki natırlar, bugünkü
y a » dilim ize çevrilerek NairoJ tarihinden
nakledilm iştir:
1622 (llicri 1031 Recep) İhtilâli — ıGenç
O sm an 'a karşı olan bu as k e ri ihtilâlde henüz
on dokuz yasında bulunan bu hüküm dar tah t­
tan indirilm iş, Vedikule zindanında öldürül­
müş, b ir m ecnun olan Birinci Mustafa tahta
o tu rtu lm u ştu r).... Saraya giden ulem adan ha­
b er gelmedi, asker bildiler ki sözleri makbule
geçmedi. Saraya hücum a k a ra r verdiler, lâkin
silâhlı bostancılar kaplıları tutm u ştu r diye te-
te re d d ü t halinde iken içlerinden Dideban
Ö m er Beyin tedbiriyle Ayasofya m inareleri­
n e adam lar çıkarıp gördüler 4ü ulemadan ge­
lir gid er yok ve bostancılardan da (Babı Hü­
m ayunda) ese r görünm ez, hem en asker yürü­
yüp saray kapsuna eriştiler, engelsiz, zahmet­
siz. açık bulup içeri girdiler. K apucular ban­
la n ; — Sakının!.. Bostancılardan gafil olnunı!
dem ekle birkaç yüz tüfenkendazı bunlara ve
ta p u la ra koyup to p ç u ve cebeci ve acemi oğ­
lanı vesair ş e h irlid e n silâhsız olanlara odun
anbsrında yığılan odun dan b ir e r od an alıp: —
Şehirli aramızdan çıksın!., d ed ik lerin d e: —
Biz askerden ayrılmazız!., diye durdular., Bir
iki saat asker dery a m isâli m eydanda çalkanıp

lUbüıilıuftru'Hin UAt kot pl&lu

(Ekrem Hakla Ayrtntl m M M u ı

http://groups.goog le^oı
 AN5JKLOF£DÎ3t — I 771 ~
nâralar urup... «B.; İstanbul İhtilâlleri; Os­
man II; Bostancı Ocağı, Bostancılar).
1630 ( I fim 1»10 Reccp) İhtilâli — (Dör­
düncü M urad'a karşı otan bu askeri Thtilâİde
bu hüküm darın itim adını kazanmış ricalden
Sadırâzam Hafız Ahmed Paşa, Yeniçeri ağası
Haşan Halife, D efterdar Mustafa Paşa ve Sut­
tan Murad’ın sevgİÜ gözdesi Musa M elek Çe*
lebi öldürülm üşlerdir; bütün bu isim lere b a ­
kınız)... Gece A tm eydanını te rk edip dağılm a­
dılar, s e h e r vakti yine B abıhüm ayun» hücum
idüp... âh ır üçüncü gün yine hücum idüp
(Rabıhümayunu açtırıp) OrLakapuya v a n n e a
asker doldu...
168 (Hicrî 1058 Eeccp) İhtilâli — (Sultan
İbrahim 'e karşı olan bu askeri ihtilâlde bu
padişah ta h tta n indirildi, henüz yedi y aşında
bulunan oğlu D ördüncü M ehmed Padişah oldu
ve az son ra-da Sultan İbrahim İdam olundu).
Sultan İbrahim Han ahvali duyup cenk ve
müdafaa için Endçrun halkına ve bostancılara
kilıç ve tüfenk ile hazır olun diye ten b ih et­
mişti; ve b ir gün evvel sabahtan bostancıları
ve Enderun gıîm anını karşısına g etirtip hitab
idüp ben size şöyle lü tu f ve-b u n c aley in ih ­
sanlar etmişim, benim içün çalışmanız g e r e k ­
ti r didikte cüm lesi b aşların ı aşağı eğerek em ir
padişahımızmdir lâfzından gayri söz söyle­
mediler. Bostancıların silâh, ile içeride am ade
oldukları haberi şayi olunca b eri ta raftan
ulemadan Seyrekzâde Seyyid A b durrah m an
Efendiyi gönderdiler; bostancıbaşı ile b u lu ­
şup: — Ağa hazretleri, cüm le ulem a ve vü-
zerânm cevapları bu dur ki padişahı ta h tta n
İndirmeğe ünıum en ittifa k o lunm uştur ve f e t­
va verilm iştir; şehzadeyi ta h ta çıkarm adan bu
cemiyet dağılmaz, hem en ilâcı kap uyu açıp
işi bitirmeğe çalışm aktır, yoksa sizin v e sizin­
le beraber karşı koy anların helâk olm ası m u ­
karrerdir, üm m eti Mııhaınmed ara sıca kı2ıç
girm esinden sakınınız, dünya ve âh iret güna­
hını boynuna almaf didikde bostancıbaşı âki-
betin veham etini düşünüp1 . — Efendi bizden
m uhalefet ed er yoktur! diyiip bostancılara
muhkem tenbih etti. Bostancıbagı gizlice Sul-
tanahmed Camiine geîüp yeniçeîi ocağı ağ a­
la n : — Baka Ağa! Bostancılardan b ir hareket
olursa dünya yüzünde bostancı adına kim se
kalmaz! dediler, O da bostancılardan bir ha-
Feket olmayacağına kefil oldu. E rtesi gün
cum hur kalkıp saraya yürüdüler, bostancıları
n/group/merakediyorum
BABİk YAN (Agop Efeodi)
A ja kapuyu açıp cümlesi Babıhümayundan
içeri saraya girdiler.
KABISKR ASKERÎ — m . : Serasker, Se­
raskerlik Kapuflu, Harbiye Nezareti).
BABİK USTA — Onsekİzinci asırda ya-
bir Erm eni dem ircibaşıdır. Sarkîa Tıbir
s jjf m ış
S arraf-O hannesyan’a göre SıvaaıUdır. Aym
m üellife ve Inciciyan'a göre, bu şahıs, Hicri
1152 {Milâdî 1739) tarihinde, Topkapu Sarayı*
nm bazı m üştem ilâtının inşaatı esnasında ya­
pılar. kazılar neticesinde meydana çıkan, k a­
bartm a dini resim leri haiz d ö rt m adeni büyük
levhayı, dem ir mukabili satın alıp, Halattaki
Surp H ıregtakapet E rm eni Kilisesinin büyük
kapısının y erin e geçirm iştir. Bu levhaların
ikisinin altında lâlin h arfleriyle ve almanca
iki k itabe m e v cu ttu r flnciciyan’ın tü rk ç e te r­
cüm esinde sehven Lâtince yazılmıştır}. B u ki­
ta b ele rd en birinin sonunda Milâdî 727 tarihi
kaydedildiği, gerek Sarkış T ıbir ve gerekse
In c id y a n ta ra fın d a n Iş'ar olunm akta ve bu
husus resim d e dahi aşikâr olarak görünm ek­
te d ir. F ak at kanaatım ızca bu levhaların bu ka­
d a r eski olm asına im kân yoktur. Zira evvelâ
m ezkûr ta rih e Aîm&n. lisanı henüz teşekkül
etm em işti. Saniyen. Milâdî sekizinci asırda
böyle saııatkârân e b ir eser hazırlanabileceği­
ne inan m ak pek güçtür. D iğer ta raftan kita­
benin son kelim esi iîe tarih i arasında fazlaca
b ir mesafe v ardır; şöyle ki, bu ta rih in 1727
olm ası da m üm kündür. M elkon A sadur'a gö­
re, silinmiş bir rakkam a bazı ta rih çiler de ih ­
tim al v erm işlerdir. K ayda şayan diğer b ir hu­
sus da. sekizinci asırda A vrupada dahi bugün­
k ü bildiğim iz rakkam ların henüz kuilanılma-
m asıdır.
Eevork M. PamakcIyaD
RABİKYAN fAgop Efendi) — îttih a d ve
T erakk i F ırkasına m ensup tanınm ış b ir h u­
kukçu ve devlet adam ıdır, 23 Şubat 1856 da
E dirn e'de doğmuş ve 20 Tem m uz 1909 da
tstanbu lda vefat etm iştir. Yeşilköy Erm eni ki­
lisesinde m edfundıır.
İlk tahsilini Edirnedeki Erm eni m ektebin­
de yapm ıştır. Bilâhare Fransız Kolejinden
mezun olm uştur. 1873 de resm i vazife iie Sof-
ya’ya gitm iştir. 1877 de, Türk-R us H arbi es­
nasında Bosna'ya geçerek, oranın A vusturya
tarafından m uvakkat işgaline kadar. Hariciye
N ezaretinde vazifede bulunm uştur. IÖTÖ da
 BABtJTYAN (Arafe»> — 1772 — ÎSTANBOL

E d ırn e y e d nn erek. m uştur. 1917 de b&tilplıan«yi ve matbaayı

Ticaret M ahkeme­
sine birinci kâtip
tayin oluşmuştur.
1881 de hukuk
tahsilinde bulırn-
buluaduktan snn-
ra , iki sene avukat­
lık yapılıştır. M üte­
akiben E d i r n e
Temyiz Mahkeme­
sine, fiz& nasbolım-
m uştur.
1891 d e Istan-
bula gelerek, Man-
yasiz£de Refik
B eyle b eraber avu­
katlık i ş l e r i l e Agop RabUtyan
m eşgul olm uştur- (Resim: Nezih)
1902 de t e k r a r
Edirneye avdet ed erek, b ir m üddet D evlet
hizm etinde bulu n m u ştur. 1908 d e T ekirdağ'
dan m ebus seçilm iştir. Ast so n ra, İk in ci Meş­
ru tiy et Teşkilâtı esasiye k anun u te tk ik kom is­
yonu £zulığmda bulunm uştur.
Kevork M. h m A d y a a
BABİKYAN (A raksi) — E rm eni k a d ın ses
sanatkârlarından. A srım ızın b a şların d a lsta n -
butda doğm uştur. H ayatı hakkında b ir m alû­
m at elde edilem edi. B u s a tırla r yazılırk en k e n ­
disi A m erika da bulunuyordu,
K rnıfc M. h m p k d ja n
BABlKYAN (A ışak) — E rm en i m atbaacı
ve m uharriri. 1881 yılın da B ü k re şte doğ­
m uştur. 1900 y ılın d a M ektebi S u ltan îd eu
(Bugün G alatasaray Lisesi) m ezun o lm uştur.
A ynı yılda B üyük P ostah an e sırasın d a b ir
kütüphane açm ıştır. B undan so n ra b ir m üd­
d e t Erm eni m ekteplerinde m uallim likle m eş­
gul Olmuştur. Ezcümle 1900 -1 9 0 2 y ılların­
d a K uruçeşm e. 1902 -1 9 0 5 yıllarınd a G etro-
nakan (ilk te d risa t kısm ında) ve 1905-1909
yıllarında d a Nikogosyan okullarında tra n s a -
ca m uallim i olm uştur. B u sırad a B edros Ni-
şatıyanla b irlik te d ü rt sene (1905 -1908) y ıl­
lık edebi salnam eler neşretmigtİT. 1909 d a yi­
ne B. N işanyanla birlik te Topalystı H anın­
da b ir m atbaa tesis etm iştir. 1915 yılında
«Le Sodr» (Akşam) ve «Hilâl* fransızca ga­
zetelerinin n eşriyat id are heyetlerinde b u lun .
terk ederek mobilyacılıkla meşgul olmağa
başlamıştır. Son zamanlarda mezat iğleri de
d eru h te etm iştir,
Babikyan Efendi hoşsohbet ve mlltevaa
b ir zattır. «İstanbul .Ansiklopedisi» için ken­
disinden biyografik n otlar istenildiği saman
şahsının ansiklopediye geçecek kadar tnlilılm
bir kimse olmadığını söylemiştir.
Ki'vort M. Panukrtyu
BÂBİL KULESİ — i 854 d e Kırım Harbi
içinde Tiirk hüküm eti tarafından «Hastaba­
kıcılar Melikesi* diye anılan İngiliz kızı Flo
ren ce N igîıtingale'in em rine verilerek Türk
ve m ü ttefik y aralılar için hastahüne iuihaj
olu nan Ü sküdardaki Selimiye Kışlasının m ül­
hak y ap ılan odasına b u askeri hasiahânenift
id a re c ile ri a ğ a n d a verilen isim.
B ir hastabakıcı h atu nların da şöyle anla­
tıy o r «Bizim odadan h e r gün doktorların ta-
lebi ile birçok a ra ro t, sago, sütlâç, pelte, limo­
nata dağıtılıyordu. B u birçok gidip gelmeye
sebep oluyordu. K apuda n eferler talebnâme-
le rle b ekliyorlardı. Biz bu m utbağı Bâbil K u­
le » tesm iye etm iştik. G ünün ortasında herkes
v e h e r şey orada bulunurdu. K utular, paket­
le r, çarşaf, elbise boğçalan, eski ketenler, fa-
n ite le r, y a f kap ları, seker, ekmek, ibrikler,
salça k âseleri, y em ekler dağıtıldıktan sonra da
h an ım lar, erkekler, hastabakıcılar, neferler,
T ü rk , H um , Fransız, İtalyan hizm etçiler, za­
b itle r Mis N ightingale’i görm ek için bekler-
le r v e öteye b eriy e giderek herkes kendi işi
ile uteşgul olurdu» (B .: Nightlngale, Flörene®;
Selim iye Kışlası).
BA BİL SOKAĞI — Beyoğlu filesinin.
Taksim B ucağının, İnönü M ahallesi solukla­
rınd an dır. C um huriyet Caddesi ile Dolabdere
C addesi arasında uzanır. C um huriyet Cadde­
s i kavşağından gelindiğine g öre iki araba ge­
çebilecek k adar genişlikte, kaba taş döşeli,
iki yaya kaldırım lı, önce meyilli sonra düz
dönem eçli, daha so n ra sona yakın kısm ı ka­
yalık b ay ır olan b ir sokaktır. Sırası ile Öl­
çek, H arbiye çayırı, K üçükbayır v® çim en so­
kak ları ile b ire r d ö rt yot ağzı yaparak ke­
sişir. Sol koldan A kkarga sokağı ile bir kav­
şağı vardır.. Babil sokağının kaydedilmeğe
değer kısmı, D olapdere Caddesi kavşağına
doğru olan parçasıdır; sokak burada gayet

http://groups.google.<
 A>-5İSX0FEÖtSİ__________ — 1773 __
dikleşir kî insanda, Babii kulesini h a tırla ttı
ğından dolayı bu ismi aldığı zanm uyanır.
Kışın, karlı ve buzlu havalarında çok tehlike­
li olduğu muhakkak ve âcilen bir merdivenli
sokak haline konulması gerekir. Beşer altı­
şar katlı birkaç apartım an müstesna. Bâhil
Sokağının iki kenarı boyunca uzanan evler
İkişer katlı ahşap ve k ârg ir'm ü tev azî yapı­
lardır. Cumhuriyet Caddesi kavşağından y ü ­
ründüğüne göre sokağın birinci kısım, kasan,
bakkal marangoz, berber, manav, kunduracı,
kömürcü dükkânları He bir çarşı boyu m an­
zarası arzeder (Ocak 1951).
Hakkı Göktürk
BABİNGER {Franzl — Alman iUm adam ­
larından, müsteşrik Türkologlarıada^: İstan ­
bul üzerine orijinal eserleri olan -kalem sa­
hiplerinden; bu ansiklopedinin m üellifi Ro-
şad Ekrem Koçu’ya gönderdiği bir mektupla
asil ve necip kadirşinaslık göstermiş sim alar­
dan; hal tercüm elerini kendi işaretleri üze­
rine İnönü Ansiklopedisinden aynen alıyo­
ruz :
*1891 yılında B avyera'da doğmuştur.
Würeburg ve M ünih'te tarih, hususiyle İslâm
memleketlerinin sanat tarihi öğrenim i g ör­
m üş 1914 de Hindoloji ve Semttik filoloji­
sinde doktora yapmıştır, 1914 sonunda gönül­
lü asker olarak Türkiye’ye gelmiş, T ü rk su ­
bayı sıfatı ile Mustafa Kemal Paşa (Atatürk)
om erkânı harbiyesinde b ir sü re em ir subayı
olarak çalışmış, Çanakkale'de. Kafkasya'da.
Irak"da, daha sonra Galiçya’da Osmanlı ordu­
sunda ve nihayet Filistin'de (1918) Cevat Pa-
şanın erkânı harbiyesinde butunmuş* 1921 de
Berlin Üniversitesinde îslâm bilim leri doçent­
liği imtihanını kazanmış, 1924 rie ü niversite­
de ve aynı zamanda Doğu dilleri seminerinde
profesör olmuş, 1933 de Naziler tarafından
vazifesinden çıkarılmış. 1935 de misalir pro-
festir olarak Bükreş Üniversitesine ve 1037 de
oııun için tesis edilmiş olan Türkoloji Ensti­
tüsünün müdürü ve Ordinaryüs Profesör
olarak Yaş ltaşi> a gitmiş. Orada 1943 yılma
kadar kalmış, 1947 de Yakın Doğu tarihî ve
kültürü aynı mamanda Türkoloji ordiaryiis
profesörü olarak Münih Üniverjjlesine çağ­
rılmış, aynı zamanda orada bu ihtisas şube­
leri için yeni kurulmuş olan enstitünün ba­
şına geçirilmiştir.
Babînger hususiyle Türkiye'nin tarihi,
ı^/group/merakediyorum
BABÎNOFS iFv^îi
kü ltür tarihi ve edebiyat tarihi ile uğraşmış,
bu alanda bir çok eserler ve m akaleler yaz­
m ıştır. B unların en önem lileri Filolardır:
S ta m b u le r Rucw esen im 18. J a h rh u n d e rt
(XVII! yüzyılda İs ta n b u l'd a k itapçılık H919V,
S eh ejeh B edredd in rIG 2I i; Han?: D ernsh-
vvam* T agebu ch e in e r Fteise n a ‘ h K oııstanti-
no pei u nd K ieiııasien 1553/55 (K ans Dprnsch-
w am 'm 1553/55 İstan b u l ve K üçük A sya'ya
b ir s ey ah a tin in rüznâm esi) /Î923>: Dîe friibos-
m an iseh en ,la h rb ü c h e r des U rd sc h (O rutfu n
îlk O sm anlı d e v rin e ait vekayinaroesij <1925/;
A nata lisch e Skizzen u n d ReiBebriefc von A.D.
M ordtm flnn (A. I), M o rd tm a n n 'm A nadolu
ta s v ir le r i ve s e y a h a t m ek tu b la rıı fl925); ü ! -
G e s c h lc h ts c h re ib tr d e r O sm anen u n d ih re
W e rk e (OsmaıUı ta r ih ç ile ri ve onların f e r ­
leri) (1927); A us S üdslaw ien s T ürken zelt.
IT ü rk le r za m a n m d a k i M aca ristan ’d an kalm a
ed e b iy a t âb id ele ri) (1927); E w îijâ TseheleM 's
K eiacwege in K leln asien (Evliya Ç elebi’nin
K ü çü k A sy a’d a s e y a h a t yolları* Ü930}; Das A r-
ehiv tlea B o sn iak en O sm an P&3ctıa (Boşnak
O sm an P a ş a ’ıufl arşivi) (1931); Z u r G esriehle
d e r P a p ie re rz e u u n g im O sm anisch en R eiche
(O sm anlı d e v le tin d e k â ğ ıt istih sali ta rih i h a k ­
kında) (1931); R u m e îisch e S treifeıı fR um eii
A k m la n ) (1937); B e itrâ g e z u r F rü h g e sc h ic h te
d e r T ü rk e n h e rrsc h a fL in R u m elien (K üm elide
T ü r k h â k im iy e tin in ilk d e v re le ri hak kın da
n o tla r) 11944); B a b în g e r «Islâm A nsiklopedisi*
rıde fL ciden 1914 -1 9 3 0 ), ekserisi T ü rk le rle
ilgili m e v zu la ra a it o lm ak ü z e re 125 k a d a r
m a d d e yazm ıştır».
P ro fe s ö r B ab în g er. 1951 eylü lü n d e îs ta n -
b u ld a to p la n a n M ü steşrik le r K o n g resin e işti-
râ k etm iş ve B ü y ü kşehrim izd eki roîsafireti s ı­
ra s ın d a R eşad E k re m K o ç u 'n u n A n k ara C ad­
desin d e k i m ütevazı çalışm a odasını ziyaret ite
ş e re fle n d irm iş le rd lr ki, İs ta n b u l A nsik lopedi­
sinin büy ük bir kısrm bu odacıkta hazırlao-
m akladJî\ U zunca boylu, cevval, îin d e, azıcık
dalgın, ta th dilli, ilim a d an » güzelliğini ve
ta zibesini tevazu ile tezyin etm iş olan Prof.
I)r. Babinjfer, u m a rız k i R.K, K oçu’nun ne»*
dinden hoşça in tib alarla ay rılm ışlard ır ılOSl).
P ro f. F anz B abîn ger 1953 d e Îsîajıbulun
500 ü n c ü fetih yılı m ün aseb eti ile Fâtih S u l­
ta n hakkında n e şrettiğ i eserd e ilm in tarftfsi£
Uğuıdan ay rılarak bu fcüyük T ü rk Pâdteahı
hakkında g&ı-a&kâı-fcne y a ^ lm ış n e k a d a r ür-
 BAB MAHKEMESİ — 1T74 — JSTANBUl,

cûfe varsa, adetâ arayıcı esnafı gayretiyle to p ­ c im solid d eri b*rsl*Jttrfn 4 rf Jfiyüh
lam ıştır; b ir misal verelim : «Fatih saray bos­ Itstu ır ItûkltnİDi» yin<<fi M h oâiljMlr.
lanma iner ve bir salatalığın koparılm ış ol­ İM bJ.; M . Z e k i P û lfalm , T a rih [»eyUnlerf vc
duğunu görür, sutluyu bulmak içki de orada T e rim le ri.
dolaşan b ir bostancı neferinin karnını y ard ı­
HAIS NAtBİ SOKAftl — Fatih İlçesi, roer.
rır*. Bu bir hunharlıktır, Babînger bu fıkrayı
k es bucağının, Ilocaüveys Mahallesi soluk­
naklen yazar ve susar. Profesörün Osmanlı
larındandır. H ırkalşerlf Caddesiyle Kınalnd-
tarihi illerindeki bilgisi, Fâtih çapında b ir
(le Sokağı arasında uaanan H ırkaişerif Cad­
İm parator değil, en sönük ve hasis herhangi
desinden y ü ründüğüne göre İki araba geçebi­
bir padişahın saray bosfanındaki salatalıkları
lecek k a d a r geniş, ancak k ırk adımlık yeri
saymağa tenezzül etmiyeceğini bilm iyecek k a­
p a k e t ta s ı dEşelidir; sonra henüz tanzim edil­
d a r noksan ve sathi m idir? U reûfeyi tenkid ve
m e m iş b ir to p rak yol olur. Sağ kolda Çöpçatan
re d ilim adamı sıfatı ile vazifesi İken sükûtu,
Sokağı ile b ir kavşağı vardır. !ki kenarında
AvrupalI âlim lerin çoğunda görülen «Tiirke
s o k ak k ap ıların a ikişer, üçer ta? basamaklı
karşı garazkârlık» dan başka ııe ile kaabili
m erdivenle çıkılır, ik işer üçer k a tlı k&rgir ev­
ilahtır.
le r sıralan m ıştır. H ırkaişerif Caddesi kavşağı
MünihcJe b ir Y unan e n stitü sü b jr de tür-
s a ğ köşesinde d ö rt k atlı Sanat apartım am , sol
kûioji enstitüsü vardır; Birinci h e r gün açıktır,
köşede kapusu caddeye açılan dört k atlı k ig ir
Babinger’in m üdürlük ettiği İkincisi d e h er
b ir bina ile sokağın orta kısm ında -dört katlı
giden daima kapalı bulm uştur. Bu hal n e ile
Z eytin a p artm a n ı B abnaibi Sokağını süsleyen
kabili izahtır.
y ap ılard ır, S&kinleri h ali vakti yerinde Türk
Sayın F. B abînger tnahud «Fatih» ese ri­
a ilelerid ir. (Şubat 1951).
nin tenkidini. öm rü vefa ederse, bu İstanbul
Haldtt Göktürk
A nsiklopedisinde «M ehmed II, F â tih Sultan>
maddesinde okuyacaktır. Biz hakkım ızda me- CATllIK — K u llıan ! hâneberdugîar a r ­
dih değil, bü than istem iyoruz. H akiki yabancı g o s u n d a m aiıb u b p erest; misal: «Şu sakallıyı
dostun e a acı ten k id i ile yüzünde d o st m as­ g ö rd ü n m ü., b a b u k tu r ke ra ta * ....
kesi ile dolaşanların bü h tan dolu kasıdlı yazı- B ib i.: F. Devellioğlu, T ürk Argosu.
larm ı a y ırd edecek aklı selim e sâhibiz.
BABÜSSAADE — Topkapu Sarayının,
BAB MAHKEMESİ — İs ta n b u l Ş cr'iyo d e v le t m u am elâtın ın cereyan ettiği, ulufenin
m ahkem elerinin en büyüğü idi; b k z a t İs ta n ­ Uç ayda b ir d ağ ıtıld ığı ve divanı hüm âyunun
bul kadısı e ten d i bu m ahkem enin h âk im i idi, to p la n d ığ ı k u b b ealtın m b u lu n d u ğ a ikinci av­
fakat ekseriya m uhakem eleri bizzat riiy e t ey ­ lu ile saray ın dahilî üçüncü avlusu arasında­
lemez, bir naib b u lu n d u ru rd u . B u n a ib in e m ­ ki to p u s u d u r. B abüssaadçdan artık sarayın
rinde bulunan k âtip lerd en b iri d e «vekayi k â­ h a rim in e g irilir; y ah u t başka b ir tSblrle, Ba-
tibi1 unvanını ta şırd ı ki, m ühim ah k âm ı te sc il b ü ssaad ed en itib a re n sarayın E n d u r u n u H ü­
ederdi. Bab M ahkemesi sicillerinin, a sırla r m ayunu b a şla r (B.: Topkapu Sarayı), Bu k a ­
boyunsa İstanbul b ayatı bakım ından fevka­ plıya, ilk zam an lard a A k b a d ım ağalar ÇTavâş!
lâde mühim, zengin bir hazinedir. N azik aile ağalar) ta ra fın d a n m u h a fa z a edildiği için Ak-
meseleleri, k a n koca dâv aları h u m ahkem ede ağ alar k ab u su ism i de v e rilird i
n iy e t edilirdi. B ab M ahkem esi 1908 inkılâbı­
T opoğrafi vasdyet ve sanat icabı hu ka­
n a kadar devam etm iş ve h u ta rih te k a ld ırıl­
p u , O rta k a p u ve B abıhüm ayun ile b ir istika­
mıştır.
m ette d eğildir; k a r a karşıya da düşmezler.
"Bibi.'. M. Zeki Fakalm, Tarih JJeyimleri ve
Terimleri. F a tih d evrinde yapılm ış olup ikinci avluyu
çepeçevre dolaşan m erm er jüttın lu ve çatılı
BAB NAİBİ — Beb M ahkemesi reisimin revak, B abüssaadenin önünde de devam edi­
unvanıdır; bu m ahkem ede İstan b u l kadısı yordu; Onsekiüincl Asırda, revakın kapu önü­
efendi adına hüküm verirdi. Şair Sabit, şiir ne rastlay an aitı sü tunu kaldırıp kem erleri
kudretinden ziyade İstanbul hayatını, ve tâ ­ kesilm,iş, d aha ileriy e konulan eskilerinden
birlerini tesbit etm e bakımından m eşh u r olan yüksek d ö rt yuvarlak s ü tu n , ve duvara yasla­
divanında şöyle bir teşbih y a p a r : nan iki yarım sütunla geniş b ir sayvan teşkil

h t t p : / / groups.google.o
 ANSİKLOPEDİSİ
edilerek kapuyu anlatacağımı; vazifesine da­
ha uygun bir şekli verilmiştir Bununla bera­
ber bu ilâvenin yapı kıymeti ve bediî leşin
düşük ve aayıflır; bu medhalin eakj çekli mu­
hakkak kj daha basit ve çok asil lül. îlâvc
sütunlar yerde» 1,20 yüksekliğinde dört köşe
kaidelere oturtulm uştur, baslıkları da acaip.
tir. Geuiş saçaklı tavan, oymalı çıtalar, silme-
ler ve köşelikler ve yine oyma bir göbekle
süslenmiştir. Kornişlerde m uhtelif manzara
resimleri vardır, ü ç ü n cli Mustafa zamanın­
da 'kapının ik i yanında b irer ^ıttyûk m erm er
çeşme varmış, tam irlerden birinde bu güzel
çeşmeler kaldırılmış, yerlerine b ir «sütun
ormanı» resm i yapılmıştı. E n son tam irlerde
bu resim yerine düz bir sıva vurulm uştur.
Sayvanın döşemesi küfeki taamdandır; o rta ­
sında ufak bir taşla kapalı b ir delik bulun­
maktadır, bu delik, seferlerde Sancağı Şeri­
fin serdarlara teslim i m erasim inde retaolun-
duğu yerdir. K apunun üstünde m erm er üstü ­
ne kabartm a ve «Mahmud bin Abdtilmecid
Han» ketebeli bir Besmelci şerife levhası var­
dır. H attatlar, bu yazının ketebesi Sultan Mah-
muda ait olmakla b erab er M ustafa Rakım ta-
rafından yazıldjğına b ih a k iiü hükm ederler;
en güzel yazılardan biridir. Besm elenin altın­
da, yine m erm er ü stü n e kabartm a, beş m ısra
üstüne beş satır talik kitabe ş u d u r:
D i m i gcrtfun m eım le t/ S ultanı f i l i m enkıbet
Hakanı sahibi Uctt ta h t, ?8W şe riri m aatfelet
Keyfausrevİ D â ri guU ıu, yâni hvdftvendî «nâm
AMğlhamİd ila m benim » »ilil cihan â tifet
Hflsnl sülük lıllkatı, fahrnlmülak lıpr hkleti
Z itl htimtanı midhati, mahıS roölân maritııııeE
Şfiblnjjebi rtcryâ neval» Baltanı iMnutûMIhasal
Hem divuri sahib kemal, âiMtcO dbl mahmedet
Zibl mefaanU vfleud, tıû ri tacellll guhud
Miftahİ fcyıi beırt vficıut d er^ âhi lütfü m ekrem et
CSr.
Mimarı lab 'ı m d e t i , y a p tı kulııbi d e tte ti
E n lin le e d n i h iu u e l i , v ird i b u câye takviye!
Bu mıskal tevketm eab, tertib i aa u n t muftlatab
T c'lifi gAh} kim İyab, m arm unl s ırrı m evhibet
Seyreyle hüMri behçetl, 41em esiri tal’all
Tadıl liflfti ntynetl, revuakfezâyi ûffyet
Resmi IclSTct pervrri, naksl hayali âtcrl
8e r malini mUiri cnverl, ntucmı nisamı
ra»
rare ı kÜKter] ayintf lıtkG nüerl
Tudrlrl hti»ui peykçri gelinime *ÎM ına’tlelet
/group/merakediyorum
— 1775 __ BABÜSSAACS
Her mı*r«ı M r b tş k » bab. her b&bı gây* U r kliab
(llk k a l o lvnsa h âb bâfc. m e tn i tn rtn l uıevM bet
liy ılernohl M rrln ktıbnb, s r j l iiillr n kürai cenab
Hrntf* d u a la r rnÜHİCfııb, b i avnl [ ty ıl terb iy e t
OltHn ey& gftbl fısrlıl, bahtın ftaltf »mrttn metiıl
Olfrabrfa hıfn toecdl meçUİ kıfli) klM I meymenet
Ikbotü sa'ği bakıilı- ffy.il mUbartk vaktU*
ItiK dittim bu b ty ü lc idinr* tarfl nukderH
Târihi vcvhrr mfcyenl, a r j u t a liyjk pâycal
Lf-vhJ ijjiiktıh pin y cjp bâbı Id lâ h n fta a c l
itB» (Milâdi 1714)
Kapunun anahtar taşında ise Rakım kete-
beli İkinci Mahmud tuğrası bulunmaktadır.
Kapu kanatları ahşap ve ondokıuuncu Asra
aittir. İçeri girince sağda solda birer ulak ka­
pu varılır ki, sagın dakin den evvelde Babüs-
saade ağası dairesine, soldakinden A kalalar
koğuşuna geçilirdi. Bu d airelerin bugünkü ya­
pıları, yangından sonra S ultan Mecid zama­
nında yapılm ıştır ve h iç b ir m im arî kıymeti
yoktur. Yalnız A k ağalar .kogaşunun, bütiin
koğuşlarda olduğu gibi, pitoresk b ir çeşme
avlusu vardı ve yan gın dan pek m üteessir ol­
mamıştı, İS - 17 nci A sırların illerin i taşLyor-
du, 1940 senesinde saat müzesi yapılmak üze­
re bu çeşm e avlusu hazfedildi ve bina beton*
taştırıldı. İk i kapu ortasındaki ulak avlunun
sağ ve solıında taştan ve yüksek birer seki ve
solımdakitıin ortasında, Akağalar Koğuşu ka-
pusanım hem en yanında alçı yaşmaklı ve od
taşından ayaklı, m ütenasip ve güzel bir ocak
görünm ektedir. Bu ocak nisbctleri ve yapmışı
itibariyle ilk devrelere ait olsa gerektir. Kapu
aralığı d&şemeBİ mermerdeııdü' ve kaymamak
için taşta muntazam çentikler açılmıştır. S dd
döşemeleri büyük altı köşe tuğladandır. İkinci
kapu söveleri ve kem eri merm erden vb Onsa-
kiziaci Asra, herhalde kitabelerin zamanına,
yani. Birinci Abdülhamid devrine aitür. Bu
iki kapu arasındaki tavan, devrine yakın, bu­
lunan eski motiflerle tezyin edilerek 1940 se­
nesinde yapılmıştır, ikinci kapudan çıkarılın­
ca karşıya arz odası gelir (B-: Arz Odası).
tkinej kapunun tam üstünde ve tavana
yakın, Üçüncü Ahmed’in kaleminden çıkmış
celi sülüs ile «Re'siil hikmetti malıafetullah*
levhası vardır. Kemerin müsellesi boşlukların­
da, dört satır ola rak talik hat ile ve mermer
oyulmadan yalnız yaldızla:
Şefe tatbik Ue iul vaz'ı fcfiituul ccdiıt İl
 RAKI. AAI>E AĞASI
n**rt< İ /te lia o . l f ı k m d Ih ta İ n /tb d â lfe n tld
Mttlkl ü i ı r ı m n h*MI H am mİ 'i l t f ı m u
Kfklya iMntuıl bihiMİM laruaK ıû brdid
Ve fam İtenler üstünde yine yabu; yal-
dızla ve tilik hat İte:
Hakanı kflrirrtln drvrlndf Stern brrmttmıl
Dertfhı tbM şcvktll yi Rnh ata rfalnı k*5»d
Kapunun sağ ve solunda mermer iîstiine
kabartma olarak hakkedilmiş hem tufira ve
hem sülüs yazı ile :
H a h b rri hakanı tfcan hakim i h ü k m i m crld
Hamil « 0 ü **»*! IbsrU A W ü ) b A i d
yazılmıştır. Bu jki m erm er levhanın sağında
ve solunda, eskiden, yaldız çerçeveli ve bez
üstüne bütün padişahların isim leri vc müd­
deti sattanatlan yaldız ile yazılmış iki büyük
dairevi levha 1910 senesine kadar asılı durur*
do; rutubet tesiriyle levhalarda çürüm e alâ­
metleri görüldüğünden müzede hıfzedilmek
üzere kaldırıldı.
Bâbüssaadenin saray teşkilâtındaki vazi­
fesi epey mühimdir. Bu Kapudan ötesi, Ende*
r a n m ensuplarından maada herkes için ya­
saktı. Endenm a mensup olmayan bir İtimse,
tu rad aa içeriye ancak padişahın, şahsına
mahsus verllmig izniyle girebilirdi. Vüzera,
ricali devlet, ulema ve sefirler, A rz O dasında
padişahın hâkipayma varmak üzere b ir girer,
bir çıkarlardı.
Babüssaadenin muhafazası, Babüssaade
aşası yahut Kapuağası unvanını taşıyan bir
Akhadım (Tavâşî) Ağanın em rinde Akhadım
ağalara tevdi edilmişti. Babüssaade Ağası
Üçüncü Mehmed devrine kadar saraym en
büyük zabiti idi. Sonra Dariissaade A ğası ya­
h u t Kızlar Ağası denilen k ara hadim ağalar
ak hadımlara takaddüm ettiler.
Cülûs merasimi, bayram tebrikleri ve
bâzan ayak divanları bu kapunun 'önünde ya­
pılırdı (B.: Ayak Divanı: Bayram; Cülüs mera­
simi). Babüssaade önünde bir tebrik merasimi*
n i gösteren Üçüncü Selim devrine a it yağlı
boya büyük b ir tablo, bu sahnelerden birini
teferrüatiylc ve sadakatle tespit etm iştir.
Ekseriya devlet ve saray erkânından ba­
zılarının idam ve katilleriyle neticeleneli Ba*
büssaade önündeki Avak Divanları da tarih
kaynaklarımızda tafsilâtiyle kayıt ve tesbit
edilmiştir.
— 1770 — İSTANBUL
Yukarıda da yazıldığı veçhile. Sancağı
Şerif, padişah taralından serdarlara Babüssa-
ade ününde teslim edilirdi.
Osmanlı tarihinde ihtil»! dalgalan, ekse
riya Babıhüm&yunu v* Orlakapuyu aymış ve
Habüaaaade önünde durmuştu Yalma bir ıtr
(er. İkinci Osman'ın tahttan indirilmesinde.
Ihtllâkılar, Babttssaadeden dc içeri girmece
cür’et etınişlerıli.
Babüssaade. biitiin tarihj boyunca bir
defada kırılarak açtoılmışU. Üçüncü Se­
li mH tek rar tdhta çıkartmak İçin İstanbul'a
gelen ve b ir huktıraeL darbesi yapan Alemdar
Mustafa Paşa, Babiissaadeyi kapalı bulmuş,
Üçüncü Selim ile Şehzade Mahcmıd’un Dör­
düncü M ustafa tarafından öldürülmeleri teh­
likesi karşısında kapuyu kırdırtm ış, kapu ile,
arz odası arasında Saltan Selim in nişini bul­
muş, Sultan M ustafalı suikastçılardan güçlük­
le kaçabilmiş olan Şehzade Mahmud’u tahta
oturtm uştu.
Ekrcaı Hakkı Ajrverti
Babüssaade tarihinde garip bir de ölüm
vak’ası vardır. H icrî 1001 (Miladi 1593) yıb
N evruz tebriklerinde saraya gelmiş bulunan
şeyhülislâm Zekeriyya Efendi, devrin meşhur
sim alarından m üverrih Hoca Sadeddia Etendi
ile Babiissaaûede otururken bir kalb sektesin­
den ölmüştü. Osmanlı tarihinin boyunca sa­
rayda ölmüş tek şeyhülislam bu zattır.
BABÜSSAADE AĞALIĞI. BABÜSSAADE
AĞASI — Daha sade oiarak Kap\fağalıfı. Ka-
puağası da denilin Osmanlı. dolayisiyle İstan­
bul sarayının en büyük m evkiierindea biri idi;
ikinci Sultan Murad tarafından ihdas edilmiş
b ir saray memuriyeti olup «tavâşî* denilen
akhadım lara verilirdi. Kapuağaları İkinci Sul­
tan M ustafa zamanına k adar Enderunu hümü-
yunun en büyük z&biü idiler; sadırâzamlann
padişahlara gönderdiği telhisler (padişahın
tasdikine arzedilen sadaret tezkireleri) ve pa­
dişahların sadrazamlara yolladığı fermanlar
kapuağlaruıa verilir, onlar tarafından götürü­
lürdü. İkinci Mustafa zamanında Çorlulu Ali
Ağanm silâhdariıgı devrinde (B .: Alî Piaşa.
Çorlulu) Enderunu hümayun nizamında bü­
yük bir değişiklik yapıldı, silâhtar ağa Ende*
rıinun en büyük âm iri oldu, kapuağası da ia ­
dece Babüssaadenin muhafızı olarak bırakıldı
http://groups.qooole m
 ANSİKLOPEDİSİ
— 1777 —
telhislerin ve fermanların götürü Kip getiril-
ntesi vazifesi de silahtar ağalara verildi.
Babüssaade ağalığım Darüssaade ağatsğj
jZe karıştırmamak lâzımdır; Darilssaade ağa­
lığına Kızlar ağalığı da denilir ki, .sarayda Ha­
remi hümayunun en büyük zâbiti lıliler ve
Kadimdeıt, bu ağalığın lâğvedJlriiği Meşruti­
yete kadar daima » n c i veya Habeşi hadımlar­
dan tâyin olunurlardı.
Babüssaade, Kapuagalan, resmi merasim-
de başlarına Selfmî üzerlerine kırmızı şalvar,
üstüne ağır kum adan bir entari onıın üstüne
de Kontoş kürk giyerlerdi; ayaklarına da k ır­
mızı sahtiyandan yemeni giyerler, beileriuG
sırmalı kemer takıp kem erlerine m urassa’
kabzalı bir hançer sokarlardı. Silâhtar ağala­
rın Enderunu hümayun Amirliğine kadar
(İkinci Mustafa zamanına kadar) padişahların
sülüs meTasûnvmde, yeni hükümdarı Ba'büssa-
ade önüne kurulan tahta sağ koltuğuna Kız
İar ağası (Darüssaadetüşşcrife ağası) sol kol­
tuğuna da Kapıı ağası (Babüssaadelügşerife
ağası) girerek getirirlerdi. Çorlulu Ali Ağanın
silâhtarîığînda bu şerefeli hiztnetde, yani cü-
lûsta padişahın sol koltuğuna girmek fclzrtı«ti
de silâhtar ağalara verildi (B.: Silâhdar Ağa).
BABÜSSAADEAGASl CAMtl — Üskü-
darda, Kapuağasından Divitçilere giden sokak
içinde idi. 1342 (M. 1928) senesinde vukubu-
Isn yangında yandı. IJaîk ağsında, Babussaa-
deden boama olacak, E.buss\ıüağa Camii deni­
lirdi. Hadikatulcevamiin verdiği malûmata
göre İkinci Bayaaıd devrinde Hicri 912 (M.
1506) yılında Kapuafası Süleyman Ağa tara­
fından yaptırılmıştı.
Vâsıf Hiç
RAftÜSSElAM — Kadîmden heri, Baray
ve halk ağzında ekseriya «Orta Kapu» diye
anılır; Topkapu Sarayının haricî suriyle karim
duvarı arasındaki bijlnci avludan asıl saray
avlusu olan ikinci avluya geçH veren kapu
manzumesidir. SUnsalca!ar, hasırcılar ocak­
lın , fodlahane, inşaat, odun anbarlarım, esli-
hâneyi ve bu hizmetlerde bulunanların ko-
guşlannı ihtiva edcıı hizmet sahası birinci
avludan, vekili mutlak sadırâzamm bile yaya
olarak girmeğe mecbur olduğu sarayın alay
meydanı ikinci avluya medhal olmasından
dolayıdır ki, tarihle ve merasimdeki rolü
pek ehemmiyetli olmuş ve pek çok vekayie
BABl'SSmAll
.Sadırâzam burada atından iner ve bir
kere eşiği aşınca 4a bütün kaza hakkını ve
iktidarını terk eylerdi. Ancak bu eşiğini dı­
şarıya aşdıktan sonradır ki padişahın vekili
m u t l a k J sı/aliyle sonsuz salâhiyeti ve h a l l i
bîr şahsı sorgusuz idam ettirmek hakkını
kazanırdı. Bu kadar ehemmiyetli bir geçidin
başmuhafızı olan Kapucubaşı ağa sarayın ra
biiyük zâbitierindendl, Padişah gazabına uğ­
rayan devlet erkânı bu kapunun odalarında ve
Kaıuinrntn kuleleri ilâvesinden sonra da kule­
leri» zemin katında hapis ve tevkii edilir,
encamlarına muntazır olurlardı. Arz odasında
huzura kabul edilmek veya divanda sadırâzam-
la görüşmek üzere gelen sefirler, hatırlı mi­
safirler kapudan girince sola isabet eden ka-
pucubaşı odasında istirahat ederlerdi,
İçeride veya Balıkhanede siyaset olunan
idam mnhkûmlançın kesik haşlan kapuya gel­
meden soldaki «Sengı ibret* e konulur, Di­
vanı hümayunda muhakemeleri cereyan eden­
lerin k â n da sağ tarafta fodlahane duvarına
muttasıl Cellât çeşmesinin yalağında itmam
olunurdu. Sarayın bu ehemmiyetli kapu&ı
vmm omtül b o y u n a hemen bütün padişahla­
rın alâkasını çekiniş, birçok tadilât ve ilâve^
ler görmüş, ilk halini kaybetmiştir. Evvelâ bu
kapu ilk plânında bugün bütün dikkati ken­
dine çeken kulelere mâlik değildi. Ve saray
haremini çerçeveleyen düz duvara açılmış bir
geçit ile koğuş ve kapucubaşı odasından iba­
retti. Duvar Fatih devimdendir; muntazam-
ca moloz taş: cephesi bunu aydın olarak gös­
terir. Fatih bugünkü Topkaptı sarayının teme­
lini atarken bu saraya, Edirne Sarayının plâ­
nını örnek olarak almıştı ki, bu duvar Edirne
Sarayında da vardı. Kapunun iki yanındaki
kuleler sekiz köşelidir, ufacık kemercikJerle
birbirine bağlt konsollara müsteniden taşan
pencereli bir üst katı vardır. Bedenimde de
dört sıra mazgal yarığı ve tüfenk deliği bu­
lunur. Kuleler birbirlerine yine ayni konsol­
lar üstünde bir diş sırası ile nîhayetlenen se­
pet kulpuna benzer yüksek bir kornerle bağ-
Janmışttr. Kemer ayaklaıajjia iki geniş nö­
betçi hücresi ve k Ö ş e l e f i f l d o p ı ı m saatleri bu­
lunmaktadır ve teınpanuîı dane bele*oni
çivi ba.sı süslemektedir. Kapu, kemer üstün­
deki mazgaldan şakulen de müdafaa edile­
bilecek vaziyettedir. Kuleler eb'ad itibariyle
bir kale burcu olmaktan uzaktır, hummln
beraber ilham Kanuni'nia MatarisUn fûtu-
E .'.': — 1778 — İSTANBUL

■.:! gürdü^'i ka.*ıtellerd en abnm tş ve
kuleler 3nun tarafından yaptırılm ıştır. Bu ku­
lelerde bir Onbeşinci Asır O rta A vrupa ve
A ktteoiz kokusa aşikârdır. Taşkın üst k a l b i­
lim hisarlarda tesadüf edilen bir u n su r De­
ğildir; fekal sip erler kum saatleri, çivi bak­
teriyle bu cazip ilham a derhal m a lu lü ve
m illi b ir dam ga vurulm akta hiç k u su r edil­
m em iştir. Kcsoıe !a< gövdeleri, v e k em er­
i m ile bu k uleler kapuya ihtişam m anzarası
verm ekte vc ufak laflard an yapılm ış duvar
üstiindc bedeni tebarüz e ttire re k ziyaretçi
üstünde te sir bırakm aktadır. B u k u lelerin
sade bu te s ir için y apılm ış olduğunu, a rta
tap u d ak i bu m üdafaa tertib atın ın b ir ihtiya­
ca te k a b ü l etm ediğini zannediyorum , çünkü
b ı ı n u n sağında Ve solunda b iç m üdafaasız ik i
kaptı bulunduğu gibi d u v a r d a m üdafaa m üsait
değildir; la rib le de b u k a p a n tın Fiilen m üda­
faa edildiğini bilmiyorum.
G iriş dem ir k an alları K anuni devrinde
dövme olarak yapılm ış tablalara k itabeler,
köşelikler konmuş, çivi başlariyle süslenm iş­
tir. V e pirinçler gömme olarak yazılan
• Ameli tsâ hin Mehmed sene 831» imzasını
taşır. tçeriye girince tonozlu bir aralık, sag
ta ra fta yine tonozlu b ir koğuş, solunda bi>
oda v a rd ır B iU bara sagdılri tonozun bir
kısmı yıkılm ış yerine ahçah b ir tavan yapıl­
ını; ve ko£u$ bölm elerle aksam a tefıik edil­
diği gibi h e r iki ta ra r b ir a ra döfemesi ile iki
kat haline gellrilm iglir. Medhalin tonozu da
91 uncu A sırda oymalı müzeyyen b ir tahta
tavanla ö rtülm üştür. Odadaki ocaklar yük­
sek tavana göre yapıldığından şimdiki ka­
tın ortasında kalm aktadır. Sağdaki koğu­
şu n n ih ay etin e ikinci avlu etraf revakların­
d an b ir göz İşgal edilerek çaprast tonozlu bir
k ahve ocağı ilâve edilm iştir. Bu da Babıhü-
m ayun gibi (B.: Babıhüm ayun) herhalde tek
kapulu idi. B abıhüm ayun tek kaputa iken bu­
n u n çift olm asında m âna olamazdı. Anlaşılan
K anuni devrinde yeni ve daba müzeyyen de­
m ir kapu yap ılırk en yerindeki d e ileriye gö­
tü rü lü p jim diki yertrfe konm uş ve bu suretle
iki kapulu b ir ısıeâhal meydana gelm iştir.
tkinci kapu imzalı değildir ve birinciden fe-
kil vc işçilik itibariyle biraz ayrılm aktadır. Bu

Bfllıîissel&m (Ortakftpu)
!«kd ectfinçMiy)
ScvinçMiy)» • •
nttp://groups.google.cc
 ANîUtLOFEDİSl_________ _ l7 7 9 _
tapu aralığının medha] tarafına 1172 tarihini
taşıyan barok süslü ufak bir çeşme konmuş­
tur.
İkinci kapudan Alay meydanına Çıkınca
bütün tesisler enine* 8 direğe müstenit! çok
geniş bir revak görülür. Üçüncü Mustafa'nın
muhteşem bir alayla kılıç kuşanmağa g id e r
km bu kapudan çıkışım gösteren b ir Ingiliz
gravüründe jnevcud olmadığına göre revak
bu tarihten sonra ve m uhtemelen 1172 tarih­
li tamir kitabesine nazaran, harab bir sakfın
yerine yapıldığı anlaşılıyor. Sütunlardan biri
penbe granit, diğerleri mermerdir. Başlıkları
istalaktitll. kaideleri yapraklıdır. Bir Onyedta-
ei Asır işi olduğu kuvvetle söylenebilir, m uh­
temeldir ki, başka bir yerden buraya getirilip
konulmuştur. Sütunlar birbirlerine ve geride*
ki duvara kalın demir gergilerle bağlanmış
üstlerine sivri kem erler atılmış, bilâhare sıva
ile dilim yapılarak kem erlerin üstüne de 2>5
metre genişliğinde saçaklı bir çatı çekilmiştir.
Bu saçak ilk kemerleri kısmen kapattığına
göre 1172 deki saçak olmayıp bilâhara tecdid
edilmiştir, Tezyinatı da 19 uncu A sır ilk nısfı
tahta işçiliğinin e n güzel nüm unelerindendir.
Geçidin üstüne gelen tavan oyma silm elerle 8
dilime ayrılıp, h e r dilim in ortasına tah ta oy­
ma beyzl b ir madalyon konm uştur. Tam orta­
daki çak büyük tahta göbek fevkalâde b ir sa­
nat eseridir. riç«*kw çok kabarık ve bariz,
hatlar keskidir; terk ib bakımından da muvaf-
fak olmuştur. Kubbenin etrafı üç sıra oyma
pervaz ve köşeliklerle süslüdür. Sağ ve solda­
kiler İse oyma pervazlar ortasında üzezi ka­
lemle süslü sıvalı büyük koltuk silmesinden
sonra çaprazına konmuş oyma çıtalarla devrin
çok tesadüf edilen murabbalı tavanlardandır.
Ancak çitalar oymalıdır ve ortalarında oyma
birer ufak pal vardır. Bu tavan da müzeyyen
silmeleri ve oyma çitaları ile çok güzel bir
tesir bırakır. Saçağı^ geçide tesa­
düf eden kısmı ile köşelerde oyma
çitalarla yapılmış dairevi veya mü­
sellesi göbekler, sair akşamında
yine oyma çitalarla yapılmış en­
lemesine taksimat vardır.
DahilE duvarın cephesi ve yüz­
leri devir devir epey tadilât gör­
müştür. Bu cephe b ir tarihte sıvan-
nüş. üzerine İB inci A sım ikinci
R^ap^ıJED
)m/group/merakediyorum
BABt'SSELÂM
nısfında tesadüf edilen dal ve yapraklardan
vc madalyonlardan mürekkep bir kalem ya­
pılmışlı. Bu kalem idleri kemerlerde de te­
kerrür etm iştir Sonradan bunlar da örtülüp
üzerine son derece çirkin manzara resimleri
çizilmişti. 1042 de bu satırların müellifi tara­
fından yapılan restorasyonda sıvalar kısmen
temizlenerek ilk satıh meydana çıkarılmış.’yal-
nız badana altından çıkan 18 inci A snn kalem
panoları ve kem erterdekiler muhafaza edil­
miştir. Tam mcdhaidekl iç duvar ise, ilk ya­
pısında, tamamen kesme taştandır ve basık
kem erin üstünde yüksek bir tahfif kemeri gö­
rünm ektedir. Bu cepbe üzerine Kanuni dev­
rinde yapıldığını zannettiğim mavi kırmızı
renklerin galip olduğu bol yaldızlı zengin ve
ağır yağlı boya bîr kalem yapılmıştı. En üs­
tünde yapraklı b ir tac ile nîhayetlemnekterîir.
Kemeri üzenglsîoe kadar dolu olarak geldik'
ten sonra büyük bir münhani ile ortaya doğ­
ru akıp kapu sövesi yanında bir sarkma İle
nihayetlenlrdi. Bu kalemin tac kısmı 18 inci
Asırda yapılan çatı içindedir. Oldukça iyi mu­
hafaza edilm iş şekilde durm aktadır. Hariçte
kaian ise maalesef bozularak sıvanmıştır. Sı*
va altından muntazam kesilmiş ik i şerit ile
sarkm alardan birkaç parça çıkmıştır. Böyle
müzeyyen bir kalem harici bir cephede tesa-
düf edilebilen bir ım sur değildir ve pek calibi
dikkattir. Sarkm aların yanlarında da Onye­
dinci Asır işi olduğu tahm in olunabilen iki
m etre kutrunda çUt madalyonda dörtlü ola­
rak «Allah Rabbi ve Muhammed Nebi» yazılı
levhalar da sıva altından çıkmıştır; bunlar da
Üçüncü Mustafa zamanında konulan m erm er
kitabe levhalarîyle kısmen örtülm üştür. Bir
kaşım kalem d e haricî kapunun mermer ke­
m er taşlarının iç yüzünde vardır.
Kitabelere gelince: H ariçte kapunun ke­
meri üstünde ilk yapısına ve nihayet Kanunt
devrine ait olduğu kuvvetle 'muhtemel olan
 B ,V A
•K<î.. i Tcvhid». altında anahtar tayında
İkinci ' Mahtpud'un tuğrası vnrdır. Ka­
puttur sn^ında mermer levha Üzerine kabart­
ma yaldızla (.Vünctt ftfuâlafa’mn tujrAsı vc
altında ufak yazı ile: *Hafızı adli şeriat has­
reti zilli Küda' yanlıdır; bunun altında da
ikişer mısralı sekiz saiır halinden Sülüs yazı
ile şu manzum kitabe vardır:
.Mncüi barçjdl ‘f ik r i schrl.van m idclrt
İlenil büDTini drvlrl hâılUul KeytUlbarim
Virisi mulfcf mİIH vn&eı jûhint dave!
Zıl!i tVadaıu tart dsüârı lekendir «vlâm
|tiv«ri drvraa Sulta» Mustafa Haa kim ae«ı
TJrSdjranı scIcMc görmedi miftUn cnim
EyUyüb Sûrfı niıkudu himmeti *abirç«bt
İtmede ümranı dehri her drnı aksâyı mcr&m
t$n» cıcüm lc bu Divanı H üm ayun m evkiin
SejT^diftfe w i.fi eyvanın o cern râtas bananı
ttmemti âtia telâllnl selef atfı aijftlı
Mahvolup âsin resmi d s ^ I zcrM n lamûtn
Kıbleİ şahini nlera antrtgtihı halk İSccd
Ana çâyânü Kûzâdur kim ola pür ihtişam
Emrldüb hnüuin bhAyl küfene tarh sakliniu
Taru iislitfej luıdtajj) eyledi tecdidi tim
Sol tarafla üçiincü Sulten Mustafa'nın
tuğrası vc altında küçük yazı ile «Mustafa
Han îbni Ahmed Elmuzaffer dâima», bunun
altında da ytnr sekiz satır halinde yu manzum
kitâbe vardır:
Mufctnâyt Mmmett (ab'l bUktndijle yapnb
Kıldı tıev icad böyle msoıl p&Jclze n iû m
Kim görseydi mâni nakçl zerrin hSnnı
HeıjkU* d e e * e stti hayret olurda subkü şâıu
M ısruiun şrm sd ftil mıhına miM otânir
D aiıiândır U rAyin kaplam * re$kl aelâm
U y a rti t ı h t ı ı n ı nislıei ç t r h i alin* U1 n u k n j
Sal fin* tik i fcloJc çinisi; yanında W hne bâm
Vi4tl vaaftnda reftârı etmendi hinutyi
Zabddûb himmet duaya h ^ tl n atfı ıloâm
Tlam ti nayyl n tu k û z ı nizamı kâinat
Çevhtfü fıdâliol İde ciluHİa ber devâm
Tabii âJi babu dcıtetdc «bed elnb «mtfcifM
Nice iaifa a m a tta k Me Hall&k) eaftai
Zlkniya libası ıln lirifcjo Urçl oyledlm
Ola »meû yiima Ha Ortakapu bâHbuclftm
1272 <?Jllâ«U 1758- 1730).
Sun beytin ilk kelimesi olan Ülbüiyâ İkSzı
— 17110 — tSTAJJBUl.
atlında 1272 tarihi mahküktur ki. bir U n ir
tarihi oJm gerekllr.
İç kapunun üstümle tahta üzerine oyma
<C'ennatl Adinin mûfaUlhahu lehUmü) cbvab
230* levbaa tâlik olunmuştur ki» İmzasız otan
bu harikulide yazmm büyük haltal Râfcun'ın
eseri ohluğu yazı mütehassısları tarafından
beaıon ittifak ile.kabul edilmiştir.
Bir de aralıfcdaki çeşmenin talimde tkl-
şer mısraltk dört satır halinde çu İtilâ be bir
lunmaktad/r:
ftfonbaı cûyi kinizm ^^ıittsehi J)»rd ha%^(n
Şabl m^mruMş^kycm fm n a n dibi »İılki cihan
Vând Baltan M utlafa Îbni Ahmed İtan kim
Görmedi m kltt ^eblhlıı didri devri s u san
Kııbl ecdadı iû m ın f»d cdöp bu bâM a
Oldu «irAba tülâJi bim ateii d{|tv«n»gân
H rd't bism illih lir üibht didim lirih la i
K}lı)ı Sultan M uştala bu çe«mpi rûdl r rr a a
1172
KlUbenin yazısı Sütüstür.
Ekrvın Hakkı .\y \e rd i
RACA '— Büyüksehir tstanbulun günlük
hayatı içinde ve panoram a manzaralarından
ev ve fabrika bacaları olarak İki çeşidi hatır-
lanır.
Bilhassa eski ahşap tstanbulda dehşetâ-
ver hâtıralar bırakmış olan yangınların lıû-
yük b ir kısmı temizlenunesi ihmal edilmiş ev
bacalarındaki kurum ların tutuşması ile çık­
mıştır. İstanbul sokaklarının ayak esnafı ara­
sında baca süpuriicüier kadimden beri mev­
cut! olduğu halde tstanbul halkı bentedefi ise
evlerinin bacasını siipürtüp temizletmekte
daima ihm alkâr olmuştur. İstanbul Belediye­
sinin mesken bacalarını temizletme işini şe­
hir halkına h e r sene b ir vazife olarak tahmil
etmesi, ihm al edenlere karçı da cezai müey­
yideler koyması ve bu işi dikkatle takip etmesi
gerekir, h attâ Belediye Temizlik İsteri MU*
dürliiğune bağlı müstakil baca temizleme ekip­
leri teşkil ederek kış ağzında mesken baca­
larını kendi ekip ve vasıtaları ile temizlete­
rek mesken sahip veya müstecirlerinden ba~
çatarın irtifa ve cesametine göre tanzim edi­
lecek bir tarifeye göre muayyen bir ücret al­
ması gerekir (B .: Yangınlar).
Eski ahşap jUtaobulun yangın âfetlerin­
den sonra halk ağzında «yangın yed* denilen
hiizün verici felâket sahasında tik göze batan»
http://groups.google.coi]
 fg L O P g P lg l baca
- i7 e ı —

veya İstanbul tarafından Galat* ve

Beyoğlu sırtına doğra bakıldığında
ekseriya kesif ve kapkara bir duman
saçan bu baca, Büyt&gebrin bu pano­
rama parçasının âdeta alAmetl f&ri-
kaat olınug gibidir.
Saçtıkları dumanlarla tıtanbuiun
mermerden görünen dlûeUıria
rinde, Kartal ile Pendik arasındaki
Yunus Çimento Fabrikası fte Bakır*
köy Çimento Fabrikasının bacaları da
göze çarpar. Biri batma biri doğuda,
bu beyaz ve kesif dumanlar, büyük
Utanbulun ayni samanda U r fabrika­
lar şehri olduğunun İki mûmettUJ
halindedir.
öm rünün son vc uzun kısmı Bii-
Y a n cın y ı r l n â e b a c a la r yükadada geçmiş olan müverrih Ah­
(Refikin: t \ Biwo. 1B7A> med Refik Bey merhum bize mâsum
■küçük zevklerinden bahsederken:
yanarak çökm üş, yok olm uş b in a lard a n arta- «Sabahlan ada sahilinden Anadolu ya­
isalmış bazı tuğla veya ta.ş d u v arlarla bu d u ­ kasını temaşaya duyamazdım Yunıu'dakt
varlar içindeki bac alar O lm uştur; lsta n b u lu n çimento fabrikası yapıldıktan sonra o doyul­
yangın yerlerinin re s im le rin i yapm ış olan ya* maz güzel manzara fabrika bacalarının gece
bancı ressam lar bu kasvetengiz b acaları gös­ ve gündüz durmadan saçtığı dumanla kaybol­
termeği asla ih m al etm e m işle rd ir. du. yok oldu» diye derd yanmıştı.
Bûıa bacaları arasında M etro H anının tstanbulun günlük hayatında köprü i$ke«
bacası bilhassa şayanı dikkattir. Limandan lelerine yanaşmış liman vapurlarının bacaları­

İstanbul lâmamM * vapur b ü k leri dumanı

• »< lta
n r itt;
o : v.
C. bk
Biseo.

v group/merakediyorum
 «AOu'.OÎ (AleH-
m da balırlanuk Uzundu-, Ekseriya vapur i l ­
kelere bağlı iken ateşçiler ocakları fayrab
ederler, vapur bacalarından kolon kolon sav
rulan dum anlar köprünün ilstünü yalar, ku­
rum lar köprüden geçen İstanbul halkının üs­
tünü başını berbad eder, hele yazın köprüden
beyaz esvapla geçmek bir İstanbullu için hay­
li zordur denilse yeridir. Liman vapurları ba­
calarından savrulun dumanlarda yabancı re s­
samlar için Istanbuîun hususiyetlerinden bil­
immiş, bunu bilhassa tesblt edon resim leri
çizmeyi İhmal etmemişlerdir.
B.ICA.VOS (Kcmençeci Alekol — Rum
asıllı tanınm u piyata sazendesi. 18BB s e n e s in ­
de doğmuş, 27 kânunuevvel 1050 de B2 yaşın­
da olduğu halde İstanbul'da ölm üştür. Kısa
boylu, zayıf olduğundan yaşlı gözükür, lürk-
çeyi ram şivesi ile konuşur b ir zat idi. Ke-
mençesi iyi değildi; parlak tos çıkaramaz, pek
çok falso yapardı, Faka! piyasada şöhreti v a r­
dı ve birinci sın ıf para kazanan sazendelerden
m idut idi. G ençliğinde daha iyi çaldığı söy­
lenir. Birçok plâkların doldurulm asına İştirak
etmişti. Gençlik senelerinde birkaç şarkı bes­
telem iştir ki, bunlar bilhassa 20 • 25 sene ev­
velki İstanbul'un ağzında çokça işitilen e s e r ­
lerdi: Hiisevni Sengîn Semâ! (Zevkim, em e­
lim hep sen ile pür-em el olsun), H üseyni Sof-
yân (Çekmeye giderken san sın kız). H üseyni
Diiyek (H asretin u nu ttu rd u beni banal, Hiiz-
zim Seııgln Semâl iAşkm beni bak gülm e n e
müşküllere sardı), Hüzzam D üyek (Seni, ancak
seni rûhüm düşünür sonsuz inan), gen e b ir
Htizzâm (M eftûnun olan gönlüm ü sevdalara
saldın!. Segâh A ğır Devri H indi (Aşkı m es'û-
dumuzu hâlikı sevdi korusun). R âst A ğır Dev­
ri İlindi (Cana tercih eylem işken şivekânm
ben seni), Hicaz Devri H indi (K ûjei nisyâm
atdı sevdiğim, yâdetmiyor). Sabâ D evri H indi
(öyle b ir âfeti yektâi em elsin meleğim), Acem
Aşîran Y ürük Semâi (Gel ey denizin nazlı k ı­
zı, nflji ş e rlb et).
T . Yılmaz ( ta u n a
Aşağıdaki satırlar, em ekdar sanatkârın,
1Ö47 şubatında, İstanbul Ansiklopedisine tev­
di ettiği bir otobiyografi m ektubundan alın­
mıştır:
«Ailemizin İstanbul’a, Çatalcamn arkasın­
daki Çanta köyünden geldiğim babam dan g it­
miştim. Ben İstanbul'da doğdum, çocuklu­
ğum. gençliğim, IKitUn ömrüm daima Beyoğ­
— 1782 — B r ın o ı
lu nda geçm iştir. Babam ın babası kılarneı \A-
lardı. Babam, m efh ur lâvtacı Lim bo, dayım,
m eşhur kemençeci A nanas Efendi ki babamın
talebesidir Ve yine kemt-nçeci Sotiri dahi pe.
derim den çok İstifade etm işlerdir Musikiye
olan m erakım ı evvelâ dayım AnaaLtg farketti
Ve henüz sekiz yadımda iken bana Bonmane-
den oyuncak bir kem an aldılar. İki tene *on-
ra kem anı büyüttüm . Bana, hakiki b ir keman
aldılar. B undan sonra, a rtık bu kem anla çal.
mağa başladım . Babamdan, aşağı yukarı iki
sene, kem anla peşrev vc sem âlieri ve bilhaııa
ağır fasılları m eşkettim B undan m nra da ke­
m ani T ekirdağlı V asil'den nota ve keman
dersi aldım. Çocukluğum böyle geçti. Bir hayli
zam an sonra, dayım A nastas'a saraydan bir
kem ençe hediye edildi. Evimizde, haftanın üç
dört giinü m usiki top lan tısı ile geçerdi. Bir
gece, dayım ın kem ençe taksim i çok hoşuma
gitti, ve o gece herkes dağıldıktan sonra Anas-
las nı kem ençesini ben a larak b ir odaya ka­
pandım , ve yalnızca saatlerce çaldım. Ertesi
gün, dayım , kem ençesini istedi. Beıı de ceva­
ben.' — B ir kem ençeyi yeğenine çok mu gö­
rüyorsun?! deyince, gülerek: — Haydi onu
sana hediye ettim : dedi, işte , o gün. bogiin
birebirim izin b ir a n yakasını bırakmıyoruz.
B ilâhara babam ın tavsiyesi üzerine d ers al­
m ak ü zere dayım ın evine gittim . Kemanla öğ­
rendiğim bfitün ese rle ri kem ençe ile çaldım.
Dayım d a bana: — Y e ter artık git, ve b ir da­
ha buraya gelme! dedi. Ben d e bunu hakaret
zannederek çok üzüldüm ve babam a bu hali
an lattım . Güliimsemege başladı. Aıüadım ki,
bu vaziyette babam ın hoşuna giden b ir hâdi­
se var. B en ilaha hiç b îr şeyin farkında deği­
lim . Dayım, m eğer
babam ı görm üş,
«bizim çocuk, ben­
d e n daha teiniz ses­
le re -basıyor, onun
derse biç ihtiyacı
yok, kendi kendine
ilerler. Kemençeyi,
büyük kabiliyet ve
zekâsı ile yenmiş»
diye iltifatta bu­
lunmuş.
•O n iki, on üç
yaf l i r i n d i , __________
b a b a m ı n da < R « in r K n ik ı
http://groups.google.ee
I
rULOPEfctSI
— 1783 —
littrik eUıgi ve o s u n a n la r saraylar» k ad ar
girm iş en m eşhur saz takım larına am atör ola­
rak dahil oldum . Bu sıralarda, d iğ er m adur
iAZ takım larından bana tek lifler gelm eğe ta s ­
ladı. Bu tek lifler az zam an soıırd o kadar ço­
ğaldı ki, o zam an babam ın saz takım ı ile boy
ölçüşen m eşhur k ıla rn e t İbrahim , b in e n d e
H araba;, lâvlacı O verik Efendilerin bulundu­
ğu heyete kem cnçe olarak alındım . Ve bu su ­
retle f e n t yaşım da piyasaya atılm ış oldum . Bu
sıralarda in a n ır san a tk â r T anb uri Cemil Bey.
ekseriya saz dinlem eğe g e tir ve kendisiyle
birlikte e serler (alm ak hususunda daim a tek ­
liflerde bulunurdu. N e yazık ki, bil, kapanın
Stl fiy* «* Mtf L i* /*■
AI«ko B bcshos'uh m eşhur b îr şarVıMi
«Gel ty d tıın în itaat) ta n *
, (N ota: S- İ s te n ilir K u d ^ n ! )
ım/group/meraKedıyorum
BACANOS ı Vor«»>
etinde kalıyorduk. Yalnız bir akşam Şehzade
BUrhaneddin Efendi de buluştuk. O zaman
koca Cemil Bey: « Ijte «vUt.. Seni böyle geti­
rirler» dedi. Ben onu ganince heyecanımdan
kendimi kaybetmiştim. F aıla girdiğimiz zaman
bile kendim e mâlik değildim Sazdan sonra
ta nbu nınu hem en b ir tarafa atıp sararm ış bir
halde beni kucakladı ve: «Seni lebrik ederim,
bu yaşa geleli bu kadar zevkli saz çalmamış-
tım . âdeta uzun zaman beraber ders yapmış
gibiyiz» dedi.
«Böylete biilttn hayalımız Beyoglu'nun
tarih lere karışan K atc Ruayal, Eftalopos, El-
dorado ve T ürk Yuvası gibi m eşhur yerlerin­
de geçm ekte bulunm uştur. Birçok büyüklerin
girem ediği sazlarda, Keman] Memduh, Bülbüll
Salih gibi üslad lar idareyi bana terk ederler
ve sağ bajı bana verirlerdi.
«Evliyim, a ltı çocuğum vardı. Biri vefat
e tti. Şimdi d ördü kız, biri erkek beş çocuğum
var. Ç ocuklarım ın içinde kendi zevkleri İçin
kem an ve piyano (a la n la r da var.
«Sanat hayatım ın en parlak zam anlan
K adıköy Y oğurtçu çayırında ve ism i geçen
d iğ e r gazinolardır, tik bestem «Cfuıa tercih
e d erk en şivek ânm ben seni» ra st şarkıdır, o
zam an onsekiz yaşındaydım .
«G ünlük bayatım pc& mütevazıanc geçer,
bugünkü halim i m uhafaza edebildiğim e şükür­
le r olsun! B eyoğlunda Tepebaşında M eşruti­
y e t C addesinde 113 num aralı apartım anda
otururum .»
BACANOS (Yorgol — Kemençect Aleko
B acanos'un küçük kardeşidir. Zamanımızın ta ­
nınm ış piyasa sâzendesi. özenerek çalan a.
Ûd’ıı Tüririyenin e n iyi b ir ik i fid’undan sayı­
lab ilir; arad a bunun y erin e cüm büş de çalar;
piyano ile fasıllara da iştirü k eder. Bâzı şar­
k ıla r bestelem iştir; bu nlar, güzel b ir Mâhftr
şark ı hariç, tutunam am ıştır. Od ile plâğa H ü­
seyni, Sultânt-Y cgâh v.s. taksim ler çalmış,
ayrıca sayısız saz v e söz eserinin doldurulma*
sına sazı İle işü râ k etm iştir. Bâzı şarkıları:
Hüzzâm T ü rk A ksağı (Sevdâsı henüz sinede
gönlüm gibi sağdı), gene bir Hüzzâm Türk
Aksağı (Gülmedim, güldürm edin, bilmem ka­
bahat kim dedir?), M âhûr Senşîn Semâ! kana­
yan kalbim i aşk âteşi dağlar), Hüseyni Düyek
(Bir yaz gecesi Çamlıca m ehtâbına geldim),
KiirdJ’li H icâzkâr (N eş'eyle geçen BmriimU
 BACA SCrCutrCCLER — 17B4 —
eyvah heder etdinl. gene bir Kiirdl'U Hlcftz-
k ir cm rtjo r leblerim, mübeyy» basene ey
şiveniz). H icizkir <At elinden j u çiçek deste
«ini. v er su eli). Segih (Çökliı artık b ir peri­
şanlık havil i Mllmeı. SulUnl-YegSh (Her
nağmeni rûhum içiyor, mest oluyor, çal) ve
Uşşik (Tatlı e li gederinle karartdm gözleri­
mi!
t . Y ıls ın (Vzlüna
İstanbul Ansiklopedisi bu zâte tstanbul
Radyosu vasilisiyle gönderdiği b ir m ektuba
cevap alanıartuştrr Radyo İdaresinin bu hu­
sustaki ciddiyeti dUşündlürse, Yorgo Bacanos’
un hal tercümesi b ir şehir kütüğünde kendi
kayıtsızlığı yüzünden tespit edilem em iştir.
BACA SÜPÜRÜCt'LER — (B .: Ayak E s­
nafı ve Satıcıtan|.
BACHEI.İEK — Küçük adı ile hayatı Öğ­
renilemedi, onyedinci asır başlarında Istan-
bula gelmiş b ir Fransız seyyahı olup çarkın
bu muhteşem şehrinde sokakları süsleyen a t
kestânesi ağaçlarının güzelliğine hay ran ol­
muş, 1615 senesinde İslanbuldan a lu p götür-
lidanlarla P aris sokaklarına da tezyin
ağacı olarak a tkestlneleri dikilm esini t&mim
etmişti (B .: At Kest&nesi!,
BACİKADIN SOKAGi — Biiyükdada Nizam
mevkii «»kaklarındandır, 1934 B elediye Şehir
Rehberinin 32 num aralı paftasında K adıyoran
Caddesi ile Albayrak Sokağı arasında göste­
rilmiş olup aslında bu cadde Ue N ilüfer So­
kağı arasındadır. K adıyoran Caddesinden ge­
lindiğine göre ferah b ir araba geçebilecek k a ­
dar genişlikte olup e sasın d a k ab a taşlarla dö­
şenmiş iae de bozularak toprak olmuş dik bir
sokaktır. İki kenarında kısm en k a b a ta ş ve
çimentodan birer kişilik yaya kaldırım ı var­
dır. Aynı Rehberde bu sokağın iki yanında
gösterilen iki isimsiz yol da aslında mevcut
değildir. Yukarıda adı geçen caddeden geli­
nince saş; tarafta, küfede ön cephesi caddeye
bakan çentin k atı kârgir, revaktı, pencereleri
pancurlu. üç katlı ahşap köşk, yanında dem ir
kapulu bahçeli, onun yanında yine dem ir ka­
pulu bahçesi olan, kapusuna üç dört çimento
basamaklı m erdivenle çıkılan iki katlı, pan-
curlu ahşap köşk, sol kolda köşede ön yiizü
caddede olan zemin k a tı k irg ir, revaklı, pan-
curlu ve bahçeli iiç k atlı ahşap köşk, onu m ü­
telA.Vȟl.
teakiben kupunu dört beş çimento basamaklı,
balkonlu, pancurlu ve bahçe kaputu demir ka­
natlı iki katlı ahşap kaşk ve ahşap çıkmalı iu
katlı k tg ır ev zengince Rum ailelerin oturdu­
ğu güzel yapılardır IMayıa 19$];.
Hakka Gaklürlı
HAÇTAR SOKAfil •— Hallç'de Haaköy-
dedir; vapur İskelesinden gelindiğine göre.
İskele sokağı ve asfalt IlaakSy caddesiyle bir
dörtyol ağzı teşkil ederek başlar, ew<M bu
nahiyenin Keçecipiyri ve Piyriçavuç mahalle,
teri arasında sın ır sokağı olarak uzanır, sonra
Piyriçavuş M ahallesi içinden gerideki sırta
tırm anır; uzun b ir sokaktır 11934 Belediye
R ehberinin 17 num aralı paftası).
Cadde kavlağından yüründüğüne g ire,
ev v eli iki araba geçecek genişlikte kaba taş
döşeli dik U r yokuştur; sağa ve sola İki k aıis
çizerek b ir düzlüğe gelir, sonra te k ra r dar
ve dik bir yokuş olur, k i bu ikinci yokuş ta s­
ını to p rak tır. Sokağın alt kısm ı, iki tarafı ya­
ya kaldırım lı, aşçı, tütüncü, tornacı, berber,
kazancı, kasap, m odelci dükkânlariyle b ir çar­
ş ı boyudur, sem tin M illet Partisi sem t ocağı
üzerinde olup b ir de beton «Ekrem Tur» çeş­
mesi vardıf; bu çeşmenin kîtâbesinde «C.H.P.
E. T u r Çeşmesi 1949» ibaresi mahkûk iken
1951 m artında kitâbe tahrlb edilm iş ve yal-
ni2 tarihi bırakılm ıştır. Kalayeıbahçesi Soka­
ğı ile kavlağı köşesinde Ayia Paraskevî Rum
O rtodoks kilisesi bulunm aktadır. Sağda Zar-
zavatçı Sokağı kavşağından sonra birkaç ah-
şab ev ve yanm ış Rum mektebinin duvar is­
keleti uzanır; sonra bu dik yokuşun iki kena­
rın d a bağeeler içinde birtakım kuliibemsi ya­
pılar görülür. Solda Çançan Sokağı ile kav­
şağı hizasına geldiğinde, ayak altm a, Haliç'ln
güzel bir panoraması serilir; sonra, sağdan
Sürücüler Sokağiyle bir çatal şeklinde kesi­
şir. Toprak b ir m erdiven yokuş halinde ba­
yıra tırm an arak Taşkeuen Sokağı kavşağında
sona e re r (Mart 1931).
Hakkı GöktUrk
BADANA, BADANACILAR — Dilimize
ilalyancadan girm iş bir kelim edir; aslında be-
yazlatm ak için duvarlara sürülen «Olu kireç
veya m erm er tozudur; fakat bu sulu kirece ve­
ya m erm er tozuna m uhtelif boyalar katılarak
renkli badana da yapılm aktadır. Mecazen tçi-
http://grovps.gûûgkiCOI
 A,S'SÎKLOP®OtSİ
— 1785 — BADANA

ne ehemmiyet vermeyip dışını süsleme, yal­ Bütün İstanbul için 400 n efe r badanacı
dızlama mânasına da kullanılır. esnafı pek az g ö rü n ü r Zamanımızda badana­
B adana. T anzim attan sonra. Büyükşehir- cılık, b îr ailenin m aişetini, h attâ bir ferdin
de âdeta İm p a ra to rlu ğ u n h âli p iirm e lllh ıi ifa ­ geçimini m üştekilen tem in eden i? olm aktan
de e d e r olm uş; ta rih î G iym eli haiz eserlerin çıkm ıştır. Badanacılar, ancak yapı mevMmin-
tam irinde resto ra sy o n a gidilm ey ip içi ve dışı dc devam lı çalışm ak im kâınım bulm aktadır
badanalanm akla iktifa edilm iş, h attâ, garibi, ve far vc d u v ar yaglıboyaeıliğı ve nakkaşlıkla
hazini, b in a ların iç in d e birço k kıym etli kalem ^ birleşm iş du ru m dadır. D ört yüz ne-
isleri, d ışlarınd a da ta şı ve tu ğ lası beyaz ve fer E rm eni badanacının, Onyeduı-
çiy b ir k ire ç töbakasiy le ö rtü lm ü ş tü r. İs ta n ­ v B l et A sır o rta ları için, m im arbaşı
bul’da. b a d a n an ın e n g ü lü n ç ta tb ik i O n yedin ­ em rind e ve em lâki m iyriye inşaatı
ci A sır o rta la rın d a o l­ veya ta m irlerin d e çalıdan san atkâr-
m uştur. G irid cengi iç in ­ y lar old uğu nu kabul etm ek doğru
de V en edikliler B ozcaa­ olur. Eski k o naklarda, yalılarda,
da ve L im n i’y i i$gal e d e ­ «sahibi hâne» nın bendegânı, ka-
rek Ç anakkale Boğazını
kapamışlar, h a ttâ boğazı
zorüyarak g eçm eğe ve
îstanbul ö n ü n e g e le re k
Türfciyeyi s u lh a i d i a r e t­
meğe te şe b ­
büs e t i k l e r ­
di. Bu sırada
D ördün- d *
c ü Mehr at A r
din Sadırâza- jy
mı Boynuya- y
r a lı Mehmed
Paşa, k i cehli ile m e ş h u r
h tr adam idi, d ü şm a n ın
gözüne yeni ve h e y b e tli
görünsün ve V en ed ik li­
ler korkup kaçsın h ü ly a ­
sı ile harab s a h il s u r ­
larım boydan boya ba*
danalatm işü ( B .: M eh­
med Paşa, B oynu Y a ra ­
tı veya Eğri),
Evliya Çelebi b u esna E h ak k ın d a şu m a ­
lûm atı v e riy o r^« O n y e d in ci A sır o rta sın d a İ s ­
tanbul’da 400 n e f e r b ad a n acı v ard ır: b u n la r
m im arbaşılığa b ağ lı e sn a fta n d ır. B adanacılık
umumiyetle E rm e n ile rin e lin d ed ir. Esnaf
alaylarında yaya o la rak , a rk a la rın d a des-
telerie vneîm er k ire cin d e n ce lâb o lm u ş beyaz
badana ve e tlerin d e uzun s ırık la r u su n d a do-
ınıiî kılı furçalariyle k a ra rm ış evleri ve du*
v arlan b adanalayıp ağ a rtarak : — Seksan ak-
çanı alub ağ ard uru m ., Y atm ış ahça virsan ol­
maz!,. diye fîrm eni lehçesiyle y av eler söyli- B adanacı (ip le ri (G Brtepe 1951 ve 1956*
yerek geçerlerm iş..*. (rtcfitm : A. B. KoçıU

m/group/merakediyorum
 BADANA — 17(16 —
pusu halkı arasından, lüzumunda badana*
cılık yapacak il; be; Idşi çıkabilirdi. İstan­
bul'un ayak takımı, fukarası ve hattâ orta
hallisi evlerini birası badan a ederler. Badana
eıl* ta hüner fırça İzinin belli olmaması, re n ­
gin de dalgalı düşmemesidir. Fırça Uç bada­
na yerine son zamanlarda ptiskllrme makinesi
kullanılmaktadır, Bu usul ile hem siir'st te ­
min edilmiştir: hem de, çeşitli kalıblar ilp
hendosi, çiçekli veya resimli nakışlar yapıl­
maktadır (B,; Nakkaşlar).
BADANA — KlUh&nS hâueberduş, apaş­
lar argosunda ve halk ağsında elfâzı mtlsteh-
ceneden: nefis hırs ve lezzetini delk ile ta t­
min.
BADE — Farsça şarap; asırlar boyunca,
Büyükşehrln rindlerini, rind şairlerini, bü­
yük gedikli (Selâtin) meyhaneleriyle -koltuk
meyhanelerin akşamcılarını çok, pek çok uğ­
raştırmış bîr kelimedir.
Türk edebiyatında bâde liseline yazılmış
mısraları toplamak için bir insan öm rü kifa­
yet etmez denilirse mübalâğalı konuşulm uş
olmaz; fakat sıfat bediası elmas yahut bayağı
ve çürük, milyonu bulacak o satırla r arasında
tek bir beyit vardır k i halk ağzına perçinleş-
mi;, hemen ite r gün, hâlâ tü rlü vesile ile ha­
tırlanmaktadır; Büyiikşehir İstanbulini en
mükellef kâşânelerüıfien, en yüksek edebi
mahfillerinden en nıülevves ve süfli k ö le le ­
rine kadar kadın erkek, edip ve diplom at ya­
hut kayıkçı ve ham al ve hattâ hâneberdûş,
ayyaş ağızlarında doğru yahut bozuk, yan lı;
olarak dolaşan bu m eşhur beyit 2iya Paşanın­
dır, ve h er halde b ir cem iyet hayatında m ak­
bul olmaması gereken rind egoizm asuu teren
nüm eder;
İç U de, fribrl H * m b ? ıldfi «uürua
INİaya var İmi) jrftkı yok olmuş ne um um a
BADEMALTI SOKAfil - Kadıkbyde,
Sakızağacı semti sokaklanndandır. Moda Cad­
desi ile Yogurtçuparkı Yokuşu ve Ş aim afî So­
kağı kavşakları arasında usanır. Moda Cad­
desinden yüründüğüne göre iki araba geçe­
bilecek kadar geniş, paket taşı döşeli, ortası
yüksekçe, iki kenarında dar birer yaya kaldı­
rımı olan bir sokaktır. Sel kolda Damga So­
kağı ile bir kavşağı vardır; Ruşenağa Sokağı
ile de İm' dört yol agu yaparak kesişir. Soka­
ISTANBUl.
ğın üzerindeki evler umumiyetle kapuU n
üçer, dürder basamak m erm er merdivenli
kârgir binalardır. Sokağın sag köşesinde al­
tımla hlr bakkal dükkânı bulunan h lr katlı,
pancurlu. kârgir bir ev, yanında bahçeli İki
katlı ahşab. pancurlu b ir ev, sol köşede dok­
to r N îgâr lîrlen’in ikam et ettiği, altında dük­
kânlar bulunan bahçeli iki katlı ahşap bir ko­
nak bulunm aktadır. Sağda beş k atlı kSı-gjr bir
bina ile- so lda altı -katlı H ürriyet apartım anı
sokağın en yüksek yapılandır. Bakkal dük­
kân ların d a n başka s a f kolda bir kunduracı,
b ir b e rb e r, sol ko lda b ir so-ba ve elektrik ta ­
m ircisi, b ir b e rb e r, sol k o ld a b ir soba ve elek­
trik ta m irc isi, b ir m a rango z b ir kolacı-lekeci
d ü k k â n la rı v ard ır. Sağ ta r a fta iki katlı Gümüş
a p artm a n ı, üç k atlı U ğ u r a p a rtım a n ı, sol ta ­
r a f t a iki k a tlı b ir bina sokağı süsliyen yapı­
la rd ır, sol ta r a f ta b u lu n a n b ir arsa sokağın
boş kalan k ıs ım la rın d a n d ır. R usenağa Sokağı
kavşağı köşesinde iki k atlı a h ş a p bir ev, soka­
ğın son kısm ında so ld a Uç k a tlı, bahçeli ahşap
b ir ev, yanında kav şak ta kapusu Yağurtçu-
paricı Y okuşunda alan bahçeli iki katlı
ahşap b ir ev ile sağ köşede duvarla çevrili
bahçesi, kapusu Şairnefi Sokağında iki k atlı
k ârg ir b ir bina v ard ır. Damga Sokağı kav­
şağı kösesinde olan b ir akasya ağacı bahar
m evsim inde güzel kokusu ile sokağı gölgelen­
diriyordu (Mayıs 1931).
Hakkı Göktürk
BADEMLİK CADDESİ — Haliç’te Halı-
cıoğlundadır; 1934 B elediye Şehir Rehberinin
17 num aralı paftasına göre, K arağaç ve Kum-
barahane C addeleri kavşağından Selâm dere
ve M ahmuddayı Sokakları kavşağına kadar
uzanır ki, bunlardan M ahmuddayı Sokağı az
sonra K araağaç arkasında tep elere tırm anır.
A şağıdaki cadde kavşaklarından yürün­
düğüne göre, iki araba geçecek genişlikte, pa­
k e t taşı düşeli oldukça dik b ir yokuştur; her
iki köşede bahçeli b ire r kahvehane vardır, az
ileride de V iktori Lâstik Fabrikası, b ir bakkal,
b ir -kömürcü dükkânı bulunm aktadır; yolun
üffl yaııı boyunca ikişer üçer katlı kârgfr re
ahşab evler, arsalar sıralanm ıştır. Kayda de­
ğ er başka b ir hususiyet görülm em iştir (Nisan
n n d a neşredilm iştir,
Jlsklıl GSklttrk
BÂ DEMLİK YOKUŞU — H aliçte. HaU-
cıoglu ile Sütlüce arasında, gerideki bayır Ü2C
http://groups.google.cori
 V iS im O F E D lS t
— 1787 —
riîtde bir sokaktır. 1934 B elediye Ş ehir R e h ­
berinin 17 n um aralı paftam na göre Mflhmurl-
dsyı ve BSdemlik C addesi k avlağı İle Yazma-
cıbs>Tam Sokağı arasın da u zan ır ıB : Bâdem-
Jik Caddesi). Badem lik C addesi kavşağından
yüründüğüne gitre. dik b ir to p ra k y old ur; sng
Kenan eski E rm en i m ezarlığıdır, Bu sokakt.ı,
Jiri üç katlı ve çinko k aplı ahşap, d iğ e ri do
bir kelli k â rg irlc r olm ak ü ze re biri sokağın
yanır, d a, diğeri ö b ü r b aşınd a o lm ak iizerc iki
ev vardır. K ayda d eğ e r bir h u su siy et g ü rü l-
nıemiştir.
Hak tı Göktürk
UADGER — «R esim », bu isim le İstan­
bul'da m uh telif ta r ih le r d e n e ş r e d ile n erate-
nice gazeteler şu n la rd ır:
Birincisi yarım ay!ık olarak H. Şehrikyan
yahut Şehriyan tarafından 1890- 1900 yılla­
rında neşredilmiştir.
İkincisi haftalık ve m izah i a l a r a k m üte­
veffa Yermok K u y u m eu y a n ve B. Pakarat
Tevyan taralından 1927 -1923 y ılla rın d a neş­
redilmiştir.
Üçünctisü ise te k ra r Y e rm o k Kuyumcu-
yan ve B. A vedis A leksanyan tarafınd an m uh­
telif şekillerde, 1931 yılından itib aren bizi
fasılalarla 1945 yılının ilk aylarına k a d ar neş­
redilmiştir,
Kcvork M. Ptmukeiyaıı
BADİK A HHED — Ö m er Seyfeddin'in
«Düşünme Zamanı» arlındaki hikâyesinde tas­
vir ettiği İstanbullu b ir kUlhani tipidir; m u­
harrir kahramanım şöyle takdim ediyor :
«Daha onaltı yaşında tüysüz b ir çocukken
Atsarayın palabıyık nnikilerine k arşı koymuş..
Kıvırcık Enain'i Sam atyada sekiz yetinden
vurmuş, 6ç sene M ehterhanede yatm ış. Meş­
rutiyet gürültüsü çıkm asaydı şöhreti daha bü­
yüyecek, ihtim al bir g ü n istanbukın e n azılı
külhan beylerine İr e olacaktL O n Temmuzdan
sonra çemâî kahveleri yavaş yavaş tenhalaş-
nu§, yeni yetişenlerin çoğu askere alınmış;
ik ile r, hürriyet jandarm alarının amansız ta ­
kipleri altında darına dağm olm uştu. Kolayı-
ru. bulup serseridir diye taşraya sürülm ekten
kurtulanların kimi kahve, kim i kuşçu dükkânı
aÇai3ş, kimi kolcu yazılmış, kim i uşak, kimi
gazete müvezzii olmuştu. Ama Badik Ahmed,
ÎŞşamak için yine b ir iş tutm am ıştı; -— Bu
^zûu şlmmıza yakışmaz! demişti.
n/group/merakediyorum
b a D V E IJ (TfttiyM )
* sUrttîdi), affedildi, yine bir iş tutm a­
dı ■ — Bıçağım hakkı yaşarım! diye mırılda­
narak öğündü. Ama aftgüt yaprağını göstere­
mez olmuştu. Kumarla geçiniyordu. Çok so­
ğukkanlıydı; sermayesinin iki misllini alınca
tamaa dUşmez kalkardı; sermayelinin yansım
verince: — nu gece şansım ynk! der yine
kalkerdi.»
Kılık ve kıyafeti ile portresini de şöyle
çizer: «Kadife paçalı külhanı pantolonu, tra-
b lıu iu şağ ı, sivah sıfır fes, alîından fışkıran
yağlı siyah saçlar,. Çarpık bacaklı yengeç vari
yürüyüş., buyun kalın, omuzlar geniş, yanak­
ları çıkık., yardan ayrıldım çaprast yelek.,
boynunda gümüş 'm uska, kavuniçi fildekos
faulle. dar kollu siyah triko ceket., rugan
m askaretalı yum urta Ökçeli kundura!..» (Ömer
Seyfeddin, Gizli Mâhedl.
BADVELİ — ^Şayanıhürmet» 18 inci as­
rın sonlarında ve 19 uncu asn n ilk yansında,
İstanbul’da yaşıyan E rem eni âlim, edip ve
m üverrihlerine ekseriya Patrikh ane meclisi
tarafından verilen b ir unvandır. Bu unvanı
haiz olanlar arasında en m eşhurlan ölüm ta­
rihleri sırası ile şunlardır: Kevork Badveli
D er Ohannesyan (1737 - 1812 ). K irkor Badveli
Peşlim alcıyan (1773-1837), Fizika Boğos Bad-
veli (1788-1858!- Hovsep Badevli Malezya»
<1801 -1881), Deroyentz, Çam urcuyan Ohan-
nes Badveli (1801 -1888).
Bugün ise bu ünvan Erm eni protestan
vâizicrine verilm ektedir.
Kevork M. Pamukclyan
BADVELİ (Tatiyos) — Ahmed Midhat
m erhum un <Avnıpada B ir CevelSn» adındaki
eserinden (iğrendiğimiz U r İstanbullu Erme-
n id ir ki, H âeei Evvelin aşağıdaki satırları bu
şeh ir kütüğüne alınm ağa d e ğ e r:
»tstanbul da Taliyos Bavdeü adm da hiç
dünya ş ığ ı görm em iş bir zavallı Erm eni ta ­
nınm ıştır ki kendi dilinin ilim ve edibi oldu­
ğu gibi Osmanlı v s Farisi lisanlarında da beh-
rei vetiresi bulunup franauca, İtalyanca da
söyler. Lâkin öyle ağızdan bellenmiş gibi de­
ğil, hem okumuş, hem yazmış; Osmanlı ve
F ariri lisanlarında «Ha*, «Hı> ve «He» harf­
leriyle «2e», «Zel» ve «Zı» harflerinin fark­
ları gibi şeyleri bilir. Parm ağiyle en güç im-
Iâları işaret eder. Fransızca kelimelerde it­
mamı imlâ için yazıldığı halde talâffuzunda
 BADYA SOKAĞI
okunmayan harfleri tâyin eder. Elhasıl bildiği
lisanları okur, yasur addolunacak su re tte tah­
sil etmiştir. OsmanlIca oldukta jiir dahi söy­
ler; fazla olarak keman dahi falar. Şu sak at­
lıktan maada fakru zaruret dahi hu zavallı
adamcağızın keınallâlı ilmiye ve edebiye ta h ­
silini m en edememiş olmasına pek (o k taşmışı.
birkaç defa hanem de içtima ve m ülakatla
sohbeti kâmilesinden d e m ahzur ve m üstefid
olm uşum .»
J ff lM I H ııh la r A lus
BADYA SOKAĞI — F a tih ilçesinin Fe-
■ ner nahiyesinde TevSiica/er ve Hızırçavus
mahalleleri soluklarındadır. V odina Cadde-
siyle Tevkttcaferm ektebi Sokağı arasın d a uza­
nır. İki araba gerebilecek genişlikte, y a rısı
paket taşı y a n sı k ab a ta ş döşeli oldukça işlek
b ir sokak olup kayda d eğer b ir hususiy eti yok­
tu r (1951).
Hakkı Göklitrit
BAFRA CİGARA K Â ClD I — ik in c i Ab-
dillbamid devrinde Istanbııtun en m e şh u r et-
gara kâ|ıd j. ö te k i cıgara k â ğ ıtları beş veya
on paraya satıldığı halde B afra cıgara kâğıdı
yirm i paraya satılırdı. Beyaz kağıttan, üzeri
yaldızlı harflerle, türkçe ve fransızca olarak
yazılı güzel bir kabı vardı, bu kab pem be
MAflftue PEPOSİC
s ıe ı, B e p o t
STAMBÖUL
^S.K y-tchuk Yildİat Ha n , g .'
O kadar uyuyam am ış, fakat bu bulunm uş parayı
Bafra Sigara Kâğıdı rUstesi
vc alim otl farikau
— 1788 — ISTANBOl
ren k li in ce b ir kordon!» ^ rd tr d ı. Kordon ka-
paİ3 'S eferoglu) m ühürtiyle yapcytırıtm ^t,.
Kapağın ark a tarafın d a 9u satırla r yazılıydı:
Kırk H h fd lr ben alflar» fctli
İyi»!. tfıfly tt ancak »eçelL
İle r çeşit UCıdı iM lmıl rltkn.
Bafra kftfıdinda ( « ■ lu r tf vcNİa».
H*r türlü Muzır m*v»dd*Q Art
Pirinçten numuM iir y tp r ı |ı im t
Tâ riünvM kadar aandürm tt D in
B ir cıftara yap da nM lnM » (»M
Ol sebepten bajk? U £ ıi İfemem.
S e frn g la S ıfrasıiH fjıı v ı^ tf f p tf n ,
Y ıllarca Tiirkiyede e n iyi cıgara kâğıdı
o la ra k S eferoğlu’n u n çıkardığı B afra kâğıdı,
sahib ine biiyük b ir şöh retin yanında muazzam
b ir d e s e rv e t te m in etm işti. M ahmudpaşa’da-
k ı S eferoğlu H an ı ve A sm aallındaki Seferog
lu d ü k k â n la rı bu muazzam serv etin Seferoglu-
n u n v â risle ri elinde k a ia n so n kırın tılan dir.
Muzaffer E m
BAĞANA (İsm ail) — 1940 - 1945 arasında
b ir işp o rtacın ın o ğlu 15 -1 6 yaşların da iffet
v e istik aaın ct tim sâli b ir çocuktur; ilk Okulu
b itird ik te n sonra, bab asın ın d a r gelirine ek­
lenen zâlim b ir üvey a n an ın m âni olması y ü ­
zün d en o rta okula gidem em iş, b ir dökümcü
yanına ç ıra k verilm iştir; haftalığının barınm a
ve boğaz m asrafı olarak üvey anası aldığı için
İsm ail B ağana, h e r akşam saa t beşden gece
y arısına k ad ar köprüdeki v a p u r iskelelerinde
gazete sa ta ra k harçlık çıkarm ağa çalışm ıştır.
B ir yaz gecesi köprü d en K adıköyüne son va­
p u r k alk tık tan sonra, yalın ayak p ırp ırı kıya­
fet A ksaraydaki evlerin® dönerken köprünün
Eminönü, başında, çıplak ayağına bir cisim
çarpm ış, eğilip baktığında büyük ve çfşkin
t i r p a ra cüzdanı olduğunu görm üştür, evvelâ
heyecan Ue n e yapacağım bilememiş, ciizdanı
koynuna atarak eve gitm iş, babası, üvey ana­
sı ve üvey k ardeşi m utad üzere uykuda ol­
d u k ları için, kendisine bırakılm ış sahan a rtı­
ğı yem eği yiyerek sofada serili yatağına g ir­
m iş ve yatakta b ir idare gaz lâm bası ışığında
cüzdan m uhteviyatı parayı saymış. 260.000
olduğunu dehşet içinde görm üştür. Sabaha
saklam ayı değil, sâhibiııin kendisine vereceği
m ükâfatı düşünm üştür, tahm ininde 5000 lira­
ya kadar çıkabilm iş r e bu 5000 liranın sahibi
http://groups.google-.con
 AN'StKLOPEDİSt — 17Bfl — BAĞANA {İsmail'i

o larak k e n d isin e tü r lü istikbal hayalleri k u r ­ — Bu çocuk mu?

m u ştur. EH nden cüzdanı alacak ları m u h a k ­ diye sorm uş, «Evet..» cevabını alınca İsmail
kak ülduğtı için, erte s i s a b ah evden kim se ile şöyle k o n u ş m u ş tu r:
u y an m ad an kaçar gibi çıkm ış ve işine g itm e ­ Bu cüzdanı sen mi buldun?
miştir. — Evet..
Cüzdanda ay ni ismi taşıy an bir doste k a r t­ — N erede, ne zaman?
vizitten n a ra sah ib in in adını, a d re sin i ve te- — F a la n gece, kö prü üstün d e...
Jefan n u m a ra s ın ı ö ğ re n e n fak ir çocuk evvelâ — Niçin karakola leştim etm edin?
o erk e n s a a tle rd e b ir b ü y ü k tü c c a r o lan cüz­ O ğlan yu tk u n m u ş, cevap verem em iştir.
dan s ah ib in i te le fo n ile ara m ış. Bu ad a m da — B u cüzdanın içinde altın bir dolm a
geceyi uyk u su z g e ç irm iştir, p a r a n ın y ank esici kalem varm ış, onu n e yaptın?
ta rafın d a n a ş îrtld ığ ı z e h a b m d a d ır. zabıtayı — D olm a kalem yokdu.. görmedim!.. Sa­
h ab e rd ar etm iş ve zâbıta da o gece b ir s ü r ü dece p ara v ardı, onu erte s i sabah b u beye
yankesici y ak a lıy a ra k s ö y letm eğ e u ğ r a ş m a k ­ g ö tü rd ü m , te slim ettim ,, kalem görm edim ,..
tadır. H a k ik a ti te le f o n d a n ö ğ re n in c e cüzdan ı- Çıplak ay ak lı gazeteci b ir çocuğun îazi-,
gefirecek olan çocuğ u h ey e can iç in d e b e k le ­ teti ese ri ikiyüz altm ış bin lirasına k afu şşan
m eye b a ş la m ıştır. İs m a il d e B ey o ğlu ta r a f ın ­ adam :
daki a p a r tm a n a h ü ly a la r ın ın n e ş ’esi içinde — K o m iser B e /., dem iş, biraz sıkıştırır,
ktışa koşa g itm iştir. iki to k a t a tav iseniz kalem i ne y ap tığ ın ı spy-
F a k a t «B ey e fen d i (!?)* çıp lak ay a k lı ç o c u ­ ler .. Yu* liralık altın kalem , birin e satm ıştır!..
ğu içeriye dah i alm am i|, cüz­ D ayak lâfı üzerine İsmail
d an ın a k a p u ağzında k av u şm u ş, ağ lam a y a başlam ıştır. Babacan
p ara sın ı saym ış, ta s ta m a m b u l­ K o m is e rd e de b ir u y an m a o l­
muş, p a rla m ış gözleri ile iç in ­ m u ş tu r . ç o c u ğ a :
d en en az beş ta n e bin liralığın — C üzdanda kaç p ara v a r ­
k end isin e v eritec eğ in i b ek liy en dı? diye sorm u ştu r.
Bağana : — 260.000 lira...
— Anlam adım !?..
— Şim di çok h eyecanlıy ım ,
— İkiyüz altm ış bin lira
bana ad re sin i v er, y a r ı n g elir
K o m iser Bey...
seni b ulu rum ! dem iştir.
K om iser, ad am a d ö n m ü ş :
Çoeıık da ad resini verm iş, - D oğru m u ? diye sor­
tavsam ış olm ak la b e r a b e r yine
m u ştu r.
Ümid ve hayal için d e d ö n m ü ş ­ — E v et edendim ...
tü r. T a m üç g ü n a ra n m am ış tır. — Y ani bu çjpîaît ayaklı
Ü çün cü g ü ttün ak şam ı evleFİne
çocuk y ald a buld u ğu 260.000 li­
b ir polis g e le re k ts m a iltn erte s i rayı g etird i. öyl£ mi?
gün m u hakk ak A k saray K a r a ­
Evet!...
ko lun a gelm esini te n b ih e tm iş ­
K om iser a rtık tahanım üî
tir. Ç o c ^ ju n k a r a k o la ç a ğ rılm a­
ed e m em iştir, yerin d en fırlaya­
sı, o gece b ab a sın d an dayak y e­
r a k adam ın -karşısına dikilmiş:
m esine se b s p olm uş, zekî oğîan
bilhassa üvey anası ta r a f ın d a n —■ Sen., dem iştir, h em ap ­
suçu d ah a ağ ır bulun acağ ı için tal. h em ahlâksız b ir adamsın?..
u iz d an v ak’asm ı söylem em iştir. 260.000 lirayı tastam am getiren
bu yavru cu k senin dolm a k ale­
K arakolda b ab acan bir adam
mini ç a la r zm be sersem!.. B ir de
olan K om iserin yan ınd a cüzdan
a tan m a d an bu oğlana dayak a t­
sahibi tüccarı gi>rmüştlir. fakat
m am ı söylüyorsun., dayağı hak
ta k d ir ve iltifat b ek lerk en asık
etm iş biri varsa o da sensin!..
yüzlerle k arşılaşm ıştır.
Şimdi git, beni de poîis m ü d ü ­
Kom iser o a d a m a : {Retim : P. A) rü n e şikâyet et! . *

ı/group/merakediyorum
 — 1700
Komiser. İsnuilin beş bin lira m ü t i M '
i» tahayyül «dip do sirkat İUihamı ile vc da-
ya-!> talebi ile fcarştlaşfıfcı adamın suratına iki
tokat atmış ve karakoldan kovduktan sonra
hüngür hüngür ağlayan çocuğa teselli yolun­
da: *Seride bu kadar var evlâdım* diyerek cç-
biiid&kı on firasmı vermiş.
İsmail Bağana 1960 vılında küçük bir iş
Adamıdır.
Uıi*x>ü K m nyh
BAĞ, BAĞLAR, BAĞCILAR — İstanbul
bağlannın semtlere göre bir tasnifi yapılırsa
UJf hatırlananlar:
1 - ■ Çamlıca ve Yakacık bağları (B .:
Çamlıca, Yakacık, Bağlarbaşı),
2 — Topkapu Mnltcpealndeki bağlar.
3 — Nüroune bağlan, bu arada bilhassa
GÖîtepedelri Niimııne bağı roskf adiyle Aşı
bagj).
A Boğaziçi köylerindeki bağlardır.
Çavuş üzümünün, on nefisi Tavşancılda
yetişiyorsa da Pendik üzerindeki Dolayı bağ­
da batta Kurbağ&hdere Demiryolu Köprilsü
dibinde hâlen küçült bir köşk buîunan beş
dönün £adar «Dere bağı* denilen mahalde
gayet güzel Çavuş üzümü yetiştirilir ve ora­
larda berayi tefem ic gidenlere diledikleri
vezinde satılırdı. Yukarıda yazılan bağlar bit­
tabi bu kadarla kalmayıp Kralloprak, Gözte­
pe, Kozyatağı. Merdivenkoy ve Erenköyünde
dahi müteaddit ve mükemmel bağlar vardı.
En büyüğü de Valide bağı idî iB . : VaJde Bağı).
Bu bağların çoğu bir hastalık neticesi olarak
bozuldu ve uzun milddet harab ve muattal bir
halde kaldıysa da yakın bir mazide gösterilen
al&kâ ve himmetle köşelerde ve bâzı hususi
mahallerde -kudretlice b ir faaliyet başlamış»
tır, daha kemaUi ve daha verimli bağlar U r­
luna muvaffakiyet elvermesi temenni olunur.
Beylerbeyi, ÇongeJköyii. Rami. Topkapu.
Ocakçılardaki bağlan Şişli cihetindeki tek tük
göze çarpan küçücük ve fakat güzel köşklerin
minicik mî*k kokulu bağlarını da tahsüile
kaydetmek lâzımdır.
Eskiden bağcıların mahdutça bir kısmı
Hum ve Ermeni idi; bağlarda kahhar ekseri­
yetle IşkodraU vo Matlı miislim Arnavutlor
istihdam edilirdi. Bunlardan görenek vnkuf-
' lan hasebiyle âzami derecede İstifade olunur;
cesureUerİıffien de dönme* ve muti bir bekçi
http://groups.google.co
l5 tM t)ıu ı
aıfotiyle faydalandırdı. Sırtlarında kahveren­
gi gayet içlemli camedan. cepken He cep ağız­
ları işlenmiş potur «ati milli kıyafetleri oldu*
ğundan bittabi o kisve ile fabrederler ve ha­
kikaten heybetli görünürlerdi. İşledikleri ka-
pudan rntikemmeJen yerler, ilerler, muayyen
bir maaşla biiyücck bağlarda yanlannda bir
ile çırak olduğu halde çalışırlar, köşkün hari­
ce ihtiyacını giderecek miktarda her nevi seb*
zeyz de yetiştirirlerdi.
\ M Hiç
BAtiCIOD AL A Rl SOKACf — Üskfcdar-
da Nuhkuyusu semti sok*kUruıdandır Pazar­
başı Caddesiyle Alacaminare Sokağı arasında
uzanır. Kaba taş döşeli, iki araba geçebilecek
genişlikte bir sokaktır. Çoğu bahçeli b irer ve­
ya ikişer katlı evlerinde ekseriyetle dar gelir­
li Türk aileleri oturm aktadır. Kayda değer
bir hususiyeti yoktur. fNisan 1951).
lUkkı G öktük
RA Ğ C I S O K A L I — Boğaziçinde Kuzgun­
cuk Solaklarındandır. 1934 Belediye Şehir
Rehberinin 21 num aralı paftasına göre Ica-
cUye Caddesinin sonu İle Ayçiçeği Sokağı ara­
sında uzanır. Cadde kavşağından girildiğine
nazaran: Evvelâ dik toprak* sonra kaba taş
döşeli ve merdivenli, som kısmı da dar ve me­
yilli toprak bir yoldur; iki kenannda birer
ikişer katlı ve hemen hepsi bahçeli kârgir ve
ahşap evle sıralanm ıştır ki» Kuzguncuğun üst
kenarlarıdır (Şubat 1951}.
wfcfcı csktuıt
UAGÇE ÇIKMAZI — Haliç Fenerinde
Abdisüb&sı Mahallesi sokaklarından. Tabak-
yumıs Sokağındadır. B ir araba sığabilecek
genişlikte, dik yokuş, bc&uk. toprak bir çık­
mazdır: sağ basında bir demirci dük*c$fii olup
yanında iki katlı, s ıv a s ız tuğla yat*-bir ev.
onun yanında da bağçeli y arı kâgir bir ev; sol
başındB da üç katlı ahşab bir ev, yanında iki­
şer katlı iki ahşab ev vardır; hepsî mutevâzı
gelirli aileler meskenidir (Şubat 1960).
Hıkta Gtibtüıfc
BAGÇEKAPUSU — İstanbul şehri sur­
larının Halice açılan kapulanndası bîri idi:
Jteçen asır sonlarında su r île beraber kaldınl-
ını$tır. BİsansIılar zamanında adı Gvyon Ka*
pusu İdi; CeiM Esad Bey «-Eski İstanbul»
adındaki eserinde: «Bu kapu» tstanbulda Ve-
 AA'SİfOOPEDÎSJ — 17&1 — BAflÇEKAPUSU

gediklilerle BizanslIların mahallelerini ayırır­ «Hicrj 1038 Rebiyülâhırının onikinci gü­

dı. Kapunun adi, orada Evyeniua isminde bir nü ıM. 16-28) Üsküdara vüsu] buldular. Azîm
senatörün konağı bulunmasından ötürü veril­ slaytar tertib olunub itysrev Paşa ziyneti tam
miş. Bu kap uya Güzel kapu mânasına Orca ve İ5ltkba]i ârn ile Rağveka pusundan girüb
Pili dc denilirdi. Haliç kapulannın, hemen en İzharı şevket ve mehabet iderek. Abaza Paşa
mühimmi olup şehre zahire ve eşya bu kapu­ veririn onlince giderdi, köşk altına (Alay Köş­
dan girerdi. Kapunun civarında bir kule v ar­ kü altına B . : Alay Köşkü), varıldıkta ve2ir üç
dı ki. Halici kapayan m eşhur zincirin bir ucu kerre selâmladıktan sonra at kaldınjb huzu­
bu kuleye, diğer ucu da Galatada Kurşunin ru hümayuna van ıb (padişahın ayağını öpe­
mahzene merbut bulunuyordu. Kapuntın ye­ rek) müşerref oldu. Abazayı şefaat idüb fcü*
ri. şimdi güm rüklerin bulunduğu mahalle te ­ Tüm sahnelerine af kalemi çekildi). Bu hiz­
sadüf eder. Bizans devrinde A rapların mahal meti mukabelemde cenabı padişâîıiden ikram
leşi de b u rad a îdi* diyor. Elimizde bulunan olarak gönderilen iki toplu müeevver sorguç
kıymetli bir vesikaya göre Bağçe Kapusunun ki mücevvizesinin biri sağma biri soluna kon-
verini pek aydın olarak tesbiî etm ek m üm ­ muşdu. elmaslarının parıltısı güneş ışığına
kündür. Kapu. sayın Celâl Esadın kaydettiği karşı gözleri kam aştınrdı...».
gibi gümrüklerin b ulunduğu yerde değil, b u ­
günkü Arpacılar, eski adı ile Bağçe Kapu&u BAÛÇEKAPUSU — Sirkeci ile Eminönü
Caddesi üzerinde, by satırların yazıldığı sı­ arasında, Büyükşehrin en faal günlük bayatı­
rada, Eminötıüttdeo gelindiğine göre SÖşede. nı yaşayan semtlerinden biridir; sınırını so-'
kadın eşyaları ve kokular satan iki küçük dük­ kakaklarla kesin olarak tesbit etmek mümkün
kânın bulunduğu y er ile karşısında, Bağçfr’ değildir, fakat Dördünrü Vakıf Han ile etra­
kapusu fırınının, az altına düşen bir nokta fını çeviren bir sahadan ibarettir denilebilir
arasında idi, fırın, k apunun içinde kalıyordu. tş Bankası, YencamL (Turhan Sultan) sebiti,
Hicri 1254 (M, 1838ı de Mühendis­
ti ane talebeleri tarafından yapıian
tstanbul haritasında, bu tarihte
el'an duran sur ve Bağçe kapıısu
tarif ettiğimiz şekilde gösterilmiş­
tir: Surun parçası ve bu arada Bağ-
çekapusu, Keçeci sade Fuad Paşa
sadaretinde, 1865 büyük Hocapa-
şa yangınından sonra İstanbul Cad­
deleri genişlikletilirken yıktırıl­
mıştır.
Tanzimata kadar, Anadoludan
herhangi bir vazife ile İstanbula
davet edilen veya Anadoluda iken
Mührü hümayuna nail olan vezir­
ler Üsküdardan miyrî vezir kayık­
larından birine bindirilir ve Bağ-
çekapusu iskelesine getirilirdi.
Dördüncü Murad zamanında, Ser­ Bajftv' Kiipuaıı He c iv a rı; JS3S (1354) ta rih in d e MUtiPnrfishâne lale-
dar Husrev Paşanın Şark seferin­ b c lt-ri ta ra fın e ta n y a p ıla n İ s ta n b u l h a r ita s ın d a n :
5.“ - Sıır. t — Bagçc K orosu; 3— K öprü; 4— Yeni CbthI; &— Tmıhaa.
den dönüşünü, ki âsi Abaza Meh- V a lld ü su H a n T ü r b r s i : G— V>aİ t'û iü î M uv utıb ilh İH tSİ: 7— A rp * '
med Paşayı aman ite teslim al­ c ıln r C am iİr B— K m in ö n ü d e İ a e l Pa«* C am ii; — T o p tıi-
mış ve beraberinde îstabula ge­ n e lAheİFJii; 10— BeşiUUa? İsk e te ? !; I I — BÜyiih GtlmrliJc İsk e le » ;
tirmiştir. Naimâ Efendi, meşhur IZ— S e b te b â n c İsk e le si; l!t-~ Ü s k ü d a r isk e te s i; 11—
İ s k e le s i: İti— V e z ir İ s k e le s i; 16—• Y ıld ız H a m a m ı; 17—• K a d ı u k e r
tarihinin ikinci cildinde gu satır­ Cftiıril: 18— B ir in c i A b d lilh a n ılıi SeblM; 1!)— B ir in c i i
larla nakleder: TiîrbcHİ.

rjj/group/merakediyorum
 HA'iCEKAl’CSL FIRINI — 1792 —
Yeril Mallar Paran (eski OrmdiİMİı nılim c-
sesi). Yapı ve Kredi Bankası. Biiyük Fostaha-
tır, Polis Müdüriyeti tesM Sanasaryan Hanı)
Ba&ckapusumın sının itinde kalır. BaSçeka-
pıaunun diğer başlıca hanları şunlardır: Agop-
ysn Han!. Ermnım Hanı. Yeni Valde Hanı,
Anadolu Ham, Arpacı Hanı, Atabek Ham, Bi­
rinci Vakıf Han, Artaryan Haıu. Ayan Hanı,
CeUlfcey ilanı. Cermarçyan Hanı. Fındıklıyan
Hanı. Hacıbekir Hanı, tsıradyadi Hanı. Kar­
deşler Hanı. Kasabyaıı Hanı, Kmacıvan Ha­
nı. Kutlu Han. Mine Hanı. Kail Hanı, Rıdvan
Hem. Sadıkiye Hanı, Selâmet Hanı Tsş Han,
Temelli Han. U f urlu Han, Dördüncü Vâkıf
Han, Yılda Haıu.
Bu sahanın tarihi yapılan arasında d a :
Büyük Yenicami Sebilini. Birinci Abdilthamid
Medresesini ıZahlre Borsası ile Dördüncü Va­
kıf Han kanam daki dükkânlar). Birinci Ab-
dUlhamid Türbesini, Yıldız Hamamını sayabi­
liri!, tstanbulun en gUul, muazzam ve m uh­
teşem bir hamamı olup da kör kazmanın ku r­
banı olarak yıktırılmış bulunan ve bu satır­
ların yazıldığı sıratla yerine büyük b ir hanın
temelleri atılmakla olan Haseki Hamamı da
Bagçek&pu&u içinde idi.
Bafçekapusu, Istanbulun faal ticaret
hayatinin yerleştiği yerlerden biridir. Bugün­
kü büyiik hanların inşasından evvel ise, çok
daha civcivli bir günlük hayata sahip, sokak­
larının sökülüp geçilmesi zor b ir sem tti. Sa­
laş dükkânlardan mürekkep çarşıları, ham-
malları, beygir sürürücüSeri. ayak satıcıları,
sahilinde bir sıra iskelelerin kayıkçıları,
hammal. arabacı, kayıkçı kahvehaneleri ve
bekâr odalar ile gürültüsü ayyuka çıkan yer­
lerdendi.
Tanzimattan evvel, Büyükşehrin iç semt
re çarklarında olduğu gibi Bağçekapusunda
da gayri müslim ecnebiler dükkân açıp icrayi
ticaret edemezlerdi', büiiin dükkân sahipleri
cübbeli, şalvarlı, sarıklı müslim ve gayri müs-
lbn yerliler idi. Ecnebiler atıcafc Galatada
d ü k ü n Hıtuu icrayi ticarete mezun idiler. Bü­
tün yasaklar feiM. hır ara Cçilneâ Selim sama­
nında bu yasağa da giz yumulmuş, başta Ba{-
çekspusu gelmek üzere ecnebiler, tstanbulun
çarşı boylarında dükkânlar açmışlardı; Hicri
1221 Rebiyilievvelinde (M. 1BM1 İstanbul Ka­
dısına gönderilen Ur fermanda bunun önüne
geçilmesi emrolunmaktadır:
İs t a n b u l
«İstanbul şehri derununda dükkincı Frenk
olmaylip onlara Galata tarafı mahsus Üten fim.
di hekim ve ispençar (eoacı» ve luhafçı diy*.
rek Bağçekapusu etrafı bütün Frenk kıyafe­
tinde dükkâncı o to m , hattS Divanyolunda
dahi var. iklimi edenlere muhkem tenbih olu-
nub daima taharri olunsun, h e r kimin dük­
kanında bulunursa du k k in kapatılıp şedi*j.
nin devlet tarafından üabtolunacagı Dildiril­
s in .»
BAĞÇEKAIMJSU BOCAÇACI FIHIM _
Istanbuluıı en eski ve m eşhur fırınlarından
biridir. Sirkeciden Eminttnüne doğru, Dor-
düncü Vakıf Han önünden geçerek yüründü­
ğüne göre, sağ kolda, köşedeki şekerci Ma­
lafa m üessesesinl geçtikten sonra gelen fırın­
dır. Bu satırların yazıldığı sırada eski şöhre­
tini muhafaza ettiği iddia edilemez, emsali fı.
rın lar arasında, işlek yol üstünde olduğu için
iş yapag*lir; oturup çöplenecek veya karın
doyuracak m ü fterilen için küçücük b ir yeri
vardır. Boğgçası, bâreği, lokması, peksime-
di, tuzlu yağlı çubuğu fbaton salesı) bulunur.
Terbiyeli, eli yüzü tem iz isçiler, çıraklar kul­
lanır. Gaayet terbiyeli, çok temiz türkçe ko­
nuşan Koça Kuzulidis ism inde bir Rum tara­
fından işletilm ektedir (1951)
M eşrutiyet devrinde İttih ad vc Terakki
Fırkasına karşı en şiddetli m uhalefeti yapan
m u h arrir A hmed Samim Bey meslckdaşı Fa­
zıl Ahmed Aykaç ile b eraber giderken bu fı­
rının önünde b ir m eçhul şahıs tarafından
tabanca ile vurulup öldürülm üştü fB .: Ahmed
Samim).
BACCKKAPtr.su CADDESİ — 1934 Be­
lediye Şehir Rehberinin 1 num aralı paftasın­
da A rpacılar Caddesi adını taşıyan ve Emi­
nönü meydanından Yenicami Büyük Valde
Sebili önündeki dörtyol ağzına kadar devam
eden vc tram vay hattı geçen caddenin eski
adıdır; 1918 de neşredilin!; olan N ecib Beyin \
İstanbul Rehberinin birinci paftasında da bu
caddenin adı Ragçekapusu (Evyenis kapusu.
Orea pltll bu cadde üzerinde, Eminönü mey­
danından gelindiğine göre tahm inen Bagçeka-
pu bojaçacı fırınına yakın b ir noktada bulu­
nuyordu; fırın sıır içinde kalıyordu.
BAĞÇEKAPUSl’ CİNAYETİ — 1932 se­
nesi nisanının 28 inci perşem be günü iki kıy­
metli polis mem urunun vazife başında jeh»-
http://ğr-oup#^oog leLCût
 ANSİKLOPEDİSİ
— ITO —
J deli ve kaatıl şeririn de katli ile neticelenmiş
kanlı bîr vakadır. Vakanın gazetelerden hulâ­
sa edilen cereyan şekli şudur:
BahJcpazanmU Külâhçı Hanuıdan çıkan
35 - 40 yaşlarında pejmürde kıyafetli bir şah­ BAtiÇEKAPUSU
sı meçhul, Yenicami kemerinin önüne gelin­
ce. kendisinden şüphelenen bir polis tarafın­
dan [akip edildiğini görür, hemen tabancası­
nı çekerek kemerin içine dalar ve kaçmağa
başlar Sarışın ve Türk olmadığı belli bu meç­
hul adamı takip eden polis de peşini bırak’
maz. Serseri, Mısırçarşısının Sulianhamamı
kapusu önünden şimdiki Yapı ve Kredi Ban­
kası Sokağına sapar. Polis, araya kalabalık ve
otomobiller girdiğinden adamı gözden kaybe­
der. Adam banka köşesinden aşağı döner ve
Yıldız Hamamının bulunduğu sokağa sapar ve
tabancasını cebine koyar; bu sokağın dirse­
ğini dönüp tramvay caddesine çıkınca yaya
kaldırımında yürümeğe başlar. Fakat Ferid
isminde bir çocuk, polisin gözden kaybettiği
j ad&nu takibe muvaffak olmuş. Dördüncü Va~
* k ı l Ham önünde o zaman mevcut olan tram ­
vay durak yerinde tram vay beklemekte oîan
bir poiis memuruna: «Memur bey, bu adamı
tut.. Polislerin elinden kaçtı!» deyince adam
tekrar tabancasını çeker. O sırada han dnün­
den geçmekte olan tramvayda bulunan Emi*
nönü serkomiseri Şakir Bey arabadan atlayıp
herifin üzerine atılır ve bileklerinden yaka­
lar, fakat komiserin elinden sıyrılmağa mu­
vaffak olan meçhul şahıs tabancasını Şakİr
Beyin tamgögsüne boşaltır. Bu esnada Dör­
düncü Şube Pasaport memuru İsmail Hakki
Bey vaka mahalline gelir; kendini köşeye si­
per ederek şerire ateş etmeğe başlar. B ir ta­
banca duello^ı olur, tsmail H akla Bey ser­
seriyi avurdundan vurarak Valide Sebili önü­
ne cansız serer, fakat kendisi de kasığından
ağır yaralanır. Her iki polis memuru aldık­
ları yaralardan müteessiren ölürler. Meçhul
ve maktül kaatilin hüviyeti üç dört gün tesbit
edilemez. İlk muayenede sûnnetsiz ve gayri
müslim olduğu anlaşılır. Siyasi bir cinayet
İşlemeğe gelmi$ bir anarşist olduğu zannedi­
lir. Nihayet kendisini tanıyanlar çıkar ve hü­
viyeti tesbit edilir; Etonyah Juliyos Lublik
adında, vaktiyle zengin iken sefaletin dibine
düşmüş bedbaht b ir serseridir, istanbulun
muhtelif gazinolarında garsonluk, bulaşıkçı­
lık yapmıştır. Nihayet içi 'hırsızlığa dökerken
n/group/merakediyorum
BAĞÇSKAPUSU İSKELESİ
b v v a k a olm u ş, iki cana k ıy d ık ta n so n ra k a t­
led ilm iştir.
V*vM Hâllıl fa>nr
İKKF.I.F.Kİ. KAYIKHA­
NELERİ VE BEKAtt OOAf.AKI — Bu satır­
ların yazıldığı »ırada (1951), Kminimünden
nefsi Sirkeciye vanaca Sirkeci rıhtımı diye
anılan rıhtım yapılmadan önce. Bağçekapusu
iskelesi, tstanbul iimarumn en İşlek bir kayık
ve yelkenli gemi iskelesiydl. Elimizde maale­
sef bir resim vesikası bulunmaktadır; fakat
Büyükşehrin denizden yapılmış eski tabloları­
nı ve gravürlerini görmüş olanlar, tarih kay
naklarımızı da zevkli ve atıcı gözle okumuş­
lar ise, Bağçekapusu. iskelesinin harikulâde
pitoresk bir manzarasını tahayyül edebilirler;
öyleysine ki, burada, ayak takımının, baldın
Çıplak ve tabanı yank tabakasından şehri şe-
hîrin en üstün servetini temsil eden tüccarla­
rına varınca bir hayat didinmesi bütün gürül-
tiisü ile hâkimdir. İstanbul piyasasının mi­
henk taşı olan Bafçekapusu iskelesiyle civar
iskelelerde, asırlar boyunca İstanbul argosu
konuşulmuştur. Yeniçeriliğin son yıllarında,
ki bu asker ocağı bir haşarat yatağı haline
gelmiş, kayıkçı, mavnacı, hammal gibi bekâr
uşakları yeniçeri yazılıp envai habaseti irti
kâb eder olmuşlardı; bu boydan insanların
kesafet ile yaşadığı Bağçekapusu iskelesi ve
civarı da türlü fuhuş ve rezaletin sokaklara
taştığı bir sem t olmuştu. İskele civarında, sur
ile deniz arasında bir sıra kayıkhaneler, kah­
vehaneler, kahvehane ve kayıkhanelerin üs­
tünde dc bekâr odaları bulunmakta idî. Erbabı
namustan kadınlar şöyle dursun, dürt kaşlı
delikanlıların bile geçemediği, giremediği btı
yerler sık sık kanlı vakalara, şeni tecavüzlere
sahne olurdu. Şehrin de en pis semtlerinden
birisi idi. Sokaklar nıüzahrafat ile dolu» ahşab
barakalar, bekâr odaları ise mittaaffin bir pis­
lik meşheri halinde idi. Halk, Bağçekapusu
nuo başlıca sokağına İstanbullu zarafetinin
zevkiyle «Melek girmez sokağı» adrnı vermiş­
ti. Bağçekapusunun devlet eliyle ilk temizliği
Hicrî 1227 (M. 1812) yılında yapılmıştır. Bu
yıl içinde Istanbulda bir veba salgım oldu ve
hastalık süratle yayılarak korkunç bir afet
halini aldı (B .: 1227 Veba Salgını). Hastalığın
başlıca kaynağının başta Bağçekapusu iske­
lesi gelmek üzere bekâr uşaklarının yaşadığı
yerler olduğu nazarı dikkate aUnarak bir
 BAĞÇ£KAPlrSU VAKASI
gün i af ve k a ti bir e m irle b urslard ak i ka­
yıkhaneler ve b e k ir odaları tem ellerine va-
n nett y ık tırıld ı Şâllizjrfe A lnullab Efendi,
m eşhur tarih in d e şu şayanı dikkat îafsilfltı
v eriy o r: «Vebanın şiddetine fisku "öna sebep
olduğundan eşkıya roecmaı olan b ek âr odala­
rının yıkılıp kaldırılm asına k a ra r verildi; Şev­
valin 18 inci cu m artesi günü kaym aknm paşa,
m im ar ağayı ve ocaklıdan b ir m ik d a r zabıtan
ve nefer ve pek çok am ele ala ra k Bajjçekapu-
suna geldi, bizzat n ezaret ederek m im ar ağa
amelesiyle Metek girm ez sokağım la ve k ay ık ­
han eler özerlerindeki odaların cüm lesini b ir­
kaç saa tte yıktıinr. K aptan paşa da G alata ve
Kasımpaşa tarafındaki kalyoncu vc kalafatçı
eraziU odalarını yıktı. K ârgir han lard a olan
odalar boşaltılıp m ühürlendi. 0 esnada g erek
tstanbul ve gerek G alatada yıkılan, boşa Kılan
odaların bâzılarında vebadan henüz ölm ils
kimseler bulundu, ken di kom şularına sokak­
larda y ıkattırılıp kaldırtıldı. O dalardan, kim i
yeni ölmiif, kimi hasta b ir kaç da fâhişe fi-
karıldı», İkinci M ahmud, fuhuş ve rs z a le t y u ­
vası bekâr odaları yıkılan M elekgirmez Soka­
ğında bir camii şerif y aptırılm asını e m re tti ve
ve Tju cemie pek m analı olarak «H idayet Ca­
mii» adı verildi. Şurasını da ehem m iyetle
kaydetm elidir ki. B ahçekapustusım bu çirkin
manzarası, yeniçeri ocağının lağvı arifelerin e,
yani Ü çüncü Selim ve D ördüncü M ustafa za­
m anlarına İkinci MsJıraudun ilk saltan a t yıl­
larına rastlar. Haliç su rla rı tam am en deniz
kenarında değildi. Sahil ile s u r arasın d a şerit
halinde b ir arazi uzanm akta idi ki, b urada is
keleler, kayıkhaneler, kahvehaneler, bâzı tica­
reth an eler v e depolar bulunm akta idi. Daha
evvelki devirlerde, su ru n dışında tstanb u lu n
b e k â r uşağı hayatı hâkim olm akla beraber.
Bağçekapusunda su r içinde k ib ar ve rical ko­
n aklan ve nam uslu ailelerin iskân ettiği so ­
kaklar görliîür <B.: Hidâyet Camii; Bagçeka-
pusu Yangınları).
BACÇEKAPUSU VAKASI — A lem dar
Mustafa Paşa sadaretinde H. 1223 (M. 1808 j,
tstıranca taraflarındaki köyler halkından zen­
gin oldukları rivayet edilen iki adam ı hay
dutlar yakalar, soyduktan sonra mal taleb
ederek birini işkence Oe katlederler, ihtiyar
olan diğerinin de b ir ayağını keserek rehine
gibi alıp götürürler; o civarda havîi gpnaai ic­
ra ederler. Ayağım kestikleri ihtiyarın kar­
1STAS-b Vi
deşi İstanbul» g elip d ik ta tö r sad raz a m a ftfci.
yotto b u lu n u r. A lem d ar P aşa d a Boğaz nazın
Uzun İlacı Ali A ğaya h ay d u tla rın yakala m*,,
sini em red er. N azır A ğa b üllik bajılan m gön.
dererek Islıra n c a dağını m u h asara e ttirir ve
sü rg ü n avı g ib i k u ş uçu rm ay ıp üç haydut i|e
ayağı kesilen köy lü yü b ir vad ide k ıstırır. Şid­
d etli b ir m üsadem e ile h ay d u tlard an birini
ölii ikisini d irf y a k a la rla r; b ir k etle İle m
tıaydutu sad ırâzaın ın h u z u ru n a arzederler
Paşa, ih tiy a r köylüye: «A yağını kesen han.
gisi?» d iye so ra r, « d a h ay du tlard an birin
g ö stererek ; «B u id i' d er. B u nu n üzerine pa-
;a davacılara: İşte hasırımız! v arın hakkından
gelin! .’ d ed ik te n s o n ra d iğ e rin in Babkpaza.
rın d a katled ilm ek ü zere cellâde verilmesini
e m red er. F a k a t, cezanın dâvact tarafından
ta k d ir ve ta tb ik i o zam ana k a d a r görülmemi}
o ldu ğ un d an h e r iki h a y d u t d a Balıkpazarında
idam edilm ek ü z ere cellâda v erilir. Mahltûm-
Ear, e lle ri bağlı c ellâd ve y a m a k ları nezare­
tin d e siyaset y e rin e g ö tü rü lü rk e n kafilenin
in c in e ta k ıla n dav acı k a rd e şle rd e n ayağı ke­
silen ih tiy a r B ağ çek apu su o da haydutlardan
ayağının k a t i l i n i ark a sın d a n yaftalayıp:
— B re b u n u n e re y e g ötü rü y o rsu n ?: diye
cellâdın satırın a sarılır. C ellâd köylüyü azar­
layıp s a tırın ı verm ey in ce köylti cellâda:
— B re m e l’u nl Sadırâzam efendim iz i^te
haşininiz, v arın h a k k ın d a n g e lin diye bunun
k â rın ı bana sip ariş e tti diye b a ğ ırır ve hemen
b ir bak k al d ü k k ân ın a d a la ra k e lin e geçirdiği
kocam an b ir bıçak la ayağ ın ı kesen haydudu
orad a, h alk ın güzü ö n ü n d e p arça p arça edip
boğazlar. D avacı k ö y lü le r in tik am ların ı alır­
k en c e llâ tla r ö b ü r h ay du d u ırg a t pazarına gö­
tü rü p k atled erler.
B ih l: c â b l Said V etayinfim esi.
BACÇEKAPUSU YANGINLARI — Bag-
çekapusu, Istanbufu h arabezara çeviren M '
yük yangınların çoğunda tam am en kül oîmu}
sem tlerdendir; m eselâ H icrî 1070 yangınında
baştan başa yanm ıştı; kendi içinden çıkmi}
iki yangın görüyoruz.
1724 yangını (H icri 1136 Cemaziyülâhı­
rın ın sonuncu günü) — B ir perşem be günü
idi; o zam an Bosna valisi b u lu n an Muhsinzs-
de A bdullah Pasa konağından çık tı ve yal­
nız bu konak yandı ki, devrinin büylik ve pek
güzel yapılarından b iri idi.
1750 yangını (4 Rebiyülevvei 1163) —
ht t p://groups .google. c<iı
 \N 'SW U)P£Pİ.1İ
— 1795 . BAjîÇfiKÖV

A teş b ir p a za r gecesi a la tu rk a saa t 9 d a ş e y ­

varındaki mliKKcselcrdc ve O rm an F ak ü lte»
hülislâm M ehm ed Said E fen d in in konağın­ arazisinde am ele ve gündelikçi olm uştu. Hal­
dan; Çi*tı; v e keza y aln ız d ev rin in *n güzel buki, Köylünün a n ’ane ve seliKastyte te lif edi-
yap ıların dan b iri o la n bu lcoııak yandı. lcbilse ve evlerde g erek en tem izlik ve sade bit
ko n for tem in edik:bilse, yaz a y la rı için pan­
B A 6 ç£ K Ü Y — İstan b ul c iv a rı köylerin
siyonculuk HagçeküylUlere çok verim li bir İ£
dendir; B oğaziçindc B ü y ü k d ere'n in arkasında,
o lu r; civarının ta b iat le ta fe ti ve İyi menba
Topuzlubend ile B eylik ko ru a ltın d a geni} bir
«uyu ile. Bağçeköy m uhakkak ki gügel bir
vâdide. bu s a tırla rın y azıldığı sıra d a (M art d inlenm e y erid ir.
1951 ), 100 h a n eli v e ta k rib e n beş yüz nü fuslu
K öyün b ir ilkokuju v ard ır; fakat bu mek­
b ir köy id i; B ü y ü M e rc ’y e 6.5, K ilyos’a 13 teb i bitiren köy ço cu k tan içinde tahsile isti­
kilom etredir. E sk id e n b ir Kum bahçıvan ko­
d a tlı ve hevesli çocuklar S a n y c rd e bulunar.
rü iken Milli M ü cad eled en so n ra sek en esin in o rtao k u la vasıtasızlık yüzünden gidememek-
m übadeleye tâ b i tu tu la m a s t ile Y unanistana tedy irler.
gönderilen R u n ıla r y e rin e Selanik m u h acirleri Köyün ortasındaki moyda-
iskân ed ilm iştir. Y edi sekiz, ortalı ve iki k atlı tııınsı bir yerin etrafın d a kü­
birkaç ev ve bü yü k bu- kilise esk id e n hayli çük b ir cam i ıB. ; Bağçeköy
m am ur o ld uğ u nu g ö sterir; b o stan ları. b ir g a ­ Camii), köy ihtiyar meclisi
zino - m eyhanesi, y a n m d sk i Topuzlııbencti vc oılası, parkıınsı bir saha, Dö-
az ilerisindeki K am eriçe veya K am niçe m e n ­ m okrat P a rti lokali (eski ga­
im suyu ile b ir m esire y eri im iş. 1951 de 4 ni nof bulunm akladır; ihtiyar
to y kahvehanesi, 3 k üçü k bak k alı vardı, fı­ m eclisi adasının yanında d»
rını m u attal olup ekm eği B ü y ü k d ere'd e n ge­ bir yangın tulum bası, kanca­
ları ve ko rtu m u İtina ile m u­
tirilm ekte idi. Bu köyde k u ru lm u ş olan or.T.an
hafaza ed ilm ek te idi.
m eklebi son y ılla rd a ts ta n b u l Ü n iversitesine
Bağçeköy civan, yaban
bağlı b ir fa k ü lte h a lin d e g enişletilince, 1945
domuzu ve çu tlu k için avcı­
de köylünün e n v erim li arazisi b u m üessese ların uğrayageldiği yerlerden­
için istim lâk edihniş, k ö y lü n ü n elind e pek az dir. Eski kilise altın da ve Kil-
toprak kalm ıştı, öylesine ki h a lk ın ın çoğu yos yolu üzerinde bulunan
bahçıvanlığı b ırak ıp y o llard a. B fiyükdere ci­ çeşm enin k ö tü b ir ta lik Se

n i l g f c k ü y MPSCİdl
( .R e li m i H e şa ıl 8l>vlnçsı>ji)

m/group/merakediyorum
 »/V cry.jv
bir bey itlik ma imim kitâbesı şu ­
du r
ç**jnwl olmuıju u m a n lif
harab
Ameliyat taburu eyledi lim ifr silah.
Seni? 1333
Köyün mezarlığı da köyün he­
men kenarında gene bı» yol üze­
rindedir: ki Kilvös'a doğru bir te ­
peciğe tırmanan bu yoidan Topuz-
lubendin kuş bakışı görüşü vc kö­
yün panoraması cidden lâtiftir.
B ibJ. : REK ve Ekrem Hnkkt Ay-
verdi Gcti notu
BAĞÇEKÖY — Ressam A hmed Ziya Bey
merhumun 131S ıM. 1903ı resim sergisinde
ieşhir edilmiş yağlı boya bir peyzajıdır. Bu
satırların yazıldığı sırada eserin nered e, k i­
min elinde bulunduğu tesbit edilem edi.
Bibi.: Malûmat Gazetesi.
BAĞÇEKÖY BENDt — l E .: Eski Bend.
Topuzlu Bendi.
BAĞÇEKÖY MESCİDİ — Boğaziçinde
Biiyiikderenin arkasında bulunan bu isim deki
köyün mescididir. E skiden b ir R um köyü olup
balkı mübadeleye tâbi tu tu la ra k Y un an ista­
na gönderildiğinde Selanik m uhacirlerinin
—— g ö îr adını ta ş ı y a n k lr g ır ta ü s e - canıl ittihaz-
edilmiş ve 1946 da, köyün o rtasında meyda-
nımsı b ir açıklıkta b ir m escit in şa ed ilerek
kilise terkedilm iştir.
D ört duvar üzerine kirem it ö rtü lü kiiçük.
basit bir yapıdır, tç d uvarları kötü nakkaş
elinden çıkmış gayet zevksiz bûkalfemun na­
kışlarla donatılmış ve çivi yazısını andıran
peü bozuk ve acayip bir hat ile bâzı âyatı k e ­
rime yazılmıştır. Kayda değer hiçbir hususi­
yeti yoktur. Köylünün teb erru ları ile yapılan
ahşap minaresi ancak dört yıl sonra 1950 de
ilâve edilebilmiş olup m inarenin dışı, 1951
M artında şerefesi korkuluğuna- kadar çinko
kaplanmış bulunuyordu.
BAĞÇEKÖY SC KEMERİ — Büyükde-
re - Bağçeköy yolu üzerinde, Bagçeköyün ce­
nubunda ve pek yakınındadır. Onsekizincl asır­
_ J796 — tCTAHGUl
BaSçrküyd<! Ayios Yeoryios kilİMsi harûbflpri, lOii
(Rpftim: llfijart Sevlnç&oy)
da B irinci Suitan Mahtnud tarafından yapıU
ın n olan bıı kem er, bazan bânisinin adı ile de
arulır. Dr. Saadi Nazım Nirven «İstanbul Su­
la n » adındaki eserinde Bağçeköy kem eri için
şu satırla rı yazıyor: t Mimari kaliteleri dikka­
te şayan olm ayıp h a ttâ basit olan bu su ke­
m eri İstanb u l civarının en pitoreskleri ara­
sın d a bulunup, b ir yandan B üyükdere vâdisi-
nin d iğ er ta ra fta n B etgrad orm anının arzetti-
gi m uh telif m anzaralar arasında kendine mah­
sus değişik şekillerde devam eder. Hakikaten
de. g erek m e şh u r çm ar ağaçlariyle süslü o
güzel ova ve ağaçlı kaba ta ş yam açları tem a­
şa edilsin, gerekse B elgrad O rm anı yeşillik-
köy 9U kem eri, züm rüt tep elere asılm ış gil-
m üş b ir ş e rit h alind e görülür>.
K raliçe V iktorya devrinin namlı İngiliz
edibesi Miss P ard oe da «İstanbul» adındaki
eserinde, bu kem eri söylece tasvir ediyor ki
aşağıdaki sa tırla r, İstanbul Ansiklopedisinin
aziz ve kıym etli dostlarından, bir ara H aydar­
paşa Lisesi Tabiiye Muallimi ve Eczacılığın­
da bulunm uş geçirdiği ağır bir hastalıktan
sonra İzm it1de ikaam et ederken 1859 yılı son­
larında vefat etm iş N ureddin Bey tarafından
tercü m e edilm iştir:
tBUyÜkdere Çayırında kurulm uş yüksek,
zarif ve kadim b ir kem erdir. B uradan etrafa
çevrilen nazarlar eşsiz ve vâsi bir güzellik
karşısında kalır. D a f ve ova, kara ve deni2
orm an vc beyaban h e r yanda asitâne bir im ­
tizaç ile iratidad eder, mevkiinin derTh sükûtu
http://groups.goog le.o
 ^ s a u ııM ls i — 1797
fjıanzaraya hissedilm em esi imk&nsız bir ru ­
haniye! bahseder.
«Sonbaharda TUrklercc p aüıcan meltemi
denilen bir mevsimde değism eksizin flm ali
şarkiden esen rlizgâr Karariemzln korkunç dal­
galarını g arb kıyılarına çarparken b u rad a can
çekişen b ir insanın m ütem adi ağ ır, d e rin in il­
tilerine benziyen sesle r çık arır. Bağçeköy su
kemerinden m eydana gelen bu nıahuF diyapa
zunun tesiri tü y le r ürp erticid ir.
«Bağçeköy su kem erim y u k a rıd i ta rif
ettiğimiz gibi b ir fırtın a lı gUnde gezm ekten
ise m ünasip bir m evsim de ziyaret etm ek d a­
ha çok savanı tavsiyedir. İn san kuvvetinin,
insan zekisin in b ir zaferi olan Bağçeköy k e­
meri de yıpratıcı a sırla r boyunca hâlâ y e rin ­
de durm aktadır. F a k a t h er b eşer işi gibi o da
Um değil, h arabiy ete nam zettir. Muazzam ta ;
inşaat zam anın dişleriyle, havanın itıkâlâtiyle
ağınmış v e gevşem iştir. Y arık lara dikenler,
sarm aşıklar kök salın ıştır. B ir ta ra fta koca
çınar h e r b a b ar yeni b ir tazelik gösterirk en
diğer ta ra fta b eşeri âbid e yıldan yıla zayıf­
lamakta, çökm ekte, muazzam kem erlerin e ha
rabıyetin M eri hakkedilm ektedir.»
A rkadaşım ız m im ar v e ressam Reşad
Sevinçsay’un refak atin d en m ah ru m kalm ıştık;
bıı târih! ese r h akkında aşağıdaki s a tırla rı y i­
ne ansiklopedim izin aziz do stu kıym etli bilgin
Dr. Saadi N azım ' N irveuin «tstan b u l Sulan»
adındaki güzel eserin d en alıyoruz;
«Topuzlu B end, V alide B endi ve Bendi
akıştan esnasında bir t;ı^m katlTKilar 13a İcatl-'
lir; Birinci Sultan M ahm udun Bağçeköy Ke­
m eri yolu ile Acıelına mevkiine gelir.
«Bağçeköy su kem eri B üyükdereden Bağ-
çeköye giden şose üzerinde ve bu köyün ce­
nubunda dır. K em erin 20 sivri kavsi (gözü)
vardır; daha geniş eb'adda, açıklığı 7 m etre
- 3J>oJ*a
HBgçFİtü; Sa kenmri
(RGKİftu Ur. S. N. Nlnr«u>
om/group/merakediyorum
BAfiÇELERÖNÜ SOKAĞI
80, bir tek kavi» fgozl daha bulunur, bu su ­
retle yalnız bu noktada kemer iki katlı olmuı
dem ektir (Şose kemeri bu noktada katader ve
bu geni? gözün içinden gebert. Diğer kavisler
(gözler) 6 m etre 14 santim . 7 m etre 27 san­
tim açıklığındadır. Kemerin boyu 420 m etre
45 santim dir; yüksekliği 19 m etre 57 santim-
dir. Kaidesi ikinci gözden aşağı 2 m etre 77
santim dir, toprak üstü 3 m etre 23 santim, su
galerisinin geçtiği y e r 2 m etre 43 santimdir»
fE seıin Taksim S u lan bahsi).
Miss Pardoe’nun «İstanbul» unda İngiliz
ressam ı W. Tl. B arllett’in yaptığı iki Bağçeköy
K em eri g rav ü rü vardır, biri kem erin uzaklan,
um um i manzarası, biri de altından yol ge­
çen göziln resm idir; um um i manzara yanlı;,
bu kem ere aid değildir. Uzun Kemer’in resmi
olup altına sehven Bağçeköy yazılmıştır.
BAHÇELİ — tstanbulun eski gedikli mey­
h anelerinden biri olup Çaylak Tevfik merhum
•M eyhane yahut İstanbul Akşamcıları» adın­
daki m eşhur risalesinde bu meyhanelerin bir
listesini v erirken «Bağçell» yi evvelâ Balat
m eyhaneleri arasında gösteriyor, [akât aynı
eserde birkaç sahife sonra, akşamcısı çok olan
m eyhaneleri sayarken Samatyayı da kaydedi­
yor. H er iki sem t pek ay k ın , Tevfik Bey de
dikkat ve hafızasına güvenilir m uharrir oldu­
ğ una göre bu k ayıtların birinde b ir tertip
hatası olduğu m uhakkaktır. Bağçeli'nîıı Sa-
matyada da Balatta da y e ri tesbit edilemedi.
~ — Biluiikada.
m u İ3k d e 5e ltitî~ s o fa k ia rm d ;u ıd ır. 1384 Bo------- =
tediye Şehir R ehberinin 32 num arası harita­
sında K aptannuri Sokağı ile Al bayrak Sokağı
arasında gösterilen bu yol, yerinde Mehmet­
çik Sokağı A lbayrak Sokağı arasında uzanır'
(M ehmetçik Sokağı adı geçen rehb er ha­
ritasında, iskeleden gelindiğine göre sol ta-
 dA< O K U HAM A.': 1798 — ÎST a N BC L

ra fU g ö sterilm iş o lu p sokak le v h a ları a s ılır­ BA ĞÇELİ HAMAM — ReyoğUıncU. Is.

ken h e r h ald e h o ş olm ay an h a ta la ra düşül-
m ü îtû r/. M e hm e tçik Sokağı kav u şan ın d an yü-
rijn diig û ne g ö re b ir a ra b a ra h a t goçetolncek
g e n ç lik te olup so la d o g n ı h a fif b ir kav is ç i­
zer. A sfalt dö kü lm üş o la n sokağın ik i k e n a ­
rın d a kısm en k aba taş d öşeli, kısm en asfalt
d a r yaya k ald ırım ı va rdır.
Sokağm sağ başında bagçe d u v a rı p » r,
m aklıklı. p a n ju rla rı beyaz boyalı iki k a tlı a h ­
şap t i r köşk, yan ın da y in e bzğçe iç in d e iki
katlı ahşab b ir köşk. o n u n yfm ında d ö rt k atlı
A nadolu K lubü; so] ta ra fın d a klilbtin .yüksek
ted kafesli te a is ko rtu vard ır.
Sokağın sol başında beyaz boyalı. G iriş
■ kâp usu m erdivenli, b ir yan cep h esi k a g ir ta-
ra ç ah üç k atlı ah şa b b ir köşlt v a rd ır. D aha
ile rid e d u v a rla rı d e m ir p arm ak lık lı, bahçeli,
ik işer katlı m am ur ah şa b k ö şk le r sıra la n ır.
Volıın iki fcenarj a ğaçlarla te zyin e d il­
m iştir. A lbayrak Sokağı kav uşağı sağlı sollu
bagçeierdir, Peşke} Sokağı b ir döryolağzı y a ­
parak kesilir. Bu sokağın levhası, g ö rü lem edi
(Şubat 1960). Hakkı Göktürk
t ik la i C ad d esin de, k e n d i a d ın a n isb elle isim-
le m ü riln jiş s ak a k iç in d e d ir k i, k ü lh a n kapusu
c ad d e ü zerin d e o lu p e k se riy a kep en gi inik
o la ra k d u ru r B elediye K ü tü p h a n ejin d e Mual­
lim M. C evdet m e rh u m u n v akıf k ita p la rı ara
suıda tm lıınan ve P irin c i M ahm ud devrinde
tanzim ' »dilm iş olan İsta n b u l h am am ları u « -
rtn e bir d e fte rd e bu Bağçell H am am da bu­
lu n d u ğ u n a giirc, yapı ta rih i o la ra k Onyedinci
a s ır s o n la n ile O nsekiüinei A sır h a jia rı gös.
to rilçb ilir. K arşısın da, cad de ü re rin d e b u lu ­
n an Ilüseylııaga eaınii vakfiyesini te ftik im­
k â n elde edilem ed i, ham am ın inşası cam iin
y apısına b ağ la n ırsa O naltıncı A sır s o n la n ı»
k a d ar g id ile b ü ir, H am am ın yapısı m üteaddit
ta m irle r le h ayli d e ğ işm l; o lacaktır, zira ya­
p ısın d a n da inşa ta rih i tah m in olunansa dı.
Y ukarıd a z ikred ilen d e fte rd e iki n e fe r müs
la b d c m i olduğ u kay d ed ilen bu le k hsmarû,
B eyoğlu s em tin in im a rı b ir asrı b ile dold u r­
m am ış o ld u ğ u n a göre, e tra fı k a b irlik bahçe­
lik, m ü şte risi az b ir ham am id i. B u satırla rın
y azıldığı sıra d a ise (1951), B ağçeli H am am ci-

ftu&çeköy Sn kem en
1W. ||. R»N(rtıM«iı o ^ . Çakaloz «fi it«)

http: //groups.goog le.com>

 A.VSİKU3PEDISİ
varı nüfus kesafetinin fazla ve bekâr takımı­
nın d* çok bulunduğu b ir sem t haline gelmiş­
ti; İçinde, n a tır ve dellâfe. yazın B, kışın 10 -
12 kişi çalışmakta idi: cam sıfcmıyacak kadar
iş yapıyor d e m e ttir. H am am ı, İstanbul A n­
siklopedisi adına gören O sküılartı Vâsıf Hoca
aşağıdaki n o tla n tevdi etm iştir: <1 kapu nu­
marasını taşıyan Bagçeli Hamam . V ahan is ­
minde b ir E m e n in in ta h tı isticarındadır. İkin­
ci Abdültıamid d ev rin d e R agıp Paşa Rum eli
Hanını yap tırırk en ham am ı da m ülk edin­
miştir. hâlen veresesinden Cem al B ey ism in­
de bir zata ait imiş, C am ckân kısm ında sağlı
sollu soyunma sofaları, iis t k a tta da soyunm a
odalan vardır. M üşterilere, d iğ e r ham am ları
mızıla olduğu g ibi çam aşır koym ak için boh­
ça verilmeyip d u v arlara m untazam ask ılar y a­
pılmıştır. Soğukluğunu» sağında ik i temizlik
hileresi, solunda d a iki göz ayakyolu vardır.
Asıl hamam kısm ında ise, sağda iki halvet
vardır, karşı duvar ve sol du v ar boyunca da
9 kurnası bulun m ak tad ır, ortad a m u statil şek­
linde k ü tiik b ir göbek ta ş ı vardır» .
B afçeli H am am ın İstan b ul tarihçesinde
şirin bir hâtırası vardır: Rumî 1306 lkincikâ
nununda (Milâdi 1890) Tiirkiycye ilk d efa ola­
rak gelen Japon bah riy elilerin e b u hamam
tahsis edilmiş, Jap o n gem icileri, b urad a, izaz
ve Ücram g ö rerek m eccanen yıkanm ışlardı.
Bu ham am ın dış resm i, civarındaki b in a­
lar yüzünden yapılam adı; içerisinin resm ini
yapmak ve p lâ n ın ı çizm ek için gönderilen b ir
ressam - m im ar arkadaşım ıza da ham am sa­
hibi m üsaadede bulunm adı. B ir şehir k ü tü ­
ğünü tesbit e d erk en asil ve necip feragatim i-
îtn karşılaştığı bu m ânâsız hoyratlığı bu k ü ­
tüğe esefle k aydetm ekten kendim izi alamadık.
BAĞÇELtilAMAM SOKALI — B eyof-
lunda K atipm ustafaçelebl m ahallesinde, İs­
tiklal Caddesiyle A hududu sokağı arasında
uzanan b ir dirsekli -küçük bir ara sokaktır.
Adını, üzerinde bulu n an 1 kapu num aralı
Bağçell H am am dan alm ış olup kayda değer
bir hususiyeti yoktur.
BAfiÇELt HA.V — F atih te bir b ekâr ha­
nıydı; Onaltıncı A sır yapısı olduğu söylenir­
di; 1310 dalti büyük j.elztlede kısmen yıkılar,
seri kalan kısmı d a bilShara yıktırıldı. Yeri
tesbit edilemedi.
S airo T u r g u d A k U tm o l
/group/merakediyorum
— 179» — B fcC Ç IV A S lA It
BAâÇELİ KAHVF. SOKA&I — Kumka-
puda Çadırcmhtnctçclebi Mahallesi solakla­
rındandır. Gcdikpaşa caddesi ile B lltpaşa yo­
kuşu arasında, iki arabanın geçebileceği ge­
nişlikte, kaba taş vdög*U, ortası kanbur. yaya
kaldırım ları çimentodan b ir aralık sokaktır.
Bâlrpaşa yakugu kavuşalı kaşesinde dörder
k atlı iki k ârg ir ev ile lld kenarında araların­
da b ir arsa bulunan üçer kaili kâgir evler de
um um iyetle g ayri möslim aileler oturm akta­
dır. D ükkln olarak b ir kunduracı v ardır iŞu-
bat 19BO).
H akkı Göktürk
BAfiÇE SOKAĞI — Kuzguncuk solak­
larındandır; icâdiye Caddesinin bitiminde sot
koldadır. 1834 Belediye Şehir Rehberinin 27
num aralı haritasında Ayçiçeği Sakalından
başlıyan Bahçe Sokağı, yerinde, Ayçiçeği So­
kağı, Sim itçitâhir Sokağı ve Bozdağı Sokağı
ile yaptığı dört yol ağzı ile isimsiz b ir patika
arasında uzanır. Bafçc Sokağı İle bir dörtyol-
ağr.ı yaparak kesişir. İki araba geçecek ge­
nişlikte, sağa sola kavisli, yarısı k atataş da-
şeli ve y a n sı to p ra k bir yoldur. İkişer üçer
k atiı ahşab ve kâgı'r evleri T ü rk ve gayrimüs­
lim aileler m eskenleridir. Sağ kolda çukurda
k alm ış iki g âgir evin ikinci hatlarına sokak­
ta n b irer beton köprücükle girilir. (Şubat
1960).
H ık tu G ftkttrk
BAHÇIVANLAR — İstanbul Bağçıvan-
larm ı, Müslim ve Gayrimüslim, vüzera ve
kübera saray ve konaklarının tağçelerinde ça­
lınanlarla şehir İçinde ve sur haricinde ve şe­
hir etrafındaki hostanlarda işleyenler oîınak
üzere iki sınıfa ayırm ak mümkündür,
Konak ve saray bağçelerlnde çalışan bah­
çıvanlar, um um iyetle bekâr uşağı olup efen­
dilerinin kefaleti altında bulunurlardı ve is­
tisnasız, o kapunun arabacısı, seyisi, ayvazı
gibi sair m üstahdem leri ile berabor kendi­
lerine tahsis edilen bir yanaşma odasında ya­
tıp kalkarlardı; kaplılarından çık tık lu i veya
çıkarıldıkları takdirde ete yeni bir kaptı bu­
luncaya k ad ar b ir bekâr banında kalırlardı.
Bostan ve bağçe işleyenlere gelince, fili-
yükselirin sair esnafı gibi gedik usulüne t a b i
idiler. Çedik sahibi bahçıvanlar, bostan vc
bütçelerinde çalışan bekâr uşaklarına keli)
olduktan maada, yanlarında çalışan yanaşma
 3AÖÇTVA.VI«t5
ve ırgatların sayısı da bagçe ve baştanlarının
büyüklüğüne güre tesbit ve tahdit edilmişti.
Gedikli Bahçıvanlarda, Istanbulda, pirleri ve
yiğitbaştlaı? ile bir esnaf loncası halinde top­
lanmıştı ve bir de. hükümet* tarafından tâyin
edilen «bagçtvanlar kethüdası bulunmakta idi.
Devlete verdikleri vergi de Tersane! âmîreye
tahsis edilmişti. Gedikli bahçıvanların vergisi
Tersaneye senevi beş yüz nefer Imdadiye ola­
rak tesbit edilmişti; yani Tersanede daimi
olarak çalışan beş yüz ırgadm temini bağçı-
vanlara tahmil edilmişti. Bu ırgatları kaptan
paşalık tutar, onar para ürerinden yevmiye­
lerini de bahçıvanlar kethüdası toplayıp m e­
muru mahsusu marifetiyle ırgatlara dagitırd»:
beş yüz nefer irgadm senelik yevmiyesi 88,500
kuruş tutardı, Fakat bağçıvanlardan Tersane
iradiyeslnjn tahsili daima sızıntılara yol açar
idî. Zaman zaman bahçıvanlar «Tersanemiz
vardırL* diyerek İstanbul KadıJıgü tarafından
konulan narha riayet etmezler, meyva ve seb­
zelerini narhtan üstün fiyatla satarlardı. Bağ-
çıvanlar kethüdası tarafından tersane imdadi-
yesinm tahsili de hayli güç bir iş olduğundan
gedikli bağçiY&nterâan bantenna da hakiki-
lea gadrediîdiğt m uhakkak idi, H icri 1242
(M. 1826) yılında, bugünkü mânada belediye­
ye doğru ciddi bir adım atılarak b ir ihtisab
Ağalığı kurulur iken ve bîr nizamnamesi tan ­
zim edilirken bağçıvanlarm Tersane imdadi-
yesi de esaslı bir şekilde tesbit edildi, Istan
bulun dört kadılığında (tstanbul, Galata, Ey-
yub ve Üsküdar kadılıklarında) kayıtlı ne ka­
dar gedikli bağçıvan esnafı varsa, bağçıvan-
lar kethiidssiyle beraber İhtisab ağalığına
çağrıldı. Tersane tmdadiyeleri olan 98,500
kuruş bağçe ve bostaniannın büyüklüğüne ve
dolayısiyle gedikli bahçıvanların servet ve
kudretlerine göre aralarında b ir su reti âdilâ-
nede taksim edildi: ve senede dört tak sit ile
bu parayı kethüdalarına teslim etm eleri teb­
liğ edildi; bundan gayrî kendilerinden h e r ne
isim altında olursa olsun gerek para gerek
sebze veya meyva taleb edilirse verme­
meleri ve taleb karsısında kalırlarsa h ü ­
kümete şikâyette bulunmaları bildirildi. Bah­
çıvanlar kethüdası, her taksiti toplayınca ih­
tisab ağalığına yatıracak, ihtisab ağalığı (be­
lediye) de bu parayı tersaneye (kaptan paşah-
, ğa> verecekti. Buna karşılık, gedikli bahçıvan*
lar da, m e v sim in e , g ü n ü n e g ö re , ihtisab ağa­
— İSOO — tStA N B Ü L
lığı tarafından tosbit «Üten narhtan fazlası­
na sebze ve meyva salam tyacaklardı.
Bu. usulT devlet vergi Blaleralnin ve Ter­
sane teşkilatının esaslı Islâhına kadar devam
elti.
İstanbul Ansiklopedisinin aziz ve muh­
terem dostu Vâsıf Hoca merhum «Bağçeler ve
BağçıvARİar» hakkında 1946 yılında şu notlan
tevdi etmiş İdi'
«Fakir ve orta halli kimseler bahçeleri­
nin vüs'alm a göre en ler.iz olan sâilerinin se­
meresini iktitaf etmek ve ekt.'klerini biçip ye*
mek üzere biraz nâne, tere, dereotu, mayda­
noz, salata, tu rp e k e r hele akşam yemekle
rinde bir ağacın altına çoluk çocuk toplanıp
neşvünema bulanlardan toplayıp miskler gibi
koka koka taze taze yerler. Yerleri daha bü­
yük olup zahm ete katlanırlarsa domates pat­
lıcan» kabak, biber, salatalık ve emsali sebze*
lerden de m üstefid olurlar. Konak bafçeleri
sahiplerinin îstilaatı mâliyeleri de müsait ola*
cağından b ir bağçıvan tutarlar, evvel emirde
bağçenin tarh ve tanzimi1şart olduğundan ha­
vuzlar ve kuyular kazdırılır, fiskive. ve sakız
dolapları kurulur; çiçekler sulanır» mevsimi­
ne göre aşılar yapılır, güzel ve nadide meyva
ağaçları dikilip m eyvaiar yetiştirilir; m üna­
sip bir mahalle kam eriye yapılır, ortaya bir
lâmba asılıp geceleri oturulur. Bagçe de bü­
yükse her nevi sebze yetiştirilir, sepet kol­
tukta sebzeci d ü k k â n a gidip gelmek külfeti
ortadan kalkar ve çiçeği burnunda sebzeler
y erier B ir de hususî çiçek foağçeleri vardır ki,
envai çiçekler yetiştirilip çarşıda, pazarda ve
bağçede satılır, sahibi bilgisi nisbeiinde isti'
fade eder.
B ağçırantar T0rk, Ermeni, Rum, Bulgar
olup e k se riy ^ b a ğ c ıla rd a olduğu gibi Arna-
vutlardadır. Çiçek bağçelerinin kısmı âzami
R utnlar elinde gibi bir şeydir*.
Rind ve külhanj şairlerimizin kalemlerin­
den çıkmış ve esnaf güzellerinin şânında ya­
zılmış «şebrengi* namı ile m aruf manzum ri­
salelerde ve yine esnaf gürelleri üzerine ya­
zılmış destanlarda bağçıvan güzellerine rast­
lanamadı'; fakat he*el ve mizah yollu birkaç
şey görüldü. Meselâ Süruri, meşhur hezeliya-
tın d a :
BûRçıvamn o$!u k im b i r genç İr isi t i z e d i r
{•fisteriib doltnn kaba£ırt s i k i h i toû ko y u u g arf
http://groups.google.coi
 A >srK U )PE W 51
— ıso ı —
diyor. Abdülâıiz veya İkinci Ahdülhamld dev­
rinde kilem e «tınmış olduğu tahmin edilen
.Reşid Efendi Hezeliyatınm Ş e rh i, ismindeki
el yazman risalede dc şiiylı? b ir fıkra vardır:
■P etro derlerdi. Yedikule dışında b.ıgçı
vıfun ogtu gayeti» dilber urunı oğlanı iıii. Be-
d^tanS Mehmed Beyefendi k i Tavukçu deyu
mülâkkabdır. agnıyadaıı Â sir Efendiye b ir na­
dide silnbül soğanı ile b ir gül [itlanı gönderir,
bu Petro civan eliyle. Resid Efendi merhum
o gün konakta imfe, şu beyti söylem iştir.
Gftrnb Tarulmt Mehmedln yeni atmB sunbölütıü
0 M KIM * eln*H MHltmoç HMdım kâk&liinB
Bu beyit dahi giil iç in d ir:
SüonP j ; ı t , Kiimii.ş baldır, ây ine slnei pâkl
fi)}4 w ıo ğ giiltta adını Itrn tlrım « civ an P c ln k i» .
BACÇTV'ANOĞUi — 1890 - 1895 arası
Langa'da güzelliği d illere destan olm uş bos­
tan yanaşması b ir B ulgar gencidir; o devri
yaşaroüj ve çok zengin h a tıra la r bırakm ış olan
Üskttâarlı Halk Şâiri V asıf Hoca bu gencin
adım İvanço olarak, hatırlıyor, ve «genç irisi,
onbeş onaltı yaşlarında, soyunupda meydana
çıksa nice Labayiğitleri vücudunun sıh hat ve
kuvvet laşan güzelliğine im rendirecek, desteye
çıkabilecek pehlivandı, b ir koca prasa küfesi­
ni sırtına alınca ta n a mı demezdi; rindi b!
perrt âşıkları saçının telleri kadar çoktu; gü­
zel yanaşmayı görmek için kibar ve ricât takı­
mından dahi bostana gidenler olurdu; bostan-
da yer yer İşret sofraları kurulur, tvanço da
ortalıkta pervane gibi dolaşıp tü rlü cilvelerle
şakilik ederdi», diyor ve hazin akıbetini de
îöyleee anlatıyor: «Güzelin düşm anı çoktur
Setler; bir gece bostan d a yatarken ötedenberi
kendisine karşı kütü efkârı bulunan yine ayni
bostanda yanaşma ve yine Bulgar milletinden
Hristo adında bir adam ı kama ile cerh ve kati
t {Irar etti; kaatll oğlanı tam iki ay sonra
tabanca dağlarındaki orm anlarda korucular
yakaladı; yaranımız ile Belgradcık köyüne git­
miştik, oradan geçirdiler, gürdüm. Cinayeti
müteakip poturunu dahi ayağına çekmeden
l*r iç donu bir gömlek, yalınayak başı kabak
firar etmiş, iki ay orm anlarda « t, kök yemiş,
üstündekiler de lim e lim e döküldüğünden
Meta çini çıplak b ir hâli vahşetde idi- Bel-
gradcık kfiyii m uhtarı Vasi! Efendi çocuğa
şadı, çamaşır i l e bir potur, bir y e i e k , bağına
bir fes, yarılmış, kan içinde ayaklarına da
T\/group/merakediyorum
BAĞCIVA-VOûUî
U r çift kundura verdi. Muhakemesi esnasın­
da b a ta n ın müdavimleri tarafından Aa çok
vardım gi$rdfi; ortada namus müdafaası oldu­
ğundan maktOt yanaşma Hrislo da nuıhttinde
suiahlâk ile tanınmış bulunmakla bir veya bir
buçuk senelik bir mahkûmiyet ile kurtuldu;
müddeti mahkûmiyetini doldurup çıktığında
kısa bir müddet ayni boatanda çalıştı, fakat
mahpushanede iken esrar keyfine müptelâ
olduğundan hem safiyeti ahlâkını hem de 1a-
râveti hüsnünü kaybetti, giderek M neber-
düşan arasına karıştı, vak'adan üç beş sene
sonra bir gece Galatada b ir balosun kabusun­
da dilenirken gbrdüm, yüzünü kara ve müh­
mel b ir sakal çevirmiş, saçı sakalına karışmış,
m eşhur Bağçıvanoğlu olduğuna <m U n gahil
isterdi, yirm i iki yirmi üç yaşlarındaki genç
kırkını aşkın görünüyordu; aradan yarım asır­
lık b ir zam an geçtikten sonra bize Bağçıvan-
oğlunu hatırlatan ve tstanbul Ansiklopedisi
için bu satırları yazdırtao. evrakı perişanımız
arasında sakladığımız cinayet mahkemesinin
o zamanki gazetelerde intişar etmiş b ir ilânı
olm uştur; h a ttâ bu gazete elime geçtikten
sonradır k i Ü sküdarlı kâtip âşık Hâzinin bende
bulunan mecmuat eş'arında bu Bağçıvanoğ-
lıı için yazılmış bir manzume bulunduğunu da
tah attu r etlim , Genç Bulgar yanaşmasının adı
resm! ilân d a d a Jvan diye yazıldtğı halde Razl
m erim m bu n ıı Y u v an diye telâffuz ediyor;
manzume şudur :
Râhl revanim idi, İİze civanım idi
Çelipâ&ı sinede, Bıılftar Yuvfintnı idi
Allı ıfOllfi mintanı, batcm aın fettanı
Luı^adakl bostanı keskiin, eyvânun iril
Patnr kuşak kehueee yaraşır mı o gence
çabalar kecitriace âbı hajTİııım idi
Ayak yalın baj kabak o «btelhn el ayak
Balcık İflnde bfera bak mbbâz devimin îdi.
Katmer sBnMU kâkblâ yanakda bjjinr gölü
YUsde htcAbın tülü bir cnıuvflMinı İdi.
Gerroâbtl sefftde, £ehî güntf cefâde
Refik rihl v e ttd e a bağgıvânım idi.
Günlüm eıııhUcı İdi, derdim İlâcı Mİ
Bâşnnıa U et İdi genci dlvAmn İdi.
ilân da şudur: «Lângada Bulgar Hris-
tom ın Çıngıraklı Bostan denmekle m aruf bos-
tanında mukim yanaşma Bulgar milleGnıten
ş ib ı emred, genç irisi pehlivan yapılı, uzun
bpyltı, sobu çelırell, eımer, kara kaşlı k«-
 i,ç ıv * :,-.5 l i ' ' Kevork Efendi) — 1802 —
ra gözlü, âdeti burunlu tvsn reledt Toşef
mezkûr t»s;ıııda y a n ım a yine Bulgar mille­
tinden 22 yadında Hristoyu bıçak ile cerh ve
katilden munıın olup hali firarda bulunmak­
la her ne mahalde ttşhisj mümkün oldukta
derdesti babında ilin olunur*
BAÛÇIVANOfiLlt ıKcvnrk Efeliclll — E r­
meni kaynaklarında Bardisbanyan (Bahçıvan-
yani vc bilhassa Kevork Amira Papatyan na­
mı Ue maruf geçen asrın meşhur sarrafların­
dan ve seçkin devlet ricalinden, Annesi tara­
fından sarraflar kethüdası Tarpiyan Mardiros
Amiranın lorunu ve Kumkapu Surp Astvad-
zadîin kilisesi hayırhahlarından papazoğlu Ce­
vahirci Haçatur Ajjamn (Slümü 18481 oğludur.
Papazyaa soyadını, kendi ifadesine göre, Eğin­
ti keşiş Haçaur’dan alınıştsr kİ btı şahsın da
pederimin büyükbabası olinası kuvvetle m uh­
temeldir. Zira mezkur rahibin, Keçecizade h -
zet Moila’nın (1750- 1830) hatıratında, pederi
Konya mevlevilerlnden Mustafa Efendi (do­
ğumu 1720) ile birlikte İstanbul’a gelmiş ol­
duğu kayıtlıdır.
Kevork Efendi, vasiyetnamesindeki kay­
da göre 181)7 yjlı Haziran ayında tstanbulda
dolmuştur. Aynı kaynağa güre, onbir »ene
kadar mektepte ermetıiee ve tUrkfe okumuş­
tur. Otobiyografisinde ise 12 yaşında kuyum­
culuğa meşgul olduğu kayıtlıdır. Bundan son­
ra bir müddet tülbentçilikle iştigal etmiştir,
17 yaşında iken pederinin Çuhacı banındaki
od astınla cevahircilik yapmağa banlamış ve
elde ettiği bir miktar sermaye ile Haeıyan
Parseh Aga ile ortak olarak Edirneli sarraf­
larla poliçacılık yapmıştır. Bilâhare, Sebuhojjj-
lu Haeıyan Mıkırdıç Ağanın (1796 - 1856) oda-
sının direktörlüğünü ifa etmiştir. 1829 da
Kumkapudakl Ermeni Mektebine nazır tayin
olunmuştur. 1B34 de Edirneli Bağçıvanoğlu
Avediü Aga (1804 - 1904) ile, uzun müddet
devam eden bir şirket kurm uştur; Bağcıva-
noğlu soyadı da hu şahıstan kendisine intikal
etmiştir. Bu şirket Hazine Müdürlüğü ile il­
gisi olan İslerle meşgul olmuştur. Aynı yıl,
sarraflar esnafının İkinci sınıfına yükselmiş-
tir. Mezkûr tarihte, Rarphanej Âmlrede, Ni­
zam Mahkemesine iradei Seniye ile âza tayin
edilmiştir. Müteakiben, Hazînece taahhüdleri
kabul olunarak sarraflar esnafının birinci sı­
nıfına terfi etmiştir. Fsltal bir müddet sonra,
sarraflar esnafının lâğvı iic biiyük zararlara
http://groups.google.con
ISTA-VBCt
mûruz kâifrîiştır. 1837 de Ueâlk Hâtûn ismin­
de Hasköylü bir kızla evlenmi^ir. 1839 da,
bütün Rumeli varidatını Hazîneye teslim aden
Rumeli Kumpanyasına direktör tayin ûhnu$-
tur. 1B41 de, yangın mülâhazaslyle ve kendi
sühsî masraTı ile, hükümetten müsaade alarak
Yeni Kapııda Kumsal Sokafcjnılan ftostana git­
mek için kaleden yeni bir kapı açlım uftır ki
’-tçerj Yeni K apu olsa gerc-klir. 1842 de, Yeni
Kapu Ermeni Kilisesinin inşaat müsaadesini
almış ve maddi cihetten yardımda bulunmuş­
tur. 1843 de, Kumkapu Surp Aatvadzadıiji ki'
lisesine mütevelli tayin olmuştur. Aynı yıl,
Yedikule Ermeni Hastahanesinln kapanını*
olan mumhanesmi 40.000 kuruş sermâye ko­
yarak yeniden İhya etmiştir. 1651 de İradei
aliye ile Maliye Hazînesinde TahsıUt Mecll*
sine âza tayın olmuştur. 1653 de Malîye Mu*
hasebat Komisyonuna â z â seçilmiştir. 18S6 da
Şirketi Hayriyenin teşekkülüne iştirâfc etmiş
ve vasiyetnamesine göre onyedı sene, otobi­
yografisine göre ise onüç sene td a re Meclisi
âzalığında bulunm uştur. 1859 da, yeni hazır­
lanan Erm eni cem aatının Nizamnamesini t et*
kik eden heyete dahil olm uştur. 1060 sırala-
rrnda, Y edikule Erm eni Hastahanesine ve Üs­
küdar’ın Selâmsız sem tinde bulutu n Patrik
Nalyajı'ın (1701-1764) su vakfına mütevelli
seçilmiştir, 1861 de de Sarraflar Kethüdası
olmuştur; ayni tarihde kendisine mütemayizi
s in i rütbesi tevcih edilmiştir. 1863 de Kum-
kapudak: Surp H anıtyun kilisesine B0.000
kuruş vasiyet etmiş ve bir kısmını da Bdemij-
tfr. MezfrÖr kilisenin bahrisinde kabrini de
hazırlatmış ve kimse mâni oimasuı diye Sa­
ray’dan da «buyu­
ruldun temin e t­
miştir. 1865 de, ih­
sanı Şâhane ile ulâ
rCitbesiyie t a l t i f
edilmiştir. 1866 da,
.tfallye Hâzinesin­
de Divanı Muhase­
bat âzası tayin
olunmuştur. Aynı
" yıl, şahsi dostu
MUlhst Paşüıujı hi-
mayeBinde, Emni­
yet Sandîğuıın ku­
ruluşunu tahakkuk Bü^çıvanaîEu Kavorfc Bey
e t t i r e n bı;- (R esim ; Nezih)
 AS*SIKJ.OPO>ISt
lıca şah s iy i olrou* ve biraderleri Mıkır-
diç ve Obaımes Efendi Papazyanlara kefalet
te bubınarak. birincilini m ildür ve İkincisi­
ni de sând& emini tayin etmiştir. Sermaye
koyanlar roeyanında da. Midhat Paça <50 altun)
ve paşa ve Viyana Sefiri olan Sadullah Bey*
den r20 alt un, sonra on altım la Kevork Efen­
di gelmektedir. 1867 yılı Hazira n-Temmuz ay­
larında Abdülâziz'in Avrupa seyahatinde SuU
fana refakat edenler meyanında bulunmuştur.
Bu sıralarda, Sadırâzam Fuad ve Âli Pa­
şalarla diğer Devlet ricalini. YcnikapıTdaki
yalısında hir pazar akşam ı yem eğe dâvet et-
İniştir. Yerli ve AvrupalI m usikişinasların iş­
tirakiyle büyük resm i kabul olm uş ve sokak*
Iar donalılm ıştır B ir m üddet sonra da, Sadi-
râzam Midhat Paşa’ya ve yin n id en fazla diğer
vükelaya. ÜsküıUrda. Tophanelioğlundaki köş>
kûode yine b ir Pazar akşam ı ziyafet vermiş*
tir. Yeniden büyük şenlikler olmuş v e misa~
Erleri gece saat beşe k ad ar köşkte kalm ışlar­
dır.
d Ocak 1877 de. Midhat Paşa’n ın Erm eni
Patrikhanesini ziyaretinde* Kevork Efendi de
davetliler ve n u tu k irad edenler arasında bu­
lunmuştur, Aynı sene, Yenikapıda, Ermeni-
ler arasında tedrisatı inkişaf ettirm ek gayesi
ile kurulan bir heyeti» başlıca şahsiyeti ol­
muştur.
Midhat Paşa’nm sukutundan sonra saa-
detlu Papazyan Kevork Efendinin de yıldız*
sönmüş ve ölümüne kadar gölgede kalmıştır
Son yıllarda hafızasını kısmen kaybetmiştir.
İrtihali 25 Haziran 1885 de vuku bulmuş ve
Yemkapı, kale dışı Surp Arutyım Kilisesinin
bahçesinde hazırlamış olduğu kabre defnolun-
mufîur.
Otobiyografisine göre, iki defa Patrikha­
ne idare mecH^pne, iki defa da cismanl ve
umumi meclislerine âzâ seçilmiştir. Fuad Pa­
şanın da teveccühünü kazanmıştır. Tarihçi A.
Mınturyan’a göre Amiral arın soncusudur.
tşbu makalede başlıca kaynaklarımı*, Ke­
vork Efendinin ermenlce muhtasar otobiyog­
rafisi ve tGrkçe vasiyetnamesi olm uştur Mel»
kûr vesikalar, son defa, müşarünileyhin tonı-
nuimn oğlu nıüteveffa Dr. A rto M ezburyan’ın
flB79-195T) nezdincîo bulunm akta idi.
K e vork M. P a m u h d y a a
BAGçtVANZAm: ALt — O n s e k ta c i
Asır başlarında, îsta n bu lun nam lı derviş e S l-
l/group/merakediyorum
- 1803 — BAĞDAD FETHİ DONANMASI
zendclcridendir; bilhassa taksimde hüner sa­
hibiydi. kendisinin de besteleri v a rd ı; şiirle
meşgul olmuş ve «Şehri» mahlâsuıı almıştır,
(lemen bütün Ömrünü Ümml Sinanzâde Ha-
sanefendi tekkesinde geçirmig ve um anının
bu meşhur şehrinden inabeı almıştır. Hicri
U tO ıM. lüM ) sonlarında ölmüştür Silim
tezkiresinde Bagçsvanofclu Derviş Alî'nin şu
rubâui kaydedilm iştir:
Bİx M f,v(edti aşkdû Ştbâ citf'a kafiniz
BU raketi ftnâ İçre bugün »&ht (ikiıut
Nimlylr Mıe ( ( id ki iman «Udiler
K alıid e Bfvîm In n d rı bi ktvııji
BAtDAl» CADDESİ — (B .: Bafcdad Yo­
lu ve Caddesi).
RACDAD FETHİ DONANMASI — On
yedinci Asır ortalarında, Dördüncü Murad’ın
im paratorluk tahtına cülusunun tezine, Bağ­
da d t nmUların eline geçmiş ve bu şövalye h ü­
küm darın hem en bütün devri saltanatı İran
harpleriyle dolmuş, Bağdadın g eıi alınması
isteği. Anadoluda ve Rumelinde, Türk camia­
sının h e r ferdinin kalbinde bir aşk heyecanı
ile yaşaülmıştı. Bu arada tstanhulhılann gön­
lünde de, Bağdad. hasretle anılan U r isim ol­
muştu.
Bsğtlad üzerine gönderilen orduların ser­
darlarından Haliz Ahmed Paganın genç hü­
kümdara gönderdiği manıum bir mektub ki.
şu mısralarında da görüldüğü g ib i:
Aldı etrafı artliv imdada M ker yak mudur
Din yolunrfa Ims vJrir merdâne bir te yok mudur
Kir fleeh girdâbc dü^diik çaresiz kaldık m*deri
Â'.ı ııâlar sümreainden b ir tfn iv e r yok mudur
ÂtOrl sâu u u âdâye bilim le $lrmcg*
l^ h riç ltıd e imtihan olm uj « m e n d e r yok mudur
Dergeh» İH Murada »amfimiz h illn e
Bâdı s u n a r gibi cÂp(k U r hebııter yok m udur
Bir feryadnamedir; ve ona Dördüncü Mu-
rad tarafından aynı vezin ve kafiye Ue veril­
miş cevap:
' nâfoâ. Bagdada imdad l in ç le e r yok mudur
Blnteo istündad id en in sen <fe asker ytfc m adur
DUsrucnt M ( Hraede ftntincytm ben üLr îdin
JJ*saıa karçu şimdi al oynatmağa yer yok mutfur
ki, on bir beyittik bir manzumedir; Büyükle*
Itlrde halk ağ^uıa düşmüş, sık sık güt yaştan
ile okunurlarda
 BAĞDADKÖŞBTÜ
NlhayoC *Bagdadt bihişttbdd* m tethi,
Hicri 1048 rAI. 1639) yıünda bizcât Dördüncü
Murad'a oasib olmuş, fetih müjdesini de Is
unbula, Ramazanın onuncu günii ?J63& ikin-
cÜtâJiuDvj vezirlerden Musa Paşanın tatarı
getirmişti; üç giln sonra da Mirahur Halil Aga
gelerek Padişahın fetih donanması fermanın}
getirmişti 1638 — 1639 kışı çok seri olarak
devam ediyordu İstanbul, bir arşın kar a l­
tında idi. Bununla beraber İstanbullular, Bay­
ramın tiçüflçii gıinüne kadar «azim şiddeti gi-
laria* yirrul gün ve gece devanı edetı bir Bağ-
dad fethi donanması yaptı.
B ibi,: Naimâ Tarihi, III; Mehmed Halife, Tarihi
Gilmİni
BAÛDAD İSKICI.ESt. BAGDADİSRKI-E
$1 HAMMALLARI — Eski Üsküdarlılar, Bağ­
dad Yaluaaa başlıngıcı olduğundan doüj'ı
Üsküdarın büyük iskelesine Bağdad İskelesi
derdi.
Kısmeti ezeliye toyun ederek tulüdan
guruba bârı mihnetlerine inzimam eden ecfffl-
mı sakileyi sırtlayarak mevdû mahallerine
nakleden ve bu hizmetlerinden dolayı sahip­
lerinden alabildikleri mangırlarla keîafı tıefs
eden Üsküdar semer hamnıalları Bağdad Is-
kelesi Hammalları unvan] ile musecceller-
dfr '(L bu da Bağdad yolunun Üsküdar iske­
lesi sahilinden başladığına lam bir delili t e f i ­
dir.
Vâaf Hiç
UACDAD KÖ.ŞKÜ — Onyedinci Asrın ilk
yarısının plân, terkib ve tezyin cihetlerinden
Ita jd a d hjiyıiKiy inNİfhdatı gtfriinfltü
1804 —
nev'i ^jhsıjı.7 münhasır baş eseridir; Töpkapu
Sarayının lUSrdiincü avlusunda Şimşirlik ve
İncirlik bağrelrnnln birlettiği noktada. Ur
s«tl iîsi&np tae gibi koadıırulmuştur.
Daha evvelki devirlerin İncili KÖjk ve
Suttan Bayazıd Köşkü gibi yapıları zamanımı­
za kadar intikal edememiş-, daha m ö n ü le r ­
den pek çoğu da Saraybumundan gecen de­
miryolunun, bir kısmı da aletle zamanın kur­
banı olmuş. Toukapu Sarayının otu* köşkün­
den devrimize beş tanesi kalabilmiştir. Bu
bakımdan da büyük bir ehemmiyet kazanan
bu köşk, isminden anlaşılacağı lltere, Bağda­
dın ikinci fethi hâtırası olarak INSrduncii Sul­
tan Murad tarafından yaptırılmıştır. S ulun
Murad, daba evvel yaptırdığı Revan, Emir-
gân ve Kandilli köşkleri ile, kısa ve dağdağab
saltanatında, münterld kasır mimarisinin baş­
lıca K ahram an ların dan biri olmuştur. Bağdad
kasrını yaptırırken üe çok özenini;, emsalsiz
bir terkib ve plân eseri ve çok müzeyyen bir
dekor «tem if, zamanın ince san'at zevki de
pâdişâhın arzusuna bu harika yapı ile muka­
bele etmiştir.
Bu kadar arzu ve emele rağmen Dördün­
cü Sultan Murada Bağdad Köşkünde dileği
gibi zevkii safâ stirememiştir. Vak'aoüvis Nal-
m i anlatır: Sultan Murad bazı kitabelere al­
tın yazı ile âyâtı Juır'a-
niyye yazılmasını em ret­
miş.. devrin tanınmış
battallarından Tophane­
li Malımud Çelebi ez
yerleu ibrahimüi kavâ-
id .» âyetini yazmış , fa-
http://groups.google.corr
ASStKLO PC0fSİ
4,1 mcdlûlütlen le re 'ü m edilm iş., vo fil haki-
jpa az sonra da S u ltan M uradın vefatı vuku
iu lm u î-
Bn attın yaldızlı yakılar buğun köjlule
görülmediğine güre banisi olan padişahın
«lüalit M 8*rJ te lm iş o la ca ktır. Vak'atıüvfem
naklettiği fıkra köşktuı tamamlunpna tarihini
vermesi bakım ından m ü h im d ir kî H icri 1049
ve JfiUd) 2639 yılına ra stla r.
U le Bagçcsinin garbındaki so lan ın aıüıı-
lebasmda yerden 7 m e tre yükseklikte y ap ıl­
mış kaîui ke m e rle r ü stü n d e ve 22 m erm er sü­
lünün teşkil elliğ i g e n i; » c a k h b ir rev ak o r­
tasında yükselen b u d ilrü b â kö şkün p lim ,
dürt tarafında ç ık ın tıla r o la n b ir sekiz k$$e
«tir. Sekiz köşenin ü stü n ü z a rif b ir fen erle
süslü ktıbbc, y a n la rı v e re v a k ta n d a g eniş b ir
(Su örtm ektedir. Sekiz köşe p lâ n ın cenubi
şarki köşesinde, esas salonla doğru m uvasa­
lası olmayan. d ısdan kapulu
ufak U r oda ve b ir ayakyolu
ilâve olunm uştur. B u ilâve da-
bildefı hiç fark edilm ediği gi- •/
gi revak da O cihetle k esilm iş- * > v . jğ
tir. Sekiî 'köşe pîâm n içle ka-
lan dılılarının üçüne konmuş. / \ fg
nafetial tU ykii, »*»aı bitfçcılpn görUfi
( f t o t m : Kfegaıl ÜCrlncMy)
ı/group/merakediyorum
BAĞDAD fcOSKC
1805 —
dördüncüsünü haricen (lâv? odilen oda, d a­
hilen d e m uhteşem Hlr pirinç ocak işgal e t­
m iştir çıkm a kısım larında atılı Unlti 32 p«n-
ccre vara» ita bunlardan dördü iliv e oda ve
ayakyolu ile korlçlIbnlaUr. Kahve ocağı a la ­
rak kullanılan bu odada da altlı (tatili d p en ­
cere varılır.
Revakın 22 m erm er sütunu kaidesiz ola­
ra k b irer pirinç çenberle tab an tabına oturur.
B aşlıkları baklavalı, kem erler m ütenaviben
beyaz m erm er v e kırm ızı H ereke müaeUeı
Icri göm m e k urslarla sü sle n m iş ir. Siltun a ra ­
ların d a oym a m e rm er şebekeler ve f in a l cep­
hesinde de konsollar ü stünde iki geniş balkon
v ard ır. Saçak tavanı d ö rt küte, rev ak tavam
se kiz li y ıld a ı-« a ltı Köşe te şkil eden Çitalarla
teşkil edilm iştir. O danın cepheleri zeminden
kapu iıtifaın a k adar m uhtelif ren k lerde ta ş­
larla. ten azu r ve intizama ehem m iyet verm e­
den kaplanm ıştır. C enub ta ­
rafında daba ziyade geniş
, m erm er çerçeveler ortasına
m u htelif kırm na ta ş levhalar
, konduğu halde şimal cephesi
* A d a r beyaz şeridler ortasında
fli levhalarla kaplanmış ve
. bu m ühmel İmi* git» görii-
BACDAD KÖ$Kl — »eoa — İSTANBUL

Asrın en iyi numuneleri »lan beyaz zemin

üzerine firuze vc Ur ive rt çinilerle kaptanmış-
lır. Bu çinilerin cephesindekiler hav»
tesiriyle epey hasar Körmüş ve karışık bir te ­
kilde tam ir edilmiştir Çıkıntıların kölelerine
balık pulu teklinde tezyinatlı ince kum ııaatl
konmuştur.
Ost penceteler devrinin ^»killerini mu­
hafaza eden elvan alçı pencerelerdir-, renkler
az ve olgun ve şekiller geniş tutulmuştur. Alt
pencere parm aklıkları sekiz köşe yılda ve
müseddes peklinde ve pirinçtendir: ki bu re­
sim köşede pek çak tekrarlanm ıpır. Revak
döşemesi esmer kayağan taşından ihmalkâra-
ne yapılmıştır.
Epey karışık vc müşkül bir plânı böyle-
ce hal edip san derece uygun nisebetler bo­
lunm uş ve yakından da uzaklan da bakılsa
biitun benliği sarsan tesir yaratılmış olan bu
kSşkiin haricini ve etrafını gezip kaputundan
içeriye ayak atan insan ne tarafa bakacağını
tâyinde şaşırır, sıcak b ir ihtişam içinde mest
olur. ‘ j
Kubbeye, nar çiçeği renklf —
zemin ilstunc, beyaz nar çiçekleri
ve n*rkinler, kabartma
m alkâri usulü ile, kesif
ve sıvama resmolunmuş,
yer yer yaldızlı nar çi-
çekleri serpiş-

Bağdad Köşkünde ocak

(fittim; Satriha Bozfilll)

nen âhenk câıib vc sıcak bir lesir yaratmış­

tır.
Kapu sBve ve kemerlerin dört tanesi sil­
ineli beyaz mermerden, esas kapu söve ve ke-
Jiıcvi kenedtt yeşil ve beyaz laflarla yapıl­
mıştı. Pencere süveteri de mermerdendir Ka­
pı s^Viyeslndejı itibaren üst kıaım, (mr çiçeği Bahrimi Koşfcü
ve enginar yapraklı çiçekleri ile Otıyedind 4Ke*U nâm ; Mimar Vedat B*»

httpV/groups.google.
 a n s ik l o p e d is i
— 1BÛ7 — BAĞDAD RÖŞKÜ

tirıLmiştir. Göbek zemini mavi, ve duvarlar, serâpd. eebbedekiler cinsinden çi­

etraf suyu yefil çiçeklerle, etek
ise enginar çiçeği bir ı ı q yeşil
yıprakla süsle n/niftir. Yan la*
canlar, kutranl taksimat birisi
nrf yaldız. birisi yaldızlı mavi
olmak iizere sertpâ
aıiizcbhepiir
Kubbe kasnağın­
dan aşağısı “ t kemer
na.şriad KftgkU
(Kesit resim; Mimar Vedat Bey)
Bagdaü Kö*hU
{Plân: Merhum Mtmnr Vcd»d Bfty)
nilerle süslüüiir ve mermer pencere sbvelerl
ünlünde besmele vc «AyetUlkiintl» den sonra
JA ikriho /iddin âyeti örfileri ve diğer
Ayitı kur'ûnlye, yine' vlni He. beyaz olarak ya­
zılmıştır. Çıkıntıları yanlarında ikilerden 8
lıöcre ve kapularm yanında ikişerden B dolab
vardır, llocrelcrin 10 Onboftnci Asruı sarı,
mavi ve yeşilli nefl.ı çinileri İle kaplanmıştır.
Bu çinilerin renkleri duvarlar* kaplayan ma­
vi beyaz çinilerle, lam seiddiyet halinde» fev­
kalâde câzib dlişrnüfftUr. Bütün ahşab aksam,
pencere, kapu ve d o la t kanattan ve hücrele­
rin Bursa kemeri raf yüzleri sedef ve */tın
yaldız zemin üstüne bağa kaplıdır. Kapularm
dış yiizlermdekilcr, bir danesi müstesna, epey
bozulmuştur.
Köşkün şimali garbi duvarında muhte­
şem bir pirinç ocak vardır. Tâ kubbe eteğine
varan pirinç ayna üstüne pirinç çıtalarla kitA-
be ve silmeler tertib edilmiş, kûl&hi kitabe­
lerden aşağı doğru süzülerek inmiştir. Yaş­
mağın tâcı oyma pirinç kalesidir ve att kıs­
mı da pirinç haUi bir geçme ile süslenmiştir.
Ocağın kurşun kaplı ve gayet sivri kül&hîı taş-
dan bir bacası vardır.
Kubbeden aşağı altın yaldızlı kafes ile
siislii kırmızı zemini bir top sal­
lanır.
Pencere içleri renkli mermer
mozayik şeklinde işlenmiş; kapu
tabanları îse m erm er levha oyula­
rak içine gömülen müseddes ve
yıldızlarla tezyin edilmiştir. Kapu
tavanları mozayik, y aslan ise çini
le kaplıdır. Çıkıntıların şekilli
- döşemelerinde oldukça güzel işle­
m di m inderler ve pencerelerde
İşlemeli perdeler 'bulunmaktadır.
Salonun ortasındaki gümüş
mangalın Fransa kıralı Ondördiin-
cii Lûuİs’nin hediyesi olduğu ri­
vayet edilir. *,
Küçük kahve ocağının duvar­
ları da serApâ çini ile kaplıdır.
Cebhe tarafımlakiJer büyük saltm-
dakinin aynı olduğu halde ÖÇ du­
varın ait kıauniarmdakilerde so­
luk kırmızı renk de görülmekte­
dir; bu. Onyedinci A^ırıüı arlık son
kırmızı tecrübesidir denilebilir.

m/group/merakediyorum
 I y;~A r.ı ;v \X « r a k ım
Sayvanın şark tarafında bir mermer ayak­
yolu, ve önünde kakma yaprakları hâvi mü­
zeyyen ayna taşı ve müîeyyen dört köşe tek ­
nesi ile çift bir musluk vardır.
Binada farili yoktur, esas kapu ve küçük
kaputunun kemer üstlerinde mermer üzerine
yaldsla şu beyit yazılıdır:
Kiij»iı1p M<F b r devto hrm l'f İn dtrgdh
MhllıAI «alırda enli iHfcf lllullah
Bu analla köşkün Boğaza ve limana olan
manzarası doyulmıvacak kadar güzel oldu­
ğunda hiç teroddüd edilemez ise de çinileri
muhafaza için epey zanıao evvel konmak mec­
buriyetinde -Salman taksimatlı ve altı saç ta b ­
lalı demir camekânlar içeriden bu dllküşs
manzaranın görülmesine engel olmaktadır,
dışarıdan da binanın zara/etini bozmaktadır.
Camekanlar revak kem erlerinin ortasına vg
hemen mermer şebeklere bitişik konm uştur.
Bursa. İkinci Sultan Hamidin şark ceb-
hesine yaptsrdıiı ve Ramazanlarda gelip isti­
rahat ettiği ahşab camekSnlann kötii m an­
zarasını ilâve etmek lâzımdır; fcf İlk fırsatta
kaldırılması gerektir.
Ekrem llakkı AyvenH
Kalemi sağlam ihtisasa dayanan kıymetli
dost ve âlicenab kalem arltadaşı Ekrem H ak­
ki Ayverdinin yukarıdaki m akalesine tsta n ­
bul Ansiklopedisi şu küçük n o tlan ilâve eder;
Ahmed Refik Bey merhum, b ir m akalesin­
de vesika göstermeden «bağdad Köşkünü in ­
şa eden o devrin ınimarbaşısı Haşan A ğa'dır»
diyor.
Bağdad Köşkünün tarihinde en m ü­
him vak a Lüle Devrim kapayan kanlı
ihtilâlin hamam [tellâklığından gelm e ser­
gerdesi Patrona Halil ile ayakdaşlarının
bu köşkde dâvet edildikleri b ir toplantı­
dan yakalarına yapışılarak kaldırılm ası ve
hasır bulunan cell&dlara oracıkta teslim edil
niştir. (B.: HaUl Patrona).
tstanbul Ansiklopedisi, 1950 de Bağdad
köşkünün plânını ve makta resim lerini veren
Topkapu Sarayı Müzesinin o tarihdekj Mü­
dürü muhterem Tahsin öze E, H. Ayverdinin
ve ft. E: Koçunun şükranlarını bilhassa kay­
deder.
BAClMIM.tVAN iKarakin) — Ermeni
matbaacın. İK51 de Üsküdarda doğmuştur,
Eski Ccmeran okulunun müderrislerinden ra­
hip Mesorbıin oğludur.
— 1808 — İSTANBUL
Önce m eşhur m atbaacı Canik Aramyan'ın
m atbaasında çalışarak orada bu mesleği öğ­
renm iştir Bilahare m eşkûr m atbaanın mü­
dürü olm uştur ve Aramyanın ölüm üne kadar
(16 Nisan 1879) bu vazifede kalm ıştır. 1880 de
Sultanham am ında hususi b ir matbaa tesis e t­
miştir. A vnıpadan yeni m akineler ve harfler
getirtm iştir. Saatte 20 - 30 bin nüsha basan
bir de makine iead etm iştir. (?.. İst Ans.ı
1883 sıralarında Sam atyadan Erm eni Patrik-
hanesi cismani meclisine âza seçilmiştir. Mat1
baasında basılan 1898 yılı duvar takviminde
Sultan Ilaınidin cülûsu için «Meyoin tnenOs*
yerine «meyyus» yazılmış olduğu için 53 gün
hapse m ahkûm olm uş ve m atbaası Kapatılmış­
tır. M eşrutiyetten so n ra te k ra r m atbaası açıl­
mışsa da b ir m üddet sonra yanm ıştır. Mütea­
kiben Sirkeci dB yeni bir m atbaa k u rm u tu r ki,
sonradan SalkımsSğüde nakledilm iştir. Birinci
C ihan H arbinden sonra Romaya gitmiştir.
İkinci Cihan H arbinin baslarına kadar orada
yaşıyordu.
K evork M. Pam ukclyan
•
BAĞDADIKTAN (Karabet» — Em ekli bir
başm ugaıuıi ve m uslkişinasdır. 1817 d e Kum-
kapı'da doğm uş ve 3 Ekim 1903 d e Balatta
vefat etm iştir. B üyük p ed eri kuyum cu Mınat-
zakan B ağdadlı olduğu için Bağdadlıyan so­
yadını alm ıştır. P ederin in adı A rakeldir.
Önce M ıntazakan adını taşıyan Bağdad-
iıyan tahsilini Bezriyan M ektebinde yapmış­
tır. 1833 de ftalat sem tine naklolunm uşlardır.
O rada 1840 tarih in e k a d ar Zenne Ohannes
M ineciyan’ın taleb esi olm uştur. 1845 de Sal-
ınatom ruk'daki E rm eni m ektebine muallim ta ­
yin edilm iştir. E rtesi yıl da, B alattaki Horen-
yan M ektebinde m usiki hocalığı yapmağa baş­
lam ıştır. 28 Temmuz 1856 tarih in d e vuku bu­
lan A rpacıbakkal yansın m a kadar, aynı za­
m anda B alat E rm eni K ilisesinde başmugannl
olm uştur. Bu yangından hem kilise hem de
m ektep kurtulam am ıştır. 1858 de, Eçmlad-
zin'e ve A nadolu’nun diğer bazı şehirlerine
seyahat ettikten sonra, ertesi yıl İstanbul'a
dönm üştür. Bu sıralarda, küçük Baba Hajn-
partzum Çerçiyan (1828 - 1001) ve Agopik Ma-
nuelyan'la (1802-1870) birfikde, dini teganni-
yattan olan «sarakan» ları notaya almışlardır,
1860 da K udüs'e geçerek, üçbuçuk, sene E r­
meni Patrikhanesinde hocalık yapmıştır. 18 M
de latanbula avdet edip. 1867 tarihine kadar
http://groups.google.coi
 jlNSUttOPEDtSl
galat kilisesine başmuganni olmuştur, Mez-
îtfir tarihte. Dördüncü Kevork KatoğUtoa'un
11813- 1882) diveti üzerine yeniden Eçmiod-
zin'e gitmiş ve 1872 yılına kadar orada kal-
mıhtır. Eçıniadzin'de, bu defa da Nikoğas Taş-
cıyatı'la (I83B-1B85) beraber p arak an » la n
tekrar notaya almışlardır. 1872 de Istanbula
dönmüştür. 1875 de yine Eçmiadzln’e giderek
1882 tarihine kadar orada baş muganni ol.
muşlur. 1882 de nihai olarak İstanbul'a av­
det edip Balat Kilisesinde m ugannilerin reisi
[Tıbrabed) seçilmiş ve vefatına kadar bu va­
zifede kalmıştır. Büyük hizmetlerinden dola­
yı, muasırları tarafından ıvarbed» (iistad) te s­
miye olunmuştur.
K e v a rk M. P am u k c ly a n
BAĞDAD VAPURU — ‘Devlet Delzyol-
larının, ekseriya Köprü - Haydarpaşa - K adı­
köy ve Köprü - Pendüt hatlariyle K öprü - Ada­
lar hattında kullandığı yolcu vapurlarından
biri olup bu satırların yazıldığı sırada 119501,
araba vapuru şeklîne tahvil edilmiş bulunu­
yordu.
Bağdad vapunı, «Basra, Haleb ve Maltı
pet İsmindeki d iğ er üç eşi ile b erab er Ana­
dolu - Bağdad Demiryolu Şirketi tarafından
Atmanyada yaptırılıp b ir m üddet K öprü -
Haydarpaşa h altın da isletilm iş, sonra bu va­
purlar ve bu hat v apu r işletm esi Seyri Sefain
idaresine devredilm işti.
Bağdad vapurunun araba vapuru şekline
tahvili münasebetiyle Akşam gazetesinde
E.T., im a s ı ile bir hâtıra yazısı çıkmıştır;
yakın geçmişe d a ir çok kıym etli ve fevkalâde
Şirin h âtıralar neşretm iş olan Akşam gazetesi
yazı işlen m üdürü Enis Tahsin Til'in olduğu­
nu tahmin ettiğimiz bu gUzel makaleyi bura­
ya alıyoruz:
Bu haberi okuduğum zaman, şim di a r­
tık ihtiyarlamış, yorgun hale gelmiş olan Bağ-
rn/group/merakediyorum
BAÛDAD V A R H U
dnrt'ın eski tazelik devrini hatırladım. Terte­
miz, bembeyaz boyası, geniş ve rahat salon­
ları, süratiyle bu vapur, o zamana göre, fev­
kalâde bir gemi jdl. Esi Basra ve Ha lob ile
birlikte denia aşın oturan bütün yolcuları kı=
kandırırdı. Kadıköyüfidc oturduğumuz halde
sırf bu gUzel vapurlara bimek için Havdarpa-
şaya kadar gittiğimizi pek iyi hatırlarım. Bi­
zim gibi çocuklardan başka yaşlı, kerli ferli
birçok kimseler Haydarpaşa vapurunu tercih
ederler, kuruşu gözıien çıkararak, Kadıköydf*
sandalla Haydarpaşaya geçerlerdi! .
«Bu vapurlara, doğrusu, gençlerden zi­
yade yaşıltlar yakışırlardı. Çünkü her tarafta
bir ağır başlılık göze çarpardı. Hat boyunda
oturan zamanın ricali hep bu vapur Ur la gidip
gelirler, yolda Bâbıâli ağzı ile konuşurlardı.
Hele yan kamarası âdeta «Meclisi Vükelâ»
mn bir şubesi gibiydi. Burada muhakkak bir­
kaç Nâzır, birkaç müsteşar bulunurdu. Bun­
lar, suya sabuna dokunmamak için hep hava­
dan sudan bahsederlerdi. «Bağdad. Basra.
Haleb bir bakıma aristokratların vapurları
idi, Çünkü vapurun dörtte üçti birinci, ancak
d örtte biri ikinci mevki idi. Baş ve kıç salon­
la r. y a n kam araları, üst güverte kamilen bi­
rinci mevki idi. İkinci mevki yolcuları, yazın
baş taraftaki salonun dışında, kışın baş taraf­
taki alt salonda seyahat ederlerdi.
* Bağdad. Basra, Haleb’i sevenler arasın­
da b ir de şehzade vardı: Seyfeddin Efendi...
Seyfeddin Efendi diplomasız kaptandı. Çam-
lıcadaki köşkünün geniş bahçesinde büyük
bir havuz yaptırm ıştı. Havuzda küçük istim­
botlar kullanırdı. AbdüUıaınid. politika ile
uğraşm adığı için bu şehzadeyi çak sever, ken­
disine yardım ederdi.
«Seyfeddin Efendi bu te­
veccühten cesaret alarak Hay-
darpaşa vapurlarında kaplan
K l yerine çıkmağa, vapuru idare
■ I l ı ıP etmeğe başladı. Bir gün bu işle
■K B tiiL_
 BAÖdAO VAPî.'RU — İfilO —
meşgul olurken başka bir vapurla çarpışma-
dia gütf öuii atındı vc o tarihten sonra Sey-
feddin Efendinin artık kaptanlık etmemesi
İçin irade çıktı.
•<Hatırımda kaldığına güre, aslen bahri­
yeli olan karikatürist Ra tip Tahir de bir
müddetler muavin kaptan olarak bu vapur­
lardan birini idare etmiştir.
<Bu üç vapıır 1S04 seıı-oslnde Almanya-
nın Kıct şehrindeki tersanede yapılmıştı. Ha­
cimleri 434 ton, süratleri Azami 9, vasati 7
mildir. ÜÇ vapurun içinde <8ağdad) birçok
maceralar geçirmiş, bir defa batmış, sonra
yüzdurüfruüştür İlk âr>2a 1334 (1018i dedir.
Vapur «isli bir havada Köprüden Adalara gi­
derken. Kadıköy iskelesinden hareket ettik­
ten sonra, sis yükünden Mühürdar kıyıların­
daki kayalara bindirmiş ve büyük bir yara al­
mıştır. Sahilde bulunan vapuru göremedikleri
halde, yolcuların feryadlarını işitince sandal­
larla yardıma koşmuşlar, yolcuları karaya çı­
karmalardır Vapur, yetişen römorkörler ta ­
rafından kayalardan kurtarılarak mendire­
ğin içine çekildiği sırada batmağa başlamış
ve güçlükle mendireğin içinde alınabilmiştir.
Bağdad burada rıhtımın önünde batmış, yal­
ım bacası ve direği meydanda kalmıştır. Va­
pur, altı ay bu vaziyette kaldıktan sonra bîr
tahlisiye şirketi yarasını kapatmış, suyunu
boşaltmış, vapuru yüzdürmüştür. Bağdad
bundan sonra Halice girerek esaslı bir tamire
tâbi tutulmuştur.
«Bağdad tekrar sefere başladıktan bir
müddet sonra Adadan gelirken Ada ile Üs­
küdar iskelesi arasındaki kapağa bindirmiş,
kapağın illerindeki, birkaç kişi denize dür­
müştür,
«Üçüncü kaza, vapurun K adıköy-H ay­
darpaşa İskeîesioe bindirmesidir. Bu yeteden
Köprünün bu iskelesi -kısmen harab olmuş,
vapurun burun tarafı parçalanmıştır.
«Bağdadın eşi olan vapurlardan biri ev­
velce araba vapuru haline konmuş, fakat son­
ra bundan vazgeçilerek bu vapur tekrar yolcu
gemisi olmuştur. (Akşam).
Bağdad vapuru adı mizah edebiyatımıza
geçmiş bahtlı teknelerdendir; aşağıdaki fık­
ralar, Refik Halid Karay’ın Mütareke yılla­
rında çıkardığı «Ay Dede» gazetesinden alın­
mıştır.
tEevvelki günkü lodosta Bağdad vapura-
İSTANBUL
nun halini telefonla İdareden bir soralım de­
dik. Ne dedeler beğenirsiniz*
— Sormağa ne hacet! Rüzgârsız havada
ikide bir imzalara uğrayan vapur bu fırtına­
da kimbillr ne olmuştur? Fakat henüz Tapor
gelmedi. S li kendinizden ufak bir şey yasanız*
— Ne gibi?
— Dümenine «akalUk ârız olnuış, yahut
çarkının iki tahtası kırılmış, yahut bacası iki­
ye ayrılmış İse de yine yoluna devam etmiş­
tir.. falan gibi...» {Ay Dede, 1022).
«Geçen sene Haydarpaşa önünde batan
Bağdad vapuruna İki defadır deniz ortasında
sakatlık hnz oluyor.. Yani Bağdad vapuru li­
sanı hâl i l e :
— Yine batacağım tut!.. Haberiniz olsun!.,
diyor; ama derdini kimseye anlatamıyor. Ge­
çen günkü lodosta Bağdada binip de Köprüye
müteveccihen Marmaraya doğru açılan bir
yolcu hepimizi teskin için şu fıkrayı anlattı:
«Bir fırtına esnasında yolcunun biri, geminin
ardında dalgalara gömülerek vazifesiyle meti­
n in e uğraşan dümenciye sormuş:
— Sizin peder nerede vefat etti?
— Şap denizinde, ateşçi imiş, şapa otur­
muşlar, batmışlar!
— Ya büyük peder?
— O Karadenizde fırtınada boğulmuş..
— Dedeniz?
— Siste yolunu kaybetmiş, çarpıkmışlar,
Akdentzde kalmış..
— B unian bildiğin halde hâlâ denizde
işm ne? Ben senin yerinde olsam ayağımı ge­
miye atm azdım !,
*Bu defa dümenci suale banlamış:
— Sizin peder nerede öldü?
— Kahatçacık döşeğinde..
— Büyük peder?
— Kezst döşeğinde..
— Onun pederi?
— O da öyle, döşeğinde...
— Peki bunları bildiğin halde hâlâ kara­
da işin ne? Ben senitt yarinde oteam ayağımı
yatağa atmazdım!..
cBu hikâye gibi Seyri Sefftio de bize:
— Nerede olsa Ölüm varj Ecele karşı gelin­
mez!Boş ıgf etmeyiniz, kadere rıza gösteriniz,
sanki sokajdar daha az nu tehlikeli?! A llahın
istediği olur!... diyor, v&az «diyor!*
http://groups.google.C'
 ANStKLOPBDftf
pAİDAS'VH {Dellı — Tarilıçi Avedis Bor-
beryan'a göre. Kaplan -1 D eryama filikasın-
! da bir hamlacıdır. 1820 4ef Ermeni Gregor-
yen ve Katolik cem aatları arasındaki mezhep
ihtilâfları esnasında. Erm eni Patriğinin Ka­
tolik dinini kabul etliğine dair bazı m üfrit
gatolikterin çıkardığı bir iftira üzerine, Sa­
l y a d a k i Ermeni ayak lakımın* Patrikhane-
ve hücuma teşvik eden başlıca şahsiyet olmuş-
Jur. Bu hareketinden dolayı tevkif edilmiş ve
jvjii yj) eylülünün oniklnci gönü Samatyada-
kİ sahibi bulunduğu kahvehanesinin önünde
idam edilmiştir.
1952 de. Balıklı Erm eni Mezarlığında.
Deli Bâğdasar’ın mezar taşına tesadüf ettik.
Taşın baştan büyücek b ir parçası noksandı.
Keza alt sol cenahdan da b ir kısm ı kırıkdt.
Şöyle ki, sonlarına doğru kitâbenin bazı ke­
limelerini tamanüyle okumak kabil olmadı
Noksan harfler tarafım ızdan 4cerre içinde ilâ­
ve edilmiştir. K itabe manzumdur. Ermem
harfleriyle türkçedir ve iki kısım dan m ürek­
keptir. İki kısmın ortasında büyük b ir kılıç
resmî görülmektedir. Deli B afdasar’u ı mezar-
taşı 1956 yazında y etind e bulunm am akla idi.
Tarafımızdan okunan m etni şııdur:
Zulmi bod farhın çıkdı a n i rahmane
Oareila nenin bani âdeme insane
Bir bakmayıp hep kırıp dfckdLLn meyden?
Bordi ju timden girer kafes zindone
Belisi »anı jtihrst. geldik dile desdane
Olunduk ülti ftjkırln kurban, gitdik şişhane
Nam Hacı Bftğdasaj'dır, deli şanım nişane
(Çü) nki bildin her halimi, zira budur mekîıne
(B^bliUâh ajkı Jçün rahmet oku. şu cane
t j ret nüni4, eyle beni hiç güvenme zomaııe
i ) ifieen çek Lırkavı gey tacı devri&ane
Sene 1820 E y l ü l 18
Hem,e e y lik I d ü b , s a y <*tdijj;im e y a n d ı r
Şu nu K e l i n d e n k u r t a r d ı ğ ı m b e y a n d ı r
ÇUn k a l ı r u ş a k l a r ı n e y l l ğ i b u t o m n m d ı r
RHen d o s t l a r ı m d a n n i s a n t a ş ı m k o y a n d ı r
Kevork M. Paıtm kdyuı
bacuad y o lu , bağ d a d ca d d esJ —
Asırlar boyunca, tjsk ü d a rd a o B agdada kadar
usanan bir ticare t ve s e fe r yolu olm uştur, Üs­
küdar iskelesinden bakliyatı yol AynlıV Çek­
mesi, Sögütlüçeşme, K u rlıstalı, Selâmiçeş-
Bostancı, Maltepe, K artal, Pendik, Geh-
ve Diliaketesi üzerin d en körfezin kargı sa­
hilinde I-ierseğe geçerdi. Yol boyunca köprii-
lef. çelm eler ve kemak y erlerind e h a n la r M-
om/group/merakediyorum
— 1611 — BAĞDAD YOLV. BAÖDAn CAM>RSİ
■alınm ıştı. Bağdad kervanlarının yolu boyun­
ca b52i (eğmeleri. Üsküdarlı V isıi Hoca şöy-
l« e tespit etmiştir: «Medlnei üskttdann is­
kelesi sahilinden başlayarak çarşı boyunu U-
kiben İskele meydanındaki Sultan Ahmed ı
Salis Çeşmesi. Ilorhor Çeşmeni. Yenicaûıii şe-
rif önünde C.ülnûş Sultan Çeşme ve Sebili,
Karadavudpaşo Camiişerifi kurtlunda lleh-
medağa .Çeşmesi: Veniçeşme ününde yol iki­
ye ayrılarak biri sağdan Ahmediye Cam lide­
ri fi Kabristanı önündeki (eşme, kütüphane ve
İm aret Kapusu önündeki {eşme ve sebil. U-
kenderbaba Dergâhı dibindeki çeşme. Menzil-
hânc Yokuşundaki Tavaşi Hasanaga Çeşmesi;
bir yol dahi solu takiben Tabutçulariçi Kıılar-
agast Çeşmesi, Dutlukahve önündeki (eşme;
bu yol Katırcılar sokağından tıkılarak lnadi-
yede diğeriyle birleşir; iki kabristan, arasın­
dan Karacaahmedsultan Türbesi ittisalindeki
(eşm e ve sebil, camiişerif karşısındaki çeşme.
M iskinler Çeşmesi, karşısındaki sebil, hayrat
kuyu, Saraçlar Çeşmesi, tbrahim ağa çeşmesi,
ilânı M eşrutiyete değin civarında iki kahve­
hane b ir bakkal dükkanı ve binek arabadan
bulunup şimdi kâh akar kâh kuru, vatanından
m etıeur bir garip gibi boynu bükük metrûk
bir vaziyette bulunan m eşhur Ayrılık Çeşmesi,
Söğütlü C eşm # namazgahında H ürriyetin ilâ­
nın;. kadar bir kahveciyi barındıran Önıere-
fandi Çeşmesi, thlâmurluda ZüMiipaşa Çeş­
mesi, Selâmi Çökmesi gibi...».
Anadnltı Demiryollarının döşenmesi eski
Bağdad yolunu tarihe mal etmiştir; şurası da
unutulmamalıdır kİ, Andoluya demlıyolu dö­
şeyen şirketirr adı da «Anadolu - Bağdad De*
miryolu Şirketi» idi, Irak'ın elimizden çıkma­
sı ise Bağdad yolunu hâtıra ve hafızalardan
fam am en siimiş. y aln u , 1934 Belediye Şehir
Rehberinde, Biiyiikşehrin en uzun yollarından
biri Bağdad Caddesi adını almıştır. Kısmen
eski yolıın güzergâhını takib eden Bajduc!
Caddesi, Kaüıköyünden Bostancıya kadar de­
vam eder. BüyUkşehrln an işlek damarların­
dan biridir. Kadıköy - t ; ErenJtöy, Kadıköy -
Bostancı, Kadıküy - Yakacık, Kadıköy - Malte­
pe ve Pendik otobüsleri ve Kadıköy - Bostan­
cı tramvayı bu caddeden geçerler.
Adı geçen rehbere göre Bağdad Caddesi
f!9 numaralı patta), Süfiitlil Çeşme civarında
Kurbağalıdere beton köprüsü ile Kayış Dağı
yolunun kavşağından bir üç yol ag 2i yaparak
 HACDAD YOL* BAĞJtAT» CAIlDBSİ
başlar. Zühtüp**? Camii örtünde Tühuköpru
Caddesi ile bir («lal kavlak >apar ki. eskiden
bu çatal ezerinde Kızıltoprak polis karakolu
vardı. fCftdikdyündeo gelen tramvay yolu, bu
noktad» Tahtaktiprö Caddesinden Bağda'I
Caddesine geçer ve Bostancıya kadar B-agdal
Caddesi D2 criı>de devam eder. (30 numaralı
paha». Bağdad Caddesinin geçtiği meşhur
semtler şunlardır: Kraltoprak. Kalamış, Çiî-
tebavuzlar. Göztepe. Caddebostan] ı30 numa­
ralı pAfbı. Erenköy. Şimdiye, bostancı >31
numaralı pafta). Caddenin. Gözfcpede Muşta*
f-pm-tohar Sokağı kavşağından Bostancıya ka­
dar olan büyük kısmı asfalttır. İki yanı, bil­
hassa son 15-20 yıl içinde fevkalâde İmar
edilmiş ve edilmekte olup içlerinde hakikaten
güzel, sanat eseri diyebileceğimiz yeni köşk­
ler. İkişer üçer katlı apartmanimsı binalarla
bezenmiştir Cadde gürergâhı. bu şehir kötü
günde yukarıda adı geçen sem tler kayd ve
t&plt edilirken ayrıca tarif ve tasvir oluna
çaktır rî95l>.
tslanbul Ansiklopedisinin kıymetli dostu
ve tstanbulun Kadıköy taralı Kadastrosu üze­
rinde salâhiyetti kaleme sahib Kasan Koca­
man Bağdad Caddesinin son durumu üzerine
L Şii bât 1950 tarihinde bize şü güîel yazıyı
vermiştir: • mebmedefendi ve Hazırcevap Sokalı ve Tuğ-
«Kadıköy semtinin en uzun yollarından
biri olan Bağdad Caddesi 1934 yılında yapı­
lan teimtaufirmeyc göre Kurbağaiıdçre üze­
rindeki beton köprüden bavlıyarak Kadıköy -
Kartal İrasında hudut teşkil eden Bostancı
Çamaşırcı Deresinin denize döküldüğü yere
yakın kısmındaki taşköprüde nihayet bulur.
Bu İki köprü arasında kalan Bağdad Caddesi­
nin .uzunluğu (64-610) kilometredir
Bağdad Caddesi Kurbagalıdere köprüsün­
den itibaren sağda Fenerbahçe Stadını ve
solda da Papıg Bahçesini bırakarak biraz ile­
ride nefsi Kadıkfiyû Bağdad Caddesine bağ-'
layat i Tahtaküpru Caddesi ile birlejlr. Burada
Bağdad Caddesi, bu cadde güaergihımn en
meskûn bölgesini teşkil eden Kızıltoprak çar*
şısuıdan geçer ve Fenerbahçeyc giden tram ­
vay yolunun aynldığı Fener - Kalamış Cad­
desini sağda bırakarak hafif bir kıvrıntı ile
Bostand istikametinde devam eder. Fener-
yolu istasyonundan Fener Bahçeye giden de­
miryolu (1 j-780j kilometrede Bağdad Cadde­
sini keser. Beniz tarafından Hacımebmed-
efendi Sokağı ve kara tarafından da Mustafa-
http://groups.google.coj
1812 İSTANBUL
mazharbey- Sokaklarının Bafcdad Caddesine
kavuştukları noktaya kadar cadde paket tayı
düşeli olup tramvay hatları da yolun ortasın-
dnriır
Bu Kokaklan geçtikten sonra asfalt ki-
»ıaı başlar ve m u yol ortada kalır ve tram­
vay «raddenin her iki tarafından gider. Tram­
vay yolunun bu şekilde devamı Bovtanctda
Çatalçeşmc durafttna kadar sürer.
1934 vılı basılmı* ola» Şehir Rehberin­
de Bağdad Caddesinin geçtiği bölge Ktzdtop-
rak olarak gösterilmiş ise de gerek nüfus ve
gerekse tapu kuyudatına göre Bağdad Cadde
sinin deniz tarafını ZiiMüpaşa ve kara tara­
fını da Tuglacsbaşı mahalleleri teşkil eder Bu
suretle Bağdad Cadde» başlangıçtan itibaren
12 300ı kilometrede bulunan kara tarafından
Tepegöz Sokağı Ue den» tarafından gelen Ha­
zırcevap Sokaklarının Cadde ile birlettikleri
noktaya kadar adı gecen iki mahalle arasın­
da hudut olur.
Bağdad Caddesinin. Kurbağalıdereden iti*
baren Zühtüpaşa Mahallesinden gelen Kor
dere, Tahtaköprü Caddesi, Ruşdİye Soka­
ğı, Iirîdede Sokağı Fener - Kalamış Cad­
desi, Tevfikpaşa Sokağı, Feneryolu İstas­
yon Çıkman. FeneTyolu Hatboyu, Hact-
lacıbaşı Mahallesinden gelen Kayışdağl Cad­
desi (2i ver bey Yokuşu}. Papas çıkman. Ömer-
efendi Sokağı. Ziihtupaâaçeşmesi Sokağı,
llasanâmir Sokağı. Garimuhtarpaşa Sokağı»
Mustafamazharbey Sokağı, Giuzel Sokak ve
ve nihayet Tuglacıbaşı ve Göztepe Mahalle­
lerini, ayıran Tepegöz Sokağı ile kavuşaklan
vardır. Bağdad Caddesi (24-500) kilometrede
Göztepe Mahallesi hudutları İçine girer, bu­
rada caddenin her iki tarafı da Göztepe Ma­
hallesidir.
Deniz tarafından Caddebostaoı pl£j yolu ve
kara tarafından Ömerpaşa Sokağı (talk arasın­
da Santral Sokağı) Göztepe, Erenköy Mahalle
terini birbirinden ayınr. Bağdad Caddesinin
bu sokaklara kadar uzuntugu (3+5101 kilo*
metredir. Goitepe mahallesi hudutları İçinde
Tütüncümehmetefendi Sokağı (Halk arasında
Câztepc istasyon Caddesi) her iki taraftan ve
aynca denk tarafından gelen Sanyo), kara
tarafından galen Tanzimat Sokağının da Bağ­
dat Caddesi ile kavşakları vardu*.
Caddebostan] Plaj Yolu ve Ömerpaşa
Sokaklarını geçtikten sonra Erenköy Mahalle-
 ASStKLOPEÛİSl — 1B13
âine giren Bağdad Caddesi Kö^eleci Sokağı vc
kara taraftndan da Noter Sokağı iîc ^c-.siştigi
noktaya kadar bu mahalleyi ikiye böler.
Bostancıya doğru gidildiğine göro denfe
tarafından Caddcbogtam tskele Sokağı ve
Erenköy tren istasyonumla» denize kadar
uzanan Ethemefendi Sokağı ile kara tarafın­
dan valnız Şerafetlin ve K anlartı Sokakları
Erenköyün iç kısmım Bajdad Caddesine bağ­
lar.
ı4-4-490\ kilometrede Suactiye Mahallesi­
ne giren Bağdad rad d e si <54-295) kilometre­
ye kadar bu mahallenin içinden geçer. B ura­
da deniz tarafından Tan ve kara tarafından
Bostarıcıdere Sokaklarını geçliklen sonra. Ka-
dıköyün Kartal hududunda sdiî mahallesi olan
Bostancı hudutarı içine girer. Suadiye hudut­
ları İçinde Bağdad Caddesi deniz tarafından
Köseled, N oler Suadiye Karakol. Küçükağa
Mücahld. Gülşen, Suadiye vapur iskeîesi. Su­
adiye plâj yolu. Koruparkı ve Tan Sokakları,
kara tarafından da, Noter. Suadiye Karakol.
Mücahid V® Küçükağa sokaklarından ba$ka
Akın ve Ayşe Çavuş ve Bostancı Suadiye ara­
sında hudut teşkil eden Bostancıdere Sokak
lan ile kavşakları vardır.
Çatalçeşmeden Bostancı Çamaşırderesi
köprüsüne kadar olan kısmı Bağdad Caddesi­
nin en dar yeridir. Caddesinin Bostancı Ma­
hallesi içindeki kısmında denizden bu cadde­
ye ulaşan Türap, Taşlıçeşme, Tüccar. Kasa­
dar ve Sucukçumusa ve Koy Yolu İle son
tramvay durak mahallim ve Bağdad Caddesi­
ni iskeleye bağlıyan Bostancı İskele Sokağı
bulunur. Bağdad Caddesi Bostancıya yaklaştı­
ğı yerde cadde tren hattı ile birleşmiş bir du­
rumda olup kara taralından Bostancıdere So­
kağı ile Taşlıçeşme Sokağından başka sokak­
lar yoktur. Bağdad Caddesi, ortasında Bostan­
cı Polis karakolunun bulunduğu daire şeklin­
deki sûn tramvay dönüm noktası ve duraktan
20 metre kadar ileride bulunan Bostancı ça-
maşırcıderesinde nihayet bulur. Bu noktada
Bağdad Caddesinin uzunluğu (6+610) kilo­
metredir.
Kurbağlıdereden Bostancıya kadar Bağ-»
dad Caddesi üzerindeki kapı numaraları sağ­
da 550 ve solda 433 e çıkar.
Birinci Cihan harfcindpn sonraki seneler­
de Bağdat Caddesi güzergâhının en meskûn
.kısımları Kurbağalıdere ile Feneryolu arasın-
n/group/nerakediyorum
«AĞDAİJ YOLV l ’ZERlNHEKt ESERLER
da kalan KiiıltoprakU bulunuyordu. Bugün
caddenin har iki tarafında göze dokunur boş
arsa k*lmaaıı gibidir. Yalnız çifte Havuzlar
Tramvay durağı ile Göztepe tramvay durağı
arasında deniz tarafında <736.5) ve kara ta­
rafında da 120) dönünıliik (ki parça hoş arazi
tfeçen asırda Kurbagalıcîcre Sultan Murad
Çiriigi adı ile anılan bUyUk çiftliğin Göztepe-
den Çifte Havıalara doğru utanan kısımların­
dan olun sonraları muhtelif kanunlar gere
ğinco Maliye Hatirveslne intikal etmij ve bun­
dan bir müddet (İnce de bîr kanlınu mahsusla
Belediyeye devredilmiş yerlerdir. Belediye bu
yerlerde ne şekilde bir tasarrufta bulunaca­
ğın) henüz tespit etmemiş olduğundan yolun
iki tarafındaki arazi olduğu gibi durmakta­
dır.
Bu satırların yazıldığı tarihte Bağdad
Caddesinde fitmiş bir imar faaliyetI vardı. Seft-
mi Çeşmeden Suadiyeye kadar kısmında Cad­
de Trafiğe kapanmış ve tramvay hattı sökül­
müş. bulunuyordu. 1958 yılında başlayan
imar işi Göztepe ve Şaşkınhakkaldaki yüksek
kısımların İndıriamesı ve yolun bir seviyeye
getirilmesi işi 1960 yduıda da devam ediyor­
du. t mar faaliyeti son bulduktan sonra İmar
bahsinde. Bağdad Caddesinin aldığı son çe­
kil de yazılacaktır (Kasan Kocaman)*.
Eski Bağdad Yolu Pendikden sonra ta~
mamet) yokolmoğa mahkûm metrûktiir. Pen­
dik Deresinin ü2erind%n, son dercede harap,
yarısı taş yansı tahta köpaüdezı geçere* İs­
tanbul Vilâyeti hududundan çıkar.
BAĞDAP YOLU ÜZERİNDEKİ MİMA­
Rİ ESRELER — Aşağıdaki satırlar bu ansik­
lopedinin pek seçkin yazı arkadaşı ve İstan­
bul Üniversitesinin yüz akı genç iHra adamı
Dr. Semavi Eyice'nin Edebiyat Fakültesi Ta­
rih Dergisinde neşrettiği «İstanbul - Şam -
Bağdad Yolu üzerindeki mimari eserler» adın­
daki makaleden alınmıştır:
«Osmanlı imparatorluğunun en mühim
ana yollarnıdan biri olan tstanbul • Şam - Bağ­
dat yolu güzergâhı inli ufaklı bir çok mimar!
eser ile işaretlenmiş bulunmaktadır. Kuyu,
çeşme, namazgah. köprü, câmi, kervansaray,
roisafirhâne gibi birbirinden farklı Inâhiyrtte
ve değişik ehemmiyetteki bu eserlerin bazı­
ları hâlâ mâmtır olmakla beraber, bir çoğu
harap veya tamamen ortadan kalkmıştır. Os­
manlI
m - Türk medeniyetinin en dikkat çekici
 BAâDASAR (ib jn llib j — t» 1 4 —
eserlerinden biri olan bu anayolun taşlıca
alâmetlerini tanıtmanın, bu yol hakkında ile­
ride yapılacak büyük araştırmaya faydalı ola*
cağı muhakkaktır- Ancak tstanbul - Şam - Bağ­
dad yolu hakkındaki bu tetkikimizde muay­
yen bir sıra takip etmeği şimdilik lüzumsuz
görmekteyiz. Bu yolun üzerinde sıralanan çe­
şitli mimarî eserler m uhtelif m akaleler halin­
de tanıtıldıktan sonra umumi bir sentez ya­
pılmak suretiyle. Osmanlı İm paratorluğunun
Anadolu askeri ve kervan yolunun bütün h u ­
susiyetleri ortaya çıkmış olacaktır. Bu ana
yolun tstanbul önünde son m erhalesi olan
Üsküdar Ü2erinde durm ağı da başka b ir te t­
kikimize bırakmayı doğru bulduk. Ehemmi­
yetli bîr geçit iskelesine sahip olan bu yerin,
gümrük, çeşme, m isaürhâne, aşhane ve k e r­
vansarayı İle kasabaya karışm ış olması böyle
bir ayırmayı zaruri kılm ıştır. Bu ilk m akale­
mizde. yolu takibe Ü sküdar kasabasının dışın­
dan başlamakta ve Bağdad Caddesini Bostan-
mbaşı derbendi yani bugünkü ad ı ile Bostancı
istikametinde takip etmekteyiz. Y alnız b u ra ­
da üzerine dikkati çekmemiz gereken b ir h u ­
sus vardır ki, o da yakın zamana gelinceye
kadar boş arazi veya tarla ve b o s tu la r a ra ­
sından geçen bu yolun şimdi İki yatımda ol­
dukça sık b ir iskâna rastlanmasıdır, Bu vazi­
yet tetkik etmekte olduğumuz yol üzerinde
bir takım mimarî eserlerin yapılmasına se­
bep olmuştur ki, m eseli Kızılloprak’taki Züh-
tii Paşa Camii bu hususta b ir misâl teşkil
eder, doğrudan bu yol ile alâkalı bir menzil-
gâh olmayan bu gibi eserler tabiatiyle bu tet­
kikimizin çerçevesi dışında bırakılm ıştır. A n­
cak Marmara sahilindeki m uhtelif iskeleleri
Bağdd Caddesine veya eski adı ile Uîuyol’a
bağlıyan tâli yollardan da, bunlar b ir kasaba
içinde bulunmadıkça, bu makalemizde bahse­
dilmiştir. Menzil manzumeleri (Gebze, K ara­
pınar gibi) İle kalabalık eser toplulukları (Ka-
racaahmed Sultan Türbesi ve etrafı gibi) ve
güzergâhtaki kasabalar, ayrı müstakil monoğ-
rafaylar haiinde tetkik edilecektir, Tanıttığı­
mız mimarî eserlerin imkân nisebötînde fo­
toğraf ve krokilerini d e vermeğe çalıştık.
Bunların tam rölövelerinîn çıkarılmasını i6e
mütehassıslarına bırakmayı uygun bulduk».
Dr. Semavi Eyice bu maka al esinde şu mi­
m arî eserleri tesbit ve mütalâa etm iştir:
1— Tunusbağı Çeşmesi (Üsküdar); 2—
Nevriihal Hâtûn menzili (Selimiye); 3— Ab-
İSTANBUL
dülır.eçid Çeşmesi ıHaydarpaşaj; 4— Haydar­
paşa Deresi köprüsü; 5— LâdikU Ahmed A |a
menzili ıKadıköyj; 0— Miskinler Tekkesi Çeş.
mesi (Karacaahmedj; 7— Saraçlar Çeşmesi
menzili (Karacaahmedj; 8-— İbrahim Ağa
Çeşmesi (tbrahimağal; 9 -» Ayrılık Çeşmesi
menzili (Haydarpaşa); 10— So&ütUi Çeşme
f G a z h İ n e ) ; 11— Taşköprü; 12—
Ö m er Erendi menzili (Kızı)toprak;; 1$— İhla­
m ur menzili (Kızjltoprakj; 14— Selftmi Çeş­
me menzili fFeneryoluj; 15— Ç ukur Çeşme
menzili (Caddebostan); 16— Çınardiba men­
zili (Suadiye); 17— Çatalçeşme menzili (Bos­
tancı): 18— Bostancıbaşı derbendi menzili
(Bostancı); 19— Bostancıbaşı Köprüsü (Bos­
tancı) (B ütün bu isim lere bakınız).
Dr. Semavi Eyicenin makalesinde muta
İfia ettiği yukarıda adı geçen eserlerin kiti-
belerini M. Kemal Ozergin okum uştur. Üni­
v ersite cam iasına m ensub bu gencin kitâbe
okum a gibi, bazı ahvalde çok çelin olan bir
işi üzerine alm ası ve başarması, hakikaten
tebrike değer, zirâ m ensub olduğu nesil, ki­
tab e okum ak şöyle dursun, zengin dilimizi
küçücük ceb İûgatı ile konumaktadu*.
BAĞDASAR (Başrahib) — Balat Ermeni
Kilisesine m ensup değerli bir din adamıdır.
Aynı kilisenin başrahiblcrinden D er Melkon,
un (1748-18481 oğludur. 7 Mayıs 1829 da tak­
dis edilen Karagümrükdeki Sıırp Ohan Oske-
peraıı (Saint Jean Charysostome) Kilisesinin,
D arphanede vazifeli Kevork Amira (1756 -
1836) ve Avedis Şamd^ncıyan'la (18Û7-188B)
birlikde başlea müessisi olmuştur. Melkon
A sadar'a göre Balal Krmeni Kilisesi Tarihi,
îst. 1931). 1837 de Narlıkapudaki Ermeni
Hastaha nesine nazır tayın edilmiştir. Keza
Balatlı Karabet Başpiskopos (1823 - 1831) de
ve Serovpyan Agop Başpiskopos (1830-40 ve
1843-58) Patriklerin zamanlarına ait muhtı­
ra la r yazmış ise de bunjarm kaybolduğu zan­
nedilmektedir. Doğduğu ve öldüğü tarihler
bilinmemektedir.
Kevork M. Paonıluriyu
BAĞDASAR (Ekmekçij — Asrımızın baş­
larında yaşamış bir erm eni musikişinastır;
«Vasfın senin gelmez dile» m ısraı ile başla­
yan bir a ra zb ir şarkısı malûmdur. Hayatı
hakkında başka bilgi edinilemedi.
T. Yıtn«s Ü*t«>a
http://groups.google.cor
 ANSt&lGPgDİSf — 1815 —
BAĞDASAR TIB İR —• Onsekİzinci a slr
asırda İstanbul'da yaşamış meşhur bir Erme­
ni şâir, edip, müverrih, gramerci filoaof, mü­
derris, musikişinas vc naşirdir. Son samanlar­
da meydana çıkarılan manzum mezartaşı ki-
tâbesinln elyazma suretine göre 1683 de doğ­
muş ve 30 Ocak 1768 de «5 yaşında Istanbul-
da vefat etmiştir. Balıklı Ermeni Mezar]ığın-
da medfundur. Pederi, K irkor adlı Kayserili
bir duvarcıdır. Bundan dolayı FCirkoryan so­
yadını da taşımıştır, Annesinin adı Turfanda­
dır. imzasının yanında kâh Kayserili kâh da
İstanbullu kelimeleri bulunduğu için bu iki
şehirden hangisinde doğmuş olduğu k a ti ola­
rak bilinmemektedir; talebelerinden Arutyun
Erzurumlu tarafından hakkında kaleme alı­
nan elyazma bir methiyeye göre kendisi de
Kayserilidir,
Tarihçi Karekin Levonyan'a göre, Bağda-
sar Tıbir küçüklüğünde kunduracı çıraklığı
yapmıştır. 1706 yılına kadar hayatı hakkında
bir bilgi mevcut değildir. Mezkûr tarihde,
Culfalı Astvadzadur V artabed’in, Eçmiadzin
katûğikosumm temsilcisi olarak İstanbu l’a
gelmesinden sonra, açtığı m ektebe Bağda-
sar Tıbir de devam etm iştir. S eaelr son­
ra bu rahibi daima m ethü senâ m innettar-
bkla anmıştu-. 1712 yılında kendini matbaa
islerine vakfetmiş ve ölüm üne kadar tsta n ­
bulun birkaç E m e n i m atbaasının neşriyatını
tedvir etmiştir. Nezareti altında neşredilen
eserlerden bazdan şunlardır: Zenok Kılak’ın
«Daron’un tarihi* (1719), K irkor N arekatzi’
nin (Dua) kitabı (1726), Sımeon Culfalı’nın
«Mantık» kitabı (1728), Kirkor Datevatzi’nin
«Sorular» kitabı (1729), Filasof David’in «Sı­
nırlar» kitabı (1731). B unlar meyanında en
mühimmj Ermeni Kilisesinin âyinlerini gös­
teren «Maşdotz» u dur (1726).
Bağdasar T ıbir takriben 60 yİ kadar m ü­
derrislik yapmıştır. 1741 de, P atrik Nalyan
Agop Başipiskopos (1701 - 17M) tarafından
Kumkapı'da tesis edilen, zamanının en mühim
Ermeni mektebinin m üdürü ve başlıca hocası
olmuştur. Aynı zamanda mezkûr Patriğin kâ­
tipliğini de ilâ etmiştir. Sözü geçen mektep­
te, ruhani ve cîsmanl birçok kıymetli talebe*
ler yetiştirm iştir' Bunlar arasında, Katoğikos
Simeon Erivanlı, şâir Bedros Varfcabed Ka-
panlı ve müderris Takvor Aslanyan en başta
gelmektedirler.
n/group/merakediyorum
BAĞDASAR TIBİR
Bağdasar Tıbu'in eserlerine gelince,
bunların büyük bir kısım sağlığında ve kendi
nezaretinde, birkaçı da Ölümünden sonra neş­
redilmiştir. Mevzuları muhteliftir. Matbu eser­
leri inîişar sırası ile şunlardır!
«Şahaved» (Kârlı demektir); bu eser is-
tanbulda iki defa labcdilmlştir; birmdisi tak­
riben 1718 de, İkincisi ise 1750 dedir. Münde-
ricatı Hıristiyan dininin akidelerini ihtiva e t­
mekledir. «Dağaran* (Şiir kitabı demektir);
bu eser 1723, 1734 ve 1768 yıllarında Istan*
bul'da üç defa neşredilmiştir. «Ermeni dili
Grameri, iki eildden mürekkep olan bu eser
1736 ve 1771 yıllarında İstanbul'da ve 17Ö1
de ise Hindist&n’m Madras şehrinde tabedil-
miştir. «Hıristiyan Terbiyesi*; ermetıice harf­
lerle türkçe olatı bu eserin ük tabı 1742 de­
dir. İkinci tabının tarihi malûm değildir
Ü çtine İle.ii ise 1816 dadır. Muhtemelen her
üçü de İstanbul'da intişar etmiştir. Muhtevi­
yatı Hıristiyan dinine ait toplu bilgilerdir.
«Parevakirk* (Selâm kitabı demektir), bu eser
1752, 1788 ve 1807 de olmak üzere üç defa
tabedilm iştir. Muhteviyatının büyük kısmı
mektup nüznunelerine hasredilmiştir. Bir kıs­
m ı da crm eniceden türkçeye manzum lügattir.
«Tzangkirk» (Fihrist kitabı demektir), 1753 de
İstanbul'da tabedilen bu eserin mevzuu, Mu­
kaddes Kitabın muhteviyatının tasnifidir.
«G ram er kitabı», 1760 da Tstanbulda basılan
ermeniee; bu e ser avam için hazırlanmıştır.
cAşk ve hasret şiirleri», ermeniee olup 1768
de tstanbulda neşredilmiştir. Bu eserin az
farklı ü ç tabı daha mevcuttur. Bıınirdan bi­
rincisi aynı yıldadır. Diğerlerinin tarihi tes­
bit edilememiştir. «Mantığın m uhtasar şerhi»,
ermeniee olan bu eser, müteveffa rahib Mı
kırdiç Boduryaıı’a göre, İ822 de Kalküta’da
intişar etm iştir. «Vekaayinâme», alfabe sıra­
sı İle tasnif edilen ermeniee bu eser, 1762 yı­
lına kadar bazı mühim olayları ihtiva etmek­
tedir. Ancak yarısı elimize yetişen bu vekaa­
yinâme. diğer bazı kronolojilerde birlikte 1951
de neşredilmiştir, «Ermenilerin Hıristiyanli'
gı kabul etm elerinin tarihi», Ermeni harfleri
ile türkçe olan bıı eser altı defa tabedilmiş*
se de tarihleri bilinmemektedir.
Bağdasar Tıbirin ikisi kayıp ve biri gayrı
matbu olmak üzere üç eseri daha vardır kİ
şunlardır; « E m en i tarihi», bu eserin sama­
nında mevcudiyeti, Ermenilerin Hıristiyan
 kkah — 1816 —
olma talihinin m uhtıra kısmından anlatılm ak
tadır Kayıp ikinci eseri, şehid Malgaralı Ast-
vadzadur Vartabed hakkında da 1710 tarihin­
de kaleme aldığı manzum bir methiyedir.
Gayrı m atbu yegâne eseri ise, beşinci asrın
en m eşhur Ermeni tarihçisi Horenli Movses’
in Erm enistan tarihinin özüdür ki hugüıı Kıı-
diis Ermeni Patrikhanesinin kütüphanesinde
bulunmaktadır. Bir rivayete göre, m ıhitarist
rahiplerinden Sarihçi Mikayel Çamiçyan’ın
(1738-1823) üç cildlik mufassal «Ermenistan
Tarihi» yukanda sözü geçen onun kaybolmuş
eserinden istinsah edilmiştir. Filhakika, Ça-
miçyan 1823 yılına kadar yaşamış olmasına
rağmen, eseri takriben B ağdasar Tıbirin ve­
fatı tarihinde nihayet bulm aktadır. Keyfiyet,
Sanaatımızca bu hususta b ir delil telâkki olu-
nabüir,
Bagdasaı- Tıbir’in, P a trik N alyan’m is ti­
fası ve haleli K irkor Basmaciyan’ın intihabı
ve cülûs merasimi hakkında 17 H aziran 1761
de Erivanlı Simeon katoğikos’â hitaben yaz­
mış olduğu imzasız kıym etli bir m ek tubunun
sureti 1956 da, m ütevaffa Toros Azadyan'ın
evrakı arasında tarafım ızdan m eydana çıka­
rılmış ve 1956 yılında New-York’da m ünteşir
«H. Çoçnak» adlı haftalık m ecm uada neşre­
dilmiştir,
Bağdasar T ıbir’in evlâdlarındau ik i oğlu
ve bir de torunu bilinm ektedir. B unlardan
rahip Andoh 1720 de doğm uş ve 1785 de ve­
fat etmiştir. Diğer oğlu A rşen T ıb ir ise 1715
de doğmuş ve 1771 de vefat etm iştir. B unun
da oğlu M esrop Tıbir 1750 sıralarında doğ­
muş ve geçen asrın başlarında vefat etm iştir.
Mezartaşma 1952 de, Balı-klı E rm eni Mezarlı­
ğında tarafımızdan rastgelinm iştir. 1956 da
ise yerinde yeller esmekte idi. B ağdasar Tı-
bir'in mezartaşı İse bütün a ra ştırm a la rım la
rağmen bulunamamıştır. A rşen T ıb irin ve
Öğen Mesrop Tıbir'in de, ou sekizinci asır İs­
tanbul Erm enilerinin k ü ltür hayatında değer­
li hizmetleri sebketmiştir.
Bağdasar Tıbirin hayatı ve eserleri hak­
kında araştırm alar yapan başlıca müdekkik-
le r şu şahıslardır.
Arşak Çobanyan (1872-1854), rahip Mı-
kırdiç Boıluryan (1881-1959), K arekin Levon-
yaıı (1072-1947), Leo (Arakei Papahanyan,
http://groups.google.cor
İSTANBUL
1860 - 1932), Biroen Zartaryan (1879 - 1956),
Asadur M ınataıkanyan ve Şusanik Nazaryan.
Kevork M. Pamufeciran
HAfilKKRAH — Bofaziçinde Çengelkö-
yünde Lâle devri İstanbul'unun mamurelerin­
den olup kuvvetle tahmin olunabilir kİ arka­
sında ın u a rn m bir korusu V etrafında çiçek,
bilhassa lâle bahçeleri bulunan bir sahüsa-
raydır. Sahibi. Sadırâzam Nevşehirli İbrahim
Paşanın dam adı Kapudanı Derya Mustafa Pa­
şa İdi.
Bağıferah hakkında Nedim’in 32 beyitlik
b ir kasidei tarihiyesinden şu malûmat topla­
nabiliyor; B agıferahm tanzimi ve sahilsarayın
yapısı hicri 1140 (M. 1727) dlr:
Bu aısrâHa Neıimı'a söyledi itmamına tarih
«Bu nev sahilsarayı kıldı ihya Mustafa Pasa»
1140
« B a jıfe ra h i adım koyan Sadırâzam İb­
rah im Paşadır:
Hu vâld mevzii ni'melbedel idini''1 i'Mishab
Saadetle şerefibahş olıiu bir fliııı sadri mülk ara
Geîiib tab’ı ferah pcymâstna abii hâvâst ho$
Peseıuli Ifttkdr tarru resmine «1 âsâfı yektâ
Buyurdu namına Bağı f-fnib dinmek ■riiftaslptfr...
Sahilden gerideki sırtlara uzanan bir or­
m an v a r d ır :
liiyaban/ânua dnğru nigâh iden kıyas fyler
$eiıi kndlrr kabâyL sebz Ue saf bağlamış gûyâ
Giircn hu aıfalnun imfcidadın iki cânibde
Sannr kim perii balin eylemiş Jtiisterde bir ankaa...
Lebideryadaki Kasrın arkasında büyük
bir havuz vardır;
5
Temaca kıl u havzan vüs'aLln bak kim bu kasri nev
Muhat olta üştür iki cânlbindeıt bahfile gâyâ
Ve m uhakkak ki devrilsin nefîs bir sanat
bseri olan bir selsebiiı vardır:
Ra dJlcû aehcbili g ü r kira ande sem ti eşvâke
İd e r Her b ir glken b ir kûçci ebrft ile imâ
Beyanı Inbfantü zevk içim h e r tü h rtd c Sıtın
t a b i f e r v â r a i şad m’anil b&rik ider peydâ
Lâle devri ricalinin felâketine varan hic­
ri 1143 (M. 1730) ihtilâli çLküjguıda, Kapuda-
nıderya Mustafa paşa bu Bağiierah’ta bulu-
n uy ordu. Çengelköy kâşanesinin, bahçeleriy-
 AJÎSÜCLOPEDİSI
— IB17 ~
)e beraber, ihtilâlciler tarafından tahrip «di-
len m amurelerden biri olduğu kuvvetle lah
min olunabilir fB .: Lâle Devri; İbrahim P a­
şa. Nevşehirli; M ustafa Paşa: 1730 ihtilâli).
Bibi.: Nedim, Divan; Sam i-Şâfclr, Torlh.
BAKIRSAK — Salâhaddin Enis'in «Ba­
taklık ÇiçegU adındaki eserinde bir hikâyesi­
dir. En acı çıplaklığı ile İstanbul umumhane
lerinin sefaleti nakledilm iştir:
«Bu sokakların en mühim, en sihirli mm-
takası köşeleridir, oraya geldiğiniz zam an si­
zi kavi iki kolun tu ttu ğ u n u hissedersiniz, lâ-
bİ5 olduğunuz İçtimai kisvelerden sizi tama*
men- tecrid ederler, mâneviyatınız üryan vc
çıplak kalana kadar soyarlar, çayıra bırakılan
başı boş aç b ir hergele gibi ileriye iterler
«Haydi artık yürü!* derler. Btırası bir âlem ­
dir kİ hicap, ihtiraz, âr ve hayâ hiç bîr şey
yoktur.». Bu sokak, betaetle akan koyu bir
çirkâb ve gılzet ırmağı, bü, sağlı sollu birçok
gerizlerin insibap etliği biiyük bir analağam -
dır. Beyoğlu Istanbulun bozuk midesi ise, bu
sokaklar, onun ağır taaffüniyîe burnunuzu
sızlatan hasta ve cılk bağırsaklarıdır.» ( E .:
Bataklık Çiçeği).
BAĞLAN (Ahmed) — Matbaa m akine us­
ta lan d an dır. 1909 da Gemlikte doğduğu; ilk
tahsilinden sonra iş bayatınaatdarak M atbaai
Âmire’ye (Milli Eğitim Basımevi) çırak olarak
girdî; çalışkanlığı ve kabiliyeti ile nazandik-
kati cebetti, az zamanda ustalığa çıkarıldı. Ye­
tiştiği müessesede sebat ederek m üdürlerinin
sevgi ve İtimadını kazandı; arkadaşları ara­
sında dürüst, tem iz ve işinde çok titts b ir sa­
natkâr olarak tanındL. Bilhassa m üteaddit
renkli resim baskı-
sında, Avrupa dan
gelen mütehassıs­
lar ayarında bir
hüner gösterdi ve
Milli kütüphanem i­
ze pek çok eser k a ­
zandırdı; bastığı iş­
ler arasında «Piri
Reis Haritası» ile
«La Turquie Ke*
malisi» ve «Güzel
sanatlar» mecmua-
1arının, v e «Sanat M,mr<l B .*la«
Takvimİ9 nin renk- (Resim: Kerih)
)/group/merakediyorum
BAĞLAR BAŞI
1İ resimleri bilhassa kaydedilmive değer. Bu
satırların yazıldığı sırada Milli Eğitim Bası-
mevinde atölye çefi idi.flOSO).
Haklu Ooktikrk
JtAĞI.ARALTI DALYANI — Balıkhane­
nin eski merkez m üdürü Karakin Efendi De-
vedyaıt'in «Balık ve Balıkçılık» adındaki öl-
m e t eserindeki kayda göre Boğaz ağzında Ru­
meli feneri ile Karibce köyü arasında bir dal­
y andır (1915 «= 1331); hududu Fener Önün­
deki dikili tastan Karibce burnuna kadardır;
yaz ve kış dalyanı kurulabilm ekte ise de 1300
11884) denberl m artın on beşinden Haziran
sonuna kadar yalnız yaz dalyanı kurulmuştur.
Çiroz, palam ut, torik, lüfer, kefal ve sair ba­
lıklar tutulur. Kiiyos dalyam gibi bu dal­
yanın da bir «al beraber kayığı* olup dal-
yana girm eyen balıklar bununia avlanır.
Bu satırların yazıldığı sırada, 1950, Bağlara!»
tı dalyanının durum unu tetkik imkânı bulu­
namadı.
BAĞ LA RB AŞI — Şehri şehiri tstanbulun
ınisilsiz b ir sayfiyesi itli kına bihakkın sezâ
olan câ2İp köşelerinden biri de Bağlarbaşı'dır.
Be$ yolun kavşağındaki bu ferahfeza yer.
şark, şimal, cenubişarki ve cenubi garbi rüz­
gârlarım ı hâkim olarak çullanan ve Çamlıca-
d an yol alan şimalişar&î rüzgârının tesiriyle
bazı anlarda öyle bir hal alır ki adamı uçura­
cak tabirine ilâveten yükü ile beraber deve­
yi de alıp götürecek bir sertlikle eser. Fakat
öyle lâtif estiği dem ler de olur ki tatb tatlı
yüzünü yaladıkça gîiya bîr bardak su; Küçük-
çamlıca, Ömerefcndi korusu, Şeker kaya,
Müftükuyusu, Hammnine. Kısıklı, Feryalha-
mm> Sarayınsuyu, Tomru-kağa, Mehmetağa,
Kirazlı, Tantavi Çiftliği, Dutfulluda Âdile
Sultan Suyu, Taşdeien, Elmalı, Defüeli, Göz­
tepe, Karakulak, Sırmakeş, Kılınçlı, Soğanlık,
Yakacık, Ayazma, Kayısdağı sularından içj-
liyormug gibi vücudunun bütün damarlarına
iliklerine yayıldığını hissettirerek âdeta insa­
nı gaşyeder. Meşrutiyetin ilânına kadar Çift­
lik gazinosu nam ı ile m aruf gazinoya oldukça
değerli kim seler gelir, bilârdo ve tavia oyun-
larc ve tatlı sohbetleri De hoş vakitler geçirir­
lerdi. Gazino ittisalindeki Besim Ömer Paşa­
nın köşkü yanındaki A rtaki’nin gazinosu da
hemen hemen onunla hemayarca İdi. Şimdi
 BAÖLARBASr
Artakt’nln gazinosu yok olmuş, çLttlik gazino­
su da ününde hayvan pazarı kurulması İ1İİKL
riyle köylerden inen odun ve kömür araba-
lafl ile dolarak bu bakımdan kesbi jöhret o? -
m iftlr kİ şimdiki şekli, hava bulunur ama
odun, kitmür her zaman hor yerde bulunma*
darbı mesclinec evvelki sekline geçim cihe­
tinden ihtiyaç nisbcünde teveffuk etm iştir
Bağiarbas! hakikaten Bağlarbaşı idi. O devrin
maruf bağları a noktadan başlar, Altunt zade­
nin, Sultan Kethüdası Beiıiç Beyin, Esvabı
Saffet Beyin, Seniye Sultanın, çimdi Verem
Paviyonları ile sıralanan Valdebağının, Tan-
tasî iade Halid Beyin. Yusuf Paşanın, Deli
Fuat Paşanın, Asaf Paşanın, Ekmekçlbaşının,
Saatçibajının, Memduh Paşanın, Tunuslula­
rın, Nafiz Paşanın, Şeyhülislâmın, K urd İs­
mail Paşanın, Rauf Paşanın, Şevket Paşanın,
san Haille A büiilmedt, Yusuf tzzeddin ve
Şevket Efendilerin, Ahmet R atip Paşanın,
Kirişçi İbrahim'in, Bağcılar Kâhyası Ö m er
Pehlivanın, H ünkâr İmamının, Suphi Paşa­
nın, Ethem Pehlivanın, tsm ail PehUvanın, Se­
rasker Rıza Paşanın, Bodrum! Şeyhülislâmın,
Serhafiye Ahmed Paşanın ve daha h a tır ve
hayale gelmiyen> bilinm iyeîi zevatın bağları
ve Ömer Efendi Korusu karşısında Beylıkba-
ğı vardı k i h e r b irinde çavuş, m ırg lr, feegi
memesi, müşküle, balbal, erenköy siyahı, ço-
bançavuşu, parm ak üzümü, altm taş üzüntü en
İyisi Rıtmetinde yetişir yapıncak üzüm leri b u ­
lunurdu.
Bağlarbaşının üstüne şöyle böyle şiirle r
ve m âniler de söylenm iştir. Çocukluğumda
işitip hâtoam da kalan sem aiyi aynen yazı­
yorum :
Yıkıfem ol «ittmkirım n n ip ağyara yâr olsun
A» KBjtl diler kânı zaı^r tim i
Kİ toh'ı Ub'ıına vy^uH bıçkın bir gfil’in r nhm»
Cefakâr otmauo lâkin (?...)
*•> J1*1 B *iU fbl*ı j n k e t t t ğ e h t r j f i ı k a ra r otsun
A atlım « atin e varmam isterce nevtelur olma
S cbnN U İM ila m i< rtl idem ol y â r il» ülfet
Nesimi sal is lİ h » ne İfam U r lakım bey’frt
Ru yat ben eyledim niyyet sinlisHİrn denm edin elbet
Türabı A sllineye kadem lıagmam sana nisbel
Bs y n Raglarhsfti ırvkHnttge bergün b w fllsun
A Mlim srraitne varmam İsterse ncvbabar r i n n
Bulunnr kendime raâı»ık bttlıutmag sana bfcç âgık
Rnlnnunran beyim amma bulunmaz ben gibi sâd ık
Knnvgılugnıı bülün dosllar bağı hüanflne «fidık
Mübarek öylesin MevtA kabul etindin sem arlık
- 1818 — ISTANBUt
b u y a z b a f t U r h a ş ı ıcvkelmege h e r g i i n k a r a r oU tin
A * a lljn « e m tlm ? v a r m a m l a t a n » a c v b a h a r o l t u .
Bağlarbaşı için bir de mâni ild ird im ki
oPan orada burada iüyllyenler vardır;
A ıJ a m a m a n J w £ l a r b â f f ., .
A y n a m ı r ltr r c n ı i t i n h e r K ü r e n b ı n tl a r b a | j
S u n a g e l i r g ü z e l l e r , » « m lf n e v a r B a g i a r b ı g u
Ben ete derim k İ :
A rla » ) a m a n B a t f j p r f r a fl...
(ibretlerin rntrcmuı s o fid ir R aftlırbap
B u m e r m a ’ıla â ? jfcan # ü x f r lt b a ğ l a r b a t ı
Eş’arında «Berki» mahlasım kullanan
Doğancılarlı Gözlüklü Nureddüı Beyîn de Bağ-
larbaşı üzerine bir semaisi v a rd ır:
tîe ç e n B aâ ia rfta tı se m tin d e ben b l f h Ö M e r i g t i r d t a
G c n i b n&z il e d â e y l e r o ç e ş m l s n b e r f g ö r d ü k
K uzum p & t u ıe v e p » E irer k a r a m u g b e le ri g o rd U m
K ı m r t n ı ç r u h l c r i g ü l v e ş a ç t l m 15 p e y k l e r i g ö r d ü m
B u l u n m a z h iif iû lin e a k r a n ö m r i i m d e b l f p e r i g ü r d ü m
C ih a n ı p ü r z iy a e y le r c e m a li c n v e r l g ü r d ü m
Kusurum var dİsem c&iz crmâllo Misalin Övmekte
O k u m u ş cilv e naz d e rs in a d a im b e n i te m e k te
Nice bin zahmetim vardır anı bir llhza ginsekle
■Vcımr bale dıış oldum o «Oltu bm kt ttv n elte
Btıloamat biisnüne akraa Ömründe bir pcıî bârdan
Cihanı pür siya eyler «eiMİl e n m l g&HHim
Benî H U basan âsi sararttı ot saçı frylfi
Görünce ayda bir k em notu ol didesl şehlâ
<îlce gündüz figan {(»ekteyim göa *ermedim asit
Ao»Hin çekdj|İ âlâmı Berki eyledi İmlâ
B u l u o m a z hüsnüne akran (n rü ad e bir peri gördün
CUıanı pür siya eyler cemali tnveri girdlin.
Bağlarbaşı, m ahallelerden ayrılıp sayfi­
y elere giden yol olduğundan Bağlarbaşı s a ­
mım almıştır." Şimdiki Suadiyeler bilmem
hangi p lâjlar olm adığından Kadıköyünün Pa­
pasın Bağı, Kurbağalıderc. Fikirtepesa, Fener­
bahçe, Çiftebavuzlar, Caddebostanı h attâ ve
h attâ Papastabağının İlerisindeki Ömerefendi
Çeşmesi bfle uamazgâhındaki şedde teziz kab-
ve pişirilen b ir aramgâh idiyse de Bağlarbaşm-
dan Ûerlîyen tepelerin ah-ı havası çâr aktarı
cihanda m aru f olduğu musaddak ve müsel­
lemdir. Âgık b ir semai nakaratında:
F en er bağı. S ayış dağı. Caddebostan g 8İ gSr
N ffin İu k ir eder isin âfikın in’am ıaı nankör
demişse de biz «Ne bülbül var ne gül açtı, vi­
ra n d ır Üsküdar şimdi» diyebiliriz. B ir divan­
da d a :
http://groups.goog le.G
 A N StK L O PZD tît
Ây k ın g irlv n vcchj Hvgjjj d ild in y ir
Melkeninı fimdi clvamm Lskürtar etUn beni
dediği jib i Bağlarbaşı halkındaki malûmatım
bundan ibarettir. O fa manlar Üsküdar İstan­
bulini sayfiyesi idi. simdi bilemem ve göre-
mem nereleridir.
V iııf İlle
BaglarbajJim an revnaklı devri, Oııdn-
Siiızuncu Asırdır; bu asrm rlnd ve külhanı
mejrel) şairi Beşiktaşlı Gedai, iki neti» sem ai­
sinde Baglarbaşı âlemlerini tasvir etmiştir;
Semat
Merird dh llm omü ey bülbiill s ry d i var vakti
.\^ar fiil goncesîu rlb c t gclitıce nevbAbar v&kll
Olur râbt yememle ayşti nûşurı IçtUıar v ık ti
» ü ş tr ol sem ti yâre gün olıır bir r e h g tin r vakti
Ne cünbtişler olur Baglarbafinda gUlitftr vakti
lifle evvel bahar olsun da gefolkn Cakfldar vakti.
flfiim de mey sunar ol sAkii nevr*ıte tıüb g&lrû
SOrihtler oiur titl ş e rib ı b fo n ite rncmîû
Çeker m eslâncler «crm eıt olub bir nâlel yâhCı
Çıkar bir bir t«Tni»lya çeker üft£<le!cr a rzd
Ne cünhtif|fer olur Bağlarbagında f tü lta r vakti
Hele e m i bahar oTsua da gcfaüa 1/sktidar vakti
Tulaydın bir karık ben de Yem işten y ir e «M olaıın
Görenler seyrine koçsun b ütün deryâ yüzü dolsun
Yeler zinciri m ihnetten riiJi divâne kurtd lsn o
triş in ÜÖrtldanü mevsimi ahdim y e rin bulsam
Ne ctfnbttgler olu r K ^ h r b a f iııd a g utizar n k ü
Delc evvel bahar olsun da g e ftn h Ü sküdar n k l l
Semai
Açıl ey goncafem nihaili âlin iâleaâr olsun
Dağıtan sünbtill ke.vaûlann fesli bahar plsmı
Vişdtfn hülbüti şftrideye dârü diyar olsan
Cüriip gütçeade gttller verdi hüsnün şernuAr olsun
Sana B alhîbijı mesken M a hicrin medar olsan
Bu sma ey servi kaamet oa makamın Üsküdar o)$ub
Bulanmaz ^ T tk ln a sen gibi âlemde bîr dilber
Hİtâb eyler erm&fjft gdrstege $&feen<fe gilterfer
Bfetiin »âridedUler bibi hüsnünün seyrini ister
Salın Baglarbaşımla lerv) kaddin tamftiı* gğster
Sana Baghrfcaşt mesken bana hkria medar »tean
Bu yat ey servi kaamet «t makamla Üsksdar oümn
Sana İhsanı Vlakdır Mı güsetllk tok küçük yaşta
Ama» bil kaıdrlni ger mtirgl devlet var İken basla
tiedâi »Kikin gönlü (6ın hep sen kalen kagla
llema* leylü aehar lu s atlatma varsın BMtktqla
Sava Üa|lartuM menken bana hicrin n e d v olsun
ftu ya» ey servi kaamet öz makamın Üsküdar olsaa
BAĞLARBAŞJ CADPESf — Üsküdarda
Toptaşı sem ti yollarındandır. Çavuşdere Cad­
desiyle Nuhkuyusu Caddesi arasında azattan
sağa ve sola kavisli, dirsekli, dik ve yokuş b ir
h/group/merakediyorum
— 1819 — BAĞLABBASI MEZAKUCl
caddedir. Her iki tarafında kavşağı olan ve­
ya keşişliği yollar şunlardır: Abacıded# Soka­
ğı, Helvacıali Sokağı. B akılar Yokuşu. Vali-
de-kâhyası Sokağı, Valideimareti Sokağı, Çini-
licarni Sokağı, Ûsmanpaşa Sokağı, Çiniliha-
mam Sokağı, Kaşımağa Sokağı, Pazarbaşı So­
kağı, Turşucu kem al Sokağı, Tahtırcvancı So­
kağı, Alaı-aminare Sokağı, Boybcyi Sokağı,
Miroğlu Sokağı, Yamacı Sokağı.
Çavuşdere Caddesinden gelindiğine gö­
re kaba taş döşeli, İki araba geçecek genişlik-
tedir. Helvacıali Sokağı kavşağından sonra
sola bir kavis çizerek dik bir yokuş olur. Bal­
cılar Yokuşu kavşağına -kadar olan caddenin
bu birinci kısmında ikişer katlı ahşab evler,
arsalar ve bağçeler vardır. Sol kolda köşede
klâsik üslûbda, kesme taştan teknesi çukur-
da Kalyoncular kâtibi Dereli Mustafaefendi
Çeşmesi bulunmaktadır. Yol burada tekrar
sola kıvrılır, sağ tarafta Toptaşı Cezaevinin
yan cephesi, sol ta rafta meydamrnsı bir açık­
lık vc Validekâbyası Sokağı kavşağı vardır.
Bu coktadan itibaren yol üç araba rahat rt*
hat geçebilecek kadar genişler, sağda (Valide
İmareti) Topta§ı Cezaevi, «ol ta ra fta Aükva-
Ude Camii ve M edresesi bulunm aktadır. Va­
lide İm areti v* Çİnİlicami sokakları ile teşkil
ettiğ i dortyol ağzından itibaren Bağlartaaşı
C addesinin üçüncü kısım baslar diyebiliriz,
yol yine İki araba geçebilecek k adar daralır,
te k ra r dikleşir, ve Nuhkuyusıi Caddesine bağ­
lanır. Bu kısm in üci kenarında ikişer iiçer
k atlı pek azı kârgir» çoğu ahşab evler, bağ-
çeter, arsalar sıralanır; iki bakkal, b ir berber
dükkânı, Kaşımağa Sokağı kavşağı köşesinde
■bir m ahalle kahvesi, Çinilîbamam sokağı kav­
şağında b ir çeşme bulunm aktadır. Boybeyi ve
Miroğlu sakaklarıyla olan kavşakları arasın­
da 7-B yıl tmce yıktırılm ış ik i ahşab m eşru-
fytı ve kalmış Pazarbaşı Nakşibendi
HprgSht bulunm akta idi. Caddenin nihayetin­
de b ir K aadM dergâhı olan Sah Tekkesi bu­
lunm aktadır. (Nisan 1951).
Hakki GvUBıfc
BAĞLARBAŞI EKMENİ MEZARLIĞI —
tstanbulun en eski Ermeni mezarlıklarından
bilidir. Bağlarbaşının tam göbeğinde ve Ka­
dıköy ve Kısıkll tram vay hattının kavşağın­
da bulunm aktadır. Mesahası 14000 m3 kadar-
dır.Cenup ve şimal olarak iki kısma ayrılmış­
tır. Ortada kalan ufak bir kısım ise Rumlara
 BAĞLARBAŞİ «EZAftU Ğ I — 1B 20 _
aittir Yeni Mahalledeki Surp Karabet Kili
Sesine ait olan cenub kısmı daha eskidir Şi­
mal kısmı ise Selâmsızdaki Surp Haç Kilise­
sine ait olup nisbeten daha yeni ve daha bü­
y ü ktür
Mezarlığın tesis tarihi cenuptaki kapının
üzerinde bulunan m erm er taştaki kayda K öre
155S d ir Fakat bu kayıt » inanından olmadığı
için tarihi bir kıymet ifade etmez. Maaınafih
bu tarih aşağı yukarı doğrudur. Zira Erm eni-
terin Üsküdar» yerleşm eleri de bu sıralara
tesadüf eder.
Mezarlığın toprağını Ermeni cemaatına
vakfeden Atam isminde DiyarbakIrlI bir Et
meni katır tüccarıdır. 1718 tarihinde vefat
ede» bu şahsın, bugüne kadar mevcut olan
mezar taşındaki kitâbeye göre, bütün van yo­
ğu satılarak mezarlığın toprağı satın alın­
mıştır.
1B85 talihinde mezarlığın etrafı duvarla
(OTilmijilr. Bu iş bilhassa o zaman Silip Ka
« b e t Kilisesinin vaizi olan Başpiskopos (son­
radan Katoğikos) Matteos tn nirliyan’ın ve
Sarp Haç Kilisesi vaizi olan Piskopos Kirko-
ris Aieatcıyan’ın gayretleriyle başarılmıştır
Esinden Ermenilerin yüksek zümresi ve
bilhassa Amira unvanını taşıyanların ekseri­
yeti Üsküdar ve civarında oturdukları ve bu­
ra m ın tstanbul Erm enilerinin ilk mühim ir­
fan kaynaklarından lir i o ld u |u için. Bağlar -
başı Ermeni Mezarlığında gömülü birçok m eş­
hur simalar vardır. Bunları iki kısma ayıra­
biliriz. Birinci kısma mezar taşları bugüne
kadar mevcut olanları, ikinci kısma ise mezar
taşı olımyanlan yahut kaybolmuş olanları da­
hil edebiliriz. Birinci gurupta bulunan kayda
değer şahıslar sınıflarına güre şunlardır:
Din adam ları:
B unlar arasında beş patrik ilk başta ge­
lir. Vefatları sırası ılı;, isimlerini veriyoruz:
Zakarya Vartabet Vanh (vefatı: 1640),
Piskopos Ohannes Çamaşırcıyan <1757 - 1817),
Piskopos Astvadzadur m m -1846), Piskopos
Karabet Balatlı (1783 - ıano). Piskopos Sarkis
Kuyumcuyan (1804 - 1865).
Diğer din adamlarının baslıcaları şun­
lardır :
Tokatlı Bûğos Vartabet (vefatı 1675},
Retns Vartabet Edirneli (vefatı; 1746) Kudiis
Palrikhaesi murahhaslarından Simoen Fisko-
pos (vefatı: 1767), Kayseri Surp Karabet- Ma
http://groups.goog lc.
İSTANBUL
nastınndan Bedros Piskopos (vefatı: 17711)
Ankara F rınoniim nin ruhani reislerinden
Başpiskopos Antreas (1756 - 1807) Kudüs
Ermeni Patrikhanesi Vekili Tekirdaglı Agop
Piskopos 1175e - 1809). ytac Kudüs Ermeni
Patrikhanesinden İstanbullu Bağdasar Pisko­
pos fvefatı: 180B), Kilikya Ermeni Katogiko*-
lujgu mensuplarından lçevanlı Bogos Başpis­
kopos (vefatı: 1810), Kudüs Ermeni Patrikha­
nesi b a la rın d a n Tokatlı Markos Başpiskopos
(vefatı: 1B28).
M ütefekkir ve san atk arlar:
M eşhur m im ar Serkis Kalfayan oğlu, yaz­
manın mucitti Kevork (ölümü: 1751). Kayse­
rili Merametçi Kalust Kalfa (ölümü: 1779).
A şkhar ovalı Gireğ Kalfa (doğrusu Güreğ ola­
cak) föliimü: 18(Mî). M üderris ve KopsJt Mardi-
ros Sargayat 11741-1813). Sarayı llüm ayûn de-
ınireibaşısı Manuk 11788-18381. Sarraf Serkis
Koranyaıı {öltimü: 18551 m eşhur tüccar Mar­
d in » M arkaryan 11801 - 1867). Meşhur şair
Bedros Turyaıı (1851 -1872). Saray baş tabib-
lerinden O bannes Bey Şimşiryan (1830-1865).
Saray bamamcıbaşısı Serkis Marzmanyan
(1807-1897), Saray M imarbaşıiarından Serkis
Bey Balyan (öiiimü: 1809), M uharrir Mıgırdıç
Şahnazar (1866-1900), Saray sertabibi Vahan
Paşa Manulyan (1840-19021, Saray ikinci te r­
cümanı ve yabancı Basın Müdürü, Bâlâ rü t­
beli Nişan Seferyan (1848 - 1B06), Berbeıyan
Mektebi müessis ve m üdürü edip Reteos Ber-
beryan (1848-1907), Dr. Diran Paşa Papatyan
(1886-1928) v.s.
A m iralar:
Azatyan Bedros Amira (ölümü: 1762),
Azatyan M ardiros Amira (1745 - 1775], Kadı-
köylü Sarraf Artin Amira (ölümü; 1776),
Eğinli Sarraf Pişmişzade K arabet Amira
(1750-1802), Eğinli Aznavoryan Kaspar Amira
(ölümü: 1806), Akulisli Meyrem Kulyan Torna
Amira (1738 -1818). Saray Mimarbaşısı Bal­
yan Kirkor Amira (1704 - 1831), Aznavoıyan
Aznavor Amira (ölümü 1832). Egı'nli Sarraf
M arkar Amira Deryantz (1776 . 1841). Nizam
ustası Noradunkyan Artin • Amira (1770-
1834), pişmişyan Mikael Amira (1785 -1849)
vesaire..
Mezar taşları bulunmıyanlar arasında da
ezcümle şunlar vardır-
Meşhur mimar Serkis Kalfa (ölümü 1740 a
p
A>’stKW>PED!St — 1821 — ba Cla bba si ME2ARUĞ1

doğru). Şaray ressam ı Ohannes Behzal 41800- ederek ve tarihleri sırası île buraya koyuyo­
1874ı, m eşhur ressam. Apraham Saksyan ruz :
11 fl82l • 1876) 10 uncu M ir İstanbul Erm eni­
1
lerinin en mlimtaz m ütefekkiri O hannes Had-
velî Deroyeıttz (Iftdl * 2888), Şair ve edip H«- Knıtlriıfiı rah ip BafeM'ıut oftlu m ofanıti Bogoc
çadur Misakyan (1815 • 1891). Tarihçi vc edip ÜtOnıb 1736 Temmuz 30
Karutyun Mırmtryan Misakyan (1815-1891) (Bu iki n i ı r ermenicedir)
Tarihçi ve edip H arutyun Mırmıryan (1860-
N r k in ben dünyjya geldim gel de ( — )
1926). M üderris vc edip Ohannes HintJiyan Al da kendimi Jfdai aldım lo an n u n y ıla n d ır
i l 806 - 1950) v,s. Dünyaya fitlen neçin «elif, tfte r İRedaeb?)
Rağlarbaşv Erm eni Mezarlığındaki mezar Efter bâkl ulur, Tik/ edeo s?|ftxnrt bulur
taşlarının şekil Te sanat cephesine gelince İnanm an a ld atır dünv* H iısgud»rdır mefciıum
23 de tealim ed ip canım
şunları söyüyebiüriz: 17 nci asra ait olan en Kim .sebeptir helâl kanım
eskiler alçak ve bir tabut şeklindedirler. 16 İnpnsan feftd boj düGy*
İnci asra ve 19 uncu asrın o rtalarına ait olan­ Dua ediniz.
lar ekseriyetle m üstatil şeklindedirler ve yük­
îBu kitâbe çok m üşkülâtla okunabilmrçtir.)
seklikleri de vasati olarak y an ın m etre ka­
dardır. 19 uncu asrın ortasından bugüne ka­ 2
dar olanlar da m uhtelif şekiller arzederler. Balıkçı Moülk
San'at cephesine gelince, eskilerden fev­ Kİm&o dem esin k î benim
kalâde güzel oym alar ve kabartm alarla süs­ Ben söyledim ki benim
lenmiş taşlar vardır, Meselâ P atrik Zakarya H e r kim kİ derse benim
O lur nice kİ, benim.
Vanlı'nuı vc Azatyan Amira lardan birkaçının
5 Eylül 1840
taşlan bunlara b irer örnek teşkil ederter. 10
uncu asrın ortalarına kadar olan m ezar taş­ Y akarıdaki kitâbenin sahibi Balıkçı Mo-
larının bir hususiyeti dc kitâbelerln altında 5 i k gayet güçlü ve kuvvetli ve aynı samanda

merhumun sanatına ait bir âletin hâkkolun- kabadayı bir kimse iıniş. Lâkin bir gün kavga
ınug bulunmasıdır. Meselâ b ir terzinin taşın ­ esnasında kendisini kamalıyarak öldürmüşler.
da b ir pergel görürüz. Mezarlıktaki en büyick B undan dolayı bu kıt'ayı gelecek nesillere de
taş, Kirkor Amira Balyan'a, ea ufağı ise Ser­ bir d e rs olmak maksadı ile mezar taşına yaz­
kis Kalfanın torunu Katarirıeye aittir. mışlar.
Mezarlıktaki tarihi ve edebi kıymeti haiz 3
kitâ beler bu satırların m uharriri tarafından
1942, 1943 ve 1945 yıllarınca asıllanndan Hayya Serasker H isrefi <HÜsrev) Pa­
şa Hazretlerin se r ka.
büyük bir itina ve emekle toplaıulmıştır. Bun­
vüzbaşıs; «krebatısı
ların sayısı 500 ü bulmaktadır. Maalesef bıı A gaaın sad İnce Servisindir
kitabeler gayri matbudur. 1263 (1845)
Kitabelerin harflerinin hususiyeti hak­ 4
kında umumi olarak şunu söyleyebiliriz. Ou-
1047 teşrinievvel 3 cuma
dokuzımcu asrın başlarına kadar olanlar bü­
Gina oldu Kayseri kıyserisi
yük harflerle, ondan sonrakiler ise küçük Talaşlı Üsküdar Alpfizan
harflerle yazılmıştır. Edebi bakımdan ise men­ Sulu Han odabaşı K arabet dayı.
sur ve manzum olmak üzere ikiye ayırabiliriz.
5
Manzum olanlar arasında fevkalâde güzel şiir­
ler vardır Kimse demesin kİ benim
Ben itâyicdim kİ benim
En eski kitabe Koca Bedros'un zevcesi Her fcim İd d e n e benîm
Şazüam’a aittir ve 1637 tarihini havidir. Olur nice ki benim.
Mezarlıkta crmeûice harflerle türkçe ola­ MUos oğlu T«ıla&lı
rak yedi adet kitabe mevcuttur. Bunların
ûedrosun oğlu Karabet.
mümkün olduğu kadar aşıtlarını muhafaza Sene 16 S6 da Tammu? 6

m/group/merakediyorum
 — 1822 — İSTANBUL

6 ne *-P» ile telâffuz edilir, *pahâ. pahalılık,

Bini E '« ;i Ohannes Kibyayan pebâcı» denilir. Takat eskiden münevverler
Bura düktüm amm a Kayseri vatan dâünâ «Bı île yazarlar idi. Eskiden avam ara­
Sın aruekiı iken benOz nevcivan sında basit bir tbtidâi tahsili görmüş olubda
Takdir kıldı lutrri ebedi m ekân akran ve enuâli tarafından Meklcbli* deni-
Yol oiram az artık ah pe d e r m ad rr
M uhittim kıl dua. ey tbıtJ be#er lenlcr d e bu kelimeyi *B» ile yazdıkları halde
Kİ s> ıu da rahm et d ile r m üm inler lâtin asıllı Türk harflerinin kabulünden son­
36 Haziran 1607 ra yazı dillinizde bir imlâ ni2âmı kum lam a'
dıgı için inkilâb neslinin münevver tabaka­
7
sının tüm ü, dilimizde binlerce benzeri gibi
Bulmadım **hıai e c d e d o stlar b ir çare Hay! ciddi 'bir tenkide lüzum görmeden «Bahâ'
Gene yaşım da girdim encam g<irdü£tin noeza re Ffayf
yı «Pahâ» olarak yazm akladırlar, tek iste
Hosnfine y* m aline bel bağlama sen ey gafil
V fMm halka yem o lu r cism in de m uru m âre Hayf nâss has İsim olarak kullanıldığı zamandır
Kani Iskender u Dar*, han d ed ir Isfeodiyar ham dederiz ki b ir «Bay Bahâ». «Bay Pahi*
Kılmadı « “n*e fveknç?) ( b ir iki kelim e noksan] lîa y l olmamızdır.
(T ârihi yazılm am ıştır)
H üseyin Kâzım Bey meşhur eserinde di­
Mezarlıkta kitabesi A rap harfleriyle bir limizde kullanılışına misâl olarak Nedim ile
tek mezar taşı vardır ki o da B alyan K ırkar Şeyh G aalibden şu beyitleri atmıştır:
Ajniranıa taşıdir.
N azirln yok cihanda hltenile mifari münevversin
K evork M. Paratıkcİynn
B ahâ olmaz saoa cânâ aceb pikin gevhersin
BAĞLICAĞCE SOKAĞA — Ü sküdarda Nedim
Büibüiderisi sem tindedir; Tophanelioğiu So­
kağı Tekkeiçi Sokağı arasın d a uzanır; Top-
hanelioğlu Sokağı kavşağından gelindiğine
göre, Uç araba geçebilecek genişlikte, kaba
taş döşelidir; s a f a b ir kavis çizerek dik b ir
yokuş halini a lır ve Tekkeıçî Sokağına dokuz
basamak m erdivenle kavuşur. B u sokağın,
ortalarında, ağzı ta ş bilezikli ve d e m ir k a ­
paklı bîr kuyu vardır. B ire r ik işe r k atlı ahşab
ve tuğla yapı evlerinde m ütevazı gelirli T ü rk
aileleri oturm aktadır. K ayda d eğ er başka b ir
hususiyeti yoktur.
H akk ı G ö k türk

BAĞODALARI MESCİDİ — (B .; Fatm a

Hatun Mescidi).

BAGRIYAM K SOKAĞI - l tîsk ü d a rm

Selâmsız sem ti so lak ların d an d ır (1934 B ele­
diye Şehir R ehberinin 27 nu m aralı paftası);
B&lbülderesl - B&ğlarbaşı yotu ile K arabağ
Sokağı arasında uzam r; b ir arab a geçebilecek
kadar geniş b ir toprak sokaktır; b ir ta ra fı kır,
b ir tarafı bağçeli olup o rtaların a doğru kar
yılıklı ancak iki kârg ir ev v a rd ır (Nisan 1951) Z n m ı tf u ım z K a r i k a t ü r l e r i ;

BAHÂ, B A U Â LIU K — Bahâ, behâ. H a
şeyin Kâzım Beyin Büyük Türk Lûgatı’na gö­
t e dilimize Carscadan alınmış isim, «bir şeyin
alımb satıian kıymeti, değer».
Kadimden beri halk ağzında «B» yeri­
T icâret V ekâletine sore İstanbul uctızlufe diyarı imiş
fGsteteicf)
*Şebi ycldâyı muvakkUle müneccim ne hilir
Onu meıııurl&ra *or kinj g tc e le r kag su*t!»
f N e h s r T li b l e k ; A k b a b a M e c m u a » )

http://groups.google.ee
 AJftlKUMPEDİSİ
H atnm aitB «İtan b a k iri H a n g im c in it M«
Tdlifeûu t m ! o b a bt d t l ü l f r hİMB leU*
Şeyh G n lih
Eskiler gerek e ş y i gerek İntan hakkında
kıymeti takdir edilemeyecek kadar yüksek
olanlar İçi <bl Bahi> derdi; artık kullannnyo-
n n , ya zamanının tiz e dilli { liri Nedim gibi
•baiıi o lm an , yahud «bahâ bulunmaz, batıl
biçilnıeı» diyoruı.
Hakiki d e |c r i to k yüksek gaayet kıym et­
li eşya hakkında giraıı bahâ» denilir, u m a n ı-
m uda bu terkib de yaşı ellisini asmış Jtalem
erM bı arasında pek e n d er kullanılm aktadır;
fakat esefle kaydederiz ki devrim izin konuş­
ma ve yazı dillerinde bu terkibin karşılığı ko­
nulmuş değildir; *gtran bahâ» hakiki değeri
çok yüksek olarak tesbit edilebilen şeydir,
tb a iıi bulunmaz, bahâ biçilmez» sözleri ile
ifâde edilemez, eb ab ili ve çok bahâlı» da d e­
ğildir, zirâ bunlar değerinden üslün fiatia
satılan şeyler hakkında kullanılır.
İstanbul ağzında b ir de zate$ bahJtetna..:
İS T A N B U L . CANAVAPl
. ' Z uruam im K a rik a tü rle ri:
Dur matları «rtan hundra rintları özerine
>m/group/merakediyorum
1IK3 — BAHÂ. BAHÂU1I >
tabiri vardır, BüyiikEeJırin târihinde birer
Ket olmuf korkunç büyük yangınları hatır­
latarak, bir !f«ym hakiki değerinin kat kat
ünlünde ia lılm u ı, tedariki zarureti ile keseyi
tam takır bırakması, Âdeta yakub kül etmr-si
yerinde kullanılır, m is a l:
— Müjde, uskumru çıkmi)
— Çtkdı ama a te ; bahâ&uı?.
Mei'&zen, vuslatı âşıkı : 01 ucjt ı ı - . ı ı k ,
maşuka, canan, sevgili için söylenir:
KiilAyı V'U'ıl.ı 11 o «ûhuıt a l m b ah i* ın a..
Bir şeyin hakiki değerinden çok aşağıya,
çok u c u » tedarikine de «yok bahâsına. >
deriz, misal:
On dönüm bağı bağçesi İle beraber koca
köşkü yok bahâsına kapattılar,..
Yavruydu çırpam adı kanadım
Batriırt çıp lak lar » t u ladım
Pazarda vuslatı yak b a h â s ı n
flak ır yapdı o şfıh a lim adım
Calatalı Hllıeyio
(Akbatet H eem uuu)
 b a h A. b a h a u u k
<Bahâda ağır yükde hafif.» deyiminde
umumiyette mücevheri! kasd o lunun İstanbul
ihtilâllerinde iktidar mevkiinden devrilen
devletliler kalelerini kurtarm ak için kaçıb
gtelenmefie mecbur kaldıklarında mükellef sa­
raylarını giranbah eşyası ile ihtilâlcilerin
yağmasına terk ederek yanlarında «yükde ha­
fif bahâda agu*» peylerini götürürlerdi.
tstanbul ağzında aşk vc aîâka yolunda
mecâıen de kullanılmıştır:
Senden kabulüdür benden bir icktlf
Gri olalım de d in lim İle elif
Ogralaıtıa) • gm eN rr şih u u
Afjrrtır bahâda beta yilltde hafif
tötiatalı Hüfeyin
Tarihçesi boyunca Büyiikşehir tstanbul.
harb yıllarında erzak getirilmem esi ve anbar-
lannın bolalması }iizünden; şehrin büyük bir
fasmuıi kül eden dehşet verici yangınlardan
sonra; uzun ve şiddetti kışlarda kara ve de­
niz yollarının kapanması ile; hemen hepsi
kanlı İhtilâllerle devrilmiş beceriksfe ve ya-
hud emsalsiz suiistlm âller ile kirlenm iş elle­
rin idaresinde kaldığı zam anlan ve nihayet
bütüB bu fırsatlardan istifade etm esini bilen
muhtekir esnaf ve tüccarın melânetl eseri
olarak halkıma ıstırah ile kıvrandığı bahâ-
Iılık devirleri yaşamıştır; öylesine kİ şikâyet
sesleri, feryâd ü figan hâtıralar, vaVanüvis
notları, şiirler ve halk ağzı detanlarla Istan-
buî«n târihîne mal edilmiştir.
Onseklîinci asrin seçkin şâirlerinden Os-
manzâde Tâîb 1716 de Paaarofça Muahedesi
ile sona eren Rus ve Venedik harblerinin
muhtekirlere fırsat vermesi ile tstanbulda se­
bep olduğu bahâlılık ve geçim sıkıntısı üzeri­
ne manzum bir feryadnâmc yazmış ve sulh
muahedesinin akdinden az evvel sadâret mev­
kiine gelmiş olan
Dfimad Nevşehirli
tbrahim P a ş a y a S u
takdim fftraiş îd i:
öayrl m ak d em accb
m a h a l lin d e
Geldin ey âsafı ijti-
lend i r i
Bereketi Halil Ihri-
lıltti
O lm adan nıafcdomijılfl Eterbest satı*
cilvenilnM
— 1824 — İSTAÎÎBUI.
<ip|«K»evdln «ft«r bu Rluılvr4e
$ rh r olurdu h ır ıb «rr l i b r f i
Klmr chviM halkı UtJr«ir
N 'akJcdrr^m kvder verir dr*
O M ı a İm bahâtına hlyttim foduıu
Satılır dirhem ile ûd 4ftJh
Va kiimür çdylr kim g u U n dabl
Tûtiyâ <sttrme> olrtu dİ dey v HAİi
Arpayı had iPtahhıu eytame küm
Arpıtlık h-âmlı ycllçıne*
Arpa lorbası u n u r ânı gören
Olsa b ir tfetate arpM-U peyd’A
Jtevganı dit (ftonüt yağı) erim ede ı«W *&z
Ş cm '» e| «nüm d e y i yanub fukara
Revganı s id e h d r is ı m ahal
Ki b ah â sın ı itmez akç«* v e fi
Şimdi b ir yajtlı kapu da yuk kim
Kdelim anda derdi eûa d ev i
Kafaveyİ mezhebine uydurdu
N ohuda kavurub İçer xârcrâ
S ert d e n e d e küleh g ö r e
Dal kabağı g&tmb kap ar jcurcfeâ
Sabun andım agnm ız kö p ü rü r
Üştür! kerzeban <eevi« getiren deve) jcibl meselâ
Vcsah ahide kaldı cümle siyah
Şimdf ayniyle k irli dense sezâ
K oltuğunda «omun saııub sevinir
B ir fakir o t a mübtelâyi vebâ
Bıı galaya sebeb n edir bİJerorm
Yine heryeyde var bakılsa rehâ
H er tarafd an zahire gelmekde
Pür te f tin ile lebi deryâ
Vak mâhâıifide y er ayak basacak
fiyle memlü aeh&ir il cçyâ
Yolun öğrendi atılmanın tüccar
S orar î/lfir kimsene ybk zirâ
Zamanımız K arikatürleri ı
N afh Ve ötesi
fAJcbiibu Mecmuası)
http://groups.google.
 jL 'iîflttO pE I,ls* — 1825 — b a h a . b a h Au u k

I jd u Iii üe h irk U s tn
H dlıltkiricr b elisidir bu b r li
Ihtanım r >,r njfha Bulfimm
(k İ 0u r b l i W d t d f d bu ı ı l t

Ahmlüb M ürit m B hukir n r İ h

tyle munl v n ir fll Icrk
Ki «W y* ılrnm ile A k a
tlylrcâeltr riuı u b ı h u m rti

Fakat ne kadar yazıkdır ki adinin ebe­

diyen hayr ile anılması için ilk Türk Matbaa­
sını açdırtması kâfi bir hizmet olan büyük ve­
zir Dâmad N evjehirli İbrahim Paşanın 1718 -
1730 arasındaki sadareti, Lâle Devri dc istan­
bulini günlük bayatında bir bahâlılık, gayri
meşru kazançlar peşinde ihtikâr, mal ve e r­ Zam aııırau K arikatü rleri:
zak gizleme devri olmuşdu; Üstelik bir lüks «Büdce Komisyonu» ı Akbaba Mecmuu*)
düşkünlüğü ve sefahat bütün yflJtsek'Ubakayı
sarnUî, yukarıyı taklide kalkan orta tabaka Uyandırdığı zamnn İstanbullular bu süfli
içtimâi huzurunu kaybetmiş, fuhuş ve tilrlü adam ların peşine laıtılıvennişdi, |B, - 1730
rezâlet artmış, m ahkem elere varınca rüşvet ihtilâ-li: Halil, Dellâk Patrona; Gümüşcndâze.;
.girmiş, ayak takımı azmi;; İbrahim Paşanın Lftlc Devri).
şahsî düşmanları bir iitn e tahriki için mflsaid Dördüncü Sultan Mehmed devrinde ve
zemin bulmuş, 1730 da Batazıd Hamamında Köprülü Mehmed Paşanın sadırâzamlıfcı za­
yalın ayaklı b ir deliâk, arnavud Patrona Halli manında hicri 1070 — milâdı 1660 yangını
bir sabah bir kaç ayakdaşı ile ihtilâl ateşini tstanbulun dörtde üçünü yakub yok iden bir
a te ş âfeti olmuşdu (B .:
Ayazmakapus# Yangın­
ları j. Yangından sonra
BüyüKşehirde korkunç
b ir kıtlık, onun yanı sı­
ra müdhîş bir bahâiılık
oldu, kıaa süren bu buh­
ranı o günlerde Istan-
balda yaşamış Ende-
runtu Mehmed Halife
«Târihi Gilmini» adın­
daki eserinde şöylece
anlatıyor:
«... oğul babaya ve
ana baba oğluna, vc ka­
rındaşa baJcmayub ateş
teskin oluncaya kadar
hayran ve sergerdan
kaldılar. Bâdehû akıUarı
başma geldikde. üç gün-
denberi aç ve ausu* he-
lâk mertebesine varm ış-'
îar, ne su ve ne ekmek
var. 2îrâ ateş su yolları­
Bakkaliye f iâ tla n ü « r i ı « r (A kbaba Mecmuası) nı ve değirmeneri bozdu

m/group/merakediyorum
 — 18*6 —
ver -r~ ve hgğdayı îft ekmekçi dükkânlarını
biH ıûll^e yakub harab etli. Bu lıalk vi>
İlli â hayran kaldıU r
Şöyle ki bir ekmek bulunsa hin *k>
* çeye alurlardu. Bit minval itare dürt beş gun
mikdârı aç ve susuz ve evsiz herkes nc yerde
âteşâen necat bulduysa inçindi, sonra tedricen
Üsküdar ve Sultan Eyyııbdan ve Tophaneden
nice yüzbm derdü beli ite def'İ ramak inik*
d i n ekmek ve yemiş getirüb ehlU iyâli İle
ifâkat buldu, ve aldıkları ekmek topraka ben*
aer. 011 dlıiıem m ikdân bir akçe, o dahi bu­
lanmaz».
Bu 1660 ysrpgınt âfetini gözleri iJe gören
şâhidlerden ermeni halk şâiri Aznavuroglıı
türkçe yazdığı yanguı destanında :
iıtaalMMa yahen odu|a «ene
Finolardan ekmek alınmaı oldu
Tandın alâu bu kıtlığın sebebi
Uep kiilli ( ükiIf t t y bulunmaz oldu
diyor ı'B.: Aznavuroğtu).
tstanbulda aşağı ve orta tabaka halk,
bilhassa mahdut gelirli m em urlar Birinci Ci­
han Harbi ve onu takib eden 1918 yılı m üta­
rekesi ile acı işgal yıllarında d a çok a ğ ır m ah­
rumiyet ^ k d ile r. 0 devrin ciddi ve mizahî
gsseteletinde bu bahaîîJzg'm ve darlığın akis-
terine geniş ölçüde rastlanır. Aydede mizah
Mt "ItfiN \je.iAİ AMMHtm» '0 S>>LJKC/lUl
-4u&eru*.stt-
Zamanı m u K arikatürleri:
Kundura fiatfun özerine CAkbaba Mccmutti)
http://gr»oups.googteTcö
____ ______________ jSM sftu
AbdüJbâkJ Fevzi, K alem i ^
}ia ^4iıfnis olan «Be U m kudemâ» baf|£|j
o tu n d a bir kasidede :
Itoiie «| «ufll p r n » r olmtts k ia
*r»«ul>»» dır vrhuonlnfU bl hntinan ^ ibIJ
Bunalıtım kal«l»m ^ llıh ım n* Hail I h t a
klinik
T (nid4ftı «>nanu»4ır hlM , fokm ii^lur İm » ^
B urek, t i . baklava lıtlm rm n r b r klerfctn, a*b»h U ş m
<#*Ur h in in r r h irk a r ba« u r tm u k , y - 4)
VstPtm b ir »riüriıi» lıtıy hayli m uddrlıJr fc+nul — n r
Na<Jİ jrlnia jmmI (whr4 kuru; hlr ju ılıtia »imdi
N«ı« rrU bm ın y«hd«r bugün bir (arkı U iM n
Y ı^ r bir <*hH İrfandan mükemmel bir r«ban f i ^ |
BA1IA (AksaraylI) — İkinci Abdülhamil
devrinin sonlarında, tstan bu lun Onikilcr diye
anılan fiyakacı küihaııbcyH'riJiin en namlıla­
rın d an biridir. O nikilerin başı olan Arap Ab-
dullaiıın ınüsahib ve hizm etkârı gibi idi Ha­
yatı hakkında b ajk a bilgi « din ilm ed i. IB
O nikiler; A bdullah. Arab).
Bibi : Ahmed Radın. Muharrir İHI ya.
BAHA BEY — Ressam ve karikatü rü;
hayatı hakkında h içb ir bilgi edinilemedi; İs­
tanbul ve dolayısiylc T ü rkiye matbuatında
ilk k a rik a tü r neşred en sanatkârdır. Eski Ka­
ragöz mizah gazetesinde kuruluşu tarihinden
çalışmağa başlam ıştır. «Yeni Kilab» da Baha
Rey hakkında {ikan d ö rt sahi/elik bir yan­
da da hal tercem esine d ü r m aalesef tek satır
yoktur. Buraya b u yazıdan bir parça alıyoruz:
«Mazideki hayalımızı ressam Baha Beyden da­
da güzel tasvir edecek bir ressamımız yoktur.
Meselâ görücülerin karsısına çıkan bir genç
kızı göz ününe getirelim .. Baha Beyin kalemi
ile bu sahne o kadar can lanır k i gen; kızın
m ahcubiyetinden süzülen gözleri, Ürkek hare­
ketleri, görücülerin u la k b ir tenkid nokta»
bulmak için kızcağızın üzerine yiyecek giM
saplanan gözleri, zam anın haleti ruhyresini
mükemmelen can lan d ırır Eski tandtrtMJ>
alemleri, boza meclisleri, aile sohbetleri, ma-
halle kavgaları, vaaz dinleyen kadınlar, orta
oyunları, sünnet cem iyetleri... Velhasıl mali­
deki biitün bayatımız, Baha Beyin kalem in*
fırçasında aynı kudretle canlaır. Bu kudreti
onun yagadljl temiz aile m uhitinde arafliaü-
dır. Sanatkâr teiniz ve samimi b ir Türk muhi­
tinde yetişmiştir».
 AS3lKW>PEDlSt
Bu yazı, saatkâruı kano tiye gapka ile bir
portresi. Kur’an okuyan hoca efendi, ney ça­
lan mevlevi ve dilenci isimlerinde iiç deseni
ve hokkabaz Çiçekçi ofiiu. görücülere çıkmış
genç ka, bir mahalle kavgası isminde Uç kom­
pozisyonu ile tezyin edilmiştir, 13unlar, Balı?
Beyin kuvvetli bir desinatör olduğunu hakkı
ile göstermektedir. Şurasını da ehemmiyetle
tespit etmek isteriz kİ, Baha Beyin yaptığı işi
bugün devam ettirm ek fsteyen bir acemi zât
görülmektedir; fakat bıı soğuk şeyler ne de­
sen bakımından ve ne de ruh bakımından bu
sanatkirtonn eserleriyle ölçülemez; bu soğuk
ve çirkin şeyler maziyi tehzile kaçan ve bir
türlü dalâletten kurtulam ayan bir kalemin
mahsulüdür vc öyle zannederiz ki, zevki se­
limden mahrum vc sanat kültürü olmıyan
ayak takımını güldürm ektedir. Baha Beyin
hüneri, eserlerini güldürm ek için yapmayı-
şmda idi,
BAllA BEY YALISI — Sütlücede idi;
sahibi Baha Beyin kim olduğu tespit edilem e­
di, İstanbul Ansiklopedisine bu madde 130Ö
senesinde Sabah g a ile s in d e çıkmış b ir satış
ilânından, eski bir Haliç yalısı hakkında fikir
edinilmek için alınm ıştır. Bugün, H aliçte tek
yalı kalm am ıştır diyebiliriz. Bu satış ilânının
verdiği tafsilât şayanı dikkattir:
«10 oda, 4 sofa, 1 hamam., ayrıca 10 oda
selâmlık dairesi, in k â r uşak odaları, limonluk
ve meyva ağaçları..» Y arım asır içinde Hali­
cin inajulmiyacak derecede sima değiştirişine
Baha Bey Yalısı pek canh h lr misaldir.
BAHADIR SOKAĞI — Beyoğlu İlçesi­
nin, Şişli Bucağının. Pasa M ahallesi sokak-
larmdandır. Ferahi Sokağı ile Darul&ceze yo­
lu arasında iki acaba genişliğinde b ir toprak
sokaktır. Bu sokağın sekenesini teşkil eden
fakir T ürk aileleri tü re r k atlı ahşab ve kfigir
ku lü b em i tip ik evceğizlerde barınırlar. (Ocak
1951)
ff« k h Göfct&ric
foUnbul AımiUopedisiııiı» yarım k a im } Ok haa-
h a bu m adde İle m m e te r. B ı yemi b v f a feni*
llâvrjprle yapılır I I » buraya j u a l i ı i ı r U r
j* ta r a « tm k tajrtteıHUt.
RAUAe DDİN (Mahzun) — H icri yahnd
rûmi olduğunu tesbit edemediğimiz 1301 tari­
hinde şen! ‘bir cinayetin kurbanı olmuş gene
m/group/meraksdiyorum
— 1827 — BAHÂEDDIM 'Mjlııan.
bir kahvcci • berberidir. Devrin gazetelerinde
bu cinayetin kaydlne rastlanamadı; vak'ay a
bir pajaöuı ada karadığı için sansür tarafın­
dan neşrinin yasak edildiği tahmin olunabilir.
Vak’a Tophâne ketebesindon Üsküdarlı Ayık
Râüi tarafından o devrin âdetine* Bahâeddİ-
nin ağzından 50 kıt’alık uzun bir destan ile
tesbit edilmiştir; bu destanın Ü fküdtrh halk
şâiri Vâsıf Hoca (Vâsıf Hiç) merhumun delâ*
lett ile elimize geçen nüshası san saman kâ-
gıdından bîr defterde kurşun kalemi ile ya­
zılmıştır; usun zaman rütûbelli yerde kaldığı
anlaşılan defterin son yapraklan tamamen
çürümüş, yazılar okunmaz hâle gelmiştir-, Vâ­
sıf Hocanın notlarından ve kısmen de Âşık
Râzinin destanından öğrenilen şudur: anasını
babasını pek küçük yaşda kaybeden Bahâed-
din, Gedikpaşada, Gedikpaşa Hamamı yanuıda
kahveci Numan Ağa adında biri tarafından
evlâd gibi büyütülmüştür; gayet dindar, er­
babı iffet ve nâmusdan olan bu adamın elin­
de ciddi ve afif bir gene olarak yetişmiştir;
ustası-babatığı ite berâber kahvehanede ya-
tup kalkar, hem kahvecilik hem berberlk îder-
ler. G aayet güzel b ir gene olan Babâeddin
zamanının bütün ayak takum gençleri gibi tu­
lumbacılığa heves eder ve babalığının izni ile
G edikpaşa Sandığına uşak yazılır, tulumbacı-
lıkda da koşarlı ayakları ile b ir yıldız olarak
p arlar ve sandık arkadaşları tarafından ken­
disine «Mahzun» lâkabı verilir. B ir gün bir
yangına giderlerken b ir paşa k m konakları­
n ın cum basından henüz on sekiz yaşındaki
giizel tulumbacıyı g ö rü r ve oğlana derhal gö­
nül verir, adını öğrenir, fakat aralarında de­
rin b ir ietim at seviye uçurum u olduğundan
m âşukuna kavuşma ümidi yoktur, aşk hastası
olup yatağa düşer ve ağzından tulumbacı
Mahzun Bahâeddini serdiğini kaçırır. Kızın
hastalığL ve b u itirâfı bu paşa ailesinin mu­
hitinde pek çapuk y a y ılır ve aileyi lekeleye­
cek m âhiyette dedikodu mevzuu olur; kızları­
nın bu yüzden evde kalacağından korkan bir
teyze hanım hâdiseye başka b ir şekil verir,
g u y â b ir tulum bacı tığlarına m usallat olmuş­
tu r, h e r sokağa çıkışlarında peşlerine takıl­
maktadır, kız bu yüzden hastalanmıştır, hâ­
dise paşaya da bu şekilde aksettirilir. Gazaba
gelen paşa üç Jcürd franuna] buldurur, üçü d e
h e r tü rlü habaseti İrtikâp edecek tıyneide.
eşkıya kılıklı ve dev yapılı şerirdir, kendileri*
ne mühimce bir para vaad edilerek Bahied*
 BAİlAEPDtN fM ıhıun) 1828 — İSTANBUL

d in i ölüm te h d i­ c a m la n taşlanarak, in d irilir. K ızı e vd en kaçan

d i île Istanblll- paşa o sem ti te rk ed er; kız tü r Kaç a y sonra
dan kaçcm ay a a ğ ın d ığ ı evde v erem d en ö lü r ve vasiyeti m u­
m em u r e d ilirler cibince Y ed ik u le dışın da T u lu m b acı Mahzun
Ş e rirle r oğlanı B ahâeddinlrı k a b ri yan ına defned ilir.
takip e d e rle r ve C inöyelden birkaç gün so n ra k aatil kûrd-
fırsa t ko llarlar. te r pahadan vaad ed ilen p aray ı alm ağa geldik
M âsum ve m az­ İc rin d e G ed ik p aşaİılar tarafınd ım teşhis edi
b u t gencin hiç lirler, linç edilm ek ü z ere iken zab ıta ta ra fın
b ire y d e n habe­ d an g ü çlü k le k u rta rılır. ü çü de idam a nudı*
ri y o k tu r. Bir kûm o lu r. Ö lüm cezaları Sinop Zindanında
akşaın H ançcrli y irm i b eşer y ı l p ra n g a ben d lîge tahvil edilir.
B ostanda bi r Bıı büy ü k fa c ia n ın tsta n b u l baaım na aksetm e-
m esi im kan sızd ır; y u k a rıd a da kaydettiğim iz
sü n n et düğü n ü­
g ib i s a n s ü r n e şrin i yasak etm iş o lacak tır.
n e dâvet e d ilir­
ler. O g ü n Ba- TULUMBACI BAIIÂGDDİMN DfcSTANl
hâeddinde garip
b ir sıkıntı var­ 1
dır, düğüne git- Atlım Bubâeddin yaju» onaeklz
m e 2, kahvede G edliıp ay alıy tın s o ra r isen iz
yalnız 'kalır, ak ­ H üsnii â n ım şö y le t a r if id ey im
Do&mnştun Ifazred Ytısufla İkh
şam ezanında
kahveyi kapar,
b ir don göm lek­ A n a d a n ök sü zü m b a b a d a n y etim
çe soyunur, ya­ B o y n a b ü k ü k geçıli h e p sabâvetLm
ta r. Geneltı k ah ­ K ü ç ü c ü k tü m ç ır a k o l d u n
vede yalnız ol­ U sta m a p e rv a n e g ib i hizm etim

duğunu b i l e n ..
k ürdler, Gedik-
paşa H am am ına
girerler, yıkan­ M ahzun B a b â e d d în
m a bahanesi ile (R esim : Sabifaa Bozcalı)
g e c e yarısına
k ad ar oy alanırlar, so n ra kahveye gidip kapu-
yu vuru rlar: «B aha kalk., baban öldü!..» d e r­
le r; delikanlı yatağından deli g ib i f ır l a r ve
kapuyu açar, içeri atılan k ü rd le r geııei agzm ı
hem en b ir m endil ile tık ay ıp k apu y u k a p a r­
lar; b ir paşa kızının peşine d ü şm enin cezası­
n ı çekeceğini sö y lerler ve biçâreyi b ü tü n ha-
bâset ve m eTanetleri ile h ırp alay arak onbeş
yerinden bıçaklarlar ve öldü zannı ile k açar­
lar. N um an e rte si sabah seh er vakti döndü­
ğünde faciayı dehşetle göriir, b ütü n Gedikpa-
şa ayaklanır. B ahâeddin ölmek üzeredir, ca­
nilerin eşkâlini ta rif eder, m âsum olduğunu
an latır ve o akşam ölür; cenâze üçyiiz k ad ar
tulum bacının ve bir o kadar kahvecinin, b e r­
berin ve büyük b ir halk kitlesinin iştiraki fle
kaldırılır, nümayş kasdi ile m ihu d paşa kona­
ğının önünden geçirilir ve konağın bütün
O n b ir JT* y a n ın d a ç a b 'd ım tam am
G a a y ıt n a m u slu m ü slü m an adam
Öt e v lâ d ı g ib i s e v e rd i beııi
B akm azdı bu k a d a r sağ olaa babam
S a n a tın d a u sta a b lâ k d a re h b e r
OndöTt y aşın d ay d ım oJm uşdvra b e rb e r
D ü k k â n d a i ş te r iı y a ta r k a lk a n a
G ece g ü n d ü z y az kın d âim b e ra b e r
llü s a ii a h lâ k İle iem ây ü a ç itim
tğriye sapmadım Hosdoğm gittim
A b d e stö z basm adım a y ağ ı yere
Sfivünde m erd â n e tâce yiğittim
F e th e ttim böylccc cü m le kuJöbu
Sem tim iz h alk ın ın oâdıun mahbAfeu
A k ran a m u h ab b et büyüğe k ö n n e t
Itu d u r dinim izin bizdeb m atlû b u
Serâfreu tah â râ tfd ig im su d u r
B ilm edim «a garab rak ı d a budar

http://groups.google.cor
 4 < r£K L G fttttt
ctapda* u m M n o n fik
lir tef* edem edi kanma «çk v
8 ^ i | i hm m a ili f ta tl b n k f l
t İH - b n I» fe n tte h â ja iH r k i m
] , r^ «ıbyY *d e to l» -Vmm^
y a lM t a ıl ıl a k * m l l m k
İste dedim b ıla M 4 rr a ta tn
ft
l 'f — m» I tf /f k u a A |ı ılr d la
C ı ^ l l H i t f « d ı |ı a ı | u
Vata ***** w « ıM l(İalc
f ın lm te b şir m t « l e r ih m
# 10
V illır ka*et1ı k*y İm * u n
T e iffM endam iM yelle n m u
jU r M Ukalacık kir tthafc
S ın da mânialb firftldU <Xıknıı>
11
U n M ra k o ra » eaaa h W
.U u h babam b«ytm e U ü
Berke* k ı h h b h r a t ı r l a d n bende
Tebeufim sAalerl o gttl te n l l i
12
Rjifıjı Hqd4yı kİ yektnr biberin
Dâttinda işiyle meşgul berberin
H*r m z i b m ftk to iı d L u b h I 4 i
D ilai ftnllme bakır giderim
İS
DUik kcça külih jaayel civelek
Sftıdıbdı kefirken ben mlall melek
Bir peşıua lua gSnntiıj cumbıdon
> « İn a« fgnilum tekdiri felek
14
^ ■* 1 bu dinlemez w nrür ferman
Be M ıltnoı in k olmuş kız heman
O ltu 'n U r luİDmbKi p»r(uı
Vâlıa ıjtk fı frlj kirpini o£lan
15
ile Mecoan PerhadLa Şirin
Tfthlbdt Ilk ı yoklar bu derdin
MfcttUR id| ime Yııaa/l Mısri
CUe dbldurdUİa pek derin
16
km Bnce urarıp aelst
^«M mei denlini hkab ile *r
Striünce bir eti d haclar*
(«tat» akraba abbablar dolar
n/group/merakediyorum
— İtti — &AHAEDDİN i
İT
4 | a a l n «ama» Ifrc a lr İM
Wlf c*UUf«e M lia k « f u «ak
T*1ft»j*h katar M f l
İS
W rt Mr lif alar erteye MlUaa
<>İUa N I m i U r atekkkre (<» falaa
W*— k a a u a ı aklım je tte
T d a a N f i kapak kMtklal fetta*
w rfl»
1»
B erber dened a la r m U r paşaya
Kilce denilir mİ dem ir — r r
•ılıtA d e |ll « Ilı kelen sallayıp
O tlan artalıkda fe r t» m e y e
20
Tedârik adilmiş Af nefer k trd ler
B eşer te k li aâıettnde Aç ejder
Btt İtlerden kaberftm |« k
M e|er kaalUlerae tira ttı fM c t
21
FeU ket inaana aakltm a tm a n ı
GfrdUm ben de b ir p e r evvel birdeş
Melek K eıbelâ «*rbeU «vadn
H *nun »luy elîerU dee HUa» o k |
22
0 ı k ı a n ittile r dQ|Hne d i r e t
H ançeri! BpU aada 121 ıly lfe t
B ab ı dedim caz ioz istemez tııu m
Sardı y iirefim i b n fü o b ir k a m t
23
İkindiydi gEUi d i | e n t u ı l ı n
Çıkan »on aaOfleri B alıktı HUıam
KnhT«bftııe kepeokltriftl fcıparkra
A klara « ü s l e n okunurdu tu n
24
A bdeit alup öttee U d i m nam a»
H ık k * Ittfn J e lJ iu fla nlykn
B ilir miyim y ın ln u f itr anlım a
Şakiler tü y le kanlı b ir y t a ,
25
H o ro n d an öctUınde b ir don b ir |Bml*k
Serdim İki peykeye iki ddfek
Iddre kandili yan ar küfede
Cam* Jteealy d l gebl nÜbArek
20
A radan kim bUlr k a t m at ( e t mi*
F ırıa tı kollayan sam ını setm l»
 BAKÂEDDİN BEY (UQestnb*9ir Mlraiayj
Kapuyu Tordular pabıık aç p h nfc
Babanı gelirdik dünyadan göçatij
27
l'iclıılıııı ritifckdea d l v i u gibi
Kapuyu afinca sardılar ben]
Birisi ağsımı tıkadı heman
A tarak boynuma kol ta n e n d in !
28
Cehennem k ö tü lü e b m n e n cellâd
Şe y tin ı n c b n c olratf;lar İİsUd
YOıIcrl kap kara gözleri kanla
N e m ümkün pençel kabrinde fery id
29
Bilemem ne kadar sürdü irkence
Kıydılar ben gibi bir gÖ*el gence
Perihan bulm uştur a! kan ipinde
Babalığım se h e r vakti gelince
30
Üryan yalar İdi c lğ e rp â m i
Vficudamda dübeş bıçak yûrcsl
Hayat ram ak hâlinde cilveli Huda
Henüz verraeralgdlm b en son nefesi
31
Eşkâlini t Arif ettim fciirdtofîn
Hem u k l e l l tn ı b a m söylediklerin
Didim kurbanıyım b ir iftira n ın
İntikam ı alınsın bn kederin
32
U stam Nötttatı A£a de^iin rân dursun
O gece r a h teslim e tti htı Mahzun
Cümle Gedikpaşa balka ayakd*
Mâccrantiz gdf jra n jie okunsun
33
Baçıntda toplanm ış arfc&daş akran
H epsinin dilinde b ir âha h icran
Hâfıa: e fendiler dahi gelm işler
Savti i ü ile okiıjıur Kurban
34
im am di di dinleyin ey cem âet
Bu civan şehlddlr gaile ne hâcet
Btkni ıc tû d e tle tekfin Edelim
(aUikı akıtnamadi)
35
(alllk, okunamadı)
(silik, ofcunamada)
Üçyli* n t f t r Ldl tulum bacılar
B ir o ka d a r k*hvecU<*r berberan
36
Y ollarda tabutun gören ağlardı
Canilere kin ve lin e t (ağlardı
— 1050 — İSTAÎîBUL
MJsum çvhiri oğlum gider diyerek
IVj|bfl]i(jfm y ü rejlu i dağlardı
3 7 -5 0
Bu on dört kıta tamamen yok olmuştur, güç­
lükle ve JtMijne Jlo okunabiltnlf bazı m n rtta r:
İndirildi konanın brp cam lan
Sinop Zindanında vurutdıı alarlr
Paya kızı dahi üMii veremden
Şehriler aMında kabir komşunu
♦ Bibi: Vâsıf Hiç, Not; Â?ık Hâzinin deftert.
BAHÂEDDÎN BEY (M üminbagı, Mira­
lay) — Sesinin harikulade güzelliği ite tanın­
mış bestekâr; doğum tarihi ve kimin evlâdı
olduğu bilinmiyor; çocu.kluk'çafında girdiği
Müzikal H ümâyundan yetişmiş, miralaylığa
kadar yükselmiş, tkinci Abdülhamide' Müez-
ziııba^ı olm uş ve 1899 da vefat ederek Beşik-
faşta Yahyâef&üdi Dergâhı, hazîresine defne-
dilm iştir.
4 T. Yılmaz Öztuna «Musiki Mecmuası» nda
tefrika edilen «Türk Musikisi Lügati» nde:
«İki uşşak, b ir tih irbu selik İlâhisi ve segâh,
ferahnâk, nihâvend, ra s t ve uşşak makamla­
rında a ltı şarkısı vardır. Uşşak curcına «Gül
hazin, bülbül perişan, bağzârra şevki yok» şar­
kısı R ahm i Beyin m eşhur taeyâti şarkısının
yanında iştih a r edem em iştir» diyor.
Mahmud K em al İnal de: «Bir kadir ge­
cesi Yıldızda Hamidiye Camiinde Padişahın
bendegâm ndan b ir zatın delâleti Ne hünkâr
m ahfilinin arka tarafında yatsı ve teravih na­
mazı kılmıştım . Bahâeddyı Beyi refakatinde
muzikai H üm âyunla arkadaşları ü e müezzin­
lik ederken, re k a tla r arasında dilrübâ sadâ
ve edâ ile İlâhiler okurken görüp dinlemiş*
safâyâb olmuş idim. H atırım da kaldığına gö­
r e dolgunca vıicudlu, kırca sakallı, boyu kısa­
ya m ail idi* diyor.
Bibi. : Mahmud Kemâl İruü, Huş Sadâ,
BAHÂJSDDİN BEY (Yazı«xâde Mehmed)
— Geçen asır sonlarının kalem ve irfan sa­
hibi m em urlarından; aşağıdaki hal tercüme­
sini M, K. Inal'm «Son A sır Türk Şâirlerin-
den» alıyoruz:
H icri 1261 (Milâdi 1845) de tstanbulda
http://groups.gooq le.
 A N S İK L O P E D İS İ
— 1831 _
doğdu: mabeyin başkâtipliğinde bulunmuş
ayandan T erfik Beyin oğludur. Bayatlı) Rilş.
ıtiyesinde okudu, Bayazıd Camiinde rte arab-
ça ve fa n c a öğrendi. 1858 d e on üç yaşında
ite n Meclisi Vâlâ mazbata kalem ine girdi,
böylece çocukluk yaşında baştıyan m emuriyet
1909 yılma k ad ar k ırk sene sürdU. mühim
O larak A dalar Em lâk Komisyonu âz&lıgındtl.
Sehîreuumeti Em lâk D airesi M üdürlüğünde.
Ticaret M üdürlüğünde, N alia N ezareti İsta­
tistik Dairesi M üdürlüğünde, C inayet Mahke­
mesi Baş Mümeyyizliğinde, A ydın v e H üda-
rendigâr vilâyetleri istin af m ahkem esi ceza
dairesi reisliğinde, İstan b ul İstin a t Mahkemesi
aklığında bulundu, 1896 da Temyiz M ahke­
mesi âzSsı oldu, 1899 d a Tem yiz Ceza Dairesi
Reisliğine tay in edildi. M eşrutiyetin ilânın­
da tekaüd edildi, 1917 y ıb M ayısında yetm iş
iki yasında vefat e tti, B eşiktaşta Yahya Efen­
di D ergahı hazîresine defnedildi. K endisini
yakından tanıyanlardan OskUdarlı Ş â ir T al’at
Bey Mahmud K em al In al’e gönderdiği bir
mektupta bu zat için: «N üktedan, zarif, liti-
feyi sever, resm î ve hususi kitab eti veciz idi.
müaekkah şiir söyter, tanö ân kasideler ya­
zardı* diyor. Şiirlerinden b ir kısmını 36 sahi-
felik küçük b ir risale halinde ve '»Ufak Mec­
mua! Ej'ar» adı İle 1911 de tıeşretm i$tir.
Caz HL
M itlerde IhtiyAcıın nhhSiıa külfetim yok
Hund Md hâm d kim b u yüzden ukdem , kasvetim yok
Bir Meta kapıldım çıkdı o da vefâaız
V ı r » budur günâhım başka tııb lh a lim yok
B la lm e bildiğim « a r tü re ld e rindi ü lfe t
ttftjrü İd m ^ e M a t c faem rüı sohbetim yok
C®k anulınm dka pncânu firig oldum
UM» lamlle debrift »tteydrn fı-rtgııtlra yak
tutup BaMalft ilerdi, derdi dilin
Al M beni tabibim tosıihe kudretini yok.
GAZEL
Demi herem de "dc gevdsyî y â r ntSmkündtir
Sever lıeet seni M ih tty lr m Smkttndllr
Hu plıi hâdeyl lâ'Unte tüzeden ıâw
Etler Uea nekadar neç’eıl&r tnıimkiındür
0 m ertebe sıkı (uttum kİ ıiâmenl m alın
KaUyçı satm n elim den f ı r i r mftoıkliodür
Kllcilhsuya buradan auHimlzde w ı * t v a r
â s ile r M fU uıa versek kar&r mtımUUndor
Habtyi dun Kaça gam* eylemle sana lubMâd
n/groüprm^okecfiyorum
BAHÂEDDİN BEY tVtaut)
B ibi.: Mabmud Kemal İnal. Son asır Türk
iAIrlert.
BAHÂEDDİN Bey (Yusuf) — Geçen asîr
sonlan ile asrımız başlanm a kalem ü h ib i
kişizadelerinden. İktidarı, doğruluğu, namusu;
iffeti ile tanınm ış m emurlarından; hicri 1267
(MîISdl 1851) de tstanbulda doğdu, babası ilim
ve irfan sahibi ricalden Ziver Paşa, anası Ne­
ftse Hanım adında bir çerkesdir; Cağaloglu
sibyan m ektebinde ve Dârülmearifde okudu,
Şeyhülharem tayin edilen babası ile beraber
Hicaza gitti, paşanın az sonra orada vefatı ile
on yaşında iken yetim kaldıf «gerek maişetim
ve gerek tahsil ve terbiyem yolunda pek tok
inayetini gördüm , bana hem tlicenab ve mer­
ham etli b ir kardeş hem de şefkatli b ir baba
oldu» diyerek daim a rahm etle andığı büyük
üvey kardeşi Mehmed Salâhaddin Bey tara­
fından him aye edildi; fransızca Öğrendi, Sa­
lâhaddin Beyin delâletiyle 1281 iMilâdl 1864)
de heniiz on üç yaşında iken Bahıâlide Divanı
H üm âyun kalemine mülâzim olarak devama
başladı ve bu tarihten sonra, fazilet ve ilim
sahibi âm irlerinden nakıs alıp otodidakt ola­
rak yetişti; Miihimme; Hariciye muhasebe,
T ahriratı ecnebiye, Şûrayı Devlet mazbata, Ad­
liye M uilakemât Dairesi kalem lerinde çalışa­
ra k yolu ile terakki etti, 1200 (1873) de has­
talığı yüzünden istifa etti, kışı geçirmek üze­
re Mısır'a gitti. 1293 (1876) de kısa bir müd­
det Edirne'de tahkikata m em ur edilen Ralf
Paşanın kâtipliğinde bulundu, oradan dönü­
ş ü n d e Suriye Valisi tayin olunan Ziya Paşa­
nın M ütıiirdarlığı ile
Şama gitti. Fakat dört
ay sonra Paşanın
Konya Valiliğine t a - ,
yini üzerine, Şama
kalabalıkça olarak ai­
lesi efradını da gö­
türdüğü için yeni b ir
yol m asrafı yüzünden
Samda kaldı, iş a r mü­
fettişi oldu ve ancak
1 altı ay süren bu rae-
murlyeti hakklyle İfa jjğ ,
ederek tamamen açtk-
ta kaldı; Şamda bir
memuriyet almak için Yusuf Babteddio Be?
tek başına tstanbulda («esim : N edbl
 BAHÂEDDİN ETENDİ «Ajımecf) — 1832 —
geldi ve 1295 (1878) de Şsm V ilâyeti m ektup­
çuluğuna (ayin edildi. 1302 (1684) yılına ka­
d a r altı sene bu vazifede kaldı -ve sırası ile
Suriye Valisi o!an Cevdet, M idhat ve Hamdi
Paşalarla beraber çalıştı. 1884 de Aydıtı Vi­
lâyeti m ektupçusu oldu, sonra S e m , Dede-
ağae ve Yozgad m utasarrıf tıklarında b u lu n­
du. Yozgad m utasarrıfı iie rt Ankaca Valisi
Meınduh Paşanın «idaresiz» liginden şikâyeti
iiîerine azledileli, fakat iki ay sonra «iktidar»
ından dolayı Hiicfavcndigâr Vilâyeti vali m u ­
avini oldu ve d ö n ay so nra da yine Vali m u­
avinlisi ile Ankaraya gSnderildi. 1319 (1901)
da Defteritıafcanı hazırlığı m uavinliği ile Istan-
bula geldi, Meclisi Maliye âzası oldu, M eşru­
tiyetin ilânında bu Meclisin kaldırılm ası üze­
rine 1909 da açıkta kaldı, sonra te k a ü d edildi.
Büllln iffe t ve nam us sahibi em ekli m e m u r­
lar gibi geçim sıkıntısı çe kti, fakat sıkıntısını
kibarlığı altında gizledi; H icri 12 Şevval 1334
(Milâdi Ağustos 1916) de altm ış beş yaşında
vefat etti, Yenikapu M evleviiıauesi k a b rista ­
nına defnedildi.
Y ukarıdaki m alûm atı «Son A sır T ü rk
Şâirleri» adındaki eserinden aldığım ız M. K.
İnal (kum ral sakallı, o rta boylu, vücud yapı­
sı zaif, babası Ziver Paşa gibi sağırdı. Ş iirle­
rini Mecmuai Es’ârım ad ı altın d a toplam ış,
kendi el yazısı İle yeyâne nüsha o larak oğlu
Ziver Beyde İdi» diyor.
TORKÜ
Heves eUl gönül aşkil sevd&ya
OUşmek istedi pibkâUtt belâya
Dayanırım saaüp te n ü cefiy>
B ir k ıo n l saçlının « ir i »Mu
Hicrin gördü sitem gürdü canandın
Ctknw4)(i mUtnet kıbnndı sodan
Yaak ş ta il geçüp candan cihandan
Kopmuf çift* gBâ «arardı M>ld«
Gipö] kendini nratt Ufdan laya
G&diın ıtn dr balsama kanlı y^p
Çire a t gen?)ikde cftithsk ba«a
Bıı ıb luder Unlş y nial boldu
BAU dn n n a g etir n q 4 eü lfû n ı
K eferim kalm am ı filemde nâmı
Zlrft İmi m ecliste m uhabbet cim i
Şarâb yerine zehirlerle dalda
BAHÂEDDİN EFENDİ (Alımcd) — Son
divan şairlerinden; aşağıdaki bal tercüm esini
M.K. inal’ın «Son Asır Türk Şâirleri* aılrn-
i ı k 1 eserinden alıy o ru z :
http://groups.gooqle.coi-
İSTAMBU1.
<1289 (Milâdi 187ZJ da lstanbulds doğdu;
babası Kiirkcüahmedşemse&din Mahallesi ima­
mı ve Şehrem ininde Pazar Tekkesi Şeyhi Ah­
med Zarifi Efendinin Halifesi N ureddin Efen-
didir. Riişdlye M ektebini bitirerek Maliye N e­
zareti kalem lerinden birine intisap etli, y ıl­
larca hizm etten sonra M uhassesâü Zâtiye dai­
resinden te k iü â e serkediM i».
M üellif bu kısa hal tercüm esine Hüseyin
V essat Bey m erhum dan aidtğuıı söylediği bir
m ektuptan şu satırla rı ilâve ediyor ki şairin
sim asını azıcık aydınla [m aktadır;
«Hoş sohbet b ir m eclis adam ıydı, lurk
yaşın d an so n ra ijr e te atılm ası kendisini tü rlü
d a rb e le re u ğ ra ttı, Kızını Şehrem ininde Üm-
m isin a n D ergâhı Ş eyhi İb ra h im Şükrü Efen­
dinin oğlu M ustafa E nver E fen di ile evlendir-
m işli, son zam anlarını on lara sığınarak ge­
çird i. Gece ve gündüz içtiğinden ta? ve top­
ra k ü stü n d e y atard ı, alkolden zehirlendi, h a­
sıl olan y ara üzerinden k ang ren olan kahıtıu
kestiler, zehirlenm em enin önü alınamadı.
H icri 1342 reb iü lâh irin d e vefat e tti (Milâdi
a ra lık 1923, e lli b ir yaşında ölm üş oluyor ki
a şırı işre t iptilâsı ancak o n b ir sene siinm iftiir).
V asiyeti m ucibince Y enikapu ile SiUvriliapu-
su arasın d a Ü çkozlar nam ındaki y ere göm ül­
dü. O rta boylu, şişm an, ku m ral sakallı, melâ-
h e t sahibi b ir zat idi. D avudi b ir sesi vardı.
İlâhiler b esteler, okurdu. Ş iirlerini gSrmek
üzere dam adına m üracaat etlim :
— Tekkenin kütüphanesindeki kitaplar
arasında a sk erin işgalinde kısm en zayi oldu,
e ld e k a la n ları görün., diyerek b ir to rb a evrak
g etird i, içinde bir iki d e fte r gSzüme iü'ştf, bir
k a ç gazel yazdım, evrakı perişanı tetkik üe
şiirle ri toplansa büyük b ir divan olur».
H üseyin V âssaf Bey m erhtunun bu mek­
tu b u , zam anım ızla cem iyet tarihini yazacak
m ütefek k irleri elinde çok acı b ir vesikadır.
A hm ed Babâeddin Edendi şiirlerinde
cBahâİ» m ahlasını kullanm ıştır.
<um
Perçem i Jfttfdtf y â rla nice n e riA u ı var
A41İH fftrîdcsif âşiKtesi, mecnftnu v a r
B ir ni£ftht nâx He teeh ir Itfer mUltt dili
Ç e ş m i « e l ı h a r u ı n e k e s k i n n a z r e i e ı te û n u w .
Vuslatı dildfire m jfru r «ılmy, /İrttaMen şakul
Çorhi {(«s rcftûnn ey dil mcgrebl vârÛno var.
 — 1833 —
p l harita BM t ı M d u k r «Mbhu
şJftMI riMTf l|k lB hAHrii rA l r f a t » var.
Ur « a l «Akta M İM m d a c b r n r r grlini
Zlirinvn m M ı H H rlrüu ıfeı^Aııı t»r
( ,1 , ti r dlM Kr m r llu n nldu k in » İ n dil
HöbltiF** İP * pıifrvk l |« |[ b U I h yuk
D in rta ttic « ü t U jık lır B d tli m im ini
q | ««İli M M U b&yle IfilHi n r iııfjıu vpr.
M b l.: M ahmud K em al İnal. San nar T ürk
jiırlert
BAHÂEDDİN PAŞA — A sker m u h a rrir
muallimlerden; Ç anakkale re d if kum andan­
lığından em ekli o larak H in i 27 M uharrem
1320 ve Milâdi 17 O cak 1912 d e v efat ederek
Ok Meydanında Sinanpaşa M ezarlığına d efne­
dildi.
Doğum ta rih i b ilinm iyor. Um um D em ir
yolları M üdürlüğünde b ulunm uş H ayri Be­
yin oğldudur, H arbiyeden 1332 (1854 -1883)
de Erkânıharp Y üzbaşı o larak m en in olm uş,
bir m üddet m ühendtshSnci hüm âyun son s ı­
nıfındaki asker) d e rs le r ve hendesehânede
idi yollar v e D em iryolları m uallim liği yap-
mijtır; «Kâgir köprüler», «T akeom etri», «De­
miryolu — Şömendöfer işletilmesi», »Demir­
yolları vc Turukİ âdiye için güzergâh tayini».
»Ameliyatı türâbiye» ve Turuki A skeriye —
Aikerî yollar» adlarında m eslek kitapları yaz­
ıni|tır.
Bibi.: N m âli Osmant.
* B ir sene kadar ağ ır sıkıntı içinde yaşadı. Mı­
BAHÂ! EFEN D İ (Ahmed) — H aytı iş­
lenmemiş b ir rom an müsveddesi to m a rı halin­
de; dünya rııık ve nim etlerinden nasibini Is-
lanbuida aram ış ve bu biiyük şeh ird e kalmış
bir garib, Bayazıd K ütiibhanesi M üdürü İs­
mail Sâib E fendi m erhum un ta rifi ile şair,
hattat, musikişinas ve bağçtvan; Azarbeycan-
bdır. Hicri 1290 etrafında (Milâdı 1872 - 1874
arasında) Tebrizde doğm uştur; babası o şehrin
Ebrab Mahallesi balkından Mehmed B âkır-
tor. Geçim sıkıntısı çeken bir ailenin evlâdı
olduğu halde iyi m uallim elinde sağlam bir
tahsil gördü, henüz çocukluk çağında iken
kendisine hattatlık yolunu açacak düzgün bir
pazıya sahip oldu; 1310 da (1893) onyedi on
'tokuz yaşlan arasında İstanbula geldi, îra n lt
tüccarlardan Aka Ahmed Ş haıînm yanuıa
kâtip olarak girdi, efendisinin aşırı sevgi ve
himadııu kazandı; tstanhuldaki bSyük zelze-
leden sonra, <çok korkm uş olan »Aka Ahmed
n/group/meraRedıyorum
■M fA t ETENDİ (A katdl
Ticaret bahanesiyle latanbuidan ayrılırken
kâtibini de yanına aldı, Iskenderiyeye gittiler:
Aka Ahmed Hindistan yolo ile Şlrz'a döner­
ken Tebrizli Ahmed Bahâl Mısırda tutulduğu
sıtm anın yolda artm asından endişe ederek
efendisinin izni ile Iskenderiyede kaldı.- İ s ­
tikbali İçin ümidini tıtan b ula bağlamıştı. Bü-
yükşebre dönerken U r mOddet GİHd'de kal
dı. yazıyı ilerletm ek için h a tta t «Müşirin ka
lem» in U şaktan talebesi oldu, icâzetnâme.
ve bu adadaki h attatların ananesine uyarak
«M übarek kalem» unvanını aldı.
İstanbula döndüğünde Yunan harbi baş­
lamış bulunuyordu; Halk m uzafferlyet haber­
le ri ile dolu gazeteleri âdeta kapışarak alıyor­
du; genç Tebrizli bu fırsatı kaçırmadı, gazete
idarehanelerinden müvezziliği toplan üzerine
aldı, gazeteleri, kendisine küçük b ir k â r h is­
sesi a yıra rak seyyar milvezzilere dağıttı, za­
m anım ızın tâb iri ile serbâyi oldu; ve kısa sü ­
re n bu h arbin sonuna k adar kendisine mühim
sayılabilecek b ir serm aye tem in etti; h arb so­
nunda gazete satışı tavsayınca, çok zahm etli
olan serbâyiliği bırakıp köprünün Ü sküdar is­
kelesinde gazete, kitap ve bardak, tabak, kâ­
se gibi zücâcive üzerine küçük b ir dükkân
açtı. F ak at veresiye verdiği bazı eşyanın be­
delini istediği için kendisine kızmış olan bir
Şirketihayriye kapudanı, b ir gün vapurunu
iskeledeki ha küçük dükkân üzerine bindire­
rek bütün serm ayesinin mahvına sebep oldu.
sırd a görüşüp tanıştığı Ferecullahı Kürdi
adındaki bir tabie rastlam ası Ahmed Bahâiye
serm ayesiz b ir iş sahası açtı; tstanbul umumi
kütüphanelerinde bulunan el yazması nadir
eserleri güzel yaz isiyle kopye edecek ve m ı­
sıra basılm ak üzere bu zate gönderecekti.
Sabahleyin kapuları halka açılırken girdiği
kütüphaneden, kapular kapanırken çıktı; ve
bu çalışması öm rünün son günlerine kadar
devam etti; çok dikkatli, bilhassa nesih yazısı
çok güzel, isliınsah ettiği nüshanın doğrulu­
ğuna güvenilir bir kopist şöhreti kazandı, ü s­
telik son derece d e kanaatkâr idi, Ferecullahı
K ürdi ve diğer tabiler hesabına iiçyüzden faz­
la eser yazdı.
Farsça yazı dili de gayet düzgündü, ts-
tanbuldaki tran iler arasında da en mükem­
mel arzuhalci olarak tanındı; iş sahipleri için
bedava denilecek bir ücretle yazdığı istidalar­
daki ifade ve yazı güzelliği fstanbuldaid Iran
BAHÂ) EFENDİ ı AJuned) — 1834 —
Sefarethanesinin d» nazarı dikkatini çekerek
A hm ed B th ü 'y j k âtip olarak Sefarethaneye
alm ak istediler, serb est hayatı, kütüphanefe-
■erin Havasını tercih ed erek m em uriyeti re d ­
detti; ve bilâkis ayda yirm i beş Ura gibi ciiz'i
bir^ ü crette Bayazıd K ütüphanesinde hadem e
oldu; bu kütüphanenin âlim v e fâzıl M üdürü
İsm ail Sâib Efendi m erhum a d a sonsuz bîr
sadakatle bağlandı. Bu hizm etinde iken H icri
14 Zilkaade 1344 de sirozdan öldü; y a tak ta
birbuçuk ay kadar z o r He yatm ıştı. Merkeze-
fendi k a b rista n ım göm üldü.
Y ukarıdaki m alûm atı «Son A sır T ü rk
Şairleri» adındaki eserin d en aldığım ız k ıy m et­
li bivograf M ahmud Kemal tn a l b u k ü tiip h a
n e hadem esi m ünevver san a tk â rı « orta boylu,
karabıytklı. esm er, sessizdi» diye ta rif edi­
yor: ve s a tırla r arasın d a y e r y e r «bîçare
adam ». «Tebrizli b ir fa k ir acem », «zavallı hiz­
metçi» gibi tâ b irle r kullanıyor ve:
«İsm ail S aib E fendi bu adam ın h al ve
kaaline d a ir b ir şey söylem ediği gibi ben dc
konuşamadım, liyakatini öğrenem edim . B eni
gördükçe nazarı niyaz ile b ak ar: — Ah., n e
olur, benim terciimei halimi v e işarım ı da ki­
tabına yazsa!., derm iş» diyor, Biz buna inan­
mıyoruz. Son dem hayatına k adar burci nah­
ve td e yaşamış biçare üstadın felekzede 'kıy­
metleri görüşü hep bu zaviyeden olm uştur.
Şu satırlarda ağırdır, fakat okuyan daha zi­
yade m uharririne acıyor: «Kemali m em nu ni­
yetle Saib Efendinin hiidam tı şahsiyetini ifa
ve bu suretle nakden ve taam en intifâ e d e r­
di». Sık sık gördüğü b ir adam ın yem eklerini
nereden yediğine dikkat ettiği halde d eğ eri­
ni idrâk edememesi ve b ir başkasının ikazı­
na m uhtaç olduğunu itiraf etm esi de b ir bi-
yograf için pek hazindir.
Saib Efendi m erhum Tebrizli Ahmed Ba-
ta k k u tâ a W t a verdiği varakada sur,Van
yazıyor:
«Pederi ana cihetinden Sâdâtı Hüseyiye-
dendir. tran iler Seyyidin kitabetinde manevi
■ bir eseri yünnnii bereket bulunduğuna mııtc-
klddirler. Ahmed Bahâînin yazısiyle bir kil-'j,
beyit, bir satır dua edinmeği yum un addeder­
lerdi. B ir de bağlılara yum urta üzerine vefk
yazardı, tesiri gSrülündü. Yirmi beş seneden-
beri kendini bilirim, İtilâfı edeb ve namus
hiç bir kelim ve hareketi vaki olmadı.
«Musavver Terakki ve haftalık Malûmat
http://groups.google.co
İSTANBUL
g azeteleriyle b an Ssan jer'iy est neşredihnls-
tir . T ü rk m usikisine m erakı olduğundan b ir
neşldenin hangi m akam dan okunduğunu der­
hal sSylerdi. G eçirdiği b ir zâtülcenbm îıeti
cesi olarak nefes darlığına uğradı, toprak ko­
kusu alıp d erd in e devasa* olm ak ümidi İle
bagfcye ve çiçeklere m erak etm iş ve kütüp­
h an e bagçeslni g ülüslan haline getirm işti. Ul­
vî, nezih, lâ tif şeylere U V an meyyal ve İşıktı.
B irik tirdiği b ir kaç k u ru şla Tepkapu dı­
şında b ir bağçe v e kulübe alm ıştı, arada m ün­
zevi b ir h a ld e yaşam ak em elinde idi. Bâdı
g a y re t e v rak hu zu n m u p erişan eyledi».
GUI dikeniyle sevilir; İnal t«jyUk biyog-
ra itır; T ebrizli A hm ed B ahâînin «Yâdı Câ-
nan» adındaki m anzum esini kitabına alırken
bu yazının «Terakki» de in tişa r etm iş oldu­
ğ un u zik red en gazetenin b ir no tu n u d a koy­
m ayı ih m al etm em işti, şairin gazete bayiliği
zam anına a it n e şirin hâtıradır:
« Şiirini neşrettiğim iz A hm ed B ah ii Efen­
d i g ay y u r b ir müvezzi olup hüsnühata dahi
m alik tir. İstidadı fevkalâdesinden dolayı ken­
dini te b rik eyleriz».
Ş âirin gençlik çağında yazdığı bu uzunca
ş iir v atan h asretin in terennüm üdür. Gün rızık
peşinde dağdağa ile geçer, gece tstanbul ve
bütün sakinleri karanlığa biirünüb derin uy­
kuya daldığı zam andır ki gurbetteki Tebrizli
vatanını ve oradaki sevgililerini d üşünür:
Sûyi dıyârc yüz çevirtip eylerim afg&h
Vâdr vatan kılup çe&erlın haartHyte âfc-
Cfıler m isâli cûçü h a rita Ito çağlarım
H ıınln ş ım k îm i a h ıtu p riıye j£ la ru n
M İrttı ffllitc ulve M*ı r iy l dilberim
yâni ruhi biraderi M MU berâhcrim
Hfl nıt<] niirııt sc>r eeterek Rül cemâlini
Kty&ûyt U h d ârım cbrııyl hâlfui
Vehın âlem inde bûs kılup dest» râyjai
KJUı siyah /ijd eu ıu k ih mftyini
Aşağıdaki beyitler de bir gazelinden se­
ç ilm iştir :
Meâen ey öletl can pifll çcştulıutfen diban olctup
U nuttun â«ckı zfln r*Klöe snihrlfran oldun
Pe£tt dlfdârrfcft «Jcwı koblh»! «endedir ty d/l
Ki p iri akla aornıasıfaa reft! a jto revan oldan
B ib i.: Matı/imci Keuı^i İn d , Son asır TUrk
şiirler).
 «.VSİttOPEDtSt
— 183» _
BAHAİ EFENDİ (Mehmedı — Onyedinci
jjrıo seçkin ulem asından, şair. Şeyhülislâm­
ların otuz İkincisi: Hoca Sadeddin Erendi zâ-
de Kümeli Kadıaskerligine kadar YUksPİmty
Aıil Efendinin oğludur: H icri 1004 (Milâdi
1595 -13961 da İstanbulda dofcdu. devrinin
hatân kibar ulem a evlâdı gibi hususi tahsil
çörtii. medrese tahsilini de iltim asta bitirdi,
kıs» bir m üderristik tecrübesinde bulundu,
fejul kadılık yolunu m üderrisliğe tercih etti,
blâmi ilim lerden ziyade şiir ve edebiyata me­
rakı vardı, çok güzel konuşu r, veçhen dc gü
ıel adamdı; gaye t zeki, kafasını taassup çem­
berinden kurtarm ış, zevklerine, keyiflerine
düşkün, tlltün ve içki gibi m ükeyyefâti insan
lana bir zaafı olarak hoş g ö rü r, m übtelâları-
nuı takibini hü rriy ete ay k ırı telâkki ederdi.
Kendisi de tiitün tiryakisi idi: to p usu n dak i
bendeg&nı ve m ahrem iyetine kabul e ttiğ i ya­
ranı da bava ve hevesine düşkün ad am lar ol­
muştu. Büyük aile servetine sah ip, zengin ve
güzü tok, son derecede asabi, kızdığı zam an­
lar aklına geleni yapm aktan, ağzına geleni
söylemekten çekinmezdi.
Evvelâ Selanik, sonra H aiep K adısı oldu
U683- 1634?). H alep’de V ali K üçük A hmed
Paşa île geçinem edi; V ali d ev rin Padişahı
Dördüncü Sultan M uradın cezası idam olmak
üzere koyduğu tiitü n ve içki yasağından İsti­
fade ederek bu gazabı am ansız Padişaha Kadı
Bahai Efendi hakkında «M ükeyyefât alûdedlr,
elinden tiitü n çubuğu düşmez, icrâl ahkâm ı
Şer'iye itmeğe şu u ru y oktur» diye a ğ ır b ir ih­
barda bulundu, Ha hal E fendi azil ile K ıbnsa
sürgün edildi. Adaya, başını k u rtard ığ ı­
na bin ham dü şükiir ed erek g itti; ve m en­
fasına yalnız m ahrem i olan ınahbub b ir uşa-
fc«ı götürerek m aiyet nüm ayişi ile göze bat-
■naklan çekindi, adını b ir m ü d det unutturm a
çalıştı. Bir sene Vatlar sonra affedildi vc
tstanbula gelip evine kapandı. H icri 1048 (Mi­
lâdi 1638 ■ 1639) da Sam Kadısı. 1054 (Milâdi
1644) de Edirne Kadısı, 1055 (Milâdî 1645) de
İstanbul Kadısı oldu: p ek az sonra Anadolu
Kadıaskeri, b ir ay k ad ar sonra Rum«li Kadı-
aakeri oldu (1046). yine o sene içinde azledil-
mâzuliyeti d e uzun sürm edi, te k ra r Ru-
m«Ii Kadıaskeri ve H icri 1059 (Milâdi 1649)
da Abdiirrahim Efendinin y erin e Şeyhülislâm
oldu (B.; A bdürrehim TSfendiJ.
Mehmed Bahâi Efendinin bu ilk Şeyhli*
Uallmlığı, bir saltanat darbesi ile Sultan tb-
m/group/merakediyorum
BJUtJU £F B (D İ 4M 'bra«lt
rahfmi tahtından indirip yedi yaşındaki oğlu
Dördüncü Sultan Mehmcdi tahta çıkaran Ye*
niçeri Ocağı agalariyie büyük Valide kösem
Mahpeykor Saltanın devlete hâkim o ldukları
biiyük anarşi devrinin başlarına rastlar IB :
İbrahim ; Mehmed IV: Kösem Mahpeyfcer Sul­
tan: Mustahaddln Aga; Bektaş Aga; Mustafa
Aga, Çelebi, M ustafa Aga. Karaçavuş; Abdü-
lâziz Efendi, KaraçeleMzâdcK
Şeyhülislâmlığında ilk İşi tiitün içme*
nin haram olmadığına d air fetva verm ek ol­
du. Mahrem hayatlarında h e r türlü habaseti
r e şenaati irtik âp edip halka koyu sofu görü­
nen ve zincirlem e haram larla halkın dünya
hayatını zindan kasveti içinde geçirtmek iste­
yen ve «Kadızâdeliler» diye anılan riyakâr­
la r yeni m üftünün bu fetvası üzerine aleyhin­
de dedi koduya başladılar (B .: K adoâdeliler;
Ustuvâni Efendi). Bahai Efendi gayet sakin:
«T ütünün haram olduğuna d air delil göster*
sinler'...» dedi, berikiler. «H aıam old ujun a
d air delilimiz yok. ama helâl olduğuna da fet­
va verilmez!..» deyince: «Ben veririm , dedi,
h aram olm adığına g öte içilebilir!..».
K adızâdeliler, m evlevilere düşmandı, si­
m a la rın ı ve neylerini kastederek «tahta te ­
penler, düdttk çalanlar» diyorlardı; mevlevi-
hânelerln kapatılm asını istediler, gelenler)
te re d d ü t etm eden koğdu.
Şeyhülislâm lığa K ara M uradpaşatun sa­
daretin d e tayin edilm işti; bir m üddet sonra
bu vezir istifa ed erek m ührü hüm âyun Melek
Ahmed Paşaya verildi; riişvet eli uzunca bir
devletliydi <B.: M urad Paşa, Kara; Ahmed
Paşa, Melek).
Akdenizde V enediklilerle yapılan Gürid
harbinin buhranlı yıllarıydı, Fransız ve thgi-
lizler Adadaki V enediklilere gizlice silâh ve
e r a k satıyorlardı; kıym etli b ir denizci olan
Kapdânıderyâ Ali P aşa bu ticaret gem ilerini
amansız bir dikkatle takip edince tsfanbulda-
daki Fransız vc înjgiliz Eliçilert Sadırâzam
Melek Ahmed Paşaya hediyelerini (?!) suna­
ra k Osmanlı Devletinin dostu olan bayraklara
hürm et etmesini bikniyen b u Kapudan Paşa­
nın aidini istediler; Bahai Efendi «din ve dev­
let uğrunda çalışan böyle bîr adam ın azli din*
ve devlete ihanettir!..» deyince. Melek Ahmed
Paşa K apudan Paşayı ededem edi; tak at bu
sefer m üftünün azli için fırsat gözlemeğe baş­
ladı.
 B A lU t EFENDİ 'MHunMİ) — 1836 —
Ocak A ğalan ile S a d ıriu m bütün dev­
let mansıblarını rüşvet ile sattyorlardı. Aga
to r tirit ellerini Kadılıklara da uzatmak iste
diler. Bahai Efendiye «falan mollaya falan
kadılığın verilmesi» yollu ricacılar günderdi-
ler. hiç birisini dinlemedi, gelenleri boş dön­
dürdü. Ocak Ağaları da m üftünün düşmanı
oldular.
Nihayet bu namustu. mUteeelHd adanı
bîr dâvada devlet şerefini korum ak isterken
ölçüsünü biraz ajan şiddetli b ir muamelesi
yüzünden 11 Cemariyetülû t016 (2 Temmuz
16511 de azledildi.
Bir Ingiliz tüccarının izmîrdeki İngiliz
Konsolosundan iki yük akçe alacağı vardı,
konsolostan parasını istedi, alamayınca ta n ır
Kadısı Hâşimizâde Efendiye giderek Türk
mahkemesinde dâva açlı. Ingiltere ile T ürki­
ye arasındaki kapitülâsyon muahedesine güre
iki İngiliz arasında 200 yü k akçe ve bu m ik­
tardan üstün alacak davaları ancak b ir İngiliz
mahkemesinde görülebilirdi, H işim h id e gaf­
let edip konsolosu mahkemeye gelirittl. Kon­
solos muahedenin suretini çıkararak; «Efen­
di:.. Sen bu dâvaya bakamazstn!» dedi ve bu
sSıü pek kaba bir tavırla söyledi. Kadı E fen­
di de kızdı: «Bre mel'un!.. Şer’i şerif Üzere
niçin dinlemem!..» diye bağırdı, Konsolos iri
yarı U r adamdı, gitmesine m âni obnak iste­
yen mahkeme hadem elerini silkip attı v e Kon­
soloshaneye döndü Hâşimizâde bu konsolosun
Türkiyeden e n a k alarak devletin düşmanı
Venediklilere gizlice satm akta olduğunu isbat
eden vesikalar lopladı ve tstanbula, Şeyhülis­
lâm Efendiye gönderdi; Bahai Efendi de on­
ları Saduâzama yollıyarak «bu meselede is-
tanbuldaki İngiliz Elçisi de sorum ludur, hem
elçiye ihtarda bulunun hem tamirdeki konso­
losu azlettirin^ dedi. Melek Ahmed Paşa Müf­
tünün hassasiyet ve asabiyetini bildiğinden
ona salâhiyetinin dışında b ir i ; yaptırm ak için
kasten kayıtsız kaldı- «Biz çok meşgulUz.. Bu
Meseleyi Efendi Hazretleri halletsin» cevabı
ile İanirden gelen dosyayı geri yolladı. Bahai
Efendi: «Bu ne biçim lâf!.. Vezirin işi bu gi­
bi meselelerdir., din ve devlet um uru ihtilâle
varmış!..» diye bağırdı. Fakat Paşanın hazır
ladığı turaga düşmekten de kurtulamadı. S a ­
lataya adam gönderip elçiyi getirtti. Adını tes­
hil edemediğimiz bu elçi de kaba Ve m ağrur
bir adamdı. Müftü vak'ayı siiMinet Ue naHe-
http://groups.google.corn
İSTANBUL
derefc konsolosun azlini isteyince elçi âdeta
hağırarak:
~ Onu kralımız tayin etmiştir, ben a«
İmlemem! dedi.
Bunun Üzerine Bahai Efendi de ıcslnt
y ü k seltti:
— Bre mel'un, İki devletin aramdaki mu­
ahedenin tatbiki bttyle mİ olur? Düşmanımız
Venedige kalyonlar ve e n a k verininiz, ata ne
biçim muâhid geçiniriniz!., dedi.
Elçi en küçiik bir siyası nezaket g iıter-
meyip:
— Bizden her kim gemi, asker ve en ak
isterse, kirasını, parasını alır, veririz.. Siz de
isterseniz verelim!..
Deyince Müftü İçendi adam larına döndü:
— G ötürün bu mel’unv, Paşa hapseUvn!.
dedi. .
Elçi d c :
— Sen beni hapse kaadir ve memur de­
ğilsin!
Deyince Baha! Efendinin gazeb ateşi har­
ladı :
— B re kaldırın şu mel'unu! diye ba­
ğırdı-
U şaklar elçinin yakasına yapıştılar, d ile
y um ruk huzurdan çıkarıp Müftü konağının
ahırına götOıiip hapsettiler; Bahai Efendi Ve­
zir Melek Ahmed Paşa da «Balyos dedikleri bu
m el’unu elbet de kaleye (Yedikule Kalesine)
göndersiin» diye haber yolladı. Elçinin, Müftü
konağından etrafa dağılan maiyeti de Sadi-
râzam İİ£ Ocak Ağalarına koştular, vak'ayı an­
latarak Sefirin kurtarılm asını rica ettiler. Ye­
niçeri K ethüdası Çelebi M ustafa Ağa Ocak
erkânının ağzından konuşmak iizere ulema­
dan Altıparmak î&cahim Çelebiyi Şeyhülis­
lâma gönderdi; Bahai Efendi artık teskin edi­
lebilecek halde değild i:
__Ocak A ğaları dediğin bu heriflerin
Ali Osman Devletine bu tasalluta nedir? Val­
lahi bir gün senin ağalarını da seni de kat­
lederler!.. dedi.
Altıparmak İbrahim Çelebi âkit adamdı,
döndü. MüftU Efendinin red cevabını yumu­
şak b ir şekilde tevil ederek getirdi. Yeniçeri
A ğalan bu sefer maskaralıkları İle meşhur
musahlblerinden Sarı Kâtibi gönderdiler. Sa­
rı Kâtip Şeyhülislâmın sıhhat ve saadetine
uzun bir duadan sonra:
 cfsn a o P E rtst
— 1837 —
_ Bu kadar senedir ki Venedik dedik­
leri ter talik ti kâfiri ile h arp ediyoruz, bun­
ca mil ve can te le f oldu, henüz gereği gibi
hakkından gelmek m üyesser olmadı, İngilte­
re kıratı dedikleri Frengistan mülûküniln bü­
yüklerindendir. ma] ve asker ve donanmadan
yana çok kuvvetlidir, onunla sulh bozulursa
iıize biiyük zararı dokunur. A sken tslâm ın
başına yeni gaile çıkarm ak cenabınıza m üna­
sip raidir’ dedi.
Baha) Efendi bu maskara adam a evvelâ
sükûnetle cevap verdi:
— Bakan Kâtip Efendi, lngilizlerin sul­
ha riayeti olsa bizim harp ettiğim iz Venedik­
lilere imdad vermezdi, ağalarınıza bu gibi
meselelerde bizimle istişare etm ek düşerken
bu gibi sözler söylem ek Islama diişer mi?..
dedi.
Sarı K âtip dalkavukluk ettiği ağalarla
laubali konuşmağa alışm ıştı. M üftünün huzu­
runda da ayni ta v rı takındı:
— Hangi Şeyhülislâm konağında Balyosu
hapsetmiştir, ağalar em rediyor işte, şu ada­
mı serbest bırakın!..
Derdemez Bahai Etendi p a rla d ı:
— B re asılacak kâfir:.. Bu ağaların ola­
cak herifler ne dem ek isterler!. Bize m üda­
hale ne hadleridir! Alemi rüşvetle h arab ediib
dururlar!., diye bağırdı, sonra ocak ağalarının
türltt yolsuz hareketlerini madde madde sa­
yarak San Kâtibe öyle ağır h ak arette bulun­
du ki herifin yüzü Bahai Efendiyi dinlerken
kâh karardı, kâh bozardı. Anadolu K adıaskeri
Kudsızâde Efendi de o meclisde bulunuyordu,
rica yollu m üdahalede bulunacak o ld u :
— Sultanım bu adam ın günahı yoktur,
tehevvür buyurmayın!-, diyecek oldu. Şeyhü­
lislâm onu da:
Efendi sen Kadıasker misin!.. K üffarı hi­
maye eden bu heriflerin gününde ne mala-
hat için divana varırsın!?.. Y arın evinden çık­
ma! Divana gitme!..
Diye azarladı: Sarı Kâtibi «Çık!..» diye
huzurundan koğdu. Sarı Kâtip M üftünün söz­
lerini Ağalarına bin dal budak katar ak nak­
letti. Bu hâdise bir Cumartesi günü olmuştu,
paz*r günü Ocak Ağaları Al Meydanında th-
rahim Paşa Sarayında toplandılar ve saraya
haber gönderip Şeyhülislâm Bahaî Efendinin
azlini İstediler; radişalı evvelâ reddetti, Ağa­
/group/merakediyorum
BAHAt EFENDİ IMchmfd)
la r ısrar edince Bahai Efendi Azledilerek ye­
rine yıllardanberi Şeyhülislâm olmak hırsı İle
çırpınan Kara Çelebi Zâde Abdülâziz Efendi
tayin edildi. Bahai Efendi evvelâ Kanlıca kör­
fezindeki yutum a ceküdi, birkaç gün sonra da
oradan arpalığı olan Bergamaya sürüldü. Ya
tısından kendisini sürgüne götürecek gemiye
binerken komşularından b ir dostuna:
— Sadırâzam Paşa gayretsiz ahmak, biz
ise gayyuı- Ahmak idik., görülüyor ki insana
zarar gayret belâsından geliyor!, dedi.
Gelibouda bir kaç glin ulemadan Kovacı-
zâde Abdökadlr Efendinin evinde m isafir kal­
dı, Padişahtan izin alındı, oradan Lâpsckmin
Bergoş (?) Nahiyesinden Çelebizâde Mehmed
Efendinin havuzlar, sclsebiller ve mükellef
kasırlarla bezenmiş çiftliğine gitti.
Kovacız&de A bdülkadir Efendi anlatırmış,
b ir sohbet esnasında Bahâ) Efendi Yeniçeri
A ğalarının türlü habasetlerini nakletm iş:
— Bu vaziyeti milftu olduğum gün an­
ladım, ardı kesilmeyen tnekruhattan teklif­
lerin in biline müsaade etmedim, bana düş­
man olduklarını bildiğimden iki defa büyük
Valide hazretlerine iltlm asnam e gönderüp is­
tifa ettim , azlimi rica ettim , kabul etmediler,
âkıbet tahm in ettiğim basıma geldi., demi;..
Lâpsekideki çiftlikte b ir sene kadar olur­
du. Sarayda gocuk padişahın anası Turhan
Sultanın taraftarları eli ile Kösem Sultanın
katli ve bütün İstan b u l halkının müzahereti
ile Ocak Ağaların uı devrilmesinden sonra is­
tanbula döndü (Hicrt İ0B2 — Milâdi 16S2) ve
ayni yıl içinde Şeyhülislâm Ebûsaid Efendi
nin yerine ikinci defa Şevhüislâm oldu;
«hunnak» denilen v e d zamanlar için ağır,
tehlikeli hastalıklar arasında bulunan illetten
ölünceye kadar bu makamda kaldı.
Vefat tarihi hicri 13 safer 1064 ve milâ­
di 3 Ocak 1654 bir cuma günüdür.
Naîmâ tarihinde dlümii münasebetiyle ?u
hâtıralar kaydedilmiştir:
»Haysiyet sahibi, şiir ve nesirde mahir,
gayet teki, tenkidleri yerinde ve kuvvetli bir
vücud idi; fakat hiç bdr fenni de derinliğine
bilmezdi, usulü üzere tahsili yoktu, yaranı sıh­
hati ve mükeyyefatı ülfeti ile tahsile zaman
bulamamıştı; vakitlerinin çoğu keyif istiğrakı
içinde geçerdi; bilgi boşluğunu ateşin zekâ­
sı ile doldururdu ve h e r vadide akran ve em­
salinden geri kalmazdı.
 BAHAİEFENDt YAUSİ — 1836 —
«Ölümüne yakut günlerde pek gariptir ki
ahlâkında ve mizacımla büyük değişiklikler
oldu; daima lûtufkâr. mükıirn. cömerd adam
ik«n kabalaştı, hasisleşti; dtiskünlere garible-
re, yoksullara uzanıp yardım eden d i kısaldı,
kapandı. Kabiliyet istidad sahibi gençleri ko­
rur. himaye ederken korumaz oldu».
ölümünden yirmi gün evvel tstanbulun
bazı vak'atannı evvelden keşfetmiş olmakla
tanınmış bir meczuba olan Derviş Hüseyin
Efcussudzâde Sadık Çelebiye g e lip :
Kalk beni Müftüye götür?.. dedi.
Sadık Çelebi de baş üstüne deyip götür­
dü; kapıdan girer girmez meczup d e n iş Ba­
hai Efendiye:
_Baka a kaza müteveccih aldu, kurtula­
na iferin;.. dedi.
Baha! Efendi gaflet .uykusundan uyanıp:
— Dedem buna çare nedir?
Diye sorunca derviş Hüseyin:
— Buna çare yoktur, belâyı red ve Ömrü
ziyade eden umuru siz talim ederken varlık
ve refah içinde yine gaflet ettiniz, tedarik
vaktinde gerekti, halen fırsat fevt oldu, yol
tedarikini gör!..
Dedi, Bafeaî Efendi dehşet İçinde kalıp
dervişe-
— Hele oturun, d e fi banide teveccühü
derun Ue lütfedin!..
Dedi İse de derviş:
— Haber verdiğimiz de îûtufturL
Diyerek firar eder gibi meclisten çıkıp
gitti.
«Şeyhülislâm Efendi hemen tekkelerdeki
fukaraya ve evvelden tanıdığı saliba ve fuka­
raya sadakalar, kurbanlar, prinç ve yağ ve­
rilmek üzere defter yaptırıp kethüdasına ve
müvezzilne verdi:
—- Bugün bunları dağıtın!., diye tenbih
etti.
«Fakat üzerindeki dehşet gitmedi. O ge­
ce de bir rüya gördü**
Kendisini çini çıplak soyup bir beyaz
ipekliye sararlar ve evinin karşısında olan
bağçesinde bir ağaç altına küçük bir çadır
kurup bunun içinde otur derler.
Dervişin sözlerini teyîd eden bu riiyayı
gördüğünün ertesi günfi de üçytiz florin çıka­
rıp sadaka olarak dajıtılm ak Özere nnivezii-
ne verdi. Fakat o sefih adam bizim Efendi
vesveseye düşdu diyerek altınları evvelce def­
İSTANBUL
ter edilmiş » d a h a, kurban ve erzakı müsta­
hak ve muhtftırlyne ddğıtmayıp havadan olan
kuzgunlarla paylaşıp yuttu *
«Bendegâmmİan Burnaz Mustafa anla­
tır; efendinin bir şeyi yok iken:
— Hayırlısı 11e bu cumevted gününü M-
tatsak!.. demiş..
«Meğer rüyasında ayniyle böyle söyle­
mişler. Safer avının ondördûneü çarşam­
ba günü asicik ateş geldi, sonra öksürük baş­
ladı, boğası tıkandı» nefes alamaz oldu, «hun-
nafc» dediler, çehresi patlıcan rengini alıp
morardı.. Tabibler koliarmdan kan aldılar,
bazı ilâçlar verdier, kendisi heoüz şuuruna
sahipti:
— Zahmet etmeyin, bunun dermanı yok-
turl.. dedi.
«Hastaığınm üçüncü cuma gönü teslimi
ruh etti. Evinin karsısındaki bağçesmde, so­
kak üzerindeki köşeye defnedildi».
Hicri 1128 (Milâdi 1716} yılında bir yan­
gın hakkında verilen malûmat arasında Ba­
h si Efendinin tstanbuldaki konağının Fatihte
Karaman Çarşısı civarında, olduğu anlaşılıyor,
şöyle ki, 1128 yılı rebiülevvelînin onsekizmd
gecesi K araman Çarşısında hlr yangın çıkmış,
b ir çok ev ve dükkân yanmış, bu arada sabık
Şeyhülislâm Mahmud Efendinin sahip bulun­
duğu ve «Bahâ! m erhumun evi» denmekle ma­
ru f e$it benzeri bulunmaz konağın da yandığı
kaydedilmiştir.
BAHÂ! EFENDİ YALISI — Onyedinci
asır ortalarında Dördüncü Sultan M ahmedin
Şeyhülislâmlarından Mehmed Bahâî Efendi­
nin Kanlıca Körfezinde yaptırttığı meşhur
b ir yalı olup o devrin Tiirk yapı san’aiıntn en
m uhteşem ve en gazel binası idi; öylesine ki
körfezin dahi efendinin adı Ue anılmasına se­
bep olmuştu. Bu m eşhur yahnin tariG yolun­
da en küçük b ir kayde rastlanamadı, ömrü
hakkında da bilgi edinilemedi.
On yedinci asır müverrihlerinden Silâh-
d ar Fındıklık Mehmed Ağanın Hicri 107#
{Milâdi 1667) vekayii arasında küçük bir kay­
dından bu yalı kadar bağçesinin ve etrafında­
ki korunun da pek m eşhur olduğu anlaşılıyor:
Sadırâzam Köprülftz&de F&73İ Ahmed Pa­
şa Avusturya seferinden 1664 yılında Vasvar
sulh muahedesini imzalıyarak döndükten son­
ra Almanya İmparatoru Birinci Leopold
İstanbula b ir fevkalâde elçi göndermişti: elçi
http://groups.googlc.co
 aSStPjOfEPlal
— 1839 —
padişahın izni ile İstanbuldaki Selâtin Cami-
telini. biitOD ziysret yarlerini. Tersanei Ami-
reyj ve Boğaziçindeki vabları. sarayları do­
lasım?* l16® tabiatın hem d c T ürk yapı sana-
luun güzlükleri karsısında hayran kalmışla;
Sadırâzam Fazıl Ahmed Paşadan olçlye RÖ7.
kamaştıran zenginlik içinde resm î ziyafeti­
ni Kanlıca Körfezinde Şeyhülislâm Bahâi
Efendi merhumun m uhteşem yalısı ile b a |-
çesinde »ermişti ve elçi buraya b e ; ç ifte bir
sa lta n at k ıy ığ ı ile getirilm işti.
Bu güzel ve m uhteşem binanın yerini
başka bir ihtişama ve ypni b ir güzelliğe b ıra­
karak Lâle Devrinde yıktınrfığı tahm in olu­
nabilir.
BAHÂÎ KÖRFEZİ — Boğaz içinin meh-
labiyle m eşhur Kanlıca Körfezinin Onyedinci
asır ortalarından oııılokuzuncu asır sonlarına
kadar kullanılmış eski adıdır. K Srlezin etra­
fındaki arazînin büyük b îr kısm ı Dördüncü
Mehıuedin Şeyhülislâm larından Mehmed Ba­
ki] ceddinden kalm ış m ülkü idi. Elendi de
burada, onyedinci a sır o rtaların d a T ürk yapı
sanatının en mükellef, m uhteşem ve sözel
binası olarak bir yak yaptırm ıştı: körfez de
bıı yalıdan ötürü Şeyhülislâm Efendinin adı ile
anılmağa başlamıştı (B .; Bahâî Efendi, Meh-
medl,
Bahâî Körfezinin etrafındaki koni da
meşhur '^ r bülbül yatağı idi; bilhassa yaz
mehtaplarında Boğaz halkı kayıklarla Bahâi
körfezine bülbül dinlemeğe giderd; körfezin
I bitiminde denize bir derecik döküliir. bu de­
renin adı da Bülbül Deresidir (B. ; Kanlıca
Körfezi; Bülbül Dereat).
B A H A R — Yılın dört mevsiminden biri;
togat ağzı île tarif edildiğinde, dünyamızın
&n8l yarısında güneşin Koç ıHaroel) Öküz
'Sevir) ve ikizler (Cevzâ) burçlarında bulundu-
6u zamandır ki m art, nisan ve mayıs aylarına
rastlar; İstanbul ikliminde bahar tadunbk
Mevsimdir, başları ekseriya kışın sonuna ek-
İGnlr, sonları yaza katılır, tstan b u lda bükmü
biitün tatlılığı ile uzun sü ren mevsim sonba­
hardır (B.: Sonbahar).
İ s ta n b u iu n tadım lık baharını e n g ü z e l
tere n n ü m e d e n ş â ir T e v fik F i k r e t o lm u ş tu r,
j Lhn on iki ay ı için yazdığı «Âvengi Ş u îıû r» da
Islanbulun c k îe r ly â kısa süren b a h a r m evsi-
m/group/merakediyorum
BAHAB
minin Uç ayını (B .: Mart Ayı; Nisan Ayı: Ma­
yıs Ay?) şöyle tasvir ediyor :
MART
(İM id n n t r l ı n , Mjtnh { e h ıtsiy lr kıt
Ayrılmak IftUyor, takat anrılm ıyor gibi;
< W r. a ra r, k a k ır, ylae ö n e r « U lb l
NİSAN
(ifMÜİ bir ıla'j k n m ııt kam dı Mr hülya
Kalem, b ah in bu laavirt «44c aak«lyle
Hulâsa «ytanek isler......
M A Y JS
Degub, g tlç ls olurken işle le r sul»h| babâridep
Soner biçâre, eo parlak dem i «evkinde b ir a k ta n
E H n le r en m te h h c b râçei açluyte Ütrerfcea.
Divan edebiyatında bahar lerennmüm>
leri için Nedimin iki şarkısını en güzel Örnek-
lor olarak alıyoruz; İstanbul m esirelerinin eu
güzel sam anı bahar mevsimindedtr, yeşeren,
çileklerle bezenen çayırlara, bağlara, bağçe-
lere seyrâna çıkan tstanbul güzelleri de ka­
tılınca BÖyUkşehrio her kösesi cennet misâli
olur.
ŞARKI
(Baharda Sâdâbâd)
Gel bele b ir kerrecik seyr it gfee olmaz yasaû
Oldu Sâd&bM fim di sevdiğim dağ iUtfl bağ
Çâr bağı IsfBh&ru ey lem ed ir dağ dağ
Oldu Sâdâbâd ^lifldi levdlglm da$ iistü bağ
NcvhoJıir Irtşrtl oldu ol nm in rennot misil
Gare olundu kaametln gibi bezaran nevnihAJ
Ballarla buldu ruhsûnn gibi htrouii cemâl
Olttu Sâdâbârt şimdi sevdiğim dağ üsitt bag
ŞARKİ
(Baharda Çtra£an eSlencrifiri)
İrindi nevbabar eyyftmı açıklı ç i l tt gttlçcn
Çıradan vafctt geldi lAtesârm dldest nit-şea
Çemenler dfadij rftyi y ir e rengJ Jile vii gülden
Çıraftan vakti geldi [ale n im AldesJ rûşeo
Açıldı dilberin n ih a in Rlbl lâleler güller
Yakıldı btıban ve» zemine fiaçiı spnbüller
Nevftsiır olmada bin sevk île fiçüfte bülbüller
Ç ı ^ a ı ı vakti geldi lâlezâna (lideri rrçıcn
Bir İstanbul dilberin] ftguşi muhabbete çekib
cennet misâli mesirlerden bîrinde, deniz veya
dere^su kenarında saıJa sözle felekden gün
çalmak rind şalrJere baharı diima arairrm-
tu , aşağıdaki mısralar Nedimin bir gazelin-
d en d ir:
 — 1840 — İSTANBUL

VUrn f t '» n Mr dc n a t r j b h ir de l ı n f j c u y ib ir alsa y a tım ız d a b o z u k lu k l a r ı b ilh a s s a ı l k r e d e ğ e r

N tm ii Mr ı h f ı n ı l b ir cJvftnı « İ v d i r «Ua Hakkı G ik tlift
Y e trr Keçrtl bu tı'tne m ifihıılj U rU etfc**tını
Aman bir ftün m ukaddem İh faali nev b a b ir otaa BA tlAR lltâm id) — Musikişinas, kema­
tstanbulun rin d ve kalender şâirleri nev- ni, m usiki m uallim i: 1908 de Kastamonu'da
civanlann «hal» dedikleri terleyen bıyıkları­ doğdu, neyzen C em al Beyin oğludur, kadın
n ı vs yeni beliren tüy sakallarını, b ahar mev şâirlerim izden Feride Hanımın torunudur;
siminde yeşeren çim enlere, açılan sünbülle- tahsilini m em leketinde yaptı ve Kastamonu
re. reyhanlara ıfesleğenlere! benzetm işlerdir; m u a llim m ektebinden diplom a aldı, 1926 da
âşıkaane can sohbetleri İçin de b ir m abbuburı ilk m uallim lifi ile Konyaya gitti, bir müddet
b ir an evvel hatâver olm asını istem işlerdir de C aîian teb ’de bulundu; 1930 da istanbula
ı B . Ha l i ; aşağıdaki mıs­
ralar da Nedimin bir
gazelindendir:
Haltın ki reşjcl faülı bnhl-
n o olub JflU r
Sermâye fraJışi siinbiilf rey- £
han ûluta ıclfit *
Y iiH (ıslınla neş'et hayrelJ
derûnıuna
Çntı şerli nevhalıar h u rd a n
oluh içilir

BAHAR (Davld) —
Seçkin hekim lerim izden;
eski avukat ve hâkim ler­
den Bohor Salomon Ra
har'uı oğludur; 1915 de
babasının cinayet malı
kemesi azalığı ile b u lu n ­
duğu Balıkesİrâe doğdu;
ilk tahsilini orada, orta
tahsilini tstanbulda Ka­
bataş Lisesinde yaparak
1940 da tstanbul H ukuk
FakUltesinen diplom a al­
dı. İç hastalıkları ih tisa­
sım 1643 - 1946 arasın ­
da Fakülte üçüncü dahi
liye servisinde tam am la­
dı. 1&46 da Eyyub V e­
rem D ispanseri Başhe
k im liğ in e tayin edildi,
b u notların tesbit edil­
diği 1952 de bu vazifede
bulunuyordu
Fransızca, İngilizce,
almanca bilir, neşredil­
m iş meslekî tecrübeleri,
broşürleri vardır, bun­ H ır b ah ar gününde M r İstaabut
ların arasında «Hayat (liftrriy e t tiazetesin d e çıkın ı* b ir fotografd**, 190?»
yolu» ve «Tenasül ha­ Sabiba B o tc tlı *11 lte>

http://groups.google.corr
 ASSİKM»*1» ^ — 184!
gelerek 1944 senesine k ad ar on dört m uhtelit
mekteplerde m usiki muallimliği yaptı, 1944
de muailimikten istifa ed erek serbest meslek
(«yatına atıldı, N ecm eddin R ira t Beyden dors
alarak bilgisini genişletti. 1947 de Samatya
halk evinde açılan dershanede sem tin genç
ferine musiki öğretti ve o rada yetiştirdiği
gunatSr san atk ârlarla Konak O telinde, Be\e-
lediye Gazinosunda ve tstanb u lu n m uhtelif
Halk evlerinde hay ır cem iyetleri m enfaatleri­
ne konserler verdi.
Yirmi beş k a d ar bestesi vard ır; güftesi
Necdet A lakanın g ül kah k ah alar fırlatarak
nej'e çağında-» K ürdilı şark ı île ve güftesi
Faruk G û rtu n ca'n m «G öllerim den dökülen
yadları sen hileydin..» Hicaz şark ı en beğen­
diği eserlerdir.
Kızının düğünintde'â& veU U etden b iri en
kıymetli n otalarım havi b ir defteri aşırm ış­
tır ki Hâmid B ah ara çok a ğ ır b ir d arb e o f'
muştur.
1949 d a işlerin in (ok lu ğ u nd an Sam atya
Kalk evindeki m u sik i kolu m uallim liğinden
çekilmeğe m ecbur oldu; 1949 d a Fındıklıda
Tekel İstih lâk K o operatifi m a ğ a » şefliğin­
di1 bulunuyordu.
Babasının ıh iç b ir zam an p ara k a rıd ığ ı
keman çalma!..» ten b ih in e titizlikle sadık kai­
mi; bir sanatkârdır.
Hakkı C ükttrk
BAHÂRÂT, BAHÂRÂTCII.AR — Bahar,
dilimizde arab cad an alın m ış isim ; karabiber,
karanfil, d arçın v e enısîvli şey ler; b ıh â r i t ba-
CuHitM lpaanrtlA * 71* bpbânrtrı
(Resim : N4jW B»>«*
ı/group/merakediyorum
— b a h Ab â t. s a k Ar A t c i l a r
g lşlirtn. hazmı çabuklaştıran ve mide ilrâzâ-
lını. salgılarını dâvet ederek lemessiil (ülini
kolaylaştıran ekşi, tuzlu, şekerli ve güzel ko­
kulu maddeler; BâhârMcı da bu maddeleri sa­
tan esnaf, bir kısmı sâbit, dükkân sahibi, bir
kısmı da seyyar, haftanın yedi gününde Istan-
bulun pazar yerlerini dolaşan, geçtiği yedi
pa*ar yerinde bahârât sergileri açanlardır, pa­
zarcı esnafından baharatçılardır; İkisi de ls-
lanbulun günliik hayatında kadimden beri
yer alm ışlardır, fakat, son yarım asır içinde
baharatçının hüviyet ve şahsiyeti değişmiştir;
eski bahârâtcılar a tla rla r idi; mesleğinde bil­
gi sahibi a n a rla rı azalması üzerine, attarldc ile
en küçük alâkası olm ıyan b ir takım insanlar
b ah ârât alım satım ına atıld ılar ve bu madde­
leri sâdece ismen ve şeklen öğrenerek ne için
arandıklarını, neye yaradıklarını bilmeden
bahârâtcılık yapnnya başladılar, kimi bakkal-
lıkdan gelm e, kim i de, «İstanbula git, bir
şeyler al sat, p ara kazan» düsturuna uyanlar­
d ır; içlerinde kına ile sakızdan gayrisine aklı
ertniyen kadın esnaf dahi v ardır.
îstan b ulu n eski attar-bahârâtcılarım n son
nesli b ir kaç dükkân hâlinde Mısırçarşısında
topluca olarak bulam ıyordu. Bu târihi çarşı­
nın 1941 yılındaki tâm irinde dağıldılar (B .:
M ıarçarjısı; AttarjL B unların çoğu o taıihden
bugüne k ad ar geçen on sekte y ıl içinde vefat
etm iştir; M ısırçarşısında iken namlı esnaf
idiler, M ısırçarşısının en eski ve en ihtiyarı
Hacı Hüsnü Efendi idi, M ısırçarşısmı 1941
tam irinden evvel terkederek Tahtaialede
Cedide H anuıın alt katına nakletti ve 1958 de
vefat etti; dükkânı, kültürlü bir gene olan çı­
rağ ı Can Kalfaoğiu tarafından devir alınarak
işletilm ektedir. Buna karşılık böyle mesleki
b ir maziye ve görgüye sahib olm ıyarak bahâ-
rSk'ilığa atılm ış olanlardan hâzd an da Mısır-
çarşısında dükkân açm ışlardır; Şunlar toptan­
cılık ile bu işin sâdece ticaretini yapmakta­
dırlar, meselâ M isırçarşısııını Balıkpazan ka-
pusundan girildiği zaman sağdan 4 num aralı
dükkânut sahibi Bay fspiro gibi. Bu zât yıkı­
lan Bahkpazaruıda tohum cu idi, öm rü tohum-
cuiukda geçm iştir, Balıkpazan yıkılınca Çarşı
İçine girm iş, eski uamlı atlarlard an merhum
H acı Muhiddin Efendinin dükkânını almış,
lohumculukdan bahârât ticaretine başlamış­
tır. M ısırçarşısuıa yeni girm iş olan 6 numara-
 BAHÂRATCt SOKAĞI — 1841 —
1] dükkânı]] sahibi Bay Mehmed U m ar da es­
ki bir bakkaldır.
1959 yılı aralık ayında Mısırçarş ısının
bahâritcı dükkânları ve bah.irâtcıhın çunlar
idi: Balıkpazarı kapusundan girildiğine gitre-
7 num aralı dükkân —* Giridli M, Cevad
G iilcü (arşının eski atta r - halıâr&tctlanndan.
9 num aralı dükkân — Mahmud Dillioğlu- lardan Bay Cevad SivaslI'nın sergisinde tes­
gil, çarşıya yeni gelenlerden.
29 num aralı dükkân — Sıdkı Akan, çar­
şının k£rk senelik a tta r - haiıârâtcısı, soyca
attarlıkdan gelme esnafdaa.
Çarcının H asırcılar tap u su n d a n girildi,
ğine gfire:
42 num aralı dilkkân — tstefo Kovacı,
çarşıya yeni gelenlerden.
Veni Cami bağçesinin kapusundan giril­
diğine g ö re :
51 num aralı dükkân — M ustafa Akın,
başçavuşluktan geline, çarşıya yeni gelen ler­
den.
53 num aralı diikkâa — Lûtfi özgül - Alo
Alyanak öısal Komandit tdh alât Şirketi; şir­
ketin m üessifleri yeni b ah ârâtcılardandır.
49 num aralı dükkân — R, Veksm an, ye­
ni bahârâtcıiardan.
43 num aralı dükkân — H acı M ehmed
Camtez Mahdumları.
41 num aralı dükkân — B ayan M ükcrrem
Erdal, Giridli M. Cevad G olcünün hem şiresi,
çarşının tek kadın bahârâtcm ı.
4 1/1 num aralı dükkân — M. Uazm an,
Mehmed Kalmaz.
60 num aralı dükkân — H tırn sn B ereket,
eski bahârâtcılardan.
Mısırçarşısı dışında m erhum H acı H üsnü
Efendinin dükkânından başka A lacahamam
civarında da b ir k a t dükkân eski m usevî ba-
hârâtcı vardır. Hacı H üsnü Efendinin eski
kalfalarından a tta r Hiisnü Özdöl de Kara-
güm rükde mahalle attarlıg ı - bahârâtcılığı
yapm aktadır, ayni zam anda H ırkaişerif Canıli-
nin imamıdır.
M ısırçarşısının yeni bahârâtcılarınm dük­
kânlarında bulunan m addeler eski tstanbul
atlarları kadar çeşitli değildir.
Dükkân sahibi olmıyan ve pazar yerle­
rin d e sergi açan seyyar bahârâtçılara gelince
yukarıda da kaydettik, haftanın yedi gilnü,
tstanbulun sendikleri yedi pazar verilide ge­
çirirler (B ,: Pazarlar, pazar yerleri). Pek ta ­
ht t p: //g ro ü p s .googi&cflU
îB T k m m .
biidir ki çeşidleri bir baAfirltcı dükkânı ka­
dar değildir; zamanımızda bir bahârâtcı dük­
kânında bulunan maddeler beşyüzü bulur.
ö rn e k alıyoruz:
Beşiktaşda Cumartesi Pazarında sergi ku­
ran altı nefer pazarcı - bahârâtcı vardır, bun­
bit «ttiğim m addelerin yekûnu ylnü bulmak­
ta idî.
Sergisindeki maddeleri tesbit ettikden
sonra Cevad Sivsslıyla şttyiece konuşduk:
— Tezgâhında aşağı yukarı yüz kadaj
m adde bulunm aktadır; bunların nerelerde
kullanıldığını biliyor musunuz?
— Pek azm i bilirim, hepsini öğrensek
İçin k ırk yıl uğraşm ak Ifcım.
— Bilm ediklerini halka nasıl cesaret edip
satabiliyorsun?
— A lanlar nerede kullanacaklarım bil­
dikleri için mesele değil; m üşterilerim in çoğu
icadın, onların içinde de genç kızlardır; za­
manla biz m üşteriden, m üşteri bizden bilme­
diklerim izi öğreniyoruz; bu tezgâh üniversite­
d ir beyim, hem tıp fakültesi, kim bilir kimin
ne derdi var, bu sattığım şeylerden insanlık
faydalanıyor, d erdine derm an buluyor, her
m adde b ir derde, devâ oluyor vesseUm?...
MqU Baytftv
BAHARATÇI SOKAĞI _ Beyit özda Ya-
lıkâyü » k ak la rın d a n d ır, Yalıköyçayın Sokağı
ile Beykoztaşocağı Sokağı kavnşağı ve Taş-
ocakları Yolu arasında uzanır. Beykocbayın.
F ıstıklı Yolu, Yalıköyü Meydanı. Yalıkoymek-
teb i sokakları ile b ire r d ört yol ağzı yaparak
kesişir; H usrev Sokağı ile de bir kavuşagı var­
d ır (B .: Beykoz).
Beykozçayın Sokağı kavşağından yürün
düğüne göre iki araba geçebilecek kadar ge­
nişlikte görünür, kısmen paket taşı kısmen de
kaba taş donelidir İki kenarındaki evler, bâ­
z d an bağçe içinde birer, İkişer, üçer kattı
ahşab yapılardır, sokak gltdikçe daralır, ni-
iıâyt'tlETÎndc bir araba ancak geçebilecek hâle
gelir. B itim ine doğru sol taraida çukurda tar­
lalar görülür, sağda b ir nalbur dükkânı, sol
köşede bir m ahalle kabvehâneıd vardır, önün­
de Uç akasya ağacı ile bu kahvehanenin man­
zarası pek şirindir, şubat ayının son haftasın­
da güneşli bir günde çiçek açmığ a başlamış
 ^•SlK LO rEO lSl
— 1843 —
bir erik ağacı da manzaraya ayrı bir letâfet
vermiş bulunuyordu (Şubat 1952).
llaU ı Cidklütk
BAHARİSTAN SOKACil _ Yeşilköy so ­
kaklarından: Yeşilköy Demiryolu caddesi ile
Veşilkoy - tstanbul yolu arasındadır, 1934 Be­
ledi)'» Şehir Rehberinin 13 num aralı, harita­
sına göre; Yeşilköy Demiryolu Caddesinden
»olince, isimsiz b ir sokak. Gazievranns sokağı
Serbesti Caddesi, Tayyarecinuri Sokağı ile bi­
rer dörtyol ağzı yapar. Sokak iki araba geçe­
bilecek genişlikte olup Gazievranos Sokağına
tadar asfaltla tanzim edilm işse de bozulmuş­
tu . tki kenarı boyunca ağaçlarla gölgelenmiş­
im. Buradan sokağın nihayetine k ad ar iki y a­
ya jtaldırımia beraber yeni asfalt yapıldığı
aydın o laraî görülür. A ralarında bir bostan,
iki arsa bulunan bahçeli b irer, ikişer, üçer
hatlı kâgir. beton ve ahşap köşklerle sakin bir
sokaktır (Şubat ISflö).
Hakkı G8ktSrk
BAHÂRtYE — Divan şiirinde girizgâhı
bahar mevsiminin güzelliklerini tasvir edan
kasidelere «Bahâriye» denilir; İstanbul Itclt-
minİR baharını tasvir yolunda yazılmış babâ-
riyeler pek çoktur, fakat büyük ekseriyeti
mübalâğalı, calise almak endişesi ile m rik i
yanimış manzumeler olduğu için baharm
letâfeti ile tam tezad halinde soğuk şevlerdir.
Aşağıdaki beyitler S ürüri'nin ik i bahârtye-
sinden alın m ıştır:
A n adolu K a d ıs a k e r t A h m ed E fen d i ittn
y$îümiş kasideden
açrmşdı gHzttn itmefte seyrânı buhar
Ibhtl ariyl&t giıiyan anı hayrftm bahar
İtti ^mşlr u jjper sil&enl sülden p£yd&
c *y(i Mrmftyı kaçırdı yine &QCâm bahar
K*taeni b«rd jüzergâhı cihandan gitti
ViirtldU. memleketi rekbâm bahar
Dlflllib g«]m« İdi bunsa bertySyi nebat
âmtıü aman olm£a& büldinı bahaf
lyfl idQb hârne giyindi giiü harofâ kat kat
Otou hanemi tczeyyUn ana ewn4nı bahar
HiVati VıCini île cJdu aeriser rengin
b&n iip idüb bUlbülü kurbanı bahar
Oojico! jftİE [«şan «ördü fiillin bu rengin
BUlbUlUu bakub hâline fllryanl bahar
ü/group/merakediyorum
BAKÂKtYC
•
H a r t a n * k f l h ü r l â ı ı A lı f tf td e K f e p d İ
l-cfin y a ı ı l m i ) k a ı l d e d e n
O rduaun k u rd u ç e m e n a â rta fkhi (U h rta
Hti fidir çlçefcir» sdvpri meydim bahar
A r z u lı iıl ln v a r a k l m d c y a ı u b l itr ib lille r
V e r d i l e r o h J tı£ u hfifi&kmA* d l v i n ı t a f c a r
Minberi gUJdc GUI Camiin in s&hmnda
Çıltdı bülbill o k u d u hutbei hikoatıı bahar
Dânei k atrei bâr&nı Ider h&ku fllfifcr
Harm cni Syp ola hâ.nl ücyO d e h k u n ı bahar
YereytşÜ oldu çem enler sadef M efehif
Ağua açım a g 6 zedir k a tre l nis&ıu bahar
(ta t âverltgta ol gfkl ruhin isla r Atflfc
BUlbiil elb et ki oîur şevk ite <rây&nı babar
Ituhl c in â n ki zemistaoda h at üver olda
İtli uşş&kâ Fİıâ faslını yeksânı bahar
Aruı h atu n a ol goac» Semin nısbel jlc
I ta r i) h aad ir g (l) oâzikter & reyhânı ballar
Halk hûbânı Hat iv er gibi mûyklnj hava
Her fucftl flzre var ol vecbiie rUchânı babar
B&gi efkârda yüz beyt Ue bu liiri terim
Gûli sadberke bedel oldu nUmâyim bahar
Aralhfcllm açılursa sanasın gül açüur
İttim İa«A ana d ri nice destanı bahar
Ey nilhtti kalemi glUbttm gUlzârt terem
Ve; gÜîi roenkibetl zlbi gülistan: bahar
Devri lûtfi şehl nevrûzde olduysa eger
lltr a ti «eb* ile pû$îde (Uhâlânı bahar
Mil at olmaua tıoU siyai l&tfln olsuo
ÜBlöme düşse kulun kalmaya uryûnı bahar
Kala bl herkfl nevi nahii vücudum ne m i
Meyvedâr i,ken bunca dJrahlâoı bohOT
Sahnl elU2İre emelde glilL pür Jâ}e gibi
Bir nice akyo Ue ktl beni handûnı bahar
Dallasın pevk u ıseMrrûtla duiyl hayre
Ril Silrûrl kutunu ttUiyle (âd&nı bahar
Itçvnaki gülfenl Lkb&Jin ola afitunter
Bula gittikçe terakki nitekim fâni bahar
BAHÂRtYE — Kışdan butmrû çıkılırken
jtgtanbuiun eski Türk evinin ve konağının
döşemesinde de bir değişiklik olurdu, kıptık
kalın perdeler, kapu perdeleri kalkar, yerle­
rine yaslık perdeler iafcıür; sobaîar Jtaldırıltr,
bahar soğuklarında mangal ite iktifa olunur,
halılar kalkar, kilimter, hasırlar, hasırların
üstüne yer patiskaları serilir; ev ve konak hal*
 B A H Â fthre
•
kının erkek ve kadın, kışlık esvapları (emiz-
lenip sandıklara kaldırılır, yerine ta h a rtık la r
giyilirdi. Bunları teferröatı ile ve bilhassa
be barlık esvapları İsimleriyle hiç olmazsa ya­
t ı n geçmiş üzerine tesbit etm ek için b ir İstan­
bul konağı hayatını çok iyi bilen Şehld Ami­
ral Osman Paşa kerimesi M ebrûre Hanıme­
fendiye müracaat ettik, fakat m aalesef hasta­
lıkları ricamızın yerine getirilm esine mftni ol­
du.
Ondokuzuncu asır başım a rin d şâirlerin­
den Enderunlu Vâsıfm mahbub b ir nevcivaaa
hitaben yazdı|s b ir manzume He İktifa edi­
yoruz:
S6yle ey t i » nihâli güli nâzik m efreb
Bu sene s a n ı bıhârivc n e kesdirsem aceb
»..tamam ?ûlci lufiliON İe Irurnijı e ıu e b
Bu sene sana bahariye ne keMUrsem aceb
Gerçi ey gönce dlben cftm elerin k a lk a ttır
ç + f i bülbül d e veli hüsne d iğ er z iynettir
Kurarım ben dahi endişede Ut s a a ttir
Bu »ine sana b a h iriy e ne kesilirsem aceb
Çemeni « n î « i ey setvi se ra frfe giydin
N'Azdcn nesc olan elbiseyi az giydin
Dahi ay v i gülü hârâyı geçen yaz giydin
Bu « n e .vana bahiriye ne kesdin^m aceb
StiıUmü dinle in a d etm e yaraşm az v ız geç
Teni jiernrin'mc nisbetfo kabadır berveç
İşte VAsıt soruyor bu sözü elbet ir gec
Bu nene Mina bahariye ne k e s d lr a n aceb
BAH&RİYE — V sk'ai IIByriveye kadar
devam etmiş bir Osmanlı ananesi olarak pa­
dişahların Yeniçeri Ocağı ağalarına hediye e t­
likleri baharhk esvap ve kum aşlara takılm ış
isimdir. Yeniçeri Ağası iie Sekbanbaşımn ba-
hâriyeleıi birer »hll'ati fâhire», Ocağın diğer
ağalarının bahariyesi de b ire r top kumaştı.
Bibi.: İnönil Ansiklopedisi.
BAHARİYE — Halicin biliminde, P'yyub-
sultanın Bostan İskelesi ile SilShdarağa a ra ­
sında, Buu deniı ve ard ı bayır, b ir kordelâ
gibi usanan ve Bahâriye adı ile anılan sem t,
fetihden Birinci Cihan H arbi sonlarına k ad ar
tstanbulun pek m am ur b ir kibar yatağı, bü­
yük şehrin namlı bir sayfiyesi idi.
Kıymetli tarUt muallimi, ihtisas sahasın­
da ciddi çalışmaları ile tem âyüz eylemiş genç­
lerimizden ve Eyyuhsultan K iiltür ve Sosyal
yardım Derneği ikinci başkanı Ahmed A£ın
kendisine gönderdiğimiz b ir m ektubu lâ­
yık olduğu ehemmiyet ve ciddiyetle k arşı­
— 18 4 4 — ISTAHfeUl.
lamış, ve bize Eyyub Bahariyesi hakkında aşa­
ğıdaki notları göndermiştir:
«CÖzü dinlendiren ve ruha ferahlık ve­
ren yeşil rengin h e r çeşidi ile harelenmiş öy­
le b ir yerdir ki bu h e r dem yeşilliğinden ötü­
rü Bizans devrinde de Kozmidion adını taşır­
mış.
«Bahâriye ismi F itili devrinde konmuş
olacaktır. Tabiat güzelliğini pek yerinde be­
lirten ve muhakkak k i zarafet eseri U r ialm-
dir.
«Zamanımızda kliçUk b ir izi dahi kalma­
m ı; olan buradaki b ir kasri hümâyûnun ne za­
m an yapıldığını bilmiyoruz. Takat Fâtih veya
t kinci Sultan Bayazıd zamanında Bahâriye'de
Padişahlara m ahsus b ir kasır inşası »ti» pek
yakın güriinür; Şurası aydın bir hakikattir kî
İkinci B ayandın kızı yahud lo ru nu Hançerii
Sultan B ahâriye’de b ir yak ve kendi adına niı-
betle anılan U r dergâh (Taşlıburun Tekkesi)
y aptırm ıştır. F âtih Sultan Mehmed’in de Ba-
hSriyenin hem en eşiğinde b ir hamam, bir
im âret ve b ir kervansaray ile bu sem tin im an
yolunda ilk adım ı attığ ı m alûm dur <B.: Ba­
hariye K asrı; Eyyub Hamamı; Hançerli Sul­
tan).
»Ü çüncü A hmed zam anında büyük vezir
ve şehtd N evşehirli Damad İbrahim Paşanın
him m etiyle K âğıdhane ve Alibey dereleri bo­
yunda Sâdâbâd ve Âsafâbâd m am ureleri ku­
ru lu r iken B ahâriyc’nin çoktan bir sıra m ili
Sultan y alıları ve k üb erâ ve rical yalûariyle
bezenmiş olacağı m uhakkaktır; zira Bahâriye-
yi çok seven b ir Padişah olarak tanınan Bi­
rinci Sultan STahmud'un hem Bahâriye Kas­
rın a hem d e b u rad ak i nrirt Sultan Yalılarına
sık sık geldiği s ır kâtibi Salâlıl Efendinin pek
kıym etli ruznam esinde yazılmıştır,
«B ahâriye K asri H üm âyunu Ü füncü Su!
tan Selim zam anında îıarabiye terkedilm iş
olm akla b e ra b er sem t m am uriyetini mıibafa-
faza etm iştir.
«İkinci S u ltan Mahmud devrindedir ki
B ahâriye sayfiye hüviyetini kaybetti: 'Tama­
m en h a ra b olm uş B ahâriye K asri ile m iri Sul­
ta n Saraylarından H aticesultan S a h lto a ra y ı
yıktırılarak yerine tplikhâae ve bir kışla ya­
pıldı.
«Eyyubun en yaşlılarından topladığım
hâtıralara güre zamanımızdan en to k 70 - 80
sene k adar evvelki Bahâriyenin manzarası şu­
d u r:
http://groups.google.
 ANStKLOPEDtst — 1M 5 —
»Bostan İskelesi • Karakol, Mthrişahsul-
tan intâreli ve türbesi, im aret ve türbesi müs­
tahdemlerine meşruta bej kâgir ev, tpllkhâne,
Kışla, Esmâsultan Yalısı, yanında bir bostan
ve çiçek bağçesi, İkinci Sultan Mahmud Çek­
mesi, tmanttâde Mahmud Efendinin Onyedln-
ri asır yapısı tarihi evi İşimdi yeri bir briket
imalâthanesidir!, M üsteşar Saadettin Bey Ya­
lısı, Miisahip Said ETendi Yalısı, Şahsultan
Tekkesi (Taşlıburun Tekkesi). Rican Paşanın
Yalısı. Sadırâzam Raufpaşa Yalısı, Kereste
Gümrüğü Nâzırı Rlıapasa Yalısı, H aşlmpaja
Yalısı, Bahâriye M evlevihânesi...
cBabâriyenin bugünkü m anzarası da şu-
d u r:
»Bostan İskelesi, Bostan İskelesi 'Gazi­
nosu, Hüsrevpaşa K ütüphanesi, Osmanlı İm ­
paratorluğunun son devri ricalinin yapttığı bir
mezarlık, Mihrişah Sultan Sebili, im areti ve
tiirbesüe bir hszîre ve bu y apılar hadem eleri­
ne m eşruta gayet harab ve bakımsız on kâgir
ev, Topbaşlarm Bahâriye M ensucat fabrikası,
Ingiliz Santral dikiş sanayii (makara) fabrikası
(tplikhânenin yerindedir, lkincisultan M ahmu­
dun turası kapı üstünde gelip geçenlere act acı
bakıyor gibidir), levazım ve Maliye Okulu 1E s­
ki Kışla), bir b rik e t im alâthanesi, *İkincı Sul­
tan Mahmudun iskelet haline gelm iş çeşmesi,
kâgir iki ev, b ir kon trplak fabrikası. K osta
Zafranos kimyevi m addeler ve boya fabrikası.
Ali Kemal Kavrakoğlu’nun G üneş N ebatî yağ
fabrikası, T ü rk K ontreplak fabrikası, Cikvaş
Viü Mensucat fabrikası (Halk bu miiesseseye
Buhuı Fabrikası adını takm ıştır), Cizlavet ka-
vuçuk sanayii fabrikası, Tünmesin T ü r k i y e
Madenî Eşya Sanayi! fabrikası, M altaçğullan
fabrikası, Otuyay fabrikası, Y ağlimited ortak-
Uğı fabrikası, Trakya Sanayi ve ticaret ortak-
h l 1 yağ fabrikası, B ahâriye yağ fabrikacı.
Aseton fabrikası ile bir B riket im alâthanesi
(Bahâriye Mevievih&nesi Arsasında)..
«Denilebilir kİ sem t adından utanm akta­
dır; Bahâriye ıtrim kaybetmiş, yağlı k aıa için­
dedir (Ahmed Ağın, 1960)»-
Üçüncü Sultan Selim in son yılları ile
« in c i Sultan Mahmudun Yeniçeri Ocağını kal­
dırdığı zamana kadar geçen devir içinde ta n ­
zim edilmiş üç Bostancıbaşı defterinde (B .:
Bostancıbaşı D eÛerleri) Eyyubdaı Bostan 1b-
kele ile Bahâriye K asri arasındaki sahada de­
jjrı/group/meraKedıyorum
B A B A R İY E
niz Kenarındaki binalar şöyle tesbit edilm iş­
tir ;
Üçüncü Sultan Selim devri sonlarına alt
olan nlisha* Boslan İskelesi - Beyhan Sultan
Yalıttı - Hadice Sultan Yalısı - Esma Sultan
Yalısı • Yalı Hamamı (bir deniz ham am ı ol­
ması muhtemel) - H ançerli Yalısı (Bahariye­
nin en eski yalılarından biri) - Şahsultan
Tekkesi (Taşlıburun Dergâhı, Bahariyenin
en eski yapılarından biri) • İbrahim Han-
zâde Halil Beyin Yalısı (SokoUu Mehmed
Paşa ahfadından) - Ü çler imamının Yalısı -
M ütevelliye Kadın Yalısı - Sabık Eyyub Mol­
lası Ali Efendinin Yalısı - M atlabcı Hacı Os­
man Efendinin Yalısı - Bahâriye Sarayı Hü­
m âyûnu.
İkinci Sultan M ahmud devrine aid birin­
ci nüsha: Bostan İskelesi - yanında serapa kah­
vehaneler - H lbetullah S ultan Y alısı - Hatice
Sultan Yalısı - Çukuryalı dem ekle m eşhur
yalı, içinde Hanım Sultan sakindir - Yalı Ha­
m am ı İskelesi - H ançerli Yalısı - Şah Sultan
tekkesi - İbrahim H am a de Halil Beyin Yalı­
sı - H asırcı Hacı M ehmedtn Yalısı - H asırcı
Hacı M uştalanın Yalısı - Kâğıdeıbaşı Yalısı -
N akkaş M ehmedin Y alısı • Debbağ B ekir Ağa­
nın Y alısı - Taşçı H üseyin A ğanın Yalısı - El-
vansaray (Ayvansaray) ham am cısının yalısı -
M uhzirbaşı H acı B ekir Ağa hatilesinin (zev­
cesinin) yalısı - B ahâriye Sarayı Hümâyûnu.
İkinci M ahmud devrine aid İkinci nüsha:
B ostancı İskelesi - serapa beş adet kahve
dükkânları - İm İre li A m ire bağçesi - Hibe-
tu llab S ultan Y alısı - H atice Sultan Y alısı -
H anım sııltanzâdenm sakin olduğu Çukursa-
ray - Yatı ham am ı iskelesi - M ustafa Paşa­
nın sakin olduğu H ançerli Y alısı - Şahsultan
Tekkesi - lbrahim banzâde Halil B eyin Y alısı •
sabık K âğıdcıbaşı A hm ed A ğanın Yalısı -
N akkaş M ahmedin Yalısı - Debbağ Ehubeki­
rin Yalısı - T işc î HUseyinin Yalısı - Ayvansa-
ray H am am cısının Yalısı - Muhzir Hacı Be-
k irin ' kelim esinin Y alısı - B ahâriye Sarayı
Hümayunu.
Bu kıym etli vesikalar bize aydın olarak
gösteriyor k i ondokuzuncu asır başlarında
Eyyubda Bostan iskelesiyle B ahâriye Kasri
H üm âyûnu arası b ir y a lıla r boyu m am uredir;
bu yalılar arasında üç tanesi de muhakkak ki
p ek muhteşem m irî m alı Sultan Y atılandır;
fakat unutm am alıdır ki Eyyub Sultan kasaba-
http://groups.google.co
 İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ
Jirn n Haliç kıyısı B ahariyeden ibaret d e ğ il d i r ,
o tarihlerde Eyyub büyük iskelesi İle Kuşlan
İskelesi arası ve yine Eyyub biirıık iskelesi
ile defdar iskelesi arası da T ü rk lalaııbulu
[emsll eden pitoresk bir köşe Uli; İkinci Sul­
tan Mahmud Devrinin ilk yıllarım la tanzim
edilmif U r Bostancıbaşı d e f t e r i n d e n o sahi­
li de Söyle bir görelim :
. Zalpnşa A ralık iskelesi - Alilıfyzâde
terin yalısı - Şehsuvaraâde Boslanı - Debbag-
hâne arsası - Zaim L âtif A ğanın evi ve ka­
yıkhanesi - Zaim Hüseyin A ğa zevcesinin evi -
Müezzinzâde Said Efendinin evi - Hâna Sln-
tıııtUB evi ■ Aşçıbaşı M elımed Ağanın evi -
A tlat Saidin evi - Peştem alcı Ö m erin evi -
Hacı Mehroedin evi - T c b e rd a r M ııstafarım
evi - Zaim İsm ail A ğanın evi - F.meSsizofilu
Ö nerin kahve dü k k ânları - E y y u b iîtaısâri İs­
kelesi - M erhum Zaim Mehmed Ağa Mescidi -
Berber lb n h iıtlin K ahvehanesi - .Alemdar
Mustafa Paşa levcesm in evi ve ira d kahve-
hânesi - Em inin vc Ö m erin kahvehaneleri -
Kahveci Haîilin evi ve dükkânı - B eşiktaşlı
Hafızın oğlunun evi ve dükkânı * Divan Ça­
vuşu tbrahim in evi - Seyid HaliJin kahvesi -
Hamlacı M ustafanın kahvesi - Zaim Hacı Meh­
med A gir. m b e k âr Odaları ve kayıkhanesi -
Bir Hanımın hanesi ve altında kayıkhanesi,
müsteciri Hacı A hmed - CebehAnoi  mire K â­
tibi Mustafa Efendinin yalısı ve k ay ıkhanesi -
UıhA rfyfcnin m m y a l ı l a r ı n d a n M r i, 104®. Ş a l ı s u l t a n C a m ii yanjncl;ı
t!a y ı k ıl m ış b u l u n u y o r d u
{Renim: N ejlhJ
oroup/merakediyorum
— 1947 — Bah A r Iy e
Hckiragazâdenin Yalısı - Sabık Edirne Molla­
sı Mehmed Kfendinin Yalısı - Merhume Va­
lide.' Sultanın bejgös kayıkhanesi - Bostan !s-
kelesi
Bu panoram ada gftrttyoruî ki Eyyub Sul-
lsıı kasabasının yalı boyunun h a tti bililin Ha­
liç boyunun Müslüman yüksek ta h a lu kısmı
B ahariyedir, Bostan i s k e l e ile Bahâriye Kafi­
ri Hümâyûnu arasıdır.
Yukarıda kaydettiğim iz üç nüsha Bos-
t-antıhaşı defterindeki kay ıtlan , tarih kaynak­
larım ızı dayanarak elden geldiği kadar dil­
le n d ird im ; ûndokuzuncu asrın başlarında.
1800 ile 1829 arasında Bostan İskelesinin he­
m en y an d aşın d a lebideryada b e ; kahvehSne
v ard ır; zamanımızın Bostan İskelesi Gazinosu
bu kahvehanlerin yerine kurulm uş olacaktır.
Lebideryâda kahvehanelerden sonra binası
arkada kalan im aretin denize k adar inen bag-
çesi gelm ektedir, ondan sonra m iri malı dürt
Sultan Y alısı...
O sm anlı fü n e d a n ın ın »a'aoeleciodetı.
H alicde B ahâriyede ve Boğaz itin in en lâtif
y erlerin d e Devlet hazînesinden muhteşem ya­
lıla r yap tırılır, döşenir, dayanır; h arab olan
y erleri daima ta m ir edilir, iüzum görüldükçe
eşyası yenilenir hatta asrın zevkine göre es­
kisi yıkılıp tem elinden yenilenir ve Pâdişâh­
lar tarafından Valide Sultanlara, hem şire ha­
la Sultanlara, Sultan kiîları Hanım Sultanlara
İL
tHilunno b u y a l ı n ı n 1990 y ılın dı» M İ y a r ım
 b a h a r iy e
ikametgâh olarak tahsis edilir. Bir Padişah
tahtından indirildiği veya Öldürüldüğü takdir­
de bu yalılarda oturan Sultanlar Bayaaıddaki
« k î saraya gönderilir, y ah u t şehir içinde k e n ­
di paraları ile yaptırdıkları konaklara, yine
şehir içinde mîrî malı diğer saraylara taşınır­
lardı. Şehir içinde veya sahilde bu miri sultan
saraylarında oturan bir Sultan vefat edince,
saray, padişahın iradesi ile H ânedanın diğer
mümtaz bir kadınına ikam etgâh ohırdu.
Padişahlar arzu etseler de bu m irî sultan
saraylarım şahsa tem ük edemezlerdi, zira
temlik edilse. Sultanın vefatında Istanbulun
eri güzel sem tlerinde inşa edilmiş olan bu
mükellef kâşaneler miras malı olur. Sultanın
evlâdları arasında paylaşılması için satılır, şu­
nun bunun, bilhassa servet sahibi ekalliyet­
lerin eline geçer diye endişe edilirdi ki el hak
güzel b ir görüştür, tstan b u lu n içinde ve yalı
boylarında Devleti tem sil eden h ân edanın en
güzel yerlerde b ütün haşm etiyle yerleşm esi
bu mîrî kâşaneler sayesinde devam edegel*
miştir. İste bu yalılardan d ö rt ianesi de Ba-
hâriyedir.
Yukarıda metinlerim dercettiğim iz d e f te r ­
lerden görüyoruz ki birinci y alıda'evvelâ Bey­
han Sultan oturu rk en sonra H ibetullah Sul­
tan yerleşmiştir; ikinci y ahda Hatice Sultan,
üçüncü, yalıda da Esm a S ultan o tu rm a k ta d ır­
lar. On dokuzuncu asrın ortaların d a İstanbula
gelmiş Ingiliz m im ar ve ressam ı Thom as Al-
iom Esma Sultan Yalsının b üyük b ir salon —
divanhânesinin İçerden b ir resm ini yapm ış­
tır ki güzelliği ve haşm eti gözlerimiz! kam aş-
tırmaktadtr*
Yukarıda adı geçen Hatice S ultan Üçün^
cü Sultan Selimin e n çok sevdiği hem şiresi
Hatice Sultandır.
Dördüncü Sultan M ehmedin sevgili kızı
bfr Hatice Sultan vardır ki Padişah babasının
mahbub gözdesi Silâhdar Kuloğlu M ustafa
Paşa ile evlendirilmîşti. Subhi tarih in d e bu
Hatice Sultanm Bahariyedeki Sahilsarayuıda
vefab ettiği ve nâşının harem i hüm âyun k a ­
yıklarından biri ile Bâğçekapusu İskelesine
götürülerek Yeni Cami karşısında büyük ana^
sı Hatice T urhan Sultan Türbesine defnedil­
diğini yazıyor. B u m eşh u r Sultanın içinde ve­
fat ettiği yalının Bahariyedeki Sultan yalıla­
rından hangisi olduğu belli değildir.
M üverrih F m dıklılı Silâhdar Mehmed
Ağa Hicrî 1Û91 Recebinin yirmi birinci cum a
— 1848 İSTANBUL,
günü «Milâdı IGflûj Sadırâzam MerzJfonlu Ka­
ra Mustafa Paşanın Eyyubdaki yalısında P a­
dişah Dördüncü Sultan Mehmede bir liyafel
verdiğini, ve o gün vezirin yalısında, talebe­
leriyle beraber gelen Anadolu ve Rumeli Ka-
dıaskerleri Efendilerin Padişah huzurunda
Beyzavi Tefsirinden ders müzakere eyledik­
lerini yazıyor.
K ara M ustafa Paşa Yalısının Bahâriyede
bulunduğuna şüphe edilemez; elimize hiç bir
vesika geçm em iş oiroakla beraber, bu meşhur
Vezirin şahsi m ülkü olduğu m uhakkak olan
bu yalının, M ustafa Paşanın Viyana bozgunun^
dan sonra B elgrad’da idam olunup bütü n em ­
lâki m üsadere o lu nurke n Bahariyedeki yalısı­
nın da m irîye intikal ettiği, Hançerli Sultan
Yalısı kadim den h an e d an yapısı olduğuna gö>
re, diğ e r üç S ultan yalısından biri olduvu mu­
hakkaktır; fakat m etnini dercettiğijniz Bostan-
cıbaşı d e fte rle rin d e zikredilen Hibelullah, H a­
lice ve Esm â S ultan Y ahlarm dan hangisidir
kesin o larak söylenemez. N itekim, onyedinci
asır orta sın d a k ırk sen e padişahlık yapmış
olan D ördüncü S ultan M ehmedin anası ve Os-
manlı h anedanı ta rihinin en p arlak kadın s i­
m a ların d an biri olan Hatice T u rh a n V alide
Su Hanın yaîısı da B ahâriyede îdi. T urhan SuU
tan yalısı için de ayni hükü m d e bulunacağız ve
H ançerli Y alısı hariç, diğ e r üç S ultan Yalı-*
sm d an b iridir a m a şu y a b d ır diye gösterile-
mez diyeceğiz. F m dıklılı M ehm ed Ağa H icri
1093 yılı vekayii ara sın d a (Milâdî 1682), d ai­
mî s u re tte E d im e S arayın da konaklam akta
olup gü n le rin i çılgınca av peşinde geçiren
D ördüncü S ultan M ehmedin*bu yıl da b ir ara
İstan b u la uğradığını, kendisinin H aseki Sul­
ta n ve harem halkı ile anasının Eyyubdaki.
S ahisarayına indiğini, v e m aiyetindeki iç oğ­
lanların ın da K arşıyakada m iri em lâkten Y u­
suf E fe n d in in Bağçesi adı iîe m a ru f m iri
yalıya yerleştirildiğini yazm aktadır. Onyedin-
çi asrın büyilk m u h a rriri Evliya Çelebi de
£Bahâriyede) b ir Fâtım asuftan Y alısından bah­
sediyor. B u F âtım a Sultanın da BahâriyedokJ
m îrî sultan yalılarından hangisinde oturduğu
îesbıt olunamaz, M uharrir şu ta d ilâ tı verdiği
halde bugün bu yalıların hiç biri m evcut ol­
madığı, hatırlayanlar da kalm adığı için kesiti
konuşm ak im kânsızdır: «Eyyubda Fâtım a Sul­
tan Yalısının yola nazır şahnişinin altında
Üçüncü Sultan M uradın bir çeşmesi vardır,
tarih kıt’ası şudur:
http://groups.google.
 AN SKM n’ED tSl — 1S40 —
PMIyah* çok dualar eyleyüb
y û j (dertler diyeler Bibi Fjret
Oldu A iiri bü tarihi #*lm
«Ayni ili ç«fmol Sulüın Murad»
973 fJM7*Me>
Onsefcırinci asırda Bahâriyedoki Sultan
Valılannda kardeş olan Üçüncü Sultan Mu*.
Safa İle Birinci Sultân Abdüîmecidin hemşi­
releri SflUha ve Ayşe Sultanlar oturmuşarclır
Üçüncü Sultân Mustafa hemşiresi Sallha Sul*
tanı Sadırâzam Koca Ragıb Mehmed Pa$a ile
evlendlrmişti, düğün ve zifaf Ba Kâfiyedeki
Sultân Yalısında olmuştu, Müverrih Vâsıf
Efendi bu düğünü şöylece a n la tıy o r;
Htcrt 1171 senesi Recebinin yirmi birin­
ci perşembe günü {Milâdi 31 Mart 1758) Şey­
hülislâm Efendi B altacılar Kâhyası ile Suİtan
Hazretlerinin Eyyubdaki yalısına davet olun­
du; Kızlar Aga sı da Sultan tarafından nikâh
vekili tayin edildi. A ğırlık namına hazırlanan
mücevherat ve sair eşya sandıklar İçinde vc
iki kıt'a Koçuya (Birçeşlt araba) konularak
Sadırâzam Ragib' Mehmed Paşa tarafından
hazine kâtibi ile o giin erkenden Sahilsaraya
gönderildi; nikâhı kıyan Şeyhülislâm Efendi
ile nikâh vekili K ızlar A ğasına sam u r kürkler
giydirilerek b ire r boğça kıym etli hediyeler
verildi, ayrıca ziyafetle de ikram olundular.
O gece yalıda zifaf oldu. E rtesi gun Sadırâzam
Sultanmış h a tu n u sorm ak için b ir güm üş sini
içinde on gümüş sabam , bir güm üş tas gön­
derdi; ba kablarm hepsi türJU şekerlerle dol­
durulmuştu, ayrıca otuz tabla çiçek ve çeşidü
meyveler gönderdi.
Salitıa Sultan diğer kerdeşi B irinci Ab*
dülmedd'in Padişahlığı devrinde 1192 Rama­
zanının 10 uncu Pazar gecesi (Milâdî 3 Ağus­
tos 1779) istİska* denilen hastalıktan (İcarın­
da veya vücudun herhangi bir uzvunda su bi­
rikmesi hastalığı - left -) ayni yalıda oldu. Mü­
verrih Cevdet Paşa şöylece yazıyor: «Â hir ne­
feslerinde Eyyubdaki, SdhDsaraylarına nakdi
ile tebdili hava etmek istedi; fakat vücudu
arabaya dayanamıyacağından tahtırevan ile
nakledildi, ve Sahilsaraya nakledildiği gece
d an âhsrete intikal etti».
Ayşe Sultanın Bahariyede oturduğunu da
Ölümü dolayısiyle hiliyonır, Cevdet Paşa Hic­
ri llftö (Milâdi 1775) vak’alan arasında şöy-
lece kaydetmiştir.
m/group/merakediyorum
BABARİYI
<Abdü)hamid Han Hazretlerinin hemşi­
re! mutıtarcmclorl Ayşe Sullan hastalanıp
tebdili hava İçin Zcyrek'dekl sarayından Ba­
hariye Sahllsarayifıa nakil buyurmuştu. Has­
talıkları günden güne artarak tok seçmeden
vefat etti».
Metnini derlettiğim iz Bostancıbaşı Def.
terlerinde Esma Sultan Yalısının yanında ev­
velâ bir hamamdan bahsediliyor. Bu hama­
mın bir deniz hamamı olduğu heUidlr, zira
diğer iki niishads bu «hamam» bir «hamam
İskelesi» olmuştur: Vani deniz üzerinde etra­
fı tahta perde ile &rtii!ü deniz hamarnt kaldı­
rılmış, hamama giden ve denize çakılı kazık­
larla yapılmış geçld - köprü bir kayık İskelesi
olarak kullanılmağa başlanm ışta.
Hançerli Sultan yahut sadece Hançerli
Yalısı ve Şah Sultan Tekkesine gelince:
Hançell Sultanın adı zikredilmeden -kin­
ci Sultan Bayazıdın kızlığı olduğu söylenir.
H attâ en az beş kuşak Eyyublu baş imam SJ-
kıb Efendi merhum. 1944 - 1046 yılları ara­
sında. henüz neşredilm esine başlanmamış İs­
tanbul Ansiklopedisi adına yaptığımız bir
m (İlâ katta tbiz hep böyle biliriz» demiydi.
H adikaliil Cevâmi Müellifi Ayvansaraylı Hü­
seyin Efendi, ki y arı Eyyublu sayılır Şah Sul­
tan Tekkesi Camiinden bahsederken: «Bu Şah
S ultan Birinci Sultan Selimin kerimesidir;
tekkenin yanında Hançerli Sultan Sarayı den­
mekle m eşhur Safcilsarayıo ilk sahibinin bu
Sultan olduğu sdylenir «diyor; hatâ büyük de­
ğildir, H ançerli Sultan, Şab Sultan, İkinci
Bayazıdın kızı da, torunu oluyor demektir.
Eyyub Başimamı S&kıb Etendi ile görü­
şüldüğü gün Eyyubu iyi tanıyanlar arasında
bulunduğu söylenilen BOrhaa adında bir zat
da meclisde hazır bulunmuş te l-ç iv i fabri­
kasının Hançerli Şah Sultan Yalısının yerine
yapüdığını söylemişti.
E nderun tarihi müellifi Tayyarzâde AU
Bey. Türk Müzelerinin babası Fethi Ahmed
Paşa için «Eyyubda Abdullah Paşa Sarayı de­
nilen Sahilhane doğmuştur» diyor. Fethi Ah­
med Paşa Hafız Ahmed Ağa adında bir zatın
oğlu olup babasını pek küçük yaşda iken kay­
betmiş, Enderuna alınarak saraydan yetişmiş­
tir.
Bahariyeye aid metnini dercettlgtmiz Bos-
taneıbaşı defterlerinden birinde flkincl Mah­
mud devrine aid ikinci nüsha) Bahariyede
 BAHARİYE ADALARI
«K âğjdcıhaşı A hm edağa Y alısı» g ö rü lü y o r.
A hm ed P aşan ın babasın ın bu zat old u ğ u m u ­
hak k ak tır. doğ duğu y alı üa bu yAİıdır; K âğıd-
cıb ast saray* m ensup o ld u ğ u n a g ö re, b erid e
gâıurıı h im ay e e tm e sin i p e k iyi b ile n İk in c i
S u l t a n M ahm ud. öksüz F e th iy i d e rh a l E n d e ­
run* afd ırm ış o lac a k tır. Y alı sa tılm ış vc b ir
«A bdullah P a ş a Y a l ı s ı » o lm u ştu r.
Tarih muallimi Ahmed Agı'nm notların­
da Jpîiktane re kı $)a diye m ayrı bina
kaydolımmuştur. Bû ansiklopedide «iplikha­
ne* maddesinde ayrıca anlatılacaktır: burada
şu kadarcık kaydedelim ki Iplikhâne ve kışla
Ikİ ayrı bina, müesse değildir; kığla da, adı
kışladır, Belediye nizamlarına aykın harekei
eden hilekâr esnaf ile hırsız, yankasici, uy­
gunsuz güruhunun kapatıldıkları bir mahpus­
hanedir. Mahkûmiyetleri az veya çok, burada
sopa altında, Teraanei Âmire ve Donanmayı
Hümâyun için urgan ve halat bükerlerdi; o
devrin iptidai âletleriyle gaayet ağır, hldemâ-
tı şakklden sayılır işdi. Kışla - mahbushane-
rıin içinde halat bükme yeri, geniş taşlıklar
yapılmışı. Başimam Sâkıb Efendi merhum
*îplüthâne denilen kala, sizin evvelâ Beyhan
ve sonra Hibetullah Sultanların oturduklarını
söylediğiniz, Bostan İskelesine nazaran İlk
Sultan Yalısının yerine yapılmıştır, îkinci
Sultan Mahmuda İlhamı veren de Bostan ts-
kelesindeki Çulhalardır; Bostan iskelesi yolu
çulha dükkânlarıydı, dedem de çulhalar kâh-
yasıydı ((B.: Çul; Çulha: Bostan iskelesi); İp­
likhaneye düşmek bîr felâketti (B : tplikhâ-
ne)> demişti.
B ib i.: B o stu ttıb a ş ı D e fte rle ri; İh tis a b A ğalığı
N iu m n a m e s i; E vliya Çelebi. I: S İU tıdnr T a rih i, 1;
Viftif T arihi, I, T a y y ar^ id a A la. E n d e ru n T a rih î, II;
HsdikalOl C evlatf, i; C evdal T â rih i. T; A hm ed Afim,
Not; Başimam Sâkıb E fendi, N ot; B u rh a n Bey, N ot;
BEK. G e n notu.
BAHARİYE ADALARI — Halicin biti­
minde, Eyyubun Bahariye adı ile meşhur yalı
semtinin karşın dadır. Dümdüz ve eskiden
üzerleri yemyeşil çimen, Hind masallarında­
ki uçan sihirli balılan andırır sihir yüzer sec­
cadelere benzerdi; Bahâriyenin Sultan ve ki­
bar yalıları, bir edebiyat ve musiki mahfili
olan mevlevihânesl yerlerini Kontreplftk, çivi
ve tel, yağ berikel, lâstik fabrika ve imalât­
hanelerine terk edince, semtin kararan stmâsı
İle üu adalar kapkara birer toprak oldu; üzer­
— 1850 — İSTANBU],
lerin<lt* oyulmuş kanallarda kontreplak fab­
rikalarının işlenecek tomruklan yığılıdır
Yakın geçmişe kadar Bahâriye Adaları
tstanbulun namlı bir mesiresi, Eyyub, bilhas­
sa Bahâriye halkının bir balık yalağı idi, gaa-
yet iri kaya halikları İte tekir balıkları, ve
gaayet iri karide» tutulurdu Onyedinci asrın
büyük muharriri bu adaların kaya balığını
medheder; ayni büyük muharrir Bahâriye
Adalarına *Deniz Hamamı Mesiresi adım ve­
rerek şu şirin satırları yakmaktadır:
«Ehibbâ her cuma günü kayıklarla Eyyub
Sultan önündeki cezirelere gidüb mlgün fu­
talarla fpeştamallarla; ş in âv erlik ederler <yü-
zerlen. sonra cezirenin çemenzânnda oturup
iyşü nû$ ile gaml dünyâyı terâmûş iderler*.
Hakikatte dc dünya gamının unutulacağı
yer idi. 1960 da aümış yaşını aşmış ve uçarı
gençliği Bahâriyede geçmiş bir İstanbullu kül­
hanı. Bahârive MevIcvihânesİ hakkında hatı­
raları istenildiği zaman şunu anlatmıştır:
«Muhibler arasında dergâha on yıldan
fazla devam ettim, hele yazın geceleri de kah­
ve ocağında yatardım. Bugün hafızamda sâ­
dece bir güzel yüzdür. Şimdi anlıyorum ki
sadece onun için dergâha gidermişim; gece
yüzerek adalara giderdik, o zamanlar sesim
çok parlakdı, çemenlere uzanır, gazeller, İlâ­
hiler okurdum. Sesimin gerideki vâdiye doğ­
ru dalga dalga yayıldığını söylerlerdi; adı­
mı da «Adalı Derviş Âşık* koymuşlardı. Hani
sorsalar, dergâhda gazlarabası mı yakılırdı,
yahud. mum ve kandil mi? Cevap veremem,
ama yüzerek adaya geçerken, görmediğim el­
lerin. ayakların denizdeki yakamozları hâlâ
gözümün önündedir».
Bu Ansiklopedinin yâri gaarı Ahmed Bü-
lend yaşı altmışım aşımş olan bu külhanı İs­
tanbullu için «Bahâriye A dalam adı ile şu
şiiri yazm ıştır;
B u yüz g e c e s i n d e d e n iz , e s r i r e o g û
B u l u n m a z k e n h in k u la ç d a d i b i
, Ü ç l ü n d e y ü r ü t ü r m ü ş gibi*
G ö r ü n m e z cı g ü z e l b a s , yilz
E l le r , a y a k l a r ,
Bayıın, omuzlar
B u y a s gaecKİade denisirfe
O nu U k lb e d e n y a k a m o z la r
BAHÂRİYE, BAHÂRİYE CADDESİ —
Kadıköyünün mûlenâ bir semti ve en işlek
caddelerinden biri olup semt ve cadde güzer-
h ttp :/ / groups.google.com
 ASStR L O PED İSt
— 185) —
gilıı olarak üç mahalleyi İhtiva etmektedir
1) Pekcnozoglu - AKıyoMafci Ağa­
bey Hamamından bavlıyarak Nallbey So
kağı ile yine Altıyoldan Kuşduli Caddesiyle
fjasırcıbaşı Sokalı ve Kalfaoglu Sokağı ile
çevrilen saha olup çok eskiden Pckmesoğlu
isiminde b ir E im cilinin haj»j ve bağçeslni ih­
tiva ettiği vc bu arazinin bir kısmını Siiavi So­
kağımdaki Ermeni Kilisesini yapmak üzere ki­
liseye vakfettiği ve parsellenerek satıldığı ve
bu para ile kilisenin inşa olunduğu teshil edil­
miştir.
2i Cevizlik — Bu scnıün Sokollu Soka­
ğından- H asım hası Sokağından ve Şâir Lâtifl
Sokağından itibaren çevrelenmiş olup Bakla
Tarlası sahasına kadar imlîdad eder.
3) Sakızağacı — Bu semt. Yoğurtçu Par^
kı yokuşu caddesiyle Küçükmoda ve Badem-
altı Sokaklarının çevresidir.
Eskiden bu sem tte fazîasiyle Sakız ağaç­
lan dikilmiş olduğundan bu namı almıştır.
Hâlen Küçükmoda ve Modaburnunda bu cins
Sakız ağaçlarına rast gelinm ektedir. Bu ağaç­
ların kökler! yayvan olduğundan toprağın
kaymasına m âni obııpktadır,
Bahâriye Caddesindeki apartm anların
bir çoklarında doktor ve dişçi muayenehâne-
leri mevcuttur.
Bu cadde üzerinde eski yapı evler b u ­
lunduğu gibi b ir çok apartm anlar da yapılmış
ve yapılmakta bulunm aktadır. Bilhassa Beş E r
ve And A partm anları zikre şayandır. Fakat
semte hususiyet veren eskf evlerdir.
Bu caddenin yüksekliği itibariyle havası
güzel olup Bahâriye isminin konmasına spbep
İse rivayeto dayanmaktadır.
Bu semt eskiden bağlık ve bağçelik, ko­
nakların bagçeleri çiçeklerle süslenmiş ol­
duğundan güzel havalarda halk mesire olarak
buralara gelip eğlenirlermiş. Bu sebeple Ba~
hfiriye ismi konmuş imiş.
Bahâriye Caddesi Altıyoldan başlıyarak
Küçükmodada ve Yoğurtçu Parkı yokuşun­
da hitam bulur.
Bu caddedeki binaların numaralar] Altı*
yoldan başlar. Caddeyi kateden sokaklar hep
amu d durlar.
Altıyoiağzmdnn itibaren vc sağı takip
ederek Bahâriye Caddesine girelim,
İstanbul FllektrBc ve Tramvay İdaresine
aid tramvay kuvvet mermeri mevcut olup bağ*
,/group/merakediyorum
BAHAfttYE CADDESİ
çesinde hlr kaçlane çam ve akasya ağaçlan
var ise de bagçesl harab ve bakımsızdır
Birinci sokak Kırtasiyeci Sokafeı,: Bu so­
kağın başında Sobat Yorgan Evi mevcut olup,
sııhlbi sanatkftrane motiflerle süslü yorgan­
lar dikmektedir. Bundan sonra seâ Üzerinde
dûrL kath ahşab evler var ise de bunlar eski
yapılar olup cepheleri d ard ır Sefertası gibi
kal kattır. Bazılarını» bodrumları dükkâna
çevrilmiştir. Bundan sonra yedi katlı ve dar
cepheli Marya Apartmanı göze çarpar. Bu ev­
lerin bodrum katlarındaki dükkânlarda, elek*
trik. radyo tamircileri, kadın berberleri ku*
yunıcu gibi sanatkârlar vardır
tkinci Sokak Serasker Sokağı: Bu soka*
ğln başında ahşab bir evin altında hakka-
Uyemsi bir dükkân mevcut olup caddenin iş*
lek yeri, müşterisi boldur. İşleten bir Er-
menidir. Diğer başında mühendis Zeki Beye
aid apartm an ve altında kadın berber dıik-
kânı, elektrik malzemesi dükkânı ve eczahane
vardır.
Buradan itibaren Nailbey Sokağına ka­
dar hep Apartman vc altlarında bakkaliye,
kunduracı, kadın berberi, saatçi tuhafiyeci
dükkânları vardır.
Üçüncü Sokak Nailbey Sokağının başın­
da büvük b ir apartman dişçi Rahmi Be­
ye aittir. Bundan sonra zarif oWer gelir ve
alt k attan dükkâna çevrilmiştir. Kuru yemiş­
ç i muhallebici, sandövicci gibi esnaf İşlet­
mekledir. Altı katlı And ve yine altı katlı Beş
E r A partm anları vardır ki çok güzeldir. Beş
E r Apartmanının alt katı Bahâriye Pasajı
namuıı a lır ve bu Pasajda, kuyumcu, kundu­
racı. mobllyeci, kadın Berberi, tuhafiyeci,
LerlikcJ ve sandövicci gibi esnaf vardır.
Dördüncü sokak: Saksıgülli sokağı, bu
sokakta H ile Sineması vardır. Evvelce Tiyat'
ro olarak yapılmış ve Sinema revaç bulduk*
tan sonra tadil edilerek «sinemaya çevrilmiştir.
Bu binaya Evkaf îdaresi ile Kadıköy çarşısı
İçinde bulunan Rum Kilisesi hak iddia etmek­
tedirler. Ve hâlen dâva devam etmektedir.
Daha ileri gidildikte eski yapı evler
vardır. Bir ufak marangoz dükkânı ve bir
Kitabevi mevcut olup her türlü eser bulun­
makta ve satılmaktadır. Adliye binasının kar*
şısında bulunduklarından, kahveci, sandövicci
ufttk dükkânlar da vardır.
 BAHARİYE CADDESİ
B u n d a n s o n r a k ilise g e lir. D il k i l i s e n i n
caddeye bakan duvarı eskiden çok yüksekti
Bilâhare yıktırıla ra k a lçaltılm ıjtır.
Feşind Sokak: Nisbtyc Sokalı. Su soka­
ğın b ir başında mezkûr kilise vc diğer başın­
da bağçe içerisinde güzel b ir ev vardır. Bu
evde de eski Erkânı Harbiydi Umumiye Refcsi
O r g e n e r a l Âsim Gündüz oturmakta icîi. Bun­
dan sonra Şâir L â tifi Sokağına kadar olan bi
nalar kısmen ahşab kârgir olup eskf yapıdır­
lar.
A ltın cı Sokak Şâir Lâtifi Sokağının bir
kısmı: Burada üçgen peklindeki arazide ahşap
ve kâ rg ir b ir kaç tane bina vardır Bu sokak
asfalttır.
Yedinci Sokak: .Yoğurtçu Parkı yoku^ıı
sokağı Şâir L â tifi Sokağım kateder. Ve Baha­
riye Caddesi burada sağdan tenis m otur.
Şimdi Altiyolağîmdan Bahariye Cadde­
sine soldan girelim: Kuşdili Caddesi He Baha­
riye Caddesinin başlangıcında bir yeflil saha
vardır kİ çok evre! burada bir bina mevcut
olup Belediye tarafından fotimlâJc edilerek
bina ve müştemilâtının yeri yeşil sahaya çev­
rilmiş ve güze! çamlar yetiştirilmiştir.
Yeşil sahaya Mtisik birinci dükkân An­
kara Pasta Salonu ve bsğçesi vardır. Bıı sa­
lonun sahibi Feridun Gez'dir. 1043 yılında
yaptırmıştır. Feridun Gez Bey çok çalışkan.
İşinde titis namuslu ve dilrügl bir zat
olup müşterilerini haddinden fada memnun
etmektedir. Bu sebeple bilhassa yazııı dolup
taşar. Ayrıca düğün ve nişan gibi cemiyetlerin
sofra işlerini deruhte eder.
Birinci Sokak AH Suavi Sokağı Bu so­
kağın bir başında 1958 de yapılan bir apart­
manın altında bir kunduracı ile kuyumcu
dükkânı vardır. Diğer başında ahşab evin
altında yine kuyumcu dükkânı wdu*. Müste
drleri em enidir, tleri gidildikte, eski evler
mevcut olup alt katlan dükkâna çevrilmiştir,
püakö. CerUkci. manifaturacı, kadın berberi
dükkânları vardır.
İkinci Sokak Suleymanpaşa Sokağı bu so­
kağın başındaki afaşâb ev yıkılmış ve halen
arsadır. Diğer bağında küçük bir bina ve al­
to d a sandövicci ile tütüncü dükkânları var.
Bundan sonra apartmanlar gelir ve bun-
lann altında da dükkânlar vardır. Bundan
sonra Kadıköytinüu mejhur Opera Sineması
gelir kİ 1938 senesi faaguıd* faaliyete geçmiş­
— 1652 — IfTtiOjLT.
tir. Sahibi K a d ri Cemali Sümer olup vefatm.
dan gonra ailesi Ayşe Sümer’ e kalnırçlır, Ha-
len bu hanımm tasarrufundadır. 3a lo çy^
950 k o llu k mevcut olup teliab haddi 107B djr.
Sinemadan sonra eski yapı ve ÎOfc
şirin binalar vardLr. Bunlardan b ir
Mühendis Zeki Bey larafm dan yıktterafc rt«.
azsam ve pasajh b ir apartman yapılmağa b u ­
lanm ıştır.
Üçüncü Soka4t KalfaoğJu Sokağı: Bu iq.
kağm bir basında bağçe jçinde kârgir gCuE*l bir
bina vardır Diğer başında Süreyya sin«ajasf
vardır. Bu Sinemayı büyük zenginlerden vb
iş adamlarından ve muazzam bağışlan île ti­
ninmiş emekli General Süreyya İlmen yaptır*
mıhtır IB .: ilmen, General SUreyyaı. Dahili
tezyinatı gıueldir. Fakat koltukları çok eski­
dir. Paradi dc dahil almak üzere 866 kolluk
41 loca kİ cc!mfan 1030 kişi istiab eder.
Ailesi Süreyya Adalet İlmen Hanım la-
rafından JB50 yıknda Darıişşefakaya bağış-
lanmıştir. L&le Filimcilik Şirketi tarafından
işitilm ekte olup üst kısmı evvelce düğün ve
nişan törenlerine ayrılmış idi. 1959 yılı Ara*
İlk ayılıdan itibaren Şehir Tiyatrosu buraya
bir şûh£ açmış ve faaliyete geçmiştir. 185 kişi
istiab etmektedir.
Bağçesi mevcut olup yazın müsait hava
la rd a bağçede «nem a oynatılmaktadır.
tleri doğru devam olundukta eski binalar
ve bağçeler vardır.
Dördüncü Sokak: Ncvzemin Sokağı ge­
lir ki bir başında gflzct bir bina vardır. Dİğw
başında Kadıköyün&n en eski hamamlarından
temizligj ile meşhur Köçeoğlu Hamamı var­
dır. Pazar gönleri hariç her sabah öğleye ka­
dar kadınlaradır. Sahibi Agop Ayvaıyan'dır.
Daha ileri gidilince bağçe içerisinde eski
yapı kâgir bir bitıa vardır. Ondan sonra da
Kadıköy Adüyesi gelir.
B u b in a e v v e lc e H alk ev i o la ra k y ap ılm ış
tu*. İçinde b îr S in em a Balonu ve Kütüphanesi
vard ır. B ina M âliyeye devrolunlUicB Üsküdar
A dliy esi ile te ra D airesi b u b in aya iaşınm ıs-
Iard ır. S alonu ise Y u rt S inem ası nam ı ila bir
sinem a salonu h a lin e g e tirilm iştir, ia tia b had*
d i 5BO kişid ir.
B esinci Sokak K ıu u k e sta u e sl Sokağı: Bu
sokağın h e r ik i b a şın d a e sk i k o n a k la r vardır-
P a h a ile ri g id ild ik te A ltın cı Sokak, Sokoih*
http://groups.google.cQj
T
S tto jl- B w ıu n W r h a ^ n d a r s jti b i r b in »
<tifer tef&da de fu « l bir apartman vardır
Bur»;; feçfldikieo * n tra yedinci tok*k İlen
Sakal* **0r ki bu sokaftın Jçinde K tftk â y t»,
pu «cıl dairesi vardır Patta ,|ert giderken
büyük apartmanlar» raailanır Şair LAtlfl So­
kağına kadar bir sıra apartmandır.
Sekizinci Sû kak Şair U tifl Sokağı. Devam
4j0/ıduklJ eski sirtem evJere rnslanjr. Ve Ya-
yurtçu Parkı yokuşu caddesine dayanır. Ba-
Kinye Caddesindeki binaların hemen % öo
aııı Türk ve ^ 40 nm da Rum, Ermeni ve
Maşerilere aid olduğu ve sekenesinin de %
7 9 sil» Türk ve % 30 dun gayri müslim bu-
hududu doğruya yakın tahmin edilmiştir.
Ermediler. Rum ve MusevUere nazaran
ekseriyeti teşkıf efmefcfedfrfer fArafık 1959).
T«ottapa
BAHÂRİYE ÇAYIRI VAK'ASI — Vaka-
ndvis Cevdet Pa$a hicri 1189 fmilidi 1775}
yılı vekaayij arasında naklediyor: Asrın Şey­
hülislâmlarından Dâmadzâdc FeyzulUh Efen­
dinin oğlu müderrislerden Mehmed Tâhir
Efendi Halicin biliminde Südlücede oturmak­
tadır; Feyzullah Efendi ölm üştür. Mehmed
Tâhir Efendi rahmetli babasının sâyesinde
müderris olmuş şımarık, «geoc bir mahdûmi
U karar» dır. Bu yıl rebHilevveünin altıncı
günü şöyle bir gezinmek üzere kayıkla teuşı
yakadaki Bahâriye semtine geçer, yanına a r­
kadaş diye üç nefer «vâclttiil tzfite» baldırt-
(iplak almıştır. Bahâriyede Esma Sultanın
çayıma girerler. Sultanın seyislerinden, ttr i
C*yır koruyuculuğuna tayin edilmiş, bunları
görünce:
— Çayırı ne çiğnersiniz.'., diye üre ileri­
ne vanr,
Genç molla gazaba gelir, yanındaki ko­
puklara «Urun şunu!..» diye emir verir, ön­
ler da hemen seyisin üstüne çullanıp mükem­
mel bir dayak atarlar ve yaralarlar
O sırada sâhilsarayda bulunan Sultanın
boğasım a yedekcisi Bostancı Haşan ismin»
de bir atom seyısfn feryadını iğidir, vak'*
yerme koşarak;
— Bu biçare seyisi niçin bu hâle koydu-
nuz?.. diyecek olur.
Bu Htlnci müdahaleden büsbütün üas^h-
'anan molla yanındaki haytaları bu sefer de
jtoiUncı Haşanın üstüne saldırtır, bostancı da
on yerinden yaraianır. Bir rivâyete «ora
m/group/merakedjyorum
1863 — Ba h AHİYE U S U
ve
luaank rfeUfcaalı belindeki fi* ile bostancıyı
kendisi de doğar ve yaralar.
Valc'a devr» pld <ahı Birinci SuUan Ab>
dttlbamtde aikfeder, hükümdar fevtai&de mü­
teessir olur, «tliemldan Hıtu böyle «elthler
ve -‘vbijf ıle ırkadas olub vak'a çıkardık* kin
mutlaka tedib olunman müridi bûmâytîfiı;*n.
dur» diy« teyhülislima t»r ballı hüıu'-ivn
gönderir Tahkikat neticesinde Mehmed TAhlr
Efendinin «utlu olduğu anlaşılır ve Gelibolu-
ya jfirfUcir. ta k a t ik i ay kadar s o p » v4Iidç:'
nin ve Rumellkadıaskerl olan büyük kardet-
Metımed Murad Efendinin niy&t ve yefaaller;
ve yandı seyis ile bostancının tylfefmelet:
üzerine cnası affedilerek İstanbula döner
MM: Cevdtl Ttrthi. U
BAHARİYENE TAŞUBI/Rt.V TEK­
KESİ — Eyyubda, zamanurıizdakl adı ile SI
lâhdaraga Caddesinde idi; bir Sâdiye üergihı
İdi; ahşab seJimlık dairesi ile ahfab sema'-
hâne Birinci Cihan Harbi devammca asker
işgalinde kalmış, barab olmuş, mütareke yıl'
larında temellerinden yıktırılarak kaldırıl-
mıhtır; Dergihdan iki kati) ve sekil odalı ha­
rem dairesi kalmıştır.
Haztresi cadde üzerindedir: âyin günleri
perşembe idi; binişi İstanbula Belli şehrin­
den hicret elmiş Lâgerf Mehmed Efendidir;
bu dergâbda banisinden sonra postaifin Plan
aevat Lâgeri Fahri, Kılıcı Mehmed. Şeyh Hü­
seyin (79 sene şeyhlik etti). Şeyh Süleyman,
Şehy Ahmed Salim. Şeyh Ahmed Hultei, Şeyh
Süleyman Sıdkı ve Şeyh Mafcmed SaadeddJn
Efendi. Türkı'ycde tarikatlerin vc tek­
kelerin şeddine kadar dergahın son şeyhidir.
Yukarıda adı geçen meşayihm hepsi dergihın
hazfresinde medyundurlar.
Hal^t CİftUark
BAHARİYE KASRI — Pâdişâhlara m ah ­
sus olan bu İcasruı ne r a n a n yapıldığı lesbit
edilemedi; onsektelncj asır ortalarında mey*
cud olub bilhassa Birinci Suttan Mahmudun
sevdiği yerlerden idi; Halicin biümtnâc £y-
yub ile Sil&hdaraga atasın da îe&fderyâtSa Rrö-
çüîc bir blna'nlııb padişahlar yainiz gOndli*lerl
uğram ışlar, Uç beş saaî oturmuşfarıiır; Cdbl
Said Efendi vekaayin&mesinde şöyle bir fık­
ra vardır ■
 ÎİYE M gVL£VtH A,VESf — 1854 —
Üçüncü Sultan Selim bir lUlic tenezzU-
hünde Bahariye Kasrına uğrar, ij Hra ha t eder­
ken dayandığı yastığın altından bir yılan çı-
fcar, maiyetinde bulunaniar; «Ere.' Bre!..» di­
ye bagıraşarak öldürmek istetHk!or!nde m er­
hameti dillere destan olmuş bulunan hüküm­
dar yılanı dahi fildürtmez, attırmakla iktifa
eder. O gün Kâjjıdhaııedekf voynukiar kasrın
avlu*ımda hıınuru hümâyuna çıkarak gayda
tatarlar ve hora teperler, kendilerine Ihsam
şahane çıkar, fakat Sn İtan Selim o gün bu
Bahâriye tenezciihünden son derecede tees­
sürle döner. Bu tenezzüh Sullan Selimin son
biniş seyrangâhı olur, tıir kaç gtiîl sonra Ru-
tneli Kavağı Kalesi lâz yamaklarının isyanı
filerine pâdlşahlıkdan çekilir.
Bostancıbaşı Defterlerinde Bahâriye Kas­
rı Hümâyunu tstanbulun Haliç sahilinde son
menzil olarak gösterilmiştir (E .: Bahâriye;
Bostancıbaşı Defterleri).
Bu kasrı hümâyunun yukarıda nakledi­
len yılan vakası ve Sultan Selhnin hazin ve
feci âkibeti üzerine İkinci Sultan Mahmud
devrinde metrük kalarak harab olduğu ve
karşı sahildeki Karaağaç Kasrının son enka­
zının kaldırıldığı sırada yıktırıldıgı tahmin
Olunabilir IB- ■ Karaağaç Kasrı).
BAHÂRtYE MEVLEVİHÂNESİ — Ey-
yubıın Bahâriye semtinde. Halicin bitim ine
yakın deniz kenarında büyük b ir avlu içinde
bir harem, b ir selâmlık, b ir t&rbe, b ir biiyük
aemâ’hâne ve b ir h a â n dH i m ürekkeb olan
bu mevlcvitıâneden 1952 de, içinde son şeyhi
merhum Bahâeddin Dede Efendinin refikası,
nın ikaamet ettiği barab selâmlık d ü re s i kal­
mış bulunuyordu.
M ilisi (ok eski olmamakla beraber ge­
çen asır sonları ite asrımız başında Istanbu-
lun edebiyat ve musiki m ahfillerinden biri
olan bu m eşhur dergâhın, tekkelerin kapatıl­
ması üzerine evvelâ siir’atle harabiye yüz tutan
semâ'hânesi 1935 de yıkdırılmış. 1938 -1939
arasında da harem dâiresi içinden kaza eseri
çıkan yangınla yok olmuştur.
içinde Şeyh Biiyük Nazif Efendi, oğlu Şeyh
, Hüseyin Fahreddin Efendi, onun oğlu Şeyh
Iftiçük $azlf Kfendi ve bu ailenin damadı aon-
biiyilk divan şâiri Yenişehirli Avni Beylerin
medfun bulundukları türbe çökmüş, 1052 de
kabirler de. üzerleri Miyük taşlar ile kapatıl­
mış. perişan bir halde idi.
İSTAMBE l
M e sc id in m in a r e y ık ılm ış , d e r g â h ı n avlu­
s u n d a b i r t u ğ la i m a l â t h a n e s i y e rle ş m iş , m *,,
cid b u i m â l â t h â n e y e d e p o ittih a z c d ilın iş lj^.
l u n u y o rd u .
A h ş a b k a n a d l a r ı k o p m u ş v e k a y b o lm u ş taş-
d a n b ü y iik a v lu k a p u s u n u n ü s ti i n d e şu man-
«um k itS b e B a h â r iy e M e v le v lh â n e s in d e n k t | .
m ış s o n fıa tıra o l a r a k d u r u y o r d u :
l l u z r r ll S utlun M uhum m erl H ânı l l â n ılu llr bugün
D e v r i M e g r f tl ly P tl n ıjerpflı* h ıiB frv l
S A y rf h ü r r l j ’c i Plzânı k u l ü b i k ıl'J r *âd
B i r u h u v v e t t e k k e s i u l d u b a k ıı ı d ü n y â e v f
B a şla d ı gam dan h a râ h olm u«ı RÖttiil t i m i m e
K.im o d u r c l b r U e e y c a n h i n e k a a h i ın â n e v i
M a h b itl feyzi H ü d â A H âhü a ’lem birre ^ âd
JJlrzi ta n c jjr z â tin e zirâ k ita b ı M esnevi
Sineçak r»lmU* Wl der^ûhın d tri d iv ân hep
Ah iderıfl m erham ette seyr iden m erdi kavi
R û k l’U *AeM t a h ty y â le o tu rm u * h ö c r e le r
E le r b ir i K ti k k i m d O T İ H â m n û l m u « r e h r e v i
D t& tf [r*4dı 4fth(n;İh î / c i d ü f t A b i r i t i y i m
K a J b g â l ım c l a s i m Al «Id u m ünzevi
Ba* kesor derv işler tirlh ln e R e m z i h e m a n
« O t d u i h y i m t i j d e ç e l c fty i N â ı î f l M e v le v i»
(1328)
B ahâriye Mevlcvihânesİ Beşitktaşda Çı­
rad an Sarayraın y erin d e bulunan Beşiktaş
M evlevihânesinin B eşiktaşdan Maçk&ya, Maç-
katlan da buraya nakli ile kurulm uştur.
Onyedinci a sır başlarında kurulm uş 0 U0
Beşiktaş M evtevihânesiıtin onaUmct şeyhi olaa
H aşan N azif D ede Efendi 1860 da vefat etti
(B ; Beşiktaş M evlevihânesi; Nazif Dede Efen­
di, Şeyh H aşan); yerin e henüz sekiz yaşında
bulunan oğîu H üseyin F ahreddin Efendi şeyh
oldu fB .: F ahreddin Efendi, Şeyh Hüseyin)-
1668 de A bdülâtfz M açka da yeni bir mevle-
vİhine yap tırarak Beşikfaşda deniz kefiano-
da pek m utena b ir y erd e bulunan deıfiâ&ı
oraya naklettirdi. Genç şeyh ailesi ve derviş­
leri ile b erab er babasının kemiklerini de
MaçJcaya götürdü.
F akat b e ş s e n e s o n r a M arkaya b i r kışla in­
şasına k a ra t v e r ilin c e m e v le v ü e re ik in c i b ir
g ö ç g ö r ü n d ü , Maçka d e r g â h ı 1 8 7 3 d e H alicde
Bahâriye s a h ilin d e h a ta b e m in i M u s ta fa ve
Hüseyin E fendilerin yalılarına nakledildi*
H ü s e y in Fahredffin pek se v d iğ i
sının k e m ik le r in i b u s e f e r d e M a çk a d a n Bs*
hâriyeye k a ld ır ttı v e o s e n e B a h â riy e d e k i bu
http://groups.googlexotl
 A*rSftCLOP£DjST
1855 —
yatıların bahçesine büyük bîr somâ'hâne in-
p sın a başlandı, yapı 1876 da. İkinci Sultan
Abdülhamidip ilk saltanat yılında tamamlan­
dı ve Bahâriye Mevlevihânesi bJcrJ 18 rebiül-
evvel 1294 tarihinde bir çarşamba glinii mev-
lûd okunarak ve mevîevj âyini yapılarak açıî-
dj. İkinci Abdülhamid bilâhare mevlevihâne-
ye yrrmi sekir odalı bir harem dâiresi yap­
tırdı.
ikinci AbdiiLhamidin uzutı saltanatında,
ahşab binalardan m ürekkeb olub ayrıca de­
niz kenarında bulunduğundan rutubetin te ­
siri ile Bahâriye Mevlevihânesi, şeyhinin kud­
reti mâliyesi ile aslâ tam ir edilçmiyecek şe­
kilde harabiye yÜ2 tuttu. Mevlevi tarikatine
mensup bir derviş olan Beşinci Sultan Meh-
roed Reşadm osmanlı tahtına oturm ası der­
gâha bir lûtfi mahsus oldu. Sullan Mehmed
Reşad Bahâriye Mevlevihânesinî kendi kese­
sinden tam ir ettirdi; yukarıda kaydettiğimiz
avlu kapusu üstündeki kitâbe de bu vesile ile
kondu. O sırada bu pâdişahm başmâbeyincisi
olan Lûtfi Simâvi Bey hatıralarında bu tâtnir
işini şöyJe an latıyor;
*3 teşrinisani 1326 Zâtişâhâne mevlevî
tarikine mensub idi. Teediden İnşâ kılınan
Bahâriye Mevlevî Dergâhının resm i küşâdı
münasebeti ile oraya teşrifi hümâyun vukuu-
buldu. Şevketmeâb araba ile Kâğıdhânede
Emîrâhur Köşküne muvasalat ve oradan da
beş çifte sandal ile dergâha azimet buyurdu­
lar*.
Bu dergâhda 112un yıllar yaşamış olan
muhterem Midhat B ahân Beytur tstanbul
Ansiklopedisine tevdi ettiği gaayetle muhta­
sar notunda: «Şeyh Hüseyin Fahreddin Dede
Efendi Bahâriye Mevlevihânesi meşihatjrıde
132fi ramazgmnda (milâdi 1911) vefat etti, o
tarihe kadar bu dergâhda bir hayli urefâ ye-
Uşdirdi, Mehmed Veled Çelebi Efendi ve Ga­
lata Mevlevihânesi şeyhi Ahmed Celâleddin
Dede Efendi gibi mevlevi fudelâsı bunlar me-
yanındadır fB. : tabudak, Mehmed Veled; Ce*
lâleddin Dede Efendi, Şeyh Ahmed) Bahâriye
Mevlevihânesinden Zekâizâde Ahmed Efendi
ile Nııreddln. Râşid, Doktor Subhi ve Ârif
Beyler gibi musiki üstadîan yetişmiştir» di­
yor.
Rauf Yektâ merhum da «BJsâtifci Elhan*
inin Zekâi Dedeye tahsis ettiği cüzünde Ba­
hariye Mevlevihânesi için musiki tarihimize
geçecek şu güzel hâtırayı naklediyor:
n/g ro up/memkedly.o r um
BAHARİYE MEVLEVİHÂNESİ
•Zokâj Efendi bir giin Mustafa Fazıl
Pajamn huzurunda miifârUniicyhm pefc ziya­
de telezzü* ettiği Şovkilarab âyini şerifini
okumuçrtu. paşs merhum üstadı «ureli mata-
susada takdir ve taltif buyurdukdan aorıra
demiş k i :
— Zekâi'.. Sû7jdi] makaamjnj ne kadar
sevdiğimi bilirsin. Geçen gün esnâyi musaba-
betrte bir 7 â t: «SteMil makaamjnm seyrü
reftârı âyin bestelemece pek de mûsaid de-
fiidîr» dedi, sebebini sordum, mUAfc&sım is-
bat edecek muknî bir delil bulamadı, yalnız
olamaz demekle iktifa elt(, Süzİdilden bir
âyini şerif besteleyecek olsan ne kadar mak­
bule geçerdi.. Zâten o makamdan başka âyini
şerif de yok..
«Paşanın bu teşvikaat ve lemenniyatı Ze­
kâi Efendide tesiri mallûbu hâsı] eimişdi.
Koca üstad üç dört gün içinde Sûzidilden mü­
kemmel bir âyini şerif besteleyüb Mustafa
Paşaya okudu. Kadirşinaslıkla iştihar ed.en
paşa âyini şerifi kemâli hürmetle dinledikden
sonra fevkalâde takdir etmiş ve üstadı mâhi-
re bir çok in’âm ve ihsanda bulunmuşdu. tşte
Zekâi Efendinin ibtidâ bestelediği âyini şerif
budur ki tanzimi 1287 milâdi H870 - 1871) ta­
rihlerine tesadüf etliği halde her nedense 0
esnada dergâhı şeriflerin birinde kıraati mü­
yesser oîamayub 1J09 senesinde (miladî 1891-
1892i ilk defa Bahâriye Mevlevihânesinde
okunabilmiştir».
Bahâriye Mcvlevihânesİnin. ilk şeyhi olan
Hüseyin Fahreddin Dede Efendinin vefatın­
dan sonra Ahmed Çelebi Dede, ondan sonra
da Fahreddin Dede Efendinin akrabalarından
Bilecik Mevlevihânesi şeyhi Bahaeddin Dede
Bahâriye Mevlevihânesine şeyh oldular. Ba-
bâedrîin Dede Efendi tarikatlcrin lagvedildiği
ve tekkelerin kapatıldığı tarihe kadar meşi-
1tatde kaldı.
Muhterem Selttıan Tüzün çok iyi bildiği
Bahâriye Mevlevihânesini tstanbul Ansiklo­
pedisine bu eserin kıymetli dostlarından H.
Cevad Uîu-nay eli ile gönderdiği kısa fakat
şirin notunda şöyle tasvir ediyor:
«Hüseyin Fahreddin Dede Efendinin
bilhassa rind meşreb oluşu mezkûr dergâhın
iç âlemini ve havasım diğer Mevlevihane'ler­
den daha başka bir hale koymuştur. Tablalın
güzelliği de inzimam edince fark bir kat daha
göze çarpar.
 BAHARİYE jjL E B t ~ 1656 —
«O zamanki Bahâriye, dergihdan Eyyub
ifilUcjmetine doğru sahite sıralanmış zarif ya­
lılar ve bunların kibar, sevk ehli sakinleri
Mevlevihane ile hentâhenk olmuştu. Akşam
üstleri. Bahariyenin bilhassa çok meşhur olan
mehtaplarında yalılardan ayrılan zarif san­
dallarda renk renk maşlahlara bürünmüş ha­
nımlar Dergâhın önünden geçerken derinden
derinden yükselen beste ve ney nağmelerine
iştirakten kendilerini alamazlardı. Tatil gün­
lerinde. Htdıreilczde Kâğjdhane âlemlerine
iştirak eden ve geç vakit dönen, birbirine
rampa etmiş sandallardaki keyif ehLİ, Mevle-
vihânc önüne geldikleri zaman saz ve şarkı­
lar durur, Dergâhdan yaydan musikî mevce-
ieri mutlaka dinlenirdi.
Vtne bahar ve yaz akvamları tekkenin a r­
ka cephesindeki kırlarda, katiriımakları ara­
sında grubu veya mehtabın doğuşunu seyir
eden erkekli kadınlı kafilelere rastlaıurdı.
Tabiatın bu semte ihsan ettiği bedii nimetler­
den fazlasiyle istifade edilirdi.
♦Bahâriye Mevlevibânesınin hususiyet­
lerimden biri de semtin sahil olması hasabile
balık tutmak, kışın da ördek avı idi. Bahâri-
yeniıı kalabalığı meşhurdur, akşamlan pare*
kete atmak suretiyle tutulması ayrı bir zerk,
eğlence mevzuu idi. Gerek yalı kenarlarında
gerekse sandallarla bu saatlerde BahâriyelU
lerin çoğu balığa çıkardı, öergâhda da kırdan
kesilen çalılar üç İskeleden denize atılır ve
bir kaç saat sonra çekilerek çalılarda topla­
nan teke-karides oltalara yem olarak hatırla­
nırdı.
«Kışın da karşıki küçük adatarda teşek­
kül eden gölcüklerde ve kenarlarında küme­
lenmiş ördekler avlamrdı.
«Dergâhın yanında Şeyb ailesine aid bir
inek ahırı vardı. Beş altı cins İnek karşıki ada­
nın bol otundan istifade için denizi yüzerek
geçerler, akşam üstü de yüzerek ahırlarına
dönerlerdi. Bunîann sabah akşam denizden
gelişlerini seyretmek hele yabancılar içüı,
hakikaten görülmeğe değerdi. Haftada bir iki
defa da bunların Bütünden Dedelere muhalle­
bi ve stitlâç yapılırdı.
«Dergâhın âyin, mukabele günü çarşam­
ba idi. Faaliyet sabahın ilk saatlerinden baş*
lar, âyin bitinceye kadar devam ederdi. Der­
gâha mensup muhibler. mııhibbeler. diğer
Mevlevitiânelerden dedegân vo sair misafir
öğleye doğru gelmeğe başlarlar, fiğle yemeği­
İSTANBü L
ne. D erg âh latıiahuıca somata kalırlar, öğle
namazından sonra da Ayin ballardı.
«Ayin günleri tekkeye gelen satıcılar da
o zamanlar Uz çocuklar için mühimdi. Sahab-
dan gelmeğe başlıyan kâgıd ve koz helvacılar,
dondurmacı, mahaltebiciler kadınların iyini
seyrettikleri kafes önünde sıralanırlar, müş­
terilerini memnun etmeğe çalışırlardı,
«Âyinden sonra erkek misafirler selim-
lıkta Şeyh Efendi ile. kadınlar da baremde
Şeyh ailesiyle oturur, sohbetler edilir, mev»
simine göre izaz edilirlerdi. Aileleri İle bera­
ber gelen misafirler selâmlıkdan haber gün.
derilerek beraberce kalkılır, vedâ edilir, bîr
kısmı araba bir kısmı da Dergâhın rıhtımına
sıralanmış, üstleri beya2 tenteli sandallarla dö­
nerlerdi. Mevlevihâneye gelen bu misafirler
arasında zamanen paşaları, yüksek mevki sa­
hibi zatlar, veya bunların hanımları ya birer
kurban getirirler, yahud dedelere ve çocuk­
lara dağıtılmak üzere «niyaz* denilen bir pa­
ra bırakırlardı.
«O canlı, renkli ve sıcak Dergâhın yerin­
de bugün çokmuş, kasvetli ve soğuk bir hara­
be var...>.
B ibi.: Rauf Y ekli. EsâUzi elhan; Liıtfl Simİ-
v}. Sultao Mehmed fte^ad Ûe halefinin saraymfa
gördüklerim: Midhat Bah&rt Beytur, Not; Setoan
Tüzün» N * i H ıkkl Göktürk, N ot
BAHARİYE ŞİLEBİ — Şâir B u ralı Yâ-
kubuıı tstanbul Limanına kayıdlı, yaş hadle­
rini doldurmuş olduğu halde hâlâ sefere çı­
kan, ve hemen her yıl bir tanesi Karadenizin
müdhiş Karayel ve Yıldız fırtınalarından W- *
rinde parçalanıp batan eski tekneler için yaz­
dığı bir şiirdir. «Bahâriye Şilebi» muhayyel
bir gemidir. Tahsilini lisenn dokuzuncu sını­
fından terk ederek İstanbulun hâneberduş-
la n araşma karışan şâirin {B.: Yâkub, Bur­
salI) hu şiirde kendi hayatından da bahset­
mek fırsatını bulduğunu görüyoruz:
« B a h a riy e » g e m im iz in ad ı
fsta n b u j L im a n ı n d a k a y d ı
B oy ası h e r s a m a n d ökU k
K ırç ıl k a r a .
Alacalı.
Pervanesi tek.
Umun bacali.
Y adını s o n r u u ı , u n u tm u ş ,
Kafa M jıhni kaybetmiş, deaiı yutmuş.
Bilinen |ay pejr az,
Ü ç y a ş ın d * İ s t a n b u l*
tik tayfalarından bir Yuma trnrmıç -
tp://groups.google.co
 A.N3JKLOP8Dt9t BAHAR SOKAĞI
— 1857

n f gibi bir t f ı Sndim ben ba kObne tekneyi sevdi»

Galetada kantocu BOyOk P enuu a d m n j MlfUlcnmlı Mr elvanın
iVef elişi KandeOit!» der Bir adkujrl M vdi|i CİM.
Demir alır Umandan. Vml|ynİ» H&nttlIO
Balık çıkmaz ama o çıkar Kavgaya » r r ln e olmuı ko«arun ber Iflnr.
Ttm en MiMe. Bir de onun p n v ip tıl vardı
Koea p e n in » fUmtoOr BDmbUr Aksine
KÖpÜk saçar Afiır aftır ddtlor, uttkdan gflrvn
KfipOk saçar. m çar Yunus balıklarına bemtefcOirdl .
Ama ferinde sayar Sevdim o kaleoder d e rrij porvincjıi
GOL yürür. Sevdim uzun bacasını
* Kulan kolan duman Uçan
Kası gfeu yertnda Palavracıyı..
Bağdar Osttttte koyu kumral; Sevdim dag dag kabarmış
A yı* eU Kamçı kamçı kupilrmbı vahşi Karedeeiee
Düzg&a. biçimli Cftgfts Bcnnetrini
Ve sag yanağı b e ril B ilen tec rü b eli UİUHMni.
Usbunnı fflbi oğlandım. Kömür, krom, demir
Kimi «Yikub» der Sığır
Kimi «BursalI» Ve garib yokular U fidık yıllarca.
Kimi «Fiyakalı»;
Gülmeyin B a h a r iy e d e n
Ciddiye alıp dlnieyin
G ir d i ğ im g i b i a y r ıld ım .
Ayaklın çıplak, sırtında çul çapnt
K a r , (İp i
O ftuüans da olur fiyakası, cakası.
Fırtına zehir
Gendik dem liler buna
Kim biilr kaç cana kıyacak bizim gUri.
Mavi gök yüzünde uçan
Kübac gemi
Beyaı bir bulut... N erde bulsun sırtına kaput atacak
Benim de tıîifusda kaydım yok o aamao
l i z İbrabimL
ftom ıym yaşımı Önce direkler kınldı y an bellerinden
Bildiğim, iflyıilsdd yttsbm..
Uzun bacası uçdu denize
Ama cifiara, tartu ram garab «aımr
Ne dümen kaldı, ne pervlne
Otarsa param fon**1- Ketken kayalarında
Hepsi tamam- İkiye aynldı Bahâriye.
Cecoledî£fan yerler
O ta rttı, ben boğuldum.
Köprö altı, virâneler. rast gele
Bofnldım da a e İftn «ar karfimışda diye
B>m> sabahçı kahvesi
Sormayın..
Bata. Sürmeneli Ali Kaptan
İkinci süvari Mehmed Kaptan
Dıgarda kar, tipi K itib Aziz. lostromo Haşan
Kim bilir kaç « tn ı b y ı n k benim g ı ü . Kamarot, ben boyda, ben yajda
Talin ayanımda pabuç w ama Kiliz Yusuf
DHfaunb dibi Atefci Hanın, a le v i Ahmed. tayfa Ali
Tayfa Murad, dlfter tayfa Murad. tayfa Mehmed
Kar ooıuı kadar i Ve beni Tophâaeden kaçıran
Sütunda İki tiTiı ç*|vn» U z tbrablm denilen korsan
Tam on iU can
ViD* gemici U r Uz Hepsi (itti. Yaıamek mı bu?
Adı Yunus de£fl de. ifrn*him
Koyda k tp atasu m unlanm a B A H A fttY G V A PU R U ( I ? n a m n ra ln —
O tte c karla beraber m vtuU t a m l ı Ş irk e ti H a jn y e n in ilk v a p u rla rın d a n , 18 n u ­
Oflfe kalka, bata çıka düfdfik j d a ;
T ıto n a a ö m alıp p mtn<" Mandalına m a ra lı A sâyiş V a p u ru n u n eşi. B oğaaiçinde
Tipide gttç bulduk Hailede Bahariyeyi. seyrÜ s e fe re 1864 de başland ı, 1901 de kad-
Midyalar teknenin dıpuda r a d i p e d ile re k H alice çekildi, b ir s e n e son­
Ç*a İçine yapıydım kaldım. r a d a h u rd a h&ijne g e tirild i i b . ; Asayiş Va­
Öylesine kİ y ılla tu ayak basmadım. puru}.
Gemiden seyrettim k a ra rt
K anun tok. sırtım pek BA H A R SOKAĞI — F a tih İlçesinin Sa-
Aramadım parayı, ıllıuIallEi, haftalığı;
Ve Bahltiye de vurdum ın aty a bu cağ ın ın K e ç ih ltu n m ah allesi sokak-
Yüzüme İlk usturayı l a m d a n d ır . H âfızgaalib Sokağı İle K üçük Mü-

m/group/merakediyorum
 BAHAR VE ÇİÇEK BAYRAMI
hendi* Sokaf! arasında uzanır; İki araba ge­
çebilecek genlflikte, kaba tsş lîcyşuU iki ke­
narı yaya kaldırımlı bir aralık sokaktır; t e ­
rinde ikişer Sallı iki ahjap ile yine ah^eb bir
konak yavrusu vardır (Mart 1051).
M aU l CAllUtl
BAIIAR VE ÇİÇEK BAVRA.HI. BU
BAYRAMLARDA fit'I.MÂ.VE PARKI — İs­
tanbul halkının, tstanbul halkı arasında da
bilhassa orta ve dar gelirlilerin çocukları ile
beraber eğlenmeleri için İstanbul valisi ve
Belediye Reisi Ord. Prof. Fahreddin Kerim
Götav’ın eseri olarak ilk d e b IBM yılında
teıtib ve tesid edilmiş ve bu seçkin devlet
adamının İstanbul valiliği ve belediye reisli­
ğinden ayrıldığı 1957 yılına kadar sekia sene
tekrar edilmiş. 1958 yazından itib tren de te-
sidi terk edilmişdir.
1950 ve 1951 yıllarında üçer gün süren
Bahar ve Çiçek Bayramı 1952 den itibaren
Giilhtae Parkında bir ay süren bir sergi - pa­
nayıra inkilâb etmiş, 1956 ve 1957 yılların­
da da bütün yaz byoımca uzatılmıştı,
1951 deki Bahar ve Çiçek Bayramını
Hakkı CBtottrit tstanbul AnsUsl&pediai içm
çöylece tesbit etm iştir:
«Mayısın yirmi altıncı cumartesi gün'ıi
bayrama katılacak resmi ve gayri resmî mües­
seseler öğleden sonra 3,30 da çiçeklerle süs­
lenmiş arabalar ve otomobillerle Bayazıd
Meydanında toplanm alardır, saat 4 de Snde
şehir bandosu İle tramvay yolunu Lâkib ede­
rek GüihSne Parkına gidilmiş, V ili ve Beledi­
ye Reisi Prof. Fahreddin K â im Giftay park-
Bahar ve Çffek B ayrım a)* S ig a ra n paketi
nebçei)
— 1058 — S ia s m i
da İstanbul halkına irâd etdlği bir nutuk il(
b a y ra ım a ç m a d ır-
» B a y ra m ın ik in c i Pa 8 a r SÜ nü G iilh â n e
parkında görülmemiş bîr kalabalık toplanma
binbir ayak bir ayak üalünde. Biiyükşehrin
en u*ak W)#eterifldert anbinîerce İstanbullu
parkda ejlenm ele koşmuştur. Btiylik d&nmt
dolablar, büyük fırıldaklar, bilhassa çocuklar
için dolambaçlı tiren, salıncaklar, açık h a ^
tiyatroları. Sulu kule çengileri ve parkın bft~
yük yolunun İki ketiarında kurulm uş yiyecek
içecek satan barakalarla kahvehaneler fevka­
lâde b ir alâka çekmiş, rağbet görroüşltir Hal­
k ın bu coşkun alâkasıdır ki GÖkava Bahar ve
Çiçek Bayramlarını evvelâ b ir ay, sonra da
bütün yaz mevsimînce devam eden bir sergi -
panayıra kalbi fikrini ilham etmiştir*.
Bahar ve Çiçek Bayram larının amblemi
olarak üslûplaştırılm ış to r lâle resm i kabııl
edilmişti. Gtilhâne Parkının saray kale duva­
rında açılmış kanad$tz to pu ların ın sokak ceb-
îıesi de boydan boya kontrplakla kaplanmış
üzerine lâleler ve karanfiller resmedilmişti.
Bu bayram lar m ünasebeti ile park gece­
leri saat 24 e kadar açık kalmış, Kadıköyü-
ne de gece gündüz dolmuş rootörleri ile mu-
vasale temin edilmişti,
22 mayjsdan 31 Temmuza kadar devam
etmiş olan 1954 B ahar ve Çiçek Bayramı için
neşredilmiş bîr reh b er • broşürde bayram
program ı şoylece tesbit edilm işti;
«Bayram 22 mayısta başlayıp 31 temmuz
akşaıntna kadar devam eder. GÜlhâne Parkın­
da yer kiralamak isteyenlerin İstanbul Bele*
yediyesinde B ahar ve Çiçek Bayramı Komite
Başkanlığına bir dilekçe ile m üracaat etmesi
lâzımdır.
«Danışına Servisi — Bayramın açılış
nünden itibaren GüJhâne Parkında İstanbula
gelecek yabancılara h e r tü rlü bilgi verebil®*
cek b ir servis bulunacaktır.
«MlUcâfatlı Çiçek Alayı — Mayısda ya­
pılacak bu defileye her azsu eden çiçekle
süslenmiş arabaları ile îgHrâk edebilir. Süs­
lenmiş arabaları İle alaya iştir&k edecek olan­
lar nihayet 15 mayıs akşamına kadar GfillU-
hâne Parkında İstanbul Belediyesi Bafceler
Müdürlüğüne y a» ile veya şıfâben müracaat­
la kayıtlarım yaptırmaları lâzımdır.
«çiçek arabaları 22 mayıs Cumartesi g&*
nü saat 14,90 da Taksimde Mete caddesinde
toplanacaklardır. Jü rf heyeti bu arabaların
http://groups.google.c<
 ANSİKLOPEDİSİ
1859 —
arasında birinci, [kinci ve üçüncüyü seçecek,
nakdi ifcrilttSyeler Bdetıeceltlir, A rabalar ara­ deniz tarafında ateş oyunları yapılacaktır.
sında diğer derece ila n la ra m adalyalar dağı­
tılacaktır.
«Önde şeh ir bandosu olm ak üzere çiçek
artralarından m üteşekkil alay, Mete C adde­
s i n d e n hareket edecek, Taksim C um huriyet
Abidesi ününde "bir m üddet tevakkuf edip
âbideye çelenk konulduktan sonra yoluna de<
vamla Beyoğlu. A tatürk K öprüsü iGazi Kflp-
rüsui. Bayazıd yolu ite GUlbâne Parkına ge­
lerek tahsis olunan mevkii alır, halk çiçek
arabalarını ziyâret eder, bu sırada arabalarda
bulunanlar ile halk arasında çiçek m u h are­
besi yapılır.
«Gülhane Parkında eğlen celer:
1 — Meydan sahnesinde h e r gün akşam
iizeri başlıyarak saat 24 c k ad ar T lirk musi-
' tisi konserleri, tanınm ış ses sanatkârlarım ızın
konserleri, milli oyunlar, varyete n um araları,
hokkabazlar, akrabot ve canbaz gösterileri.
2 — Kukla m ahallinde akşam Özeri kü­
çükler için kukla,, g eceleri karagöz gö steri­
leri
$ — Sinema m ahallinde geceleri sin e­
ma gösterilir.
4 — Akşam fecrind en gece saat 24 e ka­
dar 2 num aralı sah nede Sulukuie ekipleri de­
vamlı bir surette gtJsteriler verecektir.
(Yukarıda gösterilen bu eğ lenceler pa­
rasızdır),
5 — Lunapark: Bağçetıin m uhtelit yer­
lerine üç biiyük Lûnapark k u rulacaktır. Şim­
diye kadar m em leketim izde görülm em iş yep­
yeni atraksiyonların dn dahil bulunduğu hu
Lunaparkların seyri de bedavadtr.
8 — A kvaryum : Yüzen, sürünen ve
uçan hayvanlardan m ürekkep zengin bir m eş­
her görmek isteyenlerin em rine am âde bu­
lunacaktır.
7 — P anayır y e r i: Hor tü rlü sinema,
canbaz ve saire gösterileri.
a — Sirk : Zengin yurtiçi hayvan çeşit­
leri bulunan Avrupanın m eşhur «Oniversal*
sirki h e r gün matine, suvare tem silleri vere­
ceği gibi sabahtan itibâren vahşj hayvanlar
teşhir edilecektir.
9 — Parkın m uhtelif kısımlarında kail
veler ve temiz bir lokanta bütün bayram nılld-
dstince serviste bulunacaktır,
10 — Ş eh ir Bandosu : H er g ü n aksam, rağı için» Ahırfcap'.ı fenerinden Saraybumıı
üşürleri k o n serler v erecektir.
m/group/merakediyorum
BAHA » VE ÇİÇEK. BAYSA.MI
11 — Ateş o y u n la rı: Her afcşam Parkın
12 — Parkta açılacak sergiler :
a) 30 Devlet Kızılay ve Kızılhaçlarımn
iştirâki ile Kızılay Cemiyeti Eminönü Şubesi
tarafından tertip edilen Milli kostümlü enler
nasyonal bebek sergisi.
b) Müsabakal! çiçek ve süs fidanları
sergisi ıBu sergiye arzu eden iştirSk edebilir)
c) Müsabakalı ktimes hayvanları sergisi
Hu sergiye dc arzu eden iştirak edebiliri».
Bu broşür - rehberde büyük noksan 1904
yılında Gülhane Parkındaki eşya teşhir ve sa ­
tış pavyonlarını ve kurulan çarşıları tesbit et­
memiş olmasıdır. *
Bu brogürde yazılan şeylerin hepsi ta ­
hakkuk ettirilm iş olmakla beraber, aşağıda da
iöyliyecegimiz gibi Bahar ve ç i ç e k Bayram­
larının Gîilhane Parkı S erg i-P anayırın d a bu
canım park tahribe uğramış, avâmî b ir çapul­
culuk da daima göze batmıştır.
Meselâ tü rlü tü rlü eşek arabaları ve d e­
veler h alad an ve çoluk çocu id an arzu eden­
leri b ir ü cret karşılığı park da büyiik yolda
taşım ış, dolaştırm ıştır; devecilerin ve araba-
c ila n a sözde m illi kıyafetleri bir sefalet ör­
neği olm uştur.
Lokantalarda ve kabvehânelerde garson­
la r hem en bilâ istisna bıçkın güruhundan ol­
m uştur; h a ttâ bazı içkili lokantalar, kendi­
lerini Mhiş fial talep lerin e soydurm ak istem e­
yen m üşterileri pataklam ak için «fedailer.'..»
beslem işlerdir.
Parkın bâzı köşeleri köftecilerle Tahfa-
kalenin. Uzunçarşjbaşınm ara sokaklarına
dönmüştür.
Yemek sepetleri ve çıkınları ile gelen bîr
kısım halk, çem enlere serilmişler. Gülhöne
Parkını Hıdırellez gününde Kâğıthâne ve
Bayrampaşa Çayırlarına çevirmişlerdir.
Z955 yıl! Bahar vc çiçek Bayramında bir
yenilik olarak Tekel İdaresinin çıkardığı ve
yalnız Gülhane Parkındaki Tekel paviyonu ile
tütüncü barakalarında sattırdığı sergi sigara­
sın! kaydetmek lâzımdır. 20 aded kalın ve
yassı sigarayı ihtiva eden bu mukavva paket­
ler 50 kuruşa satılmıştır; paketin üstüne Ba­
har ve Çiçek Bayramının amblemi olaıı bir
kırmızı lâle resmi ile, lâlenin kıvrılmış yap­
na kadar bir İstanbul jilueti konmuştur.
 BAHAR ve ÇİÇEK BAYRAMI — 1B60 — tVTANItJL

J9â0 ve 1951 yıllan istisnâ edilirse. GUI- Bahar ve Çiçek Bayramlarının İstanbul şeh­
hâne Parkında 1952 den 195? yılına (tadar her rine en güsel yâdigârlandır. Ayni kadirşinas­
sene en az bir ay devam etmek ttsere kuru- lık yolundan gidilerek Gdkayın büstünü de
lan altı sergf-panayu\ eğlence saboları ile *a- o açık hava galerisine koymak muhterem ha-
tıı ve teşhir barakalarının yapılması için bir teflerinden beklenir.
kısım ağaçların kesilmesine, bir kıtım agaç-
lann da bayramın devamı müddetinde tiirlb BAHAR VE ÇİÇKK RAY RAH! IİATIHA
vesilelerle gerilen teller ve çakılan çivilerle SERİSİ POSTA puL L A ftl — 1950 yılında
tehlikeli şekilde zedelenmesi do)ay*iy1e eski tstanbulda Gülhâne Parkında İstanbul Valili
ve teribi bir sarayın has bahçesi olan bu gö- ve Belediye Reisi Ord. Prof. F.K. Gökay tara*
jel parkın gaz ile lâkib edilebilecek şekilde tından tesis edilen Bahar ve Çiçek Bayramı
harablslne sebep olmuşdu. için Türkiye P.T.T, İdaresi dört parça puldan
Gülhane Parkı iaden bunalmış dar gelir­ mürekkep bir hâtıra serisini 19 Mayıs 1956
li İstanbulluların yaz aylarında hutur ve sil* senesinde tedavüle çıkarmıştır. Pullar Anka?
Xun arayarak d^Iasdığı, oturub dinlendiği tek rada Yeni Desen Matbaasında basılmış olup
yer idi. Bahar ve Çiçek Bayramı sergi-panayt- danteller hâriç resim, yazı ve rakamları ihti­
ruıın tfcramınca parka girmek için 25 kuruş va eden çerçevenin eb’adı 21 x 33.5 milimet-
dühutiv* kondu, pek garib olan bu duhiliye de redir; pulların fiat, resim, renkleri ve baskı
şöyle dursun, kurulan sergi-panayır ile par­ sayısı şÖyledir: ,
kın nezih sükûnu ve huzuru da kalmadı; kah- 10 kuruş K ırandl kırmızı SOOjOO aded
vehânelorde, içkili gazinolarda ve satış bara­ Lâle j»n 2.500.600 >
kalarında son haddine kadar açılmış radyolar GUI kırmızı 1.ÜOD.DÛO »
ve pikaplarla bir gıdgufe ve velvele girdabı Zambak koru sa n 100D0D »
haline geldi, böyle hâyii hûy âlemlerinden
Bu ta rif den de anlaşılacağı gibi bîr «çi­
hoşlanan eelM vç erâzil fillrûhunuö akım ile
çekli posta pulu serisi» olan bu pullar gerek
ayrıca bir Dâriilnedvei H aşârât oldu.
resim , gerek baskı bakımından son derecede
Bahar vq Çiçek Bayramı sergi-panayır-
İptidaîdir; meselâ Belçika kongosu, Somalia,
lan için tstanbulun böyle mâmur bîr huzur
Çekoslovakya, Fransız Batı A/rikası, Yunanis­
ve sükûn köşesi yerine meseli yine denir,
tan, İndenosya, Yugoslavya. Macaristan, Avus­
kenarında, Gülhâne Parkının az İlerisindeki
turya, San Marino Hollanda AntiUeri. Çin ve
harabezfir alan seçilmiş olsaydı bilâkis oranın
imârına yol açılmış olurdu. Islanda’mn çiçek resimli posta pulları karşı­
İstanbul Ansiklopedisi Bahar ve Çiçek sında bizim bu dört pulumuz ancak yüzümü­
Bayramları sergi-pajıûyıriarmın GÜlhtne P ar­ zü kızartmaktadır.
kından kaldırılmasını pek isâbetli bir karar B ahar ve çiçek bayramı hâtıra serisi pul­
olarak kaydeder: buna karşılık, F K. Gökayrn ları ellişerlik tabakalar
tesis etdiği Bahar ve Çiçek Bayramları eğ­ halinde basılmıştır. 1955
lencelerinin, sergi - panayırlarının büsbütün de bayramın devamı
kaldırılmasın* da teessürle yazar; hulâsa bu müddetince (20 Mayıs -
tesis İstanbul şehri şehîri için elhak lâzım 20 Ağustos) Gülhane
İdi. ama yeri GOlhftne Parkı değildi. parkında bir P.T.T, şû-
Fahreddin Kerim Gökay, büyük adamlara besi açılmış ve bu şûbe-
has hlr kadirşinaslıkla Gülhane Parkına 1956 de hususi bir damga
yılı Bakar ve Çiçek Bayramında parkın mü- kullanılmıştır. Bu pul­
essisi şehremini Cemil Paşanın (B .: Topuzlu, ların tedavülden kaldı­
General Cemil) bir büstünü reksettlnniş, 195? rılma tarihi 31 Aralık
Bahar vc Çiçek Bayramında da bu büstün ya­ 1900 olarak tesbit edil­
nma, yine tstanbul şehrine büyük hizmetleri miştir Fakat pullar P.T.
dokunmuş şehiremioi ve belediye reislerin­ T. şubeleri gişelerinde Bahar «e ÇiÇ*k JfcUr»
den Operatör Emin Erkui, Haydar. Muhiddin bu tarihten evvel tüken­ camı faalin nerM P**
Üslündag ve Lütfi Kınların büstlerini koy- miş olacaktır ki. pulcu­ U puUanadao biri
durımışdu. Tuncdan dökülmüş bu beş büst lar tarafından kolleksU (İtesim: BehfeM

ht+p:/ / groups.google.com
 /LVSÜCLOPBDt*!
1001 — »AlftR ETEtfot u^m cd)

fto e a ü r üzerlerindeki fiyatlın bir miktar bir « Felsefe tarihi >. Elle Rabier'den
yskanya «atılmakla idi 19S8 Pullun Kata­ 4!846*1932) bir «Mantık* tereerae ettiler, her
logunda 1938 Hatlar çuüur:
iki « e r büyük UgJ uyandırdı; «onra Aiımed
dam gam damgalı Nebil İle beraber daba ağır mevzulara girme
JO kuruşluk 20 k r 20 kT. cesâretinl gösterdiler materyalist alman fl-
İS » 30 kr. 10 kr tosofu Lü(J\vig Buchenr’den IİB24 - IBM)
20 » 10 k r 20 kr. «Madde ve Kuvvet» I, Alman filosûf*Wyolo)ts-
90 » 125 kr. 75 kr. tl Ernest Haeckel'den (1834 191*? «Vahdeti
Vüeud* u terceme ettiler, bu iki « e r İsUm
BiU: IMS FuUıu K»l*lo#u. Amprifan Mft M«c-
ntmcıa» nUtctlcr ansı İmakaıaın 2ft jubjt 1S60 ta. akaaidlne bağlı Türk aydınlan ünrinde mü­
«mi eaıhaıı. tercimlere karsı çok şiddeti] menfi Mr ttpkl
uyandırdı. Çok ağır tenkid edildiler.
BAIIA TEVFİK — Muharrir, gazeteci, Baha Teviik «Rehberi İttihadı OMmni»
fjtlr adamı: 1831 de I /m irde doldu, orada mektebinde felsefe muallimliği yapıyordu,
akudu, idadiyi bitirdi. İstanbula gelin Mülki­ oradaki d en notlarını da 1912 de «Febefe>
ye Mektebine girdi, bir yandan da yun w ba­ adı Ue nedretti.
sın hayatına a tıld ı 1908 meşrutiyetinde he- Aşağıdaki satırlar çok değerli bir Gkİr
nOı İS-19 yaşlarında olmasına rağm en şöhret adamımızın İstanbul Ansiklopedisine »eril­
basamaklarım kolaylıkla çıkdı, âteşin zekâsı miş notudur:
ve geceleri gündüze katan okuma aşkı iie Bd- *190® Ue 1916 anam da neşriyat hayalı
vükşehrin aydınlan anısında (niimlaz bir mev­ pek kısa sürdü. Materyalist olarak taassub-
ki sahibi oldu. dan çok akide ve itHcad Ue mücadeleye çalım­
1911 de «Felsefe Mecmuası». 1012 de dı. Felsefd Ferd isimli eserinde agkd»n »çı­
•Zekâ» adı İle İlmi ve edebi mecmualar f i­ ğa entellektüel anarşizmi temsil ve müdafaa
kirdi, pSyidar olamadılar; makaaleierinin bir etti. Gazetecilik ve muharrirlik hayatında tae
kumuu da devrinin diğer mecmualarında neş­ prensipleri üstünde durmayarak osmanlı ce­
retti. Meşnıtlyetde ciddi ve m iîahl mecmua miyetinin esas ameli meselelerini »amaninin
ve gazetelerin m antar tarlasını andırdığı sı­ ihtiyacına gOre zekâ ve ces&retle lenkld ve
ralar Baha Tevtlk de tEşe*» adı ile b ir mizah tahlil etmesini bildirdi. Namdı Kemalden Hi­
gazetesi çdunntıdı, kapadılar, adını «Elmâ- za Tçvfik ve Ahmed Hâşime kadar hücum­
lim» yap di, onu da kapadılar, «Yine o..» is­ larını hiç bir kıym etten esirgemedi. Maale­
miyle çıkardı IBu İsimlere bakınu). sef bu arada şiire ve şâire karşı gösterdiği
Teli/ ve tereemİOTinde aslı Arnavud olub a jin düffraan2ı|ı her hangi Wr-doktrine bağ­
sonraları Arnavudluğa gitmiş olan Ahmed lamak sureti ile İ2ah etmek mftmkOa değil’
JJeMİ adında b!r arkadaşı ile müşterek çalrç- dİT>.
mqdt, İbrahim Alâeddln G&vsa bu Ahmed 1616 da henüz otuzbeş yaşında tken t*-
Nebil için: «Tahsili dfivisi ihmal edilmiş bir apandisit iltihabın­
hayli zayii oldu dan öldü, Karacaahmed Mesarlı{ına defnedil­
tundan müşterek di. Baha Tevfik, bir hakikattir ki. mllfrid ma-
denerinde kıymet yalümin tesirinden kurtularak Türk irfanına
Ptfı taUatiyle Ba­ daha faydalı olmağa bağladığı olgunluk çatı­
nın eşiğinde üfOl etmiş bir kıymettir.
ta Ttvflk'e a ittir,
diyet, pek indi biı BAHÇE — (B .: Bajçe>.
iıOküm olaa gerek-
dir. Baha Tevftk de BAHÇE TİPİ VAPURLAR — 4B.: Dol-
mababçe Vapuru; Fenerbahçe Vapuru; Paşa-
Ahmed Nebil de
bahçe Vapuru).
mUabet ilim ve ma­
teryalizmin tesiri BAHİR EFENDİ (Easeyid Mehmed) _ On-
ıhında kalm alar dokımıncıı asrın birinci yansında yaşam4 /e
di; Alîred FouUMe' Rafa* m m ■«> pek çok talebe yetigtlrmit değerli Mr UUk
(1836 - 1012) , ««“ > hattatı 1700 da dofdu. 1805 de battala/in en
ı/group/merakedıyorum
 — 18 62 —
[ f a
M e h m e d B â h lr K e n d i n i n h lr y a tısı
yaşlısı, o devrin pefc güzel tâbiri ile Şeyhüb
hattatın olarak öldü, kabri Eyyubda Kaşgarl
Dergâhı önündedir.
Mevlevî lârikatine intisab etmiş, ömrü bo­
yunca devrişâne yaşamış, rızkını yazı hocalığı
İle temin etmişti. Enderunu hüm âyun ağaları­
na tâlik muallimi tayin edilmiş, haftada bir,
salı günleri saraya giderek bu vazifesine y a la r­
ca devam etmişti- H alkdan istekli olanlara da
perşembe g ünlen H alıcılar Köşkü civârtnda'
kİ evinde yazı öğretirdi; talebeleri hiç b ir
man ikiyüzden aşağı düşmemişti. Evindeki
ders günlerinde meşkini alan talebelerinden
iki gencin eline b irer m ürekkeb şişesi verir,
çalkatır, onlar yorulunca şişeleri diğer iki
gene alır, bu suretle m ürekkeb terb iy e e tti­
rirdi. KâğJd hususunda da son d erecede titiz­
di. meşelerini dâima en ala kâğıdiara yazdır-
tirdi
Bibi.: W. K. İnal, Son hattaliar.
BAHNAMELER — Mevzuu n igâre ve ci­
van olmak üzere cinsi m ünasebetlerden pek
açık saçk, müstehcen bir lisan ile bahseden
eserlere verilmiş isimdir, çoğu a sırlar boyun­
ca tstanbulun külhânî nıeşreb m ünşileri ve
nâzımları elinden çıkmış ve b ü tün bahnam e
yazarları isimlerini gizlemişlerdir. K überâ
ve rical için nefis hatlar ile yazılmış ve birer
sanat eseri m inyatürlerle tezyin edilmiş bah­
nameler vardır, Eskiden elden ele gizli dolaş­
tırırlar, ve herkes istinsaha ve evine sokmaya
cesaret edemezdi. Pek nâdir olarak Bayazıd
sahhaflanna düşen bir bahnam e zamanımız­
da da herkese g ö sterilm e y i gizli ve oldukça
yüksek fiâtlaria satılır. Istanbîılda adı gizlen­
miş bir matbaaya İkinci AbdİİUıanıid devrin­
de bastarılmış ta§ basması ve içinde gaayet
ibtidai müstehcen resinüer bulunan b ir bah­
name yayınlanmış olub bunun da mahdud
nushateruM pek nâdir olarak rastlanır. Bab-
"httjr/^röüps^oogte^efc
_____________________________ İSTAMmJL
i t
nâm elcrin en nefisi ve minyatürlü bir nüs­
hasının Topkapu Sarayı Müzesi Kütübhâne-
sinde herkese gösterilmeyen memnu kitablar
arasında bulunduğu sşUlilmiş, fakat eser gö-
rülm em işdir. Yine rivayet edilir kİ içinde
A bduüah B u hânn in on k ad ar minyatürü bu­
lunan gaayet güzel bir bahnâm e de Armanak
Bey Sakızyan'dan satın alınmış olub. H, E.
A rdanın zengin kütübhânesinde bulunmakta­
dır.
BAHRİ — İkinci Abdülhanıirî devrinde
îstanbulun «Koltuk» denilen gizli umuaıhâne
— randevu evlerinin en m eşhurlarından biri­
ni işleten b ir kadındır; kendi adına nisbetle
anılan evi A ksaray’ın az ötesinde Çapaçeşme-
sind e idi.
B ib i.; A hm ed R a s im , F u h ş l a tik .
BAHRİ BEY (Cıicej — Topkapu Sarayın­
daki A kağalar taifesinden son senelere eriş­
miş bir sât idi: boyu 1,30 kadardı ve pek şiş­
mandı, âdeta yuvarlanarak bir -kaplumbağa
s ü ra ti ile, elinde baston, y ü rü r ve incecik sesi
ile saray avlularını çın çın öttüdürdü. Hafı­
zasında bulanık şekifde sakladığı hâtıraları
insicamsız bir velûdiyetle durmadan anlatırdı,
herkes kendisi ue takılır, mûzibîik eder, o da
su retâ şikâyetçi görünür, fakat kendisi ile uğ-
raşılmazsa âdetâ kızardı 1945 senesinde 65
yaşını doldurm uşdu, tekaaude sevk edildi,
ş a r iî Anadolu taraflarında olan memleketi­
ne gitti, az sonra da hemşehrileri ağzından
orada ö ld ü fü öğrenildi.
B ib i.: E. H. Ayvprdi, not.
BAHRİ BEY (Oduncu) — Geçen asrın
ikinci yarısında Üsküdarın okumuş yazmış ki-
şizâde kabadayılarından. Üsküdarlı halk şâiri
Vâsıf H ota m erhum Istanbul A nsiklopedisine
verdiği notlarda: «Doğancılar ahâlisindendir;
hiç b ir ferde ziyam âokıtntttamifr bilâk* ^ef
 A ysIK toP gP B r _ 1(S3 _
h fs t elinden <el«« m uaveneti «sirgememişdir.
Bir giın kendisini çekem eyenlerden b ir gu-
n p Doğancılar Cam iinin arkasındaki çarşıda
«şahanenin yanındaki knhvchâneye gelirler,
bir yol Bahri Beyin Önündeki kahve fincanını
kjjdfn dUfiirUb kırarlar, üstelik dc fincanı
nsden buraya koydun diye çıkışırlar; Kopan
Salih adındaki şerir beşli tabancayı çeker,
dürt el atar, tutturam az, beşincide Bahri Bey
Sabhin bileğinden yapışır, bişinci ku rşu n da
havaya gider. B ahri Bey:
— İşle ben adam a böyle kıyanm f . diye-
I re t Salihden aldığı tabancayı sahibine iade
eder.
Bir gün de yazıhanesinde veresiye d efte­
rini gözden geçirirken b ir m isafiri gelir. B ir
a n misâfirin o d eftere y an gözle baktğınt
ftrkeder. d efteri derhal kapar:
— Beyim., şu d efterin içindeki alacağımı
bir kalemde ödem ek istesen dahi bana kim ­
lerin borcu olduğunu söyleyemem, onu bir
Allah bir de ben bilirim , bir daha buraya g el­
me. kahvehânede görü şü rüz1, der.
tU îun boylu, sarışın, heybetli t i r z&t idi.
Dâima rahm etle anarım » diyor.
Hayatı hakkında başka bilgi edinilem edi.
BAHRİ KUŞLARI — Uçan. yüzen ve de­
nize dalan kuşlardan; Boğaziçinin ta b ia t siis-
ferindendlr, m uhacir kuşdırr. h e r zam an g e l­
mez; Bogaziçinde tstanb u ld a k a tı kış olduğu
yılUr görünür.
A. C ttir V«da
*'den tırnağından’ arttırarak oğlanı okuttu. İs­
BAHRİ REİS — İkinci A bdillham ld dev­
rinin namlı tulum bacılarından; Voyvoda San-
reisi idi, hayatı hakkında bilgi eıfinileme-
di.
BAHRİYE — (B. t B ahriyeli; Deniz).
BAHRİYE {Tulumbacı) — İkinci Abdiil-
hamid devrinin ilk yıllarında yaşam ış Lângalı
tür mahalle karısıdır. Babası Ayyaş b ir mes­
leksiz adamdı, zam an zam an yük arabası sü-
n r > bağ^e beller, badanacılık yapar, mevsi­
minde bir mangal tedarik edip kehap kesta-
salar, hiç bir i ; bııkunasa çarşı boylarında
dolaşır, ham m allık ederdi; kendi ra k ı parası
il* evinin ekmek p arasını m uhakkak çdcarır-
dı. Analan verem den öimit? to r k a , bahriye,
biri de oğlan, B ahri iki çocuğa e v -k u lü b e ­
,/group/merakediyûnum
RAIIBİYE <Tldamb«ıı
lerinden ziyade sokakta büyümüşlerdi Kaşı
g& lı yerinde güzel {ocuklardı. B ahri on iki
on ttî yadlarında il ve haytalar elinde kötü
yollara saptı, Skibel hırsız oldu. Bahriye ise
ktiçük yaşında iken, kızlardan ziyade erkek
çocuklarla oynardı, sırtında palaspare bir jn -
iari, yalın ayak, ş a tla r cadı saçı gibi, mahalle
tulumbası ile yangınlara koşar, kirkitim in se­
sini işldinee tulum ba uşaklarından evvel ko­
ğuş ününde is ta tı viicud ederdi. «Tulumbacı»
lâkabım bu nisbetle alm ıştır. Konu komşu
tarafından ö rtü altına konulduktan soora
dabi uzunca b ir zaman, on yedi On s d iz yay­
larına kadar yangınlara koşmuştur. kavgacı,
küfürbaz, eli sopalı b ir kızı, fakat en zıpır
delikanlılarla düşüp kalktığı, pervasızca ko­
nuştuğu halde nam usuna leke sürdürmemiş-
d[.
Bir seferinde, m a ır vermek behanesıyle
kendisini bosuna sokarak tecavüze yeltenen
b ir Arıjuvud bağçıvanı haslahinellk edince­
ye kadar doğduğu m eşhurdur. Büyüyüp ser­
pildikçe güzelleştiği halde b ir türlii koca bu­
lam am ı;, bu eli sırüdı kızı en bıçkın delikan­
lıla r almağa cesaret edem emişlerdi. Nihayet
A nadoludan yeni gelmiş ve sakalık yapmağa
başlam ış toy b ir delikanlı Ue evlendi, evlenir
evlenmez de edebi ile evine kapandı, kadın
kadıncık oldu. M ahallenin kadınlarına akıl
hocalığı yapmağa başladı; kocası ile geçinemi-
yen kadınlar tulum bacı Babriyçye baş vurur­
lar, onun nasihatlerini tu ta n la r da eriyle gül
gibi geçinmeğe başlardı. B ir oğlu oldu, diiin-
mail adındaki bu sevgili evlâdı Balkan har­
binde asker oldu. Edirneııin sukutunda sa­
ray içinde Btılgarlar tarafından vahşiyane Öl­
dürülen askerler arasmrta şehid oldu. İsroailm
acısına dayanamıyan tulumbacı Bahriye de
bir gece kendisini bahçelerindeki erik ağacı­
na asarak intihar etti. Söylendiğine güre şuu­
runu kaybeden b a h tsa İn d in bir binlik rakı
almış, ağzına katresini koymamış üten hepsi­
ni içmiş ine sonra da ta n ın a kıymış..
Ü sküdarlı halk şairi âşık R aıi bu tulum ­
bacı Bahriye için bezi yollu b ir destan yazmış­
tı; şair, Batıriyeden evvel fildtt, eğer tulum­
bacı Bahriyenin feci akıbetini görmüş obaydı
aşağıdaki satırları yazdığına nidim olurdu:
Ne kufei ac tikibil
o t m <hğU ku «elli
 — 1864 —
İŞTAHI CL.
BAHRİYE AAAUÖI

D iiara *bael» nH ı 33 num aralı paftasında H eybeli mezarlık so­

itfem rnı « a li m eyil kağı İle R urakreia Sokağı arasında uzanır ve
İki k*l tfrgU saçı
B ahriyebayırı Sokağı ile b ir dörty ol ağzı y a ­
Sanki çJfle tu rb a n p arak k esişir gösterilm iş ise de bu notsan tes­
B sîırf reis « a d ıl d a h il için dalaşm ağa gidildiğinde Bahriye ara-
KıroîİBö lularobact tığının B lırakleis Sokağı ile T urgudreis Soka­
S ırtında yeldirm eli ğı arasında uzanan b ir sokak olduğu görül-
oim u* n r a l u yelesi mUstUr, H eybeliada s erağ ı d a m eşkûr re h b e r­
Nara utar Daftrfrrm de H oybeliada V apu r iskelesi civarında grVı-
E flik l l u ( v STBİ terilm iştir; iıatânm a ta rih te sokak levhaları­
KÖjUüjU s b n if gornıe* nı asanların dikkatsizlik eseri olduğu bellidir;
Destur iıin dinleme* K r g a ra b et de re h b e r h aritasın da T urg u t adı­
DUpr uadık peşine. nın T o rgu t yazLİmış olm asıdır. R ehberin Tor-
Ktş yılama buı demoz gut reis sokağında da Denizyolu Sokağı» lev­
Isy n u ı swboş b&bpyı hası asılıdır, bu isim ise re h b e rd e mevçud de­
Voftar enişte âayt ğildir.
Yıldın r gelmiş olu H eybeiiadada B ahriye a ralığı Sokağı Kav­
Dağdaki tüylü ayı
la ğ ın d a n girildiğine göre, tepede bulunan
Bir o£la kardeşi var B urakreis sokağına doğru b ir yokuştur; ek­
B iltu tt s i n ü s ile a r
serisi bagçe içinde b ire r ikişer katlı ahşab
K ıı B iliri d e rle r ons
Hamımda yatıp kalkar evleri o rta halli aile m esken lerid ir (Nisa»
19321.
Gelmtg ffellnllk ç afr H a k k ı G ttk tü rk
liâ a m b ir a y ık bağı
LUdn h a n i »lacak B A H R İY E B A Y IRI —■ Heybetli a d a sokak­
B ir t&Uabul uçağı
ların d an ; H üseyinrah m ib ey Sokağı ile Şadiye
T erin d e kaşı güzU A ra lığ ı a ra sın d a u zanır; Şadiye aralığ ın d an
T atlt sohbeti s&zti
g irild iğ in e g ö re y okuş b ir to p ra k yoldur; ek ­
Ont koca elacai
Allahın bir öfeüril se risi h a ğ çe le r için d e ah şap e v le ri o rta halli
aile m esk e n le rid ir; kayd e d e ğ er b ir hususiye­
Sanma çürük saktadır
ti y o k tu r (N isan 1932).
Demi/ leblebi kızdır
H ak k ı G ö k tB rt
İ n ehildir peftpâye
Yerde kar gibi innhı1
B A H R İY E CADDESİ — K asım paşanın
Adı pknei} deliye belk em iği y e rin d e e n bü y ü k caddesidir; H aliç
Yu gellyoT tabiiye
Kırakold* mvseccel sah ilin d e v a p u r iskelesinden kasabanın gerisin
Tulumbacı Bahriye d ek i k ırlığ a d a g n ı, bu n ih iy e n in B edreddin,
Ç atm am escid. Y ahyâkâhya, H acıhusam Ma­
b y ı k ı A hm ed, Ali
H ım m al Hüsejrla. Veli h a lle le rin i sağında, Câmiikfibir v e Küçükpl-
A rabacı, eakerler yâlp M ahallelerini d e solunda b ırak arak uza­
% H epsiyle k b H bent! n ır, bitim inde K u rlu lu şd e re sl Sokağı, lplikci
V«y o u yan bakauın ve A rabzâdedergâhı Sokağı ile b ir dörtyolağzı
E l yakası yapanın y a p ar (1934 B elediye Ş ehir R dıbeıi)-
Pestilini tıh m u f O rtasında kadim den beri, an a ayağı K ur
Şırıngan bafcçrvanın
tulıışderesi olup bölün civar tepelerin suları­
Çejm ebafi çarcım a nı toplayıp Halice dökülen Kasımpaşa deresi
G lıcr A b tl) B u n u n t akagebnekte idî; asırfardnnberi temizionmĞ-
E l a tm an » B ahriye
Takunya* pabucuna
yip civarının lâğım sızıntılarını alan, yaz ve
Vâsıf Hiç kış m ütealfin olub biltiin kasabanın havasını
ifaad ile halkının sıhhati için tehlikeli olan bu
BAHRİYE ARALIĞI — Heybeliada So derenin üstü 1929 -1930 arasında beton ile
kaklarından; 1934 Belediye Şehir Rehberinin kapatılm ıştır (R : Kasımpaşa Deresi),

http://groups.google.cor
 jÜrfîKLOPEDTSt
—■ 1885 _
Vapur iskelesitıden yüjrûnrtuğlinc göre,
ugda H ivuztajm su C addesi, Tali Sokağı. Ba-
^hinıli Sokağı, Çivici Sokağı. Neva Sokağı.
K asım paşa Y ağhine Sokağı. YakııbaJJa Soka­
lı, K»ınıpa$» Bostan Sokağı, T ahlakafurun
SolfjJj, K a d e m e s i Çıkmazı, Kasımpaşa
Jlevlevihlne sokağı. U şa i K öprü Sokağı ve
salda Türübibaba Sokağı. 1934 rehb erin d e
isimsiz iki sokak. P aşaderesi Sokağı, Gü İle­
nine Sokağı. S ırab erb erler Sokağı, ffasjm pa
ja Camii Sokağı, P otin ciler Sokağı. Kasıropa-
saKüllıaıl Sokağı, K asabzekeriya Sokağı, T ur-
jucutoyram S o k alı, Z iyafet Sokağı, H âkim
So(ıa|ı, T a i {kadısı Sokağı ve K asım paşa
eicareası Sokağı ile kavu şakları vardır.
Dereyi kapatm ış olan beton kısım , asıl
Caddeden yüksekçe, ü z erin e asfall dökülm üş,
geni? bir yaya yolu olm uş, asıl cadde bunu
Ûi tarafında, paket taşı dö şeli iki yol h âlind e
uzanır; kenar rey » k aldırım la n ise y e r y e r
kaba taş düşeli y a h u t a sfalttır. O n a yaya yo­
lunun Üzerinde de, n ak il v a sıtala rın ın bir ke-
»anlan öbür ta ra fa g eçm esi için g e çid ler y a­
pılmıştır.
Bu büyük cadde ü z erin d e k i m ühim b in a­
lar şunlardır:
Marmara ve B o ğ azlan K o ru m a K um an­
danlığı (Eski D ivanhâııe, B ah riy e N ezâreti),
Bahriye Kışlası, D eniz su b ay v e astsub ay g a ­
zinosu, Kasımpaşa C am ii K ebiri ve Sebili, (Se­
bilde Eski  bideleri K orum a D e m eğ i b u lu n ­
maktadır), G üzelcekasınıpaşa tik O kulu, F ıra t
Gençlik K ulübü, S u rû ri ö z e n G ençlik K ulü­
bü, tstanbul T ek n ik S u Sanayii İşç ile ri Sen­
dikası, K asım paşa H u su sî M uhasebe G elir İş ­
leri, Demokrat P a rti S ü ru rî S e m t O cağı, C um ­
huriyet Halk P a rtisi k asım p aşa İlçe Merkezi,
C.H.P. B îdredd in O cağı, C.H .P. H üseyin Câ
İMİ Sttıuri Ocağı, CH .P. C am iikebir Şem sed-
iiıı Sürer Ocağı ve G ençlik K ulübü, C um huri­
yetçi Köylü M illet P a rtis i Ç atm alu n escid ve
Bedreddio Ocağı, E m n iy et S an dığ ı Şubesi,
fiiık Ticaret Bankası Şubesi, T ü rk iy e 1* B an­
kası Şûbesi, Y apı ve K redi B an k ası Şubesi.
Tahtakadısı Sokağı ile olan kavşağında
ÜSüctıi Sultan Selim in vâUdesi Mihriç-ıh Sul­
tanın hazinedar kalfasının h ic ri 1222 tarihli
Wr çeşmesi vardır.
TüriM baba Sokağı Savsağı köşesinde İs­
tanbul Fetih D erneği tara fın d a n konm uş tis-
tîîvânl uzun b ir anld taşı v a rd ır kî kit&basi
/nrouD/merakediyorum
BAHRİYE ÇİFTETELLİSİ
şudur: «Fiiihln karadan geçirdiği gemiler 11 -
12 robtûlcvTd İS 7 r e milâdi 21 • 22 nisan
1453 pazar gecesi bu civardan deniz* indirll-
ıniglir. 1953 İstanbul Fetih Derneği».
Cadde üzerindeki dükk&nlar* lfl berber,
15 aşçı. 14 bagçelt ftagçeslz kahvchdne, 13 tü ­
tü n cü, iz bakkal, 10 te n i, S tuhifıyeci, 9
kunduracı, 6 manav, 6 elektrikçi, 5 demirci,
3 kasalı, 3 tatlıcı, 3 cm likci, 2 şekerci, 2 leb­
lebici, 2 ciğerci, Z lekeci, 2 inşaat malîeme-
cisi, 2 nalbur, 3 ecz&hâne, 2 doktor muayene­
hanesi. 2 diş hekimi m uayenehlnesl, 2 saz
yapıcı, 2 plise re piko beyaz işler atölyesi, 3
hurdacı, 3 otomobil tâm irri, 1 kaloriler ta ­
m ircisi, 2 kundra boyacısı (lustracı), 1 kolacı,
1 koryola tam ircisi, 1 kun d ura tamircisi,
l saatçi, 1 börekçi, 1 kunıyem lşci, l işkem­
beci, 1 helvacı, 1 kalaycı, 1 kömürcü, 1 elbi-
seci, 1 oto elektrikçisi, l marangoz, 1 keres­
teci, 1 benzinci, 1 kaynakçı, 1 bisiklet tam ir­
cisi. 1 dikiş m akineleri mağazası, 1 matbaa,
1 otel, 1 tu h afiy e zücacıye ve m efruşat mağa­
zası, 1 Süm er Bank satış mağazası, 3 ekmekçi
fırın ı, 2 sim itçi fırını-.
B ahriye Caddesi, yukarıdaki satırlarda
gö rüldüğü gibi 5 iın n ı, b ir oteli, b ir matbaası
ve 181 dükkân, m agîza, atölye, yanhâne, mu­
ayenehane ite zengin b ir çarşı boyudur. Çoğu
ahvalde K asım paşa halkını Beyoğluna, Gala-
taya, İstanbula m uhtaç kılmaz. Günün her
saatinde »aysız ve çeşitli nakil vâsıtalarının
geçdiği, dâim â kalabalık, renkli, hareketli,
sesli b ir cad d ed ir (m art 1960).
Hakkı CöktflA
M uhterem H. G öktürk’ün b u ansiklopedi
için te fe rrü a tı ile tesb it ettiği bu çarşı boyu
büyük caddede g a rip tir ki K asım paşa halkı­
n ın büvûk ekseriyeti deniz adam ı, bahriyeli,
gemici ve kayıkçı olduğu tıalde tek balıkçı
dük k ân ı görülm üyor; balıkçıların bu çarşıda
seyyar e sn af olarak y e r aldığı tüylenebilir;
ve y in e g a rip tir k i te k sinem a yoktur, fotoğ­
ra fç ı y o k tu r, kitapçı yoktur, kırtasiyeci yok­
tu r, şapkacı yoktur.
BAHRİYE Ç İFTETELLİSİ — tstanbulda
m esire hayatını H ıdjrellez günü açar; Bahriye
Ç iftetellisi, bıdırelles gününde bilhassa Kâ-
ğıthânede haşlayan m esire eğlencelerinde, ba­
h a r ve yaz boyunca İstanbulluları çûş ve bu­
ru şa getirm iş b ir bestedir. Kâğıthane deresi
ile Göksu ve Küçük boyları, BUyilkderc.
 ’ -niVfc HAMAMI SOKAĞI
Beykoz ve S u lta n iy e ç a y ır la r ı. Y û şa v e Ç a m ­
lıc a te p e le r i. K u ş d ili. F e n e rb a h ç e v e h e rb ir i-
n in k e n d in e m a h s u s liirlfl g ü z e lliğ i o la n B ü -
y ilk ş e h rtn Y ü z d e n t e l a m e s ire y e r i z u r n a v e
Ç if te n a g a ra la rla İ n le r k e n . B a h r iy e Ç if te te llis i-
B ahriye Çiftetellini
— 1886 İSTAÜBUI.
niıı nağm elerine uyan her boydan ve her yaş.
dan kıranla, delikanlı ve çocuk; ele avuca
sığmaz ruhlar. î*vk, neş’e ve şetaret içinde
göbek atm ış ve oynam ıştır; bu arada bilhassa»
hovardalıkları ve bıçkınlıkları ü e Istanbulda
yam an tip ler olarak tanınm ış Bahriyeliler, bu
ç irtrieliiy i kendilerinin bir glilbangi haline
getirm işlerdi. B ahriye ÇiftetolÜsûıin ne za­
man bestelendiği, kimin eti ile son (eklini al*
rlığt m aalesef tesb it edilem em iştir; fakat kuv­
vetle tahm in o lu n ur kl AbdlîlâzU devrinden
geriye gidemez.
BAHRİYE HAMAMI SOKAĞI — Heybeli-
ada sokaklarından; M ehpâre Sokağı ile Saksı
Sokağı arasında uzanır; H üseyinrahm ibey So­
kağı, S et Yolu. N evîcat Sokağı ve M üsterih-
onbaşı Sokağı ile b ire r dörtyol ağzı yaparak
kesişir; iki araba geçebilecek genişlikte, yer
y e r bozulm uş a sfalt döşelidir; ikişer üçer
ahşab ve k âgir evleri hali vakti yerinde T ürk
ve Rum aileleri m eskenleridir: bunların ara­
sında yedi ta n e k ad ar da büyük köşk vardır,
köşklerden bîrin in bağçesinde iki selvi ağacı
sokağa pitoresk b ir güzellik verm iştir; b a so­
k ak ta bir d« telefon s an tralı bulunm aktadır.
Sokağa ad ııu v eren B ahriye H am am ı bugün
m evcut değildir; yaş] altm ışını aşm ış Heybeli-
adalılard an öğrendiğim ize göre hamam, tele­
fon san tralın ın bulunduğu y erin tam k arşı­
sında im iş, «biz yetişm iştik am a b a b alan m a ­
dan işitm işliks d em işlerdir (Nisan 1952).
H akki G öktürk
BA HRİY E IIASTAHANESİ — fl3 .: De­
niz H astahânesi).
BAHRİYE HASTAHÂNESİ ARKA SO­
KAĞI — K asım paşam o K adım ehm edefendi
M ahallesi sokaklarından; Kasımpaşa - Haskoy
yolu ile K adım ehm ed Sokağı arasında yokuş -
düz ve iki dirsekli bîr sokaktır. K asımpaşa -
HaskÖy yolundan yüründüğüne göre; sol kol­
da A raplık Sokağı, sağ kolda Babadağt Yo­
kuşu ile b ire r kavşağı olup evvelâ b ir araba
sığacak genişlikte, kabalaş döşeli, yokuş ola­
rak başlar, sağ kolda hastahane ve altında 12
arahk 1951 tarihli beton küçük bir çeşme olup
sol kulda birer, ikişer ve bir tane beş katlı
evler ve teneke ■havaleli ve kaba taş duvarlı
gece kondular vardır. Sokak, haslahânenin
bitim inde sola bir dirsek yaparak iki araba
geçccek kadar genişler, Babadağı yokuşu
http://groups.google.cor
 ANSİKLOPEDİSİ
— 188 7 —
kivşagı köşesinde K iidım ehm edefendi Camii,
tlnlu» ileride K adirnehm ed ilk okulu yan te p .
I hfJİ bulunm am aktadır. Sol kolda ik işe r k atlı
ahşap evlerle tah ta, çinko havaleli bahçeli ge­
( ce kondular sıralan ır. Sokak sağa kısa b ir d ir­
sek yaparak K adım ehm ed Sokağına k av uşu r
Sığ köşede k apısı a d ı gecen so k ak ta olan b eş
tatlı beton yapı güzel b ir b in a v ard ır. (Şubat
1980).
lla k k ı U ö b lirk
BAHRİYELİ. B A H R İY E L İL E R — Gün-
lak sohbet ve yazı dilim izde «B ah r — B ahir»
kelimesi a rtık hem an h iç kullan ılm ıyo r, y e ­
rini kesin o larak *Deniz» e b ıra k m ıştır; t a h ­
liyemiz «Türkiye D eniz K uvvetleri» ve B ah ­
riye M ektebleri. B ah riy e H astah ân esi, B ah ­
riye Müzesi d e «D eniz O k u lları», «D eniz H as-
lahânesi». «Deniz M üzesi» o lm u şd u r; fa k a t
yine o gün lük so h b et v e y azı d ilim izde zâbit,
nefer ve deniz m e k te b le ri ta le b e le ri « B ah ri­
yeli» ad ı a ltın d a to p la n ır; m e se lâ b i r geçid
m ıu in d e: « B ah riy e lile r geçiyor» deriz; ve
Farazi ahbab. konu, k o m şu ara sın d a da: «Fa­
lının kızını b ir b ah riy eli istem iş» . «Bizim oğ-
îsn bahriyeli oldu» d e n ilir ; bilhassa n e le rle rle
üniformaları n e fe r ü nifo rm ası kesim inin ayni
olan deniz gedikli m ek teb i ta le b eleri h a lk ağ ­
anda daim â «B ahriyeli» k alm ışlard ır, has
isimlerini b ilm ey en ler ta ra fın d a n «B ahriye­
li!..» hitabı ile ç ağ rılırlar. N e fe rle rin p e k ço ­
ğu terhislerinden so nra, ü n ifo rm a ların ı çık a r­
mış oldukları h ald e dahi m u h itlerin d e, a rk a ­
da; ve ayakdeşları arasın d a «B ahriyeli» lâ k a ­
bı İle anılırlar, T ereddüdsüz kaubııl edelim ki
■‘Bahriyeli», am iralden n efere k ad ar deniz
kuvvetlerimizin b ü tü n m en sub larm ı toplayan
kuvvetli, ahenkli, güzel ve edeb iy atı olan bir
kelimedir. Deniz kökünden, karşılığını bıılub
koymak im kânı yoktur; «Doııizli» denilmez;
'Denizci» ise m anâsı B ahriyeliden çok daha
geni;, donanm anın dışında hayatını deniz üs­
tünde geçiren b ü tü n in sanları toplayan bir
isimdir.
Bahriye neferi ve B ahri y e Gedikli Okul
talebesi kıyafeti, askeri üniform aların içinde
en güzelidir; avftmi leşbıiı ile ttg gibi b ir er-
kak çocuk ve dlikanlı vücuduna yakışan vc
« la bir kat daha civeleklik, çaldtt veren es
»ab kesim idir; bilhassa om uzlardan sırta dö­
külen kenarları beyaz çubuklu mavi yaka, pa­
n/arouD/merakediyorum
BAMKİVfcLt
let, klipliklü denizin son derece güzel, dehâ
eseri bulunm uş rem zidir
Pâlcl, evvelâ Ingiliz donanm asında kul­
lanılm ıştır; denizi tem sil eden mâvi zemin
üstündeki köpükleri tem sil eden beyaz çizgi­
le rin 3 tâ n e oluşu A m iral N elson'un üç b ü ­
yük zaferine (Sen Vcnsan, A bukir. Trafalgar)
işâretd ir; pâlet altındaki siyah kıravat da Nel-
soııun ebedi m atem idir. Bu büyük İngiliz
am iralinin h a tıra sı düşünülm eden bu bahri­
yeli k ıyafeti, ufak farklarla beynelmilel ol­
m uştu r. T ürk bahriyelisi için alındığında, pa-
letd ek i beyaz çubuk y e rin e ik i kım ıızı çubuk
kabul edilm iş, m eşrûtiyete k ad ar böyle devam
etıgiş, m eşrutiyetde çub u klar hem üçe çık­
mış, hem de beyaza çevrilm iştir.
B ahriye e frâ d ı p antalonlarının geniş pa
{alı oluşu da g ü v erte y ık arlar iken paçaları­
n ın kolay sıvanm aları içindir.
H a rp gem ileri g ü vertelerin in , kamara,
salo n v e ra n z a zem inlerinin B irinci Cihan
H a rb i sonuna k ad ar ta h ta k a p lı olduğu devir­
d e bah riy e e frâ d ı gem i içinde daim a yalın
ayak dolaşm ış, to p talim leri d e dahil, geıııi
içind eki h e r tâlim i yalın ay ak yapm ıştır; o
d ev re aid gem i için de çekilm iş bütün fotoğ­
raflard a efrad hep yalın ayaktır.
K ıyafetin insan ru h u üstündeki tesiri in ­
k â r edilmez; bir hakiıkaldlr ki en sllnepe bir
genç askerliğinde bahriyeye ayrılsa, ünifor­
m asını g iy ­
dik ten az son­
ra yine SvâmI
tâb iri ile «ça­
kı gibi» olur.
Aşağıdaki
sa tırla r R. E.
K oçunun
1957 yılında
H er Gün Ga­
zetesinde İn­
tişa r etm iş
b ir fıkrasın­
dan alınm ış­
tır:
«Bahriye­
liler için uça­
rı, ele avuca
sığmaz, bıç­
kın olur der- ...............
ler. Bahriye (Rmln: »'Masraftı,m s. B. ı-tl ne)
 BAHRİYELİ _ İM İ — tSTMTBOL

neferlerinin kifin şifa*1 tekler, üstünde al çuhadan sırma işle­

fayaktan, yazın kaba be meli. Snti asla iliklenmez, kolsuz ve kı­
yaz kelenden üniforma' sa, koltuk altlarının ancak dört parmak
<1, beyaz çubuktu geniş altına kadar iıwn yelek - salta, gömle­
mavi yakaları ile pek fi' ğin de dnü açık, sine üryan, belde kır­
yakalıdır; askerlik çağı mızı yttn kuşak, bazan da en a fır cin­
na girmiş yehbaz ve şeh- sinden fal kuşak; altında kısa diz ç a t­
levend delikanlı vlkudu- tın , bu çagşır - dan da kıyın al çuhadan
na ve orta <Aul çağında ve yazın beyaz dimiden kesilirdi; kçın
gedikli okulu ta le p le ri­ bu giyim e'uzun kollu ve kukuletalı bir
ne hakikaten yaraşır. burnus ilâve edilirdi. B aldırlar Çıplak,
ayaklar yalın, yalın ayaklarında C ilala
«Eski devirde, donan- Yemenisi, bu yem eninin üstll gaayet
mamızın kürekli gemi­
dardır, ayak parm aklarının enleri görü­
ler, çekdirilir devrinde
nür- arkası da gaayet kısadır, topuğu
bahriyelilere Tersaneli,
bitim inden jöyle bir tutar; ellerde, kol­
yahud A 2 e b Askeri, lu d a , bâzularda, b a ld ırla rd ı d&vme ni­
Azetoler denilirdi (B .:
şanlar; ayyıldıî, çapa, balık, üzerinde
Azebl. Azeb, bekâr uşağı
aşk Dku saplanmış yürek, deniz Icızı,
demektir: tersanelilerin kalyon...
evlenmesi şiddetle ya­
sak idi. Yine o ûevirûe «Namlı Yıaptanpaşal&râan Küçtite
donanmamızdaki yel­ Hliseyln Paşa kalyonculardan bir kısmı­
kenli gemilerin, kalyon­ nı ayırm ış, kendi adına niıbetle Hüse­
ların efradı azeblerin yin Paşa Çıplağı denilen b ir müfreze
------ -------- ---------Bahriye slbyıtn mıakaMOdaıv ........................................_ , . ,
MSBvnda KîtyoiHaı a itte « a KM&ttmnU t e r t etm ^ U: ^ .r" “ .
ay n bir sınıf teşkil eder- hU s > al fes koydu, sırtlarından gömlekleri
di. Onyedinci asır son­
larında çekdiriler katkıb
donanm am a tam am en
yelkenli gemilerden vii-
cud bulunca deniz aske­
rimiz de azeb adı ta ­
rihe intikal ile sadece
Kalyoncu diye anıldı.
«Azebter de kalyon­
cular da asırlar boyun­
ca tstanbulda uçan, ele
avuca sığmaz bıçkın ola­
rak tanınmışlardı (B. t
Kalyoncu) Kalyoncula­
rın da kılık kıyAfeü avâ-
ml tel&kki ile fiyakaU
idi.
«Başlanna üç dört
arşın boyunda şal sarar­
la r ve bir ucunu sağ
omuz başlarına dUşiiıilr
lerdi SırUannda b ey az Gomtoe ld ? Mimtoat bthrfyrlIJnr. İ k in i AM fllhtmlrf devri
dimiden kar gibi göm- S- ta c ili)

http://groups.google.
 ANSİKLOPEDİSİ
attırıp al çuhadan işlemeli kısa vc kolsuz
saltayı çıplak gövde üstüne giydtrtti (B .: HU-
styinpaşa ÇıplafU-
«Kalyancuların içinde şe/ı:r eşkiyâsı tip­
ler göğüs kıllarım tıraş eder, iki meme başı
ortasında bir tutam k ıl bırakırlar, bu kıllara
birer küçücük inci ite bir mavi boncuk geçi­
rirler, adına da sine perçem i derlerdi.
tYeJkenli h arb gem ileri kalkıb buharlı
barb gemileri devri başlayınca kalyoncular da
pitoresk külhan! kıyafetleri ile tarihe intikal
etti, 1ikinci Suttan M ahmud devrinin sonu,
Abdübnecid devri taşların d ad ır ki tersaneliye
.Bahriyeli» adı verildi. Gömlek, çağşır, salta
kısa bir müddet devam etti, tkincı Mahmud
devrinde Kapdnnıderyâ H usrev M ehmed Paşa
Bahriyelilere serpuş olarak fes giydirdi ki
Osmanlı as­
kerinde i l fc
defa fes gi­
yen B ahriye­
liler oldu. F e ­
si de, İngiliz
donanma­
A ügiidlD y ı l ı n d a s ü v c r l » I i l ı « ' * ”
( H M İ ın ; S. B (ra ta lıI
'n/group/merakediyorum
— »8#S — BAHRİYELİ
sının efradına benzetilerek Bahriyeli ünifor­
ması takib etti. Bu kıyafette T ü rk Bahriyeli­
sinin hususiyeti olarak başdakt fes ü e bele
sarılan kırmızı yün kuşak oldu.
«Bahriyelilere m iriden verilen eşya ara­
sında kırmızı yün kuşak 1908 meşrutiyetinde
kalkdı. Birinci Cihan Harbinde de fes kaldı­
rılarak bahriyelilere hususi bir serpuş kabul
edildi ki çocuklara sünnette giydirilen takke­
lere benzerdi diye tâ rif edebiliri!. Cumhuri­
y e t devrinde şapkanın kabulü üzerine bahri­
yeliler de alman bahriyelisi kepinin benzeri
b ir kep giydi k i zamanımızda 'başlarında taşı­
d ıkları kepdir.
«Bahriyeli üniform asında kış için siyah
şayak, yaz için de beyaz keten kabul edildi,
yaz için siyah şayaktan yapılan keplerin üst
tabla kısm ına beyaz ketenden bir kılıf geçi­
rildi».
Elimizde eski bahriyeli kıyafeti üzerine kıy­
meti çok mühim olan iki fotoğraf vardır:
bunlar te r bıyıklı iki şehhaz delikanlının boy
p ortreleri olup tstanbulda Beyoflu Caddei-
kebirinde Vasll Kargapulo Fotoğrafhanesin­
de çekilm işlerdir; sahhaf-koltukçu Nizamed-
tfin A ktuc vasıtası ile Keçecizâde tzzet Fuad
Paşaya aid b ir evrak tom arı arasında elimize
geçm iştir; resim lerin arkasında kurşun ka­
lem le fR ifa t Beyin bahriye talebelerinden!
ibâresl yazılıdır; bu iki bahriyeli gencin giyi­
minde fevkalâde şayâoı dikkat hususiyet,
pantaton yerine tskoçyalılar veya Yunanlı ef-
zonlar gibi birer eteklik giymiş olmalarıdır;
baldırlarında İşlemeli tozluk, silâhlığında çifte
labacca ve işlemeli saltalarının köşesin­
de ayyıldız nişanı ve al feslerinde mavi
püskül bulunan bu gençlerin hatıgi ba-
riye mektebinin talebesi oldukları ve
resimlerin hangi tarifede
çeki lifi, mıı alilin Rifal
Beyin kim olduğu tesbit
edilemedi. Batıriyeroizde
bu eteklikli kıyafetin
pek kısa sürdüğü söyle­
nebilir, belki de Kırım
Harbi yıllarına rastlamış
olacaktır. Ayni tomar
içinde İzzet Fuad Paşa­
nın da 7 - S yaşlarında
iken bu eteklikli bahri­
yeli üniforması ile çekil­
I m lır ly e lU » '
miş bir resmi vardır.
b a h h iv e U — 1870 — ISTAKbUL

B ahriyelilerin beyazlar giyin eti yazın ikinci AbdlUhaırtltt devrinde, bassn ağzı Ue
müjdecisi, siyahlar giymesi de kışın habercisi .rDonanmayı Heybet m akrum denilen Osmanlı
b ilin ir : b a h riy e lile r J mayıs/ta şapka beyazım Donanması Ifa tlfd e len ger üstünde yabnif,
takarlar. 15 mayısda bej'aî ketenler giyilir. • lenger end&zı mehabet» olarak dipleri mıd.
1 kasımda da şapka beyazı çıkar R. E. Kovu ya bağlayıp SdeU çüriim ege te rk «iilmLftir.
193? de »Her Gün» gazetesindeki yazıtını bu çürüm üşlerdir Tâlim , yorindc/l kıpırdam a,
miinascbelle jfiyle bitirm ekledir; yan gem ilerde İcâbında bir g ö steril mahiye­
^Bahriyeliler şapka beyazını 1 mayısda tinde kaim li, o devrin, m eseli «Resimli Mâ-
takarlar, beyai Jorm alam ıı da mayısın onbe tCsuıât» gibi m ecm uaları tçin, «efrâdı bahriye
{inde giyerler. Aman çocuklar beyazları giyin nln ta lim le ri resim leri* {ekilm iştir. B ahriye­
artık, havalar ısınmasa da sizi p ap aty alar gibi lile r de şehirde gezip ta?m a ve bıçkınlık yo­
göriir. bahar geldi diye h iç olmazsa avunur, lunda bol bol zam an b ulm uşlardır. «Nüveydi
aldanırız.. Ba yıl kış yakam ızı h â li bırakm ı­ FOtûh» adındaki yelkenli tâlim gemisi yılda
yor, gider gibi görûnûb geri dönüyor..*. b ir se fe r M arm aradan d ıja n çıkm am ıştır.
A hmed Hasim İkinci 'Ab-
dülbam id devrinde Galata Ti­
y atrolarının nam lı kantocu oyun­
cu te la m d a n bahsederken
B ahriyelileri İstanbul balinadan
Söyle b ir kalabalığın arasına
katıyor:
«Tutkun m u aradınız? Alın
size b ir g ü ru h daha!.. Mektepli
E fendilerden, Tophane lüleci­
lerin d en . gözü acıtm am ı; miras-
yedilerden, Haddehâne Beyle­
rinden. n işan lan k o ta m d a bi-
«riDCİ, ikinci sınıf tulumbacı re ­
islerinden, XaragümrUk, Edir-
nckap-.ı. Galat, Sulu manastır, Sn-
roatya kopuklarından, Boğaziçi
D alyancılarından, Bahriye ne-
râtından, ffizâmiye çavuşların­
dan, askeri kanunlardan, Kara­
deniz uşaklarından, mavnacı, kü­
rekçi esnafından mürekkep bir
gürühi enbuh...»
Galatanın bu batakhane ti­
yatrolarından Amerikan Tiyat­
rosunda Köçiik Amalyanın bir
«Tayfa Kantosu* da bilhassa
bahriyeliler tarafından coşkun
takdirler, tekdir yerinde yere
ayak vurmalar ve ıslıklarla kar­
şılanırdı. Ahıned Şasim -
«Amalya, gemici rufıaüi gi­
yerek k ask etin im kordolisını
uçuı’a uçura sini sık t patilaloıt
ile çıkarak:
Nfiveyıli Flllüh rillm smnlfllhde halıHy«llle K a lk ın lu y fftlnr
İMnd JMıdiniıami'l ılF-vrl CıKItli fo lp o l& r
Içcffm $anth
;1
(Kesini S, Bo/csılt> Olıtlınt hapHb

http://groups.google.cof
 A«rtK L 0p n > isl
— 1871 — BAHRİYELİ

Kantosunu okudu mu kalkan kalkana!..»

jpo r IB- = Amerikan Tiyatrosu; Amalya, Kii-
çâkJ. (arifinde de aşikârdır. Küçük
jUnelyanıo bu kantoyu söylemek için sahne­
ye çıkarken Frenk bahriyelileri Üniformalı
ğ$me£ hükümetin Türk bahriyelisi üniforma­
sının yerefifii koruma yolunda koyduğu ya­
saktandır
Ifdoei Abdulhamid devrinde Tophfine ke-
tebelerioden halk şâiri Üsküdarlı Rârinin
yazdığı bir 4 Bahriyeli Dflstanı> da geçen asır
sonlarını* bahriyelilerinin brçkınJıgj yolunda
bîr ««sikadır:
Su fUu'i derbeder
pü 0 l o n mânı aşlıa
Meleyin * 1 d e rfâ u
T$n tdtoı başka
Seflael aşkımda
F ıryıb idife itflüuuu
Bahriye «cağından
Srv4fa> bir ncvdvtoı
KereiTiıam d ilb e rin
Şehrimizin ujflgL
Vcn ferde sflrüoür
belinde al k u p fı
Ak a ruba pek m m * Târihini teabit odem edlfim n Birinci Ciheti Karbi
G«oce gUlier misâli bahriyeli kıjm feti sonlarında (rahrlyeli
GüttUlfc<fo buhramo* fKesim: S. Bozcalı) (Herini; UUsoi)
Akran Uf cmsâB
Halkub aM est alırız
Çakır gözler mentâıte Cim tem iz seher -vakti
Fesi yıkmış kajana Görenler melek sanur
Mızıkalı sfbyaodır Câmlıle o âfeti
Şiirmiş oöbeç yaşına
Saf saf d urur selâma
Kotta gaaer sik in d ir
Çavay oabM* nefer
Afeti dBvrvn bıçkın İle r sabah mızıkayla
Sıdku « ( • bâhıoı
Kı)la uııcağı çeker
Yırtınış kitifn aşkın
Cüm tem h hahlİyftm
Sfeyfeânelrr ham am lar Siyel yfthÂîifirto
Kahvehin*, bak. cayır K a s ılım la d u n İd i
0 ftıfc )r«n Muşmuş 0U ta rz ı
Vamyor cayıf cayır
Sıra sıra zırhlılar
bir papayla U r rübab
Lenger «buı? P "r lıcyhet
Olmuş « ç ih a nişan D av n nm A y l lıü m A yu u
Kasımpaşa Kıglau Timsâli yAnı şevket
ttlhriyle pertev «fşao
C^m ilerdr kıratta
SeınM Itorhor Çe«M*ri Çiçek ftibldir rfrârf
ta ıl şerifi rVhmed T e m b llt lefldiiıfiaUUk
Sibyaıt mıtıkaaıiHhı O lu »9 bedenler pftlâd
Caldıtı m tram pet
Kat kal c*vab çam<iiir
Bir d i v it i M ii var V at a y n kupu ayn
Hakkın fttfı» ılu^tv A n b ata ytjuaniE
IMiltıiil olftr «kurken
Hele «(Mb « tin
Evlâdımı hü hayrı

/oroup/merakediyorum
BAH RİYELİ — 1 8 72 — İSTANBUL

fttt* Rfde bvomift olan «A ile Gazinosu» adındaki u n ın hikâye,

IİM I b»kl>va hem b örrk sinde bu türk ü n ü n İstanbullular ağzında do-
İle r M İndatt kalkışta
Cl K ıb $erek Jaşifim pek canlı te sb it e u n ifti (B .. Ahmed.
Balıkçı güzeli; Receb, Bahriyeli).
B ıllri;« ll «anlıyız
R ahrlyeli n efer Ü niform an, bilhassa ke­
B*lnıı rfeOfealıris
SaM*n Ib A M /» M n a rı beyaz g enif mavi y a k a n İle siyah, siyaha
KaJmanm Osmanlı/)* yakın koyu lâciverd «ayakdan ve yaz İçin be.
yaz k eten d en cakel • biûzları o k a d ar güzel­
Birinci C ihan H arbi sonlarında Receb
d ir ki on dokuzuncu asırda A vrupada, Avru-
adında bir bahriyeli için «Jikmış ve evvelâ b ü ­
pad an g elerek d e bizde, bithaasa İM antaM a.
tü n İstanbulu. 1918 bozgun yılında da bütün
tstan b u lu n yüksek k ib ar m uhitinde erkek ço­
yurda yayılmış b ir bahriyeli tü rk ü sü vardır,
cukların tu v aletin de m oda olm uştu. Geçen as­
ilk k ıt’a sı s u d u r :
rın ikinci yarıaı İle asrım ız başlarında Avru­
Geıoiferdc (affın r a r pa h ü k ü m d ar hSaeâattlram da (başta tn p tte r t-
yirim. m d e H anover — V indsor, A lm aoyada Hohen-
O (1b giKf zoliern, Rusyada Rom anof h in e d a n la n ) 14-16
N ? tiUUsiz batsın v ı r
(İzni benim Recebim .. Recebim yaş arasın d a p re n slere, pantalonıı eteklikle
S*n Um « re c e ğ fm d eğ iştirerek küçük p ren slere, bizde d e ayni
{îtlıneMBn» anjuora veroccğim yaşlardaki paşazadelere, beyzâdelere bahriyeli
R. E. Koçu k a h ­ n efer esvabı giydirilm iştir. O sm anlı hlnedaıu
ramanı Ahmed adın ­ bu m odada A vrupa h& nedanlanndan h e r ne­
da bir gene balıkçı dense ay rılarak bu y aşlardaki şehzâdelere
bahriyeli esvabı giyd irirken civelek nefer
kıyafetine a ğ ır a m ira l üniform asını tercih

Zsmaoııntzın M v tn lilc ıi Er ve Gedikli Brfcag

Ok<ü« Ulebttil Bahriydi e m k ile bir beytide
(Resim; $. B«Kilr} (R e c tm : S. B n c c iı i

http://groups.google.ee
r
*_vsl»CU)PKnJs! BAimİYE MÜZESİ
— 187S —

etmi$tlr; Sultan Azizin en g n e 1 oğlu Mahmud bu sonuncu camie

Celileddin B en d in in onbeş yaşında iken fo­
toğrafla {ekilmiş A m iral üniform ası ile ş irin
Ur bahriyeli resm i vardır.
1942 de Seksen altı yaşında ölm ûf sa­
raylı Bezmisafâ Hanım güzel pren sin bu re s­
mi >çin' «Çocuğun sebebi m evti oldu, nazar
değdi, hastalandı, m elekler misâli uçtu gitti»
riennjtir.
Birinci ve İkinci Cihan barbtcrinden so n­
ra bütün dünya ile beraber bizde de zevkler
değişti-
Evvelâ B irinci Cihan H arbinin fel&ketli
yıllan. İstanbul'la harbî tak ip eden işgal zul­
meti, sonra millî m ücadelenin heyecanı to ­
rak giyim kuşamını düşündürecek v akit bı­
rakmadı. C um huriyet ile sulh ve h uzu r devri
başlayınca da tstanbulun, yine m oda tâ b iri 11e
«yüksek sosyetesi» 7 - 1 1 yaşındaki erk ek ço­
cuklarına bahriye esvabı y e tin e T ırol dağlı­
larının şapka ve esvaplarım g iydirirler; İkin­
ci Cihan Harbi ile de havacı esvapları v e k ep ­
leri ve bilhassa kovboy e sv ap tan v e şapkaları
moda oldu, hattâ bazı a ile le r {ocukların elle­
rine oyuncak tabancaları verm ekde de tercd-
diıd göstermediler,
Zamanımızda erkek çocuk tuvaletine o
güle! ve teiniz bahriyeli kıyafeti unutulm uş
gibidir.
BAHRİYELİ (Hafız Hacı R&lf) — Zam a­
nımızın seçkin hafi? ve m cvlidhaniarından;
1923 de Erzincanda doğdu, babası oranın eş­
rafından Alibabazâde Osman Hiza Efendidir,
validesi de E n in ca n h olup adı Edibe H anım ­
dır. İlk tahsilini Erzincanda Palandöken nıek
Icblnde yaptı; bu m ektepte ulem adan Sâkıb
vs Hüseyin Efendi hocaların rahlei tedrisin­
de okudu ve henüz 11 yaşında K ur’an ı kerim
hıfzım tamamladı; oğlunun bu yoldaki şevki­
ni giren babası tahsilini ikm al için onu 1934
ta o kilçük yağında İstanbula gönderdi; Bü-
îilksehirde HSfız H acı Haşan Akkns’dan tec-
vifl ve mahârici hıırûf tahsil etti; Y eraltı Ca­
mii hatibi Ali Efendi İle F atih Camii seyhiil-
kurrâj Hacı İsmail Efendiden «K ıraati Aşire*
yi ikmâl etti. Sarf ve nahivi de SoManselim
Camit imamı merhum HSfız B ekir Efendiden
tahsil etti, 1936 da on üç yaşında iken Fatih
Camiinde, 1938 -1941 arasında Sultsnseiim,
3MS- 1950 arasında da Kasımpaşa Camîlke-
blrlnde müezzinlik yaptı; bîr müddet som a
imam tayin edildi.
1950 de Kapalıçar-
41 Camiinin İmamı
ve h a t i b i oidu;
1B52 de Hacca git­
ti. 1960 da Kapalı-
çarşı emmindeki
vazifesinde bulu­
nuyordu.
Hac yolunda do­
landığı Cidde, Mek­
ke, M edine, B eynıt
Şam ve Halep şe­
hirlerinin selâtin
cam ilerinde okudu­
ğu K ur’an. hugû Ue Hafız R m i R Ji/ Bahriyeli
dinleyenleri kendi­ (llMiıa: BehcH)
sine hayran bırak­
tı, bu vesile ile Türk hafızlarının kıymetini
vaktiyle bizim idaremizde olan A rab âlemine
yeniden tanıttı.
K üçücek yaştndan beri cehdii gayretinin
eseri K ur’an ilminde sağlam bilgisine Alla­
hın lûtfu olan billûr gibi b ir ses refakat ettiği
için şöhreti pek çabuk ışıyıp yayıldı. Halen
Hâfre R aif B ahriyeli kısa dalga A nkara Rad­
yosunda h aftada iki gön ve uzun dalga An­
k ara Radyosunda da cuma sabahlan Kur’an
okur; İstanbul ve İzm ir radyolarında okunan
mevlAdlere iştirâk eder.
Mahfuzu olan Kur’anın ili şanına lâyık
ahlâkı ham ide sahibidir. Arabca bilir, çok
okur, bilhassa dinî ve tarihi eserlere düşkün­
dür; şahsına aid en büyük masraf kapusu, ki­
taplara verdiği paradır; evli ve üç çocuk sa­
hibidir.
H a t tı G ttM ık
BAHRİYELİŞÜKRÜBEY SOKAĞI —
HeybeUada sokaklarından; Gemitfkonağı Soka­
ğı ile Mehpâre Sokağı arasında uzanır, iki ara­
ba geçebilecek genişlikte, kaba taş dfişelidfr;
M ehpare Sokağından yüründüğüne göre ev­
velâ sola, sonra safa kıvrılır; kay d e değer bir
hususiyeti yoktur (Nisan 1952).
BAHRİYE MEKTEBLEHİ — B. : Deniş Ge­
dikli Grbaş Okulu; Deniz Hart» Okulu: DcAiz
Lisesi; Deniz Ticaret Lisesi).
BAHRİYE MtiZESİ — (B .: Deniz M ut*
si).

>m/group/merakediyorum
 BAHRtVE STZARETt - 1874 —
BAHRİVf: .SEZ ARKTI — Onallıncı ve
onyedinci asalarda Akdeniz ve Karadoniide
mutlak bir hâkimiyet turm uş olan Osmanlı
İmparatorluğunun bütün den» kuvvetleri On-
dokuzuncu asır ortasına kadar K&ptenpaşafık
yahud Kaptaruderyâlık makaamina bağlı kal*
mitti, Kaptanpaşâ — Kaptanıderyâlar bu mu*
asam teşkilâtın hem en büyük idare âmiri,
hem de Donanmanın en büyük kumandanı,
Osmantı Büyük Amiral! idi; tarihimizde istis­
nai hallerdendir. bazan sefere çıkan tfon an­
maya. Kaptanpa^anındû ü^iinde salâlıjyel­
lerle bîr serrlâr tâyin ediimJtdir ffî. Kapİan-
pa$a).
Kaptaupaşaiarm arasında isimleri ci­
han tarihine mal olmuş Barbaros Hayreddin
Paşa, Kiline Ali Paşa, Piyâle Paşa, Ceıayîrli
Haşan Paşa, ÇengelogJu Tahir Paşa, Ateş
Mehmed Paşa gibi büyük Türk denizel*
leri vardır (Bütün bu isimlere bakınuı). Fakat
Osman'u Devletince bu yüksek makam, deniz-
tiklikde ihtisasa dayanan bir kumandanlık-
dan ziyade Donanma ve Tersane işlerini çe­
virecek idâri makam olarak görülmüş, bu ma­
kama tayin eriitanter arasında denizcilik vasfı
aranmamışdı; meselâ Barbaros Hayreddin
Paşa git» cihan târihinin en büyük bir amira.
ün in ölümünden sonra, saray hizmetinden
devlet hizmetine yeni atman ve Ömründe bir
kerrecik bir hart) gemisine binmemiş otan
SokoHu Mehmed Pa$a Kaplanpaşa olmuştu.
Çok geç olarak ancak ondokuzuncu asrın
ortasmdadır k î Donanma ve Tersanenin idâri
işleri İle Donanma Kumandanlığı. Büyük Ami­
rallik yekdigerinden ayrılmış. İdari işler için
bir Bahrîye Nezâreti — Nazırlığı kurulm uş­
tur. Evvelâ üçüncü Sultan Selim zamanında
İhdas edilen bu nazırlığa ilk tayin olunan zât
Morali Esseyid Ali Efendidir. Bahriye nazır­
lığının bu ilk irtic i ihtilâline kadar devam
etmiştir (1808) ve bu tarlhde yeniden Kaptan*
p ^ahk ihdas edilmiştir.
Bahriye Natırlığı ikinci defa olarak 1867
de kuruldu ve Türkiyede Cumhuriyetin ilâ­
nına kadar devam etti.
Bir ara. 1B7Ö da Kayserili Ahmed Paşa*
nın ikinci def» bahriye nazırlığında bu yük­
sek dev.Vt makamı yine «Kaptanpagalık» adı
m aldı ise de ayni yıl içinde tekrar nezâret
oldu,
Cumhuriyetin llimnda <U$er nazırlıklar
gibi Bahriye Nezâreti de «Bahriye Bakanlığı»
hfl-p7 r§ m jp s.g < W {^ g
a d ın ı a ld ı F a k a t b u b a k a n lık b ü tü n öıüfeti
üzen ve ta rih im iz e «Y av u z-H av u z Dftv*sı> h ,
ile g e ç e n b ir s u iis tim a l »fcantfaiı u ıe rin e kal.
d ırtid ı. d o n a n m a k u m a n d a n lığ ı G e n e l K unaay
B a ç k a n lıg m a, D o n a n m a v e T e r a n e n i n idâri
iç le ri d e a y r ı b ir d â ir e h â lin d e M illi S m n n u
B a k a n lığ ın a b a ğ la n d ı.
K a p ta n p a ç a lık ile b e ra b e r B ah riy e Ne­
z a re tin in . îs ta n b u lu n p e k c a n lı, hareketli
re n k li b ir s e m ti o la n K a sım p a şa d a a iU unu­
tu lm a z h a tır a la r b ır a k m ış tır ( B . : K aıim ptş*:
T ü r k iy e d e B a h riy e N a z ırlığ ın d a 4(r
B a h riy e B a k a n lığ ın d a d a l k iş i b u lu n m u ş ohip
isim le ri ile v a z ife y e b a ş la d ık la r ı ta rih le ri gös­
te r e n a ş a ğ ıd a k i c e d v e l f n ö n ü A nsik lopedi vin*
rfen a lı n m ış t ır ’
1 — Morali Ali E f e n d i .........................I B M - m
2 — Hakkı tsm aü Posa , ... 19 mart İM)
3 —■ M ahmud Nedim Pasa a mart IBM
4 — Feri d A bdültam id P&ja il eylül l f ll
S —Fosfor M ustafa Pasa ....... 7 aralık 19?]
S —Salih Paça .......................... 29 ocak 3672
7 —Morali İbrahim Paja ........ 3 mart 187?
fi —Ahmed & a d Paja .............. l a£nsioc 1872
Fûsfar Ps«* 2. defa 12 «kün W l
d — Namık P>ja ....................... ( kasım 1972
10 — Hüseyin Avn! p a fa ........... 3 ocak 1M3
)1 —• Hasa«ı R in P a » .................. 10 |u b lt 1B73
12 K ayserili Ahmed PaşA ... 1$ H u in a t m
— Ahmed £ sa d Pa*a Z defa 28 ocak ISA
13 — Rauf Paşa ..... ................. 36 mayıs IIU
— Haşan R in P ^ a 2. defo ... 20 «)>101 ITO
— Namık Pa«a 2. defa ............... 3 ekim H »
— Haşan Hiza Paça 3. defo ... 22 cyluİ
1 4 — Lofçalı D erviş Phşa ..... .. 13 ocak UM
19 — A M U İktrim K a d ir Papa ... 20 nisan IBS*
— K ayserili Ahmed Paşa 2. defa t mayıs I W
— Aftiıf Paşa 2. d e f a ............... i ocak lfî?
16 — Said Paşa .............................. 26 a n lık 1İTT
— M onJı İbrahim Paşa 2. defa 5 m art İffî
17 — Bacı Ahmed Vesim Pafa ... i lemmuıt
18 — Aasiaı Paşa .......................... t şubat
10 — Bazeaadalf H aşan P ıça ....... ]2 oeak t®8l
20 — Ahmed B atta Ps*a l aralık 18B2
— Boacaadalı Haşan Pe$a 2, deCs 3 aralık 1882
21 — Celâl Bey .............. ............... 27 tpmmuı IM0
22 •— Haşan Romi Paşa .............. 2ü »ralık 190®
23 w Am iral A rif Hiftmcl Pa&a ... 15 ügm ü» I M
24 — Amiral Hüseyin Hüsnü ra fa 27 ocak HW
25 — AJİ Rlüa Pasa ... J4 Şubat İW9
26 — Amitti) Emin 1*953 vekil ... 31 m art 13W
27 — Emin Pa#a piyade .............. 22 nisan
— AfU Hikmet P*s* i, <±tfa ... 5 mayıs I*Û*
2a - • Amiral Halil Pasa ............. 12 ocak HM
— Hakk Pasa aadırAzaın, vekil 2 nûsn IBtO
 ans JKLOPKDİs J
« _ Salık P«st ■ ■ 13 haziran
_ Mihatutf Muhtar P ıj} 2. defa 22 temmuz
32 — Hurftd P»şm ---------------- 14 ekim
33 ÇftnltooUt JMhmuıl paja ... 14 temmuz
M ?»*» ...................... t mart
3 $ ^ RjuI Bey O rtay . . . . . 14 rhJm
__ Ali Uza P«aa 2. defa . 23 kaum
3 9 — Şakir r» ja ....................... 23 katım
1 2 nisan
yj _ Aval -•
«. Salih Paja 2- * f a ........... 2 1 temmuz
3 9 — Esad P#ja Milkai ............. 14 m ail
3 9 — Kan Said P m .................... 5 nisan
40 — damdı Pasa .......... 3 afeiKİcıs
—- Salih P»S» 3- M a ...... 2 2 ekim
4 ) — zjy ı r tja vekil ................ 23 nüm
Salih Paşa *■ defa ............. 13 haziran
rld ıateld a Osmanlı HGkb-
mMinin »mit) -.......... 4 kasım
BAHRİYE VEKÜJ
îisan Bey ........................... 31 aralık
iBebriye Vekâletinin kaldırılmast) 2 kasım
B A H R İY E, Y E \İ B A H R İ Y E L O K A N T A
MEYHANESİ — Galatada Rıhtım Caddesi
özerindeki Ziraat Bankası binasının arkasında
Kemankeş Sokağında idi. 1938 de bahriyeden
mtitekaid Hamdi Bey adında biri tarafından
işletilirdi» 1958 yılma k ad ar da ayni adamın
uhdesinde idi. Son imâr faaliyetinde Karaköv
Meydanı açılırken Kemankeş Sokağında da
Karaköy Caddesi kavlağından, bu meyhane -
lokantaya kadar olan dükkânlar yıkılmış, et-
rafrnın günlük hayatiyeti kalmadığı için Bah­
riye de kapanmıştır.
Hamdi Bey rind görünür, müşterilerine
«mürüvvelkarun, infiyetkârıın» gibi kadim ıs­
tılahlarla hitap ederek eski bir İstanbal çele­
bisi Uvrv takınır, ramazanlarda dükkânında
içki satıldığı ve eski tâbiri ile kerahet vaktinde
akşamcı meclisleri kurulduğu halde kendisi
oruç tutar, uamaz kılar; meygedesin akşamlan
sık sık kurulan yarârı sofralarında şarkılar, ga­
zelleri okunurken de hem safraya hem de bu
âlemlere iştirak eder, musikide biîgi sahibi
görünürdü; gedikli müşterileri ve kendi müs­
tahdemleri tarafından v<» muhitinde *Hamdİ
baba» diye anılırdı. Zannederiz ki Bostancı
taraflarında otururdu; yıllarca köprüden Hay­
dar Paçaya giden son vapurun yolcularından
biri olmuştur.
tki bölüm bir m eyhane idi, süslüce ceb-
hesl ve kapusu kem ankeş sokağında idi, bir
gerideki H alil Paga Sokağında açılan
yerde arka kapusu vardı. Kemen h e r akşam
tiklim tıklım dolardı, gedikli m üşterileri iki
group/merakediyorum
— 1875 — BAH$f lSüh*>1i M uhttrraıl
1911 kısımdı, biri okuduğunun sathımla kalmış
1912
19*2 yarı münevverler: bir kusmi da tebriyeyi bir
19İ3 4 Mektebi Edeb» bilip birincilerle ülfet ve
»14 muhabbet ederek İrfan yolumla nakş almağa
İRİS çalışan esnafın okur yazarı İdi; çoraba tasar»
MİS vufdan. te n i Ömer Hayyamdan rahatça bah­
1919
1919 sedebilirdi. «IMln akfifn Hamdi babada idik
1919 — yah ut— Bahrİyedc İtlikı diye ftfünenter
1020 ç»k görülmüştür.
1920 Bahriye Lokantasını mulbağı kendi sınıf
1920 ve ayarındaki yerlerin muhakkak kİ en temizi,
1920 iyisi îdi. Bu bakımdan gördüğü rağbete lâyık
1021 idi.
1921
BAHŞÂYİŞ CELEBİ (Kuyumcu) — Hadika-
1922 tiil Ccvâmiîn kavdine göre Lâleli Camii civa»
rında Kuyumcu Mescidinin b&nisi b ir hayır
1924 sahibi; hayatı hakkında başka bir kayde rast­
1927 lanamadı fB : Kuyumcu Mescidi).
B ihf.: Hadikalül O v im i. t.
BAHSİ (Snheylâ )|ul»lcrcm) — Kadıo mu:
h arrir ve şâirlerimizden; 1905 de tstanbulda
Boğaziçîntie Göksuda doğdtl; pederi. İstanbul
Yatı süvarisi merhum Albay Gelibolulu Mus­
tafa Said kaplandır. Kendisi Lise memnu olap
bir müddet öğretmenlik de yapmıştır. Şiirleri
mütareke yıllarında çok küçükken «Yarın»
'mecmuasında intişara başlamış. «Mus* mec­
muasına yıllarca şiir vermiş. 1938. de «Çocuk
Duygusu» Dergisinde şiirleri, hikâyeleri «Ay­
demir» ve «Orta Asyada yenilmeyen kahra­
man» adlı çocuk romanları; 1939 da Eminönü
Halkevinin yayınladığı «Yeni Türk» mecmua­
sında bir çok şiirleri çıkmıştır. 1944 senesin*
de «Bilmece» dergisinde Ul* çok terbîyevl
yasılan, şiirleri çıkmıştır.
Süheylâ Muhterem Babşi Çocuk Edebi*
yatındaki boşluğu görüp uzun yıllar Çocuk
Edebiyatı ile de meşgul Otmuş ve bu yolda da
çok eser vermiştir.
On kadar şiiri de bestelenmiştir. 194$
senesinden beri «ev - kadın», «her hafta» mec­
mualarında bir çok şiirleri ve 1948 denberi de
«Her Güm. gazetesinde kırktan fazla hikâye­
si ve telif olarak: «Zehirli Hakikatler», «Kaa-
til», «Üç perde içinde Bir ömür», «Melekler
ve Şeytanlar» isimli romanları çkznıştır.
Orta boylu, zayıf, kara kaşlı, kara gözlü,
zaman zaman biraz asabi olan Sübeylâ muh­
terem şiirlerini pek kolaylıkla yazmaktadır.
Hece ve aruz karışık olarak, şimdiye kadar,
beşbine yakın mira1 yazmıştır.
 BAHŞİŞ
Hikâyelerini daima sürprizlerle bitirmeğe
meraklı olup okuyucuları hiç ümld etmedik­
leri bir netice ile k artlaştırm ak en bOytlk
zevkidir.
Romanlarını da kolay yazar; — Eğer bir
meziyet sayılırsa— 8İlintiye az m la n tr.
Romanları için daima sonu fa d a İle bi­
ten mevzular intihap etmesine Tağmen ken­
disinin acıklı vak’alan dinlemeğe hiç taham ­
mülü olmadıkını söylemesi, muhakkak ki
garip bir rulı tezadıdır. Sinemayı, tiyatroyu,
kalabalık yerleri kat’iyyen sevmez. En büyük
zevki km ile beraber baş başa geçirdiği saat­
lerdir- ömrü mÜJUevlyane geçmekledir, he­
men kimse iîe görüşmez, ve görüşmeğe mec­
bur oldukları İle de kafiyen samimiyet tees-
s'Js etmez, lâübali olmaz.
Çay içmez. Fazla yorgun olduğu saman­
lar kahve re yazarken üst ilste sigara içer,
Sevdikleri, çiçeklerden güî, yasemin ve
kasımpatı ve renklerden mavi ile vişne çü rü*
gü; sporlardan kürek çekmektir.
Bu değerli kadın yazarın 1960 yılından
sonraki hayatı tesbit edilemedi.
RAHŞİŞ — Dilimize farseadan alınmış
bir kelimedir; kökü bağışlam ak karşılığı
tbahş, bahiş» dir. bahşiş, 'belli b ir ü c re t kar-*
Siliği görülen bir işden hoşnud kalınarak o işi
görene pazarlık, târife veya narh icâbı öden­
mesi gereken ücretten fazla gönülden (e le n
arzu ile verilen para demekdir.
Zamanımızda:
Aşçı dükkânında, lokantada, gazinoda,
barda, liman vapurları büfelerinde hizmet
eden çıraklara, garsonlara, varsa vestiyere;
Berberlerde belli tıraş ücretinden başka
tıraş eden kalfaya, dükkânın çırağına;
Ayak ilcreti başkası tarafından ödenmiş
olarak bize bir mektup, paket, herhangi bir
şey getirmiş o b a el ulağına;
Terziden tamamlanmış esvabımızı alırken
terzinin kalfasına, çıraklarına, yahud esvabı­
mız yerimize kadar gftnderilmiş ise getiren
(ırağa kalfa kalfa da unutulmayarak;
Hamamda muayyen hamam ücretinden
gayri câmekândn hizmet eden natıra, İçerde
yıkayan dellâk’a, hamamdan çıkariten pabuc-
cnya;
Taksimetrelerin kayd etdlği araba ilere*
tinden gayri olarak meslekî edeb ve terbiye
sahibi taksi şoförüne;
— 1BÎ8 — tSTAKBUL
Bilmediğimiz b ir s em td e biT y e r arar
delâlet eden ve kılığından, kıyafetinden eli
darda olduğunu gördUgÜmUz kimseye;
B ir otelde bir gece veya bir müddet kal­
dıktan sonra ayrlır iken vazifesini biteni iti
eden, a y r ıc a m isafirin otelde kaldğı müddet­
çe sipariş eylediği işleri koşa koşa gören otel
hadem esine, uşağına, kâtibine;
Ikaam etgâh ve iş yerimiz olmayan bü­
yük binalarda asansörcüye;
Dâimi i; yerlerimizde hevesle hizmet eden
kahveci çırağına, odacıya;
Beklediğimiz hayırlı haberi getiren pos­
ta müvezziine;
Gündeliği pazarlıkla tesbit edilmiş olup
işimizi canla başla, iyi niyetle gören ve mat­
lûbumuzun üstünde başaran ameleye, ırgada;
Bir yerden kalkıp giderken unutduğu*
m uz her hangi bir şeyi arkanızdan koşub ge­
tiren Ve kıyafetinden eli darda olduğu görü­
len kimseye;
Kaybettiğimiz çok kıymetli bir şeyi veya
mühim bir parayı bulup muhtaç olduğu halde
i ; etmeye tenezzül etmeyen, onu polise teslim
eden veya yerim izi öğrenip bizzat getiren
kimseye, kavurduğum uz kıym etli şeyimizin
veya yüklü param ızın değeri denginde;
K arda, buzda, çam urda yollarda bunalıp
kaldığım ız zam an elimizden tu tarak bize yar­
dım eden ve bizden bir bahşiş de um an kim­
seye; alelusul bahşiş verilir.
K r de kadim den beri devam eden, gö­
nülden bağış olm adan çıkarak an ane hâline
gelmiş olan bayram b ahşişleri vard ır (B .: Bay­
ramı. Bayram bahşişlerinde bahşişi almağa
gelenler aranm adan uğrarlar: Sucu, çöpçü,
bekçi, postacı, bakkalın, kasabım, ekmekçinin
çırakları, bagçıvan, yanaşma, uşak ve mahal­
lenin katar katar olub dolaşan hiç tanımadı­
ğımız çocukları gibi.
D üğünlerde, sünnet düğünlerinde, cena­
zelerde Ücret diye b ir şey konuşulm adan has­
bi hizm et eden gurebâya, defin esnasında ça­
ğırılm adığı halde vazifeli h â la la ra katılıp
K ur "an okuyanlara, cenâzede çelenk taşıyan­
lara bahşiş kabilinden U r p ara verilir.
Bir de bahşiş adı altında rüşvet vardır.
Mühim bir iş üzerinde çabucak, hattâ mâkul
zaman içinde tekemmül ettirilip elinize alaca­
ğınız evrâkı <Bugün git, yarın gelen> nekari-
htf|Kil7 ySıaf»^«w g 1«S:
 ANSİKLOPEDİSİ — 1JJ77 —
hademeye «Bir kahve içersiniz» diyerek ver-
flıgıprt, finizin kıymetine denk 20 lira. 30
lira, 100 Ura, 500 lira gibi bir bahşiş fcj üç ay­
da tâkib ile alamıyacağınız evrakı yarım saat
içiude etinite getirir.
Balçigiıı kıymeti, mânâsı gönülden bagu}
olduğu l»Me lokantalarda, gazinolarda ve em­
sali pıüesseâelerde masraf pusu lasının yüzde
onu nisbetinde tor mecburiyet hâliile kon-
mu§tur. ydni bağış olmakdan çıkmış, munzam
garson resmi otmuştur. Bu yüzde ondan gar­
son vergiii ödendikten sonra ayrıca bahşiş
bırakmayan fazla hesabi kimseler garsonlarda
asla hog karşılanmaz, ikinci gelişlerinde İliz*
SieÜerlDde bir İstihsâl sezilir, lüks yerlerde
dâfci kaba muamelede bulunulur, en hafifin­
den yemek sipârişlfirini gaayet geç, kerhen
gaflrirler. î&tanbulda yüzde on garson resmi
ödendikten başka garsona bahşiş bırakmak
âdet hükmüne girmiştir. Hele içkili bir yer
ise, garson da azıcû dilbaz, kaşı gözü dG ye­
rinde genç ise bahşişini ardında bir kasri ı
(feçco asır »on anınla İstanbulun y*U boylarında ç^tjıb bahfifclter
(Attonım b ir (rnvlirdeo O. Z. Çakaloz «Ö İle)
n/group/merakediyorum
BAHŞİŞ
mah$us şüphesini uyandıracak kadar yUksek
alır.
B a z a n d a s e r v e t le r i ile, b ilh a s s a k o lay
k a ş a n ılm ış s e r v e tle r i İle ö y les in e şım a rm ış,
ş ım a rık lığ ı a z g ın lık h aU al a lm ış k im s e le r gb-
r ü İm ılş tü r k i, m e s e lâ 1942 y ılın d a b irin c i
s ın ıf b ir içkili lo k a n ta d a iiç a ra k a d a şı ila
iş r e l e d e n b ö yle b i r tü r e d i y ü zd e o n u ile
b e r a b e r 150 liru t u t a n s o fra m a s r a f m ı 6de-
d i k le n s o n ra g a rs o n a 500 lira , v e ç h e n pek
gü*e] b i r ç o c u k olan ve m a s a s ın ın y a tım d a
h u s u s i u şağ ı g ibi e m i r le r in e â m â d c b ek Jeliiği
g a r s o n y a m a ğ ın a 1.000 lir a bah şiş v e rm iş, ve
v e s tiy e r kıza d a 100 Lira b ıra k m ış tır,
B a h ş iş y o lu n d a h a k la r ı o l d u ğ u h a ld e dâi-
m â m a ğ d u r k a la n ta k s i ş o fö r le r id ir . Her Be­
d e n s e İ s t a n b u l h a lk m u ı b ü y ü k e k s e r iy e ti şo­
före b a h ş iş v e r m e k şö y le d u r s u n , ta k s im e t­
r e n i n k a y d e tt iğ i y o l ü c re tin i k u r u ş u kuruşu­
n a ö d e m e y e k a lk a r la r . 2 5 k u r u ş iç in m ü n a z a a
ç ık a r a n z e ın â o e b e y e f e n d i le r i g a rü lm ü şt/ü r.
B ir içkilj lo k a n t a d a , b i r b a rd a aa rlıoş k a fa y a
g ö s te r e c e ğ i iç în îıe s a b p u s u la s ın ı t a r i f e d ışın -
 - 1878
BAHŞİŞ
da fahiş rakamlarla veya sofraya getirmedi'-'
şeyleri de yasarak gadttirânp dolduran • •-
y&zde onunu da bu tutardan İlâve eden kül-
hâni garsona ayrıca batışi kalenderi ile bah­
şiş veren bir adam, S ıtıl fırıt dönen kafası ilo
bindik aMbs kendisini selâmetle evinin ka­
pısına kadar g&îürdügtl hakte, arabanın taksi­
metresine mikroskop üstünde uğraşan bakte­
riyolog dikkatiyle bakar, ve 25 kıınışunu arar
iB .; Şoför: Taksi: Trafikl
Unutmamalıdır ki bahşiş, cömertük de­
nilen asâiet ve necâbet cevherine sahih olan­
lardan alındığı zaman manâlıdır, kıymetlidir.
Bahşiş ilerine girin fıkradır :
İstanbul Darülfünunu lağvedilip yerine
İstanbul Üniversitesi kurulduğu zamanlar Is-
viçreli Prof, Malche mütehassıs teşkilâtçı ola­
rak çağırılmış, mihmandarlığına da 1960 yıl)
başlarında vefat öden ve İstanbul Ansiklope­
disinin sevimli m uhitten arasında bulunan
muharrir NâMd Sırn örik tayin edilmişdi.
Rahmetli cimrice, lüzumundan fazla hesabi
İdi. taviçreli profesör ilk gediği günler o za­
manın şöhretlerinden vc Darülfünuna da çok
yakın olan Bayaziddaki Eminefendi Lokan­
tacına gider, yemekden sonra da dâima 2,5
lira bahşiş bırakır, o tarihlerde büyük bah-
fiştür, lokantaya her gelişinde garsonlar ta ra ­
fından bir prens gibi karşılanır. B ir gün ye­
meğe mihmandarım da götürür, hesab görüp
bahşişini bırakınca Nâhid Sırrı fransızca ola­
rak: «Bu çok paradır, oflda biri, 25 kuruş kâ­
fidir» der. Profesör de mihmandarının sözü­
nü tutar. Garsonlar ftansızca, sözleri anlamaz­
lar ama Nâhid Sırrının sillesine uğradıklarını
anlarlar. Prof. Malche yalnız geldiği günler­
de de artık hep Î5 kuruş bırakmıya başlar.
Lokanta garsonları suçsuz bildikleri bu ya-
yabancıyı yine eskisi gibi karşılarlar, fakat
Nâhid Sırrı merhumdan miithiş bir intikam
alırlar kİ. bir hizmet boykotu yaparlar, Eml-
nefendi lokantasında yemek yiyemez olur,
geldiğinde yüzüne 4ıakaa olmaz, önüne çatal,
kaşık, bıçak koymak vibi ilk hizmet dahi ya­
pılmaz, bağırır, çağırır kulak verilmez, araya
lokantanın sahibi Mâhir Efendi merhum gi­
rer, patronun tembihleri de boykotu kaldıra­
maz.
tstanbulda şu garib hâdiselere de rast­
lanmıştır :
Köprüden Haydarpaşaya giden vapurda
http://groups.goog le.
- İSTANBUL
unuttuğu para çantasında 100.000 lira bulu­
nan bir I--IHİL manifaturacı, çantayı bulub sa­
hibine teslim eden Mr m?fere 250 kuru* bahşiş
verm e.'- kalkmadır.
Bir gece evine dönerken çıplak ayanına
çarpan bir büyUk para cii/daıu Uinde hep#!
biner liralık olmak lidere 26G.Û00 lira bulan
ve sahibine götüren fakir çocuk İsmail Bağa-
na, bahşiş şöyle dursun üstelik cüzdana geçi­
rilmiş altın bîr dolma kalemi çalmakla ittiham
edilir fB .: Bağıma, İsmail).
Eski esnaf nizâmnâmelerinde bir gönül
bağışı olan bahşiş üzerinde ehemmiyetle du­
rulm uştur Meselâ Sultan İbrahimin ilk sal'
tanat yıllarında yapılmış bir esnaf nizâmnâ­
mesi ve narh defterinde hamam bahşişi üze­
rine şu maddeler yazılıdır:
Müşteri mürüvveten (bahşiş olarak) del-
lâk ve nalırû akçe verdıküe hauıamcı ücreti
mûtâdf.-Ieriîii yine vere.
Müşteri, hususen fukara ve misâfırin [ya­
bancı) mürüvveten akçe vermedikçe (bahşiş
vermezlerse) clollâk ve naîır akçe (bahşişi ta-
Ieb etmiyeler.
Ayni defterde berberler hakkında da
şunlar yazılıdır:
Berberler adam başından bir akçe ala­
la r, mürüvveten bir akçeden ziyâde verende
(müşteri bahşiş verir ise) gül suyu döklib riâ­
yet ideler.
Yeniçeri ocağının lâğvuıa kadar Osmanlı
Hanedanının bîr ananesi olarak, aber yeni
padişah tahta çıkdığında askere cülfls bahşişi
verilirdi. Hazine darlığı yüzünden bu bahşiş
verilemediği zamanlar büyük gulgulcler ko­
pardı fB .: Cülüs Bahşişi).
Eski mahalle tulumbacıları bayram bah­
şişlerini kendilerine mahsus bir gösteri İle
toplarlardı. Üsküdarlı halk şairi Vâsıf Hoca
tstanbul Ansiklopedisine verdiği pek kıymetli
notlarda bu sahneyi şöyle tasvir ediyor:
«Adamlık esvaplarım giyerek çifte nek-
kare, klârinet ve darbuka gibi bir çalgı Ue
mahallelerinin kapulanm dolaşıp bayram bah­
şişi toplarlardı. Bahşiş de ya fenerin yahut
borunun içfae toplanırdı fB .: Tulumba, Tü-
lıuubacılık). Boruya toplanacak ise su fışkır­
tan ucu tıkanır, para, borunun hortuma ge­
çen ağzından atılırdı. Toplanan para da ko*
ğuşda paylaşılırdı.
 .^ İ5t — 1879 — BAHŞİŞ

Türk dostu Fransız Edibi Pierre Loti Î8- Nitortfl gür c4nö Itaift
tjrtbola geldiğinde bazan Fethiye Camii civa­ Bir bülbülüyüm gülfenlCL
rında Birinci Daire t ulum basınuı reisi olan Sen n* EvriAyım hulıimnj
evûıdc misafir oturmuş,. B ir misafireti 8öy1*tcn Jûtfundüt* srnffl
bayrama rastUmış, Fethiydiler de sabahleyin Medlıeylfrton hordiMH fteni
bahşişe selmişler. Lollnin misafir olduğunu Kıldım fedû cinli »rtıJ
bilen polisler tulumbacîlan, edibi rahatsız et* ftııdur nSyiıvm aullinım
BjıhfJylo JTvcsrûr et bent
memeleri için önlemek İslemişler.. Bunu pen­
cereden gören Pierre Lotj miitevâ^ı bir Türk Olalım bu söa» kaaJt
efendisinin ev kıyafeti ite başında ilk e s i, LûLfi JtüeJAya yok hltl
ûcıkci kulun bekler beyi
sirtuıda patiska onları, vc çıplak ayaklarında Olmagn ihtida nAlI
fipıtık mercan terliklerle kapuyu koşmuş, eli
Bekçi «u gibi akıyor
ile işaret ederek polislerden tulumbacıların Fener* m umlar yakıyor
serbest bırakılmasını istemi?, ve uzatılan bo­ Bah*i«i gelir «Ifiim
runun içine de bir Nâpolyon (bir Fransız al- B«kcL yollara bakıyor
lunu! almıç.. Felhiyeliter de bu altunu hâtıra tek çin in ağırdır başı
olarak tulumba sandıklarına mıhlamışlar... A yığı gBtmUyor tası
Bah$İ| diye baka baka
On beş on altı yaşlarında bir çocuklum,
Bekçini! de oldu fası
her bayram namaımı vatanım olan Üsküdann
Hr tamügeriflnde kılayım diye ahdettim. Ce­ CELİYDİ dehrin ftilüdür
nabı Hakka hamd ederim, Üskijdann büyük­ Bbjı cihan sümbülüdür
Lütfün u Umîd eylemiş
tü küçüklü bütfln camilerinde Bayram namazı Bekçini! İhsan kıüudur
kılacak bir ömrü, bu âda. kuluna nasip etti.
H ânei dil m im ur olsüft
Bir Kurban bayramı sabibı namazdan sonra Dâim gönlü m esrur olsun
üabnye Nâzın Koca Hacı Vesim Paşam a ko­ Yanık 30 sohbet Mki
nağı önünden geçiyordum. Bahşişe gelmiş Bu kadarca m a'ııır olsun.
tulumbacıları gördüm. Paşa m erhum saraya Eski yaz ramazanlarında, kübera ve rical
gjtmelt üzere büyük üniformasını giymiş ka* yalılarında bulunduğu için, Boğariçi köylerini
psda duruyordu. Borunun içine b ir altım bı­ ayak takımı delikanlıları, çocuktan iftardan
raktığını ve kâhyasına: sonra yaya yahud kayıklarla yalıların önün­
— Koçlardan birini bu çocuklara verin!. den geçerler, ud, keman, kemençe, darbuka,
Dediğini gözümle gördüm, kulağımla iştt* def ile bir s*2 takıntı düzUb İçlerinden güzel
dûn..» (Vâsıf Hiç, 1951). seslileri şarkılar, gazeller, m Aniler, gemAiler
okurlar, yalı sâhibi ile iftara gelmiş misafir­
Eskiden tstanbulda ramazan gececi sahur
lerinden bahşiş toplarlardı; içlerinde ayni ta­
vakti bekçiler tarafından, hemşehrilerinden
bakadan gayri müslimler dahi bulunurdu. Mu­
peyledikleri bir davulcu Ue beraber mahalle*
şamba fenerlerinin ışığında âdetâ bir serenad-
itin sokaklarında davul çala çala dolaşarak
bildirirdi; bekçiter yılan iki bayramında da cılar kafilesine benzeyen bu kayıkların geç*
bayram bahşiş ve hediyelerini, yine davulcu­ mesi Bogaziçinin yaz ramazanlarına mahsus
mu ile beraber kapu kapu dolaşarak ve her müstesnâ bir gÜ2elligi olurdu. Ondokaunıncu
kapuda bîr münasip mâni okuyarak toplarlar­ asırda İstanbula gelmiş Fransıg ressamı M.
dı (B.: Bekçi). Dulong'un bu sahneyi tesbit etmiş güzel bir
tablosu vardır.
Bekçi mâni ve destanları, eski Cemiyet
hayatı takımından halk edebiyatında kendi Üsküdarlı Âşık Râzimn Saınalyada Büyük
başına zengin bir kayoakdır. Burada, muhtar Kuleli adındaki meşhur meyhânede hem pat­
Yahya Dağlı tarafından derlenmiş ve 1946 dc ronun oğlu hem de miçoluk eden «Serkeş Va­
C.ll.P. Eminönü Halkevi kütüphane ve Ya­ si!» adil bir oğlan için yazılmış bir manzume­
yın kolu tarafından neşredilmiş «İstanbul ma- si bu «Bahşiş» maddesinde yakışık alır:
k&lle bekçiîerinin destan ve mâni katarları* Bu meygede nicedir*
adlı eserdçn «Bahşiş Destanı» m nakledelim: Goayct dflnlfin dedi.

n/group/merakediyorum
 — 1800 — İSTANBUL
fcAHTİYAflUK

Y* a«n Umtn «ftusufi?

Koca teftfiA dedi.
Koca fee?i« kim ol»?
Şu tezgâh &İSÛ) dedi
Y iûandfkl nur kimden?
Aksi güM ftn dedi.
Y ıjm bangi » tard a ?
On dfirt on befin d e d i
tsm l fcrifın sordum
Vâiil serkeşin dedi.
Sen ileti devrnnun!
yak a4z d e r d i n dedi.
BU- b&d* ver «link!
ftirop» içişin dedi.
Senin âşkına dedim!
Yarsan gidicin dedi.
Dedim ne körpe yanak!
K am pm ış difin dedi.
B îr öpücük. istedim
B sh& l pc;U> dedi.
Ayıptır bu ]&{ dedim.
Vttziimtt* metfrt dedi.
Ölürüm vermem dodim
Sürürüm legln dedi.
Kapunda kulun oUm!
Yuit m udur Lfln dedi.
Lûtf*t eyağıtı öpem!
Bulnmaz eşin dedi.
Öpdûm güzel Ayağın
Hani tahgişin dedi.
B ir çeyrek altın verdim
Eksik Teıifİn dedi.
Vuslatın niy&z ettim
ÇofriUkd* eşin dedi.
Saysam f i« d i bin altızı1!
K ır git kirişin dedi.
Çatarak kadarım
G aıyetle hagdn dedi.
Yee yüzünde egdo yok '" ı f
Şu aen gebenin dedi.
Olsun artık ey sersem Cantain B. GranvlHe B stkcrİn İstanbul re sin le rta d e a •
fin son geldin dedi. Kazlıçegmedep Yedlfcafcyc gelirken

BAHTİYARLIK — Ahmed Midhat Efen­ hayatına m eclûbdur, babasının köylerde geniş

dinin «Let&İfi Rlvâyat» külliyatının nnbirind
kitabı olan bu usun hikâyenin adıdır. 1302
{Milâdî 1884* 1865) de K ırkanbar MaUbaasın-
da basılmıştır- Mevzuu çocukça hasitTo devir­
ler için güya dîdakttkdir. Galatasaray! Sulta­
nisinden mezun iki arkadaşdan Şüıasl, hayalı­
n ı b ir köye çekilerek münevver çiftçi olarak
kazaomak ister, satın aldığı kiiçüeük bir ta r­
la ile hem muvaffak olur, hem de muhiti için
faydalı adam olur; sena] Avrupaya ve Frenk
arazisi olduğu halde onları parça parça tasfi­
ye eder ve Ömrü hüsran Ue çırpınarak geçer,
bedbaht olur.
Bu u tun hikâyede, ondokuzuncu asır son­
la n tstanbulunun tasviri bakımından hemen
hiç b ir şey yok gibidir; ancak bir kaç roiibhem
satır nakledebiliriz.
Galatasaray Sultanisi - «Bahsedeceğimiz
mektep kadim Galatasaray» n in tahvili İle hu­
sule gelen Mektebi Sultanîdir. Mekteplerin ço*

http://groups.google.con
 ^vstKLOPEDİSI__________________________ ___ | M ) __ BAHTİYARLIK

{siman, mekteplllik Âlemi ne demek olduğu­ «Mektebi Sultan! o zamanlar yeni tesis
nu. yani geceli gundiulii m ektepte bulunan ço­ ve küşad buyurulnftış ve medih ve sen an ge­
cuklu™ yatakhane, yemekhane, dershane, le- rek payitahtta ve gerek viisyatta ciimle müş-
neffüshâne gibi yerleri hep ayrı idiğıni ve hor takin m aarifi kulaklarını doldurm akta bulun­
hanede oraya mahsus işler görülüp aksi görü- muş idi... Badema bu m ektepten (d u nlard an
letniyecegim tafsil elmiyccegii. Şu kadarcık maada kimsenin büyük adam olaımyacagı ve
bir şey anedelim kİ yatakhaneler şakirdam n hele politika m em urlarının bile bu mektep,
yatan uyîtu mahalleri demek olup oralarda ten neş'et edeceklerini işitince...».
imin uzadıya sohbet edilemez iae de birisin­ Beyoglunda Klanı kahvehanesi — t Aca­
den diğerine kol yetişemiyecek kadar uzak ba karilerim iz unuttular mı? Flam «alev» m â­
olan karyolalarda şakirdler yattıkları vakit nasına olduğundan bir zamanlar* centilmeni­
uykuya dâlıncaya k a tla r y atak kom şuları ile miz Flam da alevi a/dır» la m a d a k i zara/etler
biraz konuşabilir. Vakıa bu dahi memnu oldu­ pek ziyade tahsin olunurlardı. G aribür ki b u n­
ğundan geceleri sabaha kadar yatakhâneyi b ir dan altı yedi sene evvel Flam 'ın kendbi dahi
ucundan öteki ucuna doğru mesaha edercesi­ alev alarak d a n duvardan ibaret kaldıktan
ne al» terlikleri ile gezen m ubassırlar karyo­ sonra Daire! Belediye Beyoğlu büyttk caddesi­
lalar arasındaki her llirlü musahabeyi m en'e nin tevsii maksadına m ebni o m uhterik duvar­
memur iseler de uykuya varıncaya k ad ar ba­ la rı dahi feda eylediğinden bina zemine be­
zı ahbab (ocukların teati edecekleri hükematı ra b e r yıkılmış ve şim di y etin e güzel U r tubaf-
ışitmeınezlikten gelirler..». cı mağazası ve üzerine ü ç d ört katlı b ir h in e
bina olunm uştur... Flam
da b ir h âne idi... M eseli
«Misafirhane» denilidi
mi. Flam 'ın bir ismi söy.
lenm i; olur. «Kahvehâ-
ne» denilirse b ir ismi
daha söylenmiş olur.
«Meyhâne!», bu da bir
isimdir. «Tiyatro hinel»
Bu da Flam ’ın b ir adı­
dır. «Muzika ve hânende
hâre!..», Flam ’ın Uti is­
mini birden söylemi; ol­
dunuz, «Kumarh£ne.'..ı,
en nıühl.n adlarından
birini andınız. <.......hâ­
ne!..», daha ilerisine var-
mıyalım. Eihasü Flam
b ir ateşi suîan idi (B. :
Flam Kahvehanesi).
Taksim Bağçesi —
D erhal haber verelim ki
o zam anlar Taksim -ba£-
çesi yeni kttşad edilmiş
olmakla bütün Beyoğlu
halkının m üntcaatgibı
umumisi olup öyle şim­
dilerde olduğu gibi o gü­
zelim bağçede meydan .
CapUln B. dr»nvillrr Baker*!!! IstnDhu! rvslH lcrlndcıı: yalnız tavus kuşlarına
Liman vc UlLıU kalmamıştı. 0 tavuslara

ı/group/merakediyorum
 liTAKBn.
BAHTİYAR SOKAĞI
— 13S2 -

bedel d ilb e rle r cazan rûba

olmakta idiler.. Madam T e r
niye hagçeye girip de bir
banko üzerinde oturur otur­
muş gayet güzel giyinmiş
usun boylu gayet yakışıklı
bir delikanlı derhal yanına
getereb kemali tazim İle se­
lâm verdi.»
BAHUY AB SOKAĞI —
Şişlinin Gaıihalflskir Mahal-
Zeri sokaklarmdandır. Stiley-
mannaztf Sokağı lifi Kuyum
culrfaö Sokağı arasında uza­
nır. İki araba geçebilecek
genişimde, kaba taş döşeli,
iki kenarı yaya kaldırımlı,
aitmiş adım kadar uzunlukla
bir aralık sokaktır. Sliley’
mannaıif Sokağı kavuşağm-
dan girildiğine güre, sağ kö­
şede. cephesi Süîeymannaîif
Sokağında, yalnız zemini kâ­
gir, üstli ahşap alu katlı Ay­
dın apartmanı, yanında Üçer
katlı İki ahşab ev, sakak ka-
pusıı merdivenli iki katlı tuğ­
la yapı bir ev. onun yanında
dört katU ahşap bir ev. onun
yanında etrafı tahta perde ile
çevrilen, İçinde gâgir 1)1r ku­
lübe bulunan bir bağçe, İrfan
Sokağı kavşağında, zemin, ka­ C apU ln B. G ranvillc B akcr'ln fstaabu! rcıtim îerindct):
tı gâglr, altı dükkân üstü uç E ilm ek apıiüuadaa Ayvansa»**>'* >k o yoî
katil ahşap ev vardır»
Yine Süfeymannadf Sokağından başlıyan ünce ruhâni hayata girmiş ve bilhassa B afra’­
sol kola bakılırsa köşede beş katlı Giimüşel da vazifede b u lu n m uştur Bilâhare İstanbula
Apartmanı, yanında iki katlı ahşab ev, üçer gelerek önce K artal, sonra da uzun müddet
katlı iki ahşab ev» Altında bir sobacı dükkânı Kadıköy Erm eni Kiliselerinde vaizlik yapmış­
bulunan İki katlı kâgir bir ev, ve onun ya­ tır.
nında da cephesi Kuyumcuirfan Sokağında 1Û49 yılı M art ayında Patrik kaymakamı
otan Ski katlı ahşab bir ev vardır. m üteveffa Aslanyan Başpiskoposa karşı cephe
Hakkı Gikt&rfc alan gurupun önderliğini yapm ıştır ve bu se­
bepten diğer ayaktaşları ile birlikte ruhâni
BAHTİYARYAN {Hımayak, eski temi Ci­ vazifelerinden muvakkaLen affolunm uşlur. 18
van) — Son yıllaarda sık sık İsmi geçen E r­ Temmuz 1949 târihinde partizanları arasında
meni ruhanilerinden. 1880 sıralarında Denek yapılan gayri meşru b ir seçime de riyaset et­
Maden’de doğmuştur. İBÖ7 de Bahçecikteki miştir. Ermeni ruhanileri arasındaki ihtilâfın
Yüksek Ermeni Mektebinden mezun olmuş­ Eşmiadzin'c aksetmesinden sonra Kilikya Ka-
tur. Bir müddet tnuâlltmlikle meşgul olduk­ toğikoau 1. Karekin tarafından Ey 101 ayının
tan sonra Birinci Umumî Harpten birkaç yıl sonlarında Beyrutta yapılan muhakemeye di*

http://groups.google.cor
 ASStKLOPBDtSt
— Iftfl3 b Ah u k cCNLest
ş tr uÇ f a t a l a iştirak et­
miştir. 1990 y ılı M ayıs
ayında Eçıniadstn Kato-
jjikoc VI u ta Kevork ta
rafından verilen hir kj-
rarla diğer iki ruhani He
birlikte bütün Ermeni
| Kiliselerinden tardoluıı-
muçiur- Yeni Patrik vı-
I zlfeye taşladıktan sojıra
gizlice afları iyin çaltş-
mifsa da Eçmiadzin'den
i menfl cevap gelmiştir.
Buaun üzerine bu meşe.
I leyi kendi aralarında
halletmek için Patrikha­
ne ruhâni ve cismanl he­
yetleri 1952 Kasım ayın­
da bir komisyon kur­
muştur. Ba komisyon iki
defa birer beyanname
neşrctiDigUr bunlardan
gayesinin ruhânilikteıı
tardolunmuş şahısları
temize çıkarmak otflugu
anlaşılmıştır. Bu vaziye­
ti gören Eçmiadzin Kû-
îogikosu yeni ihtilâfların
' önüali alabilmeğe mec­
bur kalmıştır (İ951 A ra­
lık).
Bahtiyaryan eski*
dcnberl İstanbul Erm e­
ni basınında birçok ma­
ile le r neşretmlştir. ve C aptsin D. GrnnviUe Bafcer'ia İstanbul reaiaün-İjHfea:
az çok bettgatli bir vâlz- A m deltı II»anı»ila kale lu p u n
dir. (folcnJo İm davarı İle kapu 1fitti 4» yikhnlflUftfr).
Kevork M. Ppnuılteiyaıı
Pîpslral tâzHer ptjtnUrrie olmuş berki pnbân
BÂHUR GÜNLERİ, EYYÂHI BÂHUR — H aviyi nevruz eyler eyyin» b ib û n r..
Senenin en sıcak yeri günü için şark takvimin*
dekullaoılagehniş bir tâbirdir. Hüseyin Kteım Cumhuriyetin ilk yıllarında tstanbulda
Kanaat Kütüpftarcefii tarafından itinâ ile ha*
I Bey Bl'tylik Türk Lügatinde Bâhur kelimesi­
zırlanmı; ve neşredilmiş Milli Nevsalde de
nin arabca isim olub şiddetli hararet mânası­ $u malûmat vardır:
na geldiğini söyledikten sonra *Ekser lügat
«Rumi Temmuzun Ifl 26 uıeı ve MîUdl
ehli bu kelimenin arabca asıUı olmadığına &a- Ağustosun 2 - 8 inci günleridir. Bâhur. Siri-
tobdirler, Burhanı Kaatı1 bu kelimenin aslı­ yus burcunda Knnikiii adındaki yıldızın şark
nı şüpheli gösteriyor» diyor, bu yedi günün de astronomları tarafuıdao &700)Uf İrinidir ki
ı 19 Temmuz i]e 26 Temmuz arası olduğunu Arablar bu yıldıza Şârâyi Yemânl, eski Yu­
k»y<lederıîk NefTnin bir kasidesinden şu beyti nanlılar da Sırkııs derlerdi Kadbn Yunan hü-
alıyor: kemanından Ipokrat ile Romalı Plin: «Kani*

n/group/merakediyorum
 HAKA l BFE.VDİ - 1884 — İSTANBUL

küi'ın doğduğu gön deniz kaynar v e şarab
bozulur Safra a rta r, m ahlûkala b ir dermansız­
lık gelir» diyor. B ugilnlerde ham am a gitm e­
ğe. yıkanmaya, bedeni te m n bulundurm ağa
dikkat etm elidir. Giinesfa kızgın ışığı a)İm da­
da gelm em eli, mideyi doldurm am alı Birçok
kişiler b ih u r günlerinde denize girm em eğe
dikkat ederler, rivayet olunduğuna güre o
günlerde denize girilecek olursa insanın âzası,
eli, ayağı, yüzil gözü aU ea buiaca leke olur­
muş. Bu b illu r g ljn k rl lekeleri asla gid erile­
mez».
BAKAİ EFENDİ — O n altınrı a sır ule­
masından bir sat olup f a l veya fâıtlori m e t­
hal bir cinayîUn kurbanı olmuş. V ak'a ts-
tanbu.-da biiyük b ir teessür ve heyecan uyan­
dırm ıştı
Bir ara Galata ve Ü sküdar K adılıklarında
bulunmuş olan B akii E tendi halk ile tem astan
çekinir, in zlviyı şS h rçte tercih etm iş, edîb.
şair, zarif bir zât idi. Uçtlncü Sultan Murada
şehzadeliğinde hocalık yapm ış, devrin vezir­
lerinden çoğunun da hocasıydı. KaVat ne Sa­
ray ı H üm ayuna g id e r vc ne de eski talebe ve­
zirlerinin «çiğidi a şın d ın n lı H icri 1003 yılı
rebtü lah jrinro sonlarında idi, (Milâdi 15M
aralık ayırım sonları? bu kendi halinde Mim
adam ın feci b ir cinayete k urb an olduğu ha­
beri yayıldı. K ütüphanesinin yanındaki yala­
ğında «açı, sakalı ve ytizü yanıp kavnılmug,
ölm üştii. Şam dan tinünde m ütalâa ile meşgul
iken sakalının tutu ştu ğ u, alevin saçlarını da
alarak B a kal Efendiyi öldürdüğü intib& ltı ve­
riy o rsa da b ir cinayetten şüphelenildi; İstan­
bul halkı ağzında tü rlü dedikodu dolaştı, dev­
rin m ü v errih i Selânikli M ustafa Efendinin de
kaydettiği gibi bilhassa «avret ihânelidir» de­
nildi; fakat suçluyu ortay a çıkartacak delil­
le r bulunam adı.

Cftıaaht B Urnlııille B ab r'iı iılu b ııl rcıtmlcrloden:

Marmara Snrfırı, sur âttUmta «frjab cvtegteter

http://groups.google.cor
 A>'s!KU>peD,s;t — 1*85 — BAKER (C rU filts)

BAK A Y N A L I G E R İZ ET S İN
y.AVİU: DCETTOSL — ikinci
AMİilhamid tiyatro ve balozlarının
gahne vılHL7: kantocu kızları ara­
sında en namlısı Şamram’ın söyle­
diği duettolardan; gtiflesi şu du r:
Erkek — B ık ayıuLı gr*nz i'LMrî N'fyıle
ŞMimnı — Zevku sefa Ideriı zum, ıie
Erkek — Kara biberim şarkısını -.nylp
jm nrtm — (Bu jarkıyı sS rlcr)
ürkek — RufiUn ™vku u l a ftm vk
Şamrım — Yok çalışm ak kürOk çekmek
Şıngıl 9in#t tM trlm iı
Şimdi baslar garfeimzfc
Nibâvendden bestelenm iş bu
duettonun bestekârı m alûm değil­ «Bak aynalı seriz elsin Narill'B dütltOMl
dir
B ibi.: Nuhbei Elhaa. şih id olduğu anlaşılıyor ki bu resimler, yer­
BAKER ıCsptaln B. Granvltlc) — Tahmi­ leri geldikçe İstanbul Ansiklopedisinin sahi-
nen 1890 -1900 arasında İstanbula gelmiş ve felertne de geçecektir:
«İstanbul su rları = The Walls of Constantl-
1 — Marmara denizinden Sarayburmı ile
nople» adı ile bir eser neşretm iş Amerikalı bir
muharrir ■ ressamdır. Yaptsğı resm ilerden otuz Ahrrkapu arası bir İstanbul silueti.
adedini, yukarıda adı geçen eserinde m etin 2 — Karadeniz Boğazı ağa, Anadolulu-
dışı batkı ile nesretm iştir. hayatı hakkında vağında Ceneviz kalesi
lıilgi edinilemedi; resim lerinden, gördükleri­
ne ssdık bir sanatkâr ve çok kuvvetli b ir mü- 3 — A nadoiuhisan

CapteiD B. Grânvllle ttık tr 'la ItfenbuJ resimlerinden :

tejaatçİB ik Rumeli H İu n

n/group/merakediyorum
BAKER - G eq t^ - ıaae — İİTA.NBU1

■f — Rumelihisarı -M T e t'u r SarayMın het - irü -

6 — U m an ve GalaU Kulesi nuşıi
ft — K ars taralın a u ta n ın k kale duvar i’ ;} ■ T ekfu r Sarayı. s u r itinden ; '.:ia ü.'
U n boyu, A yuofya - c an k u rtaran yolu. 26 Manu*l Konun , K l ~ :
7 — JusUnyen Sarıyı 27 Aya Kapu <A> ’ pu l. p r - ; 1- : - :
6 — SaM burlan Kaputu)
9 — M ermer Kule 28 PaU'ologrtaUr tarafından ti,. • . II
lft — üzerinde Basit H ve Kûnslanlin tX. len m r
kitabeleri bulunan K em erli Kale fcapusu 29 — İsalı Angçl* v r K uk ,
11 — Cüncy batıdan A itun Kapu 30 — F enerde eski t i r •---
12 — Kuzey batıdan A ttan Kapu
İS — Yedikule Kapımı BAKER — İkinci Abdullı « id
U — Yedikulede Türk hisarlarının bir devrinin fevkalâde itibarlı tüccarlarından bir
Ingitizdir: kendi adına nisbetle anılm ış '«sn
taamı
İS — Teodos Suru, B elgrad Kapusu mağazası Mlhassa hazır esvabcıljk ve inanı
16 — Tcodoj Sum , su r dışından b ir ha- fatu ra - Tuhafiye üzerine zamanının en bü-
yilk m iiesscselerinılen b iri; m ü fte rile ri de /«-
rab kule
tatıbulun zengin ve kibar takım ı idi. ü . Baker
17 — Teodos Suru, su r içinden bir harab
ayrıca Türkiye soğuk hava depoları te*l« im­
kule
tiyazını atmışd). z l şubat 1905 de doksan ü<,
18 — Mevlevihane Kapımı
yaşında öldü, nâşı Şirketi Hayriyenin 43 mı-
İS — Top Kapıısu
m aralı vapuru Ue Ifaydarpaşaya geçirlie rtk
20 — Üçüncü Askeri Kapu
oradaki tngiliz mezarlığına defnedildi. Cem
21 LUros — Bayrambaşa Deresi vldi-
ze m erasim inde b ir kısm ı devlet hizmetimle
si, şimale M ı ; olan bütiin Ingijiîler, istanbulun büyük tüc­
12 - Sulukule carları, padişah adına da bir yaver hazır bu­
23 — Son İm paratorun düştügii yeri g6t- lundu
teren Likus vâdisi B e; oğlu, iki k m olmuştu, oğlanlardan

tk .
" V ı~
■>l+jş ~ •

it r .
=vr-
C tn U İ* B. (» n M ilit B ık fr'in U ttn h u l fcnlflifrrlnıIvB :
A w 4 « to k t« a ft m rfü fl* O n c v fc K ı M

http://groups.google.coir
 jussfKLOPgPlal — 1887 — BAKICILAR

üçü Ingıttereye dflnüp yerlermiş, tklai Istan- Çingeneler; Kalcı çingeneler).

tnıld* babalarının yanında Nalmış vc mliesse- İstanbul Ansiklopedisine bu maddenin
şefini inkişaf ettirme** çalrçmıjlı G Baker yasılmam ikinci Abdillhacnid devri İle mefru-
pek köçük bir sermaye İle işe başiami} ve Uyet yıllarım çok iyi bilen ve bildiklerini
muazram Wr servet sahibi olmuştu. Taksim kendine hâs çok çirin bir lâübaUUkle nakle*
4 e yaptırtdıgı ve bir saray ihtişamı ile dtişe-
den aziz dostumuz Sermed Muhtar Alus mer­
Ağı Ur kâşanede otururdu. humdan rica edilmtfti. üstadın bize tevdi et­
BAKICILAR — Tlirk Lügati « b a k ıc ı» liği satırlarla iktifa ediyoruz: «Bakıcı kendine
için iki manâ kaydediyor: 1— Falcı, ceffâr. h is uydurduğu bir tekerlemeden piifler, müf-
içromâJ; 2~“ H izm et^, mürcbbl. nazır; «ba­ Ierden sonra gözlerini tavana diker, kaybolan
kıcılık» Kin d e : 'M ugayyebât bilmek dâvaat, pırlanta yti&ÜgÜn yerini» yahut Beyefendinin
kehânet, keramet füruşlu-k* diyor. elmas kol düğmelerini çalanın egkâllnt. gur-
Bizim bu maddede kastettiğimiz bakıcı­ betteklnden beklenen mektubun postada ol­
lar lügat m falcı, ceffâr. remmâl dediğidir, duğunu, Paşa efendinin pek yakında vezir
laanbulun günlük halk hayatında binlerce oiacagmı. Hanımefendinin İm bayram saray­
k^l tarafından daima aranmış olub, işleri daki muayedeyc davet edileceğini, damad be­
Cumhuriyet devrinin başlarında kanunla ya- yin havailikten vazgeçip kuzu gibi olacağını,
sak edilmiş olduğu halde hâlâ şurada burada baş kalfanın yanı kılıçlı bîr kolagasına varj-
gizli gizü çalışan: aynavn, evlerindeki kuyu­ cagııu, evden kaçan halayımın balık ağları ara­
nu» ayna gibi mücellâ sathına. yaktıkları sında oturduğunu, yani bir balıkçıya kaçtığı*
tUtaüniirı dumanına, içirdikleri kahvenin fin­ nı, ■küçük beyin kaybolan kuzusu için yal m
canda kalan telvesine, yaydıkları iskambil kâ­ ayaklı ve kara yüzlü adamın (yani ayvaz öğ­
ğıtlarının diziliş şeklilerine, serptikleri kuru lenin) SikLştınîmaıım söylerdi. Bakıcıların en
baklaların, {akıl taşlarının yayılışına bakarak meşhuru tombalacı* viicudü ile ördek gibi
istikbalden haber verenler, kaybolmuş veya yalpalaya yalpalaya yürüyen ve dola^Uğı ko­
çalmmı$ mücevherlerin, paraların yerini ve naklarda daima hürmetle karşılanıp gece ya­
hırsızının eşkâlini göriip söyleyenlerdir. Za­ lısına kalması için de yalvarılan ÜskÜdarda
manımızda ceffâr ve ,
remmiıl kalmamış gibi ^
dlr fB.‘ : Cifir. Ceffâr; $
Remil, Kemmâl) artık •'
bakıcı tâbiri de kullanıl. -
miyar. Lügat ber ne ka­
dar bakıcıya falcı diyor­
sa da bakıcı ile f a k ı ara- >
sında fark vardır, bakıcı
aynada, kuyunun mücel-
14 sathında, yaktığı tü t­
sünün dumanlan arasın-
da görmesi istenilen şe­
yi, o şeyin bulunduğu
yeri, Veya ırmanı gördü-
ğfinii üyliyenrk konu*
çur; falcı ise kahve tel­
vesinin, iskambil kâğıt'
lanıun, kuru taklaların
veya çakalların eşkâlin­
den, dirin* ve yayılışın­
Seksti M u m ı ıctc i İlaca
dan mânalar çıkararak (vfervfc CfeM e'*» 0 2 . ÇAbata eli Ue)
konuşur (B .: Falcitar:

ı/group/merakediyorum
 BAKIR
Tbvgar Tepeli Arziye Iİoeahanim İdi (B .: Ar-
ziye Hocahanımı.
«Hatırladığım diğer bakıcılar Mahmud-
pa$* Mahkemesinin bitişiğinde kuagunî siyah
Küpeli Arap. SüKlkrüde Ali Hoca, Mobyardd
aynaya bakan ruroeîill kadın, Aksaray’ca ga-
Latah Hamdi Reisin babalığı Ak Arab, Selim-
paşa Yokuşundaki çöpçü ahırlarında tanzifat
onbaşısı Habeş Ömer. bir alay da Üsküdar-
da vardı,
«Nuruosjnanlye CamLfnin gerileri üfü­
rükçü Hacı babalarla dolu idi, Karacaahmed-
deki Mlskfnler derg&luııdakilerc muradîarın
türlüsü için esmâ çektirenleri de unutmaya­
lım,..».
BAKtR. BAKIRCILAR — İstanbulun
günlük hayatında teneke ve aluminyom kap
kacak iaammünı etmeden ev - m utbak eşyası
tamamen bakırdandı; evlerin bak ır takımları
aile serveti oiâfak mahiııı kıymet laşırdı. Ba­
kırcılarda istanbulun büyük servet sahibi es­
nafı idi. Zamanmızda şehrirnizin bakır esnafı­
nın yü2d* doksanı i r a d e n i z yalısı halkından-
dır, fetihten beri böyle mi ola gelmiştir bil­
miyoruz. bir kayde rastlamadık.
Geç-^n asrijı sanlarda kadar bakın hem
levha haline getirirler, hem de levha bakırdan
kestikleri parçaları boy boy kazan, tencere,
kuşhane. saban, tava, tas, leğen, ibrik, göğüm,
bakraç, kova, maşraba, sini mangal, şamdan,
buhurdan, gülâbdan kalıblannda dökerek bu
kapları imâl ed elerdi. Sonraları bakır lev­
halar Avrupadan gelmeye başladı, yine Av-
rupadan muhtelif bakır eşyayı döğme yerine
pres usulü ile yayma tamim etti; fakat döğme
bakır kaplar preslerle yapılanlardan daha
dayanıklı, daha geç delinir olduğundan döğ­
me bakır kaplar hem daha pahalı, hem de
halk katında daha makbuldür.
Zamanımızda terkedilmiş gibidir; eski­
den bir krala oğlan evlenerek yeni bir yuva
kurduklarında, milli bir an'ane olarak yakın
akrabalar, dostlar liüğün hediyesi olarak dai­
ma bakır takımı götUmdü; düğünlerinde he­
diye olarak gelen kazanlardan boy boy dini­
lere, tencere ve sabanlara, maşrabalara. ko­
valara varınca bıı eşyayı ömürleri boyıınca
kullanırlardı. Bakır takımları bir Türk evin­
de öylesine bit kıymet taşırdı ki, kazanların
etrafına, tencere ve sahanların dışına. ainile-
j? r üste gelen yüzüne, kıymetli hattatların
— ım — İSTANBUL
elinden Çıkmış bereket, sıhhat, saadet yolun*
da Kur’&nı kerimden âyetler yazılır, sahip-
Icrinin isimleri lı&kkolunur, bu yatılara yine
döğme olarak türlü nakıalar Uâvc edilir, ba­
kırcıların çoğu da bu sanalkârane hakir eşya­
nın Mr köşesine kendi adını yazmayı thro&l
etmezdi, istanbulun antikacılarından Nured'
din Rii^dü BüngUl Dey merhum 1930 da neş­
rettiği «Eski Eserler Ansiklopedisi* adındaki
eserinde «bakır» maddesinde şunları yazıyor!
«Eski devirlerden beri kullanılan ve Ana-
doluda sağlamlığından kinayeten ölmezoğlu
denilen herkösee malûm eşya yapılır. Bakır»
halı ile beraber bir çeyiz eşyasıdır, Anadolu-
da kullanılan kalaylı bakırlardan maada yük­
lüklerde raflarda kiîil bakır takımları durur­
du, bunu bir servet toplantısı addederlerdi;
Harbi Umumîde köy köy ev ev gezen topla­
yıcılar bunlara da musallat oldular; Türk ba­
kırlan vapur vapur Amerikaya taşındı durdu,
öyle ucuz Hatlarla elden çıktı ki. bugün an­
lıyoruz, meğer o güzelim eski döğme bakırla’
nmız iyi izâbo edilememesinden âdeta bir gü­
müş halitası imiş. Hattâ İkinci Mahmudun
Kara beşlik dedikleri bakır parada tam 26
kuruşluk gümüş bulmuş, tesbit etmiştim, iş­
te hu yüzden bütün Anadolunun bakır serveti
elden gitm iş ve sonradan kalaylı kısmı da
elden çıkarak tenekeleşm iş b ir hale gelmiştir.
«İşte bu döğme bakırdan bir tencere 2.5
okka, b ir sahan 1 okka, b ir mangal 15 okka
gelirken fabrikalar teneke gibi b ir bakırdan
100 gram b ir tas, 300 gram b ir sahan ve 500
gram tencere ve 1. 3 kilodan mangal imâline
başladılar; bu yeni bakır takım ları hafifliği
bakımından kullanrçU, fiatça da ucuz olmakla
beraber bakırın T ü rk ailesinde b ir servet ol­
ması m eselesine artık hâtrme çekmiştir,
«Gelelim antika kısmma (yani İstanbul
antikacılığında bakır maddesine), Artık oğul-
îa n devrinde Musul ve Bağdadda yapılan bir
kazan, bir şamdan, Gasslnîler devrinde çam­
da yapümiş bir bakır şamdan, Mısır Memluk'
leri devrinde yapılmış yazılı ve işlemeli bir
bakır şamdan, Mısır Memlûkleri devrinde ya*
pilmiş yazılı ve işlemeli bir bakır kap, Him-
yenlerin Yemende yaptıkları resimli çakroalı
bakırlarının bir adedinin yüz İngiliz lirasına
satıldığı vakidir. tstanbulda a ju r işlemeli bu-
hurdanlar, kabartma üzüm motifli leğen ve
ibrikler ve daha başka desenlerde kalemli bir
http://groups.google.
 **SU Cf*FED l$|
— 1880
tarzda yapılan ve bilâhare clva yaldızı ile al-
tunUmip tombak nâm aıı alan evâniden do bir
leğen ibrik 500 liraya, bir buhurdan, gillâb-
dan 100, 150 veya 200 liraya satıldığı vakidir.
Hâlen Amerikalılar eski kalaylı b a k ır l a r ı m ı n ,
silindirle kalayım çıkararak kızıl bakırları
memleketlerine götürmekte berdevamdırlar,
Gazetelerde bu hususta makaleler yazdım,
merhum Ahmed Rasim de b ir kaç makale
yazmış Lsc de, verakı mihri vofâ gibi okuyup
dinleyen olmamıştı.
«Tombak kısmı ise İstanbulun agniyû
konaklarında. çorba lasından, kuzu leğenle­
rinden, leğen ibriğine kadar sofra ta kımları
pırıl pırıl altun gibi parlarken h er nasılsa
bodrumlara atılmış, ve çarşıda o kadar ucuz
satılmıştır ki bııntarı toplayıp izâle ederek al-
tunlarınl almağa savaşanlar bile olmuştur.
Sonradan m eraklılar, koleksiyoncular tarafın­
dan tombakları yeniden toplanmağa başlan
mış ise de. çoğu Amerikaya götürülmüş ol­
duğundan pahalı satılmakta, arayanlar da her
cimini bulamamaktadırlar. Şimdi bir tas ve
bir sahan yirm işer liraya, sitil 30 liraya, bir
leğen ibrik yüzîerce liraya satılmaktadır. H at­
tâ bir zarf, iyi olmak şarllyle beş lira etm ek­
tedir. Beş on sene evvel (1920 -1925 arası
oJacak) Evkaf MüdiiriyeLince okkası, 30 kuru-
3a satılan parçalardan 50 dirhemlik bir m it-
m ert (mecmer, buhurdan, tütsü kabı) 1 li­
raya abp İS liraya, ve 2.5 liraya aldığım İki
okkalık bir bakır şamdanı 100 liraya sattığı-
mı söylersem hayretler içinde k alın ın a . Î$W
böyle baltan sosuna kadar bilgisizlikle, gaf­
letle satılıp Ameıikaya Avnıpaya gidenlerin
hesabım ancak Allah bilir.
♦Velhasıl bakır aJâtına hangi cebheden
bakar isek bakalım memleketin büyük bir
servetinin heba olup gittiğini görürüz. Buna
bir misâl: B ir g ün Fatih civarında taşınmak
üzere kapu Önüne çıkarılan eşya arasında gör­
düğüm toir leğen ibriği sahibesine göstererek:
— Bunu eğer satm ak isterseniz 100 liraya alı­
nın!,. deyip adresimi vermiştim. Ertesi gü*ı
ton leğen mağazama kadar geldi, fakat nasıl
bilir misiniz? Zavallı kadın leğenin böyle kirli
olarai çarşıya gitmesini muvafık bubnıyarafc
kum vesaire ile ova ova, sürte sürt e kıpkızıl
bakırını çıkarmış, yaldızının tabiiliğini bos­
muş ve 120 liraya satacak yerde 180 kuruşa
satarak bilgin liğ in in cezastaı çekinişti, çfln-
kü yaldızlı balarla yaldıaaız bakır arasında
n/group/merakediyorum
—
BAKIR
müthiş bir fark olduğunu bilmiyormuş. Bun­
lardan pek yokları alimden gelip geçmiştir.
H âili bir küçük bakır şamdanı İOOO liraya,
kalaylı bir kilise leğenini 400 liraya ulliğım
olmuştur. Şimdi b e :
İlam ıh ar f»hır takrr
TumLıkır, kmt bakır..».
Nuretidln Büngül Bey merhumun kay
dettiği satış flatlan 1939 yılı ile ondan evvel­
ki tarihlere aitldir.
İstanbul bakırcıları hakkında çok mühim
bir kayde Csbi Said Rfçndl Vckayina meşinde
rastladık; üçüncü Sultan Selim Devrinden
bahsederken «bakırcı esnafının bîr mühim
vazifeleri de tersane! âmrrede inşa edilen kal*
yonlara bakır kaplamaktı» diyor. Anlaşılıyor
kİ o ahşab hab tekneleri dıştan bakır levha­
larla kaplanarak bir çesid zırhlı gemi oluyor­
muş. Bakırcılar hakkında Osman Nuri Ergin'
in mühalled eseri «Medoi Umûri Belediye»
de bazı kayıtlar vardır; meselâ
Hicri 1242 (Milâdi 1826 • 1827) esnaf n i­
zamnamesinde bakırcılara aid madde:
«Bakire» esnafının ustaları climleten U-
abhüd etmişler, kâhyaları vasıtasiyle yeni ba*
kırın beher okkasından 8 para, köhne bakı­
rın beher okkasından da 6 para ihtisab (be-
lediye) harcı ödeyeceklerdir».
Bakırcılar hakkında çok daha eski bir
vesjka da Ahmed Refik Bey merhum tarafın­
dan «Onuncu hicri asırda tstanbul hayatı»
adındaki eserinde neşredilmiştir; İstanbul
kadısına hitaben yazılmış olan Hicri 26 rebıııl-
evvel 976 - Milâdî 22 Eylül 1568 tarihli tkla-
ci Selimin bir ferm anrm n bugünkü yazı dili­
mize çevrilmiş sureti şudur:
«İstanbul Kadısına hüküm k i :
«Bakır ve avadam işleyenler Divanı Hü­
mâyunuma gelip baau tüccarların îstanbulda
bulunan bakırı alıp yukarı tarafa fRusyaya,
İrana) iletmekle Îstanbulda bakır bulunmayub
bakırcı esnafı sıkıntı çektiklerin] bildirdiler.
İmdi yukarı tarafa bakır verilmesine emrim
yoktur. Buyurdum k i bu babda gereği gibi
mukayyed olup fstartbuldan bakır cinsinin
gerek yenisi gerek eskisi yuJcarjya giden tüc­
car taifesine ve tüccardan gayri kimselere as*
lâ satılmıyacaktir. Bunlara bakır aldırmsyub
def eylesin. İskele ve Gümrük Eminlerine
ehemmiyetle tenbih ve tekid edesin ki emri*
şerifime muhalif bakır alub yıtkan canibe

BAKIR — 1B90 —
iletme* için iskeleye vanıb geçirmek isledik­
lerinde bakirim müsadere Idüb sahiplerini
iutps iddb Divânı Hümsyufltmıa blJdirt*jjn»-
Bu fermatt. Nureddin Rüfdü Büngül’ün
yana yakıla anlattığı Türklyeden ve dolayı-
siyle İstanbuldan mamul bakır kaçakçılığının
daha onaltracı asırda başlamış olduğunu gös­
termektedir.
Kalaycılar eski esnafın nizamnamelerine
göre bakıra esnafına yamak esnaf kabul odil*
mişdi. Orduyu hümayun sefere çıkarken, ya-
htıd Şehzadelerin sünnet düğünlerinde, şeh­
zade ve Sultanların doğumları münasebetiyle
yapılan şenliklerde Ordu ve ordu esnafı alan­
ları veya sadece esnaf alayları lerÜp edildi­
ğinde kalaycı esnafı yamağı oldukları bakırcı
esnafı peşinden geçerdi.
Onyedinci asrın büyük Türk seyyahı ve
muharriri Evliya Çelebi Dördüncü Sultan
Muradın pek tantanalı ordu - esnaf alayım
bütün tafsilâtı ile naklederken son derecede
garibtir ki bakırcılarla kalaycılardan bahset­
miyor. Bizim müracaat ettiğimiz bu mühim
eserin Ahmed Cevdet Bey baskısıdır; bu bas­
kının yazma nüshaların birinden dikkatsiz
istinsah edildiği maJûmdur. adi bilinmeyen
m ü sterihin bakırcıları atlam ış olması da
muhtemeldir, maalesef Evliya Çelebi Seya­
hatnamesinin İstanbul kütüphanelerindeki
yatma nüshalarını tetkik imkânım bulamadık.
Evliya Çelebi, eserinin yukarıda bahsettiğimiz
baskısının 579 uncu sahifesinde Tuğ dövme-
ciler esnafı ile kalay dövmeclleri eanafm dan
bahsetmektedir. Bu atada bakırcıları, bakır
düğmeci esnafını unutması bize pek garip
görünür.
Şehzadelerin sünnet düğünleri veya şeh­
zade ve Sultanların doğum şenlikleri m ünase­
betiyle tstanbul esnafı padişah huzurundan
takını takım geçerlerken sünnet olan gehzâ-
de veya şehzadelere, doğan şehzade Sultana
aralarında para tophyarak kıymetli hediyeler
takdim ederlerdi, 1720 yılında Üçüncü Sul­
tan Ahmed iki oğlunu onbeş gün onbeş gece
süren bir düğünle sünnet ettirdiğinde tstan ­
bulda en büyük esnaf alaylarından biri y a­
pılmıştı; bu alay düğünün altıncı günü ta ş ­
lamış onbirmci gününe kadar altı gün
devanı etmiş ve bütün, İstanbul Kana*
fı şehzadelere hediyelerini sunmuşlardı; bu
arada bakırcılar ve kalaycılar esnaft düğünün
dokuzuncu alayını gtaterm if, kazancıbaşı eli
tS T A N B U l
ile 511 hediyeleri verm işti ki şelızâdelere nasıl
bir hazine toplandığı hakkında aydın bir fikir
v erebilir; 7 okka ağırlığında üç güm üş sini,
3 gümüş m&şraba, gümüş gülâbdan ve gümüş
buhurdan.
Zamanımızda bakırcı esnafı, değişen ce­
miyet hayatı ve kuvvetli rakipler karşısında
bunalmış bir haldedir: İstanbulun günlük ha­
yalında eski parlak mevkilerini tamamen ka-
yıb, hattâ Türk bakırcılığı son devrini yaşa­
maktadır.
Düğünlere hediye olarak bakır eşya ye­
rine Avrupa mamulâU biblolar, vazolar götü-
rülm ektedlr. Bîr bakır sahanctğı gaz bezi­
ne sarıp götürm ek ancak dar gelirlilere kal­
m ıştır. Evlerimizi alümmyom mutbak eşyası
İstilâ etm iştir. B akır çam aşır kazanları, bakır
aşûre kazanları satılm ış, b ir kısıra evlerde ça­
m aşır kazanının yerini çam aşır m akinalan, bir
kısım evlerde de gar ten ek eleri alm ıştır, su ­
yu gaz tenekesinde kaynayan çam aşırlar da
bakır çam aşır leğenleri yerine çinko leğenler­
de yıkanm aktadır.
A ğır bakır tavalar da öylesine unu­
tulm uştur k i bakırcılarda aransa dahi buluna­
mıyor, sipariş üzerine yapılıyor. D üdüklü ten ­
c ereler ancak an 'an elere sadık ve dil Ue da­
m ak lezzetim kaybetm em iş evlere girm e­
m iştir: b îr bakır tencerede ağ ır ağır pişen ye­
m eğin lezzetini, değil, b ir ayağı sokakta bir
ayağı evinde tstan b ul kadını yem eğin çabuk,
ama yalapşap piştiğini bildiren düdğün kenrü
evinde de ötmesini düşünm ektedir.
Tom baklar autikacı dükkânlarında ve
Aftob salonlarının vitrinlerindedir; buhurdan
ve gülabdan şöyle dursun buhur ile gülsuyu
unutulm uştur. Gülsuyu zengin kâşanelerinden
kulübem sl evceğizlere varınca, cam şişeler
içinde ancak cenaze ievazm atı arasında gir­
m ektedir. B ir kısım gurebâ bir çeşid yemeği­
n i tenceresinde pişirip kapağında yemekte,
b ir kısım agnjyâ to k ü h erâ da bu miftbağmi
kapamış, lük s lokantaların gedikli m ü şterileû
olm uşlardır.
İalanbUl Sebillerinin hem en hepsi susuz­
dur, zincirli ve parıl parıl kalaylı taslar, an­
cak bilenlerin hayalindedir. Evine aldığı ter-
kos suyunu ölm üşlerinin ruhunu şâdetmek
için sokak duvarının bir yanına yaptırdığı ha­
yır lülesinden akıtanlar, zincirin ucuna temiz­
ce bir konserve tenekesi rap tetm elerdir.
http://group&gûogJexoı
 ^..riO O F B & IS İ
1891 —
Evlerimizdeki bakır hamam taslan,
yltlıyalHInıij olanların elinde antika ya­
digârlar arasındadır, ayak takımından kn
^n lar Çarşı Hamamına giderken bogça-
sim koymaz, hamamın tası Ue yıkanır.
0rta tabaka hanım ları da. artık hamam boğ­
ması taşıyan halayığı olmadığı İçin Vinileks*
den çantasına a ita yadigârı ağır ve bakır tası­
na hafif bir alumioyom tas koymağı tercih
ediyor* Bu hanım lardan bir kısmı île hanime*
tendiler İse Çarşı Hamamı yollarını çoktan
anutmuşlar, evlerinde veya apartmanlarında-
daki banyolarda yjkanma-ktadırJar
Çarşı [tam am larının bakır taslarına ge-
linçe, tas nedir ki. T ürk yapı sanatının yüz
akı koca koca şaheser hamamlarımız yok ol­
muştur; kimi tapusunu cebinde taşıyan gafilin
hırsına tu rb a n olmuş, depo haline, fabrika -
imalâthane haline sokulmuş, kimi sinema ol­
muş, soğtıKhava mahzeni olmuş, kimi de şeh­
rin imârı yolunda yok olm uştur: Hepsi b irer
yapı şaheseri Saraçhanebaşında tbrahlm paşa
Kamamı. A ksarayda Muradpaşa ve Tevekkül
Hamamları. Gaîatada Yamalı Hamam, Fındık­
lıda mitfti Hamamı, Beşlktaşta Barbaros Hay*
reddînpaşa Hamamı böyle yok olm uşlardır
ı B . : H am am ).
Bakır kuzu leğenleri, bakır kebap leğen­
leri, bakır Süleymaniye m angalları, bakır
şamdanlar, bakır güğüm ler, bakır sin iler hep­
si hepsi tarihe intikal etm işler.
Valıuz bakır üstünde bu yok olan eşyayı,
bir cemiyetin m edeni lekâm ül yolunda te rk
etmeğe mecbur olduğu şeyler olarak kabul
etmeliyiz. Hiç şüphesiz ki artık bü' bakır si­
ninin etrafında bağdaş kurup yahut diz çöküp
yemek yiyecek değiliz. Fakat o bakır siniler-
den en güzelinin odamızın bir duvarım tezyin
edecek güzel bir şey olduğunu idrâk etmemiz
lizundır.
BAKIRCILAR CADDESİ — Bayazıd Na­
hiyesinin Bayazıd Mahallesi ile SüleymanJye
Elmam! Mahallesi arasında sınır teşkil eden,
Bayazıd Meydanından Üniversitenin aviü
duvan ve bu duvarın altındaki bakırcı dük­
kânları boyunca dümdüz uzanarak ilk köşe
kzında sona eren ve İstanbul halkının büyük
M eriyetinin malûmu olan btr caddedir; bir
^Bbancı tarafından çoluk çocuk müstesna ki-
n>e sorulursa yeri tarif edilir. Bayazd meyda­
nından yüründüğüne göre bitiminde. Büyük
n/group/merakediyorum
BAKIRCILAR CADDESİ
Kapalıçarşının çadırcılar kapüşondan gelen ça»
ılım lar caddesi ve Üniversite avlusunun doğu
duvarı boyunca Fuadpaşa Caddesi Ue bir üç-
yo| ağzı yaparak bağlanır.
Uç araba rahat geçebilecek gemlikte- ve
paket taşı döşelidir. Sağda Sahhaftor Çarşısı
He Bayazıd uınuml kütüphanesine 0 d e n Ba*
yazid Ipıâreli Sokağı ile kavıışağı, ve bu ka*
vuşağm kösesinde Dişçi Mektebi vardır; mek­
tebin şimâJ ya» cebhesi bu Bakırcılar Cad­
desine bakar; üç katlı olan bu büyük bina cad­
denin «onuna kadar devam eder: bu h&kun'
dan Bakırcılar Caddesi, altlarında birer sıra
dükkânlar bulunan Üniversitenin avlu duvarı
ile Dişçi Mektebi arasından geçer diye de ta*
rlf edilebilir.
Dişçi Mektebinin altında köşebaşında,
cebhesi tm ârel Sokağında harabiye terk edil­
miş ondokuzuncu asır yapısı büyük bir çeşme
vardır, susuz, lülesi kopmuş, Ayna taşı ve
etrafı kabartm alarla müzeyyen, tam ir edildiği
takdirde bulunduğu yeri süsleyecek bir hayır
esendir. Bayazıd Camii gibi büyük bir ibâdet*
hâneye yakınlığı düşünülürse tam iri ile ih­
yası büyük hayır olur.
İstanbulun son im âr projesinde Dişçi
Mektebi de yıkılacak binalar arasında istim­
lâk edilmiş ve altındaki dükkânlar boşaltıl­
m ıştır Demir kepenklerin hepsi İnik olup cad­
deye hazin bir kasvet çökmüştür.
Sol kolda, Üniversite avlu, duvarının al­
tındaki dükkânlara gelince, yakın istikbal­
de ne olacakları bilinemez; 1960 yılı m artın­
da çift rakam lı kapu numarası taşıyan 18 dük­
kân bulunup num aralar Çadırcılardan Baya-
ztd meydanına doğru büyür; 28 numaralı dük­
kân benzinci, 12 numaralı dükkân sandıkçı, 2
num aralı dükkân da kalaycı olup geri kalan
onbeş dükkân bakırcıdır. (B. Bakırcılar; Ba­
kırcılar Çarşısı).
Bu Ansiklopedinin müellifi R. E. Koçu1
□u n anlattığına göre asrımızın başlarının nam­
lı müeeüidteritıden Afi Rlza Efendinin dük­
kânı bu Bakırcılar Caddesinde, Dişçi Mekte­
binin altındaki dükkânlardan biri imiş, Koçu:
«Riza Efendi tstanbul Darülfünununun d ld
müteahhidi gibi idî. Darülfünunda talebe ve
asistanlık yaparken bana da yüzden farla ki­
tap cHdlemîştir. çoğu her gün elimin altın­
dadır; yıpranma nedir bilmemişler, sade* gü­
z e l temiz ve sapsağlam çiidlercfir. Merhumun
50 kuruş aldığı o güzelim cildler bugün 26
 SA SraczU U I ÇAH&JSi — i 893 —
liraya yaptmlamaz sannederim 1940 «(rafın­
da vefat etti. Ölümü île müeellidhânesi revna­
kını kaybetti» diyar.
Bakırcılar Caddesi tstanbulun en işlek
yollarından biridir.
Ilıttı ÜöktSrk
BAKIRCILAR ÇARŞISI — Eski tâbiri
île tSÜkl Nuhhâsüı» Fâtih Suttan Mehmed
devrinde şimdiki verinde, yani Bayazıd da de­
ğil Itaınçarşı altında, Tsbîakale civarında
idi. Üçtinrü Suttan Murad zamanında TUrk-
çeye tercüme edilerek yeniden tanzim edilen
Fâtih vakfiyesinde 45 dükkân ve 2 menzilden
mürekkeb Bakırcılar Çarşısındaki dükkânları
tarif ederken hudud olarak Yahudi KinSsesı
ve Muradpaşa Hanım ve H acıtimurtaş milki-
ni göstermektedir ki bu binalar Tahtakale ci­
varında bulunmaktadır. Onyedinci asırda ise
Bakırcılar Bayanda nakletm iştik Evliya Çe­
lebi Eski Saray'ın hududunu tarif ederken
şark köşesinin bakırcılar köşesinden başladı-
ğım söylemektedir. Çarşının geçirdi gi m ütea­
kip safhalar pek malûmumuz olmamak)» be­
raber ondokımıncu asır sonunda Bâbı S era*
Jcerf yapıldığı zaman inşa olunan dükkânlara
yerleştirilmişler ve artık orada kalm ışlar de­
mektir.
Bâbı Seraskeri (bugünkü Ü niversite m er­
kez binası) ve müştemilâtı F âtih devrinden
kalma Eski Saray'ın (B .: Eski Saray) yerine
inşa edilmişti, h attâ bir müddet sarayın Ba-
yaad Meydanına açılan büyük avlu kapusu
b ir muddıet aynen muhafaza edilmiş, sonra
onun yerine bugünkü kaleyi andıran kapu
yapılmıştı. Sarayın yerine Seraskerlik Dâiresi
yapılırken geniş avluda talimhane meydanı
olmuştu: bu avlunun a rra s i cenüb ve şark ta­
raflarında yüksek olduğu içi» tonos örtülü
bir ara dükkânlar yapılmış ve avlu du van bu
dükkânların üzerinden çıkarılmıştı. Eski Be­
lediye Mektubçusu muhterem bilgin Osman
Nuri Ergin «MeceUel Umûri Belediye» adın­
daki eserinde; «Bir yardım, himaye olmak
üzere Bâbı Seraskeri altındaki dükkânlar
Dâraşşefakaya vakfedilerek içlerine B akırcı­
lar yerleştirildi» diyor.
Cumhuriyetin ilânından sonradır ki Ba­
karalar Caddesinin kargı kenarındaki dük*
kânlara yayıldılar ve hattâ Büyük Çarşıya
doğra ilerlemeğe başladılar. Bugün Mercan
İSTAKBVL
civarında dahi Avnipadan gelmiş levha ba­
kırlan silindirle işeyen bir çok imalâthane
leşekkiil etmiştir. Bakırcı dükkânlarının Um
adedini vermek bira?, müşküldür. Şark tara­
fındaki bakırcı dükkânlarının karşısında da,
eskiden bakırcılara yamak esnaf sayılmış bir
sıra kalaycı dükkânları açılmıştır.
Ekrem H tklu A p c r f l
RAKIRKİVY — İstanbul Vilâyetinin OTUdll
karasından biri fB .: Eminönü; Fâtih; Eyyub;
Silivri; Çatalca; Beyoğlu; Beşiktaş; Sarıyer;
Beykoz; Üskjjtlar; Kadıköy; K artal; Adalar;
Yalova; Şile); kaza merkezi Bakırköyü Kasa­
basıdır. tstanbul Ansiklopedisi için yazılmalı
güç olan bu m ad d en in tahakkuku yolunda,
kendi notlarımıza ilâveten, yazı ailemize men*
sub üç değerli JcaJem sahibinden, znnaHj/n -
G eneral Hakkı ÎU if Ayyıldifc, Neoklis Sarris
ve Kevork Pam ukciyandan ricada bulunduk.
Neoklis S arf is Bakırköyün kadim tarih­
çesi Üzerine şu n o tları tevdi etm iştir :
«Bakırköy Bizansm m eşhur Septimurm
sayfiyesinin bulunduğu yerdir. Milâdî 324 de
Büyük K onstantin tarafından kurulm uş ve
zengin saraylar, köşkler, kiliselerle donatıl,
nuştı; Septim um adı verilm iş olan bu sayfiye
im paratorların, tâ rih le rd e pek tantanalı ola­
rak nakledilen av âlem lerine, zevkü safa eğ­
lencelerine sahne olm uştu.
«Septiınıını. batıda, ttalyadaki Roma De
B üyük K onstantinin doğuda kurduğu Yeni
Koma (tstanbul) arasındaki ana cadde Üzerin,
de iki; b u ana caddenin adı «Eğuatia» id i
E guatianm İstan b ul ile Küçükçekmeee
sjfidaki kısm ı im p arato r Justinianos tarafın­
d an iki araba ra h a t geçebilecek şekilde geniş­
letilm iş ve kaba taş döşenmişti.
«Septiratımdaki b ir lim an, Bizanaın en
m ühim askeri lim anlarından biri idi. Bizansı
ziyârete gelen mühim ecnebi şahsiyetler bu­
rada karaya çıkarlardı. M eşhur Termoyanm
M eyhânesinin bulunduğu yer de Scptiroumuu
kalesinin bulunduğu y erdir, VeUefendi Ç ayın-
koşu yerinde bir triUmvalmm var id i ki on
İm parator r e iki Im paratoriçenİn tÂc giyme
m erâsim ine sahne olmuş; ve pek Çok m eşhur
adam burada idam edilmiş, esirler de burada
boğazlanmış yahut kesilmiştir.
Bu bina, gaayet geniş b ir saha Üzerinde
olup daire şeklînde, a y n ca yüzme havuzlan
ve hamamları ile de meşhurdu.
tîîfpT /^rüop^ı
 ^fs a a ja ra s ts t — i893 — BAKIRKÖY

«Septimııitt sırası ile a vartana, arabla- nüfusu 107.142 candır. Kaza merkezi nebi
00 , baharların alanlarına mâruz kaldı; yağ­ Bakırköy kasabasının nüfusu da yine 1955 sa­
ına edildi, yakıldı. En önemli yağma ve tahri­ yımına göre 89.690 kişidir. Son beş yıl içinde
fti de Lâtin istilâsında Mihait Paleslogosun bu JiOfutıin çok artmış olacağı muhakkaktır/
ordusundan {ördü. Bu tarihden sonradır ki
«tsUnbulun fethi ftfn Fatihin orduto Bfl*
Sepllmam'un parlak adı sönmeğe başladı. Bi-
ytikşehrln surları önllne gelir iken fethedil­
angm sayfiyesi hüviyetini tamamen kaybet­
miştir, Bizans devrindeki adı «Makro Horh
ti, tahribden kurtulmuş köşkler haıabtye ter-
İdi, «Uzun Köy» demektir; deniz kenarında
kedildl, soyulmuş kiliseler ahır oldu. Bizansın
uzunluğuna alabildiğine yayılmış bir baük« -
kibar hayatı artık Büyükşehria gurları içine
yfiimig bulunuyordu. çiftçi k&yti İdi, sekenesi tamamen Rum ftdL
Türkler bu köye rumca adından borana olarak
Septimumun tarihini arkeolog Teodoros
tMakrıköy» dediler Bu yeni bmJn ne zaman
u«ifriıtw Bey Osmanlı Devleti hizmetinde bu­
kullanıldığı bilinmiyor; fethi İle beraber ta­
lunduğu sıralarda 1914 de yaptığı kazılara da­
kılmış olduğu en yerinde tahmin olur.
yanarak kaleme almış. «Ttakika» adlı meşhur
eserinin 10*12 inci dirilerinde (1938-1939) «Asırlar boyunca Türkler bu köy içinde
neşretmiltir. • yerleşmeğe İltifat etmediler. Ancak Onyedio*
«Blzanım son devrinde o eski ve parlak ci asır ortalarına doğrudur İd köy İçinde Tttrk
kalabalığı hâsıl olabildi, Çarşı içinde bir bü­
askeri Septimiım’un adı da Makro Hori (Uzun-
yük ahşab cami ve bir hamam yapıldı. Camiin
köy) olmuş bulunuyordu; hakikatde de Mar­
bftnl&l Kocamustafapaşatı Derviş Ahmed Efen-
mara kıyısında otan köyün uzunluğu 2 kilo­
metre İdi; zengin bîr asıl2ade burada
satın aldığı arazide bir dârülâceze
yaptırmış, bakjm ve idâresini Tekir-
dağında Rab adında kurulmuş Pa- /
niktirmon manastırına vakfetmişti. /
«Kanaatimizce Makro Hori İs-
taabulım fethinden b ir asır kadar ev­
vel Osmanlılann eline geçmiştir. Kö­
yün gerilerindeki geniş arazisi Türk-
tere, Kumlara ve Ermenllere tem ­
lik edilmiştir, Ennenilerin Doğu
Trakyada yerleşmeleri ise çok eski­
dir, 075 ile 945 arasında kafile kafile
vikı olmuştur.
«Turkler Makro Hori adını pek
** değiştirdiler, buraya Maknköyti
dedOa; ayni mânadadır; mSslvman
Türkleriü Maknköyünde kesafet ile
yerleşmesi on yedinci a ıır oetabnıdd
oldu {Nedklis Sarris)»,
Kıymetli dost ve arkadaşımız Mu-
aflön-Cenorrfl Hakkı Riiif Ayytfdtt
da bûe *pfiıı1alri notlan tevdi e tti:
«BakırMiy ifaa« ı doğada Zey-
tinbumu, Eyynb, batıda Ç#*
tolca ve Silivri, cenubda da .Hannara
Çevrilmiştir; bu Hııflafl içinde yüz
Mçtoa 232 kUomıAre karedir, Ka*
195& de yapılan sayıma g&re Utorlta t İL B. A)7ildtt)

,'group/merakediyorum
 BAKIRKÖY — 1894 —
idlr. yapı târihi de hicri 1061 ile I0B9 arasın­
dadır. 1914 de Rartaltepede Jıırîstiya n mezar­
lığı civarında ikinci bir cami yapılmış, bu ca­
miin minaresi de Tatıvlal) Tasçı Kosti Lazari
Zafırapuioe kalfa olmuştur (1039 ■ 1943).
İkinci Sultan Mahmud devlet b a ruth âre­
sini bu köye nakil He tevsi etmeğe karar ve­
rince, bu mühim İşi Barutcubaşı Otıanncs Bey
Dfldyan'a havale etti; o da baruthine am elisi
olarak ırkdaşları Ermenilerl getirerek hu köy­
de yerleştirdi. Grıucni amelelerle köy nüfu­
sunun en az bir misli artmış alacağını söyle­
yebiliriz (B .; Dadyan, Barutcubaşı Ohannes
Bey; Baruthane).
«Makr&öyün, az ötesindeki Ayastefana —
Ayia Stefanos köyü İle beraber lstanbulun say­
fiyeleri arasına girmesi, bilhassa ricalin ve
servet sâhiblerinin buralarda güzel güzel yaz­
lık k&jkler yaptırması ikinci Sultan Hamid
devrinde başladı. MsknkBy köyllikden çıkdı
kasaba oldu. K aübada kaahir nüfus üstünlü­
ğü Türklera geçti. Şurasını da ehemmiyetle
kaydetmek lâiımdır İd, bugünkü hudutları
içindeki köylerin pek çoğu fetihden bu yana
Tiirkler taralından kurulmuştur.
«Cumhuriyet devrinde 1925 yılında kök­
leri yabancı semt ve kfiy İsimleri değiştirilir
inen makrikijyll «Bakırkoyü», A yıstefanos d i
«Yeşilköy» oldu (B .: Yeşilköy). Büyük Millet
Meclisinin 30 mayıs 1926 tarihli toplantısında
kabul ve tasdik edilen 877 sayılı Mülki Teş­
kilât Kanunu gereğince Bakırköyü İstanbul
Vilâyetinin bir kazası oldu.
«Kaza Bakırköy Merkez, Mahınudbcy ve
Yeşilköy ad) ile 3 nahiyeye ayrılmıştır. H er
üç nâhlye hududu - yani kaza hududu - için­
deki köylerin isimleri şunlardır:
Şenlik, Küçtikçekmece, Halkalı, Finiz.
Avcılar, Anbark, Safra, Yenibosna, Kocasi-
nan, Güngören, Bağcılar, Esenler, Kirazlı.
Afışalao, MetrisçifUîği, İkitelli, Kayabaşı,
Şanıılar.
«Bakırköy kasabası da 7 mahalleye - muh­
tarlığa ayrılmıştır ki şu n lardır:
Cevizlik, Zeytinlik, Sakızağacı, Kartalte-
pe, Yenimahalle, Osmaniye, Bağçeli evler.
«Kasabanın Alâyişi emniyet Smiriijlne
b a p Merkez, Kartaltepe, Yenimahalle re Os­
maniye polis karakolları tarafından temin olu­
nur. Kasabada ayrıca hlr de askeri inzibat ka­
rakolu vardır.
İSTAHBUL
«Kasaba ılışı ile köylerdeki âsâyişi jan­
darma sağlar, bir bölük kumandanlığı emrin­
de dört jandarma karakolu vardır: 1 — Mer­
kez karakolu lAkıl llasiahanet! ile İncirli, So­
ğanlı, Hazinedar, Çırpıcı ve Veliefcndi Çift­
likleri bıı karakola bağlıdır); 2— Bagçeliev-
ler karaknlu; 3— Mahmudbey karakolu; 4—
Ktiçübçeknıeçe karakolu.
«Arazi —■ Birinci zamanın Devon devrinde
teşekkül eden İstanbul ve elvan topraklarının
b atı kısmı, üçüncü zamanda çökmüş ve sonra
da yükselerek huğun Yedikuleden itibaren ba­
tıya doğru uzanan dalgalı arazi meydana gel­
miştir. Yükselme hâdisesi bilhassa Üçüncü
zamanın sonlarına doğru yani Miyosen ve Pil-
yosen devirlerinde vuku bulmuştur.
•İklim i — m utedil ve sağlam olan Ba­
kırköy son zam anlarda büyük bir rağbet gör­
mekte ntîfüs ve iskân bakımından inkişaf et­
mektedir.
•T iren talasyonu — Sirkeci - Edirne (Av­
rupa) demir yolu üzerinde Yenimahalle ile
Yoşilyurtl istasyonları arasındadır; derin bir
yarm a Üstündedir; İstasyon Caddesi istasyon
önünden bil* köprü ile demiryolu üstünden
geçer; son yıllarda bu eski istasyon kapatıl­
mış, yalnız perona inen m erdivenlerinden is­
tifade edilm ektedir; Perona yeni U r istasyon
yapılm ıştır. Bakırköyüne ilk ara treni, bir
Fransız Şirketinin elinde 1871 yılında işleme­
ye başlamıştır. Bakırköy İstasyonunun Sirke­
ci C arına m esâfesi 12 kilometredir.
«Eskiden Rum eli tarafı aratireuinin çift
h attı Yeşilköy de sona ererdi, son yıllarda Hal­
kalıya kadar tem dîd edilmiştir. 1 Ocak 1956
tarihindenberi de Kümeli şehir ara demiryol­
larında elektrikli tiren le r işletmeğe başlan­
m ıştır, elektrikli tirenler Sirkeci • Bakırköy
arasını 22 dakikada almaktadır.
«Bakırköyünün eski baruthane arâzlsl
ilzerindc 1960 yılında Türkiye Emlâk - Kredi
Bankası tarafından kurulm uş olaıı Ataköy
Sahil Sitesi yapılarının inşaatı devam etmek­
te idi; bu yapılar, Bakırköy!! ile Yeşilköy ara­
sında, şimalînde Londra Asfaltı, cenubunda
Marmara Denizi, geniş bir sahayı kaplamak­
tadır; bıı maderri yapılardan ilk eser olarak
büyük bir plâj 1959 yazında halka açılmış bu­
lunuyordu (b. : Eakırköyü Baruthanesinde
Ataköy Sâhil Şehri),
http://groups.google.cor
 A .v s t o o f E B l s t — 1895 —
<Scüt Bakırköyfi fcasahasuıda 12100 h i­
ne. 239 dükkân ve mağaza vardır. Bu sayı dı-
jındı: T fm n (biri francala çıkarır). 4 gazino,
s lokanta. 3 t ; B u u . 1 baıruun (7 kurnalıdır.)
2 b$lık sinema (Yeni Sinema ve B akır Sine­
ması) ve 2 yazlık sinem a A ynur ve Şafak Si­
nemaları). 4 enini. 14 çeşitli fabrika ve ima­
lâthane. 3 İdtise (Katolik İtalyan. Rum. Ermc-
niK 6 erzahâne vardır.
«Hastahâneleri — İsçi Sigortalan Hasia-
Mnesi. akıl hastahâuesi 11800 yataklı). 2 bu­
bisi klinik (Rahmi Duman, Akay), Kızılay Dis­
panseri, Çocuk Esirgem e K uram ım a aid Do­
ğum evi (10 yatakta).
«Mektepleri — 1 lise, 2 o rta okul. 7 ilk
okul (ikisi ram , biri erm eni okulu). 1 Kız Ens­
titüsü. 1 Biçki - Dikiş Y urdu.
«Avukatlan — 5 ki§i.
«Doktorlar — H ususi m uayenehaneleri
bulunan 21 doktor vardır, onu pratisyen, on-
büi mtıUhassss hekim olup m utahassıslardan
beşi dalüliyeci, dördü çocuk doktoru, biri k a­
dın hastalıkları ve ebe, b iri de operatördür.
«Bankalar — İş, T ürkiye - K redi, Y apı ve
üredi, Islsnbul, G aranti v e Osmanlı B anka­
ları ile Emniyet Sandığının b ire r şûbesi v a r­
dır,
«Biri Merkezde biri Osmariiyede 2 pos-
tahfaesi, biri Zuhuralbabada ve bîri Osmanl-
reds 2 miislüman mezarigı, bir erm eni ve te r
de nım mezarlığı vardır. C um artesi günleri
kasa merkezi kasabada büyük b ir pazar k u ru ­
lur,
«Kaza itfiiye grupu 4 âm ir, 15 şoför, ve
61 nefer, eero'an 80 kişidir.
«Veliefeodi Ç ayın ve civ an 1913-1914
ırasında istimlâk edilerek a t k o şu lan sahası
yapılmıştır, mevsiminde Bakırköyüne bu ve­
sile ile tstanbulun h e r tarafından büyük b ir
kalabalık toplanır (Hakkı Râif Ayyıldız)».
İstanbul Ansiklopedisinin pek dostu
rahmetli Sermed M uhtar Alus bize verdiği
notlarında İkinci AbdilLhamid devri sonların­
daki Bıkırköyllnii kendine hâs üslûbu ile şöy­
le tasvir e d iy o r:
«Adı üstünde; asırlarca Vidos, Litros.
Ayamama misilli, bu da Makri namı ile bir
Hum köyü. Şimdikinin y ansı kadarlığını, Ye-
Jiimahallesinin, 10 Temmuz mahallesinin. K ar
tahepenia tarlalıgmı, Bağlar tarafının da baj>-
hk olduğunu ben tdle bilenlerdenim.
k/aro up/merakediyorum
BAHR&6Y
«BakırkSy 1900 senelerine doğru birden
p arlam ışı. Köşk yaptıran yaptırana, yazlık
giden gidene; ayağın karada olması gibi mu-
h au en atı da var.
«Makri yerine Bakır denilmesi eskidir.
Okuması yazması kıtlar, bilhassa kadınlar,
h attâ oraya yerlcfleşmişlerden rahmetli Mr
yengânım ve kızlan bu ismi kullanırlardı. Ay­
nı İsabet ederlerm iş...
«Semte K apalıjarşılı Eraıenilerin rağhet-
lert 1894 zelzelesinden sonra. Y erin tepren-
■nesinden dizbağları gevşemiş olanların hepti
m ahallelerindeki omuz omuza evlerinden ka­
pağı oraya atm ışlar, ekser mahalleleri Kum-
kapıdan, Samatyadan farksız hale getirmiş­
lerdi.
«Bakırküyüııde, dediğim parlak zaman­
larda hayli paşalar, beyler otunırdu. En bel-
libaçlıiardan hatırım a gelenleri sayacağım ;
«İstasyondan k ara tarafı, yani Bağlar Cad­
desi tutulunca, solda Tophanei Âmire harbiye
dairesi âzasından ferik Ali Refik Paşa (gaayet
dilnişin. biiyük bahçeli köşkünü Göztepeye
naklinden sonra tüccardan Karakaşlar aUnıj-
tır)... Bitişiğinde Beyoğlu m utasarrıfı Haatdi
Bey (doktor Abdullah Cevdetin kaynatası)...
K arşı sırada sadaret mektupçusu Ziya Bey...
Y anında mahkemei temyiz âzasından ve eh­
lidillerden Alnıyarik Reşid Bey.. Daiıa yu­
karıda ve tek rar solda Yenikapı mevlevüıâ-
nesi şeyhi Bâki Efendinin eniştesi Muhiddin
Bey... Mezarlığın arkasındaki (ayırın başında
doktor BafralI Yanko... Çayır boyunda Sul­
tan hamamındaki m eşhur manifaturacı Klean-
ti lla(opolu‘nun kırm ızı tuğladan kâgir ve
k ebir kSşlgi; tavuklar, koyunlar, ineklerle kü-
çitk bir çiflik halini almış olan bahçesi.
«Çprbacı bem milyonlar, hem de Istan-
bulun en yakışıklı Rum gencinin babası idi.
Delikanlı mağazadaki gişede gaayet burunlu
ve azametli bir tavırla otururdu.
«Kart, o rta yaslı, i i t e b ir alay kadın:
— Şekerim!., tto g özüm .. Aslanım!., diye yı­
lışıp durur. O, gûya biç aldırıştı değil. Uzun
kirpikli, gbvnl# gözlerini, atfetmeğe dahi te­
nezzül etmez, daha da kurum kurum frurulur-
du... Senelerden sonra sokakta tesadüf ettim.
Kunançolaşmş. enikonu çolemüg . Bu felek
Yıuuflara kaldı mı?
«Köyün eski yerlilerini saymağa devam
edelim :
 BAKIMCOV
— 1696 - -
«ÇarfibifUtda maliye ırmhajsbeeiıl Ta­
tar A bdiim hm an Efendi... Kartailepeıie mir-
Ura Gffdankıran Gaüb Paşa. . Hnt boyunda
Şehremaneti meclis reisi Haîil Bay (mimar
Kemaleddlnln kayınpeder^
«Meıarlığm solundan, şimdiki Emrruı ak-
Ujre ve asabiye hastanesinin kestirme /oluna
sapınca, kösede hahamın büyük dayısı piyade
livası Faik Paşaıunııı konaknaıl M nesi... İ b ­
lisinde gene babamın iü çilk dayur. Harbiye
Mektebinin en eski Fenni Esliha muallimle­
rinden, emeldi albay Tahsin Beyin evi... Zu-
hAralbaba Türbesinin kanısında topçu ferlgı
Boşnak İbrahim Paşanın kSşkii.
»Zuhdratbaba. himmeti hazır olsun, ve­
lilerden. Türbesi ziyaretgâh idi. Merkadinln
keşfediliri de Eba Eyyüp gibi rüyâ ile Bir
zatı şerif ırıenam aleminde orayı ve medfun
olan Babayı görmüş. Toprağı kazmışlar, dev­
letli kefeni ve kahbıyia olduğu gitti yatıyor.
Bunun üzerine kabri yaptırılmış. Yaralıdaki
karakolun neferleri kandillerine mumlarına
bakarlar, akşamları yakarlardı.
•Akıl Jıastahânesinin tarafları arzullahu
vâsiaydı B iıu lan kışla olarak yaptıran galiba
Enver P il d ir .
«Sarını, cazmı bilmem, fakat sinem ası bu­
lunduğu baran kulağıma çalışıyor. Bakırlrii-
yuniin asıl şenlikUgi vaktiyleydi. Şimendifer
hattı o u m an lar yarma arasında, çukurda de­
lil istasyon hâkezâ...
«Gericeğeıinde açık filizi boyalı, arnııvo’ya
çalar, bahçeli b!r gazinosu vardı. Cuma ve
pazarlar ikindiden; g e n yansm a kadar ince­
saz-, hânendeler arasında îevkalhad gür ve
güzel sesli U r kokotıa ortalığı çınlatır du ru r
du. • m urmuş. Padişahlar taşınıp dururlarm ış. İkin­
«Fakat şunu da söyliyeyim. Orası, pek
ayakaltı olduğundan mı, kaç göç tSrafuun
noksanlığından mı, hanımlara meaınû. Maa-
mafih onlara da yer vardı; Millet bahçesi...
«Bir incesaz da burada. Bahçe, ortasında
bir yolla ikiye bölük: bir tarafı kadınların, bir
tarafı erkeklerin. Aradaki yolda geç vakitlere
kadar gelsin piyasa,..
•Üçüncü saz takımı da deniz kenarında,
Sakızağacında. Zamuma kalırsa şimdiki Mil-
tiyadi o «ünlerden kalmadır ve aşağı yukarı
4* yıllıktır. O gazino geceleri, MHıassa tneh-
tablanla deniş keyfi çıkaranlarla dolardı.
■ıftukırk'V.'üne hafta arası K. Haşanın,
Şevkinin, Maöakyanuı kumpanyaları da gelir,
httftyT ğM üfâyö öyte'ftörn
IS T A N *^
ekseriya Millet bahçesinin yakınındaki «Uş
tiyatroda, hazan da Sakızagacındakinde oynat,
lardı.
«Kuşdili hesabı. Yani yukarı kat kafedı
ve hanımların, aşağısı beylerin. Bermûtad İd.
t-alanJ»H localara yelpaze ve baston Oynalış.
lıır, çiçekler, İpekli m endiller koklayışlar; per.
deye sırt çevirip ibaretler, işmarlar,,.
«Bir aralık harem le selSmlığuı böyle Ur
arada bulunuşu yasak edilerek ayrı günler
tahsis edilmiş, kim secikler tiyatrolara ayak İt.
maz olunca kum panyacıiar züğürtlükten İp.
ipullah hale gelmiş, nihayet yalvara yakara
gene eski şekline izin alabilm işlerdi
«İstasyon istikm etinın tam nihayeti Zey­
tinlik. Çifte deniz ham am ı iki, üç y ü ı adım
ara ile oraya yapılırdı.
«Bakırköy bağlarının çavuş Üzümlerine
uyar mı vardı acaba? Em sali ender. Ben bu
Üzümlerin benzerine yalnız bir mahalde tesa­
düf ettinv Çjftehavuzlarda operatör Cemfl
Paşanın sabık ve Şekerci Bay Hayrinin lâhik
köşkünün yerindeki eski b a ğ d a ..
«Yaradana kurban olayım h er b ir tanesi
hemen hemen ceviz kadar. İncecik kabuk, mis
gibi kökü, bal gibi tad. M aamafih Erenköy'ü­
nün, Kozyataj'ıi'iın, Y akacığınkiler de enfes
şeylerdi ya...
«O güzelim bağların hepsini filoksera ye­
di, kemirdi, m ahvetti.
«Bakırköyliiler içinde arabası olanlar ken­
di faytonları ile. arabasıalar da kiralarla İsı-
clrîl'ye giderlerdi.
«Harab, viran, «ekiz on pedavra tahta­
sından çatılm a kahveli bir yer. Gelgelelim geç­
mişi mevcud, İncirli ç iftliğ i b ir zamanlar ma­
ci Mahmud, Ruslarla açılan 1244 - 45 seferin­
de orduyu uğurladığı sıralar burada b ir kaç
gece bile geçirmiş.
«Bakırköy tenezzühçüleri bu harab, tiirab
çiftlikten ileri, m e seli YsşilkÜye, meşilkiffe
kadar açılmazlar mıydı dersiniz, mümkün mü
var? Yol, yok denecek kadar bozuk.
«1877 deki Rusya m uharebesinde Mos-
kotlunun Edirneye yürüdüğü sıralar Çatalca
hattında dayanılmasına Yıldızca k arar verili­
yor; Anadolu ordusundan çağırılmış olan Gaıi
Ahmed M uhtar Paşa da kumandan tayin edi­
liyor.
«Paşa Hadımköyttnden tabur, top, « P -
 A.VSKI0P1OİSİ — 1097
.:^ n ileri karakolları görünmüş Yalmz,
I jjfceri geri ç e k tirm iş ve R u s la r A y a s te fa n o »
[ v»fi] o lm uşlar B a k ırk ö y s ır tla r ın d a n K ara-
deoiı* k a d a r M r m ü d a fa a c e p h e si tutacağa.
paşam a y o lsu z lu k ta n a k la k a ra y ı s e çtiğ in i
tettdi fizûanad» o kud u m .
«Bakırköy de. Adalar gibi ezelden eusuz
ve yangındır. Vakia her evinin kuyusu, emmo
b u na tulumbası yok değil. (Yukarıda lam]
geçen Ali Refik Paçanın kuyusu tam tamamı-
nı 28 kulaçmış). Gelgelelim rum t haziranın 16
onda Yaprak aşısı nihayettcnip K ralertk fır­
tınası geçer geçmez, yani yaz kuruluğu baş­
lar fra?!81**! kuyulardaki o kireçli suyun dam­
lanı» bul: ortalık Kerbelâ.
Eski m utasarrıflardan ve ahtablardan.
mirmiran payeli bir Tevfik Paşa vardı. Gaayet
sofulardandı. B ir sene Bakıricöytine yazlığa
gitmiş, dad bir. fery&d iki ağustos başında
kaçmış. Yalgı silk erd i: — K uyular kurudu.
İyi sucu ortalığa yetişmiyor. Abdest almak için
boyuna eczahaneye dayanmağa, şişe şişe ÇitU
maden suyu sarfetmeğe mecbur kaldım! der­
di.
«Bakırköyünün nazarlıklarından biri de
şimendiferleri ve kondüktörleriydi. O ne kü­
çücük küçücük, bilişleri bile çocuk düdükle­
ri andıran lokomotiflerdi. 0 ne daracık dara­
cık, boyaları dökülmüş, mundarı çıkmış va­
gonlardı.
<Ya kondüktörleri, o palikaryaların surat­
sızlığı, akalügt. Başlarında yağlı şapka; sırt­
larında harçlı, mavi renkli, lekeler içinde ce-
ket. Kampana vurup tren kalkacağı esnada:
— Fertik!.. diye bağırırlardı ki fertiği kırmak
tâbiri buradan kalmadır.
«Şu da bahsin sonu olsun- Küçükçeinte-
ceden itibaren Veliefendi Cayırına kadar bü­
tün dağlat, taşlar, o uçsuz bucaksız arâzi Ba-
Tutçubaşı Ohannes Efendinin merâları. Bir
kismmı ikinci Mâhmud, kaç mis}} fazlasını da
otlu Abdülmecid bol keseden ihsan ediver-
--işler'...»
Aşağıdaki satırlar Servetf^Fiinun sahibi
merhum Ahmed İhsan Tokg&zün mecmuasına
yazdığı haftalık sohbetlerinden alınmıştır, yi­
ne aynı devrin Bakırköyti hak-kındadtr:
cPâyL ccvetânı bir crnna gtlnü Makrikö-
yline sevk eyledik. Makriköyünün. mevkifdeki
/fafaayondakî) gazinosunda nağmesâz olan Sa­
fa Çalgısı, detılz kenarının gazinosundaki çal-
/group/merakediyorum
BAKIRKÖY BAUKC1 KAHVEHANESİ
guı ve Alman K alan Tiyatrosu, Hakkı Efen­
di idaresindeki oyunu, alelbusus deniz hama­
mı aefta, çimenzâr&oe eğlencesi de yazın bir
kaç defa ohU zevki ora Ura eelbe fiyeate (di.
HutlA insan demlryol mevkilerinde bilet alır­
ken memurların mfitebakkimAne bir tavırla :
— Bocuk para olacak!., yolandaki emirlerinin
tesirini de unutuyor».
1D4S-1960 arasında Bakırköy. Trakyadan ve
Anadoluda» gelen kesif bir emele akımna uğ­
ram ıştır ve köyiin boş arkzisi Üzerinde gece*
knndııiar kurulm uştur; Anadoludan gelip Ba-
kırköyünde yerleşen amelenin ekseriyetini de
TaşkÖprülttler teşkil etmekledir, içlerinde be*
k âr uşağı da çok oluğundan, bu amele akının-
dan sonradır 1q Bakırköy Kazası hududu İçin­
de zabıta vak'alan ve bu arada cinayetler
dikkati çekecek kadar çoğalmıştır. Bu cina.
yellerin bir kısmı, bu ansiklopediye günlük
gazetelerin vak'amn mahiyetine göre kullan­
dıkları isimlerle alınm ıştır, kİ daima gazeteci
kafası zabıta vak'aiannı isimlendirirken en
uygun ismi, hemen tam ittifak ile bulur,
BAKIRKÖY AKIL HASTAHANESİ —
(B .: Bimtrh&ne, TimarhJne).
BAKIRKÖV BALIKÇI KAHVEHANESİ
— Yeni adı ile «Yalı Çayh inesi»; aşağıdaki
saiırlar 1937 ■ 1B40 yılları arasında tesbıt edil­
miş notlardır: rKSjiin tek halikçı kahvehiae-
sidir; sahilin birden teşkil eden Mr tepeciği
üzerine kurulmuştur; dürt duvar üzerine ki­
remit »rtUlü çatıdan ibaret bir yapıdır, ■dnün­
de denlise çakılmış Kazılılar ürerinde bir sa­
laşı vardır; onun da üstü kiremitli çatı ile ör­
tülmüş, ve yalnre dogu ve güney tarafları bi­
rer camegin ile çevrilmiş olup batı tarafı
açıktır. Kahvenin batı yanında balıkçı kayık­
larının çektikleri kızaklar görünür, bunlar da
bekâr uşağı batıkçı odalarıdır. Bu barakaların
önünde de tulumbalı bir kuyu vardır. Kahve­
hanenin gedikli müşterileri odalarda oturan
balıkçılarla köyün amatör balıkçılarıdır. Ba­
san da Beıazyan Mektebinin dera kaçkını ta­
lebeleri gelirler; kahvehanenin sahibi k m
boylu, 5150-30 bir Emenidir; anlattığına gSre
1918 mütarekesinden sonraki l;gal yıllarında
Bakırköy Franaıı askerleri tarafından tutul­
muş, balıkçalann hayatı ila çok alâkadar olan
Frarısıslar hemen bütün günlerini bu kahvede
geçirirlermiş çoğu da işret ettiği için kahve­
 BAKIBKÖY a. ATAKÖY
hane U d a bir meyhaneye InkılAp etmiş» Per-
tevniya] Lisesi talebelerinden 688 Orhan).
1900 yılı m art ayında bu kahveh&ne zi­
yaret edildiğinde yirmi yıl kadar evvel, Bakır-
kcylinde oturan Orhan adındaki mekteplinin
anlattıklarından bayii farklıca bulunmuştur.
Evvelâ sahibi ve adı değinmiştir; yeni sahibi
Bay Sâcid Akyürek örnekleri gittikçe azalan
bu giiıelim balıkçı kahvesine «Vali Çayhâneai»
yibi harcıâlem bir ad koymuştur.
1991 senesi yazındaki bir ziyaretimizde
kurutulmak üzere ısılm ış balık ağlarını da
göremedik; halbuki Bakırköyüne sahil yolu ile
giderken Kumkapuda b ir balıkçı semtinin
muhteşem alâmeti farikası olan a jla r. ağ ta
mir eden balıkçılar görmüştük.
Kahvehanenin salaş kısmı batı tarafm a
doğru biraz genişlemiş, kahve ocağı d a içer­
den oraya alınmış bulunuyordu; doğu taralı­
na da kayıklar için yeni kızaklar konmuş- Bu­
na mukabil gerideki balıkçı odaları kalknr.ş..
Sezdiğimiz Bakırköyde balıkçılığın sönmekte,
h atti sönmüş olmasıdır. U nutmamalıdır ki
kastettiğimiz am aldr balıkçılık değildir.
BAKIRKÖY BARUTHANESİ ATAKÖY
SÂHtL ŞElIRt — İstanbulun son im âr faali-
yeti içinde em büyük işlerden biri olup kuru­
cusu Türkiye Emlak - Kredi Bankasıdır; ve
aydın bir hakikattir M bu büyük Bankanın
adını İstanbul şehri a h irin in tarihine geçirt:
çektir. Devrinde vazifesini görmüş, yıkılmaca
mahkûm, kitabelerinden başka Tiirk yapı sa­
BtkırkByıte Balıktı KhIitcsI, İ m i
—- 1898 — •w « ıw n .
natında herhangi bir kıymet ifade etmıym
eski Baruthane binalan ile etrafındaki h3!|
arazinin seçilmesi de, şehir im lıu n idrik ba.
kımındna banka adına ayrıca iyi bir nottur
Aşağıdaki malûmatı bankanın neşrettiği p n *
pektüslerden alıyoruz. Bu buy&k İmâr i|i {a
öıl sö® ile takdim ed ilm iştir;
cistanbulda eski B aruthane arazisi (he.
rinde Türkiye Emlâk Kredi Bankan taı*/a.
dan inşasına geçilen Ataköy kuzeyde Londra
asfaltı, güneyde M armara denizi, doğuda Ba­
kırköy ve batıda Yeşilköy ile hudutlandml-
mı§ olup i milyon m ' lik b ir sahayı kaplamak­
tadır.
«Türkiye Em lâk K redi Bankası, bu ggıd
ve şirin aıâzı parçasının modern şehircilik
esas ve prensiplerine uygun im â r ve ibyaıuu
ön plânda m ütalâa etm iş, bu maksatla bir şe­
hircilik m üsabakası açmış, m illetler arası şöh­
reti haiz b ir İtalyan şehircilik profesörünün
l M illetlerarası b ir otoritenin burada isminin
zikredilmemesi v« kurulan mimari büro iz i-
laruıın m eçhul bırakılm ası gayet garihtir) ne­
zaretinde T ürk m im ar ve mühendislerinde!
m iire iie p b ir m im ir t büro kurm uş re ta bü­
ro şehircilik m üsabakasının miisbet ve iyi fi­
kirlerinden de istifade suretiyle etttt ve pro­
jelerini ikm âl etm iş bulunm aktadır.
«Türkiye Em lâk Kredi Bankası modern
ve sıhhi m esken ve inşa sahasındaki terakki­
leri gözönünde tu ta ra k hazırladığı ve bu bro-
şUrde takdim ettiği Ataköy Sitesi plânlarında
görüleceği veçhile bilhassa 4rat ve daire rüü'“
kiyetinin verdiği im kânlardan faydalanarak
“lıTfpV/groups.google.co
 IV SİK LO FED lSt — 18 99 —
konforu haiz ve en İleri şehircilik tekniği:»
cem etm iş 80.000 nüfuslu yeni ve şirin bir
Sihil şehrinin kurulm asını lem in edecektir.
«Ciddi ve em in ellerde yapılm akla olun
bu gü*el ve sağlam inşaat, p lân lan huzuru­
nuza takdim edilm eden, değerli alâkayı top-
İBmış ve hinlerce vatandaş hesap açtırm ak
İÇin bankamız servislerine m üracaat etm iş
bulunm aktadır.
»Yurdumuzun sıhhî ve m odern mesken
ihtiyacını bundan evvel Koşuyolu, Levend ve
muhtelif şehirlerim izde kurduğu m ahalleler­
le tem in etmiş bulu n an bankamız. Ataköy Si­
tesinin inşaatı s&yesinde günden
güne gelişen tsla n b u b sosyal ve
kültürel bilûmum tesisleri de
ihtiva edecek yepyeni h ir sahil
şehrini kazandırmış olacaktır.
«Ataköy sahil şehrinde ken­
dinize göre b ir daire alabilmek
veyahutta bu site hesapları için
birine sahip olabilmek üzere
tertiplenen husus! keşidelerdeki
41) daireden birine sahip olabil­
mek üzere Türkiye Emiâk Kredi
Bankasının herhangi Itır Şube­
sinde bir hesap açm anın tavsiye
ederiz.»
Alafaiiyıle A tipi apartm anlar
iReslul i Banka prospektUniindef»
m/group/merakediyorıim
BAKJHKÖY B. ATAKÖY
Ayni pro sp ek tlittk n (Ataköy Sitesi plânı­
na um um i bir bakış» serlevhaL' yazıyı da ay­
nen alıy o ru z:
• 23 sene evvel asrımızın en meşhur mi
marları toplanarak günün şeraitine uyan şe­
h ir kurm a prensiplerini tespit etmişlerdi.
«O günden beri A vnıpa ve Amerika'da
bu prensipler dairesinde yeni şehirler kurul­
du vc neticede o şehirlerde oturan insanların
öm ürleri esnasında rahat bir hayat ilirehil-
dikleri, okuma, dinlenme, alışveriş etme ve
gidip gelm e ihtiyaçlarını en kolay bir şekilde
temin ederek oturdukları şehri kendi evleri
gibi sevdikleri müşahede edildi. İşte barJca-
nıııiıı tahakkuk ettireceği 60.000
nüfuslu Ataköy Şehri bu düşün­
celere hizmet etmek g a y e s i He
ele alınmış ve plânlandınlnuştır.
<60.000 nüfusu ile müstak­
bel Ataköy Sitesi, Yedikuleden
Florya’ya doğru uzanan ulak şa­
hit şehircilik­
lerinin en bü­
yüğü olacak-
Münakale
bakımın-
dan şimalde
Devlet Yoln
ile İstanbul*
10 kilometre­
dir. 1958 ya­
lında işletme-
 BAKIRKÖY B. ATARÖV — 1900 —
ye açılacak otan sahil turistik yohı İle fstan-
bulun ticaret merkezine bağlanacaktır. Sitc-
un ticaret merkezin» bağlinucairtif. Site­
nin ayrıca elektrikli tren, otobüs ve b atti
şehir hattı vıpvrteriyle Utanbulun her nok­
tasına İrtibatı bulunacaktır. Tayyöre meydanı­
nın yakınlığı ve sahilde 50 hektarlık bir tu­
ristik bölgeyi haiz alması siteye fevkalâde bir
değer katacaktır.
•Sahilden itibaren şimal hududuna doğ­
ru 20 metreyi bulan seviye farkları ve arazi­
nin yer, yer tatlı sırtlardan te$ekkUI etmesi,
her noktadan deniz m am arisından ve hava­
sından faydalanmak imkânını sağlamıştır. Bu­
rada zamanlınızın şehircilik anlayışına en uy­
gun şekilde U r plânı meydana getirm iştir.
Yulcanda bahsi geçen prensipler dairesinde
■yehir 9 mahalleye ayrılmıştır. 4000 İli 7000
kişilik mahalleler topûğrafik iklim güneş ve
rüzgâr özelliklerine gör* yerleştirilmiş olup
bir çw}i vs i l i mektep etrafında tertiplen­
miştir.
«İstasyon binasının iki tarafında sitenin
ticari, tdarl, sosyal vb eğlence merkezi düşü­
nülmüştür.
«Şimalde devlet yoltına ya-
kıo 15.000 llşılik bir salodyojıı
ve lUzumlu sjmr tesisteıi, bu­
nun cenubunda parklar içinde
(Ke^‘*wkr. X$$$fö://groups.google.cotr
İSTANBUL
oturtulmuş 1 lise, 2 orta okul, 1 san’al oku-
umı havi bîr kilittir m erkc». Ayamama Dere­
si k enarında vs 1( liman vaziyetinde sitenin
kanalizasyon merkezi, kömür depolan, lıaJ, ve
umumi garaj gibi tesisler yerleştirilmiştir.
(Sabüde 50 hektarlık turistik bölge mes­
kûn sahadan Sirkcci Florya yolu ile aynim i;
ve hııdudlandırılm ıjtır. 19 Tem m uı 1957 de
açılan p)âj tesislerinin gördüğü rağbete ba­
kılırsa ilerde bu turistik bölgede yapılacak
btlyük oteller, kır kahveleri, kulüp, lûna park,
bahçeler va rıhtım piyasa meydanı ile sitenin
kazanacağı değer, gözler önüne serilebllir.
Kurulmakta olan sitenin başlıca hususiyet­
lerinden biri de; yaya ve otomobil yollarının
birbirinden tamamen aynim i} olması, trafik
yollarının meskûn m ahalleleri katetmemeleri
ve bu sayede mahallelerin teneffüs oihatı va­
zifesi görecek olan sırf yayalara mahsus yol
ve bahçelerin m ahallelerin ortasında y e r l i ­
leşmiş olmasıdır».
Yine ayni prospektiisde «Ataköy 1 inci
kısım hakkında fc&hat» başlığı altında şu ma­
lûm at verilm ektedir;
*xstKLOPeDtsl — 1001 —
« İS h e k ta r sahayı kaplayan A taköy Site-
tinin birinci Hısım in şaatının h ud u dlan : şi­
malde dem ir fo lu h attı, doğuda Bakırkftyün
Fişonkhine Caddesi ve M er'â Sokağı, cenub-
d t Sirkeci-Florya Sahil Vohı ve Alakiiy Tu
rislik Bölge, batıda site n in S inci num aralı
a ıu arteridir.
«15 eylül V951 d e m erasim le tem eli a tı­
lan 1 inci k ıs ın inşaatı 3. 4. 8 ve 13 k a tlı 50
ta lk apartm andan ib â re t 553 lojm an ihtiva e t­
mektedir. Bu ap artm an ların in şaa t m e tre k a ­
re saha yekûnu 143- 5B2 n r dlr. İB hektarın
4,5 hektarı yol ve yeşil sah alara ayrılm ıştır.
Metre kare sahasına isabet eden İnşaat «is-
tıetl r > 70 dir. M er'a Sakağının kenarında
mevcuâ spor sahası yeni m ahalleyi eski B akır­
köy evlerinden m üoaslb şekilde teerld etm ek­
tedir. Bu sahanın yanı başında m ahallenin ilk
okulu inşâ edilecektir. Çarşı tam m erkezî bir
mevkide 20 dükkân, 1 gazino. 1 sinem a, d ü ­
ğün evi konferans salonu ile m ahallenin İh ti­
yacını karşılayacaktır.
■ 11 dükkânda yardım cı ç aifi vaziyetin-
dedır H er apartım an an tre sin e otom obillerle
ulaşmak imkStm olduğu gibi otoparklar da d ü ­
şünülmüştür.
AttkBydc t! tipi N/ıarfnıanfar
(Resim : Bnntor prMprfctiisÜıııtanj
\/group/merakediyorum
BAKIRKÖY 6 . ATAKÖY
13 ve ft katlı vütaek binalar (imalde,
d iğ erleri ccm ıM a yerleştirilm iş olmakla, am ­
fitea tr şeklim le teşekkül elm iş arâzbıjn her
noktasından d e n li m anzarasını tem in « le r şe­
vklide çok ferah b ir kompoıialyon elde edil­
m iştir».
A taköy Sahil Şehrinin birinci kıtım yapı­
ların a tahsis edilm iş bulunan bu risalede y a­
pılm akta olan apartm an tipleri alfabe tıraşı
h arflerle isim lendirilm iş ve risaleye ta ffilitlı
plftnlaTi ve artistik çizgilerle resim leri kon­
m uştur. Risalenin sonuna da «satış ş a rtla n »
başlığı altında, talip olanlara kat mülkiyetinin
hangi şartla rla devredileceğini bildiren bir
y a jı konm uştur, istikbal içi» b ir tarih vesika­
sı kıym eti taşıyan o satırları da aUyoruî:
Aufcfty'ıiç ifışB edilmekte olan apartman tUirfr-
Icriffin iırçaaü müteakip satış ve (evlileri asutulski
e**a ve çnrîJâr dairesinde yapd scnktır:
1 — A laktfydt in«t* ptlil/neKt* olao apartm an
d a ire le rin in sau ? vû tcvtiitıd c B ankam » şubelerinde
b ir k&çük c a rî ev hesabı açtırm ış bulanan mOjtort-
J c rjm İv terc ih to k k ı tanınacak tır.
2 — Tercihe tuk kazanabilmek tttcN m ttram t
sahipleri, işbu broşürde gStÜp beğendikleri dıiR
Upiiie talip «tdtfktaruıa rfair usuiü gerekince U r t*>
 BAJCIRKtir » ATAKÖY — 1902 — < s r« n n a .

k p mektubunu fubrierim iae tevdi cdeceklcr ve tanı­ A Ti için her ay 490,—

ta n a a l 4 bedeîi kar^tlı# alm ak Usere. asgarf B 1 900.-
B 2 > » » B50
A Tipi İc*n 45000.— C 1 ve 2 300 <—
B t > > 8 0 .0 0 0 .— e 3 270^—
B t > » 86,000.— D t * » » BM,—
C 1 ve İ » » 30.000,— D 2 * » 770^—
C » > » 27.000,— e 1 ve 2 » > > BOO^— 4 k a t)
D 1 » > «5.000.— s 3 » j 730,— 1 * )
D 2 > > 77-000.— 5 1. 2 ve 3 i 700,— 5 kal)
E l ve S » » 00.000.— p 1 » 700,—
E a > > ■».<KJ0r- P1 9 » tÖ O ,^
£ t, 2 ve 9 » » 70.000.— t* 3 » > * 700»—
r 1 > * 70J300,— G î » » » 300,—
F a > * 6BJJ0O — G 2 250.—
P 3 > » 70000.— H » » » 180,—
0 1 > » 30.000.—
lira ayrıca tahsil olunacaktır.
C 3 > I 28.000.—
H > » 18.000,^- 9 — H e r tip in ta lip le ri d aire adedinden lw lı
T ürk llroıııu açtıracakları kilçük car! ev hesabine olduğu takdird e tercih sırasına nazaran muayyen
yatıracaklardır. adedin üstünd eki ta lip le r yedek m uam elesine tâbi
tu tulacakterd ır. Yani b u n lar k u r'a nam zetleri sm -
3 — KUçÜk cari ev hesaplarına se n e rt % 2,5
Sına ithal ve k en d ilerin e d a ire tahsis cdilmig rJan.
nisbclifl.de fai* tahakkuk e ttirile c e ii gibi b a hesap*
l a r arasından fe ra g a t e d e n le r bulunduğu takdirde
U r umttîöl ikram iye plânım ızdan ve A taköy ev he­
yine sıra e Basına göre b u n ların yerine girebilecek­
sapları için te rtip edilen satış bedeli k adar kred ili
lerd ir.
apartman dairesi hususi ikram iye keşidesinden ete
faydalanacağa rrtır. 10 — Bu su re tle de d aire aJajm yan yedek talip
i — TevfliRtm miktarı ve bankada fada bekle­ le r A taköy inşaatının devam ı olarak yapılacak 2 in­
miş olması daha a* nisbette yapılmış ve daha az ci kısım apartm an d a ire le rin in satışında tercihan
beklemiş tevdiata pnî&raa sıra bakımmdan tercih sıraya g irebileceklerdir.
tuftkı sağlayacaktır. \ \ — A partm an d a ire le rin in satıça Yıazır b ir va»
5 — S u esaslar nıuarr Jtibare alınarak İlk zjyeto g r ia f ts l ve k a il bedrJterin taayyün etmesi
üdf M art 1938 sonunda olmak Iiıere ile *5^» bir ya­ üzerine h e r tip te m evcut d a ire adedini geçmemek
pılacak tisnlfiaH e UU plcrin n rav u riy etl tesh il edi­ Özere 7 in ci m addeye güre tasn ife uğrayan namert­
lecektir, Ancak, m üteakip ÜÇ aylık d evrlerde yapı­ ler arasında k u r'a çekilerek k en d ilerin e tahsis «di­
lan fazla tevdiat b ir evvelki devrede ik tisap edilen lecek d a ire le r tayin r e le sb jt olunacaktır.
aıra vaziyetine bcrhtûB İ b ir leair icra etm iyecekiir 12 — A sgari hesgp bak iyesinin dûnunda tevdi,
Ve her devre sonunda yapılan tah sisler m udiin an- a tta bulunan ta lip le r ancak te v d la n m asgerf hesap
xiuu olmadan hiç b ir şekilde dc£İ 5îtixilm eyecekiir. bakiyesine ib lâğ e ttik le ri 3 a y lık devred en itibaren
6 — Devre sonlarında yapılan tasniflerd e p a r* tasn ife ve sıra y a g ire rle r.
tun m iktartna ve bankada kah} m üddetine göre be- 13 — T asnif d e v re le ri so n unda sıraya girip de
sap etanıca& değerlendirm e em sali esas alınacak tır. b ilâh are pa ra sın ı frısmreı veya tam am en Bankadan
7 — işbu broşürüm üzün neşrinden evvei Ban* ç e ri alan ve s m y a g irip d e 8 i n d m addedeki ajfik
itamızda b irer ev hesabı açtırm ış ve b e je n d lk le ri tip ­ tev d ia t ta a b ü tle rin i y erin e ee tirm iy en hesap sahip­
leri Bankamıza bildirm em iş o Ut) ta lip le r sıra&jyto le r i hak larını kaybederler. H esaplarında bakiye
tercih edecekleri Uç tip i M art 1996 sonuna k a d a r m evcut o lan la r hafcfarri» k ay b ettik leri ta rih te yeni
Bankamıza verecekleri talepnam eler llacıine kaydet* hesap açtırm ış a ddo lunarak bu talim a t e ta a la n da*
« o k suretiyle İkinci m adde aftktm m ı y erin e £etire> bilin de m uam ele gorffrfer.
«eklerdir. 14 — H esap sa h ip le rin in hesaplarım d iğ er ta­
Bu su re tte M art 1958 sonunda hesap bakiyeleri lip le re d evretm eleri k a b u l rtrtim m y ııta tiır. B ir ^
talep olunan bakiyenin üzerinde bulunm ak s ın m u h telif Ş ub elerde e v hesabı açm ası halinde
kaydi ile, t a l i le r in değerlendirm e etnsatlerinin f u - puvan d u ru m a r a m lisnlt olanı fle tasn ife dahil edi­
laJı£ı daim a nazan Uibare alınm ak su retiy le b ir lir.
ayarlam a yapılacak v* taleplerde beyan e dilen tip* 15 — ln$aatın ikm alinde t n b i t edilen salı? be­
İpHn te n lin d e daha yUkaek değerlendirm e em salini d e llerinin f s tte olm asından veya faym im ge{ sona
elde etm iş bulanan m üfterilerim izin, daha «s em sa- erm esinden dolayı taanknya h iç b ir m es'uUyet t®lfec‘
le aahJp elanlar* terc ih odllm ck suretiyle s ı n v a â - etth e t m i n o j i gibi d a ire le rin h erhangi U r sebepîr
ytelled tesh il olunacaktır. tealim edilm em esinden dolayı da tale p sahiplerinin
fi — Tasniflerde «ıraya girm e ve b ir dair» edin­ bankadan b ir istekte bulunm aya h a k la n y o k tur
m e hakkını kazanmış bulunan beaap sahiplerinden İS — B ro & rd e y e r a la n p lân ve p e n p e k tiO ^ V '
apartm an dairelerinin İkmaUna t a t a r '* mtİyterUcrlntiae Ataköy B lok A p artm anları tofaaU

http://groups.google.
 ANStftLOPEDtSt — 1903 —
hakkında sırf bir bilgi verm ek üzere tertip edilm iş
olduğun* ehemmiyetle işaret ederJı
37 — Taiipîerio. küçük cart « henabına yatır
d ıklan paralar fa iti Uc birlikle satış ve feraft aıra*
jnnda p^Sin bedel olarak kabul ve m otaup edilirler.
İfl _ AUkÖytte in*3 ettirilm ekte o laû a|uırt-
mm daireleri *£7 b iz ve 12 yılda ü çer aylık ta k a t­
lerle ödenmek iteere eatıU caktır. Faiz Üzerinden ta­
hakkuk ettirilecek muamele vergisi znügleriye ait
oktaktor.
19
A partm an dairelerine talip olarak m üf­
terilerin ferağ 3m am d a B u ık a m ıla hazırlanacak ve
İrtifak b ık k m t esas olacak, taatıhttlnaoneyf kabul
etm eleri zaruridir.
Bir neşir tarihi taşunıyan bu propektüs-
den U r m üddet sonra 2 num aralı b îr prospek-
tüs fiitanlm ış, onun ön sözünde de Ataköy
Sahil Şehrini» ikinci kısmı yapıları ta rif edil­
miştir; bir gün bu risalelerin hepsi ortalıktan
kaybolup gideceği için bu kütükte o satır­
ların tesbitim de İstanbul şehri tarihine hiz­
met bildik:
«Bankamız tarafından U tanbulda eski
Baruthane sem tinde tesisine girişilm iş bulu­
nan 60 bin nüfuslu Ataköy Şahit Şehrinin in ­
şaatı sür’atle ilerlem ektedir.
«9 mahalleye ayrılm ış bulunan sitenin
birinci kısım inşaatını teşkil eden muh­
telif tipte 55 blok apartm anın plânlan, evvel­
ki borşüıümüzde sayın halkımıza takdim edil­
miş olup, bunlar umumi b ir rağbet ile k arşı­
lanmış ve satış şarttan gereğince yapılan tas­
nifler sonunda apartm anlardaki dairelerin
taliplerine tahsisi yapılmıştır.
«Ataköy, birinci kısım inşaatında b irer
daire' almak üzere Bankamızda ev hesabı aç­
tırdığı halde sıraya girememiş bulunan talip­
lilerin devamlı m üracaatları na­
zarı itibara alınarak Utanbulun
mesken ihtiyacını büyük Ölçüde
Uarştlıyacak »lan sahil şehrinin
bir an evvel tahakkukunu temin
gayesiyle Bankamızca 2 inci kı­
Ataköy y a p ıla n » * » o tel * Gazino ve etrafı
Iftfsifd : Banka protpttkıUstt»4e*>
rn/group/merakediyorum
BAKIRKÖY B. ATAKÖY
sım inşaatına da îti kıtta bir zamanda başlan­
ması zaruri görülmüş ve bu broşürümüzle
lakdim olunan plânlar htfurlaıunışttr.
«Birinci kısım inşaatla birlikte yürütül­
medi mukarrer bulunan Ataköy % in d kıtım
p lin ve projelerinin İhzarında halkımıza en
fazla rağbet gören ve müsait iştirftk İmkan­
larını haiz bulunan S *4 odalı yeni tiplerin
tertibi temin olunmuştur.
«702 daireyi ihtiva edecek olan 2 İnci kı­
sım; I inci kısmın hemen yanında inşa edile­
cektir. Bu arada 1 in d kısımda evvelce 11
adet olarak inşası mutasavver E tipi blok ade­
di 2 ye indirildiğinden yeni tiplerden bazıları
bunların yerine yapılacaktır.
«Ataİtöy 1 inci kısım apartman daireleri
için hesap açtırm da kendilerine tahsis yapı­
lamamış olan tevdiat sahiplerinin haklarının
ziyaa uğramaması işbu broşürümüzün 7 inci
maddesi ile temin edilmiş bulunmaktadır.
«Ataköy sahil şehrinde kendinize göre
bir daire alabilmek veyahut açılacak Ataköy
ev hesaplan için tertiplenen hususi keşidede­
ki 40 daireden birine sahip olabilmek üzere
Türkiye Em lâk Kredi Bankasının her hangi
bir şubesinde acele hesap açtınnız.
Bu ikln d risalenin sonuna da satış şart­
ların ı bildiren b ir yazı konmuştur. Birinci ri­
saledeki şartnam enin aynidir, yalnız yeni tip
binaların fiyatlarında değişiklik vardır; bu­
raya onları bildiren, 2 inci ve 8 inci madde­
leri almakla iktifa ediyoruz:
2 — T e rc ih e hak kazanabilmek U »re müracaat
sahipleri, işbu b ro ^in ü t Rürüp beğendikleri daire
tipine talip olduktartha d u r usulli gereğince bİp ta­
li# meLttıhımu gıihelerimize tevdi edecekler ve bun­
ların satış bedeli fcoı-aılıgj oJmnk üzere, asgari,
İ tipi İçin 29500
İB i &7.SO0
4 ► 36.000
K 26000
l 30.000
M » 16.000
 BAKJJUCÖY BEZ FABRİKASI — 1904 — İSTANBUL

T urk lir* « m acü re co ld arı küçük cari ev he»* Fabrika 1925 de Sanâyl ve Maadin Ban­
biAA jtttra c jk la rd J r. kasına, 11)32 de Sanayi Ofisine ve 11 temmuz
8 — T a s n if le r d e a&fl o l a r a k s ır a y a jjl r m * ve 1933 tarihinde de Süm er Banka devrolun-
b ir d a i r e « f i n m e hafckjıu k*w rtı»ıi# b u l u n a n h e w p
muştur.
s a h ip le r i n e « u b e l e m n iı e * t a h s is i b i l d i r e n l a a h h t ll lü
m e k lu p la r if t y a p ı l " 1 «*>1»*»^ i s k l b e d e n a y ın b a m ­
Sümer Bank işe yeni bir ıslah programı
d a n i t i b a r c a a p a r t m a n d a i r l e r i n i n ik m a l in e k&4»r. ite başiarmştır; evvelâ eski binayı te r k ed e­
rek m odern tekniğin İcablanna uyarak teme-
1 t i p i iç in h e r a y 2flS.—
tB * > > * 275.— İfndcn yeni b ir fabrika bina») iftjjia ettirm iş vç»
müesseseyi son sistem m akinelerle teçhiz ed e­
rek 13 ağustos 1934 tarihinde işletm eye aç­
* * n '300.—
mıştır.
11 9 * * * 180.—
Açılma töreni başvekil tem et tnönünün bir
l ir a sjTK -a ta h s i l o J u n o c s lf tır
konuşması ile yapılmış, İnönü bu konuşm asın­
B ib E .: E m l â k K r e d i B a n i a s ı m İ s u n b u l d a t e n i '
da .şu izahatı verm iştir:
s i l « t e n l e r . İ s t a n b u l A n a ik ln p e d İM n U ı t e r l e a ı l z aka^
d e o ıik ş a h s i y e t in i y a k i n e n b i l d i k l e r i J u l d e , b u m ad*
«Bana verilen m alûm ata göre C um huri­
d e n in ynulm aSL i ç i n v a k i ş i f a h i m ü r a c a a t ı m ı z d a ta- yet bu fabrikayı ta k rib en 1600 iğ ile işlerken
E«p e ttiğ im iz r e s i m v e n D lia rı g ö n d p r o ı e n y î , k a y rd - tesellüm etti, tik ham lede bu m iktar 3600 iğe
s u k a l m ı ş tı r . B ü y ü k i m â r i f i a n c a k ik i M Jçilk p ro s - çıkarılm ış ve yeni dairele rle fabrika takriben
p efctilsd en te sb H e d il e b i lm iş t ir .
9000 iğlik b ir m üessese olm uştur.
RAKİRKVOV BEZ FABRİKASI — İs­ «Süm erbank'ın te sis etm ekte olduğu b ü ­
ta n b u lin en eski müesseselerinden birisidir, yük fab rik alar önüm üzdeki ilkbaharda 30.000
hâlen tescil edilmiş ad ı «Süm erbank B akırköy iğle işlem eye başlıyacak m em leketin e n bü­
Pamuklu Sanayii Müessesesi» olm akla b era­ yük dokum a m üesseseleri olacaktır. Onîara
ber halk ağzında «Bakırköy Bez Fabrikası* bakılırsa, Bakırköy fabrikası d ah a küçük bir
diye meşhurdur. müessese sayılabilir. B ununla beraberber,
1850 de husus! b ir teşebbüsle k u rulm uş B akırköy fabrikasının, hususiyetlerini ve h u ­
ve iş mevzuu el dokumacılığı İle el basm acı­ susî kıym etlerini nazarı dikkate vazetm ek be^
lığı olmuştur, o zamanlar da halk tarafından nim için hakikî bir zevktir. H ususî ve resmî
sâdece t&asmahânes- adı ile anılmıştır. bugün m evcut olan m üesseselerln en yeni
1-860 senesine kadar ad ım tesb it edem e­ m akinelere m âlik olanı h em en burasıdır.
diğimiz sahibi tarafından çalıştır ilm aya gay­ «F akat b u g ü n için, hepsinden daha kıy­
r e t edilen müessese bu ta rih d en sonra Hazi- metli olan görüş şudur: B u fabrika, küçük ve
nei Hassaya devredilmiştir. iptidaî b ir halden m ütem âdiyen ilerliyerek ve
1860 -186^7 y ıllan arasında Hazinei H as­ genifliyerefc kendi k endine büyük bir m ü­
sa em rinde açılan Basmahâne 1867 de H arbi­ essese olm uştur, F abrikaların tasavvuru h at­
ye Nezâreti Levâzımâtı Askeriye Dâiresine tâ kurulm ası yaşayabilir b ir halde işletilmesi­
devredilmiş ve 1921 senesine kadar 51 yıl n e nisbetle kolay sayılır. Asıl zor İş, kurulmuş
ordu ihtiyaçları için çalışmıştır. bir fabrikayı işletebilm ek kaabiliyeti ve di­
1Ö21 de Harbiye N ezâreti A skeri F ab ri­ rayetidir.
kalar Umum Müdürlüğü em rine geçmiş 1925 «Bakırköy fabrikası geçen on sene zar­
yılına kadar da bu umum m üdürlüğe bağlı fında bu im tihanı verm iş ve kıym etli müdiirü
kalmıştır; 1924 de kabul edilen üç senelik bir reyine güvenilir ve eline milletin sermayesi
ıslah programı gereğince m akinelerin düzen­ em ânet olunur bir dırâyet gösterm iştir. Yeni
lenmesine başlanmış ve bir kısım yeni maki­ kurulacak büyük müesseselerimizin işletme
neler tem in olunmuş, bu işler arasında faali­ zamanlarında bu im tihan devrini hep beraber
yetini tâtil eden fabrika 15 eyiûl 1924 de kıs­ dikkat ve merakla ta kip edeceğiz. Bay Fazlı,
men yenilenmiş olarak işletmeye açılmıştır. fabrikanın m uhtelif parçalarını bana anlatır­
1924 yılma kadar günlük 10 saat çalışma ken işçilerin yetiştirilm esinden, makineler
ile 203 kiiopamuk ipliği ve 1015 m etre bez bakımından dikkatim i celbeden noktaları
imalâtı yaparken, yani senede 370,000 metre saklamadım, işçilerin yetiştirilmesi yeni sınâi
bez dokunur iken yenilenmeden sonra senelik hayatınızda büyük bir vazifedir. H er işçi kul­
bez imalâtı 600.000 m etreye çıkmıştır. landığı makineden azamî istifade kabiliyetim

http://groups.google.
 ^V SIK LO PED İSÎ
— 1905 — BAKIRKÖY BEZ FABRİKASI

yalm* bilgisi ile değil, bir nevi ateşli hırs ha senesine kadar pam u k sarfiyatı ile im âlâlı şu
line gelen arrusu ile tem in etm eği düşünm e­ v a z iy e tte d ir:
lid ir miJteiin yeni İktisadî hayatım ssLibümet- D okunm uş b e t
lendirmek için ehem m iyet verdiği btı fabrka- Sene P a m u k to n <m e tro »
lar ancak bilenlerin, çalışanların ve öğretmek
isleyelerin ve öğrenm ek kabiliyetinde olan­ 300 U8Û.0Û0
*P34 7 öo 2.500.00(1
ların bulunduğu y e rle r olacaktır. 1035 noo 4715 000
«Bilgisi, çalışması, hevesi az olanların 1936 1200 5.838 000
sığınmaları için m illet fabrika yapm ıyor ve 1937 1400 6-317000
1938 1400 6*44.000
yapmiyacakür. F ab rik aların kapısından ilk
1939 1600 8.134,000
günîi giren m em ur veya işçi herkesin bu esası 1B4Û 2000 7.213.000
evvelâ yüreğinin içine yerleştirm esi lâzımdır. 1941 1500 $765.000
Onun için yeni biiytik fab rik alar ilk k urulduk­ 1942 1700 e^rıooo
ları andan itibaren sanatında ve masrafında Günden güne artan yurd İhtiyaçlahm
dikkatten yüreği titrey en s an atk ârların yetiş­ karşılamak maksadı ite fabrika 1949 y ılınd a
mesi için g ay ret sa rf etmelidir. yeniden genişletilmiş ve J&50 yılmda 29904
iğ ve 455 dokuma tezgâhı ile girmiştir.
«Burada gördüğüm i yi şeylerden biri fab­
1960 yılındaki durum u ile senede 4.400
rikada bayanların geniş bir çalışma zemini
ton pam uk sarfederek 650 to n çeşidli cins ip­
buknasıdır. Ötederiberi kan aatim odur k‘tf b a­
liği piyasaya arzetm ek iteere 3600 ton iplik
yanlarımız dokum a islerinde ince zevkleri ve
ve 15 milyon m etre ham bez dokumakta ve
el m aharetleriyle bizim dokum alarım ıza dun*
bu çeşirili tiplerdeki bezler terbiye edilerek
yada hususi b ir k ıym et tem in edeceklerdir.
piyasaya arzetm ektedir.
Bâzı tabii m ahsullerim izin k en d in e m ahsus
F ab rikan ın bağlı olduğu um um m üdür­
bir nefaseti olm ası gibi, eski el işlerimiain
lü k A nkarada, müessese m üdürlüğü Bakırkö-
mâzide tan m m ş hususi çeşitleri gibi y eni do*
yünd e fabrikadadır. M üdürün biri idâri biri de
kuma fabrikalarım ızın da h e r ta ra fta sevile­
tek n ik olm ak üzere iki muavini vardır,
cek ve aram löcak incelikleri olm alıdır.
İd â ri m ü d ü r muavinliğine bağlı altı mü­
Ba&ırköy fabrikası C u m h u riy ette İfiOÖ d ü rlü k vardır-, muhasebe, tic â r e t personel.,
iğden 9000 i geçen iğe vardı. Bu te rak k i nis- gıda dağıtım , iç hizm etler, hastahâne ve kreş,
bet sanat hayatım ıza ö rn ek ler olursa, Türkiye Teknik m üdür m uavine bağlanmış teşki­
az zamanda sanayi sahasında yü k sek neticeier lâ t da şudur:
alacak dem ektir. B u tafsilâtı sîzlere ve efkârı 1 — Esas İşletm e Ş efliğ i:
umum iyeye zevkle veriyorum». aj İplik şûbesi
İnönünün y ukarıdaki sözlerini fabrika ta ­ b) Dokuma şûbesi
rafından 1943 sen esin d e neşred ilm iş b roşür­ c) Terbiye şûbesi
den aldık; ayni eserde, başvakilin nutkunda/ı 2 — Y ardım cı İşletm eler Ş efliği:
sonra şy m alûm at verilmiştir: a) Mekanik atölye
^Bakırköy fabrikası, (II. 7. 1933) ta rih in ­ b) Makine bakım
de, Süm erbank'a 320.000 kü su r lira kıym etiy­ c) E lek trik bakun
le devredilm iştir, H âlen (11 Tem m uz 1943) d) Teknolojik buhar santralı
9838 iğ ve 320 dokuma tezgâhı b ulunan fabri­ 3 — P lân Bürosu:
ka 1.507,000 liray a mal olm uştur. F abrika se­ a) E tü d ve kontrol şefliği
nede S milyon m etre bez dokuma kaabiliyeti- b) Pi&nîama
lîe mâliktir. c) Eğitim işleri
«Bakırköy fabrikasında 700 kadın ve S00 d) Teknik muamelâtı» muhâberai
erkek İşçi çalışmaktadır. Şimdiki im âlât prog­ e) H esab işleri
ram ı île senede 80.000 liralık boya kullan­ 4 — İnşaat Bakım Şefliği.
maktadır. M uharrik kuvvetini şehir cereya­ 5 — L aböratuvarlar Şefliği.
nından aldığı için köm ür sarfiyatı senede 2000 Fabrikayı 1960 yılının nisan ayında İs­
tondur. tanbul Ansiklopedisi 'adına ziyaretimizde tes-
«Fabrikanın L1 temmuz 1Ö33 den 1542 bit ettiğimi* n otlar şunlardır r

m/group/merakediyorum
 BAfUAKÖY CİNAYETİ
P am u k: Senelik ihtiyaç 4400 tM olup
Ege. Antalya ve Seyhan bölgelerinden sağla-
tur.
Komün Senelik 8000 ton. köm ür tevzi
müessesinden alınır
E n e rji: 8.600.000 kw. kuvvet ve 000.000
k\v ışık İçin, cem'atl 10 .000.000 kw. Şehir
santralından vc diğer hidro elektrik santral­
lerden temin edilm ektedir
K ad ro : 2-400 işçi ve 174 m em ur ve te k ­
nik eleman, cem’on 2574 kişidir. İşçilere
yılda ortalama 7.000.000 T ürk lirası iç karçüı-
gı ve fî.aoo.ooo T ürk llrau da munzam ticret
olıflak üzere cera’an 12.800.000 Türk lirası
ödenmektedir.
çalışm a rejimi: Esas ve yardım cı işletme
şübeleTlnde umumi olarak 7,5 saatlik ve 3
ekiple güftde 22,5 saat çalışmaktadır.
Sosyal iş le r; İçe gelen her işçiye günde
2.000 kalorilik çeşidi* bir öğün yemek verilir.
Her isçiye senede 2 kal bedelsiz iş elbi­
sesi verilir.
Kıdemli işçilere, kıdemine gare ikramiye
verilir.
İşinde yeM bir buluş yapan, Liyâkat gös­
teren işçilere ikramiye verilir.
işçilere evlenme ve doğum yardım ya­
pılır.
İşçilerin küçük çocuklarına, iş saatlerin­
de kreşde bakılır.
Spor h arek etleri: «Sümer Spor Gençlik
kalübiı> ad) altında tutbol. denil, boks ve gü­
reş kollarım ihtiva eden bir kulüp mevcud
olup her kolda bölge çapında m uvaffakiyetler
kazanmaktadır
Hastafctae: Hariciye, dâhiliye, röntgen,
diş. nisâîye ve eczabâne bölümlerini ih tira
•den 25 yataklı bir hastalıine vardır; tşci Si­
gortaları teşkilâtı adına işcilcrioin ve memur­
larının muayene ve tedavisi işlenni yapmak­
tadır.
GfMr] UbUii ilftkf AjTlldn
BAKIKÖY CİNAYETİ — 1M9 Nisa­
nı başında işlenmiş bir cinayettir. Aslen Di-
yarbakııiı olup dört çocuğu üe BakırkÖytlndo
Aamalısalktm Sokağında bir evin bodrum kâ*
tında oturan ve Bakırköy Hamamında çalışan
SO yaşlarında kâmil İsminde bir kadın, bu
evin ayni katında oturan Salih Yavuz adında­
ki kiracıyı, sabahın ab ca karanlığında ayak-
yoluna giderken arkasından bıçakla vurarak
— 1906 — İSTANBUL
dldfinnüf, faka* kaili üzerine alan Kâmilenln
em tir yaşındaki oğlu Cemal {ocuk, cinayetin
ilk tahkikatım yaşından, başından nmuİAtya*
cak sekUdc karıştırm ıştır; Bu ilk okul tale­
besi bıçak atm a talim iyle oynar, bundan vaz­
geçmesini söyliyenlere d e : «Büyüyünce bı­
çakçı olacağım!* d er İmiş, fa k a t ayni mahal­
de oturan mahmud isminde b îr çocuk şahid,
kaatil olarak Kfimİleyi itham etmiş, bir kaç
gün sonra tahkikat tamik edilince ve Cemal de
İlk tahrifatından dönünce kaatilin Kâmile ol­
duğu anlaşılmış ve kaduı m ahkûm olmuştur.
Cinayetin sebebi, kocasını m em leketinde bı­
rakarak çocukları ile beraber İstanbul? ka­
çan Kâmilcnirı evde bazı uygunsuz hareket­
lerinin görülmesi ve Salih Yavuz tarafından
bu hususta zabıtaya şikâyet edilmesi yüzün­
den beslenen m üthiş b ir kindir.
B ibi.: Cüütta gazeteleri
BAKtRKÖY ÇARŞI CAMİİ — Bakırkü-
yünüu iki cam iinden biri ve bu köyde yapıl*
mtş İlk eftmidir; 1010 senesinde (Milâdi 1601 -
1602) Şftban Ağa adında b ir hayır sahibinin
eseridir. Zaman İle h arab olmuş, bugünkü
kârgîr c im i bu eski m abedin yerine H icri 2292
(Milâdi 3B75) de Sultan Abdiittziz tarafından
inşa ettirilm iştir. Fevkani olan camün altında
ve Hüsreviye Sokağı üzerinde bulunan bir çeş*
menin üstünde tâlik hat İle beş beyittik k>tV
b e vardır; k i aslında bu kitâbe hem câmiin
bem çeşm enindin
Bin om âlin d e eyleyib himmet $ibao A |ı o trim o
Bu n m tld f N û nmifiH I tt cimi İt (fflW
IHürdri d r k r | k ( ik n v d ı f a ra (UlftblbliMİti)
Karini İnhidam olmuştu r to i (im i tt (eşme
mhamdlllih kıtmdı 'ihâned* Itedld
Bh M f iartfıi (»Ilıin Su r bu MM cim i 0
■in iy S devleti a m in in pâ}'M tf «Jw «
Olundukta cikavd» bitylo ikfl cltnl İl {6fme
D | U lâ ıilıi la m ın la ib âd u U lh a kl] labtfr
Tapıldı defai sâm|y«lr vâtf r ia t <3 fcşffle
»ece 1292.
Camiin müstakil kitâbesi yoktur.
Camiin avlusunda, mabedin kopuşu kar*
şısında, üç musluklu yekpare b ir taş tekne ve
he r musluğun üstünde de birer kitâbe vardır;
m etinleri ş u d u r:
Sağdaki musluğun üstünde: «SfihibttUıay-
rat Mehmed ağa ve Muştala Aga btrâderan fl
Ramazan sene 1099 (Milâdi 1*89}
http://groups.google.com/
 — 1907 —
Ortadaki musluğun iistü n ie : «Yaplıklm
ju musluğu Şaban Aga Jdeler kim rahm et W»
H a i ons fi gurrei ramazan 1099 (M illdl 1683).
Soldaki musluğun üstünde: , Ceddim Şa-
ben A jsıua cam ilstrifc verdiği suyun yak!
akçesidir, ihraç idüb cümle kariyelitıln jıcza-
rçti ile bu m ualuju tccdld Idiib vakfetraifiz-
dir, âllardan İtimse mâni olmıya».
Musluk kltâbeleri aydını olarak gösteri­
yor W cSmiin Şaban Ağa vaMı olan suyu ça.
lımrnş. Şaban Ağanın o ğu llan veya torunları
DİU Mahmed ağa ile M ustafa Ağa cedletjnin
çalınmıg id vakfını bililin Bakırköy M üslü­
manlarının jelm deti ile meydana çıkarm ışlar,
harab olan musluğu da ÜÇ m usluk olarak yc-
mlemijker. üçüncü k ıtihey e de b u suya art'.k
kimsenin el atm am asını kaybettirm işlerdir.
O f totâbeye d e kaydedilmiş olan 1009
yılının, bayır sahibi Şaban A ğanın ve­
fat tarihi olmayıp evlâdından M ahsıed ve
Mustafa Ağalar tarafından çalınm ış vakıf su­
yun camiişerife iadesi ta rih i olduğu daha ya­
kın görünür.
8« Ansüüûpedjnjn jw ,\ ailesinden Neok
Iis Sarrls'in rum kaynaklarına dayanarak ver­
ir digi malûınsta gü­
re, Rakırtrily Çalfli
Camii Hicri 1061 -
10fi5 arasında (Mi­
lâdî 1650 - 1855)
inşa edilmiştir, bâ-
nlsi de Kocamus-
tafapasa’h Derviş
AhnU'd Efendidir.
Evvelâ abşab bir
mabeddir, 1878 de
yanmış ve 1880 de
kasaba Şaban Agi
S ılu r k f ir Q t f |i CkmU
'group/merakediyorum
BAKIRKÖY CAKSI CAMİİ
israfından girgir olarak İhya e dilm lf ve ha)"'
rs BakırkOy ucnginlcrnden Yango Malinûpu-
lös Çorapçı da 200 altun yardımda bulunmug-
lur.
Sokak (İterindeki çekmenin ve clrrvl av­
lusundaki m uslukların Üzerindeki kitSbeler
kargısında rura kırnaklarının (ok h a ü lı ol
dugu meydandadır.
£ğ er KocamusUfapatalı b ir Derviş Ah-
med Efendinin bu «aml ile bir « tik a ıı v a ra ,
b in işi olmayıp eam ijjerKe minber koyduğu­
nu söyliyeMlIrlz.
H icri 1099 (Milâdi 1083) den evvel ttbnüf
Şaban Ağanın 1660 d» cam llkebir olarak ih­
ya etm esi ise h e r halde garib. fih is hatadır.
Caralişerif, 1934 Belediye Şehir Rehbe­
rine güre Hilsreviye Sokağı M erindedir, so­
kaktan evvelâ taş döşeII Bir avlpya girilir. Av­
lunun ortasında b ir şadırvan ve yanında bir
kuyu vardır, sokaktan girildiğine göre cim i
sağda, yukarıda bahsettiğimiz m usluklar da
solda kalır, tam karşıda da U r kabvehâne ile
üstünde vakıf odaları vardır. Kahvehanenin
ta p u su üzerinde de «İstanbul mahalle bekçi­
leri yardımlaşma cemiyeti» diye bir levha
asılmıştır,
Kahvebâne bekçiler yatdımlasma cemi­
yeti tarafından da işletilmiş oba. adı üstün­
de, sohbet, lâklaJu ve belki de oyun yeridir,
kahvehane ve emsali müesseseler, her ne su­
retle o lun a Olsun bir mabedin harimine so*
kularoas. Nitekim 19OT yılı martının otuzun­
cu gtloü İstanbul Ansiklopedisi adına bu câ-
rali îiyaretimliile cim i avlusundaki kahveha­
neye dolmuş bir kalabalık fstatıbul Radyosu-
nıuı yayınladığı bir fudbol maçını dinliyordu;
canv.işeıifden ayrılırken de ayni Radyo, aşk
(R asİlD; BcbccO

EAKIRKÖVDE EJtMKNİLEIî — 1008 —
ve alâka üzerine şnrkı söylüyordu. Dünyanın
biç bir yerinde bir ma bert avlusu adan çengÜ
çegâne, «pas, şut ve gol* avaaeleri yükselme-
mîşfır. Kahvehanenin Üzerindeki vakıf oda­
larda da son zamanlara kadar bekâr uşakları
otururmuş, hayli uğranarak tahliye ettiril­
miş. İstanbul mahalle bekçileri diyar garibi
vatandaşlarımızın du ınabetfe hürmeten ken­
dilerine başka bir yer aramaları gerekir. Câ-
mi srlıuuna yaraşan kalıvchâne değil, bir
dershâne, bir kütüphane olsa gerektir.
Camiin pabucJuâuuun sağında müezzin
efendilerin istirahat ettikleri bir ada vardır.
Minare tapusu müezzin odasının hemen ya-
mndadır.
Pabuçluk avlıı ■ taşlıktan camlı b ir böl­
me İle ayrılmıştır. Pabuçluktan fevkani olan
camie geniş bir taş merdivenle çjkılır, m er­
divenin üst sahanlığının sağırda ve solundu
üçer basamaklı taş merdivenler vardır ki sağ*
daki merdivenden müftülük odasına girilir;
aıtlitü odası, temin katındaki müezzin odası­
nın üstüne rastlamaktadır. Soldaki merdiven­
den küçük bîr sofaya, oradan da yukarıda adı
geçen bekâr odalarına doğru uzanan bir kori­
dora geçilir.*
Sahanlıktan b ir kapıya son cem aat yeri­
ne. oradan da camie girilir. Cam) m üstatü
plânlı, düz tavanlıdır. D uvarları levhalarla
tezyin edilmiş olup m ihrab duvarında so) kö­
şede Ye&ârizâdenin 1250 tarihti «Hiivesse-
nriiil-atim» levhası Ayasofyadaki muazzam
yazmin bir minyatürü olup fevkalâda lâtif*
tir. Sol duvarda H attat Sami Efendinin de yi­
ne talik hat ile 1312 tarihli «Dahilck yâ Rc-
suhıUah» levhası, sağ duvarda ayni hattatın
tek hat ile diğer bir levhası, bir çerçeve için­
de toplanmış müzehfteb m lrkaat ve bir hılye
levhası dikkatle muhafaza edilmesi gereken
san’at eserleridir.
Son cemaat mahallinin sol tarafında bir
ahşab merdivenle yukarıdaki asma mahfele
çıkılır, bu ahşap merdivenden alt ta u n la rın -
da bir kapıı ile dar vo uzun bir odacık — malı-
fele bağlamrt bu odacık merdivenli bir kapu
île de bekâr odalarına giden koridora m er­
buttur.
Camiişorif, yirmibeş senelik müezzini
Mustafa Efendinin himmeti eseri gaayet te­
miz buluuuyordu. Evkafı mütevellisinin ihma­
li yüzünden vaki şikâyetler üzerine Vakıflar
İSTANBUZ,
Umum Müdürlüğünce Evkafı masbutaya alın­
mış ve elhak yerinde bir iş yapılmıştır.
fevkani olan Bakırköy Çarşı CamiSMn
altında, büyük bir sarnıç vardır; Hüsreviye
Sokağı üzerinde de ikisi çeşmenin sağında,,
ikisi solunda dört dükkânı bulunup dükkân­
lardan İkisi nalbur, biri oduncu ■ kömürcü bi­
ri do bir mobilyacı tarafından işgal edilmiş
bulunuyordu.
B i b i . ; R E K v e M e h m e d K o ç u . O e s i n o tu .
BAK1RKİİYDE EK M ESİLER . — Bakır-
köydeki Erm enilerin tarihi Istanbulun diğer
sem tlerine nisbeten yenidir. E rm elilerin bu­
raya yerleşmeleri, o civarda bulunan Azatlı
köyünde, tarihçi Avedis Berberyan’a göre
17fl3 yılında, Baruthanenin tesisiyle başlan­
ması çok muhtemeldir.
Filhakika Erm enilerin burada azamî bir»
buçuk asırlık b ir mfcsisi olduğu bazı eski men­
falardan anlaşlıyor. Meselâ m eşhur tarihçi
ve edip Erem ya Çelebi Kömürciiyan, 17 inci
asrın ikinci yarısında, Erm eni dilinde ve man­
zum olarak kalem e aldığ* çok kıymetli «İs­
tanbul tarihi» adlı eserinde. Bakırköyden
bahsederken, sam anında Erm enilerle meskûn
olan sem tleri zikrettiği halde, orada Ermeni-
le rin yaşadığı hakkında hiç b ir şey söylemi­
yor. Keza İ d inci asrın sonlarında İstanbul
hakkında kıym etli ta rih î m alûm at veren Mıhi-
tarist rahiplerinden m eşhur tarihçi Lufcas İn*
cictyan, B akırköyün lâfını bile etm iyor. Mu­
m aileyhin VenetiikLe neşrettiği «Yeğnak Pü-
*antyan» isim li derginin 1618 yılına ait bir
sayısında, Tstanbulun sem tlerinde yaşayan Er-
m enilerln m iktarım hâne hesabı ile verdiği
halde, Bakırköy Erm eni nüfusunu zikretmeğe
lüzum görmüyor. B undan anlaşılıyor ki mez­
k û r tarih te oradaki Erm enllerin sayısı pek
cilz'l b ir m iktarda imiş.
Erm enilerin Bakırköye asıl yerleşm eleri
183S sıralarında oradaki Baruthanenin tesi­
siyle başlar. Şim endifer battım n inşasından
sonra, diğer un surlar gibi, Erm enilerin de
sayısı artm ağa başlam ıştır. Ezcümle 1680 ta­
lihlerinde Erm enilerin mevcudu tahminen
100 hâne kadardı. Bu artış 1920 sıralarına
kadar devam erimiştir. Bundan sonra Ermeni-
lerîn harice hicretiyle ve bilhassa son zaman­
larda umumiyetle zengin ailelerin Beyoğlu
taraflarına göçmeleriyle Bakırköy Ermeni
http://groups
 b a k ir k ö v

google.com/group/merake'âîyoru'ffi"
 — IBM —
nufunı Ur hayli Kaimidir En ton koyulara
göre I » DlifcUrr W affeyc yakındır.
Klibeler — Baklfkûyde Ermeniler İlk
(ela 1B.12 Urihlnd» bir kliliteyo sahip olmuş­
lardır. 0 m msn anlaşıldığım güre Bakırköy-
de ikam*! etmekte olan Axath’dak| Barutha­
nenin BrmonL iıçltort Eu-utcübaçı Ohanncı:
Be? Dadyaa's (17BB- 190ît) müracaat ederek,
Setıülerl için bir ibâdelMnq temid etmesini
rlcü etoıi{l*rîİtr O dt Sultan Mahmuddan bu
huiurtfl müsaade almıştır, tşle meıkûr tarih
[pt Rarplar ahşap bir rnanâKÜfİATim Errrı tali­
lere hediye etmişlerdir Onlar da bu Kiliseyi
Şurp Snrkis tesmiye etmelerdir.
Bundan birkaç yıl sonra, gdrUnüyar U
bir kısım Ermeni amele aileleri mufrttmfilen
ko la y lı* »Uun diye Azatlı Köyüne naklolun-
nıiı^inrriır fci IBS5 de Oh&incs Bey Dadyiın
orada Surp AstvadziâaİD namıyla müteveffa
pederi Arak®l Amira Dadyan‘ınll753 - 1812)
(ratfrasj için y e n i bir Milse ia$e ettinnîf^r.
M«kHr kilise 183-7 Nisan 25 de takdis olun­
muştur.
B skırkaydeki asıl S u rp A stva& adzla K İ'
lisesinin <Bu maddeye bak), fltşBSl İse m alûm
olduğu dereJ 1044 yılının N isan ayında ta ­
mamlanmıştır. Y eni bir Kilisenin ih tiyacı şu
suretle izah edilebilir. 1635 sıra la rınd a Bakır-
köyde yeni b ir b a ru th â n o in şa olunm uştu.
Surp Serkis KilisealniD b in ası ah şap ve m u h ­
temelen ufak va îtö b n e idi. B u nlardan başka
Zeytin B a m ım d a bu »ıralarda b i r d e m ir lab-
fUtau tesis o lu n m u şta. (A. B erboryun'ft £öre
25 sstim I M S d« in ş a n tanıaDiIannuçtır)
Ohannesl Bey DadyantUn maada kilise
avlusunda gGmfllü diğer Kayda değer sfcnâlar
şunlardır
I O ğullan, Barutcubftşi A rakel - Sisalt Bey
| Dadyan (1320-145*!; N ersea-Hösrov Bey Dad
/a n ı!825-îa72); K lrk o r- M ihran Bey Datfyan
(1412 -1042); N erses - Hosrov Beyin ogîu, Ar.
Ç »k-N ertej Bey B adyan (ölüm ü 16&4h Elyas
% a » ) Çayyan 11840- 1&QÎ>; OımDt Bay
Bıbayan, v,f.
M cktcpkr — 1 ArdzrunyiU] Dadyan İlk
okulu Hayırhah oldufcu kadar aynı »m anda
münevver bir kimse olan Ohannes Bey Dad-
Vsn, kiliseyi yaptırırken yanına bir de mek­
tep Loşa ettirmeği unulmanuçtir vo atalarının
h'rtırasım iısfeton ona «Ardmuıyanı İsmtnl
)/merakediyor(jm
BAHRKÖYÜE ERMESİLEH
vormigttr. 1 &B2 ı!e ahşap crian *sWslnljı yn-î-
ne tıuçünkO k&gir biri yUkseLlllmitür ve o ta­
rihten İtibaren Padyaaliınn sûlileslna tıur-
ı&elön, okul «Dadyan» teemlyc olunmuştur
2. NenjııbtıhyRct il)s nkulg. — &u mek­
tep Kspriel Ncfştbtıhyan taraflıdan «çılîny-
tır v« 1388-18B0 şualarında fıallyetU- bulun-
rmi|tur,
S. Nlkogogyon İtkoJmlu — Aram lYtko-
jgOSiyan israfından SÇllaa bü mektep KKtf-lOOT
nıralnnnda Aua bir mQddci tedrisatla bulun-
muçtur.
4. Beıeıyan lisesi. — önce İlk tedrisat­
ta bulunan bu rnektap Bcuzyan tara­
fından 1008 de lesls olunrruistiir. Tcdrken
Uorliyerek Usey« kadar yükselmiştir İkinci
Cihan Harlbfnln baştanım kadar Itee ölerek
faaliyette bulunduktan soma tekrar ilk tedri­
sat derecesine inerek Beyogluna taşınnu$Ur.
5, fsvlj^e-Ermiînî illtokalu, — Miitsrat»
yılaarındft bir kaç aens çalışmış olan bu mek­
tep Gür» Kevorkyan yahut Kevork Daroyan
isaıinde bîr üst tarafından anılmıştır.
Bergen BaJurS5y<İe VJlnu Dadyan îüccku-
lu faaliyettedir.
üfuhtcUi eeıniyet ranllyctlcrf — Eski ve
yeni Bakırköy Ermeni cemaatı [aitliyetlerin-
den bazıları Şanlardır; U in d Meşrutiyetten
sonra Tojnak, Hınçak ve sair komttder Ba-
kırktyde de kulüpler açmi|laıdır. Mütareke
yi İlanda İse Kıulbaç tufikilSU da mevcut ol­
muştur. Son zamanlarda V&dlkuîe Eftneni
Hastahâîıcsine yardım kolu dil te^^ckol etmiş­
tir. Tahminen 1915 yılından bOTİ fakirlera
y a rd u n kolu de faaliyettedir.
Bfljuriıöydf dflğmuj yahni yaşamı; ban
ErmenJİer — Ermeni Kilisesinin «luaunda
luedfun Dadyan efradından; Meıarllkla gfî-
mlilii olanların heman hemen lıepslDden Ke
miklep açmjf olanlardan maada kaydadc|ei
puhulardan tesblt edebildiklerimiz; şunlardır:
tstanbul patrifi Başpiskopos Horen Aşîfe-
yan (1842 - 1BB3); Oamanll Devlrtl yükselt
memurlarından Mıhrltıt BoyBabayan: Osman­
lI Mfibusan Meclisi âzalam dan Sıvüa mcbu.ni
&ücran Barsamyan; Matbam t« takvim n£şlri
Kevorh Zaıtaryan (ötümlU: 1&A3) va evlMları
tarihçi Vüiıan Zartaryan (1071-1944) ve Bi-
man ^artaryan (doğuşu 1860); Şair Yfflvaft
 BAKIRKÖY'DE BL’ULAR
Kolanctyan (dokumu: 1850]; Poktortar: Sarfcis
Ifahabetyan. Çilyan. Ohannes /Vgtkyan, Peşti-
maltiyao. v^.; Genç yajU Ölen meşhur mu­
ganni Mike Kerestcclyan, hayır ve comaa* fi­
leriyle tanınmış Apraham Apciyan. dans ho­
cası Prof. Nişanyan, v,s.
M ezarlık — B rtırk ö y E rm en i M ezarlığı
istasyonun fırka tarafında ve Rum K a b rista ­
nının yanındadır- Ista n b u lu n en yeni, ? n u fak
ve aynı zam anda e n b akım lı v e e n m a m u /
E rm en i a t « a rlık la r u ı d a n b iridir. M esahası
tahm in en 2.000 m - k a d a rd ır. H angi ta r ih te n
itib a re n kullanıldğı k a t i o larak belli d e ğ ild ir.
Afaaraafîh b ir s s ra y a k u ı m azisi olm ası m u h ­
tem eldir. M ezarlığın to p ra ğ ın ı K ilisen in p a ­
p azlarından D er B edros, JSÖfr eten s o a ra e ld e
e tm iştir. K iık o r M ısıryan a d ın d a b ir b a y ır-
haiı tüccarın v asiy etiy le 1899 y ılın d a m ezarlı­
ğ ın e tra fı d u v a rla çev rü m içtir. B ir ik i yıl ön­
c e K abristana s u g e tirtile re k ve yerçj y o lla r
y a p ıla ra k daha cazip b ir b a le s o k u lm u ş tu r
Rastladığımıur en eski moz&rtsst kilibesi
1879 tarihini tayyör ve Bitlisli Markos Agop-
yau isminde bir şahsa aittir. Ea güzel erroe-
nıce şiir J8B5 de genç yaşla eden Vwkine Boh-
çelfjrsıı naramda bir kızın mezar t r i o d a d ır .
Ermenice harflerle tûrkçe hiçbir kitâbe mev­
cut değildir.
S a n 'a t b akım ından e n z a rif m ezar â b id e si
Malfıasv-an aiJesfne a ittir. K eza B e rb e ry a n ,
K avukyao ve K uyum cuyası a ile le rin e a it o U n ­
la r da m ezarlığın nazar* d ik k ati ç e k e ce k â b i­
deleri a ra sın d a d ırla r.
Mezarlıkta gömülü kayda değer simalar
ölümleri sırası ile şunlardır: Rahip Der Bect-
j û s Itedrosy-an (1832 - Jurkor fitıscryatt
(1650 - 189$); Dr. Karabet Nâzaretyan (1856 -
J921): Dadyan okulu müdürü Zareh Mağak-
yan (1873 -1924); Ealıip Der Bedros Bedros
yan flftt>7 -1929); Kilisenin sayılı hayırhah­
larından Kayserili Karabet Ohanyan (1840-
1931), ki bu satırları yazanın annesi tarafın­
dan büyük annesinin dayısıdır; edebiyatçı ve
filolog Nişan Civandan {1851 - 1933}; T ürkiye
Hükümeti konsoloslarından Serkîs Balyan
(1062 * 19&6); lügat naşiri Zakar Papâzyaıı
U8Û&- 3942): Bezazyan Lisesi miiessi® ve mü­
dürü Boğcs Bezaayau (1878-1951).
Kerorfc M. ramkciyu
aiKIRKÖV&C SUMLAR — Bakırköy^
n ü n Bizans d ev rinden, b u a n sik lo p e d in in b u
http://groups.google.coir
ıg ıo — IS T A H fcn.
köyden baM i'den m add esi için d e kalem im i?»
e m â n e t edilen y o rd e b a h setm iştik Rak»rk5-
yDnde r a m la r ın y e n id e n İsk â n ı 1780 d e n «on.
ra baflad». Y an yada T epedeletıH A li P aşa dev.
rindo Karbcniıjten v* Agrabadan eşkiyi m i­
mlinden kaçan 10 12 rum ailesi, devlete ^
yan ctmtj ola» Alı Paşanın tedibi ile meşguj
elan padişaha sigmdLİar; İstanbul* getirilerek
Bakırköyündeki Ayios Pandctemıon Biranı
manastırının harabesi etrafındaki verimli top­
raklarda y e tild ile r; hÜkûmctden bu aranyl
alarak ziraalle meşgul oldular Bu muhacir­
lerin öğrenebildiğimiz, isimleri şunlardır:
Epirden Sarandi Yiancoğlu İle: amtazâtJel^ri
Kosti. Zaharia ve Petro; Topal Ulaş yahnd
Vasolaridis; Çukurbostamn ilk sahihleri AL:
nâsios ve Kostantin Çukarlu; Andon. Dimüri
ve Atina Zahariadfs: Karbeakzten Agrefti Spi-
rosoglu Ko&tandi Malliupulos İle 14 çocçjfc sa­
hibi bulunan büyük oğlu Yango Çorbacı; bun­
ların hepsi bağcı - bahçıvandır. Hattâ 1800
den evvel Bakırköyünde bir bağcı - bağçıvan
loncası kurmuşlardı ki loncanm amblemi bir
çapa ile bir destere idi. Bu lonca 1812 de Sa-
randı Yiancoğlunim bağışladığı arsa üzerine
Ayios Yeorgios rum Ortodoks kilisesini inşa
ettirmişti.
Kilisenin yânında Sarandmin, daima si­
yah potur ile kalpak giyen oğlu Petro Yian-
coğfu île zevcesi Eteninin oturdüğu harikü2«-
de güzel bir bağçe içindeki iki katlı evleri bu­
lunmaktaydı; ona yaian çıkmaz sokakda nam­
lı rum kadın ressam Tatria Fînranm doğduğu
afışab ev hâlâ durmaktadır (1960).
Bakırköyünde yerleşen bu ilk çiftçi mu-
hatıllar -mahattetemi ayırmak için yollarına
çeşitli ağaçlar diktiler; Zeytinlik, Sakız ağacı
ve Cevizlik gibi semt isimleri bu münasebetle
takılmıştır.
Bu muhacir ailelerden önce Bakırköyiin-
âe yerl&şrriş rumlardan en eski isim olarak
Yani Paskaloğlu'nu tesbit ettik; baba 1777 de
ölmüş, kendisi Osmanlı ordusunda binbaşı
rütbesi ile Sarayın ve Ordunun Kasabbaşilı-
ğmı yapmıştır.
1840 da oğlıı Yeorgjos Sakızağacı'Mabaî*
leşinde Kamandarof'ua evinin yanında beş
ev inşa ederek Bakırkoyde yerlerdi; bu evle­
re üe cniftesl Kasabbaşı A taıus KosfantinStüS
İle İngiliz konsolosu, İtalyan Polmierj otur*
muşlardır.
 ^SStKLOggPİd — 1911 *—
Kogrûo iki fırınının sahibi MakedonyalI
Toma Butgarididir. Çorlulu, koyun sürüleri
ile meşhur Pandelı Celeboglu da ilk kasabı
obnıı^ttr; Celeboglu Islanbuldı yerleşince
kıyafetini değiştirmemiş, «Şalvarlı Kasab» di­
re meşhur olmuştur. İlk yerleşenler arasm-
<b fcpngin bir çiftçi ailesi, Hacıteodoriler var­
dır.
J32I den sonra ıtâki adasından gemici
İŞpin gemiânin bir kayaya ntuntp parçalan­
masından sonra kalabalık ailesi efradı ile Ba-
fcırköyüne hicret etmüf. yerleşmiştir. Aynı sı­
ralarda Kefalonyalı gemici Yorgi Kambfçis de
Batarköyüne gelmiştir. Bu iki aüe Sakızağacı
nın ilk nuyhâııe» eten «Babi* de tertip ettik­
leri eğlenceleri ile meşhurdur.
Sonra sonra zengin tüccarlar gelmeğe
başladı, İnannis Voltu (1839-1917), Sakızlı
loannis Ciras (1826- 1907), Aleksandros Sar-
lis gibi.
Çiftçileri, gemicileri, tüccarları fikir adam­
ları. kültürlü burjuvalar lâkibetti, başta As
kepidısfer.
1B68 • 1870 a ra s ıd a da Anadoludan çık­
an», fcstonbulda zengin olmuş rucnJar gelrot-
ye başladılar; bunların evlâdlart arasından er­
kek ve kadın pek çok kültür sâhibi simalar
yetinmiştir, bu arada ilk hatırlanan isimler­
den biri arkeolûf, tarih ve meskûkât âtimi
Kostandi. Makridis Beydir; bu ailelerin, ekseri­
si, BakırkÖyüne İstanbul içinden kalkıp gel­
miştir, meselâ 1893 de Küiııkûpudan gelen
«Ağa* lâkabı ilç anılan Fertekli Anastasios
Araoâpubs gibi.
1857 d« Fenerde çıkan büyük bir yan­
gından sonra fenerli rumlardan bir kısmı da
Bakırköyüne hicret ettiler.
Bakrr köyünün Sirkeciye demiryolu İte
bağlanması, Ayestefanos muahedesinin imza­
lı Bakırköyiine Utanbulda yerleşmiş ecnebi-
lort «3b etil. Yine Ayasteûnos Muahedesiıı-
öen sonradır ki Türk zenginleri, bu arada ta-
nıomış Türk münevverleri Bakırköyüne T ağ-
bet etmeğe başladılar.
1022 den sonra tslanbutdaki tum lann
beyle dördünün TürÜyeyi lerketınMi (Berine
Rakırkâyünün rum dEseriyeti de kalmadı. Fa-
kal hicret etmeyenler, içtimai ve fikrî miies-
Scsclerini yaşatmaya muvaffak oldular.
Kttltftr Demeği — 1947 de Balurköyde
tein gcnolorînin gayreti île kurulmuş bir
ı/group/merakediyorum
BAKIRKÖY FÜUN SOKAĞI
dem ettir; Önceleri Utanbul Caddesinde ufa­
cık U r odada bulunan merkezi kısa bir zaman­
da Aşmalı Saka Sokağında gaayet geni» bir
binaya taşınmıştır, bu bina, kilisenin arka­
sında mctrûk bir a«tıâne jdİ, 1955 de kilise­
den almaya muvaffak olan gençler tâsnir ve
restore ettiler. Dernek muhtelif kollar üze­
rinde çalışmakUdr: Tiyatro kolu, Uıbik kolu.
Spor kolu. Kliltttr kolu. Gezi kolu, Kütübha.
ne kolu. Faaliyet programları dikkatle tatbik
olunur. Âza sayısı oldukça yüksek olup ekse­
riyetini de münevverler tenkil eder. Derneğin
kurucuları Haralambos Çingiroglu, Niko Ni-
kolaidis, Yorgo Sianisoğlu. Stamat Macaridls
ve Niko Klios'tut. Bu satırların yazıldığı ta­
rihte reis avukat Yanıuki Emirzes idi (İKD).
Fukarâperver Kadınlar Cemiyeti — Ev­
lâ hususî bir topluluk iken 1956 da resmen
tescil ettirildi. Kurucuları Aoastasia Gumbris,
Sofıa PetropulUdSs ve Eteni Bunsropulos'tur.
önce bir aşocafı açmışlardı; garfbiere, düş­
künlere, medâr olduğu görülünce âzası fazla­
laştı. Gelirini aile toplantıları teberrûları ve
tiyatro temsilleri ile temin eder.
MekteMer — Bakırköyünde ilk rum mek­
tebi geçen asrın başlarında Ayıos Yeryios Ki­
lisesinin n&rteksinde bir kilise mektebi ola*
rak açılmıştır. 1840 • 1841 yıllarında Patrik
[V. Antimos bütün kilise mekteplerini kapat­
tı; yerine lâik mektepler tesis edildi, Bakır-
kdyüode ayni kilisenin avlusundaki bîr koğuşa
da miİ8bet bilgiler de veren yeni bir dershâne
ayıiHı» ısfis yılına kadar b a dershanenin mu­
allimi Zaharia Zabartedfe idi. Bu dershâne de
1A65 vebâ salgınında kapatıldı. Mfi8 - 1870
arasında aynı koğuşda bir erkek çocuklar
mektebi açıldı, kızlar İçin de «Binbaşının Evi»
diye mâruf binada ayn bir mektep kuruldu.
Erkek ıaA tehim 1875 ydma kadar Y. Psİhalis
idâre etmiştir. Kilisedeki koğuş küçük ve gay­
ri sıhhî olduğundan 1871 de muhtar Nlkolos
Askepidis ile H ad Todorinin gayretleri fle
köyün rum zenginlerinden büyök bir ü n e
toplandı, klişenin karşısında eski rum m ezar­
lığı arasına iki katU kâgir bir erkek mektebi
inşa edildi. N«<Uk Surla
BAKIRKÖY FIRIN SOKAĞI — Bakir-
köyde Yenimahalle sokaklarından, Öcalan So­
kağı ite gerideki bortanlar arasında uzanan bir
yoldur. Tayyarecitethi ve Tayyareciydik So*
kaklan ile birer dörtyolağzı yaparak kesişir;
 &AK7(tKÜY TflAS$t2 KJZ MEKTEBİ
asfalt döşttuniş. yajk kaldıranları b b a Uf-
(0/ 1. ik i ârab» gfcçebilocek genişlikledir iki
fcfianndakj evlerin • ahşab. çoğu ba£
çfebdlr: bitimine yakın tek katlı fakat çok şi
rin bir beton villâ üe iki katli güzel bir ahşab
köşk vardır. Adını, Ücalan Sakağı ile oUın
kavşağının aol köşesinde bulunan bir ekmek'
ci (ınnmdan almıştır (Nisan 1052)
Hakkı Göktürk
BAKIRKÖY FRASSISt KIS! MEKTEBİ —
1818 4a Fransada Bordeau Şehrinde kurul­
muş Mariste tarikat! rahibeleri tarafından ka­
pitülasyon muahedelerine dayanılarak Istan,
bulda açılmış mekteplerden biridir; N’e za­
man açıldığı bilinmiyor, fakat 1839 tarihli bir
vesikada Istanbulun muhtelif semtlerinde ku­
rulmuş 40 Fransa Lâthı Hıristiyan Mektebi­
nin arasında adı geçmektedir. 1912 • 1913
Türk - Fransız anlaşmasında adı geçen mek­
tepler arasında da mevcuttur. Bu kayıtlardan
anlaşılıyor ki 74 sene yaşamıştır. Harbi Umu­
mide kapandığı muhakkaktır. M ütareke yılla­
rında yeniden açılıp açılmadığı öğrenilemedi,
talebelerinin Osmanlı tebeası Rum ve Ermeni
kızları olduğu da pek ayduıdır.
B i t i : O.N E rjlo . Türkiye Maarif Tarihi. 11.
BAKIRKÖY HAMAMI — Bakırköylinde.
İstanbul Yolu He BakırkKyharaam Sokağının
kavuşağı kösesindedir; Bakırköy Çarşı Camii-
nin tam önüne diişer. Onyedinci asır sonla­
rında. cami ile berâber yapılmıştır. Bîr «tek
hamam» dır.
Pek çok tâdil görmüş, on yedinci asır Türk
yapı sanatında kttçlik tek hamam plim bozul­
muş, hamamlarımızın dışardan lıakıldıgındj
en pitoresk yeri olan camekin kısmı tamâ-
men kaybolmuştur; şöyle ki, kaldırılan eatne-
kSr.tn yerine gaayet çirkin iki katlı bir g&rgir
bin i eklenmiştir, bu binanın zemin katında,
İstanbul Yolu üzerinde dört göz iıid dükkânı
yapılını;; hamamın eski camekânının giriş
fcapusu muhakkak kİ İstanbul Yolu üzerinde
iken bu muhdes kâgir binada giriş kaputu
Hamam Sokağında açılmıştır, ve o çirkin ya­
pı da seınln katında temama ancak dar bir
http: //groups .goog le.cçjfi
1&12 — ICTAMBÜİ
koridor bırakılm ıştır, bu koridorun n.iii-;-
tindc sağ tarafla hır m erdivenli İkin- kata
yani zemindeki koridor ile dükkanların usta­
nı? çıkılır, hamamın soyunma peyke ve oda.
cıfcları buradadır
Hamamın yeni kapııaundan girilince U
men sağda bir odacık vardır; bir ten iy . '. j j .
ya verilmiş, içine hamam kapusuıtıian
bir atölye olmuştur. Kaldırılmış olan eski Wj.
y iik a tn e k â n m kajm sa caddc Üzerinde bulun,
dlığıı için, hamamın kadınlara tahsis edildiği
günlerde ve saatlerde çarşı boyu cadde Ittlün
deki kapudan bir kadının ham am ı girm e;,
hamamdan çıkması eski edeb ve terbiye an’a
nelerimize uymadığı için, zannediyoruz ki bu
terzi dükkânının yerinde eskiden kadınları
mahsus bir kapu bulunm uş olacaktır.
Asıl hamama, mııhdes binanın zemin ka­
tındaki m erm er döşeli koridorun sağındaki
bir kapııdan girilir; bu kapu da dahil, hama,
mın hiç bir yerinde tahta kapu kanadı yok
tur. halvetler, m ahrem temizlik yeri ve ayık
yolu medhalin iki Ust kenarına asılı sallandı­
rılm ış peştem aldan perdelerle kapanmıştır.
Hamam ' iki kısma bölünm üştür; evveli
dış koridora amud ikinci bir koridora girilir,
bunun sağında tek ku m alı bir mahrem te­
mizlik lıücresi ile ikişer kum alı iki halvet var­
dır; sol tarafta temizlenme hücresi karşısında
tek kurnalı bir soğuk halvet, onun yanında
dar bir ayakyolu, ayak yolunun yanında da ÜÇ
kurnalı ve diğerlerine nisbetle büyükçe bir
sıcak halvet vardır; bu sıcak halvetin tapusu
hamamın ikinci kısmında, kubbe altındaki gö*
bek taşlı satımdadır.
Hamamın asıl Sıarâre, şahın kısmı tek
kubbe ile örtülmüş tam bir m u ra b ta d ır orta­
sında dürt köşeli b ir göbek taşı, etrafı t u do­
layı m erm er sotadır ve on ilç kurnadır; ka­
nada», peştemal perdeli kapusundan girildiği­
ne göre aol köşede bir kapudan yukarda bah­
settiğimiz üç kum alı sıcak halvete Keçiür
BakırkOy Hamamım ziyâret etti jtoriz MW®
ydı nisan ayında hamam Bay Osman C a c e ttt
ve ojlu Hakkı Cacekli tarafından işletmekte
idi. Osman Caeekli ayni zamanda baznamm a*'
 ANSKLOPEDtSt
— m s — BAKIRKÖY tSK fiLE CADDESİ

jjibi idi; hamamı 1948 -

1&49 yıllan arasında « .
tın almış, kendisi ile gö­
m m ek imkânı buluna­
madığı için eski mülk sa­
hibinin adı tesbit ecUle-
medf. Bay Osman ve oğ­
lu hamamcılığın yanında
emlâkçilik İle de meş­
gul idiler; hama/nm /ev
kani soyunma yerinin al­
tında dört gtiz ırâd dük­
kânlarından biri «Uğur
Emlâk* adı ile bu işle­
rinde yazıhâne olarak kullanılmak­
ta idi. Diğer dükkânlardan biri tü ­
tüncü. biri kundura boya salonu,
biri de kundura tamircisi, eskici
idi.
Bay Osman CacekiTıtin irfan
sahibi zât olduğu hamamının İstan­
bul Ansiklopedisinde tesbiti için
gösterdiği kolaylıkla bellidir; hiç
şüphesiz ki patronun aldığı direk­
tif ile Heceb Odyanmaz adında
ya$lı bir deliâk da. bir îstaııbul
hamamında çalışan adamın sâhib
olması gereken nezâketle rehber­
lik etmiştir, o garib vatandaşın adı­
nı da bu natırlarla bu büyii-k kü­
tüğe kaydetmiş oluyoruz.
Bak/fk&y ünamm
106û yUı nisanında Bakırköy (Taslak p lin : R.E.K.J
Hamamında natır, dellâfe, Külhan­
kağı, Anıedci Sokağı, solda da Dahtelecİ So­
cı, ve yanaşma-acemi ş&kird olarak 5 kişi ça­
kağı ve Hallaç Hüseyin Sokağı ile kavşakları
lışmakta idi; kapusu üstündeki Jevhada da
vardır, sol kolda Hallaç Hüseyin Sokağı ile
«Bakırköy Şifâ Hamamı* yazılı idi; isini son
olan kavşağı Köşesinde Bakırköy Karma Or­
zamanlarda takılmıştır.
taokulu bulunmaktadır, bina geçen astr yapi-
Bibi. > REK ve N. B&ylav. Goıi nolu. Janadan c»lub ipinde bu köyün ilk büyük
BAKIRKÖY HAMAM SOKAĞI — Ba mekteplerinden biri olan Bakırköy Kız RüŞ'
kırköyde Bakırköy - İstanbul yolu ile' Halbo- diyesi tesis edilmiştf. Sokağuı ksyde âeğsr
yu Caddesi arasında uzanır; İstanbul Yolu başka hususiyeti yoktur.
kavşağından yüründüğüne göre sag kölede BAKIRKÖY İSKELE CADDESt — Ba*
bir tatlıcı dükkânı, sol kaşede de sokağa adi’ kırköyde sahil ile Bakırköy - İstanbul Yoiu
m veren ve bîr Onyedinci asır yapısı oUo arasında dümdüz uzanan bir caddedir; üç ara­
Bakırkfey Şifa Hamamı vardır, iki araba ra­ ba geçecek genişlikte ve asfalt döşeli bir yol­
hat geçecek genişlikle ve paket taşı döşeli dur*, iki kenarında yeni beton villâlar, apart-
olup evvelâ sağa kıvrılır, sonra tekrar sola manlar, m ki yapı kârgir ve ahşap evler sıra­
dönerek hat boyuüû kadar dümdüz devam lanmıştır; hali vakti yerinde ve hattâ zengine*
eder. Sağda tzzelmoîla Sokağı, Reyhan S o denilebilecek aıte meskenleridir.

Vgroup/merakediyorum
 BAKIRKÖY İSKELE ÇIKMAZI
Denize arta verilirse aagüa i&imste bir
araî-ii foJuk, Sak,w Sokağı, KüçüJcyah Soka*
|i, Kapamacıekrem Sokağı, Korsa/ı Sokağı,
solda da Sakızlıya!* Sokağı, Aşmalı Sokak,
Kartopu Sokağı ve Bakırköy iskelesi çıkmazı
ile birer kavşağı yardır.
Köşkler arasında bîr kaç boş arsa, bu sr*
salardan birinde de bir odun deposu bulun­
maktadır. Bu sokağın en güzel binası, belki
Bakırkoyünütı ve hattâ bütün binaların en ti­
pik yapılarından hirU deniz tarafından yürün­
düğüne göre, sol tarafta köşede 30 kapu nu­
maralı büyük bir ahşap köşktür Zamanım 12da
Bay Hüseyin adında bir zatın miltd olan bu
bina, tahminimize göre bir a5ra yaklaşan bir
ömre sahiptir: maalesef hsrabçadır; bir gün
yerini modern bir beton yapıya terk ederse
çok acınır. Bu köşkte, mes'ud bir tesadüf­
tür ki, ihtiyar yapuım güzelliğim bilen birisi,
heykeltraş ve ressam Kemal Kiilmat kiracı
olarak oturmakta idi (B .; Külmat, Kemal),
köşkün bağçesinde. bilhassa taş üzerinde ça­
lışmakla tanınmış sanatkârın mermerden nah-
tetmekde olduğu tabii cesamette bir üryaa
kadın heykeli bulunuyordu (30 Mart 1960).
Bu satırların yazıldığı sırada içinde Ba­
iskele C addesinde ftabırldıitin. « a gtiwı| esk i
( K ir ş im i K e m a l K ü l m a l )
— 1914 — ISTASB üj,
kırköy Adîlyesi He Mallyr-sinln faulunduçv* r,
ki Halk Evi binası ile geni; avlusunun '. r
ucunda dlger bir binada ıB a l^ ü y Gençti*
Kulubü» de bu cadde UziTindcıUr.
Caddenin bitiminde sol köşedr de
kırköy Biçki vo T>ildj Vurdu* v arj,r .
BAKJü KDV İSKKJ.KSİ ÇIKMA/I —
kırköy Iskeleai Caddesi üüerindec-;
değer bu5U*iyeti, d e n k ile ve i ' • il* jytr_
alâkası olm adığı halde bu ismi laşımıicla
lunntasıdır (30 M art 1960).
HrkınMİ lUçv
BAKIRKÖY İSTANttt’L NAKİL VA­
SITALARI — Geçen asrın ikinci yarısın: /
dar, Bakırköyünde oturanlardan ts ta n ln 'r ;. ı
düşenler, yahud şehirden bu Köye gilmetr
teyenler, hâli vakti yerinde kişi ise aU b î^ r-
di, kadınlar da arabaya binerlerdir amelesi,
reneberi, esnafı yaya gidip gelirdi.
Sahilde Vır kayık iskelesi vardı; deniz
sâkin ise, cn az iki çifte kayıklar ile de gidi­
lip gelinirdi; kayıklar dolmuş da yaparlardı.
1871 de b£r F ran su Şirketi eliyle demir­
yolu döşendi, İstanbul Avrupaya demiryolu
ile bağlanır iken bu tarihden itibaren de Ba-
k ö s k le rlu te n lıLrj
h tt p :// 9roups.google.ee
 ^ V S ftL O P g D tS İ
ItırkÖy ile Sirkeci arasında ara tirenler* ^îe-
tilmeâ* p la n d ı.
1877 • 1878 arasında bir vapur isketesi
vaprîarak tdârei Mahsusa Bakırköyü Ue Ye-
şilkByune hir vapur tren ile rekaabet edeme­
di. Avrupa demiryolu Cumhuriyet devrimle
Fransa Şirketinden Devielece satın alındı;
devlet demir yollan I95Û yılından İtibaren
ku hat üzerindeki kömürlü lokomotiflerle
eski vagonları kaldırarak elektrikli tren işlet-
* nıcğe başladı.
Bakırköy hâlen, (renden başka taîanbula
beledive ve halk otobüsleri ile de bağlıdır;
otobüslerin Istanbuldan hareket yerleri Sir-
keçidir- Yine duraklan Sirkecide dolmuş ya­
pan otomobiller vardır; adam bağına iki lira
ücretle beş yolcu alırlar.
B i b i . : N . S a r r i s . N o t; M. K o ç u , N o t.
BAKlliKÖY KARAKOL SOKAfil — Bakır-
köyde "Yenînıahalle sokaklarmdandır. öcalan
Sokağı ile gerideki Boslanlar ara/unda ulanır;
iki aTaba geçebilecek genişlikte kaba taş dö’
şeii bir yoldur. Tayyarecifethi ve Tayyareci-
sâdık Sokakları ile dörtyolağzı yaparak kesi­
şir. Tayyarecifethi Sokağı île olan kavşağında
birfcasai), bir raanaı* ve bir bakkal vardır; Ye­
nimahalle muhtarlığı da bu sokağın bitimine
yakuı bir yerdedir (Nisan 1952),
U a k k ı G ö k tü rk
BAKIRKÖY K IZ IÎÜŞDİYESİ — Eski
Belediye Mektupçusu, Maarii adamı ve de-
|erli tarih bilgini Osman N uri Erginin büyük
Maarif tarihinde Kız Rüşdiyelerinden babse*
dilirken 1319 (Milâdi) 1903) senesinde tsian-
bulda evvelâ 11 Kız Rüşdiyesi açıldığı (Emir*
gân, Beşiktaş, Kendillî, Üsküdar. Suitanalv
med. Eyyub. Mollagürani, Kadıköy, Fâtilı,
Küçükmuslafapa^a ve Kocamustafapaşada) ve
bir müddet sonra bir Kız Rüşdiyesi de Ba-
kırköyünde açılarak bu mekteplerin on ikiye
çıkarıldığı, yazılıdır. Me'haz olarak devrin
salnameleri gösterilmiş ve maalesef Bakırköy
Mektebi hakkında yeri, hiç olmazsa kurulu­
şunda talebe ve muallim mevcudu hakkında
malûmat verilmemiştir. Me^fclâ şayanı dik­
kattir ki yukarıda zikredilen mekteplerden
Emirgln Kız Rüşdiyesinde BB talebe 7 mual­
lim. Sultan Ah meri Rtişdiyesinde 310 talebe,
B muaüim, Kocamu.stafapaşa Rüşdiyesjnde de
115 talebe 4 muallim vardır; program ve sı­
m^group/merakediyorum
— 1915 — BAKIRKÖY KÖPHİ''.'
nıf adedi ne olursa olsun talebe mevcudu ile
muallim kadrosunun gösterdiği tezaduı her
hangi hir mantık yolu He izahı zordur. Bakır­
köy Hüşjdiyesinln ne samana kadar devam et­
tiği dj* teshit edilemedi, Bu mektebin, h&len
lîakırkoyünıîe karma orta okulun bulunduğu
binada açılmış olacağını tahmin ediyoruz fB.:
Rüşdiye Mektepleri).
Bibi.: O N , E rgin. T ürkiye M aarii Tarihi. İli
HAKlRKÜY KlRKMİTLKRİ — Zamanı­
mızda İstanbul piyasasında bu köye oisbetle
anılan kiremit yoktur; öyle tahmin edem ki
Bakırköyünde, belki asırlardan beri kiremit-
çiLİJc terkedilmiş olacaktır. Halbuki OjıalLmct
Asırda İstanbul Kadısına hitaben yazılmış bir
hattı hümâyundan Bakırköyünde kiremit kül­
liyetli miktarda scvkedtldigi, evsafının adiliği
ytUünden do hükümetçe ciddî tedbirler alındı­
ğını görüyoruz; bu hatîı hümâyunun bugünkü
diümiae çevrilmiş surct5 şudur:
«■İstanbul Kadısına hüküm ki;
«Mimârbaşımız olan Davud (B.: Davud
Aga, Mimarbaşı; .Mimarbaşı), Divanı hümâ­
yuna mektub günderüb Bakırköyünde kesilen
kiremidlerden şikâyet ctmîşdîr; bu kiremit­
lerin eni ve boyu tayin ve teebit edilmiş Ölçü­
den noksan imiş, gemilere yuklenüb îslanbu-
la geldiğinde, gemiler keresleri dükkânları
önüne yanaşır ve kiremitler keresteci esaalına
gayet ucü2a satılırmış, yoklanmaz, teftiş edil­
mezmiş. Bu kiremitlerin evsafı çürükmüş, az
zaman içinde kırılır, dökülür, kullanıldıkları
vakıf binalar da, mirî ve halk yapılarında Ev­
kafa, Devlet, halka zarar ve gadir olurmuş.
Buyurdum ki bundan böyle îslanbulun bütün
iskelelerine Bakırköyünden gemilerle kiremit
geldiğinde, keresteciler kâhyası hazır bulu­
nup bu kiremitleri muayene etmedikçe keres­
teci esnafına aslâ satılmıyacaktır, satış kâhya­
nın huzurunda, eni boyu ve sağlamlığı niza-
ma uygun görüldükten sonra yapılabilecektir.
Gizli satıp planlan İsimleriyle divânı hüma­
yunuma yazub arz eylesin ki haklarından ge­
line fî 2 zilka&de 1004 (Milâdî 1598)»,
B A K IR K Ö Y KÖPRÜSÜ — B a kırltoy Is-
tanbul Sahil Yolu üzerinde ve bez fabrikası­
nın hemen yanı başında bir beton köprüdür,
Çırpıcı Deresi ile Hazinedar Deresinin birle­
nerek denize döküldükleri yerdedir: her tki
başında toprak üstündeki kısınılan ile be ra-
 »A .'liitK d ir KÖRFEZİ — 1016 —
ber luunluğıı 100, altında su buiuıtan kısmın
uzunluğu 20 ve genbtigl 7 metredir; resmini
CİM ve yapan Belediye mühendislerinden
Arif Hikmet Bey olub resmlküşadt 20 eylül
1927 bir Pazartesi gttny Şehir Emini Muhid*
dia Bey tarafından /iMrJMUi) MuhJddin Üatöo-
dağ) yapılmıştır. O zamanlar Karaktiy Köprü­
sünden hir kuruş munıriye resmi verilip se­
çilmekle idi ve Beledi/e Meclisinde bu Jcöprtt
parasının kaldırılması için çalışanları» başm-
da da avukat Sâdeddiı» Petid Bey buluşmak-
ta îdi Bakırköy Köprüsünün resmi Jcüşadına
^agnianiar puta ve çay ikramı İle ağırlaour-
ken SadffMin Ferid Bey Şehir Emini Muhid-
diıt Beye lâtife yollu:
— Bu köprü için de rouruıiye var mıdır?
Dîye sormuş, Muhiddin Bey d e:
— Yok maalesef1..» cevalnnı vermişti.
Bibi.: Gânuıı fazelıtol
BAKIBKÖy KÖRFEZİ — İstanbul Tica­
reti Bahriye Müdürlüğü tarafından 1928 de
neşredilen İstanbul Limanı» adındaki reh­
berde Bakırköy hakkında şu satırlar yazılıdır:
•Bakırköy sahili, Yeşilköy burnunun şar­
kında bir körfezcik teşkil eder, körfeze var­
mazdan evvel güzel Te şirin binaları muhtevi
bir kasaba göze çarpar. Bakırköy körfezinde­
ki kışladan yarım mil açıkta bir vapur enkazı
vardır. Ba'kırköyimün garbında Zeytinburna
fabrikaları vardır, ve bunun yarım mil gar­
kında yüksek bacal: İmalâtı Harbiye Fabrika­
ları vardır*,
Meltmed Enis i beyin 1311 de (Milâdi 1H8S-
1894) basılmış «Çanakkale ve Bahriziyah Bo-
taHariyle Marmara Denizi Rehberi» adındaki
eserinde, (müellif o tarihte Bahriye Nezareti
yaverlerinden ve mül&rimifcvvel rütbesinde-
dir). Bakırköy Körfezi hakkında şıı malûmat
verilmektedir
«Makriköy sahili Ayastefanos burnunun
8“ n doğusuna doğru b ir lim an teşkil ederdi ki
Ayastefanos Deniz Fenerine nazaran (B.: Ye­
şilköy Deniz fen e ri) gündoğusu poyraz dbetin-
de 2 mil mesafede M aknköyü görülür; Tiefai
İstanbul dışında «lam uriyet ve tevessü» cihe­
tinden anbean müterakki b ir kariyedir. Ayas-
tefanos burnundan SaraybUmuns kadar sabi)
7 - 1 3 kolaç derinliğinde güzel dem ir mahal­
lidir Maltrıköyü açığı ile bu limanın garb Ula­
mı daha derin olub d a r a dibi daha iyi demir
tutar. Velkenii gem iler Karadenlze çıkmak
http://groups.google.co
İsta n bu l
için mUnid rüzgâr beklemek üzere bu ««fcn
boyunca demirlerler. Bu demir yen taban
cernıb ve batı riizglrlanna aç<k w de bunlar
esme£e başlayınca, Karadeniz» çıkacak yel­
kenli gemiler 4e zaten demir almış bulunur­
lar».
BAKIR PARA — OsmanlI Devletinin mi­
li buhranlar karşısında madeni kıymetinin
üstünde kıymet taşıyan Bakır para bariim a­
sını mütalâa bu ansiklopedinin mevzu dışın-
dadır: bir bakır paranın İstanbul tarihindeki
bir hâtırasını tesbit ile iktifa edeceğiz Abdlil-
mecid zamanındaki mali buhranda lstanbukla
halk etinde ve kesesinde dolaşan giimOş ufak­
lıklar tamamen ortadan kalkmış, yerini, me­
telik ve mangır, bakır paralar almıştı (B.:
Mangır; Metelik); kimin hükmünden tıktığı
bilinmeyen şu kıt’a da la ik agzuıa düşm&t,
dolaşm ıştı:
Efki Mraıaedır aksan herkesin
Hirf İ l a oldu luzine tamtakır
Oficmf-de ır r jc Hk nuku
Devletin atlın İŞİ oMa kakır...
İstanbul balkı bakır parayı daima hoşnut­
suzlukla karşılam ıştır bunun en kesin vesi­
kalı hicri 1100 (Milâdi 1686) tarihli üç fer
inandır; İstanbul Kaymakamına hitaben birin­
cisinde. mangır kesilmek üzere darbhaneye
saraydaki bakır mahzeninden 1000 kantar ba­
kir yollandığı yazılıdır. İkincisinde balkın ye­
ni mangırları almamazlık etmeleri şiddetle
tenblh edilmektedir. Üçüncü fermanda da İs­
tanbul zahire tüccarlarının, gümüş ve altta
para ödeyerek getirtecekleri zahireyi lstan-
bulda hakırpara karşılığı satacakları için A-
bire getirtmedikleri, BflyOkşebrin bu yüzde*
fevkalâde sıkıntıya düştiigü, bunun derini
ününe geçilmesi ele alınmaktadır.
B ib i.: A M iirrabm an Şeref, T ârih mi!»iı>M-
leri; Abmed B elik, O aikinci hicri M lrda ktaat***
hayatı.
BAKIR YAPMAK (Altın adıl — Ayan
tam altın parayı halitasında tesbit edilmiş
miktardan fazla bakır katarak bozma, kıyme­
tinden ve itibardan düşürmeye benzetilerek.
İstanbul ağzında, tam lı bir aile evMdının kü­
tü arkadaşlara kapılarak uygunsuzlar yoluna
sapması, ayyaşlık, hırsızlık serserilikle leke*
lenmesi, ve emsali olmayan kfitU kişiler elinde
iffet ve namusunun payimâl nlmuı.
 ANSİKLOPEDİSİ
— 1917 —
Bilhassa saptıkları kolu yolların kurbaıu
o1nui| nevdvanlar fanında yazıtmış destanlar-
da bu söze pek sık rastlanır; kötülüğe te ^ ik
edilen genç: «Ben altın adımı batar yap­
mam!..» diye ayak direr; cebir karşıtında da;
«Altın âdımı bakır yapmayın.1..» diye yalvarır.
Bu pek güzel, manalı sö* zamantmızdd.
her halde altın paranın tedavülden kalkma»
sebebiyle olacak, unutulmuş gbidir.
BÂKİ — Mahmud Abtlülbakl Efendi.
Türk Divan Edebiyatının yasadığı «ati tem,si]
eden en büyük simalarında» biri, hicri 933 ve
Milâdi 1520 da îslanbulun Fâtih semtindeki
mahallelerinden birinde doğdu; babası Fâtih
Câma müezzinterindendi, bu adı unutulmuş
müezsinin 1665 yılında Hicaza gittiği ve ora­
da vefât ettiği «Şekaaik 2eyli* nde yazılıdır.
Bâki babası öldüğü sırada kırk yaşîannda ve
lfitanbulda Muradpâşa Medresesi m üderris
bulunuyordu,
Müezzin Efendi fakirce bir adam olduğu
için oğlunu bir saraç yanına çıraklığa ver-
miftf. Saraçlar Çarşısı ve îstanbulun tarih
kütüklerinde ehemmiyetle bahsedilen rneg*
hur Saraçhanesi, zamanımızda dahi «Saraçha-
nebaşı» diye anılan yerde, bugün Acrncazâ-
de Hüseyin Paşa KülLiyesinin öniinden geçen
sokak üstünde ve bu külliyenin karşısına
rastliyaa sahada idi. M ahallelerine yakın ol­
mak gerekir; bu dükkân - im alâthanelerden
birine ne kadar devam ettiği bilinmiyor, fa­
kat saraç çıraklığında 8 -1 1 yaş arasındaki
Çocukluğunun geçtiği tahmin olunabilir. Tah­
sil hayatına, çocuktaki olcuma aşkını takdir
eden ustasının izniyle Fâtih Camiinde, yalın
ayak yarım pabuç, c&ml derslerine devam İle
taşladığı da söylenebilir.
Bâki’nin hayatından bahseden eski kay­
nakların hepsi, büyük şairin ulemadan Kara­
manlı Mehmed Efendinin ta v s iy e si ile — w
belki de himayesi İle — medreseye girdiğini
yazmaktadır; fakat hangi tarihte ve hangi
medreseye girdiği de bilinmiyor- «Sahn»
Medresesine devam ettiği sıralardadır k i şiir
edebiyat ile uğraşmağa başladı. 18-20 yaş­
larında B&yükşehrin edebi muhitlerinde seç­
kin bir şâir olarak tanındı. O devrin tartınmış
ŞÜr üstadı ihtiyar Zâti, genç Bâkiyi ilk ve çok
takdir edenlerden biri oldu; B&k) (H. 062) 1554
de Nachövsn seferinden dönen Kanuni Sultan
Süleyman* bir kaside sunarak büyük Pâdişâ­
n/group/merakediyorum
hın lltiföiına mahzar olduğu «aman yirmi se­
kiz yaşında bulunuyordu
Zamanının itim otoritelerinden biri olan
Kadızld? Efendiden ders almış, üstadının İli-
mail ve muhabbetini kuannuftı, K adnide fH.
1555 de Ifaleb (cadısı olunca Bâkiyl de
götürdii. şâir Halel» Mahkemesinde üstadın»
nâlblik etti.
Ifaiebdcn dönüşünde Konyaya geldiği
sırada Şam Kadısı Ebussuııdî'.âde Mehmed Çe­
lebiye rastladı, ona bir kaside sundu ve fev­
kalâde takdirini ceJbeUt. tsfanbuia döndükten
sonra (Hicrî 9üüi 1561 de Şeyhlslâm EbussuuA
Efendinin himayesi sayesinde Müderrislik
hayatına bsşfedı.
Şiir ve san'attan çok iyi anlıyuı Kanuni
Sultan Süleyman Bâki’yi devrinin en kıymetli
şâiri telâkki ettiği için himayel jâhânesine
aldı ve her fırsatta iltifat ve ihsanlarda bu»
luodti; (H. 97 U 1563 de Silivride Pirî Paşa
Medresesi müderrisliğine tayin edilip ertesi
yıl İM. 1M4 ^ H- 972) Istanbulda Muradpaşa
Medresesine nakledilen Bâki (Hicrî 973) İB65
de Hicazda babasını, Zigetvarda haşmetli ha­
mi»! Sultan Suteymanı kaybetti. Otuz doku*
yaşında bulunan $air coşkun samimi teessürü
içinde bu büyük hükümdar çânuıda yazdığı
yedi bendlik mersiyesi İle Divan Edebiyatımı­
zın âbidevi eserlerinden birini meydana g e ­
tirmiş oldu (B .: SüleymanlI, Kanuni Sultan
Süleyman); ölen efendisine karşı derin bağlı­
lığım gösteren bu mersiye, ayni zamanda ye­
ni hükümdara yaklaşmasını da kolaylaşdırdi;
mersiyenin yedinci ve sonuncu bendi ikinci
Sullan Selimi medih yolunda yasacağı kaside­
lere bir başlangıç id i:
R trb U İtildi tahll Süleyman* riıigfcr
Sultan Selim İtimi skender &erirl gör
V ardı p efenfİ bûfei v**g*a h&bı rahata
KfibBârı Kibriyida (turan nerrt «iri E#f
Cev*M«a jtfUİ ««caya târivi biil Kurfs
F errl biimâyi ev d sa?d£tnwfl5rf gör
Ata s&sflnde «Kurbl sultan, âteşi sûzan»
dır, fakat o devirler için refah yolu şeriri
saltanatın dnünden geçmektedir. Baki de şâir­
ler kafilesinden ayrılmadı, yeni Pâdişâha ka«
sldeler sunmağa başladı.
fH. 977j 1560 da istanbulda Mahmudpaşa
Medresesine, (H. 979) 1571 de Eyyub Medrese-
»İne müderris tayin olundn; nf. 981) 1573 de
Shan Müderrisi oldu; Üçüncü S u lta n Muradın
 BÂKİ — 1918 —
cüJılsundan sonra da (H. 983) 1575 de Süley-
maniye Medresesi Müderrisi oldu; artık ilmiye
mesleğinde ara sıra hükümdarın meclisterlne
dâvet şerefine nail olacak mevkie yükselmiş
oluyordu.
Büyük şâirin ikbalini çekeıuiyenler çok­
tu; Üçüncü Sultan Muradın eülûsu başlarında
türlü tezvirler ile Pâdişâhın gözünden düşü­
rüldü, Padişah Bâki'nin aali ve nefytni irade
etti; Padişah yanında şairin hâmileri de var
ciı, müderrislikten azledilen şâiri sürgüne git­
mekten güçlükle kurtardılar.
{H. 984) 1576 da Edirnede Selimiye Mü­
derrisi, (H. 987) 1579 da Mekke, ve ertesi yıl
Medine Kadısı tayin edildi, (H. 989) 1581 dü
azledilerek tstanbuia geldi, hakkında yanıldı­
ğını anlıyan Pâdişâhın teveccühünü kazanma­
ğa muvaffak oldu. (H. 092) 15Ö4 de İstanbul
Kadısı. fH. 994) 1586 da Anadolu Kadıaskeri
oldu; bir miiddet açıkda kaldıktan sonra {H.
1000) 1592 de Rumeli Kadıaskeri tayin edildi.
Artık iüniye mesleğinin son basamağında idi;
Altmış altı yaşında idi, Rumeli Kadıaskerll-
ğinden sonra hakkı Şeyhülislâmlık; fetva ma­
kamıydı; muasırları ittifak ile şâirin bu ma­
kamı daima özlediğini söylerler; Rumeli Ka-
dıaskerliğıne çıkmış akranı arasında Şeyhü­
lislâmlığa elyak olduğunda da müttefiktirler;
fakat öilediği makama getirilmedi, tekatid
edildi. Şöhret ve servet sahibiydi, Şeyhülis-
lâmlık onun iğin yalnız bir şeref dâvasıydı,
tekaüdlük ağır bir darbe oldu. (H. 1003) 1595
de Üçüncü Muradın ölümü ve Üçüncü Sultan
Mehmedin CiilCısıı Şâire yeni bir ümıd ışğı ol’
du; Şeyhülislamlık, yoluna sed çekenler de
Ölen Padişah ile beraber sahneden çıkmışlar-
öl; yeni Padişaha kasideler yazdı, sihirkâr ka­
leminin sayesinde (H. 1003) 1595 de tekrar
Rumeli Kadıaskeri oldu; ve ölünceye kadar
beş sene bu makamda kaldı.
Bu yıllar içinde arkadaşlarından Hoca
Saadeddin Efendi ve Sun’uliah Efendi birbiri
peşinden Şeyhülislâm oldular, fetva makamı
iki defa boşaldığı ve kendisinin bilfiil Rumeli
Kadıaskeri bulunurken iki tnâzul arkadaşının
Şeyhülislâm oluşu şâire o kadar ağır darbeler
oldu ki bu kırgınlık ile hastalandı ve Hicri 23
ramazan 1008, milâdi 7 kasım 1600 bir cuma
günü 75 yaşında öldü.
Asnn büyük şâiirinm filümü tslânbulda
derin ve samimi bir teessür uyandırdı. bütün
http://groups.google.coi
İSTANBUL
büyük Devlet adamları, fikir ve san at erbabı
ihtiyar Kadıasker Mahmud Abdttlbaki Efen*
dinin son hizmetinde bulunmak için Cenaze
namazının kılınacağı Fâtih Câmiİne koştular;
ifritle ise, «binblr ayak bir ayak üstünde» top­
lanmıştı.
Namazı Şeyhülislâm Sun'ullaiı Efendi
kildırdj; Musalla taşının önünde, Bâki’nin ta­
butu önünde, ebedi uykusuna yatmış arkada­
şının kırık kalblc yazdığı:
Kaılrini s^nal m usallada fclldh t f Bâki
D uruk *1 baglayalar kargına yâran u r uf .
beytini okumakla büyük bîr zarafet gösterdi.
Tabutu, Edırnekapusu dışındaki kabrine ka­
dar el üstünde götürüldü; Lâlizâde Sofası ya­
nında Hamamcılar Sofasında hazırlanmış olan
kabre defnedildi.
Onyedinci Asnn büyük muharrir ve sey­
yah! Evliya Çelebi Bâkinin kabrini îiyarete
gittiği zaman, mezar taşında Bağdadi* şâ*T
H âdîııln:
BAkî Efendi gittli uibâye bin sekizde
mısraı ile biten bir kıt’a yazılı olduğunu
söylüyor. Ne yaaık ki bugün bu eski taş kay­
bolmuştur; bugünkü basit ve çirkin kabir tası
ne zaman konulmuştur, tesbit edemedik, üze­
rinde «ulemadan ve sultânuşşuerâdan mer­
hum Abdülbaki Efendinin ruhu için fâtıba
1062 » diye ifadesi bozuk ve tarihi yanlış bir
kitabe vardır. Reşad Ekrem Koçu mesmuala
dayanarak verdiği malûmatta; «İkinci Abdül-
ftamid zamanında tabibden ve ilâçdan pek
hoşlanmayan haremağaları a ra s ıd a Bakinin
kabir taşının bütün hastalıklara karşı şifâksr
olduğu yolunda bîr inan yayılmış» ağalardan
biri hastalanınca bir araba ile adam gönderi­
lir, taş yerinden sökülüp saraya getirilir, has
ta ağada bir gece bu taşı konuna alıp yatar­
mış. Bu gidip gelmeleri gören b ir ta$ hırsızı dJ
bir gün saraydan geliyorum diyerek mezarlık
bekçilerinin gözü önünde büyük şâirin taşım
almış ve cahil bir taşçıya satmış. Fakat taş ye­
rine gelmeyince mezar bekçilerinden biri sarf*
ya müracaat etmiş, haremağalarınclan taşı sor­
muş. sirkat de o zaman aniagilniiş; vak’ayi
duyduğu, takdirde Sultan Hamidin gazabına
uğramakdan korkan haremağaları mezarlık
bekçilerinin ağzını para ite kapatarak bugün
görülen taşı alelacele bir gün içinde yaptırıp
kabre koydurmuşlar» diyor.
 U fStR LO fE D tSİ — 1919
Tâbir Olgun merhum yaptığı inceleme-
terde Bakinin çoluk çocuğu olup olmadığma
dair bîr kayda rastlamadığım sfltüyor Profe­
sör F*uad Köprülü büyük bir vukuf vc salâhi­
yetle tslâm Ansiklopedisine yazdığı makale*
ifade diyor k İ :
: Bâki'nin husus! hayatı, onun ruhunu, mi­
zacını ve bühassa edebi şahsiyetini anlıyabil-
memiz için daha mühimdir: hattâ meslek ba*
yatındaki bir lakını muvaffakiyet ve hüsran
safahalarının sebeplerini <iaha yakından öğ­
renmek iç ti do buna ihtiyaç vardır. Kazanmış
olduğa geaiş şöhret dolayısiyle, gerek muasır
kaynaklarda ve gerek daha sonra edebi ve
taribi vesikalarda ona a it b ir çok malûmata
tesadüf edilmesi bize biiyiik şâirin hususi ha­
yatım oldukça razılı b ir surette öğrenmek im-
kânım veriyor. Baki, daha gençliğindenberi.
açık tabiatlı, şuh, şen ve lâfibftli mizaçlı bir
adamdı. Düşündüğünü hemen söyler, sırası
gelen bîr nükteyi, her nerede olursa olsun,
sarfetmekleri kendini alamazdı. Zevk ve safa
âlemlerinde ne kadar serbest, neşeli ve atıl*
gan ise, en ciddi meclislerde de ayni serbest­
liği ve ayni neşeyi gösterm ekten çekinmez,
teokid ve tarizlerini esirgemezdi. Zamanı ri­
calinden birçoklarım darıltm ası — meselâ
Şeyhülislâm Bostanzâdc gibi— m uhtelif xa-
manlarda türîü türlü ağır itham lara mâruz
kalması, bep bu ırfîkteci, geveze ve dedikodu*
cu mizacından ileri geliyordu. Maamafih bu
2arif ve şakacı mizacı ona bir çok da dostlar
ve h â m ili kazandırmış, İstanbulun en yük­
sek meclislerinde onun vücudunu daima aral-
mıştır. Eski mecmualarda ve kitablarda onun
bîr takım lâtifelerine, nüktelerine tesadüf
edildiği gibi, bunlardan bazıları ağızdan ağı­
şa asırlardan asırlara intikal edip durmuştur.
Açık tabiatlı, temiz yürekli, nâzik ve kibâr
mizaçlı olduğu için nükteli tariflerinde zara­
fet haddini aşmaz, herkese iyi muamele eder
ve islemiyerek kalbini kırdğı kimselerin gön­
lünü almağa çakşırdı».
B&kiden önceki vc onun çağdaşı üstadlar
hep İstanbul lehçesi dışında idiler. Ş â ir:
Grçtmez httMeriiMİtıt g n u l İstanbulun
mısraı İle de itiraf ettiği gibi İstanbul güzel­
lerini ve onların en güzeli bulunan İstanbul
dilim sevdi. Cok sevdiği ve çok güzel kul-
P ro fe s ö r F u a d KopTİilÜ d iy o r k i :
«Bâki’nin ilham şefcll tıudud lammıyan
ve saman zaman coçub taşan bir kaynaktan
ziyade, daima ayni âhenk ile ayni mecrada
akıp giden berrak bir suyu andrır... Rdebl
sanatlara, kelime oyunlarına çok düşkün olan
şâir, eserlerini daima büyük hir iifna ile, her
kelimeyi, h e r mazmCmu, her hayâli inceden in­
ceye arayıp işlemek suretile vttcude getirmiş,
ilhamına hiçbir zaman serbest bir mecra ver­
memiştir... Onun yarattığı hayal âleme ve ya­
şattığı tabiat ne Fuzull’ninki gibi sübjektif ve
mücerred, nc de Şeyh Gâlibinki gibi fante-
zisttir. Kendi muhiti ile daha çok alâkalı olan
Bâki de, tstanbulun bahar, mehtab, kış man­
zaralarını görmek, mısralarında Kanuni Sul­
tan Süleyman ordularının zafer nâralanm
duymak kabildir. Mersiyelerinde olduğu gibi,
medhlyelerindc ve fahriyetorinde de olduğu
kadar, samimi ve mübalâğadan uzaktır»,
Bâki'nin gerek kendi çağındaki şairler,
gerekse sonra yetişenler üzerinde kuvvetle
tesir ettiği muhakkaktır. Bâki tanında sanatlı
şiirler yazmanın moda haline geldiğini o de­
v ir şâirlerinin örneklerini incelemekle gör*
mek mümkündür.
Çağımızın büyiik Türk şâiri Yahya Ke­
mâl Beyath da Bâki'nin bir gazelini taştır e t­
mek suretiyle bu teşirln, günümüze kadar de­
vam ettiğini gösterir:
«Fermâ&ı »şkc can İledir inkiy&lımıs»
P ürdür hayâli yâr ile her lih ıe i yâdımız
Mevkuufdur o mflbe hulfcj fusdımw
A hir varırsa h tfd in c hesüi şadımız.
<H<ljnki kazâya zerrp kadar yok inidunE?
tB aş eğmeziz «diniye dünyâyı dûn içân»
îttik fe d i zevahiri şevki derûn içUs
Saltık aaetâi Ömrü meyi lâalgûn içtin
Nflvbfet ( 9 İUKU rihleli mülki sükûn içün
fA U thadır tavekkülfimOz ÜiMİldınitt»
«Bit miitlckâyi z e rk li câho dayanman*»
B ilini ta h tı cfiyl m übihât sanm am
Pervfaevftr $em'İ oıUkifitü ftn o ıız u
İkbal içûn mevlidi thllse k tu n a a z
fHakkm kemâli îûtfuoadır ftimidısaıt?
«ZDhdtt salâha eylemeziz ifiîcâ hele*
ÂsSri ittikasye bedel tim alub ele
Dllnyâdc varımız yoğumuz v ttra e u ı yele
Çekmekleyiz (mvâfUİ ugşftta /ne$'flJe
«TnUu egerçi ftiemi kevnl fesâdumı»
'M eyden M ftyi bflluu b u n d u r gorwc hem*n>
DeSmezdİ yokJt ıiekrüıe pcymânel mugiin
 — 1920 —
ûAKl
H er cim ifirtd e r f y j * d l i i r ba^k* b ir c ih a n
Ş ü r b t m lid âm içUn n e v e k ıld ık f e d i y i « sn
fE rb ib ı ziîıır anlayam azlar murâdunız>
«Mİnucl if<t(FAv.ı devleti dünyâ fenfr hıılıır»
E lh a k g ıu e ld e flejvtH BAkl b c k ifl bulur
AiılAf o nayjna tut.-ırUen s a f i bulur
TaptirimİK bu sAvedı- m çok behA b u l u r
eBâki kalır saM-fci Alemde- Adımız»
Profesör «âir Necnıeddüı HalU Onan
<Bâkt Öldür adlı hece vezni ile yazdığı güzel
manzumesi ile bizi Bâkt devri Jslsnbuiunj
götürrcıekîedir :
O giln acı b ir h ab e r dolanlı P ayitahtı;
Kudretli Türk jürin in harardı kutlu bahtı,
Herkes büyük b ir hüzün his etti için için.
B irdenbire yaydan bu h a b e r k& rşısind^
D ükkânlar kapatıldı S ahhaflpr Çalgısında
H er duyan yola düjdü F âtlhe gitm ek için
Sokaklardan gecereken er, kadın, yaşlı, tâze.
bütün halkı ağlatan b» m uhteşem cenâHt
S üı m ülkünün sultâm B âki Efendinindi, •
Mevtcibin en baçmda hüseyni perdesinden
M ersiyeler okuyan hafızların sesinden.
G önüllere ölüm ün karanlık hüznü sindf.
n.ıha sonra Him varsa, bey, a ğ a , yeniçeri,
Ak sakallı vezirler, eski Şerha d beyleri.
H epsinin yeis içinde üne riiişmüşdü başı.
Bu e le m baglam ı& dı d i lin i h e r b i r i n i o
A la y d u r d u ; n ih a y e t k n c a T ü r k ş â ir in in
D ü n y a d a s a n d u r a ğ ı o ld u m u s a lla tap ı
Cemaat karşısında et baâJayjb susunca,
Ulemâ züm resinden devrin en ulusunca,
K a d ri t e k r a r e d ild i k e n d i m ısrS L ariy la
Ö le n o ş â i r d i k î k a l b i n i n a t e ş in d e n
« Y edi b e n d * i ç ı k a r u b b i r f â n i n i n p e ş i n d e n
D e v ir le r in h ü k m ü n ü y e n d i m ı s r â l a n y l a
Bâki £ibi bu fâni ciîıamfa bâaı bâzı
B ir fc w â rc hâlinde şiirinin ihıiaâzı
A sırların üstündün oyanlar b ahtiyardır.
O dehâ kartalının h e r kan a t çırpıcında,
H ıa (tlan ıtıısriıla ra k â i n a tı n d i a n d a
E b e d iy e t d e n ile n h i r te k m e r h a l e v a r d ı r .
Salim E iıa
Bâkiden seçme parçalaT :
G AZEL
N edir bu handaler, bu işveler, bu n ta Ü istiğna
N edir bu cilveler, bu Besvulcr. bu kaRmell b « â
N edir bu ârizu kadtl, nedir bu çeşm ü ebrû ler
N edir bu b ili s-nber bû, n e d ir bu babbetüssevdâ
N edir hu nî<; £rtç U h»m behare kükül
N edir b u t u r r d e r , bu halka halka tü lfi mtl$Iı &*&
http://groups.google.co
İSTANBUL
Miyânm rb«LcL cun m ı, gümü» iy in e m i sinen
Blnilîûflunla nirfıKÛ^in gül ile J ile d ir gûyfr
Seflü ummaa. cefftrian yüz «evirme*, &«ki p l i d i r
NiyJlı el m ek una. eftni y araştı itana laU£n&
GAZEL
Abı hayAh lA'Une acrceşmU'i can (cimedir
Sun e u rTal c im i lebin kim Abı hayvatı tein ed ir
Cun lö lin ey le r nnsû, y&r ivm ek ı&tcr kaam m ı
YA Itıth ne v âdi d ır bu kim esn teşne, canan teşnedir
Ab) Hilâli v a r ın a m u h ta r te n h â ben de£fi
H âk lizrc kalm ış hııçk leb, derySyı um m an teşnedir
R e m i K arninde eânü d il yandı yakıldı .tâ k iy i
D e p r c t e îin . s u n a y a ğ ı , mcctİAdc y i r a n t e ş n e d i r
C ânâ 2üLâlj v&slım a ğ y ir u m ar ujjşâk um ar
 bt efîhibı ra h m ete k â îlr, m lise im an te ş n e d ir
Oiryân o Leyli veş, nola snhrâya sal&a bçnj
M ecnûnun âbı çeşm ine halkı beyaban teşn e d ir
TAHMİS
liây eti fitn e çeküp el kadi dilcü b eyler
Ü ştüler y ânına h e r şûhi ceiâcû b ey le r
B ir y e re geldi n ice gam zesi câ d û b eyler
«B ir alay oldu peri şivelü âh û beyler»
»Gbzü tüllülerin âlâyı ne yâh û beylcr>
K a y nalup n i r i gam ı ask Uc hünüı ciğeri
G üzlerim den a k ıd ır k endi gö rü n m e z o peri
ibonm anuz nev’i b e şe rd en ola bu şivekeri
1 B ir p eri içün a k a r iki gözüm çeşm eleri»
«S akının bilm iş oJun ilid ir ol sû beyler»
Can y e d e rsen cficr ol h usrevi şirin dohene
Goalib ûîsan re h ! aşk ında bugün k û h k cn e
Ne katlar nakdi re v ân ın da n is â r olsa yine
«BivcfâlıUlar İtler yolu n a c a n la r verene*
«Acebâ böyle m -olur dünv*i3dc hep bû beyler»
B oynuna hilü k em e n d in biri b a ğ la r îiögjih
Ç ık a rır d o ^ ru yolu n d an b iri e y le r güm râh
Bu belâya b u la m a ı ça re ne d e rv iş ü nc çalı
«K im seye uym asm ula^m asun Atiafc AU*h*
■iZüLfî bi d i n ü e o l jıîam eaü c â d û b e y le r *
Baftlyâ gel olalum kâbci d il yoluna peyk
û iy eltm s e m ’a nidâ e ric e k â h i r lebheyfr
G irelim râ lıi H üdâya day ü b essa'yü aleyk
«Ne N e câti ne g ü re lle r ne sclâm ü nc aleyk>
«F âriguz eyletnezüz kLmaeye lApü beyler»
BHIYİTLEn, MISRALAR. M Ü FBE D LEIl
S6kl elinde bülbüleyl bülbö! eylesen
fçsört ş e r lb ı ru lılerfni gül gül eyiasen
*■
Sakın makin ki ey kaaşı yâ tiri âhdan
Ger ıfök d em ir olursa fe lek ler d e le r geçer
’k
ü i n h f ı r e li n e â y in e y i v e r m e n ptu k â f i r in
K irâ g ü r ü n c e sC ıretln p u t p e r e s t o l u r
#
 ANSİKLOPEDİSİ
gcilfintteo a y rll B ü r i b i r h i ] i t e y ü r f ı r |cjm
2 «nclnl?D b o jin m iî d lv faedG r « n u r l a r
* daki kızım aldı fB. MuttaCa Paşa, Keman-
E n ! p o y m in c s i a s u n m u ş h a y i ı İ b r n a k a n d ı r m ış
G ül fiM r e tin te y o l la r a t u t m u ş k u l o a g m ı
BÂKİ <I>ellâko£lu) — İkinci Sultan Ba
yaud devrinde lstanbıılun fevkalâde guzeUiğl
ile meşhur ve şiirle meşgul olmuş yiğitlerin­
den, asit adı bilinmiyor, *Bâki» şiirdeki mah­
lasıdır. kendi adı da bu olabilir, yahud Ab-
dülbâkidtr. «Dellâkoğîu» lâkabını dcdedn ât­
mış olacaktır, zira adı unutulmuş ulan babası*
nal bu süfli hizmet ile hiç alâkası olmamak
gerekir, Fâtih Camiinde hatrblik etmiş, hâfızj
îrur’an. sâlih, zâhid bir adammış, dkvutii sesi
ile kur’an okuduğunu işidenler *gaşyolub vâ-
lebü hayran, mânendi bî can bir yerde kalub
kendinden gider* imiş; nice defalar Sultan
Bayazıdn meclislerine çağırılmış, Kurian oku­
muş, Pâdişâhın ihsanlarına nail olmuş. Güzel
delikanlı da babasının yolundan gitmiş, hâfızı
Kelâmullah olmuş, babasının davûdi sesine te­
varüs etmiş; şiir iîe de meşgul olduğu için
Îstanbuîun edebi mahfillerine çağırılır imiş,
hıfzına ve iîâhî sesine melâheti veehiyesi ay­
rıca revnak verir, câmilerde ve meclislerde o
geldiği zaman başka bir halet olurmuş. Şu
gazel matlaı şiir diline ü m e k d ir:
\ 'â r i hicrinle yakalıdan süzeüm dâği ictûm
&*ri»tser k a a tu boyandı b cd n u n p irehenim
ftibl. ; 5-ehJ Ş u erâ tezkiresi,
BAKİ <IIacı> — Birinci Abdülham id ve
Üçüncü Selim zam anlarında Ü sküdarda bir
berberdir; o devrin tohum dan nadide lâle ve
sünbüller yetiştirmiş nam lı b ir çiçekçisidir;
hayatı üzerine başka bir kayde rastlanam adı
B jb l.: Aşkî.
BAKİ BEY (Ahmedpaşazâdc) — Sultan th-
rahinıin en makbul sadır taam ı fneirköylü He-
zarpâre Ahmed Paganın kiiçük olğuhıdur. Bu
pa^azâdenin düğünü Sultan tbrabim ile Ah-
med Paşanın felâketleri ile biten ve tâ rih i­
mizde onbeg yı3 sürecek kanb bir anarşi dev­
rinin açılmasına sebep olan 1648 ağustos ihti­
lâlinin bir patlak vermesine sebep olmuştur
: Ahmed Paga, llezarpâre; İbrahim. Sul­
tani.
İncîrköylü yahud Şehri Ahmed F&53 kü­
çük oğlu Baki Beye Sultan Ibrahimin tik sa-
m/group/merakediyorum
— 1921 BÂKİ BEY i'
dırazanıı Kara Mustafa Paşanın sekiz yaşın­
Jccş Kara Mu sata fa Paşa>, <!amad Baki Be­
yin kaç yadında olduğunu bilmiyoruz. tahmi­
nen en çok o naili yaşında, buluğ çag tn a yeni
gfrmig olacaktır. Muş'um düğün hicıi 10 re-
eeb lOfîfl, milâdi ft ağustos 164B perşembe gü-
Topkapusunda Kara Kethüda Bağçesinde ya­
pıldı, Ahmed Paça o zamanlar pek meşhur
olaıı bu bağçeyi Yeniçeri Ocağının namlı er­
kânından Kara Kethüdadan cebren ve keh-
ren satün aimt?tı. Gündüz parîak ziyafetler,
gece de sabaha kadar İyşü işret, rakkas sey­
ri, karagöz vesâir türlü eğlence ile geçli.
Yeniçeri Ocağının büyük nüfuz sahibi
ağlarından Bektaş Aga, Koca Muslahaddin
Ağa. Kara Murad Ağa. Karaçavuş Mustafa
Ağa ve Çelebi Kethüda Mustafa Ağa ile sadı-
râzamın arası çok gergin idi. (Bütün bu isim­
lere bakınızı. Sultan tbrahimin her tararını
.samur ile döşetip duvarlarına ve tavanına va­
rınca samur kaplatmak istediği bir oda için
sadtrâzamm kendilerinden samur ve para ta­
lebini red iden bu ağalar vezirden bir fena­
lık geleceğini tahmin etmişlerdi; endişe için­
de idiler. Tlakikaide de Ahmed Paşa oğlu Bâ­
ki Beyin düğünü behâneai ile bu namU ağa-
lars Topkapüsuadaki bağçesne dâvet ederek
orada sık boğaz iJe İdamlarını kararlaştırmış­
tı, Fakat Yeniçeri Ağalarının her biri düğün
ziyafetine boğazları gaddddâreli otuzar kırkar
çuhadar, ve i)ir o kadar pür silâh yeniçeri ile
gittiler. Bir odaya alınıp çıkacak yemek sof­
ralarını beklerler iken sadırazamin adamla­
rından olup ocaklının gizü tarafdarirğını gü­
den Receb Aga geldi: «Ne durursunuz! Dev­
letlinin size kasdi vardır, bundan sonra evle­
rinizde dahi bulunmayuh odalardan {Yeniçeri
kışlasından) ayrılmayın!..* deyince evvelâ Ka­
ra Murad Ağa güğreyerek fırîadi: «Yâ!., kazi-
y böyle indir., biz rte kolay koîay ölmeyiz!..
Bizden suç gitti!..» diye bağırdı. Yemek ye­
meden kalkub gittiler, o geceyi bir arada ih-
tilâ meşvereti ile geçirdiler, ertesi cuma gü­
cü de Aksarayda Yeniodalar denilen büyük
Yeniçeri kışlasında, kışlanın ortasındaki Orta
Cânıidc toplanarak askeri ihtilâlin ilk yalım i-
nı parlattılar.
Ağaların düğün yerini terk edip ihtilâl
meşveretine banladıklarını öğrenen sadürâzam
Ahmed Paşa, yanına heybeler dolusu altın
 BAKİ0eY SOKAĞI — 1922 —
alarak iki sâdık İç oğlanı ite selâmeti kâçup
bir dost yanında gizlenmede buldu.
Düğün yeri perişan oldu. Ahmed Paşanın
katli ve Sultan îbrâhiroin tahtdan indirilmesi
ve bilâhare idamı ile sona eren bu Yenice»
ihtilâlinde genç B5ki Beyin ne oldıığu bilin­
miyor: bayalı körpe ve toy gençliğine bağış­
landığı muhakkaktır
B ibi.: Nrıimâ Tarihi.
BÂKİBFY SOKAĞI — 1934 Belediye
Şehir Rehberinin 10 numaralı paftasına göre
Şehreroininde Nevbahar Mahallesi Sokakla­
rından, Selçuksultan Sokağı ile özbeksüley-
manefeodi Sokağı arasmda uzanır; Halimbey,
Sanıipaşa. Adak Sokakalan ite kavuşağı var­
dır. Diriişşefafra Sokağı ile de dörtyriağzı ya­
parak kesişir: aşağıdaki notlar 1952 yılı m ar­
tında tesbit edilmiştir:
Dâriişşefaka Sokağı ile kesişdiği yerden
Öibefcsöleymanefendi Sokağı ile kavuşduğu
yere kadar olan kısım üstünde gece kondular
yapılmış bulunuyordu,
Selçuksultan Sokağı kavuşaguıdan giril­
diğine göre, iki araba geçebilecek genişlikde,
kaba taş döşeli iken bozulmuş toprak yol hâ­
lini aimjş. Üzerindeki ikişer üçer katlı ahşab
evler, bir beton yapı orta halli aile mesken­
leridir.
Hakkı Göktürk
BÂKİÇELEBİOĞLU (Zeki Cemal) — Ga­
zeteci ve muallim; lt)Q0 de Kastamonu da doğ'
du; Cemal Bey adıada bir zabitin oğludur;
taJisilini Yüksek Ticaret Mektebinde tamam­
ladı; daha bu mektebin talebesi iken 1924 de
Cumhuriyet Gazetesine muhabir olarak İnti-
sab etti, uzıın yıllar
bu gazete ile Vakit
ve Son Telgraf Ga­
zetelerinde çalan­
dı, « B ü y ü k Gîı
&etc» adı ile bir
magazin çıkardı;
soara «Ekonomi»
gazetesini tesis et;
ti; bu arada ekalli­
yet mekteplerinde
de türkçe muallim­
liği yaptı.
Son derecede z«iü Cenut B&kiçeiefeiagiu
mazbut hayatı ve 1$ itesim: N«uh)
http://groups.goog le.ı
İSTANBUÎ,
bilirliği ile sıkıntısız yaladı. 1057 mebus se­
çiminde pemokrat Parti adayı olarak m em le.
keti olan Kaslomonu Vilâyetinden mebus se­
çildi; 1050 da Jcalb sektesinden vefat etli.
Kısa boylu, cevvftl, muhakkak kl bece­
rikli bir iş adamıydı; terbiyesiyle vc daima
mütebessirn sempatik yüzü ile İstanbul basu
muhitinde sevilmiş bir 2at idi.
BÂKİ DEDE SOKAĞI — Haliç Fenerinin
Tevkiicâfer Mahallesi sokaklarından, Cîuüçi-
çeşmesi Yokuşıt ile Sancakdar Yokuşu arasın­
da bzamr; Fenerklreçhânesl Sokağı ve Akim
Sokağı ile birer dortyolağzı yaparak kesişir.
Camcıçeşmesi Yokuşundan gelindiğine göre,
iki araba geçebilecek genişlikde. kabataş dö-
şelidir. İki yanında gaayet dar yaya kaldırımı
vardır. Akcin Sokağı kavuşağından Ötesi bo­
zuktur. tk i kenarındaki evlerin sokak kapu-
larına, yerine göre 4-6 basamak taş merdiven­
lerle çıkılır, üçer dörder katlı evlerin hep6İ
kâgtr, derli topludur. Sağ kolda bir Ayia Pa-
raskevi Ayazması vardır. Sekenesinin hemen
hepsi rum dur (mart 1951).
Hakkı Göktürk
BÂKİ EFENDİ — İkinci Abdülhamİd
devrinde Bâbıâli ricâlinden b ir İstanbullu ti­
pi; hal tercem esi elde edilemedi; Semih Müm­
taz Bey merhum, içinde Bâbıâlide geçen yıl­
larının hâtıralarını naklettiği «Tarihimizde ha­
yâl olmuş hakikatler» adlı eserinde ba zât-
den şu satırlarla bahsediyor:
«Sadaretin evrak m üdürü Bâki Efendi
Bâbîâlirûn eskilerinden ve hemen hemen her­
kesin sevgilitcrmdendi. Senelerce tâ vefatına
kadar bu vazifede kaldı ve kıl kadar doğru-
luktan ayrılmıyarak gelen geçen saduâzatn-
larrn ve m üsteşarların emniyetini kazandı.
Kısa boylu Bâki Efendi uzun boylu konuşmayı
sever, gördüklerini anlata*; tatlı tatlı menkı­
beler, nakleder, hulâsa kendim aratırdı. İs-
Lanbulda, Şehzadebaşmda Kuyucu Muradpa-
$a Türbesinin arka cihetlerine tesadüf eden
bahçe içindeki tahini boyalı konağını hatır­
larım. Babam bâzan beni buraya götürürdü'
Ve bunu da hatırlarım: Her çarşamba gecesi
aziz ve samimi ahbaplar Bâki Efendide topla­
şırlar, yemek yerler, sohbet ederler, eğlenir­
lerdi. Beyükçi N âsır Bey, teşrifatçı Hatabizâ-
delerden Behçet Bey ve biraderi Bekir Bey.
Esat Molla Bey, babam Reşit Mümtaz Bey
 ANSİKLOPEDİSİ
— 1923 —
,pa$ai. İstanbulda bulundukla Babaınzâde
Mustafa Zihni Faşa. Restd Akif Bey (paşa),
müsteşar Bülbül Tevfik Bey (paşa), şair Celâl
Paşa emsali zevat gibi.
«Bâki Efendinin oğlu Müfit Bey de (Jma.
dİ Milefasından) arkadaşlarını ayrıca dâırat ve
İkram (d ad erd en d i. Bu zat sonraları müsteşar
Tevfik Paşaya dam at oldu ve birkaç sene ev­
vel vefat etti, Bâbıâlide âmedi odasında be­
rberdik - Baki Efendili? de iyi yem ekler ye­
mek ve yedirmek m erakı olduğundan barem ­
deki eski kalfaların yeşil em ir dolm aları meş­
hurdu.
«Bâki Efendi Bâbıâli evrakı İşini hayli
tanzim etm ekle d e şöhret bulan diirüst m e­
murlardan biri idî ve vefatında bütün Bâbıâli
erkânına ve efradına acılar bıraktı. Onu hep­
si hürm etle ve samimiyetle severlerdi.
BıbL: Sem ih M ümtaz, Târihim izde H ayal ol-
mu$ hakikatler.
BÂKİEFEND1 CAMİİ — (B .: Abdulb&ki
Mescidi. Üsküdarda Sultan Tepesinde),
BAKKAL — İstanbulda ve b u tu n Tür-
kivede bakkallık, bakkaliye ticareti diğer bü­
tün esnafta ve ticari sahada olduğu gibi Tan-
iünat devritıe kadar «Gedik* denilen tahdi­
de tabiydi (B .: Gedik); yani b ir adam» serm a­
yesi ne olursa olsun istediği zam an istediği
yerde bir dükkân huhıb bakkallık yapamazdı;
İstanbulda gerek çarşılarda gerek mahalle İç­
lerinde bakkal dükkânları yerleri ile tes-
bit edilmişti; devlet sem tin ihtiyacım takdir
ve esnaf ile e halinin m üracaatım kabul ede­
rek yeni bîr bakkal dükkânı gediği ihdas e t­
medikçe mevcud bakkal esnafına b ir yenisi
katılamazdı. Yine bütün esnaf gibi bakkallar
da pirleri* yiğit basılan ve devletçe tayin edi­
len K ethüdaları ile bakkallar loncasında sağ-
tam kefalet altında idiler; devletçe konulan
narhlara ve esnaf nizamnamelerine riayet, ve
bilhassa hileli terasi ve dirhem kullanmaktan
mutlaka içtinaba bu kefalet ile de ayrıca mec­
bur idiler.
Gümrük nizaminca h er bakkalın yanında
taç Çırak bulundurabileceği de tayin edilm iş
ti; çıraklar da kefalet altında alınırdı (B .: Be­
kâr Uşakları).
İstanbulda bakkallık, tanzimat devrinde
Badiklerin lâğvı tarihi olan hicri 127B (1861)
tarihin* kadar yalnız müslümanların elinde
Wl. 8u inT-îhtrvr» cmıraıiır ki, evvelâ kendi ev­
n/group/merakediyorum
BAKKAL
lerinde dahi türkçe konuşan Karamanlı orto-
doks Türkler IB . : Karamanlılar} bakkal oldu­
lar.
İstanbul Kadısına gönderilmiş Hicri 1221
Milâdi 1006 tarihli bir fermandao g H * ni­
zamına ve kefalete rağmen bazı uygunsuz
kimselerin İstanbulda bakkallık yoİu ite bü­
yük ölçüde dolandırıcılığa teşebbüs ellikleri­
ni, gedik nizamına vc kefalet İslerine bakan­
ların vazifelerinde dikkatli davranmadıkları­
nı öğreniyoruz; fermanın bu maddeye taalllûk
eden kısmının bugünkü yazı dilimize (evril-
miş sureti sudur:
«... İstanbulda Balkapam ve Galatada
Yağkapanı tüccarları, zeytinyağı ve sabun
tüccarları, Odunkapusu tüccarları, kuru ye­
miş ve pekmez ve pirinç tüccarları ve mumcu
esnafı ile bakkal esnafının ellerine verilen
Parmanda tafsil ile beyan edilip açıklandığı
üzere bakkallar sattıkları m allan alıp yuka­
rıd a zikredilen tüccarlar tarafından sair bel­
delerden îstanbula getirdikleri türlü zahireyi
Pazarbaşı vc Bölük başı ve Ustabaşılan delâ­
letiyle alacaklardır (B .: Kapanlar; Balkapam;
Yağkapaoı) ve bunlar bu malları kefilleri
alınmış» rabıta altındaki bakkal esnafına da­
ğıtacaklardır ve malın tevziinde sekizde b ir
bedelini esnaftan kolaylıkla tahsil edip tüc­
cara vereceklerdir. Kefile rabtolu tımayanlar
bakkallık yapamaz. Ahvali meçhul bazı kim*
selfr istanbulda, Galatada. Eyyübda, Üskü-
darda bakkal gediği tedarik ederek ve bu ge*
digi aldıkları yerden (meselâ Istanbuldan Üs-
küdara; Üsküdardan Eyyuba) diledikleri yere
nakil için Galata. Eyyub ve Üsküdar hâkim­
lerinden ve sair mahkemelerden ilâm ve hüc­
cet alarak nizam şartlarına aylan olan yeni­
den bakkal dükkânları açtıkları. Tüccardan
malı aldıktan sonra kaçıp kayboldukları, tüc­
car malının bu auretle zayi olduğu öğrenil­
miştir. Bundan böyle Âsitâuel AUyemde (İs­
tanbulda) ve Galata, Eyyub ve Üsküdarda ve
buralara bağlı yerlerde gedik nakletmek, ye­
niden gedik açmak, esnaf tarafından birbir­
lerine gedik satıp almak, borca karsı gedik
terhin etmek gibi hallerde ancak İstanbul
Kadıları huzurlarında alman hüccet ve İlâm­
la r muteberdir. Bakkal taifesinden biri tüc­
cardan satın aldığı zahirelerin akçesini ver­
mekte çevir ve eza ederse (borcunu ödemede
alacaklısı tüccarı üzerse) veya borcunu öde­
meden ölürse, yahut iflâsım ü3>ı ederse elin-
 bakkal ~ 19J4 ___________________ _______________ İ s t a n b u l

de mevcut olan malı vc v^r- ıvedeo ataraktan tezgahı H --:

Pazarbagı re saird e n tarafım ın ve roahke- kiril yapri»*fj .v ^
meçe yasularak alılacak, borçlarını Ödenr ivp deflerinin bu­
yetmez sahibi bulunduğu bakkal gediği J* ruşuk -niteleri
tanbul Kadısı huzurunda satılarak, onun be­ karşıtımda iri
deli yetmezse mütebaki borcu koflJlcrindeıı kin karnj, iki gpni?
tahsil olunarak alacaklısı Tüccara verilecek­ kJvrıro teşkil eden
tir yııvar iak etuesi.
■Bundan böyle bu haller yine tekerür yos bıyıklarla me$-
•eterse, bakkal yolsuzluğu yüzünden tüccarın In r yA gu esm er
uğrayacağı tadarı vazifelerini İhmal eden Pa- çehresiyle Lnmbu
» r b$fi, Bölukbaşj ve t/staba^ılar Ödeveceiler- Ustayı her zaman
dir. meşgul bulurlardı
Beşli* i romancı: Salâhadrtin Enis iB. : Ata^ Böyle bitmez til-
bekojlu, Selâhaddîn Enis) «Bataklık Çiçeği» ken mez tıeler yazı­
adındaki eserinüı ıLambo Uata* balıklı hi­ yordu? Bunu hiç
kâyesinde Utanbulun bir Karamanlı batsîcnl k i m s e blJjntsAi.
tipini çizmeğe çalışmıştır; »şaddaki Katurtarı AUhelleli içinde en
K a r a m ı ı ü ı S a i l u l Upı|
o hikâyeden alıyoruz * cimrisi olfın mü­ (KârifealUr: Ahnvd Mtiaif;
meyyiz nılitekaidi A k h a b a , I9Î 3 )
« , Bîllilii hemşehrileri memleketlerinde Hacı İbrahim Efen
evini, öküzünü satıp paralarını kemerlerine diden. tutunuz dâ kahveci Jsmaile kadar her­
doldurduktan sonra günün birinde iöylîn şeh­ kes ona borçlu idi.
re giden yollaruida bir £öl£e halinde fÜİnip
«Kısa bir zaman içinde mahallelinin tanı­
kayboluyorlardı Bu yol, onları Jstanbula, pa-.
dığı zihniyeti pek kolaylıkla riğrenip anhumv
ranın bol olduğu îstanbuU götürüyordu.
tr İstanbullular, milin iyiliğinden ucuzluğuna
«Şimdilik kamını da yanma almağa lü­ bakıyorlardı: müşterilerini gübre ile tâyyij
zum görmemişti.. eden ördeklere benzetiyordu.
Her giin bir parça
daha fazla ekmek «... Esrarı ticaretine ki/rtüe aJui erdiren»"
yiyen* buna ra i­ inişti, iki .sokak aşın bakkal MihaJ’jn onUdye
me» aksama kadar sattığım o mutlaka onhire veriyor ve müfte­
evitt köşesinde pi­ rilerine biç bir sey kazanmadığını, ancak ser­
nekleyip ağzında mayesine verdiğini söylüyordu. Onun btı ucuz­
aafeuı geviş getitetı culuktaki maksadı öteki mahallenin müşteri­
bir tnahlf&datı baş­ lerini kendine celbedip bakkal Mi hali iflâs et­
ka b\r şey miydi? tirmek ve ondan sonra istediği gibi mahalle­
Hususiyle İstanbul, liyi haraca kesmekti.
yalnız paranın de­ Bu pek kolay İş değildi; bakkal Mîtul
ğil, kanam da bûl |fibi senejerdenberi küflenmiş, ev bark «bibi
olduğu bir meale- olmuş küplü bir bskkah devirmenin Jnjlay is
kettV. olmadığını kendisi do biliyordu.
«Lambo Usta «... Lambo Usla mahalleliye gülerytble
tam dört senedir nlifuz etmekte idi... Son zamanlarda, mahal­
Utanbulvm IçerrieK leliden tom ileti gelenlerin muvafakat ve yu1*
m a h • 11e l e ritı- dınıı ile dükkânında bir de tezgâh açmıfdt
llc r ne k/icfor hükümetten iüin aîntantışsa du
den birinde icra­
yı ticaret ediyordu. gizliden gizliye bu İşi görüyordu... Mektep ho­
cası Hacı Kftrim Efendi her no kadar jpalwllo
Mahallenin yegâne
K m m a n l ı Ruhkul tipi
bakkalıydı- t ç e r ı <«Uf1bat«T; Kahvesinde iliraz için ağsını açmışsa da Bekir
Afaned Keis muhik ve mantıki delâil ile Kerim Ho-
giren her müşteri, Akbflhn, IflîJ) canın fikirlerini pek güzel t-ed ve cerh etmi*-

h+tp://groups.google.cojiı
 AKSTUOrtDISl — ms — BAKKAL

l]: Mademki mahallede akşamcılar vardj, a «. kazancına rağmen ortada bir eksik
l^fA» bualm n ötede beride meyhane tneyha- vanfı kadın., iki tutum gibi sarkan meme­
ae dûUftp yarılarına kadar çoluk çocuk* leriyle Inofe benzeyen kana» gençliğinin bir
fapnj soira başında bekletmelerinden İse bıı* hata» olarak boynunda katmjjtı... Köyde bile
racıkla İslerini görmeleri h e r halde daha mu­ evlilik içinde bck&r hayatı yakmakta id i. bu*
vafık değil miydi? AJs sakalı ile Hacı Nuh mınla beraber karısını getirmediğine mlilee*
Bey bile bu fikrin doğruluğunu Lasdik etmiş* sifdi.,.
di Esasen ij de gîzti oluyordu. Lamba LfRia, Kadjn mahrumiyeti içinde geçen gecelerde
dükkinıain iç tarafa kıvrılan mahzenini buna bütün çirkinliği ile beraber kamını attu edi­
ha$reto«îti. Akfa/n olur oJ/naz Komiser Melv yordu. Filhakika ortada bütün mahaileiinin
roed Efendiden tulunıı?. da Hacı Nuri Beye yanıp lulujtugu çırağı Yuvan vardı, tikin
kadar akşamcılar birer İkişer iç tarafta isli Lambo mümkün değil undan bir şey anlamı­
bir lâmba altında içtima ediyorlar ve orada, yordu. Halbuki Kaymak Yuvan mahallenin
trİT kadehle işlerini pek güzel görüyorlardı horozlarım başına topladıjı gibi tavukları-
«Esrarı ticarete vâkıf olan Lambo UslaT di da birer birer çekiyordu... Hizmetçi tuz­
ayni umanda mahallelinin hâleli nıhiyesini de lar iğne iplik almak behanesiyle Yuvan’m pe­
pek güael anlamıştı. Bunun için manzarası şine takılıp dükkâna sürükleniyorlar, bimini
yag tüpleri, gaz tenekeleri, kahve çuvalları tevakkuflar He dakikalarca makara, iğne seçi­
olan dükkâının bu gidi köşecjğini şöyle bir yorlardı... Yuvana karfi ruhunda gizli bir
güieryüzlü. ak çehreli bir çırakla şenlendir hased ve infial duyuyordu.
me# düşündü. Şüphesiz bu, müfterilerin cel­ «... Kendisinin n « j eksikli?.. Yuvan tüy.
bi için pek muvafık bir fikirdi. aüz bir çocuk, lâkin kendisi tamam kuvvetli
«... Günün birinde çapkm çehresiyle gü­ bir erkekdi. Fakat ah bu İstanbul kadınlan.,.
zel bir kabak çiçeği gibi açılan ve daha geldi- Sıkı bir yeldirme altında kıçlarım bir tence­
£ gün mahallelice Kaymak Yuvan tesmiye
edilen bu çocuk, müşteriler üzerinde halûka-
ta» iyi bir tesir yapmıştı... Tesiri de yalnız
bu mahalleye münhajn r kalmamı;, az um an
itfade otefcı mahallelere kadar sirayet etmişdı.
Yalaıt Lambo Usta İnce işlerin açığa vurulma-
yıp giîlice yapılmasında bir mahzur gfrmedi-
fini müşterilerine çıtlatmıştı. Lâğım kokusu­
nun intişar etmemesi için küngü kırmamak
ItamdL
«Yuvanın vüradu mahalleli beyninde ye­
ni bir kıjrlü kaal açm ış, kahvede beyne! rüfe-
kaa iace telmihlere sebep olmuştu. Lambo
Ustaca bunların h iç biri haizi ehemmiyet de-
fildi. O ancak k*«*«>na giren paraları bilirdi
«... Lambo Usta maksadına muvaffak ol-
®uçtu. Artık Öteki mahalleden bir çok nıöş-
terikri kenffiûae celbetmîş ve bu surette bak­
kal Mihan solda sıfır bırakmıştı.
«... Bu galebe ne kendisinin, ne de dük'
kânının usul ve eşkâli hâriciyesinde görüle­
bilen bir tabavvul husule getirmedi... Pastır-
yağı, peynir suyu iLe siyah ve ağır kokulu
hic inecin parçasına benseyeıı gögüslüğ'ünü. KârJfcalürdf ftafckaf:
®inek breleriyle âdeia kutum tutmuş cfliue- •—öyle lıir Crtp okUlMh latlrorunı U fccyc*c«*dan fil-
kâtüarıtu bile teınzletmedi... Yalnız kasa güıv- Oırınm!,.
k r geçtikçe IHr g^ba kadın karnı gibi kabarı­ — ftıklvlıa hccap pifu/um »ta;
yordu. (Karikatür. Cevjd Şılrir: AktabJ. usa»

i/group/mcrakediyorum
 BAKKAL
re 0M çalkaya çalkaya yürüyen bunlar, bü­
tan bu hizmetçi kışlar, delik ve pis bir uyak'
kabı idiler. İçleri biraz taklamla*.
«... Lamba Usta. aûım alacağı yeri yok­
lanısdan ayağını uzatır adam doğfldi- Arada
bir din farkı vardı... Dikkat etmeli idi. Kö­
ledeki penbe eve taşınan hariciye kalemi kâ-
tiplerinden Necib Fehmi Bâyiıı bizRKt(i^
Aıûka f e r l e r i arasında bir istisna teşkil edi­
yordu— Kendi» *ile onun arasında muhabbe­
te mâni bir sebep yoktu... Bu, bir açık kapu
ML
«Her ne kadar Anika Lambo Ustaya yüz
vermemekte ise de yola getirmek zor bir çey
değildi.
«önceleri ılık bir bava gibi damarlarına
nüfuz eden bu kızın aşkı kısa zamanda bir
ateş gibi vücudunu sardı.
«Bu aşk sakin ve neşeli hayatında büyük
bir değişiklik husule getirdi. Alaycı bir popa-
f«n gibi şaklayan Lambo Usta ıslak ve miskin
bir hasta kargaya dönmüştü. Tezgâhının ba­
şında atyama kadar AnHsasını bekliyordu...
Hiçten sebeplerle onıı dükkânında İşgal edi­
yor, kıskançlık hissi altında Yuvanı hiçten
bahanelerle dükkândan uzaklaştırıyordu.
«Anika Lambo Ustanın kendisine tutkun
olduğunu biliyordu. Onu tam burnundan ya*
kâl&mışti- Silütk&m eliyle veya kolu ite ona
temas ediyor, bakkalı çıldırtıyordu. Kendisi*
ni dirhem dirhem satıyor, musahabeleri en
lezzetti yerinde bırakıp eve geç kaldığını söy­
leyip dükkânı terkediyordu.
Karifcft(6nfc ffcıkJuf:
Hu s ileri ha va d a n i t l a gcaınlyp a ç ıy o r su n ?
— Amacı «“ ••• takfcala ua (im h evra var, %$*■
nm(a
(KirlhatUr: Muvaffak; Akbüsu, IBS3
h+tp.//groups.google.cp
— 1036 — tSTAKBUL
< ., fim di Lambo Vsla da müfteri He b*.
raber kadeh toka ediyor, ıstırablaruıı İspirto­
ya gömmek İstiyordu Arlık fen, miiJleftt, kur­
na* değildi.
«Bahar ve yaz böyle geçti Anika, Umbo
Ustaya teslim olursa bir müddet sonra kam
doymuş bu küplü bakkalın kendisini t*fk
edeceğini fındıkçı ve orospu kadınlara )ıfc
ameli muhakeme ile düşünüyordu.
«Lambo bir bataklık »(ine düştüğüne pek
emindi. Binaenaleyh düğüm vuran bu adamto
nazarında artık paranın da kıymeti kaim*
mıştL
«Bir sonbahar akşamı hemşehrileri Lam.
bo Ustayı Karaman yollarında, bir eşeğin yg.
tına vurulmuş iki hegbe ortasında, nefesiz ve
hasta, tstanbuldan köyüne dönerken gördü­
ler..*.
Salâhaddin Enisin bu Karamanlı bakkal
tipi her halde çok mübalâğalıdır. Istanbohıa
Müslüman mahalle bakkalları Karamanlı bak­
kalların veresiyecilikte gösterdikleri sonsuz
cesaret karşısında gerilemişler, evlerinde ko­
nuştukları dil de türkçe elan bu Anadolu
rum ları İstanbul mahallelerinde açtıkları
dükkânlarda veresiyecilikle tutunmuşlar, «ve­
resiye defterleri üzerinde hiç kimsenin neler
yaptığım bilmediği bitmez tükenmez bir meş­
guliyet île durmuşlar» idi: fakat hiç biri Salâ-
haddin Enisin anlattığı bir Lambo Usta olma­
mıştı.
Karamanlı bakkalların veresiye defter­
lerine sattıkları şeyin hem bedeli hem de atik-
darını ilâveli yazdıkları hakkında yerleşmiş
bir kanaat vardı. Bazıları da akıllarına esdik-
çe, müşterilerinin mutad alışverişlerine uy­
gun, veresiye defterine bir okka gaz, bir okka
pirinç ilâve ederdi. Hemen hepsinin hir müd­
det sonra tüyünü düzüp kalantorlaşması da hu
veresiye defteri hırsızlıkları İle olduğa kanaa­
ti de umumî idi. Bir Karamanlı bakkalın Kâ-
dtkdyünde koca bir apartmanın sahibi ûlsft
kalender meşreb ve âltcenab bir paşazadeden
veresiye defterindeki borcu karşılığı aldığı
193Q ile 1933 arasında işidilmiş vakalardan*
dır. Bu bakkallardan bir kısmı da eski kllbe-
râmn vekilharçlar; iie ortak olarak veresjy*
defteri doldururdu. Evlerde, konaklarda da
ayrıca defter tutulur, hukkai kendi defterin-
deki alacak fazlasını kabul ettiremeyeceğini
kendisi de anlarsa suçu dlimS çırağına
 bakkal
AXSfKLOP£Dfet — 1927 —

Ktflı |fe »r«*tnde

On dirhem «k&ik tartar
UllınemtkçUtı «zar
AdnM ali y m t
GUylc (etıb»« prafta
Aman 4*6me«!n ıu u r
Hicri 1278 ramazuun başında miUd.t 1861
nisanı sonları Şeblrem&netl tarafından Takvi*
mt Vekaaylln 633 num aralı nüshası ile neşir
ve ilân edilen bir narh defterinde bakkal es­
nafının satış fiallan şöyle tesblt edilm iştir:
Alâ Sibir ya|ı ......................... «kkası 83 kunıg
^ çervl* yaftı .......................... «» 18> »
*> mahlut yafc ......... ....... «t 20 »
Pazarlarda saldan mahlui yag ... * 18 >
Ali Reşid pirinci ...................... > 6 >
> Cenevre (Erinci ................... % 9 ı
A fi# Cenevre pirinci ............... > 4,5 *
Â16 Kandlye sabunu ................... * 10 >
Hanya v* Retİmo (tabunu............ » 8 ►
K arikatürde B ak k al: Midilli sabunu ........................... » 8.5 *
—Tertiioitf tebrik ederim!.. Ali nohud ................................. 4,5 *
«« TvşeUıUr ederim ama. bilnıiK ol, maa& eski tltl* Aftaftt nohud ........................ ...» * 3,5 *
dan, ytiıde yirm isi noksan!.. Kayseri pardırması ................... » 15 *
IKariJtalÛn Rtfkı; Aydede, 1982). Pazarlarda satılan Kuınell pastır­ » 6 •»
ması ..................... ........ ~......
ler «Çırak benim yazdığımı bilmemiş, bir de PasarUrdt satılan Rumeli suculu * Q£ >
o y&znuş.,» diye özür dilerdi. Terazide d âim i Saantj&nıa baharlı tögzne w ce|tt > 2ft >
bir k&ç dirhem eksik tartm ak, e riş k in vasa­ Samalyomn kıyma *acu£u ......... P 10 >

tını, hattâ Adîsini verip fiatını dâimfi âlâsının A li desti pekaMsî ......... .......... * e >
fıçı pekmad .............. . » s *
nartu üzerinden yazmak, arada veresiyede Âlâ zeylin yağı ..................... . » 12 »
kaptutkklan serm âyeye k a rşı t i r nevi ıfteşru Mudurnu tulum peyniri ............. # M » >
tedbir sayılmış olsa g erektir. K aram aalı bak­ Sofya tutum peyniri ................ » 10 •
kal tipi jle bakkala borçlu İstanb ullular üze A li Edirne kasar peyniri............. » 15 >
Pazartankı. saüLıa ednâ ka$er ... » 10 >
rine mizah gazellerimde çıkmış fıkra ve k a ri­
Balkan kaşkavalı .................. . > SO »
katürler pçk çoklur. Bu yolda üsk üd arlı îıalta İımir ve^jûr bü^fllce ... a 3fi >
Aşık Hiçinin de alaylı bir m anzum esi var­ Trabzon familyası ..... j 2,73 >
dır: Varna ve Şumnu salamurası ...... 7 10 >
A li bulgur ................................. > *£ »
Kırauumm koyunu A li zeytin ................................. 1 4 t
Sûflra çıkar oyunu
Aşağı zeytin *.....„ ..................... » 3,16 >
Bakkal Bodos çıra£a Dfiguimfr) m ird ik buğday ......... * S >
Agılamı* huyunu
Ali j&UAç ............ ................... a 14 *
Vynuış usta pendine Yerli adi mum ........................... > 16 >
Bak çırağın tetullne Yerli m annir tmü. nişasta ......... > 7 >
Vekilharcı bafclanuş Yerli evaal nljasta ....................... > 5,5 >•
Zülfünün kemeadiıvç Edime nlgastası ........................... > BA »
ttocabey, Sel&nlk v« bünyenin a 6 >
Çelültıl defteri 1 No. un ................
OJnusft var ezberi
»larıa tag yazar isUnycsin 2. No» un ............... . a 4,8 ►
9eytofı otmuş re h b trl
T^kî/dağu) bas tın .................... > 4 »
Yerli has makarna .................... » 8 >
Vfl ler&tl yo kantar Yeril «vaat makama ................... * S >
Ûgİiirt ir parmak anlar
w*uıa boır la r . Çorbalık
von han şehrlyy .............. . a %6 »

m/group/merakcdıyorum
 &AJUC4LAHMEDAÛA MESCİDİ
Sândık ve sepeti» Canetv « Tri-
Testedea gelfij) makarna re şrh-
riye ......................................... *
Kimyon ..................................... *
OM ve t t n t solan .......... ...........
UAgazacı softanı .....................
Kaba v« lurmtti*»Dgan......... > 22 ?
Yum urta ........... -......................- ad«U 14 *
Dördüncü Sultan Mehmed zamanında Hic­
r i 1091 (Milâdi 108ü) yılında yapılmış esnaf
nizamnamesinde bakkallar için yazılmış satır­
lar şu n lardır:
•M üşterinin alacağı nesneyi eksik tartıp
veren bakkalın hakkından gelinecektir,
t Teraziler boş dururken gözlerinin iki
tarafı beraber olacaktır.
«K ullandıkları kıyyeler de ayni olacaktır.
«H er geyin iyisini ve fenasını ayırıp sa­
tacaklardır, fenayı iyiye kanştırm ıyacaklar-
rfır ».
G aribtir ki yukarıdaki nizam nam ede ve
benzeri esnaf nizamnam elerinde, m eselâ b e r­
ber esnafının ve ham am cıların temizliği içia
tu rlu ihtarlar bulunduğu halde bakkalların
temizliğe riâyeti için en küçük b ir işaret yok­
tur. Bilâkis bakkalların pisliği öylesine tabiî
görülm üştür ki, Onsekizİnci asrın seçkin n a­
zımlarından NâM E fendi:
Çıkmaz ol çirte ki plrâheııl bakkaldadır*-
demekte tereddüd etm em iştir.
Bakkalların tem irfige riâ y e t m ecburiyeti
Cum huriyet devrinde konm uştur diyebiliriz;
fakat dikkatle tatbik ve teftiş edildiği söyle*
nemez.
Dilimizde ve bilhassa İstanb ul ağzında
bakkal üzerine darbım eseller de vardır:
Bakkal ölünün borcunu diriye y ü k le tir.
Bakkal b ir m üşteri için dükkân açm aı
(B.: Şaşkınbakkal)
Bakkal kasap hep bâr hesap..
Hikmeti sorulmaz, İstanbul bakkallarının,
bilhassa m ahalle bakkallarının. Mâliyeye kargı
tutum undan mes’ul olduğa kayıtlar hariç,
m üşterilerle veresiye m uam lelerinm d efter­
leri daima karm a karışıktır, pis, yagh, kopuk,
yırtık, pftra aldıkları zaman, yahut hesapları
yapraktan yaprağa geçirirken, karalanm ış, çi­
zilmiş, baJdcalın kendisinden gayri hesaplarca
İçinden ç>i™ak şöyle dursun yazıları ve rak-
kam ları dahi güç okur, bele rakkam lar, kuruş
liraya karışır» haneler hiza takip, satırlar ığri
192fl — İSTANBUL
sütunlar yamuktur. Bundan ötürUdürki her
hangi bir mühmel yazıya, çok karalanmış,
10 *
» » çizilmiş kayıdiara. mektuplara da bazan ihtar,
* 26 P3™ baza» tezyif yollu «bakkal defteri.’..*, denilir.
2? >
DAKKALAJİM£l>AftA MESCİDİ — Hâ-
dikaiül Cevâmiİn kaydine göre «Fâtih Camii
d v a n n d a fevkaani bir mesciddjr. bânisl Bak­
kal Abmedin kabri nerede olduğu maldın
değildir, mescidin mahallesi de yoktur»,
1952 de İstanbul Ansiklopedisi adına
arandığında Fâtih civarında bu isimde bir
mescidin izi dahi bulunamadı. Fatihte Kara,
güm rükte kendi adına nisbetle bakkafeâde
Mescidi harabesine rastlandı ki bu isimde Ur
mescidi de H adikatül Cevâmi kaydetmiyor.
H adika'nın aldığı Bakkalahmedağa Mescidi­
nin K aragürarükte harabesi bulunan Bakkal-
zâde Mescidi olması çok muhtemeldir
Bakkalzâde Mescidi; Bakkatzâde).
BAKKAL CİVANLARI — İstanbulin di­
ğ e r bütün esnaf civanları gibi baldcalzâdeler.
yahud bakkal tezgâhdar, çıraktan arasında
emsalsiz güzellikleri île göze çarpan gençler
Büyükşehrm kalender, küihânî m eşreb şâir­
le ri tarafınd an şiirlerle medhedilmişler, İs­
tanb ul Şehrengİzlerİnde yer alm ışlardır. Aslı
M âverâünnehirli, kendisi de orada doğmuş ve
yetişm iş olan onbeşinci asrın büyük mate­
m atik bilgini A li Kuşçu m üsbet ilim lerin cid­
di m esâisi arasında edebiyat ile de meşgul
olm uş, bir bakkal güzelinin medhi şânuıda
farsea çok zarif b ir beyit söylemişdir; bu bfi-
yük âlim in:
Bakkalın elinde teriz?. ve ben ovun sArettne baytan
Gel ey müşteri |8 r , Kamer Mîsan Bntrnnda!..
diye tasv ir ettiği gene çok m uhtem eldir ki İs-
tanbuhın ilk m usliman bakkal çıraklarından
biridir (B .: AK Kuşçu).
On altın cı A sır şairlerinden ve Yavuz
Sultan Selimin hâs nedim lerinden olub Ga­
lata K adılığından em ekliye ayrılmış şâir Ni-
hâli de b ir bakkal civanı iç in :
Sâde yajtın istedin ben bir tfitzet Bakkaldan
İfaft acı dediği bana tatlı id d i baldan.,
diyor.
Onsekizİnci asrın külbin l şâirlerinden
Haşm et Efendi Üçüncü Suttan MustaEanm kı­
zı Hibetırilah Sultanın doğumu münasebeti
ile yazdığı «Vilâdetnâmeİ Hümâyun» adın-
h ttp ://g r,oups.google^öt
 A.SSÎKL07ED İSİ
— 1929 —
fakı mensur "serinde. bu doğumda yapı-
lan şenlikler arasında büyük esnaf ala*
vtnı anlatır iken bakkalların geçişini, bugün'
kü yarı d i l i a ı i z e çevrilmiş şeklr ile şöylcce
tasvir ediyor * kasabların ardından bak­
kalların rıstık dudaklı ve bidem gözlü tüysüz
ciıe cn'-anJarı Latlı tebessümler gülüşlerle !$•
r salarak vc ayakdaşları ile yağlı ballı soh­
bet e d e r e k geçdiier ve narha, teraziye gelme*
te c ille rin i aldılar* diyor.
Bir başka şâir de yine bir esnaf alayında
bakkal civanlarını tasvir y o lund a:
|UI bal bal d iyerek içerdi nlrt- tlNfecr hakka!
B ıldır rfryn g*l p iy in ^ d ö j ü k ı n a hak kal!..
diyor.
Zamanımızda arttk dükkânlarda görül­
müyor, fakat pazar yerlerinde rastlanır, bâzı
csrıaf ve bu arada p azara bakkallar dirhem ­
leri yetmediği için ağırlıkları dirhem le tes­
hil edilmiş taşları dirhem yerinde Kullanırlar;
lerâdsinde böyle taş dirhem ler kullanan bir
nevciran bakkal İçin de yine adı unutulmuş
bir şâir şu beyti söylemiştir:
Gir ifct hakkaalı sitem sfûfln rUmUa
Taglaıte dfiger sinesim keffvi ınian
ikinci Abdalham id devri sonlanoda ya­
şamış halk şâiri Toptıâne ketebesinden Üa*
küdarh Âşık Râzı de Vasîl adında K aram anlı
güzel b îr bakkal çırağı için hezel yollu şu
manzumeyi yazm ışdır:
Şu dilber esragm V astldlr adı
Ustası üstüne germ iş kanadı
Klsmiri civandır, K aram anlıdır
Atan adı vardır, esm erin tadı
mlun olmuş »Hori Kantar
Metii TlâlllU noksana tartar
Bertin Çeçüı yann vır«iyedir
Ayağı »Hm* koyamaz m antar
Meseldir bal tutan yalar parmağı
B akkalda c u a k d ı r yüzU nün ağı
Kaitesan kususu oyun bar o lu r
' t a f e Çekmeli gedmeden t a ) ı
Sacuk peynir pasdıraufl. sabunu
ciTMimn cokdıır oyunu
ipe un »eren* yııar h lırsm
®uû**r fındıkçının U n knamuıu
Valin «yakıda İster kundura
Şsivar mintan lâyık mı yırtık dura
Hataya pBisara büyüt paskaha
* « * y i aç beyim dilbıız gâvura
n/group/merakediyorum
BAKKAL KÖYÜ
iv .. kiktik bak Likük
bensem ** m i katm erli m or ünbillf
Y j n f d#r«in rtılber V u j I güldükçe
Y anakda acılan su gönce |DJe
Fc> ku^k mınUn da al «fcıvlim al
bir tfalu bulunmaz bfiyle bir bakkal
Bakla çuvalına -r>Vup avucu
A*ıkı slrlne açayım bir lal
$u bibi vuslattır ku dlvft tu nar
E*lkrten nyajın »lama* gabim
Sürima lü fcüfrfinı olnıutilr civan
Engeldir araya giı^n su pap»
Günahın çıkarır bir kam kCflft
Halvctde olurmuş bir acftib İş
Hiri&tos $âhiıiim yürckd* U li
Ahû nikâhınla sapladığın fa
Vasilim pek tuLar âjikın âhı
Sırtında gömlek mi Randın günlhı
Dünyayı cehennem eyledin bana
Ahretde boyladın gitti dÛaAht
BAKKAL KttYU — Büyük Bakkal Köyü
ve Küçük Bakkal Köyü adı Ue Ityı köydiir,
birincisi Vakacfk ile Şamandıra arasında, di­
ğeri de içerenköyünün arkasındadır.
BUyiik Bakkal Köyü — tstanbulun Ana­
dolu yakasında K artal kazasına bağlı, Yakacık
ile Şamandıra arasında. Kayışdağmın doğu
eteği üstünde, az meyİİU bir yamaçta, yüzü
gön doğusuna bakar, 1922 yılına kadar bir
Rum koyu idi. Eski balkının bağçıvan ve
rençper olduğunu zannediyoruz, fakat şöh­
retleri hırsızlık ve şekavette idi; 191$ müta­
rekesinden sonra ise azgınlıklarım çeteler çı­
karıp Maltepe ve hattâ Bostancıya kadar et­
rafa saldıracak dereceye vardırmışlar, işgal
kuvvetlerinin himayeden farksız kayıtsızlığın­
da n istifade ederek sirkat, katil, kadın ve ku
ve oğlancıkların ırzına geçme gibi türlü ci­
nayet, clenaet ve şonaetin fiili olmuşlardı.
1922 de köyleri toplu olarak terketraiş-
ler ve Ytmanistana kaçmışlardı.
RuroUr zamanında kaç h ine olduğu les-
bit edilemedi: fakat büyük bir kilise hara­
besinden 150 evden aşağı olmadığı tahmin
olunabilir. Kilisenin totı-güneyinde Kumlar
zamanında köyün merkezi olduğu anlaşılan
bir meydan» meydanın ortasında da en az 500-
700 yaşında ulu bir çuıar vardır. Meydanın
manzarası. Kumlardan kalmış böyülce ve
harab ahşa b bir ev de dahil, zon derecede
pitoresktir. Büyük Bakkal Köyünde iskân
edilen mübadil muhacirlerin bu meydanı ıh-
 — 1930 —
tSTAMBDı
BAKKAL KÖYÜ

mat etmiş olması. 1ıit olm uşa

köy kahvelerini kay mektebini
burada kurmaması esef eittecek
f*ydir. Yine tahmin ile kavdtde-
rtı W Runıîar tam anında k6y
meyhanesi de bu meydanda ku­
rulmuş alacaktır.
1M0 nisanı başında kov
muhUrs bulunan roneber Fadıl
ö jftir'ttn söylediğine göre 1923
de Btıyilk Bakkal KSyilne Kıl­
la} muhacir)erinden 45 hâne
yerleştirilmiştir; fakat Sunun
«tu: hine», her halde Büyük-
jehrin lürlü ntaetlarle ve is sa ­
b a h tı ite dohı cazibesine kapıl­
mış olacaklardır. Köyü terk ede­
rek ktanbulun m uhtelif sem t­
lerine dağılın ıştır. K 8 y la l- Huvük v c K u^ük BafcMfatfytorl
ki 1 9 2 9 yılma (Harita ı ffrhçcO
k a d a r 15 hâne
kalmıştır; bu ta ­ Bakkal Koylu, nüfus k ayıtları köyde olduğu
rihte Büyük Bak­ halde şehirde yerlerm iş, yaşıyordu.
kal Köyüne Drama Ktty halkı b afçıv an , r«ncber, sag m sk ı ve
m übadille- »ütçüdür.
rintten bir kısmı B ostanlarm da fa­
yerleştirilmiştir. sulye, patlıcan, do­
1860 nisanın­ m ates. lktıana ve
da Blivtik Bakkal b i 1 lı a s * a ıs­
K«yû 63 h ine (di; panak y e tiştirilir
ve îstaıı bulun muh
nüfus 380 kigi olup
köyde 334 can te lif pazarlarına
sevkedilir.
oturmakta idi, kır­
ka yakın Büyük H encber ola
fa k h e r aile ancak
kendi g ıd a n ı» te ­
inin etm ektedir.
Köyün g elir kay­
naklarından b i r i
sagm alcıtk ve silt*
(UlüktUr. Y ukarıda
tesMt -etliğimi? ıl-
.varet tarihinde
s a ğ m a 1 c 1 1 a-
r ı n başımla Me»-
tan Yâkubagiu,
Hüseyin Güler ve
"UjUk, »rtlmi gaı1i Mustafa Karaman
{Herim vp plfijj: Hüsoüi
bulunuyordu.

http://groups.google.cor
 ANSİKLOPEDİSİ
— 1931 —
Jtvjrftk BaUı*l K üründe Çeşmt
(Resiıııt SabUu ttomtı)
Beş seyyar sütçü vardı, kendi köylerin­
den ve Soğanlı gibi yolları üzerindeki civar
kdy vc maodraiardan topladıkları sütleri ara.
balarla Yakacık ve K artaldan göztepeye ka­
dar uzanan geniş bir sahaya götürüp satm ak­
ta idiler; isimleri Yusuf Dinç, Cemal Güzey,
Hâmid Güney, Mümin Şenal ve Hayri Peke]
olan bu sütçüler için: «Her biri en az 50.* 100
kilo silt götürür, yalnız Yusuf Dine is® 250 -
300 -kilo silt götürür. Gidip gelme h er gün
20-30 kilometre yol alırlar, Yusuİ Dinç ise
günde 50 kilometre kateder. Yaz ve kış, yağı;
ve kar. tipi h er gün sabahın alaca aydınlı-
ğrnda köyden çıkarlar; 365 günlük yılda yal­
nız iki bayramın ilk günleri, iki gün köyde
kalır» demişlerdir.
. Büyült Bakkal Köyünün küçümaenmlye-
cek bir geliri de kadınlarının ve kızlarının
kendi yünlerinden iplik bükerek ördükleri m
Rrama işi gayet güzel beyaz yün çoraplar­
dır. Bu çoraplar da toplanır, Pendik, Malte­
pe. Erenköy pazarlarına götürülür.
Şamandıraya 2,5 ve Yakacığa 8 kilomet­
re mesafede bulunan Büyük Bakkal Köyü İs­
tanbul ile münasebetini Yakacık yolu İle te ­
min eder. Şamandıra her ne kadar yakın ise
de posta otobüslerinde yer bulunması meg-
kttkvür*. onun içindir ki köylü, şehre sık ve
İntizamlı nakli vasıtalariyle bağlı Yakacık
yolunu tercih ed er ve sekiz kilom etre yürü­
meyi gözo alır. Yakacık - Şamandıra gosesi
düzgüncedir, fakat bu şoseden ayrılıp köye
n/group/merakediyorum
BAKKAL KÖYÜ
giden yo), ki 1,5 kilometre kadardı, 1960 da
son derece bozuktu.
İnzibat ve asayiş bakımından Kartal Jan­
darma Kumandanlığı bölgesi içindedir, köy*
de jandarma -karakolu yoktur, sadece İleride*
4ci şosededen devriye geçer.
Elektriği yoktur; gece gaa lâmbaları ya*
kıiır.
Dükkân olarak, kahvefıâae ife 1 bakkal
vardır. Berberi yoktur, haftada bir gün, cu­
martesi yahut pazar, Soğanlı Köyünden sey»
yar b ir berber gelir.
Beş sınıflı İlkokulu 1060 da, köyün gü­
ney kenarında ve köye giriş yolu i h - ü A
beton bina olarak yeni yapılmıştır; b ir kat
üzerine b ir muallim odası ile büyük bir ders­
haneden ibaret olub sınıflar bu dershanede
çocukların oturduğu sıralarla ayrılmıştır; bir
muallimi vardır; ziyaretimizde bu vazifede
Bakkal Köyünün kendi gençlerinden bentti
askerlik çağının eşiğinde. 10-20 yallarında
gayet zeki, son derece sevimli, terbiyeli ve
canlı, hareketli Silim Erdem bulunuyordu,
ilk İskânda Kumlardan kalan kilise camie
tahvil edilmiş, fakat, harifatye yÛz tuttuğun­
dan tam irine yeni bir câmi inşası tercih edil­
miş, temeli I ekim 1949 da atılan Büyük
Bakkal Köytuıun yeni camii 1962 de ibâdete
açılmış, müstatil şeklinde dört duvar üzeri
n e kiremid örtülü bir çalıdan İbâret bodurca
minâreli beton bir yapıdır. Mihraba nis betle
sol duvarında dört pencere vardır, bunlar­
dan birinci ve dördüncü pencerenin Üstüne
(Resim : Htisnâ)

-BAKKAL KÖYÜ
birer küçük üst pencere açılım dır Mihrabın
iki yanında altlı üstlü dört pencere, mihra­
bın üstünde de bir yuvarlak pencere bulun­
maktadır- Sag duvarın pencere vaziyeti kü­
tük bir fark ile aol duvarın aynidir, şöyle t i ,
kıpıdan girince ilk pencere hasredilmiş, m i­
narenin kapusu olmuştur 1000 da alt müer-
zlü mahlellerl Jıcnüz tamamlan mam ıştı. Sağ­
dan ahşap bir merdivenle çıkılır bir üst kat
kadınlar mahfeli vardır. Kapu cephesinde
kapu üstüne Süt3 be taşı yuvası yapılmış, to ­
kat kltibest de henüz yazdırılıp yerine kon­
mamış bulunuyordu. Kayda değer hâtırası
köy balkından yapı ustaları lzıet Yalçın ve
Bayram ÇeUkel tarafından ve ameleliğini de
köylü kendisi yaparak inşa edilmiş olması­
dır: minareyi yaşı ellisini aşmış, ayni zaman­
da iyi taşçı, iyi bir doğramacı olan tzzet Val­
em örmüştür.
Havası fevkalâde lâtif olan Büyiik Bak­
kal Köyünün hepsi ay n ayrı kaynaklardan
gelen itm e suyu beş (eşmesi vardır, biri kö
yün n>edli£İinde, mektep yanında, biri çınar
lı meydan kenarında, biri kilise harabesi kar
şısuıda, ikisi de köyün şimal taralındadır.
KUisc harabesi karşısındaki çeşmenin suyu
miidrir, şifalı imiş; (eşmeye tekne olarak
konulmuş ta;- da, üzerinde kabartma bir salip
bulunan eski bir vaftiz teknesidir.
Köy mâmur değildir, evlerinin çoğu ah-
şabdu1. bunların büylik kısmı da tek katlı
yer odaları halindedir, fakat son derecede
şirindirler; denilebilir ki Büyük Bakkal Kö­
yünün her sokağı, her yönelen
görünüşü bir ressam için
tablolar ibdâına mevzu olabilir.
Bilhassa fikren yorgun olanların
muhayyilesindeki odacığı bnla- |
bilse huıur ve sükun içinde
dinlenebileceği bir köydür.
Büyük Bakkal Köyünü ziya­
retimizde pek samimi bir kabul
gördügumüz kSy muhtarı Fadıl
ötg(ir'Un, tarat Yalçın ve Bay­
ram ÇeUkel ustaların ve genç
köy muallimi Silim Grdemir'in
ismini bu büyük şehir kütüğü­
ne ayrıca kaydetmeyi bîr vecibe
bildik (3 nisan IS60).
B ibi.: KKK vc Mehmed Koçu,
Gezi ootu-
h ttp :// groups.google.con
ISTAJOOL
1932 —
Kllçük R»Wı»l Köyü — içerenkiiyttniin
1 5 kilometre şimalindedir: az derin bir yj.
dinin kargılıktı iki yamacında ve tepelerinde
kurulm uş bir köydür. » 2 2 yılın» kadar hir
Hum köyü İdi- 191» mütarekesinde Büyük
Bakkal Köyü şakilerine ayak uyduran Kü­
çük Bakkal Köylüler de Anadoludaki Yunan
İşgal ordusu lmha edilince, şent mel'anelleri.
nin hesabını vermemek için köylerini toplu
olarak terketm işlor ve Yunanistana kaçmış,
lardı. 1923 de Kliçük Bakkal Köyüne Kılkış
mübadil! muhacirlerden 25 hâne Türk yer-
leştirilmiştir; 1929 da da yine mübadil mu­
hacir olarak D oyran'lılar iskân edilmiş, 4 * .
30 hânelik bir köy olm uştur.
Doğu - batı istikam etinde tatlı meyilli bir
vâdide bulunan Küçük Bakkal Köyü bilham
cenuba, tçeronköy yolu üzerinde inkişaf et­
miş. yaygın b ir halde büyüm üştür, birer iki­
ş e r katlı tuğla ve beton yapılarla Küçük Bak-
kal Köyü 1960 nisanı başında 215 hâne idi;
270 yeni evin de tem eli atılm ış bulunuyor­
du. yani 1961 - 1962 arasında bu köy 500
hânedir: R um lar zam anında hem en tamamen
vâdi içinde bulunan eski köyden kalmış bü­
yükçe b ir ahşap yapı, az altında kem erli ve
birbirine ekli beş yalaklı klâsik üslûbda bü­
yük çeşme, ortadan akan dere, dere üstünde
taş köprü, dere boyunun yeşilliği, yine yeşil­
lik içinde k a rşı yam açtaki köyün ikinci par­
çası şirin bir m anzaradır. Köy H eyeti İhtiya-
riyesî Köyün yeni cam iini vc m ektebini de­
renin öte yakasında yaptırm ış olm akla bü
 o :5 t* £ o rc o fs » 193.1 — B A K X A L KÖ Y İ

yû» isabet göstermiştir Mektebin altında da ten, Mustafa Er»l«m. Na?if Kaya. Receb Gök-
j,ır köy kahvesi (bir nevi kulUbı yeri h*wr- ç ü l ’d ü r
fanauş. bunun önünde de bir köy bagçesiflitı Küçıık Bakkal Köyünde 7 kahviîhAnr. 4
Uitfimine başlanmıştır Yine o cidarda bir bakkal. 2 Itasab, 2 berber, 1 manav, 1 kun­
köy muhtarlığı He evlenmç dairesi İnşasına duran, 1 tçrrJ vç t fm n vardır.
karar verilmiştir. Bu teşebbüslerden de an- Asayiş ve emniyet bakımından polis b ar
lıyoruı ki köy Heyeti Ihtiyarîyesi. köy m w gesl içinde, tçerenköy karakoluna bafclıdır.
kelinin o göael y*?'! vadiden çıkıp dazlak, bu karakoldan gönderilen bîr polis neferi
çjy bir tepe üstünde tçerenköy yolunu doğru sabahleyin gelir, ttkgam gider
kaymasından, belki de farkında
olmadan endişededir, bu teşebbüs­
leri ile o güzelim eski köy yerini
bırakmamaktadır ve bunda yerden
göğe kadar haklıdır.
1960 nisanında köy nüfusu
1770 kişi idi: mühim bir kısmı me­
mur ve işçi olub sahipleri çok er­
ke» kalkıp 1,5 kilometre urakt;ı
İmhınan İçerenköyüne yürüyerek
giderler, oradan otobüs ve dolmuş
taksilere binerler; akşam dönâ$ü
âe birtnıçiik kilometrelik bir y ü ­
rüyüşleri vardır.
Halkının bir kısmı da Sağmal -
cılık ile geçinir ki en namlıları
Ahmed Yazıcı, Ali İşık. Şevket
Asıi. Osman Gezici. N uri Adlgö-
zel, Abdullah Akdemiz. Süleyman
Altıntaş Mehmed Akalın, Sâlih
Aksakal, Sâlih Bite, Câfer tizde-
m>r, Arif Kaya, Şerefeydin Basu-

BOytifr Bakkal KÖyftnd* «İti çınar v

( B e s im : 8 . B m e .lt> “ CyH* n

n/group/merakediyorum
 İs t a n b u l
BAKKAL KÖYÜ

İsta n b u l M a a rif .U t-
dürlilgi) kızlar ve kadın­
lar için bir *Teızi Vur­
du» açmıştır. maaşını
Maariften alan bir Ba­
yan öğretmeni vardır. » ı !o c ($ a e
Evlerin çoğunda bir p d j 'i p j g ?
kilim lezgâi» vardır.
U v kadınlarının ve k v - m _m
tenmn dokudukları ki-
timler de İstanbul piya­ Kıi(üfc 0 9 k l» l Ktifü
sasına götürülür; köyün |R 'û n : S* knm lr)
kiiçümsenmiyecek bir
gelir kaynağıdır. te açılm ıştır. Câraiin p ttıu yapı işlerin.*
Beş simdi bir İHcoJcuiu vardır; 1959 * 1060 den çok iyi anljyan ve köyde Demokrat
yümda okula kayıtlı 186 çocuk vardı; mektebi Parti Vatan Cephesi ocağının ytıu rtaJd
talebeyi alamıyacak kadar dar olduğu için 1959 kahvehâneyi isleten N ifî Şirin tarafından
yazında iki katlı, köylerimizde eşine rastlanım- çizilmiş ve bina da yine bu zatın
yan yeni bir mektep binasına başlanmış, fakat ile köylitJen Salih Bilir, Ali C01 ve Afi
ders yılma kadar yetiştirilememiş; 1999-1960 Çetin taraflarından yapılm ıştır; yalnız mi­
deri jrduıda pirine? ve ikinci sınıf ço­ nareyi örüp çıkarmak
cuktan köyde bırakılarak üçüncü, için tstanbuldao bir
dördüncü ve beşinci sınıf talebeleri m inareci getirilmiştir.
îçerenköy mektebine gönderilmişti: 1960 yılı nisanında
o yavrucaklar da gldtş geliş her gün
3 kilometre yol yürüm üşlerdir. Yeni
mektep için bize kov hakkında malû­
mat verenler Köyü ayaretinıfeden
beş gün sonra, a nisanda açılacak de*
diler.
Köyün çocukları tlkçkulu b itir­
dikten sonra hayata atılmakta, usta
yanında U r zanaat öğrenmektedir:
içerinde tahsile devamla Üniversite
veya bir yüksek okul diploması alan­
lar da olmuştur; Doktor Vasfi Pam ir
ve veteriner Mustafa —_
A k d e m i r
A s k e r olanlar dia
görülür: S ı h h i y e
baş gediklisi Âbi-
din pamir ve tayyare
Başgediklisi AU Aka­
lın da bunlardandır.
Köyde yeni vc
büyük bir cami inşası
----- SN,
için bir dernek kurul­
muş, köy parası ile
1954 de temeli atılan
küçük Bakkal Köy Küçük Rnhlul Ki,vâ (,'imU
Camii 1957 de jbâde- (Resim ve p lâ n : Itüm ü)

http://groups.googfe.ee*
r aNS Î|U 0 P O İS İ BAKKAL KÖYÜ

ton cem aat y e ri h e n ü z ö rtü lm e m iş , a ç ık la

bulunuyo rdu. m ü statU ş e k lin d e d ö r t d u v a r,
üzerine k ire m it ö r tü lü b a sit b îr y a p ıd ır; iki
çifti m ih ra p d u v a rın d a d ö r d e r ç ifti y a n d u v a r­
larda olm ak ü z e re a ltlı ü s tlü y irm i p e n c e re
i k a y d ın la tılm ış b ot ışık lı b i r b in a d ır , a y rıc a
İki p en c e re si d e sem c e m a a t y e r in e b a k a r.
Minarenin tapusu da, sokaktan Uç ba­
sam ak taş merdivenle çıkılan son cem aat ye­ Ktiçlık ftaUtcl K«rufiı> ram brdauı kaim»
rinin «ağındadır. Binaya nisbetle uzun ve bir r ¥
gayet mevzun otan minâre Küçük Bakkal Kö­ (Staılm: II4t*ı>iij
rünün şHntaMe ikinci tepe yamacındaki par­
çasına bir hakikattir ki güzellik vermiştir. geçer geçmez tepe ötesindedir. Resminde de
Cimi köylünün topladığı para ile yapıtmış. görüleceği veçhile hiç bîr devrin Tiırk çeş-
İtler Bankası da bir m iktar yardımda bu­
lunmuştur. Yine köy parası ile ve ayda iki
yfe edî lira maaşla bir imam tutulm uştur,
Unam efendinin odası ile kışlık odunu köylü
tsra/tndan temin edilm iştir
Mevkii gayet tıavadar olan bu köyün son
samanlara kadar en büyük sıkıntısı suyu idi.
Rumlar zamanında dere boyundaki bir ayaz-
manm âdeta gürlercesine kaynayan tatlı su­
yu içilirdi. Ayazmanın hem en yambaşında
diyebileceğimiz ve yukarıda bahsettiğimiz
büyük bîr çeşme var 'ise de durm adan akan
suyu acıdır; beş uzun yalağında k ır dönüşü
sığır sürüleri sulanır.
Ayazmaya sekiz on basamak taş m erdi­ K% ü(i B tk k ıi X i)iig d ( S > n ^ham ın Ç rım tti
(Rm Ioi .* (iilsnü;
venle inilir; 1960 nisanında m etruk idi.
merdiven basam akları boralım ı;, m edbal kıs­
me yapısına benzememektedir Bize Jcesin
mı da batak halini alm ıştı, fakat suyu hâlâ
olarak söylenm emiştir ama kahveci - mimar
kaynar halde îdi. Ayazma tam ir edilerek
Bay Nâfi Şirinin eseri olsa gerektir; lâlio
yanındaki sahaya b ir k ır gazinosu kurutaca-
asıllı T ürk yazısı ile -kiUbesi şudur:
£ı söylenmiştir ki tahakkuk ederse gözet bir
îf başarılmış olur. SA FİYE MALATYAL10ĞLU
11)35 senesinde Safiye Matatyahojgİu V etalı H ayratı Ruhuna
adında hayır sahibi bir kadın Küçük Bakkal B.I.1S37 1*55 e t F a tih i
Köyüne Kayışdağı suyu getirtm iş ve büyük* Küçük Bakkal KSyû lçerenköyüne an­
«a bir beton çeşme yapiırtıöişiır. Bu çeşme cak 1,5 kilom etre mesafede olduğu halde he­
Köyün dere ötesi ikinci kısmında, köprüyü nüz elektriğe kavuşmamıştır: fakat projesi­
nin hazırlanmış nldugu söylenilmiştir.
İstanbul Ansiklopedisi adına Küçük
Bakkal Köyünü ziyaretimizde bize reh­
berlik eden D.P. Ocak başkanı .Ah­
med Şiıin île İstanbulda U r hırda
ra t taccaranuı yanında (altışan LM-
fi Pınarbaşının isimlerini bu şehir
kiitiığane bir hatıra olarak kayiedi-
K üftk B tklu l K ü lü n le t ı q salahta çefOie yoruz.
B ibi.: RKK ve Mehmed Kotu. Ged pocv

n/group/merakediyorum
 193S
■AlCKALZADE T»hıbı
RAKKALZÂUE (Tabibi — .Müverrih Se
iânlkll Mustafa Efendinin kaydına göre ooal-
Uncı asrın pek değerli hekimlerinden biri:
Süleymaoiye Tıb Medresesinde Müderris iken
hicri 18 reti&!«v*ej 1004 fMilâdi 4 aralık
t095i târihinde vefal etli ve Medresede bo-
jalan kUrsüsiine Isuubulun meşhur hekim*
Itrinden Mevfâna ŞemseddUı tây in edildi.
Müverrih hu namlı hekim - müderris//»
asıl adını vermiyor; hayatı hakkında başka
kayda rastlamadığımız tabih Bakkalzâdctıin
Fltlhde Ksragümriikrie Bakkalzâde Mesel
dlntn bâniai olması muhtemeldir; namlı heki­
min adı eğer Mehmed olsaydı bu hükmü ke­
sin olarak verebilir İdik. fB.: Bakkalr-âde
Mecidl).
BAKKALZADE MESCİDİ — Fâtihde
Karagumrükde kendi adına nisbelle anılan
BakSatzâde Sokağındadır, tamamen harab ol­
muş, yok olmuş, 1952 de yalnız minâre kai­
desi kalmış bulunuyordu, Haüresinden ba^
X>ye bîr yerde de iki kabirden biri için bani­
si Mehmed Efendiye ait olduğu söyleniyor­
du. Hadikatül Cevâmide bu isimde bir Mes-
c'ıd mevcut değildir. Hadikade Fâlih civarın­
da f^vkaam bir mescid olarak gÖJterilen ve
bâunnin medfenl için de malûm değildir
denilen Bakkalahmedaga Mescidinin bu mes-
d d olması da muhtemeldir; bu takdirde za­
manımızda hâvisine aîd olduğa söylenen ka­
bir de mescidi tamir ile ihya eden Mehmed
Efendi adında bir hayır sahibinin medfun
olduğu anlaşılır (1952).
Hakkı CSktfiı*
BAKKjVUÂPE SOKAĞI — Karagüm-
rûgün Kocadedc Mahallesi sokaklarından, her
iki başı Fâtih Nişanca Caddesi üzerinde İki
dirsekli, bakımsız, bozuk, toprak yoldur; dir­
seklerinde birer çıkmas aralık vardır, sokak,
alt bacaktan Caddeye kavuşan kısımları far-
edilirse lam bir H harfine benzer; çoğu ah­
şap iktoer katli evleri mütevazı geJirli aile­
lerin meskenleridir. Fâtih Nişanca Caddesi
Ktcagümrükten nefsi Fâtih istikametine doğ­
ru. yüründüğüne göre bu Bakkalzâdc Soka­
ğına ikinci kavşağından girilince sağda so­
kağa adını veren Bakkatsâde Mescidinin ar­
sası g&rüllir. mescidden en küçük bir iz kal­
mamıştır; yalnız kesmelaş ve ince loğla ile ya­
pılmıştır; minâre kaidesi durmaktadır. Mesci>
http://groups.goog le.
İSTANBUL
din hanisi Bakkalzide Mehmed Efendi île
iğneci tüccarından Salih Efendinin zevcen
Fatma H a n ım m kabirleri de duruyordu. Ka­
ba Ufla örülmüş bir duvarda da içinde mum
yakılan b r adak penceresi vardır. Sokağın bu
kısmında şokta, m esdd arsasının kamumda,
çukurda kaimi* olan leknrti toprak İle dol»
muş. susu 2 ve lülcsiz Ebezâde Abdullah Eten­
di Çeşmesi vardır (1Wj2).
Hakkı CtLtirt
HAKLA — Meşhur, mâHım sebze; füak-
layı ı*]alma-k> Türk dilinde mecâzen «ağzını
lutmak; rwk çok şey bildiri hir lakım sırlara
vâkıf olduğu halde söylememek, ketûm ol­
mak» mânâsına getir» fakat, başda İstanbul,
giinliik hayaUa hemen dâima m enü sığası ile
kullanılır, meselâ kellim olan, b it saklayan
kimseye tağzir.da baksa ıslanır» denmez. de,
boşboğazlar hakkında «ağamda bakla ıslan­
maz diye kullanılır. Misaller:
liirıtliitt, riuyduğu boyarında
Sakta Kİmımaa ttnun akanda
Kahve kahve dolaçfp naklclll
Nft û’du Ö n d e re Ruğaand»
(Galalalı lifle y in , Kalbı Destanı)
*
— Dikkatti ol, o herifin ağzında bakla
ıslanmaz?..
— Vallahi kimseye söylemem...
— İsrar etme, yemin de etme, ben seni
bilirini, ağcında balda Bİanmaz.
Bir evin küçüklüğünü, yahud İç taksi­
matının darlığım ifâ yolunda tamâmen İs­
tanbullu agztnda kullanılır bir de «nohnd
oda, bakla sofa* deyimi vardır; hem ovmfe.
hem de kötüleme yolunda kullanılır; övmeye
m isal:
— Yeni takındığınız ev nasıl?
— Tam bize, nnhud oda, bakla sofa...
Köliilmeye misa!:
— Yeni taşındığınız ev pek güzel, güle
guta otur..
k— Dışından görünümüne bakma, iç] no*
hud od», bakla sofaî
Zincir halkalarına, bilhaısa gemi önciri
halkalarına da bakla denilir. Gecen aatr son-
la rrn ın bahriyeliler argosunda. $0A derece
sevişen, sevidir görünen iki arkada; aruın-
 ANSİKLOPEDİ — 1937 —
daki fcyvvetU bağlılığı ifâde etmek için, tlev^
rin en meşhur ve büyük harb gemilerinden
zırhlı Mahmfldiye Firkateyninin sağlam zin­
cirlerine telmihen «Mahmudiye Baklası» de-
nildiğîne rastladık, «Kataycr Bağçesi Cinâyo-
tİ» davisuida şâhidlerden Ahmed adında bir
bahriye neferi şöyle konuşmuştur: «Arife
k&Ç det» söylettim, güvenme o ite dedim, ben
değil cihan toplansa ayıramazdı onları, Mah­
mudiye Baklası gibi idiler» (B. Ârİf, Nefer).
Çapa vinçleriıun kullanılmadığı, gemi
zincirlerin bocurgadJara koşulan bahriyeli­
ler, gemiciler eliyle denizden alındığı ve yi­
ne onların eliyle denize «alındığı devirlerde,
demir baklaların akar iken çıkardığı sesin.
tw ağır işi goreıı deniz adamlarının kulak­
larında tatlı bir nağme tesiri bıraktığını ve
bu işin bizim donanmamızda merasimle ya­
pıldığını bir gemicinin hatıralarından öğre­
niyoruz; gemi Orhâniye Zırhlısıdır, bahriye
neferleri, hepsi genç, gürbüz; çehreleri, sine­
leri güneşte ve acı deniz suyunda yanmış,
gövermiş, koüar, paçalar sıvalı, ayakîar çıp­
lak, zincir başındadırlar, emir veren bir ça­
vuş yahud gene bir mülâzımdır: denizci mu­
harrir şöyle anlatıyor:
«Salyafora halatını zincire takıp*
— Alesta m ı oğlum?
— Alesta!
— Hazır mı oğlum?
« Hazır!
— Aşk ile yüriî yâ ideni Allah sılasına
kavuştursun!
— Âmin!..
— İsteksiz çekeni Allah Tersâne köpeği
gibi süründürsün!
— Âmin!.. * ğımız 1035 - 1936 yılları arasında ya kardeş­
— Ilaydl.. y i... hooop!.. YUtÜ.. yâ... be*
râber...
Güverte locasından çıkan iri baklab fir­
kateyn zincirinin akup giderken çıkardığı
muttarid Ahenk efrâdı sevka getirdi» (Ö. Ç;
Deniz Mecmuası),
istanbulda kendi adına nisbelle anıl-
«ı? bîr mescidin bânisi olan Baklılı Kema-
leddlnio «Baklalı» lakabı meşhur sebzeden
»iyide zincir baklasından takılmış olsa ge­
rektir.
Tâtth Sultan Mehmedlc beraber İstanbul
fethinde bulunmuş olan Kemaladdin, Türk
Ordusunda sayısı binleri aşan dervişler am­
Vgroup/merakediyorum
BAKLACIOĞLU
amda yalın ayak, sine liryan ve boynunda
aşk es&retine alâmet bir zincirle y an ermiş
birmecmh olabilir (B. • Baklalı Kemaleddin
Mescidi),
BAKLACIOfil.il — Geçen asır sonları
m uharrirlerinden Çaylik Tcfikin «Meyhâne
yahut İstanbul Akşamcıları» adındaki ri&alc-
sindeki kay d e güre Jstanbulun eakl büyük
gedikli meyh&neLerlodort biri ftt,: Mcyhâne;
Gedik); Unkapanjnda imiş. B*;ka hiv bir
yerde adına rastlanamadı, Unkapanında da
rtâmü nişânı bulunamadı,
BAKLACİOGl U — 1934 Belediye Şe­
hir Rehberine göre Eminön&nde Balıkpaza-
nnda Helvacıbekir Sokağında Atatlirkün
Devrinde, Büyük Valide Hanının da bulun­
duğu ada ilo Yeni Camii kapayan dükkânlar
ve mağazalar yıkıldığında Heîvacibekir So­
kağı da Eminönü Meydanına katıldı ve bu su­
retle meydana çıkan Baklacıogiu mağazası
birdenbire parladı. Bakkaliye malının türlü
çeşidi ve en âlâsı bulunduğu için bilhassa ak­
şamlan müfteriler tapusundan girebilmek
için sıra bekler oldular.
İstanbul Ansiklopedisi için Baklacı oğlu
ailesi hakkında malûmat talep ettiğimizde
müesseseyi idare edenler cevap vermekten
daima Istinkâf etmişlerdir; namlı bîr zahire-
bakkaliye mağazasının sahihleri olarak Bü-
yükşehrin kütüğünde yer almanın mânevi
kıymetini idrâkle, a lı; veriş işlerindeki dira­
yetlerini göstermemişlerdir. Sahiplerinin
menşeini, şeceresini Öğrencmediğimiz bu ma-
ğasa, tahmin ediyoruz ki bizim büyük kütü­
ğün artık teferrüatm ı tesbit etmeğe başladı
ler, yahut yeğenler elinde idi; ve dükkânda
15 - İti yaşlarında son derecede dilber, dai­
ma güler yüzlü, işvebaz. dilbaz, son derece­
de terbiyeli ve nâzik Yunan Kadîm edebiyat}
ıdaiuûca b ir nevcivazı Diyospissofi, Divan
edebiyatında gehrangizler dilince Bakkal gü­
zeli bir çırak çocuk vardı, adı Yani idi. Za­
man İle büyüdü, askere gitti, askerlik dö­
nüşünden bir müddet sonra bu Bay yani bak-
lacıoğlu, Mıurçarşısı restore edilip açıldığın­
da, çarşının Emtofinü Kapusundnn girildiğine
göre sol kolda «Yeni Bakİacıoglu» adı altında
yine biiyük ve zengin bir bakkaliye mağatMl
açtı; Erainönündeki mağazanın müşterilerini
 BAKL4 HANİ — 1938 —
çarşı içine öylesine topladı kİ Emlnönündeki
mağaza mühim bir sarsıntı geçirmiştir diyebi-
liriz. Aradan bir sene kadar gelmemiştir,
1951-J952 arasında ailenin diğer kolu da Mı*
sırçarştsına girerek ^ Büyük Baklacıogiu>
marazasını açtı, hak budur ki o dükkânda
emniyet ve huzur içinde mal alınır bir yer
oldu. Fakat soğuk ve çirkin 6 7 eylül vak'a-
sındarı az sonra her İki bakkaliye mağazası­
nın 'Y eni Baklacıogiu* ve «Büyük Baktecıoğ-
lu» diye elektrik ışıkları yatılan çarşıda
okunmaz oldu.
BAKLA IIAM — Geçen asır sonlan
muharrirlerinden çaylâk Tevfik’in «Meyhane
yahut İstanbul akşamcıları» adındaki risale*
sinde kaydettiği eski büyük gedikli meyhft*
nelerden biridir. Tavukpazannda bu isimdeki
hanın altındaki dükânlardan birinde geçen
asrın büylik şöhretlerinden bîri olmuştu,
Müşteri arasında o devrin münevver akşam­
cıları olduğu söylenir. Türlü vesilelerle za­
manının hemen bütün gazino ve meyhane­
lerini etraflıca tarif etmiş otan Ahmed Ha­
sisi Bey merhum bu Bakla Hanı meygedesin-
den bahsetmediğine göre İkinci AbdÜlhamid
devrinin ilk yarısında kapanm ış veyahut es­
ki şöhretini tamamen kaybetmiş olacaktır.
BAKLAL1HAN KERVANSARAYI —
Istanbulun artık örneği ve hattâ izleri dahi
kalmamış meşhur K ervansaraylarından biri­
dir. Onyedinci asrın büyük m uharriri Evliya
Çelebi bu ismi yerini ve bâıusini zikretme­
den kaydediyor, o zaman, bu namlı m uhar­
ririn tâbiri ile «bir mUımanhânei m isâfirîn»
olduğu anlaşılıyor îavukpazarm da bir Bak­
la Hanının bulunması, biz de zaman ile ker­
vansarayın hâne tebdil edildiği, «Baklalı»
adının da halk ağzında «Bakla» diye kısaltıl­
dığı ihtimalini uyandırıyor.
Bibi.: Evliya Çelebi, L
BAKLAIJKEMALEDDttt MESCİDİ VE
MAHALLESİ — Hadikatül Cevâmi bu mes­
cidin adım «Baklalı» diye kaydederek: « B i­
nişi Baklaa Kemeleddindir ki hini fetlhde
gelinlerdendir, kabri mâiûmdur, mahal­
lesi vardır» diyor.
Banisinin, lakabı «Baklacı» olduğu tak­
dirde mescidine de «Baklacı Mescidi» diye
anılacağı pek tabu görünür; mescid asırlar
boyunca «Baklalı» adını taşıdığına göre Ke-
http://groups.google.corr
İSTANBUL
maleddinln lâkabında Hadika müellifinin zti
hulde bulunduğunu zannediyoruz: aslında da
bu mescidin binişine «Baklacı» dan ziyâde
Baklalı» lâkabı yaraşmaktadır, malûmdur ki
dilimizde m eşhur sebzeden zincir halka­
sına da bakla denilir; biz. Baklalı Keni»,
leddiıû. FftUh Sultan Mebmedin ordusunda
sayısı binleri aşan dervişler arasında, yalın
ayak, sine üryan ve boynunda aşk esaretinin
alameti İki* zincirle kendisini iU bl cezbeye
kaptırm ış b ir mcczub olarak görüyoruz. Kab­
ri de malûm olmadığına göre, fetihten bir
müddet sonra yine o cezbenin şevki île, zin­
cir baklalarını şakırdatarak Istanbuldan ay­
rıldığı. b ir meçhul yere gittiğini tahm in edi­
yoruz.
Zamanımızda mescsdden en küçük bir iz
kalmamıştır. 187B da ilk mebus seçimi için
tanzim edilen defterde Baklatıkemaleddln
Mahallesi 82 hâne ve «m uhterik — yanmış*
olara-k. gösterilm iştir. Mescidin de yanup yok
olduğu anlaşılıyor. Mahalle Aksaray Çarşısı
İle deniz kıyuı ve Küçük Lânga arasında bu­
lunuyordu; şehrin san mülki taksimatında
kaldırılmış, arazisi Çakırağa Mahallesi Ue
K ürkçübaşı M ahallesine taksim ve Ühak
olunm uştur.
B ib i.: H adikalül Goykmi. I; Ekrem Hakkı
A yverdi, F â lih devri sonlarında İstanbul Mahal­
leleri.
BAKLAVA — Meşhur yu/ka tatlısı; bit,
yufkanın aslı da ham ur olmakla beraber bak­
lavayı. sarığı burm ayı ham ur tatlılarından
ayırıyor, ham ur tatlılarım kadıngöbeği, dil-
berdudağı ve benzerleri oiara& kabul «diyo*
mz.
' Birinci Cihan H arbine kadar baklava İs-
tanbulda orta halli ailelerde dahi daim i ev­
de yapılm ıştır, zamanımızdaki hazır yufka­
cılar da yokdu, baklavanızı, börek ve sair ha*
m ur işleri gibi yufkası da evinkadım, yetiş­
kin kızı tarafından açılırdı, Seyyar yahud bir
dükkânda yerleşm iş baklavacıların yaptığı
tatlıyı çalişdıklan fa-uılarda, hamamlarda
yahud bekâr adalarında veya bekâr hanların­
da yatıb kalkan bekâr uşakları alır, yerdi.
B ir m üşterileri de ayak takım ı idi, nâdİreft
de mütevazı geçimlî aileler tatlıcılardan tatlı»
bu arada baklava alırdı; hattâ bunlar tatlıcı­
dan aldıkları hazır tatlıyı bir m isafir sofra*
sıra çıkaracak olsalar ayıblajurlardı.
 ANSİKLOPEDİSİ — ı m
Islanbulda namlı baklavacıların meyda­
na çıkması 1918 m ütarekesi İte başlar.
ûndokuzuncu asır basının külhâni ş â ir
terinden Enderunltı Vâsıfın İstanbullu bir
mahalle k ın ağzından anasına hitaben yarıl­
mış meşhur manzumesinde ?baklava* ya 4u
kıtada rastlıyoruz:
Ysfka M İ a m i ç o m i i Hmurm b tıu
Ben bilm e» öyle Namnr İşi sa n sp haltlara
Yapalı U r iki tü rlü ycm rcik k ıh a md»
Djvtl k in İtmjS» cık>b y u n İbtid»
Ogfceş jıy ıa d a keitdüar k ir o ju tg aT>y*m
Eski İstanbul konaklarında baklava vc
börek için ayrıca yufka açıcılar vardı; bu iğ­
de hüner sahibi olmak için öm ürlerini h a i­
nm iş insanlardı, mübalâğasız, baklava tepsi­
lerine gülyaprağî inceliğinde kırk yufka se­
rerlerdi: baklavada en makbul olarak böbrek
va|ı kullanılırdı; pişirm ek, şekerini, şerbe­
tini başlamak ayn ayrı ihtisas işleriydi* Öy­
le konak m utfakları vardı ki Sarayı Hümayun
mutfağından kat kat üstün baklava h a tırla ­
nırdı, meselâ İkinci Sultan Mahmud devri
ulemasından Dürrîzâde Efendinin Üsküdar-
daki konağını bu yolda büyük şöhret almıştı.
Bir İstanbul konağında baklavanın iç
harcı dalma ceviz olm uştur; fıstıklı ve kay­
maklı baklavalar İstanbul için son zam anların
bid’atidir; baklavanın ü stü de böyledir, an'a-
neperest İstanbul konağında baklavanın üs­
tü, nar gibi kızarmış sade bir yufkadır; üstü­
ne dökülmüş fıstık ve ceviz serpm ek bir par*
ça kaymak koymak o sâde güzelliğe m uhak­
kak ki görgüsüzlükten gelen b ir tecavüzdür.
Baklava, kendi lezzet saltanatına ortak k a­
bul etmeyen yufka tatlılarının padişahıdır
İstanbul baklavasının iki şekli vardır;
birinde yufkalar tepsiye düz olarak serpilir,
sonra gayet keskin bir bıçakla çaprast hatlar
geçirilerek samsa denilen şekilde kesilir; es­
ki çarşı baklavacıları da bu şekli kabul e t­
mişlerdi
İkincisi, kaç kat yufkadan olacak ise
onun yarısı kadar yufka bazırlanurdı, mese­
lâ yirmi kaf baklava için on yufka açılır, ha­
mur tahtasın» üstünde, kenardan başlayıp
göbeğe gitmek üzere, harç olan cevizden bir
tutam konulur, kenar yufka cevfeis. üstüne
kapak gibi kapanır, ve bıçakla etrafı kesilir,
yırım daire şeklinde bir baklava parçası çlds
edilir, vc bu parçalar fırına gidecek tepsiye
dizilirdi; buna da «gül baklava* denilirdi.
ı/group/merakediyorum
— BAKLAVA ALAYI
çarşı baklavacılarının bu şekli tercih etme­
yişi yufkadan yana fazla fire vermesidir. Ko­
naklarda İse bu yufka firesinde aşçıbaşılar
horanda lakımı için uydurma tatlılar yapar­
dı.
Bir de tırtıl baklava vardır. O da gül
baklava gibi hazırlanır, yaln»? yufkası uzun
uzun kesilir, h a ra konup boru gibi sarılır,
sonra boylamasına kırıştırılarak tepsiye sarık
burması gibi yerleştirilir; eskiden buna bak­
lava adı da verilmez, tırtıl tatlısı deıiitirdi.
Eski bayram larda, en dar gelirli aile
yuvasına varınca koca İstanbulda baklavası?
tek sofra voklıı. Haşmetli tatlı hem bayramın
hem de bereketin timsâliydi. Büyük tstanbu-
lun ağız U di Balkan Harbi faciasında kay­
boldu.
(U m su n geldi, hoş geldi
Haktava tepsisi bnş geldi
Tekerlem esi Birinci Cihan Harbi içinde
ÇiktL
Zamanımızda ne eski konak kalmıştır,
ne de baklavası. Lüks apartm anlara yerleşmiş
olan Yüksek sosyete’nin m utbağında ham ur
tahtası ile oklava yoktur; bazı ham ur işlerinde
kullanılan oklava, günlük H ürriyet gazatesi-
nin ihtida ettirdiği A merikalı «Gün Görmüş
ler» iıı Bayanı tontonun elinde kalm ıştır, yi­
ne lıamdedelim bizde henüz Tonton un yap­
tığı gibi Bay Şabanların başına inmemekte-
dir.
Fırınlarda, ve bilhassa bayram arife­
lerim le orta halli ailelerinin baklava tepsi­
leri görülür, onlar da, ev baklavasının çarşı
baklavasından üstünlüğü iddiası ile değil,
çarşı baklavasına nisbetle daha ucuza ma!
olduğundan gönderilmiş tepsilerdir.
Eski İstanbul kibarlığını hakkiyîe tem­
sil eden ve İstanbulda ben gibi kalmış aile­
ler bile yabancı m isafirlerini bir Türk sofra
sında ağırlam ak isterlerken baklavalarını
birinci sınıf lokantalardan ve pek namlı tat-
İsılard an getirtm ektedirler. Zamanımızın
baklavaları arasında bizim tanıdığımız şöh­
retler, A bdullah Efendi, Konyalı, Fandeli ve
İstanbul Lokantaları ile tatlıcı Güllüoğludur.
BAKLAVA ALAYI — Kanuni Sultan
Süleyman samanından kalma bîr âdet olarak,
ramazanların on beşinci günü, Hırkai Saadet
ziyafeti veailesile. İstanbulda bulunan yeni­
çerilerle sair asker ocaklarına, on nefere bit
 BAKLAVACI GÜZELİ IfîA lfm i

tepcl üzerenden saray baklavası ikram edilir*
di. O gun, bajta yenileri ortalan olmak Üze­
re asker sarayda Orta KapmUn içeri a Ulur­
lar. futalara bağlanıp saray mutfakları önü­
ne dizilmiff olan baklava tepsileri karşısında
bir sıra halinde dizilirlerdi. Askeri fiabüssaa
dede bekliyen Sliahdar Ağa sağ koltuğunda
Anahtar Ağa»), ve sol koltuğunda Ba* lala,
önünde yedi nefer Çakırsalan ve arkasında
KUArcıhaçı Baltacısı ile Silibtarağa Pâtûde-
Cisi olduğu halde kapıdan çıkar, kendisini ta ­
bip eden bu son İki nefer raiistesn*. diğer
maiyetini kapı ağzında bırakarak fcfkiav* tep­
silerinin bulunduğu yere gelir, adı nefer ola­
rak yeniçerilerin birinci orta defterinde kayıt­
lı bulunan pâdişâh için iki tepsi baklava alır­
dı. Sonra, her ortadan iki nefer gelerek, ken-
lerine ail baklava tepsilerini, futalarının dü­
ğüm yerinden yeşil boyalı sırıklara geçirirler,
sıf Hoca tarafından İstanbul Ansiklopedici,
ne levdl edilmiş baha biçilmez notlar ve ve­
sikalar arasında Hicri 1301 (MilMl
senesinde Aksaray Çarcısında befinda tep«
İle seyyar baktaravıtık yapan Rumeli muha.
lirlerinden h ir güzel genç için yazılmış bir
manzume vardır; ne kadar yazıktır İd kılığı
kıyafeti ta rif edildiği halde bu baklavacı gü­
zelinin adı yazılm am t|tır, sadece Lofçalı q|.
duğu ve babasının yaptığı baklavayı sattığı
kaydedilmiştir:
G fa d ie ri» e&ıeU
Onsekir ayw aHun
Kâkülünün her teli
S a m u r s a c la rı g ü m râ h
keçe ktLÎAh
A h ü v u v a h ş î g ib i
B a k ı y o r A llah A llah

bütün asker baklavasını aldıktan sonra îşâ- Onhe? diyelim yasa

ret edilir. Orta Kapr açılır, yeşil sınklara Ster yok kirp iğ e î»#*
geçirilirmiş baklava tepsileri dişan çıkar, Süz yok burnu resm eden
KuclrplulSiıh nakkafra
orada her ortanın ustası, sakası, mütevellisi,
odabaşı ve karakolîukçusu ve bayrakdarları Bokdım yllrekılen özden
baklava tepsilerinin önüne düşerek gürültü­ Al çubuklu ak bezden
lü ve şenlikli bir alayla kışlarına götürürler; Mintanı da pek acmç
H a k sa k la & ıo iunı gferfen
tepsilerle futalar ertesi sabah saray mutfağı­
na iade edilirdi.
TUna boyu ıışagı
Bilhassa Yeniçerilerin Baklava Alayı ber AksarauriD Ç lu jııı
sene İstanbul halkının eğlencelerinden birini A jik tay d a n q a £ i
teşkil ederdi; tepsilerin geçeceği yollar/ iki
P o tu r s iy e r paçalı
keçeli halk ile dolardı. Son baklava alayı, biç­ B ir d in e d ir M H *
il lâ ramazan 1241 de {Milâdi 2i nisan 1826) Peflbe topuk g fateren
Yeniçeri Ocağuun kaldırılmasından bîr bu­ K undana! nalçalı
çuk ay evvel yapılmıştı. O gün, b ir İhtiyar» Pegtemah betinde
yedi sekiz yaşındaki oğlunun elinden tut­ GUmOç m ala d in d e
muş, saray meydanına alay seyrine gelmişti. B aklavanın âlim
Yeniçerilerden bir kaçı: «Savul herif, yol Rumeli güaelinde
üzerinde durmal» diye yakasından çekip to­ Babasıdır uslan
katlamalardı. ihtiyarın fevkalâde gücüne Gül yaprağı yufkası
gitm iş «Şü çocuk istedi de getirdim, böyle Şehri İstanbul halkı
mübârek gUnde camiyi bırakıp da Allahın Baklavan)!) haftası
gazabına müstahak bu makuule mekruhları GUnde satar üç tepsi
görmeği kim isterdi, İlâhi senden dilerim ki S attıran bülbül seaf
hu kavmi takımıyla dünya yüzünden kaldır, Alan m üfterilerin
gelecek ramazanı jestte yetiştirme!» diye A ekir ugsgı hepsi
beddua etmlftl. Kafes ardında güzler
Oğlanın yolun gftder
BAKLAVACI GOZEI.t — Utanbulun ka­ Baklavacı civan»
lender şfttrleri tarafından esnaf civanları ara­ Atılır- lO ıia sttcler
sında baklavacı güzelleri şanında da şiirler
GM erler o£ul baba
yazılmıştır. Üsküdarlı halk jü r i rahmetli Vâ­ Hatnama her ( iıfın tM

- Ht tp ^ /group^googlexofr
I

ı/group/merakedi^orum
 jfS lX L ow eP tsî
— 1941 —
DtUttlerin löre*i
GüB*l yıfuumk taba
tfftfliınniı sâllanatı
Kurna hajıdfr W>tı
I Ad* em yü um ak
H««ıg< tbUigın bıMı
tpU («kid haftayı
1 Sckkyin çaryamb*yt
Onbtfüıde botto Um
Tfunımrtı gürü» ay»
Şefte bin üçyG* bir dır
Ey lealero hâlim bildir
Y&rek temi*. mUcrİmtef
Götlerim le dilbnöir.
BAKLAVA DİKİŞ — Yorgancı ve terzi
| tflahlanadandır; baklavanın samsa kesimi­
ne benzeyen dikiş dem ektir. Terzi ağzında
terkedilmiş gibidir, eskiden bilhassa kışlık
pamuklu hırkalarla baklava dikişiyle yapı­
lırdı. Yorgancılar hâlâ kullanm aktadır. Bil­
hassa sünnet çocukları, gelin ve lohusa dö­
şekleri için hazırlanan ipekli yorganlar bak­
lava dikişi ile süslenirdi; son Cum huriyetin ilâ­
nından sonradır ki yorgancılar bu m ürüvvet
döşekleri yorganları resim çisgilerî toyunca
dikmeğe başladılar; pek m ükellef yorganlar
yapılır oldu. Baklava dikişli yorganlar da
garib ve garibcelerin m ürüvvetine kaldı.
RAKTEKİYOLOJİHÂNEt OSMAN'I -
BakteriyulojihâfHsnfa kurulusu ile kısa ta rih ­
çesini şöylece toplayabiliriz:
1893 de İstanbulda kolera vak’aları gö­
rüldü, İkinci Saltan Hamitf Fran&amn tanın­
mış doktorlarından Chantem esse'i istanbula
dâvet etti; hastalığın ard ı alındıktan sonra
memleketine dönen bu m eşhur hekim Sul­
tan Haraidden aldığı talim at üzerine P aris’in
E ğerli doktorlarından Nicole! 1901 de İs­
tanbul* gönderdi; doktor Nicole de İstanbul
da Türkiyenin Jlk bakteriyolojîhânesini tesis
ederek bu vesile ile yine ilk defa olarak
Bakteriyoloji ilminin iflytk olduğu ehemmi­
yetle tedrisine haşlandı.
Bu ilk Bakteriyolojihâne o zam anlar De-
Oıirkapıda bulunan A skeri Tıbbiye Mektebi
Wn ününde küçücük bâr müessese idi, nazari
^ataleti için U f ders piımH 9 e laboratuar
odalarından ve fenni istihzSrat için lüzumlu
m m iirekkebdi Gerek bakteriyoloji
okutulması ve gerekse bu sahada
KMMMflC için bütün m atem e,
n/group/merakediyorum
BA&TBRİyOtOlİHÂNEt ÛSSİANl
çalışma masalan. camlı dolaplar, mebcul *141
ve edevftt 11e kftfi miktarda mikroskop idi.
MütHirittgttne N kole'un tayin edildiği bu
müesneseye «BakteriyoloJibAoel Osmtal» adı
verildi ve Umum Mekitibi Askeriye Nazırlı­
ğına bağlandı.
Bakteriyolojlhânedeki derslere o aidsa
Askeri Tıbbiye Mektebinden mezun olmuş ve
aralarında şöhratü Hoca Dr. Refik Gilran»
Dr, Ziya Seyfuilah, Dr. RAkım ve Dr. SUley*
man Beylerin bulunduğu on yedi yütbaşı de*
vam ediyordu.
Kısa b ir müddet sonra binanın yeri be­
ğenilmedi; bilhassa Kuşpalazı serumunun
hazırlanması gfbi büyük bir inkişaf devrine
girmiş olan Bakteriyoloji fennînin tatbik ve
takibine binanın küçüklüğü de engel oldu,
gundan Bakteıiyolojîbflne Demirkapadan
şehrin mûtenâ bir semti olan NişanUşma
nakolundu; Nİşantaşında mîriUva Süleyman
Paşanın konağı senevi 96 lira jle tutularak
tam ir edildi ve içinde b ir Bakieriyoliiji tesisi
için gerekli tadiller yapıldı.
Müessese yeni yerinde büylik bir varlık
gö sterd i öldürücü, müthiş hastalıklara kar­
ş ı yüksek derecede şifa v& korunma kudreti­
ne haiz devâlar hatırlandı; fakat as son­
ra ikametgfthdan boama bu binanın da
müessesçye kifayetsizliği anlaşıldı, aynca
mahalle arasında bulunması da büyük bir
mahzur idi; Vebâi Bakası Senanu ve Cemre
Aşısı yapılamıyordu.
Doktor Nicole şişlide o zamanlar îzzet-
paşâ Çiftliği denilen şimdiki Şişli CAmünin
bulunduğu yerde eski Süvari KarakoIfiSnesi-
nin yıktırılarak temelinden tutulm ak üzere
bütün ihtiyaçları ve hattâ fstanhıddaki her
tü rlü inkişafı karşılayabilecek bir Bakteriyo-
lojihftne inşasını istedi. Şahsi hırslar, çeke-
m elezlik ler ve b ir takım fena düşünceler al­
tında bu güze1 proje reddedildi; Doktor Ni­
cole de kurduğu müesseseyi terkederek pa­
tise dündü.
Müesaesemn başına, 1901 de m üdür ma*
avini olarak Pastor Enstitüsünden getirtilmiş
olan Dr. RemÜnger geçtL
Bu arada Orman Maadin ve Ziraat Nezftre-
O de Vebeyı Bakarl serum unun haşiri**"»**»
İçin Kabasakaldaki Mülkiye Baytar Mekte*
binde «Bekteriyolojihftnei B&ytariye» adı ile
b ir müessese açtırdı.
 BAL — 1942 —
Dr. Remlioger 1910 senesine kadar mil
esıesenin başında kaldı, bıı tarihle m em leke­
tine dönerek yine bir Fransız, asker doktor
StaOnd müdür tayin edildi. Bu yeni m üdü­
rün samanında müessese, şimdiki adı ile
Piyer Loti Caddesinin üzerinde adı tesbit
edilemiyen Ur yorgancıbajıya «id gayet bü­
yük bir konağa nakledildi.
Dr. Siınond 1914 de Birinci Cihan Harbi
başlayınca F rın s a ja döndü ve Bakteriyolo-
jih ta e Müdürlüğüne ilk de/a olarak bîr
Türk, Simond’un muavini Dr. Refik Girau
tayin edildi; bu değerli Profesör Dr. Ziya
Seyfullah, Dr. Kemal Muhtar, Dr. İhsan Sâ-
mi ve Dr. Cevad gibi m uavinleri ile büyük
bîr faaliyet gösterdi ve m üessese yeni bir
inkişafa kavuştu.
B ir müddet sonra Bakteriyolojihâne Dâ
ülkelb Tedavihânesi, Tetkihâne, Kimyâhâne
ve Sıhhi Müze ile birleştirilerek «İstanbul
Hıfzıssılıha Müessesesi» adı verildi. Uzun yıl­
lar İstanbul Tıp Fakültesinde de Bakteriyoloji
Profesörlüğü yapmış olan Dr. Refik G üran
1927 ye kadar bu müessesenln M üdürlüğünü
yaptı çok verimli bir faaliyetle çalıştı. 1951 de
bu çok önemli müessese K u le dibinde b ir bi -
na da bulunuyordu; m üdürü çok değerli b ir
Hekim olan Dr. N ureddin O nur id L
Sıhhi Uüze ile Kuduz H astahânesi adını
almış bulunan eski D âülkelb T edavihânesi de
ayrılmış, yine m üstakil m üesseseler olmuş,
«İstanbul Hıfzıssıbha Müessesesi» B a k te râ -
lojihâne ile Kimyahâneden m ürekkep olarak
kalmıştı; müesseseye A tatürk Bulvarı üze­
rinde büyük ve yeni bir bina inşa edilm ekte
idi (1991). (B.: İstanbul Hıfzıssıbha E nstitü­
sü; Kuduz Hastahânesi; Sıhhi Müze).
Dr. Saadi Nazım Nirvea
BAL — Arıların çiçeklerden topladıkları
maddelerle yaptıkları ta tlı şey (Asel; Şehd).
Bu Ansiklopedinin aziz dostu ve kalem arka­
daşı Nâşiıd Baylav bize bu madde için verdiği
notta şunları yazıyor:
«Bala, bal demek için an ların, gömeç
gözlerine biriktirmiş oldukları tatlı maddeyi
mutlaka çiçek usarelerinden alıp getirm iş ol
maları şarttır. Bütün şifa! hassaları ile, lezze­
ti ile ve ıtri ile hakiki bal budur; çiçek bağ
çelerinden ve çiçekli kırlardan m ahrum yer­
lerde arıcılık yapılamaz, eğer kovan sahipleri,
bal anlarının kovan çevresindeki uçuş takati
tSTANBtJl,
içinde böyle nefis çiçekleri hâvi baiçeler, kır.
lar göremez ve arıları kovanların etrafına diz. j
dikleri tatlı şerbet, pekmez ve saire ile be$.
lcrler, hayvancıklar da tatlı maddeyi çiçek
göbekleri ve usareleri yerine böyle kap ka­
cak içinden toplayıp gömeçler doldururlarsa,
bu ballar da zayıftır, sahtedir, erbabı indinde
katiyyen makbul değildir.
«Balı piyasaya arzeden kesilesice hilekâr
eller su, .süt, arm ut usaresi ile sulandırarak,
yahut ayva peltesi, zamgı arabi nişasta veya
un katarak tağşiş öderler».
Zamanımızda İstanbul piyasasında haldM
saf balı bulm ak imkânsızdır; Btiyük.'jehrln say­
fiyelerinde kovan sahibi dostlara başvurmak
lâzım dır; m eselâ Anadolu Demiryolu üzerin­
de Yunus Durağı gerisindeki çiftlikte Şeyhül
m uharririn Refî Cevad Ulu-nay’ın çiftliğinde
bulunduğu gibi.
Balın asırlar boyunca tababetteki yeti
bu Ansiklopedinin mevzuu dışındadır. Peteği
ile b eraber veya süzülmüş şefkilde sofralar»
gelm iş, tatiı olarak, devâ olarak yenilmiş,
şerb eti içilmiş, ham ur tatlılarına, helvalara,
reçellere, m acunlara katılm ıştır.
Basit bal şıırubu b ir kilo süzülmüş balın
250 gram saf su ile sulandırılm ası ile yapılır,
b îr de kuru tu lm u ş kırm ızı gul, süzülmüş bat
ve 30 derecelik alkol ile yapılan «kırmızı gül
şurubu» vardır.
Nâşid Baylav’ın kütüphanesinde, Hicrî
1017 (Milâdî 1608 ■ 1609) yılında Topkapu Sa­
rayındaki Helvahanede Uelvaeıbaşı Mehmed
Ağa tarafından hazırlanmış şuruplar, reçeller
ve m acunlar Üzerine b ir defter vardır. Bu fev­
kalâde kıym etli vesikada o y ıl Padişahın (Bi­
rin ci S ultan Ahmedin) nefsi nefisleri için ce­
viz, kavun, kabak, patlıcan, ağaç kavunu,
karpuz, limon, freok limonu ve çağla badem
reçellerinin yapıldığı görülüyor. Kabak ve
patlıçan hariç, diğerleri zamanımız reçelcili­
ğinin terkettiği şeylerdir ve bunların arasın­
da da o tarihte, raçel denilince ilk hatıra ge­
len vişne, kayısı, erik, şeftali ve çileğin zikre-
dilmemesi gariptir. Helvahanede, yukarıda
adı geçen reçeller için şeker ile beraber balda
kullanılm ıştır; nlsbeti de reçeline göre değiş­
m iştir, m eseli kabak, kavun, karpuz, limon
reçellerinde 1 okka şekere 750 gram bal, pat­
lıcan, frenle limonu ve ağaç kavunu reçelle­
rinde y a n yarıya, çağla badem reçelinde de
I ¥ r . okka ç e k e re 230 gram bal kalılm ıştır
http:/7ğroups.googfe.com>
 A .'ıS tfcU H ’E D İS l _ 1943 —
Macunlardan FeJâscfe. E rbaa. llra fili mü
bâreke, Bcllût. H aşhaş. kızılcık, ayva, k a ra ta ;
macunları ile G ülbeşeker yalnız bal ite y a p ıl­
mıştır.
İstanbul tarih in de, dolayısijrle tarihim izde
bu nefis ve asil ta tlı m adde, şanın a asla layık
olraıyan tccaviize de ııgram ı^. havaya kanjı y e­
gâne m iicerrid olarak kullanılm ış, Padişah
gazaüuıa uğrayarak ta şrad a idâm olunm uş
verirlerin, ten k it edilm iş nam lı şakilerin k e­
sik başları, Istanbula teşh is ve te sh ir edil­
mek üzere, su re ti m ahsusada gaay et sık d o ­
kunmuş, dışına te k k a lre siîd ırm ay an kıldan
mâmdl bal to rb a la rı içind e g ö n d erilm iştir, at
ile bir haftalık, o n g ünlük yoldan gelen bu
bedbaht başlar c ellât e li ile bald an ç ık arılıp
yıkandıktan so n rad ır ki B abı H üm ây un önü­
ne konularak İstan b u l halkına te şh ir edilm iş­
tir (B .: B âbıhüm âyun).
1955 senesinde fo lk lor bilgini, e d ib ve ş â ir
Edirneli R akım H oca bu A nsilopedinin nâçiz
müellifine yazdığı b ir m ek tu b u n için d e Ru
raeli Ağzı gaayet güzel ik i h a lk tü rk ü s ü gön­
dermişti. B iri, O nyedinci a sır o rta la rın d a ,
DördUncü Sultan J le lm e d d ev rin d e K öprü-
llizâde Fadıl A hm ed P aşan ın onbeş yıl s ü r ­
müş o b a sad âreti zam anında, E d irn e ve ci­
varında bilyük heyecan uyan dırm ış k an lı b ir
aşk m acerası üzerine söylenm iştir. (İç k ıt’a-
dan m ürekkeb olan tü rk ü d e n m iih im b ir ş e ­
kilde şunları öğreniyoruz:
Güzel bir delikanlı b ir ki2 sever; ister,
vermezler; delikanlının elinden b ir kan çı­
kar, k a in babasını, y ah u t ağasın ı v u rm u ştu r,
kesmljdir; belki de kızı h em en başka b ir
gence verm ek is te rle r, âşık rak ib in i oldur-
»i üştür.
Genç kaatll atlan ub kaçar, kardeşlerind en,
arkadaşlarından yardım um ar, fak at korku­
dan kimse gelmez, şid detle tak ib edilir; ts-
kib edenlerle vu ruşur, yakalanır; sadırâza-
ffla ne yapalım diye sorarlar, F ad ıl Ahmed
Paşa şefaatcıları dinlem eyip idâm m ı em re­
der ve kesik kellesinin kendisine g ö nd eril-
meaiııi ister. Âşık gencin kesik başı b ir bal
torbası içinde vezire yollanır.
Dördüncü M ehmed devam lı olarak E dir
»ede olurm uş b ir pâdişahdır; dolayısiyle dev­
let erkânı da Edîrneye yerleşm iştir, İstanbul
sadece ismen payitahtdjr. P adişaiı ile vezir
ve sair devletliler, yalnız, ya* ve sonbahar
^group/merakediyorum
BAL
m evsim lerinde Istanbula $ık sık gidib gelm ek­
ted irler. Bu vak'anm o m evsim lerde ve P â­
dişâh ile m u in in istanbulda bulundukları
b îr sırada cereyan ettiğini tahm in ediyoruz;
zira E dim edc bulundukları sırada olsaydı
kaatiı âçtkm başı, bal torbasına konmazdı;
güzel ve hazin tü rk il şudıır; m aalesef beste­
sini bilem iyoruz:
Ç ift* k u b urlarım ı a |a U r ç tU ıa n almadı
CaMım atmadı.
D&rt y a n ın a bakdım s ta to r, k im » kalm adı
Kimse kalmadı.
Ea kii(«ik kardnşdan he atalar Uftdad olamadı
İtndad olmadı.
Amam v e ıir o jlu v e tir jra a k Kânına f
A m an am an yazık şanına.
Bu ftenclikde nasıl kıyduı fallı camına
Aman aman tatlı camma. •
Felek çenberitti be ağalar deldin de geçdim
»eldim de getrin.
A$kın «Maunu be ağalar kaldırdım t(dlm
Kaldırdım içdltn.
Kelleyi torbaya be atalar koydum da geddim
Koydan» da geçdln.
Anan vezirogle vezir yazık sânına
Amaa aman yazık şkaıoa.
Bu genclikde Mal kıydın (allı canıma
A m anaman tatlı tanıma.
E vim in ün ü n d e be a ğ a la r tür binek tayt
B ir b in e k tagi.
D unnayub a k ıy o r be a ğ a la r gfrrinrtin yağı
Göğüm ün yaşı.
O y i ti n u ğ ru n a be afialar keserim başı
K eserin^ başı*
A m an v eriraglu vezir* yazık fâaına
A m an am an y a n t şânına
B u gcacU kde nasıl kıydın ta ü ı c a n ın a
A aıan am an ta tlı canım a.
İ&taııbul halJc ağ an d a, h attâ münevver
a rasın d a günlük so hbetlerd e b a l üzerine d a r­
bım eseller ve deyim ler p ek çoktur; meselâ»
çıkarı fazla b ir iş, y ah u t dilediği gibi m urada
ereceği b ir oynaş bulana:
— Bal alacak çiçeği buldu!..
deriz. Bilâkis, aslA m urada erem iyecegl bir
dilberin peşine düşene, yahut um duğunu as-
lft tem in edem iyeeeği b ir işe atılana» sesimi*
zin tonunu, etiâsım değiştirerek y in e :
— B al alacak ç ileği buldu!.,
deriz.
Gönü] içi olsun, kese fcaygusu olsun, ba­
yat yolu rakipsiz kalmaz;
 BALABAN (D lliu)
— Bal ulan yerde alnck d e bulunur!..
Temizlijin âsliin titizlikle yapılman :
— Bal <Bk de yata!..
Menfaat yolunda fin a l kaçırmayan için:
— Bal dedi» mi. banar!..
Kıymetleri, hünerleri, marifetleri olduğu
halde MU kalanlar iç in :
Bal yapmaz anya benzer...
Aldatıcı kuru vaidler karşısında:
— Bal demekle a£ız tatlanmaz...
Bir ijin İstenildiği işkilde yürümesi, ge-
I.’p n e si:
— Bal ile kaymak!..
Ve ik i dilberin arasında gayet sıkı dost­
luk y ine:
— Bal ile kaymak..
Çift yaratanı Cenabı llak
BM baldır Mrl kaynak
merhamet «t
Kasem günahtır ayırmak r hüsnü ânı ile büyük şöhret sahibi olmuş Ka.
(Galatali Hüseyin. Çardak Destanı)
Ve nihayet asırlar boyuncca devam ede-
Ce'mı'ş bir aforizma, hem ferd hem d e cem i-
yet ahlâkında büyük bir naJtlienin ifadesi:
— Bal tutatı parm ağını yalar..
Ba!, İstanbullu M neberduş kopukları,
Külhjnileri, yan iten liğ in kaldırılm asından
evvel de şehir eçkiyası haline gelm iş o kaba­
dayı güruh arasında, bilhassa sarigin civanlar
i fin lâkab olarak kullanılmıştır.'
Uzançarşı boyu güseUfcr k im (
Mafıbublarla milzeyy&n h e r dükkânı
C ü m le s m A e a LlerüdÖr B a l B a u s
Dahi bllür etimi» edeb erkânı
0 ffİtaeUa perçem leri sırm adır
(üftlatflb HUseyin, Doğmmacı Destam)
Eski kopuk, küihânl argosunda ıbalır,
m i a t meyvesi yerine de kullanılm ıştır;
Aşikâre muhabbetin pazarı
Dini kuru bilmcı nimıula an
Cşüjfürlfr dilberlerin balını
9 eU r tgkiyâj4 Banca a n
(G alaulı HiUıyin, ÇardA-Se#UflO-
A nların zehirli çileklerden yaptığı balı
«deli l>al> denilir; b u isim de İstanbulda ye­
niçeriliğin son devrinde kolay ele geçmiyen
pençeli ve serice; nevcivaalara alem olarak
kullanılm ıştır:
— 1944 — ısiA w w n .
DeJJbil «(lı BMtinde »*rlt*ştlr
p ır m e tl civanı kir m rlıteftir
Oâl fes He y t lu ty tk pırpın
İŞİ 411b derya Ue K*k«rir
(Gaütıh NtoyİB, Pıremeri OmUu),
Uysal insanlara, tatlı dillilere, m edihtai
yolunda «bal gibi adam..» denilir Bazan, Kak*
ka karşı inad edip bir Lfl elinden çıkam ayan­
lara lehdid yollu k u llanılır:
— Bu evrakı İmzalamanı..
— Bal gibi İmzalayacaksın!..
BALABAN jDLUfe) — F&tfh Sultan M«h*
m edln nedim lerinden; Sarayı Hümâyun halkı
için tutulm uş b ir d eflerde yalnız İsm i kayıtlı
olup hayatı hakkında b ir şey bilinmiyor.
BİbL Tarih Encümeni Mecmuan.
BALABAN (Kavasoğlu) — Kuınt 1305 ile
1310 arasında (Milâdi 1880-1695) İstanbulda
radağlı b ir delikanlıdır; ya Avusturya - Maca­
ristan veyahut İtalya Sefarethanesi kavasla­
rından hirinin oğlu İdi; taşında kalpak, sır­
tında islemeli gömlek, cebken, belde şal ku-
şak, ayağında bol ağlı şatv a r « t çtem* üe do­
laşır, kıyafeti de pek cazip, albenisi elhak ye­
rinde, âıce usun, çâlak, son derecede şûb
meşreb, işvebaz, dilbaz, kimseden korkusu
olmayan, camnı sıkacak b ir hal olsa hemen
elini hançerine götürüp p erv asızca atılan bu
güzel gcnce o devrin s a y ıl ı A rtm alarından ve
kabadayı takım ının m ürekkep yalamışı Top­
hane ketebesinden Üsküdarlı şâir Âşık Kâzi
tutulmuş, Balaban da bu külhaniye rab tı kalb
eylemiş hânei pederi te rk etmiş, gece ve gün­
düz beraber, bağ, bağçe, bostan, hamam, kah-
vehâne, m eyhane dolaşıyorlardı.
Bir ara K aradağlılar Kâtip Râziyi vura­
cak olmuş, b ir gece de Kalyoncukoliu£unda
bir meyhanede Palikaryalar hücum etm.ll, Râ*
ziden evvel dal hançer Balaban atılmış, hep­
sini çil yavrusu, gibi dağıtmış. Râzl kalemis
uğramaz, eve uğramaz, öyle bir derde giriftar
olmuş idi ki refikası bırakıp kaçmış, Sşiki
derbeder perdei hicabı yırtıp eşe dosta avuç
açmıştı. Mesele Tophane müşirine aksettiril­
di. O da Kâtip Râziyi firari olarak Divanı H ar­
be verdi, bir yandan da Karadağlıların taki­
batı üzerine Râzi Kavasoğlunu tstanbuldafl
Üsbüdara getirdi. Anası Âdile Sultan bende*
■ gânm dan.idi, tahmin olunur ki m asrafı Suî-
hftp://groups.google.cor
 UfSnCLOFCDtSt
tan HamidJn halası olup pek m utanU u. deb­
debeli bir bayat süren bu sultandan tem in
edilmif olacaktır. K âtip Rfci Baglarba.;uıda
mükellef bir düğünle Kavasoglıı Balabanı
sûıuıet ettirdi, düğünden sonra da güzel og
lan Adile Sultanın çiftliğinde korucu oldu.
Adı korucu, kendisi ekseriya  dile Sultan ya
Iısında bulunur, ih tiy ar sultan araba ile bir
y e n gidecek olsa, sırtında sırm alı al çuha es­
vaplar. bacaklarında tozluk, başında fesi, ç ı­
kıp arabacının yanında otururdu. Uâmiyesi
Su ilanın ölümünden sonra Kavasoğlu Bala­
banın çiftikâtı hüm âyundan birine korucu
bajılık İle gönderildiği KStip Râziden işitil-
mişti. Güzel gence Balaban adını koyan da
zannederi* ki Râzldlr; asıl İsmi M irto yahut
Mito olacaktır. Oğlan İlk tanıştığı zam anlar
lek kelime tllrkçe bilmez im ij, Râzi lâtife yol­
lu:
KofdlIJ konngdok bir nİCE eyyam
Virtm em o y ire göntUden pivam
v tmam d ir, hube dlr. m a lta , d lresü
Febm ltmem ne atikler tû tll £&yara
Dir İdi; A.şık kâtlbliktekl h ü ­
nerini gösterip bu gence b ir ay­
da tjirkçe konuşturm uştur. Ka-
vasoğlu Balaban şanında b ir de
destanı v a rd ır:
Somali c tb le n iı altında m in lıı
Şalvarlı (Jü m Iİ b ir a*M fettan
S ttm im ik 0 M0 d in ere d t ı b a
S*r«tçlıda t a l t f u r u her ah m a
V e rh lsN İ koşar fenyvrua paganı
Şarâbı t r n r t t M ttnb • jftre
HiU iM tltrid ir öıge lem Asun
ü m » j l ı y â n Di K ara4a£bdar
A»m aşkı İle yürek 4x£lubr
eiUam tıt d in e d n ü n efe a d in
E trtfl gtreft k in gM üto bağlıdır
Kalpağında* (ayar M fte kâkül
Vaıak4a ıhılır ganueler fü l jcûl
Ar be hlcftbı aalop bir pula
Balabaqım Ue *Ad otar cftn&l
t ı i tfbl e lv ta ın boyudur aelri
Tothpnut yaıuy«r İçte can evi
Ki k i i Modayı ki değildir
IHıdajıaa w m >$bl alevi
Çöacr dü&ue«tal a^ar dineri
Taltif I ç ta ;&hara ba kemincyl
(ile ttir korkarım b&kamajn
Gte TUaap Öperle» o ây to eji
n/arouD/mcrakediyorum
— İM » — BALABAN tNUmÜ)
lüaıed» dururken deler dgeri
GümttfUır yinm ıs belde ba»f*rt
Casab ilûd »İtip e| ıttı|) d»n
Olur gUaclierbı »eri ptyhert
Auuar ifikina bir defa bM r
O dem ta n bUlbUltt (« lir CeryMe
B a n n |l a Balabanı» yOdaden
Db|Cbk efendi» bu b ili berhftde
Keseni n dibine rkdtk dan yi
Danltup kaçırdık evden karıyı >
ÜyAflürdUm hep 9 gûtan yttztkaden f
Başıma b ir ofcol aıgiü an yi j
Pedf*r karde? içmek İster kamım /
R aldbîer de sarmı* dbrt b ir yanımı
faU nbnidan Üsküdar» kaçırdım
KavanAde yfcrim Balabanım ı
QUü Ü lk ü d ara dnm if ker&met
D ıU lel e hline gelir nedâm et \ •>
Şerefi Islim la m üşerref olda \
K aradağlılara kopdn luyim et ^
Sünnet dükünü y a p tık civana
Ali d y tfe tle r çekdik İhvana
Af ittile r çekilm işken fakiri
Tophftoef A m rtede divâna
Adile Sultan ft allyyetüfşan
CAdA a tia n a m hil kehkejan
K n « « yasdınıp • Detcivânı
f l r i «efkftt tit koyda b ir al*aa
f l t e a ıık h u t|lıa auıht&aar rattfld
K ü n ih ım a f ilsUa evlâda hafid
P e g lm n ıto aganaadı ey dostlar
A fik K in d ek i bu r ty aefid
V flnf H İr
BALABAN (Nikoli) — İs
tanbulda en ilâ ye ekstra çay
satan b ir rum tacirdi. D ükkinı
Çakm akçılar Yokuşunda idi.
Çayları ustuvâne şeklinde, hep
ayni boyda, şimdiki bezelye
konservelerinden biraz uzunca
kutularda, turuncu renkli eti­
ketlerinde «Nikoli Balaban» adı,
b ir Çin kızı resmi, resm in altın­
da düzgün U r nesih İle fakat
tlirkçe değil, arabca:
cÇâyli aieUl, mevcûdün
min küllün cinslin erfa'mal,
mukavvl, müferrih, mubazzim
littaam».
Satırları, daba altında fırau-
KnasoflİB Balaban suca, rrnnca, ennenlce bir iki
IR e tim : Sa&Eba B o ra lı) satır bulunur; en kenarda da
 BALABAN* AĞA <$0kteoban>
fiatı yazardı: «O bir adet £tm mecidiye», yani
o yamana göre a U | bahasını •• ve tele türkçe
cümlede bu.
Bütün kibarlar, zenginler oranın müşte­
risi. Yıldızda. Teşvikiyede. Nişanlarında otu­
ran vükelâdan, vuzerâdan zevat kâhyalarını,
sığalarını semtten tâ oraya gönderip W aldı
fırlardı Haremleri hatunlar çayı mutad edin­
memi* misafirlerine:
__bizim çayım » turuncu yaftalısı.
Çakmakçılar Yokuşunda NikoU Balabaıunki.
lçitmezmi hiç!., derlerdi.
ik n w t M ahtor A |us
BALABAN AĞA iSckbanbaçı) — Hadi-
katiil Cevamlin îsayduiü göre Şehzade Camii
civarında kendi âdına nisbetle anılan mesci­
din faâııiai; İstanbul fethinde Sekbanbaşı ola­
rak bulunmuş, kabri malûm değilmiş. Ha­
yatı hakkında başka kaydo rastlanamadı.
(B . : Balabanağa Mescidi).
B i b i .: H a d i k a tl ll C e v â m i, t.
BALABANAĞA MESCİDİ — Şetaadeba-
şı ile Lâleli arasındaki sahada bulunan eski
bir Bizans yapıcından çevrilmiş bir mescld,
Fethibey ile Bikyükreşidpaşa Caddelerinin ara­
sındaki Bâlabanağa M a h a llin in ortasında,
Belediye Rehberinde 39 rakkamımn olduğu
yerde hemen hemen 9 rakkammın isabet e tti­
ği noktada bulunan (tstanbul Belediyesi İs­
tanbul Rehberi, 1934, pafta 4) bu mescidden
bugün en ufalt bir İz dahi kalmamıştır. Hâdi-
kat-Ül Cevâmi’e göre (L 62) Balabanağa Mesci­
di «kiti&eden raünkaliptir. Vâkıfı hini fetihte
Sekbanbaşı olmuştur. Merkadİ nâmalûmdur.
Vazifesi Ayasofva Camiinden verilir. Mahal­
le» vardır*. Bu binanın yıkılmadan oıtce çi­
zilen plân ve kesitlerinden anlaşıldığına göre,
burası şekli itibariyle esasında bir kilise de­
ğildi. Esasında da h e r halde üstü basık bîr
kubbe Ue örtülü olan bu yuvarlak binanın çok
eski bir devirde yapılmış olduğu anlaşılıyor­
du. Bu civarda bulunduğu iddia edilen ve
kaynaklarda bahsi geçen Theotokoston Kou-
ratoros m anastırının kalıntısı olduğuna ihti­
mal verilmiştir (Dr. Mordtmann. Esquisse to-
pographiçue, Lüle 1892, 70, no. 124; M. Ziya.
İstanbul ve Boğaziçi, İstanbul 1928, 11. 45).
Bazı Bizans kaynaklarından derlenebilen bil­
gi kırıntılarına güre, Leon I (457-474) zama-
mnda İm peratotiçe V trina'nm isteği üzerine,
— 1946 — İSTANBL1.
KudiisMeki t sanın merkadi kilisesinin benzeri
olarak yapılan bu manastır ve kilise tX. asra
kadar mevcud idi. Y ine aynı kaynaklara göre,
bu kilisenin Tavros yani şimdiki Bayaad mey­
danı civarında olduğu da öğrenilmektedir
ıKİchler. Quclten d. byz. Kunst Wien 1807,
178; A. Janin, Eglises e t monast&res, Parts
1953, 200). Fakat bu müphem kayıdlardan
Kouralorns m anastır ve kilisesinin yeri açık
suretle layin edilemediğine göre, Balabaoağa
Mescidi blarak bilinen eski binanın da bu te ­
sise aidiyeti şüpheli kalmakladır.
D iğer ta r ta n burasının b ir eski m anastır
kütüphanesi olduğuna d a ir ortaya alılan hi­
potez d e (A. van Millingen. Byzantine Chur-
ehes. Landon 1912, 265; E. Mamboury. Guide»
İstanbul 1925. 245) aynı derecede mesnedsiz
bir fikirdir. Şurası m uhakkak ki. hayli eski,
büyük b ir ihtim al ile V. asra a it olan bu bina,
esasında b ir aile türbesi veya tü r hıristlyan
azizine m ahsus türbe olarak yapılmış, ancak
çok sonraları, Bizans devrinin sonlarında ulak
bir ibadethane, b ir şapel haline getirilmiştir.
Ancak bu son devirde binanın mahzeninin yi­
ne türbe haline getirilm iş olduğu teshil olu-
nabiim ektedir. k ta n b u lu n fethinden sonra bu
ufak bina, daha başka birçok kilise ve manas­
tır kalıntısı gibi, şahsiyeti kat’I olarak tesbii
edilcm iyen b ir kahram an adına mescld haline
getirilm iştir. Eski bir T ürk adı olarak hayli
yaygm olan Balaban adındaki kimsenin şah*
sîycü henüz aydınlanam am ıştır. M urad II dev­
ri ricalinden önce M enteşe Sancak Beyi sonra­
ları da T okat hâkimi olarak L 850 (1446) de
vefat eden Balaban Paşa namına veya hâtıra­
sına bu mescidin kurulm uş olduğuna ihtimâl
verm ek zordur. Birçok evkafı bilinen Balaban
Paşa fTayyib Gökbîlgm, E dirne ve Paşa livası,
İstanbul 1952, 55. 223) m n, Edirne’d e yine
kendi adıtia b ir m ahallede b ir camii varsa da
Ekmekçioğlu Ahm et Paşa Köprüsü kenarında
olan bu cami yıkılmış ve hazînesinde bulunan.
Balaban Paşanın nıezartaşınm da yazıları ka­
zınm ıştır fO. N uri Perem eci, Edirne tarihi. İs­
tanbul 1939, 75, 1441. XV. asırda yaşadığı bi­
linen diğer b ir Balaban ise, Bazılarına göre
bu iki Balaban Paşa tek ve aynı şahıs olup bi­
rincisi için gösterilen h. 850 ölüm tarihi yan*
iıştır. (Z. Oralt Balaban Paşa buyrultusu, Fa­
tih ve İstanbul, sayı 7-12. 1954. 79-00). fstail;
bul'un fethi şırasında değerli hizmeti görü­
len vç Arnavutlukta İskender Beye karşı 1464
http://groups.google.coi
 — 1947 — BALABANAĞA&

146? y* kadar suren çarpsşıiiaiar» idare kazalara satılmıştır. Binanın toprak üsı
bunların birinde çehid düşen a&tetı ar W akşamı tamamen yıkıldıktan sonra îst
navut roenjeU, Badera'Lı Balaban Paşadır Müzeleri tarafından müdahale edilerek t
(Uanjjaer. Hisioire dü i'emp. Otlaman m , 124- rikaa Bizans Enstitüsünün de maddi yarı
J27; A. Gegaj. Albanie et l’invasion turrçuc,
ile 8 nisandan 1 mayısa kadar süren bir i
Paris Itötf. 138 vc dev«. 145*. L H. Danişm«nd
yapılmış ve böylece hiç de&Use, taman
Osinaulı tarihi kron,. I. 305), Balal&jıağa Mcs-
kaybolmasından önce bu tarihi eserin etrı
cjdi tarihe geçmemiş başka bir Balaban adlı
lıca tetkiki münikân olmuştur. 6u kazı net
kimseye ait değile, belki fetih sırasında he^
pili seibanbsşj ola» bu Ra!nban Paşa­
nın bir hayratı veya onun şahadetinden
satıra hâtırasını Ebedileştirmek üzere
bir eser olabilir HaJaban-
3g? mescidi mahallesi adına Fatih vak-
(ederinde rastlanmamasına karşılık,
h. 858 (1488} tarihli vakfiyede bu gö­
rülmektedir {E. H. Ayvcrdi* Fatih devri
sonlarında. İstanbul mahalleleri, Utanbu'l
1958, 14, No. 18), 23 temmuz 1611 de
vuku bulan büyük
Msaray yangınında
ıbk. Aksaray yangını,
t. 5S9\ harap otan Ba-
la b a a â ğ a M e s c i d i

uzun zaman harap bir

halde durduktan son­
ra, 183a da Vakıflar
idaresi tarafından eri

> 0 ^
t t * U b u u k £ f t M e ttU U
(Rnlm: tofeıuUkrtn Mlo#n«Sl»i - Paspal!»'**®. M?7; plim n t n ^ UÇplânn süitti Ut-
Senuvl Bylctl.

^/group/merakediyorum
 B A İ^B A N A Ğ A MESCİDİ — 1948 —
cesinde o sıratla Müze müdür muavini o!an A.
Mijfıd M annl tarafından hazırlanan etraflı
rapdr, İngilizce ve lilrkçe olarak basılm ıştır
(A. Müfit. The E x«vations of t he Balaban
Agha mes. The Art Builetin, XV, 1933. 210-
229: ay. müel. Balabanağa Mescidi hafriyatı,
Türk Tarih Arkeol Dergisi, III. 1936. 49-73).
Bu kazı «onunda binanın esasında. 10 ın, 60
Balafeaoafta Mescidinde 1980 da altıodaD çıkan
meıar fto m a keddl
(Resm: Nacid Kurardan)
çapında haricen y u varlık olarak yapıldığı,
içinde ise altı hücre ve altı m ezar, ve ü st kıs­
mında altı payeye dayanan b ir kubbeye havi,
içi zengin su rette renkli m erm er levhalar Ue
kaplı bir türbe olduğu anlaşılm ıştır. H er hüc­
ren in dip duvarlarında görülen p encerelerin,
mescidin içini aydınlatm ak içi# burası mescid
haline getirildiği sırada açıldığı tahm in olu­
nur. V. asra aidiyetine m uhakkak n izarı ile
bakılan (J. Ebersolt, Eglıaes de C onstanti-
nople, Paris 1913, 252; A. M. Schneider. By-
a tız , Berlin 1935, 54) bu tü rb e binası, XIV.
asırda esaslı b ir tfidil&ta uğrayarak, bu sırada
mahzen kısmı, dik dörtgen biçim inde b ir me­
zar odası haline getirilm iş vc buraya birçok
ölü gömülmüştür. Kazı esnasında duvarlarda
Eresko resm i kalıntıları ve bu ölülerin kem ik­
leri ile bunlardan Theodoros'a aid 1341 ta ­
rihli m ezartaşı bulunm uştur. Bu sırada diğer
mezarların yine V. asra a it işlenm iş m erm er­
ler ile kapatıldığı da m üşahede olunm uştur.
Bu Bizans binası mescid haline getirilirken
mahzendeki m ezarlara ilişlim lyerek. içine b ir
mihrap, payelerden birinin üstüne tuğla b ir
m inare yapılmış ve binanın dışı kavisli oldu­
ğundan, yapıyı dışardan yarım ay gibi kısmen
saran b ir soncemaat yeri yapılm ıştır. Bu a lî-
ka çekici mescidi, etrafındaki ağaçlan ve m e­
zarla;! dolu haıiresi (Mescidin mevkii ve e t­
rafındaki geniş hazirenin sahası, E. H. Ay-
verdi, 19 uncu asırda İstanbul haritası, İsta n ­
bul 195B, pafta C 4 do gürülmektedlr). ile x â -
m ûr bir halde gösteren taşbasm ası bir resim
http://groups.google.con
ISTAMUn.
Galanakii tarafından çizilertk. 187T de neşre,
dllm iştlr (A, Paspati, Vizantlne Melete, Istan,
bul 1877 , 385-386). B alaban Aga Mescidinin
içini m Jm ûr halinde gösteren fotoğraflar iki
ayrı yerde basılm ıştır (A. van Millingen, Bj-
» n tin e Churcbes, lev. 55; ve W. H. Goodyear,
V crticai curves... Brookiyn Museum, 1, V,
1905) İstanbul tarih i ve san at bakım ından ba.
yük bir değeri olan bu bina, yuvarlak biçimi
ve içinde duvar kalınlıkları içindeki nişleri
ile aslında b ir m ezar binası olarak iniş veya
hücreler lübid y erleştirm eğe mahsusdu) yapıl­
m ış olduğunu açıkça gösterm esine rağmen
burasının vaftizhane olduğunun İddia edilme­
si de m esnedsiz v e aldatıcı b ir hipotezdir (t.
M amboury. Foıülles byzantines. Byzantion.
XI. lB3fi, 267-208). Sel&nik’d e evvelce Horta-
ci cam ii olan İm p a ra to r K alerius'un türbesi Ue
b enzerlikler g ö steren bu bina, tstanbulda Fa­
tih Cam ii y erind eki H avariyun kilisesi y m u .
da olan K on stantin tü rb esin in u fa k çapla bir
benzeri ve tak lid i olduğu haklı olarak iddia
ediim i;ti$/~rK oethe, Das Konstantinsmauso-
leum . Jah b . d. In st. 48, 1933, 203). Ancak te­
m el v e m ahzen k ısm ı hakkında etraflı b ir bil­
gi veren 1930 da Y ük. M im ar M acit K ural ta­
ra lın d a n çizilen rölöveler istisna edilecek
olursa B alabanağa M escidinin hemen he­
m en aynı yıl]arda iki a y n m im ar tarafuı-
dan çizilen iki rölövesine sahip bulunuyorum
B un ların b ir defa karşılaştırılm ası, o derece
büyük ve b irib irin e uym ayan farklar ortaya
koyar ki, B alabanağa M escidi gibi ufak ve
basit b ir binada bu dprece h a la lar yapan bu
şahısların daha büyük âbidelerde ne gibi ha­
ta la r yapabileceklerini h a tıra getirir. Gur-
litt’in muazzam kitabında H . W ilde tarafından
çizilen rölöve (Die B aııkunst Konstantinopel»,
42, res, 94) gibi, A . van MUUngetı'in kitabın­
d a T raq u air’in rölövesi d e (Byzanttae Chur-
ehes, 2fi7) ta tm in edici değillerdir. E , ltfam-
boury’n in 1916 d a çizdiğini bildirdiği rölöve
ise (FouiUes by/iintines, Byzantion XI, 1936,
267). M am boury'nin vasiyeti gereğince biitüü
notları ile neşredilm eden bir yabancıya hib®
edildiğinden A m erikaya götürülm üş olmalıdır.
Binanın mahzen kısm ında bulunarak, 4191 -
4193 iavanter num araları ile İstanbul Arkeo­
loji m üzesine nakl edilen V, asra ajd işlerunlf.
m erm erden üç silme parçası (B k.: A. M. Msfl-
sel, Erw erbungsbericht d es Ant. Musııın*.
Arch. Anzeig. 1931, 198; tst. A rk. Müz-, Re-
 JUraKLOPEDISl — 1949 —
Simli re h b e r. İstan bu l 1033, 125) h a lm m üze­
nin bahçesinde, id a re kısm ın* bitişik bahçe­
nin, avluya tn k a n alçak d u v a n d ibinde teş-
hir «dilm ektediç-^-
S fB H l Eyle®
BA(/ABA\ CADDESİ — Üftküdarda Sem.
sipaşâ C addesi ile Ü sk ü d arın belkem iği y e rin ,
d e H âkim iyeti M illiye C ad desi ara sın d a m a ­
nan iki d irsekli b ir c ad d e idi; Şem sipaşa C ad.
desi kavşağından y ü rü n d ü ğ ü n e g ö re s a ğ ta r a ­
fını Yeni V alide C am ifntn k u z e y d o ğ u dış
du v an a ta p am ışlı. S on im â r işle ri a n s ın d a
kaldırılan b u c ad d e n in y e ri. A lan a k a tıld ı
(1960).
BALABANI ■—- V alavani d e d e rle rd i, ik in ­
ci A bdiilham id z am anında v e m e şru tiy e t y ıl­
larında, zam anım ızda is tik lâ l C ad desi d e n i­
len Beyoğlu C addesi K e b irin d e , m ab eyinci R a-
gıp P aşanın m ilki a la n A nadolu H a m a ltın ­
daki A nadolu B irah an esin i işle tird i. Y unan
tabiiyetinde, tıknazca, c d e b v e te rb iy e li, m ü ş­
terilerini hoş tu ta n , g a rso n la rın a da iy i m u a ­
m elede b u lu n a n b ir adam dı. ^
Ser*wL Muhtar AIu»
BALABAN İSK E L E Sİ, BA LA B A N İS K E ­
LESİ H A N LA R I, B EK Â R O D A LA R I, KAH­
VEHANELERİ, K A Y IK H A N E L E R İ — Ü skü-
d a r ı n kadim den b e ri d en iz yolu ile g elen kö­
m ürünün. o d u n u n u n v e çeşitli e rzak ın ın in d i­
rildiği iskele itil; civ arı da isk elen in adı ile anı-
(agelmiş o lu p y e ri, zam anım ızdaki a ra b a vapu ­
ru iskelesinin b u lu n d u ğ u n o k ta ile Şem sipaşa
ta ra fın ı do ğru u zanan sah ild ir. Ü sk ü d arın son
im âr faaliyetin de tam am en kalkm ış, eski B a­
laban iskelesinden en küçü k b ir n işan kalm a­
mıştır.
Bu sahil p arçası ando ku zun cu a s u ba­
şında tanzim edilm iş b îr B ostancıbaşı d e fte ­
rinde (B .: B ostancıbaşı D efleri). Ü sküdarın
biiyilk iskelesinden Şem sipaşaya do ğru şöyle
tesbit edilm iştir:
ü sk ü d arın B üyük iskelesi - B eylik han ve
kahveler - D ebbağ M ustafa A ğanın K ayıkha­
nesi - D ebbağ M ahm ud A ğanın kayık han esi ■
yanında serapa on göz k a yıkhan e - O dabaşı
öm erin kahvesi - B alaban iskelesi - H acı H&-
fızın kayıkhanesi - D ebbağ ö m e rin k elim esi
U lu n u n yalısı - T erzibaşı v ere se le rin in yalısı -
yanında dokuz göz kayıkhâne - Keseryeliz&dc
/group/m erakediyorum
BALABAN İSKELESİ
N um anbey Y a lısı-T e rsa n e k atib i Raşid O s­
m an Efendi m ahdum unun yalısı • D uhâm A rif
A ğanın yalısı - A hm ed H aseki kerim esinin ya­
lısı . Şem sipafa C am ilşerifl.
G örülüyor ki, bu sahil parçası boyu. Şetn-
sipaşaya yakın a ltı y a lı m üstesna, serap a ka-
y ik ilin e ve k ah veh anelerle kaplıdır. 0 ^
Y eniçeriler u m a n ın d a . B alaban iskelesi
v e civarı, Ü skü darın b ir h a şa ra t yatağı tdf.
Sekenesi, bam m al, kayıkçı ve kalyoncu bekar­
la n olup kay ık h an elerin ü stün deki b e k ir ada­
ların da. civardaki b e k ir h a n la n n d a v e kahve­
h a n elerd e y a tıp k alk a rla r, ban lardaki ve k a­
y ık h a n e le r ü stü n d ek i o d alarına uygunsuz ta ­
k ım ın d an a v re t ve o ğlan k a p atırla r, battft o
c iv a rd a n geçm ek g a fle tin i gösteren ırz ehli
k a d ın la rla taze d e lik a n lıla rı ve çocukları ceb­
re n v e k a h re n sü rü k le y ip k a ld ırırla r, içkili ve
s itth lı b ir h a y v e huy içinde y aşarlar, kan
dö k ü lm ed ik g ü n olm azdı. B u b ald ırı çıplak
g ü ru h u n h em en hepsi. Ü sk ü d ar m uhafazası­
n a m e m u r Y eniçeri O rta la rın d a n b irinde ka-
y ıd lı o lu p k olların d a veya b aldırlarınd a da
m ensup o ld u k la rı O rtan ın dövm e nişanım ta­
ş ırla r, e n a ğ ır v e şen t tecav üzlerin su çlu ları,
b ir m ü d d e t B alab an İskelesi b atakh anelerin de
gizlenir. O cak g a y re ti Ue sak la n a ra k bimAye
g ö rü rd ü . G ece v e g ündüz h an ların ve b ek âr
o d a la rın ın p en ce rlerin d en s e rse rilik r e hay­
ta lık eğlencesi o larak havaya tUfenk v e taban­
c a la r a tılırd ı. Y eniçeri kollu kları çorbacıları
a ra sın d a e rb a b ı n am u stan o lu p bu h aşaratı
te d ib k a stı Ue b u ra la ra girm eğe cesaret ede­
cek kim se, sağ çıkam azdı. B alaban tskelesi
k op uk ları, b ü tü n Ü sk ü d ar İçin b ir baş belâsı
olu p sık sık kiiçük ç etele r halinde Ü sküdar
civ arın d ak i köşkleri b asarlar, b ağ lan talân
e d erle r, bağlarda fah işeler ve uygunsuz deli­
k an lıla rla iş re t ed ip yol k ese rle r, h attâ bazan
b e ra b er g ö tü rd ü k leri kadınları bile soyarlardı.
Ü sk üdard a o turm uş olup Ü çüncü Selim, Dör­
düncü M ustafa ve İkinci M ahm ud devirlerinin
Ü skiidarım sİ y a m a s ı muazzam Vekayinâme-
sinde y e r y e r pek canlı ta sv ir eden Câbi Said
E fen di B alaban İskelesi haşaratından çok acı
b ir lisa n ile bahseder:
«Ü sküdar B ilyilk tskelesi ile Baban İske­
lesi yan ın da bulunan b ekâr adalarındaki fuhşi-
y â t haddi tecavüz e tti, ıra ehline dahi el u la t­
tıla r, üzerlerine b ir zâ bit v arsa fesat olacağı
m uhakkaktı. Deniz kenarında fâhişelerirt d a .
ŞürdUğU çocukların ö lüleri b ulunurdu, denlz-
BALAbA iİKELE-i I
10,10 — tSTANBUJ,

den b a/sn da avret aliisîi iu h u r « Jcrd i Bö­
rekçi, Sflhlebci, guzlemeci, tab lak âr bekâr
uşakları odalarında a v re tle rle iliş veri} e d e r­
ler. bakkal (ıra k la n da av retlerin isled ikleri­
ni getirirlerdi, Balabanda, G ala!adan çok msı-
n ita r olurdu. Hammal ve katj'oücu ad aların
daki b lâr sürtük lih ije le r geceleri sekizer
onar sokaklarda kol gezer gibi dolaşırlardı
Ü sküdar Civarındaki köylüler hu k a n la rt gece
arabalara ve yük beygirlerine bin dirip köyle­
re, bağlara götü rürlerdi, boğ köşelerinde bu
yüzden yangınlar çıkardı, sahipleri iç iz k a lır­
dı.
Balaban İskelesinin hamimsi, kayıkçı ve
ksiyr.Miu t“.l<ıy.v.ı hicri 1223 d e (miMdl 18081,
A lem dar Pii-,:-nr. amansız :iıldet! kargısında
b ir y ılg ın lık ü " " -'m iş le r d l ki bu da pek az
^uı ınu^- , Qu d ev j-d o Ü sküdar m uhafızı elar.
Kınlı A lıdürrolım an l’aş;-. B alaban İskeleti
kahveMncterinıfı-n birini Sekfan knlluğu İt-
lihaz etıılİH, kıı|>usuna büyük h ir fener asarak
içine b ir <>e yangı» lulıım har; koym uştu K a­
dı Paşanın lütanbulo kolaylıkla gidip gelme-
'i için, İkinci M ahm ud ta ra lın d a n kendisine
yedi çifte ve (lüm cnli b ir yağlı piyade ihsan
olunm uş, bıı miri kayık da Balaban İskelesi
kay ıkh anelerin den b irin e çekilm (ti.
Alemdarın şehadetinden bir müddet son­
ra. İkinci Mahmud, Yeniçerile­
rin en azgın serseri takımı ile
uğraşmağa başlamıştı ki. Ocağın
kanlı bir şehir muharebesiyle
tamamen kaldırılmasına doğru
atılmış ilk adımlardır. Bu mü­
cadelenin en mülılnı vak’ası da,
beJiIennıeriik bir ramanda

ü d ıiılııftla Bslabso i ı H r ı i
(Kir ıntvirdtıı 8*bib* IJ«we»h ♦*> il*

http://groups.google.cor
 A V s n a O P E D lS I — 1951 _
verilmiş bu- emirle Üsküdarda Balaban Iskc
leşinde, İstanbulda Bağçekapusu ile Yemiş
arasında ve Galatada, Tophanede. Salıpaza-
rında bulunan kayıkhanelerin. kahvehânele-
rin. ve bekâr odalarının yıktırılıp kaldırılma
S,dır ıB. ■. Bu semt isimleri üc Melekgirınez
Sokağı: Hidâyet Camii; Yeniçeriler).
Cevdet Paşa. Tariflinin H icri 1226 ıM ill-
dl 1811) vekayii arasında B alaban tskelesi le-
tıuzliğini «öyle tasvir e d iy o r:
«Üs&tidarda Balaban İskelesi arasında
ve debbağhane civarında ve sahili deryaya
karıp diğer köşe ve SenarUıda bulunan beltâr
odaları ötedenberi Darülncdvei eşkıya ve erâ
dli eçhâsa me’vâ olup bu esnada bazı eşkıya
bir kaç ehli ırz hatunları cebren mezkûr oda
lan götürmek üzere yoklan çevirecek olduk
lamda Üsküdar eh£lisi tecemmu ve tahlisî
İle keyfiyeti Babıâliye arze ve ihbar etmeleri
üzerine bu odaların hedim ve imhası için
ısdar buyrulan fermanı â!i mucibince hemen
Bostancı&aşı, Sek bankası ve Mimar Ağa, Mahı
Recebin üçüncü Çarşamba günü ÜskttAara
geçip Iklyflz kadar bekâr odalarını hedim ve
imha etmişlerdir. Gariptir ki bazılarında ço­
cuklu katibeler için beşikler zuhur etmişti.
Odaların bu veçhile hedminde csklyayı mer-
kuaıenin ekseri firar vc rhtifa etmişler ise de
n/group/merakediyorum
BALADAN İSKELENİ
bunları ele geçirilerek eeıayı sezaları icra
kılınmışın. O devri yaşamış olan C.ibi Said
Efendi ise Vakayinamesinde, bu vakadan
bahsederken kili amele İle bir taakın yapı).
dınmı. bMlâr odaları yıkılırken Padişahın
Yıldızdan dlirbiin İle temaca ettiğini yazıyor.
üiUndeu onıinfruzunctt asır ortalarında
yazıldığı anlaşılan fakat nekledilcn vak'a on-
yeıiincî asır ortasında bir anarfi devri olan
Dördüncü Sullan Mehmedln çocukluk yılla­
rında geçen «Yelkenci Yusuf hikâyesi» nln
üçüncü faslında tlskildardaki Balaban İske­
lesi tasvir edilmiştir. Manzara tamamen Cev­
det Paşa ile CJbi Saici Efendinin anlattıkları
na benzemekledir: şöyle ki: Galatanin hesaba
gelmez azametli servete sahip armatürlerin­
den Trabznni Hüsaıu Reisin Haşan ve Ağ»
Ue şöhret bulmuş oğlu Ali Bey uygunsuz ta-,
tamı iie düşüp kalkıua hatası yüzünden ba­
basının kentlisini katledeceğinden korkup
Üsküdara kaçar ve orada Balaban İskelesinde
Sultan Hanında naınlı şakilerden Arnavud
Zeynelin odasına sığınır. Balaban İskelesinin
diğer namlı bir zorbası ve elli dokuzuncu ye­
niçeri ortasının Odabaşısı «zehri fcaatif* Kara,
bekir Ağanın himaye ettiği Uançerigüzel
Mustafa adında bir kayıkçı jehbazı Reiszlde
Aiiyİ Arnavud Zeynelin pençesinden kurtar-
 ISTA.setl' AVStKLOTEDİSİ — 1953 —
BSİ< iat®r> Wmisi ile beraber Sultan Hanım
bMSrlar. Balabarn İskelesindeki bir Handa
yapılan bu kanlı dögUşiin tasviri yanında on
nfltbit kangster filmleri çocuk kavgası gibi
iıllr.
İkinci Sultan Mahmudun çok şiddeltli ta­
kibatındım ve nihayet Yemiçeri Ocagııım kal­
dırılmasından t™1' m üddet sonra Balaban İs­
kelesi kahvehaneleri i!e kahvehâne ve Kayık-
hSneler üstündeki bekâr odaları te k ra r inşa
«dilmtj, Balaban iskelesi ve civan yine ayak
tafcunııun doldurduğu bir semt olmuştu, Üs­
küdarlı halk şâiri Vâsıf Hoca merhum ikinci
Abdülhamld devrinin Balaban tskele kahve­
hanelerini İstanbul Ansiklopedine tevdi ettiği
notlarda Söyle tasvir e d iy o r:
•Eyyamı sebâvetinıizde Balaban İskele­
sinde lebi deryada dürt büyük kahvehâne
cırdı. Gaayel mükellef kahvehanelerdi, m üş­
terisinin ekseriyeti kayıkçı, hammal, seyyar
manav, fırın ve ham am uşakları, Tophâne,
Tersâne ve nizamiye neferleri, onbaşı ve ça­
vuşları, d îirel belediye tulum bacıları olm ak­
la beraber kalem kâtibleri, kişizâde beyler,
efendiler de gelirlerdi, Camlı dolablar İçinde
giiaöflü billur nargileler, fağfur! fincanlar,
kehrûbâ arızlıklı yasem in çubuklar, eski Top­
hane işi antika lüleler, diyarlarda donanm â-
yi hiimîyun gemileri resim leri, Üç anbarlı
kalyonlar, güzel yazı levhaları ve aynalar
vardı; birinin ortasında da küçük b ir m er­
mer havuz ile fıskiye bulunduğundan «Ha­
vuzlu Kahve» diye anılırdı.
«İskemle yokdu, fırdolayı ta h ta peyke
*di. Peykeler de üzerlerine b ir döşek serilecek
kadar genişdi. K apunun Ud yanında ik i peyke
efendi peykesi idi, hasır döşeli, Üstüne şil­
teler atılmış, herkesi oturtm azlardı. Denize
karçı olan cebheden ir ild iğ in e göre dip sol
â fe tte kahve ocağı bulunm akta idi, p ırıl pırıl
sa*l pirine kaplı büyük m ükellef ocaklardı,
sal köşe de berber için tanzim edilm işti.
«Kahvelerin ön kısm ı denire çakılmış
kazıklar üstünde salaş taraça idi, yazın orada
da yere serilen h asırlar üstünde oturulurdu.
' «Onbeş Onaltı yaşlarında idim , Tersâne-
de Haddebâneye gitdiğim zam anlar, Cuma
günleri Balaban İskelesi civarında dolasması-
m pek severdim, tü rlü kılık kıyatetde İnsan­
lar İle İj-.r meşheri garâib idi. O zamanın ih-
Ayarlarından Balabanın daha eski hâlini din-
-c^:şimdir ki bugün kendim görmüş yaşa*
rp/group/merakediyorum
BALABAN İ S K E U S t
mı; gibi anlatabilirim. Meselâ Balaban Kah-
vsterinln AbdülmecLd devrinde, Kının Har­
binden sonraki hâli, manzarası şudur:
«Kalıveci-berber ağaların hepai sakallı,
müeddeb, bej vakit namazında, agabSni sa­
rıklı. cebkenll, şalvarlı, gümiiş köslekll, göm­
lekleri ve yazın pamuk ipliğinden kışın yün­
den el örgüsü çarahları bembeyaz, kar gibi
temiz, ayak takımından müşterileri Üzerinde
niifuz sfthibi, ciddi, vakarlı adamlardı. Çırak
oğlanlar da ttiysüz veyâ nevhat, hepsi gaayet
mellhül vecih, kaküller, perçemler üstünde
ters dönmüş fesliğen saksısı gibi dal fes, şal­
varlı, kuşaklı, yaz ve kış kadtoı kahveci ni­
zâmı üzere çıplak ayaklı, ayaklarında şimşir
ağacından takunyalarla tâvus misâli re ftlr
ider gençlerdi, Hepsi Petürkeli idi, kardeş,
amıca, dayı, hala, teyze çocuğu yekdiğerinin
yakın akrabası idi; geceleri d e kahvehanede,
efendi peykesinde, m üşteri şiltelerini kaldı­
rıp h asır Ustiine serdikleri döşeklerinde bü­
yük bir yorganın altında ikisi üçü koyun ko­
yuna yatarlardı. G ündüzleri sim idle çayla
çöplenirler, ak şam lan d a d ö rt kahvede işle­
yen onbeşden fazla çırak b ir tencere yem ek
pişirip o b ir üv ün yem eğe beraber kaşık ça­
larlard ı. İçlerin den yaşça en biiyğfl h e r sene
biriken gündelikler] toplar, köye götürürdü.
tY aiaı ezanında kahveler kapanır, gün­
düz m üşterileri dağılırken gece m üfterisi ge­
lirdi. O nlar da köyde tarlayı, çifti, dağda sı­
ğ ın , davarı bırakıp İstanbul* gelm iş diyar
garibi şehbaz yiğitler, genç irisi oğlanlardı.
K eselerinde han parası olm adığından günde-
cilütten. k u rtu lu p aylıklı kapu. buluncaya ka­
d a r bu Balaban K ahvelerinde yatıp kalkan
lardı. A ltlarında döşekleri yok, üstlerinde b ir
m itil yorgan, onlar da çırak oğlan gibi ikisi
üçü bir yorgan altına girerlerdi. Kahvehâne-
lerden sabah ezanında çıkıp razzâkı âlem
H udâdır diye iş aram ağa dağılırlardı.
«Bu diyar garibi yiğitlerin üstünde ufak­
lık eksik olmazdı. Şefrrî hâneberduşlarla taş­
ra lı bekâr uşaklarına geceleri m elce’ olan Js-
tanbulun diğer bütün sabahçı kahvehaneleri
gibi B alaban İskelesi kahvehanelerinde de :
— Fire itde, bit yiğitde..
fehvasınca ufaklık yadırganmaydı.
«Efendi p e y k e lerin d e kahvahâne çırak­
la rın d an gayrî bek â r u şağı y atırılm adığı h a l­
d e B alaban İskelesi K ah v ehanelerine uğra-
 BALABAN İ.SKEUSİ — 1954 —
yan bey ve efendiler ayak ve «I in lel^ erin d c .
boyunlarında. enselerimle b ir ton (on m isa­
firin geldiğini yanığından his ederlerdi, ihti­
yatlı olanlar evlerine gidince: — Bugün Ba­
laban iskelesine uğradım ., diyerek kapn ağ­
zında soyunur, çamajır değiştirir, evin kadını
k m da sırtından çıkanların paçalarını, kolla
n n ı, yakalarını, d ik i| yivlerini dikkatle göz­
den getirirlerdi. Mezkûr kahvelerin bu şöh­
re ti bizim zamanımıza kadar da geldi, evde
ne zaman kaşınsam vâlıde m erhum : — Vâsıf,
yine Balaban İskelesine gitmişsin!., derdi.
efiizim gençlik zamanımıza k a d ar 1»
kahvehanelerin bir yatılı m üşterisi de rind.
derbeder, kalender halk ş iirle ri idi. İçlerinde
derya gibi irfan sâhiM eri bulunurdu. E fendi
takım ı da h aralara bilhassa onlarla ü lfe t ve
m uhabbet itin rağbet ederlerdi. T ophâne ke-
tebesinden Ü sküdarlı Âşık R âıi m erhum ilk
şiir zevkini Balaban İskelesi K ahvehanelerin­
de Tortum lu Uryâni adım la b ir şâirden aldı­
ğını söylerdi. U ryâni imzasız b ir m ektubia
Mâlûmat Gazetesine b ir gazel gönderini;, ga­
zeteye dere edilmiş meçhul şâiri de slitunu
mahsusunda bir bend ile dâvet edilmiş, m u­
harrirlerimiz bu milsteld ş iirle tanışm ak İs-
tlyor denilmiş, U ryâni de manzum b ir mek-
tubla itlzâr idiib m âlûm atcılan B alaban İs­
kelesi kahvesine çağırıra;, gazeteden Ahm ed
Rasim Beyi göndermişler, fakat U ryânlyi bu­
lamamış, kalender şâir İki gün evvel İsk e n ­
der adındaki gene arkadaşı İle bir semti meç­
hule doğru Üsküdardan a y n lıb gitmiş. U ryâ-
nmin Malûmata gönderdiği manzum m ektu­
bun Âşık Râziden istinsah ettiğim sureti şu­
d u r:
Tâhir Beyefendimiz muhterem mirim
Yetmişini aşmış al'jlbn pîrim
Dlvotc İcabet vâcltHİir disem
M inidir denizi aşmağa ki&em
BuUak dahi kayık vapur patası
YUrefeiD denizle açıîç arası
B ir gözleri ihû zülfü siy&hın
U uğrundadır ççkdigi bu gUmrahıct
Koca öktli gibi yeder h a yeder
BcnL o âfeti devran İskender
Ey erb&bı kalem nfflrttvvetanendiın
O güzelin b l |i içîû efendim
Bu c&nibl tfeçrif iU ün m uhibban
Mekânımı* t&kelci B alaban
Asıkız uryinız m esli mUd&mız
Hûyt diiber tcmâfazı gidemor
Buyurun beylerim «y fah ri kirâm
B ir ocı kahvemiz id d im ikram
I tT U llO t
tdeUm p u ıh ıb h etie haUui fceİAm
D fdfflir b û ı « tü h tA m h}v « d lfll
T ortum lu UryAnl O k n u hi» e u « m (
R M aeb k a n d ır U M U I nim et
«Âfik R izi 4c Balaban İskelesi Kahve-
JıânelerinJ tasvir eden bâr deatao y a u u f l ı r k i
h&ffzaraızda kalan kıtalarım yazıyorum. Bu
destan bizim gençlik zamanımızdan m c llû
Balaban K ahvehanelerinin tasviridir, Rkti 9
devrt yaşam ış gibi anlatm ıştır:
ÜskOdurda iskele)
M eşhuru if a k tlr ideyim beyan
L ri» «Jeryâ d iaü m iftir kahveler
Cüm lesi kadim den n e c m a i hAfon
f lö r t n lik e ile f t o h te h i n e y a n js n ı
D ıvar faftEûrl o rta d a a y n ı
N arg ile flo cam Ittle ftıb u K b r
H ele hiç kusursuz n p t ıi » n yana
U flk U rtn hepsi ce n n e t g ilm iıu
E lle rin d e iş n cilve ferm im
F iliz A li GUI A li Benli A li
U nutm a A hm etfle K ız Süleymflnı
B a$ıoih dal fesin n a rk m ı; pfekO lu
G ül y anak ü stü n d e b e n i f ü l^ lü
Balaban K ahvesi a ltın kaffesdir
U çaklar kanarya » t a bOlbOlfi
Topuğundan k&MUGnttn teline
Gümüş Mlc|ine İnce beline
özür kusur bulamazsın efendim
Hele ateşçinin rtâtik eline
Şalvarların a tı saflanır yerde
B ir n azar devfi bin terde
Cümle PetUrkeli bekâr uş&gı
Gicedc beytûlet bu kahvelerde
Ayakt&fcınudır «Omla mil|teri
KJmi jg safrrbt kJmJ «eneri
Balıkçı kayıkçı bammalla delUJc
Tophâne Tersâne çavuş neferi
TâzerCr m iirâbik Cilmlesi biçkin
Gavvâsı olm uşlar deryayı aşta n
Gel e y le sohbetti m uhabbet R£ b
Garib garib durm a köpede şagkın
B alabanda lebi dery â kahveler
O turm uş Âşıklar keyfin Ufczeler 1
Göze yasak yo ktur bu tem öşâda
BİT y anı derya U r yanda lâzeler
Kimi tflbâ kim i selvl civanın *
A teşid ir K^rbiri bit* külhanın
Kim i dökm üş k&kttlUnU alnına
Kokla sOnblU m isal çekerse canın
GttntU sohbet iste r kahve b e h ia e
Setlim vlrdfm tâzerû b ir cfoSne
Btıyur »gam deyâb iltifa t ile
O turttu yanına çeklib divâne
http://groups.google.co
 A ss n c iv o fö ls t — 1955 — BÂLÂ CAMİİ T l RBE V E ÇEŞMELERİ

pjjir g&dnime vuruldu d U

j^ni feriCM terıtum evveli
Gulonuıuii adı Mustâfa dedi
Mestine bakıjli gözleri e li
S aatin aorarak Yârendim n m b e r
4+ğIatuıdan gelm iş o d ilb e r
» gvieldlr $Ah»n basuıda vafcjct
Gümrab sa çU n hiç gffrmeml* b erlier
pjm» jrarun pabuç lUme daltaban
Gıribtfif bir tatlı sürüne kurban
Şehri İstanbul» N r »flık yoldan
T&baft tfebüP g^LmtS #u şâhi hûhan
Balaban kahveal g a rib ler kâttı
Kadimdeo tö resi ârfet crkftof
Bir kara m aagırı v ım ı şehb&nn
Peykeler üstünde gice m ekânı
Î5taobulun allnn toprağı ta*ı
Heybeyi tuvali doldurub laş»
Duyanlar g ü der mj stŞvr d a v a n
Yfrkee sabab akşam tarh a n a ağı

Kahveciler ehli nâmua müeddeb

UıLhaamet üzre tarikleri, hep
Pederine jefScat ibzal Idorler
Gtrtb yiğitlen rindine moşreb

1 «Bu kahvehâneler İkinci Sultan H am ltiin

son yıllan ile M eşrutiyetdç em sâll h e r yerde
1 görülen kayıkçı, arabacı ve tulumbacı kahve­
leri hâline mJriJâb etti».
Balaban* İskelesini u z ak lan g ö steren on
sekizinci asır sonlarında yapılm ış b ir g ra ­
vürde eski m ükellef kahvehanelerden biri
görünmektedir, fakat bu m im d e n b ir fikir
edinmek m üm kün değildir.
BALABAN MAHALLESİ — 1934 Bele­
diye Şehir R ehberi h aritasın a g ö re, Em inönü
kazasının Bayazıd N ahiyesi m ahallelerinden-
dir; İstanbulun eski m ahallelerinden Bata-
tattağa Mescidi m ahallesinin y erin e kaim ol­
muşta ki eski m ahalle ad ın ı B alabanağa Mes­
cidinden alm tşât. Yeni m ahalle, yukarıda adı
seçen haritaya göre O rdu Caddesi (B ay an d -
Aksaray Tram vay Cadd&i), Fethibey Cadde­
si, Vldinli Tevfikpaşa Caddesi, N âdirbey So­
kağı ve büyük R eşidpaşa Caddesi ile çevril­
miş sekiz adadan m ürekkep b îr saha teşkil
e(Ur; yine bu haritaya göre iç yolları şu n lar­
d ı: H arikzedeler Sokağı. K urultay Sokağı,
Ahmedşuayib Sokağı, Zeynebkâm il Sokağı...
10 temmuz Aksaray yangınında tam am en
klil olmuş bir sahada kurulm uş yeni b ir ma­
halledir.. M ahallenin en büyük yapıları dört
Balabaa JbhıBn)
(1334 Belediye Şehir Rehberinden)
büyük blok halinde barlkzedegân. yeni isim­
le ri ile T ayyare apartm anlarıdır.
İstan buiun son im âr faaliyetinde çehresi
çok değişm iş m ahallelerdendir,
B A lA CAMİİ VE TEKKE, TCRBE.
SEBİL, VE ÇEŞMELERİ — Silivri Kapu-
su nu n yanında Sigma A skeri K apusuna 70
80 m etre m eşalede, T seklinde kesiş Tekkc-
maslağı Sokağı ile B âlâtekkesi Sokağı)un teş­
kil ettiği üçyolağzmda bulunan bn yapı m an­
zum esi câm i, tekke, tü rb e ve çeşm elerden
m üteşekkildir; tekkesinin son zam anlardaki
ehem m iyetine bin aen cam iden ziyade tekke­
y e nısbelle anılar; z ira cam i a yni zamanda
sim aihâne olarak kullanılırdı.
M anzûme İçinde İlk inşa edilen cam i­
dir; bânisi İstanbul fethinde topçubajılar
arasında bulunm uş, sonra Bijlükâtı Erbeadan
birinin ağalığım yapmış Bâlâ Süleyman Ağa­
d ır (Hadlkatfll Csvâmi. 1). Bu ilk binadan
eser kalm am ıştır.
Zamanımızdaki cami ve diğer eserler on-
dokuzuncu asır ortalarında inşa edilmiş ve

m/group/merakediyorum
 BAL Â C AM İl TÜRBE VE ÇSÇV£XXftİ — 1056 — ts r ju r & c a

m anzum e yine üfc canıfirt b â n u in ln a d ı ile pencerelerin kemerli memeli at nalı arab
amlmıjür tarzıdır; Uallckiler yuvarlakdır. Kapının Uı*
Camiin avlu kapu&und* S olun Azizin tünde bblme bfr mahfil olduğunu gösteren
tıı&rası altındaki dokuz beyfilik (âllk kttâ- izler vardır. Duvarlar sıvalı, süveter tastan­
1tttibcâ* Stagib Kalfanın l i k i t 1270 (BUU- dır. Kubbe dört kdfe dem irler ortasına Uıg-
di 1862) senesinde bu Bâl& Süleyman A gt Ja dolgudur. Mlbrab ve minber pek güzel ol.
Mescidini tecdid ettirdiği okunmaktadır, ya. mamakls beraber gnayel temi* işçilikle ve
pılan yeni manzume sokağın iW köşesinde
tekke ve türbe ve bunun bitişiğinde c&tni ile
Tekketnasteğı Sukap üzerinde ve BâUtek-
si karjısyıda m üteım ır İki sebil ite miltead-
did çeşmelerden kuruJmı>$ aaamelli bir grup­
tan znürekkepdir.
Cami 7 metre dair«ye resmedilme se­
kiz çıkmtıh pencerenin aydınlattığı yuvarlak
bir kasnakla kubbe duvarlara oturur; sekiz
ififcnifl yedi dd'mda altlı üstlü ikişerden on
dört, kapu darında da üç pencere ki kasnak*
dakilerJe beraber camide 25 pencere vardır.

BftJI M ıntaM İ
Sflblhâ B**r*tO
http://groups.goog le.c<
 jLV.eîKltiPÖİSİ — Î0 3 7
reflfcU kakı lajU ria s u s» olarak yapılmıştır
ziyıtfe onsekîonci asır rokoko üslûbu
ou andıran bu U r ondokuzuncu ajurda mü
tesddit y e r le r i, meselâ llırkaişerif Camiin
de kullanılmıştır; bununla beraber hatlar
seti ve Ahenk daha ziyade Kurudur; oııseki-
ıfarf asrın tahakkuk ettirdiği güzelliği bun
tank ara/namaJjdjr.
Minare basit ve taştandır. Câmi 1946 •
1948 a ra sın a kadar îıarab idi, fatniz ed ilm iş
lir; yalna medhal kısmı noksan kaim idir.
Kalem İşleri cmaliıncı asır örneği, renk
ve şekilleri düzgün çiçekli tezyinattır.
KtişedefcL türbenin kapu&u ulak avlusu­
na açılır, tam Kemerli yedi pencere ile ay-
dıaîatılan basit bir binadır ve camiden son*
ra jnşs edibmgtir. içinde yalnız lahtâ)ân -kai­
mi* altı sanduka vardır. Bunlardan birisi
Bilâ SUleyman Ağaya aid ise de hangisi ol­
duğunu tahkik kabil olamadı. Dilerleri tek­
kenin şeyh efendilerinin merkadleridtr. Çok
basit olan türbenin saçağı alımda ve iki cet-
tesini jSDphyan mermer üzerine altun yazı
ile yazılmış kuşak yazısı hak edilmiştir. «Fa­
ik min telâraiaî Mehmed Şefik. 1312» kete-
besini taşıyan ve «Âyttiilkürsi» İle «Yekuu-
lü yâ leyteni* âyet kerîmesini İhtiva eden
bu yazı türbe cebhesinç (ek başına ihtişam
vermektedir- ' tasında şemsiyeli bir tuğranın süslediği, on*
Karşıdaki tekke, sokağının köşesinde
könye seklinde basit bir binadır. Sokak yü-
Bflta
. (K m Iri; A noaim )
ı/group/merakediyorum
~ BÂJ-*
zündc hücreler, iç dılljanla bir ahşab nıvak,
soyvan vardır: ilk mektep olarak kullanıl­
makladır. İnşaatı cilâlı basit tuğla duvardır.
Tekkenin duvarına pek giuot bir «nsO'
kteinci , w çeyıne aynası ortasına gömme ko*
«ulan bey*l kitabe 11c hicri 1313 (Milâdi
1895 - JSfi&.ı tarihinde geresi û Kadınefendi
tarahnâan fiili Süleyman Ağa ruhuna ithaf
olunan ayrı ve (ek bir çeşme vardır Kitabe
taşı onsekizinci asra ait olduğunda şüphe
edilmeyen ayna ta&ına yapıştırma olarak kon­
muştur,
Bu kitâbenin metni şııdur:
«Cenneimekân rirdevs i^yatı fibuireth
Sultan Mehmed Han hasretlerinin topçu ta-
şısı bu hânekaahm bârı İL evveli BâlS Süley­
man Ağa hazretlerinin ruhi kudsiyeJeri jçün
Peresîû Kadrn Efendinin hayrâtıdır, Sen<î
1313 ailkaatle 33» (Milâdî IB96 haziran 26J.
Hâlâ manzumesinin en güzel parçagt se­
bil ve çeşmeler grupudur. Arkadaki tek katlı
bir bina saçaklarının gölgelediği bu serapa
mermer eser küçük bir âbidedir; müstesna
bir tecânüs arzetmez. takat (,-ok sıcak ve sa­
mimidir. Su. bundan daha gfrte) b ir peklide
sunulamaz. Uzaklan, bilhassa sıcak yaz giin*
terinde, evveli göz ile ferahı*, serinlik du­
yulur. Saçağa kadar mermer k*ph duvar or­
sekizinci asır üslûbuna kaçan renkli kakma
taşlarla müzeyyen, ortası hafif gübeftli. bü­
yük yalaklı bir çeşme vardır. Bu büyiik çeş­
menin sağ v« sol meme duvardan hatifçe
kabarmış basü kitâbeli 6 koraçeçmasi var.
dır. Bunların yalağı müşterek, zeminden aşa­
ğı bir oluktan ibarettir. Bunların da sağ ve
solunda dorik başlıklı sütunlara müalenid
yarım müseddes çıkınhh !kl sebil vardır. Se­
bil parmaklıkları dökme demirden ve Sııl*
tan Hamid devrindeki binalarda görÜJea dai­
revi göbekü çubuklardan ibarettir, Sebilin
kanarından başlayıp diğerinin kenarına k*
dar ulanan bir kuşak kitAbe bütün saçak al*
tını kaplar.
Çeşmenin sağında ve solunda celtsûlös
ile yaldızlı: «Ve ccalnû min el mâl külli geyfin
hay» ve «Ve aakahilm Rabbihilm Şerflben
taiıQr&» «Faik» imzasıyla 1300 (1891) tarihi­
ni Ilım aktadır. Çeımenin üzerinde on beyit­
tik Mr tarih kitabesi de çeşmenin Şeyh Meh*
m«*d Sadeddin ve Seyh Said AJi Efendiler
tarafından yaptırıldığım göstermektedir, tâ-
 ■ALA CAMİİ
Uk y i f l f i o d e n i n s e ç k io h a tta tla rın d a n ü f -
kıidarll Ali R i» tarafındao ISO# (1 W ) ya­
zılmıştır.
Bu tarihi k iU b e s io ln metni şudur:
Gel oku beamele İÇ te*m*d*fl b ir «İM n ıh r i d
Dabi EUumılaUtiah eyle «önneU lrr«
MCUMttmri olüjrar heındü t t f l i vechc h*e evıâıtda
İlde Hak iUrtl atfa p U end er *lfi ItA
Çeh4rem kadım AbdO laeeld H inin Pcrestft nam
K in «tu blis etti böyle h ı y n HazreU Mev 14
B« havra makaadı £*yz atm adır rithi arızinden
Vapgb bv çe#m»yi synl m ürüvvet eyledi icra
Setti] İle om vakklthtae x*yn etm iş eeniheynin
Bu himmet eyleme» mİ zülcenaheytt olduğun im i
Okunsun FİU İu rûbi m ukaddeslerine pirin
Cenibı Hacı Şeyh Ali coDrpidi dil d e ty i
Bu hayrStın delili Şeyh M ehmed Sa’deddin oldu
Kim oldur posl nişini dergehi B&li dilârA
Şehidi K e rte li açkında câri setsebU âsâ
Kim içe bu duAyi eylesün b& siae İH
Res'fln ?eyb merhuma idüb mfatagraki rahm et
Muammer cylesün bâlslerin de Rabbi U hemSA
Kalender fcaidınp y«d sûyi Hakka yaz bu târihi
Su İç mAİ hayitın aynidir bu Çoşmei SAlâ
(Sene 1309 ( İl. 1891 - 189SJ
Çeşmenin üstünde b ir bayraklı tepelik
ortasında İkinci Sultan Hamidin 1309 tarihli
tuğrası vardır. Suttan Hamkl zamanında ya­
pılan bu manzumenin orta çeşme motifinde
elli sene evvelki camiin üslûbuna uyulduğu
halde yanlarındaki sebiller Sultan Hamid
devri esaslarını taşır.
Çeşmelerin suyu Vidos civarında «Ta­
vukçu Batağı» denilen mahalden çıkıp He-
kimoğln Ali Paşa mecrası ile Mevlevihâne
kaputundan şehre girer.
İstanbul böyle cazlb, pitoresk köşelerle
dolu, dopdolu idi, bir şeyler kalmadı. Y an­
gınların ve şehri asrileştirme hamlesinin et
uzatmadığı bu menzumeyi Allah kem nazar­
lardan korusun. Muhakkak, muhakkak mu­
hafazası elaem bir küldUr (1951).
Ekrem Hakla AyverdJ
Ferffltu (Per«te\r) Kadın Abdülmecidln
dördüncü zevcesi, pek küçük yaşta anasını
kaybetmiş °lan ikinci Sultan Haroidin de
analığı olup Sultan KamSd tahta çıktığında
bu müşfik kadına Vaiide Sultanlık pâyesini
vermiş idi. I Riza B etfn.eseri olup tahminen 2,5 - 8 metre
— 1958 — ISTANBÇt,
İzzet Kumbaracılar'ı® «tsUnbu! Sebil-
lcri» adındaki eserinde rivayetine göre BAu
Sebilleri yapası halka açıldığında üç gfin üç
gece şerbet dağıtılmıştı.
1051 yılında bu Abideyi ziyaretimizde
Mermer cepheli Sebiller ve çeşmeler grupun-
da. ortadaki büyük çeşmenin suyu akmıyor­
du. tekkenin kenarına bir terfcot ratuluğo
civar halk o musluktan su alıyordu. Geniş
saçağı son derecede harab, kaplamaları kop­
muş, düşmüş, işlek kirişler sırıtıyordu.
Bâlâ Tekkesi hür nafcşlbendl dergMuydi
Bânisi Şumnulu Şeyh Ali Efendidir; m en.
lekelinden seyahat arzulayarak küçük yaşda
çıkmış, Anadoluda, Arabtetanda dolaşmış,
186B de IsU nbula gelerek saraya intlsab et­
miş ve oradan, bühassa Haremi Hümâyûndan
gördüğü himaye ile bu dergâhı yaptırmıştı
Tekkenin ahşap olan harem kısmı, tekkende
karşısında bulunan B ilâ Câminin yanında
İnşa edilmişti; bu ahşap konak 1 M I-İ942
arasında yıktırılm ıştır.
 yinler cim ide yapılırdı. Şeyh Ali Bfert
dinin ölüm ünden sonra biiyük oğlu Mehmed
Saadeddin Efendi postnişin oldu, Sadeddin
Efendinin ölüm ünde oğlu Ziyaeddin Ef«odi
aklen hasta olduğundan şeyhlik kardeşi Meh*
m ed Fahreddin Efendiye fcaldı; bu zat Türki-
yede tekkelerin kapatıldığı tarihe kadar şeyh­
liği muhafaza etti. Bâlâ Tekkesi 1952 yılın­
da Silivrikapu îikoklulu idi.
Fatihin topçubaşılanndan Bâlâ Ağanın
Camii, aslında çok harab b ir halde bulunur­
ken 1894 zelzelesinde yerle bir yıkılmış, bu­
günkü bina Âdile Sultan tarafından yaptırıl­
mıştır.
Şeyh konağı, son şeyhinin oğlu olup adı­
nı öğrenem ediğim h bir adam tarafından, dev­
letçe mühürlenmiş, bu hedim rahatssz ve ga­
liba bir suç olduğundan son derecede sür'atle
yapılmış, bu arada, yanındaki camiin giriş ta ­
pusu da yıkılmış, cami NasreddJn Hocanın
türbesine dönmüştür; 1942 - -943 yılları ara­
sında demir parmaklıklı bir kapuya asılmış
top killdle kapanıyordu; kışın bîitün soğuğu,
yağmuru, rüzgârı camiin içinde idi; zaminin.
de perişan kilimlerle hazin bir manzarası
vardı.
Duvarları tezyin eden levhalar orasında
bilhassa son derecede sayanı dikkat kU; ge­
çen asrın seçkin hattatlarından Üsküdarlı Ali
http://groups.google.cor
 a k s o o c p e d is j
— >959 —
boyunda bulunan bu <Hilyel Saadet * levha­
sı olan «*«r . h*01 yazı nefaseti bakım ından
bir şShejerdir. heoı de bo büyüklükte İkinci
Ur HOye levbM i bulunm adığı için kıym etine
pala biçilm n. yeri T ürk - islim e te rle n Mü­
nşidir.
Yine hazin bir riv ay ettir ki 1942-1943
yılları arasında bu sem te b îr suyolu tayin
ediliyor, bu adam da civardaki A nuıvud bah­
çıvanlarla uyularak Bâlâ Ç eşm elerinin ş a n i
jarıl. gürül gürül akan suyunu satıyor, m ec­
ra baştanlara çevrilerek Bâlâ Ç eşm eler g n ı-
pu susuz kalıyor. Bu tecavüzlerin tafsilatlı
notları yukarıda kaydettiğim iz tarihlerd e
SÜvrikapu İlkokulunun B aşöğretm eni olan
Bay Kemal A nacak'da bulunuyordu.
B ilâ Camii 1951 de basit b ir t i m i r gSr-
miiştür; tü rb e ve çeşm eleriyle b e ra b er ciddi
U r restorasyona m uhtaç v e liik b ir bin alar
roanaımentlir (1942 - 1M 3. 1952).
Hakkı Göktürk
BÂLÂ MEKTEBİ — tstaobuiun eski
mahalle mekteplerinden biridir, Siliyrikapu
civarında Tekke Sokağında, B&lâcartıilnin az
ilerisindedir; İki katlı kâgir bir b i l d i r . 1952
de «Topeubaşı tik Okulu* adı ite yine mek­
tep olarak kullanılmakta İdi. Bu bina ile ca­
mi arasında eski h lj zabtiye karakolu b u ­
lunmaktadır ki bir ailenin meskeni olmuş
bulunuyordu. ITemmuz 1952).
. Hakkı G tk tllrk
BÂ f.ÂTEKKESf SOKACf — 1934 Be­
lediye rehberinde tesbit edilm iş idari taksi­
mata göre V e’.edikarabsş Mahallesi sokakla-
nndadır. T harfi şeklinde kesiştiği Tekke
Maslağı Sokağı ile Aynalı Bakkal Sokağı a ra­
sımla uzanır. Tekke m aslağı sokağından y ü ­
ründüğüne göre sağda K arabaşçeşmesi Soka-
& Peykdede Sokağı, solda da Nişasta hâne
Sokajı île kavşakları vardır; paket taşı döşeli
’ e ilâ araba ra h a t geçecek genişlikte bağlar,
ttnra daralır, yarı genişliğine iner.
Bu sokak üzerinde bulunan b i l i roanzu-
m» l yapılan hariç, diğer binalar, büyüklü
kiçiMdû, ahşap re g&rgir m ütevazı gelirli aile
-« te n le rid ir. Peykdede Sokağı ile olan ka-
•uşjğı kö|osinde Tavaklı Mehmed Efendinin
hayır eseri bir çejrrft vardır, ia98 ıMilâdl
18fli) tarihini taşıyan bu çeşmenin suyu yok­
tur. Sokağın son sol kenarında da yeledika-
n/group/merakeaıyorum
BALAMUDOĞLU r K ın tje lC ır b ih '
ribıs Mescidinin beğçeıl bulunmaktadır
M tkkı Giiklvrk
BAI-AMUMOCI.U i karabet (.ırM ll —
Eski Babıftli, yeni Ankara Caddesinin Kay*e
rlll Ermemi kltabcılarının en namlılarından.
G ayret Kütüphane»! sahibi, (1294 Rûmi) da
Kayserlde doğdu, Ohannes adında ticaretle
meşgul bir zatın oğlu idi; ta hail hayatı. Kay-
seridekf Faran au Kollejlıte devam ettiği bir
kaç yıldan ibaret kaldı; 1485 d e (ttanbuU
gelerek halazadesi K irkor Faik'ln A sır Kü­
tüphanesi ndo tezgâhtar oldu; okumak aşkı o
k ad ar kuvvetli İdi ki kendisini otodidakt Ala­
rak yetiştirm eğe muvaffak oldu. Garbi* B»-
lamudoglu, İstanbul Ansiklopedisine verdiği
notlarda şu sam im i hatıraları k aydeder:
«D aha m em leketle iken kitap âşıfeı bir ço­
cuktum , harçlığım la kurulm uş b ir küçük, kii-
tü pbtoem v a r idi; on on iki yaşlarımda Fu-
zûlinrn gazellerini ve Telemak’dan bir çok
yerleri ezberiemişdim; sekiz on çocuk, bağ­
lara giderdik; b ir dağ eteğinde oturur, tarla­
lara güneş vurmuş, buğdaylar renk renk
olmuş, rüzgâr vurdukça harelenir, güzlerim
dalar, kendim den geçerdim; bir gün şiirler
yazabileceğimi umardım.. Meğer duymak kâ­
fi jjeğllmiş, duyguyu kalem diline verme*
itin de sihirli bir hünere sahip almak lâzım
im i;.. Y ıllarca sonra, retikam ın vefatında ağ­
laya ağlaya «Y apraklar dökülürken aşkım ı»
diye bir m ersiye yazdım.
lslanbtıla geldiğimde çocuktum fa­
kat fikren uyanıktım. Çıraklığımın ilk ay­
larına a'ıd bir tuhaflı­
ğımı hatırlarım: Mos­
traya dizilmiş kitapla­
rın üstüne, her sabah,
kitapların cild ve ka­
pak renklerine uygun
san, beyaz, kumun,
güller kayardım. H i­
ni, kitabı, çiçekden
ayırd etmem, o za­
manlar, oku r yazar
hanımlar, kitap alma­
ğa araba İle gelirler­
di, h e m e n k o -
sardım.
„ Garbi» B ılm M h
Obür çırak benden (H«im ı S. B.)
 — 1960 —
B A LAMI/DOĞ LL: (M iiâJrl
evvel davransa da : — O çocuk gelsin: diye
beni isterlerdi; çünkü dillerinden ancak ben
anlardım: — Çardaklı Bakıcı var mı? dediler
mi, koşar t tesadüf* romanım getirirdim; —
Atâ ile Şefîka'yı istiyorum! denilince »Za­
vallı Necdet» i sunardım; çıkan romanların
hepsini okumuşum vesseUSmJ Şu Kadar senelik
kitabcılık hayatımda benden «Japonca elifba»
isteyen bir müşteriye yok dedim, «Z ile baş­
layan ve K ile biten* bir kitap isleyen diğer
bir müşterinin de hangi eseri istediğim an­
layamadım. Sinnunin küçüklüğüne bakmadan
devrin muharrirleri ile konuşmasını, bunlar­
dan da bilhassa rüsumattan Besim beyle »Lü­
gat Naci* yi tamamlamıya çuldan Müstecâ-
blzâde tsm et Beyi pek severdim. M ürettipli­
ğe de hevesim vardı, bu işi öğrendim, fakat
kendim dizip bastırdığım yegâne eser «Gayret
Kütüphanesi sahibi Garbis* diye bir k art vi-
zttdir. kullanacak yerim yok, verip göster­
meğe utaıiarım. yıllarca koynumda sakladı­
ğım o kart vizitciklerimin hâtırası da kıym et­
lidir. Musikiye de merale sarmışım dır, kanun
çalarım, çocukluk ve gençlik devirlerimin he*
men büiün garkılan hâfoam dadır. ÎDt dük­
kânım!. çocuk denilecek bîr yaşda açdun, 1897
de Zaman Kütüpbanesini satın aldım, cebim­
de yüz param vardı, iki ay vâde İle 30 altına
almıştım, sahibi gidip Tefeyyüze kâtip oldu.
Sonra Zamanı ağabeyim Misak’a devrettim,
kütübhanemin adını Gayret koydum; hâfı-
zamda yıllarını tesbit edemeyeceğim, Agobun
Marifet Kütüphanesini, Yorgaki'nin İstanbul
Kütüpbânesini, Ar sen'in Dersaadet Kütüphâ-
nesini, Yani Martoğlunun Selâmet K ütüpha­
nesini, Aleksa'mn Köprüdeki Bahriye Kütüb-
hânesini satın alarak hepsini Gayret’e kattım.
Hürriyetin ilânında m alûm ata Baba Tahirin
Bütün kıtablarım satın aldım, Istanbuldan
feaçacaği sıralarda Sabahçı Mihranm kitabîa-
rm ı aldım. Harf inkılâbında îkbal, Kanaat,
Cihan Kütübhâneleri Arab harfleriyle basıl­
mış eserlerini elden çıkarırken toptan ben
satın aldım, Keia Hüseyin Cahid’in, tOğlu^
mun Kütübhâneai» nl, Bürhan Cahid ve Kir-
kor KömüTciyarî eserlerini bap a devrettiler;
Mühendishâne eski harflerle e&erlerini tas*
fiye ederken ben aldım; Ahmed îhsan elin­
deki bütün Serveti Fünun cildierini sattı, ben
aldım; bu suretle elimde devir devir, koleksi­
yonlar toplandı, bana maliyet fiyatlarına kü­
çük meşru ka?.ancı koyarak ve üzerlerindeki
- h+tp://g ro u p s .g o o g le,coı
İSTANBUL
mevzu fiatları akıllara durgunluk verecek
surette kırarak halka, fisebililîâh, dağıttım;
bir çok kimseler, bilhassa gençler bu eserleri
ancak benim yüzümden tedarik edebilmiş,
lerdir diyebilirim; seyyar Jutabcıİara, yayma­
cılara da para kazandırırdım. Bir tâbi olarak
Haşan Bedreddin, Bürhan Cahid ve Ercü*
mend Ekrem Beylerin eserlerini bastım; şu
son yıllarda da Samiha Ayverdî Hanımefen­
dinin tftbii oldum. Mesleğim nankör *drmadı,
bu sıfatla beni tetviç .etti. Son hasdjğım mü­
him bir eser de doktor Bedri Ruhserman’m
üç cildlik «Buh ve Kâinat* dır.
BALAMUUOC.LU [Mîsak) — Ankara Cad­
desinin emekdar kitabcılanndan; Garbis Ba-
lanıuflûğlumm büyük kardeşi; «Zaman» Kü-
tü&hnasinin sahibi; İstanbul Ansiklopedisi için
hal tercümesi istendiğinde şu malûmatı ver­
m e d i r 1293 de Kayseride doğdum, Kayseri
Fransız M ektebinde okudum, lstanbula gel­
diğimde yedi yıl A sır Kütübhânesinde mitlâ-
zimeten hizmet ettim. Kitaba ve kitabcılığâ
heves ve' arzum sayesinde kitapların isim,
fiat, m uharrirlerini öğrendim. Haftalık «Ha-
zinei Fünun* a abone kaydetm ek üzere Ana­
dolu ve Süriyede b ir seyahate çıkdım, dört-
yüz kadar abone kaydine muvaffak oldum.
İstanbula avdetim de Yorgakinin dükkânında
m üştereken İstanbul K ütübhânesini açtım*
iki sene kadar beraber çalıştık, «Zaman*
Kütübhâncsinin satılık olduğunu öğrendim,
otuz liraya aldım, hazır param olmadığı ci­
hetle içinde mevcud kitaplardan satarak al­
tı ayda bedelini ödedim.
Zaman bu suretle benim olunca tâ­
biliğe de başladım, Hizmetlerim arasında
Rusyanın Or*nburg
Vilâyetinin Orski şeh­
rinde Şark Kütüpha­
nesi sahibi tshakî is­
minde bir tatar ile
olan, münasebetimi de
kaydetmek isterim.
İstanbul neşriyatını
oraya gönderir, Rus-
yada basılan türkçe
asârı da îstanbula ge­
tirdim. Türkçülüğe
dair kitaplar Rusyaya
giremezdi, Odçsa san-
riinde Safarof namın- .Mİm4 B„ lllnıniH ,a
da birini elde etmiştik <ıtrsim : s. ı u
 ^ " S tu a r e ıtu s
— 1961 —
.Zaman. ın paketlerini açmadan görülmüştür
damgasını v uruntu. O radan gelen kitapları da
T û rt Vurdu ve Islâm gibi m ecm ualarda ilân
edip satardım. T ü rk Y urdu ile T ürk Derneği
Mecmualarının devam ını desteklemek için
maddeten fedakârlıklarını da vardır. Oğlum
jan J a i da k ita b a d ır, muvaffak olacağını
umuyorum».
Bay Jan -lak Laypzigde şark eserleri uKi­
rinde ihtisası olan kitabcı O tto H arrassowltz'
İH yanında ve Berlin Deviel K ütüphanesinin
şarkiyat kısm ında sitaj görm üş olduğunu
sSyler; Babinger’in de şahsi dostlarındandır,
BALAT — İslanbulun, Haliç boyunda
kalabalık, günlük bayatı canlı, hareketli,
şenlikli bir sem tidir ki halkının ekseriyetini
esnaf, amele, işçi tab ak ası teşk il eder, od
yedinci asır ortaların d an bu yana da büyük
şehirde m üsavilerin gaayet kesif o larak iskân
ettikleri b ir sem ttir; öyle kî Istanbulda B a­
lat denilince müsevî, m ûsevi denilince B aiat
hatıra gelir. Asrımız başlarının büyük m u h ar­
riri Atamed R asim 'in (M u h a rrir bu ya..« adin­
dik! eserinde de b elirttiğ i gib i B alat. başda
Galata gelmek üzere K aragüm rük, E dirneka-
pu, Sulum anastır ve Sam atya.. gibi kopuğu,
külhan İSİ, p ırp ın ve uçarısı nam salm ış sem t­
lerdendir.
M üsevilerin B alat ile H alicin k a rşı ya
kasımdaki Hasköyde k esif olarak iskânı, Is-
tanbulun d ö rtte ü çü ne yak ın b ir k ısm ını m ah-
viden ve cehennem den ö rn e k v eren H icri
1070 (Milâdi UflO) A yazm akapusu yangının­
dan sonradır. Bu ınudlıiş ateş âfetin e k ad ar
İstanbul m üsevileri en az fetih d en b eri E m in'
önü. Bağçekapusıı. T ahtakale ve Y em iş iske­
lesinde otu ru rlard ı. Üçüncii S ultan M urad'ın
pek sevgili zevcesi ve Ü çüncıı S u ltan Meh-
medin anası aslı V enedikli Safiye S ultan k i
İstanbul güm rükleri m ültezim i m ûsevi dün*
inesi Dona E ster K ira nam diğerle F atm a K a­
dınla beraber kurm uş olduğu geniş b ir rü ş­
vet şebekesinin başı olm uştur, günahlarının
istiğfarı yolunda büyük b ir cim i yaptırm ak
istediği zaman o devrin devlet baş m im arı ve
Koca Mimar Slnanın en seçkin talebesi Da-
vud Ağa bu m âbedin yerini Bağçefcapuaunda
Yahudi m ahallesinde seçmişdi. Tahm in edi­
lir ki maksadı şehrin en canlı ticarî merkebi
»lan bu semtteki Yahudi m ahallesini bu ve­
sile ile kaldırtm ak idi; fakat evvelâ mimarın,
'n/group/merakediyorum
b a ia t
sonra ÜçiincU Suttan Mehraedm Bilimleri,
Safiye Sultan Devlet nüfusundan tecrid edi­
lerek eski saraya kapatılması büyük camii
pencerelerine kadar çıkmış iken yarım bı­
raktırdı ve muazzam yapı böylece yarım asır­
dan fazla m etrük kaldı; h alli, ltU nbulun İlk
ap artm an ları olup içlerinde 30 - 50 Yahudi
ailesi oturan ve İstanbullular tarafından «Ya
hudhâne» denilen beşer, altışar kaltı şeddâdl
alışob yapıların arasında kayboldu. M(nevi­
lerin burada bir de bliyük (Havra) sinago, si­
nag o g ları vardı; ki zamanımızda, Emlnönün-
de Ege içkili lokantasının bulunduğu yerdir;
bu lokantaya İlk açıldığı giin bu Ansiklopedi­
nin müellifi tarafından «Havra» adı takılmış,
yâran arasında yayılmış, mutbağı ağız tadına
düşkün olanları tatm in eden lokantanın bir
adı da Havra olm uştur. Yukarıda bahsettiği­
miz 1680 yangınında Bagçekapusundaki Ya-
hudhâneler dc yandı, yerle bir oldu, metrük
câmi m eydana çıktı. Devrin Padişahı Dör­
düncü Sultan Mehmedin anası ve Osmanb
hanedanının faziletli b ir sim ası olan Hadice
T u rb an Sultan da b ir cim i yaptırtm ak arzu­
sunda idi; devlet baş mimSrı Mustafa Ağa,
m im ar Davud A ğanın yarım katmış şaheseri­
ni tam am lam ak dururken tem elinden yeni bir
büyük esere başlam anın doğru olamıyacağıoı
«antetm iş, bu tek lif gaayet tutum lu olan dik­
ta tö r Sadu-azam ile gaayet dirayetli olan Vâ-
Iide Sultana da uygun gelmiş; Emnıüıtünde­
ki Vâlide Sultan Câmunin ihyasına k arar ve-
rilm işdl. Y ahudiler ise m üthiş ateş âfetinde
yükde hafif pahada ağ ır kaçırabildikleri mal­
l a n ile G alata tarafın a can atmışlardı; yan­
gından sonra eski m ahallelerine dönmek is­
tediler. fak at büyiik bir câmiinin etrafında
yanm ış Y ahudi m ahallelerinin ihyası uygun
görülm edi, mûsevUere yeni toptu iskân böl­
gesi olarak Hasköy ile B aiat gösterildi.
Y er yüzünde ilk sigorta müessesesinin de
on altıncı asır sonlarında, belki de daha eski
b ir ta rih te İstanbul Yabudileri tarafından
kurulduğunu bu münasebetle öğreniyoruz,
şöyle ki, «kaza ve belâ sandığı* adım verdik­
leri b ir kurum dan Köprülü Paşaya, eski yer­
lerinde yerleşm ek için büyük b ir rllşvnt tek­
lif ettikleri halde ihtiyar diktatör tarafından
reddedilmişti.
İkinci Sultan Mahmud zamanında Yeni­
çeri Ocağının kaldırılmasından az evvel taa-
*im edilm i; bir Bostancıbsşı defterinde IB .:
 M LAT — IM 2 —
Bottancıbafi D efterleri) Baladın yalı kısm ın­
da ga b n u ia n sıralanm ış görüyoruz l ı a n ı u -
m uda Balat Vapur iskelesi civ an yarım dai­
re seklinde bir yarım ada teşkil eder, cenu­
bunda bir to y vardır, nefsi Balat da bu koy­
dan başlar; Bostaııcıhaşı defterindeki kaydl
bu koyun batından A yvansaray iskelesine
kadar alıyorur. |B. : Balat Kara ha? Mahallesi):
...... T lr î Slnâ Kilisesi IFeJier iskelesin­
den devam edegeien rum b inâlanm n so nun­
cusu) — Kilisenin irid ) üç göz kayıkhane —
Bedeslen dellalı Em in A ğanın Sridı U r bâb
yaöudhim ; (Bu ilk ap artm an lar ban gibi to p ­
lu H ra getirdiği ve bir handan (e k ucuza m al
olduğu için yahudı b ilg elerin d e yahudhâne
yaptırm ağa zengin m üsH lm anlsr rağ b et e d er­
le r d i B .; Y ahuihancler). - Hayim yah u din in
areası - ismailin kaüvesî ■ Balat nam iskele -
Meydana nazır H üseyinin kahvesi - Y ahudi-
lere m ahsus sığır salhanesi - s e r a p i k e re ste ­
ciler dükkânları arsaları (burası o ta rih le rd e
b ir yangın geçirm iştir. B . : B alat Y angm lan) -
E s m i Sultanın irâdı H an ile kayıkhane a rs a ­
sı - Balatdan Haskijye işleyen kayıkların is­
kelesi ■ kayıkh&ne ve sığır salh in esi - T aşçı­
lar tskelesi . Bezirgan Avram yahudinin ar­
sası - Ocak bezirgâni vereselerinin a rsası (B.:
Ocak Bezirganı) - Çuhacı M ente; yahudinin
h is e s l - Hayim yahudinin arsası - D işçio ğ lu *
Nesim yahudinin hânesi - Şerbetçi (Meyh&ne­
Balat V tpur tıkclcd
* * * * * : T ftn u A pkafe)
ÎSTANBUl
ci mânasına da gelir), tsak yahudinin hânesi-
Ibrahim Çavuyun irid ı yahudhlne arsan -
Şerbetçi yakovaçl yahudinin hin e anası -
Delifelebuno£lu Aslan yahudinin anası - Keh-
hil tgte hekimi) Kemal yahudinin a n t t ı .
Sarraf Şamanto yahudinin binesi • Çuhacı
tsak yahudinin arsası - tamiri) Mosl yahudi­
nin arsası - M ia t Menahem yahudinin ar­
ıtası - Çuhacı Yuda yahudinin anası - Kara
gümrüğü simsarı Yasef yahudinin arasası .
Atlar Avram yahudinin arsası - A nlan İske­
le s i • Şapcı Boharaçi yahudinin arsası - Frenk
dellak Yuda yahudinin arsası - Şifeci Mena-
hem yahudinin hânesi - Attarlar dellalı Ya-
sef yahudinin hânesi • Hekim Mesabem ya-
hudinin hânesi - Hekim Menahem yahudl
hânesi (yahudi iskân bSlgcsinin sonu, yalitoyu
burada Ayvansaray kalafatyerl ve İskeletine
ulaşmıştır). • Zaimlerden İbrahim Ağanın M-
nesi ve dükkânı - Kumbaracı Mehmedin b i­
nesi - Kalafatçı Uzun Alinin binesi - Kunıçeş-
mcli Hüseyinin hânesi ve kayıkhanesi - mer­
kum Hüseyinin kalafat Meydanı...
Bostancıbaşı defterindeki bu kayıttan ay­
dın olarak görülüyor ki Halatın Yalıboyu ta­
mamen m âsevtler tarafından iskân edilmiş
bulunmaktadır. Zamanımızda bu saha fab­
rikalar ve im alâthanelerle kaplıdır.
Zam anım ızın b üyü k m u h a rrirle rin d e n re
bu A nsiklopedinin hâtırasın ı daima tiziz ede-
http://groups.goog le.c<
I r
A jıs n c u > w is t — 1963 —
ceü yakın dost» m erhum Serm ed M uhtar
Atui bir y a n n n d a B alattan şöyle bahsediyor:
•Geçende bir sebep dolayısiyle Balat a
gitmeğe m ecbur oldum. Y ülardanberı o ta ra f­
lara yolum düşmemişti.
_ B alıkpazarından biraz ileriye git, o to­
büs bulunur! dediler. N esi biraz? Y ürü yiirii,
bitmiyor. Ta H il'ü ı önüne vardrm . Bekle b i­
re bekle. N ihayet çıka geldi. Köşeden, b u ­
caktan- gerilerden öyle b ir saldırış kİ kör (16-
füşSnden fark sa.
•Otobüsün halini görm eyin. Hani tra m ­
vayla Sirkeciden Hocapaşaya doğru gidilir­
ken sağda bir arsada hurda, boyaları dökük,
Iskartaya çıkanlm ış otomobil, kamyon, oto-
büsier dtırtır; tıpkı on ların eşi.
«Uzatmıyalım, balık istifinin arasına,
ayıkta olarak ben de sıkıştım . S arsıntıdan
sendeliye sendeliye, çangıltı çunguK udan ser-
seraliye sersem liye yolu tu ttu k . Dar; k a ra n ­
lık sokaklardan g ittik gittik. K irden buzlu
camlıya dönmüş pencerelerd en içeri ışık g ir­
di. Biletçi (Balat!) diye bağırınca hem en aşa-
j ı atladım.
«Gepgeniş, apaydınlık bir cadde sağda
solda koca koca binalar, d erli to p lu d ü k k ân ­
lar. Ü stünde kam panalı te le fo n levhası asılı;
camekânı gazeteler m ecm ualarla don atılı su­
cu. önünde kırm ızı buz dolabı, sifonlu p m l
pırıl musluk, şişe şişe lim o n ata, şıra b u lu ­
nan sucu. T aram adan b alık y u m u rtasın a ka­
dar (eşit çeşit m ezeleri, ra k ıla rı, şarap ları,
biraları camek&ıuna dizm iş mezeci. Son tu r­
fanda kavun karpuzlar* k e h rib a r g ib i m uş-
kuleleri, en &lâ Amasya elm aları. E n g u ru a r­
mutlarını raflarına yaym ış m anav vesaire..
«Evlerin önlerinde, k ap ıların da süslü
plisin kadınlar: kucaklarında, yanlarında .ço­
cuklar; melon şapkalı, siyah setreli, a ltın kös-
tekli sakallı sakallı adam lar.
«Şaşkın şaşkm etrafım a bakıyorum : Bu­
rası Balat ha!..
«Gittiğim y e r iskele civarındaydı. H aliç
burnunun dibinde. K ayıklar, yelkenliler, mo-
törier v ra r vızır işliyor. K arşı kıyılar günlük
güneşlik içinde: tepeler, bayırlar züm rüt gtbi
yeşil. Oooh, dünya varmış!
«İki yanımızda da yürek ferahlatıcı bir
faaliyet: Eflâke ser çekmiş bir değirm en ha­
n i harıl un öğütüyor. Ö tede açıkta, beride
koskoca tur sundurm anın altında kızağa kon­
Dm/group/merakediyorum
bala t
muş gem iler, m avnalar tak ır tu k u r tam ir edi­
liyor
«Pencere önüne geçmiş, cıgarayı yakmış,
keyifli keyifli tellendirm eğe başlamıştım. Sen
m isin keyfe gelen?
H e r güzelin, h atU kadı kızının bile bir
kusuru olur ya; buranm da sineğinden el4-
man. Ben diyeyim binlerce, siz deyiniz mil*
yonlarca. Kış luş dem ekle; m endil, bohça,
m asa örtü sü savulm akla savulur gibi d e ğ il:
haza küm e küm e kara bulut.
Sebebini sordum . Süpürüntü kayıklarını
iskeleye bağlıyorlar, tepelem e doluncaya ka­
d a r bekletiyorlarm ış. H aşaratın liyuhlihun
orada Ureyor, ortalığı istJIS ediyorlarm ış
«Bir saa t oturduğum m üddetçe U r za­
m anki «M asana n ed ir o, b ir yelpaze» oyunu­
nu oynıyorm uş gibi m ütem adiyen baş, boyun,
el, kol. gögde oynatm akta bende n# tab kal­
dı, n e tuvan. Vakıa mükemmel tsveç cirtinas-
tiği ve idm an yerine geçerse d e eksik olsun.
Y origunluktan bitik halde kendim i dışarıya
dar attım .
«O tobüsün cilvesini çektiğim için vapur­
la, döneceğim . İskeleyi boyladım . Y eni boyan­
m ış, g ıcır gıcır; o k a d ar da kalabalık ki sor­
m ayın. K adınb erkekli h e r yaştan insan, hep­
si tem iz p â k giyimli; m ahu t İspanyol kırm a­
sını konuşm adalar.
«M eğerse gü n lerd en cum artesi olduğu
için bu baylar ve bayanlar B alattaki akra­
b alarını yoklam ağa gelm işler, Beyoğlu na dö-
nüyorlarm ış.
«B ir sü rü d e yapayalnız, kız ve erkek
çocuk. M erak edip so rd u m :
— Yanıoizda büyüğünüz filân yok, siz
böyle nereye gidiyorsunuz?
— Hasköye! dediler. B alat sinem asına
gelm işlerm iş.
«Aşkolsun, B atat'ın sinem ası da v a r ha!..
«V apur yanaştı, hıncahınç doldu, b e n d e
aralarında. Haspa tertem iz, fiyakalı fiyakalı
dü d ük ö ttü rü p köpükler saça saça öyle bir
gidişi var k i ömür.
«Eski Eyüp vapurları aklım a geldi. N ey­
di o zavallıların hali? P a t pat pat, durduğu
yerde oldum olasıya içler acısı biçareler. 70
bu kadar yıl evvelki «Çıngıraklı tatar» mizah
gazetesinde resm i bile vardır:
Önde bir kayık, geride o tim tondan biri.
Lostoromo h a y k ırır:
 UAJ-AT
— Yoldan sav u l!..
Kayıkçı sırıtarak cevap » e rir
— Yetişebilirsen yeti» de çiğne!..
<Yepyeni Gazi köprüsünün altından va­
purumuz cayır cayır gecince vîne ağababa­
larını balırladinı Unkapanı köprüsüne yak­
laştıkları sıra kaptancağtt gırtlak p a ra la rd ı:
— Halata aml, bacayı indir!..
Ardından bir sayha daha:
__Halatı koyver. bacayı kaldır!..
Çünkü bacaların boyu uzun. İndirilmezse
köprünün kümbetine değiyor.
•Vapurda söyle bir düşünceye, eski za­
m anlan zihnimde yoklamağa koyuldum: Ço­
cukluğumda senede bir kere olsun, kandil
günleri, karadan arabayla, ölmüşlerimizin
EyÜpsuita nriaki kabirlerini ziyarete giderdik.
40 yıl evvelki Balal gözümün önünde b elir­
di :
*Yol daraş, berbaddj. E traf daha loşla­
şır, srabd yalpaladıkça yalpalar, çam ur d e r­
yasını aşabilmek için arabacı beygirlere k ır­
bacı veriştirirken anlardık: Balata yaklaşıyo­
rum
«Ardından* sası sası, ekşi ekşi b ir koku
genizleri kaplar: Balat çarşısından geçiyo­
ruz..
«Küfelerde, işportalarda, yerlerd e çürük
limonlar, portakallar, m andalinalar; cırtlak
pırtlak karpuzlar, kavunlar; tohum a kaçmış
hıyarlar, mısırlar; zerzevatlar arasında tu r ­
şuya dönmüş domates, kuruyup büzülmüş
patlıcan, kazık kesilmiş kabaklar; kırık k abu­
ğundan pıhtı gibi kanlar, civ civ kafaları taş­
mış cılk yumurtalar; küflenmiş çirozlar, rin ­
galar; kulaklarının içi zifirî t a r a , derileri
mosmor* etleri lime lime balıklar ve tavada
kızartılanların buram buram kokulan.
«Vakıa ora halkı ekseriyetle fakir-takım,
bunlar? ucuz olsun diye alıyorlar am m a eko*
nomi güderek rağbet edenleri de çok.
«O devirde arada bir, îstanbulda kolera
çıkar, gazeteler yazardı; Bugün fildnca, fa ­
lanca yerlerde şu kadar musap, şu kad ar ve­
fat vuku bulmuştur.
«Salgın ya Balat'tan patlak verir, ya da
derhal orada soluğu alırdı. Şehremaneti lâ­
zım gelen sıhhî tedbirleri gûya derakap itti­
haz « d e rd i: Bir kaç duvar dibine, arsa köşe­
sine, süprüntü yığını üstüne bir i-kl kürek ki­
reç; serpivermek.
— 1964 — İSTANBUı,
-Musap çıkan yeri de sözüm ona kordon
altına alıp amelimanda, canından bezgin, be­
yaz palaska lı belediye çavuşunu ününe oturt­
mak. Pinpon, nöbet degişürinciye kadar is­
kem lede horul horul uyumada.
«Afetin ortalığa rialbudak salıp binler­
ce kişinin canına okumaması Tanrının mu*
çizesi, lûtfu ihsaniydi.
Yukarıda rahm etli Sermed Muhtarın da
belirttiği gibi tkinci Abdülhamid devrinde.
M eşrutiyet yıllarında Balat, lstanbulun pis.
l t |i ile m eşhur sem tlerinden biriydi; meselâ
1306 runıi (milâdi 1890) yılı kasım ayında t*
tanbul gazetelerinde intişar elm iş b îr yazıdan
Halat lâğımlarının toplandığı büyük mecra'
nın kayık iskelesi yanında açrkta denize dö­
küldüğü. pislik ve taaffünün taham m ül edil­
mez derecede olduğu söylenmektedir; öyle»
sine ki iğrenç pisliğin sahil dibini tamamen
kapladığı için denizden onbes arşın yerin ka­
zıklar çakılarak doldurulacağı, bir rıhtım İnşa
edileceği, hem mecrasının da üstü örtülerek
d oğrudan d erin denize dökülmesinin sağlam­
lanm ası düşünüldüğü ilâve edilmiştir fB :
Balat Sahili; Balat lâğımları).
1949 yılında Baİatta yaptığımız pek sat­
h i b ir tetkikte, 1948 de Filistinde tsra el dev­
letinin teşekkülü üzerine Balat mûsevHerio-
den d ö rtte bir nispetinde bir kalabatığın ora­
ya hicret ettik leri öğrenilm iştir; yine ayni
ta rih te ve pek sath i olarak Balatta 41 bak­
kal, 38 kunduracı, 30 kahvehane, 21 manav.
20 m eyhane. 20 tütüncü, 20 berber, 18 ma­
nifaturacı. 15 lokanta • aşçı, 14 tenekeci - so­
bacı, 14 kasab, 11 köm ürcü, 10 terzi, 9 ciğer-
130$ rûm t (mildi 1800} yılı kasım ayında h -
ci, 9 marangoz. 8 fırın, 7 simide! fırını, 7 hel­
vacı, 6 koîtukçu, 6 nalbur, 5 şekerci, 5 garabet.
5 radyocu, 5 balıkçı, 4 kaynakçı, 4 bisikletçi, 4
leblebici, 4 züccaciyeci, 4 baharatçı, 4 tesvi­
yeci, 3 kesekâğıdcı, 3 muamefeci, 3 fotoğraf­
çı, 3 şapka tamircisi, 3 atlar. 3 sütçü, 3 yağlı
boya satıcısı, 3 Sinema, 2 gazocağı tamircisi.
2 yorgancı, 2 eczahâne, 2 hamam, 2 los-
tro salonu, 2 göm lekti, 2 arpacı, 2 el*
bise temizleyici, 1 kuyumcu, 1 camcı, 1 sa­
raç, 1 araba tamircisi, 1 fıçıcı, 1 han tesbit
edilmiştir ki hepal Balat halkının ihtiyacını
karşılıyarak icrayı san'at ve ticarette bulun­
duklarına göre semtin gıinlük hayatının ne
kadar canlı olduğunu göstermeğe kâfidir
Balâtta ayrıca, faaliyetleri bütün İstanbul ile
http://groups.google.com
 U lR U ir a ıM
ilgili 1 p lis tik atölyesi, 2 çivi fabrikası, ı un
değilmem. 2 çeltik fabrikası vardır: mabsd
olarak da 4 câmi. 4 senagoğ ve 2 kilise bu­
lunmaktadır.
H A L A T C İ N A Y E T İ — 1 0 4 7 y ılı m a r ­
tında B a la t m û s e v l le r i a r a s ı n d a d e r i n te e s -
f tir u y a n d ır m ış k a n lı b ir c in a y e t ti r .
Balatta Karabaş Mahallesinin Kiirkçiı
Çegaıesi Sokağında 26 numaralı evde oturan
ve seyyar satıcılık ile geçinen be; çocuk ba­
bası kırkbeş yaşlarında Avram Ortaz, oğlu
Isaalc'uı kayın biraderi olan David isminde
bir gen; tarafından bıçaklanarak öldürülm üş­
tür. Yirmi Uç yaşlarındaki tsaak. kaatUin kız
kardeşi Rebeka ile iki yıllık evlidir. 1946 yı­
lı ağustosunun b ir pazar günü. tsaak karısı­
nı ve kızkardeşini alarak Bomonti Bagçesine
gider, bira içerek geç vakte k ad ar eğlenirler,
eve döndüklerinde Rebeka çantasından bir
bardak çıkarır ve gülerek: Bomonti Bağçe-
sinden çaldım! der. Seyyar satıcının oğlu
fevkalâde hiddetlenerek b ir hırsız k a n ile
yaçaj'amry.'îcağım sSyliyerek Be bekayı evin­
den koğar ve bir bagajıma dâvası açar. Kızın
ağası David, bu n u n ken d ilerin e a ğ ır b ir ha­
karet olduğunu söylıyerek İssak’a to n u m ah­
vedeceğin» diye h ab er gönderir. V e sekiz ay
kadar sonra, b ir gece k ö rk ü tü k sarh o ş olup
eniştesinin evine g id e r v e sokakta: «Bu evde
erkek var ise d ış ın çıksın• diye n â ra ia r a ta r
ve cam ları taşlam ağa b aşlar. H albuki tsaak
evde yoktur, Avram: «Kim bu edepsiz» diye
sokağa fırlar. F ak at pencere altında pusu
kurmuş bulunan genç David, yaşlıca adam ın
üzerine atılarak bıçağım k alb in e sap lar ve
bir darbede öldürür: «tsaak sen de çık, seni
de temizüyeyim» diye bağırırsa da m aktu­
lün evdeki k arısı ve d ö rt k ızının feryada baş­
laması iizerlne kaçar ve ertesi giln O rtaköyde
bir evin bodrum unda yakalanır.
Bu cinayete sahne olan KUifüçeşmesi
Sokağı İstanbul gazetelerinde B aiat K arabaş
Mahallesinde gösterilm iş ise d e 1034 Beledi­
ye Şehir Rehberine g ö re bu m ahallenin sınırı
dışındadır, Kassungönânl v e M o lla Aşki M a ­
h a lle le r in i ayıran b ir sokaktır.
B ibi.: Gfltuin gazeteleri
B a l a t CAMİİ — Banisinin adına n is­
petle «Femıhkethüda Camii» adı ile de anı­
/group/merakediyorum
— 1665 BALAT CAMİİ
lır. Hadîkelljl Cevamlde mevcud malûmat şu­
dur :
«Balat Camilnin binişi Sadırâzam Somu.
Ali Paça'nm kethüdası Ferruh Ağadır ki kür.
sü penceresi ttnilndc medfundur. Merhum
Mumaileyhin zaviyast ve mahkemesi ve çeş­
mesi varılır. Câmiin itinam binası HayrUllİ-
tlf — 970 İM. 1562) tarihinde olduğu Tak
Dergâhında vaki arabl tarihten lehmolunur.
Tekkesine şeyh olanlar cuma vaizi olmak
meşruttur, iptida şeyh olan Menaslk sahibi
Şeyhülharem Sinaneddin Yusuf Efendidir».
Balat Camii hakkında Eveliya Çelebi
şunları yazıy o r:
«Süleyman Han devrinde Ferruh Kethü­
danındır. Mimar Sinan binasıdır. Taşra so­
fasının kubbe duvarında Kudüsden Mısıra
ve Mısırdan Mekke ve Medineye kadar olan
menzillerdeki dere, tepe, ve muhâtaralı akebe
menzillerin şekil ve heyetleri gaayet üstad
bir nakkaş tarafından öyle tasvir olunmuş­
tu r kİ G rjenk ve Mân! gelse hatasını bula­
maz»,
Mimar Sinan yapısı, kl&slk Uslûbda kü­
çü k cam ilerin en güzellerinden biri olan Ba­
la t CSmit, 104T de d ö rt duvardan ibaret kat­
m ış bir hitrabe halinde idi. Kesme taştan mi­
naresinin d e şerfesinden tistü yıkılmış bu­
lunuyordu.
Oldukça geniş b ir avlu içindedir. Avlu
duvarında, klâsik iislûbda, susuz ve h arab üç
dane d e çeşm e vardır; mabed ve avlu, Çavuş
Hamamı Sokağı. K ahkaha Sokağı. Fem ıhkâh-
ya Sokağı ve M ahkemealtı Caddesiyle çevril-
m işdir; F em ıhk âh y a Sokağı, camiin dnünde,
büyük B alat yangınından kalm a sahada bir
m eydancık halinde açılır ki, cam iin medhal
kapusu karşısındaki avlu ta p u su hu soka­
ğa açılır. Avluya buradan girildiğine gü­
re , solda b ir m ezarlık vardır- Burada, hacca
giderken hastalanıp ölm üş ^Türkistanlı b ir
seyyah dervişin k abir taşında şu m ısralar ya­
zılıd ır:
H in i halbM l MU
ç&Jteti ÂUmuhammed tandei Solman Pik
sanki ı-ahi Hûdn seyyalli aktirl »min
Ka&arldcn nakîlbendi meslökj irfan idi
Eyledi esnâyl hacde olhEnli lıuldl berin
Enbiyâ? evlly&mn hUrmetiyçllfl cyllye
cenneiy diriûr ile Ikrnm RabblllUemln
 »4LATOA ÇALGIU KAHVEKA.VEt.Kft
Bdjrk nutfe r p k r ı « M İcr fevtinin Urihl
«Hft dejiH» bekara Mi (te Dervl* g m ia »
t H 1262)
Camiin nibıab duvarı onUndeki ikinci
hazlrede, hsdikamıı kaydine göre h ı duvarın
va» kürsüsü kısmı önünde, İki kabir var ise
de. her ikisinde de bir kitabeye rastlanm adı
Camiin ahşab son cemaat yeri, İstanbul
Ansiklopedisi adına ziyarette, çökmek üzere
İdi; bilhassa çatı kısmı, gaayet tehlikeli bulu­
nuyordu; bu yüzden içeriye girip mabedin
medhal kapusu üzerindeki arabca kitâbcni
iesbit edilemedi, Kârgir iki yan duvara na­
zaran astında, sen cenıaat yerinin taş sütun
ve kemerlere istinad eden küçük kubbeler ile
Hrfiilmrt] olduğu tahmin edilebilir. Asıl ma-
bed, bir sıra kesme taş ve üs sıra tuğla ile
dört köşe bir plân üzerine yapılmış olup,
yalûE mihrab duvarının, mihrab yerine rast­
layan ortadaki iiçte biri, dışarıya raüstatil bir
çıkıntı yapmıştır.
Bu güzel eser, muhakkak ki büyük feda-
U riık ile, restore edilebilir ve ihya edilme­
ğe de değer. Duvarlar, sağlamdır. Baiat Ca­
miinden daha harab bir halde bulunan Yedi-
Icule civarındaki Mimar Sinan eseri Hacıev-
haddüddin Camiitıin, Kazlıçeşmeli Rahim Ağa
adında bir hayır sahibi him m etiyle İkinci
Cihan H arbi içinde resto re «dildiği hatırla­
nırsa. B alat Camiini ihya edecek d iğer b ir
zat da. T ürk saıı'at tarihinde daim a hayır ite
yadedilecektir (H art 1947).
Bu temennimiz, yukarıdaki s a tır yazıl­
dıktan altı sene sonra, 1953 d e tahakkuk e t­
miş, Balatta «Fem ıhkâhya Onarma ve Ko­
nulm a Cemiyeti» adı ile
bir hayır teşekkülü vü-
cud bulmuş, cemiyetin
b a;u u Şaban K eseblr
ve B a l a t Hamamı sa-
’ İS I 1" s,i T i h i r Akarı*
Balat Cemil
{Resim: Hüsnü)
— 1966— B lA S B n .
B alıl C»mü
(Plân -k ro k i: Hfrmti)
nın himmetleriyle tarihi eserin tam irine ta?"
lanmış, bir ara mail sıkıntılar yüzünden ta ­
mire fasıla veriimiş, Vakıflar Umum Müdür-
. lüğünün de yardım ı temin edildikten sonra
tam ir faaliyeti tek rar başlam alın
İflflO yılı m ayısında bu faaliyet devam
etm ekle idi. Camin tam irine 180.000 Ura sar-
fedilınişti; bunun yüz bin lirasından fazlası
hayırsever halk kesesinden tem in edilmiştir.
Câm i m iiîb til plânlıdır; m ihrabı ileriye
doğru b ir çık ın tı teşkil eden b ir sofa üzerin
dedir. D ördü so n cem aat yerin e açılmış. S ter­
den altısı yan duvarlarda, dördii m ihrab du­
v arın ın ik i y anında, ikisi m ihrab sofası yan
duvarlarında, ik is i d e m ihrabın iki yanında
olm ak üzere a ltlı üstlü ikilerden 36 pencere
ile aydınlatılm ıştır. Tam irinde altun alışab
bir sü tu n üzerine m ethal duvarı boyunca ah-
Sap bir asm a m ahfel yapılm ıştır.
Eskide» m ihrabının serapa ç in i ile mü­
zeyyen olduğu sbkiintü yerlerinden bellidir,
tâm irde m ihrabın iç kısm ına nâtamam ola­
ra k konmuş çinilerin nereden a lın d ılı teshil
edilemedi.
B ibi.: Hadikatti! Cevimi, I; E vliyi Çelebi. 1;
HEK ve Muzaffer ESetı, C tli notu (18«7); REK,
tîeıi rvolu (İflfiO).
BALATDA ÇALGIM KAHVEHANE­
LER — İkinci Abdiilhamid devrindeki Ra­
mazanların îstunbula mahsus şenliklerinden
olan çalgılı kahveler iki yahut Uç defa Ba-
lalda da açılm ıştı (B .Ç a lg ılı Kahvehâne)er).
Ayak takımının musiki ve ş iir duygularına
Jihne oUn çalgılı kalıvehâm yi Balatda açm»'
http://groups.goog le.
 A »İKLOFEDlSf - mı —
f j t^ b b ö » edenler sandalcı İrzlar ohnugtu;
aıırıffâk Olamadılar. Balatda m ûsert cem aa­
tından Per«ndeoğlu adında bir kabadayı var-
eti, Mçagı d t yum ruğu da nam almış, ceraaa-
tı bu herifi paraca destekledi, ortada para
oynayın» zabtiye gîK yumdu, Perendeoglu da
pejinde, elra/ınria ayakdaşları açılan çalgılı
fedıvey* musallat oldu; tü rlü rezaletler çıka­
rıp Uz sandalcılarla döğtişlü, her düğüce de
jabüye müdahale edince suç » n d jic ıla ra
yllUendi. açılan ve uğrunda hayli p ara h a r­
canan çalgılı kahvehâne de kapatıldı, çalgı
kaldırılıp müteşebbisleri zarar gördüler. Pe-
rendeoglu lâz sandalcılardan n e fre t ederdi,
bu nefretinin sebebi de nevcivanhk çağında
başından geçmiş olan bir vak’a naklolunur-
du. Bir sene Balat sandalcılar kâhyası iki re ­
fiki ile bana geldi, Balatda çalgılı kahvehâ­
ne açmamı istedi, b ir ram azan boyunca bü­
tün kârını bana bıraktılar, kahvehâne kirası
olarak metelik istem iyeceklerini söylediler.
Büyük sözüme tüvbe, Perendeoğluna k arşım ­
da perende attırraazdrnı. Fakat refiki şefikli):
ve yâri zaarını olub verem in pençei kahrında
ystiga düşmüş olan Hadtfebânali Baygın Mus­
tafa amansız hastalığının e n ağ ır devresin­
BaUt Ç **uş Hamamt, hirare
(Retim i Turan Açılışta)
/group/merakediyorum
BALAT ZIAMAIfZ
de idi <B.: Mustafa, lladdehâneli Baygın).
Üsküdarda hazırladığım k ab reb in ey i dahi
ba|kasııta dcvreytemişllm, Lâz sandalcıların
tokllfinl kabul etmedim.
V taf Bk
BAI.AT ÇlNfiENKI.EBl — Istan bulun
bu tenlikli sem ti «ikiden beri çingeneleri ile
do m eşhurdur; Ayvansarayın yakınlığı Lon­
ca çingeneleri ile Balat çingenelerini ayırdet-
tlrm ea denilirse yerinde olur (B Ayvansaray*
da Lonca).
Evliya Çelebi onyedincl asır ortalındaki
oyuncu kollarından bahsederken Afımed Ko­
lunun m ukaşşer veledizlııâ âfitab misal kö­
çeklerinden Şahin Şah. Mernij Şah, Bayram
Şah gibi şehbaz oğlanların Balatlı oldukları­
nı. Pehlivan P arp ul Kolunun «ebül kelim va
rindi cihan» oyuncularının da Balatşah Ma­
hallesinin çingeneleri olduklarını yazıyor.
BALAT HAMAMI — Jstanbulun büyük,
güzel ve en eski çifte ham am larından biri­
dir; Türk hamam yapısı san atı tarihinde ye­
r i alan âbidevi eserlerindendir; banisi ve mi­
m arı biUntniyar, fak at plânı âşik âr olarak gös­
te rm e k te d ir ki İkinci Sultan Bayazıd'ın hama­
 BALAT HAİ1AHT — 1968 — tSTANBta

mından evvel yapıln'iş, bu pâdlgahm tik sal­
tanat yıllarında. yahut Fatih Suîlan Mehmed
devrinde inşa edilm iştir. Cenabı Hak son elli
yıl içinde herblri bir san'ai 3İh eseri olan em ­
sali h am am ların d ın uğradığı k â r kazm adan
şaklasın, 1BS0 yılında açık, halk hizmetinde
işlemekle İdi.
Eski adı «Çavuş Hamamı» dır; 1834 Be-
tediye Şehir R ehberinde de bu İsim ile tes-
bit edilm iştir. B ir sam anlar işleten b ir h a­
mamcısına nisbetle mi. y ah ut bânisinc n is­
p etle mi takılm ı; isim dir, kesin olarak s-ijy-
lenemez; ömrii boyunca bütün İstanbul ha­
m am larını dolaşm ış ve hopslnde yıkanm ış ve
isim lerini birdenbire kaydetm iş İstanbullu
/. H. T a n ış* da İstanbul A nsiklopedisine
verdiği ham am lar listesinde bu ham am ı Ça­
vuş adı ile yazıyor. F akat H icri 1288 (Milâdi
İSTİ) tarih li ham am lar üzerine b ir Belediye
nizamnam esinde İstanbulini birinci sınıf h a­
mamları arasında ■»Balat» ham am ı diye ya­
zılıdır; onyedinci asır o rtasında Evliya Çe­
lebi de Balat Hamam ı diye kaydediyor.
1934 Belediye Şehir R ehberine güre
Balatda Molla Aşkı m ahallesi hududu içinde
Düriye Sokağı, Kamış Sokağı ve Çavuşham a-
oıı Sokağının teşkil ettiğ i b ir ad ay ı kap lar;
F e m ıb k e th ü â i Cam im in de hem en yanı b a­
sındadır. E rk ekler ham am ının kaptısu D üri­
ye Sokağı üzerinde, ham am ın cephesini ört­
m üş bavakam sı yapıların arasındaki bir ge-
çiti bitim inde, kad ın lar ham am ının kâpusu da
kendi adını taşıyan Çavuş H am am ı Sckajm -
daıtır
1900 yılı m ayısında yalnız erkekler kıs­
mı görüîdii, k a d ın la r kısmı erk ek ler hama­
m ının je k le n d e büyüklükte de aynıdır,
M lirabbaa yakın m uşta ti) (eklinde olan
eam tk ân gaaye! büyüJt ve yine m üstatil pek­
linde, fırdolayı yüksek pencereli fen ar tâbîr
edilen büyük bir çatı e k in lis i İle aydınlatıl­
m ıştır; zem ini m erm er döşeli ve ertrafı İki
kadem eli m erm er pey kelidir. Sokak kapusu,
ham am cepheye alındığına nazaran gag yana
diiser. K apudan girilince sağ tarafta ahşap
bölm e bilyiik bir soyunm a odası vardır, bu
odanın önünde sağ duvar önü a tık peyke
olarak m uhafaza edilm iş ve m üşterilerin üze­
rin d e soyunm aları için k an ap eler konmuştur.
Sol ta ra fta yine ahsab bölm e hamamcı odası
ite yine büyük bir soyunm a odası vardır; bu
odanın y anından ahşab m erdivenle ahşab
ikinci kat soyunm a yerine çıkılır; bu kat bü­
tü n ham am larda olduğu g ib i, önii camekân
ta şlığ ın a n azır p arm ak lıklı b ir korido r • bal­
k o n d u r; b u ko rid o r balkon fırdolayı 12 ahşab
s ü tu n ü zerine istinad ed er, sü tu n la r çatıya ka­
d a r y ü k selerek büyiik a h şa b fe n e r m ustaliline

Balat Çavuş H ım am t. C m ıeU B

(Kesim; Zrlfl YtfucO

http://groups.google.coi
 AKSİKLOflPkl — 1969 — BAİAT HAMAMI

i t aesn«d vazifesini görür. Burada da ahşab na da dar U r koridor üzerine üç ayakyolu

bölme soyunma odaları ile açıkta soyunma yerleştirilm iştir; bu dar koridorun bitimin­
ksılipeleri bulunmaktadır. den beş basamak dar bir taş merdivenle bu
tkJncl bata çıkan m erdiven altı geniş hamamın huauaiyetlerinden olan dört köşeli
boşluk yıkanını; peştemal ve (lavluların kuru­ havuza çıkılır; tlstU tonos örtlilü olan havu­
tulduğu kafes yeridir. Taştığın tam ortasında, zun adı «Yahudi batağı» dır; hamam m üfte­
fener altında attı köşeli bodur b ir doiab bu­ rilerinden yalnız mttsevller tarafından kulla­
lunuyordu: bu dolabın yerinde eskiden m er­ nılm akladır: uzun yıllar Balat hamamında
mer bir fiskiyenin bulunmuş Dİacağmı te ­ çalışmış bir dellik: «Ne yaparlar bilmeyiz,
reddüt etmeden soyliyebiliriz.
girdiklerinde gidip görmeyiz, ne yaptıklarını
Asıl hamam kısmına giren ta p u n u n sa­
görmek istesek de sokmazlar» demiş, likaydi
ğında kahve ocağı, solunda da bir soğuk çeş­
ve istihfaf ile omuz silkiniştir. Bu yahudi ba­
mesi vardır.
lağını b ir mûsevîden sorduğumuzda o da sü­
Asıl hamamın plânındaki orijinal husu­
kûtu tercih etm iştir.
siyet, soğukluğun yıkanma yeri (har&re)
önünde bulunmayıp tam am en sola kaymış ol­ 1960 da Balat Çavuş hamamı Bay Tahir
masıdır: 5»yle k İ : A kan m ülkiyetinde bulunm akta ve kendili
Camekândan içeri girilince küçücük bir tarafından işletilm ekte İdi. Son derecede
taşlık vardır; bu taşlığın sağ tarafına harâre. temizdi; kapudan giren m üşterilerin âdeta
sol tarafına da soğukluk ile ayak yo llan yer yüzüne gülen b ir temizliği vardı. Bay Tabilin
leçtiritnatçür. kendisi ağırbaşlı, ciddi, işinin hakikaten ehli,
Harâre bir biiyük kubbe altında iki sofa aslen İstanbullu. Bakırköylü olup bu tarihi
ile birer küçük kubbe altında iki halvetten ham am ı ziyaretimizde, büyük şehrin kütüğü­
mürekkeptir; dört köşe olan göbektaşı iki so­ nü tedvin yolundaki işimizin kıymetini idrâk
fa arasındadır ve ortada olmayıp halvetlerin etm iş, bize azami kolaylığı, efendice misafir­
bulunduğu duvara yam anm ıştır; halvet kapu- perverliği gösterm iştir. Hamam ının hemen
lan, göbektaşı ile sofaların k enarı arasından yanıbaşında bulunup dö rt duvardan İbaret
açılmıştır. Göbektaşının karşısına gelen duvar kalmış m imarîsinin yapısı Ba!at( Fem ıhket-
kenarında bir m erm er peyke vardır; bu pey­ httda) cântiinin tam ir ve ihyası işinde de bü­
kenin bir ucu iie sofalardan birinin kenarı
yük hizmetleri olmuştur. Balat Hamamını
arasından da üstü kilçüdik tür kubbe ile ö r­
193$ de Salih Efendi adında bir zatin vere­
tülmüş temizlik hücresine girilir. Gaayet g ü ­
sesinden satın almıştır.
zel bir kem er altına alm m ış olan sofalar ve
iki halvet üçer kurnalıdırlar. 1960 mayısında bu büyük ve tarihi ha-
Camekfina a tılan
tapunun soluna dü­
şen soğukluk bir to­
ru» ile Örtülmüş olup
sağ tarafında, yani
harire duvarı önünde
ıızun bir m erm er pey­
keyi havidir; nihaye­
tinde de iki kum alı
bir serin halvet bu­
lutırnaktadır.
Soğukluk tonozu­
nun solunda aynı boy­
da ikinci bir tüaos
bulunmakta- Balat Çavug Kumamı
dır; b u n u n altı­ IMûn • kroki; liüsnU)

rp/group/merakediyorum
 BALAT İSKELE CAMİİ — 1970 —
mamda natur, delL&ft, külhancı, yanaşma ala­
rak sekiz hamam uşağı {alışm akla idi.
Bibi.: I. H. Tuıvk. not; KEK. G«ti notu.
BA İA T İSKELE CAMİİ — Hadikatül
Cevimi: «Balat Kapusu dışında fevkaan! bir
mesciddir; b inişi Şeyh Yusuf Şücaeddin, An-
bârf'dir, merkadl mnlûm dcgiMir» diyor. Bu
fevkani mescidin ilk yapısmın şekli bilinm i­
yor, ahşab bîr mescid olduğu tahm in edile­
bilir. Rumi 17 m art 1308 (1892) de K arabaş
Mahallesinde çıkan bir yangında h arab ol­
muş ve Hicri 1310 da (yine ayni 1892 yılın­
da] bugünkü şeklinde kâgir ve yine fevfcaa-
n i olarak ihya edilmiştir. İkinci yapısında
son derecede güzel bir sülüs hat ile kapusu
ürerine konulmuş kitabesi şudur: «Târihi
atİki 1180. Yusuf Şiicaeddin A nbâri Camii
şer’fi. Tarih tecdidi 1310).
Yeni bina Türk yapı sanatı bakım ından
en küçük bir kıymet taşım am aktadır, bilâkis,
kapusun™ üzerindeki nefis klU be İle tam
tezad halinde bir çirkinlik num unesidir. Mi­
naresi tecdidinden az sonra Hicri 1312 <10
temmuz 1894) zelzelesinde kaidesine kadar
yıkılmış olup aradan 76 yıl geçtiği halde ya­
pılmam!;, Ezam M uhammedi hâlâ cam iin b ir
penceresinden okunm aktadır; kayidsizlikle
ihm alin yüz kızartıcı sahnelerindendir.
Bu camiin kadro dışı edilip tamamen
yıktırılması, kaldırılm ası h e r halde düşünü­
lemez, V akıflar Umum M üdürlüğünce minâ-
renfn sü r’atle inşası gerekir, sem t halkı ise
Balat tlhclc Camii
<Reılm: Husul»
Evkaftan min&renin inşasını değil, minâreyi
kendi keselerinden yaptırtm ak için sadece U r
izin istedikleri halde mgabel veya m enfi ce­
vap hile alamamışlardır. Biz, harab, m etruk
câ nülerimizi ihya yolunda ciddi b ir program­
İSTANBUL
la çalışan V akıflar Umum Müdürlüğünün Ba­
lat İskele camii ile tez elden meşgul otın afimi
temenni ederken. bu cftjniin minaresini yap­
makla kalmayıp halen mevcud çirkin binama
tem eline kadar yıktırılarak yerine, yine İlk
bâ nişinin adına yeni bir cim i inşasının dü­
şünülmesini dileriz.
Bugünkü câmiin altında Evkafın iridı
bir mağaza vardır, b ir musevl vatandaşa ki­
ralanm ış olup b ir zam anlar boş ra k ı ve şa­
rap şişeleri deposu ittihaz edilmiş, 1960 yı­
lında da, işini çişecilikten şeker UyiUgine
tahvil etm iş bulunan ayni zat tarafından şe­
k e r deposu olarak kullanılm akta idi. Camii*
şerifin altında boş içki şişeleri yerine ağız
tadı şekerin girm eğe başlamış olmasına rağ­
men az veya çok bir k ira bedeli karşılığı ca­
mi ile deponun bir çatı altında birleşmesi
her halde şirin b ir manzara değildir; öylesi­
n e ki 1960 yılı m ayısında bu camii şerifi zi­
yaret ettiğim izde depoya şeker indiren kora-
yon ile ham m alların gürültüsünde, cami kar­
şısındaki kahvehaneden cam i penceresinde
ezan okuyan müezzin efendinin sesi işitile-
m em iştir.
Sokak kapusundan b ir taşlığa girilir. Sol
kolda beton b ir su haznesi ve b ir dem ir bo­
ruya dizilmiş abdest m uslukları vardır; hâzi­
nenin ü stünde abşab b ir merdivenle çıkılır
müezzin odası vardır. Gaayet loş olan taşlığın
gerisinde, sola kıvrılan a y n b ir bölme ayak-
yolları bulunm aktadır.
Fevkani cam ie dikçe b ir ahşab m erdi­
venle çıkılır.
Küçük fakat cem aati kalabalık b ir cami­
d ir. Sokak kapusunun yanında m inare kaide­
sine yapıştırılm ış küçük ve susuz b ir çeşme
v ardır. E tra fı yapraklarla müzeyyen beyd bir
madalyon içindeki kllâbesi ş u d u r.-
«Halen kapnçıllMd&n hazreti se h riy iri Bekir
Efendinin validesi B a f r a H anım ın mUceddedMl Ib-
y â eyledikleri hayratlarıdır».
Bu kitâbe H âşira imzasiyle H icri 1241
(Milâdî 1825 -1826) tarihini taşımaktadır.
Bl&L: Hadikatül Ceviml, I; BEK ve Mctuoed
Koçu, Gezi notu.
BALAT KAPUSU — Bizans d«vrindt
şehrin Haliç surları üiermde en mühim ta*
pütardün bivi idi, «B alat Kapusu» adını fe-
tihden sonra almıştır; son devir İmparator­
larının ikametgâhı olan Vlaherna (Blactoer*
http://qroups.qoogle.ff
 » S tK L O P T O ta — 1071 — BALAT KARABAŞ MAHALLESİ

nad sın T D » fa k ın bulunm ası, d e ­

s ti yelu İle saraya gelenlerin bu | f r * “ 3 u , ».« f . J
tapu karsısındaki iskelede koraya i^!_-Jı
nkarak şehir içine <
çıkarak de bu kaplıdan < ? 7 ’ " —
«irdikleri için M ih d en evvelki ad> v 7 ." ” - ♦ - •»«• - » ‘ .J * ^ . "l
VtSilikS Pili (Basiliki Pili) - ıHü-
kürndarkapusu. B abıhüm âyun) idi. "
Balat ad u ııa nım cad a saray
mapasına olan «palatiyon» d an boz­ Ç
ma olduğu sö y len ir k i fet i fiden
sonra Türfcler ta ra fın d a n v eril­
miş «Balat Kapusu a d ın ın d a eski
ismini tuttuğu anlaşılır, şu fa rk ile
fetiltıiea sonra B alat ism i ayrıca
bütün sem te alem olm uştur.
Bugünkü Balat V apur Jskeîesi-
nin hemen tam kargısına d ü şen Ba­
lat Kapusu ile s a ğ u d a ve so lu nd a
uzanan sü rü le rd e n ve b u rd a rd a n
eser kalm am ıştır; b ir sa lı g ü n ü n e
rastlıyan 10 tem m uz 1894 zelzele­ Karaftvvle Bal»l K ıp m l e m n i a l
sinde evveli y e r ile b ir çökm üş <N«(a: MuhiMi» Ereri
re som a enkazı k a ld ırılm ıştır.
Muhtelif esld h a rita la rd a , b u a ra H icrî 1254 T ah tam in âre. H ızırçavıış. M ollaaşki, Atikmus-
(Milâdi 1838) ta rih in d e M iihendishâne ta le b e ­ ta fa p a şa ve E y y ub 'u n A bdülvedud M ahalle­
leri tarafından yapılm ış ve b u g ü n vesika k ıy ­ le ri İle çevrilm iştir.
meti yüksek olan İs ta n b u l h arita sın d a B alat Sadece B alat a d ı ile an ılan m eşhur sem t
surları ile Balat K apu sun u n y e ri k esin oîa- bu B alat K arabaş M ahallesinin içindedir.
ra i güsterilm işür. 1934 B elediye Ş eh ir R ehberinin 8 n u ­
m aralı p a fta sın a göre sınırını teşk il ed en so­
Balat K apusundan s ah n e edebiyatım ızda
kalmış Mr h â tıra v ard ır; Kaı-agö/.’d e y ah u t k a k la r ş u n la rd ır:
Slm ilciveli Sokağı1, M ürselpaşa Caddesi­
Orta oyununda yah u d i bezırgân tip i hayal
n in b ir kısm ı, H utırçavuş Kfiprü sokağı. Lap­
perdesine y ahu t oyun y e rin e çık a rk e n K ara
çın Sokağı, M ahkem ealtı Caddesi, K ırkanbar
gözde p erde a rk asın d ak i h ay âli san a tk â r, or-
Sokağı, P alalı Sokağı, M ustafapaşa B aştanı
t* o y u n u c ia da d iğ er b ü tü n oy u ncular b ir
Sokağı, A yvansaray K uyu Sokağı, Ayvansaray
aSadin, güftesi ve b estesi b ü tü n İsta n b u l
V apuriskelesl Sokağı.
halkı tarafından ezberlenm iş b ir tü rk ü y ü sBy
B irb irin e bağlanarak uzanan Ayvansaray
lerierdi; tü rk ü n ü n k ıt'ası ş u d u r :
C addesinin b ir kısm ı, D em irhlsar Caddesi ve
Bilal Kapusundan girdim içeri M ürselpaşa C addesinin b ir kısm ı bu m ahal­
Güaeiler oturmuş İki keçeli len in belkem iğini teşk il eder; D em irhisar
Yalvarırım, yakarının olm n İçeri C addesi b ü tü n boyunca B alat K arabaş Ma-
Andçe.. a n d te e .. Vamoz Btlftla h alteaindedir. M ahallenin d iğ e r so k ak tan bu
c add elerden denize doğru y ah u t şe h ir içi di­
Bu k ıta n ın ikinci m ısraı' ekseriya değiş­
ğ e r m ahallelere doğru uzanırlar; « im le ri
tirilir; «O turm uş y ah u d lle r Ski k eçeli...» d e ­ şu n la rd ır:
d i r d i f f i.: B alat Sahili).
B alat K ireçhSnesi Sokağı, S ın k et Soka­
Ba l a t k a r a b a ş m a h a u .e s i — İs­ ğı, O dun İskelesi C addesi, M akarnacı Sokağı
tanbul Vilayetinim F â tih K azasını» fts o e r H okkabazlar Sokağı, B alat V apur iskelesi cad­
Nahiyesinin 17 m ahallesinden birid ir, H aliç desi. Yasakçı Sokağı, O luklu Sokak, Ilu m ıs So.
^Gl*annûa uzanır; donla, F e n e r N ahiyesinin kağı, K arabaş Salhanesi Sokağı, B alat Kayıkla-

tn/<jroup/merakcdiyorum

BALAT KAVİS İSKELE LEHİ — 1972 —
Bulat K arabaı M ahalleri
(1934 Belediye ş e h ir B ahbtrbıd ea)
kelesi Sokağı, Keresteci S ik ir Sokağı, Eldiven
Sokağı. Şayak Sokağı, Karbon Sokağı. Ras­
pacı Sokağı. Jrrı.iiathânc Sokağı, Cıva Sokağı,
Cacık Sokağı, Arslan İskelesi Sokağı, Korucu
Sokağı, Kayıkhane Sokağı, K alafata Hüsnü
Sokağı, Bakkal Bayram Sokağı, Marangoz
Rüştü Sokağı, Çenber Sokağı, Demirci Haşan
Sokağının bir kısmı. Çinili Çeşme Sokağının
bir kısmı, Ferruhkâhya Sokağının b ir kısmı,
Sur harabesinde Balat Kapusu.
Halice doğru uzanan sokakların hepsi
denize ulaşınca sona erer, m ahallenin, hem en
bütün Haliç boyunca olduğu gibi, lehıdery&da.
deniz kanarında uzanan tek sokağı yoktur.
Mahallenin H alk sâhili boydan boya fabrika
ve imalâthanelerle kaplanmış, tıkanm ıştır.
Balat Vapur İskelesi ile civâr y a n m dâi­
re şeklinde b ir yarım ada teyidi eder, cenû-
buada Mr koy vardır, nefsi Balat da bu k o r­
dan başlar; mahallenin Ayvansa raydaki ucun­
da da, Ayvansaray Kalafat yerinde b ir koy.
b ir deniz dilceğizi gürülür-
BALAT KAYIK İSKELELERİ VE SAN­
DALCILARI — Baiatla biri vapur iskelesi­
nin hemen yanıbaşında ve bu iskelenin Fener
taralında, diğeri de vapur iskelesinden a ı
ötede ve Ayvansaray tarafında iki kayık is­
kelesi var. tstanbulda ve dolayısiyle Baiatla
BüySkşehire mahsus bir tekne olan eski ka­
yıklardan te k tekne dahi kalmadığı için her
İM iskelede İsleyen zamanımızın sandalları­
li ttp: //groups .goog le.
ISÎANBm.
dır. 1960 senesinde Balatta kayıtlı sandallar
50 tekne idi ve bunlar İki iskeleye yan yarı­
ya taksim olunm uştu. 1B60 y â ı mayıs ayında
Ayvansaray tarafında iskeleye bağlı sandal­
cılardan ikisi tnebolutu, g eri kalanı Erzincan­
lI; F e n e r tarafındaki iskeleye bağlı sandalcıla­
rın ’îse yirm ibeşi d e Trabzonlu idî. Erzincan­
l I l a r da aralarında b ir cemiyet kurmuşlar,
nöbet î;le rin i bu kurum d i ile idare etmek­
te idi- Trabzonlular ise; hemşehrilik duygu­
su ile yekdiğerine «ok bağlı, nöbet işini ka­
dim an’anclere göre düzenlemişlerdi.
H er iki iskeledeki sandalcılar tarife üze­
rinden hem dolm tua çalışırlar, hem yine ta­
rife üzerinden hususi olarak yolcu alır. İm»
de, zuhurat kabilinden uzak yerlere pazarlık­
la giderler. '
Z e t tl Hakvar
BALAT LAĞIMLARI — Balat, tstanbu-
lu n kadim denberi en pis yerlerinden biriydi;
bu halini İkinci Abdülhamid devrine kadar
muhafaza etm iştir. Semtin Mittin lâğımları
bir büyük mecrada toplanır, bu mecrada mü-
teaffin U r d e re halinde Balatın ortasında!»
akarak denize dökülürdü; halkı pis kokuyu
kanıksamış, a rtık denize döküldüğü yerde tı­
kanarak etrafa taşacak hale gelince, bir kaç
senede U r, H aham bajı Divanıhümayuna bir
ta k rir vererek Balat U zunlarının ten ö let-
tirilmeslni dilerdi, bu i? için de Tersane zin­
danından k tfi m iktarda ayak bilekleri de­
 !KW.EÖİSİ — 1973 —
mir bukağıh «slrler gönderilirdi; hem en hep-
yarı çıplak e sirler de yerine göre d il­
lerine, bellerine kadar o iğrenç p lsllje gi­
rip mecrayı tem izlerlerdi; tem izlik işi gün­
lerce sürerdi.
Kerih m anzaranın ondokıızuncu m ır to n ­
larına kadar s ü rü p geldlgini sabah gazetesi­
nin 1890 yıl' kasım ayımla çıkmış b ir nüsha­
sından öğreniyoruz: Denize kayık İskelesi ya­
nında açıkta dökülen Balat lâğım larının Uıaf-
rünu tahaınmülUıı haddini aşm ış olduğun­
dan: iğrenç pislik, (her halde şu k a d ar a sır­
lık teraküm İle kaydi u n u tu lm u ştu n sahil d i­
bini tamamen kapladığı için denizden onbeş
arşın yerin kazıklar çakılarak doldurulm ası su­
retiyle bir rıhtım inşa edileceği, Balat içindeki
ligim m ecrasının da iistii ö rtü lerek d o ğ ru ­
dan derin denize dökülmesinin sağlanacağı
İraberi verilmi}tir (B .; B alat; B alat Sâhili Ka­
nalizasyon; Lâğımlar).
BALAT M AHKEMESİNİN K A PA TIL­
MASI VAK'ASI — Tarihim izde Tanzim ât de­
len uyanık ım ıtlakiyetden evvel, yalnız şer'iye
mahkemelerinin bulunduğu devirde Balat
Mahkemesi İstanbul K adılığına bağlıydı, yâni
. * & »
Balat Kıyık İskelesi
O ta ıluı: SekJ Yttnet)
n/group/merakediyorum
BALAT MAHKEMESİ
hâkimi İstanbul Kadısı Efendi idi; Fakat İs­
tanbul Kadısı. Büytlkfehıin m uhtelif semtle­
rinde bulunu» makamına bijjlı olan diğer
m ahkem eler gibi burada da bn vazifeyi biz>
nal y a p m u . «nfijb* unvan» ile bir vekil hâkim
tâyin ederdi. Hicri İOVO (Milâdi 1679) yılında
B alat m ahkem esinde büyiik bir suiistimal
meydana çıkarıldı, şer'i şerife aykırı nikâh­
lar akdi için izinnameler verilmiş, davalar­
da da mahkeme zabıtları tahrif edilmişti Bir
ferm anı hüm âyun İle Balat mahkemesi ka­
patıldı ve bundan böyle İstanbul Kadılarının
İstanbul m ahkem elerine tayin edecekleri ns
ibier iiıertnde çok dikkatli davranmaları em ­
redildi. Balat nâibi ile kâtibi ağır babse mah­
kûm oldular.
Hâkimlik ve mem urluk vazifelerini sul-
isliınM eden Balat nâibl ile mahkeme kâtibi­
nin tecziyesiyle iktifa edilmiyerek Balat mah­
kem esinin kapatılm asına kadar gidilmesi, on-
yedinci asiT sonlarında Balat ve civarı halkı­
nın içtim ai seviyesi hakkında da ağır hü­
küm ler verdirtecek b ir meseledir; burada bir
m ahkem e nâbi ile kâtibinin asla temiz kala-
mtyacagı dem ektir.
Ribl. ı Ri«i<l Tarihi, I.
 B a u t k e y h A n e le m
BALAT MEYHANELERİ — Balat ka­
dimden beri, sekenesinin ekseriyetini esnaf
ve ayak lâkımı ve bekir uşağı tâifesi tenkil
ettifflnden, avâmt tâbir ile «içkictei» çok bir
semttir; meybânelefi de hem çok, hem do
meşhur olagelmiştir. Geçen asır sonlarında
ytgamiş muharrirlerden Çaylâk TevfUt Bey
«McyMne yâbud tstanbul Akşamcıları» adın­
daki railerinde, Balatda dokur, namlı mey-
hâilenin adını kiydediyor; b u nlar kâh yerine
göre, bâh da sahibinin ismine nlsbetle anıl­
mışlardır: Karanlık, Koçe Kalfa. Köroglu,
Bagçeli, Yarım Balat, Karanfil* Yascf, En-
şerci Nesim, Balta Yosef.
O zamanla r «Selâtin Meyh&ne» yfihud
«Gedikli Meyhâne* denilen bu meygedelerin
biç bîri zamanımıza İntikal etmemiştir; belki
iıim ve dekor değiştirmiş olabilirler, biz yer­
lerini lesbit edemedik.
1948 de Balatda 20 meyhâne ve 5 şa-
rabej bulduk; znâzilfiii kırk yılı aşan tek yer
yöktu. İçlerinde yalnız rum Ananiya’nın iç­
kili lokantası ağız tadına düşkün olanı ta t­
min edebilecek mutbaga sâhîbdi.
DALAT SAHİLİ — Balalın zâtnammız
daki deniz kıyısı. yetmiş yıl evvelki durum u­
na nisbetle çok değişiktir; bunu aydın olarak
gösterebilmek için 1038 de miibendisbane
talebeleri tarafından yapılmış bir İstanbul
haritası İle 1934 Belediye Şehir Rehberi ha­
ritasından, yâni yüzyıl kadar ara ile çizilmiş
iki haritadan faydalanarak kabataslak bir
kroki çizdik.
1838 de Baiatiû önünde küçiik b ir yarım
ada vardır, bu yarım adanın doğusu, içine bir
boğAzcık ile girilen küçük bir limandır, ba­
tısında da karaya uzanmış bir deniz dili bu­
lunmaktadır.
Balalın büyük iskelesi doğudaki liman
üzerinde olup çizdiğimiz krokide 2 numara
Balat Sahili
http://groups.goog le.
1974 — İSTANBUL
ile gösterilmiştir; Bu iskele de Halicin doğu
kamında bulunan bütün iskelelere ve Kadı­
köy. Üsküdar ve Bogota dolmuş beyan ya­
hut tarifesi üzerinden hmusl olarak tutulan,
tarife dışında kalmış yerltrp de pazarlık ile
giden bir, iki, üç ve dürt çifte kayıklar bu­
lunmaktadır. Dil kenarında iki kayık iskeleti
vardır, 3 numara ile gösterilen »kelede Has*
köye, 4 numara İle güeterilcn iskele de llab-
cıogluna dolmuş yapan lek çifte kayıklar bu­
lunmaktadır.
Balâtın asırlar boyunca U r facia teşkil
etmiş olan açık lâğımları, müstekreh bir W
yük mecra ile 1890 yılına kadar krokide 5
numara İle gösterilini* limana tam büyük
iskelenin civarında döküle gelmiştir (B.:
Balat Lâğım lara 1890 da limanın ağzını tef*
kil eden boğaz kazjktar çakılarak kapatılmış
dibini tamamen pislik kapamış suyu müttefik
limancık toprakla doldurmuş, lâğım mecra­
sının da üstü örtülerek ileride derin suya
verilmiştir. D ön sene sonra, 1864 de İstanbul
tarihinde bir facia teşkil eden büyük zelzele
olmuş, R alattan geçen Bizans surları ve bu
arada Balat Kapusu yerle bir yıkılmış, sur
molozları ve yine ayni âfette Balat ve civa­
rında yıkılan sair roebaoinin molozları île
Balat sahili b ir m iktar daha doldurulmuş,
1934 haritasında görülen ve üzerine bir va­
pur iskelesi 17 numara) ve bir de kayık iske­
lesi (6 numara) inşa edilen yarım daireyi an­
d ırır burun teşekkül etmiştir.
Krokide 1 num ara İle gösterilen yer roûn*
hedim olmuş surlardaki meşhur Balat kap»*
audur.
BALAT SİNACONU VAK’ASI — 19i*
senesinde m ütarekenin imzasından sonra Ça­
nakkale Boğazının açılması ve İtilâf Devlet*
leri donanmalarının tslanbula gelmesi üze­
rine, o zamana kadar Istonbulda yaşamış bir
kaç ecnebi mûsevlnin Siyonizm propagandası
yapmak İçin teşkil ellikleri altı kişilik bir
komitenin tahriki ile çrkniış çirkin bir seçim
reddi yafasıd ır. pek namuslu liderlere sahip
İstanbul mûsevîlarinin sağlam şuuru Ue bu
çirkin kundakçılık akün kaldı.
Daha mütarekenin ilk*kara günlerinden
itibaren İstanbulda münteşir mûsevl gazete*
(erinden «Ef Hyeuıpo» ve <Eİ Telgrafb» ile
bir mizah, gazetesi olan «El Cogeton» vatan
 ıSSlK LO PE Pld — 1Ö73 —
v a d e si y o lunda U ta n b tıiu n m illiy e tp e rv e r
TÜrfc gazeteleri y a n ın d a y e r a lm ışla rd ı,
O sırad a İsta n b u l lla tıa m b a ş ıs ı b u lu n a n
tfahom E le n d i iseT T iir h c â m ia n n a b a ğ lılı­
ğını, kondS c e m a a tin d e n b ih s e d e rk e n «Türk*
I& M üsevller* d iy e re k g ö s te rm iş b i r z a t idi.
5tabı)t komHe evvelâ Hatıambaşıyı dü­
şürmek ve hahaınhâneyi ellerine geçirmek
ifin Ulanbulun en fakir, en cahil, her yön-
det) acınacak zavallüanm âict olarak fcflllan-
dılar, bunları da Balatda buldular. Gir cu­
martesi günü, çoğu yalın ayak, palaspâreler
içinde Balat garibierindeu mürekkep bir ka­
labalık hahamhaneye giderek Nahom Efendi
jlevhlnde nümayiş yaptılar. Hahamhâne bu
cümayifi bîr iclâf yaygarası kabul ederek
hattâ kendilerine bitap etmeğe tenezzül e l'
raedi.
Son Osmanh Mebusan meclisi için seçim
hazırlığı yapılırken. İstanbul erm eni ve rum -
ian bu seçime Iştirâk. etmemeğe, bu suretle
Osmanlı tâbiiyetini red nümayişine karar
vsruılflerdi. Nahom Efendinin etrafında top-
t a j ş mtisevUer bilâkis secime bütün cid*
(liftleriyle girmeğe karar verdiler; ve İs­
tanbul slnagonlarında ııfedaş ve dindaşları'
na. Türldere î>û kara günlerde kardeşçe ya­
kınlığın U r vatan borcu olduğunu anlattılar,
yolunda adı geçen üç mûsevî gazetesi de
neşriyatının mihrakını bu meselede topladı.
Siyonist komite, sokaklardan topladığı
yan çıplak, seni ve perişan yirm i otuz çocuğa
itti esvapl&ri giydirerek spçime iştlrâk aley­
hinde gösterilere baş vurdular; «El Tİyempo».
•El Telgnrfo» ve «El Cogeton* gazetelerinin
rahiplerine mliracaat ederek mûsevl matbua-
Umu da d i|er azınlıklar basını gibi T ürk aley*
tarlıgî yapmasını istediler, her üç gazetenin
sahiplerinden de red cevabı aldılar. Tek alâ-
gördükleri muhit Balalın yoksullan oldu.
Vinç bir cumartesi günü seçim mesele­
sini konuşmak iizere Balat Sinagonuna giden
iki hatib, mâb^jli sureti mahsusa da doldur-
^ bir eelâf kalabalığı tarafından «îste-
vaveylâsı ile karşılandı; seçim işini
konuşamadılar, fakat yaygaracılarla konul­
dular.
-— Neyi istemiyorsunuz?!.,
ûlye sordular. Ortaya istemediklerinin
ne olduğunu bilen tek kişi çıkamadı; nihayet
bir kaelm cesaret edip<
— Neyi istemediğimizi bilmiyoruisf.. Bi­
3/group/merakediyorum
BALAT YANGINLARI
te böyle tenblh ettiler, bağırma* iseniz s&e
ekmek ve çocuklarımsa elbise vermiyeceğlı.
dediler, biz fakiriz, açız, çıplağız, bağırıyorum
İşte!., dedi.
İstanbul müsavileri seçime iştirâk etti*
ler; Balat Mâbedi vak'ası riyonistterin bezi*
meti ifa mevzii bir çirkin hâdise olarak kaldı.
B lb ).: A v r ım G a la tti, T tiritler v* yabıpttlvr.
BA LA T YANGINLARI — Fetihden bu
yana Balattan pek çok yangın çıkmış, semt
yer ite bir olmuş, hattâ,. Utanbulun Haliç kıl­
gından çıkan bütün ateş âfetleri gtbd, poyraz
esdlği zamanlar Balat yamgnlanndan çoğu Is*
tanbırtun büyük bir kısmını mahveden felâ­
ket halini almıştır. Tarih kaynaklarımızın
tesbit ettiği başlıca Balat yangınları şunlar­
d ır:
Hİcıl 19 cemfaiyclevvcl 1049 (M. 165»|
yangını — B ir pazartesi gecesiydi, ateş. Ba­
iat Kapusu dışındaki Mumhlnelerden çıklu
şiddetli bir poyraz esiyordu. Evvelâ sur dı­
şında, sahil boyundaki binalar gitti, sonra,
su r içinde ulu U r ceviz ağacı tutuşaTak ateş
içeri atladı, sabaha kadar bütün Balalı kul
etti, sabaha karşı Fethiye Camii ve Dragman
Mahallesi yandı, ateş, ertesi gûnû öğle vakti
Çukurbostana dayanarak söndü. Yangın saba­
sının bir kenarını Halicde Balat ve Fener
Kapuları, diğer kenarım Sultanselim imâreti
ile Çukurbostan teşkil ediyordu.
B i b i.: N *im â T a rihi, İ t i .
Hicri 26 muharrem 1104 {», 1092) yan-
gını — B ir çarşamba gecesi alaturka saat beş-
de Baiat (FerahketJıüda) Câmü kurbünde bir
hallaç dükkânından çıktı, bir veçhile söndü-
rülmiyerek Kesmekayaya kadar 1500 e yakın
ev dükkân yandı, müverrihin tâbiri ile «mite-
lüman ve kefereden nice iğniya ve fukara ber*
bad olda».
Bibi : S tU h to r T â rihi, İL
Hicri İS şevval 1133 flW. 17J31) yangım —
Oece saat birde (alaturka) Balat dahilinde Jîa-
cüsâ mahallesindeki büyük Sinagokun karcı­
sındaki bir yahudi terzinin dükkânından çık­
tı. Dükkânlar, evler ah$ab ve birbirine biti­
şik olduğundan aür'atle büyüdü. Sadırâsam
Oâmad İbrahim Paşa, Nişancı Paşa ve Yeni­
çeri ağası ile derhal yangin yerine geldi. Az
sonra da devrin ^hükümdarı üçüncü Ahmed,
 BALAT VANOfVLARI — 1976 —
•Kancgbas» denilen fllJcai hvtrtâyun ile ge­
lerek karaya çıktı; fakat SadırAzaın hemen
bîr telhis göndererek «Yatıudhftnelerin lw-
lugdugu sokakların çek d a r ve moloz İle do­
lu, ve soktilemiyecek derecedc halk yığılmış
oldujjumı» arzettl ve «denizden temaşa edip
söndürülmesi için hayır duada bulunm aları­
n a rica etti. Kendisi ise atehin yanına kadar
sokularak bir taraftan haUtı teskin vc tesel­
liye, diğer taraftan, yangını söndürmeğe ge­
len yeniçerileri gayrete stvketm ek için bol
bol ihsanlarda bulıınm aja başladı. Fakat ya-
hudhâneler gaayet yiiksek (B : Yahudhâne)
ve ekserisi harab, vak’anüvisin teşbihi ile bir
yalımda parlamağa ıuüsaid mum fitili gibi
olduğundan yangın âfet halini aldı ve 77
Yahudhâne, İ20 dükkân. 4 debbağhane, 6 ek­
mekçi. fırını, 1 çörekçi fırını, 7 değirm en, 23
müsiüman evi, Çavuş Mescidi, m edresesi ve
mektebi yandı. Yangını su ile söndürm ek
mümkün olamayınca, etrafında Hacıisa Mes­
cidinin bir tarafı, on bir müsiüm an evi ve Uç
aded sinagok ve sekiz hıristiyan evi hedme-
dîldi ve a te ; giiçlilkie önlendi.
Bibi.: îUşld Tarihi, V.
Hicri 1 m uharrem lt4 Z (M. 1129 17301 yan­
gını — Ateş, su n in B alat Kapusu dışında
meydana nâzır mescidin altındaki m ahzenler­
den birinden çıktı, şiddetli bir poyraz ile d e r­
hal b ir âfet halini aldı ve «ur içine sirayet
ederek yirmi dört saa t devam e tti ve Istan-
bulan sekizde birine yakın b ir kısm ını m ah­
vetti; söyle ki: Haliç boyunda F e n e r kapu-
sıından Ayvanssraya kadar uzanan b ir b attan
geride Edirnekapu ve Zincirlikuyuya kadar
varan bir pafta, içinde kaian büyük cam ilerle
Kaariye Camii civarında mucize kabilinden
kurtulmuş beş on ev müstesna, tamamen
yandı. 0 samana ait hususi bir mecmuadaki
bir kay de göre yirmi beş efimi ve mescld ve
on dört iıru ı yanan binalar arasında idi. B il­
hassa İlmiyeye mensup ricalden b&olannın
konaklan, kıymetli esyatan ve kütüphaneleri
ile kiU oldu k i tös bit edilenler şunlardır:
Bekçiler Camii civarında Şeyhülislamlardan
Abdürrabim Efendi konağı, Kevagibizâde
Veliyeddin Efendi konağı, İstanbul Kadılı­
ğından mazûl Sun’uUah Efendi konağı. Zin-
cirlikuyu civarında Anadolu Kadıaskerlerin-
deo sahhnfzâde konağı, KaragümrUlcte Öküz
Mehmed Paşa Camii kürtünde Mirzazîde ko­
http://groups.google.cor
ISTANIM
nalı. Yanan büyük binalardan birisi de Ba.
lat büyiik kilisesi idi.
B inlerce insan k ıjı yakuı açıkta kaldı.
Halk nazarm daki mevkii hayli sarsılınl| tjq.
lunan Sadırizam Damad İbrahim Pa|a, tu
gibi Afetlerden doğacak galeyana meydan
vermemek İçin şiddetli ve <ıfir'atli tedbirler
aldı Evvelâ, her b liyü k yangından sonra futı
d aim ^ yükselen inşaat malzemesini heuuu
tesbit ve tescil ettire re k «bir akçe v t habbe»
fazlasına satılm am ak üzerine n arh koydu vt
muhafazasına M imarbaşı Ağayı memur etli
İBtanbula kereste, tu ğ la ve klrem id gibi in­
şaat malzemesi gönderen yerlere, eldeki
m evcudun derhal yollanm ası ve geceli gün­
düzlü yeni im alât ile uğraşılarak mütemadi­
yen İstanbula şevki b ild irild i Edirne, Geli-
bolu, Maydos ve Sakız adasına gönderiler
ferm anlarla da. oradaki d ü lg er ve yapı kal­
falarının derhal istan b u la sevkı emredildi.
K ereste kesenlerle nakliyatçılarının fırsattan
istifade e tlik le ri için, Gelibolutfan Tunaboga-
2ina ve K ocaeli ve Bolu hâkim ve idare âmir-
lerin e şiddetti fe rm a n la r gönderildi, litantml-
da, dülger, kalfa ve am ele, yapı İşçilerinin
yangın y erle rin d e çalışm aların ı temin mak­
sad ı ile, şeh rin d iğ e r se m tlerin de yeni yapı
yasak edildi. B u s u re tle h arikzedegtaın feU-
keti kısm en önlem iş oldu ve yanan yerler de
s ü r’a tle i m i r olundu.
BibL: Arif Beyin makalesi. Osmonlı Tarih
EiKilntDnj mecmuası.
H icrî 10 şev v a l'1159 (SL 17İ6 ) yangını -
Gece alatu rka sa a t a ltıd a B alat Kapusu için­
den çıkdı, gece y a n sın a k ad ar devam etti, bir
çok yahudhâne ve dükkân yandı.
Bibi.: O.N. Ergin, Mccnllci umuri Belediye
H icri 13 sabon 11M6 (M. 17*8) yangım -
B ir çarşam ba günii akşam a doğru fileti,
difah Birinci A bdülm ecld ve Sadırtzam
»et M ehmed P aşa yangın yerin e gidip
gayret sarfedildi ise de- a tes &■ gece ve «rl** .
gUn.il akjam ına k ad ar devam etti. Haliç st-
hi Ünden Sultan Selim Cam ilscrtfi ile Kar*’
güm rük ve H azineişerif aralarındaki sahsy1
yaktı. 7000 e yakın ev yandı',
Bibi,: Cevdet Tarihi, İL
Hicrî 21 fiam aaaa 1227 (M, 1812) yaagH»
— Gece saat alaturka dörde yakın dörtjol
zi denilen yerde yahudi evüıden çıkt*- ^
 A.VSJKMtf’BDlSI — 1077 —
hudilerin kamış bayram ı idi, ateş sü r’aıle
yayılarak sur içi ve dışı büiün Baiatı sardı
re Mlün gayretlere rağmen beş kol halinde
yayıldı, bir kolu E ğ ri Jtapuya dayandıktan
joıtra söndü. Bir koli) Tokfür.wrayma doğru
gitti ve kale duvarında kaldı. Bir koiu Baiat
Hamamım ve sair mahalleleri yakarak Balat
Kilisesine Seldi, rahibler, Tulısmbacıbaşı A ğ a
ile neferatma 15.000 kuruş vâdederek ateşin
kiliseye sirayetine mâni oldular. Devrin hü-
Jiiimdarı ikinci Sultan Mahmud, o akşam if­
tarı kum baran kışlasında yapim.su, ateşi ha­
ber alınca derhal Aynalıkavak Sarayı yanın­
daki Tersane Eminleri Bilek Konağına gel­
di. sahur yemeğini orada yiyerek yangın ye­
rinde bulunan Kaymakam Paşaya, Kaptan
Paşaya. Sekbanbaşı Ağaya. Bostancıbaşı A ğ a ­
ya ve sair zabıtana hasekiler gönderdi ve
ateşin söndürülmesi için can ve başla çatış­
masını emretti. B alatm nam lı m eyhanelerin­
den Çuiacıoğtu m eyhanesinin sahibi on t a ­
dar tulumbayı içeri alarak k endi miçolarına
ve işe yarar sair kim selere p a ra la r dağıtarak
ateşin bir kolunu m eyhâne önünde d u rd u r­
mağa muvaffak oldu. B ir kolu ertesi gün de
ilerllyerek başlan başa A y v an saray ı' yaktı.
Bir kolu A yvansaraydan s u r dışına atladı,
şiddetle esen b ir lodos rüzgârı ile önüne ge­
çilmez b ir halde E yyuba doğru ilerledi. H a-
Hç dalgalıydı; y aim dilerin itikadınca, kam ış
bayramlarında sandala b in m ek büyük g ü nah
sayıjudı, yalım ları, lodos ile sahile doğru
inen ateşin önünden kaçm akta olan Y ahudi-
tetin bir kısmı ken d ilerini denize atm ağa
başladılar, çoğu denizde boğuldu; b ir kısm ı
da îyâl ve e v lâd lan n ın ellerind en yapışıp
'“ fadan Eyyuba kaçtılar ve H alici dolaşarak
karşıda Hasköye sığındılar, yağmacı m aku-
lesi tulumbacılar için, b u yangın, kü lh an ı tâ -
îrat ile bir «kızılbayram» oldu; BoStancıfoa-
51 Ağa bunların elinden yağma ve gazbedUen
eşyanın btr kısmını istirdada muvaffak ola­
rak *Siıin imdadınız lâzım fleğil» diye yan-
S'a hududunun dışına attırdı. A teşin Eyyuba
ÛOğru ilarliyen kolu, Zâlpaşa İskelesinde an-
I cHk Ünlenebildi. Ates onbes buçuk saat de-
v«m etti.
: Câtji Stıid Vefcayinâmesl,
Iliort 3 şaban 1243 (M. 1828) y»ngım —
Eit salı (ecesi Abacıbaşı Çeşmesi eivârından
t* lı, 6 saat sürdü, vak'ânüvis Lûtfi Efendinin
r /group/merakediyorum
BALAT YANCIN TULUMBACILARI
lisanı ile • hıristiyan ve yahud hanelerinden
bir çok biiyût ve menizil mahvü muzmahil
oldu».
itleri 14 ^llkaadc 1282 01, 1896) yancını —
Ateş sur içinden çıktı, SuO kadar bina yandi-
B lb l.: O.N. Ergin, Mi.t i -Uil Umurl Belediye,
1284 (M. 1*67 - 1888?) yanım ı — Ateş
su r dışından çıkdı, 118 binâ yandı.
, Dibi : O.N, Ktrîh, MeccLlci Umuri Belediye.
fi. İS teşrinievvel II'»,? (M, 1877) yan­
gını — Mahkemealtı denilen yerden çıkdı,
121 binâ yandı.
Bibi.: O.N. Erııin, Mecelle! Umuri Belediye.
R, 31 mayıs 1306 (M. 1809) ytmgiDi —
k ürk çü Çeşmesinde 25 biıia yandı.
Bibi.: O.N, Ergin, Mecellei Uaıûrl Belediye.
R. 23 Temmuz 1308 (M. 1890) yangını —
Ateş b ir Pazartesi gecesi alaturka altı buçuk­
ta Balatta su r dışında Mehmet Efendinin
keresteci dükkânından çıktı. Civar evler ve
dük k ân lar tamamen ahşap ve şiddetli bir
poyraz esmekte olduğundan hemen büyüdü.
70 ev 35 dükkân 1 cam i yandı. Yangın yerine
m erkez kum andanı A rif ve Jandarm a kuman­
d anı C em al P aşalarla zaptiye nâzın Nâzım
B eyin gayretleriyle şiddetli riizgâra rağm en
ateşin daha büyük b ir â fe t haline girm esi ön­
lendi, Y anan evlerin hem en hepsi yahu dilere
a it olup içinde ancak üç dö rt rum ve ermeni
h anesi vardı.
K. 17 m art 1308 (M. 1Sİ2I yangım —
K arabaş M ahallesinde 60 ev yandı.
Bibi.: O.N. Ergin, MeceJlei Umûrl Belediye.
R 29 haziran <312 (M. 189C) yagmı —
K arabaş M ahallesinde Dibek denilen yerde 45
b i n â yandı.
Bibi.: O.K. Ergin, Meeelfcl ümûri Belediye.
R. 11 temmuz 1327 (M. 1911) yanjfım —
334 ev yandı.
Bibi. : O.N. Ergin, Mecelle! Umuri Belediye.
R. 13 aralık 1328 (M. 1912) yangını —
27 ey yandı.
Bibi. ■. O.K. Ergin, Mecelle! l/mûı*J Belediye.
BALAT YANGIN TULUMBASI SAN-
D İĞİ, BALAT TULUMBACILARI, BALAT-
LtLAR — Eski mahalle ve sem t tulumbacı­
lığı âtemiıuto Balat Ş&ndjgı İkinci sınıl ta-
 B A U 'I YOKUŞU — 1Ö7 8 —
kunlardan sayılırdı ıB .; Tulumbacıları: bu
semti çok iyi tanıyanlardan merhum Osman
Cemal Kavkılı bir makaalesindp: «Balat tu
lumbactlannm ekseriyetini yahudilfr teşkil
ederdi. luysü 2İüğünde köçeklik etmiş Fıstıkçı
Nesim Do David Reis de, Sultan Hamîd dev
rinîn sonlarında Balat tulumbacılarının en
meşhurları idi» diyar.
1946 da 88 yaşında bulunan Büyük Ka
palı Çarşı esnafından DeVigâvur Anliriifr hal
tercümesi arasında onbeg yaşında bir çocuk
İken bir Balat tulumbacısı ile aralarında ge­
çen macerâyı şöyle nakletıniştir:
«Arabacı olan dayım Koço Kalfanın Ay-
vansaraydaki ahırında yatardım; dayım Ay-
vsnsarsyın sayılı tulum bacılarındandı. Bir ge­
ce Ortaköyüııdeki b ir yangına gittik; onbeş
yasında, en. ateşli çagyn, sandık taşım ış de­
lilim ama hevesim var, yahu ayak, keçe k ü ­
lah takıma katıldım; Tophaneye geldik, yan­
gın bastırılmış, döndük, dönmemizle berâber,
sonra öğrendim kİ B alatlılar imiş, peşim izde­
ki sandık tarafından basıldık, siüe, yum ruk,
ustura, bıçak iki sandık efrfrdı birbirine gi­
rişti. korkdum. yan sokaklardan birine dal­
dım, semte doğru koşmağa başladım, B alat­
da bacaklarım durdu, bir kapunun eşiğine
oturdum. Dayandığım İtapu aralandı, tatlı
bîr kadın sesi; — Çocuk.. g eL gel.1,, dedi içe­
ri girdim, bir şamdanın ışığında gecelik ya­
tak kıyafeti ile körpe, güzel bir yahudi karısı
gördüm.. Kadın nedir daha bilm iyorum , beni
musiuğa"gölürdü, elimi, yüzümü, ayaklarım ı
yıkadım., kendime geldim., kaşım , gözüm
yerinde, elim ayağım dilzgiin, filiz gibi oğla­
nım.. toyum, acemiyim ama, yüzüm göaüm
açılmaya Ulidâdım fazlaymış; b ir odaya a l­
dı, leblebiyi lob demeden çak d ını, nazlan­
madım. Fakat çok geçmedi, kapu vuruldu,
aman kocam geldi diye beni zampara m asal­
larında olduğu gibi musandıranın üstüne çı­
kardı ama. bizimkilerle dövüşen Balat tulum
bacılarından olan kocası, iri y arı bir adamdı,
kapıdan giriuce etrafına şöyle bir bakındı,
beni eliyle koymuş gibi musandıra üstünde
yakaladı. Kuşağında bıçağının sapını gö­
rüyorum. kıtır k ıtır kesecek, k u rt önün­
de kuzu gibi melûl melûl baka kaldım. —.İn
aşağı!., dedi, tn d im .— N e işin var burada?
dedi. Anlattım. Azıcık düşündü: —*Şu kal­
tağı boşayacağım, sana ilişmeyeceğim, ama
http://groups.google.coi
İSTANBUL
sen do namusumu kurtaracaksın, şimdi söyle
bakayım, bağçcdcn in cir çatmağa geldin de­
ğil mi?.. — Evet, dedim İncir, çalmağa gel­
in iştim ..t.
BALCI V O K irşu — Eyyub Kokakların­
dandır; 1934 Belediye Şehir Rehberinde testti
julilmiş idâri taksim ata göre Düğmeciler, )&■
lâmbey ve Cezcrikaasım Mahalleleri arağın­
da bir sın ır olarak uzanır; biri diğerinin de­
vamı otan K alcnderhâne Caddesi ile Zalpaşa
C addesinin bağlandıkları nokta yukarıda Kay*
darbaba C addesinin Üstündeki meydamtnsı
açıklık arasında uzun b ir yoldur; Kalender-
h â n e-Z a lp a şa C addeleri îte olan k av lağın­
dan girildiğine gör* evvelâ batı-güney istika­
m etinde düm düz gider, sonra 90 derecelik
b ir %aviye ile doğu - güneye döner, bu. ikin*
ci istikam etinde, bir paravana gibi, sağa, sola,
te k ra r sağa ü ç defa kırılır {& ; Eyyub). Sağ
kolunda Zekâidede, Ö tlek ve Haydarçeşmesi,
sol kolunda da bitim ine yakın Maslak Yoku­
şu sokakları ile kavşakları vardır.
K abataş döşeli, iki arab a ra h a t gcçccek
genişliktedir sonra dikleşm eye ve dirseklerini
yapm aya b a ş la r son dirsekden sonra az me­
yilli bir yol olarak bitim noktasına ulaşır.
Y okuşun altbaşında köşede Abdünnâfi
Efendi Mescid - Zaviyesi vardır; minaresi yi*
kılm ıştır; 1955 de zâviye mesken olarak kul*
lanılm akta idi; Nâfi E fendinin torunları otu­
ruyordu.
Çoğu ahşab» y a rı kagir, tuğla ve beton
büyüklü küçüklü evlerin hepsinde mülevâa
g elirli aileler oturm akta idi.
Yoku§un ü st kısım larından Eyyubun.
peyizaj ressam larının üstünde dikkatle dura­
cakları p ek güzel b ir panoram ası görülür;
solda selviyeşili fon içinde Eyyub Camii. İri
n ilüfer yaprakların a benzeyen Bahariye Ada­
ları. so nra S I â b ta ra |a , K araağaç. Sütlüce.
Halicin bilim suları, g erilerd e tepeler., ve bü­
tün renk ve çizgilerin üzerinde ışık oyun­
ları. ..
Yokuş dikleşm eye başlayınca biraz da­
ralır; iki kenarında evlerin yei'ini kaba taştan
örülm üş duvarları ile boslanlar alır.
H aydarbaba Çeşmesi Sokağı ile olan
kavşağı köşesinde lülesiz. kitabesi? bir kuru
çeşme vardır; çeşme. zemin k atı kagir ahşeb
b ir evin altındadır; bu binâ eski bfr nakşi-
bendi tekkesi olup şeyh Selâm i dergâhı adı
 ^SU tlO PED lSİ
İle anılır Az ileride dc Şeyh Bejir Kfendl
Dergâhı görülür (Nisan 1952).
Haklu Göktürk
BALÇIK. İSKELESİ — Haliçdc D efter­
dar iskelesinin Eyyub tarafında lıemen yanı
ba<mda bir küçük kayık iskelesivdi. Dogma
küvunıe Eyyublu otub 1945-1946 arasında
seksen yaşım aşıuış buluna» tiyyuh Câmii-
kebiri Başim am ı Sâkib Efendi m erhum İs­
tanbul Ansiklopedisine naklettiği h âtıralar
arasında; (Bu iskele yanında b ir sıra çöm­
lekçiler vardı» dem işti. F akat, tkinci Sultan
Mahmudıiü ilk saltan a t yıllarında tanzim
edilmiş bir lîostancıbaşı D efterinde (B .: Bos-
tancibaşı Defteri! bu iskelenin iki su llan sa-
bilsarayı arasında olduğunu görüyoruz; D ef­
terdardan Eyyub istikam etine, m etin şudur;
D efterdar İskelesi —* M ustafa Haseki
niıı iki goz kayıkhânesi — B eyhan Sultan
Sarayı — Balçjk İskelesi — Esm a Sullan
Sarayı...
Bu iki Sultan Sahilsarayının yerinde bü­
yük Feshine Fabrikası k urulm uştur; bu a ra ­
da Balçık İskelesinin de ksldınklığı. yahut ki
»nlçtk Tekkesi MCbCidJ
(Rwlm: Turan A<ıksa*j
m/group/merakediyorum
1979 — BALÇIK TEKKESİ MESCİDİ
bir müddet fabrikanın hususi kayık iskelesi
olarak kullanıldığı söylenebilir.
Bi\>\ • Buhiancıbajı T3eî Lcri; tmjVn S&btk Elen­
di menkûlâtı.
BAI.ÇIK TEKKESİ MESCİDİ — Haliçdc
Defterdardadır; D efterdar Caddesi ile Cezerl-
kaasırn Akarçeşmesİ kavuşagı kösesindedir,
lladikatül Cevâmiin kaydine göre hicri 8(3
(Milâdî 1458 -1459) da meçhul olan bânisi
tarafından dâriilhadis olmalı iiz«*re yaptırıl­
m ıştır; zaman ile harab olmuş, Hicri 1000
(Milâdi 1591 - 1592) tarihlerinde Kamje mü-
dafii m eşkur Tiryaki Haşan Paşa tarafından
mescid olarak ihya edilmiştir; imamlığı Şeyh
Mahmııd Sünbiili’ye verilmiş, bu zat da mes­
cidi bir maviye haline sokarak halvetiye usu­
lünce sabah ve akşam evrâdü eakâr ile meş­
gul olm uştur; Hicri 1018 (Milâdî 1609 - 1610)
da vefat eden bu şeyhin yerine yine Mahmud
isminde b ir şeyh postnişln olmuş» o da Hicrî
1128 (Milâdi 1618-1619) da vefat ederek
zaviye - mescidin m ahfili altına defnedil-
raiştir. Ayni yere G aii Haşan Paşanın akra­
basından da b ir kaç kişi gömülmüştür.
İkinci Şeyh Mahmuddan sonra sırası ile
halvfctlyenîn şemsiye kolundan oğlu Abdullah
âALDIRAN SOKAĞI — 1990 — İSTANBUL

Efendi (ölümü hicri 1155 = ■ milâdi 1742 - Balçık Tekkesi Mescidi ve tekkenin tür­
174.1 • X Abdullah Efendinin oğlu Abdülgani besi 1950 da pek harab bir halde idi.
Erendi {ölümö hicri l2Q i — milâdi i7flö - Hakkı G*klui
1787), Abdurrabman Efendi tölümü hicri
UAUHRAN SOKALI — 1934 BeUdıyfc
1225 — milâdi 16101 Kambur Salim Efendi
Şehir Rehberine göre Üsküdar Vapur İske­
(Ölümü Hicri 1234 - Milâdi 1818 - Jftlfll Şeyh
lesi meydanı H«* Şemsipasa Caddesinden Ea-
olmuşlardır.
1il ban İskelesine doğru ayrılan isimsiz sokak
Bü dört §eyh de vefatlarında zaviye için arasında uzanan bîr sokaktır; rehberdeki kim-
deki mahfel altma gömülmüşlerdir. Abdül- siz sokağı da buraya ekliyerek. Üsküdar mey-
ganî Efendinin zamanında Balçık Tekkesi en
danmdan yüründüğüne göre s a |a kıvrılıp
parlak devfinî yaşamış (milâdi 1742 - 1787
Balaban iskelesine kavuşan bir sokak idi de
arası) zengin, fakir halk ile dolub boşalmış,
diyebiliriz; 1959 im ârında k a ld ır ıp güzer­
revnaklı cemiyetler olmuştur. Kanbur Salim
gâhı meydana katılmıştır. Bu sokağm kö­
Efendi ise zaviyeyi zikir için yalmz salı gün­
şesinde b ir yüzü ilkele meydanı/ıa bakan
leri açmış, sair giinlerv 18 lû dan 1819 za ka­
dar Balçik Tekkesi kapalı kalmıştır, Kanbur büyükçe bir kahvehane vardı, müşterileri
S41im Efendinin ölümUnde şeyhlik münhal arabacılar, şoförler, iskele kayıkçıîariyie ara­
kalmış, bu vazife yine aynı yıl içinde Şeyhü­ ba vapuru beKlîyen bazı yokulardı. R E. Kû-
lislâm Mekkizâde Mustafa Âsim Efendi tara­ çtııııın m uhterem dostu Üsküdarlı hatfc şâiri
fından Debbağlar Şeyhi denmekle m eşhur Vâsıf Hoca m erhum la Üskiidardaki buluşma
Sacük Efendiye verilmiştir. Bu zât hastalan­ yerlerinden biri de bu kahvehane idi, Rah-
mış, tekke - mescld ile şeyhlik makamını hic­ jtfetii muzaffer Esen de istisnasız Rejad Ek-
ri 1242 (milâdî 1820 ■ 1827) de 2000 kuruşa rem in refakatinde, bir müddet oturulduktan
Saadı'ye farîkatindefl Şeyh Mebmed Emin sonra Ü sküdarın bir semtini dolaşmak üzere
efendiye satmıştır; ve aynı yıl içinde Ölmüş­ yola çıkılırdı.
tür.
BALDIR, BACAK, AYAK MASAJI HE
Mehmed Emin Efendi Balçık Tekkesin­ SİMLERİ JFutbolcnlarm) — Zamanımızda
de SaadJye âdâbına göre icap eden tadilâtı
fudbol oyununa karsı gösterilen alâka, bü­
yaptıktan sonra tekkeyi bir sene sonra aç­
yük şeh ir Istanbulu baştan başa sarmıştır.
mışta*. tkinci Sultan Mahmud, Mehmed Emin
Efendiye ayrıca Eyyub Sultan Türbedarlığı
m tevcih etmiş, hicri 1251 {milâdi 1835) de
de Balçık Ifekkesi ve Cârniinl yenileyerek
şeyhleri için, bir de türbe İnşa ettirm iştir;
bu türbeye de ilk olarak hicri 1257 {milâdi
1841) de vefat eden Meluned Emin Efendi
defnedilmiştir.
Sultan Mahmud tamirinde kapusunun
üzerine konulan tarih kitâbesi şudur:
S ehlntehi derv iş h û k u lb l H uda M ahm ud H an
ttTBcfcâe lulfO sû ben i sihİbdiLâm şâd û m a n

IUi V I nvrtkûtta tamam 4hid idllb v ird i nizâm

Adti ile hlsu avam devrinde oldu k&muran
Dâim ıluâl ehühâl alur o z illi lâyeaftl
Y a k ın lı oldu hl misal budur Hankaahî üâdiyan
Şeyhü müridi halk iden RabbJ Kerimi 2Ulmeneo
BAnlI hftyfâlü hasen kılsucs o gâlıı her zaman
Nazm ltU B^fvet Bey güne} lârîftj tamm oku gel
«Saad De yapılı bi bedel bu dergâhı Mahmud Haıu
FuîLolculonn b ıld ır, bacak, ayak /©simU’irl
(Sone H. 1251) (ftaartclvrdc İBttşv ctnıig f*t*)jrafUnte*U

http://groups.google.corr
 — m ı — BALDü UÇIPLAR

! yjltn *yakü, yarım pabuçltı sokjik pırpın* rılmış kitot paçaları, kadar üryan hüner sa*
lanndan yüksek sosyeteye kadar kadın er- bibi adaH ve kıllı bacaklar, oluşturan müle*
Igelı her yaşta İstanbullular muhakkak bir hassıs elleri altında baldırlar, koca bir çıplak
klubûn taraftan olmuş. v« kiûbler arasında ayak, kota bir topuk, koca bir taban.-.
^ampiyûnluk yolunda yapılan müsabakalar») Kfrkaç tanesini m uhtelif gazetelerden
jrıünakaşasıni her türlü günlük işlerine tercih kc:.'-j) arşivimizde sakladığım a ve İki dane*
■ etmiştir: uğrunda tahsil* meslek, iş, mevki Bİnın kabataslak kroki kopyası bu yazının ya*
rç hâttâ sıhh& ve hayal fada edenler olmuş* nında görülen bu resimler iıç sütun inerine
tur <B. FUlboli. (umumiyetle 11, 14 santim ebadında) neş­
İ Kâgırl tehdidine tâbi olub azâmi altı sa­ redilmiştir.
hi/c atarak iotişara mecbur olan biıyük ve B ir gün gelecektir ki meselâ İstanbul tarihi'
ciddf Sûolük gazeteler, halkın aşır) alâkası ne çok hizmet elm iş Efdaluddin Tckiner gibi
karşısında be? sahifesini. içinde vatanımız da bir Türk bilgininin ölümünün İstanbul basının
dahil siyasî, içiimaî, iktisadi, fikri, sınai, be­ daki yankısını arayan bir mtidokkik, basit bir
dii. askeri cihan haberlerine, baş m akalesi­ olum ilânından baçka bir şey bulamaz iken
ne. fikralarına. tefrikaların» ve keudisîni bes­ Meşin yuvarlağı» sihirkâı b ir hâkimiyetle
leyen ilânlara tahsis etmiş, koca bir sahile- koşturan vc «dem ir gibi ştttler» çeken bu
ani de (altıncı sahife) Spor haberlerine bu yalın ayaklardan, tabanlardan, baldır ve
I haberler arasında da bilhassa Fudbola bırak­ bacaklardan b ir çiftini görerek a ltın d a:
mıştır; uzak veya yakın b ir is­ c... sol ayak baldırındaki ha*
tikbalin ağır tenkidi önünde Eif am an ın giderilmesine ça-
«■gazete aslında beş sahifedir. bşjlırken,.», «Sağ ayak bile­
alımcı sahife müstakil günlük ğindeki Ânza ihtimamla teda­
Spor gazetesidir* diyebtlmek vi görüyor.», Sol iç... sahaya
lçİ£ bu son. sahifede «Milliyet çıkmadan masajını yaptırı­
SpoT*. «Vatan Spor*. «H ürri­ yor...», «Klubünün mukadde­
yet Spor», «Cumhuriyet Spor» ratım tayin edecek ayakta ârı-
gibi isimler kullanılmıştır. sadan eser kalmamıştır» gibi
yazılar okuyacak, ve bir dev-
Koca bir m îlletin günlük
'I rin irfan seviyesi hakkında
hayatının her alanında hiz­
çok rahat hüküm verecektir
metleri ve hatıraları Türkiye
(195B),
târihine gççecek kimselerin
ölüm haberleri tek ve nâdiren HALDIRİÇfPLAK, BAL-
Hci sütunluk başlıklarla ve ek­ DIRIÇIPLAKLAR — LÛgat
seriya ölüm ilâçlar] ile neşre- mânası e d â f ve esâfil ayak
dilirken, biyografileri hakkın­ takımının da posası olan gil*
ca hiç bir şey yazılmaz iken rfıhdıır. Ar ve îıayâ duygusu
spor sahifelerinde m eşhur olmayan, ırz ve namus kaygu-
fudbocularm günlük hayati' su bulunmayan. Her türlö El*
nuı hurda teferruatı İle işti­ sik, fijcûr ve fuhuş ile yoğrul­
gal edilmiştir. muş, mütecâviz ve türlü ha­
1957 • 20S8 arasında İs­ basetle alabildiğine pervası*
tanbul basınında Fudboîcula- ve cür’etkâr, ayni zamanda,
m baldır, bacak, ayak masajı asil kuvvet karşısında korkak,
isim lerini yayınlama modası ccbîn, insanlığın yüz kara»
olmuştu; oyun sabalarında iıa- olanlardır. Bu makuuleler ki­
2a geçiren fudbolcularm ma- lde v« kıyafet bakımından da
sfaler île çıkıkçt hekim lerin hırpani, hakikaten mühmel
dinde nasıl tedavi gördükleri serseriler olub baş açık, baldır
hakkında resimli tafsilât ve­ O o d o k in n » asır baldınçıjılaâı bacak çıplak ve yalın ayak do»
rilmişti: yukarıya doğru sıy­ (R e « ltu : SaUibft B euratı) laşırlar.

ı/group/merakcdiyorum
 BALDIR IÇIPLAK
Bilhassa çıplak ayakla dolaşmağa, baldı-
fi çıplak ruhunun en miihinı tezahürüdür;
ayağına bîr kap geçirmek zaruretinde kalsa
dahi topuk nümayişinden v*a geçemez, ayak*
kabının ökçesini basar, lopuk gösterir. Bu­
nun en canlı misali Islanhulun eski meşhur
tulumbacıların ayaklarındaki kundura ve ye­
menilerin ökçesini basıp dolaşmış olmaları-
dır. Kişi oğlu, haftâ kibar gençler arasında
hünkârları pek çok olduğu halde îstanbulu
hükkiyle temsil eden orta tabaka halk nazarın­
da tulumbacılık hiçbir zaman makbul olma­
mış* tulumbacıların büyük ekseriyeti, en bü­
yük şöhretlerini daima ayak takım ı yetiştir­
miştir. Tuimııba «andığı kolu aUına girip
yağına koşan tulumbacı da baldırı çıplak ti­
pini en kuvvetli çizgileriyle yaşatm ıştır
(B .: Tulumbacıları.
tâtanbulda. Yeniçeriliğin azgınlık devri
olan Üçüncü Selim. Dördüncü M ustafa ve
İkinci Mahmud zam anlarında itlik ve itlikden
kinâye baldın çıplaklık da büyük şehir genç­
leri arasında rağbtf görmüş bir âfet olmuştu..
Nice rengin çocuktan, beyzadeler kılık ve kı­
yafetlerini bu hayta güruhuna benzetm işler­
di ki o zam anlar İstanbul baldırı çıplaklan
VrjıiceriM im •«« »nan» d u r in d c bey • !>«£> uftlıı İHıMıriflpl.k
tR tsim : Sabi lı. B analı)
— 1982 — tSTAKBGL
cCezâyer Kesimi* denilen bir kıyafetle dola-
şırlardı:
Ten üstünde bir gömlek, kollan kottuk
altlarına kadar ııvanınıg. düğmeler kastan
kopuk, göğüs. bağır açık, «Sine perçemi» ıfe.
niten gaglis kıtları İte meme başlan görûpür. -
hattâ ban azılı zıpırlar göğüs kıllarını tutu,
ra ile alıp tam bağrında bir tutam kıt bıra­
kır, bu kılların her birine hurda elvan bon­
cuk. bulabilirse hurda inci, bir (lanetine de
bir mavi boncuk getirip düğümlerdi, bunun
adına da «Sine Parçem l. derlerdi.
Belde bîr buçuk arşın şal kujak, bir ucu
y ere sarkm ış, ucu ardında lUnurdü.
Paçaları diz kapaklarının bir kanş jü­
tünde kalan gaayet kısa «Diz cağsın» giyer­
lerdi. Botları, baldırları yaz ve kı; çıplak,
ayakları da m uhakkak yalındı. Bir kısmı,
bilhassa baldın çıplaklığa özenen kişlıâde
gençler yatın ayaklarına «Galata Yemenisi,
giyerlerdi, bu yem eniler kısa arkalı ve Jtua
yüzlü, yeni topuğun üst kısmı ile ayak parmak­
larının enleri, üst kısım ları görünür, yeme­
ninin yüzü sadece parm ak uçlan, tın u k bi­
tim i hizasından tutardı. «
Ocakla kayıtlı olsun olmasın hepsi yeni­
çerilik dâvası güldüğünden, bir ye­
niçeri ortasının — taburunun ni­
sanını (alâm eti fârikasını) kolları­
na dövme ile nakşettirirler idi.
Başlarına da b ir ucu omuzla­
rına sarkan bir. birbuçuk arşıjıiıfc
b ir şâl sararlardı.
O devirlerde bu uçarı baldı
Clplak kıyafetine özenen fukari
çocukları bir Galata Yemenisi, bir
baş veya bel şâlı tedarik edebil­
mek için h e r şeyi göze alırlar, hır­
sızlık yaparlar, hattâ iffetlerini fe­
da ederlerdi.
Son Yeniçerilerden Çardak
Kolluğu çorbacısı ve JıalJc ş tiri (da­
latalı Hüseyin Ağanın «Şehrengiz»
yollu kaleme .ıldıjı Destan Mec­
m uası baldın çıplak hava ve heve­
sine kapılmış ve altun adını bakır
yapm ı; bu uygunsuz kara bahtlı
gençlerin ilim leri ve tasvirleri ile
doludur. Aşağıdaki manzumeler,
bazan yarısından fazlasını son de­
rece açık yazılmış olan bu destan-
http://groups.googîexût
 AVSIIOOPEDfSl 1983 — BALDlRtÇIPLAK

lartn otJebli, yerlerinden seçilnıifU r

j linrb«rİB glkrller İ h ı d ı r f th a k
C ttâ y c r K rsİm fl b a td ın çıplak
*
/rm -h-kıntn Iske nıfenU r v u rgunu
Tulum bac ıla rın a rfur kuzgunu
Dinlem ez h a tır Ritmi I h em k an u n u
JtaZdıı ( t p l ı k . ayak çıp lak ethlmıtrlır

İ Biri >lûtla*iılfl a K a n k l r u » [tır

Ayaftm üptnftge bin a ltın atdır
B a k ı r ı ç ı p la k d tf cüm le re fiki
Dadında n e n bir de] i po>raidir,
*
Mclı ce b in e ip ek k â k ü lü n saçm ış
Yalın ayalı: fle*er s in e s i» aç m ış
Daııln tu rfa küJâh b rJ d e y a ta ğ a n
O b t y i a lıâtıoi p e d e r d e n k aç m ış
*
Kik 111 lütiifünü hoş keunlş berber
Gül gül Dİmuş yiaajımİB $amuter
Ayak yalın bâriısunfla «İfanı
EIU doku«lan o civelek nefer
•
\<* ek s ik f a u n t ş u n n* d ç ziyftdc
, İçte iskelede yağlı piy ad e
JCâjıJwı rec im le görtlüjjrıjfrt ^Jıb»z
Ayan oilu nâmı îpekcizAde
*
Adı E lif Deyd ir Kölemen soyu
Fildişi s tlv jd ir beyimin boyu
B altljr çıplak yalın a.vak bıpkındir
.Htblevendim içmiş İstanbul »uyu
★ Xf>nun]mıun batldınçıplak tiplerinden
Buyur rtendim oy M isti gehsâdem (R esim : Kafciba Bozcalı)
Tozu loprağıyle öpeyim kadem
Şu Çardak KnlJuğu b ir aitten kafes
nın yanında şiddet yerine terbiye silâhını
Kanaması sen ol ey ııuri didem.
kullanmış bir de baba - murebbi görürü*.
Yukarıda en doğru çizgileri ite tarif eî- Alemdar Paşa ile beraber İstanbula gelen
tigimlz baldın çıplaklığın İstanbul gençleri Rumeli ayanlarının eu namlıların dan Serezlİ
arasında makbul olup butun ahlâk, namus ve îsınaiZ Beyin öti yetişkin oğlu vardı. Bu deli­
İffet bağlarının koparılması, delikanlıların kanlılar da İstanbul gençlerinin baldın çıp­
bud. baldır, bacak, ayak, bazu, sine ve meme lak kıyafetlerine özenmişler, bir terziye birer
te$hiri, aydın olarak meydandadır ki korkunç kat Cezâyer Kesimi esvap sipariş etmişlerdi,
bir ekıistansiyalizm ceryaısıdır; öylesine ki bunu haber alan şerefli, haysiyetli ve vekarü
srkasinı* bir haşarat yatağı haline gelmiş olan baba evvelâ terziye haber yollıyarak oğul­
Yeniçeri Ocağına dayanmış bu ceryan evvelâ larının ısmarladığı esvapları söz verdiği gün­
Alemdar Mustafa Paşa ve sonra İkinci Sultan de teslim etmemesini tehdit ile tenbih etmiş,
Mahmud tarafından kanlı şiddet tedbirleri sonra kâhyasına çarşıdan kırk elli takın* Ce*
He önlenifmiştir; ve mşmış. köpürmüş bal­ zayer kesimi esvap aldırtıp en süfli hikmetleri
dırı çıplaklık kendi yatağına şekilmiş, îıer yer­ gören uşaklarına, şamar oğlanlarına gîydirt-
de her zaman görülen, bulunan ayak takı­ mişti. Onları bu kıtıkta gören deiikanhlar da
nınım posası eclâf ve csâfll güruhundan iba- kapıldıkları hevesten vaz geçmişlerdi 1
' rsttir,
Ondokuzuneu asır bngında İstanb ul genç- Tarih kaynaklarımızdan başka edebî tne- t
lwini batağa sürükleyen serseri kılığı altın ­ tinlerde de İstanbul baldın çıplaklarından
daki sapıklığa kargı, A lem dar Mustafa Fasa- bir kaç isme rastlannii^ır. Evveîü yukarıda

n/group/merakediyorum
 r tL m ftJc riP u u t JÖB4 — İSTANBUL

zikrettiğimiz mecmuasında ıDâsitânı seren- kâr iblis benzerdi, çehresi iğrenç, maruarasj
tâm» adındaki otuz atlı kıt'atık destanca kötü, clnkayası onun yanında âdem idj> diyor
kendi ha! terümesini yazan ve başHHİan ge­ ve §u beyti yazıyor.
çenlen pervasızca nakleden Çardak Kolluğu VOiüjj jrorr" güvihı
Çorbacısı Galatali Hüseyin Afiamn bir kah­ l'rmn iviitıja klniM- rt'-mr; nry<{| ftUnıihı
vecinin oğlu olub ûtıbeş yaşında iken, kentli
tâbiri ile «Hamlacı iti Kurdoğlu Câfer> adın­ *Yüîıünü gören ahmak için #âhide lü­
da. elinde tek telli sazla sokaklarda yalın ta­ zum görmez, kazığa vursan kimse günahı
ban döğen bir serseriye -ayak uydurduğunu, neydi diye sormaz» |I3.; Lâtifi, Kaslamonilil.
baldırı çıplak yolu ile Yeniçeri Ocağına gir­ Aşağıdaki beyitjn kimin olduğunu tesbit
diğini görüyoruz. edem edik:
Onsekizitıci asır muharrirlerinden Mirza- Scl*vl o]53 kadril yftrc ınuüdil atfcb olman
zâdc Mehmed Sâlim Efendi kendi adına nîs- Kim baldfnçaplaklarda haya ü rtk-h olmaz.
betle antları şuerâ tezkiresinde şâir Fasih
Ahmed Dedenin hal tercümesinde Galata *Û yarın endamı ile boy ölçüşen servi
baldırı çıplaklarımdan Pırpırı Mustafa ve ağacına şaşmayınız, baldırı çıplaklarda edeb
Bekri Haşan adında iki uyguosuz serseriden ve hayâ yoktur».
bahsediyor, bunlardan Bekri Haşanın asluida Knderunkı Vâsıf İstanbullu bir mahalle
irfan ehli zümresinden iken her nedense hal­ ağzından sürtük kızma yazdığı nasihatnâme-
din çıplaklık yoluna de:
düşt üğii nü soy] üy or
Baban vireyriî «eni bıılaykîm mevâtiye
ve her ilösi için «bal­ Jjâycntlp biulc (abınım bârl yâliyc
d ın çıplak levendi şe- B a ld ın ç ıp lak alup o t u r t t u r m a hâliyc
kaavet raütad» işleri Ne pırpırıya eylr mı*yil ne paşâliyo
göçleri şakavet olan Olttıi sokak siipiirscai kadın kadıncık olî,.
levendler dtyûr [B ; tlivor.
Ahmed Dede, Fasihi.
Müverrih ve âlim Şânizâde Atâııllah
Onyedinei asır or­ Efendi iso baldır* çıplakları îstanbulun in
talarında bir baldın ehJl halkının karşısında bir düşman gibi giy
çıplağın Galata ile yor.
Boğaz içi köylerini
dehşete verdiğini bi­ Dil bakımından ikinci Abdiilhamid dev­
liyoruz fB.: İbrahim, rinde yazılmışa benzer, fakat, bir kılmasında
Kanlı). haldin çıplakların kellesi vurulacak derece
de jiddetle takip edildiğinden bahsettiğine
Onaltıucı asır mu­
»öre İkinci Sultan Mahmud devrinde
harrirlerinden Kasla*
mış gibi giirünen Mukbil adında bir şâirin de
monili Lâtifi de bir
baldırı çıplaklık yoluna sapmış Hasköylii Sor­
hâtırasını yine kendi
guçtu Nûman adında güzel bir gence nasi­
adına nisbetle anılan
hat yollu yazdığı bir manîume *vardır:
şuerâ tezkiresinde Si­
noplu Şükrünün hal- Nurrten gördüm seni aman gülelim
tercemesi içinde bir Bınkmhkda benim yumaıı gündün
vesile bulup nakledi­ Yoft mu Beııdc hiç din iman güzelim ,
yor ve Onaltıncı as­ Rtınrian sonra hâltııı duman güzelim
rın namlı baldın çıp­ Seni kim se lıaldirıçıplak yapan
laklarından Tızmantı- l>of ryln yüz vrrme cy çübi hubnıı
rıl adında bir serseri­ CİL-ant1 artık yalın uyak daltaban
doldurmadan hatibe zaman güzelim
den .bahsediyor; «vü-
cud yapısı ile Katda- Alnına diikor&m fışifte kâkui
• . , , . /.anjoniflUTin ttfrfstnnsj. Sîııoi ttrytmdu İki jfojıcn güt
gmda kopmuş dev'e. raliJll hal(llrl w ,ak ^
Bun kan ağlayım da »en karşımda rüI
kılık kıyafetçe hile- ittesim: Kablha BıncaUt <jöh$k#J zulme lirnmn giiullm

http://groups.google.coj
 — ÎAB5 BALDI1UÇTPI*AK

y,I o ü s of M n td rn » o kjç& hya baldırı ve ayaklan çıplak, ç;plak ayakların­

p{p|r d e sözlünü konm a çalıya
da acaıp pabuç terliklerle sokaklarda do­
VynM 1»<” r t» 1 P»çaliy»
V e t« uT iırd u âa n harm an laşmakladırlar ki has damgası ile birer kız
ı baldırıçıplak» dırlar.
rr rt^ rrk a ta b a l d i n t i p la k ile*
Takdrm b^ Â p ü s k ü lü n bil«- bl]f
Baldırıçıplak, argo tâbiri ile, «tüyünü
i/grund* tiu-jünlüm k en d im i dil* düzdüğü y.aman», meselâ esrar ve heroin
Ccl bu yoldan ol p rV m » n g u ı rl l m satıcılığı, karaborsacılık, kaçakçılık gibi gayri
meşru kirli yollarla bir servele kavuştuğu za­
%,> dîr o t«rfa s*J ft keçi» külah
Şeytan kem c n rfip d tn k u r l a n m A llah
man 1Türedi* olıır, kıhk v t kıyafetini deriştir­
K ıyar ?ilılw haşa g ö r v pâdî^nh diği halde ruhu baldırıçıplak kalır ki şarkın
Mülkü hflım t s r * S ü lry m a n Rtiw lİm büyük mütefekkirlerinden ve Abbasî haüfefos
rinden El Me’mun onlar için: «Cemiyetle en
V e trr a r tık gezm e rczilü b^ d m cst
Em&al a k r a n a ra s ın d a kalırın j>prİ tehlikeli unsurlar olurlar, servet kudretini
Tdvb^ id ü p ^ am nınn g it ûl ahriesl cemiyet nizamının ıztırab içinde kıvranma­
Hatköviü S o rg u ç tu N u n ıa n KütpLim sında kullanırlar* diyor.
Aplu s-idıktn kü-l-en bu V u k b it Baldırıçıplak iffet ve namus cevherleri­
Tu!am fU m d ^ n t|<* olayım delil ni çıplak ayağının altına aldığı, tüyünü düz­
Srn c f m i l s a h ib i. ra b b im iz O m i l dükten sonra ayni ruh hâleti sle para kıy­
Af id er k u lu n u R a h m a n güzelim metini düşürür, bini bire indirir, beş bin ye-
Bu manzumede Enderunlu
Vâsıfla tesiri sezilmekedir, bü­
yük aynlik Mukbil'in ciddiyeti*
dir.
Bir hakikattir ki her büyük
bpHît gibi tstanbuiun günlük
hayatında baldırıçıplak güruhu
her îaman, kendi devrinin icap­
larına uymuş kılık ve kıyafetier
içinde daima bulunacaktır (B .:
Baldır nişanı; Pırpırı; Bıçkın;
kopuk; Kabadayı; Külhanbeyi).
Garip garip kılık ve kıya­
fetle, bazan hâneberduşlara tak-
liden yalın ayak, yırtık ve pis
mintanlar ve pek acaip panto­
lonlarla, dolaşan ve bu hali bir
mârifet zanneden zamanımızın
egzistansiyalist gençleri hiç te ­
reddütsüz birer baldırı çıplak
toslakçısıdırlar; ve yine hiç te-
reddüdsiiz, lâyık olmadıkları
varlık içinde şımararak gaflet
uykusuna dalmış anaların ba­
baların kurbanlarıdır. Meşhur
Fransız filîm artisti ve pervasız
soyunmada dünya rekoru kırmış
Brigit Bardot'yu taklide yelte­
nen bajeı kızlarımız da vücudîari-
*ün belden aşağı inhimalarına in-
libak etmiş paçaları dizkapak' fluldır ii Işaji U yeniçeri tastekeisi genç kayıkçı
CİÎffiim : Nablh» bnzeall)
larma daracık panlalonlarla
îi/group/merakedıyorum

B.AUJÎB NİSANI
Fine *be*>. bm yeritıc *e lli» d ir; meselâ
doksan bin lira ya alınm ış m ükellef hususi
otom obili üzerine!» konuşurken cdoksona a l­
dım!..*
Diyen adamın tü re d iliğ in d e şüphe e t'
m em elidir.
BALDI it NİŞANI — Yeniçerilik Hina-
nmdajfi baldut çıplak giirûhu bu asker oca­
ğından olmakla övünmek ve etrafım bu mü
nasebetl* sindirmek için baldırlarına dövme
ile mensup oldukları Yeniçeri Ortasının —
taburunun ınişan* denilen alâmeti farikasını
yaptırtırlardı. Dövme ile resmedilen bu ni­
şanlar İstisnasız her Yeniçeride bulunurdu;
fakat tavır ve hareketi, ahiâkı mazbut olan­
lar nişanları bâzu, kol ve göğüsü üzerine res­
mettirirler idi, baltkr nişanı yaptıranlar ise
zıpirlıkda, serserilikle en ileri gidenlerdi.
Haytalık, kopukluk yolunda e tra fa nefretini
uyandıracak aşırı edebstelik yapanlar, hırsız­
lık şutu üstünde yakalananlar, cebren ve kah-
ren ırza ve namusa tecavüz edenler ve hattâ
şüpheli metanlar basıldığında fâhişe veya sa­
pık oğlanlarla yakalananlar eğer baldın nişan­
lı. ise ya. Ağakapusunda (B.: Ağakapusu), yahut
Rumeli Hisarında. Tersane Zindanında, lü­
zum görülürse yakalandığı semtin Yeniçeri
kolluğunda nuıhâkemesiz boğularak idara
olunur, boynuna ve ayak bileklerine ağır taş­
lar bağlanan cesedi de gece denize atılırdı.
Buna rağmen baldırlarına nişan dövd-ürcnler
daima çıkardı, ve baldır nişanı olanlardan
kelleyi koltuğa almış hsyla, şahı bilindiği için
herkes yılar, çekinirdi.
BALDIR VE BACAK EDEBİYATI VE
NEŞRİYAT — Ruh hastalan üe yeni girdik­
leri bulûğ çağının buhranlarını geçiren genç^
leri istifimâr için bir aşk romanı çerçevesi
içinde cinsi münasebetleri hayasız çıplaklıkla
nakleden ve tstanbulda galice basilmiş, el
alımdan satılmış,, ahlâk zabıtası tarafından
şiddetle takip edilmiş eserler vardır kİ asrı­
mız başında bunlardan dillere destart alan­
lar «Kaymak Tabağı» ile »Zambak», roman­
larıdır. Ender Elo geçen matbu nüshaların­
dan meraklıları el yazısı ile teksir etmişler,
böylelikle meşrutiyet devri gençliği arasında
bu iki tf&eri okumayan kalmamıştır. Bu çe-
şid eserlerden bir kısmı ila ruh hastası kalem­
lerden, iktibas edilmiş duygu ve arzuların
İSTANBUL
1986 —
bo&alulınası eseri olarak çıkmıştır. Bu arada
hakiki veva muhayyel Mr takrm otohiyogra^
tiler de yazılımdır ki fır-r zaman her yerde
ojıiuflu Bibi bizde de basılması yasak vesika­
lar arasında kalacaklardır, eger bir umumi kü-
tübhnneyc intikal edebilirlerse ancak ruh
hekimlerine gösteri lebileceklerdır. Bu konu­
da biîde matbaanın henüz tesis edilmediği
devirlerden itibaren yazilagelınij? <Bahnâmos
leri de hatırlamak lâzımdır (B.: Bahname),
Bizim Ansiklopedimizin bu maddesinde
tesbit etmek istediğimiz edebiyat ve neşriyat,
yukarıda bahsettiğimiz eserlerden daha ma­
sum yazı ve resim yayınlarıdır. Yine ruh has
talan ile blûğ çağı buhranındaki gençleri is­
tismar için gösterilmiş çirkin basın faaliyelS-
dir; ahlâk zabıtası ile Müddei Umuminin ya­
pacağı takibata karşı maskelenmiş bir lakım
mecmualar, kitabçıklardır, Mecmualar ara­
sında «Piliç* ve ^Bıldırcın* ilk hâtıra gelen­
lerdir.
Sadece en mahrem noktalar küçücük si­
yah bir bandaj ile kapatılmış çırılçıplak ka­
dın resimlerinin bir mecmuaya aşırı rafbeî
sağUyaeağı düşünülerek yapılan bu neşriyat
karşısında Türk ahlâk zabıtası kayıtsız kalma­
makla beraber cemiyetimiz an'anelen daha
kuvvetli baskı olmuştur.
Bu yayınlan idare edenler umdukları
rağbeti görememişlerdir. Günlük gazeteleri­
mizin magazin sahifelerinde büyük kıtVtda
verilen nîm üryan, mayolu kadın artist re-
simleri ve güzellik kraliçeleri resimleri de.
Öyle zannediyoruz ki bir gazetenin bin nüs­
hası içinden ancak birinde yosmaları alâka
ile lemaşa eden gözler bulunabilmigtir,
Bati Avrupada ve Amerikada jiek bü'
yük bir rağbet sağlamış olan «Pin - Up* 1ar,
hattâ elli iki tane açik saçık güzel güzel kı­
zın iskambil kâğıdlannm arkalarını süsleye­
rek oyuncuların elinde gül koncası destesi ha­
linde toplandığı halde biîde idhal malı olarak
kalınırlardır, Onları çizecek ressamlarımız ve
basacak matbaalarımız vardır; fakat »Pin-
Up» larla yatak odasının duvarlarını süsle-
yecek masum zevke sahib bekâr delikanlı
evinde müstakil yatak odasına sahip değil­
dir» sa-hip olanları tla odasını dilediği gibi
süsleme istiklâline sahib değildir, Safr bekâr
uşaklarına gelince, onlar da duvara resim as­
ma zevkinden mahrumdurlar. Çoğun»n da
cünbüijleri başka vadilerdedir.
http://groups.google
i . - ı , u a jo r E i it s t
-•
BALfK — HâJkin günlük yiyeceğindi»
tuttuğu önemli yer. İstanbul sularının bolluk,
ç^jt ve nefaset bakımından Harikulâde ve­
rimi. avcıUnnin ve esnafının hayal, kıyafet,
Ülfet ve sohbet bakımından tipik ve karakte*
fiştik hususiyetleri ve nihayet Islanbulun Ba-
bahanesi ve BalıkpaKtrUrı ile balık, bu şe*
hır kütüğünde vaktiyle tesbiti gereken büyük
bjp maddedir.
Uzun zaman İstanbul Balıkhane Müdür'
lüğünde butunmuş ve Milli Kütüphanemize
«Balık ve Balıkçılık» adı altında ölmez bir
ı$er bırakmış olan Karakut Bey Devedyan
kaviline göre İstanbul Balıkhanesine seksen
yakın batık geiir. Bunların idinde mev­
simine göre daima görülenler şunlardır:
Levrek- M a l, barbunya, tekir, kılıç, o r­
kinos. palamut, torik, gümüş, istavrid. izma­
rit, uskumru, ktiyos. ateş l»lıgı (Sardalya). lü­
fer, kalkan, çivisiz kalkan. pisi, dil. hamsi,
gümii§. kırlangıç, öksüz, iskorpit, honı, kara­
göz. mercan, sarıağız, istrongilos, mezid. mer­
sin. çiı». çamuka. köpek balığı fasıl köpek,
camgöz, hırbıriyas pamuk), vatos. Tatlı su ba-
UKlaruv;Un sazan, Uıtlt su kefalı, u tlu su te*
regj, vjan babjfi. yayın, turna.
Ara sıra görülen balıklar şunlardır:
Difltfer baliği, çeça. mazak, Lipsos, kokla,
gelincik, sinarıd. minakop, eşkine, zargana,
îûpea.
Nâdir görülen balıklar:
Akbalık, tessi, berber balığı, sarıgöz, is­
pari, üzgün, mand&göz mercan- berlâın. kayış,
msgrl* pervâne lAy balığı).
Pek nadir görülen balıklar:
Malta palamudu, iskorpit hanisi. gün
balığı, ördek balığı, kâğıd balağı. ıskarmoz
balığı. melanorya, çitari, çutra, uçan balık.
Her ikisi de rahmeti rahmana kavuşmuş­
tur, Ekrem Regad Beyle (K.E. Koçu'nun ba­
bası) Osman Ferid SağUın'uı kalem arkadaş­
lığı ile neşrettikleri sNevsâli Osman!» de.
İsl&ntolda yılın oniki ayında yenilecek ba*
hklaT ve mukaşşerât şöyle lesbit edilmiştir:
îkinclkânun — Barbunya ve lüfer pek
îayıftır, lavaşı yapılır, fırına verilir. Bu ayda
kırtartgıç ve öksüz balığından maadası çiroz-
laşır Ulakoa, tarak ve istiridye iyidir.
Şubat — Balıkların ekserisi yumurtalı­
dır; yenecek halde değildir. Levrek ve kefal,
yumurtası olmakla beraber yağ lıdır Gelinci*
;m/group/merakediyorum
BALIK
1687
gin vc maildin güzel lavaşı olur. Istakos yu­
murtalı vc tarak pek lezzetlidir.
Man. — Tcrcihoıı yenilecek balıklar ke­
fal, levrek, gelincik, barbunya, lekir, kara­
göz, İskorpit ve mercandır istiridye lezzetli­
dir.
NiMn — İlaçlama balıkların hepsi fili­
dir. fatakoz ve Çağanozun tam yenilecek za­
manıdır. Kalkan, bilhassa karegtiı kalkanı
enfesi ir Boğaziçi balıkçıları. «aradenizde
yeril kalkan avlarlar, pek, İm cilidir. İstirid­
ye zayıflamağa başladığından tavsiye edilmez
— Mayıs kalkanın^ pisinin ve kaya ba­
lıklarının en filâ zamanıdır. l»adoryi. İstakos
âlâdır. Barbunya ve tekir ‘balıklan yağsız ve
lezzetsizdir.
Haziran — Barbunyanın ıskara mev­
simidir, tekir yağlıdır, körpe Mersin balığının
pek nefis başlaması olur. Kırlangıç iyidir.
Levrekin bilhassa kuyruk tarafının tavası pek
lezzetli olur. Ulakos ve emsali yumurtalıdır,
salataları pek güze] olur.
Temmuz — Ateş balığı (Sardalye) nrn
bilhassa asma yaprağı içinde ıskara zamanı­
dır. Barbunya, tekir, lüfer, ispari ıskar& olur.
Ağustos — Barbunya İle tekirin en âlâ
ıskara 7anıanjdır. Lüfer, tufana ve haşl&malık
balıklar bu ayda pek lezzetlidir. İstakoz, mid­
ye, çağanoz da güzeldir.
Eylül — Barbunya, te k ir kofana lüfer,
ispari. İzmarit, kılıç, ketal bu ayda pek lezzet­
lidir, Bunlardan lüferin en İyi zamanıdır, kı­
lıcı tla bilhassa defne yaprağı ile şiş yapma
fidir.
Teşrinievvel — Barbunya ve tekirin en
yağlı ve lezzetli zamanıdır. Lüfer yafJı ve
pek lezzetli olduğundan yalnız ıskara yapma,
lıchr. Kılıcm ve kefalın en olgun zamanıdır.
Teşrinisani — Teşrinievveldeki balıklar
devam eder. Barbunyanın hâlâ ıskara zama­
nı ;lır. İstakozlar çok dolgundur. İstiridye ve
raidye de pek lezzetlidir. Fakat Marmara ve
Boğaz mahsulleri olduğuna dikkat etmelidir
(B .: istiridye, mfaya)
Kânunuevvel — Balıklar yağsızdır, çoğu
yenmez. Uskumru yağü ve lezzetlidir; fakat
ayın «onuna doğru tavasını yapmalıdır. İsti­
ridye ve İstakozun en âlâ zamanıdır (bütün bu
halik isimlerine bûRmvı).
Balık deyimlerle, teşbihlerle, darbıme­
seller ile günlük sohbet dilimize, İstanbulun
küffmniler. hlnebettluşlar argosuna girm iş.
 BALIK AĞLARI — 1U88 —
kelimelerdendir, Cemiyet hayalmda her türlü
kt5Uiliik. yolsuzluk. bozuklukta daima küçük'
lerin büyükleri örnek a id in i, evvelâ büyük­
lerin doğruluk yolundan çıkıp sonra küçük'
lerin onlara ayak uydurduğunu İfade etmek
için t
Batık baştan kokar,..
Denilir.
Bir İşîıı meçhul bir istikbale kalm ası:
__Aliden paranı aldın mı?
— Bah k kavağa çıktığında alırız...
N & îalf. kuru, ne yağlı ve semiz; boyu­
na, bosuntt, yaşma uygun vlkutl besisine *ba-
lık eti* fienilir. bilhassa eski îslanbul haya­
tında oğullarına kız aram&fa çıkan görücüler
(B .: Görücü) beğendikleri kızları bu leşbih
ile derlerd i.
— Dün Çirl'yl deniide gördüm, balık
gibi otan,..
— Ne yapsın garib, çöl çaput içinde, es­
vap yoksulu...
Hiç bir zaman halledileraiyeeek bir fş.
hiç bir zaman ele geçmiyecek servet İçin
«denizde balık..,* denilir;
— Ne oldu senin Mısırdaki mirâs işi?
— Denizdi* balık.,
Küçük sermayenin, büyük sermaye karşı
»oda zebunluğu, «büyük balık küçük balığı
yutar.*.»:
— Senin fabrika lûthOOO Ura ile döne­
cek iş değil, gelişmesi için en aşağı b ir mil­
yon koyacak ortak bulmalısın,..
*— Biliyorum, onu verecek adam da ha­
zırdır, ama ben kendi yağımla kavratacağım..
Büyük balık küçlik balığı y utar dostum...
Karışıklıktan istifade ederek yahut tez­
vir ile menfaat, mevki sağlama «bulanık su ­
da balık avlamak»:
— Şu herif geldi, biziaı dairenin tadı
tuzu kalmadı...
— Nereye gitse öyledir kerata» bıılamk
suda balık avlar...
Alın teri, el eoıeği ve güz nuru île ka-
taoılmış, bak edilmi} bir paranın çalınması,
gasbı, iş sahibi tarafından ahlâksa eseri öden­
memesi. yahut çok noksan olarak ödenmesi
karşısında beddua yerinde:
— Param balık kılgıdır, boğazda kalır!.,
derler.
BALIK AĞLARI — Kara Wn Bey Deve-
ciyan ki büyük bir otoritedir, aşağıdaki satır­
M * p : / / g m ı ı p a g n n g l g finl
İSTANBUL
ları bu m uhterem müellifin *Bablt ve Balık­
çılık» adındaki müballed eserinden nakledi-
yonı* •
Balık avı âletlerinin en ehemmiyetlisi
ağlardır. Balık ağları pamuk, keten ve ipek
İpliklerden örülür İse de keten ve lpekden
yapılmış ağalar keyf için balıkçılık yapan
meraklılar tarafından kullanılır Kıxık yola,
meslek olarak balıkçılık yapanlar. gerek de
nizde gerek lallı suda » K ılıç ağı müstes­
na — hep poımık ipliğinden ISrülmüş ağ kul­
lanılır.
Ağ yapmak için kullanılan pamuk iplik-
terini lm ırtayacak fabrikalarımı* bulutuna,
masından tîolayr ag ipliği kânıilen yabancı
memleketlerden getirilir. Ecnebi memleket­
lerden hazır balık ağj ila gelir i&e de maki-
na ile örülmüş o balık ağlarının düğümleri
kayıp güzlerinin mtteamı çabuk bozulmakta­
dır. Bundan dolayı balıkçılarca makbul de*
gildir. Bizim balıkçıların kullandığı bütiin
ağlar küyJerde ve ekseriya balıkçı kadınları,
kınları ta ra flıd a n örülür.
Balık ağlan güllerinin genişliğini tâyin
İçin balıkçılar arasında «parmak» ölçüsü
ve kâh m ilim etre kullanılm akta ise de ağ
gözlerinin büyüklüğü hakkında bir takım la-
b irâiı mahsusa vardır; kafe şeklinde «fon göz­
lerin bîr- dıl’t m ilim etre ile gösterilerek ağ
isim leri ş u n la rd ır:
B ir 7 m ilim etre «Hamsi b$z&>, en d a r fW ü ag
10 «•Kilindir gözü». fS&nlalya *ötû>
> J9 «Torba ^iaii>
9 16 * cVnalka*. «Mazgala» ve «fstar-
rid g$zü>
İ» «Uskumru ç5tü>
25 < M akastık «Kırtgfe»
98 «PıJam at ffefl*
> 44 «-Kılıç gözü»
Bizim balıkçılar tarafından kullanılan ağ­
lar beş nevidir, h er nevin de çeşidleri vardır.
B irincisi: Voli ve Sürtme ağları:
Bu nev’e gireıı ağlar evveli ığnb'Jvdır,
onlar da üç nevidir:
t — Boğa* ığrıMarı; 2-— Marmara ve Kı-
Kil Adalar ığrıbları; a— Torik ve palamut iğ*
n b la rı (B.: Iğrıb).
Sonra manyat’lar, onlar da birkafi nevi'
dir: l— BÜyiİk yahıırt dikne manyat; 2— Te­
k ir manyatı 3 — KÜçîüc tnsnyat y&ltuâ ü t-
lakos (B .: Manyat}.
Sonra şu ağlardır; Çamur ığrıbı, atrİna I
^ ,SSMm>«l»M________________________ ^ M B 9 —
J0 . çamtıka ağı, iskorçila tg ı. alkarna ıbiiliin
m inmlere lrakınıı).
İkincisi: Alamana ağları.
Asıl »Isınan» ağı, çakar a fi. gırgır agl
|B : Alamana; Çakar; Gırgır).
(j'çüncüsa S ite ağlar.
Sardalya ağı, uskumru agı ve yeldirme,
fcotyos ağı, torik ve palamut ağı, ablatya ağı.
jsuvrid ağı. istrongilos ağı, istekm ağı. kal
kan ağı. kılıf ağı. mersin agı [büUin bu isim­
lere baktnıtl
Dördüncüsü: Difana yatıud çifte farıyalı
ağlar.
Kefal Te lüfer ağı, tekir ağı, m arye ağı,
torik »e palamut uzatması, p ili ağı. sübye
ığı (bütün bu (simlere bakınız).
Beşincisi: Sâbit ağlar.
Çökertme ağ, k arne ağı, vinter, saçma
vûhud serpme, balıkçı kepçesi (bütiin bu İsim­
lere bakınız). (Karakul Deveciyan. Balık »e
Balıkçılık).
BALIK AVI (Divan Edebiyatında) — Bo-
jiiiçinde ve Marmaraıia sandal ite balığa çık­
mak nevcivanlarla ülfet ve m uhabbete düş­
kün uygunsuz M lhâttf gilrûhu tarafından fır­
sat bilinirdi; bilhassa lü fer avı ve ateş balığı
avt mevsimlerinde gece balık tutm ak behâ-
neıi ile can sohbet ve m uhabbetleri divan
edebiyatına geçmiştir.
Ondokuıuncu asır bağlarının külhanı ş iir­
lerinden Enderunlu Vâsıf bir şarkısında Bo-
jralçiııin bu cünbüşlü balık avlarından (saydi
«menlerinden) bahsetmektedir:
Bir tını diuûr alda gönül semti Bebekde
idenin yavrucağım dâhi tuuekde
09 Dilli şikâr clmpk için u jd i semekde
Bir ileni mchlib IdeliM İkizde felekde
Tavm buu mej dolrhmltm rikım niyaza
ValvirKİım ol mesti meyi gınuri pîıa
Mahfî kapatan yağlı piyadeyle Holün
Bir Âlca! mdhlâb {delim bit de felekde
Yine Vâsıf Enderûıünin bir şarkBıdır:
O mehrûye bulub takribini dün yalıda çattım
Baltkda avlajnfc İcarın reciy i vaslı çatlattım
Ktfttller ıByledlm Buyusca gitUm nejne aldattım
SıkttHhrıbm » n ld im aldım koynuıııa y a ttı»
BALIKÇI BABA. — Onsekizinci asrın iik
arısında yaşam» bir melâmi derviştir; aslı
Bitlis» olup a d ı Abdülcelildir; te&bit edile-
■uiyen bir tarihde istanbula gelmiş, Ryyubda
B A L tK d, BALIKÇILIK
çc külâh. atoma kâkülleri dökülmüş, bıyık
sakala karışmış, utun saçları omuzda, sice ür­
yan, ayak yalın, her sabah, barındığı tekkede­
ki odasındfto (ikar, İskeleye iner, teveccühü
olan gene bir balıkçının kayığına bir ve bir
tek balık tutarmış, gene balıkçı iae babanın
ayağı bereketi kayığını balıkla doldururmuş;
fakat Balıkçı Babanın tutduğu kadar İri ba*
ligi tutamımmış. Mettml derviş o tek balığını
ya ogün kendine m ık yapar, yatıud Eski-Yeni
semtinde b ir rum bakkala verip başka bir ihti­
yacını tem in edermiş.
Hicri 1155 (Milâdi 174ÎJ de vefat eden Ba­
lıkçı Baba Eyyubdâ Gümüşsüyü Caddesinde
Hatûniye Dergâhı bahçesinin üst kısmında
medfundur. 1952 yılı nisan ayında ustuvâni
kabir taşı Sarılmış, yerde yatıyordu.
Halfaj C ttlü rt
BALIKCIBAKKAL SOKAĞI — Eyyubun
Gümüşsüyü mevkii sakatlarındandır. Eski­
yeni Caddesi ile Bülbülyuvası - Eskiyeni So­
kağı arasında uzanır; bu son iki sokak ile bir
üç yol.ağzı yaparak kesişir; iki araba geçecek
genişlikte, paket taşı döşeli bir yoldur; evleri
ikişer katlı kâgir ve ahşap yapılardır; dük­
kân olarak iki bakkal, bir kunduracı, bir leb»
letoici, b ir kömürcü, bir de kahvehâne vardır.
Cadde kavşağından girildiğine göre sağ kol­
da Kırkmerdiven ile bir ftavuşağı vardır. Bi­
timine yakın sol kolda Eskiyeni Mescidinin
yan duvarı bulunmaktadır.
Rivayete göre bu sokak adını balıkçı Ba­
ba ismin deki bir melâmi dervişin getirdiği ba­
lıklara karşılık bu dervişe islediği şeyi veren
U r rum bakkalın (B .: Balıkçı Baba) lâkabın­
dan alm ıştır (Nisan 1952).
Hakkı GttktUrk
BALIKÇI, BALIKÇILAR. BALIKÇILIK
— Eskiden, asrım a başında Birinci Cihan
Harbine kadar ayrılırdı; yılın dört mevsimin­
de ve bilhassa kışın gece veya gündüz, denİR
üstünde sıhhatlerini ve hattâ hayatlarını İs­
tihkar ederek, türlü meşakkate, zahmete gttfiüs
gererek rıziklanm balık avında arayanlara
«Balıkçı»; balıkçıların tutup getirdikleri ba­
lıkları Balıkhanede yapılan mezaddan satın
alarak dükkânlarda yahut sokâk sokak dolaşıp
sataulara da «Tablakâr» derlerdi. Zamanımız­
da ikisine de balıkçı diyoruz.
Dükkân sahibi olsun, seyyar, ayak esna-
 (5IA SB U I ANSİKLOPEDİSİ — 1991 — BALIKÇI. «U tK O U fC

(ından oUun- tablakâra balık» dem ek, bizce am atör oJta balıkçılarının en ccrarlarmdail
Bü)-ük$ehir tstanbulun hem en hepsi meni, biri otan Çubuklumu heykeltraş Râtib Âşir
fedakâr, mihneti kendine zevk etmiş <ieni2tı Acudogu da tek satırlık hâtrra bırakmadan
evlâıiları hakiki balıkçıların hakkına tecavüz ve bilhassa yalnız kendisinin bildiği en zengin
•Ibi geliyor. Balığı balıkhanede balıkçıdan alıp mercan yalaklarını tesbit edip İstanbul balık­
bir çarşı boyunda veya sokaklarda satan tab­ çılarına hediye etmeden göçüp gitmiftlr. Eski
lalar. ne balığı r e n e d e denizi «ever, £ünluk ve muhakkak ki değerli bir otta balıkçısı ofup
alı; verişini, kazancını düşü n en alelade bir bıılnduğu meclislerde ve İstanbul radyosunda
mutavassıttır; daha kârlı b ir i; bulduğu anda bol bol konuşan Bgref Şefik /Uabey bu an tik '
tereddüt etm eden « yola sapar. lopediyc kendi hal tercümcattıt yatm ak için
■B alıkc». balıkçı doğar vq balıkçı olur', bilinmesi gereken bazı malûmatı yazmamış­
içlerinde büyük teşkilât kurm ağa muvaffak tır, balıkçılık üzerine notlar, hâtıralar kaleme
olmuş, kırk, elli ve h attâ daha (azla tayla bes- alacağını aslâ tahmin edemeyin Bugün Istan-
leven zengin reisler v ardır, kılık ve kıyafet­ bul s u la n balıkçılığı hakkında bir şeyler bi­
lerini dahi değiştirm eğe tenezzül etınezler, liyor isek hepsini İstanbul balıkhanesine hey
rajtarı ve sıhhatleri elv erdik te, denizin biitün keli dikilecek koca adam Karakin Bey Deve-
meşakkatini tay/alarjyle paylaşırlar; bayalık ciyan’a borçluyuzdur.
gösterme*. Reis ve yetişkin oğlu, biri yaşlı Boğazın halen en usta olta balıkçısı, en
öbürü şehbaz tayfadan ayırd edilmez. 1956 se­ güzel tekne ile en mükemmel av takımlarına
nesinde Şilede, bu kasabanın kayalar kenarına sahip kıym etli diş hekimi Dr. Slret Dosdoğru
kayıkhaneler üstüne k u rulm uş en pitoresk d a böyledir, Deveciyanın muhalicd eserine
yapısı olan b e k âr uşağı balıkçı o dalarını ziya­ pek çok şey ilâve edebilecek olaa bu zsî da
retimizde nam lı Teisterden M ustafa tpek’i d e­ Öyle tahm in ediyoruz k i tek satır yazacak d e ­
likanlı oğlu ile beraber, şartlarında eski fakat ğildir.
temiz b irer mintan ve paçaları sıvanm ış p ar­ İstan b ul sularının namlı balıkçılarının
tal pantolonlarla, yalın ayak, pırpırı, yakla­ h al tercüm elerine, hayatlarına aid malûmat»
şan balık avı r a m im i
için a£ tam ir e d erler­
ken bulduk.
Bo|aam içinin
amatör balıkçıların­
dan ve Kanlıca eşra­
fından merhum A.
Câbir Vada »Boğaziçi
Konuşuyor» adındaki
eserinde Boğaz balık-
«ı Çtfığına imkân ölçü­
sünde bir yer v e rm e ­
dir; balıkçılık üzerine
j müstakil bir eser ka-
3 'Mae alacak malûma-
; ta sahip olduğunu
tahmin ettiğimiz bu
I ratın bilgisini kalem
■ diUne vermeden uffı-
] W laldlıateîi buyiik
t Ayıptır; maalesef
emsali de pek çoktur,
bu arada İstanbul su­
larını ve Marmarayı Ag tiünir Mfaa Vuk*rt Bofaa fratifccıi»
P 6 i y i bilen ve (ItMİro : Sahihi Bw*atı)

m/group/merakediyorum
 BALIKÇI. B A U K C IU K — 1M 2 —
hatırat. balıkçıların kılık va kıyafetleri. b-ı
Ukcı odaları; tıatıkcı sandalları. balıkçı ka
yıkları. alamana va gırgır yapıcılar, cn narım
ağ örücüler, ağ tamircileri, balıkçı kahveha­
nelerinin hususiyeti, istanbulini balıkçı semt­
leri. mahalleleri; Boğazda, Boğaz dianda
Handenizde, İzmit Körfezinde, Marıııorad.ı,
Hayırsız adaların sularında, Marmara adaları
sularında İstanSyl balıkçılarının faaliyeti za­
manımıza kadar tltsyan perdesi altında kal­
mıştır, zauvammızdan İstikbale de pak az. der­
yada kalre yazılar kalacaktır ki onlardan bî­
ri de İstanbul .Ansiklopedisinin <Balık* konı-
pozisyonlu maddeleri ile balıkçılık üzerine
sair maddeleridir.
A. Cibir Vada yukarıda adı geçen eserin­
de »U satırlür yazmakla, balıkçı hatıralarına
ae kadar muhtaç olduğumuzu aydın olarak
göstermektedir.
•Balıkçılığı kendiline maişet vasıtası edi­
nen Bota*lçtnin ilk balıkçıları mıklartn.1 d e­
nizden temin etmeğe haşlarken yeni av ma­
hallerinin kejtine ve avlama usulleri İle av
âletleri icad eînıaje de gayret sorfetmi^lerdir.
■ Altmış seneden beri leser 1941 de kale­
me alınmıştı) ne evvelce kejfedllmlş av ma­
hallerine bir yenisi zammedildi [Meselâ K_ Â.
Acudoğu keyfettiği mercan V*t*6ı kayalarını
Ag («mir eden Büy&taUb bir ram balıkçı
(Ufstm: Keutol 7****)
ht t pH/^groyp^google.eon
İSTANMIL
ifşa etmeden vefat etti) vc ne d* avlama usu]
»o âletleri ıslah ve tekemmül ettirildi. İler
ne kadar gırgır son zamanın bir buluçu ise de,
bu da evvelce kullanılmakta olan alamana
ağının denize daldırılan israfının biizblerefc
toplanmasından ba^ka bir şey değildir. gu.
nunla beraber alamana alının ancak kendi
yüksekliği Jcadar otan derinliklerde icullaöıl-
mak mecburiyetine mukabil, gırgır ağının her
derinlikteki suya saltnabllmeti de mühim bir
terakkidir.
Şu durgunluğun alimi! senesi benim bil­
diğim zamandır. Hir buçuk asır, belkidc daha
evvelden beri ayni halin devam edegeidijj. by
uzun müddet zarfında hiçbir şeyin d e ş m e ­
miş olm ası ile de sabittir (miiellif zannediyo­
ruz ki: *Bu uzun müddet zarfında hiçbir şeyin
değişm emiş olduğunu tahm in ediyoruz» de­
mek istiyor).
* İnsanın deniz derinliklerine inerek ot*-
da iş görebilmesi ım k in ın ın tahayyül htle
edilemediği bir devirde Boğst bailkcılan ıg-
rıb m ahallerini 'keşjfctmlşier, Marmara deni­
zinden « a ra d en ize ve m aküsen göç eden ba­
tıkların cinslerini tefrik, muhaceret mevsim­
lerini tayın ettikleri gibi, h e r Ü rerlerinin <3 .
sametleri nazarı dikkate alınarak bıınlan av­
lamak için m uhtelif şekil ve ebadda ağlar icad
ve a lla rın sureti istimalleri ile su tazyikleri­
ne ve atıp tekm eden tahassiil edecek yıpran­
ma ve drseleıneye m in i olacak tedbiri İm-
lub tatbik etm işlerdir. Balıklardan yeril olan­
ların, tabiatieri ıcatn, yaladıkları mahallerin
kayalık, kumsal- veya çamur mu olduğunu
nıOUİea ve bunların avlanmasına mahsus pek
m uhtelif ağlar, oltalar ve bu oltalara takıla­
cak en vli zokalar keşif ve her balığın harisi
olduğu yem cinaini de tayin eylemişlerdir.
«Zokaların ne g ib i bir maddeden im i)
edilm en muvafık ve ehven olabileceği tetkik
edildikten sonra zokaya verilmesi düşünülen
biçimi elde etmek için hangi cismin elverişli
olduğunu aramışlar ve bu cismi oyub zoka
kalıbı haline getirebilmek maksadı ile sabo­
ra ne çalışmışlardır.
Her cins balığın geca veya gündüz veya-
(ıud hem gece hem gündüz avlanma kabiliyet­
lerin i de ayırdetmek suretiyle balıkların hil­
katindeki esrarı da meydana çıkarmalardır
Eski balıkçıların vlicud efrta etmek re ma)
sarf eylemek mukabilinde elde ettikleri kefif-
 V O İK L ftP g P lS l
— im a —
:<rr emeksize* levarü* eden yeni balıkçılar,
Şunlara bir şey ilâve etmek şöyle dursun, el.
Uflat geçmiş olanları bile ftakkiyle İsıtma! ve
Düurâ idare edemiyorlar» {Boğaziçi konuşu-
w*. S. 131 ■ >«)•
A Clbir Vada'nın bu » t ı r l ı n üzerinden de
o t M a t yıl teçırojlir. Bu ondokuı yıl İstan­
bul suUn balıkçılığının. h a ttı büıfln Türkiye
İrtlıHlü*1™ fe!4Xe! devri olmuştur. Asi!
bıltkpnın kisvesi altında bir türediler güruhu
pevda olmuş. balık(ilığuı tecrübeye dayanan
hünerli bir meslek, bin türti) maşakkate gö-
Jûs gerilerek, uğrunda servet ve hattâ hayal
M ı edilen ve hakikaten motin ve kahraman
idam İsteyen bir meslek olduğunu unutm uş,
lar, denizden kolay ve çabuk para karanma
yolunda gölleri dönmüş, devlet yasaklarına
rafinen ve bu yasakların takibine memur
olanlara! ihmal ve teseyyübünden faydalarla-
rlk küstah bir clir’eUe bombacılığa ve zıp-
iıncıiıja o ijlım ış l& r, hakiki balıkçının re li-
nimeti elan batıkların İstanbul sularında hu-
sinimi kaçırmış, yum urta yataklarını, inziva
idelerini mahvetmişler, balık nesillerini kud­
urarak tstanbu] r e hattâ bütiin T ürk balık­
çılığına câniyanc suikasdde bulunm uşlardır
■Zıbkmcılıgın Boğaz balıkçılarına vurduğa
ıgır darbe için b u ansiklopedide Anadoluka-
n |ı maddesine bakını?. Sahife 829. sütun 2).
Memleketimizin biiyOk M erinden biri
elin İstanbul A llan balıkçılığı üzerine 20 ma­
yo 1960 cuma günü Yenim ahallede bu köyün
bilgisine güvenilir gene balıkçılarından Sa
mim Emânet İle konuşuldu; aşağıdaki notlar
ba konuşmada tesbit edilm iştir:
İstanbul sularında ağır, çetin, fakat le n ­
sin 1$ alarak hak'Hl balıkçılığı tem sil eden
lırgır balıkçılığıdır. Gırgırcılığın yerleşip
tökleşdiğl balıkçı köyleri hem en tam am en Yu­
tarı Boğazdadır. Şehrin M armara kıyısında,
İmi bakımdan biiyük balıkçı semti olarak yal-
■Ut Kumkapu vardır, Yukarı Boğaz balrttcı-
'*n 1} hacmi bakımından yalnız kumkapulu-
l*rı kendi ayarlarında tu ta rla r. Yukarı Boga/.-
<*>ve Boğaz dışında Karadeniz kıyısında nam-
11 balıkçı köyleri BfiyiHrdere, Sarıyar. Yeni­
mahalle. Rumelikavagt, Karibce. Rumelifenc-
"■ Rumeli K araburunu, Kilyas. Şile, AnaOo
deneri, Poyraz ve Anadolukavağı köyleridir,
â n la ra İğneada, M alatra ve Serves balıkçı.
'Alarmı da katmak liı,imdir.
\/group/merakediyç!rum
BALIKÇI. BALIKÇILIK
İstanbul sularında İstanbul balıkçılarından
gayri Anadolu yakasından İzmit Ercğllsl, Çı-
narrık ve Gemlik, Rumeli yakasından Se-
ilmpaja Köyü balıkçıları da avlanırlar; banlar
«Adabalıkcılar» adı altında toplanır, onların
(uttukları balık da İstanbul Balıkhanesine se ­
tir.
1060 yılında Yukarı Boğazda 120 çift gır­
g ır bulunuyordu: aileleri efradı hariç, bu gır
Kırlarda çalışan binnets balıkçılar 3300 canın
iistiinde İdi.
Gırgır 4-9 oturaktır, bir küreğini bir ba­
lıkçı (eller. Bir kflrokcl sırası, yani her otu­
rak bir manga itibar edilmiş; iki balıkçıdan
mürekkeb mangalar kadimden, eski alamana
kayıklar devrinden devam eüegelen bir anane
ile başdan kıça doğru *Raş Manga». «Varıl
Mangası», «Domuz Mangası». Suguryacılar»,
• Hamlacılar* İsimlerini taşır. Basda direk -
deki çanakiıkda balığı gflıleycn «Direkti» diı\
Kkseriya direğe reisler çıksr, Kavığın kıçın­
da da tlümen-palayı tutan «Palacıt bulunur,
normal olarak üç nefer de ihtiyat alınırsa bir
gırgırın balıkçı kadrosu onbeş kişidir. Gırgır
la r balığa dâima çift kayık çıkdıjjına göre bir
balıkçı reisinin en az bir çift gırgırı ve dola-
yısı ile 30 nefer de tayfası bulunur.
Gttnliik toplu hayatda ve balıkda küçük i;
taksimi yapılmıştır: Baş Mangadakiler yemek
p iş irir. Varil Mangasındakiler suyu (emin et-
m ittir, israfı önleyerek suyu onlar verir, açık-
da balıkçının sosuz kalması elimdir; Domur.
Mangasmdakiler yemek pişirmek için, kışın
denizden karaya sığımnalf icab ettiğinde odun,
çalı çırpı bulup ateş yakarlar, son zamanlarda
domuz adı şirin bulunmamı;, bu mangaya
«Bu; Manga» denilmeğe başlanmıştır: sııgur-
yacılar denizden ağ çeker, hamlacılardan sağ
hamlacı kurşun alır, sol hamlacı Ona yardım
eder; palacı balık çevrilirken pala-küreği bı­
rakır. ağ döker, Bon derecede sür'at. çâlâki,
kuvvet, dikkat isteyen en mühim işlerden bi­
ridir, palacı diim â usta balıkçıdır, onun için­
dir k i balıkdan diğer tayfaya nazaran İki p ay .
fazla alır. Kıç kıça duran İki gırgır y e k l e ­
rinden ayrılarak ve balığı çevirerek ağ dök­
meğe başladıklarında IB.: Alamana) ağın kur­
şunlu kenarı karar İsrafına, mantarlı kena
rı da açıkdan yana bırakılır.
Gırgırlar, yukarıda da kaydettik, balıma
çift olarak çıkar; ağ iki kayığa yarı yarıya
taksim edilerek kayıkların kıç tarafına konur.
 »ALIKÇI. BALIK ÇILIK — 1994 —
o rtj parçasî İk i kayık arasında askıda kalır,
kayıklar birbirine daha k;sa bir iple lıafllan-
dıgı için bu ağ parçası hiç gergi grirn.c/. ser*
b esin , denize değmeyecek şekilde sark ar
Ba$ kayık beşi istikametinde, ikinci kayık onu
kıçın Jcıçm tâ ilb ederek ilerlerler.
Yirmi yıl evveline kadar gırgırlar balığa
kürekle açılırdı, zaman kaybım önlemek için
kayıkları açı£a m otorlar çekip götürmeğe ban­
ladı. fakat balık çevrilip ag bırakılırken. ağ
kayıklara (ekilirken m otorlar seyirci kalır
olduğundan koca m otor teknesinden de İsti­
fade düşünüldü, çift gırgırla balığa çıkılması
ananesi bırakılarak bir motor, bir gırgır çifti
yapıldı, ağın üçde ikisi motora, Üçde biri de
kayığa kondu.
Gırgır balıkçıları kadimden beri, sair is­
lerdeki gündelik, aylık yerine «Pay» usuliı
ile çalıdırlar. Bu usul, b ir rutı asiletin i temsil
eden balıkçının ecir olmadığını ifâde ihtiya­
cından doğmuştur, layfa serm âye sahibi re i­
sin uşağı değir, i; arkadaşıdır, ka-
zancdan hissesini alır.
Pay, tutulan balığın Balıkha­
nede satı$ tutarının ta lıic ıls r a ra ­
sında taksimidir. Paya reislerin
m asrafları ile bekâr uşağı balık­
çıların reis tarafından tem in edi­
len ve Mağaza denilen bekâr oda­
larının koIlcJstif masrafı da dahil­
dir. Türkiyede SUrmene Payı, Rize
Payı ve Boğaz Payı denilen üç pay
usulü vardır. Boğaz Payı İstanbul
balıkçıları tarafından kabul edil­
miş usuldür, satış bedeli 85 paya
ayrılmıştır, bir çift gırgırda İS er
candan 30 balıkçı bulunduğunu ka­
bul edersek Reis 3 pay. iki palacı
3 e r pay. sair tayfa da 1 pay a lır­
lar. yani reis de dahil bütün ba­
lıkçıların ücret paylan 37 pay tu ­
tar, reisin ağ. kayık, sair balıkçı
alâtı masrafları, bunların daimi
bakım, tam ir masrafları da iicret
tu ta n kadar 37 pay itibar edilmiş,
1 pay mağaza payı kabul edilmiştir,
10 pay da motor payı ayrılmıştır,
ücret payları tutarını B ile, mo­
to r payını da X ite gösterir isek
Boğaz Payınım riyâzl ifadesi şu G ırg ır direğinde
o tıır: (Reülhiır
^A PfBül
B batıkçı paylan . B reisin mal pay, .
magaıo payı 4- 10 motor payı - 85 pay.'
Boğa* Payında balık satışı tu ta n 8 i hlı-
seye ayrıldığı halele SUrmeıve Payında 140-1
hisseye. Rize Payında da 110-120 hisseye
ayrılm ıştır. Sürmen* Payında 1 |. 1», g y
hisseler varılır, ora balıkçılarınca hakların bu
su retle daha iyi ödendiğine kanaat edilmiştir
A ğlar balıkçı köylerinde ve Mimlerinde
kadimden beri batıkçı kadınları ve ku lan ta.
rarındaıı örüle gelm iştir, halik dönüşlerinde
tim irleri İse balıkçılar yapar. Yeni örülmüş
ağlardan gırgır ağları bezir yağı ile. dalyan
ağları da çam Tıstıgı kabuğu İle boyanırlar.
Memleketimize Almanya. Portekiz. İtalya
ve Japonyadan makiııa ile örülm üş ağlar da
gelm ektedir. Bu ağlar son zam anlarda gırgır
tarda yerli örgü ağlara tercih an kullanılmak­
tadır, örg ü zam anı tasarrufu mühimdir ve
m ubakkak ki bir balık ağı fabrikası, bllbass:
İstanbul için büyUk b ir ihtiyaçtır. Yine so»
zam anlarda pam uk ipliği balık ağla-
n n ın yerini naylon ağlar almağa baş­
lam ıştır.
Zamanımızda İstanbul sulanma
en büyük balıkçı tekneleri olan gır­
gırların yapıldıkları tezgâhlar Poyraz
Köyünde. Rumelikavağı Köyünde ve
H alicde Ayvansa raydadır; zamanımı­
zın g ırg ır yapıcı u sta la n da Poyrazda
kalafat K ardeşler, Ali Riza Usta, Şev­
k i Usta, Rumelikavağıııda Ahmcd Ce­
bi Usta, oğlu M ehmed Cebi Usta,
M aksud G irid Usta, İnce Mustafa
U sta. Ayvansarayda da H urrem Usta
K em al Usta, Muhsin Ustadır.
Balıkçı m otoru tezgâhlan yalna
Ayvansarayda bulunub namlı ustaları
yine H urrem U sta ile kardeşi Meh-
ıned A li Usta ve Şerefeddin Ustadır.
Son etli yıl içinde İstanbul sula­
rının rahm eti rahm ana kavuşmuş CT
namlı gırgır reisleri şu zâtler-
dir:
A nadoluhisarh Yavaş Ma­
san Reis, Anadolısfenerti Arif
Reis, Anatlolufeıterli Afıme^
Reii, KaribccJi Hacıyusufün A l-
med Reis, Karibceli Hacıyu*u-
batık gtarötı fun Mahmud Reis, S a n yari ı So-
ANSİKLOPEDİSİ
—1995—
lı Dfilipsşa R eis, S a n y a rlı D adaş M ahmud
Reis. S a n y a rlı Beyazoğlu Bihzad Reis.
Son elli yılın nam lı reislerin d en o lu b
halen kendisini em ekliye ay ırm ış, elin i b alık­
çılıktan çekmı's o lan z âl!w d e şu n lard ır: Ye
lüınatıaUell K erhad R eis. Yerli m ahalleli m uı-
lala Reis. S a n y a rlı M ahm ud Ç ın ar R eis, Gem-
İlkli Ali Refc, Ç ınarcıktı M ehm ed A gseren
He-is.
Eski nesilden 1660 yılın d a iş hacında r e ­
islik yapmakda olanlar; AnadoluhissntıdaTi
Sadık Beis, A nadolukavağm dan Kemal A ltn
Re!s. R umelikavağından Uafıa M ahmud Reis,
Çmareıkrtan Y ahya Ağseretı Reis, Gemllkden
Ali Reisin oğlu İbrahim T oplu Reis, tzmite-
reğlili Hayri Reis. İzm itsreğlili B ekir Reis,
Yenimahalleden H aşan D tniz Reis, Y enima-
lıalleden lsh ak Deniz Reis, Y enim ahalleden
Kara Temel Reis, Sarıy ard an Şaban Reis, Sa-
rıyardan Ali Şengül Reis. B ü ylikdereden M eh­
med Deniz Reis, K um kapudan Kıran Reis,
Kumkapıdan H usik Reis, K um kapıdan A ri tin
Mehmed Reis, K um kapıdan Kör H akkı Reis,
Kıımkapıdan Asım reis,
Yeni nesil g ene re isle r d e şu n lard ır: Sa
oyarda Ö m er K ıran R eis, Y enim ahallede H ü­
seyin M enekşe, İsm ail Ç ınar, Sam ım E m ânet,
HaşTullah Y üzer R eisler.R um elikavağında
Dursun E m ân et. Hiza T erzi, M ustafa K arad e­
niz R eisler, Poyraz K öy ü nd e N iyazi T orlak.
İsmail Torlak, H a y ri T ü rk m en R eisler. Ru-
melilenerî K öyünde Y a şa r Y alçın ve A hm ed
Gerçefc Reisler.
Biitün b u isim ler arasınd a u n utulm uş
namlı reisler olacağı da m u h ak k ak tır. Bizi bu
madde üzerinde aydınlıktan Y enim ahallelİ
Y u tan ünjfoMfa bir m«4or • kayık çifti balığa ıklerkuı
<R esin : Turun A çıksS ı)
ı/group/merakediyorum
BALTKC1, BALIKÇILIK
Sami m E m ânet Reisin bu vesile ile tstan bu l
B alıkçılığına kıym etli h izm e tin i bilhassa be­
lirtiri!.
Büyült him m et sahibi K arakin Bey D*ve-
clyan 1913 senesinde neşredilm iş «Balık ve
Balıkçılık» adındaki ölme* eserinde lıU n b u l
sularınd aki d aly an lar ile voli y erlerin i gerekli
lafsılât ile teshil etm iştir (B .: D alyanlar. Voli
Y erlerii; İstan b ul A nsiklopedisinde de tafcl-
lât «D alyanları ve »Voli Y erleri» maddele­
rinde verilm ek üzere buraya yalnız isim leri
He m evkilerini alıyoruz.
Dalyanlar
1 — K araburun Dalyanı, Boğaz dışında.
K aradenizde, R um eli cihetinde
İ — Kilyos Dalyanı, Boğaz dışında Ka­
rn en izd e, R um eli cihetinde
3 — Uzunca b urun Dalyanı, Boğaz d ışın ­
da, K aradenlzde, R um eli cihetinde
4 — M arm aracık Dalyam , Boğaz dışında,
K aradenizde, R. F enerin e yarım saa t m esafe­
de, A tlam a T aşı denilen yerde. ,
5 — Ö reke T aşı Dalyanı, Boğaz ağzında,
R um eli F en eri dnünde
6 — B ağiaraltı Dalyam, Rum eli Feneri
ile K oribce arasında
7 — BüyiikUman Dalyanı, B üyük U m an
d en ilen y e rd e
8 — K a ra ta; Dalyanı, Mavromuluz deni­
len y erd e
9 — M avromuluz Dalyanı, K arataş Dal­
y anının az altın d a
10 — S ırataş Dalyam, Rumelikavağı ile
M avromuluz arasında
 BALIKÇI. BALIKÇILIK
11 ■— OUubirsuyu Dalyanı, Rumclihavafı
önünde
12 — Tellitabya Dalyanı, Rumelikavagı-
üslünde, Pazarbaşı denilen yer İle Tellitabya
arasında
1 3 Pazarbaşı Dalyanı, Yenimahalle He 40 — Beykoz Dalyam, Beykoz önünüde
Pazarbaşı arasıiida
14 — Mcsarburnu Dalyanı, Mesarburmı
Karakolu yanında
1 5 Bülbiilsûkaği Dalyanı, BUylikdere
piyasası önünde
16 — Barutcubaşı Dalyanı, bundan e w e l
ki dalyanın yanında
17 — Kirka Dalyam, bundan evvelki dal­
yanın yanında
18 — Büyükdere Dalyanı, Büyükderede
kalafatveri önünde
19 _ çayır Dalyanı, Büy&kdere Çayırı
önünde
20 — Kefeliköyü Dalyanı, Büyükdere Ça­
yırı ile Agaçaltı mevkii arasında
21 — Kalender Dalyanı. Tarabya ile Ye-
niköy arasında
22 — Yeniköy Dalyam. Yeniköy ile Köy.
başı arasında
23 — Istinye Dalyanı, bu köyün onunda
24 ~ Bebek DaJyanı, vapur iskelesinin
altında
25 — Küçiikbebek Dalyanı, Küçükbebck-
de
26 — Salıpazarı Dalyam, Salıpazarı deniz
ba marnlarının kurulduğu yerde
27 — Abırkapu Dalyam, Ahırkapu önün­
de.
28 — Kumkapu Dalyam, Kumkapu Li­
manı önünde
29 — YedSkule D aldan, Yedikulede ta-
bakhâne önünde
30 — SalîsUe Dalyanı, Fenerb&gçe Bur­
nunum arka taralında
31 — Şabka Dalyanı, Caddebostanı yakı­
nanda
32 — Kiri Dalyan , Caddebostanı yanında
33 — Üsküdar Dalyanı, Mumhâne önün­
de
34 — Soğanadası Dalyanı, Irva İle Yom*
burnu arasında
35 — Çengelköy Dalyam, kömür depoları
Önünde
30 — Vanlköy Dalyanı, vapur iskelesinin
Üst tarafında
— 1906 — İsta n bu l ~
37 — K a n lıc a D a ly a m , k ö rfe z d e
3 8 — T o p la ş D a ly a n ı, B e y k o a ı n a lt tara­
fın d a
31) — Karacabunin Dalyanı, Beykocıtn
ali tarafında
41 ■— Kasır Dalyanı. Beykoz Kasrı önünde
42 — Umuryerl Dalyanı, Umurycrl önün­
de
43 — Anadolukavağı Dalyanı, köyün
önünde
44 — Filbıırnu Dalyanı, A. Kavağum
üstünde, Keçilik ile Filhurnu Kalesi arasında
45 — Anadolufeneri Dalyanı, köyün
önünde
1915 de bu 45 dalyandan Karaburun Kil»
yos. Uzunca burun. Öreketaşı, Bağiaraltı, Bö-
yükliman, K arataş, Mavromuluz, SıraUş, Otuz-
birsuyu* TellîUbya. Pazarbaşı, Mesarburnu
Bülbülsokağ:, Çayır, Kefeliköyü, îstlnye, Be­
bek, Küçiikbebek, Kumkapu, Yedikule, Şah*
ka, Kiri, Beykoz, U muryeri, Filburnu, Soğan-
adası dalyanları, ancak 27 dalyan kurulmak-
da, diğerleri m uhtelif sebeplerle m etrûk bu-
lunmakda İdi (Bütün bu dalyan isimlerine ba
kınız).
Voli Y erleri
1 — Büyükliman Volisi, Kara taş Dalyanı
ile Büyüklimanları hudutları arasında
2 — Sazlıdere Volisi, K arataş Dalyanı ilâ
Mavromulo Dalyanı arasında
3 — Küçük Semerkaya Volisi
4 — Büyük Semerkaya Volisi
5 — Sankaya Volisi
6 — Kumsam Volisi
Bu dört voli yeri Mavromuloz Dalyanı
hududu içindedir, teamüle göre voli çevrilir.
7 — Yenimahalle Voli yeri, vapur iske­
lesinin alt tarafında
8 — Saray Volisi, Sanyarm Yenimahalle
tarafında
0 — Ç a m u r V olisi, S a r ıy a r ö n ü n d e
10 Sığ Voli, Mesar Burııu D a ly a n ın a
tâbi voli yeri.
11 — Kefcliköy Volisi
12 — Çakaldere Volisi
B u ik i v o li y e r i K e fe lik ö y D a ly a n ı h u d u ­
d u d a h ilin d e d ir .
13 — AğaçaJtı Volisi, çakalderesi ile Ki*
reçburmı arasında
http://groups.goog le.
 usuunM ü
— mı —
BALIKÇI. B A U K CIU K

r A m m a
'" W W 6 J «6 yû
Yukarı B u z u la balıkçı köyleri
(Mchı»«d Eşref m erhum un İrtonbul hMtUsından)
14 — Kireçburnu
Volltd, Agaçaltı ile
h% 7 k L K irtçburnu Karakolu
arasında
İS£!jf“ S j r 15 — ___
____ Tarabya
mm,m Vo-
.
1 Taralıya koyunda
.____ s r & J 18 — Venlköy Tab-
ya Vo|]Jlı YenikSydc
K iiytajı denilen yer­
de
17 — Iltinye Vo­
lisi
18 — Karaburun
V o l i s i , Karstyunın
Hülyanı içinde
19 — S ırtta; Voli-
sİ. S ırata; Dalyanı
içinde
20 — Mutbaköntt Volisi. Otuzhir suyu
Dalyanı hudud içinde, m etrûk
21 ~ Bülbül Sokağı Volisi, Bülbölsokagı
Dalyanı içinde
22 — Mslttzçargıgı Volisi, Büyükdere Dal­
yanı içlruie, metrûk
23 — ErmeaikiliseHt Volisi, Büyükdere
Dalyanı İçinde, m etrûk
24 — K alender Volisi, metrûk
25 — Anadoltıhisarı Hamamiskelesi Vo*
Ü£İ
26 — Çubuklu Volisi
27 — fatinyede HafızpaşayaJısi Volisi
28 — îstinyede Camlısokak Volisi #
29 — îstinyede Çamuriskclesi Volisi
30 — îstinyede Değirmeosokag) Volisi
31 — Bebek Volisi <
32 — Kuruçeşme Volisi
33 — Ortaköy Camiarkası Volisi
34 — Ortaköy Caraİönti Volisi
35 — Be§>kta$da Haraccıhaşı Volisi
36 — Beşiktagda Altın Volisi
37 — Dolmabağçe Volisi, meLrûk
38 — FindiJd: Camiönü Volisi
39 — Fındıklı Camiarkası Volisi
40 — üsküdarda Mumhâne Volisi
41 — Üsküdarda Çöplük Volisi
42 — Üsküdarda Dcreağzı Volisi
43 — Üsküdarda Şemsipaşa Volisi
44 — Çengelköy Vapuriskelesi Önü Volisi
45 — Çengelköy Karakolhâne Volisi
4G — Çengelköy çöpiskelesi Volesi
47 — Göksu Kapaklık Volisi, Göksu Lle •
Kandilli arasında

m/group/merakediyorum
E .U 4K BALIKÇILIK — 1608 — 1STA.VBCT.

48 — Göksu Volisi, kasır örnindt halk s a iri V i c J Hoca m erhum Balıkçı mad­
49 — Kteesllı Volisi. Ç ubuklu kovu ile desi için de j u sa tırla rı y a îm ıştır :
B unınbağçe arasında «Olla balıkçılarını yakın d an lam dım . Bi­
5 0 — Burunb&ğçe volist. K oznllı ile P a r e r sand alları, büyücek b ir tek m ece k ad ar ol­
$abahçe*/ a n s ın d a ta k u tu ları v ardır. Bu kutu tâ b ir edilen küçük
51 — T oplaş Volisi. T opla? Ve H araeabu san dık ların içirt de se k il kattan on altı kata
run dalyanları arasında k ad a r ö rülm üş o ltalar, h e r oltaya m ahsus ig.
52 — İn cird i bi V olisi neler, iğneleri parlatm ak için civa gişesi, eti-
53 — Baş voli nin ıslaklığını silm eğe bez, sünger, o luların
54 — Dipocak Volisi ucundaki m isinayı s ilip parlatm ağa ince ki-
55 — -Erik Volisi ğıd, lim on k âğ ıtları, b ir d esti su , sandalın tu
56 — KapUıınbağaUşı Volist yunu atm ağa ve tu tu la n balığı s u itin d e bu­
67 — Sığ Voli lu nd urm ağa m ah sus Çam çak tâ b ir edilen bir
'5 8 — Serviburun Volisi nevi büyük ta h ta nıaşraba. su ü stü görlilüp de
Bu yedi voli y eri U m uryeri D alyanı hu- alınabilecek b ir m ad d e için kepçe denilen ve
dudlan içindedir. y u k arısı aşağısından d aha genişçe ürülm iif
balık ağı m am ûlâlın dan b ir âle t ki aşağısı
59 — Kavak Volisi
ham si balığı yuk arısı uskum ru, palam ut ve
60 — Macar Volisi
Bu ttû voli yeri Aoadoiukavağı Dalyanı em sali b alıkları alm ak içindir; b una hamsi­
hududu içindedir. n e / d erler.
81 — Gökkaya V olisi «O ltacılarda h e r m evsim balığına mah­
SZ — Pilburnu M anyat Volisi su s â le tle r v ard ır. K ışın Ç a p ari oltasi kullan­
8 u iki voli yeri F ilbru nu D alyam hududu d ık la rı v a k it su y u n ak m tıst, ku v v eti ve balı­
içindedir. ğın dişin e yân i yiyişine g ö re onbeşten yirmi-
beş, otuza k ad ar iğ n e donatıb oltayı salıve­
63 — Poyra z Volisi, P o ym kfiyü Kalesi ile
rirle r, gördüğüm üz veçhile kandille donatıl­
Filburnu arasında
mış gib i balık çıkar. P alam uta, oltanın ta­
64 — SoğanarJas! Volisi, Soganadası D al­
ham m ülü ve balığın kuvvetine göre ign* ye­
yam hududu içinde
rin e zoka, ve zokaya n e siyah ne beyaz alaca­
(Bütün bu voli yerleri isim lerine bakınız). lıya m eyyal hindi tiiyünü zokanın dış kısmııu
İstanbul A n siklopedisine d e fte r d e f ts r , örtecek tiercede ta k ılıp a ta r çek er a ta r çeker
to rn uf tom ar h a tıra v e notlaT tev d i e d e re k ki, arlık balığın saldırışına g ö re çekilir. Tüyü
ra h m e ti rah m an a k av uşm uş olan Ü s k ü d a rlı hamsi ve daha ufak balık üanniyte kaparken

Limanda sandallardı»
(Hcafm : ftl. Ki ^//groups.google.com^
 — ım — B A L IK Ç I. B A L IK Ç IL IK

iokayı yutar: «zokayı yuttu» darbım eseli mes­
turdur. Torik de böyle tutuluyor; gür<1üj?ümU2
bir küçücük sandaldaki altmış yetmiş kiloluk
balıkçılar, ikiyttz elli kiloluk Orkinos balığını
tutuyorlar. B ir torik balığının karnını yırtıp
sırtından ensesinin dibine yani kulaklarının
yanından çıkarılmak üzere hususi surette yap­
tırılmış büyült zokayı takarlar, yine k am ım
dikerler. Bu a™ çıkarken üç arkada} olması
«• hepsinin dirice olması şarttır. Orkinos yemi
vutunca — bu avda olt» yerin e ip ve İngiliz
sitiıoi kullanılır— yol ister, yani sandalı a la ­
bildiğine sürükler: meselâ Ü sküdar. Beşiktaş
arasından Haydarpaşa.. Modaya k ad ar götü r­
düğü vakidir. B alıkçılar balığa tâbi olup itil
nskleri boşlar, aksi takd irde devrilm ek m u ­
hakkaktır. Hayvan y o ru lu p da durunca İki
hattâ üç zıpkın vururlar, Bu âletin u ç la n ete
girince çekerken açılır n e kadar cam yanar ki
koca hayvan takatten düşer. Y ukarıda arzet-
tlfialz hamlelerden daha Kısa ve daha kuv­
vetsiz bir iki hamle daha yapar, nihayet tea­
lim otur; sandalın yanına b ağ lar getirirler.
Oltacılar, mevsimine göre Kızıl A daların arka­
larım» Yalova yakınlarına, Sedef adasına k a ­
dar avlanmağa g iderler, geceyi Sivri adada
geçirirler.
«Oltacıların hep­
sinin sandalları yok­
tur. hattâ bazılarının
oltası dahi yoktur,
sandal sahibinin olta­
sını kullanır, yalnız
denize çıkıp icrayı
san'at olunamıyaca-
ğından sandal sahibi
yanına bir arkadaş
alır, biri kiirek tu ta r
biri balık tu ta r, tş
olursa itç a rk a d a; çı­
t a , Hakkın İhsanına
can gözünü açıp çatı­
şırlar. Sondal sahibi
insaflı bir adam sa a r­
kadaşlarından sandal
kirası almaz, aç gözlü
b e bir pay da san d a­
la çıkarır. Balık faz­
la çıkmağa başlayınca
madrabazlar da çoğa­ A hirkapu sAbUinde e lta balıkçısı p ırp ın o fla n
lır; motorla, san ­ (ite sim ; F . A*)
dalla basılı b ir vasıla ile sandallar arasında
dolaşıp palık iftira eder. Ya balıkbAneye veya­
hut başka bir m üfteriye devrederler. Sandal­
cı balığı kendi vasıtası ile Balıkhineye nak-
letse daha fazla İstifade eder, lâkin tutuş de­
vamlı olursa bulunduğu noktayı bırakıp gi­
demez, gitmese yük çoğalmıştır, mahalline
göre tehlike de melhuzdur, gitse tutuştan
olur. O ltacıların sepetçilik ve paraketseUİUe-
ri de vardır. Sepetçilik Istavrid, izmarid, İs­
takoz, gelincik balıklarına m ahsustur, sepeti
her balıkçı yapamaz, o da ayrı bir sanattır.
«Sepetler, üstünde tabla kapak, altı bir-
buçuk karış kadar yukarıdan açık, Vırer met­
re ara ile birbirine bağlanır. Oniki sepete bir
Tonoz derler. Livar denilen büyük bir sepet de
tutulan balîklan için e atıp denize salıverilmek
şartiyle muhafazaya hizmet eder. Sepetçilik de
sandalın kıç tarafına tonozları İşine göre is­
tif ederler. Şubattan ağustosa Kadar İmtidad
eden bu kabil işde gelincik, İstakoz, çağanoz
tutm ak İçin sepetlerin içine ekmek ve kepek­
ten yuğrulm uş to p halinde hamur konulur.
Bir kişi kürek tutar, bir kişi kıçtan sepet sa­
lıverir, y ahut iki kişi çeker, bunlar da ayni
oltacılar gibi p a n taksiminde hoş, nahoş Mr
yol tutarlar.
« P a ra k e te ciler yirm iden, otuzdan y et­
miş seksen kulaca k ad ar b ire r sere ara ile
m isinayı iğnelerle donatırlar; barbunya tu t­
m ak için yem istavrit balığından takd ir. 1z-
m arid, Istavrid, İstakoz için batak kum luklar­
dan k u rt çıkarılıp takılır, mevsimi de m art ve
nisan ay lan d ır.
«Paraketeyi akşam dan oldukça
lâğım — yakın b ir yere salıverip sa­
bahleyin alınır. Bu iş de yalnız bece-
rilem eyip iki ü ç kişiye ihtiyaç göste­
rir; zira hem k u rt çıkar­
mak. hem yem parçala­
mak, takm ak, bırakm ak,
çekmek, tu tu lan b alık lan
çıkarm ak bittabi! yalnız
olamaz. Söyleniş» güre
kırlangıç babğı hu çeker­
miş, b ir çok oltacı ve ad­
cılar körlükle tutulanı de-
nlze a ta r, 1920 -1023 ara­
sında Çenaclküyünde ölen
Yuvan Reis bu m erham et­
lilerden idi.

flroup/m erakeGİiyorum
 JALIKcr. B A U K C IU K — 2000
«Manyatcılık: Şehrimizin Anadolu ve
Rumeli sahillerinde Evkaftan isticar edilmiş
yahut vaktile bâ fermanı III bir kimseye Ihsan
buyurulmuş voli mahalleri vardır ki kiracı
vc sahipleri kendi m ahallerinde İcrayı ian ’at
etmek hakkını haizdir: açıktan b ir kayık ge­
lip de orada voli çevlrenm . yani takım ta k ­
lavat tailalariyle gelip de hiç b ir reis o nok­
tada a | salıverip balık tutamaz. Devamlı d e ­
nilecek surette kendi yerinden balık u z a k l a
j ir da diğer b ir mahalde tekasüf ederse
kayığını alıp oraya gider, m isafir sıla tı ile
bir s elim verir, kendinden evvel sokulmuş ka­
yıklar varsa sıra ile b irer voli çevirirler. O
voli yerinin sahibi isterse m isafirlerden hak
namı ile münasip bir para alır; lâkin almaz­
lar. bugün bana ise yarın sana darbım eselince
gün getir herkes birbirine muhtaç o!ur kazi­
yesini düşünerek yine buyurunuz kelimesiyle
uğurlar. Manyat dero ei kendi yerinde avla­
maktır. 6 yahut 8 taifa b ir reis, b ir kıç yol
daşı (palacı); kıç yoldaşı dümen kullanır, ağı
denize atm ak vazifesini görür;, kayığa biner.
Kayık kıyıda bağlı durur, hep birden küreğe
asılırlar. H er volinin kendine mahsus çevri­
lecek bir hududu v a rd ı» yarım d a ire çizerek
ağı döğer. Kıyıda taifa ikiye a y rılır; çekm eğe
haşlarlar Torba görününce yavaş yavaş, b ir­
birlerine sokulurlar, o sayede m akas denilen
— ISTAJSBtl
torbaya yakın kurşunu fazla yer. torbanın ağ.
zını sıkıştırır, balığın ağdan çıkmasına mey.
dan bırakmaz. Batıklar çavalyelere çıkarılın­
ca madrabazlar mtlzaycde ile alıp dükkana,
mahalleciye verir. Manya lc igrib dahi derler.
Akşam olunca para pay edilir. H asılilın ya­
rısını ağ vc kayık sahibi reis alır, ya ruınt taı-
faya taksim eder. Eğer reK mal u h ib i de­
ğilse, iki pay alır.
•A lam ana: kıyılarda i ; yazın gelmcıiyl;
azalır, hiç gibi k alır Manyat sahibi taifa dd-
zcr. ağlarını tam ir eder. B alıktı ıstılah ın a
lam ire m eranıet derler. Olduğu yerden açılır.
K avaklar, K artal, Adalar, Silivri her ne ise gj
der. Lâkin bu gidiş manyata benzemez, tayfa,
nın komanyası sahibine a iddir. Balık tutulur­
sa İçinden m asrufatı alır, kader yardım elmez
de yüzü gülmezse masarifat havaya gider;
u şaklar da çalışır, yediği kuru fasulye ve iç­
tiği çorba ile kalır. Alamana abları, manyatda
kullanılanların başka tü rlü sü , daha büyüğü­
dür; Çünkü açıkda çevirmek vardır, Kayığm
b a; Oturağına dikilen bir direğin tepesinde
gt)ıcil balığı hab er verir. Gece avcılığı oldu­
ğundan a'teş yakılır, balık sokulunca hemen
ağ denize atılır; ag a ltta n torba gibi biiziilür,
çekerler.
«G ırgır: çifte kayık ikisi birden ağları
s a lıv e rir, b u nların a fia rı daha b ü y ü ttü r, da­
ha d erin sularda çevirir
Y apılı; t a n ı ile b ir ıiıe-
kas gibi ağlar suyun
içinde b irbirin e kilitle­
nir, m utlaka tu tar, balı­
ğa rastlayıp da kaçırma-
sına lmkSn yoktur. Tay­
faları daha çok, masrafı
daha ğ ır ise de Hurla ih­
san ederse k i n da o nis-
bette fazladır.
«H er iş mevsiminde
geçtiği gibi balıkçılık da
mevsimin! gözler. Hava
K aradenfzden esmeğe,
biraz kışlam ağa haşla­
yınca m anyattılar, olta­
cılar, «Gönder Allahını.,
çoluğu çocuğu ile gön­
der.’..» diye dua ederler
Bir iki gün doyuracak
derecede çöplenip açı
http://groups.google.co
 ^İKLPFgPfH
lırlar. Baskın bir havada maazallahütealâ.
saodal batar, kayık kapaklanır- olta kopar,
ag parçalan^* Hava iyice sakinleşinceye kadar
kahve köşesinde ispinozladırlar
«Bir de balıkçı uıânisi hatırlarım :
Allım »rb a
A? f t r l t r . b rd e n k o p a r ır, iııtıılm az zorba b a lık
Ujlıb-ıNb sonatı d o ğ ru s u z o r b u t u l ik ...
«Bteİm U sküdarın en m eşhur voli yeı1
Semsipâ§a Medresesinin önüdiir. Burası bizim
çocukluğumuzda m aru f K aday ıfa Hacı Hüs­
nünün voli yeri idi. Kendisi dükkânında meş­
gul bulunduğundan arada b ir uğrardı; kayığı
Agop Reis idare ederdi; burası bâberâtı alışan
kala kala Hacı H üsnüye kalmış; yabancı k a­
tık fa>^dalanamazdı. Balığ'ın çok çıkdığı gün­
lerde misafir sıfalt İle g elen ler nöbetle b v
voli çevirir, rezzâkı âlem in lû tfu nd an nim et-
leııÜp giderlerdi.
«Tanıdığım nam lı olta balıkçıları A rab
Salâhaddîn (1950 de sağ). V erem Cem il, Mah­
mud ve yeğeni İsmail, K ekem e N u ri (1950 de
sağ), kardeşi Horoz Ali (1950 de sağ), T a ta r
Nuri 1.1950 de sağ), Sâim (1950 de sağ). Sarı
thsan (1950 dc Sağ), Küçük A hmed (1950 de
sağ), Ziya Bey, Süleym an Bey, A rab H aşan,
Yerebatanlı Küçük Ati (D oğancılar tu lu m b a­
cılarından}, Paşalı H alid. K ıprışı) M ustafa.
Todori, Çolak Osman.
Hepsinin hısiı, acarı K ekem e N u rid ir. En
soğuk ve sert havalarda, san k i tem m uz ayın­
da imiş gibi ceketi, m uşam bayı a ta r, y ü n fa-
nilâyı da çıkarır, te n fan ilası ile denize açılır.
En şiddetli soğuk, e n d eh şetli bo ralard a hiç
bir balıkçının denize bakm ak bile istem edik­
ler! zamanda balığı bu lu r, tu ta r, g etirir. K a r­
deşi Horoz Ali, m etanetle cesa re tte N u rinin
dengi değildir.
«Çolak Osm an da oyle bir çolak id i ki.
saf kolu koltuk altına k a d ar yakın bükük,
parmakları noksan ve bükü k , fa k a t so l kolu
sağlam, yalnız başına oltasını ö re r, k u rd çı­
karır, sandala b iner, iskele açığında balığını
tutar, ipe dizer, çarşıda dolaşıp bizzat satardı.
«Bu satırları yazdığımız sırad a eskiden
ebil oltacılardan olub hayli kocamı». balığa
çıkmaz olmuş İrfan Reisi, Hım hım O sm anı ve
Uzun S an Hüseyin! de hatırlam ak lâzımdır;
irfan Reis ığn b sahibidir. Hımhım Osmanla
Uzun Sarı Hüseyin d e İrfa n R eisin ağ roera-
meteisi (tamircisi) bulunm aktadır.» (Vasıf
Hiç. not, 1955).
m/group/merakediyorum
— 2001 — BALIKÇI GÜZELİ
BALIKÇI GÜZELİ — Divan ve halk ede­
biyatında esnaf güzelleri şftnınd» gazeller,
şarkılar, aemâiler, d estanlar yazılır ve «şeh-
renglz> adı verilen müstakil şiir mecmuaları
tanzim edilirken U tanbiılun balıkçı güzelleri
de unutulm am ıştır; nasıl unutulabilirdi kİ,
balıkçı, gece ve gündüz, yaz ve kıç deniz üi-
tünde, hayatın en çetin m ihnet ve meşakkat*
lerine göğüs geren bir kahram an tipidir; bo*
yu bosu ve yüz çizgileri ile erkek güzeli bir
nevcivan balıkçı, başka geçim yollarındaki
akran ve em sali arasında güneşin, acı deniz
suyunun ve sert rüzgârların tavladığı, kızıl
ba-kır derili b ir şehbaz ve şehlevenddir. . Ba
yüze ve vücuda içinin icâbı ekseriyâ yalın
ayak, sine üryan, h attâ y arı çıplak u ç an bir
kılık, kıyâfet de ilâve edilince, dâim a güzel­
liği ve kuvveti ve m erdliği öve gelmiş şiir
elb et ki balıkçı güzellerine kayıtsız kalamıya
çaktır.
Sâdi Y aver A tam an 1954 yılında *Esn?f
T ürküleri» a d ı ile neşrettiği risfley e balıkçı
güzeli için de b ir k ıt’a koym uştur:
Balıkçı güzeli Allah em ânet
A ğ lan d ü şen e eğer k n in e t
Bahkpaannda kapar kıyâmet
Deryi sedâ olur fikir senftra
B en zerlerine bak arak 32 yabud 36 kıl'a
olacağını tah m in ettiğim iz m albû b ir «Esnaf
G üzelleri Destanı» vard ır; bu destanın elimize
geçen nüshasının a lt kısm ı m aalesef yırtılm ış
ve kopub kaybolm uş, ancak İlk 19 k ıt'ası kal­
m ıştır; çok aradığım ız halde tam oushass bu­
lunam adı İlk kft'a m ukaddim e m âhiyetinde
olup g e ri kalan k ın a la rd a n h e r biri b ir esnaf
güzeli şânındadır, on sekiz güzel sahhaf, kâ­
ğ ıd a , bakkal, balıkçı, aşçı, fırıncı, berber,
kahveci» m utaf, yem işçi, halıcı, tulum bacı,
hakkak, tü tü ncü, m ahallebici, saatçi, kasab,
kalaycı ve d ülg er güzelleridir; şair son kıt’ada
m uhakkak k i kendi adını da yazmış, söylemiş
olacaktır. Bu destanda B alıkçı Güzeli şânm da-
ki kıt'a şudur:
faltltr» gözeli salıvirîr ajj]
G ünün erir yüreğinin ya£ı
Y ıpratır deniz pek tez geçer {aiı
T m ider â ç ık ı takar olby««
Bâsın h âtıraları zengin olan m uh arrir
M ünir Süleyman Çapanoğlu bu destan hakkın­
da bize verdiği kısa bir noida «Rûmi 1337 (Mi­
lâdi 1921) de çıkm ıştır, Âşık RÛzi*nin esefidir»
BALIKÇI GÜZELİ — 2002 — tSlANBUL

d iy o r; bi 2 k â ğ ıd ın a , b a s k ı te k n iğ in e v e b ilh a s ­ Üsküdarlı A jık Râzi ile yakın bir arkadaflft

s a lis a n ın a t a k a r a k . Im e s e li 1921 d e m u ta l kurmuş, yehrengiz yollu manzumelerinden toi-
İsm i g ü n lü k d ü d e n dtfffflü f b u lu n m a k la d ır* , rini bir balıkçı güzeline yazmıştır, bit (y it
b u d e s ta n ın tk in c i M e şrû tfy e td e n ç o k e v v el sanıyoruz ki bu man*
b a sıld ığ ı k a n a a tin d e y iz . zurrte yukarıya dere
G e ç e n a s ır s o n la r ın d a y a fa m ı; T o p h â n e edilen R iıinin man-
t â ü b le r in d e n U s k ü d a rb h a lk ş â ir i A ş ık H âzi­
zum esine aufredir,
nin d e b a tık ç ı g ü z e lle ri iç in b ir m a n z u m e si
iki gâtrln birbirleri'
v a rd ır İd e m sâ ü a ra s ın d a e n g ü z e l p a rç a la r-
d a o b irid ir:
mn tesiri ailuıdt kal­
dıkları aydın olarak
Ballkrl gîkzvitdir
C ln a la ıu jrb b u ı görülüyor:
Yalın ayak *iMÇ*k
■ Dfry* m t t pervfca
BefLân bâdi
Fırtına bâzı b »
r.okyitzânii tutm ojiıtf
S«krplinİD âviA
Eline 9u dükemez
K o rtlu m u ] A jv a ıı

Yere dişim i* Sfil£«*>

Şah H ıhm cdun Ayazı

Kayıklarda dalyanda
C fçer ki; fle y u

Kâkülünü savurur
Karadeniz poyra»
Ajik* yâri sâdık
Bllnteı cilveyle nazı
Merdânellk yolumla
Y ukarı Boğazda b ir ba|ıkcı tipi
Mnhabbetİn dllbâa
( R e s in : Sabüıa Bozcalı)
N ta t \sn\£t fAattştur
Alnında altun y a s M evttim «nottum , belâm ı b u ld u n
E re n d i» bir vahşi yâre tutuldum
Uymamaktır «eytana
Geee gündüx niyazı Dinleyin y ârinim kıssadan b is tt
Başın derde n » ı] sokar M r k in se
Kılar luüaltimanları
Be* vakiıde namazı K asdlın cayır çem en seyri! tem ftfl
vSanyara çittim ne getdl baya
fsâ kula UBUlmtf
KUis»yJ& papazı Dalyan k a rp u u n d a b ir kabvehâne
Gö*tü ahbab a ra r kabre bekine
Kalbi pak almak iterek
öpmeğe dlta&Tâzı B ir mahbııb siıretll m elek ılre tll
* Verhlne miioâslb a y alı eli
Kim ki Hakka kâaildir ÂfjkaaAe nâzik aohbcl muhabbet
B u civana jn&lldlr Dirilin bir gekerleb bulunun elbel
Dünya a h n t âşıklık
Lebîderyâde *1 kahveye g ird i*
Sm AIh b i Dilidir
Cümleye âşıklar « lâm in verdini
Geçen asır sonlarında Islanbulda derbe- BalıkeıJcr JmJ* k a b re aftkkâat
derâne ve kalenderSa^ bir hayat sttrdttgü. an* A f m e re m m t id»r pfrft cM m
iaştfan SivaslI saz şâfrl Âşık İbrahim ki Üskü­ G ördüler raU rtu elinde «an
darlı Vâsıl llocaum rivayetine göre bir ara Bildiler KSrofla a ra r Ayvazı

http://groups.google.c
 jtffjfL/SFEblSÎ — 2003 — BALIKÇI KAHVEHÂ.NCLERI

pj ip rltrl fci|i4f fotoftrar kopyelerl bulunmaktadır Pek kıy

g ,p «bMi M h l bem *hli U ık
metli sanatkâr ve İstanbul Ansiklopedisinin
puytn chaaU r n m lr d ıUl îm bay lic ı ressamı Sabih* H otcsb Hanımefen
ttrtıriM e» *i*»l ra*V%it* p n dinin aihirkâr kalemi de balıkçılar konutun­
Derjâ jrrian tin râbftfcik t Alili da Ansiklopedimiz için pek gOtal resimler
fe n n im dtk%rn olm yt beiafc çtsmlfUr kl İstikbal için zamanımızdan kala­
(VtM piUMİ» 'a tı l* * koflar cak. hemen yegâne h atıralar olacaktır denil-
fv tıaa { ta« k • «Abla taylar se y eridir (B-- Balıkçılar, T urk resminde).
le y i* a w n beyan BALIKÇI KAI1VFJIÂNELKRİ ™ Zama-
ItlrfM t M rin «Mu U r eivam
nımıztia, bu satırların yazıldığı 1960 yılında
Kira Ctl aîsAU h ijta lı m £ l ancak Y ukarı Boğazın Anadoipkavağı. H««
Ujf m fare M uudh dengi m elikavağı, Karibce. Poyraz, Rumelifeneri,
Krflân içVtne «ılga « ı»haM A nadolufeneri gibi balıkçı köylerinde kal»
U U p lU fri » M iri rin ttan m mtştır; Yenlm ahallede dahi eski tipik husu­
Yihoti» emriyle {inlim 4ıly n > siyetlerini muhafaza etm iş b ir balıkçı kahve-
Maya bir o flrfan bir Jin» hânesi bulunam adı.
O f*D «n(U yadattı d r ? n ı Şehir içinde en sözelleri Kurakapuda idi.
Kıy da Jn ^ ıiıh billnals d o n u hepsi yıkıldı; Yenikapu ve SamatyadakJ ba*
Bnd İM l«o(Mye beni o ncr hat lik a kahvelerinden de eser kalmadı. Biiyuk
M sla ftirçünrfön k 41» sefahat ve fevkalade güzel bir balıkçı kahvesi de Pen*
lılardık be* vakit naram bîl* dikde. vapur iskelesinin yanında ve Kartal ta­
Dişnedik bir gön syb İle dile rafında idi, 1954 • 1955 arasıoda içkili lokan­
r iid r > kacaakim b&dc içerdim taya tahvil edildi.
tföp (çöp de Vntinm neferdim Balıkçı kahvehanelerinin hususiyeti hemen
Vana ( e r bu Ibnüıimifl günahı hepsinin lebideryada, denizin dudağında, hat­
ftıirerdlm pâyine rûyl üyâht tâ denize çokılmıg kazıklar üstünde, altlan
deniz olarak kurulm uş olmaları idi. önlerinde
Üç yıl ısrdii bende bu cinnbt hftli
geniş salaşları bulunur, bu sa la la rd a yığın
Aiıkhiı pMtod «tU eUJi
yığuı ağlar, balıkçı sepetleri, kepçeler, gırgır
0 yârimin ba*ı ba^Jaodı bir Küs kürekleri görülürdü, bazan salaşların çalma
Sınyarda oldu raUktlIef «Jüfün
d ireklerine kurutulm ak üzere ağlar atılıp se*
StM&ıu» açartott geUtı Auvâfr riU», tahvehâneye ayrı bîr şirinlik verirdi. He­
Bu âşık topladım lan larâgı le mevsim yaz ise, gedikli m üşterilerinin çoğu
yalın ayaklı, bâzan yalın ayağı yemenlü, is­
thsan it*un o *iha Rabbj O lîl
ı t J n e t hem fimrv tâvi] tisnasız miihmei ve fakat temiz Sulaklı, etra-
fma. yaçına göre ya sevgi ya hürm et telkin
Edebiyatı Cedldeden bu yana m uasır eden kim selerdi. B ekâr uşağı balıkçılardan
Türk edebiyatında, bu yolda terennüm lere bâzılan, eskiden bu kahvehanelerde yatıp
TagUıyarajyomz, T evîik F ik retin «Balıkçılar» kalkarlardı.
adındaki İki manzumesi balıkçıların geçim yo* M ülk sahibi ekseriya balıkçı reislerinden
lunda çektikleri acıları ve balıkcm ın mefd biri olurdu, bâzan kendi adam ları eliyle biz­
ruhunu anlatır fB .: Balıkçılar). zat işletir, bâzan da bir ehline kiraya verirdi.
Muasır resim sanatında balıkçı tipleri, erkek İskambil kâğıdı, tavla gibi oyun vasıtaları as*
güaoliigi timsâli balıkçı yüzSeri ve vücut]an İâ bulunmazdı, iş ve mâsuro sohbet, temiz
► ressamlarımız hayli uğranm ışlardır; bu ara. ülfetü muhabbet yerleri idiler Kahveci iste­
bilhassa, m erhum izzet Bey hepsi a y n gll- nildiği saman çay veya kahve getirir, h e r ge­
MlliStte y a n üryan yabud tamamen çıplak lenden muhakkak para alınması düşünülmez*
büy portreleri yapm ıştır; bu güzel tablolar bu- di. İÇ kısım tahta peykeli üJUrdu ve bir
8ün kimlerin e l i n d e , k o l e k s i y o n u n eladır bi­ mikdar da iskemle bulunurdu: çoğunda masa
temiyoruz, yalnız elimizde bir kaç tanesinin yoktu; varsa, âdj tahta masalardı.

■nVnrouD/merakediyorum
 KALIKÇI K^YIĞf
1046 yazında Samatyıda Haşan Efendinin
balıkçı kahvehAnesini ziyaretimizde. yukarı­
daki satırlarla tasvir edilir bir yer olarak bul­
muştuk: sakatı matruş, beyas pus bıyıklı, göğ
süruin gür beya2 kılları flldikos fanilasının
düğmeleri çöaük yakasından taşmış, başında
beyaz bir mendil bağlı, sağ kolu ve iki elinin
kırı; kın$ olmuş üstleri dövmeli, pantalon
paçalarını İncik kemikleri üstüne k adir kıvır-
mif güzel bir ihtiyar ite karsısında güzel bir
gene, tüysp? yüzü yanık esmer, koyu kumral
yosun yosun gümrato saçlı, gövde bele kadar
çıplak, elleri ve çıplak ayaklan on altı onyedi
yaşının ölçüsüne ni&betle çok daha pençeli,
iri kıyan, ihtiyar peykede, oğlan bir tahta is*
kemlede, ağ tâmir ediyorlardı. Kına renkli ağ.
peykinin üstüne konmuş, gevrek vc ak,cı Wr
Ubek, bîr parçası, iki merematcınm ayakları,
dizlen ve elleri arasında gerilmiş, güzden geç-
iniş kısmı yerde, iskemledeki gene balıkçının
sol ayağı onların arasına gömülmüş, güzel çiz­
gilerle ibtizile düşmemiş renklerle temaşasına
doyum olmayan manzara idi. Kahve ocağının
üstünde maskot olarak e) kad ar. küçük bir ge­
mi -çapası yılmış, bir duvarda da camlı çerçe­
ve İçinde eski «Neemi Şevket» korvetinin kâ-
ğıd kıtığı ve alçı ile yapılmış kabartma resmî
vardı, Arab Selim adında bir sanatkârın eseri
imiş, «kırk yıllık şeymiş* demişlerdi.
Bibi.: RİSK W M uaafîrr Esen, Gezi Nfltu.
B A LIKÇI KAV İĞ İ — ts U n b u l s u la rın ın
Balıktı kayığı
(Herim : K. Dcrtrİyandan)
pitoresk süslerindendir; Boğazıçin-
de, Adalarda, Anadolu ve Rumeü-
nln Marmara sahillerinde, denizde
İken de, karaya çekilmiş iken de
bir çok ressama model olmuştur,
îkl ucu sivri, arka tarafı daba ge­
nişçe bir kayık olup dümeni, yel'
keni tentesi de vardır. İki çifteleri
dokuz metre boyunda, tek çiftleri
de yedi - dokuz metre boyundu
— 2004 — tSTAftBln.
inşa edilirler İki çifteler uzatma, barbunya «e
batırma ağlan ile balık avında, tek çifte­
ler de Çapari, parakela ve olla ite balıkcdıkU
kullanılır.
Bibi.: K. D tvrrijan, Balık »« Balıkçılık
KAMKC'I KM’VES) — İstanbul v« civarı
balıkçılarının kutlandıkları ağlardan sibil ağ­
lar nev'ine girer. Ağzına ekseriya demirden,
bazan da ağaçdan yapılmış bir çenber takıl­
mış ve ağdan örülmüş bir torba olup çenbe*
rine rabtedilmiş uzun bir sap vasıtasiyle kul­
lanılır. B&zılarınin çenberi mtidevver, bizıla-
rıutn da yarım daire olur, kepçeler, çenber-'
terinin şekline, torbalarının büyüklüğü ile ağ
göçlerine ve tutulacak şey1» göre başka başka
isimler alır.
Kepçenin çenberi 40 - 50 santimetre Ça­
pında ve miidevver olursa, torbası ufak fakat
alkarna torbasının siciminden Örülmüş ise
«midya kepçesi» denilir. Bu nevi kepçenin
cenberinin (Ut kenarı keskin ve alt tarafı de­
likli olub. torbası çenbere bu deliklerden rab*
ted itmiştir.
Torbası ince iplikden yapılmış ve gözleri
pek küçük olan kepçelerle karides tutulduğa
için karides kepçesi denilir. Bunların çenbe­
ri de ekseriya yanın daire şeklinde olup tor­
ba, çenbere bir sidm le düz ilmikle rabtolu-
rnır.
Ağlardan balık çıkarmak, olta balıkçılığın­
d a büyükçe bir balığı sandala kolay almak, ve
sair İşler için kullanılan orta kıt’ada, ağzı mü*
d%vver bâzan beyzS, torbası ince iplikten ya~
pilmiş ağız çenberi ağaçtan veya demir tel­
den bir kepçe vardır ki «el kepçesi* denilir».
B İbl.: K. Devedjaıı, Balık ve Balıkçılık.
BAUKCILAH — Tevflk Fikretin iki şiiri
bu adı taşır; her ikisi de balıkçıların geçim
yolunda çekdikleri acıları, mihnetleri, balıkçı
nm merd ruhu, hayatı istihkarını; vücudu
B ılık n Kepçelen
(Resim : K. Deveriyaadan)
http://groups.google.cor
 •’KİOP£&ISt
yıpratan. insan giicdnÜM (ton haddindfe gayret­
lerine rağmen faJcrü zûrûret içinde geçen ha-
raliannı terennüm eder.
Büyük şairi baş eseri Rübâbı Şikem deki
yerlerine göre bu iki şiirden birincisi, b\zo
öyle geifyor kİ, sanatkârın Sorvetiftinunda
Inüşar elmıs bâzı manzumelerinde olduğu gi­
bi. garb ressamlarından birinin bir tablosun­
dan miilhem olarak yazılmıştır; tstanbuldan
dışarıya hemen hiç çıkmamış, hattâ ömrünün
büvüfc bir kısmını evinde ve yazı masasının
basında geçirmiş olan şairin o çetin balıkçı
havalım yakından tanımış olmasına imkân
yoktur; Rumelilıisanndaki Asiyânından da
ıft : Aşlyan) balıkçıları yutan ucu ufukda mili-
hış âcniıl görmek mümkün değildir. Fakat
biz, ktjnbullu Fikretin bu şiirini okurken ts-
taubuhin Karadeniz karşısında ve Kilyos ba­
lıkçılarını tahayyül edebiliriz: Bir dram kar­
şısındayız; ihtiyar ana hasta, ölüm döşelinde­
dir. dinarda fırtına vardır, deniz kudurmuş-
dur: delikanlı oğul, tecrübeli ihtiyar babasını
evde tasta kadının yanında bırakır ve sa­
bahleyin balığa tek basına çıkar, fakat geri
ffltomo. Sahilde İlç gün üç gefe evlâdını bek­
liye» ihtiyar balıkçının devrilmiş, boş kayık
karşısında duyduğu acı, cinnetdir:
— Bu((öd bçb yine cvlâdlanm, diyordu peder.
Bu«âı a p t yine: likln ynnn, Daıid Merim
Stfer bir n dahi sakinleşir.. ıır çâre, kader
— H&yır, n l u ne kader t ^ k u n «Usa İ n giderim.
Diyorda oglü, y ano sen b it az. ninende « tu n
Zıulbcık yitir k*c gündür îşCp k u l a .......
— O lu n
Bir «2 da Mn çalış o i l ı » , b ir a* da m c tb tlı;
Sinen batan, iki atMcia M« a rtık «İMİlyiz....
Çocuk düftiodfi, sjklyEtli b ir n u t ı h : — T a klz.
Y> kft nutl yafanın ab ölfinnıb?.
Bâlâ
Ö M rtj gürleyerek t itr e m iş b ir ordu gibi
W fcr4i ılk lii binlere* dalgalar aaaibî
— Yarın Ma fcjlan güm 4a$mad»a lu m la rsu ı;
Sakın yedeli Mr u ip. m antar almadan ü itn e .......
*Çiöea yelkeni, biç bakma, «jm s d i vam u,
x 9 ık «ocuk gibidir, o y u y o r mu, kayd etw e,
Unkutıma keyfine; yahut tetik bntan. *W
kadıo Ubldir. h k l u u u k «laıat lift
itökerkea a yahnz, bir n k i te k n e c in
ftiftlmlti, H û , çUrBk ipleriyle uğraşarak
İkrUyurdU; d t t b ayni şiddetiyle şın k
^•fak dİgOb eziyordu k ik o e le k o fa lu
n/group/merakediyorum
— 2m BALIKÇILAR
Siyah kabırr*awım.. Alı açlık. »b Gmld!
Krnarda bir t**ın UıUinde bir hayiH aefld
Kllyla engini j&yA IfArre ryU ycnk
iHyrırdu: «İtiydi, tiailhlıı t, d ib a la r d a . rW H »
Y'trlir ta v tllı kırık icknrrlk, yürür, «Yürümek.
N a d b l n 'M r bıı’.. H âli n<toun kenarda., yitril!»
Ylirlir fu k ıl »ulann btfylr luthrl «Iddrilne
Nıwıl latam m til İdcr m kl, h»*!* bir c^koe?..
)>*Ab uffikda. kiMİJn evdo muhUDr.. iriliyor.
K pfurda ü f flcccllk b i n Inllzinyle,
UtUUn felâketinin d ırta ! hnirlyl*.
T rhi, k a r e d e bir t^kne karam ad a peder.
L'sıktLı bir yeri yum rukla jcfoirrib jtülUyor.
Yürlinıle Jtiryell, munllm, hnAak *lk*yrtler
İkinci şiirinde Fikret bir sosyalisttir: ce­
miyetin aşağı tabaka i n s a n l a r ı m yüzleri gül­
düğü halde içleri kan ağlıyan, vazifeleri se­
yircilerini güldürmek olan soytarılara benze­
tir.. Hayatını namuskârâne fakat muhabbet­
le kazanan, kazandığı da bir Lokma ekmek
olan bu insanlara örnek olarak balıkçıları
seçmiştir; iki kıt’a olan bu şiirin balıkçı ha*
yatım lasvir eden birinci kıt'aju fiıdur
Açık ı»4âdütnü rm v jrl kahre sineleri.
B irer kayıkdan ibaret bütün luui»eteri.
Rircr kayık «e lik e n m n bir İblİylcı aeMt;
Şu b ir bıyıklı; jaıuk yftıIfi aiiyiaı h v it
— H1 Ikrer atlarının her telinde zehri n e m li—
Niçin, soran, hm tabaata?* dmre katlanıyor
Xasû. ite biate «o ıtiHâbı {fıuwb (gütıhav«7<.
BALIKÇILAR (Türk resim sanaündul -
Erkek güzelliğinin ve kuvvetinin timsali ba­
lıkçı tipleri, balıkçıların ooşduğıı zamanlar
amansız denizle mücadeleleri, balıkçı muhit­
lerinin renkli, canlı, hareketli manzaraları- ka­
yıkları, ağlar, pitoresk kıyafetler, yeryüzünün
denizle ilgili her köşesinde olduğu gibi biz­
de de resim sanatının ve bilhassa klâsik res­
min çok zengin ve tükenmez bir ilham kay­
nağı olmuflur; büyük ekseriyetinin yaşadığı
belde olduğu için ressamlarımızın kalemle,
sulu boya ile, yağlı boya ile yaptıkları desen
ve tablolarda tesbit ettikleri de umumiyetle
İstanbul ve civan balıkçılarıdır. İstanbul ba-
likcılariyle yalnız Türk ressamları değil» ts-
tanbula geimiş, bir müddet Istan bulda yafa*
mıg ecnebi ressamları da alâkadar olmuştur.
Ressamlarımız arasında da balıkçı tiplerinin
Adetâ âşıkı alan Ziya Beydir (B .: Ziya Bey}-
Bu sanatkârın «Balıkçı Çocuk ve «San-
dalda Balıkçı* adlarındaki İki deseni İstanbul
Ansiklopedisi sahifelerine Sahıbo Bozcalının
kudretli kalemi Ue nakledilmiştir; Ziya Be-
http://groups.google.co

BıırgaK A tia u n d a D aJıkcüar

(R essam Cfcvsd B e y in tab lo su n d a n S. B otcalı f il II*î 1S16)
 [STAJtBUL A-V'jtKLOPEBİSt
— 2007

vın b ir batıkçı por-

[resi de C ağaloğlunda İstanbul
Halkkevi riyaset o d a sın d a b u lu n u ­
yordu. &a'en ne o lm uştu r, b ilm i­
yoruz
Son O sm anlı halifesi ressam
Abdillıaecicl E fen din in cSisde Ba
lıkcıiar» adında büyılk ve çok gü-
jet bir yağlı boya tablosu Rumeli-
hisarında A îiyan m üzesiııdedir (B :
Âşiyan).
Zamanımızın değ erli re s sa m ­
larından F a h re d d in A rk u n la r’ın
,01ta Balıkçısı Çocuklar» a d ın d a ­
ki (aplflsu te jh ir ed ildiğ i 1948 s e r ­
gisinde satılm ış, k im in e lin d e d ir,
meçhuliıınfii'iiijr.
İkinci A bd iillıam id d e v rin d e
İstaabulun en bü yü k re sim li m ec­
muası olan M alû m at’ın 2 m ayıs
1318 (15 m ayıs 1901) ta rih li ve 336
num aralı n ü sh ası S an ayii N efise
M ektebinde açılm ış b ir ru m s e r g i­
sine tahsis etm iş ( B .: M âlûm at).
325 p arça e se r te ş h ir ed ilm iş
olan bu serg id e İs ta n b u l B alık çı­
ları sânında 9 e se r g ö rü lm ek te d ir:
P. B eilo’n un « B oğaziçinde ba-
iıkeılan» ı, D öm ango’n u n «H um ba
lıkcı kayığı» ve « D inlen en b alık ­
çılar» i; L. V aieri’n in « A | ö ren b a­
lıkçılar* i; F a u sto Z o n a ro 'n u n «Ü s­
küdarda b a lık ç ıla r» , «B eşik taşd a
Balıklar* ve »G ün eşd e B alık cılar» ı;
aıiralay Hali! B eyin (R essam ı H alil
Paşa) «B alıkdan sonra*, »G ene B a ­
lıkçılar! i; M atm azel LLııa G aboçi
nin «B alıkcılan» ı.
Balıkçı ve balıkçı h ayatı, ba­
lıkçı kayıkları, k u ru tu lm a k üzere
a|a ç askılara asılm ış ağ la r, ağ ta ­
mirleri p alam u t ve u sk u m ru akın-
larında Lim anı ve H alici s a n d a lla r­
la dolduran o lta b a lık çıları lstaıı-
bulda fotoğrafçılara d a zengin m ev­
zular olm uştur.

Balıkçı ve balıkçı çocuk

IRessan, | K t B eyin d e s t H icrinden
S. n r o ı l ı e li İle)

/n m ı ın/merakediyorum
 % A U K C IlA ft LONCASI SOKAĞI
BALIKÇILAR L O S C A S l S O K A Ğ I _
1957 den so n ra genişleyen ve hızlanan im ârda
tumanı en kaldırılm ış olan İstan b ul B alıkpaza-
n n in m eşhur sokaklarından biriydi; Em inönü
M eydanı tarafın d an B alıkpazarı C addesiyle
gelindiğinde 1634 B elediye Ş e h ir R ehb erin e
göre sağ kolda dördüncü sokak, 1936 d a Y eni
Camiin Bnü asılarak m eydana geniletildiğin-
<te ikinci sokak; iki dirsek y ap arak B alıkpazarı
Caddesiyle B alıkhâne Sokağı arasın d a u z an ır­
dı.
1952 de çizilmiş o lup b u n o tla rın y a n ın ­
da bulunan krokiye göne so kağın m anzarası
bu sokakta y etm iş sen e (alıçm ış A şçı B aba
Istelyo’aun riv ay etine g ö re o ta n h d e şöy le
idi; cadde kavuşanından g irilin c e sağ kolda;
] — K apusu B alıkpazarı C ad d esind e, ka-
dundenberi B alıkpazarm ın e n n a m lı b ir pas­
tırm acısı İdi; son on yıl için d e e lle r d e ğ iştir­
di bir ara d a k u n d u racı oldu. 2 ve 3 — Y em e­
nici N iko ve yem enici L im bo , belk i yüz y ıld a n
(azla yem enici olagelm iş ik i dü k k ând ı; gem ici,
kayıkçı, balı&cı, çeşidli sey yar esnafla tu lu m ­
bacıları ayaklarına g e çird ik le ri y e m e n ile ri te r ­
cihan bu ik i dükkândan a lırla r idi. E ski b ıç ­
kınların, yeniçerilerin g iy d ik le ri «G alata y e ­
menileri» en son bu d ü k k â n la rd a d ik ilm iştir.
4— Sonattı «T ünel tç k iii L okantası», sah ib i ts -
plro; lspiro bu sokağa y alınayak, y a rım p abu ç
kahveci çırağı olarak gelm iş (İS n u m a ra lı
nota bakınız), p a ra sahibi o lu p b u ray ı satın
almıştı. Eskiden gaayet m e şh u r M ihyoti'nin
meyhanesi idi. A slı K um anyada îb ra il k a sa ­
b a sı ro m ların d an olup o n ü ç yaşın da B alık-
pazann a gelen ve fevkalâde d ilb e r b ir yüze
sahib olduğu için «Y anm dünyâ» İS kabı İle
şö h ret bulan, son yılların ı da, 70 - 75 y aşla­
rında, yine bu sokakda B oris'in M eyhanesin­
d e aşcılıkda geçiren B arba tstely o o şöh retli,
çocukluğunda M ütyotinin M eyhanesinde ateş
oğlanlığı yapm ıştı, M ihyotîden evvel de b u ra ­
sı m eşhur «H ançerli M eyhanesi» im iş; H a n ­
çeri! a d ı da b ir ateşoglam nın lâkabından ge­
lirm iş. B arba Istelyo M ihyotide çalışm ağa
başladığı sıralard a b ir gün üç K efalonyalı
gemici - to rs a n , m eşh u r ka&tll, şakı B ıçakçı
Petrlyi b u rad a basm ışlar, kaçacak e n kilçOk
b ir delik yok iken şerir, peşine düşmüş olan
dev gibi ko rsan ların üçüncü de y ere sererek
kaçm ağa m uvaffak olm uş (B.: P etri, Bıçakçı).
— 2008 — I s t a K B i'L
BALIKÇILAR
ıo | w | /J> ~l
<
ıe
o ^ -
»T l S
>
«<
H
rl
BALIK P A Z A R I CAD DES İ
D.
Bahkcıtar Lonran Sokağı
5 — T o h u m cu U risto , m eyhâneci bulgar
B o ris K ov açef’in b ab ası. B u ra d a daha evvel
B u lg a r A n a sta sın k a h v eh a n e si v ard ı; kopuk
y a ta ğ ı idi. 6 — B u lg a r B o ris K ovaçef’in Mey­
h a n e si (B . ; B o r in a M eyhânesi). Yarundiinya
B arb a tste ly o n u n so n g ü n le rin d e aşçılık yap-
d ığ ı d ü k k â n . M eyhaneyi B o risd en evvel uzun
b ir m ü d d e t b a b a sı H risto işle tm iştir; Hristo
b u ra y ı Y a n k o a d ın d a b irin d e n d ev ren almış­
tır . Y a n k o d an e v v el d e m e şh u r gedikli mey-
h â n e le rd e n « Z indan» b u ra s ı im i;. 7 — Barba
L e o n u n ra k ı ve k o n yak im alâth an esi; Barba
Iste ly o b u m ü e sse se n in iç k ile rim piyasaya
h a n g i isim a ltın d a v e rd iğ in i hatırlam ıyor;
«daha esk id e n b ir b ü y ü k m ey han e d e burada
im iş» d iy o r; biz S iv aslı Â şık İb rah im in Balık-
p a z a rı D e sta n ın a g ö re , bu b ü y ü k meyhane­
n in « C e llid M eyhânesi» olm ası gerekdiğini
ta h m in ediyoruz. 8 — V a ag e lin Meylıânesl.
9— Y em enici H aralâm bo ; e sk id e n b u dük­
k â n d a F ilîp a d ın d a m e şh u r aşçı vardı. 10—
U an av .
Y in e C ad d e k av u şağ ın d an girildiğine
g ü re so l k o ld a :
11 — M ezeci Koço, m inelkadim mezeci
d ü k k â n ı idi, 12— T oh um cu V asıl; eskidea
ir i n l i A li a d ın d a b irin in tü tü n c ii dökkâM
idi. B arba Istely o şöyle an latıyo r: «Benim
çocukluğum da da tü tü n c ü id i; sahibi y i­
n e A cem di, eşkiya .kılıklı adam dı, tütüncü
adı altın d a e sra r kaçakçılığı yapardı, »dini
hatırlayam ıyorum , g üzel g ençlere düşkündü:
m em leketlisi Aliyi y a n ın a çırak aldığında Ali
K t ı f r y ) y 3 a t > ^ B ğ t e a‘c 6 m
 ■ vtiKLOfEOİSl
jcera geceleri bir h anda kalır, Aliyi diiJçâni--ı
üstündeki bekâr odasında y atırırd ı; bir gün
ortada görünm edi, kayboldu
Çardak İskelesinde denizden cesedi­
ni çıkardılar, g c n î bir liz kayıkçı tarafın d an
Sldıiruldügii m eydana çıkdı, tü tü ncü dükkânı
çırağı Aliye kaldı, arad an çok yıl geçli, Ali
evlenmedi, aynı b ekar odasında yatıp kalktı;
bir gün odasının döşem e tah taları çöker, a l­
tında bir deline bu lur, esrarcı acemin a ltın ­
larıdır denildi, b ird e n b ire zengin olunca dük­
kânı kapadı. İrana gitti. M eşrutiyetin ilânı
sıralarına rastlar». 13 — B alıkpa zarının bel­
ki İstsnbulun en nam lı fes kalıp çısı Mimiko-
mın dükkânı idi. 14 — B ir aşçı d ü k kânı var
du saü b i rom du, son ra tohum cu oldu. 15 —
İbrahim Çavuşun kahve ocağı: çayı kahvesi
çırağı ile bu sokak boyundaki d ü kk ân lara gön­
derirdi. Çavuş bu dükkânı Y unanistana giden
bir nım dan alm ıştı; m eyhâneci İsp iri işte bu
rum kahvecinin çırağı idi. 10 — Tohum cu
Yorga, 17 — Y em enici A nastas; bu d a eski
ve namlı bir yem enici dükk ân ı idi. B arba ls-
telyo şöyle anlatıyor: «K anlı b ir d ü k k ân d ır;
A ra ta sın eline geçm eden bu d ü k k â n d a işler
Vasıl adında b ir yem enici k alfası, p e k güzel
bir gençti, Kız V asıl d e rle rd i, k a y ık ç ı k o p u k ­
larından r e n am lı şe rirle rd e n L âz D im itri k ö ­
tülük yolunda m u sallat o lu r, gözlerim le gö r­
düm; kayıkçı dükkâna geldi. V asile tak ıld ı,
yemenici kösele k esiyo rd u, plindeki bıçakla
fırladı, fakat dü k kând an Çıkamadı, Lâz, bıça­
ğını daha evvel d a v ra n ıp V asilin ta m k a lb in e
ildirdi, kaçtı; fa k a t isk eled e n k ay ığ ın a a tla r­
ken hem şerileri ta ra fın d a n y a k alan ıp zabtiye-
ye teslim- ediMi. D ük k ân ın m erm er eşiğinde
varilin kanının lekesi, şu kadar yıl g eçti, h â lâ
durur».
18 — B erb er A li B eyin d ü k k ânı. 19 — p ılm ış uzunca b ir sepettir. Bu sep etle İstakoz
Vangeün dükkânı. 20 T ohum cu Aleko. 21 —
Tütüncü.
Bibi.; Barba lateljv, Mot
BALIKÇI KUŞLARI — B oğariçinin
balıkçıl k u şlan hakkında m erhu m Câ-
t o Vada, «Boğançı konuşuyor» ad ın da­
ki eserinde şu n o tla n kaydediyor-' *Ba-
^kçrtlann parm akları k ürekli olm adığın­
dan yalnız bacaklarım denize d ald ırarak
Sula teinin ederler. Daima eşleriyle j a -
W f . D üşm anlardan em in addettik
/groııp/merakediyorum
— 2009 — BALIKÇI SEPETLERİ
leri d e n in yakın sarp yerlerdeki y apraklara»
dökmlycn ulu ağaçların yüksek dallarına yu­
va yaparlar. Kaplıca mezarlığında körfez ci­
hetindeki büyük servilerin yüksek dallarında
b ir çok balıkçı] y uv alan RÂrülür».
BAM KCI SANDALI — Boğaziçinde bil­
hassa k ibar am atö r balıkçılar kullanırdı, za­
m anım ızda hem en hiç kalmamı» gibidir. Kıçı
aynalı iki çifte b ir sandal tipi olup çaparide
ve oltacılıkta kullanılır, olta takım ları so n­
duk çaları kıç altında hıfzedi lirdi.
BALIKÇI SEPETLERİ — Türk balıkçı­
la rı dolayısiyle İstan b ul sularında avlanan b a ­
lıkçılar tara fın d a n balık ve m ukşerat avı için
k ullanılan sep etlerin hepsi sazdan yapılır.
B alıkçı sep eti im âlinde kullanılacak saz­
ların y ağ m u r görm em iş ve kum üzerinde ku­
ru m u ş olm asına d ik k at etm elidir, aksi tak ­
d ird e dayanmam ince ve kısa sazlara »dişi»,
k alın ve uzun sazlar da «Erkek» d enilir. E r­
kek saz d ah a day an ık lı olduğundan balıkçı­
la r sep e tle rin in erk ek sazdan yapılm ış olm a­
sın a d ik k a t ed erle r.
B alıkçı sep e tle ri Istakoz sepet), tzm arid
sep eti, k arid es sep e ti v e gelincik sepeti olmak
üzere d ö rt n ev id ir; fa k a t hepsi b irb irin e
b e n ze r, yalnız b& yttklügüııe ve gözlerinin ge­
n işliğ in e g öre yu k arıd ak i isim leri alırla r. Ba­
lık ç ı se p e tin in şek li ile b ir sep e t takım ım ı)
te fe rru a tı ve bu İtalikçi tâ b irle ri, bu satırların
y an ın da b u lu n an resim de g österilm iştir. B ir
b ed en e 10 - 20 sep et bağlanır; ve m eselâ b ir
İstakoz tak ım ı d enilir. B eden için sağlam
h u rm a h a latı te rc ih e d ilir ve sep e tle r bedene
ü ç e r k u la ; a ra ile bağlanır.
Istakoz sep eti, yu v arlak v e e rk ek sazdan ya­
ve böcek avlanır. Bu seb e tle r erkek sazdan
yapılm az ise, İstakoz, m akasları ile sep eti k e­
s e r v e k açar. Gözleri 5 • 6 san tim etre açıklı-
B a lıktt m U i
l Relim ı K. D evtcinatel
 — 2010 —
BALIK FIÇILARI
Hallin « fffln l
Sepet, t — K>M», *— »•*«'1 **» ** İt"**1*-
*— A u M n r kalooU tlk M«l< ır|> rtfc ıt « » M a i M r t r lrM x r i ™
[__ 7 - O m il T U H InM l bMıriıny» M k Ip-
ğındadır Medhalinde
sazdan yapılmış huni
{eklinde bir ağırlık var­
dır, sepete giren Istakoz
veya böcek bir daha dı
ta n çıkamaz. Sepetin iç
kısmına balıkçı ağzında
hazine denilir, hâzine­
nin dibinde tahta bir ka­
pak vardır, sepet yukarı tekilince tutulan İs­
takoz veya böcek bu kapak açılarak alınır.
Sepetlere yem olarak izmarit, İstavrit gibi
baUklar konulur, yemler ağaçtan yapılmış bir
iî{* dizilerek konulur. Sepetler sabahleyin er­
kenden denize, bilinen İstakoz yataklarına atı­
lır. yirmi dttrt saat sonra da yoklanarak, do­
lu sepetlerden avlar toplanıp yemler tazelenir
ve sepetler tekrar denize bırakılır.
Istakoz, böcek, gelincik ve karides sepet­
lere geceleri girer.
Boğaz içinde, sepetlerin, suların ceryan
şiddetiyle sürüklenip kaybolması için bede­
nin bir ucuna, parmak kalınlığında ve elli alt
mi} metre uzunluğunda bir ip bağlanır, diğer
ucuna da htlyUkfe bir mantar veya hatif ağaç
parçası raptedilir ki buna balıkçılar «handraı
derler.
Hailede veya latanbulun ccryansız. akın­
tısı! sahillerinde denize atılan sepet takımla
rının bedenine bandıra konulmaz, balıkçı, se­
petleri bırakacağı yeri nirengi noktaları ile
teshil etnıijUr, muayyen vaktinde dönüp gel­
diğinde. etrafında kendisine malûm sabit nok­
talarla merkezini bulunca uzun bir ipe bağlı
ve malya denilen dürt çatallı kliktik b ir çapa
ile denizin dibini araştırır ve t i r iki dakika
içinde sepetlerini bularak çapasını bedene ta ­
kıp takımı yukarıya, kayığa çeker.
http://groups.google.co
İSTA.1KJI
KrpMlrrt» W M >
a n lı
1 5 -2 0 sepetlik Mr
lakımı kullanabilmek
için iki yahut Uç çifte
bir kayık ile dürt layla
bulundurmak lâzımdır.
Birinci Cihan Hart»
arifesinde bir Istakoz se­
peti 15 kurusa yapılırdı
Beden halatı, kolan ip­
leri ile beraber onbeş se­
petten mürekkep bir lakım da 3 -3 .5 liraya
ancak çıkardı. (B .: Istakoz, Böcek, Gelincik.
Karides. İzmarit).
BALIK FIÇILARI — tstanbuldaki balık
(ıiîlayıcıları, hususi isimleri* anılan istandart
fıçılar kullanırlar. Torik, torik yarm an, pala­
m ut, uskumru, kolyoz, sardalya ve hamsi ha­
liklan tuzlamasında kullanılan bu fıçılar hay
boy olup :
Çakan fıçı 6.5 - 8 çift torik lakerdası, y i
hud 400 - 500 aded Uskumru, vahud 35 - 40
kilo knlyos, sardalya veya hamsi alır, balık
tuzlanıp istif edildikten sonra 35 - 42 kilo ft-
lir.
Kova ve binlik fıçı 9,5 -1 1 (itt torik la­
kerdası, 60 0 - 1000 aded uskum ru, 4 5 -5 0 ki­
lo kolyos, sardalya veya hamsi alır, babk tın ­
lanıp istif edilten sonra 46 - SU kilo setir
' Şamandıra 1 2 -2 2 çift torik yarması. 35-
65 çift Tuzlu palam ut. 70 - 80 kilo kolyos, sar­
dalya veya hamsi alır, halik tuzlanıp istif
edildikten sonra 75 - 85 kilo gelir
Tuzlu balıklar yiizde 20 - 30 arasında
fire verir. Mayıs, eylül ve teşrinievvelde av­
lanıp tuzlanan kolyozlar az, haziran, temmuz
vc ağustos aylarında avlanıp tuzlanan kolyoz­
la r çok t i n verir Yazın avlanıp tuzlanan ham­
siler yüzde otuz, kışın avlanıp tuzlanaa.bam-
 AV SllttO Pfl>î®
20U -
İller ancak yitid e beş fire verir Nisandan 2 0
{giomoza kadar avlanan sardalya balıkları za­
y ıftır, y ü z d e oobtşc kadar fir* veriri salf u -
manlsrda avlanan sarda (yatarın tuşlama ürosi
yOıde geçmez fBu balık isimlerine, Ş ar­
ja ]ya için Ateş Ra lığına bakımı).
' Bibi. K D evett)r»n. {talik v c h alikçılık.
BALIK EMÂNETİ. »A U K KMtXİ, «A
UK11ÂNE. K A M KII.İSE N A Z lM .tfl — ts.
istıbul sularında tutulan, yahut boska sularda
jvîa/ırp İstanbul piyasasına getirilen balıkla-
rin balıkçılar tarafından devlet kontrnlu al­
tında balık madrabazlarına vc lablakâr esna­
fa ruüiayed* ile satıldığı ve satılırken kantin
gereğince vergisinin devletçe tahsil edildiği
müessese; tarihi kesin olarak bilinmemekle
beraber istanbulun (ethietâco a r sonra kurul­
muş olacağını tahmin ettiğimiz bu müessese-
nin ilk adı «Balık Emanelî, Balık EmrnUğl*
olmuş ve teşkilâtın başına da «Balık Emini *
unvanivle Başdefterdar (Maliye Bakanlığına)
bağlı bir müdür getirilm iştir. Tanzimatdan
sonra, Abdülmecid u m an ın d a iktisadi ve sı­
na! kalkılma maksadı ile Devlet yabancı malı
kaynaklardan is tik ra la r aktedip alınan mil­
yonlarca altın, hakikî kalkınma yerine lüks
ve şatafata sarf edilince, borçlar ve tefeleri
ödenemiyecek b ir yekuna varmış. Osmanh
bazinesi iflâs uçurum unun önüne gelmiş ve
yabancı alacaklıların tebaası bulundukları bü­
yük Avrupa Devletlerinin baskısı He alacak-
tenm emniyet altına koymak için bir «Düyfi­
mi Umumiye idare» kurulm uştu. Bu idare, k i
tarihimizde müstakil devlet mefhumu ile ta»
ban tabana zıd acı kapkara b ir hatıra bırak
ftnşbr. devlet hâzinemizin gelirim teşkil eden
vergilerin en sağlamlarını, kaymaklarım, o r­
tadan Osmanlı mâliyesini çıkararak, mükel­
leflerden kendi teşkilâtı ile. kendi eli ile tah­
sil etmek h ak k ın ı alm ıştı IB . : Duydnu Umu-
nl/ft Binası: İstanbul Erkek Lisesi). Bu arada
Utanbul ve tekm il Marmara havzasında ve
Manyas gölünde tutulan balıklardan alınan
VerSi lbalık resmi) de Dliyûnu Umumiye îda*
rtâ n e bırakılmıştı; Düyûnu Umumiye de bu
*tngfn İçj çevirmek ve kaçak balık avcılığına
" ü * olmak İçin bir baUkbüne idaresi kurmuş,
idarenin bağına «balıkh&ne nâzın ünvznı ile
hfr müdür getirm işti
1957 de Istanbulda bütün hızı ile başla­
mış olan imâr faaliyeti arasında yıkt'ınlan ve
w group/T\erakeaiyor um
HALİK E M Â fcen
yeri Emjnbnti meydanına katılan İstanbul Ba-
lıkhânesl de bu tt&zırlık tarafından görüldü.
Meş’um Düyûnu Umumiye İdaresi Lozan
mııahtdeai ile kaldırıldığında bütiin Bılıkhft-
neler idaresi Türkiye Cumhuriyeti Maliye Ra
kanlığına babandı 1»50 nisanında Türk ba­
lıkçılarını koruma yolunda balık avı resmi
kaldırılarak batıktan udece aatış brdeü üze-
rlnden bir vergi alındı, bu da mahalli Beledi
yelere terkedildi, bu miinasobotle İstanbul
Balıkhanesi Müdürlüğü de İstanbul Beledi­
yesi reisliğine bağlandı.
Balık Emini İği zamanında da IsUnbulda
her gün tutulan balıkların balık madrabazla­
rına ve tablakâr esnafına satıldığı ve balıktı
Urdan balık resmînin alındığı bir balıkhane­
nin bulunduğu muhakkaktır, hattâ Balık
Eminleriyle maiyetindeki memurların bu Ba-
lıkhâne içinde veya hemen civarında bulu­
nan bir dairede çalışmış olacakları söylene'
bilir. Bîı bu eski Balikhinenfa yerini «esbif
edemedik. İstanbul Balrfîpazan, fetibden ev­
vel Kminönündeki Büyük Gümrük ile yemiş
iskelemi aracındaki sabada kurulmuş, Türkler
de bu meşhur çarşı boyunu ayni yerde imi*
hafaza etmiş olduğuna göre eski Balıkhane­
nin ve Balık Emİnlİğinin de Balıkpaıarında
bulunduğu kanaatindeyiz, fa k a t İstanbul şeh­
ri sahillerindeki İskeleleri, miri mçbani ve
h attâ eşhasa aid bütün binaları sahipleri­
nin vc hattâ kiracdannın isimleri ile teker
teker kaydeden Bostancıbaşı defterlerinde
<B : Bostancıbaşı defterleri) bu sabada b ir
Balıkhanenin mevcudiyetini belirtecek kayda
rastlıyomadık. Balıkhanenin. Balıkçılar Lon­
cası gibi BaJıkpBzarmin iç sokaklarından bi­
rinde bulunmuş olacağı muhtemeldir. Bastın-
cıbaşi defterlerinde bilâkis şaşırtıcı bir kayda
rastladık: Unkapanı İskelesiyle Cibftli iske­
lesi arasında, bu iki iskelenin ortasına düşen
bir yerde bir «Balıkhane İskelesi» kaydı bul­
duk kİ Balıkpazanndan hayli uzaktadır ve bu
sahil boyunda lebideryada Musevi evlerinin
arasın* sıkılm ıştır Bu iskele adından Balık­
hanenin orada, az geride bulunduğu tahmin
olunabilir. Doğrudan deniz kenarında bulun
mayışı Bostancıbaşı defterine kaydedilmemesi
için kâfi U r sebeptir.
Unkapanı İle Cibolİ arasının Bosiancıba-
şı defterinde teshil edilmiş manzarası şudur
(Defter İkinci Mahmud devrine aittir):
 BAl.lt. ' ■ İS E T t — 2012 —
Unkapanı nÂibi efendinin ndrsı (dâiresi)
- Unkapanı isk elu t - Unkapanı Meydanın
da Subaşı Süleyman A£a Camii-Osman Ça­
vuşun kahvesi, üstü bekûr odağı ■ Meydandı
tafcı dükkânları, ilstü bekâr odaları - Yenişe­
hirli Avramın evi Enıinağazâdcnin hcltir
oduı. altı kayıklıAne ■ 56 ıncı Yeniçeri o n a -
*uun irâdj yahudfıinc, altında kayıkhane -
Çuhacı yahudüıin yalısı ■ Miskcibaşı oğlu Yn-
konun yalısı ■ Fnsnk dellalı Yakonun yalısı
ve kaytklıinesi - E aim acü ır kâhyası kızının
irad yalmdiıânesi ve tayıMUnesi- Balıkhane
iskelesi - Kayim yahudinin evi - tsak yahudi-
nin evi - Tilfen^hâne ve Tiifetıkhâne İskelesi -
Yeniçerilerin Tomruk meydanı......
Eğer Balıkhanede Sebideryâda olsaydı,
yukarıdaki satırlarda görülen tiifenkhâne gibi
«Balıkhâne ve Balıkhane iskelesi» diye kay­
dedilirdi.
Bostancıbaşı defterinde Unkapanı ile Ci-
bâli İskeleleri arasında bir Balıkhâne İskele­
sinin kesin olarak kaydedilmiş olmasına rağ ­
men biz B alıkhanenin Balıkpazarındatı bu
kadar uzak bir yerde kurulm uş olacağına İh­
timal veremiyoruz. Eski İstanbul B alıkhane­
sinin yari ancak devlet arşivindeki vesikalar­
la tesbit edilebilir; bu vesikalar ise henüz tas­
nif ve fihristlerde neşredümemiştir. a rand an
kayidde divanıhüm ayun m ühim ine defterle­
rinde b ir tesadüf ese ri rastlanacaktır; d a
man da eski B alıkhanenin yalnız y e ri değil­
dir, belki kadim nizamı, teşkilâtı da öğreni­
lecektir.
Düyunu Umumiye İdaresinin son balıkhane
m üdürü olup Millî Külüpbânem i2e «Balık vc
Balıkçılık» adı ile muhalled b ir ese r bırakm ış
olan Karakin Bey Deveciyan m evkilerini, hu­
dutlarım . devam m üddetleri ile h e r mevsim
ne zaman kurulduklarını, ne cins balık tu tu l­
duğunu ve kadimdenberi devam edegelen
team üllerini yazarak İstanbul sularında 42
dalyan adı veriyor, ve yalnız Boğaziçinde, es-
kidenberi devam edegelen team ül ve âdetle­
riyle 59 voli yerinin mevkiini tesbit ediyor.
Bu iki rakam. Istanbulun günlük hayatın­
da balıkçılığın çok mühim b ir v er aldığını
gösterir; ve unutm am alıdır ki binlerce olta
balıkçısının faaliyeti de dalyanların ve volt
yerlerinin dışında kalmakladır. A sırlar bo­
yunca balıkçıların başı boş bırakıIamıyacagL.
lstanbulda toptan ln lık sangının b ir balıkhâne
çatısı altında bir nizama bağlanmış olacağı
tSTA-VBIJ].
aşikârdır
1957 de bütün hızı ile tamlayan ve adına
■ fsiHnbulun İmân denilen, aslında ise bü­
yük T ark Istanbulu ziyank&r diktatör Adnaa
Menderesin bir kırık »yuncafı yapan ttrih ve
sanat cehlinin duygusuz faaliyeti arasın*
da -kııldınlm]-' olan târihi Balıkptzarui'
daki Balıkhanenin ancak yarım aaırİJjc bir ta­
rihçesi vardı; 1902 senesinde Düyunu Umumi,
ye tdaresi tarafından kurulmuştu. »Hali Ha­
nı» adını taşıyan vc sahibinin kim olduğunu
tigrenemedlgiıniz bu bina 1901 de Balıkhine-
ye çevrilmek iizere Düyunu Umumiye İdaresi
tarafından devlet hesabına satın alınmıştı. 24
Eylül 1901 tarihli Tercemanı Hakikat gaze­
tesinde bu yolda ilk intişar eden haber şu*
dur:
«Galata K öprüsünün Yemiş cihetindeki
Rali Hanı Balıkhane ittihaz edileceğinden,
binayı m ezkûrun hazine namına Düyunu
Umumiye İdaresince satm atınması hususuna
Irarîef seniyo çıktı. Mimar Valori tarafından
tanzim edilen plân mucibince kari ben inşaata
başlanacak, önüne mükemmel bir rıhtım ya­
pılacaktır*.
Rali H anında B alıkhane olm ak İçin ya­
pılm ası z a n u i ta d ilât b îr yıl sü rm ü ştü r ve İs­
tan bu l B ahkhânesi olan hâne, Balıkhâne Na­
zırlığı ile b e ra b e r yine D üyuna Uroumiyenin
pençesine geçm iş bulunan servet kaynakları­
m ızdan Tuz İn h isarı İdaresi, Tuz Nazmlığı
da yerleştirilm iştir. Ayni gazetenin 15 kasım
1902 ta rih li nüshasında d a su n lar yazılıdır:
«B alıkhâne ve Tuz N ezareti için Balık-
pazarı sahilinde b ir su re ti m etine ve zârifede
edilm iş olan d airen in velâdeti hüm ayuna rast­
layan günde resm i küşadı yapılacağından ge­
çen gün D üyunu Um um iye m eclisi idare reisi
kom andan B erje binâya giderek inşaatın o
giine yetişm esi için icab edenlere talim at ver­
m iştir. «G alalada M umhâne Caddesinde Wt
handa bulunan m ü sk irat nezareti de yeni Ba­
lıkhanenin ü st katm a taşınm ıştır Balıkhâne
heyeti yeni binasına y arınki pazar günü nak*
ledecektir».
Tercem anı H akikat 18 kasım 1902 tarih­
li nüshasında, tkinci Sultan Abdiilıaecid'n
Osmanlı tahtın a ciilû&u yıldönümüne rastlı*
yan Balıkhanenin açılış töreni için de şu taı*
silâtı veriyor (dili sadeleştirdik):
«Küşadı elhak pek muntazam pek mü-
debdeb oldu.
http://groups.google.
 r < t. P E P fS t
— 2013 —
,S jat altı raddelerinde dUyunu umumi­
ye erkânı ve Salem riinsası peydor pey gcle-
„ * Balıkhâne N azırı AH Rlza Bey tarafından
istikbal edildiler. S a it yediye doğru da ku­
mandan B erje gelerek davetliler alt katlakl
geni; müzayede yerine in diler B urası, Boğa­
ziçi vc îstanbııl civarında avlanarak Balıfchi-
neya gönderilen her nevi m ahsulâtı bahriyc-
,ıin halikçı esnafı arasında pazarbaşı ttb ir
edilen müna diler m arifeti İle bilmüsayede
satım a mahsus olub zem ini m erm er ile dö­
şenmiş ortası balıkçıların m üzayede esnasın­
da hücumuna karşı balA ların konulm asına
mahsus dem ir parm aklıkla tah d id edilm iştir.
Zikrolunan parm aklığın e trafın a davetliler
oturmuş, bu sahanın b ir ta ra fın a d a b ir m a­
lulü mahsusa B abıâli düagûsu ve Şehzâde
Cemil imamı evveü İbrahim Edhercı Efendi
gelerek beliğ bir dua k ıra a t eylem iştir. Duayı
miiteakib pazarbaşı V asilâki E fendi zikrolu-
nan parm aklığın d ah ilin de çevaiyalar içinde
bulunan 17 kilo en n efisin d en barbunya, çi-
nekop ve pisi balıklarını müzayedeye çıkar­
mış, 150 ■kıırıışdan başlayan müzayede, 600
kunijda Balıkhâne N ezaretinin üzerinde ka­
larak satın alm an balıklar Padişahım ız İkinci
Sultan A bdülham id için saray a gönderilm iş­
tir. M üzayededen so n ra D üyunu U m um iye
komiseri Said Bey ta ra fın d a n b ir n u tu k irad
edilmiştir. Sonra ikinci k a tta k i n e za re t odası­
na çıkılarak pek m üzeyyen olarak tefriş edil­
miş bulunan bu odada, dav etliler, şekerci Lö-
bon tarafından hazırlanan büfede izaz edil­
miştir. Komandan B erje b ir n u tu k irad etm iş­
tir».
Balıkpazarındaki B alıkhanenin 18 kasım
1902 deki resm i kiişadı çevalyalar için müza­
yedeye konulan 17 kilo en nefisinden bar­
bunya ve m inekon balıklarım a 600 kuruşa
lulıkhine N azırlığının üzerinde kalm asiyie
yapılmış tı.
1902 den zam anım ıza kadar İstanbul Ba­
lıkhanesinde b a la la r ile sair deniz m ahlûkatı
ayn satış şekline tâb i olagelm iştir; va-
l°s, köpek balığı, kalkan balığı, subye, İsta­
koz, böcek, bines ve pavurya adetle; pala­
mut, torik ve bu cinsten bulunan sair SaUk-
k r yine adetle fak at çift olarak; istiridye,
roidye, tarak, çağanoz, karides ve emsali mu-
fcışşerat tartılm adan çevalyatar içinde göz k a­
briyle, b ü tü n diğer balıklar da yine çeval-
yilar içinde fakat tartılarak , okka. C um hu­
n/group/merakediyorum
BALIK EMANETİ
riyet devrinde de kilo ağırlığı Üzerinden sa-
tılagelmlşlerdtr.
B ir vesikaya dayanmamakla beraber bu
teamülün Düyunu Umumiye Balıkhanesine
eski Balık Emlnligi Balıkhanesinden intikal
etm iş olduğunu sîyliyebillriz,
Elimizde İstanbul balıkçılığı (iterine
dikkatle okunacak bir vesika vardır; hicri
9B5 (Milâdi 1577) yılında divanı hümayundan
İstanbul Kadısına gönderilen bir fermanda
şunlar yazılıdır (Bugünkü dilinize çevrilmiş­
tir):
«İstanbul Kadısına hüküm ki;
«Hâlen Balık Emini olan lshak Divanıhü­
m ayunum a adam gönderüb hassayıhiimâyu-
nuen {padişahın nefsi) için balık avlayan mus­
lini balıkçılar ığrıb ile balık avlayageimemiş
iken halen ığrıb ile balık avladıklarını, ve
bu yüzden de balık mültezimine zarar ver­
diklerini bildirm iştir. Buyurdum ki bu fer­
manım geldikte meseleyi tahkik it, Balık Em i­
ninin bildirdiği gibi hassayıhümâyunum için
balık avlayan müslim balıkçıların ıjrıb ile
balık avlam a için ellerinde izin farmanUrı
yok ise on lan ığrıb ile balık avlamaktan men
it, ta d iu rîe n b e ri ne şekilde balık avlıyorlar
ise yine öyle avlasınlar».
B u ferm an, a n ’anelere dayanan haklar
karşısında evvelâ bir adalet vesikasıdır. Son­
ra öğreniyoruz ki, başta Padişah, sarayı hü­
m âyun halkı ancak müsiüman balıkçıların
tu ttu ğu balıkları yem ektedirler; tstanbulun
m üsiüm an sekenesinin bilyük bir kısmının
da ayni taassubu gösterecekleri muhakkaktır;
bundan da, Tanzimatdan evvelki devirde İs­
tanbul sularında müşlim ve gayri mııslim
balıkçıların ayrı ay rı çalıştıkları, ve tuttuk­
ları balıkların da Balıkhânede hangi balık­
çılar israfından tutulm uş oîduğu tasrih edi­
lerek satıldığı yolunda bir hüküm çıkanla-
bilir.
Bu ferm andaki diğer mühim noktada
balık iltizamından bahsetmiş olmasıdır. Bu
küçttk kayıt), devletin İstanbul sularında av­
lanan balıklardan alınan vergiyi iltizam usu­
lü ile erbabı servetten bir şahsa devretmiş
olduğunu gösteriyor. Yani balık avı resmi­
nin hazlnolhümâyuna sağladığı yıKik gelirin
— bolluk ve kıtlık nazarı dikkate a tınarak —
ortalam a tutarım bir mültezim üzerine almış,
bu parayı hazîneye defaten ödemiş yahut bel­
li taksitlerle ödemeği kabul etmiştir; ken-
 BALIK1IA.VC KAPL'SU — SOI 4 —
dişi balık resmini balıkçıların yıl boyu nu
lu 'lu fu balıklardan tahsil edecektir, batıta
kadere, bolluk olursa büyük kâr saglıyacak-
tır, kıtlık olursa zarar edecek, iflâs edecek'
tir.
Mültezimin elinde Karadeniz. Boğaz. Mar-
mara suları, faaliyet (»halan çok geni» olan
İstanbul balıkçılarını nezaret altında bulun­
duracak ve ia c ak talik avına ve salığına mâni
olacak bir deniz zabıtası teşkilâtı yoktur: bu
teştiş ve nezareti devlet yapacaktır: bu mühim
isi de İstanbul salarının em niyetine mermıı
edilmiş oian Bostancıbaşı Afla ile Bonstancılar
Ocağına bırakılm ıştır IB>; Bostancıbaşı; Bos­
tancılar).
■Dalyanlar ve voli yerleri balık avı ru h ­
sat ferm nnlariyle inzibat altındadır, faaliyet­
leri İstanbul ve civarının sab ilerin d ek i bo s­
tancı kollukları karakolları tarafın dan da
nezaret altında bulundurulm aktadır; tu tulan
balıklar da satış için İstanbul B alıkhanesine
gönderilm ektedir. Istanbulda biiyük; Balık­
hanenin mevcudiyeti bu bakım dan da şa rt­
tır.
Sarayı hüm âyun İçin balık tu tan balık­
çıların ellerinde ruhsat farm anları bulunm a
dığı halde ığrıb ile balık tu tm aların d an şi­
kâyet edilmesinin sebebi, bıı balıkçıların
«Saray Balıkçısı» imtiyazı altın d a ığ rıb ile
ruhsatsız ve sarayın günlük balık ihtiyacının
kal kat üstünde balık tutm aları, tu tu lan faz­
la balık lan da. Balıkhanede resim ödem edik­
leri itin halka kaçak olarak ucuz ucuz sat­
m aları. Balıkhâne satışında balık flatlarınu)
dGşmesine sebep oldukları, bu yüzden de ba­
lık mülteziminim zarara sokm us bulunm aları­
dır.
Tanzimatdan evvelki devirde olta balık­
çılığının tam am en serbest bırakılm ış olduğu
nu zannediyoruz.
Balık resm i Düyunu U mumiye id aresi­
ne terkedildikten sonra, bu idare balıkhane
kolcuları vasıtastyle balık kaçakçılığı yolun­
da İstanbul suları balıkçılarına göz açtırm a-
m ışlır; bil1 ata sözü hükmüne? ^alacağına şa­
hin» olm uştur. Serbest olan olta balıkçıları
da yıllık muayyen bir ü cret karşılığı bir ba­
lık avı ruhsal vesikası almağa m ecbur tutu l
nıuştur.
Yıllık iltizam usulü yerine de voli yer­
lerinin liçer sene müddetle talihlerine m ü­
İSTANBUL
zayede ile verilmesi usulü konm uştur. Tasvj.
riefkâr gazetesinin 26 teşrinievvel 1909 ta­
rihli nüshasında,. Uüvunu Umumiye İdaresi
bu yolda bir sui istimal ile Ittihsm od İlmiş
tir; şöyle ki :
Küçtikçekmcce GöiümJe üç sene müd­
detle balık avlama hakkı müzâyedede daima
50.000 kuruşun UstUnd? istekli bulur İken ı>
yit müddeti bilmiş olan bu av hakkı, iliıuız
yapılan bir j Kaptı ■kaçtıi nıüzâyode ile 15.000
kuruşa verilmiştir.
Gazete arada hazine hesabına kaybolan
35.000 kuruşluk (ark üzerinde imâli bir lisan
ile d u rm u ş tu r
B alıkhane İdaresinin İstanbul Belediye­
sin e devri m ünasebetiyle 1 nlgan 1850 cu­
m artesi gitnil balıkçılar İstanbul hemşehrisi
sıfatiyle B alıkhanede bir tören yapmışlardı;
A şağıdaki satırla r 2 nisan tarihli Cumhuri­
y et gazetesinin şeh ir haberleri sütunundan
alın m ıştır:
ıB alık satışından aın m akta olan saydiye
resm inin k aldırılm ası ve İstanbul Balıkhane­
sinin B elediyeye d evri m ünasebetiyle dün
sabah 0.30 da B alıkhanede b ir tören yapıl­
m ıştır. Vali ve B elediye B aşkanı Dr. Fahred-
din K erim G ökay. B elediye R eis Muavini Su-
ad K utat, Mezad M üdürü N ecm eddin Arballı
ile şeh rim iz balık çılarının h azır bulunduğu
bu tö re n d e söz alan B alıkçılar Cem iyeti Baş­
k anı Y u su f Y arar. B alıkhanenin İstanbul Be­
lediyesine devri dolayısiyle balıkçıların bir se­
vini; günü y aşadıklarını. B elediyenin burası­
n ı soğuk hava deposu ve asil satış yerleriyle
h e r bakım dan İsta n b u l B elediyesine yakışa­
cak şekilde tanzim ve id a re edeceğinden
em in o ldu k ların ı b elirtm iş ve B ahkhânedî
m üzayede usulün ü n devam ını istem iştir.
»M üteakiben V ali ve Belediye Başkanı
b ir konuşm a yapm ıştı. V ali, bu konuşmasın­
da Belediyenin balıkçılara h e r tü rlü yardımı
yapacağını, fakat halka daim a ucuz ve temiz
balık v erm eleri gerektiğini anlatm ıştır»
BALIKHÂNE KAPUSU — Balıkhâne
K apusu, İstanbul su run u n Sarayburnu Ue
A hırkapu F en eri arasındaki üç kapusundan
biridir; fetih ten evvel Ayios Lazarus Kapusu
ad ın ı taşıdığı söylenir; surun, Topkapu Sara­
yı arazisini çevirdiği kısım dadır; İstanbul ta­
rihinde acı ve kaniı b ir hâtırası vardır; Pa­
dişah gazabına uğrayan vezirler huzurdan çı­
http://groups.google.cor
 A .V S IlC U tm H S İ
— 2015 _
karılınca buraya indirilir, kendisini takip
eden ferm ana göre, ya evvcice hazırlanm ış
olup sahilde bekleyen bir gem iye bindirilip
sürgüne gönderilir, yahut da idâm olunurdu;
idanı evvelce k ararlaştırılm ış ise, Bostancı
başı cellâdtarla daha evvel gelip paşayı bek
Itrdi. Bu kapuya ekseriya sadece Balıkhane
denilirdi B abıhüm âyıln ve orta kamı ile b e­
raber sarayın fırdolayı e tra fın ı çevirm iş sair
kapulftrınt bekleyen kapucular ocağına m en­
sup neferlerin m uhafazasında bulunan Ba-
lıkhâne Kapusunda iri y a rı güçlü kuvvetli üç
dürt dans saray bsjnnıalj bulunurdu.
Osmanlı hanedanının son vak’anüvisi
Abdurrahman Ş eref Efendi m erhum un fıkra-
larmdandır:
«Alyanak M ustafa Paşadan LşiLt iğini söy-
liyerek Zühdü B eyefendi n ak led er ki Sadı-
razan; M ehmed Emin R atıf Paşa B alıkhâneye
indirileceği gün fHiri 1223 — m ilâdi 18081
Bostancıbaşı Deli A bdullah Ağa g elip b ir
hayli beklem iş. T elâş ile H âlet E fendi gelip:
— Aınan A bdullah Aga gitm e!.. B uralard a
dola;!.. Kallâvi yüzünden b ir tü rlü em rini
alamadım, hele bakalım !., d iy e re k acele sa­
raya dönm üş.. M eğer R au f P aşan ın k a tli S u l­
tan Mahmuda arzo lun u p P adişah: — O nun
taşına kallâvi pek yakışıyor, b e n o güze) b a ­
şa kıyam am . sü rg ü n e gitsün! diye ıs ra r e t­
miş ve H âlet E fen d in in istediği olm am ış.
Vakta ki paşa sü rg ü n e gö n derilm ek üzere
Balıkhane?» in d irilip d e B ostancıbaşıyı o rada
görmüş k ork u sun d an id ra rı tu tu lu p b u nd au
sonra z ü ıriy e ti olm am ış. R au f kırk ü ç sene
daha yaşam ıştır. A lyanak M ustafa P aşa R auf
Paşanın dam adıdır:»
Balıkhaneye ind irilen son Sadırâzam Salih
Paşadır (H icri 1238 M ilâdî 1823); devlet
işlerini düzeltm ek için H âlet E fen d inin Istan-
buldan uzaklaştırılm ası g erek tiğ in i S u ttan
Mahmuda gizilce o rad an tavsiye etm iştir. Ba-
lıkhâne kapusunun yanına, çok son raları as­
keri dikimh&ne binası yapılm ıştır.
BALIKIIÂNEKAUSU OCAGl - (B .:
Bostancılar Ocağı).
BALIKHANE SOKAĞI — E m inönunde Ahi
Çelebi M ahallesi sokaklarındandı; nefsi Balıfc-
pmarı sem ti içinde olup srnı im â r faaliyetinde
Balıkpazarı Çarşısı ve B alıkhâne ilfc b erab er
kaldırıldı. Balıkpazarı caddesinden Deniz kc-
n/group/merakediyorum
BALIKLAMA
narına Balıkhane Kapuauna kadar uzanırdı;
Balıkhanenin kapalı olduğu, bir geçid hizmeti
görmediği zam anlar için uzun b ir çıkmaz so ­
kaktı. Cadde Kavşağından girildiğine göre
bir araba geçebilecek genişlikle ve paket ta ­
şı döşeliydi, kenarında beton yaya kaldırım ­
ları vardı; sağ kolda B alıkçılar Loncası So­
kağı, sol kolda da Kafesli Şerbethâne Sokağı
ile b ire r kavşağı vardır; bu sokaklardan İkin­
cisi ism ini B alıkpaıarınm namlı gedikli mey­
h anelerinden (eski tâbiriyle Şerbethâne) K a­
fesliye nispetle alm ıştır.
B alıkhâne Sokağında sarraf, kese kâğıd-
cı. m üskirat deposu, iskarm ozcu, manav, b er­
b er. tavukçu, kahvehâne, ağ İpliği ve balık­
çılık âletleri, levazım ı satan yirm i İki dükkân
v ardı; Azim A nbarı, Yakobal Balıkçılık Ş ir­
k eti, Y eniüm id N akliyat A nbarı, Geyik K on­
serv e re B alıkçılık Şirk eti de bu sokak (ile­
tin d e idi. Sokağın denize ulaşan bitim inde de
d ö rt katlı b ir binada Em inönü Kaymakamlığı
ile Em inönü B elediye Şubesi M üdürlüğü ve
sokağa adını v eren İstanbul Balıkh&nesi var­
d ı (Ş ubat 1952).
Hakkı Göktürk
B A LIK K IR C IM — Kışın şiddetli za­
m anlarında. g ün doğusu rü zg ârı saniyede
10 - 20 m e tre s ü r'a tle ese r ise, boğazın kanal
ceryaıu intizam ını k aybeder ve kanalın ılık
d ip s u ların a , sahillerin soğuk su ları karışır;
k analın d ip sularına çekilm iş olan balıklar,
y a rı balığın, hem en cansız b ir halde denizin
sath ın a çıkar; boğaz balıkçıları buna balık
k ırgın ı d er. B üyük şeh rin sahil halkı kayık­
la rla , y a h u t rıh tım lard an , ağ ve oltaya lüzum
gö sterm eden balık ları kepçelerle, suya gaz
ten ek eleri d a ld ırıp toplarlar.
B ib i.: A. C ib ir Vada. Boğaziçi Konuşuyor.
BALIKLAM A — Yüzgeçler arasında
isim lendirilm iş b ir denize atlam a, daim a ta r­
z ı: K ollar ileri uzatılır, avuçlar yekdiğerine
yapıştırılır, baş. kolların bu su re tle teşkil et­
tiğ i m ekik şeklindeki çenber içinde kalır.
İstan b u l argosunda: B ir kim senin, ser­
serilikte, kum arda, hovardalıkta, kendisini
felâkete ve sefalete sürükliyecek h e r hangi
b îr kölü yolda çılgınca hareketleri:
— D elikanlı balıklama gidiyor...
— A hm ed mi.. Balıklam a daldı bir
k e m .. .
 a u iu ’ 'kzk: i - 'U s e s İ
T e c im hayalında m u muhakkak Iflla
»Un «alkım salkım gırtlama kadar Imrc: ayni
tâbirler kullandır, «Balıklama gidiyor.. Ba­
lıklım a daldı..» gibi.
BALIKLI IZOOIMIMS PİY lı AYAZMASI
VE RUM ORTODOKS KİLİSESİ — Yediku-
!e dışında. Süivj-Jkapusundan ZQ0 m etre mc-
siftd e bulunan bu ayazma İstanbul ayazma-
lıruıın en şöhretlisidir (B . : Ayazma; Avia;
Ayiosl, Milâdın 457 yılında (belki az evvel,
vahud az sonra) Bizans imparatoru Birinci
Leon o Makallls (Kaalil Leon) tarafından imSr
ve in ş t edilmiştir,
H>lk ağzında anlatılagelmiş ve bizi me­
tinlere geçmiş bir hikâyeciği vardır;
Leon gençliğinde esnaf tabakasından ve
son derece yoksuldu. Çok sıcak bir yaz günü
sur dışında, yalın ayak, hırpfinl kılıkla dola­
şır iken ihtiyar bir köre rastlar, celim verir,
kör de:
— Oğlum., der, beni gölgelik bir yere
götür, bağrım yanıyor, bana azıcık da su
bul...
Leon İhtiyarın koltuğuna girer, fakat et'
rafta bir g61|e y e r ve bir çeşme göremez, 0
zaman semâdan İlahi bir ses İğidir: (Sağda
bîr bataklık vac, oraya götür, onun göllerine
o çamurdan sür, orada bir de kaynak, yüz­
lerinizi yıkayın, onun gölleri görecek Ve sen
İmparator olacaksın!-.».
Bu sesi yalnız g e n ; Leon işitir, hayret
ve dehşet itinde körü o tarata götürür, batak­
lığı ve su kaynağım bulur. Orada ihtiyar kö­
rü n gözleri görmeğe bağlayınca kendisinin d e
bir gün imparator olacağına iman eder; işini
bırakıp onluya nefer yaolır, generalliğe ka­
dar yükselir ve bir gün bir askeri ihtilâl ken­
disini imparatorluk tahtına oturtunca o ça­
murlu bataklığı ve sihirli kaynağı unutmaz,
mükellef bir ayazma yaptırır ve Panayia
(Meyrem Ana) nrn adına ithaf eder.
Meyrem Ananın adına ithaf edilmiş olan
bu ayazmanın bir adı da «Zoodohos Plyi —
Hayat bağışlayan kaynak» dır.
Elimizde k a fi deliller bulunmamakla
beraber bizim kanaatimizce bu ayazmanın
mâzi.ıi çok daha eskidir, hıristiyan [ardan ev­
vel, putperestlik devrine varır, burası bir
Asklepion mÂbedi (Hastane ibâdiettıâne), hat*
t i . îy ia ısihhal) aid b ir m dbcd o ia b fflr. On Bulgar istılSsında, Ayazma soyuldu, hasara
dördüncü asırda yaşamış tarihçi Kallistoş-
— 2016 — OTAKBjn.
o£tu Nikoforoa o Kaantopulos'un verdiği mj-
ltm at. bugün bile o n d a Mr haılaU n enin İmi
lunması kanaatimizi kuvvetlendirmektedir.
İm parator Kaatil Leonun i ı p ettirdiği
ayazmaya yirm ib e j m erm er hasannklı mer­
divenle inilir, « ta d a b ir kubbe altında birle­
men dört dehliz Hinciden müteşekkildir.
Aaıl kaynak iki kuyudan ihâret olup or­
tada çam ur ve suyun akması için gerdeli de-
likler vardır. Kırmızı m erm erlerle döşenmlı
etrafında yine somaki m erm erden bir lefen
(tekne) bulunm aktadır. Tepesine çıkmak iste­
yenlere kenarda ayrıca m erdiven vardır. El
ra f altım, gümüş, vc sayısız kıymetli taşlarla
süslenmiş, işlenmiş olup kubbesi altın kaplı-
dır.
Tarihçi Prokopios'un verdiği malûmata gö.
rs 560 da Ayazmanın ikinci bânisi Birinci Jus
tlnianos (527 - 565) olmuştur. Bu namlı hü­
küm dar m esânesinden mtızdarib iken Ayaz-
manın suyıı He iyileşmiş, Ayasofya yapısın­
dan artm ış malzeme ile Zoodohos Pİyl'yi y«.
nldcn inse ettirerek, o civarda bulunan bir
kadınlar m anastırına da koğuşlar, köşkler ilâ­
ve ettirm iştir.
Ayazmada şifâ buldoktan sonra buraya
çeşidli bağışlarda bulunan BizanslI (eçkin
sim alar arasında tm paratoriça Teodora'nın
akrabası C iikera, İm parato r Mavrikios’un
kardeşi Evdokia (?). Tekla. Iraparalortça trini
ve oğlu Kostandios’u zikredebiliriz.
Bizans târihinde Ayazmaya atfedilen ea
büyük mucize TeUalos ism inde U r adama
olanıdır.
Bu zât tedâvi olm ak Üzere Balıklıya ge­
lirken yolda. Bûyûkçekmece dolaylarında va­
ziyeti ağırlaştı, ölüm den kurtularaıyacağını
hissedince yanındaki adam larına nfişuu
ayazmaya kadar götürm elerini ve orada üç
kova ayazma suyu dökmelerini vasiyet etti.
Öldü, ve vasiyetini yeline getirdiler, nâşına
üç kova ayazma suyu dökülünce tekrar ha­
yata kavuşan Tettalos bir daha oradan ayrıl­
madı, öm rünün sonuna kadar Balıklı Manas­
tırında keşiş olarak kaldı. 1833 de Balıklı
Kilisesinin inşaatındaki kazılarda Tettalos'uıı
mezar taşına rastlanmış ve kilisenin nartek-
sine konmuştur. Yukarıda zikredilen vak'a bu
taşın üzerinde yazılıdır.
705 de Bizans kapularına kadar dayanan
uğradı. İm parator İsavros'un zamanındaki 26
http://groups.goog le.
 ANSİKUH’EOİSI
ekim "4 J , b îr çarşamba g ün ü saat 8 de vukua
gei«ı büyük zelzelede de harab oldu. 757 de
tnıparaloriça İrini t A tinea (Alinalı Irinn la
rafından tİm ir ve ib y i edildi; fakat bir asır
geçmeden ikinci büyük zelzelede yine harab
oldu, SB9 da kudretli b ir h ü k ü m dar olan İm ­
parator M skedoayalı Vasılı as tarafından tâmfr
edildi. Bu im p aratorun yaptırdığı bina 1424
yılına kadar kaldı.
İm parator Filosof Leon (SBfl - 912) va
zevcesi Teofano (Kilise bu kadını ölümünden
sonra azizler arasına koymuştur) çekdikleri
idrar darlığı lîdırabından bu ayazma suyu
Ue kurtuldukları için bir narteks İnşa e ttir
miller, kardeşi P atrik Stefanos da mukaddes
masaya gaayet kıymetli b ir örtü hediye et
miştir.
Bulgar kıralı Sim eon'un oğlu Petro ile
Bizans prensesi M aria'nın nikâhları Balıklıda
kıyılmıştır.
Tarihçi N ikita H onniatis'in naklettiğine
göre lâtlnlerin istilâsında Bizansm vahjiyâne
yağm asından bu ay a zm a d a kurtulam am ıştır,
fatollkler ayazmayı soyduktan sonra kiliseye
Ûndokuuınfu »sırda llaJıklı Kilisesi
(Th. Allûm'un iruvilrtiotiun S. fiorcalı eli ile)
2/group/merakediyorum
— 2017 — iu l ik l : a v a z h a s i , kİ l î s e s !
taiıvil etm işlerdir. Paleologoslar lâtlnleri kov-’
duklan sonra Ayazmaya târihi ehemmiyetini
iade etm işlerdir.
Blıansm bu son İnhitat devrinde, ayaz­
mada tedavi gören herkesin b ir «ikan» yap­
tırıp kiliseye hediye etmesi âdet hâline girdi
A ralarında sanat kıymeti çok yüksek eserler
vardir.
«Zoodohos P ly b ve Meryem Anaya İt­
h af edilmiş kiliseden maada Ayazma etrafın­
da diğer dört yan kilise — pare klisi mev-
cud d u r (Bu yan kiliseleri m iislüm anların mes-
cidleriıse benzetebilirimi: 1 — Hakim — Fl-
Losaf Leon’un Matheos ism inde bir kegig için
yaptırdığı A yia Aıına Kilisesi; 2 — M agistra
A rtabastu'n u n karısı E leni için yaptırdığı Pa-
nayia K ilisesi; 3 — M ihail Kilisesi; 4 —
E tstratios IStrati) Kilisesi. Bu son iki p are
Kilisesinin bSniferi m eçhuldür.
B a lık lı Ayazması İstanbul su rla rı dışın­
da bulunduğundan fetilıden evvel OsmanlI­
ların eline geçm iştir.
1585 de istan bu la gelen Leoglaviuc Balık­
lıda K uyudan m aada diğer b in âian da ha­
 BAUKUAYAZMASI. KİLİSESİ — 2018 —
rap Jıaİdc görmüştür; fakaI 1648 tarihli bir
mezar taşma rastlanmıştır ki harap da olsa
Ayazmanın metruk olmadığına delildir, 1727
de Derkos iTerfcOS) mitrûpolidl Nikodlmus.
bu milropolitîik sınlfi dahilinde bulunan Zo-
orfohos Pivi Ayazmasını ihyâ etmek için ge­
reken imi aidi, inşaata başladı Yapılan ka­
zılarda «Panayia RabklioÜssa - Balıklının
Meryem* adı verilen çok kıymetli bir ikonu
kardeşi keşiş KaJUnlkos’a verdi, onun vasıta­
sı ile Jstanbulun bütün rum evlerinde dolaş-
ürtarak yapı için para toplat!ı; hem Ayazma
ihya edildi, heuı de küçük bir Kilise k e r ­
terin İkameti için de dört kûğualuk bir ma-
nsuiır yapıldı. Komnino tpsilanli'nin naklet-
tiğine göre, 1732 de, devrin namlı bir mimân
olan ermeni Şirin Kalfa, ayni semtde komşu
ermeni lerin göz koydukları Ayazmayı rum-
larırı elinden almak için ayrı bir yerde başk4
bir kuyu kazdırdı, Derkos Mitropolİdl Samu-
il ile Paüikin şikâyetleri üzerine devrin pâ*
dsşahı Birinci Sultan. Mahmud bir ferman ile
ermenilerin tecâvüzüne mâni oldu, ve erme-
nllerin açdtğı kuyu dolduruldu.
Erroenîler daha evvel, 1703 - 1704 ara
sında da bu yolda bir teşebbüse girişmişler»
o zaman da Üçüncü Sultan Ahmed tarafın­
dan Balıklı Ayazmasının rum iara aid oldu­
ğunu tâyin eden kesin tedbirler alınmıştı.
Hattâ Sultan Ahmed ferm an ile de kalmıya-
rak Ayazmayı himâyesine alarak arftzbini
Bayazıd Camii vakıflarına kattı.
Balıktı civarında yerleşmiş olan m üslü-
manlardan bazıları, Ayazmayı koruduklarını
söyliyerek ziyarete gelen hıristiyanlardan b ir
ziyâret ücreti almağa başlamışlardı. Üçüncü
Sultan Abmed bir ferman ile bu bid’ati dc
kaldırdı. (1720V
Zoodohos Piyi Ayazması, suyunda mev-
cud balıklar dolayısı ile. 1? İnci asır sonları
ile 18 İnci asır başlarında, ilkin müslfimaıı-
lar tarafından «Balıklı» diye anılmaya başla*
dı. Bu îsîm kısa bir zaman sonra kesinleşe­
rek hm sliyaolann sözlerine de geçti. Bugün
TumUr arasında Zoodohos Piyl adını bilme­
yenlere rastlayabiliriz.
Patrik Sofronios zamanında <1774 • 17801
ayazmayı Derkos roiUopoliUiğinde bulunan
An&nias tarafından seçilecek bir mütevelli
heyetinin idâre edeceği kararlaştırılmış ise de
tatbikata u r a r edilince idareyi mitropolld
kendi eline aldı. 1784 de bütün masrafları
İSTANBUL
çıktıktan sonra 16.423 kuruşluk gelir sağ­
ladığı görülmüştü. 17tiü (la ylıle mütevelli
usulüne dönüldü, ve patrik Altıncı NecTitoa
zamanında ayazma paralarının PMfikh&n*
kasasına yatırılmasına, oradan da muteber,
nâmuslu ıüecarlar pliyle ticâret alanında il­
leti İmesi ne karar verildi.
1793 dc Üçüncü Sultân Selimin bir irin
Fermanı ite Ayazma tamir edildi, 15 tommııs
1793 dc başlayıp dört günde tamamlanan
bu tâmirde şöhretli mimar Hacı Komninos
Kalfanın eliyle 5750 kuruş Ödenmiş, bunun
1677 4curuşu malzemeye, geri katanı da ame­
le ve ustalara verilmişti 13 temmuzda yeni
ayazma ve kilisenin açılma âyini yapıldı,
1794 de Derkos mitropolitliginden pat­
rik elan Yerasimos, mitropolitllkde Halefi
olan Makarios'u iknâ ederek Ayazmayı ve et*
rafındaki kilise m ü e sse sle rin i doğrudan pat»
rikhâneye bağladı ve ayazma geliri paraları,
B ah ttı Rum Hastahâ nesin in masraflarım
karşılık tahsis etti. Alman ayrı bir karar île
Ayazmanın idÂresi, tstanbulun pek muteber
rum tü ccar ve esnafı bilinen kürkçüler, Sa­
kal] çuhacılar, abacılar, cevâbirciîer ve hetâ-
icİJer üsnaf loncaları tarafından setflecek
bir m ütevelli heyetinin eline bırakıldı; 1784
de m ütevelli olarak Mihail H ristu İle Jorda-
nis kaplaztoghı seçildiler, b ir kaç sene sonra
bunlara Hacı Savva Papazoğlu adında hin
katıldı,
24 m art 1821 de tstanbulda vuku bulan
hareketler esnasında (Yuuan istiklâli İçin
ihtilâlci rum ların gizli faaliyetinin meydana
çıkantfnası, gizli silâh depolarının ve İhtilâlci
yuvalarını» basılması, tstanbu) Ansiklope­
disi}. Balıklı Ayazma ve Kilisesi de yıkıldı.
On iki sene sonra Birinci Konstandios’un
patrikliği zamanında Balıklının tek rar inşa
sına izin verildi. B unun tahakkuku için bir
iâne toplama heyeti kuruldu, Patrik İte Ayia
Sinodos meclisi İstanbul rum larına hitaben
kiliselerde okunm ak itzere m üşterek hır be­
yannam e yayınladı <26 Temmuz 1833).
O sam anlar karam anlı ram lar bilhassa
Samaty&da otururlardı, ram ca bilmezler,
türkçe konuşurlar idi; Samatya Kilisesine
g&nderdilen beyanname rum harfleri ile t ürk*
çe olarak yazılmıştı, sûretl şudur:
«Evloyimeni hırisfiyanlar.
«Bu okuyan Patrik apodikslsinin m efhu­
mu hudur ki şevketli, inâyetli. merhametli
h++p://groups.google.
 VISIICLOPEnlSI
— 2019 _
p^difaJıı âlempenâh hazretleri Sallan Mah-
pıud efendimiz- bize ettiği tü rlü be türhi Inâ-
ytllerden m aada bu inayeti dahi ihsan eyledi
„ Balıklı Ayazmasının eklisem yapılmaca
nutku hümâyun eyledi. O nun için cümleni-
jjn m a l û m u olup B Jlii lealâ H azretlerine ni­
yazlar ve dualar idesiz. A llah bir gününü bin
eyliye, düşm anlarını kahreyleye. Âmin.
«Kaldı M m âdem ki bu B akklı Kilisesi
kefş olunda (ke.şf olundu), ve b ir kaç günden
sonra haslanacak harcı k ü lli olacak, cüm le­
ni/ jmdatlerinizi yetiştiresiz ve m ürüvveti­
nizden ne ki virecek olursanız Fener sem tin
de naspoiunan spitalia ıh astah îne) m ütevelli
lerinden «lûtcber H acı A nestı H acı H anna
fahri kim selere g etirip onlara teslim eylıye-
siz ve Balıklıda götürm eye isleyen kim seler
o tarafta naspolnnan iki m uteber kim selere
Hacı Manolâfciye ve İptikci K onstandios'ı
teslim cyliyesiz. böyle m alûm unuz o lup işbu
yardımınızı m inval üzere idesiz ve P atrik
Efendimizin d u a la rı üzerinizde olsun*.
İkinci Sultan Mahmud B alıklı Ayazma
re Kilisesinin tam irine 1727 deki binâ şekil
ve plânlarına göre izin re rm iş li, ancak te­
melleri için yapılan, kazılarda Bizans Kilise­
sinin izleri çıkınca rum lar Pâdişâha tek rar
müracaat ederek binanın eb ’ad ve şeklini
meydana çıkan bu en eski kiliseye göre ya-
I pılmasını dilediler; pâdişâh ram ların bu ri­
casını da kabul etti. Yağcıoflu Makri Kalfa
ile hassa m im arlarından Leros plânı Hacı
Nikoli Kalfa, bu yapi kalıntısına göre plânı
muvaffakiyetle çizerek ilk tem el taşım 14
eylül 1833 de koydular. Kilise gemi şeklinde
32 X 22 (704 arşın murabbaı) arşın eb’ad
üzerine inşâ edildi. Aynı zamanda Balıklı
Ayazmasının m erm er döşeli kapusunun bu
lunduğu küçük zemin kilisesi de tâm ir edildi.
Yapı 30 aralık 1834 de sona erdi ve Patrik
Kotıstandios cmiki mitropolitle b eraber hazır
bulunduğu açılış âyinini 2 şubat 1835 de
yaptı,
O tarih ten bu yana bu m eşhur kilise bir ğer hususiyeti teknenin, mermer korkuluğun
kaç sefer daha tâ m ir görm üştür. Bunlarım
içinde yalnız iki tâm ir esas binaya bâzı deği­
şiklikler getirdiği için kayde değer, biri 1894
deki büyük zelzeleden sonra gördüğü t Amir­
dir; diğeri de 6 - 7 eylül 1955 d e vuku bulan
müessir hâdisede yanan kilisenin yeniden
yapılması için Türkiye C um h u riyeti hOkûmc-
ı|m/group/merakediyorum
B A U K U AYAZMASI. KİLİSESİ
tinin cöm rrt tazminatı ile el'an devam el-
mekde elan tecdiden tam irdir 11900).
Balıklı Ayazma ve kilisesinin çevresinin
im ârı ile de uğraşılmıştır: bu arada Ayazma­
yı ana {oscye baglavan ve 1953 dc yapılan
asfalt yolu zikredebiliriz.
Kelilulen bu yana Balıklı Ayazmasına
gelen, bu namlı Ayazma İle Kiliseyi ziyafet
eden ve ayazma suyu ile «ÜS niyetine yüzü*
nü yıkayan tek nsmanlı padişahı tkinci Sul­
tan Mahmud olmuştur. Sultan Mahmudun
kiliseye gösterdiği hürm et ve papazlara ilti­
fatı unutulm az bir hatıra olarak kalmıştır.
1891 denberi Balıklının rûhânj idaresi
b ir piskopos tarafından çevrilmekledir; halen
hu vazifeyi ifâ eden piskopos Yermanos'dur
«Zoodohos Piyi — H ayat bağışlayan kay­
nak» iki bin yıldanberi yaralı, kötürüm , üm it­
siz vücudlar için durm adan akar. Şöhreti
tstanbulun sınırlarını aşm ış, bütün dünyaya
yayılm ıştır. Bu şifalı kaynak karşısında din
vc mezheb ayrılıkları kalkm ıştır. Balıklı
Ayazmasına gelenler ve orada Meryem Ana­
ya b ir nezir m umu dikenler arasında Orto­
doks olup ru m olm ayanlar, hıristiyan olup
Ortodoks olm ayanlar ve nihayet hıristiyan
olm ayanlar, m üslüm anlar pek çoktur.
Neoklİ9 Sırris
Balıklı Ayazması için aşağıdaki notlar
vefâkâr muhabirimiz, kalem arkadaşımı? Hak­
kı Göktürk tarafından 1950 yılında teshil
edilmiştir.
Ayazmaya 19 basamaklı taş merdivenle
inilir, tçî yüksek kemerle örtülüdür. Kapıdan
Edilince sağda dört ince mermer siltün üze­
rinde gaayet kıymetli bir örtü vardır; önüm
de dört musluklu, taş İşçiliği pek nefis mer­
mer bir tekne bulunmaktadır. Bu kısmın her
İki yanında sekizer mermer basamakla mer­
diven olup sağdaki merdiven ve demir par­
maklıklı b:r kapudan geçilerek onbir basa­
mak ikinci bir taş merdiven ile Kilisenin ka­
dınlar yerine çıkılır. Ayazmanın ası1 zikre de­
arkasına rastlayan havuzdur. Havuzun yanı­
na, korkuluğun arkasından dört demir çubuk
basamaklı merdivenle inilir. Büyük olan ha­
vuz bininin altında olduğundan üstü kapalı,
basık olup bodur merm er sütunlarla bezen­
miş ve mermer döşelidir. Havuzun ağzı bir
camekin ve tel kafesle örtülmüştür, içerisi
 BALIKLI AYAZM ASI. KİLİSESİ
elektrikle aydınlatılmıştır. Ayazmanın aol
tararında bulanın m erm er İkonssUsJyofl fe*-
katâde müzeyyendir, Ayazmanın tavan ve du­
varları da gaayet güzel kalem illeri İle tçzyin
edilmiştir. Batıklı Ayazması, eskiden pana­
yırı en parlak olan bir ayazma idi. (Hakkı
Göktürk)..
Cetâl Esad Arseven «Eski İstanbul» adın­
daki eserinde Balıklıdan ancak İki üç satır
ile bahsediyor:
«Bizans şehrinin surlardan dışarısında
orman ve bagçcler olup ehâü yaz mevsim
lerinde buralara gelip eğlenirlerdi. Bizans
1»B u eğlencelerine dahi bir maksadı dinî ver­
mek âdetinde olduğundan ötedenken bura­
larda mevcııd ayazmaların yevmi mahsus­
larında bir çok kalabalık gelir ve bugün
(19071 e l’an miişahade e tm e k d e o ld u ğ u m u z
Balıklı Panayırı gibi panayırlar yapılırdı.
Balıklı A yasnasının adı «Fiyi M anastır»
olup (?) ekseriyi im paratorlar berâyi ziyâret
bu Ayazmaya kadar geltr ve burada büyük
m erisini; diniye icrâ edilirdi».
1943 - 1B44 arasında R.E. Koçu bu Ayaz­
ma ve kiliseyi ziyaretinde şayanı dikkat bir
noktayı şbyle tesbit etmiştir:
Bize Balıklı kilisesini, tatlı dilli, çok gü­
zel türkçe konuşan m uhterem rablb Hiristo
f'andaris gezdirdi. 1833 de tem elinden tu tu ­
larak yeniden yapılmış. 1933 d e son b tr ta ­
m ir görmiiş. İşte bu son tâm ir esnasında ki­
lisenin dia avlusunu, civardaki Rum mezar
lığından aökülen kabir taşlariyle döşemişler!.-
B ir bakımdan hazin, b ir bakımdan da bu ölü­
lere rabm et vesilesi olmuş.. Bu k abir taşları­
nın mühim bir kısmı, Yunan harrierlyle tür-
çe yazılmalardır. Sayın Candaria, bunlar hak­
kında «Karamanlı mezarlarıdır! Tek kelime
rumca konulmasını bilmezlerdi! Mezar taşla­
rına da Türk dili ile k itibe koydururlardı*
dedi.
Burada dilini unutan Rum aslığından zi­
yade, Selçukilerden evvel Anadotuya gelip
yerleşmiş «e h iristiyanlığın ortodoks mezhe­
bini kabul etmekle beraber dilini d e ğ d ir­
memiş olan hıristiyan Türkler meselesine
İşaret etmek isterim.
Kilisenin son t&mlrlnde avluya döşen­
mek için Karamanlılar Mezarlığındaki taş­
ların seçilmesi, en geni) hüsnüniyet sahip­
lerini bir kaside aramağa sevkeder. Gariptir
kl yazıların alta gelmesi İstendiği halde, bir
— 2020 — IStA-VBCl
hofes cilvedir, câhil amele elinde bazı taş­
ların yazılı kısmı iiste konmuş ve bize bun­
ları okumak fırsatı düşmüştür.
Batıklı Kilisesi taşlığındaki kabir kiti.
beleri arasında, zarif rehberimiz, bize bir taş
göstererek: «Bunu sık s * okuyorum!.., dedi.
Bu kıtâbeyi aynen naklediyorum:
Niğde u n t a t ı n d a K u r d o n m t t ı i r Y a la n ım
İvin torunu ProdonıoMur «Um ,
D onanm a gecesi b ir )( » f a y a ü fra d ın .
tim * gittim atM taliminin k a r a ı a ı n a
T a s lu ita d a b ir f l« J ı v u rd u b n ^ m a ,
Y e n i R İ r m l ş t l m y l r ı n l b r « y a ıp m a
R a h m & t c ı k a n n o k u y t n Jifcrctajilar,
U « a m d a a h i) (Ejfan e d e r a k ı t ı r k a n l ı yatılar.
T a r i h i b i n s e k iz y U * a l U n ı? y e d i f e b a v l ı r .
Eski tulum bacı destanlarını hatırlatan
bu kabir tasının alt kısmı, ne kadar yazıktır
ki, kazınarak silinm iştir. Ustasının arkasın­
dan kanlı yaşlarla ağladığı genç Proclnmrao-
su Rabblm dinince dinlendirsin...
Ayak altındaki bu karam anlı kabir laf­
larının çoğunda, sahibinin işine, mesleğine
göre remiz şeklinde resim ler de vardır, me­
s e li bakkalda terazi, m ey hin ecid t bir rakı
kadehi ile rakı giigüm u gibi.
A şağıdaki kitabe, terâzi resmini taşıyan
genç b ir bakkalın ağzından yazılmıştır:
«... 1865 eylülün 22 sinde çarşamba gü­
nü vefat ettim . 1830 dan 1805 senesine kadar
yaşadım, Muzbeg sene öm ür geçirdim. Ve-
tSsıs dünyada b in sene yaşasak sonu yoktur.
Topraklan hâsıl olduk, yine toprak olacağız.
Bttyle oldukça kimse aldanup günâha dalma-
sun. İnsanın gözünü doyuran bir avuç top­
raktır. Bunu bilip tutan K ardeşler günaiıdan
pâkdir. Bu vefat İden kardeşiniz tstalyanos.
İsmi okuyan kardeşler fgllnahlarmı af) et­
sinler».
Avâmi hikm etleri saf bir h a lt samimi­
y eti İle üstünde taşıyan bu kabir taşlarının
yeri b ir Kilisenin ayak altında çiğnenen av
lusu değil, müzelerimizin bu taşlara tahsis
edilmiş bir salonu olsa gerektir- İşte b ir baş­
ka örnek; manzumdur:
G d gönfil İbret al... serimden
F a r t e l ölüm ü u l a ç ı k a n » <11İlliden
Ah D zatim hutnmil [iiinmed! peşinden
Ani da «ytrdr yârenimden çjtmdan
İki kitâbe örneği daha:
M e v l û d u m K & y sert v e M l ı . ..
http://groups.google.corr
 A.VSIKUU’SDlSt
— 2021 —
SİMİİ tu k yolladı (eldi fcl, Kyr>»
Haad »&»« HJbMye m ra r ,
r«hrtB K m um i
s u ıtra K u d in c ı
$3krvlta Mihmh
iti Md 117»
Vldrmlı tonun
Bir rak ı gıiğum ü. emziği dnünde de bir
iad«h. ve bir isim: Uzunogiu t sak Prodro-
nos...
BALIKLI ER M EM MEZARLIĞI —
Jsttnbulun en eski ve en büyük erm eni m e­
zarlığı; ru m lârın m eşh ur ayeztnasım n ya­
nındadır. Bu m ezarlığa, eskidenberi. başlıca
Samatya. N arlıkapu, K u n ıtap u , Y enikapu ve
Gedikpaj* e rm en ileri göm ülm ektedir.
Tahm inen k ırk yıl k a d ar önce bir y»l
açılarak K üçük v e B üyük B alıklı isim leri İle
iklve ayrılnugtır. B üyük Balık İl 26 parsele
am lnuftur. K üçük B alıklıda ise hiç b ir ta k ­
simat yo ktur ve Büyük Balıklıya nisbeten
pek bakımsız b ir haldedir.
Erm eni dil ve ta rih bilgini Bedrosyan
K arabetyam n kay d ettiğine g ö re bu m ezarlı­
ğın yeri u rm em lere v erild iğ i 1554 ta rih li maiı- E dirnekapu Erm eni Mezarlığında ancak beş-
k a n ei şer’iye k a ra rı ile tescil edilm iştir.
Bu m ezarlıkda g ö rü le n en eski kitâba
Divriki B ağdasaruı g e lin i Z a rta r’m taşındaki
olup 1818 ta rih in i ta şım ak tad ır. B alıklı E r­
meni M ezerlıgm da gö nü llü o lan lar hakkında
Uk zengin m alû m atı v e re n 17. a sır İstanbul
erm enilerin m üm taz stm â ia n n d a n Ersm iya
Çelebi K öm U rciyandır, kİ «İstanb u l Tarihi*
adlı e te ri B. H ıra n t D er A ndreasyan ta ra fın ­
dan törk çey e çevrilm iştir. O ndokuzuncu a sır
başlarında yaşam ış rithib - m üverrih tncici-
yan ise bu m ezarlıktan »En geniş mezarlık»
diyerek b ir ik i satırla bahsediyor.
1903 yılında Sam atya Erm eni k ilisesi Kayserili Hacı Ohan Çaylakyan (1865); 8 —
İdare H eyeti M ezarlığı du v arla çevirm iştir.
1919 da ise M ezarlığı ıslah elm ek için b ir h e­
yet teşekkül etm iştir. Bu heyetin başlıca ic­
raatı M ezarlığın um um i b ir haritasın ı çıkar
mak olm uştur.
1923 - 1925 y ılla rı arasında Mezarlık
tekrar duvarla çevrilm iştir. Bu ve bundan ev­
velki duvar onarım lanndB kıym etti tarihi
laezarta^lan d a ku llanılm ıştır kİ hazin bir
hoyratlıktır.
Sen zam anlarda Büyttk Balıklının Onde-
/aroup/merakediyorum
BALIK LI EHMENİ MEZARLIĞI
kf d u v a rı y e n id e n in şa e d ilm iş tir. K a p ın ın
ü z e rin e d e te s is ta r i h i o la ra k 1452 yazılmış*
t ı r k i a s lı ve e s a s ı y o k tu r.
Balıklı Ermeni Mezarlığında en » m i İlmi
tetkikleri kıymetli kalem arkadaşımız Ke-
v c r k Paroukciyan yapmıştır Büyün ve küçük
mezerlıkta yatanları evveli « r u h l n l l e r ve cis-
m S n ll e r » diye ikiye ayırmış, hal tercemeleri-
nl verdikten sonra kabir taşlarının yazı ve
sanat hususiyetlerini tetkik etmiştir, «İM-
yet ermeni harfleri ile 1Urkce kitabeler tanı­
yan mezar taşlarını teshil etmiştir.
Bâzı kitabelerde mühim lârllıi notlara
raatlantnaktadır: m eseli b ir ermeni mütefek­
kiri olan Kcvork Gesaryansn 11 mayıs 1768
zelzelesinde, ikaamet etmekde bulunduğu
V ezir Hanının çökmesi jle enkaz altında
kalarak öldüğü yazılıdır ki lstanbulun en
hiiyült yapılarından biri olan bu hanın tarih­
çesi bakımından çok mühimdir.
İstanbul Erm eni mezarlıkları içinde ki-
lâbclerin erm eni harfleri ite tlirkçe olan ka­
b ir taşlarına en çok Balıklı Ermeni Mezar­
lığında rastlanır, Bunu yalnız mezarlığın bü­
yüklüğüne ve eskiliğine atfetmek dojjru de­
ğildir. Zira eski ve büyük bir kabristan olan
a ttı türkçe kitabe mevcuttur, halbuki Balıklı
Hakilerin sayısı yirm iyi sunaktadır.
Çoğü manzum olan bu kitabeler, taşa ge­
çerken câhil taşçılar elinde dil bakımından
hayli bozulmuştur. Balıklıda Kevork Pamuk-
ciyan tarafından 22 kabir tesbli edilmiştir ki,
kabir sahipleri, ölüm tarihleri sırası ile şu
kim selerdir: 1 — Smguçcu Agop (1730); 2 —
Tekirdağlı yemenici Agop, (1762;, 3 — Ksp-
tanpaşa hamlacısı Dell Bağdasar (1820); 4 —
K arabet KAhya Artinyan (1847); 5 — Taşcı-
haşı Agnpyan V artan (1847); 6 — Kayserili
N azaret Astvadzadttr Frenkyan (10(8); 7 —
B arutctbaşı bendeggnuıdan Nikogayos (1849);
9 — Anna Karabetyan (1870?)i 10 - Slıffi
hisarlı Kevork Tosunyan (1872); I I — An­
kara zadeganından Kirkûr Tshdalyan (1876);
12 — Talaşlı Serfcis (1876); 13 — Talaşlı
Istepan K arabet Berberyan (1877); 14 — Bur­
s a lI Kirkuris (1887); 1$ — Kayserili Camcıöğ
Lu Ohannes (1887); 16 — Paris (1888); J7 —
Kayserili Hacı Karabet (1B88); 18 — Talaşlı
Karabet Baronyan (1890); 19 — Kayserili
K lrkor AJSa Ayvazyan (1892); 20 — Takulıi
B AUK PAZ AAI
G. Nalbandyan (1899); 21 — Siirtli Yusuf
Stefo (I90ly, 22 — Kayserili Hacı Maryam
Keggekyan {100$}.
Balıklı rum kilisesi tâm ir edilirken kabir
taçları Lürkçe olan karam anlılar mezarlığına
yapılan tecâvÜıUn «fi» Balıklı Erm eni Mezar­
lığının duvar onaranlarında da erm eni h a rf­
leri İle türfcçe IcitâbeU kabir taçlarının ter*
cihan kırılarak duvarlarda kullanıldığım ta h ­
min ediyoruz.
Yukarıda sahihlerinin adı İle gösterilen
yirmi iki kabirden bejinin kitabesini Örnek
olarak alıyoruz:
Sorguçcu Agop
(En anki laf. tfrihî ve odı Ermenlcedlr)
Bakman çcgml beşareüen
îtfManmm lafına
Ağnaiaadar hAlimdcn
Ta gelmeylnte başına
* Yirm i üç y ııın d a o lm tu lu tflluf.
Deli Bagdasar
(Tarihçi Avedis Berberyûna göre Kaputun Pa­
şanın kayıkçılarından Olan mezkûr Deli Bağd&ıar,
1B&0 Biralarında Gregoryen ve kainlik Ermenller
arasında vukubulan dini mücadeleler esnasında.
Patrikhaneye yapılan hücuma iştir kk eden Samat-
yadakı «vak takımını sevketoıiftir Bundan dolayı
tevkif olunup, mezkûr Uribçi A. Berheryan'n g5reT
Samatyadaki Itabv^lneslnla toOnde asdmı$br.
Haamafih mezaitasının Üzerinde görünen büyük
bir kılıç resmi katledilmiş hislini veriyor).
Zalim M çartun. (ikb u fi JUhmane
Garezin nenin, ben fuvane
Bir bakmayıp hep kuıp d&kdttn meydane
Der dll-u-cinden girin kofta ondaM
Bet&cı «Mı «ohrei. geldik dile, deodane
Oiııııdıık din b«ıkıoa kurban gittik Kİbhane
Nam Harı Baftda*ardtr, del) şanun nlftûse
Çünkü (?) bildto her halimi, d rt kudur mekâne
EbUltUı i?) içki kM, rakme( «Anı 911 can*
Z ikret aitma eyle beni U ç güvenme tem ane
Iflaeu f e k k ııta y ı, g ty tacı devrl«aae.
Sene O tl Eylfcl U
Deme iyllk Idttb. «ay ettiğim eyandır
8 waa «celinden k v rtardıfea beyandır
Çüü kalır, «fakların eytigi b u tem amdır
Bîlcn d o s tlu m d a n , a k a n tanım koyaodtt.
N aıaret Arlvadsadnr Frenkyan
Yıkılsın ol! Harab olann b u cthan lehidir iehj
Zevku Defa, darda mihnet. h e n e m a a tekidir t+fel
KUtn kurar, dftgan ftlilr. budar tabKaün bllbmU
8 0 a çürtAnıUl şerbeli mevt, İçmemek lehidir tehi
— 2022 — İSTANBUL
K ın la n k ise l e c e l. n u s, Iriu h b a k m z N ı^ n t
y iilrm i b « rintte çafcımria bu \ib te girdim »|uM
Çıln » m i p r lafcm an^ri k a t i d d b b m i l l r r i s af
I tt-r illc r e c e l t a p u d a h * r d p v a I r b İ d İ r t e h i
Ab! Madttii brm yeıilcrlm , çıkiı arşa kadar ttiıa ı
Kurkıuadjjn o lü m Jfn tın m a u r t h m r t yıktı taa m
A tlettim of ftüldum irdim Frenkyan bibed&buu
Aı-indı bütün hrmijphrim, çl çare trh ld lr wbl
M iirftl c a n ı m u t i u a r l ı k ; b i r d a h i r itm in ** k a t^ M
G e r ç i ( ü r ü r v lcııcl e m r ı u , t ı l ı gllm e* c a a a b w
Ç ü n v a r c o n ı n d a b i r < a a ı t b i l i r d i m T id L e tU r a
l l a m d o l mu o , Y â HAb. d i ı n e d f m , T a tU e i ( r b i d i r le h i
*
B u ru ılı K irk o ria
M ersiyeyi berayi kaili
Buraevi Kirkoria
K are y ü ı k arem i nalınii kasemin,
Leıba-Î tak rird e yaznug eU-min.
K a r o y a n lın la r o l m a z ç ^ d i m a n .
Hınrl İla h id ir d e n il m e yaman.
H üsnü (im a liy le m an rn d l Yusuf,
B ir ncvL'lvas gonçe Külün v ıu letin,
G lir a c te vlrvnedl Felek ru h setin .
Aksine cldnderril demi devranım ,
ÇUo nngehan yazdı t a ili ferm anım .
Bin »cki« yUı sekse a yedi gelince,
Mayi# o4m cuma iıtesİ gice,
Üzerime a>n hiddet saçıldı.
Kasığımdan çifde yare açıldı.
Oldem can cesetden çıkınca nagfth.
Baki tinsn i m kıldı azmi rab .
N a k littj ahvalim » " i * 1 na&D)et
Bfiladir kallünıe Içret^n h id d et
*
S iirtli Yusuf Stefo
Slfertll Süryâni cemaatından ve iki Meneden
hem DevBaadelde bulanan ya«mda mühtela
dngu bağırsak veremi illetinden {ifayab alamaynh
terki hayat eyledi.
Bu rnaddcu K evork Pam ukciyan'ın biz*
tevdi e ttiğ i büyük emek eseri gaayet 112un
uzun b ir m akaleden kısaltılarak kaleme alın*
m ıştır.
B A L IK P A Z A R I — E m in ö n ü M ey d an ı­
n ı n h e m e n y a r u b a ş ı n d a ( k ro k iy e b a k ın ız ), son
z a m a n l a r d a B a lık p a z a r ı C a d d e s iy le L ü le c i So*
k a f i , B a lık ç ıla r L o n c a s ı S o k a ğ ı v e B a lık h â n e
S o k a ğ ım i h ti v a e d e n ç o k e s k ir c a n lı, h a r e k e t­
li b i r ç a r ş ı îd i. I s t a n h u l u n e s k i s im a s ın ı g e ­
n iş ö lç iid e d e ğ iş t ir e n s o n i m â r ç ılg ın lığ ı ve
1 9 5 ? - 1 9 5 8 y ı ll a r ı a r a s ı n d a k a ld ır ıld ı; e n k ü ­
ç ü k b i r izi k a lm a d ı.
http'-//_Qroups .google.coı
 A ssftaore015'
Mazili Din Biza n a tarih ı n d e hangi
ladır uzadığını bilmiyoruz; Fatih Sultan Meh­
met! tıtanbuln a ld ı ğ ı zaman b u r a s ı n ı B üyük -
jetırin B a lık p a z a rı alarak b u l m u ş , v a k f i y e s i n ­
deki k a y d e göre burada onbir d ü k k a n ı hay­
atının g e lû 1 kaynaklarına k a t a r a k k e n d i v a ­
kıfları a r a s ı n a koymuftu, Balıkpazarı f e tih -
den zamanımıza kadar da 504 yıl ayni işi
jörtgelmişti. H er ne kadur nefsi tstanbulun
dışında b iri Ga latada «ski, b i r i de Beyoglun-
da AbdÜJaziz devrinde kurulm uş iki Balıkpa-
Hsrı daha var ise de «Balıkpazarı» denilince
Mtıra gelen, zengin tarihçesi ile bu kadim
çarçı boyu oturdu.
Balıkpazarmın hususiyet) balıkçı dükkan-
lannrn burada toplanm ış olm asından başka
Istanbulun en eski gedikli selâtin m eyhane-
terinden b ir kısm ının da yukarıda adı geçen
uç sokakta kurulm uş bulunm ası balık, hâs
Türk içkisi rakının en yakışık mezesi olduğu­
na güre buradaki m eyhânolerde dem lenen
İstanbul akşam cılarının sofralarında dlledik-
leri en nefis balıklan her zam an em irlerine
amade bulmak im kânı İdi. İçki kulanm ış,
l — Bizans devrinden kalm a kale bedeni.
fcaUkpazarı Kapusu, 2— Yemenim Kapu-
**> 4— Eminönü Haydam , 5— Heivaeıhektr
6— PeyrUrdSkit Sokağı, 7— Lüleci
"®*4ı, 8— Balıkçılar Loncası Sokağı. ®—
^ • n e Sokağı, ıu— ioetm ehm m ! i>h&h . Ca
î* . — Balıkpazarı Caddesi, 12— Köprü,
VUide H anı M aka, 14— B e p k la j t»ke-
IS— Toph&nc İskelesi. 1»— B o lık p a a n
“ «Jesi. 17— HaskBy tüketesi (U ra n ın ı; blok-
, '*9» da Yeni ÇetnHn öoll a çılır itam kaldı-
tu ," l|b T ).
p/group/merakediyorum
— 4023 — B M .IK P A 2 A R ]
d ev re
iterken de meytıine meclisleri aramış üdebâ.
ziirefâ, juerâ, kalenderler, rindler asırlar
boyunca lîalikpazarı meyhanelerine gelmiş,
ler va bu d a r bozuk, pis. fakat sesli ve canlı
sokakların havasında bir hoş şada bırakıp
göçmüşlerdir.
Bililin sem tlerde oidugu gibi Balıkpaza-
rınııı hududu da kesin olarak çralemez. Biz
yukarıda Balıkpazarmı 1936 dan sonraki ha­
li ile gösterdik. 1934 Belediye Şehir Rehb?.
rinde ve daha eski h aritalarda Balıkpazarı
daha geniştir, Em inönü M eydanına doğru
Peynirci&klf ve H elvacıbekir Sokaklarına da
ihtiva etm ekte t di; bu iki sokağın adı 1934 de
m ezkûr re h b e r hazırlanırken Belediye Mek-
tu bcusu Osman Ergin tarafın d an konm uştur;
eski adlaı'ını bulam adık, -.Lüleci Sokağı».
«Balıkçılar Loncası Sokağı», ve (Balıkhâne
Sokağı* isim leri İse eskidir.
Belediye Şehir Rehberinin neşrinden iki
sene sonra 1936 da Yeni Cami ile Mısır Ç ar­
şısının Unu açılmıç. krokide koyu taranm ış
olan b loklar kaldırılm ıştır; bu arda Cami
ününde eski kale bedeninin bakiyesi ile kro­
kide 13 num ara ite gösterilm iş blokta cephe»
m eydana nâzır Biiyük Valide H anı ve 10 nu-
nıara ile gösterilm iş tzzetm ehm edpaşa Camii
de y ık tırılm ıştı; Balıkpazarından Helvacıbe-
k ir Sokağı ile Peynireiâkif Sokağı meydana
katılm ıştır.
H elvacıbekir Sokağında B aükpazannm
büyük şöhreti olan «Girîdli» adı ile b ir börek­
çi vardı; İstan b ul G iridlinin börekleri kadar
güzel çarşı böreği görm em iştir denilse ye­
rid ir, hele Ispanaklı böreği b ir hârika idi.
D iikkân istim lâk edilince iki kardeş olan Gi-
rid lile r A sraaltı Caddesinde b ir dükk&na git­
tiler; ve şö hretlerini muhafaza ettiler, fakat
1957 de de orası istim lâk edilince bu namlı
börekçi dükkânı tam am en kayboldu.
Son istim lâkde evvelâ, meydana katlim i;
olan Peynirciâkif Sokağı İle Lüleci Sokağı
arasındaki blok yıkıldı; Lüleci Sokağı m eyda­
na katıldı; bu suretle Halik pazarının balıkçı
dükkânları kalktı, balık tablakâr, madrabazları
tu r y ıl k adar ara sokaklarda ve istim lâk edi­
len blokların arsaları üzerinde salaş dükkân­
la r k u rarak pazarlarını andıran bir çarşı k ur­
dular. Belediye M ısırçarjısım n Tahm is Cad­
desi özerindeki dış dükkânlarını restore e t­
tirerek içeri kısmını balıkçı dükkânı olarak
 BALIKPAZ.M U BÖREKÇİLERİ — 2024 —
sureti mabsusada yaptırdı, vc bu esnafa v e r­
di; 1958 de bu suretle İstanbul, tarihi Balık-
pazartnı kaybetmesine karşılık ilk defa te r­
temiz ve muntazam balıkçı dükkânlarına ka­
vuştu.
Balıkpazarı meyhanelerinin tantanalı
devri 1808 meşrutiyetinde sönmeğe basıla
ımgtı. Bizim bu ansiklopedinin tem el notla­
rım hazırladığımız sıralarda, 1927 - 1930 ara­
sı. Balıkpazarmda, uçu Lüleci Sokağında, dör­
dü Balıkçılar Loncası Sakağında, iki tanesi
de daha geride dokuz meyhâne kalmış bulu­
nuyordu. Tetkik için bir meyhâne kapusu
eşiğinden İçeriye adım atmağa cesaret e lli­
ğimiz .sıralarda ise. Balıkpazarı şöhreti olarak
Lüleci Sokağında Karadenizli Temel Efen­
dinin Meyhânesi, Doktorun Meyhanesi. Kn-
çonun Mayhânesi; Balıkçılar Loncası Soka­
ğında Tiinel Meyhânesi, ve Borisin Meyhâ-
n*sl; Balıkhane Sakağında da Bodrum mey­
hânesi bulunuyordu; ki bunlardan Bodrum
Meyhânesi. son yıllarında bu nâçiz m uharri­
rin bir hâtırasına izafeten adini değiştirmiş,
«Gaskonyalılar Meyhanesi» adını almıştı.
«Temel Efendi, İşinin ehli değildi, kal­
ben çok temiz adamdı; Balıkpazarmda taırd
komşusu Doktorlarla rekabet edemedi; dilk-
-kânını kapadı, yeri tavukçu oldu.
Lüleci Sokağı meydana ilhak ulununca
Doktorla Koço meydana çıktılar. Bu devir­
dedir ki Koçonun gedikli m eşhur b ir m üş­
terisi rahmetli atlet Besim Koşalay olm uştur;
öylesine ki bu meyhanenin bulunduğu blok
da yakılınca zavallı Besim, kendi tâbiri ile
«evi yıkılmış gibi» olmuş ve tezine hastala­
nıp ölmüştür, tpek gibi, <jnk İçil, son derece
ve edebil İnsan olan Besimin «Meyhâneci Gü­
zeli» diye takıldığı Koçonun oğlu ve tezgâh-
dar - sâkisl olan gene, bu ünlü atletin cena­
zesinde hüngür hüngür ağlıyarak hazır bu­
lunmuştur.
Balıkçılar Loncası Sokağındaki Borisin
meyhânesi. önündeki bloklar yıkılmadan çok
önce istimlâk edilip kapatılmıştı.
Balıkpazarı kaldırılırken, ikinci faaliyet
devresinde Balıkçılar Loncası Sokağı He Ba­
lıkhane ve Balıkhâne meydana katıldı. Bu
sefer Bodrum - Gaskonyolüar, Balıkpasarın­
da kalmış son meyhâne olarak bir ay kadat
daha mevcudiyetini muhafaza edebildi; bu
meyhanenin mukadderatını eline almış To­
rna Çinga, elektriği de kesilince, kepengiııı
http://groups.google.co
İSTAÎJBUİ,
bir daha açmam ak ilzere indireceği gece, son
vefakâr m üşterilerine mum ışığında sofn
kurm uştur ıB. • Beyoğlu Balıkpazarı; Galata
Balıkpazarı: Balıkçılar Loncası Sokağı; Lü-
leci Sokağı, Borisin Meyhânesi; Tllnel Meyhâ­
nesi; Bodrum Meyhâneal; Balıkpazarı Meyha­
neleri Balıkçı Dükkânları ve Balık Madra­
bazları ).
BALIKPAZARI BÖREKÇİLERİ — Ba-
lıkpazarımn börekçi dükkânları kadimden!*-
ri tstanbulun şöhretlerinden İdi. Müşterileri
um um iyetle ayak takım ı, büyük şehrin ham­
ına!. kayıkçı, fırın ve hamam uşakları bekâr
tâlfesi olduğu halde, evlerinde konaklarında
en nefis börekler yapılan ortahalli, hallice ve
zenginler dahi çarşı böreği yemek için Balık-
pazarına gelirlerdi; m eşhur bir fıkra da bu
börekçiler Üzerinedir. A nadoludan İstanbula
iş bulmak için Selen b ir garip, Büyükşeture
ccbinde tek m angırı olm ayarak ayak basmış,
açlıktan bilab bir h ald e Balıkpazarmda do­
laşır İken U t börekçi dükkânında fırından
yeni gelmiş n a r gibi börekleri ve boğaçalan
görünce dükkâna dalmış, börekçiye:
— Bu dükkân senin mi? diye so m u ;.
— Benimdir!..
— Va b u börekler? Boğaçalar?
— O nlar da benim ...
A rtık dayanamamış, gözlerini açmış, diş­
lerini gıcırdatarak:
— Eşek gibi ne duruyorsun.. Yesene be,
yesene!.. diye bağırmış.
Balıkpazarı börekçilerinin son şöhreti
«Giritli» idi. 1952 de müossbJnin adını ve
hal tercüm esini evlâtlarından istedlmizde t e r
neden ise çekindiler, verm ediler; Gİridİinin
hakikaten nefis ıspanaklı böreğini İlk defa
tattığım ız 1932 yılında dükkân Balıkpazann-
da Helvacıbekir Sokağında idi.
1936 istimlâkinde, bu sokak ile beraber
dükkânın bulunduğu blole Eminönü Meyda­
nına katılınca, Glridliler Asmaaltı Caddesin­
de küçücük bir dükkâna naklettiler ve şöh­
retlerini muhafaza ettiler; eski geniş dük­
kandaki müşteri kesâfeti pek tabiidir ki
yeni dükkâna sığmadı, içerisi daim i dolu
olduğundan ağız tadına düşkün olanlar Icapu
dan ayakda alış veriş etliler, tezgâh önttn-
 ANSİKLOPEDİSİ
— 2025 —
dc hep sıra beklenir oldu. 1937 de dc Asroa-
altı İstimlftk edilince açıkda kaldıiar ve bu
ntflib börekçi dükkânı kayboldu. Bir ara,
1B59 da seyyar börekçilik yaprlıkları İşitildi
d e r a s ü a n a d t ( B . ; B ö re k ; EorekclJ ,
BALIKPAZARI C A D nE S İ — Ş m İn ön İİn ii
Unltapanına bavlıyan anayolun bîr parçası nin
adi idi; Eminönünden yüründüğüne göre bu
esfcf yol parça parça Balıkpazarı Caddesi,
Taşcular Caddesi, Zındankapıı Caddesi vo
Keresteciler Caddesi diye dört İsim taşırdı,
Balıkpazarı Caddesi de Eminönü Meydanı İle
Yağcılar Sokağı Kavuşağma kadar yolun ile
kısmım teşkil ederdi; günün en erken saat­
lerinde uyanıp gece geç vakte kadar faal bir
ticâret, alış veriş güzergâh! idi. im a r adı a l­
tında tiirk îstanbulumuzu cehlinin oyuncağı
yaproiş Adnan Mendersin yıkıp kaldırdığı
yerler arasında şehir haritasından silinmiştir
fB. r Balıkpazarı; Eminönü).
Bu yok oimuş m eşhur çarşıboyu cadde­
nin 1952 deki durum u değerli ve vefakâr mu­
habirimiz Hakkı Göktürk tarafından şu satır­
larla tesbit edilmiştir:
«Emmtinünür. A hiçetebi, Çelibioğlu Ala-
eddin ve R üstem paşa M ahalleleri arasında
sınır teşkil eder. Em inönü M eydanından yü­
ründüğüne göre iki arab a ancak geçebilecek
genişlikte, pakettaşı döşelidir. İkişer Üçer
katlı binalar altında m anav, balıkçı» kasab.
zeytinci, ekmektii, yufkaca» k u ru kahveci,
makarnacı, börekçi, yağcı, kâğıtçı, sarraf,
bakkal, pastırmacı, mezeci, sakatçı dükkân­
ları sıralanmıştır. Günün h e r saatinde faal
alış veriş yeridir. T aşçılar Caddesine kavuş-
duğu bitiminde teknesi toprağa gömülmüş.
Hisuz, lülesi çatınmış M ihrişah Vâlide Sul­
tanın güzel b ir çeşmesi vardır. En büyük bi­
nalar dört katil Makşüdiye Hanı ile kısa bir
aralık içinde beş katlı KanaaL Hanı ve iki katlı
Kavaklı Hanıdır;*
BALIKPAZARI DEĞİRMEN SOKAĞI
— Eminönü kazasının Küçükpazar nahiyesi­
nin Zmdankapusu mahallesi sokaklarındır:
1934 Belediye Şehir Rehberine göre Yoğurt-
cuhUseyin Sokağı ile Çirozcular Sakağı ara-
sında uzanır; B ir araba geçecek genişlikte,
paket taşı döşeli ve kavisli bir sokaktır; sag>
h sollu iki kenarı yağcı, zahireci mağazaları
■k İle toptancı kuruyemiş dükkânlarıdır.
Yoğurtcutıuseyin Sokağı kavşağından
m/group/merakediyorum
B A U K PA 2A R 1 HAM&fALLAB!
girildiğine güre hemen sag tarafta, onyedin-
n asrın büyük Türk muharri ve seyyahı Ev­
liya Çelebinin lâyemul bir hâtırasını taşıyan
Ahiçelebl Camii bulunmakladır (B .: Ahiçe-
lebi Camili.
Bu sokağın bir hususiyeti, kuruyemişti
toptancılarının bulunduğu parçasının üstü­
nün, tepe pencereli bir ahşap çatı ile ijrtiilü
bulnması, yani bir nevi kapalı çarşı mania,
rası areetmiş almasıdır (1952).
H a k k ı GttİLtUrk
BALIKPAZARI FIRIN SOKAÖI _
1934 Belediye Şeiür Rehberinde Eminönlln-
de Ahiçelebi Mahallesi sckaklarıtıdandı ı'B.:
Ahiçelebi Mahallesi); son im ir istimlâkinde
güzergâhındaki binâlar yıkılarak EminUnü ve
Unkapanı Bulvarına katıldı; Balıkpazarı Cad­
desiyle K emeraltı ve Tuzcular Sokakları ara­
sında *T> şeklinde bir sokaktı, bir araba ge­
çebilecek genişlikte ve paket taşı döşeli idi,
iki kenarındaki üçer katlı hanlarda ve han­
ların altlarındaki mağazalarda zahire tüccar­
ları. bağcılar, peynirciler, m akarnacılar ve ko­
misyoncular bulunuyordu (Şubat 1952).
Hakkı GSktiirtı
BALIKPAZARI HAMMALI.AR1 (Yeniçe­
rilik devrinde) — tstanbulun faal b ir ticaret
merkezi olan Balıkpazarı ve civarı, fetihden
bert ayak takımı giirûbunun iskân edegei-
diği b ir sem t idi; vurucu, k ı n a bekâr uşağı,
baldırı çıplak hayta makulesl oradaki bekâr
banlarında, bekâr odalarında otururlar, kimi
bammallık, kimi kayıkçılık, salapuryacılık.
İtimi fırınlarda, kimi de hamamlarda uşaklık
ederlerdi. Devşirme kanununun kalkmasın­
dan, onselrizinci asır sonlarından sonra da
bunların hepsi Yeniçeri Ocağına kaydolmuş.
Ocağa kayıd olunmayanlar da kollarına, bal­
dırlarına Yeniçeri nişanlan, alâmeti farika­
ları dövdürerek Yeniçeri taslakcılığı »der ol­
muşlardı. Ocağın böylece bir haşerat yalağı
faalini alması İle de, Baitkpazarı, erazil ve
eşkiya takımının sık sık çıkardıkları çirkin
vak'alara sahne olmuştu. Bu yolda da bilhas­
sa hammallar, habSset ve rezalette birinci
idiler.
Müverrih Cevdet Paşa tarihinin dokuzu-
cu cildinde hicri 1225 (M. 1810) yılı vakaları
arasında anlatıyor:
Birkaç hammal Balıkpazanndan geçmek
 BAUKPAZAJtl ItAMttfALLAHT — 2026 —
^afletiai gösteren ırz chU bir karlını lııtup
cebren ve kshren odalarına götürmek İster
Kadının ftryâdı etrafda bulunan esnafa tc
sır ederek reca ve tatlılıkla ellerinden ku r­
tarmak isterler Hammallar ısrar ve Inad edin­
ce esnaf da gazaba gelip karlım mütecaviz­
lerin elinden zorla «imale ister, bu sefer
hammaltar »İlâha sarılır, orada bulunan ayak-
dafları da mütecavizler? yardıma kalkınca
is büyür, kadım -Yurfarmak isteyenler: «Müs­
lüman yok mu?..* diye feryada baslar, bütün
dükkânlar boşanır, kepenk sınğı, taş ve sopa
ile hammaUara hücum edilir. Bütün çarşı
halkının başlarına toplanması üzerine müte­
caviz hamınallar kadını bırakıp kaçmağa
mecbur otar. Fakat Balıkpazarı esnafı. vq
ttiihasss Mısırçarşılılar ayaklanıp: «Bu ne
demektir? Bir takım hammal makuuleleri
şer'i şerifin itilâfı olarak alenen rezâlct vc
habaset ve halkın emval ve eşyâsına ta a rru î
ve ihânet ve yasaklara muhalefet ettikleri
yetlşmeyip, çimdi de müsllm ve gavrl müs-
tlm halkın nefsine, evlâd ve İyâline tecevüz
eder oldular, Kadınlarımızı, genç oğullarımızı
cebren hanlara, bekâr odalarına sokuyorlar,
kişinin ırzı gittikden sonra yaşaması ne lâ­
zım? Ücretli hizmetkârlarımız yerinde olao
jpsiz hammal makuulesi bir Kaç eşkıyaya ni­
çin mağlub ve mahkûm olmah? N e olmak
ihtimâli var!..> diyerek bfıyük bir kalabalık
halinde Bâbıâliye gittiler, hammal. sandal­
cı ve dellâk takımından baldtrıçıplaklann
hemen cümlesinin Yeniçeri Ocağına kayıdlı
olduğu o devirde hükümete onlardan şikâ­
yette bulundular: «Her gün bir türlü rezâlet
ve tecâvüz oluyor, yeniçeri tâîfesi içlerinde
olan şakileri zabtu rabt altına alsınlar ve illâ
bundan sonra o makuleler! sualsiz cevabsıt
hemen elimizle katlederle dediler. Bâbıâll
dönüşünden sonra da lehdidlerinl yerine ge­
tirmeğe hazırlandılar, Balıkpazarı esnafı İle
Mtsırçsrjılılar dükkân ve mağazalarına silâh
ve cebhâne yığmaya başladılar, tkinci Sul­
tan Mahmud ile hükümet halkın hu heyecan
ve galeyanına kayıtsız kalmadı. Sandalcı, ma-
vunacı, bammal vc dellâk takımının yeniçeri
ocağına kayılh olduğunu ve bü rezâîetleri
yeniçeriliklerine dayanarak yaptıklarını na­
zarı -dikkate alarak yeniçeri ağasına hitaben
ve ocağın bütün zabitlerine tamim edilmek
üzere «Yeniçerinin içindeki eşktyanin tedibi»
İçin bir ferman gttnderildl, birer sureti de
http'//groups.google.coı
IRTANfcül
ca m ile rd e halka okunm ak üzere mahalle
imamlarına y o lla n d ı. Fermanda bu gibi eşkı­
yanın derhal vc amansızca idam edilecekleri
bildirdikten sonra «Emnü aman Ve ibadul­
lahın ra h a tı m a llıib u m d u r llu d & j m tilea] gjy.
retl d in iv e s l o la n la rı berhuda r etsin, iılâm a
y akışm a z' h a re k e tle re cesaret edenîcri de
ka h h e r adı ile ka h re tsin . B u uygunsuz ve
m ü te ca vizle rin tecziyesi hususunda gaytel
g ö ste re n le r a h ire td e kazanacakları sevabdân
g a y ri dünyada da in ’ am ve ita â m vâhânem*
m azhar o la c a k la rd ır» d e n iliy o rd u ,
Halkın n efretin e, pâdişâhın haisafîyeli-
ns hükümetin şiddetli tedbirlerine rağmen
bu rezâletlerin önü. yeniçeri ocağının kanlı
bir şehir m uharebesi ile kaldırıldığı tarihe
kadar alınamadı. Yukarıda nakledilen vaka­
nın benzerleri sık sık te k e r r ü r etti. Hattâ to­
zan bu baldırıçıplak hayta gürûhu. bir avret
veya oğlan y üzünden biribırlerine girdiier-
güpegündüz şehir içinde it cenklert yaptılar.
Kalk îstanbulda ırz ve can emniyetinin kal­
madığını öylesine anladı ki Vak’ai Hayriyede
bütün İstanbul, Sancağı Şerifin attuıda top-
landıT ve hiç tereddüd etm eden yeniçerilerin
üzerine yürüdü. Hicrî 1234 (M. 1616) de bîr
Baltkpa&an Cinâyetİ vakası da yukarıda bah­
settiğimiz it çengine m isald ir:
Saray kayıkları ha m la cilamdan olup Ba
lıkpazan İskelesinde de kayıkolık yapan bir
bostancı neferi fâhişe avret yüzünden ftelsk*
pazan tıam m allanndan birini öldürdü ve he-
men civardaki iskelelerden birine koşarak bir
kayığa atladı ve Boğaziçine doğru kaçdı.
Bağçekapusu, Balıkpazarı ve Yemiş İskeleti
arasında ne kadar hammal varsa silâhlanıp
top lan dılar ve ayakdaşlarımn kan dâvasını
g üd erek iskelelerdeki bostancılarla kayıkçı,
mavunacılara hücum ettiler. Fakat hammal*
ların toplandığını haber alan berikiler de
tek kayık bırakmamak iizerc denize açıldılar.
Bunun üzerine hammallar hınçlarım Baltkpi-
zarımn küçük esnafından çıkardılar, vak’ayj
duyup görüp d© kepenklerint indirmemek
gafletinde bulunan veya bu ilde geç
dükkânları yağma etliler. Kaalil buUınama
dı, hattâ kim olduğu dahi öğrenilemedi. Hii
kAmet hammallarla kayıkçı ve mavunacılann
arasındaki husumeti güçlükle yatıştırdı.
Bibi : Cevdet T*rihi. IX, XI
 -!|CU)PEDlSt — 2 02 7 —
B A LIK PA ZA R I I S K F m E R j V E S A H İL
gOVl' — Bölün » in ile r gibi Balıkpazartnm
onurlan d* kesin olarak tayin edilemez, hu
maltın sahil boyunu. 1936 ifa Venicamljn önü
açılır ve Eminönfk Meydanı g e n c e lil İrken yık­
tırılmış otan Valide Ham köşelinden, yeniçeri­
lik zamanımla bu semtin günlük hayalında çok
mÜbim bir yer almış bulunan Çardak Kollu­
ğusun (karakolu nuni bulunduğu Çardak Ka-
p |j İskelesine kadar uyanan yalı parçası ola­
rak emniyet Ue gösterebiliriı.
Hatiç kenarında Balıkpazarı sahili, bir
sıra kayık iskeleleri, bu iskelelerde işleyen
boy boy yüzlerce kayık, iskele baslarında sa­
taş dükkânlar, kahvehaneler, sahile palamar
atıp bağlamış çeşidli erzak ve zahire gemi­
leriyle son derecede renkli, canlı hareketli,
pitoresk bir âlem idi.
İkinci Sultan Mahmudun Yeniçeri Ocağım
kaldıracağı sıralarda tanzim edilmiş bir Bos-
tancıbaşı defterinde (B , : Bostancıbaşı def­
terleri) bu sahil parçası şöylece tesbit edil­
miştir:
Silâhşor Süleyman A fanın bekâr odaları
yanında Keleş HalHin kahvehânesi (Eminö­
nü Meydanının bugün kapriiye bağlanan ete­
ği ile 1936 da yıkılmış olan Valide Hanının
bulunduğu yerin sahil kısmı - yanında Orta-
köye işleyen kayıkların isketesi) - yanında Be-
şiktaşa işleyen kayıkların iskelesi - yanımda
tzzetmebmedpaşa Camii - önünde Tophaneye
işleyen kayıkların iskelesi - yanında Balık-
pazarı iskelesi - yanında Seyyid Mustafanin
kahvehânesi - yanında Zecriyeemiıtizâdelerin
bekar odaları - yanında Karakoye işleyen ka­
yıkların iskelesi - yanında martının Bostancı-
ba$ı Mustafa Ağanın oğlu Mehmed Beyin ba­
lıkçı odaları - yanında Hask&ye işleyen ka­
yıkların iskelesi - yanında Başyasakcı odası
ve kayıkhânesi - yanında tü tün Gümrüğü -
önünde Tütün -Gümrüğü İskele» - yanında
elli altı Ömerin kahvehânesi - yanında sera­
pa dükkânlar - yanın Hasır İsketesi - yanın­
da serapa limoncu dükkânlar? - yamnda çar­
dak Kolluğu ve Çardak İskelesi.
BALIKPAZARI tSKELESİ MESCİDİ —
İaetmehmedpaşa Mescidi adı ile de anılır­
dı: Balıkpazarı lAelajH önünde, deniz kena­
rında, bir daire ^ i m i ^ sekiz köye plân­
lı, kâgir. bodurca faş minareli küçük bir
nıcsciddî; cemaati çok» ekserisi oradaki hir
a/group/rnerakediyorum
BALİKTA2Alil KAPUST
sıra iskelelerde İşleyen kayıkçılar, sandalcı­
lar. Balıkpasan hammalları idi. beş namaz
vaktinde tamamen dolardı.
Ifadİkattİl Cevâmlln kaydına göre üçün­
cü Sultan Mtırtafanın son yıllarında adını
tesbiı edemediğimiz bir kadın tarafından ah­
şap olarak yaptırılmıştı. Birinci Abdûihamid
zamanında yandı, bir müddet yeri bos kaldı.
Üçüncü Selim zamanında sadırtzam İzzet Meh­
med Pa«a tarafından İkinci Sadırizamlığında
kârgir olarak yeniden yaptırıldı; tekrar yan­
dı. bıi sefer vakfının getiri İle tâmir olundu
1936 da Yeni Camiin önü açılır ve Emin­
önü meydanı genlşletiUrken Eminönü Vali»
de Hanının da bulunduğu iki yapı bloku ile
beraber yıktırıldı. Türk yapı san'atı bakımın­
dan b ir kıymet taşımamakla beraber bırakıl*
m if olsaydı, genişleyen meydanın trafiğine
engel olmadığı gibi meydanı da süslerdi zan­
nederiz.
BALIKPAZAA1 KAPUSU — İstanbul
şehrini fırdolayı çevirmiş olan Bizans dev*
rinden kalma kule duvarlarının Haliç boyu
(tapularından biridir; Mısırçarşınin bugün
Eminönü Meydanına bakan kapusunun he­
men tam karşısında İdi. Balıkpazarınm sahi)
yoyu bir sıra kayık iskeleleri ile kaplı, ve
Galata - Beyoğlu yakasına geçmek için bu
iskelelerin birinden kayığa binildiği için Bi­
zans -devrinde bu kapunun adı eperam a Kam­
pusu» idi: Balıkpazarı da kadimden beri ayni
yerde bulunduğundan Baltkpazanna nispetle
«Piskariya Kapusu» da denilirdi. Fetihden
sonra Türkler Balıkpazannı muhafaza etti­
ler, kapuya da sâdece Balıpazarı Kapusu de­
diler. 1936 da Yeni Camiin ve Mısırçarşısıntn
dnü açılırken yıktırıldı; o tarihe kadar- kale
duvan bedeni iki yanına yapışmış binalar
arasında kaybolmuş olarak durmakta, Baltk-
pazarı Kapusu da bir açık gecid olarak
kullanılmakda idi. Yeni Camiin ayak yol-
lan Balıkpazarı Kapusundan girilince sol
kolda sur içindeki .ahşap baraka dükkân­
ların arkasında idi. bu ayakyoltarı çok şirin
bir meddah hikâyesine mevzu olmuş ve *ya-
hudi Yeni Cami belâlarında» adı ile Orfeon
marka eski bir gramofon plâğında da teskrit
edilmiştir.
Yapışma onaltıncı asır sonlarında baş*
lanmış Yeni Cami, att kat pencerelerine ka­
d ar çıktıktan sonra yanra kalmıştı, yarım
 8A U !0*A Z A S ! KARAKOL SOKAĞI — ÎOM —
asır » n n Köprülü Mehmed Paşa Sadâretin
dc Dördüncü Sultan Mehmedin anası Halice
Turhan Suttan Adına itmamına başlandı
>B : Yeni Cami): metrûk kaldığı yantn anır
İtinde camiin etrafı YahıuUler tarafından b-
U n edilmiş. binâ. tstanbulun ilk apartman
lan olan beşer altışar katlı, her birinin itin ­
de kırk etli vatıudi ailesi oturan gayet biiyiik
yabudhânelerle sarılmıştı. Caıniin ihyaaına
karar verilmezden az evvel o havali büyük
bir yangında yanmış ve Köprülü Mehmed Pa-
$2 tarafından yanık yahudi emlâki istimlâk
ettirilerek yaltudilere iskStı bölgesi olarak
Balat ile Hasköy gösterilmişti fB .: Balat): fa­
kat yabudilcr. faal bir ticaret merkezi olan
B ıhkpuarradan arrılam adılar; bir müddet
sonra, bilhassa 1883 Viyana bozgununu takip
eden keşmekeş devrinden isti Ende ettlteT. sur
içine giremedilerse de kale duvarları dışın­
da yine büyük, şeddâdi yahuriM neler İnşa
edildi; Balıkpazarı Kapusu dış; bu suretle
tekrar bir yahudi mahallesi oldu. H icrî 1139
fM. 1728 - 1727ı tarihli ve İstanbul Kadısma
hltiben yazılmış Slr fermandan öğreniyoruz
ki Lâle DevTüıde, Nevşehirli İbrahim Paşa
sadaretinde sur dışında ve Balıkpazarı kapu­
su önünde inşa edilmiş bu Yahudhatıeler de
cim i yakınında hoş görülmemiş ve yıktırıl­
mıştır. bu suretle Balıkpazarı Kapusunun dı­
şı de bir {arşı boyuna mttnkalib olmuştur.
Balıkpazarı Kapusu dışında, sahile k a r­
şı inanan saha içinde, ki yine Yeni Camiin
etrafı, civan sayılır, sokak içlerinde sıra sıra
meyhâaeler bulunduğu halde oplara doku-
Balıfclran Kupun
ht+p'.// groups.google.corr
lST A S B ln .
nulmayıp Y abudhinlerin yıktırılması şayanı
dikkattir; fermanda esbabı mucibe olarak
«Yahudi taifesinin clm iişerlf yakınında ıtfce
hilâli miistekreheye sebep oldukları, yanlı­
dır; t » lıilitı roilstefcrebento neiej olduğu
açıklanmamıştır.
Bibi : Fcritfun Mnmtriıia, Hdlc Suttan; av
mtd ırilk , XII. tıkıl u u d s Jıtanbul hayatı
BAI.IKPAZARI KARAKOL SOKACl —
Eminönü önünde Ahiçelebi Mahalleri Sokak-
U rındandır, bu mahallenin deniz kıyısı bo­
yunca Yemiş İskelesinden nefsi Balıkpaıa-
rında Yağcılar Sokağına kadar inanır; Ye-
m;ş İskelesi Başağa Sokağı. Handanaga So­
kağı, llasıriskelesi Sokağı ve üç isimsiz ara­
lık sokak ile kavuşaklan vardır. Çok faal Ur
ticaret m erkeîjnîn içinden geçer; iki araba
geçebilecek genişlikte ve paket taşı döşelidir.
Yağcılar Sokağı ile olan Kavuşağından giril­
diğine göre sağ kolda Yapı ve Kredi Banka­
sının beş katlı büyük antreposu vardır; bu
binanın yan cephesi altında Ulus ve Adapa-
zarı - Bursa nakliyat anbarlan, onun yanın­
da tek katlı güzel ve müstakil bir binada Gü­
zel İzmir N akliyat Anbarı bulunmaktadır;
sonra H asır İsketesi gelir Sol kolda ikişer
üçer kaili b inâlar altında komisyoncu yazı­
haneleri ile Gemlik. Tayyar. Yenidoğaıt, Eski
Bandırma. Yeşil Bursa. Biga, Güzel Edremid
Nakliyat A n b arlan vardır. Bu yazıhâneler ve
an b arlar arasına motorcu, benzinci, yağcı ma­
ğazaları. han kahve ocakları, bir asçı dttkJtinı
b ir de kahvehâne serpilm iştir; yemiş iskelesi
öniinde yemiş iskelesi sokağına bir çatal ağız­
la kavuşur, bu kısmında da yağcı, zeytinci dük­
kânları ile Yıldırım N akliyat Anbarı bulun­
maktadır.
Balıkpazarı Karakol Sokağının günlük
faaliyeti sabahın alaca aydınlığında başlar ve
ortalık iyiee kararuıcaya kadar devam eder.
Anbarlar önü daima kamyonlarla doludur.
Hasır iskelesi hamınallartnın mavunalardaa,
m otorlardan yük indirip bindirmesi temaşa
edilecek bir âlemdir. Fırçasına hâkim ve pa­
keti zengin bir ressam, buradan, I s t a n butun
en canlı ve renkli günlük hayat resimlerini
yapabilir (Şubat 19521
Sokak bu ismi 1934 yılındanberi taşı­
maktadır; eski İstanbul haritalarındaki kadim
adı «Limoncular Sokağı» idi.
Btkfeı Gnktörfc
 » ■« ıırto re p ts l
— 2020 —
BALIKPAZARI M EYnA.NEI.ERI —
«dik» - Selâtin (ruhsatlı! yahut Koltuk
mıhatsu, kaçak. g«îi) Balıkpazarı meyhane­
lerinin şöîıfeti Fatih Sultan Mehmed devrine
kadar Ulanır: öyle ki. riirk ierin Istan bulu
fethinde Balıloazarı ile Tahtakaleyi ve etraf­
larını kesif bir günlük alış veriş yeri ve ctrlif
labıkattuın meyhane ve harahathâne’.erle diz
(Uıe ililin ellikleri sem tler olarak buldukları,
te havasını değiştirmedikleri muhakkaktır.
Uzak mazisinin hatıralarını bilmiyonıt.
Malûmumuz olan Fâtih Sultan Mehmedin ne-
d!m!i£i şerefine nail olmuş Şair Melihinin
dalma buralarda dolaşan namlı ayyaşlardan
biri oldufudur IB .: Meyhane: Melihi).
Onaltjncı asırda İstanbıılda yaşamış şâir
ye kendi sdıns nisbetle anılan bir şuera teski-
resi müellifi Kasîamonu Latifi do Tahtakale.
Babkpararj ve etrafını meyhanelerinin bollu­
ğu bakımından Gala taya benzetiyor; Onye-
dinci asrın büyük m uharriri Evliya Çelebi
ise, «Galata demek meyhane demektir,'» d i­
yor.
İçki yasaklarmda kapanm ışlar, yasaklar
kalkınca tekrar açıtm ışlar, ayyaş veya akşam ­
cı her tabakadan m üşterileri asırlar boyun­
ca dolup boşalmış, k urulan kalen d erler mec­
lisleriyle zaman zam an edebi b ire r mahfil
ve zaman zaman da hay ta aşkları ve
Kaldın çıplak kavgalariyle kanlı vâk’a la­
fa. cinayetlere sahne olmuş, nam lı aşçı­
ları. mahbub sâkıleri ve kötek oğlanları, nım .
ermeni, musevi ve kıp tı akalliyetlerinden saz
takımları ile Balıkpazarı m eyhânelerinin ta n ­
tanası 1908 m eşrutiyetine k adar devam etm iş­
tir.
Cediltli veya koltuk, Balıkpazarı meyha­
nelerinin umumi dekoru ve bava», bütün eski
İstanbul m eyhanelerini de tasvir etm ek üzere
ta Ansiklopedide «Meyhâne» m addesinde tes­
t e edilmiştir.
Geçen asır sonlarında yaşamış m uharrir
Çaylak Tevfik Bey «M eybine yahut İstanbul
Akşamcılar» adındaki eserinde Balıkpazarı
iç’n ancak lic m eyhîne ismi veriyor: Kafesli,
Uançerli, Yahudi..
T evlit Bey için Balıkpasarıni iyi tanıyama­
mıştır diyemeyiz; öyle zannediyoruz ki küçük
fakat çciç kıymetli bir vesika olan risalesin­
de aim ı tesblt etmiş olduğu bu % meygede
aoaıunı,, Balıkpazarı meyhâneleri mevcudu
t/group/merakediyorum
BALIKPAZARI MEYHÂNEI.ERI
değil, Balıkpazarmda onun devrine kadar ka­
labilmiş son büyült gedikli selâtin meyhane­
lerinden Uçtiııiln ismidir. Zira Balıkpazarın-
da, ton demi hayatında dahi meyhanelerin
sayısı bu rakkamm çok üstünde idi. Abdliii-
ıxı devrinde yaşamı} olacağını tahmin ettiği­
miz ve Üsküdarlı halk şâiri VSmf Hocanın
«SivaslI olduğunu ifitmiştim* dediği Âşık İh'
rahim adında bir halk şiiri, zannederiz ki Vâ­
s ıf Hoca merhumun kalemiyle azıcık tashih
görmüş bir Balıkpazarı destanında oneekiz
mcyhSnenin adını veriyor; Taşmerdiven,
Topuklu, Altınoluk. Haaçerîi, Zindan. Cellâd,
Kafesli. Camekân, Yahudi, Folluk, Mecnun,
Ferhad, Şadırvan, Çadır, Bagçeli. Nesim,
Tandır, Dalyan (Bütün bu isimlere bakınız).
B unların arasında Çaylak Tevfik Beyin
bahsettiği üç selâtin meyhâne bulunmakla
beraber, Tevfik Bey de Âşık İbrahim in Ba-
lıkpazam ıda gösterdiği diğerlerinden bir kıs­
m ını tstanbulun başka sem tlerinde gösteri­
yor, Sivaslı Saz Şâtri. Balıkpazarmda zülüf
kemendine tutulduğu tlya adındaki Sakızlı
muğbeçenin şin ın d a. eşiğinden atladığı b'<-
tiin m eyhâneleri B alıkpaurına getirini; ola­
caktır; fakat lisanındaki kat’iyet d e şayanı
dikkattir.
Em salinin en güzellerinden biri olan
Âşık İbrahim ’in Balıkpazarı Destanını yalnız
iki Jut’asını hazfederek naklediyoruz; Vâ­
sıf Hocanın üzerinde kalem oynattığını tah ­
min ettiğimiz m ısrâlann sonuna bir * işareti
konm uştur:
I. tsiaııbaMa jıtttm bahtıma » o
Çılufı kartımıza Balıkpszan
DelnNaıı ttffttfne kon gfe naaun
XİMİk»dim dlun «tr* adı var
1 Bu bende rl tekfur Icurdu kuralı*
Her adkak n u ıtiitt İki a ra b
Görse pesend fder fbrnk kıralı
Her birisin bir isimle yâdı var
3. Biri «TtimrHivm biri «Topuklu»
Birinin adı «AHınolcdriu»
Lonca sakağıdır «Hauçerll» 70lu
Ardında «J!ından»'ı hem «CeJI4<fVı m ,
4- «Kafevll», «Canekaa», «Yahudi», «FaUntaı
batıknzanıu tuahsu* bu bolluk
Onbefdm Çatladır gedikli koltuk “
«Mecnuna'u v ır hem daJıi aFertaâd»’! var
A. «Şadırvana yanında kunflmug «Çadır*
ıtBaftvfi» denilen raktı mtltamîtr
Anıtı karfimnda ıKerfm»qe «Tandır»
«D»ty»n»'m cümleden ü*tilu (adı w
BALIKPAZARI VAKASI
& Heybinr 'ilımta vardır Itlftfrl
Rrr birin Ifinde kıç (f*»l âfrl
M t gbtr nurhabb^l ıüt ‘tin* ilffl "
İdo vermi* koskoca bir kadı var
t. Ge4İr f*Cir Hâki bcw)iım)rn jp'rm
Kadehi (Cfninlf bir dolv itfW
Girmesin an y t afiyle *ıı |w*rçcm
Bfttl betdâr Urarftc f**sa<lı var
S. (Vc bıCa hıtfrdlldi)
9. .Hâvidir pfickiUb basda «1 fosta
Rohlerlodİr r*?k «HM caafcaiıı
$*ku fAlil kokar siW neferin
PaUrl'kHa «MiKiıin fcügada var.
İ t . <Bu kili hu(t<liMI)
II. Onmlardaa topuğa kesanr billnr
S ın mtygedt içinde IriUçti n â r
Cpbiniode levfcf pmüAk oiunur
tnu>a sirkatimde nev icadı var
11 Bol paça kadlfc poturun kar»
Pek yarıçmif CİM ak ajnklara
Ayakların bpdilk olriak maakatv
Asıkın yi bcjr deyû frıyâtlt var
İİ. S a k ız m n lıfc n b tM n a e y cinini l l y a
Y a k t ş u r m u n a t ı v e t stLrı » f l v i b o y a
Scöln dc ayalin irrc e k suyo
ŞrbW w L k ilstir uçar kanod? var
14. K â f i r i n o ğ l u n a e n ir m ü s i ü m a n
G e l i r e y s i k f şa r& b ı e r g u v a n
O k u ı iiu ı ı u ru m c a s e m a i d iv a n
L a v t a n H i r i a t o b i r iis iâ ı lı v a r
15. U i e nreyrta rı e y m a h b u b u âMcenkfe
P b b ü r r h u f r a k s a <;ık i l m e h i c â b
Topııfc kiltürclctilp l a b a n u r şwj> *aı>
C ü m l e n i n Hİkıgrta ittih a d ı v a r
1& M e d d a h o l d u m b a k m a /.âh id k u s u r a
H a l i k t a n d ı r e re n d im b u ra
9 u ş e h r i ts u ın b u T d u r d u k ç a d u r a
Yevmi kıyAmci* imlldfidı var
17 . fiunu böyle y«*dı Açık İbrahim
Ttekberioıiz oldu ttacim
TaMTitun bir adı GafOrtt Rftbİm
GUmrâh kuLUn^t bir Imdidı var
Tanzimat Cemanının ilânma kadar İs­
tanbul mcyhânedUeri meygedelerinîn büyüklü­
ğüm» göre • Aleşoglanı» adı ile bir veya birkaç
mahbub çırak bulundururlardı; vazifeleri za­
hiren demlenen müşterilerin çubuklarına ateş
koymak olan bu güzel çocuklar aslında türlü
cilvelerle, işvelerle müşterileri meygedeye bağ
lamak için kullanılırdı; bunun içindir ki tuva­
let ve kıyafetlerine soa derece İtina oiunurdu;
kollar sıvalı, sineler açık, kâküller, perçem
— 2030 — İs t a n b u l
le r yerinde, saçlar umumiyetle uzun, omuz*
tora dökülmüş, ayaklar çıplak, çıplak ayak­
larında, diğer bazı esnaf çrftaklamda Olduğu
gfbi kadife taşınalı takunyalar, ballarında da
mavi püsküllü Cezftyer fesleri. Hemen istis­
nasız İsU nbuiun bu mahbub meyhâne çırak­
ları halkının yüz ve vüctıd gfcelUgı meşhur
olan Sakız adasından getirtilirdi. Bundan Ötü-
t u «Sakız Mahbubu* diye de m eşhur idiler
İşinin tam ehli bazı meyh&neriler bu Saka
m ahbubu çıraklarına ayrıca raks dersleri de
ald ırtırtar ve m eyhânede keyifler kıvamına
geldiğinde, meyhane m eyhane dolaşan köçek
oğlanlar bulunduğu halde bu ateş oglanlan da
köçeklik ederlerdi.
Âşık Ibrahim in Dstanından öfcrenlyoro
kî Tanzimat Ferm anının neşrinden sonra da
Balıkpazarı m eyhanelerinde Sakızlı ates oğ­
lanları kullanılm ıştır, Sivaslı Halk Şâirinia
kıyafetini ta rif ile gürelliğini m ethettiği llya
da bunlardan biridir. Otısekizinci asır sonla­
rın d a yaşam ış E nderunlu V âsıf da Âşık t k
rabim in «rehberim iz oldu Şeytanı Racl®:
dediği gibi, ondan daha evvel bu sap ıi oğ­
la n la r iç in :
A fim i andıran nl ntuftbefei bâde fiirûş
IVâsI şimrionserft idlâle ne hâCCt iblİJ-
Diyor; b ir şarkısında da, insanı azdırma
yolunda İbiîse iş bıraknuyan û rum muğbe-
çeteri şöyle medhediyor:
B ir nev eda rum dilberi
Yok m isli mânendi p^r}
Ktvdim o i h û peyfeerl
Ab ol nikâhı kâfili
E y ler şikâr âbûleri
Ol nev nîhâli bağı ram
Dilde k o n tu g e n li gttmûm
H erkes ana yanm a!* ranm
Ab ol sigâhı kâfiri
E yler şikâr ib â lc ıi
İstanbul Balıkpazarı 1958- 1959 arafiJP-
da im âr adı altında M enderes vandelizmlnîn
kurbanı oldu: tamamen yıkılarak tarihe lntl*
kal ettiği sıralarda eski m ey hâilelerinin art*
ğı olarak ancak bir kaç dükkâna sahip bulu­
nuyordu. bunların en namlıları da «IJoktor»-
«Boris» ve «Bodrum — Gaskonyalılâf»
f B . ' Doktorun Meyhânesi; Boris: Bodrum).
Ba LIKPAKARINDA BAŞI ŞALLI I>ELİ
KANLI VAK ASI — Alemdar Mustafa Pas*-
nuı f«ci ölümünden sonra İstanbul erâzill
http://groups.google.co|

guşlardı (B : •*lc™<i®r ?a Vakası), Sine ur-
y>n. y«Un ayak, baldır baeaK çıpak gezmek-
den ibaret olan bu itliğin b!r âlâmeli de, ya-
lın ayaklarla tam tesad teşkil etm ek üzere
başa, her ne babasına tedârik edilirse edilsin
gaayet kıymetli H ind ve Acem şalları sar-
makdı. Kıymetli b ir baş şalına sabıb atabil-
mek İÇİı her fedakârlığı göze alan, h a tti
iffetini satan d elikanlılar oluyordu. B ir ka-
puda uşakhk, ah ırlard a sevislik eden genç-
lerin başında bile o samana göre büyük
para olan 300-400 kuruşluk şallar gürü İtiyor-
d'j İkinci Sultan M ahmud hicri 1226 (M.
1811) da. kalyoncular m üstesnâ, kim olursa
oljua basa şal sarılm asını yasak elti. Yasağın
tatbik ve teftişine de kaptanpaşa m em ur edil-
dİ.
Tersane çavuşları şehrin ayaktakım ı kesâfe-
tı olan sem tlerini teftişe b a sa d ıla r, başında
şal görülüp de kalyoncu olmadığı anlaşılan-
lar yakalardı, uygunsuz gü ruhundan ise Ter-
şine Zindanına gö türülüp idam olundular.
O zamana k a d ar b ir vakası olmamış İse forsa
gibi ayaklarına zincir v urulup T ersanede en
ağır işlerde çalışdırıM ılar,
tkinci Sultan Mahmut! b ir giin tebdili
kıyafetle Balıkpazarm a gitmisıli', ondokuz
yirmi yaşlarında, son deredece yakışıklı ve
gtiıel, yalın ayak, baldırı çıplak, başında en
a* 1000 kuruşluk bir şal ile bir delikanlı gfir-
dil ve birden gazaba gelerek yanındaki tebdil
B lh k lH iu n n to H ü c u » k i i b u S l u 'ı ı t ı n D i d i n i l
I .
^/group/mcrakediyorum
— 2031 BALIKPAZARI YANGINLARI
u» M iM o ıııu a IUI, UVUKSII ı ı j ■ u ı-
r (ken kalabalık halkın göıO ününde başını
vurmak üzere çökerttiler Fakat o anda bi­
rikmiş olan halkın arasından onbeş yirmi ka­
d a r kadın fırladı, ilepsi latanbulun «II »rıklı,
fettan ve dilbaz mahalle karısı idi, pidlfahın
etrafını sardılar, feryâdü figanları gök ytt-
zünü tu ttu , kim i saçını başını yolar, kimi 03-
ttlntl başını yırtıp paralar, kimi p id işa h u el-
lerini, kimi ayaklarını öper, içlerinde en cer-
berelisi elebaşı olmuş, cmun her kelimesini
bir ağızdan tekrarlayarak Sultan Mahmuda
yalvardılar:
— Pâdişâhım şu oğlanın cütmünü af
jdüp irid e oyle!.. Bu gece yeni güvey gire-
cek, genç çocuk, heves idiip sarmış., â t eyle
pâdişâhını bu civanı..
diye yalvardılar. Kadınlardan biri ojlarn
ceüad elinden aldı, getirip pâdişâhın ayak­
lavını öptttrttü. bu durum karşısında Sultan
Mahmud da çocuğu affetti,
Som a öğrenildi ki baldırıçıpbklıga üle­
nen bu genç tîtan b ulu n namlı zenginlerinde#
Galatada haladcılar kâhyası Hacı Yakub Ağa-
nin oğlu imiş ve şefaatçi kadınların hiç bin
kendislni tanımazmış, gencin güzelliğine hay­
ran olup ortaya atılıverm işler ve kurtarm ış­
lar.
B ih il. : Câbl S a id E te n d i V a k a » in im e a i.
BALIKPAZARI YANGINLARI — Balık-
pazarı, fetihden bu yana, biiyük İstanbul
yangınlarının çoğunda tamamen yanmış
sn ıab ın ılsı» l-a rtu rılm ıın
I.İH’S'UI
( R e s i m Ii S a h l h a BoiCJHı)
BAU K S A T IC IL A R — 2032 -
sem tlerden biridir. Balıkpazartnın kendi için­
den çfkmiş yangınlardan tarih kaynaklar;
rrmda rastla nanlar şunlardır
5 t'anirtİYelevvel 11(109 ffi ştıbal 168R)
yangını — Bîr paîar gecesi saat alaturka ye*
dide Balıkpazarı Kapusu dışında hir meyltf'
neden çıktı, Sur dışını tamamen yaktıktan
sonra içeriye sirayet etti ve MısirçarsiSi dı­
şına yapıktı. Rüstempaşa Camiine varınca
bütün han. diikkân ve mahzenler yandı; ora­
dan Balkapam. Uzunçarşt ve Mercan Çarşısı­
na vardı. Bir kotu da Ketenciler ardından
alıp Malrnıutlpaşaya doğru Alacahamam vc
etrahm, ‘boyacıları yaktı. Bu yangın, tstanbu­
lun yajadığr en kanlı günlerden hicr) 1099
ihtilâli içine rastlar, bîr kaç gün evvel, çar­
şılı, Yeaiçeri ve Sipahi zorbalarına karsı san­
cağı şerifi çıkartmalardı; Yeniçeriler *San­
cağı şerîfi çıkarıp kulu kırmak hoş mudur,
ko yansın şehirli keferesi* diye yangına se­
yirci kaldılar. Vüzera ve Ocak Ağaları «din
gayretidir yoldaşlar* diye yalvardılarsa da
fayda vermedi. Yangın ancak Bostancıların
ve tersane efradının gayreti ile ertesi günü
öğleden sonra söndürülebildi, Padişah Bos­
tancılarla Tersanelilere fevkalâde ihsanlarda
bulundu. Bu yangında 1500 ev ve 5000 den
fazla dükkin ve mahzen yandı, Valide Hanı
mahzenlerinden birinin penceresinden giren
ateş, yalnız bu, mahzende 30.000 kuruşluk
teçyâi nefise* nin ınahvine sebep oldu.
Bibi.: SiUikdBr Târihi, I!.
Ifi reccb 1099 (17 mayıs 168B> yangını —
Ayni yıl içinde birinci yangının dehşeti henüz,
unutulmadan bir pazartesi gecesi saat aîa-
turka dörîte Hasır iskelesinde saman anbarı
civarında bir şerbetçi dükkânından çıktı. Sur
dışındaki çarşı, sağlı sollu tamamen yandı,
hasırcılar* çintciler, tenekeciler, prinç sergi
leri ve mahzenleri, Balmumcular, Zindan
Kapusu yanında abacılar, çardak iskelesi ve
kolluğu, Ahiçelebi Camii ve mahkemesi, bü­
tün Yemiş iskelesi, sebzehâne kapusuna va­
rınca kül oldu. Zarar vc siyan sadece mal
olarak 2.000 kese tahmin olundu, Ateş, an
ca-k ertesi gün kuşluk vaktinde sondürülebUttİ.
Bibî : SİJihdar Târihi, U.
20 Zilhicce 1209 (8 teninim İ79S) yan­
gını — B!r çarşamba gecesi Balıkpazarı dı^
şınıla nasvr iskelesinden çA\ı, o tiVır saat ûe-
http://groups.google.
İSTA-^BCT.
vâm etti, bahkpazan. taşçılar. balmumuctıUr
keresteciler, acyUnyağctlar, nalburlar, kutu^
cıılar, kantarcılar, Bepetçiîer diye anılan çar-
•jiiarla hlr çok erzak ve muhtelif ^
polsrı vc Ahiçelebi camii ve bu semti* bu.
lunan bir kaç mescid tamamen yandt. Yangı,
nin sahil ucu Tekirdağ* İskelesine, geri ucu
rfa Uzunçarşi başjna kadar dayandı.
B ib i.: O.N ErgJn, MccelJi Umuri Beltdry*
3 O m a ü y c lı r v v e ! 12.91 CIR h a z ira n tS74|
yangım — B a lıkpazarm da Tütün Gümrüğün
den çıkdı ve 18 binâ yandı.
B i b i . : O .N . E r g i n . M e c e lli U m u r i B e le d iye
BALIK SATICILAR, BALIK TABLA
KAR. MADRABAZLAR! — Balıkpazar-
lannda, diğer çarşı boylarında dükkân sa­
hibi, yahut başında tabla veya omuzunda askı
ite sokak sokak dolaşır seyyar esnaftan, ken­
dilerine yanlış olarak «Balıkçı* denilen ba­
lık satıcılar, balık tablakârları. balık madra­
bazlan, bilâ istisna İstanbul ayak takımın-
dan ve çekirdekten yetişme külhâui, bıçkın
olurlar. Yazın çoğu, hele çıraklar, pantalon
paçaları sıvanmış, yalın ayak balttın çıplak*
Urlar; belde pamuk ipliğinden kuşak, sırtın-
da fildiko-s fanila, üstünde düğmeleri oldum
olasıya iliklenmez yelek, mutlaka zülüflii,
kâküilü, dudağında veya parmağında çtgara..
Ahmed Rasim bir dükkân örtünü söyle
tasvir ediyor:
«Yırtık dudakları küfre amâde, mayda-
nos turreli. bir eli böğründe asılı durur, et­
rafı fiyakalı bir dikizden sonra bağırır:
— Vay lüfer vay!,. Yirmiye bu... Yir­
miye'..
*Refiki bu sesin çektiği ilk müşteriyi
mandepsiye bastırmak ister; evvelâ:
— Vay lüfer va ... yyy I....
dîye bir nâra atar, sonra müşteriye yaklaşır:
— Al efendi al.. Sonudur!..
«Pazarlık kapusu açılınca balığın gözüne
and içer ve çift okkasını otuza verebilir» (Şe*
hir mektupları)
Tuttuğu mahdut miktarda balıklan ku­
laklarından bir ipe dizip kendi eliyle satan
garip olja balıkçıları müstesna, balık ma<î‘
rabazınin denizle ve balık avî ile hiç ilgi»*
yoktur, bu Ansiklopedinin «Balıkçı» madde­
sinde de belirttiğimiz gibi günlük alış veri­
şini, kazancım düşünen aleîâde bir mutavas­
sıttır; hattâ bayat balığı, ve hattâ kokmuş
 ••».MSI
— 2033 —
(alığı m üfterisinin gafletinden istifade ede
sürüp verm ekten e n küçük U r hicab duy-
tfU Hiç jüphesi* k i içlerindi- esn af (e rç f vc
pvsıyetine dikkat ed en ler vard ır, fakat !ı-
u ntnil halkı em niyetinin suiistim aline o ka-
ÜS sık u ğ ra m iîtır k i yine A hm rd Rasimln
pUel bir yaıısı ile balık madrabazının hile­
dir yiiıü edebiyatımı** ma] olm uştur; üslatl
«Gülüp ağladıklarım . ,> adındaki eserinde
oynar!..» başlıklı b ir parçada bize
bu tipi çizmiştir (Kendisi Balıkpazarm da b ir
meyhanenin «okaga baltan cephesindeki bir
jaasa başında o turm uştur; balıkçı dükkânı
meyhanenin tam k a n ısın d ad ır. Bu dükkânın
LOleci Sokağında Koçonun yahut Doktorun
meyhanesi olm ası g erekir; o ta rih te kimin
tarafından işletildiği meçhuiiimüzdiir):
«Oturduğum y erin karşısındaki balıkçı
ibalık, satıcı madrabaz), sattığı kalkanlardan
birinin eıue tarafın a bir m akine yapm ıj. Tâ
Romanyadan. buraya k adar U ıh te itııfız geldik­
leri sonra balskbânede, dükkânda günlerce
durmuş, geceler geçirini} olan zavallı mürdei
bl haberi oynatub duruyor.
•Merak bu ya!.. Dükkâna kadar gittim ,
balıkçıya:
— Şu balığı kaça veriyorsun?., dedim.
«Tanıdık olduğum için yüzüm e gülerek bak­
tı. dedi ki :
— Aman Bey baba!.. Onu istem e, bura
i:iT»İnanlInda Knjırü hofindu Alıl Hallinde M t k c ı dükkânı
VKctLm: Turun Açıkgöı)
:>m/group/merakediyorum
0ALIK SATICILAR
daki otuz balımı ben <le£il, O satacak., Sana
içeriden lazeaim vereyim'..
— Demek bunu en son satacaksın'
— O artık satılma* görmüyor musun,
tki gündür burada oynayıp duruyor!
■Tesadüf olacak ya' O esnada tafralı
bir m uşları geldi- Anlar gibi goı. geçtirdikten
sonra oynar oynarı göstererek
— Şu balığı tart!..
i Demesin mi?. Raiıkcı deyip germiye-
Hm, hem kurnaz, hem hazır cevap:
— Affedersin!'.!.. Onu şimdi Beybabaya
sattım!..
«Adamcağız sıranın ehemmiyetine kaail
olanlardan olmalı kİ:
— Öyle ise alt taralındakini tart!, em­
rini verdi.
«Balıkçı derhal balığı çividen indirdi,
tarttı. B ağırm asına ferah ferah iki buçuk
okka dedikten sonra dükkânın loj yerinde
bulunan ta h ta uîerin e yatırarak satırı işlet­
meğe başladı. Bir ihtiram ı mahsus olmak üze­
re sapa geçirmeyip kes® kâğıda tıktı. V erir­
ken:
— C iğerini de koydum, mezesi kıyak ka­
çar!..
«Diyerek gaayet kızgın yağda tava edil­
mesini tavsiye etti.
•Tanıdık dedim a.. Ben yerim e çekil­
dim, dikkat ediyordum. Kim balık almağa
SALIK * ATICILAR 2034 — İSTA3«8UV

gibi ertesi güne A lacak malları yo^ur.

tındıkları balık, nihayet bir insan ruojdg*
nun tanıyabileceği ağırlıkta, izam l «Us kilen
dur, onu da akşama kadar na­
sıl olsa tatar. V* etueriyj
hep«min belli kaptılan, ^ ü |
te ri^ ri vardır; bayat, hatU
bayatlamağa yü* tutmu* b*
lık vererek bu m11|teriler|ıü
kaybetmek istemciler.
2jm anım ızd a bu seyyar
balık MtJCtJarin sandallı ye<
m bir tıpt çtKmiftır; Baltkhİ-
neden nıü*ayede ile aldatan
balıkları ta b lalar içinde bir
sandala doldurup, yanlarında
bir çjğırtgan oğlan, bir ptrpuı
( l e l l k î n h ile, üç te f,

Sağda; Seyyar haliktı tipi, }&4

<KH9İnı: (otAinftUa Hümûİ ett İte)
Altı»: Baltbpuanftfe mttya-
pavuryan. iMffi
K a lem Mrcntttatfotfu)

gelir, oynar oynarı ıslesre gazino penceresi

önünde oturan beni göstererek:
— Bey babaya sattım!..
«Diyor, beni şahidi to r {yalanca şahiâ>
makaramda k&r ve nefin e âlet ediyordu, tş-
te insanlık boyledir!,. H ldim i menfaat olanı
pek »ever, onun dalma yüzüne güler, balıkçı
da her tartışını müteakip bana ihalei nifâh
ederek gülümsüyordu. Ben artık Jfalktım, gi­
diyorum. bağırdı:
— Bey baba., nereye?..
— Şöyle dolaşacağım,.
— Yarım saat sonra gel, sana bir taze
balık vereyim?.. Afiyetle ye!,.
«Gördünüz mü.? Şahldliğim yetmemiş
gibi beni açıktan param ite mürUşi de etti1.
FesübhâftaUâh!.. Bizdekt bu h m ı İntHi ne Ka*
dar yumuşatıcı bir his!..»
Balık satıcılardan ta*ta tabla veya omuz­
da askı ile seyyar olanlan dükkanlardan da­
ha ziyade şayanı emniyettir. Dükkân malı

http://groups.google.cor
 v.gaorzDls ı - . 2035 BALIK SATICILAR

jazan daha t e t e sa ndaUa köprünün Kadıkitjr

l t Adalar haltı vapur İskelelerine. Galata
g,|ıtıauaa te tirler, kendilerine hakCfcl U r ba
Ijtfi fiiiU vererek, hal t i baıan '•Oltanın bun­
la,.^ O ltanın!.j diye b a g n u ra k satarlar Yi­
ne unutmamalıdır ki gösterdiğimiz yerler
sandalla gelini» ba ligim 33tan hak iü ol-
u cılar da bulunur; erbabı balıkçı İle madra
1X21 ılerhıl farkeder; garib olta bal>kcısm-
da o gün hangi balık bol çıkmış İse aaeak a
bulunur, sandallı m adra balların sandalında
üe bir balıkçı dükkânı çeşidi vardır.
Seyyar balık satıcı, balJc kıt olduğu za­
manlar. günlük rııkını başka yollarda arar,
ayni pırpırı, kiilhânl kılık kıyafetiyle tabla­
lısı. mevsimleri ise, dut ile, m arul ile doldu­
rur. Daha kârlı ve devamlı başka b ir iş bul-
duju » m a n da balık satıcılığını hiç düşün-
medso derhal terkeder. <
— Şikâyet etm e'.. Hak, b u d a Rkli>orııxl„
Balık satıcılar, balık m adrabazları h ak ­
— ftveı ama milli UcBrt’lte sonda gidlyonıı!..
kında Ü sküdarlı V i-
( K a r ih a l a r : C e m a l N û tlir G ü le r)
SLf Koca m erhum şıı
Botu tevdi etm iştir: lar ve m otorlarla tuttu kları balıklan Balıkha­
■ Bunların içinde neye getirince, Balıkhanenin aylıklı memurla­
ia c a i kuvvetlice pa­ rı olan Pajarb aşılar (balık müzayede memuru,
rası olanlar ve İş bi­ balık dellalı), sandalla, kayık İle, motorla gelen
tenlerdir ki balıkha­ balığı ev v eli şöyle b ir gölden geçirir; balıkla­
neden malı kendileri rın cinsine göre, büyüklü küçüklü sepetler,
alırlar. Seyyar olsun, çevalyalar vardır, balık onların İçinde tartılır
dfikkân sahibi olsun ve kiloları üzerlerine konulur, meselâ on lüle
büyük ekseriyeti ba­ luk bir barbunya çevalvası toptan müzayede­
lıkhaneden m al ala- ye çıkar; müzayedede o balığın o günkü bol­
maılar. luğuna göre bir kıymet alır. Bazan da kabzı­
Balıkhanede aza-' m allar bir m otor balığı loptan a rttırıp alır­
oıelli sermayeye da­ lar; yani m otor yükü müzayedeye konur. Pa-
yanan balık kabzımal- ( zarbaşınm yanında bir kâtip vardır. Mal ki­
lan, kalantor balık min üstünde kalmış ise Pazarbaşı;
madrabazlan vardır. — Vâsıla!., Mustafa Beye!.. Hayime!.,
Balıkhâne kasasına Nesime!.. Kevorka!.. Petroya!.. Y aj kâtip!.,
büyük paralar y atır­ diye bağırır. Vâsıf, Mustafa, Kesim, Hayim...
mışlardır, gelen b ah ­ Balıkhanece m uteber madrabazlardır, kâtip
tı müzayedede onla­ mal hangisinin üstümle kalmış ise zimmeti'
rın adamları a rttırır­ ne yazar. Kabzıma] da aldığı balıkları, fatu­
lar. Balıkçılar kayık- raları ile bizzat işlettiği, y ah ut kendisine bağ­
lanmış esnafın elindeki dükkânlara günde-
rlr kendLıine bağlanmış esnaftan b e j para
almaz. Mal bedelinin faizi olarak satıştan yüz-
de on açıktan kâr alır, parası zayıf olan ufak
tefek madra baslar, kalantor madrabazların
elinde faizci eline dü$muş gibidir, balık kab-
O l t a l n l ı £ ı s a t ı c ı s ı ç A e uk . r , , , t |
( R c J m : S * W k a « m m U> 7jmalı faizcinin azıcık insaflısıdır; bir ba*

n/group/merakeaiyorum
 &a u x s u n — 2036 —
ttiA satn.
lık tı dükkânındaki maJa
ve o gttnün balık fiyat-
la n n i bakanlar dükkin
sahibinin büyuk bir
giinlıik kazanç s»£l*dıiı-
m zannederse aldanır.
Balık satılm ana zarar
d â k in sahibinin, katm ­
ışa] madrabaz malın ser­
mayesi ile yüzde on k ir
hissesini cayır cayır alır:
ufak telek i t l i k alıcı ve
satıcıların k alin to r mad­
rabazlar elinden {ektik­
leri ciğerler paralar.
Gün olur ki Mitil» ka­
zancını kabzımala devre­
der, kendine kalan dük­
kân kirasını, çırak gün­
deliğim cebinden öde­
melidir. heba olan gay­
TnlımıbMilarda h a lita n ı i l i ş
retidir,
( ite s im : Sakil»
«Onun içindir ki ben
bir balık satıcının bayat­
ça, bani kokmamış da Ötürü (Sandığın ön kolları altına fif«n*
dil ve damak tadına düş. ler), iki uzun boylu uşak 4a ardcı (San­
kdn o l m a y a n l a r dığın ard kolları altına girenler) olur­
t a r a f ı n d a n yenilebi­ du; dolayısı ile sandık h a fif» öne me­
lir şekilde ağırlanmış balığı müfterisine taze­ yilli olarak g id erd i
dir diye tıkmasını mazur görürüm, pek in- Bazı reisim bu yerleşmiş kaideyi boza­
safsm na da Allahdan bulsun derim . ra k iki kısa veya o rta boylu uşağı ya sag y*-
«Kalantor madrabaz balık kabzımalının hud so] kolların altına verir, mukabil kolla­
tek faydalı rolü, Balıkhane kasalarında yatan rı da uzun boylular alırdı; o zaman da san­
paraUriyle, Balıkhaneye balık getiren balık­ dık ya sağa yahud sola' meylederek giderdi,
çıların paralarım müzayededen som a koyan­ bu gidişin de erbabı nazarında ayrı letUeli
larına koyup (İtm eleridir. Günün babıma, vardı; işte böyle sandık bir yanına meylede­
kaderine, ucuz veya pahalı, balığı alıcınız kal­ cek şekilde tertip edilen takıma «balık sırtı»
maz. denilirdi (B .; Tulumbacılar).
«tozan bu d» olur. Balıkhaneye alıcının B JM .; V in t Hor*. N e t
kudret ve takati iistünde balık gelir. Madra­
bazlar, balıkçı bedava verse mal almazlar. BALIK TU TM A K — KülMni Mneber-
O zamanlar gazetelerde şu kadar bin çift to­ duşlar argosunda bilgisi, hüneri olmadığı
rik, şu kadar ton balık denize döküldü diye halde işleri sırf şans eseri hep yolunda git­
olcun». Bu seter de heba olan balıkçıların mek; ekseriya herhangi bâr uzva atfen kulla­
gece sabahlara kadar deniz üstünde çırpın­ nılır; m isal••
maları, didilimleridir». — Aynasızlar (polisler) senin Çulsuz'11
BALIKSIRTI — Eski tulumbacı ıstılah- enselememiş...
lannden. Bir yangın tulumbası sandığında, — !>en!se düşse ayafiı ile belik tutar o...
yangıda giderken, yangından dönerken sandı- r . DeveUioglu «Türk Argosu» adiı ese­
gı taşıyan dürt omuzdaştan mürçkkeb takını- rinde bu deyimi talebe argosu olarak g id e ­
daM, umumiyetle iki kısa veya orta boylu uşak riyor ve şu misâli veriyor:

http://groups.google.con
 ^ ü flc tp p sp l& ı — » ÎT -
— Fizikten b ir y e r biliyordum, orası çık-
U~
— Ulan «mm* batık tutm uşsun h a 1.
BALIK VK B A IJK V H JK — IsUnbUİ
BjLkbineai eski m erkez m üdürlerinden K%*
rakın Bey Deveclyan tarafından teltf edilmiş
fliilif kütüphanem izin ölm ez büyük eserlerin­
den biridir; ttta n b a l A nsiklopedisinin Um
^ûven ile istifade eylediği zengin b ir kay­
naktır. Eser eski D üyunu U m um iye Meclisi
İdaresi tarafından ta k d ir edilmiş, m üellifi ik ­
ramiye île ta ltif edilm iş ve «Balık ve Balıkçı*
Ulc» rum i 1331 (M. 1915) d e D üyunu Umu*
jn iy t İdaresi tarafın d an bastırılm ıştır.
Büyük k ıt'ad a 440iS2hıfe o U n b u muhal*
led eserin dö rt sah ifeiik m ukaddem esinde m ü­
ellif şöylece k o nuşuyor: «M em leketim izin
sularında, hele İstan b u la y ak ın Boğaz ve de*
nülerde tu tu la n b alık lar lezzet ve nefeaet ba­
kanından m üstesna b ir şö h rete sah ip olduk­
tan halde, b u n lar h ak kın da şim diye k ad ar hiç
bir tetkikat y ap ılm am a» ve buna d a ir b ir
eser vücuda g e tirilm e m e # bizde balıkçılık
fenni ve ticaretin in zam anın terakkisinden
naslpıiı kal d ışın a ve balık av ın ın da hem en
s&hU balıkçılığına in h isar ettiğ in e b ir delil-
dir; hele akıcı b alık ların seyrüsefer zarrtanJari
hakkında balıkçıl arım m u m alûm atı pçk az­
dır. Meselâ geçen 1327-132Ö (1011-1914) se-
ı nelerinde İsta n b u l ve e ira lm d a uskuttiru ve
çiroz tutulam azdı. U skum ru b alık larının av
mevsimlerinde ne o ld u k ları tecrüb eli balık­
çılarla dalyan sahiplerin d en so ru ld u k ta bazı­
ları: «K aradeniz Boğazı ile M arm arada y a t-
&MŞ olan torik b alık ların ın usk u m ru ları yeyip
j “»hveyiedigm l*; b ir k ısm ı d a : «torik balık*
krffun korkusundan u sku m ru b a lık la n sahil*
lete yaklaşm aksujn derinlerden geçip Akde-
**** «ittiklerini» ve sairle ri ise: «U skum ru
balıklarının torik lerin korkusundan Karade-
yatıp Boğazdan içeri girm ediklerini*
*tfylem*kt# ve ne gibi ted birlerin bu MJ* ça-
T* olflcağı sualine d e : «-Allah to rik leri kırm a­
dıkça uskum runun yüzünü görentfyeceğiz»
«evab* verilm ekte îdi. Torik b a lık la n m a kıy-
uskum ruların varid atın dan daha fazla ve
*fontmiyetlf olm ası hesabiyle, uskum ru hati­
fi» avlayabilmek için torik lerin kınlıM Sinı te-
/ ^ • î S ^ . B t ^ l h S İ L felaketin d a h a büyülO niî a r -
fgroup/merakeaıyorurn
BAUK v e BAUKÇGUK
m ve talep etm ek d em ek ti Zamanm apn te­
rakkilerinde/» haberieri oltruyen beltkcriartn
bu hali teessür ve teessüfle gonılmuçtUr
«Eger bizde faşlıkçılık fenni hakkiyte te ­
rakki ve av âletleri tekâm ül etm iş olsaydı, o
yıllarda toriklerden vahşet getirip sahillere
yaklajm ıyan ve derin ju iard a» jo ç lij) rou-
hakkak bulunan uskum ru balıklarının avlan­
ması da m üm kün ofur, senede yüz bin Ura ve
daha U zla b ir servet kaybedilmezdi.
«Bir de A vrupam n zevk ve ihtiyacına
göre b e itk konserveleri h* 2irlıyan fabrikala­
rım ız yok tu r. M evsiminde oldukça nefis ve
le 2 iz olan torik balıkları» çok tutuldukları
günlerde pek ucuz îiyatla satılır, bu yüzden
dahi yerli tic a re t vc servet pek çok zarar gp*
rü r. Meselâ geçen 1527 (M. 1911-1912.) sene­
si zarfında İstan bu l B alıkhanesine gelen
3110.000 çift to rik balığı 12.900.000 kuruşa
satılm ıştır. B unun b eher çifti ortalam a beşer
kilodan heaap edilirse 15,5 m ilyon kilo tu ta r
ve kilosu 32 paraya satıldığı anlaşılır. Muh­
te lif yiyecek fiy atlarının günden güne arttığı,
yükseldiği şu zam anda kilosu en ez & 6 ku­
ru şta n aşağı satılm am ası lâzım gelen, v e Av*
rup ad an k u tu la r İçinde aldığım ız ton balık­
larınd an k at k at üstün ve nefis bulunan yer-
Ji torik balık ların ın böyle düşük fiyatla satıl­
ması sanayi yokluğundan doğmuş teessüf
edilecek b ir haldir.*
H arakiri E lendi Deveciyim, eserini nasıl
hazırladığını ete şöylece anlatıy o r:
«H er cins baljktao b irer «Ud* alınıp ev­
velâ şekli resm edildi. Misb&hlannın diken va
k ılçık ları ay rı ay rı sayılıp zabtolundu. B alı­
ğın rengi, büyüklüğü; göz* diş* kulak ve sair
âzaaınm sureti teşekkülü ta rif edildi. Som a
h e r balığın hayat) hususiyesi ile seyrüsefer
zam anı, avlandığı mevsimler ve vasıtalar*
y u m u rta ve sudunu ne vakit afÇığr, Juyoıet ve
lezzet ve nefasetinin derecesi, tuzlanıp tuz­
lan m ad ığ ı tuzlanırsa ne suıetle ve hang*
m evsim de tuzlandığı, tuzlu ve tazesinden ec­
nebi m em leketlere sevkedilip edilmediği, ku*
ru tu lan ve dumana konulan balıkların hazır­
lanm a tarzı ve m evsimi ile kıym et ve lezzeti,
yu m u rta v e hayvanların nasıl yapılıp muha­
faza edildiği hakkında faydalı m alûm at top­
landı . Sonra yabancı m em leketlerin sularında
bulunan ayni balığın hayati ve ne suretle av-
 BAUK 7 8 BALIKÇILIK
tem likten hakkında ecnebi fUaniyle yazılmış
en m aruf eserlerin m akaleleriyle mukayese
yapıldı, balıkçıla n ın u la istişare edildi, hulâsa
hiç bir maddenin ftipheU kalm am asına elden
geldiği kadar çalışıldı.
“Eser yalnız T ürk suları balık ve balık­
çılığından bahseder Bizim s u lan m ad a bu*
)unmayân balıklardan, sularım ızda benzeri
yarsa, doJayuı Ue bahsedilmiştir. Meselâ Tiirk
sırlarında «ringa» balığı y ok tu r, fakat ringa*
ya benzeyen, ayni fasileden «tersi» balığı
vardır; tersiyi yazar iken ringadan d a bah­
settik,''
*Deniz hayvanlarm ış cüssece en büyük­
leri kitabiye fırkasıdır, bizim sularım ızda
bunların ancak b ir kaç nev'i bulunm aktadır,
esasen en'v&ı da pek fazla değildir, «balina»
başda, bütün kıtasiyeyi kitaba koydum.
"A v âJâ! ve edâvatı bahsine gelince, ka-
dimdenberi OsmanlI balıkçılığında kullanıla
gelen bütün ağlarla olta çapası ve parakeia-
Jarı teker teker tarif ettim, ehem m iyetli olan­
ların ^ k ille rin i gizdim ve her biri hakkında
mufassal malûmat verdim , hurda te fe rru a tı­
na varınca anlattım.
tKaradeniz Boğazı ile M arm ara Denizi*
bin körfez ve sahillerinde kurulan dalyanlar
beş altı nevidir. Sahillerin m evki ve vaziyeti­
ne, balıkların seyrü seferine ve suların cere­
yan tarzına göre dalyan kurm ak ay rı b ir fen
dir. Bu babda en m ükem m el ve eti doğru mâ*
lûm at almak için dalyanların en m ühim leri­
ne bizzat gittim ve letkjkatda bulundum .
Tiirk balıkçılarız», yabancı m em leket sula­
rında kurulan dalyanlar hakkında d a ayrıca
m&Lûmat verdim.
«Balık kayıkları, sandallar hakkında da
ayrıca bir fasıl ayırdım. Balık ve balıkçılığa
âid kanun ve nizâmnâmelerden de m alûm at
olarak bahsettim.
«Türk balıkçıları tarafından kullanıla
gelen tâbirlerden, ıstılahlardan bahseden bir
kitab yoktur, bu kelim elerin Fransızca kar­
şılıkların ı gösteren bir kaam us da yoktur.
Bu yüzden yanlışlıklar olduğu, güçlükler çe­
kildiği görülmüştür: Meselâ ellerim izde bulu*
nao Fransizcadan Türkçeye en meşhur kaa-
rade* Dülger balığı, «Limande» kalkan yav-
muslar da «Barbeaj» kelimesi Basarı, «Dau*
- 2038 - İSTANBUL
ruflii. <8 o niu > O rkinos., diye tercüm* edil­
m iştir k i pek yanlışdsr.
«Bizim balıkçı esnafı arasında d a bir ta­
kım hatalı ta b irle r kullanılır, meselâ:
kanın güm ügbalıgının ufağı, çaça'nuı >»*Twi
y avrusu olduğu söylenir. B undan dolayı, ba
|ık av ı tâ b ir ve İstılahlarına mahsus b ir lügat,
ç e yapm ağı m ecb u r oldum*.
4 Balık v e Balıkçılık» m illi kütüphane
m izde benzerine e n d er rastlanan milattan»
eserlerd en d ir, kendi m evzuunda ise tek eser­
d ir. Pek m ahdud basıldığı m uhakkaktır. İs­
ta n b u l k itap çıların d a kolay bulunmaz, elden
d üşm e o larak , m eselâ 1937 d e b ir nüshasının
15 liray a s alın alındığı ve akabinde ikinci bir
n ü sh asının 30 lira y a aram b da bulunamadığı
g örü lm ü ştü r. B u eğerin yeni b ir baskısının ya­
pılm ası, 1915 den bu y an a T ü rk balıkçılığı
üzerine 45 y ıllık bokluğun doldurulması, bu
a ra d a İstanb u l Balıkhanesini!) d e b ir tarihçe­
sin in yazılm ası çok h a y ırlı b ir iş olur. «Balık
ve B atık lılık » için ts ta n b u lu n A nkara Cadde*
sin de tâbi a ra m a k b eyhûdedir, vaktiyle Du­
y u n u U m um iye İd aresi ta rafın d an basılmış
olan bu eserin y en i baskısı ancak İstanbul
B elediyesinin h im m e ti İle tahakkuk edebilir
İstan b u l B elediyesinin yaldızcı, goz boyacısı
pa rtiz a n la rd a n ternizlenm ekde olduğu içinde
yaşadığım ız m illi iffe t ve ism et inkalâbı gün*
leri yakın istik bald e bize m ûsbet işler için
üm id verm ektedir.
E se r d ö rt kısm a, h e r kısım da bir takım
fa sılla ra ayrılm ıştır. B uraya bu büyük eserin
fih ristin i koym ak y erin d e o lu r;
I.
B irinci F asıl: S u h a y v a n la n ; Balık, ba­
lıkların tasnifi, b alık ların âzası. Deniz balık*
la n .
ik in c i F asıl: Geçici balıklar. Orkinos ya*
hııd Ton B alığı. Kılıç, T orik ve P a la m u t W '
fer. U skum ru. İstavrit. Kolyos. M alta Pala-
m utu. D ülger. Hamsi. Çaça. Sardalya. Terti-
Üçüncü F a sıl: Y erli balıklar. KırlantfMÎ-
A sü kırlangıç. Öksüz. Mazak. İskorpit. Lipao*-
H ani. Karagöz. Sarıgöz. İspari. Kaya balıklan.
Lapına. Kekla. Gün Balığı, ö rd e k Balığı-
Çurçur. K urbağa Balığı. Trûkonya. Varsam.
Gelincik Balığı. Horozbina. Üzgün BaİJğt.
tandıra Balığı Kâğıt Balığı. Deniz Aygırı. De­
http://groups.qooqle.coB
 A jisaaopgptst — 2U3U —
niz iğneli- Yassı balıklar. Kalkan. Çivisi:
Kalkan. F*ı» Dil. D ere insisi.
Dördüncü F asıl: Gezici balıklar Levrek
Jikırıtıol Balığı. Kefal Giimlij, Çamuka. Bar-
bunya. Karaçalı B arbunya. Tekir. Mercan
Siftarid. Mandagöz. Sarıağız. Minakop. Şeki­
lle M enin balıklan. İzm arid. IgtrnngiU». Zar.
gına. Mezid. Berlum, Megri. K ayış Balığı.
Kum Ballil. Kopes. M lanorya. Çilari. Perva­
ne Balığı. "Çotr». F en er Balığı, U çar balıklar.
Beşinci F asıl; Küpeli balıkları. A slL kö­
pek balığı. B enekli köpek Balığı. Camgöz.
Boz Camgöz. M ahmuzlu Camgöz. H arhariyas.
Pamuk Balığı. S apan Balığı. K eler. Tırpana
balıklan. Rina. V atot. U yuşduran Balık. F u l­
ya Balığı.
II.
Birinci F asıl: T atlısu b alıklan . Sazan fa­
silesi. Tatlısu kayası. B ıdıklı Balık. Çapak.
Kızılkanat. A k B alık. T a tlım kefalı. H avuz
balıkları. S an Balık. K ababurun. D ere K aya­
sı. inci Balığı, G ördek balığı.
tkinci Fasıl: Seyyah balıklar. Som B alı­
mı. AU balıklar. Asıl ata. Göl alası. Deniz alası.
Dağ alası. Gölge B a lı|ı. Y ılan Balığı.
Üçüncü F asü ; Tebdili m evki etm eyen
balıklar. T atlısu levreği. U zun Levrek. Y a­
yın. Turna. Dikenli Balık. P latika. D ere İs ­
korpit i.
Dördüncü F asıl: Balığa d air bazı mütem*
mim m alûm at
Beşinci F asıl: H ayvanâtı kıtâsiye. Y u­
nus. Domuz Balığı. B alinalar. Arıber Batığı.
Detıiz Gergedejıi, D eriz perisi. D eniz ineği.
Altıncı F asıl: Bazı su hayvanları ve ziil-
roaaçln. Ayı Batığı, ö k ü z Balığı, Kunduz. Su
fiamunı.
hl
Birinci F a sıl: H ayvanâtı m aisallye. Hay­
vanatı tnukaşşere. İstakoz. Böcek. K erevides.
Karides, Yengeç. Asıl Pavurya. A yı Pavurya-
*>• Çingene Pavuryası. Çağano». Çalpara. Ay­
na.
İkinci Fasıl: Sülükler.
Üçüncü F asıl: H ayvanatı nâime. Mürek-
küb balıklar». A htapot. Subya. Bülbütiye. A r­
gonot. Tatlısu m idyaları. istiridye. Tarak. *-■}-
vadiı. SuHns. inci İstiridyesi. Sedeî.
ı/aroup/merakediyorum
BALIK VE BALIKÇILIK
Dördüncü F a u l: Hayvanatı zâhife. 8u
kaplumbağaları. H ayvanatı safdaiye. Kurba­
ğalar.
Beşinci Fasıl: Hayvanatı nebatiye ya-
hud ŞuaUiye. Mercan Sünger Deniz Kesta­
nesi. Necmlbahri
tv .
Birinci F osil: A!üt ve edevatı saydiye.
A ğların örülüjii.
ikinci Fasıl: Dalyan. Şira Dalyanı. Kurt
ağzı Dalyanı. K ırm a kepasti Dalyanı. Çekme
Dalyan. Ç it D alyanı yahut Kotra Direksiz
Dalyan.
Ü çüncü F asıl: Balık ağları. Voli ve sürt­
me ağları. Iğrıb. M anyat. Tarlakos. Çamur
ığrıbı. A frina AğL Çamuka Ağı. fıkorçila Ağı.
A lkarna.
D ördüncü F asıl: Alamana ağları. Asıl
alam ana Ağı. Ç akar Ağı. G ırgır Ağı.
Beşinci F asıl: Bade Ağ. Sardalya Ağı.
U skum ru Ağı ve Yeldirme. Palam ut ve Torik
Ağı. A blatya ağlan, Istavrid Ağ>. İstrongilos
Ağı. Istakoz Ağı. Kalkan Ağı. Kılıç Ağı. Mer­
sin Ağı.
A ltıncı F asıl: Ç ifte fanyalı ağ. Kefal ve
L ü fer Ağı. G anbot Ağı. Tekir Ağı. Marya
Ağı. Torik ve Palam ut Uzatması. Pisi Ağı.
Subya Ağı,
Yedinci F asıl: Sâbit Ağlar. Çökertme.
K ârne Ağı. Vinter. Saçma yahut Serpme.
Balıkçı Kepçesi.
Sekizinci Fasıl: Yemli alâtı saydiye. İğ­
neli alâtı saydiye. Olta takım:. Zokalar Çıp­
lak iğneli oltalar. Olta ile levrek saydı. Olta
ile Palam ut ve torik saydı. Çapari. Paraketa.
Dokuzuncu F asıl: Balskcı sepetleri. Ista­
koz sepeti, izm arit sepeti. Gelincik sepeti. Ka­
rides sepeti. Zeabil ile İstakoz saydı.
Onuncu F asıl: M uhtelif alâtı saydiye.
Zıpkın. Çarpma. Çömlek.
Onbırinci F asıl: Balık yemleri. Yemleme.
İğne yemleri. Sepet yemleri.
Onikinci F asd : Herâkib! saydiye. Kanca-
ba§ Kayık. Alamana kayıkları. Balıkçı kayığı-
D alyan mavunası. Balıkçı Sandalı.
Zeyil;
Boğazlçincfe ve M armara sahillerinde bu­
lunan dalyanların mevki ve teâıruılU. Boğaz-
içinde bulunan voli yerleri. Ksncabaş kayık-
I
 BALIK YEKLERİ — 2U4U -
te r. K a n a l v o lilerin in ısu n v e ta rifle ri. Ala*
m an a k a y ık la rın ın h u d u d ve t r im illü . T eâ
m ille riâ y e t e tm e y e n avcı h a k k ın d a İcrası lâ­
zım g elen cezalar. H u d u d v e te â m ü lle ri bilin
m ey e n d a ly a n la rın isim v. m ev k ileri. Zabıtai
s a y d iy e n izâm n âm esi. İsta n b u l v e etraf» B a ­
lık h a n e İd a re s in e d a ir n izâm n âm e, M id y a v e
istrıd y a nizâm n âm esi.
Tuzlu balıkların konulmasına mahsus fı«
filana nevileri İle ağırlık ve firelerioi gö»t*-
reo cedvel.
L ııgatce.
BALIK YEJfM Htl — H er balık muay­
yen bir yem İle tutulmaz. Yemler balıkların
isteğine, zevkine göre s e ç i l m e yeroll baU n
cılık yapılamaz. Eski çağlardan beri tecrübe
edile edile İğneli Âletlerle avlanabilen balık­
ların av mevsimleri ile yemlerinin çeşidleri
tâyin edilmiştir. Balık yemleri evvelâ iğne vc
sepet yemleri diye İkiye ayrılır.
Tâbii iğne yemleri şunlardır:
K urt: Deniz kıyılarındaki batak ve ça­
murlardan çıkan ve kırkayağa benzeyen bir
kurt; olta, paraketa ve çatalköstek iğneleri­
ne takıİLT. Her tüllü balık, bilhassa barbun­
ya, tekir ve kefal avlanır. Barbunya balığı
çapari ile a s li tutul mat.
Midya içi: P areketa, İzmarid çaparini, ça-
la lköstek ve e l oltası iğnelerine takılıp kaya
ve izmarit tutulur.
Zargana: £1 oltası ile Lüfer zokasına ve
İzmarid çaparisine takılıp lüfer, çır.akop ve
istavrit balıklan avlanır.
Uskumru: Oltaya, parakelaya ve çapari­
ye takılıp her lürlü balık tutulur.
Gümüj balığı: Olta ile levrek avının
başlıca yemidir. Öksüz iğneli bir oltanın
tokasına takılıp mercan da tutulur.
Subya; Oltanın öksüz zokasına takılarak
yalnız büyük mercan balıkları tutulur.
İzmarid: Lüfer zokasın s ve paraketa iğ­
nelerine takılıp lüfer ile köpek balıkları tu­
tulur.
Istavrid: Lüfer zokası He paraketaya,
izmarid çaparisine, tüysUz çapariye ve el ol­
tasına takılarak lüier, kırlangıç, levrek, ko­
pek balığa iskorpit ve ema&U dip balıklan tu­
tulur.
http://groups.google.co
JgtAMBUi.
Ç in a k o p : P a r a k e ta y a , izm a rid çaparisin*
v e *1 o lta s ın a ta k ılıp İzm arid , t a a v r id , ve n i-
d ir e n m ezak tu tu l u r .
Y u m u ş a k ç ağ an o z, g e lin c ik balığ ı, torik
y a h u d p a la m u t c iğ e r i: H u su si o lta y a <«Mıp
le v r e k tu tu lu r.
I s lro n g ilo * : L ü f e r z o k a » rta tak ılıp h i f e
tu tu l u r ,
Uskumru, istavriti* kolyos ve üm. JUt bs-
lıklar: Paraketa İğnesine takılarak fcılı^m
yavrusu, pisi balıklan; öksüz İğneli tokayı
takılarak kırlangıç, köpek balığı, lüfer, tor»v
palamut, uskumru, kolyoa ve iskorpit, tutulur.
Balıkcılanm ız yalnız mercan balığı avuı.
da bir de yemleme yaparlar. Gündüz yahud
mehiablı gecelerde denizin kayalık noktala*
rin a ezik midyalar atarlar, mercanlar bu nok­
talarda toplanır, b ir kaç saat sonra da zoka
ve iğnelere büyük mercan İçin gümüş balığı,
subya ve küçük mercan İçin de karides takı­
larak oltalar bu yemleme yerinde denize sa­
lınır.
Yem ne olursa olsun iğneye takılır iken.
i ğ n e n in y e m iç in d e t a m a m e n g izle n m iş obni-
sı şarttır.
Sun'i iğne yem leri şunlardır;
Kuş tü yü: En makbulü balıketi kuşunun
tüyüdür; bulunmazsa hindinin kanad altı ve
kuyruk tüylerinden uskumru çaparisine ta­
kılıp uskumru ve kclyos tutulur.
Tekir tüyü; B ir b a lık ç ı ıstılah ıdır» erkek
tekir ördeğin göğüs tüyüdür, istavrid çapari1
si-ile kamış oltasının iğnesine takılıp istavriti
ve lüfer tutuiur.
İpek: Zargana avında kullanılır, yanın
metre uzunluğunda bir ipek tel, iğnesi* bir
oltanın ucuna bağlanıp suyun ürerinden sü­
rütülür, zargana yem zanmle kapar, ipek el1
yüfı suda açılmış olur, za rin a n ın u ra ile cü*
zilmiş dişlerine dalanır, balık da bu sureti*
tutulm uş olur.
S e p e t y e m le ri b a lık v c m u k aiftc ra t avın­
d a k u lla n ıla n b a lık ç ı s e p e tle r in e konul»0
y e m le rd ir v e ş u n la r d ır :
M id y a İçi: K a y a b a lığ ı s e p e tle rin e konu*
Ju r, k a y a b a lığ ı v e çag an o a tu tu lu r.
İz m a rid , ürtav rid , uskumru: Istakoz *e*
p e tle rln e k o n u lu r, ista k o a ve bbcek tutulur-
T .«tfİJCLOPEDtel

K u n iızı h a v y a r , i -t _ v ? h a m s i: U m tr td
j^petTcrine k o n u lu r. iz m a rid tu tu lu r .
Çağanca: ite ezildikten sonra fictinrtk
(«petJeıine konulur, gelincik tutulur.
— 2041 — b Al i rH ***n4eU ni

H t l . t (ll« v « M İrlrn S o la k) — O nbtŞİncİ

a ıır sonlatı ile on altıncı aaır başııun namlı
kemankeş pehlivanlarından; Ok Meydanında
reknr kırmış, laf dikmişlerden; İkinci Sultan
E k m e k içi: Is ta k o z v e İz m a rid s e p e t i m - Rayazıdın solaklarından. pâdişâhın merâsün
fit k o n u lu r, k a ra g ö z b a h ğ ı v e to m a rM t u tu . kıfası Y e n k jc rik rliM İc n idi. Ok «tKiiıkda ol'
dugu kıi'J»r yol yürümede de «ür'al w U-
Jur
Bibi: K arata* D ered jan ,. Balık v«* BalAçüık hammiH bakımından eflne kolay rastlanmaz
b ir aUet id i: Edlrneyc tstanbulun bir sen ti
gözüyle bakar, dâima yaya gider gelir ik i şe­
R A Lİ ( I M l â k Y e m e n ic i) — H ic ri 1008
h ir arasındaki en kesdirme yolları tetbit et-
(M ilâdî 1 6 6 6 - 18 8 7 ) d e İ s ta n b u l h a m a m c ıla r
m'i^ bîr yola yaktı mt hiç mola vermezdi, reh>
kethüdası b u lu n a n D e r v iş İ s m a il E fe n d in in
van giden b îr atlıyı da geçerdi.
•'D ellâknâm eî D ilk ü ş â " n â m ı n d a k i e s e r in d e
Hal te rc ü m e le rin i k a y d e tt i ğ i on b i r n e fe r h a ­
rtam u ş a ğ ın d a n b îrid ir . A ş a ğ ıd a k i s a tı r l a r ı b u
«serin h ic ri 1323 (M . 1 9 0 5 ) y ılın d a is tin s a h
edilm iş v e A . P id a k is a d ın d a b i r r e s s a m a 8 U<-
lu boya r e s im le rle r e s im le n d ir ilm iş n ü s h a -
sıfldan k ıs a lta r a k a lıy o r u z :
"Biri dahi Yemenici J3âlidir, Bosna vllâ-
yeti hâkinden olub ınsafdır ki hüsnü ân ve
cilve ve edeb ve nezâket ve sadâkat andedir.
Halvet kafesinde bülbül, muhabbet d âlinde
gönce güldür, saça sürtbül. hâle (Bene) fül-
ful. kâküle deste ibrişim ve sâide sütûni sim,
■cadde şemşâd, nigâha ceüâd, teni pâke bülûr.
nâfe katrei nûr didiler ise bu Yemenici Bâli
rçündür. Onbeş yaşırıda saderû civan olup Ye.
niçermin Altmış Dört Ortada civelek ve Top­
hanede bir yemenici ustanın şakirdi İdi, Alt»
mış Dördün zehri mâr eşkiyasından Dancalı
dedikleri Kara S afe r Ağa ejder pençesini atub
balata Yağ İskelesinde dârülnedvei haşerât
kahvehanesinde çubuk oğlanı oldu; ol kahve­
haneden dahi Altmış Dört çorbacısı Hamam­
cı İbrahim Beşe adımına fîlorin sayub Top­
hanede Kaptânideryâ Kiline Ali Paçanın ha-
fl'snu kebirine varub bir üstâd dellâkîn elini
<>püb soyundu, hamam çıpîajfcı de Hâki pâk
°lub kız oğlan misâli saçın kesmeyüp saldıîar,
*kaili elmanda şöhret buldu ki şehrimiz ki-
k r ve ricalinin dahi mâlûmu oldu, bir sene
RSÇflneyüb hattat şâir Mehmed Bahri Paşa bu
D*llâk Yemenici -B&liyî Sübaşının defterin­
de* ismini çaldirub (ismini sildirip) kendi
k** hizmetine çekdi aldı, Yeniçeri ve kaJ-
?ot>c\ı ye topçu ehremenlerin gadru tasatru*
fandan halâs "etmekle .se^âbı çokdur” (B.: DHlıftfc YeOMttlel B in
4RMtm: 9, R.)
MÇlitteyİ Bahri Pâşa)l

tfı/group/rnerakediyorurn
 BALt (Seker)
Y a v u z S u lta n S e lim in M ıs ır s e fe rin e iş ti-
fftk e lti, fa k a t Şam da » M ü , H u h id d ln A ra b i-
n i tı m e rk a d i y a n ın a d e fn e d ild i.
Bibi: İbrahim, Kemankeşler mecmua»
BAM (Ş eker) — Onyedinci a sır ortala*
ruıda yaşamış b ir sazende; hayatı hakkında
bilgi yoktur. Evliya Çelebide yalnız adına
rastlandı.
BALI (Şirm erdoğlu ) — On altıncı asırda
yaşamış, İstanbul Ok M eydanında rek or ki*
rıp taş dikmiş namlı kem ankeş pehlivanlar*
dan. H ayatı hakkında bilgi edinilem edi.
RALİ (ü sk ü d a rh B erber) — İlk defa
olarak Abdülmeold zam anında hicri 1264 Ra­
mazanında (m ilâdî 1848 A ğustosu) Tophâne-
nin sıra kahvehanelerinin en nam lılarından
Tozluklu Yusufun kahvehanesinde devrin
m eddahlarından Şeka&yık M ustaia Çavuş ta-
rafından nakledilmiş bir hikâye, ve bu hikâ­
yenin kahram anın adtdu.
Elimizde bu hikâyenin gaayet m u htasar
ve çok bozuk b ir dil ile kalem e alınm ış b ir
iskeleti vardu. Bu an&iklopediye, herkes ta ­
ralından kolayca anlatılam ayacak b ir kaç
noktasını izah edecek ve a rtık sohbet dilim iz­
de tamamen terk edilmiş ve u nu tulm uş keli­
m eleri ayıklayarak bu hikâye iskeletini aynen
koymayı, dekorları ve kıyafetleri tasvir ede­
rek hikâyeyi yeniden yazm ağa tercih ettik.
Vak'a onyedinci asır o rtaların d a D ördün­
cü Sultan Muradın Uk saltanat yılların d a g e­
çer ; fakat biitün m eddah hikâyelerinde oldu­
ğu gîbİ Şekaayık Mustafa Çavuş d a ^ v ak ’ayı
kendi zamanının hayat nizamına, yaşayışına
göre tanzim etm iştir; sözde onyedinci asırda
geçen hâdiseler, onyedinci asırda yaşayan in­
sanlar hikâyede ondokuzuncu asır Türkiye-
sinde ve ondokuzuncu aaır kıyafetleri ile do­
laşırlar.
Tophâncde Tozluklu Yusulun K ahveha­
nesinde anlatılması her gece birer saatden beş
gece» beş saat sürmüş olan hikâyenin elimiz­
deki iskeleti şudur:
“Ü sküdarda takelei Kebir meydanında
Kolluk Hamamı kurbtnde EİU dokuz Ömerin
kebir kahvehane# (Kehrubâ çubuk, fa ğ ftri
fincan, billur nargile, bakiye, kanarya kuşu
- 2042 — İst a n b u l
a ltın kafes içinde, kâtib sofası cümle tafsil
olunacak).
"B erb er H aşan Beşe üstadı KâmiL Mah­
dum u B âlt m ahbûbi dilâşûb (On beş yaşında
figan boylu, m elek huylu, dal fes, samur kâ­
k ül. *a£ yanağı benli, hilâli gömlek, ak dimi­
den dia ç a fşın , şal kuşak, peşlem al, «İne kb-
şâde, ham güm üş kollu, güm üş bacaklı, bal­
d ın nişanlı elli dokuzun civelektir. Ayağında
şim şir nâlin, tasm ası aynalı, parm akları kı­
n alı).
KIT’A
Şimşir «Alin*- utm a arnalı
yUriLrfcen tLdrttiv tvpak vurmalı
TAvâd rrttar lir tıkirdamalı
Seltnan Pikin tört*id[r İtaat
KI T' A
Zülüfleri kandil kandil af»r
Dal fpsfn altında al karanfili
Âşıklar çeH&ı alır fltUl
Cümleden fördütfü rûyi muhabbet
"C üm le a şik lar sefinei aşka liman bu
kahv eh an ed ir dey ü p len ger en dlzı karar.
B eyler, paşalar, m o lla la r o( m ahbûbun dizine
baş koyub baş feda ederler am m â Bâliye ki­
b ar ve rical tıraşın a izin olm am ağla oğlan
ham m al v e kayıkçı m akuulesin tıraş ider. Ki­
bara ricale hizm eti çubu k darlık (Bu mahal­
le m unâsib güzel ve sem ai okuna).
“ Perşem be günleri pederi İle Kolluk Ha­
m am ında tetihm am . H am am da velvelei asî­
me, gûyâ k i p ert pâdişâhının şehzadesi gelmiş
S u ltan M urad tebd il ile ham am da ol mahbuba
görüp böyle civan avam hizmetinde olmaz,
an ın y eri saray i h üm ayunum dur. Nedimi Tfcfl*
Çelebiyi m em ur ider (Bu fasıl tafsil ol«M-
H ün k ar berber B âli ile sohbet idüb oğlanın
nezaket ve ferasetin d ah i pesend ide. Mahalle
m ünasib şarkı, B atinin aesi dahi lâtifdir, Tâzc
civan M urad Ağanın hünkâr olduğun bilmez) •
K IT A
Bir la«ı#tn konvı gvldi tra^a
MehlbB u İI utM yüzünde vahdet
"Ol şakiye Kanlı Temel dirler, dfv heyet.
ht1^ /g h î« |» ğ 8 8 ^S.coı
 - 204H -
p dirîer kara Ia2 libası, dışında içinin karası,
pj burekne, tâifei lâzjn esâfıîlmien, m e£er
jgeçrPİÎ^ 6 b ir m û d d e d c n B e r b e r H a ş a n B*<e-
v t husumeti olub gelininde hayır yok.
" K a h v e h a n e d e ocakçı, meydancı, çubuk^
cu. pzpuccu jâM 'd oğlancıklar cümle on nefer
hiımetkârlardır. Üç can dahi misafirindir* ka-
yıkeı boyundan (L alakiyat taklid oluna va
arada berber civanı Bâli ile latifeler
0la. Bilinin pederi Ha&an Beşe Çamlıcada dü­
künde, Bâli dahi akşama gidecek).
"Kanlı Temel Haşan Beşeyi sual. Yok-
dur. Canım sen kira olursun dir. Haşan Be-
«enin mahdumuyum, Ol anda efk ân fâsıdâ-
nesîTie yol veriib: Benim cânım şehbâzım pe­
derinize bir tulum peynir getirmişimdir, ge­
mide, buyurun size teslim edeyim dîr. derûm :
tamam intikamdır, şikârım bu peri peyker ci­
vandır dir. Kayıkçı yiğitler s u a l: B re lazoğlu
gemi hangi iskelededir. Balaban açığında îen-
gerendâz Ejderi Bahrî nam iskonadır dir.
BEYİT
İn tik am ın alm ak İçin b e d t ıy n r t
AJın yazısıdır basacak eaflrt
‘Bâli berber ayağından nâlinin atu b ye­
menisini giyer ve o l p â b ürehne şakı laza re ­
fik olub îskelei B alabandan dahî iskonanın
kayığına girib gem iye vardıkda K anlı Temel
dört nefer korsan ayakdaşı m uaveti ile o ğ la'
nı anbarda hapis, Iskana fekki lenger v e lo ra
yelken idüb havasın dahi bulm akla berki h a­
tif misâli K ızkulesin dolaşub b ir saat geçme-
deyin Kızaladalan dah i düm en suyunde terk,
Gelibolu Boğazın yolun tu ta r (Tafsil oluna
çaktır, lazlann h ançer bedest tehdidi, sesin
kes yoksa keseriz. O ğlanın o l şakiler ayağına
dugüb halan hahmd^ niyaâatı SÛZİŞÜ Oİ9- IsltO*
M fekki Lenger ve fora yelken eitikde lazla-
rın ıstılahâtı bahriye üsere tekellüm leri gü­
zel nakil oluna).
K I T ' i
Şehri D sk ü d a n yayıldı habrr
Gcnfl kaçnb sttm l* B&U berabrr
Kovsan pençesind e o n a ili b n b vr
Ki'vft nu boynuna U fk i esArel
. " Ü s k ü d a r U s t a » B o H ta n c ıta s ı A |« y * 01
p/group/merakediyorıım
b Al [ (ÜakOdarlı)
dahi Su Kan Murada arzı keyfiyet, Padişah
Bcıtancıbaşıya gazab tder: Bre hu ne güne
aâbltllkdJr, bre Utanbulum suyunda korun
olmak ne demektir, ıiz Bâli civanı kaldırav
korsanı bulub cümle tayfası ile gemisi dlrt-
Sine berdâr idesin jJl-â ben seni ibreti âlem
İçin katlodorJm, Bostancıbaşı dokuzçift* kan
cabaş kayık ile Oallboluya jçeldıkdo iakona
Boğazdan mürur, Akdentze revan. Kaptan,
pahaya ferman çıkdj ki lafları donanmâyı hü.
m ayun He arayub bula. »
K I T 1A
B iliy i kan ıran Ejderi B ahri
Cüm le d e n lilerd e oldq ta h a r r i
N p izi h n h m ı l u ne gören biri
V ak’sy a çekildi perde! «olmel
"Boğazdan ki çjkdriar, vahşet abâd kızıl*
kaya tiraan, benî âdemden eser yok. And? bir
m â h karar, gem inin ismin ve rengin sildiler,
hem dahi mahmuzun budadılar, b ir serenin
indirdiler» tam am çekli d i|« r bulub F ransa k i­
ra lın u t bayrağını çekdiler. Keşf için kehânet
lâzım.
r e Y İt
Kaly«pr>p (evlrtfltcf adntı
Koca EJder oldu ornm kadını
"B erber B âli gördü ki gözleri yaşı taçlan
e ritir, lazlan n yüreği taşdan katı, nâçâr em ­
re itaatle boynunü bükdü, baş eğdi, korsan
beynine girdi. K anlı Temel kİ Bâliye kasdi
fesadı azim İşlemektir, am m a her d e fa ki ta­
m am fırsa ttır dedikde bir vek’ai nâgehzuhur
kuzuyu kurdun dişinden halâs kterdi (Bu fas­
lın naklinde im ii bârid olmaya, sâmün tariki
akl ile fehm ide).
" ü ç şenel kâm ile m ürur. B erber Bâli on-
sekiz on dokuz yaşında, hüsnü ânı gün gün­
den kemâlin buldu, şehbâzı aeberbest o ld a
K I T ’ A
Üç yılda, dcjcfcjfli btf) aded K»ntak
On n n » kıydılar jÇonJüfcii ancafc
Ittlljrl dr kesseler yıdı soracak
Ofnmş Mî bdsffel w ttlr t
RIT'4
O ndokuu bulda pfabattn yaşı
Değişm eyen ancak ^ j|e k ^ ı
Asma yok g iK U ttı o ^ U n başı
' Bat*> irsm iş İdi ba$fc» JctAlfct
 b AU tthfcOdftrti)
"B ir sofrai işfet. K ınlı Temel diledi
kİ Bâliye idece#* ide (Meclis muhtasarca
tasvir ^Ih m Bâltnin uâkilik hizmetin hcmdi*
hi köçek misâli o y n atıld ım . Ayın «ndördü
mâhitâfa, d ery ) âyine gibidir).
"Oğlan uçkuru ucunda düğüm idıib ku­
lağı p is]||in cem eytemiçtir. etıbba kavli sem»
mi şediddir, fındık cirminde eki İden
mestü bi hûş olur, saika isabet etm iş misal
yıkılar, ayağından sürüseler haberi olmaz,
aklın bulmak için âteg ile dağlayalar. B erber
BÂJİ dpi» t§ve ve cilve fenninde üstâd olub
korsana can baş ile hizmet idttb tealime riza
suretin gösterüb fırsatı gözler İdi. Ol seouni
şedldden birer mün&sib m iid a r ağızlarına
lokma v iıir iken yutturdu. Beş nefer korsan
tar leş misâli serildiler. Bâli oğlan cümlesin
keşse keser, amma elin kanlam adı, şerirleri
ol hal ile terk, Iskonaya kundak kodu, ateşe
verdi. Kendi filikaya siivar, gemiden alarga,
derya yangının u z a k d a n temaşa.
MISRA
A ffiden g ü n â b ı G a fla rd ır elbet
“Rûyi deryada yedi gün yedi gece. Ol
şehbaz yiğit aç hem susuz ve hem çıplak,
meyyit misâli (Hâli p ü r melali tasvir oluna.
Mahalle münaaâb m ünacaat okuna)
"Gözünü açarki dil bilmez kâfir içinde.
KITA
Bâli dükmüş maUularm eline
Kıymet blçmtş TÛlâfnıtün tettne
Prmiş »»tarıtn ben bono ehline
Ceıarerdt» İmiş ba sefer kısmet
"Sicilya ceziresinde korsan m raad* ö l z&>
berdest dv âm p e ri rûnun sîm âyi necâbetpe-
nâhuı gören gözler kam aşur İdL 3açı trfî«ırtgn
ayaj&ı tırnağına k ü kadar kusursuz» p»ıiâH
beden, 9000 altuna çıkdı. Oezayerden ka a n ı­
mı zaman Hoca Nâsirüddin Telem senrnin
kâhyası İftira, efendisi için. Hoca N ârirüddin
kölenin admı Bâll'den Piyâleye tahvil Ider ire
açunı muhabbet îdüb her an diler ki karşu-
sunda ola. Hamamda dahi dellâki Piyâle idi,
her nereye k> varsa hile götürürdü. Bir sene
müriir. Hhli bu m ahaböetj ktfkanub Hoca
I 4aûrüddûûn sakal ve bğngih ytnîa/ Piyâle
— 204* — İ8TAHBUL
kaleyi mezada verdiler (Ol şerire hatunun
kocası ile k avga» nakil oluna, ta b ii
"Yâkub P ay ı aldı, Piyâleye Tufan adın
koydu. Yâkub Dayının kerimesi SttU Zühey.
de güzellıkde bin içinde birdir. Tufan civan
bu duhtere alâka peydâ etti, kıs dahi oğlana
vurgun (Gece ile havuz başında muaşaka
yağlı ballı tasvir oluna. Baskın).
KIT'A
DidlErr nanköre budar gmreftt
Konakdan boyladı Tufan U rtfl
Zvnrirv vurnldn ayak klfcgi
Bir jıl sûrda undamlafıl İkaamet
“B âli civanı zindandan akçesin sayub
D elizengin dedikleri zâlim halay eyledi, âhfc-
y i m azlum arslan pençesinden halan bulab
sırtla n pençesine dûgdü (Tafsil. ZuJmin eo*
vâi. A ta eslere ^ n m M îdi, çarjm fa menziline
B âlınin sırtın a b inüb g ider gelir idi, ester mi*
sâli boynuna y o la r tak u b menzili önündfe ağa­
ca bağlar id i).
VE T İ T
Atlas cebelinden İnmiş e ayı
Batiyedir dAjajtm arştan p tfi
“B îr gece cezaen kölesinin kellesine mum
diküp Şam dan eylem ek istedikde Bâlide ta­
ham m ül kalm ayub firar. K adıyı iftica, gayri­
y e fü n ıh tu n ıı İstida.
KITA
Dördüncü efendi seflbİİ ayyaş
Yaram olanlar U topak evbâş
Baıı olmayınca anlara oynaş
M emh verdiler gaayet IsAbtt
“B u efendiler hizm etinde on bir sene mü-
ra r. Ol şemsi hûsn 2irvei ikbâlin devridüb
zevale meyleyledi.
KIT'A
Aşnu* otosunu ol servi balemi
Kalmadı kakülden nliM en kemend
Aldı yaamek Mİn itin in tevend
Hrzır Hela Mr sâhlbl keramet
"Cazı ve baş İle levendİik hizmeti CÜ®1C
nin mahhub v e m ergubu ve Hızır Reisin
http://groups.google.co/
1
I
,lgtK LOpEDjS1_______________________ _____ j 046 _
*
ttü»*"#' ,Bu m*h*We ‘•ört direkli Şahini
p ^yi nambrik'iD târtfi gerektir, ıstılaha! ı
buhriy» « « « » -
•Ş ih ın l D e r y a d a b e ş » n e m ii r u r . Ahde-
nj2in <*°rt e*nibin hem kö*<' bucagm cevebın.
jRf diyardan b ir nakış aldı. Otuzbes yaşında
to p yigft 3ûl kadar sene m ü ru r etm iştir, Yâ-
Icub Dayının duhteri p âkû esi Zeynebi gece
riyism â * güfldiiz hayâlinde. Gönül kuşu o]
ngârda (B oran g aayet âşıkaane tafsil oluna).
-01 mahbubenin dahî gündük hayâlinde
gece düşünde Tufan n am nevcivan köledir.
Baba» bendegânından Husiev Ç avuşa nikâh
otur amma zifaf olacağı gecede cinnet. Talâk.
Gelin odasından bim arhâneye nakil. {Gaayet
su2ifll b acaktır).
“Y â k u b Dayının üç gem isi azim fırtınada
gark. İflâs. K eder ile fe v t olur.
• Bu havadisler ki B alinin m âlûm u olduk -
da Hl*lr Reisin ayağına düşub m inelbâb Üel-
mihrâb nakli m acera. Azad kâğıdı* ve 10,000
altm ihsan-
uÂşık ile m aşukun bim arhânode buluş­
ulası. Mecnûne ki T ufanı k arşusunda gördü,
ol ande âkile oldu (Tafsil m ükem m el ola, sâ-
miini ağlata).
"Berber Bâli m ahbûbesini alub <=ehrı İs­
tanbul. Ü sküdar hâkine yüzün gözün sürüb
a|ladı. Hubbül vatatı m in el îman. B erber Bâ­
li gelmiş, şehri Ü sküdar, ayakda.
"Berber Bâli Elîidokuz ö m erin kahvehâ-
resinde mâceraamı naki\ ile on günde tamam
etti.
Biz ki bu hikâyeyi naklettik, pederim ­
den dinledim idi» o dahi pederinden dinlemiş,
dedemize dahi pederi naktetm işdir ki B erber
fiilinin amıcaaı oğludur, k atre hayal yoktur.
Berber Bâli yetmişinden a rtık m uam m er ol­
muştur,
K I T ’ A
Kog gibi u ç m u şla r ç e n ç tlg in ça#ı
Sararub solmuştur çrilhtan ba£t
Sl^ sakal ağardı yetmiş durağı
Tüter gölümde o tattı ^cbâbot
“Mâcepastn nazm edüb dasitan eylemiş,
hikâyede ki k ıt’alar vardır- îşte o dâfiitan-
d*v mahfuzumuz olandır. Ol tarihlerde Üb-
dilberleri araeında şekercisi ve.çal-
\ 4 faerb&r‘civanlart birinci imiş- ■'* -
n/group/merakediyorum
BÂLİ İTENDİ < 5 » r » ,l
K I T A
Olanında v M a n ı m VAitdıu 4+brl
nllhrr dnüım^ır mahh u b diltorl
^ flrrrb l «Unnrtul b c^ rfi
Y«l| İklim iter* »almızdır s^hrH
"Köprülü Koca Mehmet Paşa sadaretin­
de donanmayı hümâyunun Boğaz bozgunun­
dan sonra bu Berber Bâlînin levendltgl dep*
reşüb Tersânei İVmircdc kaplan oldu, dülger*
ligin dahi kendi yaptığı kadırgada çok yarar*
Iıklar gösterüb âhir Ömrüne değin deryâde
dolaşdı.
“Merhum oldukda Karacaahmed Sultan­
da defnolundu, şehrâha nâsar sed üstünde,
şâhidesinde yazılıdır:
HüretbAkl
Rüyl d m i dahi dar fd ib y ih i
Levendine göçdâk yelken kürek b«
Krtıdümftz pir Wfk |5i)lim üı (ise
C&ml « r i sondu Ur âb«
Tcnâıin Âmlmlr kadırga kaptanı Dukiidirt
Berber Bâli Kaptan ruhu İçin El Fâtiha. Sene
im .
BALI EF E N D İ (A bdullah) — On altın­
cı ararda Üçüncü Sultan U urad devri ulemâ*
stndan olup Eyyubda kendi adına nisbetie
anılan bir mescidin bâni&İdir, Vefâtında mes­
cidi yanm a d e fn e d iliş tir. H ayat) hakkında
başka bilgi edinilemedi (B.: Bâli Hoca Mes­
cidi).
Bibi.: HadikatOJ Cevûmı, I.
BALI EFEN D İ (Şeyh Sarhoş) — On al­
tıncı asır ulemâsından ve şeyhlerinden, şâir;
Yavuz Sultan Selimin büyük kardeşi şehzade
Saltan Ahmedin hocalığında bulunmuş bir
zâtin oğludur; doğum tarihi bilinmiyor, ls-
tanbulda Kepenekci Medreresinde müdderris
iken bir gece rüyfizmda büyük bir şeyhin
dervişleri ile beraber zikrettiğini görür. Ve
Şeyh: «Niçin sea da halkai zikre dahil olmaz­
sın?» diye sorar. A radan zaman geçer, bir
gün devrin tanınm ış şeyhlerinden Ramazan
Efendinin meclisine gider, ve hayret içinde
kalır, o güne kadar tanımadığı Ramazan
E tam in in xüyâ*ma giren geyjı. olduğunu.
(Tfcriislnin de .rüyâemtjaki n je d « ..,5 Îduğunu
 b A l İ h o c a M ESCİDİ
çörûnce Ramazan Efendiye hemen biat eder
i'* rtyize t ile nefsini terbiyeyi Koyulur, mii-
derrislikden çekilir, vesirleriri büyüklerin
kaplarına varmaz olur.
«Sarhoş» lakabını kapıkfıfiı ilahi cezbe
dnlayısı j[e dc almış olabilir, faksı gençliğin­
im kalenderine bir hayat sürmüş olan Bâli
Kendinin tövbesine ve Inzlvfisma sebeo ola­
cak bir fıkra nakledilir:
Gençliğinde Pirûze AJı adında bir civana
ûjık olur, mâşükundan sıdk ü vefâ ile kargı­
lık görür, bu güzel gence nisbetie şiirlerinde
«Cevheri* mahlasını kullanır. Pîrûze Ali ölür
ve Bili Efendi bir gece rüyasında raahbubu-
nu görür, *Ali. bana bir hediye ver!.,* del.
çocuk da bir kâğıt parçasına azıcık toprak ko­
yarak verir. Efendi ertesi sabah bâzı mahrem
doBtlartna bu rüyâsuu göz yadları arasında
anlatır iken başındaki destan düzeltmek leab
eder, elini atar atmaz dülbendln arasında
içinde toprak bulunan bir k â |ıt parçası çıkar.
Dehşet İçinde kalan Bâli Efendi hemen Ra*
mazen Efendiye kokarak tasavvuf yoluna gi­
rer.
-Frıui cAmı Ur H&1J Efendi mest Ictl gcçdi-
Mısrâı ölümüne târibdir ki hicri 981 İM
157J-1574) yılma tekaabül etmektedir,
tib l; peçevfli Tarihi. I.
BAUIIOCA MESCİDİ — Eyyubda Eski
î'Mti Caddesi ile Kemikçj sokağı kavuşağt ko-
' b in dedir; Hadikatül Cevâmi şu bilgiyi veri­
yor: «Eyyubda Eski. Teni Hamam yakının­
dadır; binişi Abdullah Bâli Efendidir. Üçün-
1 ı Sırtlan Murad devri adam larındandır. kab­
ri do oradadır. Bitişiğindeki b ir türbede Şeyh
/ bdülkadir Efendi medfımdur ki tahsisâtt
!»irinei Sultan Ahmed tarafından verilmek
lizere ilk defa Reisitlkunrâ oîan bu «âttir.
v^h-AbdüIksrlir Efendi. Birinci Sultan Ah-
nccie imamlık da yapmıştı, türbenin cadde*
ye bakan pptîceretfi Hsbll ittihaz edilmiştir»
Birinci Cihar Harbi içinde depo ittihaz
t'iilmijf, 1D18 müUrckujıtnde tahliyesinde çok
harab olduğu U;in ihgriete akılmamış, tâmlti
inkânı da bulunamadığından m etrik kalm ış
'352 den bu yana, dört duvardan ibâret bir
harâhe olarak durm aktadır; hâlen Eyyub
paıafı pazarcılarının teagâhhrına depoîuk
— 20*6 — İBTANBU.
yapmaktadır- Banisinin kabri mescidin iç^,
de olup demir parmaklık ile çevrilmiş san­
dukası perişan bir haldedir.
Hadikatül cavâmiin bu mescide biıtyk
olarak gösterdiği hünkâr imamı Şeyh Abdül-
kadır Efendinin türbesi, bu mescide bfti^jk
değildir, ayni sokak üzerinde daha ötededir-
ö n kısmı 17 kapu numarası ile bir dukkAtr
hâline konm uş 1052 de E Simsarlar adında
bir tezinin atölyesi idi.
Hakkı (fOkitırit
BAM KALFA (Merameieİ) — Hassa mi-
marlarmdan: hassa mimari Kirkor Amin
Balyanın babası iB.: Balyan!.
BibL: K, Pamukciyan. p/ot.
BALI KAPTAN {Bursalı) — On yedin­
ci asır ortalarında İstanbul Limanının namlı
arm atör • tüccar kalyonu kaptanlarından:
hayati hakkında Evliya Çelebinin bi,r isim
kaydından başka malumata rastlanamadı. Bü­
yük m uharrir Bâli kaptan ve emsalinin ser­
vetimi beljrtm ek için sâhib oldukları tüccar
kalyonlarım şu renkli satırla r ile tasvir edi­
y o r ki. kaptanların v e gem icilerinin Dördün­
cü Sultan ltyırad zam anında yapılmış Ordu -
Esnaf A layında geçişleri m ünâsebeti İte yazıl­
m ıştır: «H er biri d örder beşer kat ambarlı,
ikişer k at yatırm a toplu, beşer kat palavra
kıçlı ve kıçında bağçeli, hamamlı, el de£İf*
menli, karavana kalyonlardır. H er biri beş
ayda dolar boşalır. B unlar Sacay burnundan
üç yaylım to p lar alarak sekte bin kadar dal
silâh Cezâyer Uifcnkli, kırmızı Cezâyer fesli
yelkenci dümenci. İstenkact, panamacı, ko»
manyaçı sanatlarında m üdebbir dayılar Al­
lah AUah diye geçerler..».
Bibl.: Evliya Çelebi. I,
BALİ PA$A — Ön altıncı asır vezirle­
rinden; Hadikatül Cevâmi ile Sicilli Osmanî-
nin kaydine göre Bâli Paşa aslen AntalyalI­
dır; Enderunıı hümâyundan yetişmiş, kubbe
veziri olmuş, ve Hilmâ Hanım Bultanla ev­
lenmiştir; bu htfnım sujtamn babası İskender
Paşa, ana^t İkitrti Sultan. Bayatıdın kızı İla*
tice Sultan&r.BAh Paşa hicri. 900 (M. 1494 *
1495) tarihinde vefat etmigtir. istanbulde
kendi adına nisbetke açtlcn b ir tam un bini-
http://groups.google.
 iH 5 ItC L O rE Ö tS t
— »47 —
fiâıt. « e r i n i ik m a l e d e m e d e n ö lm ü j, c a m iin i
hicri M® f W 1 5 0 4 -1 5 05 ) y ılın d a z e v ç esi Hii*
ioâ H itu n ta m a m la m ış tır A n ta |y » d a d a Bâ*
bey Camii yahud Bat bey Camii diye am ­
i n kubbeli bir camii vardır, kitabesi siyah
kalemf« kapu takına yazılm ıştır; rakkamla
vasb târihinin yalnız son Vak kamı olan 6
okuMbılmektedir ki 876, 886 ve 896 IM.
1471 • H91) olaMlir.
Fu tand a zikredilen kaynaklar Bâli P a ­
ş a İle Hümâ H atunun Istanbuldaki cartıiin tür-
fesinde medfun olduklarını kaydediyorlar,
türbede kabir de yok olm uştur (1948).
Ekrem H akkı ArveHtf
BA1İPAŞA CADDESİ — F âtih ilçesi
nin mühim yollarından olup muhtesib İsken­
der, Hocaüveys, H aşan halife ve tskenderpa-
şa mahalleleri içinden geçer; Fâtih merkez
nahiyesinin îskenderpaşa m ahallesinde Aile
sokağı, îskenderpaşa sokağı ve Değnekçi So-
kağı ile teşkil ettiği dört yol ağzından Kara-
güınrük Nahiyesinin m uhtesibinkeder mahal,
leşinde Keçeciler caddesine kadar uzanır* yu­
karda tir it ettiğimiz dortyol ağzından y ü rü n­
düğün® göre V atanperver Sokağı, H ahcjlar
Caddesi, Akdeniz Caddesi, Hoca efendi sokağı,
Korkutata Sokağı ve Akşemseddin Caddesi
ile birer dört ağzı ile kenişir; sağda Ocaklı
Sokağı, Miltemet Sokağı. K aram uk Sokağı, sol
kolda da Sarı Abdullah efendi Sakağı, Neyzen
ihsan Sokağı (1934 Belediye Şehir rehberin­
de bu sokağın adı yazılm am ıştır), Mevlutcu
Sokağı ve Kasideci Sokağı ile kavuşakları
vardır. Yine ayni istikam ette yürüdüğüne gö­
re ;cadde ûç araba rahal geçecek gensşlikdc,
yaya kaldırımları ile beraber asfalt döşelidir.
Hocaefertdi Sokağı kavuşagı köşesin­
de Bâli Paşa Camlinin yan duvarı görü­
nür, bu satırların yazıldığı sırada camii tâmir
edilmekte idi. Caddenin bütün boyunca 10
bakkal, 4 kasab, 2 şekerci, 2 manav, 1 yem i^
^i, l börekçi, 1 pastacı, 1 turşucu* 2 kundura­
cı, 2 kundura boyacısı, 1 kundura tamircisi,
£ terin, 1 kadın terzisi, 1 b erb er, 1 Itriyatçı,
1 tuhafiyeci, l kolacı, 1 terlikci, 1 kalaycı, 1
kaynakçı, 1 marangoz* 1 camcı, 1 keresteci, l
^lektrütei, l halici, 1 tesviyeci, 2 mobilyacı ve
i döşemeci dükkânı sayılmıştır k i S â li Pa-
» Caddesi iç in ş e n lik li W b o y u d u r de­
n/group/merakediyorum
B Â L İPA ŞA CADDESİ CİNAYETİ
mek için kâfidir (Ntsan ( 9 ÖO).
Hakkı G öktürk
BAM PASA CADIktMİ CfNAYtTIl —
1886 yılının Ttm m uz ayında, çapraşık ve t i ­
pik alâkalar yüstinden işlenmiş bir cinayet­
tir. bu caddede iki katlı bir ahçab evde otu­
ran ve o tarihde hrtanbulun en namlı bir ter*
Jikci ustası olan elli be; yaşlarındaki İbrahim
Uftsoın Şâziraend isminde gaayet güzel ve
henüz on sekiz yadında bir karısı vardı, yeti­
me olup İbrahim Ustanın anası tarafından
büyütülmüş, evlenme çağına gelince, kısme­
ti çıkıp el evine gitmemesi, kendi evlerinin
hizmetinden mahrum kalmaması için, gençli­
ği bıçkınlık yoüarinda, mey ve mahbu) âlem­
lerinde geçmiş İbrahim Ustaya bir nikâh k i'
yılıverm işti. İbrahim Ustanın Cafer adında
on dokuz yirm i yaşlarında ve «terlikci güzeli»
denilen nevhat bîr çırağı vardı, dört beg ak-
akşam usta bu genci evine götürür» güze) ka­
rısının hazırladığı sofrada işret ederlerdi; o
zam anın âdetince de işrgt sofrasına soyunup
gecelik entârüeri giyip otururlardı. Cafer mi­
safir geldiği gecelşr ustasının evinde yatardı.
Evin evlâdı gibi olduğundan kaç göç kalkmış,
Şâzimend ite oğlan arasında aşk u alâka baş­
lamış, b ir gece İbrahim Usta sofra başında
sızınca fırsatı ganimet bilen Câfer genç ka­
dının odasına girer, fakat onlar cünbüş ve
muhabbetde ikeîı usta uyanır, çırağını yanın-
da göremeyince şübhelenir ve iki genef ağır
suç üstünde basar, sarhoş olmasına rajm en
çok kuvvetlidir, oğlanı altına alır, boğmak
üzere iken Şâzimend eline geçirdiği ekmek
bıçağı ile sevgilisini kurtarm ak için kocasına
Öldürmeye atılır, fakat brçak, tam o sırada
İbrahlm in pençesinden sıyrılmağa muvaffak
olan Câferin kalbine saplanır. îbrahlm Usta
sokağa fırlayıp mahalleyi ayağa kaîdırır, se­
kiz on kişi ile eve döndüğü zaman karısını
bulamaz. Şâzimend kocası sokağa çıkınca
bağçeye koşmuş ve kendisini kuyuya atarak
intihar etmiştir.
Vak’adan sonra semtini {erkeden ibra-
hım Ustayı yıllarca sonra tamdım: «Oğlanı
öldürecek değildim, o beni katletmesin diye
«rsem JeiJp bırakacaktım, kahbçyi de boşaya­
cak tdlm; iki kan da boynumda dır, ateşle ba*
rufun bir araya getirdim» dentijii.
 “ ■ir ir 7 -A C A ioı — 2048 — JST/îfBu:

f U l.f r A *,t fA M /l — JtanguıeW î H udiyi Keı.«j. B*;. in ol* Bâli

H s İİ. mV j » r-’îhı H u rf:v |» r: P ^ n t n Ok-':j=ürf'' ‘ Antalyad* âatı )*'
T ıifivü î:u‘»H'iı cjmiHır Buy--. C .ım ı : ' t di.<- Camh
Pittfr VâT^nı i 1333 - M İS 16) v< f.*»»nhuK«klni M ıo ?f Si'.'-r.f.,-, .
yınfflı;. f'jbfcr:; î t niv-*:.': vî’:iJiw î . «e'?*?-; lu lln tff b i r i eyîtdsgioi bıld^ w.,r.
v- h tr ib •: :"fnakr? ıK-*_ 1835 <fc- kubbe. !. H adiM nm bu h a y ı h n «j..yı i**
r:if?Afc-.L- - r r î f e r ^ ^'«tÂlıîlI «ıfertnM ve e tra f Rw *M Cami fe v k a n i d«^ı{/ir. ırrştll- y £
o u v a ı'a n U**j-îr «rfttmJş, m âm ur bir arak lı* im< olunrf :ğur.H.«ı «-.la • ''-H a r *,*
’jJe V>nmu? ir-- 'fa cem aat ruvâkından az yüksektir. Sonra kit&beniı. te İnci ;r.—
: Tan mahrum durm aktadır. «■Binli 3k?ndcri tem an o] m âhı • i r.-,-?»«•,*
Hadı^atül covâmi (C ilt 1. m yfa 64) dc Laya d ü rm üştür; o fnssrim **.->■ j.ji;..
•)yf« diyor: «Bâlıpoşa Mescidi fevkaanidir. "ftİMI (ıkfodfr Yrtir
fîâftidi Sultân B ay u ıd ı Velinin vüzerâsm-
dandır. itm am ı müyesaer olm ayup hali Jest vc
dır, «S k ind en z$m»r.z r
?5di$âhi mü$ârl lleyh hasretlerinin kerimesi
nunca İkinci Sultan Bayatu-,
Hümâ Sultan itmam idup m inber dahi vaz ey.
■emiştir. Tsmamincft tâ rih b u d u n anlaşılm ası tabiidir. Halbuki
H üm â H atun (Sicilli OtnUftl
KITA crld II, S. 9) İskender Pao
lajMb bu C am ii ffum i Halan iJe B ayasıdm kuu Hatice Sul­
Binit Skettdrri wman ol mAh tanın evlâdıdır, kitâbed* İs­
Hak kabnl Wf |«»l«rüb dldâr k end er P aşan ın k ızı olgunu
Kıla malısırrdr jgrfkat Ama İlah göstermektedir, İskender Pa­
Didi anın ttiid&yf t â r ih in şa F itlh devrinde iki defa
"HnvidJ amtnctf Rrcu^Ibh'*
Bosna v e b ir defa Rumeli
»0 I s 13M 1505)
B eylerbeyini ve Kubbe Vezi­
«Sultanı m üşârü Aleyhin kendi m alından ri olup $12 1506 * 1507i
•■ııbeş bin altın ile tekmil eylediği m eşhurdur, de vefat iden İskender Pa­
îkisi beraber bir türbode şadır (Sicil c, T. s. 345). Bâli
medfunduriar*. Bundan son­ Paşa ise (Sicil c. TL s. 3) Ba*
ra târih kıt’agjmn Sultan Be­
yazıd'ın iç oğlanlarından

~ Cainy {Ife-blai; Rrifad £fvJqs5oy)

http://groups.google.co
 ıs â g to p g p to t - 204ft — b A l İFA ŞA CAM İİ

&&Hia da kaydettiği çibi A ntal- 1 3 * ? ? * l >»

Taltdır. ve kendisine Hümâ Hâ­
tûn terviç edilmiştir, Camie başla
mış ise de 900 ( -1495) de vefal
eimişürt ikmâli sevcesine 910 ta
rihinde müyesser olm uştur. Sicil
4e Hadika gibi zevç ve zevcenin
kabirlerinin orada olduğunu yazı­
yor. bugün türbe yo k tur ve yeri
dahi belli değildir.
Kitabenin H adikaya nakledil*
iniş süratinde dördüncü m ısra da
yanlış okunmuştur. rK tla mahşer­
de şefkat âna İlâh» değil, «Kıla
mahşerde şefkatile nigâh,.» dır.
Lâtin köklü şu kullandığımız h a rf­
lerle yazıldığında hatâ kayboluyor
j" ti ; i
ise de, kitabe nâzumnu] mahlası A :' * / i: ■. ,/:i\ A
v ,
Hadikada «hı» harfi île «Hudâyı» X ." . : ' ■ A. n u
yazımdır, aaü İse «he» ile «Hürâyı* B âtlpaş* CamJf
dir; Kitabenin doğru metni şudur; iPL İa: C. G u rlltt)
Yapdı b u C am ii H ü m â Hâ1u*ı S â l ÇeJebL d e “Tezkiretülbünyan” da bu
Blnti İsk e n d e r VrıLr o l mfch cam ii Sinanın eserleri arasında kaydetm iştir.
Hak k a b u l id e g ta ie riib dklAr B u tezkirenin b ir kaç sehvinden biri de fol­
K iIa m a h i r d e ^ o R ta l lf k n lx â h du r. Cam i hicri 910 yılında yapıldığına göre
DidJ a n ın H ü d â ji t â r ih in Sinan eseri olamaz. M imar Sinan belki bir İlâ*
.Mescidi ü m m e ti K esıılullaha v e yapm ış olacaktır, meselâ, m inâre Sinan
yapısını çok andırır, m inare denir*
ken cami kaydolunmuşlar. N ite­
k im K eçecilerdeki Sultan Selim
Medresesi Sinandatt evvel yapıl­
m ış ik e n , d e r s h a n e s in e K a n u n î za­
m a n ı n d a b i r m in â r e e k le n m e s i ile
m e s c id e ta h v ili, T e z k ir e tü l b û n -
y a n d a y a p ın ın t ü m ü n ü n M im a r 3 i-
n a n a m a l e d ilm e s in e s e b e p o lm u ş ­
tu r.

Evliyâ Çelebi (c. I, a. 310) de

Bâli paşa Camimi hatalı olarak
fevkuani ve Sinan yapısı kaydedi­
yor. kitabeyi doğru yapıyor isede
târih mısraını «906» çözerek tek*
ra r hataya dUşuyor. Bl« İstanbul
Ansiklopedisinde doğruyu göster­
diğimize kuvvetle kaaniis.
B&1İ0U» Cıttuli
r i t <K«|d #e*İBi; Çi GUflHl)
GuflilL)

!ü£group/merakeaıyorum
 B A IİPA ŞA CAMİİ — 4066 —
inşaatına gelince, avlu duyarı alı kısmı
Z sıra tuğla bazan 2, bazdh da 3 sıra taşla ya­
pılmıştır. Pencereli fevkMni kısmı yıkılmış-
tır, yalnız yol tarafındaki dört penceresi du^
ruyor. Yedi basamakla çıkılan harem in gol
köşesine- yeni ayak yolları yapılmıştır.
Kabristanında on kadar mezar tabından
devrine âid olan: yoktur. -Bâli Paşa ve Hil­
m i H atunun Jürbe veya kabirlerinin yeri da­
hi bilinemiyor.
Binâ tamamen kesme taştan inşâ olun­
muş, sağır kubbelidir. Müsellesi kürevi alî-
.Kalar mihrab cihetinde doğrudan duvara, di>
ger üç olhelde dc duvarlara m uttasıl geniş
kem erlere oturur.
Kubbe kutru 12 m etre olduğu halde ca­
mi harimi m ihver istikam etinde 13,5, yan is-
t ikam e t de de 15 m etreye genişler. A lçak kub­
beler yapmadan saha tevsii ileride Lülebur-
gazda Sokollu Camiinde, K ayseride Ahmed
Paşa Camiinde m uvaffakiyetle tatb ik edile­
cektir. Haricen de kubbe, köşeler daha alçak
bırakılarak elde edilen 8 köşe b ir kaa ideye
oturtulm uşr bu sûretle sağır kubbeye bir ha­
reketi manzaravi verilm iştir.
Dâhili geniş kem erlerin altında, m inâre
merdiveninden çıkılan fevkaam b ir m ahfil
dolaşır. Elli sene evvelki rölövem n d e m ahfil
korkuluğu şakuli parm aklık şeklinde iken
son tam irde tuğladan yapılıp sıvanm ıştır.
Camiin şim diki kubbesi 1935 senesinde
betonarm e olarak bu satırlara) m üellifi ta ­
rafından yapılm ış isede m aalesef kubbe, be­
tonarm enin inceliğinden dolayı ufak düşm üş-
tü r, ve yüksek görünüyor. B u acı tecrüb e a s ­
rideki restorasyonlarda iy i b ir ders olm uştur.
Camiin alt sırada 10, m ahfil hizasında g,
üatde dc 4 normal, 6 tane de fil gözü pence­
resi vardır. AH sıra pencerelerin kem erleri
dolu değildir; kem erleri? tenv ir sathına ilâ­
vesi m ihrab cihetinde kilerde çok vâki ise de
bütiin bir aıraya tatbiki nâdirdir.
M inber başka bir cam iden buraya nakle­
dilm iştir, ve camie uygundur; kulâhı ahşab-
dır, yağlı boya kalemle tezyin edilm iştir.
Mihrab son lâm irde alçıdan kötü bir işçi­
likle yapılm ıştır; kalem İşleri de camiin dev­
rinden b ir asır sonraki num unelerin acemi bir
taklididir.
http://groups.google.corr
İSTANBUL
Son tamirde yapılan alçı pencereler de
devrine uygun düşmemiştir. Camiin kürsll v«
şamdanları o sırada müzeye tahvil edilmiş
bulunun Ayasofya'dan getirilmiştir.
Camiin tak kapım muhteşem denilecek
kadar güzel ve kendi bayına pek mütanatib
ıao de binanın basitliği yanında fazla süslü ve
büyük düşüyor: çerçivoni tâ (Ut pencereler*
kadar yükseliyor. Bu çcrçiveyl kurtarması
için son cemaat ruvakı ortasının 0 seviyede
bir tomozla Örtülmüş olması lâzım gelir.
M ülenâviben kırmızı beyay mermerle va,
pilmiş basık kapı kem eri üslünde ve bir çer-
çlve İçinde yukarıda bahsettiğim kitabe kdtü
bir sülüsle m erm ere oyulm uştur Kıtabeder
sonra zengin istalâktitli höcrç ve etrafındı
da silm eler vardır. Kapı çığışınin idlerinde
kem erli höerecikJer ve köşelerinde güzel kum
saatleri m evcuttur. Kemer ve ravelerden ma­
adası köfekidendir.
Tak kapının iki tarafın da pencerelerle
m inâre kap:sı arasında istalaktitll iki hârici
m ihrab yapılm ıştır, Sol ta ra fta , minare çıkı*
gının m ü ten azırı b ir m erdiven mahalli yapı*
la ra k c e m a a t ru v a k ın a beş kubbe teşkil olun*
m uştu r. B u kubbeler yivli başlıklı» çembertiı
b aşlık sü tu n la ra o tu ru r. B aşlıkları ve kaide­
le r 18. a sır işidir. B u dem ek tir ki Cami za­
m anım ızdan iki a sır evvel b ir tâm ir dahs
görm üş, n ıv a k yıkılıp yeniden yapılmıştır,
k em erlerin güzel ista lak titll yastık taçlan ve
d em ir gergileri v e su tu n ları olduğu gibi dur­
m aktadır, yalnız kubbeler yoktur.
M inâre d ö rt köşedir, küpü dilim*
İ l, gövdesi çu bu k lud u r; şerefe zengin jstalâk*
titlid ır, şerefe kork u lu k ları oym a kafestir. k&»
şele ri süsleyen k abartm a çubuklar şerefenin
ista lâk tit p ü sküllerine kem erciklerfe kaynaç­
m ış, a lt ta ra fla rında b ir lâle ile nİhâyetleR*
in iştir k i m üstakbel Şehzade Camii minârele-
rin în prototipini teşkil ider.
6kıcn Hakkı
K ıym etli bilgin E k rem H akkı Ayverdı,
B âli P aşa Cam iine eebheden bakıldığına p *
re, sağ ta ra fta bulunan m inâre merdivenine
m ütenazır olarak sol tarafda da bir merdiven
mahalli bulunduğunu kaydediyor, ki her iki
m erdiven Corneliııs G urlitt'in çizdiği planda
 AySlKtOPEMSJ ~ —
^ açık olarak gösterilmiştir. Soldaki merdi-
için halk ağzında asırlardan beri dolaya
gelmiş bîr rivayet vardır:
Bâli Paşa Istanbuldaki camiini çift mina­
reli olarak yaptırm ak istemiş ve camiin piânı
ona göre hazırlanmış, temeli de atılmış, İki
/jiinâreii camiler hep selâtin camii olduğun*
dan bir vezirin bun» teşebbüsü hoş görüime-
jttiş, paşanın saltanat davasına kalktığı şüp­
hesini uyandırmış ve Bâli Paşanın idamına
f e r m a n çıkmış; gönderilen celladlar paşayı
inşaat yerinde öğle namazını kılarken bul­
muşlar. nam azı bitirmesini beklemişler, fakat
Bâli Paşa ikinci rek âld a kapandığı secdeden
kalkmamış, secdede İken ru h teslim etm iş.
Bâli Paşa C am ii 1916 F a tih yangınında
yanmadan önce de h arab halde idi; İstanb u l1
un biiyûk âfetlerinden b ir: olan 1894 zelzele*
sinde ağıl' sakatlanmış» son cem aat y erinin üç
kubbesi ile m ihrab d uv arı yıkılm ıştı.
1935 dek i tam iri, b u sem tin çocuğu ola­ lunduğundan tev kif edilm iş ve Trablusgarb'a
rak doğmuş o zam anın m illet vekillerinden
Rüşdi Beyin, bu tâ rih i eserin hazin durum u­
nu Gazj'ye arzetmegj ite tahakk u k etm işti; ki
Rüşdi Bey Camie bitişik kendi arsasının b ir
kısmını da imam ve müezzin m eşrutaları ya­
pılması için B âli Paşa Cam ime terketm işti.
BALİ PAŞA YOKUŞU — Em inönü İlçe­
sinin Kumkapı nahiyesinin sokaklarından;
Gedikpaşadan K adırgaya doğru Çadırcı Ah*
metçelebl ve M imar H ayreddin M ahalleleri
ortasından geçer. G edikpaşa başından y ürün­
düğüne göre (1934 Belediye Şehir Rehberinin
3 nuıçaraiı paftası), sağ kolda T athkuyu,
Esirci kemaleddin, Peştem alcı Selim, Sandal­
et thsan. K urban v e A rayıcı sokakları, sol
kolda da Em in Sinan ham am ı. K afesli çadır,
Musellun, Tayyareci Kemal, Bağçelİ kahve,
Asmahhan, Ç adırcılar çeşmesi, Çiîavct ve Ça­
dırcı camii sokakları ile kavuşakları vardır;
yine ayni istikametde yüründüğüne göre Tat-
lıkuyiî sokağı kavuşağından itibaren dikçe
bir meyil ile K adırgaya doğru m üstakim bir
bat ile in ıti ^ f başlar, ve Kadırgada, Ç iftese-
Ünler caddesi ile K ad»galim am Caddesinin
bağlar noktasında sona erer, karcıdaki k ara­
nmak sokağı ile bu noktada bîr dört yol ağsı
vtieudy gelir. Uç araba rah at geçebilecek ge­
ı/group/merakediyorum
BALKAN (Edbem Rütıi
nişlikte olup paket taşı ile döşenmiş bulunan
BAlipaşa yokuşunun İki kenarındaki evlerin
hemen hepsi kHgir, 2-4 katlı binalardır, kû
puları da sokağa umumiyetle 3-5 basamaklı
mermer merdivenlerle bağlıdır: bir kıs­
mının ah) da dükkân olup bu Mlırl&nn yazı)-
diğı 1B60 yılı^Marlındu ] ecaâbânp, 9 tere,
7 kunduracı, 1 kundura kalıpçısı, ] kuntlum
levâzımalcısı, 1 kundura tamircisi, 4 berber.
1 kadın berberi, 3 bakkal, 1 fırın, 1 şekerci,
2 tütüncü, 1 gazoz imâliitcisi, i yorgancı, 1
terlikci, l radyo - elektrikçi ile 4 doktor mu
ayenohânesi bulunuyordu.
ilnkkı GÂktiirSl
BALKAN (ICdhenı R&hi) — Gazeteri.
avukat, siyaset adam ı; 1879 da İstanbul'la
Atik&tfd* doğdu, askeri tıbbiye talebesi ikeıı
h ürriy et perverâne fikirler beslediğinden ve
kitabları arasında «siyasi m uzir evrak» bu­
sürülm üştür. Bu su rette pek genç yaşında
atıldığı politika hayatında kendisini otodidakt
olarak yetiştirm iş, tıbba tercih ettiği hukuk
ilm i ile uğraşm ış, Trablusgarbdan Bulgaris-
tana kaçarak F ilibe kasabasında yerleşm iş
orada «Rumeli* ve «Balkan» gazetelerini çı­
k ararak Bulgaristan T ü rk le rin in hakların*
m üdafaa yolunda büyük medeni cesaretle ça­
lışm ıştı; h a ttâ Bulgaristan Türklerinin mü­
m essilleri arasında m ebus seçilmiş, Sobranya
ya gitmişti. M ecliste Çiftçi Partisi Biralarında
yer aldı, Bu partinin kanh hâdiselerle dağı-
tlldığı sıvada zin dan a g ird i; 1921 de güçlükle
ku rtu larak anavatana döhdü ve Istanbulda
avukatlıkla iştigal etti; .1646 «Çiftçi ve 1%‘İ
Partisi» adı ile siyasi b ir p arti kurarak1o yıl
yapılan seçimlere iştiraki, bu suretle tek rar
siyasi hayata atılm ayı tecrübe etmek istedi
ise de, Türkiyede bir siyasî parti liderliği için
şöhretinin pek Bönuk olduğu acı hakikat ola­
rak gördü; 1908 - 1914 arasında Filibede Bal­
kan gazetesini çıkaran ateşli ve cesur Edhem
Rûhiyi tanıyan BulgaristanlI bir kaç eski dost
ile yakın geçmişin târihi İle uğraşan sayıcı
çok az m ünevverlerden ibaretti. Yaşı da hayli
ilerlemiş bulunan bu eski gazeteci bir müd­
det sonra hastalandı, tamamen inzivaya çc-
 r to T .V A L * - Î0 5 ı -
kildi, 13 Tem m uî 1949 da Sarıyerdo Mandıra
sokağındaki evinde öldüf ve ■■■■,•, Boğaz köyü­
nün m e z a r lığ a defnedildi.
Ölümünde 70 yasında İdi. Mücadelerle
dolu geçen gençlik ve olgunluk ^ağlannda
son derece şişmanlığı ile m a h u rd u ; hattâ bir
E dim e seyahahnda, arabacıların: ıfi^yefen-
di. Beydirler ancak gizi ;;üç taşır. - üıycrok
Edhem Ruhiyi arabalarına dâima yalnız bin­
dirdikleri söylenir.
Son derece cömert, son derecede müşfik,
kuvvet ve servet karşısında giliet gösterme-
mi$ bir iyi İnsan olduğu m uhakkaktir.
BALKAN FESTtVAM — 1935 yılında
Türkiye Bulgaristan, Yunanistan. Yugoslavya
ve Rumanyanm iştirakiyle lstanbulda yapı­
lan Balkanlı m illetler şenlikleri; 14 Eylül
Cumartesi gecesi B üyükadada Yat kuiubde
b ir balo ile açıldı. Açış nutk un u İstanbul v a ­
lisi ve Belediye Reisi M uhiddin Ü stündağ
söyledi ve Balkan m illetleri arasındaki dost­
luğun ehem miyetini belirtti, O gece beş m il­
letin feativ&Je iştirak eden ekiplerinin millî
oyu al a n baloya müstesna b ir revnak verdi*
Sabaha kadar süren baloyu ertesi gün ekip­
lerin Lunaparka kadar pek güzel resmi geçi*
di tâkibetti; milli elbiselerini giym iş olan
festival ekipleri yolları dolduran h a lk tara­
fından çak alkıştandı. L una park d a d a m illi
oyunlar oynandı, b u arada İstanbul öğretm en
Okulu talebeleri de zeybek oyunu oynadılar.
Aydindan gelmiş olan efelerin oyunu ise em ­
salsiz b ir gösteri oldu, bu arad a Adem E fe
adında b ir zeybeğin «Koroğlu» oyunu misa­
fir Balkanlıları hayran bıraktı.
Gece m eşalelerle ateş oyunları te rtip
edildi.
Ertesi Pazartesi günü Balkanlı m isafirler
şehri gezdiler; grup grup târihi binaları, mü­
zeleri dolaşdılar; Istanbulun tab iat güzellik-
ferini gördüler. Akşam üstü Taksimde Dağ­
cılar kulübünde büyük bir vay ztyAfeti veril­
di.
17 fiyi&l Salı günü m isafirler öğleye ka­
dar memleketlerine götürecekleri hediyeler
iı;in İstanbul çarşılarım dolamdılar. Saat 3 de
Galatasaray Lisesi bağçesinde toplanıldı; mil*
11 oyun ekipleri Alfabe sırası ile dizildiler:
Bulgaristan, Yunanistan IEUhs), Kumanya,
http://groups.gooqle.co
ISTAJfftUL
Türkiye, Yugoslavya, önde bayrakları ile TaJr«
sime b ir yürüyüş yapıldı, Ve Cumhuriyet âbi*
dc -jne çelcnkler konuldu. Bu yurUyüfde baş
milletin ayrı ayrı, rengârenk, kadın ve erkeh
milli kıya/etlerl, yolda okunan mili! marjUr,
yolun iki k fnârını, iğne atılsa yere dikfmez
lûbiri ile doldurm uş olan îıtan bu l halkına
bedri bir ziyûfet oldu.
H afta sonuna kadar her grup İstanbul
Jtadyosımdn b ir konser verdi. Günlerin dfger
saatleri grupların hususi şehir gezilerine, İs­
tanbul civarının güzellikleri görmeleri?-»
(meselâ B endler gibi) ayrıldı.
21 E ylül gecesi Beylerbeyi sarayında
parlak bir toplantı oldu; bilhassa bu sarayın
sed üstü bağçesindcki biiyük havua etrafın­
da, feerik bir gece yaşandı.
İ3 Eylül gecesi de son oîarak ve İstanbul
halkı için bir eğlence te rtip edildi. Festiva­
lin başından beri yapılan gösterilerin en par­
lağı oldu. Taksim Bağçesinden yeni bir gütâfı
alaca aydınlığında ayrılan y irm i binden ***la
İstanbullu, b ir d aha görülm ez, yaşanmaz b«f
âlem den döndüklerini duym uşlardı.
İstanb u l B alkan Festivali, İkinci Cihan
H arbi arifesinde dünyanın sulb içinde, dost*
lu k havası altın da tatdığ ı insanlık nimetle*
rin d en b iri olm uştur.
Hakkı (KklöA
BALKAN G Ü BEŞLERİ (Dördüncü) -
D ördüncü B alkan güreşleri 1935 de îstanbul*
d a Taksim Stadyom unda yapıldı, 14, 15 v*
16 E ylül (C um artesi - Pazartesi) üç gün sür­
dü. A ro avudluk iştira k etmedi. T ürk takımı;
56 kiloda Hüseyin
61 » Y aşar
66 * â sim
72 * H üseyin
79 * N u ri
87 s M ustafa
A ğırda Çbban Mehmet
olarak m üsabakalara girdi, iki Hüseyin)*1*
hariç beş pehlivanımız Yunan, Yugo^
lav, B ulgar ve Rumen rakipleri yenerek W*
lalarının Bylkıın şampiyonu oldular ve bu
suretle T & kiye güreş ekibi 17 puvanla birin­
ci oldu. 9
Ktkkı Odktilrk
 BALKAPM ft HANI

rA L K A * O V l'N L A R l (A ltuırı) Al- Altıncı Balkan Oyunlarında:

:ıneı Balkan oyunlar: (Balkan Ollmpıyadı; 1 -îH puvanta Yunanistan birinci
p:r;nci5i 1030 da AUnada yapılm adı) 123 puvaula Yugoslavya ikinci
Lîtar-buWa FVriL-.r!>a£çe Stadyomıında ,vli­ 85 p u v ü n lıı K um anya üçüncü
kidi. 21 Eylül Cumartesi, 22 Eylül Pnzar *v 72 puvunJu Türkiyt* dördiırıcü
•jff Eylül Pazar *.<>; • tin surdu- Ovunlaru Tür- S p u v a n l ü B u l g a r i s t a n beçiıtçj
jsi.ve, Yugoslavya, A rnavudluk. Kumanya. 5 puvanla Arnavutluk altıncı
Y unanistan iştirak *tıi. O y u n­ Oldu. Bu oyunlarda Türk atletizmi için
ların ük gü-rvü b«ş b a lk a n lı d ev lelin b ü y ü k verilecek hüküm çok geri olduğudur (Tafsi­
elcileri ile i n l e r d e I s l a n b u lu ? .;v arei « t- lât için yukarıda te*bil edilen tarihlerle gün­
znekde o la n b i r Y u n a n f ilo s u n u n a m i r a l i h a - lük gazete koleksiyonlarına bakınız)
a r b u lu n d u la r ( O t â r ı h d e T ü r k iy e , Y u g o s la v ­ Hakkı C ok U rk
ya. Y u n a n is ta n vc R u m a n y a a r a s ı n d a B a l k a n
l(AI,KAFANI — Sem t adı; bütün semt­
P a k tı a d ı i l e b i r i t t i f a k y ü r ü r l ü k t e d i r ) .
Türkiye hüküm etini G üm rük ve İnhisar­ le r gibi hududunu ke»in olarak göstermek
lar Bakanı ve İstanbul m illet vekili Râna im kânsızdır; Bizans devrinden kalm a meç-
Tarhanm başkanlığında O rgeneral F ahrettin h ur Balkapam H anuıin etrafındaki sokakla*
ra verilm iş cim dir. (B. Balkapam H am ).
Altay ve İstanbul Valisi v e Belediye Reisi
Miihiddin U stündağdan m ürekkeb h ey et tem ­ B A U A K A N 1, HALKAPANI HAM —
sil etmiştir. O yunlar T ürkiye A tletizm Fede­ Osman N uri Ergin «Mecellei Umumi Be­
rasyonu Başkanı B urhan Felek’in bir nutku lediye» adındaki çok mühim eserinde Bal*
ile a l t m ı ş t ı r . kapanı hakkında şu m alûm atı verm ektedir:

Muikaptuıı V mm <Re*Jm: T u ra n A tıfette)

^m/group/merakediyorum
 U A İK A P a » ! h a m - S flM -
«Gününüzde Mısırçarşısı denilen Sûki C c
dtd ss Yeni Çarşı inşâ «dilmeden kahve, -te­
ker, pamuk ve emsali (perâkendeci tüccar
ve esnafa Balkapanıflda dağıtılırdı,
«Bal, şekerin bol olmadığı o samanlar*
da <B : Bal) onun y e m i tutduftu İçin eski*
den tstanbulda mebzâlen bulunurdu. Gerek
yağ ve ba), gerek şâir bakkaliye ptntlası gibi
çeşidll ihtiyaç m addelerinin depo edildiği ve
satıldı £J yerler, günümüzde binaları h â il du­
ran istanbuldaki Balkapam ile C aJatadakı
Ya^kapanı id \ 4B-- Yagkapam}.
ılstanbuldaki Balkapaıu ki. Mısırçarşı^ı
ile Tahtakale arasında m ustatiî şeklinde, iki
katlı, altında yağ yedeklerini w bal potnala-
nnı m uhafazam mahsus bodurum ları bulu­
nan çâyânı tedkik ve ziyaret b ir binadır, B i­
zans devrinden kalmış olub tstan b u lu n fet*
hinden sonra Fâtih Sultan Mehmed tarafın*
dan Ayasofya C am işerifine vakfedllm iştir.
^ tİc ri 11S0 rM îlldi 1766 — 1767) sene­
sindeki zelzelede B alkapam H anının sakat»
Umması üzerine tam iri lâzım gelmiş, tâ m ir su­
retini bildiren İlâmda hanın tesisat ve taksi*
roâtı hakkında da bâzı izahat görülm üştür.
«Balkapam Hanı B izanslIlardan kalma
b'n&lardamlır. Yapı tarzı ve F â tih Sultan
Mehmed tarafından Ayasnfysya vakfedilm iş
oluraeı da bıına delâlet eder. Ancak bal, sâ­
dece kendi koca b ir kapanı işgal edecek d e re ­
cede mebzul bir madde olmayup esasen ge­
rek Istanbulda gerek G alatadaki kapanlarda
baldan ziyâde yağ ve s ü r bakkaliye em tiası
hıfız ve tevzi edllmekde, G alatadskine de
yalnız Yagkapanı denilmekde olduğu halde
BizanslIlardan kalmış olan bu binaya Balka-
panı denilmiş olması tedkike değer b ir me­
seledir. , -u m *ş"3f
«İstanbul ve Boğaziçi arlındaki tanınm ış
eserin muelliEi Mehmed Ziya Bey bu binaya
BizanslIlar zamanında «Balyos K apanı» de­
nildiğini ve burası şimdiki Rüstempaşa Ca-
rai'nin yerînde kâin ve Venediklilere âid k i­
lisenin ssrab ve eînsâli m e'kfllİtım n muhafa­
za edildiği yer olduğunu, BizanslIlar zama­
nında buraya bir terazi yahud k an tar mev­
cut olup şehir esnafının elindeki terazi ve
kantarların bununla ayar editmekde bulun*
duğunu, ve Venedik Elçisine Balyos denildi­
ği için bu hana da «Balyos K apan» denildi*
http ://g ro u p s .goog le. co
> S IA S 6 « t
■ini beyan etmekledir,
«Ziya B eyin b u ifâdelen tedkike muh-
lacdır. Bu kilisen n V enediklilere âid ^
m ünhasır olduğunu auret; katiyeti* Uleoü.
yor isem d c böyle olsa b ile yalm * bir kilise
papazlarının şarabtarın ı m uhafaza ^
d a r cesîm binâ inşa edilemeyeceği »*HHir
B alkapanının B z am lıla ra a İd umum! hini.
Jardan olm ası lâzım gelir.
«İnşa ta rz ı ve cesam eti ilib a n llo ,nr»
Û sm anlılar devrinde’ kullanıldığı gibi Bi­
zanslIlar devrin de d e h âl vazifesini guımeku-
idi. İstan b u lu n tic a re t m ahalli bu civarlar ol­
duğu, adı geçen bina ise bilhassa tafradan
gelecek em tiay a ta h sis edilm iş bulunduğu,
ve konsoloslar m ünhasıran ticaret, umum ile
iştigal ettik le ri için Istanbulda bulunan ve
ekseriyetle tüccard an in lih ab edilmiş olan
Venedik ve sair d e v le tle r konsolosları da bu
handa ik âm et ed erlerd i. B alyos yahud Bal*
yoz h e r n ek ad ar V enedik elçisine âlem olmuş
ise de ita ly a n c ad a um um iyetle büyük kooso»
io siara da balyos denilm ekde olduğundan
bu tâ b iri V enedik sefirin e h asır ve tahsis el*
mek de doğru olmaz.
«B alkapam hanında balyos denilen kon­
solosların İkaam et etm ekde oldukları şunun­
la da sa b ittir ki, fetihden sin ra OsmanlIlar
zam anında da burada «Şehbenderi takrir»
nâmı ile b iıisi bu lun d uru lu rd u. Evliya Çel?*
hinin ifâdesine nazaran gayet miîö*ira ve
m ûtem cd bir zât olan bu m em ur cemi i vüse*
râ. ulemâ:, sulehâ ve m ollaların poliçe kâğı­
dı h z m e tin d e olup cüm le diyârrn tüccarı
bunların kabzai tasarru fu n d a idi.
• B izanslılar d e b in d e bile m eşhur ot
k a n ta ra gelince, M ehmed Ziya Bey bu l*M-
ta r hakkında da şayanı dikkat bazı izahat
verm ekledir. Ancak k an tarın üzerindeki ta­
rih' m um aileyhin kavdi veçhile 15 L. şevval
1184 (M. 1770) olm ayub 15 L- 1282 <#•
1866) dir. K an tarın diğer kolunda ay ismini
gösteren bazı rum ca h arflerle beraber
târih i m ilâdîsinin mahkflk bulunması da bu­
n u teyid eder. Bahis olunan tarih, kantarın
m üruru zam anla çürüm üş olan kol tahta*'
aui en son tecdid e dil di 5i tanrihdîr kİ. ondan
evvel daha pek çok değişmiş oJseafcj tabud r.
Bu gibi binalara kapan denilm eline sebefc
ancak m ezkûr k antarlar olduğu İÇİn muh®"
 - so ra -
jjjjv a :}'*» 1 “ * « m ikadandır. (B .: Ka
pm'kapantorl.
Oonaa N uri Ergin kıymetli mecellesine
0aUlp1Dinuı bazı unm ıtaniM ve buraya ge­
lin «oitianm ne jre tle tevzi e d itd ğ in i gris­
e n vesikalar koytnuştur «yağıdaki satır-
Isr bu vrsika suretlerinden çikanlm ıyiır:
İstanbul küdA na hıtabon v -.'ıim t hicri
1107 CM 150S — 1599» tarihli form andan:
'Kadimden beri t tarhııln ~H*n bal.
vaf. don yağı. zeytin yağı, pam uk. M e n , Kr­
iter, kahve, » b u n , pasdırmo. peynir, tındık,
tu* vesfiif eşyâ Fatih Sultan M ehmedin Aya-
tofya Cami şerifine vakfeylediği Balkapam
dİmekte m âruf olan handa hıfzolunıır.
«Bunlardan Matbahı Â m treye f ~ sa
ray. pâdişâh m utfağına) lâzım o ld u k ta İstan ­
bul kadısı olanlar tarafından M atbahı Âmire-
ye teslim olunur.
»Bu mevâdın hâlen beylikciter tarafın
dan iskelelerdeki m îrî m ahzenlere indirildi-
|i. bir mikdarmı M atbahı Âm reye verdik-
ten sonra geri kalan mı bakkallara ve madra-
bazlara satdıklannı, m allarıo B alkapam na
geimeıi Tülünden hâzineye zarar verildiği
ve Ayasofyb Vakfına gadir olduğu görülm üş­
tür, Sundan böyle bu m addelerin getiricisi
olan tüccar m allarım B alkapanm a indirecek-
tir; bakkal ve m adrabazlara Balkapanm dan
tevzi edilecektir. İskelede beylikciler ve pa*
zarbaşılar tarafımdan tevzi ed ilm eyecektir..
Îtanb u î kadısına hitaben yazılmış hicri
113g İM. 1725__ 1726) tarihli ferm andan:
«İstanbul fukarasından mep dul ve ye-
timler pamuk ipliği eğirip satm akla geçinir­
ler. Hallaçlar pamuğu narhından fazlasına
Uttıgı için bu zavallılar hallaçlardan şikâyet
ttüiisierdir. H allaçlar kethüdası ve ih tiy ar­
i n çağırılmış, onlar da, bu yakınlarda taş­
ralara çok pamuk gitti, tüccar tam ah edip
patbtıgu kantarını o rta ç kuruşa çıkardılar,
t e de üzerine kârımızı koyup satıyoruz.
Eğer BBkiden o lduğu gibi p a m u k la r B alkapa-
"mda hıfzûlunsaydı v e b aşk a y e rle re gönde
r ‘lm eseydi ve n arh ın a ria y e t o lu n say d ı pa­
muk ipliğ île geçinen acezeye eskiden verdi-
Ünü» fial« pam uk sa ta rd ık dem işlerdir.
'B u n d a n b ü y le tü c c a r ın is t a n b u la g e ti r ­
dikleri pamuk B a lk a p a n ın a in d irile c e k ti!' v e
hallaçlar k e th ü d a s ı v e y i ğ itb a ş ıla r ı m a r ife ti
n/group/merakediyorum
BALKAPAM HAM
ile narhı üzerinden hallaçlara tevzi edilecek­
tir. Fazla laleb olsa taşraya İstanbul İhti*
yatını nrsacak mlkdarda pamuk verilmeye*
cekt.r.»
Hicrî 1200 (M 1780) tarihli farm andan:
«Ötedenberl tüccarın Yağ ve Balkapam-
na getirdikleri mallar eanafa nübtriltr tevzi
rdılırdi. Bu sırada buna riayet edilmemi'.- ve
baz» tüccara gadir olmuştur. Bundan böyle
kapandaki tiiccar matının, emin lcâtlblor ma­
rifeti ile tanzim «•dilen defu re göre esnafa
nöbetle tevzi edilmesine dikkat olunacaktır.*-
Balkapam mahzenlerinde hıfz edilen ti­
caret maddeleri büyük sermayelerin bağlan­
dığı işler olduğu için Balkapanının toptancı
tüccarları tstanbulun büyük zenginleridir,
eski m u harrirlerin tâ b 'ri ile *Ankaa bezir-
g â n la rt idi ve İstisnasız hepsi müsiüman.
cümlesi b ir anane olarak hac fartaesini ifa
etm iş «hacı» idiler. E n sıkı alâkalan da Mı­
sır m em leketi ile ’d i. Evliya Çelebi: «Balka­
pam kale gibi büyük bir handır. Mısır tüc­
c arları burada eğleşirler» diyor.
Bizansdan kalm a bu şeddâdi binadan Fa­
tih Sultan M ehmedin Topkapu Sarayı arşi­
vinde bulunan vakfiyesinde «Hâni Kadimi
Sultani* diye bahsedilmektedir. F âtih dev­
rinde B'zanatan kaimi} bütün binalar hak­
kında «Kadım* sıfatı kullanılm ıştır «Ka
\a v - kelimesi, Farscadan Arapcaya geçmi)
K abkan, isminin Türk ağzı söylenişidir, ki
kabk&n. büyük terazi, k an tar demektir.
Yukarıda değerli bilgin Osman N uri Er*
■.;min do bahsettiği gibi tstünbul esnafının
kullandığı hu tün vç kantarlar. Balka-
p an ı hanındaki b':yi:f: m irî kantarda. kapan­
da ayarlanırlardı. Bu tarih î k a n ta r kapudan
girince h e m a n saçağın altında bulunup Bat
kapanı hanın irinde çıkan Mit yangında maa­
lesef harep olmuş, bir hurda külçesi hal ne
gelmiştir. İkinci A b d ülham it devri sonlarına
kadar Ealkapanında ta rtı işlerino nezaret
eden bir nîzam ağası vardı: G etinlen terazi
ve kantarları bu zst kontrol eder, ayarlar ve
muayyen resmini alarak İstimali için lâzım
gelen ruliBat damgasını vururdu.
Balkapam hanı toprak üstünde iki katlı;
yer altındaki mahzenleri Bizanstan kalduU
gibi durm aktadır, fakat yukarı kısmı Fetih
ten bil yana devir devir tam ir w tâdil gör­
 S O K A Ğ I. - 2U 66-
m üş, kadim sim asını çok deflirçtlrmlştir
o daların ın iiz«rindc aörtflen hicri 1277 tarı
hlrıdon de anlaşılıyor ki, Abdillaziz u m a n ın »
d a d* muhil* bir ta m ir g ö rm ü ştü r.
İstanbul Ansiklopedisinin değerli Vefa­
kâr muhabiri Hakkı Göktür çıı notu tevdi e t ­
m iştir:
tB ir avlu - meydan etrafında iki kaili
olan Balkapam Hanı 85 odadır; odalar kub­
belidir; avlusunda 35 dükkân vardır; b nâ-
nırt. avlunun vc etrafındaki sokakların allı
do muazzam bir mahzendir.
t Avlunun üstü eskiden kirem itli bir ah*
sab çatı ile kapanmıştı, 1952 de hanın içinden
çıkan b ir yangın 19 oda ile bu avlu çalısı
yanmıştır, ı> tarihden beridir ki, nvlunun üs.
tü açıktır.
'H an kapusundan girildiğine göre tam
karşıya gelen odaların üstünde '1278* ta rih ­
leri vasılıdır; rlvâyete göre hicri 1278
Milâdi 1S6İ — 1882i târihinde vapılm ış
olan bıı odaların yerinde H anın asıl büyük,
âbidevî kapLSi varmış, yüklü develer, Balka-
panmıo 1952 yangınında yanıp h arab olan
meşhur kantarında yükîeri ile beraber tartıl-
diktan sonra bu kapud&n çıkarlarım *.
«Balkapam H anının altındaki mahzen
Binbifdirek'İn b r eşidir: rivâyete göre bu
mahzenden Ayasofyaya bir y e r altı yolu
varmış {?). 1960 H aziranında bu m eşhur
mahzen boş kapalı idi. gezilip görülemedi. ?
RALKAPANI SOKAĞI — Em inbnunde
ITahtakelede. Tahtakele Cadesİ ile H asırcılar
Caddesi arasında uzanır. Balkapam H anı İle
Orsay Hanının arasından geçer; b ir araba
rah at geçebilecek g en işlik le ve paket taşı dö­
şeli b ir yol olup her iki hanın altı on b e te r
g tz d ükkândır; hu otuz dükkân da fıçıcı, at-
ta r. kır&tasiyeci. zücâeiyeci. kâgıdcı ve y a n ­
cından fazlası olarak nalbur dükkânlarıdır
IİH0O Haziran
Hakka (S ik lM
BALKAPAM YANGINI — Balkapam
semti tslanbulu kul eden büyük yangınların
çoğunda harab olmuştur. Bu «emtin k«ıdi
içinden de hicri 13 cemâziyelûhir 1223 (M
1808) Pazartesi gececi $aat alaturka beş
bu semtin içinde Kadı Hanından bir yangın
yedi saat »Urmüş. müverrihin kaydı
http://groups.gooqle.coi
tefrU fto'
na göre -ıp*vh - : y erler y a rm ış v«- nlcr s r-^.
!nr s ö n m ü ş tü r
RjbJ Cûbı SMid Efendi V» *' .nâmen 1
» A IJ JliA lIA SOKALI -w Br>. . ,,T(
tünde Gümu.Miyu sem tıtıdcdir. Idn-kö^; ı
Caddesi ile Bölibey, Karyagd* </kjW*n 1*. ’
vaşakları arasında uzanır â&âlih»y &^ı
ma m en m ezarlık iç.nden r.^çer Kar?;: -i.
kagı b ay ırd ır, m eşhut P»ycrî-.;. K ü w r^ ,-.
sı bu sokağın bayır ü«*.‘ bitimind*<ı.>, g ,||,
baba *>ka«] td riş köşkü kavuşağtK<*.. ,.r .
dü£ûne göre dik b ir toprak yoldur; n r V*-
olarak biri kagir ikisi ahşab birer uUı
bahçeli üçer; tepe üstü bitim inde de Kar %
dı D ergâhının yan duvarı vardır.
Sokağın üst başından Halicin ve \itr
nin kuş bakısı panoram ası pek ımıht*geffi4 ;t
(N isan 1Ö52).
Hakkı Cokıâft
H A LM I'M l’ — A slında bat ansının, la ­
lını m uhafaza etm ek için yapdığı madde; ı~-
nâyide m uhtelif işlerde kullanıldığı gibi asır­
la r boyunca m akbül b ir tenvir vâsıtası ol*
m uştur.
E lektriksiz ve petrolsüz asırlarda büyük
İstanbul, kulübesinden kâşânesine sarayva
varınca gece m um la ve yag kand li ile ayduv
lah lırd ı. (B .; M am ; K andil).
Mum, âdi, o rta v e âlâ üç cins idi; âdin
iç yağından yap ılır, o rta pingjae b ir miktar
balm um u k atılır, âlâsı da saf balmumundat
d ök ü lü rd ü : saf balmurolarına* yanarken gü­
zel kokm ası için kâffirî k atılır, bu da muaıan
en âlâsı oturdu.
S a f halmumund&n m um lar kibar W ri*
cal konaklarında yalılarında, saraylarda vr
cam ilerde k utlanılm ıştır; büyüklü kÛçiM“
şam danlar, avizeler iç n boy boy dökiilffl'if’
lerdir; en büyükleri de cam ilerin roU>tri>
m u m lan olm uştur. Camilerin, bilhassa sel*
tin cam ilerinin m ihrab mumlarını akşanlt*
rı uyandırm ak, yata» namazından sonra din
lendirm ek ayrı b ir İhtisas işi idi Meselâ
teymaniye Camiinin m ihrab m um lan için y^*
mi^er kanter baltnutnundan dftküfmüş
gu söylenir, bir mum un ağırlığı 830 okka tu­
tar, fitili de kol k alın lım d ad ır. Mirî murnftâ'
rıe dcikiîlmiiş olan bu mumların imal) he?
halde bas t olmaan gerektir, fitilini uyafid'F 1
 - 2057 BALMUMU

_ . , vj ıfl ■ 15 a-=i v ',% -^kılfr. m arnla n fi târih d f M iri M umhâne 1m ü lte z i­

p, <■•*, fdTnviT> riijji'i- sayını/ m inin lshafc adında b ir m u nevi nld u ftu n u ,
^ ■ y > aı- •,• «nıyiiklü k ü r k l ü U n kandı!
l ı t a n h u l r i A b a lm u m u « ı k ı n t ı s ı s’* k , l d l *!l n i ' w
(-.j -ılîi •'■ hu iki mum ancak mihrabın et- b r b i n ı n y u r d d ışın a b a l m u m u ihracı olduğu*
.ifıi ı •=; unlaLnı.ıv.i kifayet o-^ı, nu, yurd dışına b a lr n u m ıı ihracım ın yasak
Tarifi k r y n o k U t ı m n d a Jw.r ikisi d r *Jlaî- ö d i U l i ğ in i öğreniyorum ; f e r m a n ın h u g ü * k tı
jm c ü ^difli lııj-JP. faJiaî b a îm um undofi y a z ı diZinufte ç e v r i l m i ş s û r e t l ş u d u r -
îc<ij\ îr m u m y a p a n ve s a l a n im â l a t - r lx m ir K a d ı s ı n a h ü k ü m k i ;
ı'iiarım nv ırd e t m e k lâ z ı m d ı r . «Halen mumhâne mültealmi lnhak nam
Evvelkiler Büyük Kapah Çarşı Yüccarm- yahudi divanımıza geldi; Istanbulda balmu*
(isndi. perakendeciliğini attar yapardı: mum- m u bâbında çok sıkıntı çekilirken kadılıftı-
k.:îafrn îsp toptancıları Zindan kapusu dışın- nız dahilinde hâsıl olan, yâhud başka yerler­
•ı idi: Evliya Çelebinin kaydına göre Onyc- den İzm r iskelesine getirilen balmumunun
{jinci asır ortasında 55 dükkân, cümle esna* İstanbula gömlerllmeyib yabancı memleket­
da 100 neferdi, camların perakendecileri lere sevkedildiğini, İzmir limanında bulunan
îo bakkallar müstakil mumculardı bir kâfir gemisinin balmumu İle dolu olarak
Tenvir vasıtası balmumu imalcileri deryaya açıldığını bildirdi. K üifâra balmu­
Mvımeubaçı ile Mumhâne Em inine bağlı idi- m u vermek yasaktır. Orada hâarf olsun, ya*
jpr. dökdükleri balmumlarını teker teker hud başka yerlerden iskeleye gelmİp bulun*
mumhâne eminliğine mühürletdikUîn sonra sun. tüccar malı n e k adar balmumu varsa,
»atış için esnafa tevzi ederlerdi; mühürsüz âkeledekl gem ilere yüklenip mal 9âhib1erİ
teimumları hileli, iç yağı ile m ahbut sayılır ile yâhud vekilleri île beraber tstanhııla yol-
ve piyasada görüleni toplatılır, imalâtei d a . layasın. T üccara gadir olm ayub narkı üze­
satıcı da cezaya çarpdırılırdı. rinden M umhaneye alınacaktır. *ve İstanbul*
Selât'n camileri ile pâdiçah. hanedan, daki balm um u sıkıntısı önlenecektir- tzmir-
vfcerA ve âyân sa-
raylarında kullanılan
on âlâ balm um lan
•Kârlıânel Şem'i i t * -
h sultanin adını tas-1"
varı ve Odun k&pıiMS-
n>JH ic yüziind? İv -
lunan büyiik bir m*-
ri Mumhânede seoil-
mia 100 neter ampİR
çatışırdı; Mumhâne
^mirînin dâiresi ete
Tada idi.
Bu büyük mîrî
murcıhâneyi devlet
işletmez, hazîneye
her yıl belli bir gelir
*«nin eden va tutan*
f" defaten ve peai-
^«ı yatıran bir mül­
tezime verirdi, hicri
1 Zilkaade Ö81 fMİ-
'• * 1574) tarihli İz- rt.. —V ^ . . $ $ { f J. ,;,İ
^lr K a d ı s ın a hitâ- Balm um cu K aan (Rreim ; T u ra n AQlksöX)
*•*5" yazılmı bir fer-

m/group/merakediyorum
 B A L M U M C U Ç İFT L İĞ İ - 2 o ta - İSTAMKT

den kâffâra veya îstanbuîdan g ayri bir yere Zemin katı kagir, diğer iki katı ahş*br
(alm u m u v e rild i# öğrenilirse ö lü rü n ü n k a­ bağçeden ikinci k ata b ir çift mermer ınetdı*
bulü ihtim âli yoktur.» vcnlfl <akılan köşkün d i; görUnıişu güzeldir,
B alm um u, yakın geçm işe, asrım ız b aşla­ jge<*n asır .onlarııuja yapılm ış çok şirin va
rına k adar ok u r y azarların d a y a rı m asası p ılard an biri ‘ıM*ıgu m u h ak k ak ta gft).
veya çekmecesi eşyasuıdandı; k ita b o k u r lem rdı.
iken not alınacak y erlere, y ah u d yanlış oldu K öşkün ö nü ndeki park bafcçHr büyük
guna kanaat g etirilen no k talara, veya a rd ı­ v e r ü a e l b ir m e rm e r havuz vardır.
H akk ı f^fcluHt
na devam edilm ek ilzerc m ü talaalîn k esild i­
ği y e re küçücük b ir balm um u y a p ıştırılırd ı. u a l m i 'm c i ; n \ R r ı . K v rAM i Bi­
Bilhassa K u ra n hatm i tilâv etin d e balm u rin ci C h an H arb in in w n yılında. 191H 4*
m undarı d u ra k ib r e tle r i h alâ k u lla n ılm a k ­ açılm ış v e ta le b e o la ra k bu kanlı harbdr du|~
la d ır diyebiliriz. K itab ara sın a b ir k âg ıd p a r­ m üş şü hed ânın ilk v e o rta okul çakındaki
çası ite veya y ap rak k en arı k ıra ra k k o n u lan y e tim le ri alın m ıştır- E v lâdı şühedaya götte*
işaretlere h erh ald e te re ih edilm esi g erek ir. rilen şefkat* te m in ed ilen refah, lahail ciddi
y eti v e ç a tış ır ın a ltın d a sağ lan an samimiyet
B A L M lT H C r Ç tF T M ^ I V E K A S R I — h av ası İle B alm um cu D ârüİeytâm ı maarif
Osm anlI H ânedanı m ü lk le rm d e n d i; B eşîk ta- târih im izd e te m iz b ir H âtıra bırakmış, bura­
şın üstünde kendi aduıı ta şıy an se m tte d ir. d a n ç ık a n çocu k ların hepsi h ay at yolunda
Zincirlikuyu civarına d ü şe r; m e y v a bah çe­ m u v affak olm uş, b ü y ü k kısm ı d a yüksek tah­
leri* b ağ lan . v e bilhassa en n efis çavu şü zü - silin i y a p a ra k m em lek etim izin mümtaz va­
m ünü yel içtiren bağı ile m eşh u rd u . N e 2a* ta n d a şla rı a ra sın a g irm işlerd ir.
man kuruldtıŞuîiu tesb it edem edik, İk in ci B alm um cu D ârü İey tâm ı ancak on sene
S ultan H atu n u d u r. Z in cirlikuyu k a sn tle be­ çok v e rim li h iz m e td e n v e aguşuna aldın
rab er B alm um cu ÇiftUfti sık u ğradığı y e rle r­ ev lâd ı şü h ed ây ı y e tiş tirip h ay ata attıktan
d e n d i ikinci A bdülham id z am anınd a V eliahd so n ra 192$ d e lağ v ed ilm iştir.
Mehmed R eşat Efendiye ta h sis edildi. B esin­ T alebelerin yatak­
ci Sultan M ehm ed R esad U n vanı İle ik in c i han eleri ve dersha­
M eşrûtiyetin padişahı olan ve a h lâ k tem iz­ n e le r Balmumcu çil­
lisi il^ »sâM w nPcAbet tim sâli o lan b u li &i köşkü müstemi»
pfflns, d^nılehttir ki en mesurl zam anlarım lâ tın k âg ir bir bini*
BalmriTr.ini CifUi^rnde ee^irm işti. 1905 d*» da İdi; gaayet harab
tahf.a cıkdıktan sonra bu rad a m iinzeviyâne b ir haîdp tesellüm
çeçen Günlerini d£tmâ h a sre t ile ândrğı söv- edilen bu bina, ame­
îanir: f*h‘a cıktıkdan sonra b izzat v e rd i# leliğini çocuklar yap­
•m M e Balm um cu ^iftlîîH ni h a lk a m rsire fi­ m ak M ere târafr ve
l s e k a k ın tın ve polenlere ta b la ta b la m ey- tevsi edilmişdi.
vaiar ikram « ttlrm b tİr. biî Ha B îrin ri rih a tı Talebe üniform a1
H a re n e k ad ar devam e tm iştir başda, o zaman»
Palm ucm u Çiftliği kasrı S u ltan Vehmf'H b ah riye neferlerinin
Reçadm v#fft*ırdan sonra Senlvc S ultanin serpuşuna benzeyen
î,'""*Yi^tİTîr tahsis «*dilmf:?. 1fll 8 yılında Hn lâciv ert b ir serpuş
,rr s7<,,v f i n m ü ş t e m i l a t ı n d a ç i f t l i ğ i n a d ı n a nis- fsflnnet çocuklar*
h e tle Balmumcu 'D&rülevtâmı a ç ılım d ır f R : takkesine benterl:
Fafrnum nî D firüleyttm ı). d ik ve çift vakab j
19C0 d a Balm um cu kö*kü 3. -Tnndarma lâcivert şayaktan c**
Tn&Svı K um andanlığı em rinde bulım nvor- k e t; ayni kumamdan
du. MüatemUâtmdan olup vaktivle D ârüley- B a lm u m c u Darttlrft*mı 15 ç ı n d a n küçük
tan v n vatakhânesi İle d ershanelerinin b u lu n ­ ünllorması « lan lar için kısa **
duğu binada da «Jandarm a E r Okulu» vardı.

httpT/g ’roup^aSoâ'le^col
 v r a iK L e r o b f - 2 0M - S A L K U M İA R ! Ü.Z TESK İB

r£p &■, ' ı ıi* dört .'ji

•V - Yaparak
K 'i '; ', 'a r jı O :,1 ■
gında>. '-1- ■ ’ , he-n.
başlangıcında bir iı. s1 ı
vard ır, K ınalı H am ım " '
k s v u ^ ıfim 'ın -onr ■••• ıkt
;<t katlı ve hs-rnen h«p*î b«t
celi ve hapçı! -ıh^ıp rv le r ■ -

pantaion, Jiyah fotin, kışın la-

rivrrt y ün lü p elerin verilirdi.
Iç kıyafet yazın h âk i bezden
bulun çocuklar için kısa par,-
■j]o n . kışın h ak i şay a k d a n k ı n
pantaion İle d ik y ak alı ceket.
Yazın okul içinde v e bajtçede
yalın ay ak do ia}ilırd ı; ancak
günlük nö bet v azifesi a ta n ­
lar fotin İle diz k ap ağ ı a ltın a k a d a r çık an si­
yah tire çorap g iy e rle rd i.
G alatasaray S u ltan iy e sin d e n so n ra ta le ­
belerine voleybol o y n a tılm ış İlk m e k te p B al­
mumcu D arü ley tâm ıd ır. A ttı d e rsh an e li b ir
okul idi
1934 de B alm u m cu d a ay n i bın âda *D um
lupınar Ş eh ir Y atı O k u lu » a d ı ile b ir D a-
m leylâm d a h a açıldı, fa k a t B alm um cu da-
ruleytam m ın y e rin i tu ta m a d ı ve an cak d ö rt
yıl vasayabilri'. İB JS (1e lağvedildi.
B ir ara İsta n b u l ErV.ek M uallim M ekt»-
bi dc ayni b in a d a h lr Wnç yı] b u lu n d u M usl-
Hm ^lşk'f:hinrl“ n so n ra bu okul bin ası .Tan-
'larnw K um andanlıSınB devTedfldl. halen
Jandarm a E r O kıılu b u lu n m a k ta d ır flBCO i .
Hakkı (Wktllrk
B A IA n iM n W>KA<VI — K m n h A darım
^ k a k la rın d a n d ır, 1H34 B eled iy e Ş e h ir R e h ­
berinin 34 n u m a ra lı p a fta sın a fiöre, adan ın
ıtuney ta ra fın d a . K ın alı Ç arşı C ad desi ile
Çandarlı Sokağı a ra sın d a u z an ır. A dı geçen
f»tıb*Tin h a rıla n m a b a k a ra k y a zıy o ru z ; B a l­
mumcu Sokağına K ın a lı Ç nrçı C ad d esi kavıı-
Sairmdan K«>yf S o k ağ ı fa d a g e zilir iken m ez­
kur p aftadak i b u » k a k arâ zi ü z e rin d e b u lu ­
nam adı), K ınalı B ağ ı S okağı (y e rin d e b u *o-
*«İİuı adı K ın a lı H am am S o k a ğ ı'd ır), N arçi-
îeği Sokağı,Kp^lü (K öşklü olacak ı ve Se-
BalmumUn İfr IrşhİT
(A nim : S. A.)
l u r . Sokağın m an zarası p ito resk d lr. N akil
v a s ıta la rı p e k a z âeçd iğ i irin sokakda ç em en ­
le r, o tla r v e şe rro iştir (T em m u z 1980).
Hakkı Göktürk
IM L H C M IA IH İL E T K Ş H tR (İd a m
m ahkûm larını) — işkence ile idam şekilleri­
n in en korkunçlarından biridir; onyedinci
a sır so n ların a k a d a r ta tb ik »dilm iş olan bu
m iid h iî cezayı İstanbul h alkt d a b ir kaç defa
s e y re tm iş tir; ç rV ı.ıv ’fı ra n a i'a rlığ a k ad ar gö­
tü rm ü ş, o lu p d a dırı ele geçirilenlere v e rilir­
di. Ş aki anadoğm ası, çırıl çıplak soyulur, b ir
çarm ıh ü stü n e y ü zü ko y u n y atırılır. e l '-'c
ay ak b ilekleri ile belinden çarm ıha sımatkı
b a lla n ır, k aba b u t etleri ile om uz başları cel-
iâd b tç a jı ile cıyulur. bu yara oyuk lara h l e k
k alınlığında hajm urnları dik ilir ve fitilleri
y a k ılır; çarm ılı tisi öndeki malıktım ile bîr
rievo ü s tü n e y e r le ş tir ilir . ıJaTul zurna ile şeh­
r in ra d d e le rin e c e lîâ d la r ta ra fın d a n d o la ştı­
rıla ra k h a lk a teşh ir e dilirdi. M ahkûm un can
v e rm e lin e ra m a k kalın ca ç a rm ıh ta n in d irilir
v<* b ir ağacın d a lın a asılarak M am o lu n u r­
d u (B -: A baza P a şan ın C asu sları V nk'aıa).
Bu k o rk u n ç işkencenin ikinci v e d aha
feci seki! vardı, y in e a n a d o jm a sı sovulan
şaki, ç arm ıh a bağlanacak y erd e en sert ağaç-

r»/group/merakediyorum
 BAM» - y o
dan yaıbntf ve ucu sivriltilin? yagl* kir ke­
sife oturtulup çakzftr, eJlert arkaaında bafc*
İt, iki otnuz beşi oyularak birer iri bolmumu
dikilirdi.
BAIjO — Utanbulda, doUyjsı Ur Türki*
yede balo. Ondokuzuncu aarm başlarına ka­
dar ecnebi sefârethâanelerde terEib edilen ve
davetlileri arsamda tek tiirk dahi buluruna'
yan egtcmce olmuştur.
Turkiyede ilk reamî balo, ikinci Sultan
Mahmudun emri ite (H 1248) 1832 <fe Kap-
tariıderva Cengeloftlu Tahir P aşa tarafından,
o zamanlar Osmanlı {kınanmasının en büyük
harb eemisı olan Mahmudiye kalyonunda
vükelâ ve elçiler şerefine verilen b ir ziyafet
münasebeti le tertib edilmişti. Toplantıya
fklnei Mahmıid da geldi,
K&sımpaçada Divanhane önünde demir*
[emiş bulunan kalyona, b&lo levazımı, orta­
lık karardıktan sonra m avnalarla raklolun-
muslu; sebebi de mütaassıb balkın cansıkı-
cı dedikodusuna mani olmaktı. Buna rağ ­
men. sabahlara kadar kandJlerle donanmış
koca pemi ve içinden akseden aîafranga mızı­
ka sesleri, b iz n t padişahın gem iye g e ln rş
bulunması ve birçok ecnebilerin mftdamala*
rilc beraber sefaret kayıklarile gem iye «it­
meleri. Kasımpaşa ve civarı halk ın ın sahilde
merak ile sabahlam asına kâfi gelmişti.
O gece ecnebi davetliler arasında nazarı hu arabacı, tulum bacı, kayskeu mavunacı be*
dikkati bilhassa celbeden, îstan bulda Rusya
Çarının fevkalâde m urahhası olarak bulunan
Prens Orlof olmuştu.
îkinci Abdülh&mid zam anında pâdişâhın
ve hükümetin, Avrupa hüküm dar hanedan­
larına mensub ıc v â t ile ko r diplom atiğin şe­
refine tertib ettikleri balolar T ü rk basınına
aksettirilmez, halkın bu ronq{ balolardan ha­
ber* bile olmatd».
Şurasını d a kaydetm ek g erekir k i halk
arasında ve ev veli erkekler arasında Avrupa-
Jı (F renk) m uâşere âdabına Özenen, kendi
aralarında Garblı geçinip de en hafifinden
«Şak Bey», ve bir az serteesi «Züppe» diye di­
le geçen gençlerin dans öğrenm eleri - bağda
vala gelmek üzere m azurka, kadril, kanıkan,
polka - yine tk ib d Abdülham id devrinde
olm uştur. Bey oğlunun birinci suuf içkili ga­
zinolarında duhuliye ile girilir ve gidenlere
- istaw » ul
yemek ve içki masrafı hayli bahâtlıya oturur
«özüm ona balalar sık sık tçı-tlp otaımrdu.
İkinci Abdüthamid devrinin bu balolarına
gimdiki barların caba iuz n ;ne»| diye biliriz.
Çok geçmemiş bu çeşid eğlenceler?
avam, esnaf tabakanındın delikanlılar da
meyil etmiş, kabadayılar, külhâniler. kUlhâ-
nîlik. uçarılık havasında yeni yeni kanad çır­
pan şehbaz civanlar da dam öğrenmişler.
Beyoglııjıun baloları bu rağbet karasında
Galata sokaklarına inince adı da, halk afeti­
nin nefis b ir tah rifi !1e Baloz olmuştu (B.
Baloz).
Beyoğlu balolarında Beyzade. Paşazâde
onyedişer onsekizer yaşında şımarık küçük
beyler d e g ö rülürdü ki, lalaların, kâhyaların,
lisan hocası m ürebbilerin, m ahremiyete ka­
bul edilm iş h er em ir v e arzuya yatkın uşak*
ların , konakların selâm lığına postu sermiş
k alen derlerin teşviki ve hazırladıkları fjrsal-
7ar sayesinde balolara Kİden bu nevhat ve
h a ttâ tüysüz k ib a r çocukları y art batakhane
ya m eyhâne A vrupa v e A m erika Tiyatroları­
nın sahnelerinde P eru zların , Amelvalarm.
V irjinilçrjn ağzına düşm üşlerdi. K ardgar
m akaam ında bestelenm iş b ir «Şık Kantosu»
bu kiiçükbevleri ta sv ir ed er kİ yollarını göz­
leyenler, bu k an to ile ben zerlerin 5 tertip edip
okuyan o sah n e yosm aları değil* kantoları
dinleyen zeberdesl tersaneliler, bıçkın gürû-
k a r u şak ları İdi.
SİK KANTOSU
B ir y ar nerdint kendisi köcöeök
^4
Ka g an î karacık
Ah cık cık cak
Y an ak tan ald ır
İjP b te rl b a ld ır
Ajtzr H itii toparlaclk
Ab cık cık cık
U ru çapkıncacık çapkıncacık
Rıh « k nk maskaracık
Ah cık ede nk
Benim yârim bir dinedir k**dl»l P*k
Balolara götürdüm
GAtaıdara getirdim
TM m |lb i goTmcdlm
Kırara*! aldır. rfelüJfü de nd«l
N* kadar 4dr, ne kadar sık
Kemlisi yık pk
http://groups.goog le.
 vnSJKl o p e d i s i
— aoıtt - BALO

fcjy kanto da B e yoğlu b a lo la rın ın havanı iStunam m ızın T ü rk ç e ta n g o la rı tfib i o

jy jfiifiücmüiîB nakleden güzel b ir v e s ik a d ır: m anbır .fb T iirk ç o v a ls le r ya p ılm ış d ı, $u fa rk
pa rftk â y e lim yok ılc îii, o ziim e ııın g ü fte le ri a la tu rk a m u s ik i-
R A jn ln rd n d a n s <*d<*ll ç o k n+n dan»;* y a tk ın m aka m la rın d a n bestelen*
K an» J ^ r k d f™ rla m n * jn iflle *rri);
K itb rn jn s a p l a n ı r «k HKAZKÂB VALS
R a J n l r tn îs r a k s e d e r l m K a l b i v i r a n ı n ı y a n ı y o r y a k b a t ı» . r a h m e y l r r c c t k
.MprlF-timİKİ g â d ed e rin i İ P r t I d f f f k o l j r ii ı v l l M i h b a d e k k h «j'lJgreeek
V flnS P İtN If r r t k î R f H m Y o k m u ı t ı ı r bıı liıU r m ü r ü v v e t
f » f.w s d a v a r 'p h r f t l m N lm n ifi\.ıb :ıı l i r s i d et
P o l k a sflth t o y n a y a r a k ItÜZİİ V*h â h e y lr H İ İk ç r
R r d ı r l ıl c f r d e r i m N a i l i ç a t l a n U t l h » r pf
Şu m ahur kan to ise sah n ed e â d e ta h ir N İH Â V E N D M A Z U r k a
dans dersi gibidir ki tu h a f olduğu k a d a r şi­ T a m lım e fe n d im y a n d ım e lin d e »
rin. bir rtevr n ih tilasın ı g ö sterm ek bakım ın- B ık d u n u sa n ç tım y a n ık d ilin d e n
fyn ria manâlıdır; S e v m işim «wırf c â ı t t i g o ıı r tld c '»
H a y J i b-T ısla y a lım b i z m e ş k i m i / <* Ç ık m a ? b u sevda k a lb ti s e rim d e n
B a şla y a lım b a n la y a lım m v s k in ıİM * N e d ir b u n is b e t n e d i r b u edâ.
B i r ik i * a £ a jfc H k i t Nedir b u sevda aman efendim
B e n s o l a geriye* Beyoğlu baloları, bilhassa yılbaşı gecele­
Ş i m d i d ö n d ü k ik im fc d ** y i i z y i i « ’ ri pek civcivli olurdu. Bu balolar haftalarca
Sen M a tm a z e l ş a n tö z h * n i d in lr evvelinden afişlerle ilân edilirdi. Aşağıdaki
T m i Ik *! I c ı ı b ^ l o t u r u p d o r s l e - n r a x g p ç n ı r satırlar. A hm et Ihsan Tokgozün Serveti Fil-
İ ç l e b e n h a z ı r ı m a rsj b a k a l ı m mma yazdığı hafta sohbetlerinden alınmıştır:
Dcim iz dc* TTtp^kc d e v » m e d e l i m ^Efrenci şubatın hululü ile cumartesinden
M rsk lm iı v a ts d lr. h ir d e n o t a n ı » v a r d ır beri frenklere ve şubatı rüminin duhulü iîe
H aydi M a tm a z e l ş a n tö z b a ş la y a lım • varını t&kib cumartesinden sonra Beyoğlu
* l i s o l m i s o l m î Sol in i sı>î halkına karnaval, balo mevsimleri henüz gel­
Mi s o l i n i sft] ro f a f s ı miştir. D uvarlara yapıştırılan büyiik varaklı
Sof fo s j l a s e t rı* m i r e d u jlântyeler birinci balonun Konkordiya Tiyat-
Tosunda geçen Cu.>
mart esi verildiği iîân
eylediği cibi birîhci
Tatavla Balosunun
da yarından sonraki
cumartesi akmamı kiı-
şad edileceğini haber
veriyor.*
Baln, îstanbulda
ûL X v J a lıd . h û # iv * <fa* m d i^ u n ith e tn e d iıİ » £ <£? garbdakı asil hüviye­
tine Cumhuriyet dev­
rinde kavuşdu. Çok
v d * k to re İi i pşn d m t f d ı i ^ ı n t f f c f - : £ t h t C İ İ « c J * k o cA s nezih bir hava içinde
en parlaklan da Ga­
zeteci ler Cemiyetinin
tertib ettiği balolar
fe s ttin ile Güzel Sanatlar
Akademisinin kos­
S . m r a a '. n n i b t v e n t l m u u r k a s ı lN i.h l.rl L l W r t a ı ı ) tümlü baloları oİrlu

tn/group/merakediyorum
 BALON ^ 2062 —
(B Gazeteciler Cemıy*h Balolar»: G iıiet Sa­
natlar Akademisi Kostümlü Baloları)
BAI.ON — Sokaklarda »atıton rengârenk
balonlar fctanbulda ilfc defa 1908 M eşrûtiye­
tinden sonra görülmüş! ur, ve *vv*lâ yelnt*
çocuklar için alınmıştır. Zamanımızda bûyiık-
Jetin çeşılli eğlence yerlerinde de eğlence vâ
«itası olmuştur. Boy boy ^ renk renk, ekse­
riyetle küre şefclinde. bâzıtarı top atan kavu*
nu biçiminde bir ana İp* bağlanır ve ekseri­
ya külhanı takımından satıcı elinde havalan­
mış bîr hevenk hâlinde dolaştırılır; hidrojen
gazt ile doldurulmuş otan bu balonlar elden
kaçırıldığı zaman süratle ve alabildiğine yük­
selirler ve gözün görüp seçemeyeceği bir yük-
seklikde patlar, yok olur Ur. Sofi zam anlar­
da nefes ile şişirilenleri de yapılm ıştır, bun*
I&r el İle vurulduğu zaman yerde seke sıç-
raya dolaşırlar, uçmazlar,
Hava Ue şişirilaüı, hidrojenle doldurul-
sun, her iki cinsi de yapılış bakımından aynı­
dır, d a te x = İsteka* den yapılm aktadırlar.
Lâteks ham kauçuktur, içinde % 33 kauçuk,
r/r 5<7 yabancı maddeler, 60 d a su vardır.
Hususî bir muamele görüp işlenecek hâle ge­
tirilir, sonra fıçılar İçinde fabrikalara gönde­
rilir. 1935-1940 arasına kadar balonlar A vru-
padan mamut olarak gelirdi; hidrojen Ue dol­
durulm ası burada yapılırdı; şim di yalnız lâ-
teks idhal ediliyor, balonun im âli de Istan-
buldaki bir kaç fabrikada yapılıyor.
Lâteksden balon şöyle yap ılır; B üyük
kazanlar içinde bulunan işlenmiş lâtekse 300
kadar balon kalıbı bir iki d efa batırılıp çıka-
rılır; bir as hava tem&smda bırakılır, te k ra r
bir deia daha batınlıp çıkarılır 30-35 derece
sıcaktıkda bulunan bir etüvde k u ru tu lu r ve
kuruyan balonlar kalıplardan çıkarılır, piya­
saya gönderilir.
Istanbulda lilek&den balon yapan iki uç
fabrika vardır; bunlardan biri yalnız İstan­
bul ve Türkiyenin değil, bütün O rta şarkın
en büyük lâteks fabrikası olup. Edim ekaptı-
ma dışında Topçularda 1952 senesinde iki Al­
man ile birllkde Mahmud Görpeoglu adında
bir Türk tarafından kurulmuştur* Alman -
lardan biri vefat etmiş, biti memleketine don^
http://groups.google.cor
İSTAKBTJt
muş, müessese m ustakılen M. GdrpeogUuıa
kalmıştır- Fabrika «Lâteks • Lastik Fabrika­
mı adını taşımakdû olup balon tmâll tefem i-'
atı içindedir, çocuk kılotlarr. önlük mutlak
ve am eliyat eldivenleri, çorap laslı&t, prezer­
vatif vesaire im al etm ekledir. Bu fabrika ba­
lonu. ikinci ele sönük olarak teslim eder, pi­
şirm e işini taaliyetî arasına sokmamıştır.
Ayni tipde fakat daha küçük ikinci fab
rik a Levendde Lcvi adında bir miıaevi Ura*
fsndan k u rulm u ştu r; O da Utaksden çe?Hiı
m am ulleri arasında balon yapan ve piyasaya
sönük olarak verir.
Lâteksden yaLnız balon mevzuuiida meş­
gul olan, balonu im âlden sonra hidrojenle
doldurup piyasaya şişik olarak veren bir Stok
ye v ard ır; Beyoğlunda Tarlabaşında Çukur
sokağında 22 num arada k&im b ir evin bod­
rum katkıda H ayati Tekîner'e aid küçük
b ir atölyedir. Laleksden balonu büyük Jab*
rikalardan mamul olarak olup sadece hidro­
jenle doldurarak piyasaya veren bir atölye
de yine Tarlabaşında Fındık sokağında 8/2
num aralı evin bodrum katindadır, burasi da
Safa A narefe adm da b ir İş adamınındır.
H er ik i atölye hidrojen gazım çinko iız«-
rin e to z ru h u dökm ekle elde etm ektedir. Çok
d ik k a t isteyen tehlikeli işdir, İnfilâk edebilir.
H a ttâ tsianbulda hidrojenle balon doldurur
iken vuku bulm uş infilâkda telef olmuş ba*
loncular vardır.
Nâşld Bayla"
BALON — 1) H alk dilinde ve h&neber*
düş külh ân iler argosunda etrâfı heyecana»
m eraka, endişeye düşürecek uydurm a haber;
m isaller:
— Seoio S a n Floryada boğulm uş
— Deme be!?.
— Namussuzum., gözümle gördüm»
çıplak., sülün gibi yatıyordu...
— N e zam an ulan?
— Dün!..
— A m m a balon uçurdun be., nefes ata­
yım ... Sarıyı b u sabah Sirkecide gördüm
ulan!... '*
— Seçimlerde m em urlara birer ma*; iH-
ram iye verilecek rolş..
— O balonun modası geçti, başkasını
üSur..
 y s n a - O P E P t s t _______________________ -
— Ş tk ırd ım la rjn h e p sin i to p ja y u p A nada-
juy» iurecakierm iş.
I K im d en d u y d u n ?
ı _ îmanım H u a n söyledi
, __ İnanma, her lafı balondur
2 ) H a n e b e rd u ş k ü lh â n ite r a rg o s u n d a ,
- ruAttf/u lA» gençler olmak üıcere miıatehwn
elfaidan; hemen daimi, ayni mânâyı ifa et-
mtM üîcre »patîatm^k» ve «şişirmek*, iki
»d masdarl* berâber kuîlanjhr
BALON. ISTANBM jDA BALON İLK
^ İLK — tslanbulda balon ilo ilk u<;an
adam 1844 yıljnda Comaschi adında bîr İUJ- ,
yan oldu.
İstanbullular tarafından fevkalâde alâka
ile tâkib edilmek üzere üç uçuş yapdı, birinci­
sinde- Haydaraşa çayırından havalanarak
Yalovanm bir köyüne indi, ikincisinrfc Tak*'
simden havalanarak Ayastcfanosa (Yeşilkö-
ve) indi, ilçiinriisünde ise yine Haydarpaşa
Çavıruıdan kalkdı ve kayboldu, akibeti mflç-
hûl kalmış ilk havacılar aratsın* karışdı. Ba*
Oncunun şehrimizde geçen ve sonra dünya
matbuatına İntikal eden maceraları, cidden
mçraktı ve heyecanlıdır.
İstanbul'da yapıları bu balon tecrübe», o
zaman -bütün halkın ve 'dem anrn «onsuz bir
alâkası ile takip edilmişti
Comaschi, ilk uçuşunu Üsküdar'da Av-
n h k ceçnu^inde ve Havdîtrnaaa‘daki Kanır
önündeki çayırlıkta yapacaktı. Ucu* hazırlı-
Sının yapılacağı yerlrt etrafında direkler diki­
lerek pe*de 0* kapatılmıştı.
Thrahim Afca Cayırmm üstündeki v r -
macda. h^yeli vükela ve müşiran v e sair d«-
^M iîerl* «m*»hi sefir t»e konsoloslar içîn yer*
far aynlam k ayrı a y n süftlîî çadırlar kurul­
muştu. Dlfrer s*vlrdler îcîn de. K üriik Hav-
^artıasa, BftvlJk H aydarpaşa MeflJrelcriyln
tbrnhirn A2a C ayın w etrafımdaki sırt ve
fftpflcr avnlm ırtı flcvJrd le rîn b ir inamı <ıt
arahalariylp gelmişlerdi, tftne atılfia yw e
^•m rvı-cek h ir kalabalık olmuştu. İfadır
inimdeki ravntla nm ıkalanvla ha^sn aak«*rl
*»fbeste idi. întizam ı temin için vnvkde ve
♦ûvîifî dmrTİvc^er miitf*m*diven dole^i'rorlar-
dt. Pnrf'câh Büvlprhflvi görevindim bir fav-
ifinla Wnvdârnfl,^n Kasrın-ı MeTnVsdi,
Raloncu evelâ bir küçük balon u ç u rd u .
p/group/merakediyorum
- ________ BALON
H » r * j r h a z ır olm u+ du, b a lo n u n e tra fın d a k i
p e rd e le r k a ld ırıld ı, h alatı y ü k se ld i ve ip lerin -
d m tu tu la r a k kah rın ö n ü n e g e tirild i, balotı
a n n u d 4* k lin d p v e d ilim le n k ırm ız ı v e şek er
T«*n#indr idi, B aloncu b u ra d a , h a v a d a n k a sra
b ir ifttldA ile ü r e r in d e p a d işa h a hi1*bcrı ya>
Zilm iş h ir U r ib k a rid e si b u lu n a n m athft kâ
gıdlaı* a lt). İs tid a d a , Is ta n b u ld a b ir t ^ r u b »
cfaha y a p m a s ın a m ü sa a d e ed ilm esin i rica M i-
y n r d j , k â ftld la ra b a s ılm ış k a sid e n in m e tn i
i w şu İdi:
p A d fş4 h | mlllkl klâm lıaırell AbduliöMld 1
n a lın olsun d»W ı^tıı rw f« Q n İk
fJerjrFİM vıtMaınm n â r a efM her b*ndwtf
Rnrh ii inilir b a l ^ d e r İsMrnılrr Efrldûn u*
Kf'rU Icdtılrdf rn ü v tlcm d lr en ednâ bir Ittıla
ImlIhAni akl rd«?r Rlsto tf Etlâtiın İly
A fltib İ nA c ih a n d a Ita iîrrd rt hâki ola
nn?mp?1 m r l n tıbâh ii ıff-vkı'M gerdim t|r
8Arr*İh<Yr nn IW burca enriib İvxM dirilin
•Han M fftdln tâ n r r t k u n poklere fıâlnn İle.
t£6* Hicri
T â rrh t m iveli vc m ü c e v h e r d ir : s a ir o n
îki b u r c u e o rd ü ğ ü n fı a ö v lü v o r, h u r c ! a r v ıl
chz e ü m e l r r . v ı ld n ü a r d a « Im ss. m ü c e v h e r
a ih i o ld u ğ u n d a n t â r i h m ıs r a ın ın y a ln ız n o k -
l a lı h&rfİATî h«»sflb p d if^ e rk tir Vi 124S
m ın ı v e r i r : b tın a v f r e ç ^ ir in isarırH üzerin'»
12 ilâ v e e d il i r ise C om aR ch’nî'n 1sf a n b u ld a ba>
lo tı ilt* uçHufeu h ic r i 1260 t M 1844) vıl?
ç ık a r
BfilnnC’ i kasiT firî'm d e h a la m ım ı dnTjdür'1
dHndiir^ nadîsâha '»frffprvfl " p k n lk tıfiı v e r»
fla^* al+Tfta. h n în f'u n İpl<*ri hırjtktU rA lr
h a v a d a ^dlkcplme^r» h a ş la d ı, SV'vIrcİl*^
rfTi'îftn ırprftrlcp-Ti. Icirdf* cîcOkloT v * #*lv«m kS-
Srdlflrn basıT m ıs v u k a r ıd a m ^ tn i v a^tlr k « -
îs îd ^ ^ r h rili’naTi k fl? ıd pı*mA-V ^fn r a ta r a k
r « ı rA rh nlrttı
B a lo n e v v rlft ş im n î is tik a m e tin d e ritm i*
ik p r s o n ra «»nııbB d ondfı. V r B iiv iik a d a M*
H pvholiariR a ra s ın d a d e n ir s a th ın a Hrtjjnı al-
r a ld ı, h u s e k il d i f s ta n h u l is tik a m e tin i tv * m ,J«-
1u k i b i r a v ı halı& ınm pe'sine ta k ılm ış nlduftu-
r» ı Gören b a lo n c ır t e k r a r y iik a e ld 4, fak a t hu
fVfa dn riî?;rfârfl k p n ıld ı. r lıa a â r la r hjılrtnıı
M a rm a ra A d a sı is tik a m o lir e . » «nra d a Ya
fova d h e ff n e . P a z a rk riv ü z e rin e
y e re in m e k isted i, im k â n b u la m a y ın c a n el-
 b a u jk
vardaki Ocpıirci D ercin» indi. Havada dort
saat fcaimişdı. Burada balonunu hir ağaç*
bağlamış, köye giderek, harekelinden ew'«l
kendiline verilmiş olan yo! fermanım gös­
terini*. e gece köyde İziz ve ikram tir misa­
fir edilmiş, ertesi gün de köyden kırk kişi il«’
gidip balonunu toplamış ve Yalovaya gele­
rek b ir kayıkla 11 Temmuz Î844 Perşembe
İstanbul* dönmüştür.
Comaschi ikinci uçuşunu Bevoğlunda
Küçük Taksimdeki haatahânenin bağçesin-
den yapdl. Buradan uçacağım birkaç defa
ifan fttmiK, havaların müsaadesizimi yüzün­
den ancak ramazan bayramının üçüncü gü­
nü uçabilmişdi. Saat 11 de havalanmış, İs­
tanbul üzerinde biraz dolaşdtktan sonra Y e­
şilköy civarında Safra Köyüne Bu­
rada balonunu bağlayacak a$aç bulamamış,
barutcııbasmın koiıathna giderek vardım ?s-
temis. rÜTîfârîa sürüklenen balon barutcııbft*
şjnın adamları tarafından tutularak icl bo­
şaltılma ve baloncuya tealim edilmedi.
Comaschi'nin üçüncü uçuşu son ve ebo-
di uçuşu oldu. Zavallı Comaschi Âdile Sul­
tanın yedi gün yedi gece süren düğümünü
daha çok neşelendirmek için uçmuştu. Sert
bir poyraz esiyordu, balon İstanbul üzerinde
bir saat kadar görünmüş, sonra «özden kay-
bolmuşdu. Bu hazin vaka üzerine o zam anm
gazetelerinden Ceridei Havadis şunları ya­
zıyor:
«Şiiri H üm âyunda Komaşki adlı baloncu
Haydarpaşa sahrasından yükselmiş, ineceği
yerlerde kendisine yardım edilmesi için ta ­
tarla? çıkarılması hususunda ferm anı âti ya­
rılmış İse de şimdiye kadar b ir havadis aîı-
natnam ». b$%t kimseler Komaşkinin telef ol­
duğu kanaatine varm ışlardır, çünkü o gün
rüzgâr ş ddelli olduğundan balon topaç gibi
donup âletlerinden bâztlanm n düşmesi
mümkün görülmektedir.
«Gerçi balonun ziyâde yükselip in m e s i
için balonun yukarısındaki selâmet kaputtu-
n» İple çekip açdıktan sonra fazla gaz çıkarı­
larak yere yaklaşmak mümkündür, f a k a t ka-
pıı ac»l*nadıfcı takdirde baloncu şaşkınlığın­
dan ne yapacağım bilemez. Baloncu bu defa
haddinden ziyâde yUkselmİşâi. Bazı k im s e le ­
r in kanaatine pare akit başında olsa idi in e r ­
di. Mirin aşağılarda »ü* « âr şiddetli olduğun­
Sftfi4 - ISTANBiîL
dan jklı başında ria o l» inemezdi Şu kâdar
var -ı, o biı* kaç kimse ile beraber iyi
dürbünlerle gazı s-ıkU£ını gördüğümüzden
inşallah selâmet ile yere mor.*
Y<d* «iün s o n ra y in t: C e rid e i Havacfj*
g a z e te s i ş u - a l ı r l a r ı y a z ıy o r d u :
«Zavallı Komaşki'dcrı bu ana kadar btr
haber ,gç)me^i^îndew telef alduftu anlaşılı­
yor. O RLin, yanında bulunanların söyledik­
lerine göre baloncu yemeği ag yiyerek içki*
yi çok içtiğinden öyle mest olmuş ki, balon-
culuk «sıratını bilenlerden biri beraber (il­
melini istediği vakrl. balonun yerde bağlı
olduğunu fark edemeyen Komaşki:
— Bak, beni bile kaldıramıyor!,
cevabını verm 'ş. balon yere ineceği zaman
azar azar yere dökülecek torbalar içindeki
kumlardan da ekserisini gene balonun yere
bağlı olduğunun farkına varmadan almamış,
bağları çözüldükten sonra balon, delJ olmuş
kuş gibi havaya uçmuştu. Onun için Komaş­
ki. ya havada dönmüş, ya denize veyahut üç
beş r i n yukarıda kaldı ise Afrika'nın ötesi-
ne veya Hind veya dünyanın b ir tarafına
ri(]?mü^ür.>
Bu hâdiseden y'rm i sene sonra. Ameri*
kah bîr baloncunun yine İstanbul'da balonla
uçur tecrübeleri yapması üzerine Hakayİk-ul
Vakayı adlı gazete şunları yazmıştı:
«Bundan yirmi sene evvel Komaşki na*
mındaki bir baloncu İstanbul'a getirilerek
Üsküdar'dan uçmuş ve herkes kemali laa-
cüble seyretmiş. Balon uçarken Komaşki çap-
kasiyle seyircileri selâmlamış ve balondan
aşağı bir takım kâğıtlar da atmış idL O za­
man balon içindeki adamın canlı olmayıp
halmtimundan oEciuğd tahmin edilmiş idi.
Komaşki uçtuktan sonra ne tarafa gittiği ve
nereye Hnstîijjfr haber alınamamış. Kimi de­
nize düştüğüne kitnr karaya İrdiğine ve kimi
eüya kürrei nâre çıkıp yandtfına mâna ver*
miş ve;
Mylrdl mürf-n kaza ervri havada Urlh
KDw-f nı*n* fihnp jandı Konuskl frn n rtrf
Tarihini inşad ve karaya indlfinİ kabe*
verenler bir takım hîkayeler uydur/m’ŞİArdır.
Merkum buradan havalanıp vnek kadar ka­
lıncaya kadar görülüp sonradan büsbütün
kaybolmuş ve Anadolu tarafında bir tarlanın
kt+p:/7 gmupg r jn n tjln rn|
 AfBtKLOFgPm - ’İÜBŞ
(jgfrinc ‘ndlğifti bir çiftçi usakdan görüp
AŞigıya yaklaştıkça yamnda bulunan iki çift-
çjvfl de hiber verip bunlar bir araya gelerek
ç&tert™ havaya dikdiklerini vc kimi büyük
kartal kUŞU ve kimi çekirge kümesi zan et-
jnişlef vc bu esnada balon yere iîîince Kan e l­
likleri giW kuş ve çekirge kümesi olroavup
ûiıcsk bulundukları yere gelirse lopeleme-
ğe karar verip ellerine birer sopa alarak ve­
re inmelini beklerken balon yere inmiş ve
içinden bir adam çıktığını görünce ellerinde­
ki sopayı bir tarafa atıp kaçmışlar ve köye
gelip Kökten yere b ir adam indiğini haber
verdikteri o zaman rivayet olunmuştu.»
8afrî Toydenıir
<T&rîh Dünyası Mecmuası}
İ î A m \ VAKASI — ÎJcJnci AbdüJhamid
devrinde olmuş tuhaf b ir vak'adır ki Ahmet
iîâsim merhum şöyle naklediyor:
t Pek iyi hltırumdariır ki KadıkÖvümde
zevzeğin biri evinde kırm ışı k&ğıddan bir
balon yapmrç. içfne saman tiitaüyü doldurup
salıvermiş. Bunu gören diğerine göstermiş
dtrken hafiyeJerden birinin gözüne ilişmiş,
herif paçaları sıvamış, Ali Şâm il Paşaya koş*
muş, merhum kıltemı, rovtlverini takmış,
atan ların ı toplamış, {terken hâdise Ü sküdar
MüiMtaffifl ıgıiın oradan Beşiktaş'a, oradan
da Yıldıza aksetmiş. B re meded!
«Denizden istim boliu su, karadan arabalı,
Paytonlu, atlı, veya b ir sü rü m em ur koşuşma'
ğa başlamış. Vapurdan çıkar çıkm az haktim
ki Kadıköy allak bullak. H aneler alan talan.
Fehim. Refik, sakalh mehmed Paşalar, K im ­
di Beyler, Polis Müdürü. H eyeti tahkîkiye
R«isİ, komiserler, polisler, siviller kol kol ge­
riyorlar. Bildiğim birine sordum:
— Ne var?
— Ben de pek iyi bilemiyorum ama bir
Ş*y uçmuş diyorlar..
Diğerine sordum:
— Yıldızdaki bombanın aynı varmış, onu
«uyurlar..
lîir üçüncü:
-— İki ermeni bir balona binmişler, nere
y* gittikleri belli defti).
LHirdimdüSü eliyle köşedeki periikâr
Ibtrberj dükkânın; göstererek:
- Bunun kadar varmış, kırmızı iınâf*
n/group/merakediyorum
BALOZ, BALOZLAR
Besincisi:
— Denize dü^müj de yine sönmemi*,
kim bilir ne kadar alefli imiiff,,
Nihayet pahalara menaub biri:
Ben de gördüm, nefret şey idi!, takal
nereye gitti bulunamıyor, belki yirmi ev ba­
sıldı..
Dediler, Tam bu esnada idi ki mfiderfi,
acı b ir tarrjike iştdildi. Tîen bile kavlim , he-
yt*can o derecede salgın bir hâle gelmişti.
î.le£er dükkâncının biri bu gilrühi enbOhun
cevelünır-dan pirelenm iş, dükkânı^ vaktiyle
kapayıp sıvışayım fikri ile dem ir kepengı
alaşağı etm iş imiş. F a k a t zavallı adamcağız,
biraz evvel fâre efeliği biti paraya kaçacak yor
arayan haşiyelerden, onlarca ıstılahatdan ol­
du ğu iizere b ir k^ç ara b a d ayak yidi idi».
B ib i: Ahmet Flasün. Gülüp ağladıklarım.
BALO SOKAĞI — Beyoğlu İlçesinin
m e rk ez nahiy esinin H ü seyin ağa MahaliöBi
sokak larınd an ; İstik lâl Caddesi ila Dolap de­
r e caddesi arasındadır. İs tik lâ l Caddesi kavu-
şağm dan gelindiğine göre sağ kolda Büyük
bayram, Abanoz, J£üçükya2 icı, sol kolda da
Soiûkz&de, Nevîzâde, Topçekenler sokaktan
ile kavuşakları vardır. Solakzâde sokağı ka-
vuşağına kadar iki otomobil ra h a t geçebilir
genişlikte iken bu noktada azıcık daralır, ara­
balar adetâ birbirine sürtünerek geçer; yo­
lun sağ tarafı taksi parkıdır. Büyükbayram
Sokağı kavuşanına kadar asfalt dökülmüş­
tü r, yer y er bozuktur; geri kalan kısmı pa­
k et taşıdır.
Balo Sokağının iki kenarı 3-6 $aar katlı
kâgir - beton ap artm an lard ır, hepsi bakimi),
hâli vakti yerinde aile m eskenleridir; doktor
muayenehaneleri, terzi atölyeleri, ticarî şir­
k etler v ard ır; apartım au altı dükkânlarda ga*
ie te bayii, tütüncü, bakkal lokanta, kundura­
cı, elektrik tâmircisi, kahvehâne, pastacı, sa­
yacı, radyocu, tuhafiyeci, berber, terziler ile
.^evklye Pavyonu, Nato Foto, Türkiye Çiçek
yetiştiriciler satış kooperatifi yerleşmişlerdir.
Mükemmel çarşı boyu, carih, hareketli bir sn-
kaklır iMarl. 1960)
H akkı üöktürii
BALOZ, HALOZLAJt — İatanbulun ilk
barlarıdır, ve müdavimleri ayak takımının
hayarat ve erfizU gürûhu olmuş; kötü arka-
 &AJ. SOKAĞI — 2066
«taşların, refâhate meyyal bendeginın yanın­
da buralara dadanan kibar evladları, bilhas­
sa genç ve toy mirasyediler de olmuş ve ek­
seriya başlarına tilrlU felâketler gelmişler.
Balozların hemen hepsi Kuraköyle Tophane
arasında İdi.
Baloz adı, «Balo»nun İtalyanca#! oyun
y a n , oyun tç:n topluluk manasına «Balto»
kelimesinden bozmadır. Sermed M uhtar Alus
İstanbul Ansiklopedisine verdiği nolda şun­
ları yazıyor; «Karaköyden Tophaneye doğru
giderken, tram vay caddesinde, sağlı sollu,
pek çok İdiler. O güzergâh ve havalisi, asırlar-
danberi İstanbul Limanına jgelmlş veya uğra^
mış yabancı gemiler n kaptanları, tayfaları
gibi haşarat gürûhıınun yatağı; başdan aşağı
meyhaneler, bu m eyhanelerin içi de sarhoş
adamlarla, süfli fahişeler ve zevk âleti süfli
oflarlar!* dolu.
«Galata balozları Sultan Aziz zam anında
açılmış, süratle çoğalmış» ikinci A bdülham Jl
devrinde de mevcud idiler. M eşrutiyet yılla­
rına, hattâ zam anıaa kalırsa, birinci Cihan
Harbi ten d erin d e de bunlardan bir kaçı kal­
mıştı.
«Balozları işletenlerin çoğu, fuhuş bata­
ğından yetişmiş, gençliği v e güzelliği elden
gitdikden sonra, eski yavuklularının him aye­
sinde bu işe atılm ış k a rt fâhişeierdi; k i en
namlılarından biri «Zorba* lakabı ile meş­
h u r k a n idi. Benim gördüğüm m eşhur baloz­
la r; Zorbanın Balozu, A lafranga Baloz, Y ük­
sek Baloz. SŞerbethâne Balozu, Rus çalçısj
Madam Rcla’nm B atakhanesidir». (B ütün bu
pim lere bakınız).
Bu ansiklopediye «A lafranga Baloz»
maddesi yazmış olan bu değerli m u h arrir Ba
loz notlarına da m ezkiir B ak a hakkında şu
satırları eklemiştir:
«Meselâ bunlardan A lafranga Balozun
yer.nde şimdi bir fotinbağı fabrikası v ardır
(1946). B u Baloza. 2fv3û ayak m erdivenle çı­
kılır. Etrafta masalar. Orta boş, dans yeri.
Sağda küçük bir tiyatro şanosu; önünde yedi
sekiz kişilik orkestra.
«Müşterilerin hepsi şapkalı. Kefalonya-
lılar, Çakanozlar, M altızlar; ecnebî gemiciler,
ateşçiler; Moskof, Fransız, Hırvat, Y unan mli-
letindeo ayak taktftu. «Alafranga balozun
yosmaları ötekilerden biraz daha yüksek: da­
http://groups.google.co
- Ista k b u î ,
h a seçme. H er dansa kalkanın, polkaya, ma­
zurkaya. valse tutuşanın damına bira alesta.
Garsonlar gözbağcılıktan yana öyle kurd ki*
bardakla beraber çifter çifter tabak gatirip
lâhzada kuleyi di kivermede ler.
«Buranın en gözbebeği kokanası, Kam*
bur Manyo idi. Manyo kusursuz güsellerden-
di. K am burluğunun takılm asına sebeb boynu­
nun kısıkça oluşu. Saray tüfekçilerinden bi­
ri* masanın m erm erini kaldırıp beyni budur
d 'y e İndirmiş, zavallıcığın boyun kökü içine
göçüvermiş».
UAL SO K A LI: — 1&34 yılı basıları Be­
lediye Şehir rehberinin 29 No, lu paftasında.
Kadıköy ün Acıbadem - İkbaliye mahallevl ” ,
sokaklarındadır. Zaam et Sokağı île Pomak
sokağı arasında uzanır. Pom ak sokağından
yüründüğüne göre 75 m etrede Yeni Mütevelli
Sokağı ile b ir d ö rt yol ağzı yapar. Bu sokak­
tan sonra pek dik olm ayan bir yokuş başlar.
Sağda İkbaliye Çeşme Sokağı ile kavu^a|ı
vardır. Sokak sekiz m etre genişliğinde olup
tam am en kabataş döşelidir. Pom ak sokağın­
d an girildiğine göre sağ köşede telorgü De
çevrilm iş bahçe içinde d a lla n y ere değecek
şekilde düşük, yaşlıca b ir ceviz ağacı sokağa
b ir güzellik verm ektedir. Sol köşedeki birin­
ci k â g ir bina, ondan sonrakiler sokağın somı*
na k ad ar b ire r ikişer katlı ahşap v e kâgfr ev­
ler olup yalnız sağda kapısı bulunan, bu 50*
kağm tek büyük yapısı, 1959 d a tamamlan­
mış üç k atlı 12 d aireli A lbayarks apartmanı­
dır. O rta h alli ailelerin m eskenleri olan evle*
rin çoğu bahçelidir. B u satırların yazıldığı
Mayıs ayının ilk haftasında badem ağaçlan,
ceviz ağ açlan ve um um iyetle biitün bahçeler
yeşerm iş ve sokağa ayrıca b ir güzellik vermiş
bulunuyordu-
Ü35AR Kocao*ıo
BALSUYU, BALSUCU1AB — Şaraba,
h aram 'olduğu için el uzatm ayanlar tarafın­
dan rağbet edilmiş sekır verici bir içkidir ki
zamanımızda yapılmış, satılıp içilmez olmuf-
tur. Evliyâ Çelebi onyedinci asır ortasında
balsuyu satan 50 dükkân bulunduğunu* ve
balsuculann da usta ve çırak 300 nefer olduk­
larım söylüyor, ve: «Bunu Atinada hakîau
m eşhur K flâiun sead etm iştir. Evvelâ pâk ba­
lı şerbet idüp İçine «hemel kökü» (ne oldu-
 .■a n tLOPEPte» — 3067 —
gggaf bilntiyoftız, d o ğ a ı okuduğum uza da
çgâ/ı dehliz, elim izdeki luga tla rd a bulum a-
koyarlar, ele k lerd en aüzüb y a tırırla r,
iki günlük olun ca in san a tü rk ü ırla tır b ir
jpvte m âlik ö tü r, a m m i m u k av v i olduğu sa>
hitlr-* dlyor-
Bibl: Evliya çelebi. I
BALTA — T ü rk lû g a tın d a v e tu rk ç e n in
İstanbul a |* ın d a ağ aç k esm eye, odun y a r­
maya* *skİ ahşab inşaatcfa d ire k olacak ağaç*
İbi-i kaba sab a y o n tu b h a zırla m a y a y a ra y an
ile t |B : B altacı. B altac ı O c ak la rı: B altacı,
odun yarıca).
G ünlük soh b et d ilin d e d e y im le re girm iş.
|« ve bübassa y e n iç e ri o rgosunda esk i İsta n b u l
hayatı bakım ından m ü him b ir isim o lm u ştu r
(B :Balta olm ak; B a lta a sm a ; B alta v e rm e ;
Baltayı taşa v u rm a ).
H er kişinin g ü n lü k rızık y o lu n d a İşi. m es­
leği k â b ı b ir ta k ım â le tle ri, e şy ay ı taşım a
m ecburiyetinde o ld u ğu n u söylem ek için gu
sel bir tekerlem e v a rd ır; m esela b ir g a zete
fotoğrafçısı işe g id er, om uzunda ç ift k a m e ra
ve ağırca b ir flaş a s ılı:
— Y ine y ü k le n m işsin ’..
Denilince, eğ er m ü n ev v er ta b a k ad a n ise
ervahı şudur:
— N e yaparsın , b alcı k ın n ın b al tası,
fıdımyancmın baltası!...
Şâiri bilinm iyor, b ir m terâ bnhfc akslliffinf
anlatma yolunda k u lla n ılır:
— M aarifteki ûşirt n r nldıı?
— O lm adı...
— H ani söz v erd ilerd i. hem en tayin ede*
fekleıdi...
— A ğustosda su y a g rs e m , b a lta kesmez
baz olur!..
B ıyıklara u stu ra v u /o lm ad ığ ı. bilâkis bı­
yığın hakaret için cczâen kesildiği devirler*
de avâtnı kof nah v et ve g u rû ru ifâde -İçin
«Bıyığmı b alta kesm ez, bıyığını b a lta kesm i­
yor» denilirdi. E sk i vak’an üv isler bilhassa
ihtilâlleri a n la tır iken Y eniçeri veya sipahi
zorb&lanzun şım arık pz&met v e g u rûru nu bu
tâbir ile an latırlar, m eselâ: ocak ağala-
nwn bıyıklarını b a lta kesm ez oldu» d erler.
«Baltaya sap o)mak>, mecSzen iş» meslek
^ûlıibi olm ak; ta k a t günlük sohbet dilinde be-
•"W daima m enli eigaa İle k u lla n ılır:
jn/group/merakediyorum
»ALTA ASMA
__Y aş o tu z oldu, koca h erif, h a li b ir kat*
taya sap olamadı, sabahdan akşama kahve
peykesinde pinekliyor...
Müsbet &fgaa İle kullanıldığı zaman dahi
bahsedilen kişiyi küçümseyen bir İmâ taşır:
— Mahdum İşe girdi mi hem şire?
— Hamdolsun.. b ir baltaya sap oldu...
BA LTA — Y eniçeri argosunda, 1 ) Y eni­
çeri zo rb aların ın b ü y ü k v e y a kü çük İstanbul-
d a y ap ılan y e n i b ir b inadan h a ra ç alm ak için
yapı y e rin e a sd ık ları v e sapında zorbanın
m en su b olduğu Y eniçeri o rta sın ın nişan deni­
le n alâm eti fa rik a sı b u lu n a n b alta, k eser veyâ
k ü re k <IL: B a lta a sm a ); 2 ) : Y eniçeri zorba*
Itr in in İs ta n b u l lim an ın a tü c c ar m alı getiren
g em ile rd e n h a ra ç a lm a k İçin gem ilere asdıfc-
la n ta h ta le v h a la r k i üzerinde, zorbanın men*
su b oM uğu Y eniçeri o rta sın ın nişanın resm i
b u lu n u rd u (B .: B a lta a sm a ); 3 ) : Yeniçeri
zo rb a la rın ın u yg u n su z g ü ru h u n d an b ir m ah
h u b e fah işe a v re ti v eyâ m ah b u b b ir hlz oğ­
la n ı in h isarı, ta sa rru fu a ltın a aldığını bild ir­
m e k ü z e re a v re tin y a h u d oğlanın sağ omuza
iliştird iğ i v e üzerind e m ensub olduğu yeni­
çeri o rtasın ın sırm a işlem eli nişanı b ulu nan
çevre, peşkir, destm âl, d estar [B ,: B aîta
v erm e1) .
B A LTA ASMA — Y eniçeri argosunda,
b ir yeniçeri zorbasının, ayakdaşı-adam ı ve
y in e ocakiı hezele ve h ay ta g ürû h u ile b e ra ­
b e r y atağan , bıçak k uv vetine day an arak ha­
raç alm ak îçıu herhangi b ir işe, m âni olmağa
k alk acak olan ları ölüm le tehdid ederek, ci­
h a n a m eydan okuyup pervasızca el atması,
ve b u n u ilân için m ensub olduğu yeniçeri
ortasının «nişan» denilen alâm eti farikasını
b ir levha şeklinde resm ettirerek bu levhayı,
h araç alacağı bü y ük yapılara. İstanbul üma*
nına ve iskelelerine tüccar m alı getirm iş ge­
m ilere götürüp asması.
B alta asm a zorbalığı, zorbalık yolunda­
ki b u tâb irin yeniçeri argosuna girmesi, Ye­
niçeri Ocağının b ir ask er ocağı olm aktan çı­
kıp h aşarat yatağı hâlini aldığı Ü çüncü Sul­
tan Selim 'in devrinde başlamış, Vaka’İ Hay-
riy ey e kadar devam etm iştir.
190 Yeniçeri ortasının kılıç, top, mızrak»
balta, gemi çapası, kayık, çadır, minâre, ca­
mi. arslan. deve, at, kuş, balık, çiçek, ağaç,
 b a l t a a sm a
m erdiven, süpürge gibi güzel, çirkin, m ünâse­
beti!, münasebetsiz bir alâm eti v ardı ki, bu­
n a «nişan» derlerdi. <B : Y eniçeriler) O rta
nişan lan, kışlalarda koğuş kapılarına, şeh ir
içinde de. hangi orta hangi sem tin m uhafaza
ve inzibatına m em ur iae. oradaki Y eniçeri
kollujtanun kapısına ve o rta b ay rak larının
üzerine nakledilirdi. N işana uğruna te re d d ü t­
süz ta n fedâ edilecek bir kııdsiyet verilm iş­
ti.
Son devirlerde Yen çerfler. O rta nişanla­
rını bâzû ve b aldırlarına d e dövm e su re tile
n a k şettirir olm uşlardı: kısa diz çağ rı g iy d ik '
ferinden b ald ır n işan lan dâim a g ö rü n ür, toz­
luk tak ın ır p la n la n da, k ahv elerd e o tu rd u k ­
ları zam an, ayak larınd an p ab u çların ı ç ık a rır
İken nişan gösterm ek için b a ld ırla rın d an
da tozluğu atarlardı.
Onyedinci a sıı o rta la rın d a devşirm e ka­
nununun k a ld ırılm a s ı v e ocak kapışm an, Y e­
niçeri oimak isteyen herkese açılm asından
sonra. Ocaklı olm anın n üfuzundan istifade
ksygısile bü tün esnaf, kayakçı, ham m al,
dellâk gibi ay ak takım ı ve b a ld ın çıplak ser­
seri, h ayta g ü r û h u bile Y eniçeri y azılm ışlar­
dı.
Y ukarıda hududunu çizdiğim iz d ev irde
ise, Y eniçerilerin esnaflığı m eşrıı ve edepli
b ir İş olm aktan çıkarak bir şek a v e t h alin i a l­
mış, büyük şehir halkını ve tü ccarın ırz ehli
olanlarını u lu o rta soym ağa başlam ışlardı. Y e­
niçeri kabadayılarının b u y o ld a ic a b ettik le ri
en kârlı usul de İsta n b u l lim anın a m al v e er-
2 ak getiren tü çcar gem ilerine «B alta asmak-.
İdi. Bâzu ve bıçağına güvenen zorb a-kabad a -
yı, üç, beş, hattâ büyüklü küçüklü o tu z k*rk
tekneye kadar, gem inin b u rn u n a , m en su p
olduğu o rtanın tah tad an yap ılm ış kocam an
b ir nişanını m ıhlardı; b un u nla, o ppjninîn
kaptan, gemi sahibi v e gem inin içindeki m a­
lın sahibi olan tu cv an n kendi him ayesinde
olduğunu ilân etm iş olur, b u .h im â v e karşılı­
ğı olargk b u gem inin ham ulesinden b ir arslan
payı alırdı.
H e r nam lı zorba*kabaday uııo birk aç yüz,
*li bıçaklı, vurucu yakıcı adam ı, tehlikeli
baldırıçıplaklardan m ürekkep b ir çetesi bu­
lunurdu. H e r nam lı kabadayının çetesine i r
vazifesini gören b ir d e m ükem m el kahveha­
nesi bulunm ak adetli P e k m ükellef y apılıp
ISTAOTVL
döşenen b u kahvehanelerin üzerine de bekâr
o daları y ap d m ak adetti. Başkasının hah^fm,
in d irip kendi baltasını asm ak için, bir zorba*
kabadayının, rak ibin i, hasınım bıçağı altın*
dan geçirm ek lâğımdı. Yâni b ir kabadayı dü­
ellosu o lurd u . B u bıçaklı dögüşm e bazan iki
ra k ib in çetele ri efrad ı arasın d a b ir şehir mu­
h arebesi h a lin i a lırd ı. Bu bıçak oyunlarının
sahnesi d e G alata su rla rın ın dışındaki hen*
d ek idi. B ugün en u fa k b îr iz) bile M fn trn u
o la n G alata hen değ in in İstanb u l tarihinde
ro k k an lı h a tıra la rı v a rd ır. 4B.: H endek)
İsta n b u l U m anına gele» yaş meyve V*
sebze ise, b a lta sah ip leri tara lın d a n doğru­
d an d o ğ ru y a k en d i s ah a la rın a İndirilir, orada j
k en d i a d am ların a d ile k le ri fia tla sattırılır,
çem i v e m a l sah ip lerin e d e keyflerm e göre
b ir n a k liy e ü c re ti v e rilip hesap çıkardırdı:
S a h h a fla r şey h izâd e E s a t efendi «üssü Za
f e r t ad ın d a k i m e şh u r eserin d e kaydeder:
B u n la rd a n b iri, b îr seferin d e K aram ürstlden
m ey v e g ö nd eren b ir adam a ç ık a rd ı4! pusula-
d a » n a k liy e , k a n ta riy e , ham m aliye, dükkân
k ira s ı v e sa ire , b irço k m a sra fla r kavdett'kten
so n ra m al ş u k a d a r n o ksan çıktı, b u kadarı da
Ç ürüyüp a tıld ı d iy e re k m al sahibini borçlu
çık arm ış, ü stelik d e p a ra istem işti. . Malını
v e rd ik te n so n ra b ir d e b orçlu kaldığını gören
adam cağız n e cev ap vereceğini şaşırm ış, balta
s a h ib : z o rb a Y eniçerin n hesap puslasın* İb­
re t o lm ak ü zere K a ra m ü rsel iskelesindeki
k a h v eh a n e le rd e n b irin in d ıv a n n a asmıştt.
A le m d a r M ustafa P aşan ın çok kısa sür­
m ü ş d ik ta tö rlü ğ ü n d e (B .: M ustafa Faşa.
A le m d a r), Y e rîç e ri z o rb a la rı şiddette lâktb
ve b a şlıca la rı Sdam ed ilm iş (B .: M ustafa Ağ*.
B u ru n s u n ); b a lta asm ak şidd etle yasak edil­
in ş , tü c c a r g e m ile rin in b u ru nların daki «Bal­
t a l a r , Y en içeri n işan le v h a ları indirilip Par*
yalanm ıştı.
Y eniçeri zorb aları ta ra fın d a n l>alta W*
lan y e rle rd e n b iri d e İsta n b u l içindeki yapı­
la r idi. M üslim ve g a y rı müsüra» 2eng*n v e
y a o rta h a lli; konak y ah u d evceğiz. bir adam
çatı ç atm ak istedi m i. o sem ti bıçağı altından
geçirm iş Y eniçeri zorbası gelir, veya «ırgad*
başı» unvanı altın d a adam ım gönderir, o d*
yapıya, sap ın d a v e d e m ir sath ın da zorbanın
m ensub o lduğu Y eniçeri ortasın ın nişanı bu­
lunan b ir b alta, k e m veya k ü reğ i yapın»)
http://groups.google.con
r .^ O O -O fg D İat___________________________
^ f j a i n c t e s uygun yerin e aaardt; «Balta»
jgjdı mı, y>P' sahibi artık yapısına kerışa-
ra e ü \ ksreste, çivi, tuğla, kiremit, kireç ve
ne liz ım u b * lu u h ıb in in vasıtası ile
jldırtır: u«U. kalfa, dülger, rerdeci. rakkaj,
uvacı. ırgad olarak da balta sahibinin bulup
gctlrdijl adam ları kullanm ağa m ecbur olur-
j Uı Baltayı asan zorba, yapı için gereken
jeylerl diledi# yerden narhın üstünde fiat
ite »Ur. amele işçi gündeliği yinB narhın üs­
tünde tiy in ider, İki misli gündelikle adam
^alışdırır, parayı tam tahsil eder, yerlerine
dağılır, öderken de noksan öder, arad ak i bü­
yült fark <*a zorbalık payını teşkil ederdi.
yapılardan sem tin Y eniçeri kolluğu za­
bit ve neferleri d e b ir hisse a lırlard ı, b ir nevi
hava param olduğd için b u n a kendi a ra la rın ­
da »Tavyârat* d en ilird i; b ü tü n resm i tnua-
raeieaat temam lam ı; olan y a p ı sahibi kol lu-
gun lavyâret akçesini d e fa te n v e peşinen
vrrmedıkre, veya haftalık takside bağlam a­
dıkça işe başlayam azdı; k olluk zâbit ve n efer­
leri de ekseriyâ evvelce k a ra rla ştırıla n mik-
dardan ziyâdesini koparm ağa çalındıklarından,
tapıya baltasını asm ış Y eniçeri zorbasının
adamlarını işden m enetm eğe k alk ar, iki ta ­
kım arasında kavgalar, h a ttâ bazan kanlı
ı-ak’alar olurdu, C evdet ta rih in d e b u yüzden
-ısmış son derecede şsydn d ik k at b ir v ak'a
kayıtlıdır;
Hicrî 1233 K um kapu yang ın ınd a B üyük
Ermeni KUlses1 d e yanm ıştı. K ilisenin inşa-
sına ballandığında m ü tev elli heyeti b alta sa ­
hibi hlı zorbanın him âyesine sığınm ış, İşi
zorbanın ırgadbaşına b ıra k m ış olduğu haUle
civardaki Y eniçeri k olluğu zâbit ve n e lerleri-
»*, ve semtin kahveh&ne k a b ad a y ıla rın a da
b K r miVdar p a ra d ağ ıta ra k h a tırla rın ı hoş
stanişti. F a k a t y apı çok b ü y ü k olduğu için
par» koparmak için gelen gidenin aı-dı kesil-
“lemişti. Bir giltı K um kapı K olluğu takım ı
Belmiş, o akşam ki ra k ı p a ra la rı v erilem eye­
cek olursa am eleyi d ağıtacaklarım söylem iş­
indi. Bu m üdahale üzerine ırgadbaşı yapıda­
ki amele ve ren cb ere V urun em rini vermiş,
koltuklularla bü y ük b ir kavga çıkmış, kavg»
ta derhal m ukaateleye dön m ü ştü ; ik i taraf­
ı n da tiler, y a ra la n an olm uş, am ele kalaba­
mı olduğu için k o llu k Y eniçerileri kaçmağa
U lam ış kaçar iken b ir kolluk neferi can
ı/group/merakediyorum
_ BALTA ASMA
hevh t|e civardaki bir kadınlar hamamına
dalmış neferin ardından hamamı baaan ame­
le ve ırgadlur Kolluk neferini hamamın iç
halvetinde yakûjayaraV; «ırukliyc liirukliy»
dışarı çıkarm ışlar vc hamam kapusu önünde
kallelmlşlerdl. Humam’da çıplak kadınlar pek
ılehfctii anlnr yaşam alar, düşüb bayılanlar
olmuş, bir kay gebe kadın çocuk düşürmüştü,
Bhxkn dil bir yapı, her hangi bir Mebeble,
Yeniçeri ocağının büyük ağaiarındanbirinin
verdiği emir ve asdırdıgı balta ile durduru'
lurdu. Yine m üverrih Ahmed Cevdel Pa**.
Y eniçerilerin zamanını idrâk etm iş şöhret ra­
hibi yağlı bir zâtin (Paşa maalesef b u zâtin
adını verm iyor). Ağzından şu fıkrayı nakledi­
yor1; fıkra son derecede gâyâoı dikkattir. Ye­
n içerileri zorbalıkla ittiham edenlerin gure-
bâya fu karay a karşı takındıkları tav ır da
zorb acad ır; her halde ib retle okunacak, koca
b ir m illetin içtim âi bünyesinde böyle «ivil*
çeler koca b ir y aranın açıldığı görülecek sa­
tırla rd ır :
cO nbeş onaltı yaşlarında idim. Yeniçeri­
lerin tu£yam artık taham pıul olunmaz dere*
çelere v aru p bütiin halk bunların tahakkü­
m ünden bizar olm uşlar idi. Hatt F e y k h iM
sem tinde pederim in b ir harab konağı olup
tâm iri m urad eylediğinde yıkılıp yeniden in­
şâsına başlanır. K onağın cadde üzerine olan
köşesinde A yşe kadın nâm ında d ul bir hâtu*
n u n İki odalı harabe b ir hânesi var idi kİ
onun o halde durm ası konağın manzarasını
çlrkinleştireceğm i bâzı ehıbbâ pederime İh­
ta r eylediklerin pederim Ayşe kadını ça»
girip:
— Komşu kadın, senin hanenin bana
Kizûmu oldu, kaç kuruş değeri varsa vere­
yim , hana te rk eyle!..
Demesi ile îıâ tu n bin ku ru ş laleb etti.
Pederim râ 2 i olarak :
— Y arın sabah gel de parasını vereyim.,
demfyll.
Kadın ertesi gün gelüp binbeşyüz kuruş
İstedi; biraz m uhâvereden sonra ona da rlzı
olup fakat p aran ın verilm eği daha ertesi gü­
n e kaldığından A yşe kadın üçüncü günü sa ­
bahleyin gelerek iki bin kuruldan aşağı vere-
m iyecegini ve nlhâyet bu m ikdara dahi m uva­
fak at olunduğu halde dördüncü gUnü sabahı
yine gelüp üçbin kuru$ verilm ezse râzı olma
 BALTA ASMA - 20*70 -
yacağını söyledi. Bin kuruş değeri olan bir
haneye hâlunun üçbin kuruş islem en pcde-
J'tfi gücüne gittiğinden Ayşe Hâlun ile m üna­
zaa taşlayıp:
—iki bin bcşyüze vermezsen ben do ha­
neni cebren alırım!.
Diye korkutm a yollu bâzı söylerle khdın
def idüp tâm irat ile meşgul olduğu sırada
Feykhfmode çalışrmıkdn olan boyacı uslula­
rından ve yeniçeri eşbehlerinden A hm ed Afifl
mitmtvitı bir h erif konağa gclüb:
— V*l]fdcmin hanesini îk ib m b eşy ü z k u ­
ru şa cebren alarak yık acak e fe n d i k im im iş
bakayım ?!. Ç'ıksır. m e y d an a g ö r e v in i? '.
Diye asuI savurm ağa başlayınca p ed er
yanına çagprub Lisânı m ü n â sib ile m acerayı
anlatm ak istedikçe h e rif soğuk tav ırlarla hu*
sûmet ider.
— Aman daya., hele söz dinle., is şöyJc
başladı, böyle oldu!, denildikçe uslanın hid­
deti şiddet bulur.
— Be canım, sen em ri H akka dahi râzı
olmaz mısın, l$te çtahkem e, işte hâkim , h ayd i re y im e bırakınız* d ıy ü b e rtesi gün elbiseye
gidelim, danışalım, hü k üm et n e rey id erse
razı olalım!.
Gibi sözlerle iknâa başlayınca:
— Ben n e hâkim , n e şeriat tanırım , ben
Yeniçeriyim benim sözüm sözdür t...
Diye feryada başladıkda h erifin had nâsi-
Jttshgı pederimin hiddetini tah rik eylediğin-
den: ^
— V ay bre edepsiz!, b ak etdiğİ heze­
yana!. ben adaftta şeriatı böyle ta n ıtın ın !.,
diye Ahmed Ağayı m ecruh edinceye hizm et­
kârlara döğdürtür.
O gün öylece vakit geçUb Sabah oldukda sakallı, bakışı korkunç, sözü sert ve yüksek
Konağı inşa eim ek d e olan fû lg e r ve am ele­
n in hiç birisinden eser görünmez. E bniye
muattal kalır. Sebebi ta h k ik olundukda «Sa­
ka» namı ile m â ru f olan Yeniçeri zhhitânın'
dan birisi alessabah gelerek işhaşıları çagı-
■TUp: — Yapı yapdos oLduL balta aadıkt. İş.
lenmeyecek’. demesi ile am elenin dağıldığı
haberi almır. İş bu dereceye geldikde pedeı
Ayşe kadını» evini alm aktan ve A hmed Ağa­
y ı dftvâ etmekden vaz geçerse d e yapıya de»
Tam etmenin bir tü rlü çâresini bulamaz, k en .
dl&İ B&hi&li mem urlarından olduğu İşin b k
İSÎA-tttttJL
gün üm edi e fe n d iy e nak li mâcerJi ile istim,
d adda bu lu n u r. A m edi efendi:
—. Acciib ş e y ? ! tn? d iy o rsu n u z? !,.
Gibi h ir kaç adele la k ırd ıy ı kapnlır. tîftr».
d in in bu v az iy eti b ir kay ıtsızlık gibi gürün-
d ü k ü n d e n e r te s i g ü n sadâreL k e th ü d a n efen­
d iy e h ik â y e s i h âl idor, o d a h i;
— A m an.ne söylüyorsunuz!? bu ne Itadar
c ü re ttir!, filân diye beyânı tahayyurd*n son­
ra sözü çevirir. P ed erin ise ted b ir ve irâdesi
elinden gidip böyle ehem m iyetsiz bir işi &|.
dırazam a k a d ar söylem eyi niyet ederek gidip
etrâfH e a n la tır. F a k a t sadrazam hayret ve
telâş etm iy erçk :
— N e çare beyfendi, h e rifle r söz djrıle-
in ek ten kaldı, m ü lâyem ette b ir çâre bulunuz,
yorg un luk îâid e verm ez!., cevabını verir.
P e d e r b un u ak şam a bize hikâye etti. Ak­
rab adan olup o rada m eveud bulunan bir zât
.söze bağlayarak:
— B e e fen dim ... işin böyle hâsıl olmaya'
cağını ben size evvel soylem işdira, işi benim
m ü te a llik b âzı eşy âi nefîseden boğça tertib
e ttirib v e b ir o ıik d a r p a ra hazırlayıb beıri
d ahi y a n ın a a la ra k d o ğ ruca Yeni Odalar de»
n ilen E t M eydanı K ışlasına gittik. Yolda gi­
d e rk e n 31 inci C em aatin ustası olub yine ak*
ra b â m ız d an b ulu nan H üseyin A ğaya müraca­
a tla d e f i m üşk ile ç âre b u lunacağı söylenme­
di. K ışlay a vus&liimüzde, binalarının mana­
s ı n v e m e d h a lle ri in san a d eh şet verecek ce­
sim b ir d â ire y e g irdik, H üseyin Ağanın odası­
nı bu ld u k. K apu d a nö b et beklem ekde olan
karakullukçu ile izin aldıktan sotıra huzuruna
girdik. Bu H üseyin A ğa u îu n c a boylu, köse
fak at dilnüvaz b ir adam dı. Refik iin bogçayı
önüne k o y arak pederden arzı selâm ile mice-
rây ı a n la tli:
— Bu da m ahdum udur, siz pek 'küçük
iken görm üşdüniiz, belki tanu n ad ın ttf diye
söz* hitam vevdi. H üseyin Ağa hediyeye si*
v in d î:
— Z ahm et olm uş., b u tek ellü/e ne hacet
vardı., onların hizm eti bizimdir?. gibi $eylpr
aöyleyüb:
— K arakol\ukcu b re!, diye sayha eyledi
ki aklun h aşan d an gidiyor idL
http://groups.google.con
 AjfcfKL0FgPj5*
KaTaİcollükcu k em âli U u m ile titre y e re k
i^ ri girdijede! "K ahve ve ş e rb e t!.” diy e ba£ı-
nb bunlu* getüb içıJdikde:
— Haydi bu efendi ile bu çelebiyi alub ta olmamışdır, üzerinde yeniçeri zorbasının
jQan ortanın ustası ağaya göıür, benden se­
lim idub yoldaşlardan birkaç erkânsız filan
mahalde yspdmakda olan konağa balla as­
mışlar, indirsinler, orası bizimdir, söyle!, di- mak için üzerinde bir orta nişanı bulunan bir
vert* bizi herife terfik etti.
Birçok dâirelerden ve meydanlardan ge­
vrek diğer bir oda kapusuna daha geldik. 8 u
5a|ıi evvelki ustamû ayn) ve fakat yasdık bı­
yıklı idi. pek kerihüimanzer bir adamdı. îk
ram v t iltifata tenezzül etmiyerek dargın bir
çehre ile;
— Biz m d konağa kem nazarım ız çok
jdı, »ma varın ağa biraderim ize dua edin, bal­
tayı aldık!, cevabı İle babından savdu.
Bi2 teşekkür ile avdette iken evvelki ağa­
ya dahi uğrayarak ona da teşekkür ettik, ge-
lüb pedere işi anlattık. Zavallı adam hayret­
ten hayrete uğradı. Sabahı dar idüb erkenden
ve hepimiz blrlikde yaptlm akda olan konağa
geldik, Bjzf m üteakîb kışladan iki saka usta
gellib konağın karşısındaki kahvenin peyke*
si Re otunıb kahve ve çubuk içdikden sonra
dülger kalfası İle ırgadbaşıyı yan ların a çağı*
rar&k:
— Şundİ işe başlayın, lakîn dik kat edile*
oek hat. eğer ağacın birisi y an lış k esilir ve*
y i bir çivj eksik olursa k en d in ta yok bilin!,
•diyerek heriflere b ir d e talim at vererek Çikıb
gittiler. Konak d a yapıl ıb b itti ve A yşe ka*
dinin evi bin begyüz k u ruşa alındı».
"Mecelle! U m uri Belediye1* m üellifi Os*
man Nuri Ergin b u m ühim eserinde "hali*"
meselesini azıcık fark lı olarak naklediyor:
“Eski büyük yapılarda battal meşe ke­
resteleri kullanılırdı, yerli çiviler de çok bü-
yükdü; bu keresteleri yontmak ve bu çivileri
^rastelere çakmak için dülgerler keaer yeri­
ne halta kullanırlardı. Yeniçeri zorbaları yapı
sahibinden İstedikleri parayı koparamayutea
dülgerlerin elinden baltayı alır ve yapıda bit
Çtöye asardı, bu, inşaatı durdurmak manâsı*
** «ii, ve zımmen : - Haddin varsa baltayı al»
tekrar işe başla!, demekdi. O devirde asılan
bahayı yerinden alıb iye başlamak da her ba-
kyiğitm k ân değildi”.
llgro up/merakediyorum
- Ö071 - BALTA BAS SOJtACî
Şurasını ehemmiyette belirtmek Uıer.ı ki
yenileri argosunda haraç almak için zorba
elini temsil eden ' ‘Balta'* dâima blnnefıs bal­
mensub olduğu yeniçuri ortasının alâmeti tâ-
nkosı, nişanı bulunan herhangi bir şey “bal-
tart dır. Haracı alınmayan yapıları durdur­
tahta parçasını asmak dahi kâfi idi. Bulun
kıym et asılan şeyde değil, o ne olursa olsun,
üstündeki yeniçeri nişanında, ve o yeniçeri
ortasından sivrilmiş zorbanın bıçağı kuvve­
tinde idi.
Bir yeniçeri civeleğini, kayıkçı, fırın hiz­
metkârı bekâr uşağı güzel bir genci, herhan­
gi b ir işle meşgul ayak takımından dilber bir
delikanlıyı, nâ<cenîn takımından bir hanımı,
bir fâhişeyl himaye iden ve arkadaşlığını in­
hisarına alan bir yeniçeri zorbası o nigâr veya
mahbûba üzerinde ortasının nişanı resmedil­
miş bir çevre, b ir baş dülbendî, bir peşkir, bir
yelpaze, kabzası nişanlı bir hançer verirdi,
b unların hepsi b ire r "balta1' idi, omuzunda
hâm isi zorbasının çevre baltası ile dolaşan
h a ttâ uygunsuz gürûhundan bir gence, elin­
d e b alta yelpazesi buiunan b ir işifte y e yan
gözle dahi bakılam azdı: “Çocukda falan ağa­
nın baltası vardır**, "Yosma av rettir, ammâ
baJtaJıdır” denilirdi (B-: Balta verm e)
Bu yeniçeri argosu deyimi H item nefis
b ir ım srâ ile şiir diline sokulm uştur.
Balla asmış metil nev f*rfthl ferdftne
M uasır ttirk şiirinde de Hiza Tevfik pek
£ü 2el k u llanm ıştır:
Haksızlık ölümdür, hak yaşamaktır
Sürünüp Yaşayan millet «Ifiklır
Gölünü •|u l. düşman *ll*kt*r
O^vlHli k&t>u}a balta anmasın!
BALTABAŞ SOKAĞI — Beyoğlunun
Taksim bucağının Hacıahmedefendi Mahal­
lesi sokaklarm dandır: 1934 Belediye Şehir
rehberine bakarak yazıyoruz, Fâdılârif Soka­
ğı, K ırkâhyası Sokağı ve Sahanct Sokağı ile
teşkil ettiği bir dö rt yol ağzından K urtuluş
Bostan Sokağı arasında uzanır bir dirsekli bir
sokaktır. D ört yol ağzı başından girildiğine
göre sa£ kolda Yeniâiet» ve Lokum cu sokak'
ta n ile, sol kolda da K urtuluş Salhanesi So­
kağı ile kavuşakları vardır. D ere yatağını an­
 BALM Cİ OCAKLARI
dırır az meyilli toprak 40 k«kltr. Kurtuluş Sal­
hanesi Sokağına bocuk merdiveni» bir sokak
olarak iner. Sol kolda önü çift çevril! b ir
buttan vardır. Üzerinde civarın ihtiyacını kar­
şılayan beton bir çcjflif vardır. Sekenesi,
günlük geçim derdinde olan aileler olduğu
tahmin edilebilir ITemmuz 1 9 6 0 ).
ffilkfcf Göfcturk
BAITAC'I OCAKLARI. ZÜLÜFLÜ BAL­
TACILAR, KSKİSARAY BALTACIİJMU —
Tebardâran Ocakları da denilir, Osm anlt sa­
raylarının kaba hizmet ocaklarm dandır, |s-
tanbulda biri Topkapusu Sarayında (Sarayı
Cedidi Am irede), diğeri Bayazıddaki E ski Sa­
rayda (S ariy i A tikde) iki ocak idi: birincisi
Zülüflü B altacılar Ocağı, yahud sâdece Teber-
dar/ar, Teberdâran veyâ B a h a c ila t Ocağı ad?
ile. İkincisi de Eski Saray B altacılar ocağı ve­
ya Eski Saray T eb erdarlar Ocağı diye a n ılır­
dı.
Zülüflü B altacılar ocağı ve Z ülüflü B al­
tacılar - Koğuştan İkinci A vluda, Bâbüs&e-
lâm = Ortakapu dan girip K ubbeaitı'na gi­
derken Hareme açılan küçük A raba K apusu-
nun yanındaki yapı idi (K rokiye b a k ın a ).
Zülüflü baltacıların sayısı belli bir rakam la
S*lıl»n »ağa: Zûlüfltt H allacı N eferi,
h!• iu ttsL■ BE al kt ii s-------
a n a»* _ft. ____ ___
- 2072 — İSTANBUL
tesbit edilmemişti, devir devir bir miktar
azal mi}. çoğalmış, Takat hiç bir zaman yü*
neferden aşağı düşmemişti.
Zülliflü B altacılar Ocağının en büyük
âm iri, kum andanı "B altacılar Kethüdan*1 tdi-
ocağın diğer zabitlerinin unvanları yukarı­
dan aşağı sıra ile “Baçbaltaci", “Divanhtae-
c i'\ "K ilercibaşı Baltacısı", tekiz “Baltacı Bı*
çaklı Eskisi", bir "B altacı Bıçak Mülâzımı*,
geri kalanı nelerdi, aralarında sâdece hizmet
kıdem i üstünlüğü vardı.
Zülüflü baltacı n eferleri arasında okuyup
yazn-ıağa heves edenlere Ayasofya Camiinde
cam i d erslerin e devam için izin vermek bir
anane olarak y e rle şm ed i; okuyub yazma
ren m iş baltacılara arkadaşları üstünda bir
im tiy az tan jlır, beden kuvveti ile kaba ayak
hizm etinde kullanılm azlar, okuyub yazanlar
arasında da ay rıca onikî nefer güzidesine
"h alife" unv an ı verilirdi. Padişahlar sefere
g ittik leri zam an z ülü flü baltacıların okumuş­
ların d an o tu z nefer, on iki haiife dahil. San­
cağı Şerif hizm etinde sefere giderler, ocakla-
rin a vakfedilm iş m u sh alı şeriflerle sancak ah­
u n d a K u r’an tilâ v e t e d e rle rd i Zülüflü balta­
cı halifelerin in b ir vazifesi d e sarayda hadım
K m lnra*ası Ta*ıcw ı Zülliflü Baltnci, Z ü lüflü B ıü lard a r İ H *
Baltacın ■ m _ a. . <■ _
(İNİM: S. * .
http://groups.google.cor
 rn n sı
2fi7rs —
ımffiD a ğ a la r ın ın c a m iin d e - - te m a ğ ı l a r ı n ı
«Mı*** ldi-
Zülüflü b-iltacılann saray h ız m rrk ;: jun-
lârdı:
Şeker ve K urban bayram larında p M iıh
devlet erk ân ve ricalinin teb rik lerin i Kubbe-
tJtind* kabuJ ederdi B ayram Tahtını hazmc
ajaJan hAZJneden çık arır ve hazine kapusu n-
da B altacılar K ethüdasına teslim ederdi, tah ­
tı h&ziflfr kapusunda K ubbealtına baltacılar
götürür, tebrik m erasim inden sonra d a hâzi­
neye iade ederlerdi. T ebrik m erasim i devam
ederken dc tahtın arkasında du ru rlard ı.
Pâdişahiar bir m ü d d et kalm ak üzere h er.
hangi bir yazlık saray veya k asra takınacak
olsalar, harem i hum ayunun giyim eşyasını
baltacılar götürüp getirirdi.
B jr m üsteid baltacı hajifasj h arem in en
büyük âmiri K izlarağasının h izm etinde bulu*
nurdu.
tki zülüflü baltacı, padişahın nefsine
raahstıs yem eklerin pişdiği K uşhane m u tfa­
ğında afçılara nezâret ederdi.
Başbaltact üç n efer b alta cı ile E n d c n ım t
Hümayunda E n d eru n u n en bü y ü k â m iri Si*
lâhdar A çanın hizm etinde b u lu nu rd u.
tki n efer baltacı H azine K oğuşu K ethü­
dasının* bir b altacı Seferlİ Koğuşu K ethüda­
sının hizm etlerinde k u lla n ılırd ı
Butun E n d e ru n z a b itle rin in ve k ırk ba*
sodalı ağanın hususî h izm etlerin d e b ire r n e ­
fer zülüflü b altacısı v ard ı.
K ahvecibaşılann h izm etin d e bulunan
baltacılar. H asoda A ğ aları yem ek yed ik ten
sonra kahvelerini p işirip g etirirle rd i.
Kapuağası nın H asodabaşı'nın. Hazine-
darbaşı oın ve Kilercibaşı’nuı hizm etlerinde
ay n a "Kandilci" denilen birer nefer balta*
Cisı bulunurdu (Bütün bu isim lere bakınız).
Enderunda herhangi bir kimsenin satıia-
Ak zâti bir şeyi olursa alıcı bulmak için sa­
rayda baltacılar tarafından gezdirilir, satışda
drilallığını haltacılar yapar, satışından da
'tellaliye olarak bir ondalık alırlardı.
Zülüflü baltacıların başlıca hizmetlerin*
dm biri de ayda b ir defa saraya gelen odun*
k n iskelelerden saraya taşımak, odunları
***8» girecek boyda kesip odun anbaruısı i*
^ *tOıek, yani taşıdıkları unvanının tam kar-
ı/aroup/merakediyorum
BALTACI OCAKLARI
ılıâı hızme* i!»" s a ra y a odun hammalığı idi;
k>|m heruıın, harem dairelerinde yanar.
•* akların odununu nduh anbarm dan alıp ha­
rem e Kö(ürm<*k«İ! Horeme girdiklerinde ha*
rem ağalarının sıkı nezâreti altında bulunur­
lar, sâdccc hflmmallık vâzileıı ile meşgul
olup etrafa nazar atm am alarına dikkat edi
lirdi <Bu madde İdinde zülüflü baltacıların
kıyafetlerine bakınız).
Saraydaki A balar Camıinin kayyuhluk
vazifesi nöbetleşe baltacılar ocağı neferlerine
v e rilm işi. (B A ^ ıü a r Camii*
Senede bir ders, pâdişahtor fara/ından
Sultanahm ed Cam iinde okutulan mevlûdi ne-
hevide, şeyh efendiler kürsiye çıkıp İndikçe
cem aate şerbet, gül Ruyu ve buhur ile ikram
hizm eti zülüflü baltacıların İdi,
Zülüflü baltacılar, ocaklarının ku rulu­
ğundan kalm ış bir anane olarak, Kastamonu
V ilâyetinin dağ köylerinin halkındandı, uzun
boylu, iri y arı, pençeli, zehir gibi kuvvetli,
m üheykel, istisnasız ve kusursuz erkek gü*
te lle ri, büyük çoğunluğu yüz ve vücud yapı­
la rı güzelliğine yaraşan ru h asalet ve tem iz­
liğ in e sâh ib delik an lılardan seçilip alınırlar*
dı. S aray a 13*14 y aşlarında g irerler, sıkı b ir
inzib at altın d a y aşarlar, terb iy elerin e son de­
rece d ik k a t edilirdi. Beş v akit namazı cem aat
ile kılm ak ocaklarının ananelcrindendi. n a­
m azı sarayda, koğuşlarının m escidinde k ılar­
lardı.
Y em ekleri saray routbaklanndan çıkar­
d ı; saray m d iğer bazı dış hizm et ocakların'
d a olduğu gibi koğuşlarında m üstakil m ül­
h akları yoktu. Senede iki bayram da birer
dolam a fesvab) akçesi, bayram harçlığı
bahşişi, şehzade su ltan doğum ları münasebe­
ti ile yapılan donanm alarda, şenliklerde ve
su lta n düğüm leri 41e şehzadelerin sünnet d ü ­
ğünlerinde «sûri hüm âyun bahşişi». Ende*
rurda hususî hizm etlerinde bulundukları
kim selerden de, gönül rizası ile ne verirlerse
b tr bahşiş alırlardı.
Lacivcrd çuhadan dolama giyerlerdi:
Z ülüfleri Baltacı dolam anın hususiyeti yaka*
sı İdi, gaayet enli, kalkık, dim dik dururdu,
ba*!. enseden ve kulak-yanakdan, bir para*
vana gibi içine almıştı, öyleki zülüfleri balta*
 BALTACI OCAKLARI — 2074 —
cıUr yürüfkefl in a k önkrini görürlerdi,
fid lınııe zabitleri sırmalı kuşak» nefer­
ler « d e sahtiyan kemer kuşanırlardı. Başla­
rına leptfi ya**ıca yarim zirâ uzunluğunda
devetüyü kiiUh giyerlerdi, külahlarının İki
kanarından sınna bayii birer zülüf w rkardı,
günlük hizmetlerinde ayaklarına sahtiyan
yemeni giyerlerdi.
imparatorluk târihinde zülüflü baltacılar
arasından yetişerek büyük devlet hizmetle­
rinde bulurunu}, devlet kapusunda en yüksek
mevki olan udırazom hga kadar yükselmiş
simalar vardır, Sadırazam Yemişçi Haşan
Paşa (sadâreti hicri 10101. 8adtrazam Nasuh
Paşa (sadâreti hicri 1020), Girİd Serdârı Dell
Hüseyin Paşa gençliklerinde birer garib zü­
lüflü baltacı neferi idiler. <B.; Kasan Paşa.
Yemişçi; N w ab Paşa: Hüseyin Paşa, D elil.
Deli Hüseyin Paşanın basit zülüflü bal
tacj neferj iken birden şöhret vc mevki sahi­
bi oiüfU bir tesadüfün eseridir; vakanüvis
Naimi Cîencü şöyiece naklediyor:
Dördüncü, Sultan Murad zamanında İran­
dan bir elçi gelir, merdlik dâvası ile b ir ku­
rulmuş yay getirir, “Bu kamanın kirişini çö­
züp kurmaya kaadir pehlivan memâliki os-
minîyçde bulunur m u? ''diyerek kendisi de
um anının pehlivanlarından olan gene pâdi­
şâha arz eder (B.: Mürad IV).
Padişah kirişi Çözemez, saray pehlivan­
ları arasında da mâhud yayı biikecek bazu
bulunamaz. Mesele gizli tu tulup yay Kızlar-
ağasına verilir, el altından çok acı kuvvete
sahib bir pehlivan aratması tenbih olunur.
Bitgun zülüflü, baltacı neferleri Kızlarağası
Dâiresine odun laşıyorlarntış, Kastamonııdan
yeni gelmiş acemi neferlerden onsekiz yaşla­
rında İdem ejderhâsı gibi genç irisi delişmen
bir delikanlı olan Hüseyin de bu hizmete ve­
rilmiş, bir sefer odun getirdiğinde Kızlarağa
sının odasını tenhâ bulmuş, gözüne de İranlI­
nın getirdiği mâhud yay iliymiş, el atmış,
pençesinin altında oyuncak misâli eğmiş, ki­
rişini çözmüş, "A |a geliyor!.* demişler, telâş
ile bağlamaya vakit balamadan çözük bırak­
mış, kaçmış. K ızlatajası gelip de yayı çözük
görünce heyecan içinde:
— Bu kemanla kim oynadı?, diye sor*
muş.
İSTANBUL
Odada nöbetçi olan harem aftalaruKtan
Yahya Afta meseleyi bilmediği Kin korkmuş,
büyükağayı kusdı zan *4m ^.
— Baltacı Deli Hı. eyin ocaf g*.
lirdi, o oynadı, teşrifinizi gidince bırakıp
kaçdı.. demiş.
Kızlaragası bu Deli Hüseynim hemen
kendisine getirilmesini emretmiş* Baltacılar
Kethüdâaı ve Baltacılar Ocağının esksltü;
— Bre asılacak!. Kıztaragaanın odaana
girersin, tek durmazsın, şuna buna yapışının,
senin tırnaklarını dükmeli!..
Diye Hüseyin gelince Ağa yayı gösterir:
— Çek imdi, göreyim !.det.
Hüseyin yayı alıp «kepaze misâl»* oyun
cak gibi beş on defa çeküp bağlar, çözer. Yüz
bir güzellik hârikası, boy çınar fidanı, yalır
ayak, hırpani, gaayet serbest tavırlı, bakı­
larında vahşî bir sefvet. SSend Aı>a hayran
olur:
— Tiz şimdi bu oğlanı pâk dolama ve
ki*ve ile giydirin, adam kıyafetine koyun,
huzûru hâm âyuna götüreceğim!., der.
Deli Hüseyin hem en b u n am a sokulur
yıkanıp paklanır, giydirilip kuşatılır* huziua
götürülür, pençesinin bâz usunun zehir kuv
vetini pâdişâha da gösterir.
Iran elçisi saraya davet edilir. Deli Hü­
seyin elinde m âhud yay ile levendâre mey­
dana çıkar. D ağlı delikanlı sâdece kuvvet si*
bibi değildir, son derece şçkî ve zariftir, ya*
y ı b ir kaç sefer çö2üp bağlar, sonra bir ucu­
n a yapışıp eğmeğe başlar, eğer, eğer, e£er.
eğer ... tranlınıu h ayretle açılan gözlen
önünde ç atır çatır k ıra r ve elçinin önüne bı­
rakır. Kendisi de o günden itibaren Sultan
M uradın yanından ayrılmaz, has nedimlerin*
den biri olur.
Zülüflü Baltacı neferler arasında btr bü­
yük şöhret de, Osmanlı Sarayının müdhiş ka­
dını kösem Sultam boğan Kuşçu Mehmet
adındaki delikanlıdır. (Et: Mehmet, K uştu;
Mâhpeyker Kösem Sultan).
Bu ocağm, zamanında güzellisi dillere
deltan olmuş fakat hırsız ve kaatil Rıdvan
adında bir de kirli şöhreti v&rdır. (B.: Rıdvan
Bey, Züliittü Baltacı).
Zülüflü B altacılar Koğuşu Topkapusu
 ^«fŞfiCLOFEDlSt — »1 5 —
Sarayının ecı Mki yapılanndandır; kapusu-
mın û2Snndcki manzum târih kiUbeundı*
hicri #95 Imilâdi 1587) yılında üçüncü Uu-
rad zamanında yeniden w daha geniş olanlt
vftpıldıgı görülüyor ( R : Topkapusu Sarayı).
j)eli Hüseyin Paşa tarafından kırıldığı riva­
yet edilen trankâri yayın kırıkları Külünü
Baltacılar koğuşunun mescidinde don zaman
lara kadar dururdu.
Eskisaray Baltacılar Ocağı ve Ebkisaray
Baltacıları • EsJki saray, Bayazıd Camii ile
Suleymaniye Camiînin arasında, zamanımız
Bayazıd Yangın Kulesi, Ü niversite merkez
binası ite geniş üniversite ılvusunu» bulun­
duğu sahada idi. (B.: Eski Saray)* Bu sara-
yın Baltacılar koğuşu da, saray avlusunun
Mercan tarafındaki kapusu içinde idi. Vazife-
leri Eski Sarayda oturm ağa m ecbur atilini?
jehiriçi sürgünü valide sultanların. Haseki
sultanların, kerime sultanlarla hanım sultan*
lann muhafazası ve hizm etleri id t
Kıyafetleri zülüflü baltacıların ayni olup
yalcjz serpuşları kenarından zülüf sarkıt-
mazlaıdı.
Topkapu Sarayındaki Zülüflü Baltacılar,
kethüdâları ile beraber, Enderunu Hümâyu*
nun en büyük âmiri olan Silâhdar Ağanın
emrinde Idilsır; Eski saray Baltacıları ise
Topkapu&u Sarayında Haremi Hümâyunun
en büyük âmiri Kıalarağasınm emrinde idi­
ler. Kizlarağaii oian 2aL ayni zamanda Ha­
remeyn Evkafı mütevellisi olurdu; Eskisa-
ray Baltacıları bu münasebetle Haremeyn
vakıflarının hizmetlerinde de bulunurdu. Es­
ki saray Baltacılarının çoğu okur yazar kim­
selerdi, Bayazıd Canûmdeki cami derslerine
devam ile yetişirlerdi.
Güzideleri arasından geçilen birli «Dâ-
russaadetüşgerıfe Ağası Yazıcısı», yahud sâ­
dece «Yazıcı Efendi* unvanj ile kızlarağası-
nin hususi kâtipliğini yapardı. Bu kâtiplik
dfcvîet hizmetinde ilerlemek için mühim bir
başlangıç olurdu, ki sadırazamlığa kadar yuk-
sûlttı Eski saray Baltacıları şunlardır:
Tabanıyassı Mehmed Paşa (sadareti hic-
ri 1040), Kalaylıkoz Ummcd Paşa (sadareti
hicrî 1110), Baltacı Mehmed Paşa (sadareti
fcttl U16), Bolulu Mehmed îfczet Paşa (sa­
dareti U8B).
aaygroup/merakediyorum
BALTACI ODUNYABİCI
Saray hizmetinde olan Bütün ocaklara
olduğu gibi Eski saray Baltacıları Ocağında
da ocağın eroekdarlarından biri kahvecıbaşı
olurdu. H er sene SurreJ Hümâyun sakabaşt-
lığı bir anane olarak l&sklsaray Baltacıları
jcahvecibafila rina verilirdi.
Eski saray Baltacılığı için yeni alınacak
neferler, yine bir anane olarak Hadim, Ayıtı*
tab ve Kayserili Çeneler arasından seçilirdi;
bu memleketler halkının tahsile karşı a fin
fıtri istidadı olduğu söylenirdi.
BALTACI, O blfN Y ARİCİ — İstanbul
asırlar boyunca kış mevsimlerinde saray ve
kâşanesinden kulubesine varınca ocağında,
sobasında, mangalında odun ve odun kömürü
ateşi ile ısınmıştır. Birinci Cihan Harbine*
k adar da en mütevazı gelirli âite reisi, son­
b ahar içinde evinin kışlık odunu, kömürünü
alm ış bulunurdu» İhtiyacın ölçüsüne göre
gemi yükü, araba yükü, deve yükü, a t yükü
olarak ve çeki hesabı ile alınan odun, mes­
kenlere dâımâ dal-külük olarak girer, mes­
kenin İçtimâ) seviye ihtiyacına göre, çama­
şır odunu, hamam külhanı odunu, ocak odu­
nu, saç soba odunu, çini soba odunu olarak
boy boy kesilirdi; bu işe «odun yarma», ya*
pana da «odun yancı» denilir; konaklarda ya­
naşma w uşak takımından bir veya birkaç
kişi tarafından yapılırdı; uşağı, yanaşması
olmayanlar da. Anadolu veya Rumeli halkın­
dan olup, son baharda birer balta ile sokakla­
ra* dökülen bir baltacı, odunyarıcı çağırıp çe­
kisi şuk&rdan şu kadar çeki odun diye pazar­
lık idüb odunlarım kesdirir, yardırırlardı.
Baltacılar, odun yancılar ekseriya çift dola
girlar, umumiyetle genç, iri yarı, kuvvetli
adamlardı. Üst baş dektik perişan, çocuğunun
ayağı çıplak, yarım pabuçlu, balta sapını
kavrayan pençeleri nasır basam ış, çeki he­
sabı ile iş aldıkları için durmadan çalışırlar,
yiizler ter içinde, eğer iki kişi iseler, «vakit
nakiddir» sözüne uygun, aralarında hemen
hiç konuşmazlardı, ve sık sık: «Sobalık ola­
cak.. ona göre kesin'..» Ihtan da ekaik olmaz­
dı.
Zamanımızda kışın odun yakan evler çok
azalmış, odun da, odun depolarından bıçkı
ile kesilmiş olarak alınmaktadır; at, araba
 — 2076 —
r; ' i t :'"J ; r ; - ■■■Mİ.iHİM •: >!■ -
, :.',1 ^ "•n , İl, V:u JiMİrtl •!•*
•v.rr»lrr:-ı ' b-'-’M » Eu ;.'"!' \ ~ h r tn
İ v. !- iıâ,-: w; tri -, *■!-.!* *>n dün ü m
u v.^vcüd uldugu K lftlİto prik ılc
i .irrf v m.! , -a s tla n ır. k u ru m u # eğ-*ç-
^ i;: ., - ’r r ,r j te n h a ‘k lo rd a n tBalta*
ıh-.-c f, ^ nrlar..
lü-.ı.'./.ii" ;-h‘m am elesi o la ra k g e lm iş gc*
; f i;cr k v-,îid en baltasını de getirm iş, yapı-
.!■ - bulamadığı cimlerde, baltasını omuz*
1*. tp va kif-'iet diye dolûjiuai'i bir kahve kö-
.-. inde p ^ k le m e ğ e tGKİh elrtitiftlr.
BALTALADI — O sm anh i&Unbul sara-
; min Enderun ağzı argosu duy im ; endenın-
lu bir aganm koğuş arkadaşları veya *âbiti
hakkında daha büyük âm irlere ihbarda bu­
lunması; saray âdâbınca kabahat sayılıp giz*
tenmiş cilan bir hareketi ihbar ile kapu yol-
riajjmı ağırca veya ağır v e u y a çarpdırm a;
meselâ:
— Forsa Ali Aga Şehlevendim Hâtızı
' -sMulach’.. denilirdi.
Türk İrgatında (baltalam ak» m ecazen
bir İ*e engel olmak» b ir işi bozmak :, m anâsı­
na gelir; saray ağzı b un u «çekindirmek,
aleyhde bulm ak; yerin e almışti-
Bibl: TayytırsAdft Atâ. Enderun Tarltıl
K A i;fA I.İMANI — Rum elifrisarım n b ir
ı*n* şimalindedir, bitim inde denize aynı ismi
tu ty a n b ir dere dökülür (B.: B altalim anı
Deresi). D erenin denire döküleceği y ere y a­
kın ve derenin şim al kıyısında b ir cam i var-
(B.: B altalim anı C am ii), civarındaki 30-
40 ev eskiden B altalim anı adı ile küçücük
bir Boğaz köyü idi, zamanımızda hem en ya­
nındaki Boyacı Köyü Ue beraber E m irgim n
bir mahallesi olm uştur. (B.; Boyacı K öyü:
Em irgân). Tanzimat devri denilen m ünevver
mutlakıyet devrinin büyük diplomat» Musta­
fa fteşiâ Paşanın sahil sarayı bu lim anın ce-
nub kısmında bulunub «Baltalimanı Sahilsa-
ra y tı adı ile m a h u rd u r (B.; B alta lim anı sa
hüsarayı), saray bahçesinin gimüi kısmından
ayrılm ış bir arsa üzerinde ve lebideryada
«BaVt&limam Gazinosuv adı ite bilinci u m f
teT A K H î’ı
K- . a(jJİmıMır.
IHncı Sultan Mahmud zamanında Yeni-
çtrj i Ocağının kaldın İmajından az ew el tati­
lim fiilm iş B*;£Uncıb*$j Defterinde (&.
Bostancıbaşı Dcfiorl«rij Balta Limanı ile et­
rafı şbyle tesbıl edilmiylir, Rumeli hİHn t*
ra fın d an gelmdlftin* ı'Öre:
. .. B u rsa kadıhğrndan mAsul Rahmi Be­
yin yalısı ve kayrkhâne:;] Aralık ilkele .
Cebbarzâde kapu kâhyasının yalısı - MluuIi,
Rahik Efendi yalısı - McvkuuEat kaudafl
H ü s n ü E fendi yahst , Yeniçeri tuîumbar,
basısı Said Ağ» yalısı - M üdderrtfınden Arif
Efendi yasılı - Balta Lim anı metlregiht -
Zaim N uri Bey yalısı ■ K öprü başında kala­
bamı Lim orun yalısı vc kayıkhanesi < flarral
Oalgıcoğlu yalısı - Tuhafeı Yanintn yalısı.
Bu kayde göre, B alta Limanının o zaman,
la r Eogazın nam lı m esirelerinden biri olduğu
kesin olarak anlaşılm aktadır (B : Baltalima-
nı Ç ayırı). B alta Lim anına gelirken 4-5 yalı­
n ın sahihlen veya vereseleri elinden Mtln
alınarak y erlerin e B altaU m aaı sahil sarayı­
n ın inşa edildiğini em niyetle soyllyebiUriz.
B altalim anı C am ii deniz kenarında olmıyub
az gerid e d e re k en arınd a bulunduğu için Bos.
U ncı başı d efterin de kaydedilmemiştir. Sa­
hi) yolunu d e re üzerinden aşıran köprünün
t> tarih d e , deren in denize döküldüğü nokta­
d a olduğu anlaşılıyor. Bu köprünün bir ak*
şab köprü olduğu d a m uhakkaktır. Köprüba*
çından itib aren g ayri m üslim yalıları başlı­
y or k i Ş irk eti H ay riye k urulup bir vapur i*
kelesi d e E m irgân ile B altalim anı arasında
yapılınca o rası Boyacı Köyü adını alacaktır
(B .; Boyacı K öyü).
B alta L im anı adı, F âtih Sultan Melım*
d in ilk donanm a kum andanı, kap din ı deryası
Baltaoğjlu Süleym an B eyin soy adından kal*
m ıştır; büyük târih i m uhasara başlar Ucan
d ortyüz k ü sur küçük tekneden mürekkeb
T ü rk donanm ası Ue İstanbul sularına
olan Süleym an bey, donanmayı Bizanslıtar*
b ir baskın hücfimundan korumak için, y®*
yspılm jç otan Boğaz kesen kalesinin (Kümeli
H isarı) himayesinde bu limana sokmuştur
(B .: Süleyman Beyt B altaoğlu; İstanbul mu*
hasarası ve fethi).
http://groups.google.cı
, W «LO PEM SI
W 77
U A J.T A lJM A M C A M İİ — B u ^ ıiç in rio
gjiM lım anm d»- B a lta lim a n ı D e re sin in E m ir­
din is ra fı k ıy ısın d a , sâh il y o lu ü z erin d e , de-
te u slü n d tk i b e to n k ö p rü E m irg â n a d o ğ ru
geçince kcipriibaşında, aağ k o ld a d ır. B u m â '
l ^ j mescM dljre k a y d e d e n H a d ık a lü l C evâm ı
p , m alûm atı v e riy o r:
<Fevkseni b ir m eseiddir. Banisi P arm ak­
tı şiıcieddindır ki m ihrabı önünde medfutı-
ıjur. Binberini imâmı BuHânı Hacı im am den
mekd* m âruf Esaeyd Mehmed Elendi koy­
muşlar; bu zât Büyük Ayasofya Mcdrcsımi
y o g in d e k i evinden ayırtdıgı bir yerde m « t.
fondur. Hicri 1141 (M. 1728-1729) senesin­
de vefat otml? ve Üçüncü Sultan Ahmedin
[namlarından İdi.
am/group/merakediyorum
BALTALİMANI CAM rl
• Bu m escid y anında bu <;<:menlik m esire,
b ir ta tlı su çeşm esi vc d u t afta^lan v a rd ır kİ
S u lta n İ b r ı h i m m .îadrazam ı H ezarparc Ab-
rticd Paganın h a y ır ««erleridir A yni y erde dl-
Kcr h a y ır sah illeri d e b ir k u y u açd ırm ıt ve
bil' çe->me d aha y ap tırm ışlardır»
B alu U m ım ı C am ii İstan b u l A nsiklopedi»
ad ına JB47 y ılın d a ziy aret edildiğinde, V akıf­
la r llm u m M ü dürlüğü ta rafın d an kadro dışı
edilm iş, ^alıAız, dfti|tm eaiz d o ıt d u v ard an iba­
re t bir harabe h a lin d e idi; yatnıs m inaresi
ayakda İdi. F ev k aani olan C am iin a ltı iki güt
k a y ık h a n e olup onlarda molozla d o lm tif,
m e tru k idi; evvelce dere ile dudak dudoea
olduğu m u h ak k ak olan cam i dereden 3 4 m e t­
ro k a d ar g erid e kalm ış bulunu y ord u ,
BALTALÎMAHI CAKIİ - - OT* —
H a d ika m n m ih ra b önünde y a ttığ ın ı *Öy-
le d iğ i Faşm akcı Ş ü caeddinİn ka b rin d e n «ser
yo kd u M ih ra b d u v a n d e re ta ra fın d a , c a m iin
a ltı da kayıkh a n e old u ğ u n a göre. 1047 d e k i
b in a n ın H a dikada bahse dilen b in a o lm a d ık ı,
m ezkûr k a b rin C a m i te m e lin i tc c d id e d ilir*
ken k a ld ırılm ış olacağı a ş ik â r İ d i N İte lftm
B anılm am Camii ıtlan-krokl; dnsnü)
harab Camîîzı Em irgan tarafında bulunan
kopuşunun üstündeki m erm er kitabe levha­
sında tâJLk hat ile beş beyitlik manzum târih
kitabesi durmakda olup metni şu idi:
K^stıl k&Ji rl âiılrtft kıldı xabirp n rtiirı
Eylryrib Mevlit hMIM m m b tn& ntn vftktfı
RnKallmııninda kıUJı yâni b ir ram i b lııa
Ol ntakaafflin ol»» alırad ır rnırlâik tAlfi
H aılhl c rn n a tl a d n fedhıılii İlâ lıâlidln
Ayetin y a ısa tav sif etlerken vâsifı
Öyle1 pür rtn T İrd ir sahnt chıan nıâm 'ndi k]n i
Olsa rrv ttıl ricâbUJâh U y ık »klfl
R&'adA tir lh ln l kılsun musaJHtı'T saİA
Mabedi pâki b in a İtil rleâlin  rlil
UMS İM- M M -U 87)
Bu yazıda mabedin ilk banisinden Jıiç
bahsedilmemesi şayanı dikkattir, öyle tahmin
ediyoruz ki Baltalimanı Camii hicri 1242 târi­
hinde aahİre nazın Arif Elendi israfından
yelliden yaptırılır iken Hadikamn bahsetdigi
eski binâdan eser kalmamış. Paşmakcı Şucfi*
eddLoin kabrinin izi de kaybolmuş olması ge­
rekir, Hadikarun da fevkaam olarak göster­
diği eski blnânm altında ne olduğu mechulü-
müzdür, fakat mihrab duvarı Önündeki bir
kabir bulunduğu yazıldığına göre bir kayık-
h&nc bulunmayacağı, kayıkhanenin 1242 de
y a p ıld ığ ı muhakkaktır.
teTAUBVL
B a lta lim a n ı C a m ii sem t halkınd an Süley­
m an B e y adında b ir h a y ır s a h ib in in (bu zât
1B60 dan e v v e l v e fa t clm tf) h im m e t ve dela­
le ti İle 1962 - 1953 arfta ın d a beton yapı o l*
ra k (â m ir e d ilm iş tir. B u ta m ird e C a m i d it
g ü z e lliğ in i, ş ir in liğ in i Lam a m en kaybetm iş,
t ir , h a ttâ göte, d ö rt d u v a rd a n ib ftre t eski ha­
ra b e y i a ra m a k ta d ır d e n ilse hatâ e d il,
m ez.
K a y ık h a n e k a ld ırılm ış , ka yüdı& ı*
g ö z le ri pence reye ç e v rile re k yerine
im a m e fe n d i iç in ik i odacık yapılm ış,
b ü y ü k k ıs m ı d a m ağazaya çevrilerek
b ir m ara ngoza a tö ly e o la ra k k ira y a ve­
r ilm iş tir*
C a m iin g ir iş ka p u su Ö nünde büyük
b ir bagçe v a rd ır- B u bağçeden Camiin
ib â d e t sahasına d ü z ayak girilm ekde
is e d e b in a n ın ze m in k a tı çukurdadır.
Sağ ta ra fta n m in â re k a id e si iç in ya­
n ın d a n b e to n b ir m e rd iv e n le ik i gör
ayak y o lu n a ve abde st m um luklarının
b u lu n d u ğ u h ir a ra lığ a in ilm e k te d ir: m inâre
kaidesinin ö n ü n e de m u s a lla ta şı konm uştur.
Mâbed kapusu nun s o lu n d a 11 basamak
ve genişçe ikinci bir beton merdiven ile de,
oldukça geniş ve yine büyük bir çınar ağacı­
nın dalları altında meydanımsı bir yer inil*
m ektedir; marangozun atölyesi ile imam
efendinin odacıklarının kapuları bu meydan­
cığa açılmaktadır.
Bir mustatll olan ibâdet sahıu, kapu du­
varında 2, m ihrab duvarında 2, minarenin
bulunduğu «ağ duvarda 4 ve sol duvarda 6
' pençere ile ışıklandırılmıştır; dağdaki hir
pencere ile m ihrab ve kapu duvarlarındaki
pencereler altlı üstlü çift penceredir kİ cami*
de cem'aD 15 pençere vardır, MLhrab harice
çıkıntılıdır. Kapıdan girince sağda solda
müezzin mahfili vardır, sağdaki mahfilden
15 basamak ahşab merdi venl* kadınlar mah­
filine çıkılır, kadınlar mahfilinde, m e r d in
başında, sağda küçük bir kapudan minârcye
girilir. Mihrabı BÖsde zengin çini teşyi1*3*1
.intibaı vermek arzusu ile boyanmıştır; her
özenti şey gibi güzel değildir.
im am ve müezzini İstanbul m ü f tü lü ^
tarafından tay în edilmiş ise de evkaf camiin
ihyasına kayıdsıs kalmış. camiin elektrik S'e
http://groups.google.co
 aSSKLOyEPİSİ_______________ _ _________— 2070 _
çq g^asranan k n ^ lttı semt halkt tarafından
mecj {te temin edilmekte idi.
BiVf . iicdttatlU C*v*jtU. {]. h E K . M uzaffer S a m .
]t5#n iıamamioghı, G m notu. IW7; risk vc Meh-
^ K ofu . Ged notu, ıseo.
EAL.TAUMAM ÇAYIRI — tstanbulun
najn|ı mesirelerinden biriydi; B altalim anı
Oynimin gerisilldp, ortasından ayni ismi ta-
;,y«n dere geçer, çın ar ağaçları ile gölgelen-
mjş büyük bir çayırdı, civar Boğaz köyleri
balkı gelirdi, çoğu da k ay ıklarla gelirdi. İkin­
ci Meşrutivetden sonra u nutuldu, kısmen
bajçe. bostan oldu, zam anım ızda, d ere de b ir
balak yatağı hâline geldiğinden eski m eşhur
bir mesireden küçük b ir iz b ile kalm adı
(İfiflfl).
BA LİA U M AN I ÇA YIRI K A SR I — Es
fci meşhur b ir m esire olan B altalim anı Çayı­
rında Baltalimanı D eresi kenarında küçücük
bir hün k âr k a s n idi. Ü çüncü S ultan Selim in
validesi M îbrişoh S u ltan ın k âhyası G iritli
Yusuf Ağa ta ra fın d a n b u p a d işa h için yapdı-
tünuşU. SuLtan RelLmin ta h td a n indirilm esi,
Yusuf Ağanın da id a m ın d a n s o n ra m e tr û k
kaîdr, y ık ıld ı, yok o ld u . B elk i ço k s a r i / v e şi­
rin, m uhtasarca bir a h şab b ü ıâ o ld u ğ u n u t a h ­
min ediyoruz.
Bibi; HadılıattLl CevAnıl, II, |
BALTALİMANI »K K K St — BufiMiçine
Rumeli yakasından d ö k ü le n d e v e lerd en d ir;
Hazinedar Çiftliği ile C a n d e re Boğazı a r a s ın ­
da uzanan bayırın g a rb sath ı m a ilin d en d oğar.
Maslak altından, K an lık av ak Ç iltllğ i k e n a rın ­
dın gecey ve m eşhu r h a s ır civ a rın d a B a lta
Limanına d ö k ü lü r; ta h m in e n fl-6,5 k ü a m e tr o
R a lttılin u u u D e re r i ( K r o k h E ü a n ıO
rp/group/merakediyorum
BALTALİMAKl K IM İK H ASÎA KA N ISİ
uzunluğunda olup Boğazın sâhil yolu bıı de­
reyi bir köprü İle e?ar. K öpnibaşınde ve de-
renin » 4 kenarında B altalim anı Mescidi bu­
lunm aktadır. Eskiden Boğazın m esirelerin­
d en biri olan Ballalim anı D e rc in e kayıklarla
«irildiğinden mescidin altın a kayıkhane göz­
leri yapılm ıştır. Bu satırların yazıldığı sıra­
da metrfck olan bu gözlere, daha eskiden
Em jrgân ve R um elihisarı balıkçıları batıkçı
kayıklarını çekerlerdi (1948 L ^ C W ( y
Bahm etU A. C4bir Vadanın B altalim anı
Deresi hakkrndaki notu herhalde IM S den
daha g erilere giden h âtırasına dayanm ış ola­
caktır. Rum eli hisarının y erli İhtiyarlarının
rivay etin e göre B alta Lim anı D eresinin y u ­
k arı kısmı. 1000 - 1910 arasında büyük bir
selden sonra tıkanm ış, dere kurum uş. U m a ­
na döküldüğü yerden B altalim anı Cam iinin
ancak |<J0 m etre gerisine k ad ar v aran son kıs­
m ı, karay a girm iş b ir deniz kolu hâlini aln u s;
lim an ağsı m üstesna zam anım ızda d ere b ir
b atak yatağı hâlinde idi. B aşka b ir rivâyete
göre İjevendde yeni kurulan m ahallenin ana
lağım ı. B altalim anı D ereri vadisini tâkib edi­
yormuş* 1959 yazında bu lağım patlamış* pis*
İlk sızıntısı aslında batak yatağı hâJJnde bu*
Junan dereye karışm ış, B altalim anı Camii ve
etrafında taaJTünden oturulam az hale gelmiş.
BALTALİMANI KAPATMA VOUfll —
Bogazıçinae akıntıda k ilit bahgı avının, y u ­
karıdan aşağı beş av yerinden İkincisidir; sa­
dece K apatm a Volisi de denilir. Kanlıca ile
Çubuklu arasında Fuadpaşa Y ald an harâbesi
önünden 50-60 m etre kadar açılarak Rumeli
sahiline d ağ ıü ve biraz aşağıya m e­
yilli, yani kayığın başı Boyacı Köyü­
ne doğru alarak ağlar atılır, bu gü­
relle BaJtalimam ünlerinde H alim ’
paşa Y alıları hizisına gelince de ağ­
la r toplanırdı, (B.; Kılıç Balığı).
Boğazın gUn günden ölen balık­
çılığı karşısında hüzün verici notlar,
h au ralar, kayıdl.dır,
B ib i: K a ra kin Davaciyaa, B a lık ve
â& lıkcılık,
B A M A IİM A N I KEMİK HASTALIKLA-
U1 HASTAIIA n k Sİ — Bu çok önemli
 1ALTALIMAK1 «EMİK HA5TAHANCSİ — yW
mueıcMeyi jiy â re t ederek ve gözlerimiz ge­
rerek, m üeoeseyi temsil eden ba* hekim in­
den gereken m alûm at edinmek için bir rntk-
tub ile siyâret izn i ila m ü lâ k a p I talebinde
bulunduk. 30 Nisan târihi İle verilen bulun­
maya. târihi büyük h â d is e l e r dolayısı ile gı*
demedik; 27 Mayıs inkılâbındım » n r a da
Baltalimamna üç defa gidildiği halde başhe­
kim bulunmadığı için içeriye alınm adık, nö ­
betçi hekimi ile g örü şm e isleglmia, h asta h â-
n e kapucusundan z iy â d e kurucuya benzeyen
bir adam tarafından red adildi. Bu durum
kargısında yegâne tesellimi» müessese başhe-
kimi Dr. Opr. B aha Oskay'in, İs ta n b u l A n­
siklopedisinin muazzam b ir şehir kütüğü
hüviyetini Jâyık ûİdugu ciddiyet ile takd ir
idilp bize g ere k en n o tla rı hazırlam ış oldu­
ğunu öğrenmek oldu, H âstahaneye hizm eti
her halde b ü y ü k olduğu an la ş ıla n s a y in baş*
hekimin notlarını, şükranım ızı teşdif ile d erç
etmekle iktifa ediyoruz:
«Müessese 1941 senesinde açılm ıştır, O
zaman Kemik vc Mafsal verem li h astaların
bir yere toplanarak tecrid ve bakım larının
temini gayenle tarihi bir saraya 85 y atak vg
m ahdut bir personel konarak açılm ış b u lu ­
nan bu hast&hâne o devirden b uyana geçen
«n altı sene içinde birtarafd an y atak kadro*
tu tedricen genişletilerek 100 * 135 - 150 v e
nlhâyet 200*e çıktığı gibi, d iğer ta ra fta n İlmi
ve fenni cebhesinde d e A vrupadaki benzer­
lerine yaklaşm ak gayeaile faaliy et gösterm iş­
tir,
«İlk açılışında preantibiyotik çağda te ­
davileri uzun, bıktırıcı, verim siz ve genel
cerrahi kliniklerince pek iltifat görm eyen
Kemik ve Mafsal verem leri gibi a k ar ve bu­
laşıcı binaenaleyh tehlikeli hastaların süslü
bir saray içinde toplanarak fikri, bedenî isti*
rahattlTtrien ibâret sanatoryum k ürü ile te ­
davileri gibi b ir amaç güden bu müessese an*
Libiyotik çağın açjlmasile bakteriyostatik
ilâçların bütün verem sahasındaki parlak be­
yanları yardım ı ile büsbütün başka btr ilmi
hüviyet kazanmıştır. Bugün için müessese
çeşitli kemik ve mafsal hastalıklarının teda­
vi v e am eliyatlarım yapacak d u ru m dadır
«Bunu m üteakip müessese başhekimi ve
operatörlerinin Avrupadaki kemik v e Maf­
h ttp ^ /g « x ıp « ^ o o g İ 0 .c o ı
— ISTAVBUL
sal hastalık tan m uesseaelerini görmek ve ye.
rinde incelem eler yaparak yenilikleri hasta*
haneye getirm ek üzere yaptıkları tetkik &e-
yahatları ve bunun neticesinde verdikleri ra­
porlar vekâletçe ehem m iyetle nazarı dikka­
te alınm ış ve bu surette müessc’&entn her se.
mı- yapılan ilâve vr yeniliklerle ilerlemt*j
sağlanm ıştır.
?Bu gün için B altalim anı Kemik Hasta­
lıkları Hastahâneüİ ita Deniz ve Güneş Tedg»
vi E n stitü sü aşağıda gösterildiği şekilde la-
azzû etm iştir:
1 — Y atak sayısı 200 dür. Miieço .r: Er*
kek, kadın ve çocuk hasla kabul etmektedir.
A çılışından bu tarih e kadar cem 'an 8046 has­
ta y a ta ra k tedavi görm üş 31&5 hasta ameli-
yat edilm iştir.
2 — P o liklinik genişletilm iş, kazâ \u
âcil v ak 'aların ilk tedavilerini yapacak bir
kü çük ameliyathane? ile teçhiz edilerek açılı*
şindan b ug ü n e k ad ar cem 'an 64.509 adet has­
tay ı ay ak tan m uayene ve tedavi etmiştir.
3 — A m eliyathaneler iki a d e t olup çeşit­
li kem ik ve m afsal h astalıkların ın yapılabile­
ceği şekilde c ib a ria n d m lm ıştır.
H e r ik i a m e liy a th an e için m üşterek elek­
trik le çalışan streıtizasyo n ü n iti olduğu gibi
ik i a m e liy a th an e için a y rı olarak steril yıkan­
m a su y u te rtib a tı, pro to k sit dazot gaz narkoz
cihazların , gölgemiz te n v ir te rtib a tlı sabit ve
aey yar lâm balar, filim m uayenesi için iUü-
m in atörler, ele k trik asp iratö rleri, normal ve
ay rıca orto p ed ik m asalar m evcuttur.
A çılışından bu ta rih e k ad ar cem’an 3185
a d e t kem ik m afsal am eliyat v e diğer ameli*
y a tla r y apılm ıştır.
4 — R öntgen D airesi: K udretli cihazlar
ve döner anotta m ücehhezdir. A yrıca Tumog*
raf cihazıda m onte edilerek faaliyete geçmek
üzeredir,
5 — B akteriyoloji L âb oratuvari: Son s&'
n e le r d e m eydana getirilm iş olup çeşitli m ik­
ro biy olo jik ve tetk ik ata elverişlidir. Bu Ift*
biratu v ara bağlı olm ak üaere tecrübe hayvan­
larının bakım ve muhafazasına m alm ış kalo­
riferiz bir küçük bina m evcuttur.
6 — Fizik Tedavi Lâborafcuvan: Kemik
ve Mafsal sistemi hastalıklarını ve ameliye!'
larm neticeleri üzerinde çok büyük ve Önem-
 Al W |CU>IHPfe» B A L TA LİM A N I UUAHtt>EttAM£LCRl
— ÎÜ tfl —

H ila h la rı «ağlayan esaslı çeşitli cihaz ve ligtirilmesi amacil* buraya asistanlar veril­
^jgUerle takviye edilm iş b ir bölümdür. mektedir. Genel firurjı uzmanları arasında da
7 — K ütıtpb u te; Kemik ve Mafsal htt* yine bu maksatla bir veya birkaç aybk dev­
uJık l* n üzerinde yazzlmt# birçok kitap ve reler için vc staj maksadile doktorlar gönde­
j^ riy tt» ihtiva e tm e k te d ir rilmekledir?,
g * M ektep; ilk O kuma çağındaki has* «Ayrıca bazı seneler yurdun her tarafın»
jaUnn tedavi m üddetine? eğitim inin sekte- daki setbest veyâ görevli doktorların iftira-
v t uğramaması için baştabibin A vrupa'daki kine mahsus kurslar yapılmaktadır. Bu kurs­
inuesse^^rden örnek alarak V ekalete teklif larda hastahâne mütehassıslarınca ilini ile
ve bu m a k a ra » öğrelm eni M aarif Vekâie- hasırlanmış klinik dersler verilmekte, bu ko­
tioce tâyin ve bu teşkilâtın kontrolü altında nularla ilgili seri ameliyatlar yapılmaktadır.
tedrisat yapan 5 sınıflı bir okum a salonudur. : Bunun için her kursun m atbu program»
Y ü rü ye b ile n çocuklar kendileri, y atalak lar daha evvelden V ekâlete takdim edilerek bu­
da arabalj sedyelerde ted risata iştirak etm ek­ tun V ilâyetlere tam im edilm ekte, iştirak et*
tedirler. m ek isteyenlere izin verilm ek suretile gelme-
g .— H asta ve personelin ru h i sükûn için­ m üsaade olunm aktadır.» (Baha Oskay, not).
de ibadet edebilm esi için oldukça m üteyyen O astöhâne çeşmesi — Hastatıânenin
bir cami tesis edilm iştir. sokak d u v arların a bitişik büyük, cebh tti
10 — R ehabilitasyon kısm ı; Tedavide tam am en m erm er kaplı b ir çeşm edir; aslında
hastaları hem m eşgul etm ek hem de b ir san ’- geçen asır yapısı, m etrûk, h arab bir çeşme
at ve meslek üzerinde in isiy atiflerin i tem in iken B altalim anı K em ik H astalıklar Hasta-
için Rehabilitasyon a tely eleri m evcuttur. hanesi başhekim i tarafın dan İhya edilm iştir;
Şimdilik biçki, dikiş. N akış ve fotoğraf­
solda «E ser v e Armağan-, D r. B aha Oskay».
çılık bölüm lerinde ehliyetli öğ retm en ler ne­
sağ ta ra fta d a «1955» yazılıdır.
zaretinde has t ah ân e sağlık ku ru lu n ca iştigal- T- AçdcM»
terinde mahzur görülm eyen h a sta la r m uay­
yen bir program içinde çalışm aktadırlar.
11 — D en il ve G üneş K ü r y e ri: M üesse­
sinin deniz k en arındaki kem ik ve m afsal has­
talıkları h astah ân eleri k a ra k te rin d e olmasın*
dan n h ltn ı boyunca geniş v e uzun b ir kum sa]
sun; olarak m eydana getirilm iştir.
Mektebin ve a tö ly elerin kapandığı 1. Ha*
2irandan itibaren I, E kim ’e k ad ark i ta til d ev ­
letinde faaliyete geçen bu plajda sağlık du­
rumları m üsait olan küçük çocukları deniz
v* güneş banyoları y aptırılabilm ektedir. Ay­
rıca bütün h astalara şâmii olmak tinere dört
ay yaz m üddeti devam ınca sabah saat 9 dan
ib a re n kadın ve çocuk h astalıklara öğleden K -h S “
ftonra saat 15 ilâ 17 ye k ad ar erkek hastalara B a lta lln u n ı Hasta-hine ç im e s i
“Çık hava k ü rü verilm ektedir. B uradaki ka­
(RfHİm : T uran Açıksa*)
nepe veya k ü r şezlonglarında istirahat eden
hastaların başları renkli şem siyelerle gölge* BALTALİM ANI MUAHRDENAMEI.K-
fcndlrLLmlştlr. K l — B&KalImanında, Tanzim at Devri adı
12 — K u rslar; Müessese V ekâletçe bir verile gelen uyanık m utlakıyet devrinin b ü ­
üfcretlm m erkezi olarak vasıriandınidıgından yük diplomat) M ustafa Reşld Paşanın s a h il*
yurtta açılmış ve açılacak kemik ve mafsal sarayında, sAhlbinin iktidarda bulunduğu
haatahâne ve en stitüleri İçin m ütehassıs ye- yıtlnrda beş m uahedenam e im ualanm iftir;

n/group/merakediyorum
 feALTALlUAM SABtL SARAYI
1): İngiltere ile 16 Aftusl» 1838 (H
1254) ticâret ımıkavelenâmei».
21: BeJtffc? iîe 3 Aftustr.: 1839 <H. 12H>>
ticâret muahedesi
3 ): Bctçlka ile3Û A|t»stos 1440 (H. 1250)
ticâret muahedese
4): Rufiy. ile 3Û Nisan 1846 (H* 1362>
ticâret muahedesi
$ ) ; R u s y a ile 1 Mayıs 1849 ( H 120 » ) E f ­
lak v e B u ğ d a n p r e n s lik le rin e d â ir
nâme.
B ib i: R e ftd Ekrem. O soıanü M u a h ed e le ri
BALTA1İMAN1 SAJKİİJ4AIUYI — Ru-
mejı Hisanm geçdikten «onra yu kan Imğazuı
başlangıcında Boğazın Rumeli yakasında ge­
çen esnn yâdigâ?) en güzel yapılardan biri­
dir. Zamanımızda Kemik ve Mûfaal veremi
Hastahânesi olan binadır.
Bu sahiUarayın tarihçesi hakkında Top*
kapusu Sarayı Müzesi m üdürü değerli mÜd-
dekkik Halûk Y. Şehsüvaroglu
Akşam Gazetesinde intişar elm iş maka­
lesinde şu mâlümâtı veriyor;
«Baltalimanı eski Bogazİçlmtı m eşhur
mesirelerinden biriydi. Mevkiinin güzelliği
buraya zamanla rağbeti arttırm ış, ve Baltali-
manı kıyılarında bazı rical ve ulema sahilhg-
ıteleri inşa olunmuştu. Üçüncü Selim için de
burada küçük bir biniş kasrı yaptırılm ıştı.
«Köyün 19 ncu Asırda meşhur binası
H usufa Reşit Paşanın yatışıydı. Büyük siya*
set adamımızın BaUalimanmdaki yalısında
mühim sıyası müzakereler cereyan etmiş, ya­
bancı diplomatların iştirak etti­
ği parlak resmi kabuller tertip
olunmuştu.
«Rftflt Paşa eaki ahşab ya­
lısı yanında Scûrgir olarak ha-
remlt» selâmlıktı ytmi bir saray
da ing* ettirtmiş,2« bu
w u saray
»di ay Vnhl ^
yalı ile beraber Reşit Paşadan
oğlu Galip Paşayla
ayls evlfndlri- V
len Fatma Sultan jçln Hazine
taralından 250,000 altına satın
alınmıştı.
S u lta n ın K ırım , harb in e
ra s llıy a n d u lu nü BuJtaJJmamn-
da ya p ılm ış ve ç a y ııi ku ru la n
— 2082 İSTANBUL
b ü y ü k ça d ırla rd a vükelâ, rical, ulem a )gtr*
Janm ışlar, günlere** kıyafetler çekilm iş; ^en.
-!lcr. z u h u ri k o lları oynatılm ış, ve tiırli* eğ­
le n celer te rtip o lunm uştu
- B a lta lim a n ı S a r a y ı s o m a k i m e rm e rd e r
y a p ıl m ış o c a k la r ı, p e k i tin a lı h a z trla n ro * . p a r.
k e l e n v e g ö z k a m a ş t ır a n n a k i l i ta v a n la !>!*
d e v r in d e . B o ğ a z iç i b i n a l a r ı n ı n e n (tüzellerin*
d e n b iriiiv d J .
m uahede' - B a h ç e n in u c u n d a s o n n M ^ n - îî ın l i -
d î y e ı n ı l m a y a b a ş la n a n b i n a n ı n ism i d e H ü n ­
k â r D â ire s i idi.
- Fatm a Sultan B allalîm anı S am y ı^
yerleştikten sonra eski İletil Paşa aahilbane-
si d e paşa, hendegan dairesi vc rne^khânt •»ta­
rak kullanılm ıştı. Rumeli hisarı taratır ’ :
bulunan bu bina yeni B altalim anı Sanıvma
unun bir yoJİa bağlanmıştı.
«Fatm a S ultan talihsiz İki izdivaçla bed*
b ah t olmuş, kendilinin pek »evemediğ* ilk
zevci Galip Paşa bir gece b ir sandal k arniy­
le ölmüş, ikinci zevci N uri Paşa da Yıldız
mahkem esi tarafından m ahkûm edilerek ge-
ri dönm em ek üzere Taife sürülm üştü.
«Fatm a S u ltan biraderleri arasında en
fazla beşinci M uradı sevmiş, onun tahtdan in­
dirilm esi ile bu yoldan da talihsizliğe uğra*
m iş ti.
« H al'inden sonra da Beşinci Muratla
gizilce m ektuplaşan, onun te k ra r tahta çık­
masını bütün kalbiyle tem enni eden nıltao,
İkinci A bdulhamîdin gazabım üzerine çekmiş
ve B altalim anı Sarayında öm rünün sonuna
/
ali ali m an ı s alı iİm ra yt
T u ra n Aqık*ö*>
http.//groups.google.co

■ı i d trb*r mahpus hayata yaşamıştı.
4 Sultan bu m uhteşem m ahpesinde »ert, mamın 1304 (M. 1887) tur.
Jurçın bir öm ür sürm üştü. Bazan küçük bir
çocuftu evlât edinm ek Üzere «arayın* aldırır,
od* dedesinden babasından kalm ış kıym etli
tlm ad an oyuncak olarak v erir, bazan flaray-
j-.iannf en haşin m uam elede bulunur, gttnÜ»
2« ıa o ı birbirine uymazdı.
. S ütün dünya şevklerinden elini çak*
n i f bir « m a n la r güzelliğiyle, tuvaletleriyle
OsznanJi Sarayının en gpz kam aştıran sultanı
iken artık zevcinin ve büy ü k birad erin in ma-
temiyle dağınık ve kıyafetsiz b ir h ale gelmiş-
İL
. Fatm a S ultan 1882 yıSmda henüz genç
yadında İken öldüğü vakit B eltalim anı S a ra ­
yının alt k atları, birçok d a ire le ri ru tu b e tte n , çeyiz takım ları Ç trağan sarayından B altaİi-
bakımsızlıktan yosun tu tm u ş, ü t bağlam ış,
kapılarının üzerinde y ab an i ağ açlar bitm iş
bir halde bulunuyordu.
« O y ıllarda T ariabaşı saray ın d a o tu ra n
İkisej A bdiilham idin küçük hem şiresi Medl-
ha Sultan da ilk zevci N ecip P aşayı kaybet*
rai;, ve F e rit Paşayla da henüz evlenm işti
(Altıncı Mehmed V ahdeddinüı sadrazam ı Da-
mad Ferid p a şa ),
«Mediha S ultan, bü y ük hem şiresi F a tm a
Sultandan kalan ve su ltan saray ların ın en gü«
w li bulunan B a lttlim a m n ın kendisine veril*
meşini padişahtan b ir m ek tu p la rica etm işti.
«İkinci A bdülham it, b u m ektuba k arşılık
levgili hem şiresine şu cevabı gönderm işti.
IsmetJû hem şirei m uhterem em h a sre t­
leri;
Tarlabaşında m ukim o ld ukları saray ın
terki Ue B altajim am nda kâin sahilsarayda
ikamet etm eleri hakkındakı arzuyı İsmetpe-
nâhileri m alum um uz o larak m eşk û r aahilsa-
ray kendi kerim elerim ize tercihan zati ilfet-
simatlarma daha ziyâde layık görünm esiyle
4bu arzûyl ismet&neleri ne 2dim l 2d e dahi re-
h»n-i tensip ve husniikabuJ olm uş v e sahilsa-
ray-ı m ezkûrun senedatı nâm ı iam etânelerine
ûlarak bittebdil k ariben ta ra fı âlii afi-
f M e r i w derdest») irsal bulunm uş olduğun-
‘lan, m etkftr sa h ilsa n y a hem en şim diden na
kil ile ken>a)»i safây-ı hâU r ile ikam et buyu*
Alarak bu nakli m ekânın hakkı âlilerinde
raüteyemıûen v* m esu t «İm ası duasını y âd ve
n/aroup/merakediyorum
BALTA LQ 4A.N1 s a h îl s a r a Yt
tek rar eylerim,.-- Bıı m ektubun tarihi 24 R a­
Halûk Şehsüıvaruğtu yine Akşam Gazete­
sinde negretıiği başka bir m akalede }u m ü'
tem m im m alûm atı veriyor;
, M ustafa Reşit paşanın B aha lim anın­
da yeni yaptırdığı sâhibarayı oğlu Alı Galip
paşanın A bdüim ecıt ki2 i F atm a sultanla izdi­
vacında iki yüz elli bin allına hazîneye sa t­
m ası o vakit dedikoduları mucip olmuş, dev*
jet h ay ırh ah lan * Allah encamın» hayreyleye
dem eye başlam ışlardı.
« Fatm a sultanla G alip paşanın Kırım
harisine rastlayan d üğünleri em saline nispet
le pek parlak yapılamamış» buna rağm en sul­
ta n a hazinei hassaca te rtip edilen gayet ağır
m anı saray ın a k ayık larla gönderilm işti.
«F a tm a S ultanın sevmediği Ali G alip p a ­
şa b ir gece vak ti S arıy crd en dönerken san­
d al kabasına uğrayıp ölm üş ve bu m ünasebet­
le halk arasın da baz: söy len tiler dolaşm ıştı;
m eselâ:
 teşi 2 ulm ile yandıkça ku lü b ü fukara
B öyle Vftpûru kaza çarh ın a u ğ ra r vükelâ!..
D iy en ler de olm uştu.
«Balta lim anı saray ını şair Leylâ ham m
şöyle ta sv ir ediyor: «Sultan Sarayı şu şekil­
d e an la tıy o r:
«Saraylarının en güzelidir. Bu m etin k a­
g ir binanın o rta sofasına s&kafmdan kaim
m ünakkaş tepe cam larından ve d ireklerle
bölünm üş iç sofasına deniz pencerelerinden
‘ziya verilm iştir. R enkli m erm erlerden ocak­
ları, küçük p arçalarla terslin edilm iş parkele­
ri, tav anlarının n akışlan g aay et m usannadır,
sahil boyunca vâsi bahçesindeki sandalbı ge­
rin ilir havuz, d e n » ham am ları, deniz üzerine
küçük bir kaç odalı köşkü, bahçenin ucunda
a y rı H ün k âr dairesi, arkada da BfütaJimanı
Ç ayırının üstüne kadar büyük m eyvabğı v ar.
d ı» .
«Kırım harb i sırasında İstanb u la gelm e­
y i arzu eden F ran sa İm paratoru Napolyon
ile ö j eninin m uhtem el ziyaretleri İçin bazı
h a aırh k la r yapılmıştı. Abdülmecîdin mı'isa-
adeai Çizerine İm paratorun saray m üdürü Ue
tercüm anı Boğaziçi saray ların ı gezm işler ve
 BALTAOLMAK
bunlar içindi m fazla Salıalunam Salıhsara-
yım beğenmişlerdi.
Bunun üzerin» n J u tıa n y ın , t u s f ın d i
bir çok yeni köşklerin. binaların y o p ılm u m a
ve imparatorla zevcesinin o tu ra c ık U n daire*
l e r i » tanzimine de başlanılmıştı
« Sulbuı M wit hazırlıkları bizzat gdzden
geçiriyor ve eşyanın seçilmesinde, ycrleşU ıİl­
meline buyiik bir zevki selim gösteriyordu.
(İmparauviçenin yatığın» konulacak cibin­
lik serapa nadide incilerle donanm ıştı. İm ­
parator ile zevcesinin dairesine t i S ultan M u­
radı »v»-elden intikal etnıiş ve o vak te kadar
saray halkın* bile meçhul kaim i) öyle k ıy­
m ettar ve nâdide eşya konuldu ki b u n ta n
bizzat gidip gören sefaret m em urları: *Bin-
bir gece masallarının hakikaten tecessüm et-
ini} bir sahifesini görüyoruz» diyerek hay­
retlerini açığa vuruyorlardı.
Reşit paşa zamanında bu sahilhanede b ir
de mühim nikâh merasimi yapılmıştı.
< Mısır valisi Abbas paşa, Y usuf K âm il
paşadan Zeynep hanım efendiyi ay ırtm ış v e
paşanın Reşit paşaya m üracati üzerine S ul­
tan Meeiddetı alınan İfadeyle evvela K âm il
paşa ve bilâhare hanım efendi İstan b u l'a ge­
tirtilmişlerdi.
‘Hanımefendi vapurdan çıkınca saray a
giderek Abdölmecit tarafından kabul edildi.
Ve iltifata mazhar oldu. Sonra R eşit paşanın
Baltahmamndaki yalısına g itü . R eşit paşa
JUm il paşaya, Şeyhülislâm A rif H ikm et bey
hanımefendiye vekil o ldular ve n ik âh ları ye-
«ilendi, Padişahla hanım efendi yalıda m isafir
edildiler (B.: Zeyneb H anım , P rens; K âm il
paşa, Yusuf).
Mustafa Reşit paşadan F atm a su ltana ge­
çen yalı, sultanın öl&miyle A bdiilmecldin d i­
te r kızı Mediha sultana intikal etti
Hâzineye intikalinden sonra B altalinıgnı
Sahil sarayının ikinci sahibi Mediha su ltan
kocası Necip Paşanın vefatından sonra su ltan
F erit Paşaya vardı. Sultan F ertd Paşayı ce­
naze kalktığı gün pencereden gürmüş, beğen­
miş, harem ağalarından birine de göstererek
ailesi hakkında tahkikat yapılmasını em re t­
miş, tahkikat neticesini de m ünasip bulan,
auttan kendisine P trld Beyin namzet olm alı­
nı Ssdrfczam Kâmil paşaya bir vasıtayla b il­
- »W « İSTAMBU.
d irm iş v e F e r id b e y b u a h r e tle n r a y a d a m a t
o lm u ş t u .
A l ı m c ı M e h m e d V a h d e d d l n z a m a n ın d a
S a d a re te E t t i r i l e n l la ı iM l fr’e ı l d P a ş a s u tta -
n ı y k b e r a b e r y a z l a n B a l t a l i m a n ı s a h lU a r a -
y ın d s o tu ru r ve b u ram y a r i z i y a r e t i n * ve
bazı m ı i z a k e r e l o r e s a h n e o l u r d u
^T arihim izde M illi M ücadele aleyhin 3r,
k i g a y re tle riy le ta n ın m ış o lan D am at Ferid
P aşa 18 E k im 1336 g ü n ü S a d a re tte n İstifa
ed erek y alısın a çekildi.
B ir a r a A v ru p ay a g id en F e rid paşa,
A nadolu z aferi h a b e riy le İsta n b u la geldi ve
İki g ü n İçinde h a z ırlık la rın ı y a p a ra k Türfct-
y e y i b ü sb ü tü n le rk e tti.
B altalim a n ı s ah ilsa ra y ın d a k i ta rih i ve
kıy m etli e şy a 1025 O cak a y ı için d e müzaye­
d ey le satılm ıştı. S a ra y ın « sk id en b eri toplan­
m ış k ıta p la rly le z eng in b ir k ü tü p h an esi v a r­
dı.
■ D jm a t F e rit p a şa ta rih e m eraklıydı.
K endisi d ö rt c iltlik b ir T ü rk T a rih i yazmıştı.
V a siy e tn a m e sin d e B altalim a n ı aahilsatayt
k ü tü p h a n e sin d e n : « b in le rc e k ita b ı ihtiva
e d en cesim k ü tü p h a n e » d iy e bahsediyordu-
«B u cesim k ü tü p h a n e y a p ıla n m üzayede­
d e iki b in beş y ü z lira y a sa tılm ış tır < !|. Bal-
ta lim a n ı S a h ils a ra y ın d a se lâ m lık dairesinin
m e rd iv e n başında p a şa la rın ve h a re m k ttn n
m e rd iv e n b aşın d a s u lta n la r ın b ü y ü k ölçüde
y a ğ lı b o ya p o rtre le ri b u lu n u y o rd u .
« M ediha s u lta n ın k a la b a lık h a re m takı­
m ı a ra sın d a s a ra y m o y u n c u la rı p e k m ih ir w
m e şh u rd u rla r A lm a n y a im p a ra to ru n u n İs*
ta n b u lu z iy a re tin d e s u lta n ın o y u n c u la rı Y ıl­
d ıza g e tirilm iş v e b u ra d a m is a firle r önünde
ta k d irle sey red ilen s a n a tla rın ı gö sterm işler­
di» (H Y. Ş e h s ü v a ro g lu ).
BA LTA O I.M A K — Y en içeri argosunda­
k i «B alta asm a v e « B alta v e rm e » deyim le­
rin in zam an sız h a lk ağ zına v e k ü lh a n ! â t f f r
su n a in tik a l e tm iş d eğ işik sö y len işid ir; a ru k ,
c eb b a r b ir zo rbalığı te m sil e d en Y eniçeri oca­
ğ ın ın o rta n işan larım ta şıy an , y a p ıy a veya
gem iye asılan, y ah u d ta h a k k ü m pençesıi a l­
tında b ir kadına veya o ğ lana v e rile n « B altaj
y o k tu r; fakat, ta h a k k ü m ve ta sa llu t h er za­
m an her y erd e g ö rüle g e le ce k tir; k iilh iıu af-
zı Y eniçerinin baltasın ı, ta h a k k ü m ve tasallu t
 ^ ş f o tO P E P İ S İ BALTA VfcRME
— goas -

tfctaA nefsinde görm üş ve b u y olda k u lla n - gosunda, b ir Y eniçeri zorbanın uygunsuz gü*
teredd ü d etm e m iştir. rûh u nd an mahtoube bii fâlıi-jc», a v re te veya
1 }: K ötü n iy e tle rle b ir güzelin pekine mafrıbub bir hiz oğlanı in hisarı, ta sa rru fu a ltı­
düşmek, konuşm a fırsa tla rı h a z ırla y ıp e m e li' na alm a»;, vo bunu pcrvâsızca ilân yolunda
ne râm etm ek için » r a r ile iknau çalışm a: m ensub olduğu Ycnı^t» * ortasını*» r.ir.an* d e ­
misaller: nilen a lâ m eti farik asın ı b ir ım m c a - , m a Ue
__. U lan û kıza b u lla o lm a, c an a v a r gibi işlettiği kıym otli b ir ç evrey i, peşk iri, destmâ»
ağabeyi, y e r seni., Si u n ig a ra veya o ğ la n a v erm esi; onla»m dc
^ B ana b a lla olm a, h e r k u şu n eli y e n ­ * b alta» adı v e rile n h u çevreyi üûka£a çıkdık
mez!- la rı zam an sag om uz başların a imlemesi g örü­
__ Ben b ir k e re b a lta oldum , elim den lecek şek ild e iliştirip dolaşm aları.
kurtulmaz.. ts ta n b u lu n itle ri, köpekleri, h e r tü rlü
2 ): Baş başa k alm ak iste y en ik i kişiye şe n a a ti fıervâsızca irtik a b edebilecek he2e~
musallat olm a: lesi, h a y ta sı b a lta lı b ir fâh işey e veya hız ög-
— Dün e® « râ?v e tlim , laım y a n gözle d ah i bakm azlardı,
geliyordu, Ç am ur b a lta oldu, alıcı gökle b ak m ak , la f a lm a k v e­
k o k tu , gelm edi, kaçtı,. y a peşin e d üşm ek, yo lu n u çev ir­
— Kızı p a rk a g ö tü rd ü m , m ek, ta v 'a n v eya ceb ren k m d i
rahat edem edik ki. n e re d e
oturmak, b iri geldi, b a lta Dİ-
cfu...
— Ikiside genç, güzel,
bırak şu h&har g ü n ü n d e se­
vişsinler, b a h a olm ayalım .
«idelfm.,,
3 ): D lv e t ed ilm ed iğ i
solraya oturm akta, g ö t ü m ü
inek isten ilm eyen y er e g it­
mekte, huzurû ağırlık v erir
görülen y erde durm akd a ıs-,
m etmek:
— Senin sak a llı b a l ta ol-]
du, n ezâk etd en a n îa m a z , y ü -
2 ümü k ız a rttım , b a b a dedim*
nevâlemiz b iz e k ad a r,.
— B a t a o lm a b e k a r d e ­
şim.. H aşan gelecek, a ra m *
ağzımızın tadı kaçacak..

RALT.\ VERME, KAL-

t A Iİ AYRKT, ÜALTAİ.I
OC»lAN — Üç ün nü Sultan
Selim, ve Dördüncü S ultan
Myataîa devirleri ile İkinci
S u lta n M & h m u d u n zam an ın ­
da vaVayı. H ayriyeye kadar
Ocağının bir asker
flc*Sı olmaktan çıkıp haşarat
hâlini aldığı büyük Biri -y*?l&AZP b#Ma». HJrl ile «çevri» baha»]] iki yıısiTirt nt^Ar
ar*arşı devrinde Y eniçeri a r­ (IteaİDı: S. boıoall)

ûZqroup/merakediyorum
 BAL f A Yİ TAŞA VURMA - 208S — t& M N BCt

menziline götürm ek için, balta sahibi zorba Baldırda n^nm otdiij h/ıliah
ve ayakdaşı*adt»mtan İle sonu tki taraftan B ııy u * K u l e l i n i n iıty r û y l ı ü f .
birinin muhakkak ölümü il* bitecek bıçaklı <g»ni 2 ly « M cj'ifpJH fri U ı^U nıı
b ir dögu$ü göze almak lâzımdı. Dolayını İle P ırp ın Yıkhııb «iatn e lv a n T vkadlı
bir fahişe avret île bir htz oğlana balta v er­ K ib a rlı rfv r tr k k a rliü kn n n d lı
mek dc kolay değildi, sonu ölüm kanlı bir B n llatı <'**1;»huii lıılıın ıh .v ıılır
döğü^ü göze almak ve bu pervasızca ilAıı 11e Aynfti tüxuı >4 j r l l ı n î r a »ılı
m eydan okumakdı. A vret veya oğlan kendi*
« T u lu m b a n n r t l n m j
Jerine tasarruf pençesini atan zorbanın ver-
diği baltayı almağa ve taşımaya m ecbur idi* S ırm a s a ç km m hHİ roi>dwji)İ!| mikro.*
ler, aksi takdirde, veya baJfalı olduklar} hal» O n ıu tttn ıı to p u c a d ü k m iiş btvrtm*
âe- gayrilerle gizlice diişüp kalkdtkları öğre­ A tttn ıg ılü rt b a ltu lı n r v h a t *«tvI n.ız
n d ir ise balta sahibi ile adam ları tararından K o ç h a l ı d ı r H am R rh tü .1 Koçt’fe*
katledilirlerdi. (M frd lv fiıll TrkkoMİ Dı-vUm)
Bilhassa baltah oğlanların ît boyu zorba*
A d ı RNf R e y d ir Kol^ru^n s e jp
sına dayanub sokakda, çarşıda, pazarda vah'a
stlvftllr Be>1iUİu buya
f i l d iş i
çıkarmak için şuna buna çatar- .
Yalıtı «>dk «yehbaz Irvcıııllıı tt j ı
lar, lürlü edepsizlik yaparlar.
Balta verilini kabul rtıl u $âhııo
alış verlf ettikleri esnafa p a ra
<KHf ftt*y Dpüianı Il>.
vermezler: * Ağamdan al!» d e r­
B A LTA Y I TAŞA VITRMAK
lerdi; pervasızlığım m erak edip
— H alk ağ zı d eyim i;
de;
> î) ı B ir m eclisde b ir kimsenin
— Bre kim olur bu tüysüz il?
şah sın a y ah u d en yakınlarına aid
diye soranlara:
— K a n d ı r a l ım n s ü r m e l i M u s -
1afalıdır..
— Çardak ÇDrbasır_m Osman
Beyidir..
— Topuklu Bayram dirler,
Burumuzun baltası vardır, gör-
me7 mLain...
Cevabı verilirdi. Zorbasına
güvenip edebsizlîk, itlik yolun­
da azanlar, Yeniçeri Ocağının
büyük 2âbıta âm irleri tarafın ­
dan gizlice takib edilir ve ilk
fırsatta Agakapusuna kaldırı­
lır, gialite bozulur, yok edilir­
di tB.: Bayram, Topuklu; Mus­
tafa, Sürmeli).
Son Yeniçerilerden Ç ardak
Kolluğu çorbacı» ve halk şâiri
Galat alı Hüseyin A ğ a n ı n des­
tan mecmuRSuida bu madde
tilerine şu parçalara rastlan­
malar:
B iri F iirtiiy ttld n r A t i n a Balı
U r u m dili » irin pi'lto k (.‘ililı.
plrE *di‘Mar l i a l i n ,,
t ıir l d e . ç e v r e b a lta -tı İki civelek
(R esim ; s . Bozcalı j

http-//groups.google.c<
 ^ « g g L O F Z D lS t ~ 20tt7 *
bir ayıt*. sevimsiz, ' i r k i n b ir brîli bilm eden,
farkında olm adan yüzüne k - r ?ı iıvlalm&k;
misâl;
_ Dun akşam b a l t a y ı tnş.ı v u r d u m !
j\,. ^apdın? f Yervan! f-’asulyacıyun ile b lrle^ rek Ahmed
_ D ilenci K â n iy M İp n b fd iw U ih
. Ne olmu$ ki T
_ D ah a ne o lacak, tlo k lo r D ilenci
K jn iv cn in o ğ lu d u r? ..
__ D e m e b e y a h u .
2ı: D o ğ r u b ir i n s a p a , m e s e lâ rü ş v e d g ib i
pi s b i r t e k l i / d e b u l u n m a k ; i f f e t s â h i b j g ü z e l
bir g e n c e ç i r k in so rlu ıtılık y ap m a k , lif al-
m ak . B u h a l l e r d e b u d e v i m , t e k l i f i n , s a r k ı n ­
tılığ ın m u h a t a b ı o l a n kim se ta ra fın d a n ku l­
lan ılır; ek se riV a .
— K e n d in e gel !.. b a l t a y ı taşa v u r d u n ! . ,
d enilir v e h a t t a bu r e d c e v a b ı ile d e k alın ­
maz. « b a lta y ı t a ş a v u r d u n ! > s ö z ü n ü en ha­
fifinden b ir d e t o k a t t â k i b e d e r .
15 Mayıs 1041 günü akşamı bir G alata
Cinayeti bir sözle başlam ıştır: G alatanm
nümü kopuklarından P o rtak al Salih, Ziraat
Bankası arkasında K aşiftin içkili lokantasın­
da garsonluk yapan K adir ism inde güzel bir
gence N ecati B ey caddesinde göz kırpar. K a­
dir: «Baltayı taşa v urd u n ağam !,» d iyerek
serserinin üstüne atılır, delikanlıdan m ükem ­
mel bir dayak yfyen P o rtak a l Salih d e bıça­
ğını var kuvveti ile K adrinin oyluğuna sapla-
yarak zavallı genci öldürür.
BALTAZAR (B edros) — T ü rk sahnesi­
nin em ekdar Erm eni artistlerin d en , Papas
Furlanos ism inde birin in oğlu olarak 1866 da
İâtanbulda Sâlm atom rukda doğdu, K aragüm -
rük Erm eni m ektebinde okudukdan son ra b ir
müddet kuyum cu çıraklığı yapdı, bu m eslek-
de ve tecrübe ettiğ i daha birkaç işde tu tu n a ­
madı, tiyatroya k arşı çılgın bir m erak ve he-
seve sahîbdi, bu âlem de şö h ret sahibi E rm eni
sanatkârlarla tanımdı ve bunlardan, G üllü
Agcıbun Gedlkpaşa T iyatrosunda rejisörlük
yapan Bedros M agartyan'ın delaleti ile 1889
d* yirmiüç yaşında iken Tepebaşı T iyatrosuna
intisab e tti ve ilk deia "A yyaş ve Mürâi»
*dll bir piyesde m ürâi rolünde sahneye çıktı,
piyes Erm enice idi, yine ayni tiyatroda ayni
| dilde «tiki ahbah çavuşları»; «Namus lekesi*
I Ve «Tahammül* isim li piyeslerde ro ller aldı,
j ilk defa olarak, Tepebaşı Trupunun Filibeye
)£n/group/merakediyorum
BALÎA ZAK
kadar uzayan bir Turnesinde türkçe oynanan
plyeyU*rc girdi, istanbula dAnüçünde Tepeba-
çı Tiyatrocundan ayrıktı, kısa b ir müddet ak­
törlüğü bıraktı, sonra Ruyük Fasulyaçıyanıh
Kehim Rfrndi, Arfjak ve Aşol Rtbl sanatkâr­
ların da iştiraki ili* ikinci bir Rumeli lurm>-
slne çıkdı, 1891 yılında yapılan bu seyahat*
da üç ay Tekirdagında kuldılnr, oradan va­
pu r ile Selâniğe geçerek İki ay da orada oy*
nadılar, oradan üa (îskülje geçtiler, iki
Oskübdı* kaldılar, fakai umdukları rağbeti
görem ediler, bilhassa BoHazar parafız kaldı,
lstanbuldaki ailesinden para getirtterek trup ,
dan yarıldı y« tek başına İstanbula döndü ve
bir az sonra da Minsığyan M anakyan'm CH-
m anlı Tiyatrosuna girdi, burada temsil edi­
len dram , komedi ve vodvilîerde baç rollere
çıkdı, M makyan K umpanyası dağıldıktan
sonra 1903 de Reşad Rıdvan Boylu Kundor-
diya Tiyatrosunda kurduğu Vodvil Kumpan­
yasına inlisab etti ve ilk olarak «Tupunenin
zevcesi» adındaki piyesden adapte edıim ij
«ipekçi m erum >da sahneye çıkdı. Reşyd Rıd­
van B eyin yanında iki yıl kaldı, 1905 deki
bom ba hadisesinde saraya verilen b ir jurnal*
da BaUazar da sui kasidde mudhadar olm ak'
la iti iham edildiğinden, R. Rıdvan Beyin evin*
d e m isafir bulunduğu b ir gece tevkif edildi,
73 gün H asanpaşa K arakolunda, b ir ay da
zaptiye nazırlığında m evkuf kaldı, sui kasda
iştirakini gösterir d eliller olm am akla b era­
b e r hak kındaki çübheler de zail olmadığından
bâ iradei saniyye
D aday’a sürgün
gönderildi, fakat
ev rakı tetkik ed i­
linceye k ad ar ay ­
la rc a K astam onu
hapisanesinde yat
tı, kendisi an latır:
«Kastam onu h a­
pishanesinde y a t­
tığım koğuşta ba­
kırcı esnafından
Merzifonlu Ava-
koglu lstefan is­
m inde bir m evkuf B edros BAİtas&t
daha var İdi, b ir <Hcs)n>; N e ılh )
 BALYAS
gün beni a ld ıla r, Jjıtefof» M eraifona Tidıyo»
■OD d e d llo r, îste fa n ın b « * olm adt$ım ı.
adım ın B a lu za ı- «ı]ub Dadaya «urgun
g lm i anlatam adım , a tlı b ir zabtiyem n r**-
fakalincfe y jy a oJorais y o la ç ık a rı İd im , daha
ilk günü yedi naat y o j yü rü y e re k Mgaz D ağı*
m B fdım , M evsim dc a ra lik ayı id i, ik i köyde
ko n akladık, kö ylü le rd e n çok İy i m uam ele
gördüm . Tosyada kaym akam a te s lim e d ild im ,
heîe şü kü r ona d e rd im i anlata b ild im , kasta-
moTiuya te lg ra f ç e kd lrd im , cevab gelinceye
kadar Toeyada ka ld ım . Isla n b u td a n sürgüne
g ö n d e rilir ike n, vapurda K e l A b d u lla h İs­
m inde b ir tosyaU ile ta n ışm a d ım . bu edam
yazuı lü tanb uîd a sa kalık k ış ın da m e m le k e tin -
d? sahJebelliJc y a p a rm ış benî g ö jflü , y iy e c e k ,
para v e rd i, to k ir o n iy e tin i gördüm , h e r ne
h a l tee, Kastam onuya döndüm , oradan da
D aday'a g ö n d e rild im . M enfam da han u ça klığ ı
ve k a h v e c ilik g ib i iş le r ya p tım . H a y a tım se­
filin e id i, çalışdıgım han k a h ve sin in arka*
sından b ir dere geçerdi, kasablar, e tin i s ıy ı­
rıp s a ld ık la r) k e m ik le ri bu d ereye a ta rla rd ı,
ben de o k e m ik le ri to p la r, k a y n a tır, et su*
yuna çorba yapardım . B ir gün b unu , orada
m e m u riye tle b u lu n a n K asım paşah R e ş id B e y
Ism iûde m ü ş te rile rim iz d e n b itin e a n la td ım ,
e rte si sabah on ik i y a ş la rın d a b ir kızca ğ ız
a y a k lı b ir b a k ır kâse İle g e ld i: B edros E fe n ­
d i k im d ir d e d i,:- b enim k ız ım d e d im .
B u y u ru n b e y babam g ö n d e rd i d e d i ve
kâseyi bana u za td ı, K â seyi âçdum h a k d ım k i
m is k g ib i işkem be v e b a s ı. R e şid B e y n e :
B edros de d i, ca n ın ne iste rse sö y le y a p tıra ­
y ım . H a ncı a ks i b ir adam dı, h e r ş e y in e ta ­
h am m ül rtd ig im ha îde b ir gün b e n i handan
kovdu, zabitan m a h filin e k a h v e c ilik ile g ir ­
d im . b ir b uçuk seıje sonrada m e ş ru tiy e t ilâ n
e d ild i a f e d ilir e d ilm e z İs ta n b u la dönd üm . 31
M a rt va k’asjnda B c n ljy a n la be ra b e r B u lg a -
ris ta n a k a ç tık , o rta lık y a tış ın c a dön d ü k, T e -
pcbaşı O deon T iy a tro cu n d a bi> kaç m evsim
tem ailJer v e rd ik , "L e b le b ic i H o rK o r’ u. ‘-K ö­
se K âhya *y», "H o n itin hUcsi**ni o yn a d ık .
Ö lünceye k a d a r B e n liya n d a n a y rılm a d ım ,
sonra K e l Haşan E fe n d i. K e leş Ş e vk i B ey.
B ü yü k Ş e vki B ey ve N aşid g ib i « n a tk â rla r-
la oynad ım ve 1 M 7 d c 81 yaşım da sahneye
v e d ii etlim **.
R edros B a ttazar, 1948 de G a la ta Pande-
— 2088 - ÖTAÎİB u l
le im io n Rus M anastırın da oturm akda
« E m e kli Sahne s a n a tk â rla rı C em iyeti» üe
h a yırh a h dost ve m esJckdaşlarırtdan gördüğü
y a rd ım İle geçinm ekde id i.
J Hakkı İiohttırfc
Bedros Bultazar son günlerinde hasta
olarak Yodlkule E rm e n i haalabinesme iı$jn.
dı vc 9 O cak 1953 de orada öldü, Ş iş il Efrma.
n i m ezarlığınd a h â li h a ya tin d e Hazırladı^
kabre d e fn e d ild i.
1352 de ya p ıla n jü b ile s in d e toplanm ış
b ir m ik ta r parasını y a ttığ ı hastahaneye bırak,
jm ş tı (İs t. A n .).
BALYAN (Agop Bey ) _ H assa miman
K arabet A m ira B a ly a n 'm en küçük oğludur.
1833 de İstanbul'da doğmuş ve 12 Kasım 1975
de P arİB 'de v e fa t etm iştir. P ere L a ch a İK Me­
z a rlığ ın d a m e d fu n d u r.
İ lk ta h s ilin ] m untazam su re tte İstanbul'da
hususi m u a llim le r ta ra fın d a n a lm ış tır. 1855
de rıu m â ri b ilg ile r in i ik m a l e tm e k gayetiyle
P a ris 'e g id e re k S a ınte B a rb e M ekte bine gir-
mJş ve az zam anda ta h s ilin i tam am lam ıştır.
1858 de, A v ru p a n ın m e şh u r m im ari eserle rini
te tk ik e tm e k ü zere V e n e d iğ e geçm işse de.
ora d a b ira d e ri N ik o g o s B e y i» Ö lüm ünü İş ite ­
r e k İs ta n b u l'a dö n m e k m e c b u riy e tin d e kal*
m ış tır. M e s le k i y ü k s e k m e k te p le rd e ta h sil
ih tiy a c ın ı h is s e tm iv e re k , p e d e rin in m im a ri
b ilg ile rin d e n is tifa d e y i te rc ih e tm iş tir. 1866
d a . p e d e ri K a ra b e t A m ira ’n ın vefatında n
so n ra , b ira d e ri S a rk is B e y ’le b ir lik te Hassa
M im a rı tıa sb o lu n m u ş v e fe s in in ü zerin de al*
tu n d a n b ir üçgen v e p e rg e l ta şım ak im tiy a z :
k e n d is in e te v c ih k ılın m ış tır.
A g o p B e y , is m i gölgede k a ld ığ ı m im a ri
e s e rle rin d e n fazla» g ü ze l s a n a tla rın ve tiy a t­
ro n u n h â m is i o la ra k b ü y ü k ş ö h re t kazanm ış*
t ır . F ilh a k ik a hem en hem en b ü tü n servetim
b u sahada s a rfe tm iş tir. O rta k o y d e k i e v i za­
m a n ın ın en m ü m ta z E rm e n i e d ip ve sanat­
k â rla rın ın to p la n d ığ ı b ir salon h a lrn r alm ış*
t ır . K e za b irç o k E rm e n i m ü te fe k k ir v e sanat*
k â rla ra m a d d i' y a rd ım d a b u lu n m u ş tu r. B u n ­
la r m ey am uda bilhassa m eşhur bestekâr D ik
ra n Ç u h a c ıya n 'ı (1 8 3 G -I8 0 ft) z ik re tm e k icap
eder. D iğ e r ta ra fta n y e n i E rm e n ice ye büyük
b ir ta ra fta r o lm u ş v e b ir E rm e n i A kadem isi
kurm a ğa teşebbüs e tm iş tir. lS d l'3 0 0 2 y ılla *
http://groups.goog le.
 ANSKttOPEPtSİ
I rıad* Ş ark T iy a tro su n u n te m elin i a ta n da
odur. 1870 d e İse m im a r B ed ro s N em U e’n in
d îy le 1900 a ltlın h a rc a y a ra k O Ttaköydeki
Erm eni T iy atro su n u y e n id e n te sis etm iştir.
FYfansjzcaya v e F r a n a u E d e b iy a tın a d a bi-
hakkın v ak ıf o iu p , b u d ild en bazı şah ceerle-
ri em w niceye te rc ü m e e ttirm iş tir. E rm e n i
cem aatine a it işle rd e d e v a z ife le r d e n ıh d e
euniş v e ezcüm le P a trik h a n e U m u m î M ecli­
sine b irk aç d efa âz a »edilm iştir: IS7Ü d c isti­
fa etm iştir.
Agop B ey B aly an A v ed is B a h ç e v a n y a n 1-
ın kızı, g ü zelliği d ille r e d e s ta n o lm u ş P em ­
be H anım la e v le n m iştir. Ç ok sev d iğ i zev cesi­
ni, 2 K asım 2873 d e g ü ç b ir d o ğ u m n e tic e sin ­
de k a y b e ttik ten s o n ra , s ıh h a ti sarsılm ış, h e r
şeyden el çek m iş v e k e d e rin i u n u tm a k için
A vrupa ş e h irle rin i d o la şm ağ a b a ş la m ış tır.
Çok hassas b ir r u h a sa h ip a la n b u b ü y ü k s a ­
n atkârın , sonsuz ız tıra b ıru n te s ir iy le b ira
deri N ikoğos B ey g ib i g e n ç y a ş ta g ö zlerin i
hayata y u m m u ştu r.
Agop B ey, sa n a t b a k ım ın d a n , b ira d e ri
Nikoğos B ey’in sev iy e sin e y ü k s e ltm e m iş se
de, S ark is B eyle b îr Ukde inşa e llik le ri bütün
binaların p lâ n ların ; kendiyi h a z ırla m ıştır.
Bunlar m ey am n d a b ilh assa B e y le rb e y i s a ra -
I yıru k ay d etm ek g e re k tir. D o ğ ru d an d o ğ ru y a
kendi eliy le inşa e ttiğ i e s e rle r ise; B ey k oz’d a
Tokad K öşkü, Ü sk ü d a r'd a K oşu y o lu n d a , V a­
lide S u ltan köşkü, H ıd iv in A ra p u slû b îy îe\
yaptırdığı köşk, A k sa ra y 'd a P e rte v n îy a l V ali­
de S ultan C am ii, P e rte v n iy a l S u lta n T ü rb e si,
Ali. Paşa K onağı zik red ilir.
K rv n rk Pam ilkCİyalt
B A LTA N (B a li) — M eşh u r b îr heykel*
tra* ve m im ard ır. 1835 d e K a y se rin in T a laş
kasabasında doğm uş v e 5 A ra lık 1911 d e İs ­
tanbul’d a v e fa t e tm iş tir. Ş işli E rm e n i M ezar­
lığında m edfim dur.
13 y aşın d a İs ta n b u l'a g elerek E rm e n i
K eykeltraşm y a n ın d a ş a k ırd lik y a p m ıştır, ik i
sjene s o n ta p ed e rin in ıs ra rı ü z e rin e T a laş’a
dönm üştür. A z s o n ra A d an a v ^ T a r s u s 'a g id e ­
rek pederinin ç iftlik le riy le m eşg u l o lm u ştu r.
F ak at başladığı san atın a şk ı te k ra r içinde
alevlenerek y en id en İftfanbul’a a v d e t etm iş­
tir. F ıtri istid ad ı v e çalışkan lığ ı s iy e rin d e az
zamanda b ir ately e açm ağa m u v affak olm uş-
ım/aroup/rnerakediyorum
'2089 - BALYAM
tur. Balyanların hemen hemen bütün teşeb­
büslerine iştirak etm iştir. Sultan Aziz kabili­
yetini tak d ir ederek kendirini Hassa Mimarı
tâyin ettikten sonra, dâima padişahın maddi
ve manevi m uzaharetjne nnit olmuştur..
im parator içe Ojeni, Utan bul ziyaretinde,
Çıragan Sarayında A rap uslâbıyte inşa edil­
miş m eşhur hamamı yapan Hali Balyanla ta ­
nışmak istem iş ve kendi saraylarının birinde
dc bunun eşini yaptırm ak gayesiyle '»mı Pa­
ris'e dâvet etmişse de. 1870 deki KVartSiZ-Al­
m an H arbi buna mani olmuştur.
M ütevazı b ir seciyeye sahip olan ünlü
sanatkâr, birçok m ühim eserlerinin altında
imzasını atm aktan islinkâf etm iştir. Aynı
zam anda d ü rü st v e adil bir şahıs olduğundan
fcrdlerde m illiyet tefrik alı yapm am ış ve her
m illetten istidatlı kim selere yardım da bulun­
m uştur.
B eşik ta ş'ta ikam et eden ve halk ağzında
B ali U sta diye anılan san atk âr Beşiktaş, mu­
tasarrıfı m eşhur Hacı Haşan Paşa'm n ve H ar­
biye N asırı Rıza P a şan ın şahsi dostu olmuş­
tur. 189$ den sonra. Yaşça ilerlem iş ol*
duğu için faaliyetine devam edem em iş ve
Beşiktsşdaki evinde münzevi bir bayat yaşa*
m ıştır. ?
B aşlıca eserleri şunlardır: Kumkapi Surp
A stvediadzin K ilisesinde P atrik Nerse* Baş­
piskopos V arjabetyan'ın lâhdi, Sültaû Ha-
m id’in has bendegâm ndan Osman Bev'in
Suîtan Mahmud Türbesindeki kabri, Dolma-
bahçedeki saat kulesi. fB.: D<ılmsbahçe saat
kulesi). R^vorV PanıuKciyan
BALYAN (K arabet Amira) — Hassa
M imarı Kirkoı* A m ira Balyan'in oğludur.
1800 de İstanbul’da do£muş ve 15 Kasım
1866 da Istanbulda vefat etm iştir. Beşiktaş
E rm eni M ezarlığında m edfundur. Mevkii ve
şöhreti ile sanat bakımından taban tabana
z ıt olan mexa.rtaş* ve kitabesi bugün m evrut
değildir.
K arabet Kalfanın gençÜk hayatı hakkın­
da da bir bilgimiz yoktur. 1831 de. pederi
K irkor A m ira lin Ölümünden sonra, Kazaz
A rtin'in tavassutu İle, eniştesi Ohannes Ami­
ra Serveryanla beraber yerine geçmiştir,
1832 d e YedifeuLe Erm eni Hastahapesİ, Ka-
*az A rtin'in teşebbüsü ile inşa edilirken, e niş.
 BALYAN — 30*0 —
tesiyle birlikde bina­
nın kalfalı&uıı ifH ci­
m idir. IS38 tle Üskıi-
darda «çılan «O m b­
ran* »dlı zamanının
rn yükjıck Ermeni
mektebinin Ijtgaasına
1636 U« eniştesiyle
belaber teşebbüs et-
mistir. 1838 de. B eşik-
I taşrfaki Ermeni kili-
sesini yeniden inşa e t­
tirmiştir. Semtin mek­
l a r a M Amira Balya» tebine ve fakirlere de
(Beta); N«tlb> büyük yardım da bu-
luamuftuT- 1847 de, Patrikh&nede ıuh«ni
ve cismani neclütleriAİD tesisinde bazı Erme»
ot İteri gelenleri île birlikde mühim ro l oyna­
mış ve 1847,1849,1853 ve 1855 seçimlerinde
Cismani Meclisi âzalığında bulunm uştur.
1854 de, Yedikule Ermeni Hastahabcsinin
nezdinde açılan mektepte ziraat derslerinin
tesisi tçjn bin altın maddî yardımda bulun­
muş ve müderrisliğe de Amasyan Agop Efen­
diyi getirmiştir. Fakat bu dersler ancak iki
sene devam etmiştir. 1858 de ise, Dadyan Bo-
gos Beyle birlikde mezkûr Hastahanede bir
ruhban mektebi açm ıştır; fakat bu mektep
de semeresiz kalmıştır. 1650 tarihli bir vasi­
yetname Ue Yalova yakınında bulunan ve iyi
irad getiren gayrı menkullerini, mezkûr mek­
tebin ihtiyaçlarına hasredilmek üzere, Erme*
ni cemaatine vakfetmiştir, 1861 de İşbu va­
siyetname yerine getirilerek bunların idaresi
önce Arma* Manastırına, 1866 da ise Kudüs
Ermeni Patrikhanesine tevdi olunmuştur.
Karabet Amira, Sultan M ahmud; A bdül-
roecıd ve Abdlilâzlz Uy padişaha hizm ette b u­
lunm uştur. Eserlerinin m ühim bir kısmında
eniştesi Ohfiîınea A m ira S erveryan vo oğlu
Nikoğos Beyle teşriki mesai yaprruştır. Bun-
lavm başlıçalan şunlardır;
Dolmabahçe Sarayı, Salıpaaarı sahil s a ­
rayı (eski meclisi mebusan ve bugünkü A ka­
demi binası). Eski Çırağan Sarayı, Orteköy
Camiî, Eyupdaki Çiîtesaraylar. Pangaltıda
Harbiye Mektebi, Yıldızdaki eski köşk» Ayas>
tetanos (Yeşilköy) köşkü, Stallan M ahm ud’un
ve SuHan Mccid'in Türbeleri, Terkos*a yakın
İSTANBUL
Buhçekıöy V alide h en d leri. Baktrköydeki «fo­
kum a fabrikası, Z cyünbum undtfkı dem ir
fabrikası, la m it’d e H ü n k âr köşkü. Izjnittekl
Ç uha fabrikası, H erekedeki F abrikası, Ik iv
d ırm a karşısınd a E rm eni K öyündeki 8urp
S ark ış Ki|l«csi.
K arabet kalfa Ermeni mimarisini tetkik
etm ek üzere Erm enistan'ın eski payitahtla­
rından Ani'nin meşhur harabelerini ziyaret
etm iş ve eserlerinde Erm eni mimari udlıbon.
dan da İstifade etmiştir.
K arabet A m ira Naz&ni Babayanla evlen*
xv)i$ ve on kadar evlâdı olmuştur. Bunlar me-
yanında ezcümle N ikoğt» Bey Balya»* Sarkıt
Bey Balyan, Agop Bey Balyan. Simoo Bey
B alyan. Andon Bey Balyan { 1825-1889) ve
K irkor Bey Balyan bulunmaktadır.
K a ra b e t A m ira B aly an sağlığ ın d a resmi­
n i ç e k tirm e m iştir. M evcut p o rtre si, ölümün­
d e n so n ra b ir ressam ta ra fın d a n evlâtlarının
ta r if i ü s e rin ç çızilm i§tir.
K evork FamafcctjMi
BALVAN <K irkor A m in ) — Balyan
ailesinin en eski ve en m eşhur simalarından
biridir. Balyan soyadını iHc defa bu zât taşı­
mıştır. 1764 de doğm uş ve 16 Kasım 1881 de
bir Pazar g ü n ü Ü sk ü da rd a vefat etmiştir.
K assa m im a rı M eram etci Bali K alfanın (R :
Bali Kalfa) oğludur. B u n d an dolayı Baliyan
y ah u t B alyan tesm iye olunm uştur. Meşhur
Hassa Mimarı M inas K alfanın dam adı ve yi’
ne H assa M im arı O hannes A m ira Servefan'-
ın (1786-1858) kay ın pederidir.
B aly an K irk o r K alfan ın gençliği hakkın­
d a hiç b ir bilgi m e v cu t
değildir. A ncak B irin ­
ci S u lta n H am id ’in
gü nü n de (1773-1788)
saray m im arı nasbo-
lunduğu söylenm ek-
tedir. M aam afih b u t a ­
rih lerd e h en üz pek
genç olduğundan bu
husus bizce şüpheli­
dir. Halefi Üçüncü
Sultan Sclim'in gü-f
ȟnde (1788-1807) de '
Hass» mimarlığında K irkor A m ira Balyoi»
bulunmuş ve mezkûr (KfSİm; MoUıJ
http://groups.google.<

Sn-îa;- — mı-: - r* olro<‘; 'i r Hat*r. onun ha-
* s, ; • :*r' ; - a t Kir,‘. <» K a i l i m
_; : ... r*nm#ktöi»r Yeniçeriîı i in mi n/
pa -H 'ti «.İ.-r» bu «ıralrr-b mevkiini rmıh<tf‘i-
Kt-'-. •' 4valfanın p?. mühim
{iaiiyvu - 'M dcsiu «’ *» Sultan Mahmud
r^cTir ie«Ur- Sultanın itimadını k * /* c >iuk
ı SaMV’«- - ,1V^ n.îfuıa sahip olmuştur, o
j fcadar W «n»lU p i r l e r ba*! meselelerin h«l>
|İ j^ în n n u n t u v ^ a s u i u n a m iira c a u t c lm i^ c ı -
1800 tarihli bir îerm.ınla ikinci Sultan
Mahmud Kix!;.,r Kalfaya bazı im tiyazlar bah-
.eiaıijiir ki b a n l a n şunlardır; atu binmek,
m a ilin d e kişi bulundurmak, saka) bı-
rakm^- kürekli bir kayığa malik almak,
bası vergi ve masraflardım muaf tutulm ak,
İstediği şekilde giyinmek.
Kazaz Anin. Kirkor Amira Balyan ta­
ralından Sultan Mahmuda takdim edilmiştir.
Kirkor Kalfa. 1820 sıralarında, Gregoryan
ve Katolik Ermeniler arasındaki mezhebi İh*
iılâSsr esnasında, bazı İftiralar yüzünden
Kayserlere sürgüne gidince orada bir kilise
inşa ettirmiştir. K a z a z A rtin'in teklifi ile
otadaft çok lezzetli bir pastırm a yollamış ve
o da bunu Kirkor Kalfa tarafından Sultan’a
takdim kılınca Padişahın pek hoşuna gitmiş
ve menladan geri dönmesine müsaade ede*
tek şöyle bir lâtifede de bulunm uştur;
rf&re avlamak için bir parça pastırma
kullanıldığım biliyordum, fakat pastırma ile
adam kurtardabileçeğj aklından geçmezdi.*
K irtor Amira cemaat işlerine de iştirak
etmiştir. Bilhassa Gregoryen ve Katolik Er-
^ıcniler arasındaki dini anlaşibamazlıklarcn
halli için büyük gayretler sarfetmîştir. Bu
«»yanda. 2Z Ekim 1817 de Fatrlk B o|oa Baş-
pi?kopft»’un evinde topiansuı möcüse dc işti-
fak etmiştir. Kirkor Katfa'nın hayır işleri
de pek çekdur. Bunlar arasında en başta, üs*
küdar Surp Haç Kilisesinin 1$30 dok! şort
inşaatında maddî büyük yardı itimi zikredebi­
liriz.
Balyan Kirkor Kalfa, 1800 yılma doğru,
şoh/elü Hassa Mimarı Minas kalfanın fcı*ı
Sofeome U77Ö-1831 yahut 3782-1832) ile er-
knmi^Ur. Bu «cbepJe b ir müddet Komkapı
Urafında ikamet etmiştir. Bu husuf, 17 Ey-
ocfi/oroup/merakediyorum
— 709i — BALYAN
fiil 1812 ‘t*1. C r5 ldar Surp H*- K lU ^'î^d*
<U h is:-': vaptız olan k ın !. • ; u» i.-./ ‘p!:; i.-ıy-
TİTTT'1* 3Iİ»- |) <pU2l •»»-* .5: K» ır^ /* |> u ’î>,ıJ. rf»^;ı«
Mt»ıJ«b'uı\ yAnrtiıliut. t. , |> ’jrı.,ı [.‘-^ır
KıHr--r AmirA’nın, H . • Mtn- «<i K*t •’/• '
Kail» 1|* l«u»ya *dlı h ^ ıtd a ft r--. - :N,
yahut Sofya 11803*1638} fsmmdt* ■ ., m..^
daha olmuştur. &u Jonu«wu Ha
Kayserili Sr.Tveryan Öhanne* Amiranın s - ’
edsidir.
K i r k o r K a lfa h a k k ın d a , t A n jîy
M * rn ru ry afl <186Ö , İ9 2 6 > « j a g K ! ı:.' f1î ; U ^ |, ' .ı
m aiiim .a u v e r m e k te d i r :
«Kirkor Amira, Bülbüidcrenin üstünde
ilk tepede ikamet etm ekle idi. Burada,
a&ırlık kavak ağacı halâ görunmektf-dir. Bu
semtin ttüibüM ore İsmini almasına & -*?ber
olmuştur. Zira Amira, bülbüle meraki» oldu*
gu için evine yakın b ir yerde hususî uiarak
bir sürü bülbül yetiştirmiştir. İhtiyari
oraya gidip aaatferce onlarm sesini dinlermiş.
B ir korku neticesinde nüzul isabeti ile vefat
etmiştir.
Aynı zamanda hoşsohbet ve fıkaraperver
b i r kimse olduğundan, çok defa Pazar günle*
ri Baglarbaştndaki geniş bağında işçilerine
v e ustalarına ziyafet vermiş. Kendisi d e oıt*
l a r l a birlikde masaya oturup b e r a b e r hasbı­
halde bulunurm uş. Zamanının zengin E n n e -
n i l e r i v e hattâ K azaz'A rtin dahi Balyan Kir*
k i r a çok şey borçludurlar. D alyanların şöh­
r e t i n i n temelini atan da odur. Büyük torunu
Nikoğos Bey Balyan, seciye *e karakter bakı­
mından. kendisinin m inyatür bir numunesi
•v?l
Klffcnr |tar* a n ıj| Knkrf
B^lı^eC CMt«k)
 E / ,.,'. AN - 2092 —
imiş •- rler*.
Kırteor kalfanın vefalında» -onra. ecıw*
biler onun yarini cU geçirmeğe büyük gayret
ssH fitniftersv do. Kszaz A rtin’in (avostutu
ile Sui Un Mahmud bu mevkii d ö rt H üküm ­
dara sadakatle hizm et eden K irkor Kalfa'
nin oğlu K arabet Balyan ve dam adı Ohan-
nes Serveryan A m ıralara tevdi etm iştir.
K irkor A m ira B alyan'ın başlıca eserleri
şunlardır;
Saravburnu'nda eski saray (1875 <1* y an ­
m ıştır): eski Çırağan ve Dolm abahçc saray ­
ları; Y e n ik tile r taralından yakılan eski Bey­
lerbeyi saray ı: A rnavutköyünde V alide S u l­
u n sarayı; H aliçte D efterdar saray ı; Topha
ne (NuBretiye) Cam ii; Selim iye K ışlası; Da-
vudpaşa kışlası. D arphane; A ynalıkavak kfiş-
k â; Sultan M ahmud’un b endleri; B ayazıtta
eski yangın köşkü.
K irkor K alfanın resm i m evcut değilse
de, bazı kaynaklarda (T ürk D evleti H izm e­
tinde Srm eniier. s. T l; Surp Pırglç m ecm ua­
sının 1953 Nisan sayısı, s. 12). to run u K irk o r
Bafcyan'th fotoğrafı, iîım benzerliği dolayısıy­
la sehven kendisine atfedilm işllr, H âlbuki
1921 yıit Teotik salnam esinde bu resim to ru ­
nuna ait olarak takdim edilm iştir. K aldı ki.
fotoğrafçılığın keşli bile K irkor A m ira’m n
vefatından iki setle evvel vuku bulm uştur.
Balyan K irkor K alfa Bağlsubaşı E rm en i
M ezarlığında m edfundtır. Ü zerinde m uazzam
b ir m ezartaşı m evcuttur. İki kitabesi v ard ır,
biri Erm enice diğeri ise A rap ha rfle riy le
Tiirkçedir. Erm enice kitabe 1945 yılında b ü ­
yük m üşkülâtla iîk defa olarak taralım ızd an
okunm uştur. AJlı k ıt’adan m ürekkep olan ve
çok yüksek b ir lisanla kalem e alınan m anzum
kitabe, hayatı hakkında hemen hem en hiçbir
mühim bilgi ih tjv a etm em ektedir. A ncak
birçok kim selerin bayatların ı kendisine m ed­
yun oldukları v e fakirlerle yetim lere büyük
yardım da bulunduğu kaydedilm iştir. D iğer
taraftan doğduğu ve öldüğü ta rih le r de bu
kaynakdan elde edilebilm iştir. T ürkçe k ita­
beye gelince, bunu ilk defa m üteveffa Bim en
Z ariaryan m eydana çıkarm ıştır. ZİTa kabris­
tan, kısmen istim lâka uğram adan, kitabenin
bulunduğu yüz du v ara bitişik olduğu için,
dışardan görünm em ekte idi. Bu buluş, E rm e­
İSTANBUL
l i ir e n ly a z m a b ir eserde rm -v ç u l şöyfc ,
> ;ıi sayesinde k a b il o lm u ş tu r;
-18 Eylül 1833 de. Surp H aç yortusunun
ertesi ({ünü, S u ltan M ahmud, Üsküdarda. Kır. I
k a r K alfanın taşın ın kitabesini sildirip yerine 1
lurk çc yazdırdı ., 1
Hu kaydın birinci kısmı doğru değildir l
zira trm cn ic e kitabe bugün dc- mevcuttur.
Z artary an tarafın d an okunan sülüs harfli ki­
tabenin m etni şud u r:
«E bniyeyi hassana Haseki fnitınetdar S
kalfa K irk o r tekfini* 1247»
*CT«rk Pun u ltin B
A ziz dostum uz K evork Pam ukciyan arab
m illi tü rk h a rfle rin i bilm ez, mazurdur* fakat
b u k a b rin v e k itab en in fotoğraflarım hjte
tev di etm ek ile b ü y ü k isab et göstermiştir. Bu
k itab e yazısı b ir pâdişâh em riyle yazıl­
m ıştır dem eğe lây ık p e k güzel b ir yazkhr ve
pek kolay okunacak şekilde istif edilmiştir.
E rm en i tarih çisi Z a rtary an m «okudum» diye
kayd e ttiğ i m etin , g ü lü n ç b ir şekilde tahrif
ed ilm iştir; h a tta Öylesine ki SSartaryanm
tü rk çe v e tü rk iy e tâ rih in i asla bilmediğine
delili olarak g ö sterileb ilir. K itabenin aslı şu­
d u r:
«E bniyei H assâî şahane K alfası Kirkor
K alfa, 1247*.
t A.
B A LY A N (I^evon B ey) — Nikoğos Bey
B alyan 'ın oğludur. T ahsilini, P aris’de, "Ecoîe
des B eau x Arts^’da ikm al etm iştir. Osmanb
S a ra y ın a hizmet* ed en son m im ar olmuştur.
1920 de h e n ü z h a y a tta id i O tarih ten , bu sa­
tırla rın yazıldığı 1960 senesine kadar geçen
k ırk y ıl içindeki h ayatı, vefât etm işse târihi
tesb it edilem edi.
Ktvork PamukcJyiD
BALY A N (N ikoğos B ey) — K arabet
A m ira B aly an 'ın ikinci oğludur; 19 Kasım
1826 d a İstan b u l’d a doğm uş v e 27 Şubat 1858
de Istan b u ld a v efat etm iştir. B eşiktaş E m e ­
ni M ezarlığında m edfundur. E skiden mavcut
olan m esartaşı ve kitabesi pederjninki gibi
kaba ve zevksiz idi.
Nikoğos Balan henüz genç yaşında iken
zekâsı ve c id d iy e ti ile nazarı dikkati celbet- •
iniştir. A nnesine karşı büyük b ir bağlılığı ol*
■ doğundan sm ı k a y b ettik te n sonra sıhhatini
hftp://groujps.googIe.con
 . v<nU-OP£DÎ5İ BALYAN

de k aybetm iştir. İ lk ta h silin i ta m am lad ık tan ;ız;ı|.'^ ır«l^ı b iri olmuştur.

Ş0BT* p e d e ri ta ra fın d a n 1843 efe. m o d e rn - N ık ü .-^ Rpv pek ^enç yaşında ' öldüğü
jjjç y j u f B ard izb an y an 'ın h im ay esin d e I4;- ıçuı bıraKt'L'i c ^ jltn u . m iktarı az ise de bun­
fi s'e g ö nd erilm iştir M e z k û r'şe h ird e b ir m iid- ların sanat bakımından değeri ve ehemmi­
* 4e; tah silin e d ev am e lm iş v e m ü teak ib en yeti büyüktür Buiıiur m eyamnda en mühim­
& ıinte . B a r be m e k te b in in m im a rı ^ııbcsınu leri r.unlardır
kabul o lu n m u ştu r. B u ra d a h ü sn ü h ali, calı*- İJolmabalıçe Sarayının rmm i kabul doi-
kank^s v c zek âsı ile h o c a la rın ın iv g i s i n i v t ıvr,ı • iki m erasim kapısı (bu sarayın w y>-
^ ^ ırini k az an m ıştır. B u n la r m e y a n ın d a b il­ s»'*’* ped-irl ile tebriki mesaide bulunm uş
hassa P ro f' Labroust*un n a z a rı d ik k a tin i cel- tu r l : O rlaköy Cam ii; Ç ırağan {Mecidiye Ca­
hctm iştir. M aalesef, b e d e n in in za y ıflığ ı vc m ii; Ihlam ur köşkü; Göksü kasrı; Tophane
{azla çalışm ası s e b e b iy le s ıh h a tin i k a y b e d e ­ Saat K ulesi: Ç ırağan Sarayının d a plânını
rek 15-15 d e ta h silin i ta m a m la m a d a n İ s ta n ­ b ü tü n te ferru atı ile hazırlam ış İse de, vakit­
bul'a den m ek m e c b u riy e tin d e k a lm ış tır. siz Ölümü ile İnşaatı biraderleri Agop ve
Bundan s o n ra p e d e rin e y a rd ım e tm e ğ e baş* S ark is B eylere nasip olm uştur.
lamiş ^ b o ylece m im a rlık d a b ilg i v e te c r ü ­ Nikoğos Bey, Nunya Minasyan adlı bir
besini g en işletm ek im k â n ım e ld e e tm iş tir. kızla evlenm iştir. İkisi erkek ve üçü kız ol­
Nikagas B ey B alyan ile ri görüşlü b ir şah­ m ak üzere, beş evlâdı olm uştur. Hassa mima­
siyet olup m u a sırla n tarafın dan çok sevilm iş rı Levon Bey d en m aada Minas adında hu­
ve kendisine h ü rm et edilm iştir. U stalarına kukçu b ir oğlu daha vardır.
ve işçilerine iyi b ir h a y at tem in etm ek Jçia K evurk PaiD U kcljan
elinden geleni yapm ıştır. D iğer ta ra fta n y e r­ BALYAN (S arkis B ey) — K arabet A m i ­
li u s ta l a r a A vrupa m im arîsinin y en iliklerini
r a B alyan’ın o ğ lu d ur; 17 Ş u bat 1835 de Be-
ûğrelmeR iç in b i r m ek tep tesis, etm iştir. B u ­ şiktaş'da doğm uş ve 7 Kasım 1899 da K uru­
rada. A v ru p a d a n h u s u s î o la r a k g e tir tile n u s ­
ç e ş m e önünde bulunan ve kendi ismini taşı­
ta la r v e s a n a t k â r l a r , d u v a r t e z y i n a t ı , h e y k e l -
yan a d a c ı k d a k i k ö ş k ü n d e v efat etm iştir.
Ira şlık v e t a ş ç ı lı k d e r s l e r i v e r m i ş l e r d i r . N i ­ P e d e r i K a r a b e t A m ira , N ik o ğ o s B ey le
koğos B e y , z e k â s ı , ç a l ı ş k a n l ı ğ ı v e v u k f u ile b i r l i k d e , S a r k i s B e y i d e 1843 de F ran say a
S u lta n M e e ld ’in t e v e c c ü h ü n ü k a z a n m ı y a v e ta h s ile g ö n d e rm iştir. B ira d e rin in ra h a ts ız lı­
güzel s a n 'a t l a r s a h a s ı n d a o n u n m ü ş a v i r i o l­ ğ ı s e b e b i y l e o d a 1 8 4 5 d e İ s t a n b u l 'a a v d e t e t ­
m u ş tu r . P a d i ş a h ; v e f a t ı m i ş i t in c e , t e e s s ü r ü n m iş t ir . 1 8 4 7 d e t e k r a r P a r i s e g ö n d e r i l m i ş v e
d e n a ğ la m ış v e S a r a y d a ü ç g ü n m a t e m t u t u l ­ o r a d a S a i n l e - B a r b e k o l e j i n e k a b u l e d il e r e k
m a s ın ı e m r e t m i ş t i r . m u v a f f a k i y e t l e m e z u n o l m u ş t u r . M ü te a k i b e n
N ik o ğ o s B e y . E r m e n i c e m a a t ı n a d a m ü - “ E c u le C e tıtra le n a g irm iş ve aekâsı sa y esin ­
hım h i z m e t l e r d e b u l u n m u ş t u r . 1863 d e H ü ­ d e k ısa z a m a n d a te r a k ­
k ü m e tç e d e k a b u l v e t a s d i k o l u n a n E r m e n i ki k a y d e d e r e k “E c o l s
c e m a a tın ın n iz a m n a m e sin d e (N ıza m n a m e l d e s B e a u x A r f ’a d a
M illeti E r m e n i y a n ) e m e ğ i b ü y ü k t ü r v e h a t ­ kabul e d ilm e c e m u ­
ta s e n e l e r s o n r a 3.870 s ı r a l a r ı n d a P a t r i k h a n e v a f f a k o l m u ş t u r , 1835
m ec lisin d e ifş a e d i l d i ğ i n e göre> b u l i k r i ilk dc m ezkûr A kade­
deEa o r ta y a a t a n d a o d u r . B u e m e l i n i t a h a k ­ m id e n m ezun o la ­
k u k e t t i r m e k İçin, K i r k o r O dyan <1834* rak İ s ta n b u l'a dön­
1BÜS6), Dr, N ahabet R usinyan (1819-1876 f m ü ştü r. B u n d a n son­
gibi z a m a n ı n ın en i le r i g e l e n E r m e n i ş a h s i ­ ra p e d e r i n e v u bira»!
y e tle ri ile i ş b i r li ğ i yapm ıştır. F a k a t p e d e r i deri N l k o g t » B eye)?
K a r a b e t A m i r a b u n i z a m n a m e y e m u h a l i f o l­ yardım b
d uğ u için, b u f a a l i y e t i p e r d e a r k a s ı n d a k a l ­ lamıştuv 1S66 da p e -
k ı ş t ı r . K e z a , 2 3 E k i m 1 8 5 3 d e t e s is e d ile n d e r i n i n v e f a t ı n ı m ü te - Şarkin B e ; Balyan
i F a t r J k h a n # ilk t e d r i s a t h e y e t i n i n d e b a ş lıc a a k ib e n biraderi Agop

vgroup/meraKeaıyorum
balyan - 309-1 -
FîoyJa birlikde Hoşsa Mimarı nasbolunm uştur.
B u sonuncusu daha fazla binaların plânlarını
hazırlamakla m e|^ul olmuş Şarki* Bıry ise
fiilen nezaret etm iştir. Rumları 'lo­
tayı Sarkış Eeyı; bu yapıların m im arı naza-
rile bakılmış ve hariçten gelen ecnebi devlet
adam ları d a daha fazla kendisini nişanlarla
taltif etm elerd ir.
Sultan H am id'in cülusundan ve b iraderi
As«»p Boy'in 1875 «le vefalından sonra m i­
m ari faaliyeti înkjtaya uğram ıştır. B ilhassa
bu m a la rd a bazı iftiralara da m aruz kaldı­
ğından A vrupaya gitm ek m ecburiyetinde
kalm ış ve 15 yıl orada g u rb e tte yaşam ıştır.
B ilâhare, Agop Paşa K azazyan’ın şefaati ile
İstanbul'a dönebümişse de, evinde m ünzevi
b ir hayat yaşamış ve kendini kam ilen ilm e
h asretm iştir Filhakika, K uruçeşm edeki evin­
de mükemmel b ir lâboratuara sahip olan S ar-
kia Bey avn; zam anda u sta h ir m ak inist de
olmuştur. Bu m eyanda icad e ttiğ i b ir m akine
münasebetiyle resm i «A rm enga» a d lı gaze­
tede İntişar etm iştir. M ezkur m akinenin im*
tiyaztnı da alm ıştır. Çarkı az köm ü rle işle­
yecek bir kazan, üzerinde ise sen elerce {alış­
m ıştır.
Sarkis Bey c em aat işlerine katılm am ışsa
da, bazı teberrülerde b ulunm uştur. M eselâ
E rm eni cem aatinin b o rç la n için 1900 a ltın
bağışlam ıştır. Keza, V an'ın M arm et köyünde
b ir m ektep inşa e ttirm iş v e zevcesinin h a tı-
raaı için B eşlktaş'da "M akruhyan" a d lı b ir
m ektep tesis etm iştir.
Sarkis Bey Balyan aym zam anda am atör
b ir ressam v e m usikişinas olm uş v e bu saha*
dakl sanatkârları him aye etm iştir. Kendi gi­
b i am atör b ir m usikişinas olan zevcesi ile
b eraber erm enice "M ayr A rakası” şarkısını
bestelemişlerdir. Sarkis Bey «K ristol KoUmv-
adlı b ir operasının da bestesini hazırlam ış­
tır. Zevcesi* D adyan Arafcel B ey'in kızı Mak-
ru hid ir ki izdivacından üç yıl sonra çocuğu
olm adan vefat etm iştir.
B iraderi Agop Beyle m üştereken inşa et­
tikleri binalar şu nlardır:
B eylerbeyi Sarayı; Çırağan S arayı; K an­
dilli Sultan Sarayı (M uhtemelen yandıktan
sonra 1919 da enkazı yık tırılm ıştır); Kâğıtba»
ne Sarayı; A ksaray Valide Camii; K âğıtha­
tSTANBLT
ne Camii; rsk i H arb iye Nezareti» bugünkü
Ü niversite binası; K asım paşa'da eski B ahri­
ye N ezareti binası fbugün H ita b e n e ) ; Bey»
kazda T okat K öşkü; H ekim h'-şj Çift|i£* Köş»
k(i; K alender Keh^;«: Y ıldız M erasim Köşkü;
A yazaca K öşkü; Tupkapu S arayında Mecidi»
ve K öşkü; Zıncirlikuyu K ö-kü; K i'-'skrek-
m ece K öşkü; tlüm üs^uyu Kışlam ; Maçka Ksv-
lası ve m ü ştem ilâtı; Ç ırağan K arakolu; Ga­
latasaray M ektobi; E t-şikt;^ M ektebi; Bo=iV-
laşda A k a re tle r^ l/m itte S u ltan Ç iftlifi= bi*
nası,..
S a rk is B ey zek&siylc bazı mi* kilâtlatı
d a y enm iştir. M eselâ, kışın suların istilam?;
m a ru z k a la n K âğ ıth an e S arayını, içindeki
eşy a la rı boşaltm ad an b ir m etre yükseltm işti/.
V arılarak denize m eyleden A rn avu t köy Sul­
tan S aray ın ın d u v a rım da düzeltm iştir. Sut*
tan M ecidle SelanJğe gittiğinde, b ir gece için*
de o ra d a m e rm erd en b îr havuz inşa etmiştir.
B eşçınar tesm iye o lu n a n bu m evkide, Padi­
şah şeh rin e k âb lrin i k ab u l etm iştir.
V aktm cla P a ris'd e neşred ilen «Le Monde
İllu s tre n m ecm uası. S a rk is B eye aşağıdaki
s a tırla rı h a sre tm iştir;
«Son zam an la rd a İsta n b u l'u ziyaret eden
m ü m ta z y o lc u la r. B oğazın İk i yakasını süs*
ley en sa n a t v e rn e h a re tle in şa edilm iş o muh­
teşem b in a la rın v e sa ra y la rın üzerlerinde bı­
ra k a n in tib a la rı anlatm aktadırlar* Bunların,
S a rk is B ey B aly an 'm e se rle ri o ld u ru r a işiten­
le r h a y re t e tm işle rd ir. B u isU datb şahsa en
fazla şö h ret k azan d ıran k ey fiy et binaların
in şaa tın d a k i sü ra ttir. M eselâ, bizim yeni
O pera gibi m uh teşen v e m uazzam olan Bey*
lerb ey i S aray ı iki sen ed e ikm al edilmiştir.
Y ontm a ta şlard an ve m erm erden inşa edilen
v e bizim »B îhliotheque N ational?* kadar bir
b in a o lan Y ıldız K öşkü, altı ay d an daha az
b îr m ü d det zarfın d a tam am lanm ıştır. Süratte
b irlik d e; y e rli ih tiy açlara uygun ekonomik
v e id ari kabiliyetleri sayesinde. Ekselansları,
bütün bu b in alan , bizim H azînem izin sarfe-
deceği paran ın üçte bîri ile m eydana getir­
m işlerdir.»
Sarkis Bey B alyan’m ebedî istiratgâhı,
B ağlarbaşı Erm eni M ezarlığında, büyük pe*
derinizi yanındadır. Ü zerinde büyük fakat ha­
fit j b i £ j
 A ysflC tO P E P tS İ
— 2095 —
muhtasar ve mensurdur. Üzerinde nultı^ ola-
r«Jt iri boyda iki de/ne dalı görülmektr.<dir.
Krı-«rl( rım ıık t'lj'a ıi
Kevork Pam ukciyan Sarkis Bey Balyan’
jn K uruçeşm e önündeki adacık-
<Ja öldüğünü kaydediyor. Bu odacığın Sarkif
Beye nasü intikal etçiğini tesbil edem edik.
Birinci Cihan H arbi fonuna k a d a r b u ada
«Srrkîs Bey Adası: adı ile anılırdı, ve Ş irk e­
ti Hayriyenin köm ür deposu idi. 1B0O da yaş­
tan cHi beşi bulm uş o la n la r S erk is B ev Ada»
sini kömür deposu olarak h a tırla r; köm ür
ırıgınlan arasında am ele v c bekçi kulübeleri
ve gaayet harab ahşab b ir köşk g ö rü lü rd ü ;
1913-1914 y ıllarında y a şlı İsta n b u llu la rd a n
«vaktiyle C ennet köşesi g ib i b ir adacık idt>
diye işîdiÜr. Şirket) H ay riy e nin lâğvinde
Serim Bey A dası y in e depo k a ld ı; Ş u son
yıllar içindedir k i b u güzel a d a G alata Sa­
rayı Spor klübüne verilm iş, b u k liibün deniz­
cilik şubesi buraya n akledilm iş v e S e rk is B ey
Adası bu vesile ile tem izlenüp im âr o lu n a­
rak yine Boğazın b ir ziy areti o lm u ştu r ( R :
Kuruçeşme Adacığı)*
BALYAN (S cuekerim ) — K irk o r A m i-
ra B alyan’ın b ira d e rid ir. « K u d iis T arih i* ad­
lı Erm enice b ir e s e r d e (S. 1279) b u lun an me*
tartaşm m k ita b e s in e göre, 2 E y lü l 1833 de
vefat etm iştir. Bu v e s ik a d a , K i r k o r K alfanın
biraderi o lduğu d a k a y ıtlıd ır. S enekerim B al­
yan K udüs E r m e n i K a b r is ta n ın a göm ülm üş
olduğuna göre, m u h t e m e le n M ukaddes Y er­
leri ziyaret e t m e k ü z e r e m e îk û r şeh re gide­
rek o rad a v e f a t e tm iş tir .
Bu m im arın e se rle ri m eyam nda. ancak,
1828 de inşa edilen b u g ü n k ü B ayazıt Y angın
Kulesi bilinm ektedir. B u husus, m eşhu r ta ­
rihçi* coğrafyacı v e ş a ir L evont AHşan’m
<1820-19011, İ8S3 d e m ü n teşir «Coğrafya*
eserinde zikredilm ektedir. A ynı keyfiyet,
1875 ve 1887 yılların d a İstanbulda negredt-
l^n diğer iki E rm cnice m ehazda da m ukay-
geddir.
K evork Panıukclyni»
BALTAN (Sim an B ey) — K arab et Ami-
H'nin oğludur. H assa M im arı ve ay nı zam an­
da mahir bir d esinatör olan Simon Bey, bü -
yük bir zarafetile bastı m uhteşem binaJnnn
BALYAN
Dr. Antruııik Pu^a Gırclkyan’ın (181918ÎH)
k zı ParıVl* evlenm iştir; 1*94 de Ölmüştür.
Krvurk Pamukckyaıı
1VA1.YAN AİI.HSİ v r M ^N ŞM « İstan­
bul vc civarını, emsalsiz zerafet ve İhtU.irn*
da, saray, cami, kilise, köşk, kı%l<«. m ektep
ve sa ir binalarla süsleyen ve takriben bİrbu-
çuk asırlık b ir m üddet sarfında faaliyette bu­
lu n an B alyan ailesinin, A ruiyun M ırm ıryan.
V ahan Z artaryan ve T eotik Labcincivan «i-
bi bazı m üdekkikter, hiçbir e sa s lı" vesikaya
istinad etm eden, çok eski ulduğunu söyle­
m ekledirler. B u m u h a rrirle re göre, on yedin*
ci asırda M araş ta ra fla rın d a B ali (B ilâhare
B elen) adlı h ir köy v arm ış ki, idaresi B alyan-
la rın elinde İmiş. Geçen asrın Fransız ta rih ­
çilerinden S airt-M artin ise Onbeşinci asrın
o rta la rın d a B alyanlarm m ezkûr köye isimle*
rin i v erdiklerini yazm aktadır. Onbeşinci asır*
da, bilhassa A nadolu E rm enilerİ arasında
«yan» soyadı ancak zâdegân ailelerde pek
n ad iren kullan ıldığı için b u kaydın doğru ol­
m asına ih tim al v erm ek güçtür.
1683 de B elen köyü m uhtarı B ali B al­
y an . Ü çüncü S u ltan M ehmed’in ismi meq-
h u l erm eni hassa m im ar; ile tanışıp kızı ile
ev len ir. K ayın ped erin in ölüm ünü m iiteakib
H assa M im arı olarak yerine geçer, 16 sene­
lik h izm etten sonra, vefat ederek yerin i Mi-
nas adlı oğluna b ırak ır. Bu da Ü çüncü Sultan
A hm ed’e ve B irinci S ultan M ahm ud’a hiz­
m ette b u lu n d u k tan sonra, 1703 de v efat edip
y e rin e oğlu M akar g e ç e r Az zam anda büyük
şö h ret kazanan bu şahıs, b azı iftira la r yüzün­
d en S u ltan M ahm ud’u n itim adım kaybede­
re k B ay b u rta sü rgü n edilir. B ilâhare bazı
kim selerin şefaati ile a ffa n ail olarak İstan ­
b u l’a dönüp, birçok m ühim e serler m eydana
g etirir.
B ayanların sülâlesinden zannedilen eski
sim aların şeceresinin ç ü rü k olduğuna b ir de­
lil dc, Teotik Labclnciyan’m Bııli Kalfanın
1725 de v e la t etliğini yazm asına rağmen, V a­
han Z artaryan ’ın yerine geçen oğlu Minas
K alfanın 1703 d e Öldüğünü kaydetm esidir.
Teorik’e göre İse Mlnas K alfanın Ölümü 1730
da vuku bulm uştur.
N ufuosm anİye’nİn m im arlığı bu kalfa*
y a atfedjfcyorsa da, m üteveffa m ücjfkkik Yet-
 Ma m Miattın
MTOCMTTCt BALI KAITA

Hlw« M n ın Hu4* Kimin

S m i tM K SALYAN KfRKOH AMTAA BALYAN
t ı — İta s ı <I?M 1WI)
But&a%u ftaym ıd Yanım Kuİmi ' j v î.<>i rıuliılrf i n & <İL : ? "3 ll •
ü+kj ','r u |a n &tr*yı
ti ık l D u tm a b a f U c â« ra y <
ttofcı Jerh*yJ Sarayı
ArnavudKby Vtııdc h h ıU ı,,
OH K ı4*r &ihfMarayı
‘/ın ,« lly ı Camtl
Selimiye Kulam
b av u d p « u K i|i|iı
A y n a l ı K a v ı k I C ı tr ı
Eski Bayaaıd Yağın Kulesi
]J. S u l u n M::J>ttıut B andı

BOfVA KAKIM LU 9Y A H A N İM H um M im a r*
KARABET AMİRA BALYAM
(UM - U « )
D o b n a b a f c c Sorayı
Salı|>azan Sah* Isaray?
Ç « a |w t B ın y ı
O riakflr C «nJt
Zjryubda Çift* Saraylar
Harbiye MeKltsbl
Y ı l d ı o t e Ksk» K a « k
Y e*l}Jcöyde M O f tk â r K 8 | W
Mahmud U. Tflıh tri
Abdtllmecld ^fbrbesi
B k tftM y VSUelıt Bendi
BakırU ly M n u it t FbbrütM t
Z cytinbum u F abrik an
İzm it H ttn U r KÜfkO *
tım it Çuha Fabrikası
(fe v tte F abrika*

Kim KtaMn K uu MSman Haaaa MSman K u«

AM * BALYAM M U rttlttr Maaautt SARKtft BACYAM NİKÛGOB b a l y a m
(İM - 1m UNOK BALYA» (lt3S — 1*991 (|«H - USII

B alcrtyl Sarayı
(T — 1N41
B e y le rb ty } Sarayı £>etm«i»eft* S. W ıw **
Tdkad Kjjeirt Ç n& ğan S a r a y ı S alonu
K««u yolun44 VlUdcaultan Çağlayan Kaari A y n i S aray d a İU
Kftslcü Ç agîay^n Camii kapdi
A k n ra r Vâilda Cunit Aktaray Y& Udt Camii O riakdy G«All
Harbiye Naıâreü (Üniver­ Utfacmır K aan
site RûçükfV Kasrt
T pjud J t« r ı TophAnc Saal Kulcaı
H ekim başı ç i f t l i # KBflKti Yani ç ifa Can Sarayı P»*
Y ıldır, v a M u a y e d s Karsı
V İ l l d c b a g ı KttşVU
A > asu #fl K a w j fa m r MUpan
T apkapj S a r a y ı n d a M fcddl* L F V O K lA f c Y A *
yt Kasrı
ZİMİIÜkuyy K u r t
Küşükçffcfnece UUnkir
K mti
GalalM inıy U nıl
K&aunpflMdB Dlverıhâne
■ Batır<yo Ncadretfı
K alender KBsKÜ
G-Umll^uyu Kınlan
M lCko K ışlan
Ba«ikta«da A ksan ilu r
tftnftdc tuMan ÇmHflS bl-

BALYAN
*am \ x f f ^ i/ J g r o iip S jg o o g ia x a
T ^
. *aj IBLX * --SİK L O P E D İ s İ
V*rt A ly * w k > » 'a Eörc- m ezk û r Cam iin mi-
K ayserinin N ize y a h u t N irz e köyünden
^ n e o n K a lfa d ır A ly an ak yan, sab ık Pangal-
2IJ9? —
K abristanında b u şah sın medarla*
«m* da t«»adıif e tm iştir. K itab ey e g ö re v e fa ­
tı 1761 dedir. E. M am boury d a h i m ezk u r ca-
pijin miındriDin Sım eon K alfa o ldu ğ un u kay ­
detmektedir.
İÜt defa B aly an soyadın) taşıy an K irk o r
Amira nm şim diye k a d a r, iş le b u M akar kal-
oğlu old uğ u z an n edilm ek teyd i. H a lb u ­
ki, zaman m efhum u b a k ım ın d a n bile, M m as
Kalfanın ölüm ta rih i o ld u ğ u sö y len en 1 7 0 3
ile torunu zann edilen K irk o r K a lfan n^ftİd üğ ü
İ$31 tarih leri a ra sın d a ik i n e slin d e ğ il e n az
be§ neslin m ey d an a g e lm esi lâzım dı. B in a e n a ­
leyh m ezkûr şeceren in h iç b ir esasa d ay an m a ­
d ı# aşikârdır. T a rafım ızd an m e y d a n a ç ık a rı­
lan İki vesikaya istin a d en . B aly an K irk o r
Kalfanın, H assa m im a rı M eram etçi B alı K al-
fa'nın (B. B ali K a lfa ) o ğ lu o ld u ğ u b e lirm iş­
tir- M e r a m e t ç i lâ k a b ın ı ta şıy alı k a lfa la r a i­
lesi ise. m e v s u k m e n b a la r o la n , B a ğ la r başı
E rm eni K a b r is ta n ın d ata ra fım ız d a n te sb it
esilen m ezartaşı k ita b e le rin e g ö r e . K ayseri*
nin JD«revek y a h u t D e re v aa k k ö y ü n d e n d ir-
ler. Mezkûr k a y n ak lara i s t i n a d e n , b u ailed en
Merametçi K a l u s t K a l f a 2 1 M a r t 1 7 7 9 d a v e
r a h ip T o r o s ’u n o ğ l u o l a n M e r a m e t ç i S a rk is
Kalfa ise 17 96 d a v e f a t e t m i ş l e ı d i r -
D ig e r ta r a f ta n , B a l y a n ia r ın a s le n K a y s e ­
rili o l m a l a r ı h u s u s u n d a , K i r k o r A m i r a ’n m
1820 d e K a y s e r i y e s ü r g ü n e d i l m e s i n i v e d a ­
m adı S e r v e r y a n O h a n n e s A m i r a ’n m d a K a y ­
s erili o ld u ğ u n u n a z a r ı i ti b a r a a lm a k ica p
e d e r. E s a s e n , o n a l t m e ı , o n y e d i n c i , û n s e k i z i n c i
ve h a ttâ o n d o k u z u n c u a s ır la r d a İ s t a n b u l'd a
f & aliy ette b u l u n a n E r m e n i m i m a r l a r ı n ı n t a k ­
r ib e n y ü z d e s e k s e n i K a y s e r i l i d i r . K i r k o r K a l ­
f a n ın k â t i b i y a z ı c ı B o g o s A ğ a n ı n d a K a y s e r i ­
li o l d u ğ u n u u n u t m a m a k l â z ı m d ı r .
B a ly a n la r h a k k ın d a e n m ü h im m e h a z la r,
^ k ile rd e V ahan Z a r t a r y a n 'ı n * H iş < ıl» k a -
= A b i d e » i t s l a n b u l , 1 9 1 0 ) a d l ı e s e r i i le
i T ^oU k L a b c i n e i y a n ' ı n 1 9 2 1 y ı l ı s a l n a m e s i d i r .
Y e n i le r d e n İ s e , g e n ç m ü d e k k i k v e d e s i n a t ö r
B e re E r z i y a n ' m g e l i r i m i z d e m ü n t e ş i r « S u r p
; ^ S İ Ç * m e c m u a s ın ın 1952 - 1 9 5 7 y ılla rın ın
. M u h te lif s a y ı l a r ı n d a i n t i ş a r e d e n y a z ı s e r i s i
ın/group/merakedj^prum
BALYOS HAMAMI
n i zikretm ek lâzım dır. B urada. B alyaniarın
« serleri hakkında dolgun m alûm atla birlik-
d r, o nlard an birçoklarının zengin resim leri­
n e d e te sa d ü f etm ek kabildir.
Krtaırfc Pamefcdjan
H A l.V o s — Balyoz ve baylos şekille­
rin d e dc y a zılır; esk i V enedik C u m huriyeti
elcilerin in un v an ı o lu p İtaly anca aslı « b a ik »
d u r, lâlin ce «bajulus» kelim esinden çıkm ış-
tır. tra n sız la r *bail, bayie», ingillzler de «bai-
ley, bailif» d e m irle rd ir; islan b u ld a dâim i
V enedik elçileri, fetihd en b ir s en e sonra, 1454
d e im zalan an b ir tic â re t m uahedesinin im ­
zasını m ü te a k ib o tu rm ağ a başlam ış, zam an
ile T ü rk le r. y u k a rıd a kay detd ig lm iz şekiller­
d e te la ffu z e ttik le ri b u u n v â m b ü tü n batılı
e lç ile r için d e k u lla n m a y a başlam ışlardır:
m eselâ. O nyedinci a s ır o rta sın d a tn g ilteren in
İz m ir konolusu o lan m ü n aseb etsiz b ir adam
ile Is ta n b u ld a k i İn g iliz elçisinin sebeb o l­
d u k la rı b ir v a k 'a y ü zü nd en azledilen şeyhü­
lislâm M ehm ed B ahâi E fen d in in y e rin e tâ-
y ir. ed ile n K araçeleb izâd e A bdûlaziz E te n d i:
Balyos m üftüsüdür Abdftlaziz
d iy e hicved ilm işd i (B .: B ah â i E fendi, M eh­
m e d ; A bdülaziz E fen di. K araçelebizâde).
V en ed ik C u m h u riy e tin in b alyos ıınvânı
ile ilk d â im i elçisi, 1454 m uahedesini im za­
lay an B arto lo m m eo M areello olm uştur. (B :
E lç i; E lçi H a n ı; V ened ik E lç ile ri).
BA LY O S HAM AM I — B u ham am adına
y a l n ı z E v l i y a Ç e l e b i d e ra stla d ık ; G alata sara­
y ı n ın y a n ı b a ş ın d a o l d u ğ u n u y a z ıy o r. G a la -
ta s a r a y m ın y a n ı b a ş ın d a y a ln ız G a îa ta sa ra y ı
h a m a m ı v a r d ı r ; b u h a m a m d a G a la ta s a ra y ın -
d ak l acem i o ğ lan la ra m ahsus o l a r a k y a p ıl*
m ış tır. E v l iy a Ç eleb i G a la ta s a ra y H a m a m ı­
n ı a y r ı c a k a y d e t m e d i ğ i n e g ö r e B a l y o s H am a­
m ı , a d m ı v e r d i ğ i G alatasaray ! H am am ı ol­
m a s ı g e r e k i r ( B . : G alatasaray H am am ı).
A cem i o ğ lan ları h am am a sabahın çok
e rk e n sa a tle rin d e g ire rle rd i; yıkanm ad a şer'i
tem izlik de b u lun d uğ u için sabah nam azın­
dan ev v el h am am dan çıkm ış o lu rlard ı, b ü ­
tü n gün, b u kışla-okul ham am ının, kapalı
kalm ayıp, u şak la rı y in e acem i oğlanlardan
olm ak üzere h alk a da açıldığını, ve bilhassa,
b ir cem ile o larak G alatadak i e lçilik ler man-
jiiıblarına tahsis edilm iş olduğu tahm in edi-
 - 209$ - ______________________________İSTAKBtJL

lebiiir. D ellâktan acemi oğlanlarının jk*Ik?r t.-u miçdi1’ diyo r fB .: D em irciler). 1

destlerinden s e lm iş böyle b ir ham am a, m e ­ Son Y eniçerilerden halk *âiri Galatalı ^
selâ. İngiltere Kraliçesi Büyıik Elıs-abelh'ln H üseyin A ğanın destan m ecm uasında da şoy»
İstanbuJdakî fevkalâde cli'isf S ir Edw a rd Je b ir b ey it v a rd ır:
B arton yaradılışında elçilerin çeleb ilec e k lt^ |>a|y«E <1I)J drtıllr RUİle lopttfcU
tahm in olunabilir <R : B arton. B dw ardj. Y iteli k a r a ( ia ta lü iıııı k u ııu fiı
B A M fll IU K1JVR1N1 SttKM KK ^
IIAI.YOZ — D em ircilerin n ü n b eyin
ğerll dil bilgini F. D evellioğlunıın v s b it et-
( = ağarm ış ateş) hâline gelm iş dem irleri
t iğ ı a r g o d e y i m l e r d e n , b i r i n i b e r b a d v e pe.
örs üstünde dövdükleri gaayet büy ü k ağır
riş a n e lm e k , ( d ö v e r e k a d a m a k ıllı h 'r p ! . v
çekiç, dört beş sefer havaya kaldırıb in d ir­
m a k i ; D e v e ltio jjlu ş u m is â li v e r i y d i : piy-1::
mek İçin acı bâzu kuvvetine sâhib olm ak ge­
lo s o lu n ca ( y a k a la n ın c a ) h e rif in b o m î.T « ' ■
rek ir ki. bîr balyosun a te j hâlindeki dem ir
la rm ı sö k m ü şle r* .
üstüne inmesi ile etrafa darılan kıvılcım lar,
Bibi.: ç ^ r l r t DeveHiofcîu. T ö r k A r ^ f t ll
istisnasız hepsinin içi ve dışı kapkara d e m ir­
RAMVA — E b e g ftm e o ig ille r a iV ! . v , :
ci d ü k k â n la rd a feerik bir hal verir, iş basın»
m alû m sebze; m e m le k e tim iz d e rA m ir -
da y a n çıplak gene ve tuvana bir dem irci de
b a m y a sı» , « R a l ı k e s i r b a m y a s ı * v e - ~ i l l 'r u
Kadim Yunanın cehennem m abudunu a n d ırır.
bam ya» i s i m l e r i i l e f ır ç e ş i d i v a r d ı r ; Am a
Divan edebiyatım ızda en güzel bey itlerden
y a b û m y ö M b o d u r b a m y a o l u p i p li ğ e diziler
biri. Dördüncü S ultan M urad ile d ev rin in
r o k k u r u t u l u r , k s ş tn y e n i l i r , k ı ş b a m y a s ı d ır ;
büyük şâiri N e ft ta ra fın d a n . îsta n b ıü d a D e­
d iğ er i k i ç e ş i d i taze o l a r a k m e v s i m i n d e , yfi’
m irciler çarşısında balyozla d em ir döven bir
delikanlı şanında irticalen söy lenm iştir; fık ­
ra şöyle nakledilm iştir:
K ıyafetini değiştirerek şeh ir içinde bu­
laşm asını pek seven S u ltan M urad b ir gün
N e fı ile dem irciler içinden geçerken, a y ağ ın ­
d a b iı don» yaUti ay ak , gövdesi çıp lak bat*
yoz sallayan ve erkek güzelliğinin m uh teşem
tim sâli olan genç b ir dem irci g ö rü r. A ğ ır çe­
kicin h e r inişinde b in lerce kıvılcım saçılm ak ,
tadır. Şâir hüküm dar hem un:
üiıyla dâmnıi dilr bir y t r ıi sû* rfgrn
der. N e fi d e e trafın a b ak ar, m ısra ın m atufu*
m ı g ö rü r; ve d erh al ikinci m ısra ı sö y leyerek
m eşhur beyiti tam am lar:
M âhengeri seneirl cunûn işler iken
D ilim izde erk ek gücü v e k u v v eti şan ın ­
da iri kıyım b ir ayağın top u ğu ile büyü k b ir
elin yum ruğu balyoza benzetilir. B öyle b tr
pençe yum ruğa ssdûb olan lardan biri, 1960
da K ırp ınarda T ü rk iy e b a ş pehlivanı olan
İbrahim K a ra b a c a k tır. 1891 senesinde de,
• G alatada yalı boyunda b ir kayıkçı kahveha­
nesinde Tem el adında b ir laz kayıkçı, bıçak­
ta saldıran b ir palikaryayı, y alın ayağı ile
indirdiği b ir tekm e ile sansız olarak y ere
serm işdir ki, Ç ankırılı Hacışeyhoğlu A hm ed
K em al B ey; “ Lazın topuğu palikaryanın ka­ Balya* « v a ra n d^mfret
burga kem iklerini balyoz gibi b irb irin e ge-
http://groups.google.co
 ..vS İK L O P fiD İS Î - -
u n istihlâk o lu nu r; sultani bam ya İstanbu­
lini yerli bamyasıdır.
Istanbulda bilhassa o rta hail i ve k ibar
m utfaklarına girm iş, a y ak tak ım ı bu nâzik
sebzeye p*k rağb et ed e gelm em iştir.
Kıyma ile veya parça e ti# sâde y ağ lı ola­
rak pişirilir: zeytinyağlısı olmaz: B am yayı
kehrübâ gibi sap sarı pişirm ek, p işer iken
karartm am ak aşçılık h ü n e rid ir. A yrıca yaz
türlüsüne girer, pilava, p iliç k ızartm asına
garni olur. E ski İstan b ul m u tb ağ ın m hususi­
yetlerinden biri olan v e «asîde» denilen y e ­
meğin de. y e ri hiç b ir sebze ile değişm ez g ar-
nisi idi, yâni aside m u tla k a b a m y a ile yeni­
lirdi (A sîde a rp a unu y a h u t p irin ç u n u ile
yapılan b ir n e v i b u la m a çtır; sofraya le n g e r
ile gelir, ortası çu k u rlaştırılm ış v e o ra y a d a
etli bam ya k onulm uş o lurdu. B u yem eğ i İ s ­
tanbul m ııthağı k ay betm iş b u lu n m a k ta d ır.)
E dirne kapusu d ışında b ir bam y a ta rla ­
sı, geçen asırd a İsta n b u l'u n n am lı b ir m esiresi
idi. istan b u lu n en güzel y e rli s u lta m b a m y a ­
ları Bostancı ile P e n d ik a rasın d ak i b o stan lar-
da yetişir; zam anım ızda bu b o stan lar d a g ü n
günden azalm akla, y e rle rin i v illa la ra , v illa -
apar lim anlara b ırakm ak tad ır.
BAMYA — H âneb erd u ş k ü lh a n ı arg o ­
sun d a, m â t û i u s a b i l i k ç a ğ ı n d a n h e n ü z ç ık -
m ış e r k e k ç o c u k l a r o l a n m üstehcen lafızlar­
dan.
BAMYACİLAR O C A fıI — B ostancılar
adı altın da toplanm ış Topkapusu saray ın ın
dış hizm et o caklarından b irin in ad ıd ır (B-:
Bostancı, Bostancı O cak ları). Alıırk&puda
C ankurlaraft m evkiinde saray ın b iiyük kapu*
larından b iri olan O tluk kapu su n a yakın sa­
ray baştan ların d a sebze y e tiş tirirle r ve ytne
o civarda «încili Köşk» adını da taşıy an Sı-
nanpaşa köşkünün bekçiliğini y a p arla rd ı (B .:
İncili köşk). Bazı m u h a rrirle r bostancı ocak­
larından birin in de «rLahnacılar Ocağı* adını
taşıdığını y azarlar • biz b o stancı ocak ları a rs ­
a n d a «Lahnaci» adına rastlam ad ık ; Ü çüncü
Sultan Belim ile tk in ci S u ltan M ehm ed bu
»aray boslanlarında tü fe n k le nişancılık yap-
rnişlar, b ire r h a tıra n işan d ik tirtm işîerdi,
bahçıvan bostancıların gö nü llerini alm ak için
to* taşlardan birin in ü stü n e taşd an b ir bam ­
ya, diğerinin ü stüne d e b ir lah n a yapılıp
donmuştu; b îr ham v acılar Ocağı m evcud ol­
m/group/merakediyorum
bAMYA TARLASI
du ğuna göre, İahnalı taşdan da bir lahnac)*
la r O cağının bulunacağı yakıştırılm ış olsa
g e re k tir İki keskin nişancı p&dİşâhın ü stleri
bam ya v c lahna şekilli nişan taşları için vak*-
an üvis A bdurrahm an Ş eref E te rd i m erhum
şu n ları yazıyor: *Vakia Ata T ârih in de b ir
L ahna Ocağı m ezkûr (A tada L ahna Ocağın­
d an bahis y o k tu r, B am yacılar O cağından
b ah sed er) v e bu ocak efrad ı saray boatanla-
rın d a sebze y etiştirm ek le m ükellef oldukları
m u h a rre r ise d e nişan taşların ın tepesinde
lah n a ve bam y a şeklîlerin in bulunm asına bir
m ân â v erilem ed i, rüfekaadan b iri, gerek S u l­
ta n S elim in v e g erek S u lta n M ahm udun o
m evkide nişan a tm a la rı b u o cak lar efradına
m üstevcıb m ü lâ h a t olduğundan alam eti fa­
rik a la rın ın s ü tu n la r üzerin e vaz’ı onları la lti-
fen olsa g e re k tir diye b ir sû re ti tevcih b u l­
du?- İ R : B am yalı N izam T a şı).
K A MY A C I SOKAĞI — K uzguncukda-
d ır; 1034 B elediye Ş e h ir R eh b erin in 27 nu­
m a ra lı paftasında» b ir çıkm az sokak olarak
g ö sterilm iştir; B ican efendi sokağı üzerinde­
k i kavuşağffidan P aşalim an ı k orusunun içi­
n e d oğru u zan ır, o ldukça dik b ir b a y ır üstü n ­
d e d ir, B e re k e tli sokak v e T ü tsü lü sokak ile
b ire r d ö rt y o l ağzı y a p a ra k kesişir. T ü tsü lü
so k ak kavu şağ ın u k a d a r b ir arab an ın ra h a t
geçebileceği g enişlikte, k a b ataş döşelidir; bu
k a v u ş ak d a n ötesi h em d a ra lır, hem d e to p rak
yoldu r.
B u sokak ü zerin d e ik işer ü ç er k atlı ka­
g ir v e ah şab e v le rin , k i b ir kısm ına köşk da­
h i d en ile b ilir, h â li v a k ti y e rin d e aile m esken­
le ri old uğ u b ellidir. S ırtın d o ruğunda b u lu ­
n an b u sokağın b ü tü n nok tasın dan Boğazın,*,
d enizin g örü n üşü p e k g ü zeld ir (1951)-
BAMYA TA B LA SI — E d irn ekap u su d ı­
şınd a eski b ir m esiredir; bilhassa geçen asır
son ların d a hem en b ü tü n b o stan lar bağlar, bu
a ra d a y in e "Edirnekapusu dışında m eşh ur b ir
m ısır ta rla s ı gibi b u bam ya ta rla s ı da akşam ­
l a n bâzı rind i e rin sevgilileri ile a ğ y ar gözün­
d en ırak, b uluşup can sohbeti e ttik le ri b ir y e r
olm uştu.
Son yıllard a E d irn ek ap u şehitliğine ek*
lenm iştir.
BAMYA T A R l.A Sl — H âneberduş kül-
h an iler argosunda «m ezarlık*. F. Doveltioğ-
 B A N A R lj rM h a d SsrA: - 2100 —
Ju su ttisâfi veriyor: »Binliği yuvarlarsan
boyla n ın bamya ta r la tm ıl Biz İstanbul h i-
neberditşlari ağzında bu deyimi b u lam adık.
B ir pırpın delikanlı; »Ben tahtalı köyii bı
liftin IB.: Tahtalı köy; T a r t a r la ı. E d in » -
kapu dıçırıda m ezarlıklardan uidilir bir >■
var. Bamya Tarlası derler oraya dedi, hak-
iıdır, bu deyim tam nrüo deyim olm ayup et-
râfı meaartık bir semte «jarc! ols^ gerek Ur.
Bibi: Ferltf DeveUliuglu Türk Argosu
RAN AKLI (Nihnd AAini) — Muallim,
m uharrir, edib; Türk m aarif ve UtanhuJ ba-
sınıfın seçkin sim alarından; 15 N isan 1907
de İstanbul'da, Fâlİh'de, H âfızpaşa M ahaile-
sindd dolm uştur, Aslen Trabzon'un A lcm dar-
zftde ailesinden, bu ailenin H acı H üseyin
Aİesndarzâde kûîundandır. Fâtih yangıhm da
gıyâa uğrayan âiie kütüğüne göre T rabzo n '­
da yerleşen ilk dedesi, Fâtih Sultan M ehmed-
in Trabzon fethinde bulunan alem dârıdır.
Büyük dedesi, A lem darzâde H acı A rif
Aga dedesi dc 1293 de açılan Hk O sm an
1j Meclig-j M eb'üsân’tnda Trabzon m eb'usu
olarak bulunan Em in H ilm i E fer.di'dir
Babası, son asır Osmaıılı m u tasarrıfların ­
dan llyaa Sami Bev’dir. A nnesi, Trabzon’un
Hacı P ir Efendi - zade ailesinden H afıza N â­
dire Hanımdır. "B anarlı” soy adını, ağabeyisı
H ilm i B e y'in Tekirdâğt'nda. E a n a rîı köyün­
de nahiye m üdürlüğü yaptığı 1920-1930 y ıl­
larında gerek babasının gerek annesinin b ir­
b iri ardınca m isafir bulu n d uk ları b u köyde
vefat edip B anarh'ya göm ülm eleri dolayısıy-
le almıştır.
N ihad Samı, ilk tahsilini F a tih S u ltan
Mehmed V akıf M ektebi ila G elenbevi ve M er­
can id ârilerin in ü k kısım larında yapm ış, o r­
ta tahsilin» Vefa Sultanisinde tam am lam ış­
tır.
Lise tahsilini î t ık l â l Lisesinde pek iyi
derece ile h im m iş. 1927-28 yılında İstanb u l
D arülfünunu ve Y üksek M uallim M ektebi
Edebiyat bölüm üne girmiş, başta Fııad Köp­
rü lü olmak üzere. Ferİd Kam, A li Ekrem
B olayir, R agıb H ulûsî gibi otoritelerden ders
gördükten sonra 1930 da b u fakülteden dc pek
iyi denece ile mezun olm uştur.
B undan sonra sırasıyle Edirne Lisesin­
de, Edirne K ız ve Erttek M uallim m ekteple­
İs t a n b u l
r i n d e , İstanbul K abalaş Lisesinde» Oatatusa-
ray İd e s in d e . Boğaziçi vc ŞifU Terakki hu-
.usi liselerinde edebiyat muallimliği yapan
Ban arlı 1&47 yılından beri İstanbul Eğilim
rCıistUüsü'ndc ve 1950 den beri Yüksek ög*
Teinler» O kıılu’nda ve îfHSO Kasım'mda açılan
Y üksek İslam E n stitü sü n d e T ürk dili, ede*
biyntı ve T ürk edebiyatı tarih i hocalığı
m aktadır.
1907-58 d e Yüksek Ö ğretm en Okulu»
-Eğitim E n stitü sü ve İlk öğretm en Okulu Mü­
d ürlü ğü vazifesini d e yapm ıştır.
B a n a rl i, d a h a o rta okul sıralarında iken,
çok s a y ıd a m ektep ve salon tem silleri yazmış,
m anzum v e m en su r piyesleri, okullarda, Top»
kapı. İ s ta n b u l ve C um huriyet G ençler Mah­
fili s a h n e l e r in d e tem sil edilm iştir. Bunlar*
d a n t Kızıl Ç a ğ la y a n * ve «Bir Yuvanın Şar­
kîyi : a d lı, m illi, m anzum piyesleri 1933 de
M a a rif V e kâ le ti tarafın d an açılan piyes mü.
sabakantm k a z a n a r a k vekâletçe neşredilmiş.
«K ızıl Ç a ğ la y a n - piyesi, ay rıc a M urad Filim
ta ra lın d a n f il m e a lın m ıştır. Lise sıralarında
liken m u allim lik a şk ty le yazdığı «Sular Ka­
ra rırk en ! adlı p iyesiyle «Yabancı», «Duman­
lı D ağiar> p iy esleri d e o d e v ir İstanbul genç­
liğ i a ra sın d a d e fa la r tem sil e d ilm iştir
B a n a rh 'n m ilk ilm i eseri 1930 da Türki­
y a t E n stitü sü ta ra fın d a n v e hocası FUatf KÖp-
rü lü 'n ü n b ir ta k riz i ile neşredilen «'Dâstârrt
T ev ârih -i M iilûk-i A l-i O sm an* adlı monog­
ra fisid ir. B u e serin m evzûu, A hm edî tarafın­
dan yazılan ilk
m anzum O sm anlı
v ak aayi nâm esidir.
B an arlı’n m b u ese­
rip M aarif V ekaleti
ta ra fın d a n b ir k ı­
dem zam m ı ile m ü ­
k â fa t land ı n Im ışt ır.
B an arh, bundan
« ın ra , limeler için
e debiyat k itap ları
h azırlam ıştır; b un ­
lar. Jîdeb î B ilgiler
(1940i. M etinlerle
E d e b i Bilgile'*
N ihad SİM İ B aaariı
(19501. M etinlerle
(Resim: Nesih)
K ırk E d e b iy a tı ( t.
http://groups.google.cor;
 ıjaiKLOPgPtSt — ü io t — HANARLI (NıtiBl Sam i)

j], UL 1551-10541, M e tin le r le T ü r k v e B a tı m a n ı H u rrıy e t’de te frik a e d ile n B a n a rlı'n ın ,

E d eb iy atı (I- H - III. 1655-1956} a d lı e s e r- başka Ü lk ü ve Y e d ijfû n M ecm u aları o lm ak
terdir. üzere m u h te lif gamete ve m ecm u alarda Lnlt-
p i ğ e r m ü h i m « e r l e r i , 104S d e Y e d ıg u n şar e tm iş, e lliy e y a k ın ş iir i v a rd ır. A ja g ıd a -
;niiessese*i t a r a f ı n d a n n e ş r e d i le n *D e s t a n ­ k i m e ra la r ş ü r d ilin e ö rn e k tir.
l a D e v r in d e n Z a m a n ı m ız a K a d a r R e s im li İSTANBUL FETHİ IÇ tS MI&BÂEL
Tiirk E d e b i y a t ı Tarihimdir. B u e s e r , 27 a sır- Cntjkun»» gönül, çekilm iyor >ed..
jjjc T ü r k e d e b iy a t ın ı , T ü r k i y e ’d e ilk d e f a b ir R uhum , f in e d a lg a dalga, h u r e l :
bûtiu ı h a l i n d e i h t i v a e d e n e d e b iy a t t a r i h id i r . (jielsc>dl)u ejfcer F e tih gunıitule,
« N a m ık K e m a l v e T ü r k - O s m a n l ı M Uli- Vuı-ünj-dt b u lak la rım d a ncvbci*
ycts’i h | i a d l ı k o n f e r a n s ı, E d e b i y a t F a k ü l t e s i Fh tlh ı ylm* u rd u n u u önünde,
M e zu n la r C e m iy e t i t a r a f ı n d a n n e ş r e d i lm iş . Ç ık ra ı* j t b l b ir k ulıç , k ı n ı n d a n ,
« İsta n b u l F e t h i m G ö r e n Ü s k ü d a r * v e « F â t ı- Uça&ydı baya* kiihı-îlAtuylC*.
hin Z a f e r S ı r l a r ı » a d l ı m a k a l e l e r i n i n İ s t a n ­ Son h a d d in e y a k la şın ca savlet.
bul E n s t i t ü s ü M e c m u a s ı n d a a y r ı • b a s ım ı y a - S â h ln plbl ş a h la n ıp d a S a liııı.
p ılm ıg tır. (1 9 5 8 , 1 9 5 9 ) A t sürdikfrü h ü r cLenUde, bir an .
B a n a r l ı , ilm i, e d e b i, i ç t i m â i ga 2 e t e m a ­ Geçseydi bir ürperiş sulardan..
k a le le ri y a z m a y a 1 9 3 1 d e E d i r n e ' d e b a ş l a m ı ş T op sesleri gürleaeycU, yer yer.
f a k a t b i lh a s s a 1 9 4 8 d e n b e r i h e r h a f t a « H ü r i - Y er y er d o n a n ıp g c h ld k a n iy le .

y e t* g a z e te s in d e i n t i ş a r e d e n « E d e b i S o h b e t ­ O ls a y d ı b e n im , b u ş a n l ı b e ld e ..

ler* b a ş lık lı, 7 0 0 d e n f a z l a m a k a l e s i y l e g ecuş G ıilb û n fflııl d in l e t i p y a k ın d a n ,

a lâ k a v e t e s i r u y a n d ı r m ı ş t ı r . B u n l a r a r a s ı î ı - U o h a y d ı s a d i s a d â o e rle r.

da edebî ten k id ve te d k ik le rle T ü r k iy e T ü rk - G ö k k u b b e li ş e h r e b i r a e h e r d e ..

ç e si'n in m ü d â f â a s ı n a a i t y a z ı l a n b i l h a s s a m ü ­ Ruhum bu ia b a y > iilü o y a t ı m d a n

h im d ir. G fc fm e k j? d e b a h tiy a r o lu rd a .

Bu s a t ı r l a r ı n y a k ıl d ı ğ ı 1 9 5 9 y ı l ı n d a m u ­ T a n rım !, ki d e ğ e r v e r i p ezelim
a llim lik v a z i i e l e r i n d e n b a ş k a İ s t a n b u l F e t i h S e ç d ln b e n i FA llh'In k a n ın d a n ;
C e m iy e ti i d a r e h e y e t i â z a s ı v e b u c e m i y e t l e ­ K ıld ın v a ta n en ş e re fli y u rd u ;

r in d e n b a $ k a İ s t a n b u l F e t i h C e m i y e t i i d a r e E tlin b a n a b ir cltı&nı kısm et..

h e y e ti â zası v e b u c e m i y e t l e r i n i li m o rg an ­ Göster, göreyim , şu göklerinde.
ları o l a n İ s t a n b u l E n s t i t ü s ü i l e Y a h y a K e m a l B ir a k b u lu t o r ta s ın d a resin - et.
E n s t i t ü s ü n ü n u m u m i k â ti b i . İ s t a n b u l v e Y a h ­ G öster.. N asıl a n lı ganJı fflrdf»
ya K em al E n s titü le r i M e c m u a la rın ın m ü d ü ­ İs ta n b u l'a a h İk in c i M ehm ed!.
rü b u l u n u y o r d u . L & k la b en o k a v m l n pu luyum W
B a n a r l ı 'n ı n , h o c a l ı k t a n ve m u h a rrirlik ­ Ş â h â n e g a z i d e v irlerin d e ,
le» s o n r a , i k in c i m e s t e k s e ç t i ğ i ç e ş i t li e l ça- F n tlh İle ç a ğ d a ş u l a m s a m da.
1^ m a l a r ı v a r d ı r . M aran g o zlu k , o y m a c ı lı k , T a rih im i d o ld u ra n m eh â b e t.
d e k o ra s y o n ç a lı ş m a l a r ı b u n l a r a ra s ın d a d ır. İ s ta n b u l'u r a p te d e n o cedJer,
B e b e k 'd e E h r a m Y o k u ş iT ıtd a 1Ö56-1&59 y ı l B ir fiiıı u y a n ır kablrlertütd*;
l m n d a y a p ıl a n ü ç k a t l ı k ö ş k ü n ü n k a lf a lı ğ ı n ı TöpJar. > ine a n lı qan jı c iirler.
kendi*! y a p m ı ş , b u e v in b i r ç o k k ı s ı m l a r ı v e F â tih , h e y e c a n la n ır d erin d e;
« tese lâ b ü t ü n m e r d i v e n l e r i k e n d i e l i n d e n ç îk - Geçmiş griine durduğum bu hasret
nıı^tır. B i n a n ı n i n ş a a s m t i a m î m a r a r k a d a ş v e B ir v u s la ta fö j b u lu r, nmebfard.
ta le b e le r in in d e y a r d ı m ı , k ı y m e t l i fik irle ri B a lla r y olun o r ta s ın d a riiyâ..
o lm a k la b e r a b e r , k ö ş k ü n ■plânı, t a k s i m a t v e F e th in flrtl yük««<tmıe b ir r i n .
te f e r r u a t ı y i n e B a n a r l ı t a r a f ı n d a n y a p ı l m ı ş Gök k u b bed e faer sadA dan üatütt
ve i ş le n m iş tir , B u k ö ş k ü n b u g ü n h â jâ t a ­ M im ar g ln a n 'm utinA restede,
n ı m l a n m ı ş o l m a s ı, B a n a n l 'ı u n v a k i t b u l d u - U ri’a J n u ğ u ld ay a n şefin d e,
t ü s a m a n la rd a y a p ıla b ilm e s i y ü z ü n d e n d ir. NAnuk K c m â l'ip n a şirle rin d e .
«B ir G ü z e l li ğ in H i k â y e s i * a d lı t e z l i r o ­ Yahyâ K emâl'in tü rle rin d e

jroup/merakediyorum
 BANDIRMALI TOCKESt VB CAMİİ
BANDIRMAM IT K K K Sl VE CAMİİ —
Ü sküdar'da Inâdıye yokuşunun üst bagınd*
mezarlığa karşı büyük vc m efhur bir eelvetİ
dergâhı İdi; fevkaani uîan Cami dc, tekkeni/*
kurucusu Bandırma!* Şeyh Y uju I Nızfimod-
din Celveti’nİn evi îkeıı, on sekizinci asrın
ünlü sacjfadamlarından olııp Şeyh YllSuTa
kalben bağlı olan Hekimoglu Ali Paşa İlk
sadâreti zamanında büyük ve yeni b ir tek*
Jce yaptırm ış. şeyhin evini dc fovkaani bir
camie- tahvil ile m inber koym uştur, cam iin
m asrafları ile hademesi aylıkları içi° de îs-
tanbulda y aptırttığı büyük cam iin v akfın­
dan p a ra ayırtm ıştL C am iin kaputu üzerine
şair B ah rfn in bir ta rih m a ı^ u m e » konm uş
idi k i târih beyti şudur:
D« kM ei yrk dlhart h y rü begiıyr d B a h r iy i liirlh
M akaam ı cH vetiyi r jlo d l İh y a Ali P*$â
H 1145 <M 1732 - 1733)
V üzyinni sene kadar sonra celvetiye n)u*
hiblerinden sadâret kaym akam ı Şehlâ Ah*
med Paşa tekkeyi ve camii tem ellerinden ye-
jıilemiş. Şeyh Y usuf N izam eddinin oğlu Şeyh
Nazif Efendi dc bu yeni y apılar için şu tarih i
söylemiş idi:
Tab-a, m ü lh e m d ir tıtı tâfflı *y N aiU
ItAnlk&ahl d itküşâyı evllyâ
H. U89 (M. 1755 - 1750)
Rakamlarla berâber H adikatiil Covâniden
aldığımız yukarıdaki beyitlerde târih mis*
râlart hesab edildiğinde, Hekim oğlu yapısı
için 1145 yerine 1139, Şehlâ ‘A hm ed Paşa
yapısı için de U69 yetine 1143 bulundu. Hc-
sabda hataya düştüğüm üzü zan etm iyoruz,
beyitlerde bir tam iyede buluşm adık. Hekim
oğlunun ilk sadareti 1 1 4 i de başladığına gö­
re Bandırmalı Tekkesinin 1145 yapıldığı ha­
kikate çok yakındır.
Yine Hadikatül Cevâm i bu dergâhın
üçüncü defa olarak Fer&ri Haşan Paşa zâde*
Abdullah Paşa tarafından tâm ir ve tecdld
edildiğini yazıyor ve bu yapı için de şâir
Nevres’in şu beytini kaydediyor:
KAbei uı^Uc kıldı b a m ak a a m ı u d lt İl#
Kadri «âla «II Ahdullnh rızayı kerim
Bıj beytin tarih m ısrâı da .1190 rakamım ve*
riyor; HadikadakL -tarih m ısrâiarınm sahtm-
da her halde b ir hatâ olmak lâzıtn gelir.
Tekkenin banisi ŞJcyh Yusul'un türbesi­
— 2103 — ıs tM tm
ni* *®yhln hali hayatında Kâmil Ahmed Pa
ça y a p ım m ış; Şe?h Yunul hicri Jıog iM.
1752 - I7û3j de vefat elm iş, büyük oğlu Se-
lâm i Tekkeni jfeyhi bulunduğu i^ın Bandır*
malt Dergâhı poslnişinlıfline c-rtance
Mehmed HûgJm efendi tâyin cdılrrıiş ki bu
zât ıHüşim B aba* diye m eşhur im if
B u madde üzerinde tok kaynağımız »lan
H ad ikatü l C evâm t: «Bu tekke lııâdıycde oî>
~ dugu için Inâdiye Tekkesi denmekle de mâ
ru ftu r. T ürb esi kadim dir (Yâni Kâmil Ab*
med Paşa bu türb ey i yenilem iş ve genişlet­
m iş olm ak lâzım g e lir), içinde medfun «lan*
Jardan biri İstanb u l Jefhindc kılm an ilk o*-
ma nam azında hutbe okuyan zâtlir, etrafın­
d a m edfun o la n la r d a yine o zâtin akrabft ve
teolK ıkaatıdır» diy o r, ve m aalesej İstanbul-
da İlk h u tbeyi okuyan bu, zatın adını kaydet*
m iyor.
B an dırm alı T ekkesi ve Camii, tekkelerin
kapandığı sıra d a tam ire m uhtaç halde idi,
Cam i tek k e h alim in d e bu lu nduğu için evkaf­
ça k ad ro dışı b ıra k ıld ı; kısa b ir zaman son­
ra da yık d ırıJdıU r; h âlen yerlerinde temel­
le ri dahi kaybolm ak ü z ered ir (1960, Tem­
m uz).
B i l : Hadlkatdl Cevami, U ; V â s ıf HİÇ» Not.
, B A N K A — H âneberduş külhânlter ar­
gosunda genel ey, um um hane (B-; Mektep;
Ü niveısitej.
Bibi.: F. DeveBiĞflu, Tttrk argosu.
BANKA. B A N K A LA R — Küçük veya
büyük p a ra sahihlerinden m uayyen bir fâiî*
le p a ra alm ak, daha yüksek faizle ve muay­
yen vâdelerle tüccarlara, sanayicilere, husu­
s î eş hâsa ödünç olarak verm ek; ticari seoed*
leri iskonto etm ek, m enkul v e gayrı menkul
. K ıy m etler üzerine y a tırım yapm ak, tahvittt
veyâ vâdesinden ödemek, bilumum senedler
kuponları iskanto ederek vâdesinden evvel
ve tahv ilât ve ticari m allar üzerine avans
p a ra verm ek, sanayi müesseseler! kurmak
veya bunlara serm âye İle iştirak etm ek ii^e-
re kurulm uş m ü e sse sle rd ir diye tArif °h*“
nan bankaların İstanbul’u n günlük cemiyet
hayatı üzerinde çok büyük rolü vardır.
B ugünkü anlam da İlk banka milâdi 11&7
târihinde V enedtk'de meydan» geldi, bundan
takriben yediyüz y ü kadar sonra da Jfctanbti^
http://groups.gooqle.ee
 A H S fta O F E P fe İ — ÎJ03 — W 'K A KOMMERÇfYALE ÎTALVANA

da hani® açtJdj. i ü d e/a oi&rak M idhai Pusjû- 1944 Eli Bank bit an bul ŞfibMl
um Tuna valiliği sırasında mum aileyh ta ra ­ 1944 Yapi vc Krtrdi Bankası
fından 1803 d e «Memleket S andıklan» nâ­ 194? Türkiye G aranti Ranfcpfft
mı ile Tuna V ilâyetinde teşekkül eden ilk 1948 Tulum Bankası
banka (Bugünkü Ziraat Bankasının ilk şek­ 1948 Türkiye Kredi Bankası
li). kısa h ir zam an sonra İstanbula intikal 1950 Türkiye Sanâyj kalkınma
etli- Bu tarihden az sonra Osmanlı Bankası 1950 Ak Bank
da Istanbulda bir şûbe açd>. On dokuzuncu 1952 Denizcilik Bankası
asrın sonuna k adar da bankacılık yolunda 1952 Doğu Bank
liianbulda ancak ik i m üessese d aha kurul­ 1953 D emir Bank
du: İstanbul S u in iy et Sandığı (1868) ve Se­ 1953 İstanbul Bankası
lanik Bankası (1888). 1953 T ü rk Ekspres Bank
A srımızın başından ikinci D ünya Harbi* 1954 T ürlüye V akıflar Bankası
ne kadar (1938), Istanb u ld a açılm ış olan 1955 Pam uk Bank
bankalar şu nlard ır: 1956 T ü rkiye Bağcılar Bankası
1906 Doyçe O ryent B ank (D rcsdner 1956 Şeker Bank
B ankın şubesi) 1957 E snaf K redi Bankası
1911 Banko d i Rom a 2057 B uğday Bankası
1919 B anka K öm m ercİyale ltaly an a 1957 Mâden K redi Bankası
1919 B anka K om m erciyale ltaly ana 1958 R ay B ank
1923 İstan b ul k üçü k İstikraz sandığı 1958 Sanayi Bankası
1924 T ü rkiye İş B ankası 1959 T ü rk B irleşik ve T asarruf Bankası
1927 T ü rkiye E m lâk K rodi Baııkası
B ugün Istan bulda 38 banka m evcuttur.
1928 Türkiye im a r B ankası B ankaların piri, duvayenî Z iraat Bankasıdır.
1931 Türkiye C um huriyeti M erk ez B an­ Istanb ulda faaliyet bakım ından 59 şube ile
kası.
J? B ankası birinci, 43 .şûbe ile de Yapı vc
1933 Süm er Bank K redi Bankası İkinci olmak üzere İstanbul'­
1934 H o l l a n d ç e B a n k U n i un m uhtelif sem tlerinde m uhtelif bankala­
393S İ s t a n b u l H a l k S a n d ı ğ ı rın 240 şûbe ve ajansı vardır; bunların latan-
1Ö38 Doyçe B ank İstanbul Şubesi bula tahsis edilmiş serm âyeleri yekûnu
B u s u retle Is ta n b u ld a b a n k a la r ın sayısı 1,014,000,000 Tiirk lirası civarındadır. Tiir-
on altıya çıktı. kiyede bankaların serm âyeleri mecmuu 2
İkiiıci D ü n y a H a r b in in b ü tü n d ü n y a p i' m ilyar Ttirk lirası kadar olduğu düşünülür
yasaları ü z e rin d e o lduğu gibi İs ta n b u l piyasa- ise, bankacılık bakımından İstanbulun ehem­
Kında da v ü cud a g etirdiğ i sarsın tı, y en i yeni miyeti duba iyi anlaşılır.
şahımların tic â r e tle iştig aale b aşla m ası, tü c ­ Mvhıımi Ali Akbay
car terb iy esin d e n ve tic â re t ah lâ k ın d a n lû
behre b ir sınıfın piy a sa d a tü re m e s i şahsi e m ­ RANKA KOJHKKÇİYAI.L İTALYA:
niyeti hem en h e m e n y o k e t ti; bu sflretle NA — Merkezi îtalyada M ibnu’da bulunan
gerok id h âlât ve g e re k se ih râ cât tic â re ti an ­ bir Anonim Şirkettir.
cak b ankaların ta v assu tu ile ifâ ed ileb ilir h â ­ 10 Elcim 1894 tarihim le kurulmuş olön
le geldi; y u rd içi a h ş veriş de b a n k a la rın g ü ­ B anka Komerçlynle ltalyana Türklyectekf
ven sağlayıcı aracılığ ına müKtaü'oi kalam adı. JLk şubesini 1010 senesinde hlanbulda Gftte-
Bu tü re lle çok fazla a r t a n b an k a müaiTKilc- tadu Ekmiştir.
lw lıün ifâsı için m evcu t b a n k a la r kâfi flel- Sermûye ve ihtiyatlarının 1B0O yıllında­
fneriljgi gibi b u sah ayı k â rlı gör&n teşeb b üs ki tu tarı 25,050,000,000.— İtalyan liretine
sahihleri de yeni b a n k a la r k u rd u la r, 1941 86" ulaşmış bulunm aktadır. îtalyada müesses şe­
nesinden 1959 senesine k ad a r Istanbulda bekesindeki emânet mevdûâtı ise l^OOÖtlTO,-
taiJîıİBri aşağıda yazılı 22 b a n k a meydân®» 485. G 14.^ İtalyan lireti tutarında bir meb­
lağa vâsıl olmuştur. Bu gün İtalya’da Ban-
)m/grdup/merakediyorum
 Ba MKO o t ftûMA
Jcaftın 22$ şubesi icrayı f&aliye<t« btthmmık •
tadır.
Londra, New York, veFrauM urt/M aİn’-
da mevcut TemsıJ BüroUrı. Franaa, İsviçre.
Fas ve Mısır'daki FHyaUerı v« Suriye, Lüb-
nazı Arjantin. Brezilya, Şili, Kolombiya, Pe­
ru. Uruguay ve Venezuela'da Ortak B anka­
lardan müteşekkil fevkalâde önemli şebekesi
beynelmilel sahadaki ehemmiyetinin delili­
dir.
Türkiye'de Banka, İstanbul'da bir Mer­
kez Şubesine, gene İstanbul'da üç büroya ve
İzmir’de bir Şubeye maliktir.
İstanbul Merkez şubesi Galata. Bankalar
Caddesi No, 53; biiroJar: da Yeni Poatahane
Cad. 27, Beyoğlu İstiklâl Caddesi, 259, ve
Fangaltt Hai&ükârga&l Caddesi, 126/128
Bankanın bilumum şubeleri bankacılık,
Borsa. Kambiyo, ve Turiîrjı hizmetleri ile ti­
cari v« mail her hangi bir malûmat iç in m ü­
kemmelen techia edilmiştir.
Bibi: Sankadaa alman yazılı not
BANKO Dİ ROMA _ Türkiye'de şube^
leri ve merkez şübesi Istanbulda bulunan
Banko di Roma Anonim Şirketi'nin merkezi
Roma’dadır; tu îy a 'd â milli m enfaatlere hâ-
dim vasfını taçıyan üç bankadan biridir.
Banko, di Roma 1880 de kurulm uştur.
Sermaye ve ihtiyatları 12.150.000.00Ö-— L i­
rettir (1960 da T ürk parasıyla karşılığı
173.000.000 T. L. dır).
Banko d i Roma'nın İtalya'da 200 den
fazla şubesi vardır, İtalya dışında, Fransa,
İsviçre. Belçika, Mısır,- Libya, Somali, Suri­
ye, Lübnan ve Türkiye’de iştirakleri ve şu­
beleri vardır. New-YorkT F ra n k fu rt, Buenos
Aires, Adis Ababa ve L o nd ra’da mümessil­
lik büroları mevcuttur.
- Bankanın MiBirda, Fransa’da, İsviçre ve
Belçika'da öz iştirakleri olan bankaları sıra­
sıyla: Kahire ve İskenderiye’de Banco Itaio
Egiaiarıü, Paris, Lyon ve MontekarloYIa Ban­
co di Roma (Fraîıce). Lugano ve Chiasso’da
Banco di Roma per ia Sviaaera, Brüksel'de
Banco dİ Roma f&e1gique) dır.
Banka Türkiye’de ilk olarak 1900 da Ga-
Jata’da Ünyon Hanında gube, 1010 da da îs^
tanbul cihetinde Macar B ankasını iatihlftfen
bir şube daha açmıştır. 1927 yılında ticari
2104 -
içlerin ağırlık merkezinin Galata’daa Utan
bul Larafına intikali üzerine bu fube Türkiye
İdare Merkebi ittihaz edilmiştir |* r n ı r şuW-
fli lüifi da açılm iflır
B*nko di Ruma'nın halen UMO) Tür­
kiye'de iki ^ubeaı ı lt iki ajantj vanlır;
Merkez guberi Bahçckapı, Hayri tfetvlı
Caddesi, k la n b u l Umum Sigorta buUtsında;
Galata ajansı Tersane Caddemi Nord|tam
Hanında; Beyoğlu ajansı İstiklâl Caddeai
Seni A ntuan bin&smdadır.
B a nko di R o m a'm n Türkiye'ye ayrılın
öz sermaye ve ihtiyatları 31/1950 tarihinde
6.300,000 tu rk lirasına baljğ olmııgtur.
Banko di Roma, bütün beynelmilel ban­
kaların iştigal ettik leri her çeglt banka mua­
m eleleri yapar. Bizdeki şubeleri bilhuaa Tür*
kiye İte İtaly a arasındaki ticaret mübadele
ve m ünasebetlerinin inkişafına müteveccih
bulunm aktadır.
Bibi: BanlCMİsn aluıon yazıU not.
BANOGLU 4Niyazi A hmed) — Muhar­
rir, gazeteci, bilhassa tarihi tetkikleri ile ta­
nınm ıştır; 1909 da B atum da doğdu, a d ı Ho-
panm Piİargit köyünden olup Batumda yer­
leşmiş ve çay ticâreti İle meşgul Haşan Ba-
noğlu’n u n en küçük oğludur. On bir on iki
yaşlarında iken, ağabeyleri içinde hararetli
bir T ürk vatanperi olan M ustafa küçük kar­
deşini ana vatana yollam ak arzusunu duy­
muş, H uşlardan pasaport alamayınca hir ge­
ce çocuğu b ir ata bindirerek hududa kadar
kaçırmış ve Beğliv&n civarında Türk hudu­
dunu aşırtarak A llaha ve bahtına emânet ilt
uğurlam ıştır; ki M ustafa Banogîu bu vak’*'
den iki sene sonra R usiar tarafından öldü­
rülm üştür.
Trab zo n v alisi ta r a lın d a n Kastamonu Li­
sesine p arasız y a tıh ta lebe o larak g ö n d e rile
Niyazi A hm ed, sıhhî sebebler ile lîsenüdu
ikinci sınıfında iken K astam oniden Trabaoı1
Lisesine nakledildi, fakat ayn i yıl hutalı&ı
yükünden smıfda kaldı, ve parasız yatılı ta­
lebelik hakkini kaybetti; tahsiline devam im*
kânını bulam adı; kendi köyüne, Hopiiun Pi-
largit köyüne g itti ve orada bir yıl köy öğret­
menliği yapdı. Sonra hayatım büyük şehir
tstjmbuLda kazanmağa karar verdi; İstanbul*
da Suad T&hsbı ile Fahri Kemal’in çıkardık-
http://groups.google.co
 t ş-MgX)PW>İ8t r a - -
' (sn «Hareket» gazetesin* inlisab «»i, fakat
daha vazifesi belli Almadan gazete kapandı.
pfKin Alemine ilk adımını boylece alm ış olan
janflfla Prot. Fuad Köprülünün bir m ika»-
İcaitde okuduğu ten d i hatırladı. Profesör:
«ûsananlı Devleti târihi İçin hcmhudud dev­
lilerin v'**ikalarını toplam ak lâzımdır» di>
vardu. işsiz kalan genç adam K öprülüye mü*
ncaaı ettir gürcü dilini pek güzel bildiğini
c* yanında çalışmak am ısu n d a bulunduğunu
vtaiı. Fuad Bey tarafından T ürkiyat Ensti­
tüsüne dftvat edildi; fakat GÜrctaUndan is-
jefûltn kitaplar İçin Tiflis’den hiç b ir cevab
alınamayınca Niyazi A hm ed noter Galib Bin­
göl'ün yanında bir kâtib)ik teklifini red ede»
n edi. bir noter bürosu ise m izacına asla uy*
guft değildi: b ir m üddet sonra K öprülüzâde-
dui tavsiye m ektubu île Ali N aciain «İnktlab»
gazetesine girdi ve kapam neaya kadar bu ga­
zetede çalışdl, gayretli, d ü rü st b ir genç ola­
rak tanındı* Mahmud Eaad B ozkurt Ue Ne*
bizide Hamdiıün çıkardıkları «H alk Dosta*
gazetesi Nizam eddın N azif ile Mekki SMd'în
çekilmeleri Üzerine a d a m sa kalınca, o sıra*
da kapanmış bulunan ln k ılâ c dan sçık da ka­
lan Niyazi Ahmedi h a tırla ttı ve yazı işleri
müdürü oiarak H alk D oatu'na çâgtnidı. Halk
Dostunda son nüshasına k adar çalışdı, ora*
dan «Yeni Gün>’e geçdi, yine son nushaaına
kadar vazifesini gayretle ifâ e tti; b ir m üd­
det bofeta kaldıkdan sonra 1932 de «Vakit»
gazetecice intisabetti v e H akkı T ârik Us'un
mötssesesinde 1947 ye kadar on b e ; yıl ça-
hşdı, bir kaç yıl da V akit’in yazı işleri mü-
dürtüsünü yapdı.
1939 da Anna ism inde b ir rum kızı île karm ıya başladı, kİ bu mecmua koleksiyonu
evlendi; müstesna güzellerden olan A nna
Hanım Niyazi Ahmed1©, yer yüaünde kadın­
lık faziletine örnek sadakat ve fedakârlıkla
bağlandı, sıkıntılı günlerinde d e rtle rin i pay­
laşarak hayat mücadelesinde desteği oldu.
1941 de basın Memi dışından b ir zât ile
wtak olarak «Gençlik kiıtübhâneai>‘ni tesis
etli; müesseseyl b ir m üddet sonra tamamen
ürerine aldı, fakat kâğıt buharını, satdıkları
kitapların, dergilerle parasını sâhîblerfno
göndermemek gibi şeni bir geleneğin zebunu
bâzı ahlaksız taşra bftyîlerinin ihânfstl karşı­
sında KuUibhinesini ziyanla kapadı,
jjj/group/merakediyorum
2105 — BANOGLU (K iyui A hm rt'
«-İncili Çavuş* adında bir halk gazetesi
t»n» pili, tutundu, emekleri hakkı refah 70 *
lu açılınındı ]tt bu nefer bindiği dalı kendi^
baltaladı, çok temiz duygularla b ir halk par*
tili tdl, partisinden en küçük b ir menfaat bek­
lemiyordu. 1946 mebus seçiminde Ulut ga-
*ef«tj adına Ege bölgesinde propaganda se*
yahatine çıkdı; «İncili Ç av u şu n umum ba­
yii ise pek hararetti demokrat partili idi, İn*
ciU Çavuşun çıkan nüshalarını dağıtmadı,
kendisi de idinin başında bulunmadığı için
bu iğrenç ihaneti zamanında göremedi, se*
y ah at dönüşünde korkunç bir siyan hesabı
ile karşılandı, katledilmiş gazetesini kapa­
mağa m ecbur oldu; bir müddet aonra yine
siyasi «Türk oğlu» adında bir halk gazetesi
çıkardı, bu ikinci gazete» ancak Uç nüsha
çıkabildi, o tarihlerde Halk Partisine kahşi
halk d a yaygın b ir kırgınlık olduğu için ba­
tılm adı, okunmadı.
1946 dan 1950 ye kadar Serbest muhar­
rirlik y a p tı; Faruk G ürtuncanın yevmi «Her
G ün» gazetesinin ilk nüshalarında yazı işleri
m üdürlüğü vazifesini aldı, fakat gazetenin
sahibi ve aynı zamanda baş m uharriri olan
G ürtunça ile iş mizaçları bağdaşamadığı İçin
ayrıldı; kısa b ir m üddet C. H. P. organı «Za­
man» gazetesinde sekreterlik ve m uharrir­
lik y a p tı. 1 9 5 0 d e (1, A t i s J K o n y a lı İ b r a h i m
«Hakkı ile beraber « T a r ih Dünyası» mecmua­
sını kurdu. On beş g ü n d e bir ç ık a n b u mec­
m uada ciddi görüş ihtil&fları Banoğlunu
A tisden ayırdı ve Tarih Dünyasını 5 inci
nüshasından itibaren memleketimizin salahi­
y etli kalem lerinin yardım iyle tek başına çı-
1950 s o n la r ın d a B a n o ğ l u yayınlan adı altın-
. d a « A v ve T u r iz m » ve aylık «Coğrafya Dün*
yası» mecmualarını d a çıkarmıya başlftdı.
E n erlini dağıtması, iş ortaklan ile b a ğ d a ş ­
mam alar, neşriyatinda muvaffak olan Niyazi
Ahmed’i yine günlük basma dönmeğe mec­
b u r e tti; C .H .P . ile otan yakın bağını muha­
faza etli mi bilmjyonrc. 1957-1960 arasında
ew eld «Dünya» ve sonra «Havadis» gazete­
lerine târihi sohbet yazıları yazdı. 1959 ydı
forjlarıcda da «Tarih ve Coğrafya Dünyaaı*
adı ile yeni bir dergi çıkarmaya başlamış idi.
O rta boylu, zaif nahif, açık kalbli. samı-
 BANYOLAR CADDESİ - 2106 ~ tSTANBOL

mi, d â im i heyecanlı, h a re k e tli d i r ; kîanik da s a tıla n k a rış ık içk iler, k o k te y lle r d ir; bun.
tah silini ta m a m la m a m ış o lm a k la b erab er l a r m ü ş t e r i n i n ö n ü n d e özel k a p la r d a <;ulkal*.
o to did a k t olg u n k ü ltü r e s â h ib d ir; a m a t ö r av- n ıp h a s ır la n ı r . Ş im d i bâ z ı b a r l a r d a huıufcîy,
.eı ve balıkçıdır. 1951 cie b ü y ü k lü k ü ç ü k lü y i r ­ le A v r u p a 'd a (B ilh a s s a m e m le k e tim iz d e ) k a ­
mi üç m atbu eseri b u Ju n u y o rd u , b u n l a r ı n rış ık o lm a y a n iç k ile r dc s u tllm a k d a ve bunlar
aranında g ü rcü d ilim le n tere em e e ttiğ i «Kfif- önünden başka küçük localarda
kââ H ikâ y e le ri» ile « B ir K a fk a s R o m a n ı* a d ı­ ( m ü s t a k i l m a s a l a r d a ) in ilm e k te d ir bar*
n ı verdiği A îe k s a n d r K ü r b e k 'd e n le r c e m o ot J a rd a s a h n e d a n s la r ı. m çizik va v a r i y e ts i n
rtigi <EJguca* b ilh assa k a y d e d e ğ e r. d e v a rd ır * ,
M e r h u m M u z a f f e r Küun 1Ö4G (la Islfc.v
BANYOLAR CADDESİ — B a k ırk ö y
b u l A n s i k lo p e d is in e ş u n o tu tevdi etm i* idi:
y o Jla rm d a n ı K a rto p u S a k a ğ ı ile d e n i l k ıy ıs ı
« E n a ş a ğ ı t a b a k a d a a y a k t a k ım ın ın git­
a ra a jn d a u z a n ır (B .: B a k ı r k ö y ) . A s m a lıs a -
tiği, b a lo z îa r, İ s t a n b u l 'd a ilk k a b a r e Kafcşan-
kız ve Sakızljyalı S o l a k l a n ile d ü r t a ğ z ı y a ­
t a n l a r A b d ü l a z iz d e v r i n d e açılci* Bu £ib>
p a ra k kesişir. İk i a r a b a g e ç e b ile ce k g e n işli k-
b a y a ğ ı e ğ le n c e v e s e falı e l y e r l e r i m ü dav im ­
d e o lub i ç e r d e n sa h ile düfiru y ü r ü n d ü ğ ü n e
l e r i n i p o l e t i k a ile u ğ r a ş d ı r m a d ı f ı için İkinci
g ö re S â k ızljy aîj S o k a ğ j k a v u ja ğ ı n a kadar
A b d ü t h a m i d i n m e c lis s in m e ş r u t i y e t d evrin ­
o k ı a n u k a b a ta ş döşeli, g e ri k a l a n p a rç a s ı
d e , ki t â r i h i m i z d e » i s t i b d a d d e v rik d iy e anı-
d a a sfa ltın ', sâlıil b itim i a lç a k b i r b e ta n d i ­
lir. ç o ğ a ld ı la r , g e l i l d il e r ; y a ln ı z k ü p r ü y ü £■>
yarla k a p a n m a d ı r , d e n iz e İn ilm e z . İk i k e n a ­
ç e m e d lle r . G a l a t a İle B e y o g l u n d a kaldılar.
r ın d a sokak ka p ışla rın a b e ş e r a l t l a r b a s a -
« B u b o y d a n B a r a d ı a l t ı n d a İlk mütisa-
m a k m e r m e r m e r d iv e n le r le ç ık ıla n ik iş e r
se de, t â r i h i n i k e s in o l a r a k t â y i n edem iy o ru m
ü çer kâtlı a h şab e v le r, y e n i b e to n yapı ik iş e r
1018 m ü t â r e k e s i n i n i m z a s ın d a n ve İstan b ul’-
k a tlı v illâm si e v le r s u a îa n m ış d ı r . D e n iz b i ­
un Hilaf D evletleri silâhlı kuvvetleri tara­
lim in d e v a k tiy le k im se â id o ld u ğ u n u te s b tl
fından işgaalindon sonra açıldı.
edemediğimiz gazel bir ahşab yalıya B akır­
köy Kulübü yerleşmiş bulunuyordu. Cadde «R usya'da Bolşevik ihtilâli ile yıkılmış
ağaçlarla gölgelen mistir. { H a z ir a n 1960). olan çarlık müessesesi adına 1018*1919 ara­
llukkı fıökLiırk sında Ukranyada kızıl orduya karşı son 4ıu-
kaavem ett yapm ış olan G eneral Dcnikm kc-
M N V O U R VIKNAZI — Bakırköy yol­ sîn m ağlubiyete uğrayınca, ordusunun ba*
larından; 1934 Belediye Şehir Rehberindi» kiyesi ve yanm a sığınmış ru s zadeganı ve
Kartopu Sokağı üzerinde bir çıkmaz sokak kom ünist olmayan rus münevverleri ve sar
olarak gösterilmiş ise de yeni açılmış Şebboy n atk ârları İle evvelâ İstanbula iltica etti.
Sokağı 11c kavuşağl olan normal yoldur (B.: «işte İstanbul'un ilk barlarını bu n u
Bakırköy). Yeni beton yapı ve bagçclî evle­
m ültecileri açdılar kİ «Kızıl» damgasını ta­
riyle şirin bir görünüşü vardır. Bu evlerin
şıyan bolşevikler karşısında « b e y a z rUslar»
hepsi hali vakti yerinde aile meskenleridir.
diye a n ıl ı r l a r , 1 n u m a r a l ı b a r, 1919-1P20 ara*
(Haziran 1960).
ş ın d a Tepebaşında Lehman a d ın d a bir rus
Hakkı Gnklilrk
y a h u d is i t a r a f ı n d a n a ç ıld ı, b a r î n adı (Tiirk
HAK. BAR ■ Î*AVİY0N1<AH — B ir Or. im lâ sı ile) «Pütİ Şan» idi.
kestra - Caid'l ve konsommatris kız ve kadın­ « D e n i k in ile beraber İ s t a n b u l ’a gelen be­
ları bulunan içkili daim ve e£lencc yeri olan y a z r u s l a r ı n büyük ekseriyeti, Ç a rlık RuS'
«har»hı Türk Ansiklopedisi şöyle târif ediyor* y a s ın ın e n görgü İd, e n bilgili tabakasına man*
cKelimenltt aslı İngilizcedir, uzun lahla, tez­ fiub idiler; İstanbul’a parasız ve aç olarak
gâh mÂnâsınadir; içkilerin servisi tozgah can atm ışlardı (B.: Beyaz Ruslar). İstanbul'
üzerinde yapılan meyhanelerdir ki tezg&h da ellerinden gelen her hüneri gösterip, te*
önünde ayakda, yahud uzun ayakk yukşeic şeyi yapub para kazanacaklar ve yerleşmek
iskemleler üzerinde oturarak içilir; önce In­ üzere B atı Avrupaya, Amerikaya gidecek­
giltere ve Amerika'da görülmüş, sonra Avnı- lerdi, Bu arada açdıkları barlar, hakikaten bi-
paya ve nih&yet cihâna yayılmıştır. B arlar­ I x V r kib a r aanat mahfili oldular, fuhuş dahi
htfpv/groups.google.co
 A3*5WLOPEPte* j - 2107 —
tor nezâket h isa-^in e b ü r ü n d ü , b a y a ğ ıla ş­
madı. B ü tü n k M & Ü y tıltr in i d ü k tü le r. mUç-
terUerinlfi e k s e riy e tim te ş k il e d e n In g iliz,
fyp.-sı*. v c Ita ly a n k i r a l a r ı z â b ila m m n k e n ­
di m em lek e tle rin d e d a h i g ö rm e d ik le ri b a r ­
ları ıjftLLifer; m ese lâ a d ın ı h a tırla m a d iğ im
bir barda p iy a m s t'ile ba§ k e m a n i ç a rın sa lo n
ö fk estrasın d an d ı. iki g ü z e l k o n s o m r o a tr » k ız
Üd kü çü k grandüşefc, h ir d ilb e r a y a k h iz m e ti
çğlanl, a n ü ç y a ş ın d a b ir k o n t id i; k ısa h ır
tnyddet so n ra B a tı A v r u p a s in e m a â le m in in ,
« b a n ö lçü sü n d e ş ö h re t, ik i b ü y ü k yıldı&ı o la-
ca«t IvaM M u jo k ln ile O lg a Ç e k o v a b u b a r l a r ­
da çalışan a rtis tte r d c r jd ır; b irin c is i k ü ç ü k
s a in e n u m a r a la n y a p tı, o p e ra a r y a l a r ı o k u ­
du. b a n n k a p a lı o k lu ğ u s a a tle r d e d a n s lıoca-
hjft y a p tı, İk in cisi d a n söz, ş a n tö z ^ k o n s o m -
jn atriı otdu»
Vâkub Kadri ^Socinm ve Gomore* udin
(Uk; meşhur romanında, mütâreke yıllarında
itilâf devletlerinin askeri işgaali altındaki
Istanbulu anlatır iken bu çalgılı eğlenceli
rus lokanta - bar - papyonlarından rMosko-
vitj'i, ve bir akşam burada eğlenmeğe gelmiş
cîasI sapık bir kaç İngiliz zabitinin hâlini
Söyle anlatıyor:
4 ... Gerçe v a k it p e k g e ç d e ğ ild i, f a k a t
b u n d a b e r şe y r ı u u s u lü n e g ö r e c e re y a n e t '
tiftl için lo k a n ta n ın h e r k ö şe si b i r s a r h o ş yu*
vasi h â lin e g i r m i ş t i O r ta d a h o r a te p e n in c e
belli, levend K a f k a s d e lik a n lıla r ı, m asala*
rin a ra la rın d a d o la ş a n b e r r a k g ö z lü r u s p r e n ­
sesleri. e sy âi s e fâ h e tin v e a s y â i cûşitjin h e r
tesf île h a y k ır a n ç ılg ın b i r m u sik i, y e m e k
esnasında sv y e r in e İç ile n v o tk a n ın in ş a m
bird en b ire k a v r a y a n s in s i v e k a n c ık te s iri,
{■kşatnin h e n ü z d o k u z b u ç u ğ u o lm a s ın a ra ğ -
men h e rk e s in a k lım ç o k d a n b a ş ın d a n a lm ış-
<h.
B u ü ç b ı g tt a d e n b i r i C a p tla n M a r. ♦
lowe İtii, k e n d i m e z h e b in e s â ü k ik i a rk a d a ş ı
ile b u ra y a g e lm e le r in in y e g â n e sâ ik i M o s k o
vlt sa lo nu n u n o r ta s ın d a h e r a k ş a m K a fk a s
rak ısları o y n a y a n d e lik a n lt ile b u lu lm a k a r-
*ixsu idi... Y u k a rı k a td a h u s u s î b i r od o v a rd ı,
^*r gec® s a a t b ire k a d a r s e rb e s t î d i; ta v a n ı
*>*s»k, loş v e k u y tu b i r k ö şe idi v e f r e n k le tin
5**rk usCüü d e d ik le ri la r z d a döşen m işd L H e r
tara ta h a lıla r se rp ilm işd i, d e rin v e y u m u şa k
»edîrler k u r u lm u ş d u , B u s e d ir le r in ö n ü n d e
m /aroup/merakediyorurn
BAK. BAR • PAVYONLAR
sedef kAkmalı alçacık masalar duruyor ve
tavanın muhtelif noktalarından bir takım
saçaklı, koyu renkli kandiller irkiyordu.
Hıstmellcrint hakiki bir ^n-'.r» memur edil-
mipjf, JnglÜnlerden biri: şampanya, şam­
panya! • diye haykırdı, öbürü: «birçok y*
mlş.. bir ylfiln yemljî diyordu. Capitain
Marlowe sordu:
— Ey, hani nerde davetlimiz!.
Ö bürü:
• • Gelecek, gelecek! diye mırıldanıyor^
du,
«Nlhâyel Kafkas delikanlısı malıcub vc
ürkek bir tavırla içeriye girdi. Nc için çağı­
rıldığı bitmeyen bir hâli vardı. Biçâre genç
ihtimal kİ buraya hususi bir suretde dans et­
mek için geldiğine zâhibdİ, Capitain Mar*
İuwe tıiurmaga dâvet ettiği vakit büsbütün
şaşaladı, rusca;
Ben mi oturacağım?., diye sordu.
«Ne bir kelime fransızca, ne da bir h ad
İngilizce biliyordu. Levend gövdesinin Üs­
tünde hemen hiç bir yabancı harsın dokun*
madiği hâlis bir gürcü kafası taşıyordu. Kal­
pağını çıkardıkdan sonra İkinci bir kalpak
gibi kıvır kıvır kabaran koyu kumral saçla*
rının yarıya kadar örtdüğü sert hatlı geniş
alnının altından yuvarlak kumlu b ir çift ya­
bani gözleriyle bakıyordu, ve omuzlarından
JlikM beyaz keten gömleği, ucu gümüştü ince
kayış kemeri, dizlerine kadar çıkan yum u­
şak çizmeleri Ue bu acaib Befâhet köşesini
bir tekmede yıkmağa gelişmiş hir genç şâki-,
yi andırıyordu.
«Fakat İçki hangi rusum hakkından gel­
mez? Vakta ki ortaya şampanya masası ku­
ruldu, Kafkas delikanlısının dudakları ken­
diliğinden ıslanmağa başladı. On yaşında bir
sabî gibi yanakları çukurlaşarak sırıtıyordu.
Capitain Marlowe'nun arkadaşlarından bi­
risi:
— Eğer çanınız başka bir şey istiyorsa
söyleyin., dedi.
Has dansörü:
— Ocıo. mersi, merxl, boku mersi!. de­
rnekle iktifi ediyordu ve bir gürbüz çocuk
işlihâsı ile masaya yanaşıyordu. Marlowe bir­
kaç lisanın kelimelerini bir araya toplayarak
sordu:
— Kaç yakındasınız
 BAR. BAR - PAVYOKLAR — 2108 —
ObüfU parfM klıri ilf h#sab çelerek:
_ y in n i bir î - dedi.
__Yirmi b ir mi?- hani sakal? huni bı­
y ık * . yiizüad* b ir tüy bile yok! <»h, ne gü­
zel bir dev* yavrusu!..
« Ve kolunu delikanlının omuzuna attı.
Onu üst üate birkaç kadeh birden içmeğe
zorladılar.
•‘Kafkas delikanlı* içdikce çocuklaşıyor­
du, saflaşıyordu. Herhangi bir seh v in i ifâ­
deden m uarrâ a£zuun beyaz, sık ve küçük
dişlerini göstererek gülüyordu. Ingilizlerden
biri:
— Bize bir şarki söyleyin, rueca bir şar-
îu:. dedi.
Dansör cevab vermeğe çalışdı:
_ Ben bilmem, onu Konuşka çok iyi bi­
lir, Konuşlu...
__Bu Konuşka da kim dir?
«Sırıtıyor ve Benimki* benim ki demek
ister gibi eliyle göğsüne vuruyordu.
— Nişanlın mi, dostun mu, nedir?
»Genç adam yine parmaklarının ucunu
hep bir araya topıayıb göğsünün artasım
If&ret ediyordu. Inyillîler heb bir ağızdan
gülüyorlardı:
— Seni &di çapkm seni!, öyleyse iç ba*
kalım, öyleyse iç!.
«Lâkin delikanlı İçdikce Konuşkasıru
fazla anmaya başlıyordu. N ihâyet Ingilizler-
den biri atairlendi:
— E., yeter artık bu Konuşka bahsi!, de­
di».
Yakub Kadrinin çizdiği bu sahne, daha
başlangıcında bar-paviyonlann iç yüzünü
pek güzel gösterir. Karaosmanoğlu «Matu*
adını verdiği bu glircü oğlanı o akşam, da­
vetsiz gelen K o m ita sın ın eliyle sapık İngi-
1izier in ne&s oyuncağı olm aktan kurtarır.
İflanbulda ilk barları, bar*paviyoniarj
açan ruslar kısa bir zaman içinde giyindiler;
genç kadın, kız ve körpe delikanlıları gürcü
güzeli Matu gibi şehvet bâsıgesl olmaktan
kurtulamadılar, ama yol par alarm ı ve A vru-
pada kendilerini hiç olmazsa bir yıl işsiz ya­
şatabilecek dünyalığı topladılar ve gittiler.
F akat barlarını kapamadılar, tatlı su irenk-
lerinden veya yunanlı yahud rum, ermeni,
yahudi azınlıklardan sermayedarlara sattı­
lar; onlar da Fransadan. Italyadan, Alman-
fcSTAMBOL
yütian. İspanyadan. A vusturyadan h^pttri
altıncı sınıf müzisyenier. a rtû tlo r, Itonaom.
m atrisler, garsonlar, aşçılar getirttıfer, t*,
lanbuldtm giden kibar vc münevver rualan
aral mamaga çplıçdjlar, arada, hem seyahat
hem de ticâret kasdı ile gelen yüksek sanal
topluluklarından, değerli solut sanatkârlar­
dan, de faydalandılar, v e muvaffak o ld ulv;
İstanbul B arları nezih b ir sanat havası a lto ­
da sefâhet yerleri oldular; keseni arada btr
de o lu böyle b ir masraf» izin verebilen bu
adam, «evcesmi alıp bir gece bir barda huşur
içinde eğlenebildi.
«P ar işletme ve bilhassa barlarda çalış­
ına yabancılara kanun ile yasak edilince ter*
ların havain değişiverdi; lstanbulun k«o*r
m a h a lle le r in güzel fakir T ürk kızlarından
bar artisti ve konsom m atrisi arandı, bulundu,
y etiştirild i; aile m u h itleri görgüsü, terbiyeli
bu k ad ar açılıp saçılm aya miUâid de£ldi,
pek çabuk fuhuşa sürüklendiler.
«Milli M ücadele y ıllarının tü rlü mahru­
m iyetlerinden sonra zafer yolundan aulh#
kavuşan T ürkiyede, A nadoludan Istanbulda,
m u htelif sebebler arasın d a eğlenm ek için de
b ir ak m başladı. M ayaları asırlar boyunca
yoğrulm uş İsta n b u l külhanbeyleri bıçkınlan.
A nadolum m yüzy gözü açılm am ış toy ve pa­
ra lı gençleri, bu güzel güzel fakat hepsi ke­
n a rın yosm ası T ü rk b a r kızları ile pek çabık
anlaşdılar; eğlence yerin e aşk ve alâka girin­
ce p atro n ların işi aksadı, b arların huaıru,
asayişi bozuldu, rek aab etler, sevilen bir ki2*
dan zor ile taleb edilen m ukaabil alâka, ki*
k ardeşinin yahud yakın akrabası b ir kızın
b ard a çalışm asını aile nam usuna leke telık-
ki iden m uhafazakâr ve asâbî ve bAzü il*
silâh sahibi erkek kardeşler, gençler kavga­
lara, kanlı hâdiselere sebeb oldular, barlarda
cinâyetler imlenmeğe başladı; yerli gar*on-
la r da b a r havasına alışık değildi, sığıntı ya­
bancı garsonun m üşteri karşısındaki eğilme
elastikiyetine sâhib değildi, fâhiş hesap pu~
salaların a karşı yum ruğunu kullanmak da
lereddüd etm ediler; h e r gece olmasa da sık
sık nâhoş hâdiseler, sonu cerh e ve h attâ katle
iatidadlı kavgalar, bu yüzden eşyâ tahribâti»
barın b ir m üddet için zabıtaca kapatılması,
bâzı patronları da m üşteri sarhoşluğundan İS*
tlfftdeye, h Lratz garsonların hesap pusula®
http://groups.google.
 a jşg a o p g p te i - S İ M —
abartm a suçune iştirake* sürükledi, parayı
müfteriden cehren almak, dolayısı Ue müşte­
riye dayak attırm ak, karga tulum ba kapu dı-
şan etmek için barlarında bâzûlu, pençeli,
vuru**» kırıcı apaş fedailer besler oldular;
vr barlar, aile İle gidilemez, girilemez, huzur
emniyet İçinde oturulam az bir eğlence ı?)
v e ri fllfiu; daha kesin ifâde ile bara giden*
jpr, ya akademik bir Icceasüs ile gittiW , mil-
levâzı istthlâkdcn istiskal gördüler, h a lim ­
d i adlanacak bar kızları ısm arlanan bir *bol*
p dudak bttkdü, kerhen olduğunu açıkça b e -
lirt^rotc bir kere danan kalkıp yerine çekileli;
yahud bir kıza tutkun olarak bara gidildi, ve
jikifreti lıemem dftlmâ hüsran ve bâzan felâ­
k e t oldu; bir kısım bar m üdavim leri de alın
teri w Röz nuru iie kazanılm am ış paraları
harcayanlar oldu».
Z a m a n ı m ız d a b a rla r ve b a r-p a v iy o n la r,
tü rlü g a y ri m e ş r û y o l l a r d a n s ü r a t l e v e per*
visız cüretin s a ğ la d ı ğ ı k o l a y l ı k l a ç o k b ü y ü k
s e rv e tle re k a v u ş m u ş k i m s e l e r i n , v e o n l a r ı n
sınıf d e ğ iş t ir m iş t ü r e d i a i l e l e r ; ta ra fın d a n
g ördüğü r a ğ b e t ile m a n t a r t a r l a s ı g i b i çogal-
mışdır, A lın t e r i i le p ara kazananlar için b u ­
r a la rı birer boğuntu y e rir bu müesseseler in
İşleticileri najsarında d a o b içâreler soyula­
cak birer «Hacıağa» olm uşlardır (B.: Hacı­
ağa). Fakat 1950 de m eselâ b îr vap u r iskele-
îö başında, çorapsız yalın a y a ğ ı n d a yarım pa­
buç, havı dökülmüş, dizleri yırtık ve k ıç ı ya­
malı kadife k ü l o t pantolonunun paçalartn-
dan uzun p a ç a lı a m e r i k a n bezi iç donunun
bağlan sarkan, s olu k » y ırtık, iri b e k â r dikişi
İle yamanmış basma m intanını et üstüne
giymiş* b a ş ın d a mülevves b i r bez kasketle
her sabah simid satan k aranfil bıyıklı ve yağ»
lı p e rç e m li şehhaz 1 9 5 5 d c liiles otomobilinin
direksiyonuna geçtiği zaman, bar v e paviyon,
SttnlUlt h a y a t ı n d a «yüksek sosyetenin* icab-
1arından e ğ le n c e y e r i olm uştur. A na dilini
yüz y ü z e U i k e li m e ile ancak konuşabilirken,
ilk okul diplomasını hakkıyla abmış b ir ç o c u k
yanlarmda bilgin sayılabilirken, b a r ve pa-
viyon dillerini va m uaşeretini mükemmelen
frenm işler, m ürebbl terzilerin sayesinde
Bİylm kuşamda da aksamamışlar» klasik garb
^ü-rtğtoe «Saksağanın kuyruğunu* va Klasik
Türk Musikisin» de «Sallan yuvatlaıu* te f­
tih ederek gülüb eğlsvnişlar. U tanbulun ke­
m/group/merakediyorum
BAR. BAR - PAVTONLAJt
nar mahallelerinden mâhud 4annemlerin ve
«abla» ların devşirib getirdiği geçim darlığı
içinde bunalmış ailelerin güzel güzel küçü­
cük kınlan İle, cahil, görgüsüz, Av&re kumru­
lara benzeyen knnsommatrislerile akfi&tna-
dan ülfel ve muhabbet etmişlerdir; barların,
bar paviyonl&rın baş tfrcı cömerd bayfen-
dileri, bar garsonlarının da senli benli ahba­
bı ve ayakd&şı olmuşlardır.
B arlar ve* pavlyonlar hakkında değerli
vc vefakâr muhabirimi» Hakkı Göktürk aşa­
ğıdaki notu tevdi etm iştir: «Barlarda bir or-
kestra-caa, konsom m atris i genç kadın, kız)
artistler, ve hafif bir variyete vardır. Barla­
ra « rk tk lar yalnız o larak giderler, masaları­
na dâvet etlikleri konsommatris artisLerle
dans ederler. Masa başı sohbetler edebi» aka­
demik olm aktan çok uzaktır, kadın sâdece
m anasına oturduğu erkeğe müessese hesâbı-
na âzam! masrafı yapdLrtmayi düşünür.
«Paviyonlar barlardan bir kademe yük­
sek yerlerdir, y erli ve yabancı isim yapını;
orkestralara, yerli ve yabancı isim yapmış
kadın ve erkek şarkıcılara, dansör ve dansöz­
lere rastlanır, gecelik program larında zengin
attraksiyon num araları vardır. Konsornmat-
risleri. daha görgülü, tecrübelidir, paviyen-
la ra ailece d a gidilebilir. Çoğu geceler masa­
lar, tutulm uş, kapatılm ış olur. Düğün gece­
leri İçin de tam am en veya kısmen tutulurlar.
«İstanbul Belediyesinin koyduğu nizama
göre barlar gece 20,30 dan gece 3 ye kadar,
pavlyonlar da gece 23 den gece 4’e kadar
açıkdırlar. B âr sahihleri jniiesaeselerini pavi-
yonlaşdırm a gaayesmi güder, paviyoneuluk
barcılıktan muhakkak ki daha verimlidir.
«Birde turistik lüks bar-paviyonlar var­
dır. Gûyâ an müşkülpesend yabancıları eğlen­
direcek olan bu y erîer gaayesim pek tez kay­
b etm iş diğer paviyomlardan teJc farla fiat
yüksekliği olan eğlence yeri olmuşlardır.
«Bu işlerde bilgi sahibi olub malûmatına
m üracaat ettiğimiz organizatör Mahmud Tez-
can ile «Pavion Bleu> sahibi Mehmed Çinkı-
lıc bize hâlen faaliyetde bulunan altmışa ya*
km bap-pavtyonunun admı verm işlerdir ki
alfabe sırası Ue şunlardır: (isim ler Türkçe
okunuşa göre yazılmıştır).
A rjantin, Baron» Brodvay, Cumhuriyet,
Çatı, Çin Bar, Çin Kılıç, Diba, Dişi gel- Efen­
 BARLARDA KIZ OĞLANLA!) — 211 0 —
dİ, Eyfel. Florida, Florya, Carden, Golf kiub,
Hacı Baba, Havana, Havay, İnci, İstanbul Pn*
viyonu, Kafe, Kan kan, Kaprİ. Karmen, K e r­
vansaray. Kibar. Kipkat. Klub X. Kik-hl'II,
Kordon Blö, K u b a . Kuzu, Lordra. Münhalları,
Meksiko, Melodi. Mogambu. Monio Karlo,
Mİyami, Mulen Ruj, Normandl, Panorama,
Pavıyon BJö, PikacfelH, R in a , lîita, flalomc.
Stüdyo. Şato, ŞthrAsid, Şömine, Tekmil, Ti-
ra , Tuna, Turistik, Va^on H1Ö, Y«fit Horoz.
B u r a d a ili m l e r i u n u t u l m u ş o l a n l a r b u ­
l u n a b i l ir ; b u b a r - p a v i y o n la r a ra s ın d a - m iis-
t e s n i h u s u s iy e t le r i ila b u ş e h i r k ö t t t ğ ü n d e
t e s b ite d e ğ e r i o l a n l a r k e n d i i s i m le r in d e y a ­
k ıla c a k la rd ır,
«Şayanı dikkâttir ki yukarıda lesbit edi­
len altmışa yakm ismin büyük yoğunluğu ya­
bancıdır, bilhassa çoğu Amerikan isimleridir.
‘ Fakat garibsememek lâzımdır, zira bar- pa*
vlyon denilen eğlence müessesesi ashııdii
Türk içtimâi bünyesine yabancıdır.
« A r a la r ı n d a u y g u n s u z lu k v a k a la rın a
s a h n e o la n l a r ı g ö r ü l ü r v e b u n l a r z a m a n z a ­
m a n İ s t a n b u l A hlâk z a b ıta s ı p a r a f ı n d a n k a p û -
tılır*. (Temmuz 1960).
BARLARDA KIZ OĞLANLAR — 1956
ilâ 1958 yılları arasında, büyük şehir haya­
tının tü rlü cilvelerinden biri olarak İstan ­
bul basınına intikal etm iş zabıta vak'aların-
dandır; 16-17 yaşlarında, veçhen dilber, yüz­
leri tüylenmemiş, vücud p ay ılan, elleri,
ayaklan ince ve zarif bir iki oğlan, kız kıya­
fetine girmişler, barlarda m üşterilere parû
harcatıcılık yapm ışlardır; bu iş İcâbı, işvebaz,
fındıkçı, fettan kız rolünü de hiç aksamadan
muvaffakiyetle başarmışlardır, D ilber bir og*
lan için başarılması her halde çok büyük fe-
dakârhk ve mükemmel tâlim isteyen bu iş
üaerinde ilk küçük delikanlının kızlık mas­
kesi 19 Mart 1956 da bir tesadüf eseri düş­
m üştür; aşağıdaki satırlar 16 M art 1956 ta*
rıhii H ürriyet Gazetesinden alınm ıştır:
«Beyoğlu’ndaki bar ve eğlence yerlerin*
de çalışanları kontrolü çıkan ablak zabıtam
ekipleri, dün eşine ender rastlanan bir hâdi­
se ile karşılaşmışlardır. B arlardan birinde ya­
pılan kontrolda, vesikasız çalışan ? genç ka­
dın ele geçirilince, hepsi toplanıp karakola
götürülmüştür, Haklarında gerekli zabıt tan-
IŞTANSVL
z im eri ile n k a d ın l a r , b i r e r birer Z ü h r e v i H ta .
t a h k l a r H a s t a h a n e s i n e g ö n d e rilir k e n İçlerin­
d e n b i r i p o lis le r e :
— B e n i h a s tn h a n e y e Rfirvdcrcmetnirm,,
d e m i ş ti r .
N iç in f jo n d c r ıle n ıiy e c e g l » u alin e d*,
H a m d iy o a tlın d a o l d u ğ u n u s ö y le y e n k ad ın, şu
cevabı g e rm iş tir: "
— Çünkü ben kadın değil erkeyim.
-Bu c e v a p la şarkına dönen polisler ker..
d i l e r i y l e a la y e t t i ğ i n i s a n d ı k l a r ı k a d ın a , ha»*
t a h a n e y c g i t m e k ü& ere h a z ır la n m a s ın ı Söyle*
y i n c e o, e r k e k l i ğ i n d e i a r a r e t m i ş v e bira*
s o n r a b a ş ı n d a n b i r t a k m a s a ç ç ık a r a r a k er»
k ö k l e ş m iş t ir .
« Yapılan tahk ikattan isminin* Ha mİd ol­
duğu anlaşılan bu anorm al erkeğin, uzun za-
m andanberi entari giyip başına takma hç
taktığı vo bu kıyafetle barlarda çalıştığı an-
îuçjlmışlır. R ir cinsi sapık olan Hamid'in, bu
işi zevk için yaptığı ve etrafındakilere erkek
olduğunu hissettirm eden birçok barda d eği­
ği k isim lerle çalıştığî meydana çıkmıştır.
«B arda Süleym an adında b ir şahsın ma­
sasında konsom asyon yap arken yakalanan
k adm -erkek’in duru m u n dan şüphe edip et­
m ediği sorulan bu şahıs hiçbir şeyin farkına
varm adığını ve H âm id'in b u kadın kadar işi­
n in ehli olduğunu soylomiş sonra da polisle­
re :
— B u adam kadın değilm iş o halde beni
dolandırdı, kendisinden şikâyetçiyim, zira
ben b ir kadına içki İkram etm iştim , erkek
o l d u ğ u n u bilsem zırnık koklatmazdım, para­
s ın ı n o n d a n alınm asını isterim , demiştir.
H am id hakkında ne gîbi muamele yapt-
lacağı m erak edilm ektedir».
V a k 'a basında bu haber ile k a p a n m ıştır,
K ı z o ğ la n H â m l d 'İ n â k ib e tin l bilm iyoruz.
F a k a t b u vak’adan b ir m üddet sonra b arlar
da hem konsom m atrislik hem de dansözlük
eden Çileı^gül ismindeki b ir kızın da Erdoğan
adında b ir oğlan olduğu meydana çıkmıştır. ,
ve tsta n b u l gazeteleri Çüergül ile daha çok
meşgul olmuş, bazıları birinci sayfalarına
r e s m i n i d a h i koym uşlardır (B-: çHerglil)-
BARA (K em al Timin) — Muallim» mü*
h arrir, bestekâr, giizcl sanatların her kolun*
da gilgi v e Jjü n e r safelbi, rind meclis adamı,
nttpv/groups.google.cor
 ANSİKLOPgPtSF — 3111 —
^'akınlsra için çok a r i f dost, ve muhakkak kİ
fcibsr bir İstanbul efendisi; 1876 da İstanbul-
da Şehzâdebaşında doğdu. Mehmed Em in Pa-
^ adında bîr ziitm oğludur. Sogukçeşme A»'
Jıcri Rüştiyesinde, Kırkkilise (K ırk lard ı)
İdedİtinde okudu, babasının Yemen'e tâyini
ürerine tahsilini y a n bırakm ağa mecbur ola­
r a k San'a da ordu d libresinin levazım kalem e,
inde kâtib oldu. 1897 de hastalanarak tedavi
için Beyrut*» gitti, hem sıhhatini kazandı,
jı*D de oradaki Fransız kolejinde tahsile de*
vom imkânı buldu, koilejden sonra Beyrut
Fransız Tıbbiycslne girdi, B alkan harbi baş-
Uvaıca tekrar ordu hizm etine alındı, sonra
maarife intisab ederek uzun yıllar lstanbul-
da muhtelif m ektcblerde Fransızca ve resim
muallimliği yapdt. 1923 de em ekliye a y rıl­
dıktan sonra sahne hayalt ile ilgilendi, bil­
hassa temeli yeni atılm ış olan T ürk filmcili­
ği i]e meşgul oldu, hayli ileri yaşm a rağm rn
senaryolar yazdı, h attâ film lerde ön plânda
roller aidi» vc başarı gösterdi. 1957 d e vefat
etti.
BARAN (R eşid) — Asil akadem ik an­
lamda seçkin komedi aktörü, sahne m uhar­
riri, İstanbul Şehir T iyatrosu san atk âr kad*
rosunun güzide sim âlarından; 1910 d a Istan-
bulda doğdu, babası Z iraat Bankası ve husû­
si muhasebe m üdürlüklerinde, ım ıtasarruf-
hklarda bulunm uş Reşid H âşim B eydir, ana­
sı Pakize H anım dır; ilk tah süini babasının
memuriyet 11e dolaşdığı A fiyonkarahisar,
Konya, A nkara ve Sam sunda yapdt, 1925 de
Galatasaray Lisesine girdi. 1932 de bu lise­
den diploma aldı; İktisod Fakültesine yazıldı,
yüksek ihtisas tahsilini yaparken baba kese­
sine yük olmamak için Millî Reassüransda
çalişdı. F akat iktisadcılığı İle sigortacılığı
pek kısa sürdü, sanatkâr delikanlı kendi do­
ğuş kabiliyetinin yoluna saptı, onu Galatasa-
rayda talebe iken ve m ektebin sahnesinde
tanınmış olan Muhsin E rtu gru l'u n teşviki ile
l&tanbul şehir Tiyatrosuna intisab etti.
Tiyatro Reşid Baranda, b ir aşk idi; inek*
teb müsâmerelerinde Muhsin, Behzad Bulak
ve Vaafi Hıza Zobu gibi büyük aktörlerin na­
zarı dikkatini çekmişdi, bir yıl da bu yüzden
smıfda kalmışdL
Şehir Tiyatrosu sahnesine ilk defa *Be*
yaz gömlekler» komedisinde «Pit* rolünde
j\/group/merakediyorum
BARAN <R*şwl»
çıkdı. Her verilen rolü muvaffakiyetle başa­
ran aktör, sahne hayatında b ir zarfıret olan
utman kıymeti İle gelişe gelişe nihayet bü­
yük rollerde göründü.
Yusuf Ziya O rtaç'ın «Aşk M ektebi, ope­
retinde bön bir kayaerilJ olmuştu; ayni yıl,
1937 de cBiiyiik hala ı da baş rolü oynadı, bu.
mı «Washİngton bu evde kaldı», «ölüler v e r­
gi ödemez», «Ayda bir», «TaM&ravaHij pi­
yeslerinin baş rolleri tâkib etti. 1943 «on*
ra Mollifcre’den Veflk Paşanın adaptesi -Me­
raki» de, Som erset Mougham'm ^Harb -son­
rası» nda. N. Gogol'un <Mufetti* > inde. IS.
Labiche'in «Söylemeli mi» sinde. Goldom'ıım
* Dedikoducular < mda. Psatba’nın «Allahın
cezası* nda. Müsâhibzâde Celâl'in «Bir ka­
vuk devrildi» sinde, Benjonson’un «Volpora
_ K urd kocaymca» sinda, Rudolph Ijotbar'uı
ı B üyük Cemaat-, inde. Shakespeare'în *Yan­
lışlıklar Komedyası» nda m uvaffakiyetinin
üstün noktasına ulaşdı.
T ürk sahnesine kalem i İle de hizm et et*
ti. üç adapte piyesi şehir Tiyatrosunda tem ­
sil edildi: Kara*sevda (T rislan B em ard’da»),
söylemeli m i (E . L abiche'den), kaş yapayım
derken., (vasfı Hiza İle birlikde). D ört adap­
te piyesi H alk E vi m ükâfatını kazandı ve
bandırıldı: M ahcublar flîi36). Palavra
( 1938)t İh tiy ar kız (1943), U ludağ fl944>.
Piyesleri üç tereem e rom an tâkib ettir
B ir hizm eti kızın h âlıraları (19461. Sihirli
eller (1947), kadın kaatil olunca f 194S).
D il ve lehçe takl idleri fevkalâde olan
Reşid B aran Tiirk film prodktörluri tarafın*
dan* da. bilhassa
dâim a aranan b ir
sanatkâr o lm uştur;
yerli film lerden
«Hülleci» de H â-
fız, «N asrettin Ho­
ca» da Hocanın o j-
lu, «Yaşlı gÖzter»
de baba, 4Arştan
bacanak» da kadın,
«Sonsuz aşk» da
ermeni madam ol­
muştur.
Yabancı filimle* JtiMjhi B stnırt
rin tü rty c seslen’ (Rrsjm: Kemal Rulmal)
 BARATA
dirilmesinde de Reşid Baran hemen en baçda
gelen bir isimdir.
Bu pek kıymetli »ah ne sanatkârı hak-
kjnda fillmierdeki rolleri ve dublaj çalışm a
lan için verilecek hüküm, giin günden artan
geçim güçlüğü karşısında kahbe feleğin bir
cilvesi demek olacaktır.
Radyo foni.k temsillerde de dinlenilen
Kegid Baran Şehir Tiyatrosunun mem leket
ferilerine de iştirak etmiş, bu vesile İle h ay ­
li yer dolaşmış, görmüştür, İnzivayı, sükûnu
seven* fakat eem'iyet hayatında hoş sohbet,
neşeli ve heyecanlı olan sanatkâr Er. veri ye
Baranla evlidir, 1957 de doğmuş Behiç adın­
da bir oğlu vardır.
H akkı G öktürk
BARATA — Çuhadan yapılan, ucu kıv­
rık ve U2 imca bir nevi kiılâh, Tanzimatclan
önceki devirlerde kullanılm ıştır, bilhassa
Bostancı ocakları efrâdı ile Sarayı H üm âyu­
nun diğer kaba hizmet efradının serpuşu idi,
ufak farklarla “bostancı baratası'', ''haseki
baratası1' diye çeşidleri vardı (B.; B ostancı­
lar; Hasekiler). Kelimenin aslı Italyancadu',
"baretta” dan bozmadır.
Geçen asrın rind ve külhâni şâirlerinden
Enderunlu Fâzıl Bey başı b aratalı güzel b ir
delikanlı için şu şarkıyı
yaanrçdır: Ah ol p&kise «dâ. â^ıkı
titi n eftın
İki renk İle esir Udi
dfU nAlüm
K ^ıio e s a n . k fb l al
fi.ver kaltftaı
Biri « ıra ıd ır U rl
U 19111 k«anı
B o sla ıtd b a ra ta s ı İle- kayıkçı
(Rv-Mm; S. B.)
— 2112 - tVTARSVL
Sarlfl fiyi»* nJfdMİ. butıi Mİar iflk ın
SftfOİok IU*tlw okradı hep n w tk m
pündü nllü rrrr h» w rt II» bp m ıı^U ^n
0 l * f r m ı 4 - r tr m r rj r c A * u n u « n « â ttftm
Al fiyse aç rlır v ird i r ü h l ıı^nnftkl
B ü t ü n » I tis tırn * a l o l v lic û d i pAki
f r ı r t t U Aİ. yU'eü a l , t a a r e l ltt<?r I d r l k l
g t u ı f<irr ffanıasrlerJ. t} lv « l, h ü s n ü #U«ı
BARATA — İstanb u l muzehhiblerînıa
kullandığı tezyini m otiflerden ucu kıvrık Ji­
lenin adı: serpuş b a ra ta y ı andırdığı için bu
ism in verildiği aşikârdır.
BA BBABÖ (N iccoîo) — F atih flültıj,
M ehmed tarafın d an tsta n b u lu n m uhasartfi-
jıı görm üş, b ir çağın değindiği o tarih î gün*
ie rd e b izanslılarla b e ra b er şehri tnüdafaı
eden Venedikliler arasında, bulunm uş, İstan­
bul M uhasarası ü zerin e çok kıym etli bir ruz-
jıâm enin m u h a rriri V enedikli bir hekim ; do­
ğum ve ölüm tarih le rin i tesb it edem edik. Ve*
n ed ik ’in pek çok y azar ve d iplom at yetişdir*
m if asil b ir ailesine m ensub olan Niccolo Ni*
kola B arh aro İm p a ra to r K o n stan ü n e yardı*
m a gelen V en ed ik k a d ırg a la rın d a n birinin
ce rra h ı idi, şe h rin tü rk le r e lin e geçmesinden
az ev v el Ista n b u ld a » ay rılm ış, bugü n Istan*
b u l M uhasarasının başlıca ve en in a n ılır kay*
p a k la rın d a n olan ru zn âm esini V enedikde yaz*
m ışttr, eserin bü y ü k d e ğ e r v e h u susiyeti Türk
v e M üslüm an dü şm anlığı güdülm eden taraf*
sız bir kalem le v e görg ü ye d ay an ılarak yazıl*
m ış olm asıdır. E se rin e şu s a tırla r İle ballar:
«Bu b ed b ah t K o stan tin îy e beldesinde bizzat
bulunduğum dan. S u ltan M urad’m oğlu Meh­
m ed B eyin, b u koca tü rk ü n y aptığı harbe,
n ih ay et K o stan tin iye beldesinin zabtı ile
neticeleneli bu h a rb e d a ir cereyan eden
bü tü n v u k u âtj h e r akşam kaydetm eğe ka­
ra r verdim ... b u m ecm uada m uhasara­
nın başından şehrin su k u u tu n a k a d ar vu­
kua gelm iş b ütü n m üsadem elerin günü
gününe noksansız kayıdîan
okunacaktır». E serin, m uhar­
ririn e l yazısı ile orijin al nüs­
hası V enedikde San M areo f —
Ban M arka) K ilisesi K ütübhâ-
nesindedîr, k ita b hâlinde flk
baskısı "G iornale deli" Assadie
http './/groups .ğoogle.
 — 2113 -
aed Beyin, bu koct türkün yapdıflı harbe,
ftibâyet KostanLiniye beldesinin üesblı ile ne­
ticelenen bu harbe dair cereyan öden bütün
viikuuâti her ük$am kaydetm eğe karar ver-
tUm bu mecmuada m uhasaranın başından
şehrin auJtuutuna kadar vukua gelmiş butun
musâdemelerin günü gününe noksansız ka-
vıdlan okunacaktır*. Eserin, m u h arririn el
yuısı ile orijinal nüshası V enedikde San
Marcc (** San Marko) Kilisesi Kütübh&rıe-
jıindedir, kitab halinde ilk baskısı “G iom ale
di Cpsstamlnopli 1463 = ■ 1453 de İstanbul
Muhasarasının R uznâm esi” adı altında 1856
d» Enrlco C om et tarafın dan V iyanada yapıl­
mıştır.
Sibl ■, TOrk Ansiklopedisi; G Sdüumberger. İs­
tanbul muhatarası re zaptı.
BARBAROS HAVKKDDfN PAJ>A —
(S,: Hayreddin Paşa, Gazi B arbaros).
BARBAROS H A V RED DİN PA ŞA HA’
HAMİ — {B.; Çinili H am am ).
BARBAROS H A Y 8E D D İN PA ŞA H A ­
HAMI — (B .ı B eşiktaş İskele H am am ı).
BARBAROS H A Y RED DtN PAfjA TÜR-
B est — (B.; H ayreddin Faşa, Gaz! B arba­
ros).
BARBAROS H E Y K E L l — (B .: Beşik­
taş Barbaros H eykeli)
BARBAROSUN SE St — tik sayısı «Bar-
baroa» adı Ue 1 Ağustos 1048 de çıkmış ve
15 inci sayısında bu isim «B arbarosun Sesi*
ne deriştirilm iş b ir dergidir. 20 x 27 boyun­
da olan bu resim li derginin EBhlb ve baş m u­
harriri Bay Y aşar Dömbekcioğiudur, Edebi
hüviyeti yanında daha ziyade b ir magazin ti-
pi taşıdığı söylenebilir. S û r olarak 18 inçi
»yısını görebildik k i harp sonu yıllarının
doğurduğu buhranın nehrindeki intizam a ha*
vermiş ve tesbit edemediğimiz b îr tkrı'n-
^ kapanmıştır.
Muhtelif makaleler, röportajlar, hikâye­
ler, ve şiirler altında görünen imzalar, şıın-
lajdar:
Mashar Altan, Ekrem Amaç, Cengis Al-
P&sut, I. Galip Arcan, N. Talisin Alper, Bttı-
bantttlft Bilgeman, İsmail Saykal, H allt Bay-
^ Necati Balarnır, N usret Sefa Coşkun* K e­
jj/group/merakediyorum
B A R B A R O S Z IRH LISI
mal Çiği, Muazzez Çiğ, Necdet Coşkun, 3uh-
lü Çubukçuoglu> Yoyar Dömbekçioğlu, Mu­
zaffer Dayaal, Hüseyin N ihat Erer, R fta*m
Er<m, Barlmn M, Faruk G ürtunca,
Hüseyin GörbjJ, İbrahim Günçer, Cem il Gök-
uan, b1. Kcrrim GÜkuy, Ömer Faruk Gogo, Nu­
rettin Oöral. Muzaffer Germ an, İhsan Hmçer,
F. N erım Kuyağsıoğlu, Kadırcan Kafi). Or­
han Mete. Mihriye, Jacki M artin, Cavit On
fian, A saf Özkan, H andan Oztunç, Ihsan Öz*
kaya, Celâl Sılay, İhsan Sonuç. Naci Tan-
seü T Npuin Targan, Ali Kıza Seyfi Tancer,
O rhan Tuna, Saîm Tunalı, O rhan Tuntavul,
H ikm et T ürker, H ilm i Ziya Ülgen, İhsan
Üncr, A. Sühely U nver, A. Cemil Uryâni,
K adri Y am an, A. H aydar Y eşilyurt, Semih
Zaimoğlu.
B arbaros târihim izin en parlak İsimle*
rinden biridir» fa k a t «B arbaros'un Sesi» adı
İse b ir m ecm ua - m agazine alem olarak an*
cak denizcilik üzerine b ir m ânâ ifâde eder:
bu m ecm uanın kendisini yaşatacak okuyucu
bulam am ası, adının içindekilerle e n küçük
b ir alâkası olm adığındandır.
BARBAROS ZIRHLISI _ İkinci meş­
rutiyetin tik y ıllarında İstanbulluların gönül
bağladığı harb gem ilerim izden biridir.
Sultan Aziz zamanında dünyanın büyük
deniz kuvvetlerinden biri olan Osmanlı Do­
nanması, Tiirkiyede m eşrutiyetin ilânı yo­
lunda bu pâdişaha karşı yapılm ış saltanat
darbesinde çak mühim, rol oynadığı, Dolma-
bağçe Sarayı önüne gçlerek topların: padişa­
h a çevirdiği için, İkinci A bdülham td otu*
sene sürynüş olan istibdad devrinde donan­
m ayı Haliç sularında dem ir üstünde çürüt-
müşdiL O devrin resimli mecmualarından
M âlûm atda arada bir «Donanmâti heybet
rnakrundan..* d iy e tantanalı bir takdimden
so n ra b ir zırh lın ın resmi çıkardı. Gtinltlk he-
y a tı deniz, kayik, gem i karşısında gâÇen İs­
tanbul halkı için hüzün verici manzara İdi.
160S de ikinci m eşrutiyetin ilânında İs*
tanbullular coşkun ve pek samimi heyecan
içinde bir Donanma Cemiyeti kurdu, tfömerd-
ce yapılan bağışlarla yeni harb gemileri satın
alınarak ve hattâ o zam anlar drıtnsvut de­
nilen büyük saffı harb kruvazörleri yapdırı-
larak (B.: Reşadiye D n tnavutu; SuJtanos-
BARBAROS ZIRHLISI — 2114 — ISTANBVL

man D ntnavutu) Türk donanmasının ihyası zarte :i «ünü Çanakkaled* hir

><ıtuna gidildi; İstanbul halkının peyine bu­ denizaltı gemisi tarafuıdan torpillenerek İn.
bin im perat^luk katıldı, işte bu hava İçin' tırıldı ve içinde pek eçkin denizcilerimiz
itedir ki devlet de A (manyattan az kullanıl» Iııd oldular. Barbaros şehitlerinden lesbit
ir,;, iki J tftl zırhlı salın âlmış, birine (Bar­ edebildiğimiz isimler şunlardır, bu anyik;^
baros Hayreddin Pa.,ft-, diğerine de -Turgutl prrlintn sayfalarında verilet rahmet '<!»un di­
He-:? »im leri verilmişdi. Pek küçiık farklar­ y e yazıyoruz:
la bu ikiz gemiler İftlO senesi Ağustosunda
İkinci kaptan g ü v e r t e kıdemli yüzbaşın
?<tanbula geldi ve İstanbullular tarafından
Tekirdagtı Mehmed. birinci zâbit güverte
sevinç go2 yaşları.ile karşılandı. C aaete ve
yüzbaşısı Beşiktaşlı Edhem, bölük kumanda­
mecmuaların sayfalan resim leri Ue donandı.
nı g üverte yüzbaşısı Selânikli Hafız s e rişare t
H er İki zırhlının Atman donanuâsm da zâbiti güverte yüzbaşısı Üsküdarlı Hüseyin
taşıdıkları isimleri, toplarını» silâh kuvvet- Avni, bölük kum andanı güverte yüzbaşısı Ka-
İerıni. m ürettebat sayısını, T ürk bayrağı a l­ dıköylü Mehmed Galib, güverte mülâzimi
tındaki süvarilerinin isim lerini ne kadar evveli Ü sküdarlı Mehmed Sabrl, güverte mü-
yazıkdır ki tesbit edemedik. lozimi evveli K adıköylü Mahmud Cemal, top­
1911 s e n e s i Mayısında Sultan R e ş a d (B.: ç u zâbiti g üverte mülâzimi evveli Sulta nah*
M e h m e d V)» S e l a n i k U m a n ı n a k a d a r zırhlı­ medli N eşet, m ühendis güverte mülâzimi ev­
n ı n m is a fir i o ld u . Çok p a r l a k b i r törenle veli Kasım paşah Mehmed Hilmi, mühendis
u ğ u r l a n a n p â d iş â h ı g ö t ü r e n zırhlıyı E rt uğ­ güverte mülâzimi Banisi KasımpaşaU Salim,
r u ] Y a tı. R e ş i d p a ş a v e G ü t c e m a l posta v a ­ m ühendis güverte mülâzimi sânisi Tarsuslu
p u r la r ı t a a k i b e d iy o r d u kİ y a t p â d i ş â h ı n d ö ­ Ö m er L ütfi, m ühendis güverte mülâzimi s i­
n ü ş ü n d e k u ila n ıla c a k d ı, p o s ta g e m i l e r i n e de » nisi N evşehirli Mehmed Jtifat, baş çarkçı
k a la b a lık b ir m a iy e t h a lk ı b İJim ifd i. K a a f îl e ç a r k ç ı yüzbaşısı İstanbullu Ahmed Şemsed-
Y e d i k u le a ç ık l a r ı n d a T u r g ı i d R e is v e M ea1- d iri, e l e k t r i k m e m u r u çarkçı yüzbaşı Sİvastı
û d iy e Z ırh lıla rı, M e c id iy e K r u v a z ö r ü v e m u h ­ İ s m a i l H a k k ı , ç a r k ç ı yİİKbaşı Ü n y e li Ahmed,
r ik l e rd e n m ü r e k k e b b i r filo t a r a f ı n d a n k a r ş ı ­
ç a rk ç ı m ü lâ z im i evvel V a r n a lI Hamld,
la n d ı, b u g e m i l e r d e s e y a h a t e i ş t i r a k e tt i le r .
ç ark çı m ü lâ z im i evvel B u r s a lı Ahm ed
B tıla y ır ö n l e r i n d e d e y a ş lı p â d iş â h B a i'b a r o s
z ır h l ı i m a m ı k a ly o n im a m ı p â y e li Daday-
ZirhllBinın s ü v a ri köş-
lı M e h m e d , eczacı
kühe çıkarak on beş
m ü lâ z im i ev vel An»
dakika kadar harb
k a r a h B e d re rîd in bey
g e m isin i b izz a t i d a r e
v e e le n d ile r . SJeMd
etti.
b a h r i y e nfifercikleri-
B a r b a r o s Z ırh lısı
n in * is İm leri ise ta ­
T ü r k D o n a n m a s ın d a
ancak beş sene hi?,- m am en m uıiulm ıış»
met* yiirdü, B irin c i t u r.
C ih a n H a r b in d e 20 M dınıi'l Kuru
Tem m ua 1331 2
ÂğusköS 1015 b ir P s -

B a r l u m u Z ır h l ı m
CRrstm: Tuinu

Pi'ffp7/groups.gooqle.cc
 ıVşBCLOPEPte* - Ş l l 5 -
p A R B I'N T A — H â n e b c r d u ş k ü l h â n l l t.
^ y ı ı n d s l*k p a rç a h a lin d e o n lir a lık kAftıd
p ^ ; b ir ta r a f ı k ırm ız ı o n lir n lık b a n k n o tla r
tedavül* ç ık tık d a n s o n ra İ s t a n b u l a rg o s u n a
girdi, » m a n Ue r* n k n a z a rı d i k k a t e alınm a*
dan b u lu n un l ir a lık k â ğ ıd p a ra U r için kul*
jınılır oldu; mfaât:
Bir barbunya gösterdi, kim gitmez
ahi?
__B ir b a r b u n y a n ı a lır ım ...
^ Hastayım parasızım* bir barbunyam
vardı, akşam bankaya umumhaneye yatır-
(jun-
perid Devellioğlu "Türk Argosu” adlı
değerli eserinde bu deyim i talebe ağzına da
mal ediyor ve on num ara karşılığı olarak
kullanıldığını yazıyor, verdiği misül de;.
iA'Vazağft’dan kolay barbunya alınmaz* dır.
Bİx bu argo deyime talebe ağzında da tek on
tirabk hâgıd para anlam ına rastladık: e—
Ulan Haşan Derde?..;—* Babasından barbun­
yayı JtjvTirdı ise yine oraya gîtm işdir..*; Ve-
îe Lisesinde yapdığımız bir ankei.de 2000 öğ­
renci içinden bu dey üne od num ara diyen
tek cevab çıkmamışdır.
BARBUNYA BAL1ÖI — İstanbul ve ci­
van sularında avlanan balıkların en nefis­
lerinden olub «asıl barbunya»» «karaçalı b a r­
bunya* ve «tekir» adı ile üç n e v i vardır.
Uzun zaman Balıkhâne merkez m üdürlüğün­
de bulunmuş ve Milli kütüphanem ize «Ba­
lık ve Balıkçılık* adında (B : B alık ve Ba­
lıkçılık} ölmez bir büyük eser verm iş olan
Karakin Bey D eveciyan; «Balıkpazarıtsdan
geçerken tâzeci esnafının sergi dükkânların­
da teşhir edilen barbunya balıklarının gül­
sün rengini görüb de meclûb ve hayran ol­
mamak elde değildir» diyor. Aşa­
ğıdaki satırten K. Deveciyamn
^ Reçeti eserinden alıyoruz:
«Barbunyanın renk ve şeklin-
ve barbunya namı altında sa-
balıklar hep b ir fasileye
Bttnsıijp iseler de cümlesi hâlis
^ b u n y a değildir. Bizde üç nev’i
**vcud v ç malûmdur:
1; Aaıl Barbunya
En nebi balıklardan bulunan.
^ doruau balıkların en nefis»
lygroup/merakediyorum
BAftMJNYA
olan barbunya etinin vc renginin letâ*
/(•ti cihetinden CHki ı;*ftda dahi takdir ed»U
nılş, hele Kumalılar nezdindc bankul*'!'.* bir
kıymet v* İtibara miuihor olmu balıklardır.
Meşhur müellif Pline, Afitniiıs Oler adın-li»
ki Itoınanlmın bir dâne barbunya:/! 8000
mü? akt.'tiy, yâni 7400 kuruca (paramızın
JPM deki kıymetine güre bir tahmini cnUn
alındığını yazar.
Vücudu beyzi ve bauık, ba^ı büyük v«
cebhesl burnuna doğru müdevver olub alnı
tekirin alnından daha az mudidir. Gözleri
yekdiğerine yakın ve tabai kozalı iyesi nar
çiçeği kırmışı, ağzının yarığı küçük, kulak
yarık lan pek geniş, alt, çenesi üst çenesinden
kısa, ve alt çenesinin altında iki aded uzun
bıyıkları v ardır ki bunlar balığın âleti lâmt-
seBini teşkil eder» balık İstirahat hâlinde iken
çenesinin altında gi2 lenirler. Gerek bedeni
gerek başı büyük pullarla örtülü olub bu
pullar vücudundan pek kolay ayrılır. Yalnız
dit çenesinde b ir sıra eğe dişleri vardır, ağ­
zında dili yoktur. Vücudunun ekser yerleri,
hususiyle sırtı ve yanları kırmızı gül rengin­
de ve karnının altı cüz'i pembe üzerine be­
yaz ve güne; gibi müceilâ ise de kırmızılığı
bir kat daha lezyid ve koyulaştırm ak için
denizden çıkarılmasını müleakib balıkçılar
taralından tırnakla pulları kazınıb üzerine
deniz suyu dökütür. Alaca yelesi 7 oded pek
yumuşak dikenlerden, sırt yü^me kanadı 1
aded yumuşak dikenle 8 aded kılçıkdan mü­
teşekkil olub gerek bunlar, gerek yan yüzme
kanadları altın sarısı, beyaz ve acık kahve
renkli noktalar ve dalgalarla nakışlıdır. Ma-
kad yüzme kanadında ufak bir dikenle 6
aded kılçık bulunub bu makad yüzme kana-
Bertounya Bnlıftı
<& Devedyuo’tfan)
 fiA H SU ffV A BALTÖ-I - 2116 -
di ile kann yüzme kanadları «arı ile karışık
penbe renkdedirler, Yanlarında 4 »det boylu-
ma»nfl u j ; hatlar mevcud ue de bunlu1 vü­
cudunun mutlak rengi bulunana kırmızının
altında guV fark o lu n a b ilir. Y anıklan ile ku­
lak kapakları sar t, kırmızı, cuz'l mor ve kah­
ve renklerle boyanmış olub başının ustu de
sırtı gibi kahve rengidir. Kuyfuk yüzme ka­
nadı da altın renginde, çatal V* uçları pen-
bedir.
E t bey az, sık ı ve lezzetli ü lu b y a ğ lı o lm a ­
d ığ ın d a n p e k kolay hazmolunur.
Barbunya balığı d e n iz d e t a k ı m ta k ın ı
duladır ve senenin her m e v s i m i n d e a v l a n ı r
ise de Maya ve H atıran a y la r ın d a ç o k ç a t u ­
tu lu r . Ekseriya b a r b u n y a , t e k i r , g a n b o t v c
m a n y a t a ğ la r ı ile. b a z a n d a ığ rıb v e tarla-
kos v e p a r a k e t a ile t u t u l u r , ş ö y le ki K asım *
d a n H ıd ıre lle z e k a d a r 3 0-35 k o la ç s u l a r d a p a ­
r a k e t a İle t u t u l u r . P a r a k e t a y a y e m olarak
b a ta k lık â u lu c a n ı t a k ı l ır . N i s a n d a n K a s ı m a
k a d a r te k i r v e g a n b o t a ğ la r ı İİCj M a rt, N i s a n
v e M ayıs ayları iç in d e sepetlerle avlanır,
D â n e s i 300 g r a m d a n J’a 2 İa a ğ ır l ığ ı olan*
l a r ı p e k n â d i r d i r , tak at QOÛ gram lığı dahi
gorülmüşdür; böyle pek büyükleri safraya
gelmemesinden dolayı pek makbul tutulm az,
en makbulü o t u kıtada olanları, yâni 150-
200 gramlığıdır.
Kışın engin denizlere çekiiib ilk bahar­
da suyu pek derin olmayan kumlu sahillere
yaklaşır ve Mayıadan itibaren yum urtalarını
döker. Temmuz başında yum urtalı barbunya­
ya nadiren rastlanır.
Hayvanâtı mukaşşire, kurt, ölmüş çağa­
na» ve nebatat kırıntıları yediklerinden, ve
ekseriya kum ve çam urları karışdtnb suları
bulandırmakda oldukları cihetle bıı sayede
balıkçılar bulunduğu yari keş! ederler ve
avına koşarlar.
Karadenizin Türkiye sahilleri ile Bugaz-
d a barbunya bulunmayub nâdir olarak tu tu ­
lanlar Marmaradan yukarı a k m ı ş olan b a lı k ­
lardır. İsta n b u l B a lık h â n e s in e gelenler kftmı-
len M a rm a ra ve A k de n iu d e a v la n m ış dır. S e ­
n e d e 30,000 kilo rru k d a rın d a a sıl b a r b u n y a
gelir ise de to rik le r in ç o ğ a lm a sı ile bu m lk -
d a r b i r az d ü ş m ü ş tü r. B a r b u n y a n ın tuzlu su ,
k u r u s u y a p ılm az , kâmüen t&ze o la r a k y e n i ­
lir.
tp://groups.google.corç
İSTANBUL
2: Karaçalı Barbunya
Bu balık asıl barbunyanın peklinde v*
uaennde kırmızılık dahi var ite de rengi kir­
li ve cuz'i siyahlığı olmasından karaçalı ıfe,
nılmişdir. AUslumum ufak kıtada olub eki*,
riya çamurlu sahillerde bulunma-ıına bakı,
lırsa renglndeki siyahlı£i bulunduğu yerde»
almış arızi bir renk olduğu anlaşılır. Avla-,
ma tarzı ve sair ahvâli asıl barbunyanın *y.
nıdır. Kt barbunya kadar makbul dağıl igç
de tekirden daha m uteber ve kıymetlidir.
3: Tekir <B.; Tekir Balığı).
K arakin Bey Deveciyan; «Boğamda bar­
bunya bulunm ayub nâdir olarak tutulduğu*
nu..* yazıyor ise de hemen aynı yıllarda Şir­
keti H ayriye tarafından neşredilmiş <Boga.
Z i j » adındaki eserde Bebek Koyundan bah­
sedilirken: «Lüfer avı ile de meşhurdur, u*
korpili, kayaaı, ilaryası, barbunyası, ateş bs-
lığı da m ârufdur» deniliyor. Bebek»koyunun
meşhur barbunyaları, Marmaradan yukarı
akm ış o nâdir barbunyalar olacaktır.
Barbunya evvelâ tava balığıdır; bazan,
aşçı şım arıklı v e tü red i görgüsüzlüğü ile yu*
m u n a y a bulayub tava edenler varsa da hem
balığın kendine has lezzeti bozulur, hem de
göz o çok güzel kırmızı renginden mahram
kalır. Iskarası da olur. »karasım Haziran,
Tem m uz ve bilhassa Ağustos ayında yapma­
lıdır. B arbunyanın en le 22etli zamanı fifeim
Kasım a y larıd ır; b alıklar arasında şakime
m üm tazlığını muhafaza etm ekle beraber en
yavan zam anı Ocak ayıdır.
Onyedinci asır ortalarında. Su Han ibra-
him in ta h ta çıktığı yıl tanzim edilmiş bir
narh defterinde balıkçılara aid fasılda levrek,
kaya, tekir, kefal, kalkan, pisi, lüfer, mer*
can, kılıç, karagöz, kırlangıç, ilarya, uskum­
ru , iskorpiti palam ut, istavrit ve izmarit ba­
lıklarının ve bası tatlı su balıklarının adı
kaydedildiği halde barbunya zikredilmenin­
dir kf fevkalâde dikkate değer. Hİcrt 1Û5Ö
(İf, 1640) tarihini taşıyan bu narh defterin*
de en babalı olarak da dânesi ‘tO-ÖO dirhem
gelen kaya ve tekir balıklarıdır kİ okkası 12
akçedir. Bu kayıddan tekir balığı adı altında
barbunyanın kaadedildiği çıkarmak da müift1
ktin, hem akia yakındır, bu takdirde bü balı­
ğa «barbunya» isminin takılışını onyedinci
asır ortalarından sonra aramak tâzım gelir
 — 2 l 17 —
K a ra la n B ey D e v ra iy a n , in tiş a rı B irin c i
Cihan H a rb in in ilk y ılın a ra s tla y a n m u h a l-
j^ l «serinde ba rb u n ya n ın k ilo s u n u n 10 20
kunış arasından s a tıld ığ ı z ik re d iy o r. 1039
ja n evvel ise b a rb u n ya n ın , cn b o l o ld u ğ u
zamanlar 1 lira d a n ayağı d iiş lü ğ ü g ö rü lm e -
ınigdir, en âlâsı 200-250 k u ru ş arasında aa-
lılm ıçdır- 1949 da « J i b a rb u n y a n ın k ilo s u , as
veya çok olduğuna g ö re 900-1400 k u ru ş a ra ­
sında id i. O rta b o y b a rb unya da 400-500 k m
ruşa sa tılıy o rd u , y in e o ta rih d e ik in c i s ın ır
b ir lokantada b ir te k b a rb u n ya b a lığ ı ta va -
sn ın fia tı 20ü k u ru ş id i, y a n i b a lık p a za rın -
dan kilo su 5 lira d a n a lın m ış b a lık lo ka n ta d a
kilosu 12 lir a ü z e rin d e n y e n ilm e k le İd i. 1960
da T em im iz a yın d a K a d ık ö y b a lık ç ıla rın d a
dönesi 200 g ra m lık a lâ b a rb u n y a n ın k ilo s u
25 lira id i. 1957-1958 arasında is e a lâ b a rb u n ­
yanın k ilo su n u n 80 lira y a s a tıld ığ ı ve Is ta n -
bulun m antar ta rla s ın ı a n d ıra n tü re d i zen-
güllerin den de a lıc ıla rı p e k ço k o ld u ğ u gö­
rülm üştür.
B ib i: K. D evecijaa. B a lık ve DaJıkcılık; Ek*
rem Beşad ve Osman F erid , Nevsâh oam anl; Ş ir­
ket] H ajTi/« ve Boğaziçi; II. 105Ü n a rh d e fleri.
BARDAKÇI BOKAGl — Em inönü İ l i ­
şinin A le m d a r B u c a ğ ı n ın K ü ç ü k a y a s o f y a m a ­
hallesi « k a k l a r ı n d a n d ı r , K a d ı r g a l i m a m c a d ’
d « i ile K iiç ü k a y a s o f y a c a m i i s o k a ğ ı a r a s ı n ­
da bir direeklL s o k a k tır.
K a d ırg a l im a n ı c a d d e s i n d e n yürü y ü n ce
iki a r a b a g e ç e b ile c e k kadar g e n iş l ik d e
olup sağlı, so llu çoğu b i r e r ü ç e r k a t l ı a h b a p ­
larla ik iş e r ü ç e r k a tl ı k â g i r e v l e r a r a s ı n d a n
geçerek s a ğ d a K u ç i ik a y a s o f y a m e d r e s e s i so­
kağına d o ğ ru b i r k a v is ç iz e r e k d o l a ş ı r v e sağ
kolda cami a v lu s u n u n d u v a r ı n ı b ı r a k ı p U r
dirsek y a p tı k t a n s o n r a d a r l a ş ı r v e k ü ç ü k a y fl'
sofya cam ii s o k a ğ ı ile b irle ş ir . S o l k ö ş e si bir
doğramacı d ü k k â n ın ı n y a n c e p h e si b u lu n ­
maktadır, ( T e m m u z 10601
H a k k ı G ifttA rk
B A U D ÎZ H A N Y A N ( l l a ç a t u r ) — T a n ı n ­
mış b î r E r m e n i m ü d e r r is , r iy a z iy e c i v a mu*
E r i r d i r . 180» d a Ü s k ü d a r ’d a d o ğ m u ş v e 2 0
Tftıtımuz 1856 d a o r a d a v e f a t e tm i ş t i r . F a k i r
bir ailenin o ğ lu d u r.
H. A s u d u r 'a g ö r e t a h s i li n i ş a h s î ç a lış m a -
i r i y l e y a p a n v e b i r k a ç A v r u p a Lisanına v â ­
kıf olan H a e a liır R a rd iz b a n y a n , 1830 s ır a la ­
j/group/merakediyorurn
BA3UN <Enütt)
rında Kumkapu Bezclyan Mektebinde İtal­
yanca lisanı hocalığında bulunmuştur. 1838
de ise, U*küdarda açılan Cem aran adlı w»ma­
ninin en yüksek fSrmeni mektebinde riyazi­
ye kürsüsüne tâyin edilmiştir. 1843 de, Nı-
koğoe ve Sarkis Balyan Beylerle mürebbl ola­
rak Paris'e gitmiş ve 1846 de İstanbul'a dön­
müştür. 1845-1847 yılları amamda Beşiktaş
Erm eni mektebinin müdürlüğünü İfa elmiş
v* orada da riyaziye ve İtalyanca derslerini
okutmuştur. 1847 de, üsküdarda Ycnimabal-
lede, Surp Karabet Mektebine müdür tayin
olunmuştur. Bu tarihlerde yine üsküdarda.
Balyan K irkor Kalfanın kâtibi ve Kirkor
Odyan'm pederi Kayserili Yagıcı Boğoa Ağa­
nın (1795-1862), evlâdları için evinde açlığı
hususi dershanede riyaziye okulmuşlur. 1848
de yine mürebbilikJe tekrar Paris’e gitmiştir.
İstanbul'a avdetinde 1853 de, Patrikhane de
teşekkül eden ilk Tedrisat Heyetine, 1859 de
de Ermeni cem aatının Nizamnamesini hasır­
layan komisyona âza tayin olmuştur.
H açatur Bardizbanyan’ın, İstanbul E r­
m eni basınında neşredilmiş yazıları da mev­
cuttur.
K everk Pam ukriyaıt
BARDİZBANYAN ( S a m u r l ) — 1851
d e K u m k a p u ’dlı d o ğ m u ş b i r m a t b a a c ıd ı r . 1873
de, K a r a b e t E a r o n y a n ve K a r a b e t B ib e ry a n -
l a b i r l ik d e Y u s u f y a n H a n ın d a b ir m a t b a a t e ­
sis e tm i ş t i r . B i l â h a r e o r ta k l a r ı n d a n a y r ı l a ­
r a k m ü ş t e k il e n ic r a y ı f a a l iy e t te b u lu n m u ş -
t u r . 1878 d e m a t b a a s ı R ız a P a ş a H a n ı n a n a k -
l o lu n m u ş tu r . M a tb a a c ı K a y s e r ili KevoTk Z ar-
t a r y a n 'u ı v e f a t ın d a n s o n r a d u v a r ta k v i m le r i ­
n in n e ş r i y a tı n ı k e n d is i d e r u h d e e tm iştir.
Krvnrk FftiaukPİyan
B A B I N ( E m i n ) *— M u a llim , h a tt a t, roLİ-
c ellid . m ü z e h h ib ; l a t l n a s ıllı T ü r k h a rf le ri ile
y a z ı, ve b a t ı te k n iğ i ile clld ü z e r i n d e z a m a ­
n ı m ı n b iıy iik s a n a t k â r ı; « B a m ı C ü d ve Y a ­
zı A tö ly e s i» n i n k u r u c u s u v e s â h ib i; 1913 d e
B a l u d a d o ğ d u , ba b a sı m ü z e h h ib , m ü cellid,
h a t t a t v e K u r ’s n m u a l l im i H a f ız M e h m e d
T e v f ik E fe n d i, D e d e s i d e B o lu n u n irf â n ı İle
m ü m t a z b ir « m a s ı m ü d d e r r js M e h m e d E m in
E f e n d id ir. D e d e - b a b a e v i h e m b ir kfıtÜbhâ-
n e, m e k te b , h e m d e m ü c e l li d h i n e , y a z ı v e
tefchtb m e s k h â r e s i h â lin d e idİ( g e z le rin i b ir
bi!g i v e s a n a t y u v a s ın d a a ç m ış d ı; cild y a p ­
 — 2118 —
BARIN (Emini
mağı küçücük ya­
şında ite n 6jren*
«İi: allı - yedi yaş­
larında iken yazı
meşkine başladı;
ilk mektebe ve­
rildiği zaman» ar­
kadaşlar harfi, he­
ceyi öğrenirken a
inci gibi b ir yazı­
ya sahİbdi V e
kendi k itabını da
eliyle cildlemişdi.
İlk ok u lu n son
Emin Barın sınıfında iken ba­
(Kfülfti: S. Bİ basını kay b etti;
B o l u Orta Okulunda karşısına LÂit-
ü Nâmi Bey adında b ir resim m uallim i çık-
dıj j bu zât Hafız Mehmed Tevfik E fendiden
yazı öğrenmiş* kafası h e r bilgiye ve e lleri
her işe yatgın pek hünerli b ir adam dı, ü sta­
dımı) yetimi Em in B arına karşı fevkalâde
bir alâka gösterdi, çocuğun doğuş kıym etle­
rinden olan sanat k a b iliy e tin e m etodlu bir
akış verdi ve klasik sanat zevkini aşıladı;
Emin Barın orta tnektebi bitirince yine bu
Lütfi Beyin teşviki ile İstanbula gelerek Mu­
allim Mektebinin parasız yatılı öğrenci ol-
zna imtihanına iştirak e tti ve im tihanı kaza­
narak bu mektebe girdi; İstanbul M uallim
Mektebinden 1932 de an dokuz yaşında dip-
îcıma aldı ve kendi arzusu ile Bolu vilâyetin­
de koy muallimi oldu; b ir yıl hem muallim-'
İlk yapdı, hem dc Ankaradaki Gazi Terbiye
Enstitüsünün giriş im tihanlarına çalışdı, bu
imtihanı da kazanarak Enstitü’nün resim ve
İş şubelerine gltdi. G aıi Terbiye E n stitü sü n­
den diploma alınça, Milli Eğitim Bakanlığı­
nın açdi\i «Matbaacılık ve klişecilik ihtisası
tehsili* imtihanını kasandı, altı ay Istanbul-
dakı Devlet Matbaasında staj lyerlik yapdı,
bu atada fırsat bulub Güzel Sanatlar Akade­
misinin Türk tezyini sanatları şubesine de­
vam etti, ve 1937 de tahsilini ikm al etm ek
üzere Almanyaya gönderildi; Welnar*da
Prof. Dorfner'in hususî mektebinde bir yıl
«sanatk&râne el cildi» tahsil etti; sonra Leip-
zîgtte Matbaacılık ve kitapçılık Akademisine
girdi; 1939 da İkinci Cihan Harbi bağlayınca
memlekete döndü, askerlik vazifesini yaptı,
tahsilini tamamlamak üzere tek rar Alraanya-
İs t a n b u l
y a gitti; bu sırada H iller, G öm ig ve Sakson­
y a um um i valisi için sipariş edilm iş hususi
cildlvr yapdı; ve H am burg'da açılan kilab
sergisine gönderdiği b ir Olımpiyad kitabı
cildi birincilimi kazandı: 1943 yılı sonunda
L c ip v g A kadem isinden diploma alarak gel­
di, Milli Eğitim B akanlığı Basımevi ^Devlet
M atbaası) teknik büro şefliğine, b ir sene
sonra da Güzel S an atlar Akademisi yazı ve
cild m uallim liğine tâyin edildi; 1960 yılında
hususi işlerinin yanında Akademideki ders­
lerine devam ettnekde idi.
ramin B arın 1949 d a kaynatası İ 2zet Sa*
m u rk aş île b e ra b er Cağaloğluda Narlıbağçe
Sokağında «B arın cild ve yazı. A tölyesbni aç*
dı. Bu atölyede k lasik şark v e garb teknikle­
r i v e m odern te k n ik Ue k ila b dldlenmekte,
lü k s albom lar. h â tıra defterleri, diploma «İd­
leri» v e bilhassa el ile k ıym etli kitab cildleri
y a p m a k tad ır; m ütevazı görünüşü altında
T ürk iy ed e b ir eşi dah a bulunm ayan bir san­
a t m üessesesidir.
E serleri:
A n k arada A nıd-K abirin gömme ve ka­
b artm a bü tün y a z ıla n ;
E tn o g rafy a m üzesinden Anıd-Kabire
nak led ilir iken A ta tü rk ’ün lâhdinin açılıp
kapandığında tu tu la n zab tın parşömen üze*
rin e yaassı;
M âdeni p a ra la rın yakıları;
B rüksel Sergisinde altın madalya île tal-
tif edilen «Fatihin şiirleri Aljbomuj*;
Y u n u s E m r e n i n K a b i r t a ş ı y a z ıs ı;
İsta n b u l Ü niversitesi dış kapu yazısı;
îsta n b u lu n 500- üncü fetih yıl dönümü
m ünasebetüe m u htelif yerlere konulan noei'*
m er üzerine kitabelerin y azılan;
A tatü rk 'ü n Istanbulda söylediği ilk nu­
tu k (B iri Dolrnabağçe Sarayında, biri BeJe-
ye S arayında iki h ita b e );
A nkara Ç an kayada A tattlrk heykeli ki­
tabesi; Ü niversiteler veya devletçe yabancı
devlet, ilirn ve iş adam larına verilen yüzler­
ce tevcih berâatı ile diplom anın yazıları ve
tezhib işleri;
M uhtelif bankat fabrika, hastahane ve-
jsâir müesseselerin bronz yazıları, markalar»
madalyonlar, alâm eti farikalar.
Tazı üzerinde m utlak otoritesi yıllardan
beri adalete de hizm et etm ektedir, mahk*‘
http://groups.google.co
| A^ n o o p g p t e t __________ _____
roefer şübheli im » ve yazıların tedkik ve
için Elfnîn Barını mütehassıs olarak
dâvet ederler.
Z a m a n ım ız ın bu k ı y m e t li k a l i g r a f i , ba-
terk e tm e *
basından te v a r ü s e t t i ğ i h a t t a t l ı ğ ı
iniş, arab asıllı tiirk yazısında da hem hüner,
hem bılfiî s a h ib id ir , «O sm anlIlarda y a z ı sa-
jıatı» adında bakılmamış bir eseri v ardır.
Uç evlüd sahibidir.
Hakkı Göktürk
BAKIN' CtLD V E YAZI ATÖLYESİ —
Hususi teşebbüsün bilgiye d ay an arak tah ak ­
kuk ettirdiği büyük b ir m üessesedir, 1949 y ı­
lında Cağatağlu Y okuşunda N arlıbağçe So­
kağında £ m in B arın ile kayn atası İzzet Sa-
murka$ tarafından k u ru lm u şd ur, k ısa za­
manda hem gelişmiş, hem d e y aln ız tsta n -
ı bul’uıı değil, T ü rkiyenin çok şö h retli b ir m ü -
r cellidhânesi olm u ştur; iş hacm i büyüyünce
yeri dar gelmiş, m üessese 1964 y ılın d a N a r-
lıbağçe Sokağından Ç enberlitaşda B oyacıah-
taed sokağında su re ti m ahsuaada m ücellidhâ-
m olarak ûışâ edilen ken di binasın a taşın-
mışdır, el ile y ap ılan kıy m etli c ıld le r atöly e­
sinin yanında en m odern m a k in alarla b ir
cild fabrikası kurulm uşdur. E l atölyesinin
yaptığı p irle rd e n bazıları;
Ankarada Anıd K ab irdek i m âdeni oym a
kilidli deri kaplı imza d e fte ri;
Devlet adına k ıra î İbnüssuuda. hediye
edilen eski T ü rk tezyinî m otifleri ile bezen­
miş dKi - lâke g ül yağı şişesi k u tusu .
İsmet İnönü'ye verilen re n k li tezy in at
işli bütün parşöm en h â tıra defteri;
Almanya çum hur reisi Th. H euss'e hedi­
ye edilen T ürk san atın a d â ir k ita b la n n rild-
k ri;
BisenhoMirer'e v erilen A nkaram n altın
anahtarının T ürk tezyini m otiflerile bezen­
miş lâke kutusu.
Fabrikanın yapdığı işlerden bazıları:
Muhtelif bankaların d e ri ceb takvim leri;
İslâm Ansiklopedini, Okul Ansiklopedisi,
Hafta Mecmuası, H ayat M ecmuası kapak
kompozisyonları ve cildlerİ;
Hakkı Göktürk
HAKKER (H e n rr A ston) — O n 's e k i­
zinci asır sonlan Ue ondokuzuncu asrın Uk
yarısında yaşamış İngiliz ressam ı; bilhassa
büyük şehirlerin panoram alarım yapmada
n/aroup/mcrakcdiyorum
19 — B A R N A SY A N rB O ftn E fen d i)
ressam olan bobası ile beraber şöhret sahi­
biydi; 1774 de Glaagow'd* doğdu, babasının
atölyesinde çıraklıkla yelildi, pek genç yaş­
larında bahasının gaayet ınefhıır olan pano­
ram aların te rim in e yardım etli vc /.amanla
kendisi de bu yolda büyük şöhret kazandı.
A vrupa'da dolanarak İstanbul, Paris, Paler­
mo, Kopenhang, Malla ve Venedik şehirleri­
nin panoram alarım yapdı.
Yedi paftadan m ürekkeb olup sulu boy)
yapılm ış olan İstanbul panoraması 5,30 m et­
re boyunda, 90 santim yüksekliğinde pek
azam etli b ir resim dir; Istanbulıı Oalatadan
görm üş, Saray b urn u nd an Haliç gerilerine
k a d ar hu rd a te ferru atı ile tersim etm iştir.
Topkapu Sarayı Müzesi He Deniz Müzesinin
kıy m etli m üdürü H alûk Y. Şehrüvaroğlu
1951 d e Londrada b u lu n u r iken bu kıym etli
resm i D eniz Müzesi için satın alarak memle­
ketim ize getirm iştir.
H. A ston B ark er «İngiltere kıralı Dör­
düncü G eorge'un taç giym e merasimi» adını
taşıyan büyük resm inden sonra 1S26 da re­
sim yapm ağı terketm iş, 1£56 da B ristol şeh­
r i civarında b ir kasabada vefat etm iştir.
Bibi.; İstanbul manzaraları sergisi katalogu, 1969
BARNASYAN (Boğos) Erm eni mu­
h a rriri v e S aray tercüm anı. Geçen asrın or­
taların a doğru A rapkJrde doğmuş ve 2 Ma­
y ıs 1902 de Istanbulda vefat etm iştir. 1870-
1880 y ılla rı arasında erm enice «Masis* gaze­
tesinde y a z ıla n çıkm ıştır. 1872 d e Erm eni
P atrik han esi Ö ğretim K uruluna başkan ta­
yin olm uştur. B undan sonra Fransızca «Os­
m anlI» haftalık gazetesinin yazı işleri idare
h ey etin e dahil olm uş ve orada «Salih» imza­
sıyla yazıları çıkm ıştır. B ir m üddet sonra
d a M atbuat m üdürlüğünde şube m üdürü o l'
m uş ve nihayet Saray tercüm anlığında bu*
lunm uştur. B arnasyan Efendi erm enice ve
türkçeden m ada fransi2 ca, İngilizce ve al-
mancaya vâkıf idi. Kwwfc Panıuluiyan
BARNASYAN (Bogos Efendi) — İstan­
bul basınına değerli hizm etleri nebketmiş
nam b bir gazeteci ve devlet adam ıdır. 1845
sıralarında A rapkir'de doğmuş ve 2 May is
1902 de Ü sküdar’da vefat etm iştir. Bagtarhu-
şı Erm eni Mezarlığında medfundur.
1800 da, talisi) ıçio ve kendi tabiriyle
«adam olmak» gayesiyle İstanbul'a gelroiç-
 BA R O . İS T A N B U L B A R O SU
tir. 1864 d e h e n ü z o n d o k u z y a ş ı n d a i k e n e d ib
v e d ilc i M a d a l y a K a r a k a ş y a n ile (1 8 1 8 -1 9 0 3 )
b i r l ik d e <Ser* ( S e v g i) a d ı n d a b i r m e c m u a
ç ık a r m ı ş tı r , n e ş r i y a t m ü d ü r l ü ğ ü n ü d e y a p -
d ığ ı b u m e c m u a n ın y a y ı n ı üç s e n e d e v e m e l-
m iştir. 1S70-1&HO y ı l l a n a r a s ı n d a e rm e n le ®
«M asls* g a z e te s in d e im z a s ız siyasi, t k li a a d :
v e « V a ğ a rş » m a h l â s iy l e d e t a r i h i y s z ı i a n i n ­
t i ş a r e tm i ş t i r . F i li p E f e n d i t a r a f ı n d a n n e ş r e -
d ile n t ü r k ç e g a z e t e l e r d e d e , 136S-ISS& y ı l l a ­
r ın d a m a k a l e l e r n e ş r e t m i ş t l r . K e z a , « T a r i k *
g a z e te s in d e v e A h m e d M id h a t E fe n d in in
« O s m a n lı» a d iı h a f t a d a İki d e f a i n t i ş a r e d e n
frenSLZca c e r i d e s in d e d e « S a l ih » im z a s iy le
y a z ıla rı ç ık m ış v e s o n u n c u n u n n e şriy a tın ı
t e d v i r e d e n b a ş lıc a ş a h s i y e t o l m u ş t u r . 1 8 7 2
d e, P a t r i k h a n e T e d r i s a t H e y e t i n e r e i s s e ç i l ­
m iş tir . M ü te a k i b e n M a t b u a t M ü d ü rlü ğ ü n d e
b irin c i k â t i p t a y i n e d i l m i ş t i r . B i l â h a r e S a r a y
t e r c ü m a n l ığ ı n d a d a b u l u n m u ş t u n
T ü rk ç e v e e rm e n ie e d e n m a a d a fra n sız -
ca, İ n g iliz c e v e a l m a n c a l i s a n l a r ı n a d a a ş i n a
o la n B a r n a s y a n E f e n d i n i n c e n a z e m e ra s im i
Ü sk ü d a r S u rp H aç k ilisesin d e y a p ılm ış ve
m asra fla rı H â z in e d en ö d e n m iştir.
Kevork Panmkçiya»
BARO. İSTANBUL BAROSU — B u an ­
siklopedide bu m addenin tesbiti için hâkim
ve avukat dostlarım ız ile yaptığım ız danış-
malardan sonra «İstanbul Barosu» m addesi­
ni Avukat Ali H aydar Özkent’in tam salahi­
yetli kalemine bırakm ağa k arar verdik, haki­
ki dost ve vefâkâr m uhabirim iz H akkı Gök-
türk’ü ustada göndererek ricam ızı bilvasıta
arz ettik, bu ricamız lütfen kabul edildi; ve
vaid edilen günde elimize «Baro» başlığı al~
tında son derecede güzel, ancak çok sağlam
b ir bilginin bu şekilde tanzim edebileceği an­
siklopedik bir makaale geldi; fakat esef ile
kayd ediyoruz İd m uhterem bilginin «Baro
kelimesinin kökü ve lügat atılamı, Baronun
kanuni anlamı ve gaayesi, Baro adı. B am ka­
mu hizmeti görür» çağdaş barolarının târihi.
Birleşik Amerika baroları, Türk barolarının
târihi. Türk barolarının sayısı ve vazifeleri,
D&vâ Vekilleri* bölümlerini ihtiva eden bu
vectz makaalesi İstanbul Ansiklopedisinin
mevzuu dışında kalmışdır (Baro için Türkçe
ve yabancı dillerle umumi ansiklopedilere
bakınız).
A ş a ğ ıd a k i » a lır la r ı ü fitad A . H . Ö z k e n t'-
İSTANSÜL
in b iz e ı c v d i e t t i ğ i güz&l m a k a a l e d e n alıyo­
ruz;
« ■K a n u n i a n la m d a B a ro ( B arreau ;
F r a n s ı z c a ) b i r m a h a l d e <bır k a z a ç e v re s in d e )
a v u k a t l ı k y a p a n l a r ı n , D e v l e t ç e te ş k i la t la n d ı ­
r ı l m ı ş t o p l u ğ u d u r . B u n a g ü r e İH tanb u l B a ro ­
s u d e n in c e , Ista n b u ld a a v u k a tlık yapm ak
h a k k ı n ı h â iz o l a n , v e b a ş k a n ı , ı d i r e m eclisi
g ib i o r g a n l a r ı b u l u n a n a v u k t t l l a r topluğu
a n la ş ılır.
« G a a y e s i, k a n u n , n i z â m n â m e v c iç lûzük-
lerin h ü k ü m le rin e d a y a n a r a k v e m eslekin
â d e t v e g e le n e k le rin d e n ilh a m a l a r a k avu*
k a t l ı ğ ı n a d a l e t e u y g u n b i r s û r e t d i bilgi, doğ­
r u l u k v e ş e r e f l e y a p ı l m a s ı n ı v e m e s l e k bore*
Ja rm ın y e r in e g e tirilm e s in i, s a ğ la m a k , de­
n e tle m e k tir,
« B i z d e e s k i a d ı D û v â V e k i l l e r i C em iyeti
id i. G e r ç i İ s t a n b u l g i b i b ü y ü k ş e h i r l e r d e aslı
F r a n s ı z c a o l a n B a r o k e li m e n i d a n a Önce k ul­
l a n ı l m a ğ a b a ş l a m ı ş i s e d e r e s m i d ilim iz e ve
k a n u n la rım ız a ilk d e f a 4 6 0 s a y ı l ı v e N isan
1024 ta r ih li k a n u n la g irm iş tir.
« K a p itü la sy o n la rın ş i d d e t l e hüküm sür­
d ü ğ ü d e v i r d e O sm anlı m ahkem elerinde Or­
m an lıla rın m üd afileri yabancı avukatlardı;
b u n la r 1 8 7 2 d e Ista n b u ld a İlk baroyu kurdu­
la r ; bu Ista n b u ld a b ir yabancı barodur. Res­
m i belg elerin gösterdiği ü zere bu baronun
a d ı Socîete d u b a rre a u d e Constantinople
( = İsta n b u l B aro C em iyeti) d ir; bu baroda
kay ıd lı 33 a v u k atd an yaln ız beşi Osmanlı tâ­
b iiy etind e azın lık lard an, ötek iler İngiliz»
F ransız, İta ly a n , av u stu ry ah , Belçikalı, Yu*
nanlı ve R usdur, içlerind e tek T ü rk yoktur
(M akaalede b u av u k atların - isim leri ve adı
geçen baronun bulunduğu b in â maalesef ya*
Z ili değild ir).
«Asıl ilk O sm anlı barosu altı sene sonrt,
1 8 7 8 d e Dâvâ V ekilleri C em iyeti a d ı İle yİur
Istanbulda kuruldu. O g ü n (makaalede ay
gün yazılı değildir) başkanlık eden en yaşh
avukatın (m aalesef bu zâtin ad ı da verilmi­
y o r) söylevinden şu fık raları okuyalım : «•••
m untazam deniz ticâret m ahkem eleri ve ti­
câret nizâm nâm eleri m evcut olduğu balde
avu k at a d ı ile g elenler kabul olunmazlardı •
a v u k a t l ı k h a k i r , k o t ti b i r m e s l e k d l, flvuk&t
ile m ü z e v i r lafızları a r a s ı n d a h i ç b ir fark yok
idi ...»
• ' < O s m a ıü ı b a r o s u n u n İ lk le v h a s ın d a ka-
http://groups.googTe.coj3
I
AK SfK LO PEDtet____________________________ — 2121 —
vjdlı avukatların sayısı 62 dir. B unların için­
de Rum, Ingiliz. Fransız v e İtalyan vardır,
çoğunluk Hıristiyan vatandaşlardadır, bu İlk
İstanbul Barosunda ancak 8 m üsiüm an avu-
jtat vardır.
«Cumhuriyetin İlanından sonradır ki
Türkiye Büyük M illet Meclisi 3 N isan 1924
4e 16 maddelik M uhâmat kanunun ve 27 H a­
ziran i93g dc de 139 m addelik A vukatlık K a­
nunu yürürlüğe koydu ve m ü stak il T ü rk Ba-
rotan kuruldu.
«Türkiyede Ü niversitenin H ukuk F a k ü l­
tesinde tahsil görerek diplom a almış» veya bir
yabancı hukuk fakültesinden diplom a alarak
eksik derslerden Türkiyede im tih an vermiş,
staj görmüş, ahlâk d u ru m u gözden geçirilm iş
ve devletden ru h satn am e alm ış olan, veyâ
dört yıl müddetle adlî, askeri, id âri hâk im lik
ve savcılık da veyâ H u k uk F akü ltesind e pro­
fesörlük. doçentlik gibi ilm i m evkilerde bu-
lunan Türkiye C um huriyeti tab'asm dan baş­
ka hiç kimse baroya üye olam az v e T ürk iy e­
de a v u k a tl ık yapam az. K adın erk ek farkı
y oktur. B u g ü n b a r o l a r ı m ı z d a kay ıd lı pek
çok v e d e ğ e rli k a d ı n a v u k a t l a r ı m ı z v a r d ı r .
(Bıı g ü n T ü r k iy e d f i 4 5 b a r o v a r d ı r , h e p s i
Kür v e m ü s t a k i l d i r l e r . H e n ü z bat-o k u r u l m a -
n i ş 23 y e r i n A v u k a t la r ı d a b u b a r o l a r d a n b i '
rine b a ğ lıd ır.
« B a r o la r ın o r g a n l a r ı , e n y ü k s e k m erci
olan G e n e l K u r u l , a v u k a t l a r t a r a f ı n d a n g iz li
oyVa s e çilen y ö n e t i m ( d i s i p l i n ) k u r u l u , B a r o
Başkanı, Y ö n e t im k u r u l u t a r a f ı n d a n s e ç i l e n
Başkan v e k ili v e G e n e l S e k r e t e r d i r . ,
« Y ö n e tim k u r u l u , s t a j y e r l e r i b a r o y a k a ­
bul v e y a re d e d e r , a v u k a t l a r l e v h a s ı n ı h a z ı r ­
la y a ra k m a h k e m e le r e v e di:^er k a& ı m e r c il e r i"
ne d a ğ ıtır, a v u k a t l a r a r a s ı n d a ç ı k a n m e s l e k
ih tilafları h a k k ı n d a a r a c ı l ı k d e r , a v u k a tla
m ü ekk ili a r a s ı n d a k i u y u ş m a z l ı k l a r ı ç ö z e r. b a -
fon u n m p lla rın ı t d a r e ile m u h t a ç a v u k a t l a r a
y apılacak y a r d ı m .şek lin i k a r a r l a ş t ı r ı r , f a k i r
ve m uhtar; v a t a n d a ş l a r ı n h a k l a r ı m s a v u n m a k
tçUı a v u k a t .gö sterir, b ö y l e b i r a v u k a t s a v u n -
m ayı b e d a v a y a p m a y a m e c b u r d u r .
# Y önetim K uru lu , disiplin işlerini gö­
rürken disiplin k u r u lu a d ın ı alır.
f E u k u r u lu n e n ö n e m l i v a z ife s i, a v u k a t ­
lık v ok a a r v e h a y s iy e t in i n m u h afa z a sın a ,
m eslekin adftlet g a a y e l e r i n e u y g u n o lara k
V q r o û 'S / H t e f fa R M İ y o f u m
BARO . İST A N B U L BABOSV
a v u k a t v e s t a j y e r l e r h a k k ın d a d is ip lin cc*a-
l a n h ü k ü m v e t a t b i k e tm e k d ir .
«A vukatlık vekaar ve şerefine aykırı (iil
Ve hareketlerde bulunanlarla meslek faaliye­
tinde vazifelerini yapm ayan ve vazifenin ge­
rektirdiği dürüstlüğe riâyet etm eyenler hak­
kında verilen cezalar, İhtar, tevbıh. işden çı­
karm a »Ur aydan az ve iki yıldan çok olma­
m ak üzere av uk atlık tan men*) ve meslekden
çıkarm a (avukatlık ruhsatnam esinin geri
alınm ası) dır.
« 1939 d a yapılan, b ir istatistiğe göre
T ürkiyede 17 si kadın olm ak üzere 1631 avu­
k a t vardı. 1957 de yalıuz Istanbulda 217 si
kadın olm ak üzere 1957 avukat bulunuyordu.
« B u gün (Ağustos 1960) İstanbul Baro­
sunda (A na B aro) 270*1 kadın olmak üzere
2230 av uk at kayıtlıdır ki Türktyedeki baro­
larında k ay ıtlı avukat sayısının hemen he-
men y ansıd ır.
H er y ıl İstanbul Barosuna ortalam a 200
av u k at kayd olunm aktadır.
«Türkiyede avukatın gördüğü tahsil ve
stöji yapm ayan, (avukat) unvanım taşımak
y etkisini baiz oîm ıyan b ir s ı n ı f müdafUer da*
h a v a r d ı r : D âvâ vekilleri ... B unlar ya hiç
v e y a y e t e r s a y ıd a a v u k a t b u l u n ı n ı y a n k a s a ­
b a l a r d a m e s l e k y a p a r l a r , b u m e s l e k için g e ­
reken hukuk b i lg i le r in i o r t a d e r e c e d e e d i n ­
d i k t e n ve t e c r ü b e g ö r d ü k t e n s o n r a i m t ih a n
v e r e r e k A d a l e t B a k a n l ı ğ ı n d a n « D â v â V e k il­
liğ i R u h s a t n a m e s i * a lı r la r . D â v a v e k il l e r i
b ö y l e y e r l e r d e a v u k a t l ı ğ a â id h a k v e b o rç ­
l a r ı o y e r d e b u l u n m ı y a n e n y ü k s e k h a k im in
n e z a r e t v e m u r a k a b e s i a l t ı n d a y a p a r l a r . S a y ı­
l a r ı 1 93 9 b a ş l a r ı n d a 9 0 5 idi, F a k ü l t e m e z u n ­
l a n ç o ğ a ld ık ç a , g e n ç a v u k a t l a r v e i s l ü a eden
v e y a e m e k l i y e a y r ı l a n h a k i m l e r lg A n a d o iu -
y a y a y ı l d ı k ç a s a y ıl a r i a z a lm a k d a v e h â t ı r a l a r ı
t â r i h e k a r a m a k t a d ı r * (15 A ğ u s î n s 1960, A.
H a y d a r Ü z k e n tJ -
A v u k a t Isa k H azan T ü k e lb ay ın m u h ab i­
rim i* H a k k ı G ö k t ü r k ’e v e r d i ğ i ş if a h i n o t d a
İ s t a n b u l D â v a V e k i ll e r i C e m iy e t in i 1908 meş*
rü tiy e tin d e n s o n ra İ sta n b u l B a ro su a d ın ı al­
d ığ ı b i ld i r i l m i ş , v e o t a r l h d e n z a m a n ım ız a k a ­
d a r İ s t a n b u l B a r o s u R eLsliğinde ( B a ş k a n l ı ­
ğ ı n d a ) b u l u n m u ş o l a n l a r ş ö y le c e te s b i t erili­
m iz d ir:
10Û8 - 1914 A v u k a t K a v o lz d d e F u a d B e y
1 9 1 4 - 1 92 0 » Cel& leddin A r i f B e y
 JÎAliONYAPf <Afuj»)
J62Ö - 19'J& » Lülfı Fikri liuy
1925 * J92S > Sadtddirı Ferid B&y
1928 ■ 1931 » Halil Hilmi Uygun**1
J934 • 1940 » Haşan Hayri Tav
1040 > 1M5 ' Mekkl Hikmei Galenbeg
1945 - 1880 * Hobini Râtet H akarar
1960 - 1953 * Abdullah Kemal Yörük
1053 • 1951 > Hâşlm Râfel H*knrar
19SH - 1056 > Abdurrahman Yolu
1956 * 1958 > Orhan Arsal
1958 - 1960 * A rif Câhİd Tunger
Bibi.: Alı Hajrdar Ozkent. Ban» (makalen İ“ k
Hazan. Not
BAKONVAN (Ajeop) — "Erm enilerin
Moli£re‘i» denilen iinlü bir komedi müellifi
ve mizah m uharriridir. 3842 de Edirne'de
doğmuş w 2? Mayıs 1801 de İstanbul'da Or-
taköy’de vefat etmiştir.
İlk tahlilini Edirne'de Arşakunyan E r­
meni mektebinde yapmıştır. Burada m üder­
ris Boğos Varjabedyan'ın (bilâhare İstanbul
patriği) ve müderris Rupen Çamiçyarvın (Bi­
lâ h a re F a r t o j i m c o s B a ş p is k o p o s ) talebesi ol­
m u ştu r. B ir se n e d e . y u n a n c a ( iğ r e n m e k g a ­
ye siy le o r a d a k i R u m m e k t e b in e g itm iş s e tta,
k e nd i tabiri !ie s a n c a k bu İfş a n ın g ü ç lü ğ ü m ü
ö ğ re n e re k » m e k te b i t e r k e tm i ş t i r . M a a m s fih ,
bu soziin k ısm e n b i r lâ tife o ld u ğ u m u h a k k a k ­
tır. Z ira ile rd e, b u lis a n d a k i v u k f u n u ıtûlısi
KayreiJerlyle o k a d a r g e n iş l e tm iş t ir İd, 1884
de, Yunan m o ra îis li Ldkianos’un ..ö l ü le r in
d ialogu* adlı eserini Y unanca aslından erme-
fticeye ç e v irm e ğ e m uvalfak olm uştur. Esasen
mektepte ik en m a t e m a t ik d e rs in i h iç sevme-
mi$ ve lisan d e rs le rin e karşı daha fazla tem a­
y ü l ifdatorm iştir. Bununla beraber, ile r d e ta­
nınmış b i r m u h a s ip o lm ası ve Galatada, Gei>
ronakan L isesin de m u h a s e b e d e r s l e r i v erm e­
si bu hakikatle b i r tezad teşk il etm ektedir.
B a ro n y a n , m e k te p te n a y rıld ık ta n s o n ra
l)+r s e z a n y a n ın d a ç ıra k lık y a p m a ğ a b a şla -
Kirçltr. Bu sa h a d a n a z a rî b ilg ile r d e e ld e e t ­
m e k gay esiyle b ir m ü d d e t ecfcacılığa v e tıb b a
d a ir e s e r le r o k u m ak la m eşgu l o lm u ş tu r, F a ­
k a t b u m e ra k ı a n c a k iki sen® d evum etm iş*
tir . B u n d a n « m r a k en dini, F r a n sız c a , İ t a l ­
yanca , Y u n e n c a lis a n la rın ı ile rle tm e ğ e , d i ­
ğ e r t a r a f ta n d a E r m e n i v e F r a n a ıs m ü e llifle ­
rin in e serlerin i o k u m ağ a h a s re tm iş tir,
1,863 de İstanbul'a gelerek, b ir müddet
amcazadesi Dr. Kâtipyan’ın evinde ikamet I
— 2 1 Î2 — İSTAN BU L A M & b gO P gP tSt
e t m i ş t i r 1864 1867 y ı ll a r ı arasında Postalla-
n c m p m u r u o lm u ş tu r. A y n ı r am a n d a , eski
ve y e n i k u m e d i m ü e llif le r in in eserle rin i dey*
m adan okuyan Baronyan bu » ıra larda y u t
h a y a lın a d a a tı l m ı ş tı r 1870 de ken d ini mü­
d e r r i s l i ğ e v e m u h a r r ir im e v a k fe tm iş tir. Ig70
y ı h M a y ıs a y ın d a v ıık u b u la n Beyojjlu'nuıj
büyük yangınında kirada oturduğu oda yatı*
dışından, akabinde, Bepktaş'da, Manukyan
ailesi nezdinde az b ir ücretle birkaç ay mii-
rebbilck yapmıştır. M üteakiben, bir yıl müd­
detle, Usküdardaki Cemaran mektebinde
d e r s okutm uştur. 1871 - 1872 arasında Simon
Felekyan taralından neşredilen «Eprat» (Fı­
ra t) gazetesinin yazı içlerini tedvir etmiytir,
yine o yılları arasında Kumkapıdaki Mezbur-
yan m ektebinde ermenice ve fransızea lisan
dersleri vermiştir- 1872 1874 d e Arutyun Sı*
vacıyan’ın “ Megu" (A rıj gazetesinin neşri*
y atın ı idare etm iştir. Bu gazetede birçok mi­
zahî yazıları neşredilm iştir 1874 yılı başın-
da "M eju" gazetesi kapanınca, sahibi Sıvacı*
y a n* im tiyazını meccancn B a r o n y a n 'a tevdi
etm iştir. O d a ismini değiştirerek, “Tadran”
( T iy a t r o ) a d i y l e 6 N isan 1874 d e iMc say*snu
ç ık a r m ı ş ve 1 8 7 7 y d J Mayis ayına kadar de­
v a m e t t i r m i ş t i r . B u y ıllar iç in d e U sk üd ard sn
Û liû kö y ’e taşınm ış ve b urad a 1879 da Sata*
n lk E tm ek c iy an adlı b ir kızla evlenmiştir,
.1883 yılı başlangıcında İJDzidzag” (GUlüş>
a d lı b i r g azsîe çık arm ağ a başlamıgaa da de*
v a m e t t i r e m e m i ş t i r - Aynı yıl, "Erkrakund"
(K ü re) adlı gazetenin neşriyatın! .tedvir et­
m iştir. 1884 de E d irn e’de « K h lk a r» (Biigic)
adil mizahi aylık b i r m e c m u a neşretmeğe
başlamış, fa k a t m addî s e b e p le r le 1886 da onu
İs tan b u l’a nak letm ek m e c b u r iy e tin d e kal 1
m jştır. M ezkûr m e c ­
m uayı, 1888 yıiı
E k im ayınd an itib a­
r e n haftad a bir çı­
k arm ağ a teşebbüs
etmişse de, az son­
ra gine maddi sebep­
lerden dolayı neşri­
yatını t a t i t etm ek zo­
runda kalmıştır,
Agop Baronyart,
öm rünün son y ılları­
nı maddi sıkıntılar Affofa B a ru n ja o
»JûLnde «eairmis ve . «Resim: Kc*Jhk
ntfp://g^oup$.googJe.c
 — u\ ' *•

d jü t «itoifp* ^K>oJ.-j *2&> •sfc^V %#*■*?j* **+ { j f * *****

g f c J o U j j ı i l i l İ .J İ - H -JS «>*lit^ v J i A j ı ^ ı y
»»iV^j «a s j 1^
-ı « tttP s *
Je* *-^> ^ j i i (j>fİ jf+ fb ^ /■; îE c » \ai\
» SA.11Sjfji}1 IjCr/ Jİ iX Û - ta * ^ j » i^ 1

*-^i^ At* *-u-AıV-11 fA l {JL i4j*«^*

J/ jj jtjk hifcj&uSji jCt (jp^jo^N^ı

ela AiWgVj'
«jy iijj*' vy^^. •j ^j j ; jj^ipr^*
w t li-> Û>i jl ^ j Jüi* jgyls^pBdliiiJiiT
.jUataV Jjjl t J'4^ ^ “^VAr^VU1^ ■ -V*’**jW
J>jj J ^ - ^ U j <j(*} -fi-M } (t.l~JJîıSf^jİf)!ifjt , « 1 -W

ıf/ft »j4njjwl u^ j \}*~) •■ClL^J t - j * ‘ 1^•4j^--

- ■ü jjt Jj.' «*w fiildi -du'^ j j jji dU JL -i>

j * > l * »jY j» . J A . ^ 1 o J J j^ = o •J.'-JjS jA - ^ ^J* • J4/U * - u J * d j j 1J ; l±J a J JwV5 ıili-1' I

•«8**2li j ^ ’î-, ^ j j j ikA «vfV-'J1 /j* J ^ upViV ı*vl>

.._>. ^ »jt-j1J'l» Lİjf’I vj/Ş t^ Jj-c-û^î
jU ^ W . * UrAity Oy;J
V 'îV j *^*t tri/V , *â^»SyJ-UÎS^VJtfjAjLfJ i •jJ*Aİ*JUW
lİi^'liU-'U'^ij, *.. uJljJA.1j5^i I^MAc1^I4u>j!r)l ^ u>
J- V j f c l u y . V j 'j U JA U
;»

A s«b B aronyonın «T im ™ ,, m üıah traaetMt

m/group/merakediyorum
 :.a RONYAS <K arabetj — 2124 —
bîr ticarethanenin muhasipliğini ifa etmiştir.
Edtmeâen P a t r i k h a n e Umumî Meclisine d e
âzâ seçilmiştir. Kafkasya'da münteşir r Far iz»
fTecrübe) ve »Artzakank* (Akis) mecmu*
»farında ds yazılan intişar etmiştir.
Gençliğinde aktörlük de y a p m ı ş o l a n Ba-
renyan'm, erınentce komedileri vc mizahî
«serleri şunlardır;
« Alaturka dişçi» (1868); «Milli k o d a ­
manlar* (1878); «İstanbul mahallerinde bir
gezinti» <1880»; «Bağdaştır Ah&aıv 0 8 8 6
1 8 8 7 ) ; «Adabın zararları» (1 8 8 6 -1 8 6 8 ) ; «lki
efendili bir hizmetçi* <1011 d e b a s ı l m ı ş t ı r ) ;
«KaşmetJu dilen ciler» «M izah i salnam e*;
«Biljicin kehânetleri»; «Dalkavuk*; «Aşk
tellâlları» v. s,
Agop Baronyarı'ın komedileri ve h attâ
mizahi yazıları bugün dahi Erm eni edebi çev­
relerinde rağbettedir. B ilhassa komedileri,
ıtamantmızda da b u tu n dünyadaki Ermeni
sahnelerinde tem sil edilmektedir.
Kevork r.ımukcjj;ııı
Agop Baronyanın ermeni mizah edebiya-
tındaki mevkii Lizerir.de konulmak bu ansik­
lopedinin müellifi R. E. Koçunun kalem salâ­
hiyeti dışındadır, fakat, A. Baronyan erme-
nice adı tiyatro mânâsına «Tadron» olan mî-
zab gazetesini «Tiyalri?J&nıi ile ayni zam an­
da Türkçe olarak da çıkarm adır. M ezkûr ga­
zetenin Türkçe baskısı üzerinden A. Baron-
yana «Ermenilerin M oliererf unvanını ver­
mek, ermeni mizah edebiyatı diye b ir şey
mevcud olmadığı söylemekle b ird ir; bu mu­
harririn Cumartesi ve Çarşamba günleri haf­
tada İkİ.deffl olarak dört sayfa hâlinde çıkar­
dığı «Tiyatro>*»un bir nüshası, başlık kısmı,
beadlcrin ser levhaları ve ilânlar lıariç o rta­
lama 990 * 1000 kelimedir, bu da gösterir ki
Baronyan gazetesini tamamen kendi kalemi
ile doldurm akladır; aslmda bulun yazılarda
ayni kalemin mahsulü olduklarını göstermek­
tedirler. «Tiyatro» en bozuk bir Türkçe ile
intişar etmiş, edebî şahsiyeti olmayan bir so­
ğukluk, adîlik örneğidir. Biçâre sahibi sıkın­
tı içinde çırpman âciz bir kalemdir kİ o de­
virde benzeri TUrk yazarları da pek çokdur.
günlük nzık yolunda surçe aksaya koşmuş,
durmuşdur.
Genç müdekkik, agis arkadaşımız Kevork
Patnukçjyan *Tadron»’un ilk nüshasının 6
Nisan 1874 de intişar ettiğini vq neşriyatına
İSTANBUL
1877 yılını Mayıs ayma kadar devam ettiği­
ni kaydediyor. İstanbul Ansiklopedisi arşi­
vinde dc rTiyatro»'nıin 18 Temmuz 1874 ve
5 Ma» ı 1875 tarihli iki nüshası vardır kİ gaze­
tenin 32 vc 75 inci sayılarıdır. 32 inci sayı
lzxeiefendi Matbaasında basılmıgdır, gazete
idarehanesi do BâbıiU Caddesinde 25 nııma*
rali dâiredir. 75 inci sayıda ise idarehane
Bağçekapusunda Eaadefcndi Hanında 7 nu>
maralı dâire olarak gösterilmiş ve Ağya Den-
dcsyan’ın matbaasında basılmışdır. Gazetenin
baskı hüviyetinde en küçük bir değişiklik gü*
rüim ediğjnc göre bu göçebelik sâdece para
sıkıntısından, idarehane kirası ile matbaa
borcunun ödenem em işinden olsa gerekdir.
Agop B aronyan 32 inci sayıdaki baş ya­
zısında “Ceridei Havadis" gazetesine, 75 ipei
sayıdaki baş yazıtımda da, T ürk tiyatrosuna
büyük hizm etlerde bulunm uş ermeni asjlU
sanatk âr Güllü Agob'a hücum etmektedir.
G üllü Agob hakkında aşağıdaki satırları ya­
zan bir m uh arrir için «Erm enllerin Moliere”!
unvanı pek hazin bir cömerdlik olur:
«Anasının karnından dışarı o kadar me-
h â re t ve o derece hız ile çıkdı ki m ehiretini
gören p erde arkasından senaya çıkayor kat»
etti, ve böyle hızlı zuhuru ebe biçâresinin vü­
cudunu fena halde zedeledi».
A. B aronyan T ürkçe mizahi manzume
yazm ak cür’etim de gösterm edir. Edimede
doğmuş, Osm anlı İm paratorluğunun en bü­
y ü k fik ir ve san at m erkezleri olan Edime
ve Istanbulda yaşam ış ve hayatını kalemi ile
kazanm a yoluna sapm ış Agob Baronyanuı
sebâvet çağından başlayarak kulaklarını dol­
durm uş olan b ir dili doğru yasam aydı öy­
lesine hazindir kİ meselâ T iy atro cu n 75 inci
sayısında neşrettiği şu manzumesi ancak bir
kakafoni m ükâfatı kazanabilir:
Tiyatro yazmamakla fctt’alar olma; (dİ luişAd
Yine yazmaklığa şimdi ana kcabrttl istihkak
Ba yıllarda «loffttlrılen tPiıâkıifi ı*j-UyruJrrıIlr
TMrtıhâm et kİ ancak h«n *rKr w hem dahi ir a *
İnanmazdık Irana nvvplteri çimdi inandık biz
Ki nâmı Aöpriibnşıtiifi imci murdar vr ben» brr-
M
Yerin ılAUıe gtçmekdtfl Tnnel ruâninm anla
TİTHİniHiı AfTBfe Efendtntorfir horçl (Mkdib&d
1IARONYAN (K ara bel) — Matbaacı,
serm ürettip ve naşir* 1852 de Istanbulda
doğmuş vo 7 ESylftl 1915 de orada vefat etmiş*
http://groups.google.
 ı v nCLfîT®M İ* — 2125 —
1073 ı'ie. Yue ıfyan Samuef Bar-
dubanvsn ve Karabet Bıheryanla birllkdı:
ûir le*r etmiştir. L87D da, Kumpipu-
da, Patrikhaneye yakın bir mevkide eski bir
mstbaayı peniden açıp, iki aent* kadar devam
ettirebilmiştir Burada, bilhassa Patrikhane»
ve «it neşriyat labedılmıştir.
K^vnrk P;)iııuhelyuı
R iR JtY - Ikıntı Abdülhamid devrinin
şöhretlerinden bir di^ hekim i; aşağıdaki n ot­
lar Sermed M uhtar Al us tarafından tevdi
edilmışdir:
< Aslı rum, İst an bıı lun en tanınmış, mtiş-
ifrisi en çok dışcilerindcndi. Asmaîımescid
Sokağında. şfmıiikl Tuna Gazine ve Biraha­
nesinin yanındaki apartım anda muayeneha­
nesi vardı, hergün sabahdan akşama, müsiü-
man, hıristiyan, erkek, kadın m üşterilerle
dop dolu. Ufak tefek, gaayet ciddi, yüzü hiç
gülmez, haîtâ aksi tavırlı adamdı. 1902-1903
«nelerinde saçı bıyığı kırkaçmiîfdı. Kendisin­
den çok daha eski, h attâ nice zam andır müş­
teri tutmuş ve «Serdişcİi Hasreti. Şehriyâri*
unvanım alnuş olan AlmanyalI Hevde’nm.
oğlu Haris Heydc ile beraber m üşterek kabi­
neleri Galatasaray! Sultanisinin k a rc ın d a ,
Hiristaki Pasajının üatündeki binada, kimi
Baba Heydeye ihtiyarlam ış, oğul Ueydeye de
eli pek ağır diye gitmem olm uşlar, cüm le halk
Barry’ya taşınmaya başlamışlardı. Dişi gaa-
yet iyi doldurmak, altlı üstü taktaa dişi de
pek mükemmel yapm akla şöhret buitmışdu.
Adam kaba, diş xa\ dolduracak, surata kau­
çuk cendereyi hoyrat hoyrat geçirir, mili fı­
rıl fırıl dönen törpüyü garcadak köke daldı*
n p sandalyadaklue dum an a tlın ı-: - aman.,
dayanamıyorum!, seslerine kulak asmaz, bil-
dlfcim yapar, fakat bitirdiği işin m ükem m elli'
ğine de uyar olmazdı. Bir oğlu vardı, babası­
nın mesleğini tuttu, yine Asmalımescidde, o
da hünerli dişçidir».
1955 - 19ÖB İstanbul'Telefon Rehberinde
îstiklâl Caddesinde- Mısır A partm anında diş
rf*;klofu bir A. J. Earry adresi vardır, rah­
metli Alusun bahaetriigi o&ul Barry'nin bu
zât olması muhtemeldir; şöhretli babası hak-
ktnda daha etraflıca bilgi edinmek için yazı­
lan mektuba cevab alınamadı-
KARSAK ÇIKINTISI — Külhan! hâne-
^ /g ro ıli^ ^ d ^ ^ y o ru m
BARTON »Sir &Wwd>
bılık <;iu-mdan ,:kmış erkek çocuklar olma1/,
uıert- elfû»* mü îehccneden.
bıUL V OcvüLİ1'>vhi Türk A/fosü
lîAKNAMVAN tlJikrajıj — Ikınel M ı ; -
rutıyeh.'h -ı:ıra, Onmanlı M tclUnn Hıvtt'dan
âza seçilen bir mebuadur. Takriben 1870 lira ­
larında dogmuçtur. I’roteutan cemaatına
mensup olan ve Bakırköy'de ikamet eden
HarüamyHn Efendi, pederimizin İfadesine gö­
re aynı zamanda Darülfünunda muderri*
imiş. M ütarekeden sonra harice flitmiş o*
ciuÇu aannedilm ektedir
K<>vurk Pmnuktijan
HAltSAMYAN (Merııjan) — Şair, yare*
îccl vc matbaacı; 1882 do Eğın'in Abuçeh
kasabasında dökmüş v* 1Öi-i de Parâ'do ve­
fat etmiştir.
Tahsilini Armaş Eluhban Mektebinde ya
pan Barsamyan, yazı hayalına asrimizin baş­
larında atılmıştır. Yedi sene Kredi Lıyonc
miiessesesinde çalışmıştır. itf09 da, Galata,
Cami Kapusu No, 9 du, Yancıyım Nubar adlı
bir şahısla birlikte «Şanl* ı Yıldırım* adlı
bir m atbaa tesis etmiştir. İşbu matbaa, İkin­
ci M eşrutiyetten sonra İstanbul’da açılan en
üstün vasıflı m atbaalardan biri olmuştur.
M atteosyan'dan sonra, «Sjehbal* adlı resimli
mecmua bu m atbaada tabedilmiş lir. lfltö-
1913 yıllarında salnameler neşretm iştir. 1911
den 1015 senesine kadar «ŞanU adlı yarım
aylık bir mecmua neşretm iştir ki, 1016-1918
y ılla n arasında günlük gazete olarak neşriya­
tına devam ellikten sonra, 191&-1919 tarihle­
rinde biraderi Kıkırdiç Barsamyanla birlikde
haftalık mecmua olarak çıkarmıştır.
İstanbul Erm eni basınında d a şiirleri vc
m a k a l e le r i intişar eden M. Bersamyan'uı ki­
tap halinde münteşir ermenice eserleri de
mevcuttur. M ütarekeden s o n r a Fransa'ya gi­
dip orada ({a edebî faaliyetine devam etmiş*
tir:
Fransızca «serleri ve Fransız basınında
çıkan şiir ve yağılan du vardır.
Krvork l'aımıkcljan
BAKTON (Sir fc'dwarrî) — İngiltere ki-
raliçcsi BUinci EUisabcth'In Büvuk Ellsabeth
Üçütıcii S uîun Murada fevkalâde elçi olarak
gönderdiği Ingiliz asilzadesi diplomat, iııgJJ*
tere Kırsllığının Osmanlı İmparatorluğu
nezdlndc Wllliam Harebone*den sonra ikinci
elçisi; hicri 100(2 ve miladi 1603 yılında tu*
 ÎSTAJfBCt.

tanbula e k i olarak ctiı- iHüb f â l ı i ş e l t " s >kI ve şena-

geldiğinde henüz yir­ a l d e n hâli k a l m ı y o r d u Yalıyı kaçkın 'b ir l e ­
mi alt» yaşında bir re b i r y a t a k hâline g e - ü r m i 'd r vc hatlâ
delikanlı id*; âteşin di adam ları v â s ı U ı ı JI«= esir k*-<-ırtir. ;::;!syor«
b ir zekâya sâhib, Ban d u . N am az v akitlerinde t a b i i ve z u r n a ; ti­

derecede eli açtk, ve d e n c j a n i l i ş i l m i y o r d u . Hürc-u mahnu&ad.: ıjmv

bir cinai sapıkdt. İ n ­ ç a l d ı r t ı y o r d u . G e c e l e y i n c i v a r d a k i m ü slü nv -
g ilterelin yükselmu- m e z a r l ı k l a r ı n a k a z f ı r a t d o k d u r l u y o r idi Dj.
siıti d e ü î z î e r Üzerin* v a n b u n u n ç â r e s i n i b u lm ^ z -sa h a lk , elçinin
deki hâkim iyetinde k i r a i le o t u r d u ğ u y a l ı y ı i ç i n d e k i : * !' b e r a U r
Eüw;ırd Bnrton'ırı kabir g ö r c ıt kiraiiçesi t a r a - a te ş e v e re r e k y a k a c ak d ı* .
İJMmdA tıtarrian arması Ç ından û devrin en H e r ifik â y e td e o l d u ğ u g ib i b u n d a da, rr.t
büyük bir harb k a ly o n u Jie gönderilm edi, seîA m e z a r l ı ğ a k a z u r a t d ö k m e g ib i, mübalâ:,>
m ü v e r r i h S e l â n i k l i Mustafa Efendi b u gem i­ b u lu n d u ğ u a ş i k â r d ı r , d i v â n c id d i b i r fv-'k'ı
yi ve Sir Earton'un g e liş ti şöyle yazıyor; g ö s t e r d i . G a l a t a k a d ı s ı n a y a s ı l a n b i r ?r*rmar
< V ilâ y e ti c c z ir e l İ n g i l t e r e kİ 3 7 0 0 m il ile S i r E d w & r d B a r t o n ile a d a m l a r ı n ı n 7alj-
d e r y â d a H a lic i K o s t a n tı n iy o d e n u z a k d ı r , h â - d a n ç ı k a r t ı l a r a k f r e n k î e r l e m e s k u n o la n G a ­
k im e s i o l a n a v r e t ( K ı r a l i ç e E l İ s a b e l h } m i l k i l a t s ı n k a l e d i v a r L a n i ç i n d e m ü n â s i b b\Y y e ­
m e v r û s ıı n a v e d e v l e t ü s a l t a n a t ı n a k u d reti r e y e rle ş d ir ilm c s i e m re d ild i- F a k a t B a rto n
t a m m e ita h ü k m e d i b L u th er m e z h e b i n d e n - îa ta n b u ld a k l A v r u p a lI la rın d ilin e d ü şm em ek
d i r fprolesî.andır): ubûdiyelnom esl v e e lç is i için G a l a ta s u r l a r ı iç in e g irm e d i, uygunsuz
ve p i y k e ş v « h e d iy e s i g e lip ç e k il d i O g ü n y a r a n ı n ı n t a v s i y e s i i l e o asırda sekenesi ta­
g a le b e d i v a n ( p e k t a n t a n a l ı d i v a n ) olub e l ç i ­ m a m e n r u m o l a n H e y b e l i A d a d a yerleşmeyi
y e kanun Ü zere z î y â t e t v e i k r a m olundu. G e ­ t e r c i h e t t i , ve b u a d a d a ru m kızları ve oğVaur
m isi g ibi t u r f a ( a c a i b ) g e m i İ s t a n b u l L i m a ­ l a n ile dilediği gibi
eğlenm eğe, zevk ü selâ
nına g e l m e m e d i r . 3 7 0 0 m i l v e sefah a te devam e tti.
d e ry a d a n se fe r
ed er v e 83 p a re he ro a n to p k u lla n ır. X te ş fe - H ic ri 1003 (O cak 1505) de ü ç ü n cü Mu-
şan hey'eti haricisi şekU hın zır idi, ûcöbei ra d oldu, B arlo ıt y e n i p âd işâh Ü çüncü Sultan
devran İdi ki la h d i olundu». M ehm ed’in m u h iti ile daha kolay anlaşdı, in*
O a sn n dhşab gem ilerinin baş ta ra fla rın a g i İtere ile T ü rk iy e ara sın d a kuvvetli bir dosl*
ağaçlan oyma veya tunedar* dökülm üş k a ­ lu k b ağ ı tesisine m u vaffak oldu, öyle ki bir
bartm a tezyinat konulurdu, m üv erih in k a ^ d o st elçi o larak , çok a ğ ır y ol zahm etlerini gö­
dinden Sir B arton'u İstan b u l'a getiren kalyo­ ze a la ra k b u pâdişâh ile v e T ü rk ordusu Ue
nun dış boyasının kırm ızı olduğunu v e başı­ b e ra b e r A v u stu rya seferin e çıkdı, E ğri Kale
nın d a b ir arşları veya e jd erhâ şekli *1© tez­ siniri fe th in d e v e H oçova M eydan muharebe­
yin edilm iş olduğunu öğreniyoruz. sinde b u lu nd u , sefer dönüşünden az sonra da
Fevkalâde genç elçi T ophâne ile F ınd ık lı 1597 d e henüz o tu z y aşın da iken pek sevdiği
arasında A rabahm edpaşa Yalısı denilen b îr H eybeli A dada ö ld ü v e orada Ayios ioanls
sahılsaraya yerleşm edi. E trafına sev k ve M anastırı civ arın a defnedildi. S ir Edward
meşrebine göre hizm et edecek b ir takım ze- B arton ’u n öliim ii ile K ıraliçe Elisabelh’İn
berdest uygunsuz adam lar topladı, b ir ta­ şarkda çok faal ve c ü r'e tk â r b ir elçi kaybet*
kım fâhİ^eler bu ld u rtarak her gece sab ah lara diği m uh ak k ak tır.
k ad ar m ızıkalarla içib eğlendi, yalm m etrafı, Y e re y a tırılm ış y e k p â re b ir m erm erden
civan tamamen müsiüm an m eskenleri idi, ib a re t k a b ir ta ş ın ın ü s t k ıs m ın d a bu In g İli*
logili* elçisinin bu hâli hoş karşılanm adı, ni­ a s ilz a d e s in in hane d a n a rm a s ı, a lt kısm ında
hayet o hicri 1002 yılının Ram azan ayında d a u s lû b la ş d ın lm ış ü ç s e lv i abacında n m ü*
Tophâne müslüm anlarından büyük b ir k ala­ re k k e b te z y in i b ir m o tif v a rd ır, lâ tin c * olan
balık D îvânı H ümâyûna giderek şikâyetde k ita b e s i v e te rle m e s i ş u d u r:
bulundu, şöyltkl: +B3JVARDO BARTON lLI*U3TBİ3SN
rE tra fm a b ir takım uygunsuzları topla­ MO SE R A EV ENTlSSlM O AN GLORÜM
mış olan elçi gece ve giindüz envai fisk ve fü-
 ANSİKLOPEDİS^ — 2)27 —
SİMO Q l l l P O S T R E D t T U M A CJUCUM İN
VtCTO T U R C A R U M tM F E K A T O K E P P R O -
jTECTUS F U H R A T D İ E M O B İ İ T A R T A T İ S
• A E T A T ÎS 6 A N X X X .
.S A L I /T E M . V E H O A N N O M. D. X. C.
vıı.
«3£ V m . C A L . İ A N A R » .
«İngiltere K ıraliçesinin pek m eşhur ve
muhterem «İçişi Edvsrdo BarLcm T ü rk İm pa­
ratoru ile beraber M acaristan seferine gitm iş
vs muza fferen dönüşde Ölmiişdür. Y aşı otuz.
Ruhu §âd olsun. Sene 1997 kânunîsâm 16»
{Ahmed Refik Bey tercem esi).
Bibi : A hm ed R efik . O n h irin c ı h ic r i a s ırd a
İtfHnbul H ay atı; A h m e d R e fik , T ü r k lc r v e K r a ­
liçe Slizsbet.
B A K If — D e ğ e r l i d i l b i lg i n i F . D e v e l îi -
n j lu n u n tc s h i t e t t i ğ i a r g o s ı f a t l a r d a n , s a f, ğu «İstanbul Efendisi», «Yedekçi», ve «Ka­
b u d a la a d a ra , b i lh a s s a s a l â ş ı k , b u d a l a â ş ı k ;
DeveîlJog'Ju « e n ç o k s a k a k k a d ı n l a n t a r a f ı n ­
dan k u lla n ılır» d i y e r e k ş u m i s â l i v e r i y o r ;
« b a ru y u h a ş la d ı m î..s.
Bibi.: Ferid DerelliogU], Türk Argosu
BAHLıT — GUherçtle ile köm ür tozu ve
kükürtdetı bir usûle göre k arışd ın lıp dövüle­
rek yapılan yanıcı patlayıcı h a lita ; İstanbul
ağzında mecazen «ga&yel sert* anlam ına ku-
lamlır; m isaller:
— B a r u t g ib i a d a m
A E serlerinde tabiata sadakati ile tanın­
— Gündeliğime azıcık zam iğin ricada
bulunayım dedim, b a ru t kesildi*.
* yen kim selerin elinde dağılmışdır.
— Sirke olm uş m u ?
— B arut gibi
Birde «Ateş ile B arut» deyim i v ard ır;
bir hâdise çıkaracak şartları, kasden veya
gafletle bir araya getirm ede, bilhassa bir
Rene kızla bir delikanlının herhangi b ir ve­
sile 11© sık sık tem asınla âk ib et hayat mü­
şareketine varacağını söylemek için k u llanı­
lır.
— Ahmed perişan, b ir halde...
— N e o lm u ş?
— Kızını kaçırmışlar,.
— K im T
* - Hani seninle gönnüşdük, kaşı gözü kavuşağının arasında d a b ir bostan vardır.
yerinde, eli ayağı b ir yanaşm a oğlan
almışdı ya, içte o!..
— Kabahat kimde, ateş Ue b a ru t bir ara*
BARUTCVAÖDİ SOKAĞI
KAK(lTCl: (geJÂml) —. Asker ressam­
lardan; aşağıdaki m alum at P. Boyar*ın
«Tiirk Ressamları» adındaki eserinden alın­
m a d ır; aslen Malatyalı B arutçu İbrahim Pa­
şa sülâlesinden Dr. Mustafa Beyin oğludur,
1897 de Üsküdarda doğdu. Toplaş* Askeri
Rüşdiyesinde ve Edirne Askeri idadisinde
okudu, 1914 de Mektebi Harbiyey] bilirdi.
Resme karşı ilk hevesi, karakalemde ma­
haret sahibi olan babasını taklid İle başlamış-
dır. E d im d e resim muallimi süvari binbaşı­
sı Cemil Bey ile şehid Haşan Rifca Beyden
d ers almızdır. Daha sonraları da Üsküdarlı
Oevad ve Yüzbaşı 'Cemal Beylerden yağlıbo-
yaya, i B ella adında b ir ttalyandan da dekor
resmin© çalışmışdır. kİ m ütâreke yıllarında
«İstanbul O peret Heyeti»nİn sahneye koydu­
şıkçılar» operetlerinin dekorlarını Selâmi
B arutçu yapmtşdır.
1940 d a binbaşı rü tb e » ile Elazığda bu­
lunurken Tunceli Vali ve Kumandanı Korge­
n e ra l Abdullah Alpdoğan’ın isteği üzerine
Tumreli h a re k ât sahasını ihtivâ eden «Ma-
m aki, Ovacık, M urızurlar* tablosunu yapm a­
dır, Tunceli vilAyet konağında bulunan bu
yağlı boya tablo 1 3 0 X 4 2 0 ebadında olub
iki y ıl sürm üş devam lı ve yorucu b ir çalış­
m anın eseridir.
mış olan bu ressam ın yağlıboya ve sulu boya
tabloları yüze yakın olub adı tesbit edileme­
Selâmi B arutçu 1948 de Erzurum Ko­
lordusu hizm etinde ve piyâde yarbayı rütbe­
sinde bulunuyordu.
liA R lU C llA fiD l SOKAĞI — Şehremini
N ahiyesinin V eledikarâbaş Mahallesi sokak-
larındandiE* b ir "C” harfi şeklinde, her iki
başı N İşastahâne Sokağında b ir yoldur, dip
dıt'ı su r kenarında olub bir dirseği üzerinde
dc Güherçİle Sokağı ile kavuşağı vardır. Vak>
tlle kaba taş döşeli imiş, son derecede bozul­
muş. adetâ toprak yol olmuşdur. İkişer katlı
evlerinin sekenesi çok mulevâzı gelirli aile­
le r görünür, N îşastahâne Sokağı ile olan iki
KU<,’ük evler arasında bir dökûmhâne ve bir
kay ah ır bu sokağa. İnsana Istanbulda değil­
miş de küçük b ir kasabada dolaşıyormuş his­
sini verir, son derece bakımsız hâline rağmen
 b a b o t c it b a s i em lyane
şirin bir manzaradır. Temmuz ıff6A
Hakkı «îokLurfc
R A K t r C M L \ Ş ( I M I .V A N I — B»gaz-
İ^inde B u y ü k d e r e d * p iy a s a ö n ü n d e k u r u la n
B ıilbûteokağı D a ly a n ın ın az ö tesin e , B a ru t-
cubaş] Y alısı k a rş ıs ın a k ıır u lu c d u t B-: Dal*
y a n la r J. B a lık h a n e m ü d ü r ü K a r a k in B e y D e-
ve c iy a n B irin c i C ih a n H a r b i b a ş la r ın d a i n ti­
ş a r e d e n «B alık v e B a l c ı l ı k » a d ın d a k i b ü ­
y ü k « se rin d e «O tu z s e n e d e n b e r i m e t r u k o l ­
d u ğ u n d a n h u d u d l a n d â h ilin d e k ışın h e r k e s
se rb e st b alık t u t a r ı d iy o r.
B A K I T C U L A K S O K A Ğ I — Ş iş lin in P a
şa m ah a lle si ile D u â t e p e m a h a lle s in in s o k a k -
f^rtn d a n d ır *1034 B e le d iy e Ş e h i r R e h b e r in i n
İS n u m a r a lı p a fta s ı), a y n i m a h a l le r i i ç in d e n
g e ç e n A v u k a t r a d d e s in e b a tı- d u ğ u i s t i k a m e ­
tin d e p a ra le l o la ra k u la n ır , P a ş a m a h a lle s in in
h e m e n tam g ö b e jin i A v u k a t c a d d e s i ü z e r i n ­
de n başlar. D u â te p e m a h a lle s in d e E v r a n o s z â -
d e s o k a ğ ın ı k a d a r d e v a m e d e r k i, E v r a n o s z â -
d e s o k a lı, D u â te p c m a h a lle s in d e A v u k a t c a d ­
desi ile b u B a r u tç u l a r s o k a ğ ın ı a m fid en kes­
m ekted ir. Paça m ah a lle s i b a ş ın d a n y ü r ü n d ü ­
ğ ü n e g ö re sflg k o ld a B a h â d ır so k a ğ ı, Adsıss-
n e fe r sokağı, K a h ru ra a rtb e y eoka£ı v e k a r a b i ­
ber sokağı, sol kolda d a B u J a m k d e r e s o k a ğ ı
ile b ire r k a v u ^ a ğ ı v a r d ı r ; C iv e le k so k ağı, O r ­
tanca sokağı v e Ş a h m e r d a n s o k a ğ ı iie d e b i ­
r e r, d ö r t y&3 ağzı y a p a r a k kesişir.
A v u k a t cad desi başı, B a h a d ı r s o k a ğ ı k a ­
v u ş a lı ile b e ra b e r üç y o l a ğ z ıd ır; B a r u t ç u l a r
sokağı b u r a d a n d a r , fcabataş d ö ş e li o l a r a k
b a ş la r, iki k e n a rı b i r e r ik iş e r k a tlı v e te n e k e
k aplı fculubemsi g e c e k o n d u la r d ır ; O rtan c a
soka£ı ile olan d ö r t y o l ağzı y.emiııi to p r a k
m e y d a n ı m a b i r a ç ık lık tır, b u n o k t a d a n öte
iki a ra b a ç ek ebilecek k a d a r ge n işle r. S o k a k
b oy u nc a 5 b a k k a l. 2 k a h v e h a n e ,. 1 k a s a b , 1
aşçı d iık k â m - lo k a n ta , \ b e rb e r , X te r z i, 2 e s ­
kici. b ir e le k trik ç i, l m ara n g o z , 1 b o y a a t ö l ­
yesi, 1 e c z âh â n e tca b iı e d ilm iş tir, bilh a ssa
O r la n c a v e k a h ra m a rıb e y so k a k la rı k a v u ş a k -
l a n a ra s ı çarşı b o y u d u r ( T e m m u z 19G0).
Uakfcı Göktürk
U A K L T C t'O G L lf ( D i k r a n j — Ü s k ü d a r lı
h a lk ş â iri V â s ıf H oca ta r a f ın d a n İsta n b u l A n -
- BÜtlopedisino tev d i e d ilm iş n â z ım ı m eç h u l v e
e k sik b i r d e s ta n pa rç a n uıd nn ö ğ ren d iğ im iz e
v c ta h m in im iz e g ö re İkin ci A b d ü lh a m id d e v ­
r i b a ş la r ın d a S a m a t y a tu lu m b a c ıla r ın d a n g ü ­
İSTAKBUI.
z e lliğ i ile n a m aEnuş b ir e rm e n i g en cidir. Bu
ekM k d e irtan ın e lim iz d e k i yed» k ı t 'a u ş u d u r:
H'irıiU'UflftlU b ir
HavAİılfr *jllh»*ri & v*rrd1r
C n n t lr â^ ıhJnri r u i ı ı l ı d ı ı r r a u n t
SiurU H y r h » ^ rrtıa jkn-dir.
İMmi a r i f id i r o ıtûhun p lk ra jı
MiH'lübunpD ulur IkAnmE v iran
Âtrıj y a k a r lU rlrr J frt
Giil giilriiır s tn rt to ık d a n lra n
Ettçkmdır o elvata tu lu m b acıd ır
N reilkrl bilm ez pvk dili aeUliT
Bilmem İti bu h a lü r h rıu ln r b « ıttr
Şimdljreıtrfc k u rb an larm ış k z ıd ı r .
G ^çlyer pi^gâiıl çfşm Jm d rn n f rt
Sandık k o tu n d a p ırp ırı k ıyâfrk
K a n a a t ebHyiz b l u lf » r â h ji
Bıı tem âşA d a h i u lu riy â let.
E sm erin güzeli ş e rri » r b û lr n tl
Kom ıır ffödü d l> r İdeyim preend
B akar irmnıiri v e rir b a k a r k o rk u la r
Z a ilim tin h e r tr l t rar» iü u r krmpnA.
Biiyiikkıılrlid<* k u r a r la r nıı*clb
İn*aıı s û rf llttd r ç*>nd opfpr İI>Hs
Ü çlenir s u n u la r b l d f » ş&ha
Mest iılrr o s û h u â y in i Irsli»
Sak-H kh>r meydAna çıkup DHuranım
ş ih ık n r D ifstta e rv h i r r f i t u m
K âh p a rm a k fiskesi kfth to p u k vurur
TBİumbaeım e bıçkının k ü lhanım
SİM.; VAsıf Hiç. Not.
B A R U T Ç U O N B A Ş I Ç 1K H A Z I — Ka-
s ım p a ş a d a K a p t a n m a lla lle ö in d e d i r ; K u la k ­
s ız C a d d e s in d e , b i r a r a b a n ı n r a h a t girebilo*
ce ğ i k a rla r g e o iş , İlk y i r m i a d ım lık y e ri k a ­
b a la ş dö şeli, g e r i s i t o p r a k d ı r . ü z e rin d e k i
i k iş e r ü ç e r k a t l ı a h ş a b v e k â g ir e v le r o rta
h a lli a ile m e s k e n l e r i d ir ; ik i d â n e d e ba£çe~
b ttslan v a r d ı r ( T e m m u z İ9 6 0 K
Rükkı Göktür*
B A IttîT H A JV E — . O n y e d in c i a s ır ortala*
r in a k a d a r T ü r k iy e d ü n y a n ın e n b ü y ü k b a ­
r u th a n e le r in e s â h ib o lm u ş tu r; b u m ıri-a sk eri
m ü e s s e s e le r I s ta n b u ld a , S e iâ n ik d e , B elg rad -
d a v e M ıs ırd a k u r u lm u ş d u .
E v liy a Ç e le b in in k a y d in e g ö re ; O nye-
 A ftstKLOFEDlSİ____________________ - 2 1 2 9 - ____________
içinde. biri ş e h ir d ışında beş b a ru th a n e var*
dır:
1 — U nkapam nda T üfenkhânode on h a ­
l/İKİ
2 A î M e y d an ın d a Y eniçeri B u ru lh â -
nesi
3 — A y aao fy ad a C e b e h â n e L^İnde C e b e ­
ciler B a ru th a n e si
4 M acu n cu Ç a rş ıs ı y a k ın ın d a B a r u te -
mini e m rin d e k i B a r u th a n e , o tu z h a v a n
5 *— K â ğ ıth â n e d e k i B ü y ü k B a r u th a n e
Osırıatıîı d e v le tin in k a p u k u h ı a s k e r o c a k ­
larının m erk e z i I s t a n b u ld u , d e v le t in b ü y ü k
lophâ^esi ile t e r s a n e s i de I s t a n b u ld a \di. B u
beş b a ru th a n e n in y a p tığ ı b a r u t ih tiy a c ı g e r e ­
ği k a rşıla m a y ıp i s t a n b u la d i ğ e r b a r u t h a n e ­
lerden de m a m u l b a r u t g e tir ild iğ in i y i n e E v ­
liya yaaıyor, b ü y ü k m u h a r r i r i n b u k o n u d a
polatdıicİarı ş u d u r :
cBu beş baruthanede yapılandan m aa d ;ı
Istanbulda Tophanede de barut y a p ılır, a y '
rica Selanik, Belgrad ve Mısırdan da barut
getir. Surlarda Silivri Kapusundan M a r m a r a
sahilindeki Yenikapuya kadar üatü ö r tü l ü
dört köseli burç varsa hepsi barut mahzeni­
dir, her birinde beşer onar nefer cebeci mu­
hafızlar vardır. O burçlara yakın yerlerde tü ­
tün içilmez, zirâ o tarafların sokakları bile
barutluriur. Gelen barutları mahzene koy­
duktan sonra yollara binlerce a t yükü, araba
dolusu kum dökerler, tâ bu mertebe çekişir­
ler. Zirâ Birinci Sultan M ustafamn Clilûsun-
da bir küfeye yıldırım isabet ederek temelin*
den alup havaya uçurmuş, bâzı parçaları dört
saat mesafede bulunan Çekmecelere düş­
müştür, bir parçası ise ÜskiUlara düşmüşdür.
Bu vaka yakın zamanda olduğundan barut­
ları böyle ayın ayrı kulelere korlar».
Yine Evliya Çelebi K â ğ ıth a n e m e s ir e s in '
den bahseder ik e n b u r a d a k i büyük b a ru th a -
neyi d e şoylece ta s v i r e d iy o r:
« K â ğ ıdh â n e d ek i B a r u th a n e d e b i r ç o r b a ­
cının id are sin d e b i r o d a a c e m îo ğ ta n ı a m e le lik
eder. B a r u th â n c y i S u lta n B a y a z ıd in ş â e tm iş-
«lir, s o n ra K a n u n i S u l ta n S ü l e y m a n k a g ir
binâ idiib ü»serim k u r ş u n k a p la tm ış d ır , a m a
k ig ir ku bb e değild ir. C e b e h â n e O c a ğ ın da n
da Barultubasifii, k e th ü d a s ı, ç a v u ş la r ı ve iki
ytte neferi v a r d ir. B u k â rh ü n e ıle y ü z aded
> lunc h u v a nla r v a r d ı r ki h e r biri o n a r k a n ta r
gelir, ve tü rlü t ü r l ü g a rk la r ı olu b g ö rm e ğ e
ım/arouD/merakediyorum
BARUTH ANE
d e ğ e r a c ib e le rd ir. K â ğ jd h â n e n e h r i ü z e rin d e
a y rıc a ç a r k t a n v e d o l a b l a n o lu b n e h r i n b en d-
terini a ç ıp s u y u b ı ra k d ık la r ın d a d o la b la r
d ö n d ü k ç e i le r d e k i ç a r k l a r d ö n e r, k ı r k e llile r
o k k a d e m i r d e s te le ri d ö ğ e r, h a v a n la r için d e
b a r u t u doğüjf c ü m le a m e le a ğ a ç la r la b a r u t u
k & n şd ırn la r. A llah R osterm cm n d e m ir e l h a ­
v a n a d u k u n u r ise atuç ç ık ıp a m e le y i eb a b il
k u ş l a n gibi h a v a y a u ç u r u r , b i r t e h lik e li y e r ­
d ir, tem a ş a s ın d a h ü s ü n y o k tu r. Bu ç a rk la rın
v e d e s te z e n le r in v u r m a s ın d a n gö k g ü rle m es i
v e y ıld ırım ı a n d ı r ı r h ir sed& h âsıl o lu r ki
o d a m ın iliği t i t r e r . H e m e n a r i f oJan Öte y a ­
k a d a n t e m a ş a id ü p K â ğ i th â n e te k k e s in d e c a n
s o h b e ti ed er».
Hassa Hare Eminine hitaben yazılmış
lıicri lg Receb 979 (.milâdi 1571] tarihli bir
fermandan da Osmanlı im paratorluğunun en
azametli devrinde İstanbul baruthanelerin­
de ayda 450 kantar barut yapıldığını öğreni­
yoruz, bu fermanın bugünkü yazı dilimize
çevrilmiş sureti şudur:
«Haşan H ar Eminine hüküm ki»
zMektub göntierUb barut mahzeninde
1600 kanter safi barut ve 1370 kantar guher-
Çİle meveud olduğunu, Kâğıdhâne Barutha­
nesinde ayda 300 kantar, ve Şehir Barutha­
nesinde ayda 150 kantar kara barut çıkar,
imâlata dâima ihtimam olunur, ve Teraânei
/4 mire ye hecgun varılıp ihtiyacı t emin olu­
nur diye bildirmişsin. Bundan böyle de hiz­
m eti hümâyunumda sarfı kudret etmeli em­
rederim. Karaman Vilâyetinin giiherçilesi
tamam gelip teslim olunmuş mudur yazub
bildiresin, bakiye kalmış ise onu da yazub
bildiresin».
Râşid Târihinin ikinci cildinde hicri 1110
(milâdi 169# - 1699) yılı vakaları arasında
şehir içinde Şehremİninde yeni bîr barutbâ-
ne yapıldığı ve bu baruthanede büyük bir in­
filâk olduğu kayıdhdır, bu samanımızın dili­
ne çevrilmiş sureti şudur:
«Hicri 1099 senesi (milâdî 1687) Tersa­
nede yeni kalyonlar inşâsına başlanınca ba­
rut sıkıntısı oldu, Istanbulda Şehremini Çar­
şısı yakınında yapılan baruthanede, kaza Aİ-
lahdan, çarkın hararetinden çıkan kıvılcım
ile üçyüz on kantar barut bir uğur-dan alev
aldı, infilâk etti, ameleden yedi nefer kimse
ve yirmi iki çark beygiri heîâk oldu, tnfilâ*
km sademesi ile civarında bulunan dörtyüz
 BARUTHANE — 2130 —
yirmi beş ev harab oldıı. Aksaray, Fatih,
Bdirnekapusu vc SHivriknpuSM havalilerine
varınca yüksek evlerle camilerin yukarı
camları kırıldı- Yıkılan e v le r in içinde ııice
kadın, erkek, çocuk tuğla ve Ituj altında kal­
dı. Vak’a pâdişâha arz olunduğunda b i r bu-
r u th â n e y e de şiddetle ihtiyaç öldüğündün İs­
tanbul ş e h ri dı^iiids deniz kenarında p âdi*
ş a h la r a m a h s u s ba£ç<îlordeıı lakeııderçelebi
Bagçesl d e n ile n ve itibardan d ü ş m ü ş b u lu -
nan y e r d ç b ir baruthane y a p ılm a s ı u y g u n
g ö r ü lm e k le pâdişahdan m ü s a a d e i s te n d i, izin
çıkdı, bu sure ile her tm b ü y ü k b ir t e h l i k e a rz
İd en b a r u t h a n e n in g e h rl d ı ş m a ç ık a r ıl m a s ı
ile b ü tü n İstanbul h a lk ı h a y ı r d u a l a r d a b u ­
lundu».
I s k e n d e r ç e le b i B a ğ ç e s i, z a m a n ım ıi-jn
F l o r y a P l a jı ile a r k a s ı n d a k i g e n iş s a h a y ı ih-
t lv â e d e n b i r m ir i m a l i k â n e id i. A d ı n ı t a ş ı d ı ­
ğ ı İ s k e n d e r Ç eleb i, K a n u n i S u l ta n S ü ley m a ­
n ı n n a m l ı d e H e i'd a rıd ır, h a y a t ı g ö z ksm&şdL-
r a n b ir i h tiş a m iç in d e g e ç d ik d e n s o n r a S u i-
tan Sü ley m an m Irâ k e y n , S e fe rin d e s a d ır a -
z a m M a k b u l F r e n k İ b r a h i m P a g a n ın i ftir a s ı
ile B a ğ d a d d a a s ıl a r a k i d a m ı n d a n sonra b u
m e ş h u r ba ğ ç e d e v l e t a d ın a m ü s a d e r e e d il-
m ifd i (& ■; İ s k e n d e r Ç e l e b i; isk e n d e rç e le b i
B a h ç e si).
Baruthane Iskenderçelebi Bağçesinde
kurulduktan sonra çok geçmedi, hicri 1119
<milâdî 1707) da b ir müdhiş infilâk da ora­
da oldu, yine vak’anüvis Râşid târihinin
üçüncü cildinde bu ikinci İnfilâkı kısaca şöy­
le kaydediyor:
« tskenderçelebİ Bahçesi denilen yerde­
ki baruthâne havanlarından birine kaza ile
b ir kıvılcım isabet etmekle infilâk oldu* ba­
ruthanenin bütün binaları yerle bir yıkıldı,
ameleden sekiz nefer biçâre belâk oldu».
üçüncü Sultan Selim zam anında Nizamı
Cedid asker ocağı kurularak geniş Ölçüde as­
keri ıslahat yapılır iken e l atılan müessese^*
terden biri de baruthane oldu, İstanbuldakı
ve taşradaki baruthaneler b ir «Baruthâne
Nazırı» nin idaresinde toplandı ve ricalden
Şerif Efendi nazır tayin edildi. Bu zâtin him­
meti ile de banıtculukda b ir gelişme oldu,
ve yepyeni bir müessese olarak Küçükçek-
mece civarında büyük Azadlı Baruthanesi
kuruldu. Müverrih Cevdet Paşa hicri 1210
(milâdi [795 - 1796) yılı vakaları arasında
İSTAHBUL
ş ö y le c e a n l a t ı y o r :
x G üz e t b a r u t l a r y a p ıl m a k l a b e r a b e r b a ­
r u t h a n e ç a r k l a r ı n ı b o a ta n d o l a b l a n gibi hay*
v a n la ç e v r i li r d i, b a s ttu k u v v e tt i , bakısı ta y if
h a r e k e t l e r i k â h o g ır k â h s ü r a t l i o ld u ğ u n d an
b a r u t b i r d ü z ü y e d ö v i îl tn c y ü b d o lay ısı ile <p.
k a n b a r u t l a r a y n i d e re o e d c d e ğ ild i, B a r u th a ­
n e ç a r k l a r ı n ı d e ğ i r m e n l e r g ib i akar bu çevi«
r ı r s e ç a r k l a r ı n t o k m a k l a r ı m u n ta z a m vuru-
c a ğ ın d a n h e m b a r u t u n c in s i d ü z e le c e k h em
d e h a y v a n l a r ı n m a s r a f ı k a lk a c a k , a m e le <Jç
y u n y a r ı y a a z a la c a k d ı. B a r u t h a n e n â z ın Ş*.
r i f E f e n d i K ü ç ü k Ç e k m e c e y a k ın ı n d a Azadlı
k ö y ü n d e b i r d e ğ i r m e n ç e v ir e b il e c e k fcudret-
d e b a ş lı b i r s u b u l d u .
« A z a ç ilıd a y e n i v e b ü y ü k b i r b a ru th â n e
y a p ıl d ı , b i r d e b ü y ü k h a v u z in ş a ed ild i, y a ­
p ı l a r k ı s a z a m a n d a t a m a m l a n d ı . E r m e n i m il­
l e t i n d e n A r a k e l a b ı n d a liy â k a t s a h ib i b ir
a d a m e n m ü k e m m e l b a r u t ç a r k la r ın ı, v e »di­
r e ai g a a y e t k o l a y d u î a b l a r ic a d e d e re k yapdı.
T e m e l i a t ı l d ı ğ ı n d a n b i r k a ç a y s o n r a h u y en i
b a r u t h â n e b a r u t y a p m a ğ a b a ş l a m a d ı r . A rtık
G e l ib o l u v e S e l â n i k d e k i e s k i b a ru th a n e le r e
lü z u m k a lm a d ığ ı n d a n o r a l a r d a k i a lâ t v e ed e­
v a t d a A z a d lı B a r u tb â n e s İ n e g e tirild i» .
A zadlı B aruthânesiıün inşası ile itmamı
için söylenm iş aşağıdaki tarih beyitleri o
d evrin büyük şâiri Şeyh G alibindir:
Mısrai tarihi gevher #ıbİ Galib ıtcdlm
•Tapdı grat â s â tnı hârûlbâncyi Sultan Srfîn»*
0 - 1200 (M . 1794 - 1795)
Söyledim Galib bu bâriitlıâtıcyc târihi tam
kOlıln ihy» kin^Ajri nusreie drv kir k^>
H. 121P (M. 1795 - 1796)
O d e v rin n a m lı ş â irle rin d e n A y n î tara
fin d e n s ö y le n m iş aşağ ıd a ki ta rih le r de Azad-
lı B a ru th a n e s in in in k iş a fı y o lu n d a devam lı
b ir c id d iy e tle ç a lış ıld ığ ın ı göste rm e kte d ir.
TENİ ÇM UEUB
•Tapıldı çarlıl biniti iinEtuım döndü »lUke»
H. 12J7 ( » 1802)
HADDE ÇARKI
-K ıtın d ı Şeh S rllm ln devri la lfin d c İHI «STİI kad«
H. 1218 (M- 1803)
ELE K ÇARKI
-O lda bÂUk (Âh asrib h âley e b a ç a riu ffc+»
H. 1319 (U 1803)
ÜİLÂ ÇARKI
-İrdi plUkkr bıı «llA farhit
El- 1217 (M 1802}
http://groups.google.
 — 9131 —
Jiio c i S u lta n M a h m u d z a m a n ın d a Y e n i-
I Ve f, O cağının k u k lm lır^ sın d a L it ^ n n ta ş L t
ı van -daha* d e v rin d e h f a n b u l B a r u lh â r ım l
tek rar e le a l t l ı n îâir m iH Hsesc ü ld u . B a r u t ­
hane B a k ırk ü y c iv m ıiia . M u rm n ra k ıy u u n d u ,
su n a n ım ız * k a d a r « B a r u t h i n c . di>L- anıIn
caJt oton y ^ re ir i ld i ; m u ^ - e n in bıı y e-
iti in k î; i d e v re s in d e d c b a r u l c u b t ; i O h a n -
nec B ey in f o k b ü y iık g a y r e t v e h im m e ti g ö ­
rüldü. C u m h u riy e te- k a d a r B a k ır k ö y ü n d e k a l ­
m ış ol* n B a r u th a n e n i n b u a o n d e v r i içti) b il­
gi edilecek b i r k a y n a k b u la m a d ık .
C u m h u r iy e t d e v r i n d e fo tA n b u ld a k i a s k e ­
r i tabrikA v e im a l â t h a n e le r A n a d u lu y a n a k ­
led ild i; y e r i « B e r ıiıh â n e » a d ın i 1 9 5 3 - 195SI
• y ılla rın a (ta d a r m u h a f a z a e t t i ; b u r a d a . T ü r -
' kiye E m lâ k K r e d i B a n k a s ın ı n e li y l e « A ta ­
köy sâ h ii s ite s i» a d ı a l t ı n d a m u a z z a m b in â -
lar, b u a r a d a b i r d c b ü y ü k p l a j y a p d ır ılın c a
h a lk « B a r u th a n e » a d ın ı u n u t a r a k s e m t e « A ta ­
köy» d e m e ğ e b a ş la d ı |B . : B a k ı r k ö y B a r u t-
h ân esi A ta k ö y s a h il ş e h r i )
Btbl.: Evliya Çelebi, t; Höqid T a rih i. I I; A.
Şefik, O n uncu h icrî a s ırd a İsta n b u l h a y a ti; A U ,
fin tiru n Tarihi» n i ; Ayni Divftni.
R A H im iA N E CADDKSİ — Şehremini
nahiyesinin Arpaemini mahallesi, yolların­
dandır. T atlıpınar caddesi İle G urebâ Hasta-
hlnesi caddesi arasında uzanır; T atlıpınar
kavuşanından yüründüğüne göre sag kolda
Baruthâne Çıkmazı ve Kolcubaşı sokağı, sol
koldada Müneccirruıdalan sokalı ve Münec-
cimkuyusu sokağı ile kavuşakları vardır, bu
son sokağın adı 1934 çehir rehberinde yazılı
değildir. Bir araba rahat gedebilecek geniş*
Ukde. paket taşı döşeli, iki kenarı kabatag
kaldırımlı hir yoîdur. G urebâ Hastahânesi
caddesine meyilli bir yokug halinde iner,
Hastahâne caddesi ile kav uşak noktasında
ulu bir çınar ağacı vardır. Afiyonkarâhiaar
Talebe Yurdu binası bu cadde üzerindedLı-.
Evleri orls halli aile meskenleri olub bir ber­
ber* bir kunduracı, iki bakkal ve bir terzi
dtlkkârn vardır. Teknesi toprakla dolmuş,
Hilesiz b iı eski susuz çe^me, bir de betondan
&kar lerkos çekmesi vardır i Temmuz 1960).
HHhkı üiikliırlt
D A U IIT H Â N K Ç A Y IR I — A nad olu h ijsa-
' r in d i G öksu D e re s i k e n a rın d a m e ş h u r d e ğ ir-
metlin y a n ın d a k i ç a y ır ın a d ıd ır ki. eski ba-
T u thlneîerin t e r c ih a n a k a r s u la r k e n a rın d a
û/group/merakediyorum
BARUTHANE MEYDANI
k u r u ld u ğ u n a g ö re , b u L&im I s ta n b u ld a bir
b a ru th a n e n in dc- A n a d o lu h is a n n d a bu lu n d u *
g u n tı g ö s te r m e k te d ir , haLta, d e re a ğ s ın d a k i
m c g h u r k a le n in , G ü z e lc e H is a rın , A n a d o lu
H is a rın ın Y ıld ırım B a y a z ıd z a m a n ın d a yapıl*
d ıg ı d ü ş ü n ü lü r İse, k a le n in lo p la r ı için gere»
k e n b a r u t u n te m in i y o lu n d a d e r e için d e b ir
d e b a r u t h a n e k u r u lm u ş otma&ı |>ek t a b f i «H-
r û lü r , b u t a k d ir e A n a d o lu h îa a n b a r u t h a n e n ;
I s t a n b u ld a f e tih d e n e v v e l k u r u lm u ş ilk T u r k
h a ru liıü n e s i o l u r ; n e z u rn a n k a ld ır ıld ığ ın ı bil­
m iy o ru z , O n y e d in c i a s ı r o r ta a ın d a k i İ s ta n b u l
b a r u t h â n e le r jn î s a y a n E v l iy a Ç e le b i b u b a ­
r u t h a n e d e n b a h s e tm iy o r , E v liy a n ın dev rin*
d e n e v v e l d e k a ld ır ılm ış o lsa , a d ı, d e r e k e n a ­
r ın d a k i ç a y ır d a a s ı r l a r b o y u n c a y a la m ış tır ,
v e b u ç a y ır b u isim a lt ı n d a i s t a n b u lu n n a m lı
m e s i r e l e r i n d e n b ir i o lm u ş tu r;, m e s e lâ rfu n i
1 3 0 6 E y l ü lü n d e ( m i lâ d ı 3B 80) S a b a h G a z e ­
t e s i n d e ş ö y le b i r İlâ n v a r d ı r : « A n a d o lu h iş a ­
r ı n d a d e r e i ç i n d e d e ğ ir m e n y a n ın d a B a r u t ­
h a n e ç a y ın n â m m e sire d e C u m a v e P a z a r
İn ce sa z b u lu n u p m e ş h u r h a n e n d e S â re H a ­
n ım d a h i < B ir m ü s e v î k ı z ı d ı r ) t e g a n n i e d e ­
c e k ti r » .
Ş i r k e t i H a y r iy e t a r a f ı n d a n B ir in c i C i­
h a n H a r b i a r i f e s i n d e n e ş r e d ilm iş o la n « B o ğ a ­
z iç i» a d ın d a k i e s e r d e d e ş u s a t ı r l a r y a p ılı­
d ı r : « ... G ö k s u d e ğ ir m e n l e r ç e v ir ir , B a r u th â ­
n e v e İ ç g ö k s u ç a y ır la r ı n ı b e s le r , b ilh a s s a sağ
s a h ili a ğ a ç la r , s a z la r , m ü r v e r le r , in c ir le r , k a ­
m ış l a r l a k a p lıd ır» .
RARUTUANK ÇIKMAZI — §ehrem l-
n in d e A rp a em in i m ahallesinde B aru th ân e
caddesim tedir. 1934 B elediye Ş eh ir Rehbe*
rinin 10 n u m a ralı haritasınd a çıkmaz sokak
o larak gösterilm iş ise de aslında, adı geçen
h arita d a k i D ibek Çıkmazı ile birlenerek Mil­
let Caddesine k avuşur; bir ara b a geçebilecek
genişîikde to p rak sokaktır, ik i kenarındaki
evceğizlertfe yeni güne yeni rızıkla geçinen
ailelerin o turd u ğu tahm in olunur, kayde de­
ğ er başka hususiyeti yoktur,
B A R U T H A N E M EY DA N I — Onyedinci
a sır ortasında, E v liy a Çelebinin k a y d in e fiÖre
U n kap an ı civarında Eski T iif e n k h â n e ö n ü n ­
d e h ir m eydandır. B üyük s e y y a h b u r a s ın ı
«İstanbul içinde herkesin t ek e llü £ s ü 2 t e f er*
rilc edebileceği y erlerden b iri» o la r a k z ik re -
diyor.
e i ö l : EvLiya Çelebi, I,
 M S C T iU N E YOKUŞU CİNAYETİ — 2152 —
RA RITH.4XE V O R fiJl CİNAVUTI —
Jtaşid Tarihinin beşinci cildinde hicri ]ü32
(Milâdi 1720) yılı vak’aları arasında naklet­
tiği bir clnâyetdir kİ şehremini semtindeki
bu sokakda Nazmi Dergâhı denilen tekke*
dc, devrin, şâirlerinden Şeyh Abdttrcahman
Reliâ Efendi. 8arachanebaşmdaki İb rahim '
paşa Hamamının dellâklan tarafından fetî
bir şekilde öldürülm üştür (B.; Abdürrahman.
Reftâ Efendi),
Bu Baruthâne yokuşunun 3931 Beledi­
ye Şehir Rehberinde Şehrem inin başlıca yol­
lardan biri olarak gösterilen B aruthane cad ­
de» oJbukj gerekir.
BASİRKT (SAZKTKHİ — T anzim at d ev ­
ri diye geldiğimiz m ünevver m utlakıyet d ev­
rinde intişar etmiş ve T ürk fikir v e politika
hayatında mühim tesirleri olm uş b ir gaze­
tedir; kurucusu E nderundar çıkm a A li E fen­
di adında b ir zat olup gazetesine koyduğu
isim kendisine dc lakab olarak k alm ıştır. <B.:
Ali Efendi, Easiretci).
Basiretci Ali Edendi «Istanbulda Y arım
Asırlık Vakaayı'i M ühimme* adt altında top-
layub neşretdigi bir t*lcm h â tıra la r arasında
ga^etesir,ir. kurulurunu, m e şin in i, gazetede­
ki arkadaşlarını, tanınm ış b ir T ü rk gazete­
cisi olarak mühim tem aslarını ve n ihây et B a­
siretin, kendi gafleti ve Al: Suavinin gadda­
ra ne bir oyunu yüzünden nasıl kapatıldığını
şöyle anlatıyor:
«Basiret G azeten — 1263 (M, 1 8 6 0
senesinde ulûmu m aarif ve politikadan
bahsetmek üzere B asiret nam ile yevm i bir
gazetenin neşrine m üsaade olunm ası için yaz-
dığım arzuhalimi H ariciye N azırı F u ad P a­
şaya takdim olunm ak üzere bu n ezaret m üs­
teşarı Said Efendiye verdim. Said Efendi, n a­
zır paşanm odasjna girip biraz sonra çıktığın­
da arzuhalim in arkaaına kırm ızı m ürekkeple
havalesini iree ettiler: "îşh u arzuhalin şim ­
dilik hıfzı” işareti yazılmış İdi. Acaba bunun
sebebi nedir diye sorduğumda, "Şimdi Girid-
de iğtişaş var, aaca m üsaade edilm iş olsa b ir
lökün ruralsr da gazete imtiyazı istiyorlar,
anlara da vermek lâzımdır, evraktan num a­
rasını alınız da bu tğlışaşm hitâm ında m ü­
racaat ediniz, ol vakit müsaade olunacaktır,
buyurdular” diye cevap verdiler. A rtık Gi-
i'id igtişaşm ın ortadan kalkm asına intizarda
İ&tANBOL
bulundum ve tki je n c bekledim. Mâhud Ifctj.
şayın mündefi olduğunu gördüğümde hemen
m üşarünileyh m üsteşar Sald fclfmdbıin tm .
dine gittim. N a z ır paşaya ifâde ettiklerinde
na*ır paşa bizi istem iş, huzuruna çıktım. Hav
bual m üdürü Maeid Beyi çağırttılar. «-Şii;...,
ruhsatnam esini yazıp getiriniz!» emrini vnr-
riiier. Y arım saat sonra ruhsainâme yazıl*,
N azır pahaya takdim olundu. Bunun üzerine
n azır paşa: -İş te ruhsatnam eniz, hemen iar
iki güne k adar intişarını arzu ederim!» bu­
y u rd u kların da biraz tered d üt ettim. Natır
bu hâlim den keyfiyeti tefehhüm edip muha­
sebeci efendiyi çağırıp kulağına b ir şey
le d i; «H aydi muhasebeci efendi île gidiniz,
ve ara lık ta b e n i ziy aret ediniz!» buyurdukr
M uhasebeci efendi ile beraber gittik: «Nazır
paşa h azretleri size m uavenet olmak üzere
üç yüz lira verilm esini em rettiler!» deyip
m eblâğı m ezburu elim e teslim etti. O vakit­
le r m atbaa bulm ak pek m üşkül olduğundan
V ezir H anında T atyosun kırık dökük bir ma*
k inesine m ü ra c a at ettim , pazarlığı kesip »üs*
h asım y irm i paraya olm ak üzere küçük kıta­
da B asire tin n eşrin e başladım.
«B asiret vc 1870 F ransa - Prusya bar
bi _ V aktaki 1287 (1870) senesinde
F ran sa ve P ru sy a d ev letleri beyninde muha­
reb e z uh u r e tti, bizim de heyeti tahririye ve
m ütercem em iz E rzu ru m mektupçuluğunda
irtih al eden Suphi Paşazade Ayetutfah Bey
ve Y em en m ektupçuluğunda irtihal
fsm ail E fen di v e K aradağ muharebesinde şe*
hı<J olan Polenez F e rik M ustafa Celâleddin
P aşa v e m u h a rririn i m eşhureden Poîeneı
Mösyö K arsk i (H ay red d in imzasını vazeder)
v e A dliye m ektupçusu m erhum Hâlet Bej­
lerden m ürekkep idi.
tk i d ev leti m uazzam a beyninde 1&*1
h a rb vuku bu lu p m uharebeye başladıklarında
heyeti lahririyem iz içtim a ed ip ; bu Ud büyük
devlet b irb irlerile m uharebeye banladılar, her
g ü n telg raflar geliyor, ikisinden birisini İlti­
zam elm iyerek bitarafâne olarak bir meslek
tu tm ak b ir gazete İçin lâzjm djr bahsi ortaya
vazolundu.
A rtık m uharebe fcesbi şiddet etti. P*1**
y a lıla r F ransa toprağında ilerlem ece başladı-
B eyoğtanda A jans H avas v e R oyter telgraf •
şirketinden a ltı aylımı yetm iş beş tngılte ÜW*
sına aboDe olduk. Gece gündüz muharebeye
http://groups.google.c
 HüStKLO PED tSİ ________________
dair telgraflân muntazaman ulıyoruz. Basl-
rctı biraz daha tevsi ederek d drt «ütün üzeri*
0e ve bir nüshası k ırk paray a olmak üzere
yevmi on bin m ü h * neşrederdik. Vezirhamn-
dan Asmaalttncfe P ap aty an ın m atbaasına
n a k le ttik .
«Basiret ve Zaptiye Nazın Ilüsnıi
p«ş* — Basiretin iki uç sene kadar de­
vam eden intişarında Huanü Paya namında
tur Zaptiye Müşirimiz vardı. Hüsnü Paşa ga­
yet ve hunhar bir adam olmakla bera­
ber dervişlikten de dem vurur, elinden teşbih
düşmez, hasılı her sazdan çalar, bfikalemün
gibi bir adam îdi. Biçâre Basiret bu adamın
pençet ıtisâfma düşmüş, bunun elinden kur­
tulmak pek müşkül bulunmuş idi. Buna baş­
lıca sebep garezi şahsi idi- Bunun îtisâfâtını
ve idarei zabıtaca müstebidliğmi arasıra ga­
zeteye yazdıkça hakkımızda hiddet ve şidde­
tini arttırır idi. Bu adamın hodserâne ve gad-
darâne icraatına her nasılsa Babıâli müsama-
Jıakârane harekette bulunduğundan her iste­
diğini yapar, hiçbir taraftan mesul olmaz,
geçe fenersiz tutulanları telef, bîr katili affe­
derdi (Ali E fendinin de bu rad a g arezk âran e
mübalâğalar yaptığı a y d ın d ırj. M üşiriyet da­
iresinin karşısındaki hapishane m ahaîiine k a ­
pıları dem irden olarak birkaç m ahzen y a p tı­
rıp iğine e l v e r m e d i ğ i birisi cürm ü âdi ile d er­
dest. edildiğinde o m ahzenlerin birisine atar,
gûya orası ru tu b etli olduğu için m ücrim üşü­
mesin diye içerisine k öm ü r dolu m angal koy­
durur, biçâre m ücrim ; «Aman efendim , T em ­
muz ayındayız m angalın lüzum u y ok tur!» di­
ye feryad ettikçe: «Seti bilm ezsin, her ne ka­
dar Temmuz ayında isek de burası soğuktur,
müşir paşa efendim iz terehhum en böyle em­
rettiler, siz rah at idiniz î» diye dem ir kapıyı
kapayıp giderler, Biçâre adam ını ertesi günü
eceli mevudiie vefat etm iştir diyerek cenaze­
sini kaldırttığı pek çok defa vaki olm uştur. Bu
*daıtUn gûya m em leketin m uhafazasına ve
deyişin İdamesine karşı ahaliye ettiği zulüm
vs istibdadına rağm en Istanbulda okadar
emniyetsizlik vardı ki tariften m üstağni idi,
Meseli gece saat üçten sonra B abıâli cadde­
sinde hırsızlar adam soyarlar ve bazı kere
cin&yeUer vukubulur, failleri derdest edtl-
faefcdi, Bîz bunları görüp işittikçe mesleğimiz
İktizasınca B asirete yazardık, h attâ bir £Ün:
«Hiî'sıalar geceleri aemaden zenbille inip iş-
'n/group/merakediyorum
_ 2 I3 3 _ B A S İB R GAZETESİ
terini gördükten sonra yine «emaya çekilip
gidiyorlar; buna Zaptiye Müşiri FUtun ted­
biri fbu ib&reyl yazmazsak Hüsnü Paşa kı­
zardı) ne yapabilir. 6u hususta mazur değil
inidir?» diye yazdığımız musieziyâne fıkra­
ya pek ziyade «anı sıkılmış olduğundan, bun­
dan böyle Basiret gazetesinde zabıtanın icra
atına ztd bir fıkra görüldükte hemen kendisi­
ne irae edilmesini sadık adamlarından Fikri
ve Refi Efendilere eskiden tenbih eyler.
(Fikri Paşa Bitlis valiliğinde, Refi Efendi
Preveze mutasarrıflığında vefat edenlerdin.
Artık Basiret gazetesi her gün bunların elin­
den düşmeyip bir bahane ararlardı.
Muharrirlerimizden Mösyö Hayreddin
tarafından yazılan bir bendi mahsusta: “Av-
rupada gazeteciler okadar muteberdir ki bun­
lardan Hariciye Nezaretine kadar irtika eden-
Je r vardır. Türkiyede iae bir zaptiye neferi
kadar haysiyetleri yoktur” fıkrasını Hüsnü
Paşaya irae ederler ve benim celbim için
matbaaya bir çavuş ile bir nefer gönderir
Bunlar beni yakalayıp biri sağ tarafımdan
öteki sol tarafımdan ellerini pantolonumun
kemerine sokup bir kaatil götürür gibi Ha-
m idiye Caddesinden Babı Müşiriyete isâS
ederler. Ben b u n lara yolda. «Niçin beni böy*
le götürüyorsunuz, ben kaçm am!» dediğim*
de: «-Müşir Paşa efendim izin em ri böyledirl»
diye cevap verm eleri üzerine sesimi çıkarma
dım. Beni doğruca zabıta m üdürü A rnavud
K âzım B eyin odasına, oradan da Müşir Pa-
şaaın huzuruna çıkardılar. Hüsnü Paşa:
— B ugünkü B asirete yazdığın şu fıkrayı
beğendin m i? Zaptiye neferini tahkir etm e­
din, doğrudan doğruya zatı hazreti padişa-
hiyi tah k ir ettin! «diyerek bir zaptiye nefe­
rin in h u zuruna celbini em retti. N efer gel­
di;» İşte bak, arkasındaki elbise ve kırm ızı
gaytanları ve belindeki tokası, bunlar hep alâ­
m eti şehrjyarldir? Bu halde cezam şimdi gö­
rürsün!» diyerek divan; aapfcîyeye havale ey­
ledi. Gûya İşler kanun dairesinde görülmek
■üzere O iridli Salih Efendi riyasetinde ve Ka-
dıasker Gürcü Şerif Efendi ve on ezadan m ü­
rekkep Divanı Zaptiye namında b ir m ahke­
me teşkil etm iş idi,
Biz divanı zaptiyeye dahil olduğumuzda
gazeteye yazılan fıkranın mânasının izahım
istediler. îzah ettim ; neç&re ki bunlar da m ü­
şir paşanm fikrine hâdim olduklarından her
 BASİRET GAZETESİ — 2184 —
ne tad ar müdafaa etmek istedim iae d» bir
gûna tesir etmedi. Kel* tarafından t «Müza­
kere edeceği* maznunu dışarı çıkarınız!» em­
ri tadır oktu ve beni alıp teneffüs odasına gö­
türdüler. bir saat sonra çağırdılar. Divanı
f&ptiyeyç girdik. Reis bey bana hitaben: t Ba­
kım*, yazdığın fıkra üzerine sizin doksan altı
gün hapsinize mahkemece ittifakı âra İle
hükmolunup müşir pa$a hasretleri tarafın­
dan mucibince» icra olunmuştur! Başka bir
diyeceğiniz var mıdır?? demesi üzerine:
«Hiçbir diyeceğim yokttırî Yalnız İhlarınız
veçhile doktan altı günü hapishanede geçire­
ceğim, bundan başka çarem yoktur;* dedim.
Bunun üzerine: «Al çavuş, bunu götürünüz:!»
dedi. Çavuş benî doğruca İstanbul m üdürü
mumaileyh Kâzım Beyin odasına götürdü.
Kâzım Beyin odasına götürdü. Kâzım Bey
beni görünce: cCanım kaçıncı defadır böyle
mahkûm oluyorsun, ne kadar çok paran var-
rriif artık dilini tutsan olmaz mı?» diyerek
emsali misillû beni aşağıda caniler hapisha­
nesi k a p lın a eriştirdiklerinde gardiyan he-
men kapıyı açmak sıralarında iken Kâzım
Beye: cYanımda Uç d ü n yüz liram ve altın
saat ve kordonum var, beni bu hal ile içeri­
ye sokarsanız caniler beyninde tek rar bir ci­
nayete sebebiyet vermiş olursunuz!» dedi­
ğimde: «Emaneten bana veriniz de bende
kalsın!» dedi. Cevaben: «Sana değil m üşiri­
nize bile emniyet edemem, m atbaada birade­
rim vardır, onu çağırınız vereyim» dedim.
Biraderim geldi, tealim ettim. B eni parm ak­
lıklı kapının içerisine soktular. C aniler beni
gördükle, t Eki üç saatlik misafirimiz yine pei-
dil» diyerek yanıma sokulmağa başladılar.
Bunlarla havai sohbetler arasında birisi y a ­
vaşçacık cebimde bulunan gümüş kutuyu, bi­
risi de mendilimi aşırdılar. Katiyen ses çıkar­
mayıp sükût ettim. Bîr saat sonra evvelki ha­
pishanelerimde olduğu gibi aziz ehibbadan
Matbaai Amire müdürü B ekir Efendiyi (Ve­
zir Hanında müstakil matbaa sahibi olan Be­
k ir Efendidir) celbettirip bu defa da Müşir
Paşaya ait olmak üzere yüz elli lira resmi
mafctuunu yahut üdyei necat olarak Bekir
Efendi mahalline teslim ederek iki saat son­
ra hapishaneden çıkarıldık. (B .: B ekir Efen­
di, Matbaacı). Hasılı Hüsnii Faşa beni böyle
dfirt defa divanı zaptiyeden mahkûm ettirip
çiniler hapishanesine soktu, artık bu husus­
http://groups.google.co
ta ne kadar resim vermiş olduğumu kariler
hesap etsinler. Asıl belâ neresinde, ben bey­
le hapishaneye atıldıkça, maazallah bir gece
kalacak olursam Temmuz ayında üşümempk
için konulan mangal hatırım* .-.«-Urdi. Hır
Paskalya yortusunun tıçürvrii • *inu «hırtaı-
yan febaai şahane yortularım hiçbir vukua»
olmaksızın kemali emnü üzere =.i ir­
diler. Bu tee Zaptiye Müşiri KlıUun tedbiri
devleti (i Hüsnü Paşa Hazretlerinin t ' v j hi-
mera ve ikdam ları sayesinde olm u^ur, Cena­
bı H ak müşir paşa hasretlerini nk ? boy-?
paskalyalara yetiştirsin duasiİe hatmi malul
eyleriz* fıkrasını yazıp m ürettiplcre verdi,
ğimde heyeti tahririyem iz tarafından bu fık­
ranın gazeteye dercedilmemtuj İçin ih u ra tu
bulunm uşlar ise de hiç olmazsa ŞU kadana?
b ir ahzisar etm iş olurum diyerek ve başımj
geleceğini bilerek gazeteye derceyledim. Mü­
şir paşa bu fıkrayı görmüş. Fikri ve Reli
Efendilere ten b ih atu u vermiş, arlık ufak bir
bahane arayorlar. Tesadüfi olanık birkaç gün
sonr^ Ü sküdarda vaki harem eyn tercemam
Tavaşî Haşan Efendinin vefat ettiğini yazmış
idik. B u H aşan Efendi Valide Sultanın ben-
degânından imiş. Sultan teessüflerini mucip
olm ıış; m eğer H aşan Efendi vefat etmemi#
olduğundan birkaç gün sonra dairelerine gi­
dip isbatı vücut etmiş, yüz lira da ihsan almış.
F a k a t H üsnü Paşanın nezdine gidip: «Henüz
hay atta bulunduğum halde Basiret b m öldür­
müş, bu sebeple ism etpenah efendimizi me­
yu s etmiş» diyerek şikâyet etmiş. Hüsnü Pa­
şa V alide Sultanın müteesfiif olduklarını İÇ-
d ir işitmez bundan daha âlâ fırsat olmaz di­
y erek beni çal yaka b îr tezkere ile mahut di­
vanı zaptiyeye havale eyler. Valide Sultan®
rakika ve y f iltn kalbi âlimini müteesstf eder
b ir havadis yazdığımdan dolayı divanı meş­
k û r o gün yüz yirm i gün müddetle hapsimi­
ze k arar verilip mucıbincesi keşide edildik­
ten aonra Kn*ım B ey hbü hapishaneye lıkar
Allah razı olsun B ekir Efendi bu kere yiiz
yirm i lira m asrafla bizi iki saat sonra halâs
eyledi. Hapishaneden çıktığımda Hüsnü Pa­
şa beni huzuruna çağırdı. Basireti elime w*
rip : «Yazmış olduğunuz şu fıkrayı ökuyuiKtc
da dlnliyelim!» dedi. Ben ise hiç ehemmi­
yet verm îyerek m ahut paskalya duasını cek*
ren kıraat eyledim : «Başka dua bulamayıp da
n h m rum olduğu için mi paskalya duam y*z-
 ANSİK LO PEP*51 — 2155 —
4)1, t Öyle değil m i?» dem esi üzerine: «Efen*
dini, bu bir duadır, paskalya m ünasebellle
yaıılmifttr. bunda b ir garez y o k tu r’ Cenabı
J(»k nice nice bayram lara yetiştirsin, d u a­
sından bunun nc farkı v ar?* dedim ise de bîr
türlü kani edem edim : ‘ A rtık bundan s o n r a
akUnı ba#u»a topla !* d eyip o rad an m aib aay j
geldik- H ü s n ü Paşa bundan b iraz aonra H ue-
nü Efendi nam ile ncfyoluzıdu. Biz d c şerrin-
den halâs olduk ise de ara d an b ir sene m ü ru ­
runda affolunup İsta n b u la geldi. T e k ra r Zap­
tiye Müşiri oldu, fa k a t m enfada iken zebun­
küşlük edip de h ak k ın d a hiçbir şey yazm a­
dı*. Bir aralık Y an y a valiliği ile Y anyada
iken A ın av utlar elin d e te le f olm uştur.
«Almanya B aşvekili P re n s B lsroark ve
İstanbul gazeteleri — A radan b ir sene m ü ru ­
runda b ir gün m atb aada o tu ru rk e n sefaret
kavaslarından birisi içeri g irip üzeri k ırn u n
mumla m aiılum b ir m e k tu p v erd i. K ıraat
olundukta B asiret g azetesi sah ib i im tiyazı-
tun Pazartesi g ü n ü b îr m addeden dolayı Bü*
yükderede A lm anya S efarethan esin e azim e­
tini mübeyyûı d a v etn am e old u ğu anlaşıldı,
İmza Almanya devletinin D ersaad et sefiri
kebiri Kont K ayserlİng d iy e m evzu id i
A l m a n c a m ü t e r c i m i m i z T e v f i k B e y i be*
raber a la ra k P a z a rte si g ü n ü B üyükderedc
A lm a n y a S e f a r e t h a n e s i n e g i t t i k . S e f a r e t b a ş -
te rc iim a m B a r o n T e s t a y ı g ö r ü p s e f i r i k e b ir
K o nt K a y s e r l i n g c e n a p l a r ı n ı n o d a s ı n a g i r d i k .
Sefir b izi k a p ı d a n i s t i k b a l e tt î , M u s a h a b e y e
banlad ığ ım ız s ı r a d a ç a n t a s ı n d a n b i r m e k t u p
çık arıp o k u d u . T e r c e m e i m e a l i « B a s i r e t g a ­
zetesi s a h ib i i m t i y a z ı n ı b u i u p g ö r ü ş ü n ü z , m u ­
h a re b e e s n a s ı n d a d e v l e t i m i z v e m ille tim iz
h a k k ın d a y a z m ı ş o l d u ğ u f ı k r a l a r d a n d o l a y ı
b iîi m i n n e t t a r e t m i ş o l d u ğ u n d a n t a r a f ı m d a ^
J A lm an m il le t i n a m ı n a b e y a n ı t e ş e k k ü r l e b e ­
rab e r m a s a r if i r a h î y e s i s e f a r e t h a n e d e n t e a -
e d ilm e k ü z e r e B e r l i n e k a d a r ih tiy a rı
zahm et e d e r e k k e n d i s i l e g ö r ü ş ü r s e m b a ş lıc a
m em n u n o la c a ğ ım ı b e y a n e d in im d en * i b a r e t
idi. P r e n s i n s e f a r e t h a n e y e ş u m ek tu p larım
y a z m a k ta n m a k s a t l a r ı , F r a n s ı z l a r ile A l m a n ­
ların m u h a r e b e y e b a ş l a d ı k l a r ı s ı r a d a I s t a n -
bulda en m u t e b e r T ü r k ç e g a z e te h a n g i s i ise
lıer g ü n k ü n ü s h a s ı n d a h a k k ı m ı z d a y a sm ış
Olduğu f ı k r a l a r ı n b i t t e r c ü m e a s li le b e r a b e r
^ r a f ı n a g ö n d e r i l m e s in i e v v e lc e s e f a r e t h a n e ­
ye y azm ış û ld u & ım d a n o l v e a h i le B a ı î r e t nîis-
,m/aroup/merûKedıyorı
B A s tu r r g a z e t e s i
halan nın fıkraları Almancaya bittercüm e
gönderilir. P rens Bism ark bizim Basireti
okurmuş. İşti» bundan dolayı bizi B erline da­
vet c*lmlş imiş. B unun üzerine: «Prenshasret*
leri gibi bir zatı Alinin hakkım da ibraz bu­
y urd u kları iltifatı m ahsuslarına karşı azim
tefek kü rler eylerim , sefir h a ce tle rin d en ri­
ca ederiz, m üsaade buyursunlar, Sadırazam
h asretlerin d en bilistizan iki gün sonra gelip
cevap veririm !» dem ekliğtm üzerine beyanı
m em nuniyetle berab er iki gün sonra bize
m u n lazır olacaklarını söyledi.
E rte si gütıü Sadırazam A li Paganın B e­
bek tek i sebilhanelerine gidip keyfiyeti arzey*
ledîm . Fevkalâde vnahzuziyetle beraber:
«M illet nam ına te fe k k ü rle r ederim , zira şim ­
d iy e k a d ar böyle büyük b ir zatın İslâm ga­
zetecilerinden birisini böyle mahsusan dâvet
etm esi vukubulm am ıştsr, v a k it getirm eyip
hem en aztm el ediniz ve b ir de alafranga h a­
re k e tte bulunm ayıp a la tu rk a bulunursanız
d aha ziyade m em nuniyetlerini kazanmış
olursunuz!» dedikten sonra huzurundan çık*
tim . M ühürdar M ustafa Bey beni odasına gö­
tü rü p :» Sadrazam paşa hazretleri tarafından
size m uavenet olm ak üzere î» diyerek elim e
b ir çıkın p a ra verdi. T ad at ettim , beş yüz lira
idi, H albuki tercem am m ile beraber birinci
m e v k i o l a r a k k â f f e i m asarifim Prensin emir-
l e r l l e s e f a r e t t e n t e s v i y e e d il e c e ğ in i de Sadı-
r a z a m ı m ü ş a r ü n i l e y h e s ö y le m iş t im .
E rte s i g ü n ü A lm an y a se fa re th a n e s in e
g i d ip , B e r l i n e a z i m e t i m e S a d a r e t t e n k e m a l i
m e m n u n iy e tle m ü s a a d e o lu n d u ğ u n u , üç g ü ­
n e k a d a r T u n a t a r i k i l e g id e c e ğ i m i s ö y le d im .
M a s a r if i r a h i y e m i z e m e d a r o l m a k v e b a n k a ­
d a n f llu ım a k ü z e r e o n b i n f r a n g ı h a v i b i r ç e k
v e rd i; « S a d ıra z a m t a r a f ı n d a n b e ş y ü z lira
v e rild i, m ille tin sa y esin d e p a ra y a ih tiy s c u n
y o k tu r! » d iy e a lm a k iste m e d im ise de: «B a­
n a P r e n s i n e m r i b ö y l e d l r , h a r i c i n e ç ık a ­
m a m !» d iy e r e k k a b u l e tm e k liğ im i ısra r e y ­
led i. Ü ç g ü n s o n r a m a t b a a m ı z ı n F r a n s ı z c a
v e A lm an c a m ü te rc im le rin d e n S a ra İim E f e n ­
d iy i b e r a b e r a lı p N e m g ^ v a p u r u n a r a k i b e n
V a r o a y a , o r a d a n d a ş im e n d if e r l e R usçuğa
v a r d ı m . N e m ç e n in T u n a v a p u r l a r m d a r f b i r i ­
s in e b i n d im . E r t e s i g ü n ü V id ln e y a n a ş t ı k ;
ç ü n k iı o r a d a p e d e r i m N a i b idi. B i r h a f t a k a ­
d a r İ k a m e tt e n s o n r a y i n e T u n a v a p u r u ile
T a m e ş v a r a yık tım . G ü n r ü k t e n s a n d ığ ı a ra -
 — 2136 —
dıklarmda beher okkası üç liraya îstanbul-
dan mühaya ettiğim Yenicenin üç kıye tu lü ­
nü için sekiz lire güm rük vereceksiniz diye­
rek zaptettiler. Keyfiyeti otelciye anlattığım ­
da iki lira veriniz, size tütünleri geriye geti­
reyim demesi üzerine iki lif* verilip derhal
tülünler geldi O gece şim endifere binip Peş*
teye vardık, İki gece kalıp Rudinİ ve Peşteyi
gezdim. Pe$tsde meşhur A sm aköprü üzerin­
den geçerek Budinde bazı $sarı Ösmaniyeyi.
orada metfun Güibaba türbesini ziyafet e t­
lim. Mezkûr türbe Nemçeli b ir tû rb edar ida­
resinde olup gayet güzel b îr bahçe derunun-
da ve gayet m untazam b îr kubbe altında
medfundur. Bu zat dokuz yüz k ırk sekiz se­
nesinde Macaristan muharebesinde şehid ol­
muş, mazannai kiram dan bir zat olup elyevm
medfun bulunduğu m ahalle M acarlar G ülba-
ba mahallesi dedikleri gibi M acarların h asta­
la n şifayab olması için m ezkûr G ülbabam ıı
ruhaniyetinden istim dat ederler imiş. S ultan
Abdûlâziz m erhum A vrupa seyahatinden av­
detinde Peşteye v ü rud lan nd a tü rb ei şerifi
mezkûreyi ziyaret edecekleri derg âr olm akla
Viyana Sefareti «en iy d i tarafından m ükem ­
mel surette tamir edilmiştir.
Viyanaya vardığım ın ertesi günü şim en­
difere raklben B erline gittim . O tele nazil ol­
duğumun ikinci günü otelciyi çağırıp Bis-
n\Sr’*'>n hususi hâresini b ilir bir arabacı cel-
bediniz dedim, Bir araba geldi, tercem am m -
ja beraber bindik, konağa geldik. Bizi alt k a t­
ta b ir odaya koydular. Biraz istirahatten sor.-
ra kanuni istediler, verdim. D erhal b ir mös­
yö geldi, hana türkçe aşinalık ile hal ve h atı­
rım ı sordu. Tercemammı bırakıp beni yuka­
rıya çıkardı. Bir salona girdiğimiz sırada;
«Aman mösyö, ben Prens Bismark hazretle­
rini bilmem, şayet yanlarında birkaç zat bu­
lunm akta ise beni kendilerine takdim ediniz
ki tanımış olayım!» dedim: «Hayır, yalnız
sisi kabul ediyorlar!» deyip odaya girdik,
prens ayakta bulunup arkam da zaten o za­
manın alaturka, etrisi olup yerle beraber te ­
menna ettiğim sjradg Prens hazretleri elini
uzatıp hoşâmediyi icra ve karşılarındaki san*
daly#ye oturmaklığımı teklif ettiler. Terce-
man efendi vasıtasîle iltifat buyurdukları sı­
rada öfcisnde buLunan sigaralardan bir tanesi­
ni ikram etti. Ben Vıer ne kadar sigara İçmem
dedimse de: «Türkler sigara içerle*, esasen
İSTANBUL
tütün, T ürk tütünüdür» dediler. K ibritle yak­
tım. Hangi tarikten geldiğimi Ve yolda zah­
m et ççfflp çekmediğimin suali üzerind Tuna
tarıkile geldiğimi ve zahmet çekmediğimi
arzettîm : «Fransa ile muharebe ettiğimiz
sıralarda B asiretin nüshai asliyesiİe beraber
lercem elerini istanbuldan sefaretimiz vaat
tasile g etirip m ütalâa ederdim ; vukuatı doğ­
ru yazdığınızdan dolayı beyanı memnuniyet
v e ordum uz hakkında rnülalâai muhikkam*
za ay rıca teşek k ü rler ederim . T ürklerin Al­
ınanlara ve A lm anların T ürklere olan mu­
h ab b etleri k atiyen haleldar olmıyaeak dere­
cede eskidir!» buyurdular. Mükâlememiz ve
kahve içm ekliğim iz yirm i dakika kadar de»
vam e tli, m üsaade lalebile ayağa kalktım:
■P e k acele ettin iz, yorgunsunuz» yine görü­
şelim !« diyerek avdetim e etti.
D ışarı çıktığım da tercem anlık eden mös­
y ö ile diğ er b ir odada oturduk. Kendilerinin
İsta n b u l şivesi üzere güzel türkçe söylemek­
te olduklarından, nerede öğrendiklerini sual
ettim . B erlindei Ş ark M ektebinde tahsil edip,
İsta n b u l sefarethanesinde d ah i epeyce müd­
det bulun d uk ların ı v e Prens Bismark haz­
re tle rin in k âtibi hususisi ve m ektebi tıbblyeı
m ülkiye m üdür muavini, isminin Doktor Borş
olduğunu, kartvizitinden anladım.
O radan beraber kalkıp merdivenden aşa­
ğıya indik- M ükellef b ir «iraba gördüm. Dok­
tor Borş ve tercem am m ı dahi karçımi2& ala­
rak bir d aireye vâsıl olduk. Burası misafir­
hane olduğundan: «Burada misafirsiniz!*
dedi, ve istediğimiz m ahalleri gedmek için
arab an ın daim a emrimize hasır bulunduğu­
nu söyliyerek veda edip gitti.
Prensle ikinci m ülakatım. Ali Paşanın
vefatı m ünasebetilg oldu (B-: Ali Pafa),
Hasılı yirm i dokuz gün Berlinde Pren­
sin m isafiri olduğum sırada pok çok mektep­
ler, darüssınaalar vesair m ahalleri gezdim ve
bu sırada Osmanlılık sem ahatînde bulundun».
B ir gün Prens Bism arkm nezdine gittim, av­
detim e müsaade buyurulm asıııı istizan etti­
ğimde: «Pek çabuk gitmek arzu ediyorsunuz,
daha görülecek m ahaller vardır; biraz daha
İkamet etseniz olmaz mı?» dediklerinde: «Şu
günlerde Mısırda bulunmaklığım lâzımdır!»
dedim: «Hangi tarikle gideceksiniz?» buyur­
m aları üzerine: Avgusburğa gidip oradan bir
makine ile bazı edevat mubayaa edeceğim!»
http://groups.google.
 .■»gfaggPED lSf____________ _ 2187 -
fattiekUğün üzerine: t Fabrikatör ahbabım-
| (jır. sizden f a h i ş p a r a a l m a m a l a r ı için b ir
m ektu p y a z a y ım .'* d e y ip y a z ıl m a s ı n ı e m r e t-
liJer. M e k tu p y a z ıl ıp g e ti r il d i, im z a e d ip maz>
jTjfeıs y e d im e v e r d i . M u m a i le y h D o k t o r B o r ç
b e ra b e r o l d u ğ u h a ld e ş i m e n d i f e r m e v k i l i n e
kadar g e id ik ; m e v k i / t e y e d i m e k a p a l ı b ir
m ek tu p v e r i p v e d a e t t ü Ş i m e n d i f e r d e h a r e ­
ket e y le di. K a p a k l ı m e k t u b u n i s m i m e m u ­
h a rr e r o l d u ğ u n d a n a c a b a b u n e i ç i n d i r d i y e
rcrccraanjm fl s o r d u m : i A l m a n l a r b i r a h p a -
bıûd an a y r ı l d ı k l a r ı v a k i t ş i m e n d i f e r d e v a k j t
geçirsin d i y e r e k b i r r o m a n h e d i y e e t m e l e r i
â d e tle rin d e n o l m a k l a b u d a o k a b i l d e n o l m a ­
lıdır! > d i y e c e v a p v e r m e s i ü z e r i n e z a r f ı y ı r t ­
tım, İ çin d e n b e h e r i y ü z l i r a i ı i b a r i l e o n a d e t
ban k no t ç ık tı. O h n e â lâ , d i y e r e k c ü z d a n ı m a
y e rle ş tird im ( ! ? ) .
Gece Miioihe vardık; y o lc u la rım b u r a d a
tsan etm ekleri için ş i m e n d i f e r y a r ı m s a a t
tevakkuf edeceğini h ab er a l d ı k . B e n k â ğ ı t ­
ları aJjp sarrafa bozdurup bin l i r a y ı b a v u l a
vazettim. Sabaha kargı A v g u s b u r ğ a v â s i l o l ­
duk. Bir otele g ittin , E r t e s i g ü n m akineler
fab r ik a s ın a g i d ip fab rik atö rü odasında gör­
düm. F abrikatör kahve ısm arladı. B en o sıra­
da Prensin m ektubunu elin e verdiğim de ba
aa olan riayet v e h ü rm e tin i b ir k a t d ah a a rt­
tırdı. Bunun üzerine m ak in eler dairesine gi­
dip beni gezdirdi. E slih ai h a rb iy e im alâth a­
nesini gezdirdiği sırad a D ev leti A liye ta ra ­
fından sipariş olunm uş olan k ırk sekiz adet
mitralyözler yapılm ış, yalnız üzerinde tu ğ ­
raları nakşolunuyordu. B u fab rik an ın cesa­
metine Ve faaliyetine n azaran beş b in am ele
hiç ses çıkarmaksazın çalışm akta olduklarına
taaccüp ettim . E lle devrolunuTsa saa tte iki
bûı, iM törle b e ş b in nüsha tab ed er b ir ma*
kine ile diğer k ü çü k b ir m akine ve b ir ma­
kas ve fransızca h u ru fa t ve m atbaa için sair
lâzım olan eşya ve edevat m übayaa ettim .
Bunların mecmtı fiatuıı sorduğum da b in üç
yuz liraya vâsıl olduğunu söylem esi üzerine
bu paranın nısfıtu burada verip v e n ısft di*
terini de Istanbulda g üm rükte vereceğim i
söyler söylemez: «Am&r etendim , bunların
bedeli Prens hazretlerinin hesabına geçir il-
bana em irleri böyledir, sizden beş
para alamaml B u gördükleriniz â lâ t ve ede-
''at m odeldir' Sizin için yeniden yapılıp bir
. sonra Galata. güm rüiünden^İK SiniK !» di»
n/group/rneraKeaıyorurn
BAStRET GAZFTTSİ
y e c c v a p v e rd i. A r tık b u n u n ü t e r i n e P r e n s
h a z r e t le r in e t e ş e k k ü r ü h a v i b i r t e l g r a f k e ş i­
d e e ttim . F a b r i k a t ö r h a k k ım d a f e v k a lâ d e
h ü r m e t v e ria y e tle b u lu n m a k ü zere b e n i o tel­
d e n k a ld ı r ıp h a n e s i n e g ö tü rd ü . F a b r i k a t ö r ü n
b iri e r k e k , ik isi k ız o l m a k ü z e r e üç e v la d ı ve
b i r d e z e v c e s i o l u p b a n a n a s ıl i k r a m e d e c e k ­
l e r i n i b i lm e z l e r d i .
* Ben bu sırada şiddetli bir tifo hastalığı­
na duçar oldum. Bir haslahaney# yatmak
üzere fabrikatörden rica etliğim de kabul et*
meyip hekim ler celbila hanesinde tedavi bi­
tireceğini söyledi. H albuki madam ve çocuk­
l a r daima yanım a gelip hizmette bulunmak*
t a o l d u k l a r ı n d a n ç o c u k l a r ı n y a n ım a g e lm e ­
m e le rin i v e b e n im m u tla k a b ir h a s ta h a n e y ç
n a k l i m i r ic a d a ı s r a r e t m e k l i ğ i m ü z e r i n e mu­
v a f a k a t e y le d i . M e m l e k e t t e s ö r l e t i n m u n t a ­
z a m b i r h a s t a h a n e l e r i o l d u ğ u n u h a b e r aldım.
O r a y a g i tt im . Ş u n a d i k k a t e ttim k i Alman­
l a r a y n i T ü r k l e r g i b i m isafirperver olup ben
o r a d a k a l d ı k ç a çocuklar gûya benim evlâdım
g i b i nezdime g e lir: «Türkış Turkiş!» diyerek
yanım a sokulurlar, ben ise melek gibi m ini­
m ini çocukların m üptelâ olduğum hastalığı­
m ın sirayetile h asta o lu rlar korkusundan
yanım a gelm eyiniz dedikçe m adam ve mösyö
ellerile ilâçlarım ı verirlerdi. A lm anlar da
T ü rk le r gibi b ir garibe bakm anın indaBah
çok sevabı olduğu itikadındadırlar (Basirete*
A li Efendin in A lm an propagandasına sada­
k a tle devam ettiğini görülüyor).
H astahanede yirm i gün k ad ar tedavide
bulundum v e hele sörlerin bakm alarına İn­
san ta k d ir etm ekten kendisini alamıyor. Has-
tah an eden çıkacağım sırada biraz pata ver­
m ek arzusunda bulundum ise d e kaUyen ka­
b u l etm ediler. F ıkaraya verilm ek üzere bir
s a n d ık lan bulunduğundan oraya h er ne ka­
d a r konursa k ab u l edeceklerini lahkik eyle­
dim . H em en sandığın başına gidip yirm i Os­
m anlI lirası bıraktım . Fabrikatör benim kes»
b i sıh hat ettiğim e m em nun olup birkaç gece
daha hanesinde alıkoydu. O radan Viyanaya
geldim. B ir hafta kadar kaldıktan sonra Tir-
yesteye indim. Zaten H idivi M ısır İsm ail Pa­
şa m erhum un kerim elerinin zifaf cemiyeı»
icra kılınacağından beni M ısıra tezkerei mah-
susalarile davet etm iş olduklarından vapura
rakiben tskenderiyeye geldim.
« B fc sire tin kapanm ası — Abdülâziz za-
 BASİRKT GAZETESİ — 2138 —
maıunda A vrupaya gitmiş olan Ali Suav»
Efendi Abdülhamidin cülûsünu m üteakip
Dersaadete gelmiş ve bir m üddet m abeyinde
kaldıktan sonra Mektebi Sultani m üdürlüğü­
ne tayin edilmiş id i Bugüne k adar malûm
olmayan esbaptan dolayı bir m üddet sonra
mektebi mezkûr m üdürlüğünden azlolundu.
Müşarünileyh meşahiri m uharririni Osmanı-
yeden olup kendilerini pek iyi tanıdığım ci­
hetle aralıkta hanelerine gidip B asirete der-
cedilmek üzere felsefi ve siyasi m akalelerini
alıp gazeteye derceylcr idim. Bin İki yüz
doksan dört senesi Mayısının yirm i birinci
Cumartesi günü akşam üzeri m üşarünileyh-
den hizmetkârı vasıtasile b ir varaka aldım ,
mezkûr varakada aynen şu sözler m u h arrer
idi;
cDevleti A liyyenin harici politikası şu
sırada bir tak un m üşkülâta tesadü f elm iş ise
de bunun hüsnü suretle tesviyesi çâresi im­
kansız değildir. Pazartesi günü gazeteniz ile
neşredeceğim makalenin m ütalâasını evliya­
yı umura ve umum ahaliye lavsiye ederim ».
İşbu varakayı mum aileyhin ricas; veçhi­
le aynen ve lmzass altında B asirete derceyîe*
dik. Umum halk Pazartesi günü için Ali Su-
avi Efendinin m ühim siyasi m akalesine in ti­
zar ediyordu.
M alsın yirm i üçüncü Pazartesi günü
Filibe ve Hasktiy vesalr Rumeli ahalisinden
beş altı yüz bir rivayete göre bin kadar m u­
hacir ile beraber Ah Su av i E len d i Çırağan
sarayına hücum, ile Sultan M uradı oradan
alarak ve Padişahım çok yaşa nidalarını ay ­
yuka çıkarayak Babı Seraskeriye götürüp
ietes teşebbüsünde bulundular ise de Ali Su-
avi Efendinin tertibi veçhile bu işte hizmet
etmek üzere ihzar «dilmiş olan Taşkışla ta ­
burları mü hacirinin biraz evve! hücum ve
işe mübaşeret etmiş olmalarından dolayı m u­
avenet yerine mukabeleye m ecbur kaldıkla­
rından ve olzaman Beşiktaş zabıtasına me­
m ur ve bilâhara müşir olan Haşan Paşa be­
raberindeki zabtiyelerle yetiştiğinden iki
yüzden ziyade m uhacirler kati ve itlâf edil­
diği gibi saraya girmiş ve düçar oldukları nâ-
gehanl hücum üzerine pencereden dışan a t­
lamakta bulunmuş olan Ali Suavi Efendiyi
bizzat Haşan Paşa sopa ile başına vurarak bi
ruh yere sermiş olduğundan bu teşebbüs boy­
lere akim kalmış ve Abdülhamidin icrayi
İSTANBUL
m e z a lim in e b i r v e s ile v e s e b e b i d tg e r o lm u ş ­
t u r.
Ç irağan civarında k a til ve itlaf edile»
m uhacirinden g ayri olup asker ve zaptiyeler
vasıtasile d erd est olunan iki yüz kadarı Yıı*
diz sarayına n aklolunarak hapis vc tevkil
edildiği gîbî d erh al Istanbulda Sultan Murad
H azretlerinin berıdegân ve mensubininden
n ekadar zev at v a r ise cüm lesi birer birer top­
lan ılarak ve Y ıldıza g ötü rü lerek hapis olun*
m uşlard ır.
B u vakanın m ahiyetini tetkik eylemek
ü zere m abeyin b aşkâtib i Said B eyin (S ad ra ­
zam Said P aşa) ta h tı riyasetinde Sadırazam
Sadık P a şa ve h ey eti v ükelâ v e bazı müşi-
ran d a n m ürekk ep b ir kom isyon teşkil ve işe
m ü b aşeret ettirild i.
Bu vak anın e rte si gü nü m atbaada otu­
ru rk e n ik i hafiy e g elip : «Seni saraydan isti­
y o rlar!» diyerek beni a ld ıla r ve Yıldıza gft*
tü rd ü ler. P adişah sarayınd an talep olunan
kim senin e lb e tte b ir lü tu f göreceğim diyerek
m em nun v e m e sru r olm ası tab ii iken Abdül-
h a m id ir m ezalim i m alûm ve sarayı dpriılâ-
zab olmasına m ebnı seni saraydan istiyorlar
denilen z at eyvah m ahvoldum eviâd ve aya­
lim perişan hanem harab oiacak diye müte­
essir ve m ahzun olurdu.
tşte beni de Yıldıza götürdükleri vakit
böyle fevkalâde hav f ve telâş içinde idim.
S araya vusulüm üzde Abdülhamidin ciilÛBU-
nu m üteakip âleti mezalimi olup nüıayeti
öm rüne ka d ar birçok canlar yakan ve hanii-
manl&r h arab eden nedimi hassz, padişabl
S ansar M ahmudım adasına götürdüler. O ge­
ce orada karıapeler üzerinde yatlım ve ertesi
günü Zabtiye N ezaretinde en m üthiş müs-
tantiklerinden Fındıkhlı Cehennemi Meh-
rned Efendinin yedi tâzîb ve kahrına teslim
olundum , ol zam anın âdeti, m ühim adamla­
rı gece istintak ederlerdi, akşam saat birin­
den sahaha k adar beni istintak eyledi Gün*
düz bilâ istintak geçip ertesi gece yine istin*
ta k a m übaşeret olundukta bir yaver gelip
m iistantiki m abeyin dairesine götürdü. Bi.’
saat sonra av det eden kurnaz h erif istintaka
bıraktığı yerden başladı, aldığı emri bana
sezdirm em ek için sözü evirip çevirdikten
birçok tara fla ra sevkettirdikten sonra Avru»
padan bahse girişti, nihayet benim Berline
 ANSİKLOPEDİSİ
- 211 8 -
j duy'i , : : u lIt ' ~ : " î'"' mebni tfilti
i ğim i v o iid a ’ a h- kimler -i* KörijştÜPümii
| .srdu, ben bu , ;a ll.:in AbdüJlumıdin emri
jnahsusiJe olduğunu derhal teyakkın ederek
Berline azimet ve av-:!vfımi ! beyan
olunduğu veçhile ber beyan ve Ifacıe
e y l e d i m . B u ->ırad« m uştanı ik efendi evrakı
a h p mabejrine .fitti, iki saat -onra avdette
yine istintaka devam etti. 13u defa bana mü*
lâyifîlâne m ücm ele eyledi.
İstin ta k o lu n d u ğ u m m a h a llin b ir
s in d e b i r m u h a c i r i İstintak e d e n d i ğ e r bir
m i i s t a m i k biçareyi şiddetle tazyik v e işken*
ce e t t i ğ i n i v e h a t t â i s p e r m e ç e t m u m u n u gö­
züm* s o k a r a k i h r a k sûretîyle b ir gözünü
kör ettiğini gördüm , h erifin feryadı
eanhirâfi e tra fı velveleye verdiği h âld e hiç­
bir taraftan ehem m iyet verilm edi. B içârenin
ertesi günü d iri d iri b îr h u frey e ilk a v e def-
nalunduğunu h a b e r âldım (.’ ??>.
Ben bu h alleri ve birçok adam ların can­
larına p ire k a d ar ehem m iyet verilm ediğini
gördükçe kendi h ay atım dan k a t’ı ü m it etm iş,
nöbet barta da g elecek tir d i y e r e k l e r z e n â k
olarak kendi nöbetim i beklem ekte bulunm uş
idim. B ereket versin kiT P ren s B ism ark ile
m ülakatım m eselesi idam ei h a y atım a y a r­
dım etti» b eni ölüm den k u rtard ı.
istin tak ım üç gecede ikm al edildi. Sebe
bi tevkifim vakadan ü ç gön evvel A li Suav i
Efendinin bâlâda ay nen m u h a rre r varakasını
gazeteye yazdığım cih etle m eseleden h a b er­
dar olduğum a hükm edilm iş olm asıdır. E vra!' ı
istm takiye Meclisi A liy e gönderildi* O rada
ariz ve am ik te tk ik edilerek bu işte k at’iyyen
: malûm atım ve m ethalim olm adığı anlaşıla­
rak beraetle tahliyem in ik tiza ettiği derm e-
yan olunur ise de hassa ordusu m üşiri iken
geçende v efat eden ve ol zam an mahsusen
teşekkül eden kom isyon âzasından bulunan
Olüşir R auf Paşanın beyan eylediği itiraz
»»erine tahliyem iz icra olunm am ıştır. F ilv a ­
ki meclisi m ezkurda bulunanlardan Hakkı il­
tizam edecek b ir ik i zat v a r idise de mesele-
, 1 “in nezdiâlide nek ad ar ehem m iyeti olduğu -
nu bildikleri ve b e ra et hakkında İsrar eder­
lerse kendilerinin duçarı b elâ olacaklarını
âşikâr gördükleri cihette ihtiyarı sükû t eder-
^“ di. M azurdurlar.
1 Sultan M urad H azretlerinin bendegânı-
I t nin ve hijçok m uhacirin ve ahalinin derdest
c^jıı/gröup/meraKea^orum
BAStBET GAZCTfSt
v e ^ !. fi Vıirtır. b u l u n a n m evki;*
fin in a d e J ı m iç d ö r t y ü z e ibLâfc Ldi.
B u n l a r ı n istintak v t mııhekiîrneuTi için Ba*
h ı S e r a s k e r id c A l y a n a k Mu&tufu P a g a n ın r.
y a a e ti altında birçuk m üfciran v,*> f e r ik a n v e
r ic a li m ü l k i y e v e ılm iy e d c n m ü r e k k e b b ir
d i v a n ı h a r b i ö r fi te ş k il e d ilm e k te c ü m le m iz
B a b ı S e r a s k e r i d c v â k i T a s k ış la y a naklolun­
duk.
Orada i s t i n t a k v e ic r a y i m uh-’ikem ey*
ba#Jadılar. B i r t a r a f t a n b a z ı z e v a t v e btrç. :
e fra d ı a h a tt v c m u h a c irin d e rd e s t o lu n ara k
t e v k i f e d i l i r v e k ı ş l a d a k i m e v c u d u m u z hc~
g ü n b i r e r m i k t a r te z a y i il e d iy o r d u .
M evkufln m eyanında olup yüzde doksan
dokuzu bugün irtih ali dâribeka etm iş Ve be­
nim bildiğim zevattan elyevrn berhayat bu*
lunan S u ltan M urad H azretlerinin ikinci kâ­
tibi eîâdılı ulem a ve serâm edâm erbabı irfan­
dan olup H aJebe nefyü tağrib edilerek ora*
d a v efat elm iş olan Hacı H üsnü Beyin mah­
d um ları A vnullah v e Süleym an Tevfik Bey*
Jerdİr. Ihtim alk i m um aileyhûroâdan gayri
b e rh a y at olan v ardır. F akat ben bilemiyo­
rum .
Taşkışlaya naklolunduğum uzdan birkaç
gö n sonra b îr gece Babı Seraskeride fevka­
lâde b ir telâş görüldü. G eliyorlar, gidiyor­
la r, asker hazırlanıyor, sevkedîliyordu. N e
olduğunu cüm lem iz m eraka başladık. Aca­
ba bize rai b ir şey yapacaklar diye düşünü­
yorduk. Sonradan iş anlaşıldı. Aksaray civa­
rın d a b ir m ahallede sakin vc Evkafı Hüma­
y un nezareti m em urininden Aziz Bey na­
m ında b ir zat m hanesinde Sultan Murad le­
hinde b ir cem iyet in’ikad eylediği ol zaman
yeni yeni başlam ış olan hafiyelerden biri
tarafından ih b ar olunm asına m ebni bu teda-
rik â t m ezkûr haneyi basmak için imiş. B ir
m ik tar asker m em urini tazime sevkile Aziz
B eyin hanesi basılıp m evcut bulunan zevat
derdest edilerek bulunduğum uz kışlaya ge­
tirdiler. A rtık bafiyeler bütün bütün mey­
dan alm ış ve b ir çok ağrazı şahsiye kurban­
ları da h e r gün bize iltihak eylem ekte bulun­
m uş idi.
T etkikat ve m uhakem at beş buçuk ay
kadar devam eylediğinden cümlemiz bu müd­
det zarfında m czkıır kışlada m evkuf kaldık,
adam başına b ir ç ift tayin ekmeği veriliyor
ve başka b ir şey ita olunmuyordu. Mevkuf
 BASfRt — 2 140 —
buJundufuaıuz kişJada Geliboludan g e tiril
n iş olan m üşir merhum Süleyman Paşa ile
Ardahan vakam dan mütlehem Ka&ap Hü­
seyin Paşa da mevkuf idiler
Müşarünileyh Süleyman Paganın sebebi
levkJf vc Jtiıamı gûya meclisi mebusan ile
akdi İttifak ederek kumandasında bulutun
ordu ile Dersaadeie gelerek hal'e teşebbüs
eyliyeeegı tahakkuk eylemiş olması vc Rus-
ya muharebesinde vazifesinde tekâm ül et'
miş, haJbuki sebebi hakiki m üşarünileyhin
Sultân Azizin hal'i meselesindeki hizmeti idi.
D iv«jj barbde esnayi istintak v<? m uha­
kememizde geçen bir vakayı şurada zikret­
mekten bir türlü kendimi menedemedim,
çünkü o vakada ve yahut süzde ufak bir şey
ise de Ali Süavi Efendi vakasının tertibatı
ınahtusasını gösterir olduğundan şayanı d ik ­
kattir şfiyle ki:
Sultan Murad H azretlerinin bendegânın-
dan olup A li Su«vj vakasında zijnethal ol­
makla itham ve tevkif edilmiş olan b ir zata
esnayi muhakemede divanı^ harb reisi ta ra ­
fından; «Beyefendi, itiraf ve ikrarınız veçhi­
le- haberdar olduğunuz bu vakayı vukuun*
dan evvel hüküm ete ihbar ile ibrazı şada*
kat etm iş ve buna m ükâfaten m esanidi âliye-
yi ihraz eylemiş olsanız daha güzel olm az m ı
idi?» suali irad olunm akla m üşarünileyh:
«Evet ik rar ve itiraf ederim ki, bu m eselenin
zuhur edeceğinden haberdar idim , h a ttâ A l'
Suavi Efendinin böyle m ühim b ir işi d ö rt
buçuk m uhacirle görm ek m üm kün olm adığı­
nı bilerek birçok rical ve erkânı askeriye ile
görüşüp ittifak etm iş olduklarını ve k uvvetli
b ir fırka teşkil eylem iş bulunduğunu da b i'
Hyor idim. Belki huzzâr arasında m üşarü­
nileyh ile akdi ittifak etm iş zevat vardır, böy­
le mükemmel b ir tertibatın b ir v ak it yanlış­
lığından dolayı neticesiz batacağım üm it et*
mek keram ete m ütevakkıf idi, Blnaenalohy
velinimetim m enfaatine m uvafık olan bir şe­
yi ihbar ederek hıyanet etm iş olmağı erbabı
nâmus nasıl İrtikâb eder!?» demiş ve divan
heyetini baş eğmek auretile sükûta mecbur
etmiştir.
Bu zat diğer bazı rüfekagile beraber mu-
ahharen İdama bedel rotiebbeden kürek ce-
zasile mahkûm olarak nefyadllmiş ve men*
fasında vefat eylemiştir.
Mevkuf ve mehbus bulunan zevat ve ke-
h t t p r /f ^ p r g o 6 g f e .c <
İSTANBUL
so n m e y a m n d a n y ü z d e alimiŞ» m û e b b e d . y ir ­
mi: b e ş, --n beg, o n s e n e l e r n e fy e v e k a le b e n t­
l iğ e m a h k û m o d ilm iç o l d u k l a r ı n d a n mahkû*
m in i n g a y r i o l a n l a r t a h U y t e d il m iş v e biz-
t e r d e S u J .- y m a n iy e C a m ii ş e r ı f i cihe tind e ki
k a p ı n ı n ü z e r i n d e b u l u n a n k ış l a y a naklolun-
m u ş id ik : i ? e k i r a £ a bolumu*.
B i r k a ç g e c e s o n r a b i r t a b u r a s k e r ihzar
o l u n d u v e k ı ş l a n ı n ö n ü n e iki s ır a dizildi
C ü m l e s i s ü n g ü t a k m ı ş i d il e r , m a h k ü m i n i bu­
lu n d u k la r ı y e rd e n v ık a rıp bu » A e rin o r u ­
n a a l a r a k m â ş i y e n S i r k e c i is k e le s in e sevkey.
l e d i l e r . o r a d a h a z ı r b u l u n a n m a v n a v e k a y ık ­
l a r a m u h a f a z a a l t m d a i r k âb e d il e r e k tzKed»
d i n v a p u r u n a n a k l o l u n d u v e v a p u r sabaha
k a rş ı d e m ir a la r a k b iça re le ri m e n f a la r ın a
n a k le tm e k ü z e re B a h ris e fid c d o ğru tahriki
ç a r h ı a z i m e t e tt i .
V apuru m ezkur ile Istanbuldan lebid
edilen ler m eyanında bulunan b ir zat vapu­
ru n hareketini m üteakip cüm leye hitaben;
«B iraderler, bu gece bizim için leylei ıyddır!
B inaenaleyh ilânı m eserret ve şadümanj ede­
lim , C enabıhak şu m illeti muazzamayı başı­
n ın üzerindeki felaket ve belâdan muhafaza
ve halâs buy ursu n duasını isâli âsüman ey*
liyelim !» dem iş v e cüm lesi bu duaya âmin
h a n olm uştur.
B u cüm leden o larak ben de hiçbir kaba*
h a t ve m ethalim olm adığı halde Kudüsuşeri-
fe nefyolunm uş idim».
B A SÎB Î — O nbeşinci a sır sonlan ile on
a ltın c ı a stın ilk yılların d a yaşam ış bir ş&ir;
Ira n sın ırın a y ak yı b ir kasabada doğmuş,
genç yaşında Ira n a geçmiş, Molla CSm! j lt
M evlânâ N ev âî’nİn hizm etlerinde bulunmuş,
onlard an aldığı tavsiyenâm elerle vatanına
dönerek tk inci S u ltan B ayazıd zamanında
İstanb ula gelmiş, yerleşm işdir. Istanbulda fi-
s a r ı n ı s ü r a t l e d ü z e l t e r e k ş i i r l e r i n i İsta n b u l
a ğ z ı ile y a z m a ğ a b a ş la m ış t ır .
A r a b h a r f l e r i İle « y a r ı m » v e «yârim »
a y n i ş e k i l d e y a z ı l d ı ğ ı n a g ö r e ş u b e y ifi mu*
h a k k a k ki ş irin d ir, g ü z e ld ir:
Gcrçc kim d i r k r c ih a n d a Arife bir fiil J?l*r
 rlfr b ir g-üT y e te ra r b a n a y â rim jfttl
Ş u b e y iti de, o r ta n ın ü s t ü n d e blx şiir
o ld u ğ u n u g ö s te rir:
fj&l İ k i m a h m u r g ö z l e r ç r l ı r v l d f t d â r d r
İ k i n * r k l » d |r a ç ılm n j k jj^ H g ü lc â r d *
 .y y rK l^ IP P r iS t ___ — 2141 —
{,(1x sü n g e tird iğ i s ö y le n ir.
G üzel v e t a t ü k o n u ş u r, g ü l e r y ü z lü , jü h
tabiattı h i r n e d im k işi, m e c lis a d a m : im iş ;
jaltat f f u n m ° l * n te z k i r e s a h ih le ri b ü y ü k
bjr k u s u r o la r a k * a la c a lıh ğ m ı* k a y d e d e rle r,
dostluğa s a d a k a t v e veCâ b ilm e z im iş; m e c ­
m u alara g e ç e ce k lâ lîfe ie r j v a rm ış .
BlbL: Lâtifi. şuerft T e& iresi
I B A ŞK A N (Ali K iz n ) — Sanatkâr, iş
âdâmı; 1901 de Adatıada doğdu, Babası, mal
jnüdürü Hüseyin Beydir, O rta tahsilinden
sonra 1923 yılında devlet hesabına Viyanaya
( matbaacılık tahsiline gönderildi, orada m at­
baacılık M ektebinde dört sene tahsilden son-
ra 1927 de ihtisas diplom ası aldı, ve ayni
m ektebi profesörlerinden B raun’un asistan:
oldu. Bir sene kadar bu vazifede çalisdıktaıı
sonra memlekete çağrıldı, taahhüd ettiği
mecburu hizm etini yapm ak üzere 1929 da
Istanbulda D evlet m atbaası (Millî Eğitim
Basımevi) çm koğrafi atölyesi şefliğine tayin
edildi. M emleketimizde m atbaacılığın geliş
roesi yolunda değerli hizm etlerde bulundu.
1934 te yeni tedkiklerde bulunm ak üze­
re tekrar V iyanayg g itti; dönüşünde D evlet
Matbaası atölye şefliğinde, az sonra fen m e­
murluğunda bulundu; 1937 de istifa ederek
Ankaraya gitti, 1937 * 1936 senelerinde U lus
müessesi m üdürlüğünü yaptı, 1940 senesinde
Ankarada Ham di A rpag’la kollektif şirk et
şeklinde «Güzel S anatlar M atbaasum kurd u;
1946 da «Kudret» gazetesini çıkarm ağa ba--
ladı.
Ali Hiza B aşkan bilhassa Güzel S anatlar
Matbaasında çûk kıym etli san atk ârlar yetiş
dirdi, m atbaası da m em leketim izde bu sanat
yolunda ciddî b ir gelişm eyi tem sil e tti ki bu
rcmeaaesede dam ga ve posta pulu, tahvil &e-
nedleri, çekler ve buna m üm asil çok ince
dikkat isteyen evrak basılm aktadır (1950).
tkıfckı Göktürk
BASKI KOLU — Eski tulum bacı istilâ­
cı; emme basma bir tulum ba olan sandık
Seklindeki yangın tulum basında, tulum bayı
işleten ortadaki dem ir m ihverin iki ucunda­
ki delıkden geçirilen iki ağaç kül; yangında
tu kolların herbiri iki tulumbaca ta.vatmd.an
tutularak hortum a su basılırdı, yâni yangın
tulumbası bu ik i ağaç kolla ve dört tulum ba­
cının bâzû kuvveti ile kullanılırda Takım
yangına koM r iken baskı kollarını tu lu m b a
3rT>/group/merakediyorum
BASKIN
nm en genç uşakları. 13-15 yaşlarındaki oğ*
lanlar taşırdı. Takım kovalarına ve kovala­
nan lakıma yetişip geçme, tutma yUsünden
çıkan tıılumbocı kavgalarında baskı kulları
silâh gibi kullanılırdı; o K&man baskı kolları­
nı taşıyan çocuklar onları takımın en bâzûlu,
kavgacı, güzü pek ufaklarının ellerine verir­
lerdi.
BASKIN — Eski Istanbulda gizli fuhuş
ile mücâdele yolunda evvelâ «Mahalle nâ­
mımı» kıymeti kabul edilmiş, «mahalle na­
m usunun korunması» mahallelice müşterek
vazife bilinmiş, şiıbheli evlerin, başda mahal
le imamı bulunmak üzere mahalle halkı ta­
rafından basılması da devlelçe halkın hakkı
olarak tanınm ışdı; zabıta kuvveti, târllı kay­
naklarım ıza ve edebî metinlerim ize «Baskın*
adı ile geçen bu gibi vak’alarda halkın yanın­
da nâzım olarak y er almış, halkın aşırı feve­
ranı karşısında, baskında tutulan zânî ve sa­
niyelerin hayatını koruyarak zinâ suçu­
nun m ahkem eye ve cezanın da kanuna inti-
kaalini tem in etm iştir. <B.: Fuhuş; Bekâr
nizâm ı; B ekâr O daları; B ekâr H anları; Kol­
tu k ; y e n iç eri A v reti; Mahalle N âm usul.
E rkek yakalandığı kılık ve kıyafetle, ek-
seriya don gömlek, yalın ayak, esvabı ,ve pa­
buçları eiine, koltuğuna verilerek kotürülür,
teşhir edilirdi, K adının giyinmesine, hatta
feracesini giyip yaşm aklanm asına izin veri­
lirdi.
Zenpâreye dayak, salahiyet sahibi zabı­
ta âm irleri tarafından kollukda veya kara­
kolda atılm ış, attırılm ıştır.
Baskın veren zâniyeler hakkında verilen
ceza, um um iyetle latan buldan sürülmek, çı­
karılm ak olm uştur. Islâm şeriati, saniye için
ölüm cezasını ancak: «müsiüman bir kadının
gayri ırıüslim bir erkek İle zinası» suçuısa
koymuş, bu suçdan da, T ürk tstanbulun beş-
yüz senelik tarihi içinde yalnız iki kadın
idam olunm uçdur; biri XVII. asırda D ör­
düncü Sultan Mehmed devrinde ve Merzifon*
lu K ara M ustafa Paça sadâretinde .güzel bir
bezzaz yahudi genci ile baskın veren emekli
bîr yeniçerinin karısıdır; Rumeli Kadıaskeri
Beyâzîzâde fetvası ile SuJtanahmed Meyda­
nında toprağa gömülüp taşa tutulm ak sCıreii
ile öldürülm üştür (B.: Recim Vak’ası; Tunç
E jderhâ Zâniyesi); diğeri de XVIII. asırda
Üçüncü Su|>an Ahmed devrinde ve Nevşe-
 B A SK IN ______________ ________ ___ -
hirii Damad Fbrahim Paşa sadâretinde Gıi-
jnü,îDdâze denilen dilber bir e n se n i oğlanı
ile baskın verm i; bir kadındır, gizlice boğul­
muş ve cesedi denize a l ilm ik tir ıB : G üm oj
endize).
F«kal unutm am alıdır ki» O sm an im p ara­
torluğunun m utlakıyeti m utlaka ite idare
edildiği asırlarda, ayak takım ından uygun­
suz bilinmiş olanları büyük zât» ta âm irleri
idam ettirebilirdi; baskın verm iş, kolluğu
boylamış, fakat orsdan bir daha çıkam am ış,
boğulup eesedleri denize atılm ış pek çok
garib fahişe, bekâr uşağı garib yiğit vardır.
Istanbulda gizli fuhuş ile m ücâdele yo­
lunda m ahalle halkının şübheli b îr eve bas­
kın yapması, saltanatının son y ılların da ev­
velâ İkinci Sultan Ham id tarafın dan yasak
edildi. M eşrutiyet d e İse bu yasak, İstan b u l­
lulara baskım unutturacak kadar dikkatle
tâklb edildi; gizli fuhşa karşı m ahallelini gö­
zü yerme ahlak zabıtası ka&im oldu.
Aşağıdaki satırlar Serm ed M uhtar A lus1-
un U taniil Ansiklopedisine tevdi ettiğ i not­
lardır;
«Mahalleye hoppa m eşreb, h e r ne
kadar yeni konu kom şuya iç yüzünü belli
etmemeğe çalışırsa da o zam anki tâ b irle uy
gutısuz takım ından olduğu besbelli, şu n u n la
bununla gizliden gizliye İşi pişiren b ir taze
dul, hattâ bazan beraberinde hısım akrabası
geçinen b ir iki genç kadın taşınır, e tra fa sez-
dirmemeğe çalışarak abş verişe g irişirler.
Gece etrafı kollayarak usulcacık içeriye
adam alırlar.
«Mahalle kahvesinde ih tiy a rlar fiskosu
tu ttu ru r;
— Tüüiil, yazık be., b u m ahallenin deli­ rü k le g ırtla ğ ın ı tem izler, y e re okkalı b ir tü­
kanlıları ölmüş de haberim iz yok., bizim za­
manımızda olsaydı evin cam ım çerçivesini
indirir idik, k a n la n da palas p andıras bu m a­
halleden dehlerdik.. yahud gözleri d ö rt acar,
evi gözetler, zanparalar içerde iken im am ı
m uhtarı zabtîyeyt alır, evi basar, hergelerle
kaltakları önümüze k atıp karakola d ayar­
dık^ bu hâle taham m ül edilmez, n u r topu
gibi kızlarımız, tüysüz tüysüz kız gibi oğul­
larım ız var, onların yüzleri gözleri açılacak!..
«Delikanlılar gayrete gelir, tırıs gider­
lerden b ir ikisi kundura ve yem enileri çıka-
rıb atar» yalın ayak dışarı fırlar, ceblerine
taş doldurm uşlardır, mâhud önünü boy­
2 1 4 1 — ________ _ __________________ İSTAMBOL
la rla r. bir, bilem edin iki dakika, evin bütün
cam ını çerçivesini şang ır şangır yere indirir,
yalın ayakların tab anları yağlı, kaçarlar. Bu-
tü n konu kom şu pencerelere üşüşür;
Oh olsun!, k a lta k la r taşlandı işte., to
şallah defolub giderler artık t. diye çeneler
açılır.
♦ile rid e k ile r m ahalleye rezil ve nısvay
oldu dem ekdir. Y üzleri pek sıyrık değilse o
gece piliyi p ırtıy ı toplayub e rte si günden le-
kİ yok m ahalleden basub giderler. Bu gibiler
esasen p o rta tif tarzd a oturm ağa alışkın, eşya­
la rı birkaç yatak, üç d ö rt kap kacak, çanak
çöm lekden ibâret- G itd ikleri yerde de ergeç
başların a a y ni âk ib et gelecek. İstanbul İçin­
de dolaşm adıkları m ahalle yok-,
«T aşlanm aya, dedikoduya m etelik ver-
m eyen pişkin y o sm alar k ılın ı kıpırdatmaz,
ev sıv ıry a İşler. H erkesin gözü kirişdedir, ma­
hallede iç g üç b ıra k ılır, ten h â viraneden, ka­
fes ard ın d an , çitlenb ik ağacının dalından ev
göz hap sına a lın ır.
«G ecenin b irin d e m âhud evin kafesi, per­
desi ark a sın d a n b ir e rk e k gölgesi sezilir, na­
sılsa ku v v etlice k a çırılm ış öksürüğ ü duyulur,
yah u d z an p ara h e rif k afay ı fazlaca çekmiş-
d ir, te d b iri m e d b in u n u tu b a şk a gelmiş, nâ-
ra y ı basm ışrîır. G özleyenlere g ü n doğar.
«Z am para y ak alan acak v e karılarla be­
ra b e r p a ra la n verecek î. Becerikliliğine
gü v en en h em en seğ jrd ir, sokak kapusunun
h a lk a ların a b ir sopa sok ar, yahu d halkaları
ku şağ ı ile b ağ lar, içerden açılm asın diye. Bir
ik i k işi de k a ra k o la koşar. Ö nde polisi beko,
im am , m u h ta r, a rk a d a b ir oçm 'i gafir, kapuya
d ayanır. E v v e lâ İm am E fen d i b ir iki öksü­
k ü rü k F ırlatdıktan so nra ta k ta k ta k f kapuyu
ç alar:
— B aksana kızım , b iraz aşağıya g e fr
m isiniz?..
«E vde ışıkla** aSnm iî^ ses sedâ kesilmiş,
ç ıt yok. İm am E fen d i b u se fe r ciddi b ir ta*
v ırla, m ezar başında, tpllfin v erdiği misilli,
peşindeki!ere yavaşça so ra r;
— N e b uy u ru lu r?.. Y anlış kapu çalmış
o lm ayalım ?.
« S uâlin sebebi v ar, im am olduysa melek
değil y a insan, taze d ula bitiklerden, fırsatını
bulm uş, İçeri g irip k e yfîn i sürm üşlerden,
tm am ın b u sualine a tıla n la r olur, gölgesini
http://groups.google.
r AygQCLOPED tS İ
pu olur m u ?- Yemin yemin üstüne:
_ Yanlışımız yok . burast-
— 2143 -
görmüşler, öksürüğünü işıtmUJcr. yanlı- k a­
«K*pu açıldı* n e âlâ, açılmadı mı, omuz-
Itnarak paldır küldür indirilir, kalabalık içe*
rije huryâ.. dalar.
« Evde kadınların elebaşısı her kim ısı»,
eli bayraklılardandır, eteğini başına çekmiş»
jjovuna verişdirroede:
U tanm azlar arlanm azlarî. katim ka­
dıncık oturanlardan n e isliyorsunuz ayol?..
nâ mahrem y ere nasıl giriyorsunuz?., hepi­
niz pişman olacaksınız., bakın size b ir ırz na-
muş dâvası açalım da başınıza geleceği gö­
rün-.
«Bu yaygaraya frutek asılmaz» köşe bu­
cak bir b îr aranır, taranır.. A yakyolum ın,
gusülhânemn, yatak y ü k ünü n, göm m e Enez
küpünün İçi bile gözden geçirilip,
«Zampara tahtapoşdan erik ağacına a l
layıp bitişik viraneye kapağı atabildiyse ne
inutluu Hoş orası da boş bırakılm am ışdır,
kollayanlar bulunur.. K açam adı da yakayı
eîe verdi diyelim , sille, to kat, tekme* yum ­
ruk. ayağına pantalonu çekem ediyse, don
gömlek, baş açık, yalın ayak» p ilisini pırtısı*
nı koluna v erirler, evvelâ karakola, oradan
da ayni nîm ü ry an h ald e zabtiye nezâretin e
götürülür, yosma ile m eyân eri koca k a rı fe­
racelerini giyerler, zanparan m yanında^ çc
Juk çocuk da dahil m ahalleli peşlerinde, p as­
kalyadaki m askara alayının b ir başka tü rlü sü
«Zampara apiko ise postu kap tırm az, s a n ­
sar gibi kaçar, ele geçmez. E rk ek yakalana­
mazsa kadına dokunulam az.
«Zanparanm tam pişkini ise, azıcık da
bozuğuna güvendi m i, baskıncıları m erdiven
başında kendisi k arşılar:
— Dışarda kim se kalm asın, hepiniz girin
içeri.. Allahın em ri ile şu hatun u alıyorum ,
fotam Efondi, d e rh a l kıy nikâhım ızı, m uh­
terem m ahalleli, sizde şâhid olun~
«Verileeek cevab v a r mı ? A layı şapa otu*'
nır,..*\
Istanbulda eski fuhşu çok iyi bilen, ve
hattâ m illî kütüphanem ize »Fuhşi a tık =
Eski fuhojk a d ı ile çok şirin ve pek kıym etli
Ölmez b ir eser bırakm ış olan koca İstanbullu
Ahmed Rasim, *Hı geçen «serînden ay rı «Bas*
kın» serlevhalı b ir m akaalesinde gençlik dev­
rinin zenparelik yollarını şöyle anlatıy or;
tt/group/merakediyorum
tO sam anlarda zenpârelik, umumhâneci*
BA SKIN
)ık tki k ıa n i syrilm ışdı B irine t İslâm zen-
pâreliği» (yani m üsiüman «lûftelerle yapılan
AlcftıK difterine «karşı ta ra f hovardalığı*
(G alata ve Beyoglunun gayrî m uslim fâhı*
çelerine gitm e) denilirdi, lalan» zenpareligı
tehlikeli, yâni baskınlı, karşı huvardalık i--
liberta İdi.
«Gerçi İstanbul tarafındaki Acem. Hur*
müz, Kaym aktabagı, B ahri. Mumcu Ahmed
veya Zln&yokuşu gibi nam larla şöhret bulmuş
um um hanelerde d e (B ütün b u isim lere bakı­
nız) o zam anlar Zabtiye K apusu denilen in ­
zibat idaresi kodam anları İle uyuşulduğu tak­
dirde saz bulundurm ak, sabahlara kadar ol*
dukça sessiz âlem ler yapm ak m üyesser o lur
ise de h e r halele işkilsiz oturulm azdı.
«Şim di R andevuevi denilen gizli fuhuş
y e rle rin e o zam an lar K oltuk denilirdi, kadın
veya e rk ek herhan gi b ir şahsın işlettiği kol­
tu k la r, gizli e v le r cidden tehlikeli îdi. B ura­
la ra girm ek için (bu âlem lerin nam Uların­
d a n ) A rif m erhum un dediği gfbi:
. — İn san ın kendisinden bü yü k yüreği
olm alıydı. Ç ünkü tükürm eden tu tu n d a d a r­
ba, cerhe, h a ttâ k a tle varıncaya k adar envâi
vu k u u a t h arita d a yazılı idi. M ahallelerde Göz­
cü kısm ının, - Bıçağım hakkı girerim .1, de-
y ü b d e girem eyen to y delikanlı takım ının
tarassuflâtı, nam uslu hekcı, saka, bitişik ve­
ya karşı hâne h alkının tefehhusâtı* dostunu
kaybetm iş belâlı b ir h erifin taşlam a, zorla­
m a, kap u tekm elem e, uzun, sağanaklı n âra
atm a:
— Y a aç., y a şim di tu tu şd u ru n ım !.
vadisindeki teh didâtı velveleler uyandı­
rır, m ahalle ih tiy arlarım , kahvehanede im a­
m ın başına yığar, bazan o evde zanpara bu*
lunduğuna d â ir sen edler teati edilir, ondan
so n ra cem aat, önde civelekler, delibaşalar.
kabadayılar, curcunabazlar olduğu halde yo*
la düzelir, gelüb evi basar, avam tâbirâtın*
dan olduğu üzere b ir çıngar çiköT, b ir vâvey-
lâ kopar. T u tulan larla b erab er umum hâneci
zabU yeler, polisler refâkatinde karakol ka­
rakol, tâ Bâbızfrhtiyeye k a d ar gider, şahsa
göre m uam ele dev ri olduğu için y a gid er git­
m ez evine döner, ya tevkifhaneye, m erivül-
h â tır odalarına, polis koğuşlarına verilir, el­
hâsıl yirm i dö rt saatden üç güne, b ir haftaya
kadar kalırlardı. B unun en dokunaklı tarafı.
 BASKIN -vu
k efalet için m ahalleye yollanm ak idi ki b ir
nevi te şh ir cçzâsı dfnvckdi**
A hm ed H atun bu m a k a le s in in »İt ta ra ­
fın d a f u flrin fık ray ı naktediyorv
»Şem si B ey nâm ında v a k tiy le e li ayogı
tu ta r, k u v v et v e cesârcti ile nem kazanm ış
b iri m ahallesinde boşalm ış b ir konağ ın b ek­
çisi k ad ın ile h e r nasılsa u y u şu r, d â im i b e ­
ra b e r bulund uğ u B eh ir B ey nâm ın d a k n n b u r
b ir a rk ad aşı ile b e ra b e r bu konağa k a d ın la rı
a ta rla r, güpe gündüz g irm ek h esab a g elm e­
diği için geceleyin y a tsıy a d o ğ ru k e n d i e v in ­
d e annesinin ç a rşa fla rın d an b ir in i g iy e r , k an
b u ra da g iy d irir. M esrur tanırım daki s iy a h i­
n in elin e d e b ir fe n e r v e rir, m isafirliğ e g id e r
gibi. ayaicdA îâ k o n y â la r ijk ır tık ır y ü rü y e re k
çal k a p u :
— K im o?
— A ç H alim e H anım , biz g e ld ik !.
— Hoç geldiniz, sefâ geldiniz., b u y u ru n
buyur un !. ..
«îçeri g ire rle r aına kap u b ir d ü rlü k a ­
S O ilu n
(Roln>; Münif FeJıinı)
http://groups.google.cof
- 1STANBÇL
panmaz. İlerler, k ilid in i, lu rg im ın u zorlar­
lar, h atla kol dem irini y o k la rla r, kapamak
m üm kln olm az. B ir aralık iiy â h i mesrur
elindeki feneri kapunun kapanacak kanadı,
nm a ltın a doğru (u tar, b ir de bakarlar ki ka­
lın , d e m ir b ir so p an ın ucu, m ıhlannuy gibi
d u r u y o r E trafdan da k o ku tm alar, sesler yak­
laşır. Kapu itilir. İm am Efendi, muhtarlar,
le h liy e çav u şu , m a h a lle li (ire rle r, kapu tki
b in a n ın ta ş m e rd iv e n i ara am a d o larlar, Bek­
çi k a d ın $ « ;k ın şafk m «orar:
— im a m E fe n d i, n e g eld in iz?
— Sen bilm iyor m usun?!
— Ben n e bileyim ?
— İçerde erkek v a rm ış görm üjler.. (ar­
kaya d ö n erek ): G ördünüz d e til m i? I 8 s
yo k).
— Â ... A ..- A ... A y şim dj bayılırım!.
E rkeğin bu fada n e işi varm ış!?
— B ilm em kızım , öyle d iyo rlar.. (Şemsi
ile re fik in i g ö s te re re k ) b u n la r da erkekler
İçin a lıy o rla rm ış ...
 AySİKLOPEPİSt
— 2145 —
— Ay&J İmam Efendi., ben onları lam-
gtım. b i l A ^ görmedim de., on lar geldi,
^2 de geldiniz» fakat madem ki benden şub-
ge Mİiyorsunus» buyurun girin, erkek değil,
kokusunu bulursanız ne yaparsanız yapın!.
Diyerek litrey e litrey e taşlığın üzerine
dyyrlı bayılınca o tarafa koşan koşana!.
«Şernri Bey derm iş k i:
—. Bizi kadın sandıkları o k ad ar İşimize
yaradı kİ herkes o tarafa doğru koşunca K an­
dıra dedim k i: - A rkandaki çarşafı a ti. ben
de attım. İkim iz birden kalabalığın içine g ir­
dik, karadık. B en m uttasıl soruyor idim :
__Ne v a r? N e oldu
M a h a lle li o ld u ğ u m iç in t a n ı y a n l a r :
__Bırak Şemsi B ey m üb arek gecede bir
yanlışlık oldu?. a yansı vah. seherde eyvah, kuşlukda illallah,
— N e gibi?
— N e gibi olacak, guyâ gündüz bu ray a
erkekler g irm iş imiş, zavallı kadıncağızın
namusuna...
«Bu aralık uçeride b ir vaveyla kopdu,.
meğer bizim kiler odada yap ılı y a ta k lara gir*
mişler imiş, m ahalleliden b ir kaçı ellerind e
fener içeri girince ikisi birden avazları çıktı­
ğı kadar:
— Hırsız var!, yangın v a r|..* iiy e bağrış­
mağa b asam ışlar.
Bu feryad, bahusus yangın v a r vâveylâsı
biiıün m ahalleliyi ayaklandırdı. Gecelik en*
târtai, kürkü, hayderisi, abası elinde fener
gelen gelene.. İm am bağırır» civar evlerden
kadınlar, çocuklar haykırışır.. zabtiye çavuşu
şaşırmış,, bir kumu İh tiy arlar da:
— Geceleyin bu ne rezalet ?. elin fakir
kanamdan ne istiyorsunuz? şuracığa sığın-
dün akşam yiyeceği1yok İdi de ben gön-
derdim., günah değil mi yine o çapkın Aziz
mi bu işi ç ık a rd ı'?
«Velhâsıl o patırdı, o kargaşalık içinde
bizim siyfchi M esrur kurnaz davranır, çıkar­
dığımız çarşafları koltuklar, eve döner.. Biz
takım lâlfe konağın kapusundan çıkdık.
^ fiyle getirdi ki kimde fark ına blJe varm adı.
«İhtiyarlardan birine Çapkın Aziz yolda
dermiş k i;
— Yanlış davrandık l. biz o çarşaflı ka­
dınları kaçırmamalı İdik!
O zaman K anbure B ekir dayanamamış,
demiş ki:
— Kaçırmaya idin n e yapacakdın?
n /group/merakediyorum
ba sk m
— O nları tu ta r aabtiyeye verirdim -
Öyleyse gel benim kanburum dan
tut*,.».
Aşağıdaki satırlar da Ahmed Rasâmin
gençlik yanlarındandır» M âlümata yazdığı
«Şehir M ektub)arı''ndan b ir parçadır:
«Aşıkaane görüşmeyi severim, o ne tat­
lı şeydir!, o ne şâîrâne sohbettir.! Naz. cilve,
işve, girişme, arada b ir bftse, vefadan baht»,
cefâdan şikâyet, bazan gıdı gıdı, kahkaha,
hande, açılıp serilme, mendil çıkaracağım di*
ye göğü? göstermesi, göz süzmesi, iç çekmesi,
yürek urm ası, geliyorlar diye korkma, ürkme,
saklanma, etrafı dinleme, nefes tutukluğu, si.
nede güm bürtü, gönülde üzüntü, Icok kota ge­
ziş, ağaç altında oturuş, akşamleyin âh, gece
öğleye doğru mâşâllâh, ikindi zamanı yine
gelirim inşallah!. Baharda Kâğidhâne, yazın
sular, sonbaharda Fener, kışuı Bonmarşe~
İşte bunların cümlesi başımdan gelüb geç
m işdir de ne kadar tatlı olduğunu bilirim -
Gerçi İşin içinde baskın da var. Baskına da
bayılırım. H erifler insanın üstüne ejderhâ
gibi gelirler. A rtık İhtiyarları dinleyin; ka­
d ın ise:
— K ızgınlar L
E rk ek ise:
— Edebsizîerf. diye tükürürler.
«Lâkin bu hal ekseriya ağız sulanmasın­
dan imiş, Hele m ahalle beylerine fenâ halde
canım sıkılır., B um î. disen mumdirek olacak
veyâ ta aşağı mahalleye kapağı atacak olan­
ları bile bulûğa ermemiş çocıık sedası pes se~
dâ ile:
— Bizim mahallede böyle şey olur muy­
muş!. enâilere bakın., ulan karıya bak A h­
ı r ed, aynalı be.r„ gibi sözlerle iş görmece
başlarlar».
Ahmed Rasim «FuHşi Atik-* d e de bir
kaç baskın sahnesi nakleder; birisi Muzaffer
Bey adında bir zendostun macerasıdır, Adu
zât û zam anlar toy bir delikanlı olan istikbâ­
lin büyük m uharririne başından geçen» soy!**
anlatıyor;
« H er zam an bizimki ile (bizimki dediği
oynaşı olan yosm adır) H ürm üze (Hürm üz
namlı randevucu) gideriz, yemek içmek da­
hil olduğu halde on mecidiye veya iki fran-
sız veririm, rah at ra h a t eğlenirim, istediğin
kadar mastika içı çorbası, eti, sebzesi» pilâvı,
 BASKIN — 3 H 6
tatlısı mükemmel, lemiz yatak, temi* gece­
lik...
«Geçen hafta Süleyman geldi, m al bul­
muş mağribî gibi bana geceliği bir liraya bir
ev bulduğunu söyledi, allem e tti, kallcm e l­
li, zihnime girdi, ertesi akşam oraya gitmeğe
karar verdik, saat birde (saatler hep alatu r­
ka, saattir) Y e ş iltu lu r o b a ’d a birleşecek­
tik . Süleyman gündüzün kendisininkini, be­
nimkini bulacak, onlara evi gosterecekdL
Yarım binlik rakı aldım, tam vaktinde Yeşil-
tulumbaya geldim ki Süleym an gelmiş, beni
bekliyor, o da öte beri almış, elinde b ir pa­
ket, A ksaraya doğru indik, A ğayokıifuna
saptık, bir sokağa girdik, çıkdık, karaniıkda
göz gözü görmüyor. Süleym an b ir k ibrit çak­
di, parola!, b ir daha çakdı» bu d a parola!, yü­
rüdüm) kapu a ç ılır açılmaz daldık. Y ukarı
çıkdık, küçük bir ev... bakla sofa, nuhud
odalar, arka tarafdtkl o d a d a m eclisi kurduk.,
bereket versin id soyunm adık!, b ir kaç dâne
parlatdik parlatmadık, sokak tarafından kuv­
vetlice bîr öksürük geldi, ev sahibesi birden
bire bizim odadan içeriye girdi, lâmbayı kıs-
dı. Sükût!.
«Yüreğim oynamağa bağladı, aradan beş
dakika daha geçdJ, bir öksürük daha!, Süley­
man sokak tarafındaki odanın penceresinden
dışarı bakdı. bir müddet kulak verdi, bize:-
Kimse yok, dedi, gaaliba bir sarhoş!.
«Ben de o odaya girdim, bakdım, b ir şey­
ler göremedim, ama neş’em kaçdı. N erde
Htlrmüzdeki serbestlik, nerde bu yü re k oyna­
ması!. Birkaç defa içimden çıkub gideyim de­
dim, bizimkini nasıl bırakırım, racon değiL.
«Biz rakınm hızı ile yine m uhabbete dal­
dık. hatta b ir ara usul usul şarkıy a bile gir*
dik, Sftleymantfikl pek İyi oynar, onu oynatı­
yor idik..
€ Ey sahibesi b ir daha telâşla girdi:-
Aman lâmbayı kum , sokakda üç d ö rt kişi
geziniyor!, dedi.
«Meclis kulak kesllmişdi, benim kilerde
de b ir çınlama, b ir çınlam a!
«Ev sâhibesi tekrar göründü:» B eylar,
hanım lar, batılıyoruz1., yukardan beş a ltı fe­
nerli geliyor, herifin biri de kaponun halka­
larına asıldı L demeğe kalmadı öteki odanın
b ir İki camı şangur şungur kırıldı. Eyvâh!.
«Dışardan sesler peydft oldu:
— Aç!.
— tSTANBUt
_. Aç n e kelime., kır!.
— Güm., güm!..
«K apuya tekm eler iniyordu. Şangıır,
şungur!., ö te k i cam lardan b ir kaçı daha kı­
nlıyordu. Bizimki m inderin üstüne düştü,
bayıldı, Süleym an hirra kadem basdı. Ev û .
hibesi avaz avaz bağırıyor, bekçi de bâr baş.
dan sopa vuruyor. Ben şaşırdım . Elim aya­
ğım zangır zangır titriyor. Yirmi yinnibeş
kişi kapunun önünde bağırıp çağırıyor:
— Aç kızım aç!, imam efendi.
— Aç diyorum sana, aonra fena olacak!,
buda polis efendi.
«Kapu gıcırdıyordu, odadan nasıl çıktığı*
m ı bilm iyorum , kendim i yandaki odaya a*,
tim , fen erlerin ışığı yardım ediyordu, bak-
d u n k i bağçe üzerine b ir oda, ön penceresi
b ir çardak d u v ar üzerine açılıyor.. EğiM i^
h ık m ık om uzlarını kurtard ım , çardağın beni
çekeceğini tah m in ediyordum , Büzüldüm,
kendi kendim e b ir daha koltuk mu, tövbeler
olsun diyordum .
«K apu kırıldı. B ir velvele, b ir gürültü..
— Y u k anya!.
— Bekçi, sen bağçe kapusunu tu t, kaçır*
m a hğ!.
— A li,'M ehm ed, N uri., yukanya..
— F e n e ri g etirin !.
— D u r, ilerlem e!, belki herifde makina
v a rd ır! (m akina tabanca, bıçak)
«Ç ardakdan d u v ar üstüne geçdim ama
b ir ayağım çardakda.. n e k ad ar fenerli varsa
içeriye girm işler, sokak zifiri karanlık., evin
içi alan taran..
— H ah., k a rıla r burada!.
— U lan b iri bayılm ış!.
— A ynalı gacaym ış be!.
— N erede »seniy çıkın î. biz bulursak fe­
n a ederizî-
— Y üke bakdın m ı?., tavan arasım a ra ­
yalım !.
— M erdiven getirin!.
— D avranm a!..
«Benim çardağa geçdiğim odaya giriyor
lar„ fenerlerin ziyası beni gösterecek., ne ol*
du hala bilem iyorum , gûya b iri beni arkam*
dan itti.. N ereye düşsem beğenirsiniz? ta bek*
cinin beyni vâlâsına! H erif:- Elhe! diyerek
sopayı atınca tab anları kaldırdı, ben de ken­
dim i toparladım , ben d e kaçıyordum h ir. 80 -
kağın başına gelince hatırım a H ürm üz geldi.
http://groups.google.

— m ı —
g ıp u y -i a ç tıla r g ir d im . ü ç d ö r t f e n e r l i k o ş a
-a g eçd îJer:
— Ah hergele ah . kâçdın ha!.
_B et ona müsiüm an m ahallesinde aal-
ja a g o * » i m a s ı n ı g ö s te r ir d im ! .
E ^#k bekçi!, herifi m ahalleden at-
» a h ..
diyorlardı*
Gene Ahmed K arim ikinci baakm mace­
ra m bir Şâdi Beyden dinlem işdir:
«Köprüde Ü sküdar G azinosunda otu ru­
yorduk.. İki iyene kadın v apura doğru gitti­
ler.. yanımdaki arkadaşım L ütfi B ey Ü skü­
darlıdır. bunları gordii. ben d e gördüm , güzel
şeyler.. H aydi şunları tâk ib edelim dedi. V a­
kit geç dönemem dedim. B ende kalırsın de­
di» bel kİ de biz onlarda kalırız...
«Vapura binerken onlar d a bizi gördü,
biri gülümsedi., yolda vapurun kenarından
bakifdık.. Ü sküdara çıkdık, biz geriledik, on­
lar ilerilediler, B alaban tarafın d an D oğancı­
lara doğru çıkdık. Tenha b ir sokakda d u rd u ­
lar, yanaşdık, dediler k i:- Bizi uzakdan tâ k ib
edin, saat birde girdiğim iz eve gelin!.
ıSözmü? söz?. Gitdik, gitdik. b ir yokuş
çıkdık, dir daha çıkdık, sağa döndük yürü*
dük, tâ Selimiye taraflarında, içinde beş on
mezar taşı görünen bir virânenin karşısında­
ki eve girdiler., saate bakdık onbir buçuk.,
nerede vakit geçirelim?.. Balabana döndük,
bir meyhanede ik ile r üçer içdik.. yarım oldu.,
çıkdık, saat bir., biz kapu önüne vardık, e t­
raf tenhâ., girdiğimiz evin bitişiğinde bir ev
daha var..
cGüzel bir ev, kısmen deniz de görüyor.,
virâıteye karşı odada oturduk.. O k a d ar ıssız
yer kİ çit yok., baskın kimin h a tırın a gelir.
Gecelikleri giydik, o odada rak ı m asasının
başına geçdik.. zâten b ir az da m aya var..
«Aradan b ir saat geçdi geçm edi viraneye
doğru İki tarafına sa İlana sallana koyu b ir
SĞlgetıin gıtdiğinl, b ir şeyler söylediğini arab
hittnetci geldi haber verdi. H erif eve en ya­
kın mermerin üzerine oturdu, kalın sesiyle
dedi ki:* Bir mâni söylerim an larlarsa an*
laflar..,
*Ktitü b îr m a k am la ça p k ın ağ zı b a ş la d ı:
Adara a n a n , adam am an... p ara w
Cebimde üç m ccldi;? o d kura? yilx « t varcı
v»r
9a beatm karcımdaki «irde bir cilt zanftara
n/group/merakediyorum
BASKIN
dedi ve kalkdı. Birbirimize bakıldık. Ev iâhi-
beaini telâş alm ıştır tir titriyordu:
Eyvah nâmtısum mahvolacak!
Lülfİ bana dedi k i:
— Biz ne duruyoruz?
— N e yapalım ?
— G iyinip çıkalım..
«öteki odaya fırladım, evvelâ
ayağıma, pantalonu bacağıma Ye­
leği. ceketi giydim, gömleği, boyunba^u; •'.ut­
tuğuma aidim, fesi unuimuşdum, Lulfı yjy
lem ese baş açık çıkacakdım...».
Yine «Fuhşi A tik» de, b ir baskın juıVıfi*.
sini de Ahm ed Rasim in pek sevgili arkadaşı
Faiz a n la tır (V ak'a S arıyerde ge çe r):
«Ben okluğum yerde «izmişim. r:«
kad ınlar a nlatıyor - uyandırm ak m üm kin ol­
m am ış m eğer b en u y u r iken evi basm ışlar,
nasıl olm uş bilem iyorum , uykum un arasında
tartakland ığım ı d u y ar gibi oldum , b iri bağın»
yordu :
— K alk., h ayd i bakalım küçük bey!, zan*
p a ra bey!., diyordu. B una b ir başka ses daha:
A ç ç ö lle rin i srv d lc e ğ lıtı b a h tım u y a n s ın
şark ısın ı ilâve ediyordu. B aşım ı kaldıram ı­
yorum k i; nih ay et İki kişi beni kapınca doğ»
ru jttu la r; kendim e geldim , b ir d e n e bakayım ,
oda hınca hine dolu, karşım da b ir sarıklı, el­
le rin d e fen er tu ta n p o tu rlu b it iki genç, gü­
lü p duru yorlar. S ordum :- N e var?.. Polis de­
dik !;- B asıldınız?»
H alâ anlayam ıyordum . İm am atıldı:- Yi-
diğin h altın sonu!, zâten uyku beynim e sıç-
raıru şd ı:- Senin yidiğin h alt benim kinden
büyük!., diyerek üzerin e saldırdım . Polis tu t­
tu :
— Y ok am a, eğlenm eyin!., dedim.
— E ğlendiğim iz yok, alay ediyoruz...
«İm am bunun üzerine ağzını açdı.. çap­
kınlar, edebsizler, utanm azlar, burasını ne
zan ettiniz diye bağırıyordu.
«Bir de evden çıkalım ki!., b ü tü n S arı­
y e r ehâlisi iki keçeli durm uş, seyrediyor, ço­
cuğundan tu t aksakallısına kadar cümlesi
mevcud.
«önüm üzdeki Ud kişi gaz tenekesi çatı­
yor, b ir ala alaheydlr gidiyor! A rad a bir fe­
n e r yüzüm e kadar yükseliyor, b ir ala elahey
daha!..».
Bibi: Ahmed Rai im. ru h |İ atik; Ahmed Ra-
sim. Muharrir bu ya.-; Ahmed Raslm. şehir mefc~
tuplan, iv- S. M Alus, Not.

«ASKIM D E S T A M U U U
BASKIN DESTA.M.AKI — laU nbutun
günlük hayatında, uygunsuz takım ından yon­
m a kadının evine g a lic e erkek alm ası ve zen-
paresi İle beraber m ahalle halkı tarafından
basılması, küJM nl m eşreb şâ irle r İçin zen ­
gin bir mevzu olmuş ve bir takım Baskın
daatanları yazılm ıştır. Bu destan ların en gıi-
sellerinden biri ondokuzuncu asrin rind me$.
reb kûtfıAaJ şâiri B eşiktaşlı Ged&E’nin (B .
Cedai, B ^ jk U jJj) kalem inden çıkm ıştır, 23
lu t’a olan bu m eşhur destan $udur.‘
1- Aid» b r n l b u gam b u d r i^ İi e/kâr
üo n ifl dedi v a r l«® çargı p a zarı
B ulurum kendim e b îr roütıaaJb j& t
A n ifa terkey leH m nılm üs u 4 rı
Z G n n r k f d buldum b en b ir tA ıe e lv a n
P e şin e d ü fto m h«m h a li b fr « a m a n
B u rn a h e n ü z e ^ ri k a ş ı de k e tn a n
Rûberû «elifler etffm Işn m n
3- Y â r ile eyledik te n h â d a üuhb«<
Dedi h d bu ffeee g e lirse n e lb el
Dedim e ; e fe n d im e lm m sı m innet,
A adü tâx lf kıl<lj se m i ii clv&rı
(Resim : M û a tf F ehln ı)
f
— 2148 — İSTANBUL
V4r Ilı* u ğ ra d ık b ir le n h * y«U
V an 7 M U g u ru rd u k kol t a l i «ala
lir d i rfd lrO tr k e n d in ha*a «ola
V * r» m i » b u ld u k K u ç u k p » ı* r*
(««rdııo m n r fm d itn g e rd u n m u r r |
K ırm ızı b oyalı k ı f ^ ıl yeni
fia a i uı,r k a a u r f w W lm *en!
fiAjct çokça crUr fi trm fM trı
Saat iı^tr (.ıklım eFtault fMur
Arfc;«n» d u*lu h^m b tr «uru ne fe r
A drU Jr h u ^ cli 1 KÖftlınur fm ^ r
K u p u n u n u n u n d e k ıld ım k a r i n
F it fl*ke tik in i a ld ığ ım sa m a n
A şa ğ ıd a be k le rm l* o « r v d it f n can
K upayı» a ç u p ı m am an
M rrü iv rn d e n çık ım ı p a t p a l yukarı
O d a k a p u a u n d iu ı b a k ! im kİ so fra
U fd lm m f l la a m rü m b iı^ h r su n ra
Mezvyt t a r a to r u İfteeclk d o ğ ra
N âzik elkrij]** ıtofdu İMyarı
B cs cm b â d e v e rd i »1 aim ln bilek
ü r d lm k e y fim ta m a m ey mUM m rlrk
$ îH e îe r a ç ıld ı k o ş tü y ü dö^ek
Baskın
http://groups.google.cop
Ü ç ç i f t e k a y ı k d a İ s t a n b u l H a n ı m l a r ı ; X I X . a s ır .
( B r t n d c z l ' ı l o ı ı S . ı h l h a B o ı c a l ı e l i Me>

u n . n n i M i * t M u t — /a t^ u ıb u l — » « •
 — 2M9 —
itr m f M M W a d im k in
^ T tr II» ikloıl» r i U # » c in lik
j j f*ı*r eyledik TÛS yiize s u rd u k
£11 d a muf&d m ıü u ü d a i r d i k
C iflie b o y lan d ı e tm e m iok& n
^ Y tr lir b tr b b s ü r f i ik s a f ı
£ 14^1 k a n a a ti* aat& ya c t î â
Çcce yarışanda Çikdı b ir ş a d a
Srçradım dd**kten k a lk tım y a k a n
tt K o m ş u la r « a t n « i r H a n ife lu n m
Fatm a k a d ın d e r k İ a j o | a r a n tm
Cı r ?.«rt»» (ö rd ü m b e n y o k tu r y a la n ım
Başlı şaotttA Ti <* f jir r r t k a n
U Gitdlk«e b tırü d ö g ü r ü lt ü h e n g â m
5 « ı» ııy b a k tım a lt ı d a la m a m
A rdında m a h a lle li « ö d e im a m
Neferler b e ra b e r h e m s a n c a k t a r ı
14 Üd üçü b ird e n k a p a ç a ld ıla r
c e m a a t iç e ri d a ld ıla r
f g v jo a ra s ın d a b e n i b u l d u la r
Dediler tesH m o l y o k tu r z a r a n
1& P arm ağında r ü ı f i k k o ld a b ile z ik
P eobtdlr v û c ü d ü g a y e tle n â z ik
Ne ka d a r m e th e t s e m m t d h e m ü n a s tb
B atanına yivm iş p r tib e ş a lv a r ı
İS. Yuhardau a şağ ı f e r i c e s iy a h
Görenler y irlm l e ttile r a h v a h
KJmJ m re n a n old u k im i d e s e y y a h
K o llatm a k a b a rır g ö r d ü k ç e y â rı
«- Bir pullu y e m e n i v a r d ı r b a ş ın d a
Aldatır gözleri r a s tık k a ş ın d a
Tâıe girm iş o n ü ç o n d ö r t y a ş ın d a
KJm (förse k a p ılm a z ot c llv e k â rı
İL Agaltapusuiıdan g ird im içe ri
Kolitı^iLmdaD t u t t u ü ç y e n iç e ri
serd iler â d e t ü z e ri
Çıkardılar b a ş la m a d a n a s t a r ı
afta d e r ki b u n e a lâ m e t
DetÜlrr b a s k ın d ır b u n d a k a b a h e t
dahi bildin ol v a k it z a r a r ı
A? a im a b rn d tıxuıı g ö r s ü n a«&n
Yüfî|inMf düçtü b\r ç ir k in ac ı
Yakanua e ld e d ir o c d ir Uâct
tan p & ray a e k le n k ırb a c ı
Ben ilahi bildim »l v a k it z a r a r ı
Çınlım y n k arıya söylem e* k c lû m
utua b iri k e y fim iz t a m a m
î* h ta kaK lcslnden a ğ la d ı a n a m
t b«r itrdı Hıra t u r n a k a ta r ı
**■ tki ,
“ “ vmgen ücllad t e l d i b a b ım a
ıenlm sfirlfl jc a n im a (
^group/meraKedıyorum
BASKIN
T a lv a rd ım y a k a rd ım ( İ r m e k a n ım a
E n t f M ; k İm i* a ld ım b a b a n
83. Ol v a k it öteceğim e in a n d ım
S o lu m b a £ |ı lm iq D a k k a d a y a n d ım
M eğer rilrık fın lf k a lk tım u ju n d ım
E tm o a ln G f d i i k im se b a k fln .
Y ine ondokuzuncu asrın k ülhân î şâirle­
rin d e n E n d eru n lu Fâzıl Bey «Zenannâmo»
a dın daki m eşh ur 112u n m ansûm esinin sonun­
da b ir baskın sahnesi ta sv ir eder. Ş â irin zo­
ra k i b ir z erâfet ve n ü k te endişesi ile kalem e
aldığı bu 47 bey itlik m an 2 Ûme, edebi kıym et
b ak ım ın d an m uh akkak k i pek düşükdUr;
m anzum en in te k h usu siy eti şu d u r:
K u rn a z kadın, b askına g elen lerin b aşın ­
d a b u lu n a n İm am E fendiyi, ev i te ftiş için
y a ln ız o larak içeri a lır, v e efend inin eline
b ir p a ra çık ın ı sık ışd ırır. İm am memnun»
k a d ın ı h im ây e e d e r v e zam p arası a la n tü y ­
sü z b ir toy d e lik a n lıy ı k u r ta n r :
Görmedik aytnnı ba hâtûnun
Lekeci var mı aceb sâbûtıun
İşte big&ne delilmiş oğlan
Kuru afaca bulaşdurmanı kan
Sen dahi style a bâtun, gel çık
Sana âyâ ne ola oğlancık!?
İde âşJftc o demler feryâd
Bir taraftan Imft&ı ider tmdAd
Halamın işte bu Bekir o&I&nı
Ben kucağımda büyüttüm ânı
Sizi berbâd Ideyîm billahi.
M a ılu n ın n y e rd e k a lırm ı Ahi!..
Ü ç baskın d estan ı d a geçen asrın k ıy ­
m etli h alk şâiri T ophâne k âtib lerin d en Ü s­
k ü d a rlı Â şık R iz ı ta ra fın d a n y azılm ad ır. İs­
ta n b u l h a y atı bakım ından d estan ları zengin
b ir hazine olan  şık R âzi b u d estanları m a­
alesef tam am layam am ışdır,
B irinci d estan : VefÂda Sînekli Mescld
civarın da o tu ra n zengin du l kadın, kocası
Sldilkden so nra şeytan igvâsına uy ar. İsta n ­
bul Çarşı ve p a za rların ı gezib dolaşarak
ayak takım ından toy şehbaz gençlerle b ir yo­
lu n u b ulu b konuşur, a y arta ra k konağına d&-
vet eder, kopuk d elikan lıların a hediye esvab-
lar alır, ham am ve tıra ş parası ceb harçlığı
verir, b ir eyyam böylece eğlendikten sonra
nihftyet b ir gece kayıkçı güruhundan nevhat
b ir laz uşağı ile baskın verir.
Eâzi bu destanı hanım ın gene kayıkçıyı
konağa aldığı y erde b ırak m ad ır.
BA SK IN
J- TArlf e ttn r it f p rc k i n c e nlgArı
C fo an la b astfart ol n t n M t ı
M a h alle h a lk ın ı fcoynb k a fe se
K ö r ş e y ta n a t a ş ç ık a r ta n m rkkA rJ
2- M rscİıl y ık ılm ışd ır m ih r a b y e rin d e
M a şa lla h d iy elim y a ş k ırk b irin d e
A £ d a d ü ıırü n ra s trk s ü r a t e k u y ru k lu
Hem d a h i allığı giil ruhlcpLndc
S'. Y aşm ad ı t u tu n u r İn c e d e n İnce
Fı.Kıkl fe ra c e h<*u m e ş re b in e *
K n ıa lı e lin d e h a s ır yelp âae
İ şm a r ç a k a r b e k â r tişa k to y g e n c e
4 K ocam o lac a k ol m o ru k a b d a l
Göz y u m u b g ö ç ü n c e k a lm ış b u n c a m a l
D e m lile r b ir g e lir i n s a n c lh â n e
CâJue hfibe tâ * e ta z e e iv a n a l
5. Ş e h ri İ s ta n b u l'd u r g ü z e lle r k<Uıı
S e v b a l f ftfilo rı ç â r ebrnv& nı
D ayı r r r tş l i yâ. k e k lik sek işti
K â k ü lü telin ce ü ftfid e k â n ı
8. K a y ık çı g üzel! z e b e rd e s t geh b a z
B e rb e r g ü z e lin d e işve İle n a z
B örek çi güzeli n e z â k e t b ilif
Kalayca güzeli d e b i r d e li laz
7. K e b a b c ı güzeli k im y o n b a h a r l ı
Şalcı güzeli g â a y e t v e k a rlı
D ellâk e lv a n l a n h a m a m ç ıp la ğ ı
N ljçârdan y a n a b a h tı k a p a lı
8- T e n i g ü z e lin in ifcne e lin d e
Ş e rb e tç in in peştem&U b e lin d e
K e m a n k e ş c iv a n la r Z a l İle R ü s te m
M üezzin c iv a n ın b ü lb ü l d ilin d e
9> Şekerci g iite li b â d e m ç e k eri
BaElaclar c iv a n ın p e r i p ey k e rl
K a ru h c u güzeli b a ğ la n tı tâ c ı
Dem irci de g iiıe lle rin e jd e r i
10 * S a r a ç gaz e lle ri eli b ıçak lı
M acu n c u gü'ieli f e lly o r ak lı
H o r b a k m a s a k a n ı n n e v c lv a m n a
B alıkçı g itıe li y a lın a y a k lı
11- P n r u n u ş a k la rı b ir d o n b i r göm lek
B ek âr o d a k la n g a a y e t civelek
Ç a rp d ın ıı h a n ım ın f e t t a n n a z a rı
Y a n ıy o r h e r s e fe r b ir f ır ın ek m ek
12> K asab güKRİleri k a n lı cüm lesi
S im ldcl c iv a n a k a ld ır kafesi
Bozacı güzeli tiicûc a m a v u d
A rabacı g ü z e llrrlu cJesi
- 2160 -
19 i p t i o ğ la n la rı p ırp ırı ko p u k ,
K e m e n d i zulM ndc a ld ırm a z soluk
A h u n v a ra k c rJ a r t e r tfirn* i* lr r
M ;lll K a a f u n o ls a tü k e n ir ç abuk
14 M ıım ru K unellerl n u r d a n M*)v]4ir
H e d u a te n d r üultkA n * a tu b yed irir
D â v e t id e r Ltılum bacı olv am
A lo ş a lm ış y a n a n gtfııul e v id ir
lı. K a la y c ı c iv a n ı p a k la r s a h a m a m
K a tıım f it o lu r p a z a rlık ta m a m
P ire ild e o lu r b il d e ylgU ılc
O n b e ş ln d e h a m m a l e lv a n b e d ri lam
16 Ç a rş ı p a z a r m e y d a n c e v rlâ n id e r
B ajfro fc ap u jıu ad a y a lıy a g id e r
G Ö rüb b i r k a y ık ç ı c iv a n ı şe h b az
F itn e n ig â b ly l* d o lm a c a İrincr
17. K a y ıjta d n lm a ş ıfıjr se k iz o n a v re t
" N c r d e n s in " , “k im d e rle r” soru lm ak
N a z e n in im l â t i f e d e r s e m tin ]
M â n â sa k a y ık ç ı d r a m dâvet
1& “V e f â d a S ln e k ll M e sc id i d a la n
,rA ş ı b o y a lı e v a r k a s ı b o s ta n
“ Y a ts u d a n s o n r a İn c in to p o y n a r.”
N a k ış â ld ı g i t t i k a y ık ç ı o f la n
19. “ E r im yok e fe n d im g iee k o r k a n ın
" E r a e k d a r k â h y a m ız s a ğ ırd ır, yarım
"T a z e y i£ Jt u ^ ak a lm a m içeri
" D e d i k o d u y a p a r k o m şu civarım »
20. " A z ıc ık a ş ım la k a y g u s u z b a şım
“ H a r e m d e İ h ti y a r d a d ı sırd a şım
" V a r a m a m k o c a y a o r ta k ü s tü n *
" A k a r g ö z le rim d e n h e r g lce yaşım "
21. K a y ık ç ı civA nuı ç e lin ir aklı
“D e rk i y e r d e n fföge b u h a n ım haklı
“B e n i d â v e t e y led iğ i a ş ik â r
'‘G id e rim b u g ec e c ü m le d e n s a k lı'’
22- C i r ü b b i r h a m a m a y ı k a n u r önce
B ir m isil h a iâ v e t g e lir o # c n c e
£ ▼3 b u l u r k o y m u ş g ib i eliyle
S in e k ti M escW n a m se m te gelince
23. i$ m id ir ş e h b a z a a ş m a k d iv a n
Ç a rd a fc d a n t ır m a n u b ç ık m a k y u k arı
T e ş rif in g ö r o ıü ş d ü r ç a r p a r yürefcl
A ç a r p e n c e re y i o k ıag m k a rı
W S u r l a r b a m ı » h e m isa l/a y la d adı
Ol d en iz p jd crl te n i p u lad ı
K a r a tü y lü k a r a yağız o ğ lan d ır
M e şh u ru â fa k d ır k a r a n ın lad»
http://groups.google.coq
 ^ S U O O P E D tŞ l__________________
Jjçinci destan da ayni hanım üzerinedir,
da \aysü 2 b i r m u m c u ç ır a ğ ım e v e a ld ığ ı
yerde y a rım b ı r a k ı lr m ş d ı r r
’l H u n i m i n k a ç T ip fe r b i l m e n i k m g ı
C tte s a rh o & la n g ü n d tiı a jıfrı
Ç A rebrû h i l l b t n e v h n t ç a v u ş a
T u lu m b acı ş e h b a z ^ a y t a n b ıy tfj
j. C Ju rıc k c l c i v e l e k S & f r & n b o l u t a
SİDP5 İ kuşAtte sıvam ı^ kolu
jo y b ek âr u şağ ı g ö rü n ü r am m A
M urada i r m e d i r b u l a r a k y o la
S, BiL&fealın ç ı r a ğ ı g e n c i n İ r t s I
Mazlum g ö rü n ü r o g a a y e tle s fn d
H anım ın a ^u u şl m n h a b b e tin d e
T atu b k a lk a n la rd a n o d u r b ir İst
1 fUzcUdir k a y ık ç ın ın şe h U U t
H anım a lır eve o z ıp ır lazı
Mey Içüb m u h a b b e t l a m a m o ld u k d *
Gün d o g m a d a n s a v m a k g iif d â r b a y la *
fi. K alyoncu n e fe ri n e v h a t d ltâ v e r
C a m la b a ı s e re n b a e g a a y e t tıÜ a e rre r
P ırpırı k ıy afe t b a ld ırı çıp lak
H anım ını c iv a n ı c ü m le d e n sev er
6> Balıkçısı v a rd ır d a ly a n m isâl)
Y akışur k â fir e h c rh o ş lu k hAlj
P i b ü re h n e grorüb b ıçk ın s a n m a y ı»
Yüzünde giil g ü ld iir hİcA bın â li
"• \ o l a kİ y ırtık s a p a ç a y la y a k a
G ü id le r için d e ç â re b r û saka.
Akil o lan d e m iş m eyv ei h ü s n ü n
K a b u s u n a b a k m a için e b a k a
*’ H allaca n e d e rs in e fe n d im söyte
H anu n b ir iş m a rla g e ç ir ir ele
B&denûş o lu n c a lâ n û . b t z â n û
A hîü a t i y a h iç k a rıg m az M le
8 Kalaycı şehb& zda e l a y a k k a r a
Nr £anı le ^ rttin d e e lb e t yıha* a
H anım ım g e ç e rk e n d ü k k â n Ü n i i n â n
Çakır gözler Ue y ü rek y a k a r a
10 gefterel güzeli b ir *&hj h i b a n
M edhetmi^ s u c râ cü m le e d ib a n
Şatlıg* e k e r d e n t a t l ı d illid ir
Banım a d u rm tu jd a r e lp e n ç e d iv an
Müezzinin s e si d a l l a r y i i n | i
H anım sev er e lb e i b ö y le crkeffl
K ulbau k o p u k la ra s o fra ! İffe t
Aöa İli?ar id e r k e b a b g ö r e li
Helvacı sc h b ası o lu r zorftVtf
*** ftH'yıUnı p e h liv a n ı d llâ v e r
û/group/merakeaiyorum
- 2 1 6 1 - ________________________________________ B A SK IN
K ur m u b ab b et Helvasını ateşe
Ol n aaehln h a n ım İle beraber
İti. BUte ü gUifllinlo şilt k o k ar a&2 l
Y arinde İJfveıl ı l l v u l n â u
İla n ım d âv et İder kınalı m um la
Glce te ş rif Id rr d e stin d e tAıı
14- M um ca güzelinin te n i lUffıri
Ç ar^oyn şevk vfren h ü s n ü n ü n n ü ıi
H a n ım p e r v l n r ıl » Im o t o «âlım
S üzer d â v e t IçUn (cşm l ^»ahmfu-t
Beraat ı k az t a n ç n lb a b aşm ak çı
U slusu z ıp ırı ş e y ta n k ırbacı
T o r n a k a tâ r ıd tr c « r d k llw 1 ef
C ü m lesin Oguuşe çc k m işd lr bacı
16. B ir f ic e n a sılsa to p sa k a l bekçi
Ç a rd a ğ ın ü s tü n d e g ö rü r b ir genel
M u m c a e tr a f ıd ır tü y sü z o ğ lancık
G e lin ay ık la y ın fim d i p lrln e t
Ü çüncü deatan Toygartepesinde bir
h allaç oğlanla baskın veren b tr hanım üze­
rin e olub yalnız iki kıtası yazılm adır. Bu İki
kıtad an anlaşılıyor ki nazenin hanım güzel
h allacın üzerine ısra rla düşm üş, oğlan hayli
m ukavem etken sonra ayartıim ışdır; kİ bu
baskını on on b ir yaşlarıtıda b ir çocuk iken
görm üş ol&n Ü sküdarlı halk şâiri Vâsıf Ho­
ca m erhum İstanb ul A nsiklopedisine tevdi
ettiğ i n o tu nda; «A yağında sâde b ir iç donu
İle gene hallaç lâzın evden çıkarılışı asin
unutam ayacağım b ir sahnedir, gece fenerle­
rin ışığında etra fın a ölü m korkusu içinde ba­
kıyordu, y ırtık m intanını, k ara laz donunu
ve yağlı fesini koltuğu altına verm işlerdi,
kütfıâni ağzı tığ gibi dedikleri ince uzun boy­
lu, esm er, k ara kaşlı karagözlü, bıyıkları ye­
n i terlem iş cidden güzel b ir genedi, sille to­
k at m uşta epeyi hırpalandı, zabtîye gelip
k u rta rd ı. K adını yaşm aksız ferâce ile çıkar­
dılar, başına b ir nam az bezi sarm ışdı, o da
çok hak aret gördü ; karakolda hallacın ra h ­
m etli kocasının kardeşi oğlu olduğunu söy­
ledi, delikanlı ise bilâkis kadının bir fâhişe
olub kendisini uzun zam an peşine düşerek
şeytan gibi iğfal ettiğini itira f etti, oğlanın
doğruluğu kalabalığın m erham etini celb etti,
o zam anlar U sküdarın nam lı tulum bacıların­
dan olup baskıncıların başında bulunan Ed­
hem R eisle kardeşi Çom ar İsm ail'in şefaati f
ile k u rtuld u, h a ttâ Edhem Reis fak ir hallaca
- b ir altın çıkarıp verdi ki altının p arıltısı da
 BASMA
goztunun önündedir* diyor. Râzinin iki des­
tan k ırası şu d u r:
A bf surtıık k a n fim ra f IKlI®*
En*rl olma btsıln) hrrffun Iglıur
ScnJa tfbJ ç iflf k*vrulnm * Jokum
Dftkunur rfrndli:! fcurpr dL-jimr
OJufc iiiiJfac Pw ç**ı
Bir * n y .\ fiHmM y»ka p ^ a s t
O lam am am hanım ım b en »an * o j im j
D uşutıürkm b e rb tr h a m a n ı ak çası
ftASHA. BASMACI ISN A F1 — Üzeri-
ne, bir veya bir kaç renkli güre hoş g ö rü ­
nür şekiller, bilhassa çiçek resim leri b asılm a
beze <basma> deîlile gelm iştir; basm acılık,
eski İstanbul'un küçük el sanayii arasım la
ötıemli bir şöhrete sâhibdir; ibda edilm iş
şekillerin, çiçek resim lerinin güzellikleri, ıs-
iiî ve tanzimlerindeki ince zevk, boyalarının
s a b itliğ i ve renklerin ahenkli İmtizacı baka­
nımdan eski İstanbul basm aları, bugün anti^
ka kumaşlar arasındadır, m üzelik eşya ol­
m uştur: ve küçücük bir parçası pek e n der
olarak ele geçer.
Târih kaynaklarım ızda Istanb uld a b as­
macılık ve İstanbul basmacı esnafı hakkında
rastlayabildiğimiz k ayıdlar şu n lard ır:
On yedinci asrın büyük m u h a rriri E v li­
ya Çelebi basm acıları «yasdık basm acılar» ve
«çıt basmacılar* diye ikiye a y ıra ra k şu m a­
lûmatı veriyor:
«Esnafı basm acıyanı yasdık - D ükkân 15.
nefer 55. kârları nakışlı ve k a tra n lı gütıâgûn
boyalarla m ünakkaş yasdıklar, sofralar, p e r­
deler, şairane bezleri basub d ü kk ânların da
satarlar. Amma m etin k â rd ır (ışd ir) ki ne
kadar silsen nakış m ütegayyir olmaz.
«Esnafı basmaciyam çit - D ükkan 25,
nefer 100, B unlar ekseriya bekâr hâne odala­
rında Tokad ve Sivas erraenilerı, ve acem v e
hindi basmacılarıdır. Yorgan yüzü, çarşaflar,
perdeler basarlar ki hayâli pesenddir».
işine göre bir veya m üteaddid şekil ka-
bblarj kullanılırdı; kalıblar şim şirden yapı­
lırdı, her kalıbı bir işçi . am ele kullanırdı;
basılacak bez, bir kerevet Üstünde yan yana
bağdaş kurarak oturm uş işçilerin önünden
eJden ele dolaşarak geçer, h er b iri ayrı b ir
renk ile üstüne bir kalıp vutut, ve en sonun­
da ustanın elinden tamamlanmış olarak çı­
kardı. Bir basma kârhânesinde (atölyesinde)
— 2182 —
çırak v ^ -k la rd a n ustaya en az 5 i^ i
dt. ^
B asm acılığın yanında ack; Utanbul,ıift
bir de yazm acılık san atı v a r idi ki, bez uz®,
rindcki şekiller, çiçekler »imşir kalıb tle b |- |
ma y erin e h u rd a te fe rru a ta varınd çc^J^
fırçalarla resm edilir, boyanırdı» vr bir p trçj
İş tam am en tek elden çık ard ı; basmacı bir
işçi, am ele, yazm acı ise bir r ^ t n ,
san a tk a r idi (B .r yazm a, yazm acılar- Kandil­
li yazm ası).
H icri 1138 (M ilâdi 1725-1T26) tarihli l*r
ferm and an Ista n b u ld a basm acı esnafının 27
gedik olduğunu, ve kârhânelerinin de Çen-
b erlitaşd a V ezir H anında toplanm ış olduğu­
n u öğren iy oruz; aşağıdaki satırlar, bu fena*,
nin «MecelJei U m ûri B eled iy e , de neşredil­
m iş su re tin d e n alın m ışd ır:
«H irfetim iz e rb ab ı kadım denberi ancafe
y irm i yedi gedik (B .: G e d ik ); ve kâıhânele-
rim iz de b e r m ucibi ferm an ı âli Vezir Hasın­
da olub bu ana gelince şâkırdlerim iz (çırak­
larım ız, İşçilerim iz) ü stada hizmet ıie maha­
re ti n ü m ây an ve p ır p e rv e r olduklarından
sonra, (sa n ald a m a h a re tle ri ve ustalarına sa­
d a k a t v e m u h a b b e tle ri görüldükden sonra)
gedik erb a b ın d a n b ir ü stâd yanında halife
- (y am ak, m u a v in ) v ey âh ud şerik (ortak) olup
badehu gedik d ü şd ükd c (g edik sahibi usta
ö ldüğ ünd e v ey a s a n a tı bırakdığında) cümle­
nin ittifa k ı (b ü tü n basm acılar esnafımı) ka­
r a n Ue) k e n d in e g ed ik v e rilir (imalâthane
on un ü stü n e tescil e d ilir).
«B aşka d iy a rd a n g elip hirfetım iz erba­
bın d an olm ak ü zere id d ia edenlerin sanatı
m ezk ûreden m a h a re tle rin i iddia edenlerin sa-
n a ti m ezk ûrede m a h a re tle ri nüm âyan olduk-
d an so n ra m ûtem cd kefili ile kezâlfk gedik
e rb abından b ir ü sta d yanında b ir müddet ha­
life, b a d ehu şerik o lup gedik m ahlûte düür
dükde yine cü m le İttifa k ı ile gediğin kendi­
sine verilm esi m u tad nizam im izdir,
« V ezir H an ın dan gayri yerlerde dükkan
ve k ârh ân e açm ak m em nûdur».
Bu ferm an, Istan b u ld a yirm îyedi gedik
olarak (yani yirm i yedi im âlathâne olarak)
çalışan basm acılar hakkında çok aydın bir
fik ir verm ekle b e rab er dört sene sonra (Hicfi
1142 =s m ilâdî 1720-1730) latanbuldaki b* f
m acılar hakkında İstan b u l K adısına hitaben
y a z ılm ış d tte r b ir ferm andan bu i
http://groupa^QQglecQİ
 ^ r ? r o i5 t
— 2143 —
yer degişdirdiklerini. 27 basmacı
15 karhane (au£><.-j dahateberinden
(1 öğreniyoruz, kesip olarak ifâde
’İ lnjeinı: «Imakla b-raber. 27 b u m u ı gedl-
1 ^n42 («k anldıiı anlaşılıyor Ba
ferseAndAn öğrendiklerim iz şunlardır:
, j — Fazlı Paşa Sarayında (B lnbir di-
^ denilen meşhur B ia ıu yer altı sarnıcın-
fflU$luman ve gayri rnıislim basm acılar
oJaraJc 27 k irh â n e od alan ihdas
edilrtıifür.
2 — Ayrıca yine bu basmacı esnafı için
£^uga Yeni kapüşonca su r dışında 15 karha-
m cdiJan ihdas ed ilm iştir
3 _ İstanbul c iv sn n d a K aredeniz Baga­
j d a n Akdeniz Boğazına (Ç anakkale Boğa-
f i kadar olan bütiin sahil k alabalarında
basmacılık yapılması yasak edilm iştir. Bu
iorfud içinde basm acılık Istanbuldaki esnafa
b ilm iş tir.
i — Basmacı k ârhânelerinin İçinde ak ar Şişli H alk E vinin tem sil kolunda fah ri re ­
bulunması şa rttır; Fazjı paşa Sarayındaki
jcarhineler için devlet eliyle b ir çeşm e yapı*
üfakiır; Langa Y enikapuau dışındaki m iri
akar su da bu esnafa tahsis edilecek, bu suyu
bişka kimse kullanamayacaktır».
Hicri 1142 tarihli bu ferm anda V ezir H a­
cıma adı geçm emektedir.
İstanbul'un yerli basm acılığım A v ru p a ­
cın fabrika m âm ûlitı öldürdü. C u m h u riy et
devrinde y erli bez fabrikaların ın ku ru lm ası.
otîRUcıiıjı m em leketim izdeki y e rli san ayi
arasında, ölümden sonra d irilm e sırrın a ka-
vuşdbrdu.
Garibdir kî Istanbulda, 1950 yılınd a
Kumkapu ile Yenİkapu arasınd a şim şir k a ­
lıplarla el basmacılığı y ap an v e içinde d ö rt
qçi çalışan ibtidâl b ir atö ly eye rastlan m ış
günlük r a ık yolunda b ir u stan ın etra fın -
da toplanmış T ürk-M üslüm an işçilerdi, bas-
ûklan da kadınlar için baş y em en ileri idi.
Kumaşlar arasında basm a, satış bakım ın­
dan başda gelir; d ar g elirli ve h a ttâ o rta hal-
B şilelerin kadın v e k ız la n basm a giyerler;
irgad, yanaşm a, uşak boyundan e r ­
ketem i m intanları basm adandır. E v lerin bıi-
çoğunluğunda pencere perdeleri basma-
âandsr.
Külhâni meşreb, kalender şâirler, esnaf
««anlanıu. öven destanlarda, şehrengiilerd©.
^hrengijj yollu manzumelerde basmacı gü­
B/group/merakediyorum
EASUACÎ
zellerini de unutm am ışlardır Tophâne ke-
ılâ- Ü sküdarlı Aşık Razı'nin iş a r ­
daki iki k u ’ası Basmacs«~uzeli b tr rîrm eri
genci şâninda y asılnu şdır:
P u m a n ı l ı ı r d k u l a n lu m a n
V ıd r .n jtk d ^ brjlJ m ü h rü i v l r j n a i )
n n t lh d r lı l ılm ılr k a lıp m itili
S ln rl n ^ ı U i h u m t l ı h m u n
T n t id e n plglr 1 *1 v ıılla t aşın ı
f i ^ m n l r n o dlilw r «ın 4 « rt yaşım
E rm en i m ah b u b o ç abuk k ılla m r
t j i ü t j v u r u n u n s o n ra bav»*
Ç U H A C I lA ıis l ■— Sahne a rtisti: 1910
da Selânikde doğdu, babası eczacı Yusuf Ba»*
m açıdır, 1912 d e ailesi İstanbu l'a hicret etti.
Şişti T erakk i L iselinde okudu v* 1927 de
mezun oldu, aktörlüğe karşı olan fıtri istida­
dı, daha taleb e iken m ekteb tem sillerinde al*
dığı rollerdeki m uvaffakiyeti ile inkişaf etti,
jisörlük y ap tı. 1933 ile 1939 arasında. M uv
lafa Sahi haddjrı’in rejisö r bulunduğu Beyoğ­
lu C um huriyet G ençler M ahfilinde am atör
olarak sahneye çık tı, 1936 dan 1943’e kadar
da keza am atör o larak F a tih H alk E v i tem ­
sil kolunda oynadı, 1943 son ların da ise, p ro ­
fesyonel a k tö r o larak Ses O peretine intisab
e tti, 1947 d e M uam m er K araca ite birlikde
“D elidolu” op eretin i oynadı. F a ru k K enç
film şirk etin in çevirdiği "T uzak" film inde
kö y lü d elikanlı H aşan ro lü n ü aldı, 1948 de
T evhid B ilge ile anlaşarak Skeç Topluluğu­
nu k u rd u la r ve Tepebaşı B ahçesinin yazlık
sahnesine çık tıla r, o m evsim in re p e rtu v a n n -
d a “A dam sen de” d e rousevi taklid i ile re ji­
sö r Levı, "Ç ifte kavrulm uş»da külhanbeyi, ve-
“ L açka" d a laz kap tan rollerinde tem ayüz
e tli. Aziz B asm acı lisan ve şive taklidlerfn-
dede devrim izin en u sta san atk ârların d an
b ili olarak bilinir. Hakkı Caktork
BASMACI RÛŞKN SOKAĞI — Hasköy-
d e K eçeeipiri m ahallesindedir; H arapçeşm c
sokağı ile O km eydanı caddesi arasın da uza­
n ır ; K adiriye sokağı v c H asköy Deresi so­
kağı ile b ire r kavuçağı olup Şeritei sokağı
ile de d ü rt yol ağzı yaparak kesif ir. H arap-
çeşm e so k a lı tarafındaki başı m cydanım sı
b ir açıklıktır, bu saha H asköy D eresi sokağı
ile olan kavuşanına k ad ar devam e d e r; H a-
rapçeşm e sokağından H asköy D eren sokafc-
 b a sh a c tta m
na kadar sağ kolda Hasköy Senagogumua
yan duvarı uzanır, köjede b ir m ahalle bak­
kalı vardır; karşı sol kolda kâgir ve ahşab
evler ile bir kunduracı, bir terzi ve b ir bak­
kal dükkanı vardır.
Hasköy Deresi sokağı kavuşanından son­
ra manzara değişir, iki araba genişliğinde ve
kabataş döşeli ve dikçe b ir yokuş olvir; İki
tarafında 2-3 k atli kagir ve ahşab bakım lı
evler, orta halli aile m eskenleridir; sekenesi
Türk • Musevi k an şık d ır (Tem m uz 1960)
|f a k k l G ö k tü rk
BASMACIYAK (K irkor V artab et) —
İstanbul Erm eni patrlklerindendir, 1713 de
İstanbul'da doğmuş ve 1791 d e T rieste’de
vefat etm iştir. Son G iusto kated ralin in kapı­
sının yakınında m edlundur.
Basmacıyan’ın, patrik lik den önceki b a­
yalı hakkında bir bilgi m evcut değildir. A n­
cak Kudüs Erm eni P atrikhanesin e m ensup
olduğu m alûm dur. 13 M ayis 1764 de, K um-
hapu Surp A stvadzadzin K ilisesinde to plan an
büyük bîr meclis önünde selefi N aîyan A gop
Başpiskopos (1701 - 1764) istifa etm iş ve y e­
rine şakirtlerinden K irkor V artab et Seçilm iş­
tir. tki gün sor.ra da B abıâliye giderek arad a
patriklik hU’atım giyinm iştir. P a trik B asm a-
cıyan miilâyim b ir tabiata sahip olduğu için
zam anının nüfuzlu A m iralarınm te siri a ltın ­
da kalmış ve K atoliklere karşı dostâne b ir
tav ır takınm ıştır. Bu ise halk ara sın d a hos-
nudsuzluk yaratm ıştır. B una rağm en m evk i­
ini on sene kadar m uhafaza edebilm iştir.
Bir m üddet sonra kendisine k a rşı cephe
alan züm re tedricen kuvvetlenm iş ve aley ­
hinde bazı çirkin isnadlarda d a bulunnlm uş-
tu r ki, bunlar patriklikden so n ra kalem e a l­
dığı ve 1908 de Farisde, P ap ken V artab et
(bilâhare piskopos ve katoğikos) G üleseryan
(1868-1930) tarafından neşredilen M uhtıra­
sında b irer b irer zikredilm ektedir. B u nların
doğruluğuna inanm ak biraz göçtür ve ih tira
olm ası daha m uhtem eldir. M emnuniyetsizlik
ğin arttığını gören P atrik B asm aciyan 1772
de istifa etm ek istem işse de, Patrik han ede
toplanan büyük b ir meclis istifası kabul et­
memiş ve şahsına itim adını bildirm iştir.
Zam anının en ileri gelen B rm enilerden
Kaspa? A m ira M uradyan'uı ve koyu b ir ka-
to lik düşm anı olan rahip M anuerin çevirdik*
leri e ntrikalar yüzünden ve bilhassa m uhalif­
— S İM — İBTAÎfBCL
leri ttofcfından S araya sık sık aleyhinde veri.
]en ar*uhallardan bıkıp usanan Padişab'ın
yeni b ir patriğin seçilm esini emretmesinden
dolayı, K irkor V artabet L773 de istifa etmek
m ecburiyetinde kalarak Ü sküdar'a çekilmiş
tir. 1774 de K ıbrıs'a gitm iş, o rld a n Avrupa’,
y a geçarek ölüm üne k a d ar Roma, Ankcms
V enedikde dolaşm ış ve nihayet Triyettede
m e n z û l o l a r a k Ö lm ü ş tü r .
K evofk Pam uktur**
BA SM A H A N E — Onsekizinci asırda La-
le D evrinde İb rah im M üteferrika tarafım ^
iLk T ü rk m atb aası açılır iken tabı* (basma)
kö künden gelm e m atb aa (= b asm a yeri) kar*
şılığı o la ra k k ullanılm ış isim dir; zamanımı»,
d a m atb aa y e rin e kullandığım ız cbasın evi»
n in ta m k a rşılığ ıd ır; sonra basmahaneyi bı­
ra k ıp «matbaa, rîârü ttıbaa» gibi isimletin
k u llan ılm ası h e r h ald e g a rib d ir; h a ttâ İbra­
h im M ü teferrik a m u asırları arasında cBas-
m acı İb ra h im Efendi» d iye m eşhurdur (B.:
M atbaa, İsta n b u l'd a ilk tü rk m atbaası; fora'
him E fen di, M ü teferrik a ; Said Mehmed Pa
şa, Y irm i sekiz Ç elebizâde).
BASM AK — A yakla çiğnemcik, ayağını
b ir şey in ü z erin e koym ak (T ürk lügati).
A ra lın s a k ın a r a k b a s m a a m a n s a ltin ım
D ö k ü le n m ey, k ı n la n ştşH rlıtd a n t t a ı e
Nedim
D t l a ı o ls u n b e y im in s i j v l lü tf ü karem i
O û l b i te r b a s d ı# ı y e rle rd e mdtbArefc k a d rm l
Şlnaıİ
D ilim izde m â n â h u d u d u çok geniş masdarlar*
d a n d ır:
1 — K itab, m ecm ua, risale, gazete vesa­
ir e ta b e tm e k ; m isa lle r:
w Sözde kitab basıyoruz, işimiz depo
doldurmak..
— N e d en ? satılm ıy o r m u?
— R eklam yaptığım ız yok., kitablar tı­
p ış tıp ış kendisi gidecek değilya... falan ese­
rin b ir y ıl içinde ikinci baskısı olurdu!..
E lv e rir ki k ü fü r ve dedi kodu olsun, cid­
dî, m izâhf, gazete, d ergiT korkm a bas, halk
kap ışarak a lıy o r azizim !.. (B .t Basm ahâne).
2 — S uç üstü n d e yakalam ak; zâbjtanın
gizli fuh uş v e k u m a r y erlerio i, tü rlü uygun-
atız y e rle ri suç delilleri ile m eydana çıkarma*
s ı; ku m arh ane basm ak, randevu evi basmak,
e sra r tekkesi, kahvehânesi basm ak (B : Bas­
k ın ).
http://groups.google,Cû
 ^ S S tJC L O P Ö ^ — 21ftS —
5 _ Devletin para çıkarm ası, para bas-
gjAİC- t davranm ak, m üsbet siga İle «basmak» te k ­
4 ._Bir solde m übalağa; m isaller:
B asdım y a y g a r a y ı ...
P-gjujım kalayı (zincirlem e küfür. A rgo).
2 Acj istilâ (bilhassa tabiat âletleri
İ550); Se 1 basması, ta rla la rı çekirge basması
fi _ Yeni b ir yaşa çağa g irm ek : «- Koca
jeJikaalt olm uş!.;- Haiti dolsun, on altısına
jjasdı amıcası...*.
7 __Geminin b ir y a n a yatm ası, b ir bina­
c a bîr tarafa m eyli: m id ile r : «Şu k ereste
vüklû gemiye bak. am m a basm ış ha- hani
perede Ue kapaklanacak...»,
3 __E şyayı b ir y e re Lika basa doldu r­
mak; misâl: «H erifde kaç k a t esvab y ah u ...
fcazırcı dükkânı gibi, tam k ırk bavul basdık..».
İstanbul ağzında, m u aşeretin m ürekkeo
olarak da m ecânen çok çeşidi! m ânâlarda kul­
lanılır:
1 — Ağır basmak
* B ir kalem m ünakaşesinde edeb çerçi-
vesi İçin de bilgi ve h a k ile elde edilen üstü n ­
lük: «Cenab ağ ır basdı, İsm ail B ab ib de b ir
edibe yakışanı yapdı, ü stad ım dedi, polem iği
kesdi». ’ ile k u lla n ılır: «H aydi!., bas bakalım L»,
* M emurluk h ay atı rak a b etin d e kendi
mevki veya b ü yük lere yakınlığı sebebi ile
elde edilen galebe:
— İşin ne oldu?.,
— Giremedim!.,
— Tahsil, diplom a, üç yabancı dil...
— Damad bey ağ ır basdı...
2 — Ateş basmak
* A gjr hicab; m isal; nam uslu baba h a ­
yırsız oğlundan bah sed erk en : «Bu oğlan be­
ni öldürecek., dün v a p u rd a 'g a z ete y i açar aç­
maz her tarafım ı ateş basdî, beni kim se tan ı­
k s a dahi kendim den utandım , resm i birinci
^yfaöa, A nzona Ç etesini kuran h ırsız çocuk­
lar arasında....*.
* Sonsuz h id d e t; m isal; kız» kocasından
tyrılncuş baba kon uşur: dün itle yolda yü*
yüze geldim, ateş basdı, gırtlağ ın a atılırk en
E«san tuttu..».
3 — D am ara basm ak, dam arın a basm ak
kızdırmak.
4 — E anteline basm ak
Kızdırmak, b ir adam ı en sinirlendiği bir
^ fc le d e n kızdırm ak,
5 — Çürük tahtay a basm ak.
n/group/merakediyorum
BA8UAKALİB
Tehlikeli işlerden sakınm ak, İhtiyatlı
linde nûdlr kullanılır.
Snsmndık MkffanJ himmettir çürük tahtaya hiç
EsfeldUtç* anj dullar rrtiırüb H&fclutdık
Safir)
GttrUndâ k<w «llhi
ISIr kere ttjMeni bari
Basar çürük tahtaya
Pırpır» atfen j i t l Üakûdarlı HAzI
6 — EH basm ak, kitaba e l basm ak yem in
etmek.
El bavlını q?ttvelentflu
FedA baıpm yoluna
Bir fjitttmse fen dim
Ba kurbanlık kuluna
(B u kökden çıkm a isim ler, sıfatlar ve deyim ­
le r için T ü rk lu g atların a bakınız).
BASMAK — K ülhâni argosunda «çekil*
m ek», m isâl:
«B ayram da m oruğa (babam a) gittim ,
su ra tım a bakm adı, el öptürm edi, b en de bas-
dım , geldim buraya-».
E k se riy a b irin i k oğar iken em ir sigarı
«U lan., bas gidiyorum sana., yoksa inerim
şim di!..».
A ldanm a h ile tugayına düşm e yerinde
* tongaya basmak» şeklinde m ünevver tabaka
ağzından dahi işidilir: «Azizim., lıerif in
gibi çarpdı. öyle d iller döktü ki beni tongaya
bastırdı., b u rn u m a halkayı takdı, oynatup d u ­
ruyor!..».
Bibi: Ferid Devellioğlu, Türk argosu.
B A SM A K A U B — B asm acıların işinden
^günlük sohbet diline gıym lf bir deyim dir;
çeşidli yerde, m ânâda kullanılır:
1 H içbir yeni fik ir eklem eden dâima
ağızlarda dolaşm ış, dolaba dolaşa eskimiş
güzel söyleri, hikm etleri tekrarlayıp konuş­
m a: B asm akalıp konuşm ak; misâl
__F alanın konferansına gidiyorum ,..
— Vaz geç..
— N eden?
__ B askalıp konuşur...
2 v— B ir defa yapdığı güzel b ir şeyi tek*
rarla y ıp duran h a rik a » k ısır sanatkârın İşi;
m isil:
__Ç am hca'dan şu İstanbu l panorama*
îin ı belki on y erd e gördüm ...
 TÜLtrtCBA
— On axr k ırk di. hazretın basma kalıb
şâheteridir..
3 — Matbaa m uretteblen ağzında: ev-
vtlce bir gazete veya dergide intişar etm iş
yazılardan m ürekkeb bir kitabın yeni dîzgi^
ye gazete veya mecmua kesikleri hâlinde
verilen metin; bilhassa matbaacı ile p azar­
lık esnasında geçer: «Böyle, basma kalıb 500
sayfa? gibi.
BASMA TVLLMBA SO K A fil — T ak­
sim nahiyesinin Şehit M uhtar Bey mahallesi
sokaklanndandiT, Tarlabaşj caddesi ile Tak­
sim Y ağhinesi sokağı arasında uzanır. T a r­
la baş: caddesinden girildiğine göre İki arab a
geçecek genişlikde, paket taşı döşeli ve az
meyillidir, iki yanında dar yaya kaldırım ı
vardır, Altmbakkal sokağı ile dört yol ağzı
yaparak kesişir, Yoğurtçu Faik sokağı ile de
bir kavuşağı vardır. İki kenarı boyunca sıra­
lanmış binalar 4-5 katlı kâglr a p a r tm a n la r ­
dır: bir gazozcu, bir bakkal, bir marangoz,
bir pasta imalâthanesi vardır (Ağustos 1960)
llakfcı Göktürk
BA5EU (Ç eşnıenıeydanlı Sandalcı) —
İkinci Abdüîhamid devrinde İsta n b u l'u n azı­
lı külhânîlerinden; 1885 - 1890 ara sın d a G a­
lata ve Çeşmemeydanını bıçağı ile sın d ırm ış
bir şerir. U ygunsuz oğlan, fahişe v e k u m ar
yüzünden m eyhâne ve k ahvehanelerde büyü k
kanlı kavgalar yapm ış, iki defa g üpegündüz
dalhançer olub ham am basm ış, o d e v rin ga­
zetelerinin zabıta vukuuâtı s ü tu n la rın a adı
sık sık geçm iştir, za­
bıta kütüğünde sa­
bıka rekoru kırm ış,
ve nihâyet Zülfikar
adında b îr ferm eneci
çırağı yüzünden işle­
diği b ir anda iki ka­
til vak’asından, bir
n a tır ile b ir zaptiye
çavuşunu vurm uştur,
yjrm i sene kalebend-
liğe mahkûm olmuş,
Sinob Zindanına gön*
derilmiş» ve gaalib*
m eşrutiyetin ilânın­
dan az evvel orada
müteverrim en ölmüş- Sandalet Bosri
tü r. <Bcsloa: H. A-)
— 2 1 İ» —_____________ _____________ tSTAHBUL
BASRI (KahvecİKÜzeiî Tophaneli) _
K ırım H arbi y ıllarınd a kayıkçı Hâşım adın»
da yaşıdı b ir a rk a d a ş beraber esrarengiz
b ir cinayetin k urbanı olm uş on yedi yeşmda
güzelliği Ue m eşhur ve tulum bacı]ıkda d»
nam lı bir delikanlıdır. Ü sküdar !ı halk .. '-iri
Tophâne kâtib lerinden Aşık Kâzİnin babası
o ta rıh d e T ophâne rnüşürlu^ü kav& • ^Jup hu
kahveci güzeli B&sri'nuı e led iği kahvehane­
nin has m ü şterilerin d en imiş. Detil koduı.*
Tophanede aylarca suren esrarengiz emâyeti
oğluna rom an gibi an latırm ış; Aşık Kâzi
v a k a y ı, k ırk yıl k adar sonra destan dilînr
verm iş, fak at 24 k ıt’a yazdığı halde tamam'
layamanaış. M üdhiş cinay eti R âzidtn d* Üs­
k ü d ar'ın d iğ er büyük b ir halk şâiri V .- ı
H oca d in lem iş; y arım destanın bir sûreti
b e ra b er Hoca m erhu m İsta n b u l Ansiklopedi
sine şu t&fsilâti v e rm iştir;
H em y etim hem oksuz olan güzel Hayı
H urşid A ğa ad ın d a nâm u sk âr b ir kahvecinin
m ânevi ev lad ıd ır, L üleci hendeği sandığındı
daf o boydan b ü tü n gençler gibi tulumba
u şağ ıd ır; a y n i sandıkd an om uzdaşı kayıkçı
H âşlm i can yo ldaşı o la ra k kahveye almış
o lu p ik i genç g eceleri kahv ehan ed e yatmak­
ta d ırla r; kahvehane» T oph aned e K arabaş so­
k ağ ın d a Y am alı H am am ın hem en bitişiğin-
d e d ir, h am am ın soyu nm a y e ri He gececi m üf­
te rile re y a ta k serilen p e ykelerin bulunduğu
od ayı k ah v eh an ed en b ir d u v a r ayırm aktadır.
T o p h ân e esn afın d an zenginliği meşhur
v e m uglem liği ile belnâm M anav Haydar
A ğa d en ilen ih tiy a r b ir k ü rd v a rd ır; bu adam
K ız Y u van ad ın d a genç b ir kald ırım îtinin
peşine d ü ş e r; Y uvan «Sakızlı» adıyla m eşhur
b ir k o rsan ın o d ev ird e *zenâne» denilen ge­
m i o ğ lanı iken S akızlının G alatada b îr mün-
ta k ım han çeriyle k a tlin d e sokftkda hamisiz
k alm ıştır. Ç ırak ların ın riv ay etin e göre, bir
a ltın saati, b iri z ü m rü t bizi elm as iki kıy­
m etli yüzüğü v e belinde çifte aH un kemeri
b u lunan H a y d ar A ğa b ir gece Yıtv&n'la be­
ra b e r G alata m ey han elerinde hayli işret ettik*
de n so n ra Y am alı H am am a g id e r; ertesi W'
bah, ham am civarındaki K arabaş Mescidinin
m ezarlığında ih tiy a r k ü rd ü n ölüsü bulunur,
üstünde b ir bez göm lekden başka b îr şey
yok, hem en tam am en üryandır. A yni sabah
H urşid A ğa kahvehanenin önünde erkenci
m üşterilerden b e ş a ltı kişi g ö rü r: .
http://groups.goog le.c
 .c<•gıorobf
— 2157 —
_ H a y ır o U - içeri neden girm ezsiniz?.
i -orducunda:
Senin çocuklar yok, y atak ları d«ı se-
rjjı durur.’ cevabını alır. H urşld Afta te-
•jp dü$ef; o sırada m ahalle bekçisi gelir;
._Ağa çocuklar ham am dadır, nisfil-
I jgj-jde ikisini de yalınayak, başı açık, jıâdç
I ^ h a rla n geçirm işler ham am a g irer İken
* yordum!- der.
Hamamda geceleri biri natır, ikisi dellâk.
biri de külhancı dörl bekâr uşağı yatm akta­
dır; hepsi evvelâ inkâr eder;
Yatsıda hamamı kapadık, gece hama-
•na kimse gelmemiştir. Basriyi Hâşimı gör­
medik? derler.
Bekçinin kesin ifadesi karşısın da ağuc
değindirirler;
— Geldiler, su dökündüler, g ittiler!,
derler.
0 sırada Karabaş Mescidi müezzini me­ bulunur, altın kem eAeri, yüzükler, altın saat
zarlık da Kürdün ölüsünü görür, onun fer*’
yadına butun çarşılı ayaklanır; kürdün çı­
rakları, ağalarmm Kız YuvanTla beraber o
gece Vamalı H am am a g ittiğ im söyleyince
if çaL&Uaşır; ham am uşakları h em en fe v k i'
edilirler, fakat içlerind en onbeş yaşın daki
dellâk çocuğun o gece firar etm iş olduğu gö­
rülür; Tophâne m üşürlüğünde so rg uy a çeki­
len üç uşak evvelâ K ürd H alil ile Y uvanı da
görmediklerini söylerler; fak at b ir kaç saat
sonra firari çocukda B eyoğlu kırlığında y a ­
kalanır, falakaya y a tırılın ca b ü lb ü l gibi dile şid A ğa da kahvehanesini kapar;
gelil; korkunç zincirlem e cinay eti şöylece
anlatır;
Kız Yuvan üç gün evvel geldi» bi­
zimle pazarLık etti, ben K ürd H a y darı gece
hamama getireyim , h e rif sızınca boğup ol-
düreyim, iki altın kem eri var, b iri silin , biri
benim, kan vebali de benim , sair şeylerini
d* pay ederiz, İaşesini de doğrar, parça par-
Ça külhanda yakarız dedi, uyuşduk, o gidin-
c* «ıramızda konıışduk, kürd o rtalık d an k ay ­
bolunca zaptiye Y uvanın peşine düşerek, oğ­
lan bizi ele verir, iyisi, Y uvan k ü rd ü boğun­
ca bizde Yuvanı haklarız, hem kem erlerin
Jkiıl dft bizim olur, bem de zabtiye gaiblere
K^lşan Yuvanı a ra r bizden kim se şübhelen-
^ dedik; dediğim iz gibi yapdık. Y uvan
kiirdü boğunca D ellâh V eliyle külhancı Meh-
^ gâvura çuLlandtiar, oğlan diri, k ü rd gi-
^/group/merakediyorum
BASRj (KâHT#Ci *û*eU>
bi işi kolay olmadı, bağırdı, tam onu boğdu­
lar. Hamamın kapusu vuruldu, ben koşdum.
kendimi göstermeden yan camdan bakdımı-
Ağalar, kahvedeki uşaklar yalıncak koşmuş,
sesi duymuşlar! dedim. Meşveret ettik. Del*
lâk Veli: • Ecellerine gelmişler! dedi, içeri
alup onları da kaldıralım , almazsak karakola
haber verirler dedi.Bcn o zaman çok kork-
dum. bu heriflerin gözünü kan bürüdü, beni
de kaldırırlar dedim, N atur ağa kapuyu
açarken Dellâk Veli ile Külhancı Mehmed
pusuya , yattılar, fırsat bildim, kahve uşak­
ları hamama girerken külhâna, külhan ka­
pusundan da, İşte böyle, don gömlek yalıncak
sokağa çıkdım» kırlığa kaçdun; zabtiye gör~
dü, çevirdi, getirdi.
Adı Mustafa olan dellâk çocuğun açık
itirâfı karşısında da İki kaatil ita mûini kaatil
natır İnkârda İsrar ederler; Yuvanın cesedi,
hamam avlusunda odun yığınları altında
uşakların eşyaları arasından çıkar, fakat Bas-
ri i)e Haşimden en küçük b ir İze rastlana­
maz, su hâzinesi boşaltılır, külhana bakılır,
yok.. K ıyasıya dayak alılır, yine söylemezler;
nihayet, vak'a saati ile günün ışım an arasın­
da geçen z am an içinde çocukların cesetlerini
denize götürüp attıkları kanaati hasıl olur;
Çocuk d ellâk M ustafa da dahil, d ö rt hamam
uşağı T ophane çarşısınd a asılarak idam edi­
lirle r. Ü stü n e b ir şeam et çöken Yamalı H a­
m am bir kaç y ıl kapalı kalır, kahveci Hur*
Galata
M evlevihânesınde derviş olur. Üsküdarlı
A şık R âzinin K ahveci güzeli Basrı ağzından
bu vajc’a ü zerin e yaztığı destan şudur:
1- A k r a n u e m s a lim İçin d e yclcdlm
H ü s n ü şctıftb ile b ir c iv elek d im
Küçüfce m u h a b b e t b ü y ü ğ e h ü r m e t
A h lâ k u İffe ti* m isil U r l c b d l d
2. N â m ım B a s rl id i s e m tim T o p h â n e
H a k a r o lm u ş nice b ıçk ın kü lb & n r
A y a k u y d u rm a d ım tte h a y ta y a
S e r d ld e re k b e rg tın d ö rlü behAne
H P e d e r ve m â d e rlm fev t o ld a irk e n
Y iiıl b en M b ll ş ir h â r İken
G ö n ce p i l m isâli y rtlq d lm a f d ı m
C ü m le e tra fım ı a lm ışk e n d ik en
i. G ö rm ed im s a b â v e t ç a k ım d a m e k trb
Çtrakhkda g e ç m iş »abâTetlm h e p
BASfti (K ıkteM l)
Bık m f l ı L B a k k a tulfo th*ânı
(kadeid onlkfi iırklft rd^b
T en" T*Qf* a n u e a d »yi
Kiıtıl k o rd kimsi s ırtla n la ayı
BûT&dDkK «Md fü te lllk b f l i
T o p h lu t İtleri yakdı ab ay ı
ArlıberfiB olmu?du akt ü tekAvet
DldlOJ İyiler d r b u lu n u r flb el
Açdi m erd i m eydan Jtah v eel H urşid
Bu yetim e b ir jehbftlt b l r n i ;e t
İ a h T e Utt« oldu y o v aau k a fa
O ı ?TJidd*zı ü stü n baadı A fuııt*
F i n a l buld u rm ad ı m e l 'u H Içûn
Sürü s ü r t kopuk bAoe berd&şa
QİdB onyedl b ir k ö rpe fid a n
B ende tam a m o lm u t h ü s ü n İle. a n
Tuipmbaeılıfca d e s tu r isted im
p ed erim E a b v c d H arçld A ğ adan
A yaklar koçarlı k u vvetim acı
DedUer pek ganJt ba tu lu m b a cı
Kahveclgü*ell H u rşid ln B ıs r i
LûlecUıc&dekİllerlh baç U c ı
VeLAkla a k ra n la dûqüp
B a k u * yıkm adı o aJtın adım
V m nohA nc m ey h a n e d e n tçeri
B ir kereelk d a b l ad ım a tm a d ım
S an d ık kolu n d ak i o m u zd a ş eğim
A n U v m m NTİyllAi k a rd e şim
l a U b « | | k e m ış ln jh ım b t r
S a b p n a n D d a K ayık çı &ftq|m
S i m a m d a a n ın n û jl o e e tb e t
T ek inim e t i m i ' MI leftbet
T i t a n a b e ra b e r f ic e k a fa rtd e
C tm ek Ifftn b lrb trim iıl a ly in e t
W. M r ( lo r « j a n d ım M r j a r l b serle
Hâlimi kddffduu:* Kardeşim sesle!
S a la lı «irtfl d oydu r a a y e t d e rin d e n
Biri iro d sd İ s te t b o ğuk nefesle
Ui- B u «e» o rd a n f d l r tana!
Alığına çekdim h e m a n p a tr a n
İstlm dâde ta s donunun
Haman» t t t m k asdan s e k lt o n sefer
N m rctte «ay ^ k o k s ttilrd ü ğ ü ıu y e r
İki dell&k n a la r Ue k ü lh an c ı
BcfcAr s f i k ■ N t a h d e — l d H n e fe r
F n ta d ık baş ı t d ı a y a g m a yalın
Jttri e Hnhe bir slUb «*«n
Toyluk İle n e r i ü k İğne d a h i jo k
N e bilelim «ebld yasılı a b a
— 215* — İSTANBUL AKSİKLOFTOtSI
İT. ç « n u a n a r ı n d a n K u rd M ana* H aydar
A ltım b a b a c ıd ır e p iri r a d d a r
V rliN İn g*ay*tle a h l* W < b e d ri* »
A n m a m m ef'unu Msrle* berdAr
18 A lla n s a a t k«*l«*k p a rn ıa k d a yııvuk
B ir m ıu rııd lılr rlnıo* fm d ık d a n b u ru k
B r lln d r ç ift lınts »U m k ^ m rrf
H a m a m a £elınİ!»dlr «arltu* k u r k u lu k
16. Y a n ın d a k a ld ırım k n p ıılu riv a »
S a k illi K u n M in d m tu K ir Y uvan
K a tlrd iip so ym a*» v c rm lf k a r a n
lla n iiu ııd a nıadıkda o k o c a h a y v a n %
20. D ö rt h a m a m U*a£ı d o rt n r f r r çıplak
Y uvan demi!] g e lin olm ay ın ah m a k
ç i f t a H ım k e m e rd e n biri tiz in d ir
K a n b e n im b o y n u m a frize g ö t yum m ak
?t> L'ç g ü n e v v e llo d o n uym uç p aaarlık
Y u v an p e k in d e d ir koca kiırd alJk
K cntU a y o fıy lc «cehıb h a m a m a
A *a dU^ünUm ü* o a lt u n halik
‘i i . S a a t a ilıb u ç u k ın sfu llc y l hll
D anam da k a p a lı b u ld u k kilidi
JJAşJmcJk h a k lıy m ış :- K a rd e şim U asri
K ır a k n la h a b e r vlrellro.. de«ll
51Î. T o y lu k d in le m e d im y â ri azizi
D i d i n » H a n u n ı n l a r t a n ı r la r bizi!
Ç a la r ç a lm a z n a t u r a ç d ı k a p u y n
A ld ı İçe rü y e h e r İkim izi
21. o a n d r n e geldi b a ş a b ilm e d ik
B o ğ d u la r m ı y o k s a b ıç a k n u yedik
B ek çi f i r m ü f g i r e r İk e n h a m a m a
H â şlm k a rd e ş im le s ı r oldnfc g ittik .
BASKI (M ektebi! yah ud K ız) — ikinci
AbdüH ıam id d e v ri sonlarınızı en nam lı kasa
h ırsızların d an ; tem iz v e içtim âi seviyesi yük*
sek b ir ailen in evlâdı olarak doğmuş, G als-
tasaray ı Sultanisinde o k u r İken, pek dilber
b ir çocuk olan B asri henüz onbeş yaşında
ik en k ö tü insanların fes ad ağına d ü şm ü ş
m ektebini bırakm ış, aile ocağından kaçmış*
şeh ir eşkiyâsı pençesinde y a tu b kalkmış, tu ­
lum bacılığa havca ederek bir a ra Çeşmemcy*
dam Sandığının en parlak uşaklarından biri
olm uş, fa k a t vaktiyle kendini doğru yoldan
çıkaranların çengelinden paçasını b tr türlü
kurtaram am ış, o b aldın çıplak ayakdaşiarİ* 1
evvelâ zelil, bayağı b ir Hırsız, giderek büyük-
şehrin en u sta ve cü r'e lk â r kasa hırsızı ol*
oıuçtur.
D aha çocuk denilecek çağlarda r e n e
k « i M I | bât jkjldad tffcgerıniş olan M tif
n f f p ^ ; //^ o u p s ,g o o g T e ^
 e r a k e d iy o r u m
/g r o u p /m
llalı*H *H (Vrtflrl'nİM m : ıh h a x t ıa n t '4 İ i L 7 n p t l f : ı T u h ılh lı.r*ılill»r tr* n « i
AM* .IMfrrar ■«»K feM r. İM . Mübl Ağanttu İf . .WM«»J**r

p m
 <ZakiT — 2100 —
»cL*Ji Basri, t. ■ malı hayatının içinde pek az
ilan sükun anlarında kara kalemle, kurşun
totem le resim ler yaparak bu sanat istidadım
kendi kendme jnkrçaf ettirmeğe çalfçm/îdjr.
Bugün Mektebli Ki* Basrinin elinden çıkmış
bir karakalem renim, "Tulumbacılar", sanat
âlemimizin heder olmuş hakiki bir kıym etin­
den hazin bir hatıradır, bu kara kalem re s­
min yeri. Türk Resim ve Heykel Müzesinde
primitifler, Tiirk resminin müjdecileri köşe­
sidir. Resim İstanbul Mahbushâncsinde ya-
buipılmı^dır, Basri gençliğinin en uçarı çağ­
larında sandık kolu alımda aşk iîe koşdugu
zamanları hatırlamış. bir fanila bir dizlik,
başda keçe kiildh, yahn ayak b alduj çrplak
İki eski ahşab konanın ününden sandıkla
yangına doğru koşan takjmın ruh haletini
ibtidâi çizgileri ile yaşatmağa m uvaffak ol­
muştur,. Altında şerir sanatkârın imzası ile:
«Hâtırai Mahbushâne» yazısını ve «21 Ağus­
tos 13-39» tarihini taşıyan bu resim b ir
koğuş arkadaşı tarafından .satın alınm ış olub
hâlen kıymetli muhabirimiz Hakkı G öktürk’­
ün biraderinin elindedir. Mektebli Basrl'nin
hayatı hakkında başka kayde rastlanam adı.
S e rv e t
BASRİ (Zâkir) — Abdulâziz devrin d e
Aksarayda Oğlanlar Tekkesinde g ene b ir
yanaşma - uşak olub fevkalâde güzelliği ve
bilhassa zikir halkasına katıldığı zam anlar
aşırı cezbesi ilç. İstanbul'un en namlı külhan-
beylerini yetiştirmiş bulunan A ksarayda bü­
yük bir şöhret ol­
m uştur; üstelik ken­
disi de bu küîhâmle*
re ve kaldırım kaba­
dayılarına ayak uy-
durmuş, o vadilerde
de heyli Hüe düştiik*
don sonra esrarengiz
bir cinayetin kurba­
nı olmuştur.
O devrin külhâm-
lik ve bıçkınlık yol*
A rında türlü türlü
garib ve yayanı dik-
kaı vak'aLarJa dolu
iki cildlik el yanması
bir ruznüme hırak-
mı§ olan Alacaha- T&Mr Basrt
mamlı Reşid Efendi (Besim: II. A.)
İSTANBUL
b u g e n e d e n d e ..öylece b a h s e d i y o r :
ıR u m e lm ın M a k e d o n y a t a r a f ın d a n k â fi­
ri müslimnümâ, b a ş ı n d a k u z u k a lp a k , ü s tü n -
d c k o p e e c ç b k e n , b a c a ğ ın d a p o t u r , y a lın
ayak, Tâhir Torna Baba deüıkîen bektaşinin
yetimidir diye getirdiler, on be-, yaşında gene
irisi ve- ht*m sunnelaiz idi, tekkede sünnet
ettirildi, adını arabacı Volinin yamağı koy­
dular ama, oğlan melâhet ve letafet üzre hâ­
li vahşetde şehbaz, şfeylı efendimiz de o vadi-
ierde ayağı izini gösterm e/ can baz. olduğun­
dan üç beş ay m üru ru n d a ytkayub pakladılar,
döşeğini ahır odalarından aiub kahve ocağı­
na serdiler, şeyh köçeği oldu, bal alacak çi­
çeği bilir eşek a n la rı kahve ocağına daJdu,
B asrinin ekalli zam anda yüzü gözü açıldı,
döküldü saçıldı, dergahda meydânı muhab­
bet d ar gelüb A ksaray tulumbacı haşaratı
Ue düşdü kalkdı, kırm adığı ceviz, yimediği
h a lt kalmadı, Zinâ yokuşunda K ıbti Gülizâr*
in evinde baskın verdi, düm bül düdük kara­
kolları zabtiye nezâretini boyladı, cümle yap*
d ıklart gibi yan ınd a kaldı, zirâ halkai zikre
girdikde, elhak, hem edası hem sedâsı bu ka­
dar o lu r efendim, cem iyete revnakı fevkalâ­
de verirdi. C üm leden şeyh efendimizin mah­
d u m u O sm an B eyfendim iz ki pederin bir dâ­
nesi, h üsnü sab âh at diirdânesi. bu Zâkir Bah­
rinin divânesi, gül dikensiz olm az diyüb me­
lek s ü re t şaki tıy n e t oğlanın haşarılıkları
b ağışlanırdı; B asrinin deli poyraz misâli der­
gâhı şerifde kırm adığı h a tır ve gönül kalma­
dı, ö n ü n d e n geç süaer, ard ın d an geç teper,
h e r neden ise hassatan bu günahkâra gazabı
ziyâde idi; sebebi vahşeti nasihat kasdi ile
bir kaç sefer tenbih ve tevbih ettiğimizdir.
Sokağa atılsa bir altun ider, bir sabah başına
b ir Kandilli yazması sarmış, akşamdan kal­
m a çakır keyf kahve ocağından çıkdı, selâm
verdim , almadı, gasûbâne bakub yürüdü geç-
di, am m a ne geçiş, hiddetle topuk vuruşun*
dan sefada cam lar zangırdadı, hattâ hidde­
tinden pabuç giym eyüb bağçeye çıplak ayak
çıktı, o hal ile bağçe de dar gelüb sokağa
fırla d ı:
Baş yazması Kamildi
B cU m ?er<l)rn knnriİlU
G azıtbla bak ili gecdf
V »y ö lüsü k a n d illi
cHetn k ız d ım , h e m a c ıd ım , k o p u ğ u n g ö n ­
l ü n ü a la y ı m d ed im * e li m iz e b i r h ırk ah k a lâ
http://groups.google.co
 , 0 - S İ K L O F E D İ S t ________________________ . .
(,'sitıidar ç a lm a s ı g e ç d i, k a h v e o c a ğ ın a B a s r i
E fendi o ğ lu m u z a ç o b a n a r m a ğ a n ı ç a m s a k ız ı
jjjyüb b ıra k d ık :
flH ly p v e rd im ç a tm a
K a sılım y a n a ^ ııh çn im a
Y ııl a r o l ç a p k ın B :ıs ri
K e m a n k a ş la rı ç a tm a .
«Makbule geçmiş, ertesi sabah selâmına
nâfl olduk:
— Baba, kâtib şâirsin am a bakar kör­
sün!, dedi, güzleri yaş ile doluverdi, donra
öyle firak ile bir âh çekdi ki bu kadar olur:
— AJmmdaki yazıyı görür m üsün? okur
musun? dedi,
«Ne cevab vereceğimi bilemedim, çok
müteessir oldum, şunu anladım ki çapkın
oğlan ham ruh değildir, laf olsun için hayır
olur inşallah dedim. H afta geçmedi, bir ak’
şam gittiği yerden dergâhi şerife dönmedi,
ertesi dahi görünm edi; Osman B ü/fendim iz
telâşa düşüb dergâhi şerifde otuz candan zi­
yâde seferber olduk, İstanbul kazalı, biz kep­
çe, Basriyi gören yok. Yusuf paşa kahveha­
nesinde tulumbacı g ü ruhundan Arab İzzet:-
Dün sabah bir ornavud ile M uradpaşada ko­
nuşurdu, eşkiyâ kılıklı, iri yarı, nursuz, iman­
sız, bed suret herîf idi diye tarif eylemiş.
Üçüncü günü idi, H aram i Deresinde m aklû-
len bulunduğu haberi geldi; cesedini tam a­
men üryan bulmuşlar, boğazı kayışla sıkıla­
rak ihnâk edilmiş; Basrinin, Osman Beyimi­
zin hediyesi gaayetle zıkiynet elmas yüzüğü
vardı, onu da parmağı keserek, parm akla be*
raber alup götürm üşler; bu elmas yüzüğe ve
aitun saatine tamaen kıydıkları zâhir oJdu,
kasti! bulunamadı, H ak taksiratını af'eyliye*.
BABRt BEY (Üdî) — 1840 da Istanbul-
da doğdu, vezir odacılıklarında bulunmuş
Tığhoğlu Lâtif Ağa adında birinin oğlu idi,
1&46 da sabi iken Mızıkai Hümâyun takım ına
kaydedildi, eli ayağı düzgün ve yüzü gaayet­
le dilber bir çocukdu, henüz on iki yaşında
iken saray erkânı tarafından Sultan Abdül-
mecidin "müsâhib” unvanı altında günlük
husûsî hizmetine ayrıldı, beş yıl bu hizmetde
k&ldı, onyedi onsekiz yaşlarına gelib mâbe-
yinciljğe hakikaten lıyâket kesbettiği bir
gizli tutulm uş bir sebeble 2000 kuru^
^ a ş ve mabeyinci tayinatı ile saraydan çı*
karıldı, Bu tek geçim kaynağı zamanının in-
BASTON
ud hocalığı ile temine çalışdı, ve ömrünün
sonuna kadar geçim darlığının sıkıntısını çe­
kerek yaşadı, 1900 dc öldü, Karacaahmed
Mezarlığına defnedildi.
Uzun boylu, beyaz :.>ıkalh, güzel zarif,
çok tatlı konuşur bir mec!i : adamı imiç. Za -
maninin en kıymetli, u&lâd ûdİ&i olduğu söy­
lenir, ûîii izzeı Beyin hocasıdır.
Bibi.: M K. in a l. Hog &ûdâ
BASTON — Y ürür iken dayanıb kuvvet
almak için erkekler, bâzan da kadınlar ta ra ­
fından taşınan ve süreti mahsusa da bu ?= için
yapılmış değnek - sopa; hususiyeti el ile tut­
ma yeri, bir sapı bulunmasıdır; yere temas
iden ucu daima ınco olup yukarıya doğru ka­
lınlaşır, sapı, bâzan üst ucunun kıvrılması
ile vücuda getirilir; bâzan da altın, gümüş,
fildişi, abançz gibi şeylerden ayrıca yapılarak
düz değnek kısma geçirilir. Bastan saplarının
iyinde b ir kuyumcu veya heyketraş elinden
Çıkmış yüksek sanal kıymeti taşıyanları v ar­
dır. D ernek kısmı da ağacına göre ayrıca kıy­
m etlerini; gül ağacından, kirazdan, abanoz-
dan. bambu - kamımdan, bastonlar en mak­
bulleridir.
Memleketimizde, bu ara İstanbul’da bas­
ton kullanm a on dokuzuncu asır ortalarında
yayılm ıştır; ondan evvel asırlar boyunca
«asa» kullanılmıştır; aaâzım bastondan farkı
dümdüz bir dayanak değneği - sopası oluşu,
bastonun ise tutulacak bir sapı bulunmasıdır;
kuttartan, bastonu sapından tutmağa mecbur­
dur, asâ ise, el geli-
mi herhangi bir ye­
rinden iııtulur. A sa­
ların içinde de ağacı­
nın cinsine, sahibi­
nin içtimâ! mevkiine
ve servetine göre ga­
ayet kıymetli temiz
sanat işi olanları,
hattâ, boydan boya
elmaslar, yakutlar,
ziimrüdlerle tezyin
edilmiş murassa asâ-
lar vardır.
Tanzimatdan evvel
asâ, erkek veya ka­
dın, yalnız yaşlıla­
rın kullandığı bir da- B n s l u n t u d e l i k a n l ı , 1906.
yanak olmakla kal- b . seren)
 ba st o n
fw n *l gerek saray ve gerekse devlet teşki­
lâtında, askerlerin kılıcı gibi, bazı makam
ve m em uriyetlerin alâm eti farikası olmuş­
tu r, meselâ bir çavuşbaşt a ja . yaşı n e olursa
Oİfun» görevi başında b ir asa taşırdı*
Türkiyede asayı bırakıp ilk defa baston
kullanan zât. m em leketim izde garbiılaşm a
yolunda İlk kıyafet infcilâbını yapan İkinci
g ultan M ahmud o lm uştur; ulem â sınıfından
Uk baston kullanan da, o dev rin aydın kafalı
hocalarından olup 18iö d a vefat eden K ethii-
dftaâdg M ehmed A rif E fendidir. (B .: M ehmed
A rif Efendi, K ethüdâzâdeJ. D erin bilgisi ve
hudutsuz h ürriy et askı iîe ayrıca n ü k te d a n ­
lığı ve zarâfeti Ue d e zam anının pek m üm taz
bir olan K ethüdâzâdenin bastonu üze­
rin e çok şirin b ir fık ra n ak led ilir:
B ir gün B eşiktaş M evlevihanesinde b ir
yobaz, Efendinin bastonunu tak ılm ış;
— Bu frenk değneği d e kim in?, d iy e so r­
muş. Zarif adam ;
— Benim, dem iş... Ben onu sü n n et e ttir­
dim, m üsiüm an oldu!
Baston ikinci AbdUlhamİd devrinde, yaş
icâbı veya h er hangi b ir ihtiyaç ile b ir d a y ak
ûlm akdan çıkdı, k u llanan; ay ak tak ım ın d an
ayıran b ir alâm eti fa rik a gibi te la k k i edildi,
gene - yaşlı b ü tü n m e m u rlar baston k u lla n ­
dılar, h a ttâ gençler arasınd a baston, m avi
cam lı gözlükle b erab er b ir şıklık, alafran g a­
lık icâbı bilindi; bâzı gençler, resim lerin i b i­
le ellerinde bastonları ile ç ık a rtır old ular.
Şıklık, alafrangalık yolunda baston şark ılara,
kan to lara girdi.
M Ü B A T T E R SA R K ]
<&evk1 Bey)
B*r belâkft* Aşıkı s a d ık defcU d e j A n e y im
Çeşm f m e s tim b a i b n n a b e n şık. d e ğ tt d e y â Deyim
M eb cem&Un v a s lrn a lây ık d egfl d e 7 * n e y im
m e s tim b a k b u n a b e n ş ık d e ğ il d e y i n e y in i
Ney a n h ıır gökl&kler n& dlde b a s ta n b e n d e v a r
Gîydifcltn d b is e l zlb&yı cA nâ M ir y a p a r
S e o b e ğ en m ezsen b e n im şık lık d a e m s â llm m İ v a r
Çeyml meslLoj b a k b a n a b r tt şık değil d c yfc n e y im
NİBÂ V EN D S İK K A NTO SU
( Y lrjln t H a n ım )
B e n liikım gözleri sü zerim
B eyo g lu n d a d â im qık geverim
K a rn a T a ld a b e n de m ask e siy e rim
M atm arclterK e kol k o la d a n s e d e rim
— 2162 -
B en otlum b a la la ra h e p «lr*rlca
K iV a y n a ıır tö zle rim i sin erim
G ln sf İsk a rp in m o d ad ır ntorla
f iü z rl m u ım tu H le r b enim le baloda
D an a d a n u n r a e tle n ir im buted*
g ık h k ıia ye k ta y ım caayell* h«.D** 7 ia
P e k ışık te a e r lm b rro de « la fra n fa
KliU' b a ttım fp sd e gfnlıik rnud*
G n rr|q ı d&lmft böyle katoda *
NBlAVENU s ik k a n t o s u
(Şatm-iLtn HuıunıJ
Pek ç«k şık neferim İıcm çok geterin
Etrafım a herdem grizlrr »mecritn
Severim derler bâzı zevzekler
Hiç klw«eyc bfn asla kulak aattkam
Etrafıma ben asla bakmam
glnıdt modadır hem pek ar nuvodıır
Gözde gözlük elde baston çekilir pardea
iskarpin glase elde yelpâıe
Kendime İsterim böyle mâşnka
B ü y ü k b e ste k â r Şevki Beyin şarkısı ile
iki sah ne yosm ası V İrjinİ v e Şam ram hanım»
la rın k a n to n la rın d a gözleri gözlüklü ve elle­
r i b asto n lu şık b ey le re karşı tezyif seziliyor
fB .; B alo ; M ir. T e rz i).
Ş ık lık alâm eti baston m odası İstanbul'da
yarım a sra y a k ın devam e ttiği halde, büyük
şehirde z a rif v e k ıy m e tli bastonlar İmal eden
te k atölye k u ru lm am ıştır, b ü tü n zarif baston­
la r A vu stu ry a, F ran sa veya In g ü tereden gel­
m iştir; Ista n b u ld a id h al m alı en güzel baston­
la rı sata n en m e şh u r m ağaza da Suttanhanta-
raınd a İn g iliz isim li b ir rum , Robenson ol­
m uştur.
ik in c i S u ltan A bdulham İd ince maran-
gozlukda fevkalâde b ir h ü n e r sahibi idi, Yıl*
diz S aray ın d a hususi b ir m arangozhanesi var­
dı, b u ra d a k iraz ve gül ağacından kendi eliyle
pek z a rif basto nlar y a p ard a H attâ yunan
h a rb in in İsta n b u l’a getirilm iş m alûl gazileri*
ne Y ıldızda b ir ziyafet verm iş, yem ekden son­
ra b ir d ayanağa m uhtaç olan yaralı askerler*
kendi yap tığı basto nları kendi eliyle hediye
olarak dağıtm ışdı.
1918 M ütarekesinden sonra İstanbul
gençleri arasınd a bam bo - kamış bastonlar
moda oldu, o devrin mizah m ecm ualarındaki
k arik atü rlerd e bu şık İstan bu l küçük beyleri
hem kam ış bastonludur. C um huriyet devrin
de baston kullanılm az oldu, ancak alilleri®
elinde görüldü. Y akın tem asım ız olan ma
http://groups.goog le.<
 .'Ü ttO F E f itS l_________ _ a l6 , _
Jütlerde, İsrar ile baston kulUmmakda devam
euniş olanlar bu ansiklopedinin m üellifi R.
E. K oçtuun babası m u harrir E krem Reşad
Bey merhum, rahm etli şa ir Ham am izade Ih ­
san. rahm etli m u h arrir Kâzım Sevinç, estet
v e m uharrir N u ru llah A taç ve Ord. Prof, Dr.
p. Kerim Gökay olm uşlardır; son ikisinden
Nurullah Ataç A nkara'da yerleşdlkten son*
r«, F. K. Gükay da İstan bul Valisi ve Bele­
diye Reisi olunca bastonlarım bırakdılar.
Hâlen İstanbul’d a m üstakil b ir bastoncu
Mağazası yoktur; zevk ile kullanılabilecek
larif bir baston bulunam az; baston adı altın­
da gaayet kaba, cilalanm ış b ir tak ım sopalar
satılm aktadır. B ilhassa kifrn, köprü üstünde,
vapur iskelelerinde alt uçlarına sivri dem ir­
ler çakılm ış bu sopaları «kara buza baston !..»
diye bağırarak satan b ir takım sey yar esnaf
Jorülür. Zabıtaca taşınm ası yasak edıim iş içi
Si;li, kam alı bastonlar da kaçak yapılıp satıl­
maktadır.
S o k a k la rın g e re ğ i gib i a y d ın la tılm a d ığ ı,
köşe b a lla rın ın , k a ld ırım s ü r ü s ü rü k ö p e k le r­
le tu tu ld u ğ u eski Is ta n b u ld a b asto n , ö yle
zan e d iy o ruz ki y a ln ız sü s ve sık lık a lâ m e ti
d e .il, b ir ih tiy a ç idi.
Aşağıdaki sa tırlar R. E. K oçu'nun 12
İIîj is1958 da H er G ün gazetesinde çıkmış
bir fıkrasından alınm ıştır, m u h arririn bizzat
gördüğü b ir oiayd ir; yazarın sonunda v er­
diği hüküm fantezi de ols» bastonun fazileti
ş ik â r d ır ;
t Sahne Sirkecide, araba v apuruna g ire ­
cek kam yonların sıöbet bekledikleri yerin a r­
kası...On beş yaşında pırp ırı b ir kopil, esm er,
yüzü harikulade güzel, vücudu keçi yavrusu
gibi kıvrak, ayaklar yalın, pantaion p artal,
et üstündeki m intan lim e lim e, dev gibi bir
delikanlının pençesine düşm üş, yerden
yere çalınıp hırpalanıyor. Suçu nedir?.
Bu müthiş dayağı hak "etmiş m i? Meç­
hul! Burun deliklerinden alev çıkan gazsblı
delikanlıya kim cesaret edip de soracak!
« Soran çıktı elendim , eli bastonlu bir
ihtiyar, hattâ yalnız sormak da değil, araya
Sirip ayıracak oldu:
— Delikanlı... Y eter artık ... öldürecek-
sl*l... V urm a!...
Dedi ve k ah ra m a n ca a t ı l d ı . F a k a t:
— Çeltll ulan m oruk!.,.
m / q r d ü :p >/ r t ^ l ^ C l î y 6 r Q ,l ^
BAS
indi ve oracığa yuvarlandı ...
«Ejderhanın pençesinden kurtulan keçi
yavrusu bu miıdahaleyi fırsat bildi. Kaçtı
mı 7 Hayır. Şimşek sürati ile ihtiyarın alın­
dan fırlayan bastonu kaptı ve yine ayni sü­
ratle bastonu cellâdının başına İndirdi, De­
likanlı sersem ledi- Çocuk bir daha yapıştırdı.
Dev sallandı. Başına ayni tam isabetle üçün­
cü baston darbesi inince de dizleri üstün*
çöktü,. Bayıldı.
c M uzaffer kopil bastonu yerden kalk­
m ağa çalışan sahibine vererek:
— B aba!... Kaç ... kaç.,.
Dedi ve kendisi, çıplak ayaklan koşarlı,
uçtu gitti...
« Bu çocuklar baston kullanacak efen­
dim. ih tiy arları m uştalayan, hürm et bilm e­
yen ve kendilerini döven, şefkat bilmeyen
b ir nesli yola getirm ek için, diz çökertmek
için baston kullanacak!.»
BASTON E K M E K , BASTON FRANCA­
LA — E km eğin ve francalanın iki ucu siv­
rim si vc uzun şekillendirilm işinin adı; zama­
nım ızda bastonun kendisi kullanılm az oldu­
ğundan ekm ek ve francalaya verilen bu isim
de unutulm ak üzeredir, baston yerine «ıızuıı
ekmek», «uzun francala» deniliyor. Şu ko­
nuşm a 1960 yılı Mayısında Kadıköyünde b ir
fırında tesbit edilm iştir:
Yaşlıca b ir zat tezgâhtara;
— B ir baston francala ver., dedi.
T ezgâhtar delikanlı anlam adı:
— Yok!., dedi.
— Yok olurm u oğlum!, arkandaki raf
dolu...
Bu sefer fırın uşağı dudak biikdü:
— Sen de uzun desene beyim!., dedi.
B A Ş __ «Garb türkçesinde isim, insan
vücûdunun en yukarısında ye hayvanların en
önünde olanı, ve dimağ ile müteaddid duygu
Azfllarını taşıyan mahfaza, kılıf, reis, ses; me-
c&zen: zekâ, İdrak, akıl; beyin, dimağ» (Hü­
seyin Kâzım, Büyük Türk Lügati).
Dilimizde ve dilimizin İstanbul ağzında
en zengin kelimelerden biridir.
1 — A nd v e yem in konusu du r:
«Başın için», «Güzel başın için», «Evlâ­
dının başı için», «Ananın babanın başı için»,
«Evlâdının b a ş ı için», «Sevgilinin başı için».
Onsekİzinci asır İstanbul Tiirkçesi tek
başına temsil eden Nedim bsş üzerine andı
 BASA ÇİÇEK TAkM A__________________ — 2 l6 * ~
Türk şiirine 9u ölmez m ısralar içinde mal et-
iniştir;
İftr Kııo »Idn dilim r u u e t Ifttn
İfle hançeri*™ duvlttlB »tün dİ kuMtıt içtin
refc m i eylerim aautou *u»*l biqm İçim
C t| tenim kaa» bUAlUn b t» btr id Idtlim
Bunların arasında «Güzel başın için» ve
cEvlâdJarın başı için» andlar dilenci ağzın m
en çok kullandığı sözlerdir; b a n la n bazan da
«Gençliğinin başı için» ilâve edilir.
2 M eciıi ve argo d e y im l e r :
B unlar bu ansiklopedide m üstakil m ad­
deler olarak tesbit edilm iştir (B.; Başağnsı.
Başağrıtmak, Başa gün doğmak. Başa
kakmak, Başa sından olmak, Başbagı,
Başdan, Başdaş çıkmak. Başdan kara gitm ek,
Başgöz etmek, Bsşıaçık, Başıbağlı, B eşi d u ­
manlı, Başı göğe ermek, Başı havada, BsŞlPfl-
buyruk, Başına çıkarm ak, B aşına ckşlm t'k,
Başına geçirmek, Başı n âre yanm ak, Başııuı
taş. Başında kabak patlam ak, B aşında kavak
yeli esmek» Başını bağlamak, Başını d ile d i#
taşa vurmak, Başım n etin i yem ek, Başını
gözünü yarm ak, Başını kaşıyacak vakti ol­
mamak, Başın kıçdan h aberi B&şuu kol­
tuğunun a ltın a alm ak. B aşını m eydana koy-
mak, Başı taşa vurm ak, Başı y e rin e gelm ek.
Başkaldırmak, B aş kesm ek, B aş koşm ak. B aş
tacı, Baş üzerinde y e ri olm ak. B aş ve rm e k ).
3 — Darbımeseller :
BaŞfcaşa verm eyin c« t a ş y e rin d e n k a lk m a z
Baq b o s ta n d ı bitm e z
B a ş sa lla m a k d a n k a v u k cakfctl
B a^ sa lla m a k la kav u k eskim e*
B as y a n ln b ö rk İçinde, kol k ırılır yeki iç in d e
B aJıt olm ayınca. h a şd a, o c k u r a d a b ite r n e
ja ş d a
Babını evde lotan k n lab a lık d a kalpoftm ı k a y ­
bed er
B acını aeem l b erb ere testim e d e n •e b im k 'ü
p a a u i n eksik etı&Mkıı.
B & h gelm eı \% otm az
&M* grtmef«o bilinmez
Ba«a fe le n çekilir
B a v be* olsan, y * ^ yfl* olsun
A jW 7 » b iq » atvvft a ln tk d av u l « h ır
B flflar a ra k , a y a k la r baş oldu
A k ı t o bahttı a y « k ç e k e r
B osun r a h a t « d e r d ] i f a d n ru rv a
B a s U « a vunkıayıaea akı) boqn gelme*
B a |i büyük bey olur, ayaftı bttyttk «oban
http://groups.google.coi
İs t a n b u l
Bu-itna vur. a rz ın d a n lokm asını al
Hitkkı ta n ıd a n h a lk a ba.^ eftnv*
lJ.il yerimi** d u n u n . kulAh b u lunur
U rk lm kim ? Ba-,a fttlrn :
tin im e k o m şu n a *ellr buym a
Hii*] ol dü e*ek b*%ı ol
B;ıı m-reye tid ı-m r »yak oray a
Clıt İççi, lıir h n y j
Hıi'ıka.Niiıın smundcM keruli gtauııe İnan
KAŞ — Tarihımia boyunca üs/.tri v*
muîkî makamlarda, imparatorluk devrinde de
saray m em uriyetlerinde bâzı kumandan!-:,
â m irler unvanlarına «Baş» kelimesi eklere
rek anılmış, hâlen de antla gelmektedirler;
zam anım ızda kullanılanlar: Başkumandan,
baş yaver, baş gedikli, başçavuş, başvekil, bn;
m üdür, baş veznedar, baş m üfettiş, baş mü.
rakıb, baş kâtib, baş savcı, baş hekim, hs-j
hemşire, baş m ühendis, baş kaptan, baş pilol,
baş m em ur, baş hadem e dir.
İm p arato rlu k devrinde Tanzimatdan ev-
vei ve sonra kullanılmış unvanlardan bazıla­
rı da şu n lard ır; Baş alkışçı, baş bakıkulu, baş
binbaşı, ba$ bölükbaşı, baş cüce, baş çakır*
b a ş çavuş, b a ş çuhadar, baş defterdar,
baş deveci, baş dilsiz, b a ş efendi, baş eski,
baş halife, baş haseki, baş ikbal, baş kadın,
baş kapugulâm ı, b aş kapıoğlanı, baş karakul­
lukçu, baş kollukcu, baş lala, baş muhasebe­
ci, baş m u k a ta a a , baş odabaşı, baş ruznim e-
ci, baş şak ird , baş yazıcı gibi (alfabetik sıra­
lanm ış bu isim ler M. Zeki Pakalm ‘ın Tarih
Deyim v e T erim leri adli eserinden alındı).
E ski ve yeni, «baş» kelim esi unvanın so­
n u n a g etirilerek k ullanılan isim ler de vardır:
M taırbaşı, hekimbaşı, çavuşbaşı, onbaşı, yUv*
başı, binbaşı, kuyum cubaşı, aşçıbaşı, kol başı,
kolcubaşı, bostancıbaşı, ham lacı başı, berber
başı, kapucu başı, ırgad başı, am ele başı, ha­
mam cı başı, esirci başı, hakveci başı, şerbet­
çi başı... gibi (B ütün bu isimlerin bazılarım
bu ansiklopedide kendi alfabetik Biralarında
m üstakil m adde olarak, bazıları da, meselâ
ham lacı, haseki, cüce, çakırsalan vesaire gibi
m addelerin içinde bulacaksınız).
BAŞA ÇİÇEK KAKMAK — Cum huriyet
Inkılâbıntlanevvel, cem iyetim izde kaduı Örtü
altın d ad ır; fakat, başvekâlet arşivinde Diva­
n ı H üm ayun m ühim m e defterindeki vesika*
lar aydın olarak gösterm ektedir ki örtü al­
tındaki m üsiüm an T ürk kadını da asırfnr bö*
 ^.«K & O PE ErfSt
—3116-
2 -açılıp .^çjIöMr a rz u su Ue çırp ın m ış,asmveış bu cengâv erlerfn k ok lad ık ları g ü d e ri
. r devir. ta d a tla rın sokak k ıy m etlerini
_ ^ in olarak lâ rıf v e U y m »den, sok ak larda
. e m esirelerde Lavıt v e h a re k e tle ri k ay ıd la r
JiUna a la n y a sa k la r çıkm ış ur. fcljr irnâ, bar
erkeğ* ta h rik y olun da, arg o tâ b iri 11*
,jm a r olacağ ınd an, en 8wı â r tû n i o lan çar»
^ . ı u ru n d a n a lın c ay a k a d a r k ad ın sokakdı»
babına çiçek takm am ış Ur, h â ttâ e lin e dahi
•i a lıp sokana ç ık m am ıştır. B ir kadın
: ^«nd£ ftakıkı çiçek, a n ca k k e n d i evinde,
—ı-uiyçtiDde v e h e la li o la n e ri k arşısın d a
sû* o lm u ştu r; ve h e m ö y le sin e k i, çiçek b u ­
lunmasa dahi, b ir k a d ın ın sab ah tu v a le tin i,
yem enisinin y â h u d ho to zu n u n b ir k e n a rın a
iliştirilen b ir yegil y a p ra k tam am lam ıştır,
ç a r ş a f k a lk d ık d a n . T ü rk k a d ın ı in san lık
naKia olan m u tla k h ü rriy e tin e k a v u rd u k ta n
sonra, h ak ik i çiçeği b ir baş z iy n e ti o la ra k
ı:ju«nm&mı<jUr; şaiıâne b ir g ü lü n , m uhteşem
bir k a ra n lılm , b ir to p yasem inin» b ir d em et
m ar m enekşe b ir genç k a d ın ın v e y a b ir genç
kıgm başını tezy in e tm iy o r, h a ttâ g ö ğ ü slerd e
bile pek e n d e r g a ru lü y o r. T a b ia tın b u m u a t­
tar m ü cevh erleri bizde m a a lese f k ıb tı k a rı
lannın ve k ız k rm m b a m d a d ır ; bazan da
kenar m ah allelerin y o sm alarj b a şla rın a b ir
çiçek ta k a rla r.
Erkeğe gelince, ş ap k a başda çiçek taşi-
mak için uygun b ir se rp u ş d e ğ ild ir; açık e r-
Kek başında ise çiçek takılacak , k o n u lacak y e r
ancak kulak a rk a sıd ır ki v e k a a r v e ciddiye-
te uymaz, k u lh âni, b ıçkın işid ir, z am anım ız­
da, ayak tak ım ın d an bazı gen çlerin, gençlik
çağrnı geçirm iş d e haşarılığ ı, u ç a rılığ ı bıra-
kamamış yine o boydan k im se lerin kulak
irdU nnda, yahud b ez k a sk e tle rin in k e n arın ­
da bir çiçek g örü lü r, b ir h a k ik a ttir ki çiçek
•rkek başı için de b ir sü stü r.
Fes de şapka g ib iy d i; k e n a rın d a n saç
türreleri taşm ış b ir k ü lh a n b eyin in başında­
dır ki bir de çiçek İligtirllebilirdi.
Fakat T an zim atdan evvelki a sırla rd a çi­
çek, e r k e k b a ş ın ı n , b i l h a s s a h e r tabak adan
delikanlı başının süsü o lagelm iştir. Z ira k a­
vuk veya külâhm üzerine sa rıla n d estar, b ir
dülbçnd yahud y em eninin kıvrım ları» bük*
lümlerî., h a ttâ çiçeği i s l e r , b e k l e r gibidir. Fâ-
Sultan M ehm ed ile B a r b a r o s H a y r e d d i n
^aşanm ellerinde çiçekle m in y a tü rle ri var-
. **«■, b iri karaıla biri denizde k ılıç la rın ı arşa
jp/group/meraKedıyorum
B A Ş A Ğ A ÇEŞMESİ
ve k a ra n fille ri b aşların dak i d çatarın b ir kıv*
ru n u ıa İliştirm elerin e m evki v e şö h retleri
aaJa mânJ d e lild ir. B irinci S u ltan M ahm ud’un
a ır k â tib i Balâhi efendi, bu pâdişâhın b ir sa­
bah haa bahçede d o laşır iken b ir karan fil k o ­
p a rıp d o stla rın a takd ıgm ı y arıy o r.
O nsckizinci a « r so n ları ile on do ku tu n eu
aaır b aşların d a y aşam ış ş â ir E n d e ru n lu Vâsıf,
b ir n evcivan şan ın d a yazdığı şa rk u m d a güzel
g encin b aşın ı g ü lle rle sü sle m e k le d ir:
S u la r *UM g u lz â r l »af& ra a k e fe n d im
D cst& rı pe rfç & n ın a g o lle r t a k e fe n d im
G el h a llin ] bir g ö r d c y a k a r s a n r a i e fe n d im
S e n s iz b a n a h a s r e t n e le r e t i l b a k e fe n d im
S on Y en içerilerd en Ç ard ak İsk elesi K ol­
lu ğ u ço rb acısı ve h a lk şâiri G aJatalı H üseyin
A ğanın d e sta n m ecm u asın da d a '"İşm ar b a ­
b ın d a” d iy e uzun v e » o n derecede şay an ı d ik ­
k a t b ir m anzu m e v a rd ır (B .: İşm a r). H a k i­
k a te n e k a d ar u y g u n d u r bilemeyiz» bu man*
zu m eden ö ğ ren iy o ru z ki Y e n içe rilerin o en
azg ın d ev rin d e, tiirlu re z ilin e tecâv üzler ulu
o rta y a p ılır ;ken, İsta n b u Ju n uygunsuz g ü rû -
iıu n d a n g e n çlerin b aşların a ta k d ık la rı, des-
ta rta rın a ilişd ird ik îeri ç içek lerin de a y rı b ir
m ânâs; o lm u ştu r:
V a r fse b a b ın d a a n ı n ç lç e ^ t
Ç c r lr g el y o ld a n o d ilb e r k ö çeğ i
G ü l ise t a k d ı f ı n a s lıy ım d e m e k
Y ok ise a lt t tn u o b o ş u n a em ek
O ğ la n b a b ın d a g e r kızıl k a r a n f i l
K a n t o d u r o Afet y o la n d a n çekil
V a r İse baştnri.-ı b ir s a p sü n b iilü
B ir t a b u r y i ğ it ti r s e v e n o gü lü
Ş e b b û s u v a r gice g e lü rü m dem ek
R a k ib o la g raafetle d ik k a t gerek
B*ncfşclJ g a rib y e tim a ş a k d ır
H e d iy e si ZUar n im te n k n ş a k d ır
V a rs a g e r m a b b o b u n s e rin d e fa ly a
Aya#ın öpmeğe bin a lt ı n sa y a
V a n a g e r m o h b a b a o s e rin d e ş e r r in
M iftftsı m ecflsd e b â d e <c(«rta
V a r s a g e r s e rtn d « y â s e m ia d alı
Bil kJ o] m a b b a b a z l b l b&Jtalı
C e r lâJe r a r İse o A h b ııb b a y ın d a
Ç ak I ş m a n b e k le so k a k b a b ın d a
HAŞACA Ç E $M £Sİ SOKAĞI — Beyoğ­
lu M erkez İlçesinin K uloglu m ahalleaindedfr;
A nadolu G eçidi ve Alyon sokağı kavuşağı i2e
Tum acıbaşı sokağı arasında uzanır; b ir ara-
 » A S A İA SO K A Ğ I — OİJBG —
bacın çok ra h a t gedebileceği k a d ar geni;,
yarısı asfaltlanm ış, y a n sı paket taşı döşeli,
m eyilli b ir sokaktır. D örder beşer katlı b ü ­
yü* kag ir binalardan başka, bayda A tlas Si­
nem asının a rk a kapusu. sol kalda d a yedi k a t­
lı Em ek H anı, B ulgar O rta O kulu, Fi t aş
film c ilik T. A. Ş irketi, r e n i M elek sin em a­
sının ark a çıkı; k a p u sj b u lunm aktad ır, tş
y e ri olarak da bir piyano evi Ue b ir em lakci
yazıhanesi vardır (A ğustos 1980). Sok&fta
adını v eren çeşme yok olm uş, kitabesi b ir
apartım anın duvarın da d u ru y o rd u , m etn i
okunamadı.
Hakkı Qöktiirk
BAŞAĞA SO K A C l — E m inönünde,
Taşçılar caddesi ü c T ü tü n g ü m rü ğ ü sokağı
arasında idî (1934 B elediye Ş e h ir R eh berine
bakınız}; Em inönü ile U n k apanı arasın d ak i
bulvar açılır iken istim lâk edildi ve şe h ir h a ­
ritasından silindi.
1951 yılın da şu n o tla r te sb it ed ilm iş id i:
Taşçılar caddesi k avuşağm dan g irild iğ i­
n e g ö r e , bir a r a b a geçecek k a d ar geniş v e p a­
ket taşı döşeli. Sol kolda tu z c u lar so kağı ila
b i r k a v u ş a g ı e l ı ı p B alık pazarı fır ın sok ağ ı ile
b ir dört yoi ağzı y a p arak kesişir, tk i k e n a rın ­
da ikişer üçer k a tlı k a g ir h a n la rla a ltla rın d a
1 yağcı, l zahireci, 2 kaiıveci, 1 tu zcu , 1 so­
ğancı dükkânı v a rd ır. H a n lard a d a a v u k a t
ve komisyoncu yazıhaneleri b u lu n m a k ta d ır.
H anların arasınd a yapı ta rih im izd e te d k ik e
değer kıym etde b in a la r b u lu n m u ş alacağ ı
t a h m i n ediyoruz.
Hakkı Göfclârk
BAŞjAĞGISI — H alk ağzı deyîm î, v a rlı­
ğı ve sözü İte karşısındakine sık ın tı v eren
adam ; m isâl:
— Adı neydi?, senin sakallı geçiyor..
— A m an görm esin, baş ağrısıdır!..
Iî AŞAGKITMAK — H alk ağzı deyim .
rahatsız etm ek, sıkm ak, çıkıntı verm ek, ek ­
seriya konuşan kendi h akkında k u lla n ır:
— Affediniz, başınızı ağrıtdım ...
— Y i n e b e n g e ld im , b a ş ın ı z ı a ğ r ı t a c a ğ ı m .,
n o y a p a y ım , s iz d e n b a ş k a d a y a n a ca k y e rim
y o k ...
Bazan azarlam a, paylam a yolun da kul­
lanır, m eselâ, b a jlı olduğu k öprü iskelesin­
de lim an vapurlarım ı gazete m ıiveızilcri
dolar, sesleri yolcuları iz’aca başlar, b ir şi­
kâyet feryadı yükselir:
İSTM IBCt.
— Y eter a rtık yâhu_. baş ağrıtıyorsunuz !-
IÎAŞA GÜN DOĞMAK — H alk ağzı de- *
y im ; 1 j : m esud olm ak, b ah tiy ar olmak, tâ-
liiyâr o lm ak ; 2) FırBat çıkm ak, dilediğini
yapm ağa m eydan bulm ak; m isâller; ı
«... O y â ri m elek sim i k i h e r akşam Bü- Ü
y ü k K uleliye g elirdi, cüm le uşşâkının başına !
g ün doğdu» (A laca h am am lı Reşid Elendi J
R uznâm esi). '
«... lb ş ir Paşa v ezir olub istanbula gel- |
dikde şe h ir eşk ıy ası e rb a ş v c erâzi bin başla­
rın a g ün doğdu»,
B A ŞA 1LAS1R Y AKMAK _ İstanbul I
ağzı so h b et d ilin d e eski b ir deyim dir ki za­
m anım ızda tam am en te rk edilm iş, unutul-
m u ş tu r p b ir h ak sızlık k arşısında h er tehlike­
yi göze a la ra k ve b ü tü n engelleri yıkarak en
son, e n b ü y ü k m a k a am a baş vurm ak mâna­
sın a sö y len ird i. A li P a şan ın divan efendisi
C elâl B ey b u tâ b iri m u h a rrir - avukat Abdur-
ra h m a n A dil E r e r ’ln k a le m i ile şöyle İzah
e d iy o r k i b aşdan sona h a tâ lıd ır;
< V e ziria za m la r d a b ir sözle, bir emirle
P a d iş a h ta n başka h e r isted iklerini astırırlar,
h e r is te d ik le rin in bo y n u n u v u rd u n ırla n k
V eziri â z a m la rın k a r a n k a t’î idi. Yalnız ka­
r a r ic ra e dilm ezden ev v el, h e r tehlike göze
a ld ırılm a k ş a rtile o k a ra ru ı belâsından kur­
tu la b ilm e k iç in te k b ir ç âre v ard ı. O da ba
şın a h a s ır y a k m a k , e ğ e r dayanabilirse Pâdi­
şâh ın y a n m a o h a ld e varmak:, d erdini dok- ,
in e k ti. V eziriazam ın k a ra rın ı ancak ve an- t
c a k P â d işâ h d u rd u ra b ilir, P ad işah değiştire­
b ilird i. D e rd i o lan adam , o rtası çukur bir |
saç a lır, İçine h a sır d o ldurur, yanm ış hasırlı
saç ı çıp lak b a şın a k o y a ra k Bâbıhümayuna
d o ğ ru koşm aya b aşlard ı. B aşına h a sır yak- J
m ış b ir a d am ın ko şa ko şa geldiğini gören
B âb ıh u m ay u n n ö b e tç ile ri sav u lu rlar, dertli,
başında y an m ış saç olduğ u h a ld e huzuru hü­
m ay u n a k a d a r g ire r. P a d işah a derdini döker­
di» A li P aşa çapında b ir sadrâzam a divân
efend iliğ i yapm ış bir kim senin Osmanlı Ta­
rih in e bu derece vukufsuzluğu garib d ir; öy­
le tah m in ederiz k i n aklettiğim iz satırlar,
geçm iş üzerine a n la td ık la rı ekseriya itimâ­
d a şayan olm ayan A . Â dil E serin karihası
eseridir.
T an zim atdan evvelki d ev irde sadırazam- ,
la n n pâdişâh ferm anı veya m ahkem e hilk-
 #
v ,-SlKLOPKPtSl — 2167 —
rfıirtd ü k le ri f o k g ö r ü lm ü ş v a k 'a l a r d ır <B :
S a d ırâ s a m ) : f a k a t b i r v e z ir ia z a m g a z a b ın a
u ğ ra y a n z a t p a d iş a h h u z & ru n a ç ık m a k v r
a m an d ile m e k iç in b a ş ın a h a s ır y a k a c a k za*
m aı» a s la b u la m a z d ı.
Başında hasır yakm ış b ir adam ın Bâbı
hümâyuna doğru koşması ve oradan içeriye
girip pâdişâh huzftruna çıkm ası ise, söyleye*
nü) de yazanın da ancak v e ancak koca b ir
cehalet damgasıdır* Topkapusu sarayında
p irfifh m bulunduğu y e r He B abıhüm ayun
t arasında kale gibi »ki m uazzam kapu daha
j vardır, başda yakılan h asır parçası ile değil,
koca hasırcılar çarşısı yana y an a gelse geçe*
mez; kaldı ki padişahın m u tla k vekili olan
dahi geçemez.
Bu deyim , ' ‘ateş istidası" den ilen b ir
olaydan çıkm ıştır k i bu ansikfcpedi.de kendi
maddesinde gereği gibi anlatılm ıştır (B .:
Ateş istidası). A ğır haksızlık ve açık zulüm
karşısında pâdişahdan başka b aş v u ru p hak
arayacak yeri kalmayan, pâdişâhın y alı köş­
küne indiği bir zamanı k ollar, v e b ir kayığa
binerek başında hasırı yakardı, padişah «ba*
ftfda yanan kuJunu* g ö rü r, v e alargada
duran kayığın Y ah Köşküne yaklaşm ası işa­
ret edilir, şikâyet sahibi de h u zura ç ık ıp d e r­
dini arz ederdi.
Pâdişâhların, sarayın şehir içine bakan
Alay köşkünde bulunduğu bir sırad a d a ateş
istidası baş vurm a akla y akuı o la b ilir; bu
takdir de başında ateş y ak an h u zu ra ateş ya­
kan huzura B âbıhüm ayuntian değil, H as Bag-
fesia. soğuk çeşm e kapusundan çık arılır.
| Bu küçük tenkidd en k asd ım n , târihim iz
[ üzerine çata kalem neşredilm iş y azılar kar*
şomda, bu ansiklopedi ile ta rih kütüğüm ü­
ze yaptığımız nâçiz hizm eti belirtm ektir.
Ateş istidasından çıkarak dilim ize gir-
olan bu deyim i e n güze) k ullananlard an
İkinci Sultan AbdüIhamEd'in nâzırlan n -
ta n Münir Paşa olmuştur* b ir gün B abıâli
ricalinden b ir zftte b ir m ünakaşa sırasında:
«Ben m aslahatı d evlet için başım da hasır
yakarım!.* demişdi.
Geçen asrın küihâni şairlerinden Ende-
nınlu Fâzıl B eyin m eşhur «Zenannâme» si-
Afo sonunda b ir baskın manzumesi v ard ır;
jsir şöyle b ir sahne tasv ir ed er;
M a h a lle ^ mM{nın u n Ja as& u b la k o ru n d u »
d e v ir d e g a a y e t f e t t a n u y g u n s u z b î r ka*
^roup/merakediyorum
BAŞAKÇI SOK ACI
dm m evi basıltr iB . B askın); kadın, m ahal­
lelerinin başına geçmiş olan İm am efendiyi
te /lif için içeri alır, ve imamı etine s ık ıştır­
dığı rüşvetle kandırır, imam da fâhişe avreti
mahalleliye karşı hlm âye e d er; «Evdeki toy
delikanlı yabancı değilm iş, bu kadıncağızın
kucağında b üyüttüğü halasının oğlu Bekir
İmiş!..» der. F e tta n kadın baskın belâsından
kurtulunca şirretliği ele a lır ve m ahalleliden
dâvâcı olduğunu söyler:
Y akarım bâdım a W r « k İ h aıır
İşi* kadı Ue divânı vezir*...
BAŞA KAKMAK. BAŞINA KAKMAK
— H alk ağzı deyim ; 1) b ir kim senin geç*
mişdeki b ir kötülüğünü yüzüne vurm ak, bu
yolla tenzil, ta h k ir etm ek; 2 ) Valcti ile
kenkendisine yapılan b ir iyiliği yüzüne kar*
Şi h e r vesile Ue h a tırla ta ra k o kim seye m in­
n e t d uygusu yüklem ek; buna benzer haller*
d e bay ağ ılıklar; m isâl;
B ir bayram kışın, bakkalın ceketle dola*
şan çırağına büyüm üş o lan oğlunun eski pal*
tosu nu v e rir, ve sonra çırak çocuk eve her
gelişinde:
— Dikkatli giy oğlum» bak kolu yağlan­
mış ...
— A hm ed. şu palton u b ir k ere süpürse-
ne ayol...
— B ak hele... eteğini de nerey e tak tırıp
yırtm ışsın !, dem eğe haşlar, işte bu yapılım ;
iyiliği çırak oğlanın başına kakm aktır. Y ıl­
larca d a başa k akılab itir:
— H atırlatm ışın Ahm ed E fendi oğlum,
han i «en onbeş yaşında çocukdutf, bakkal
bandod’u n yanında çırakdın, sana Mehmed-
çiğim in paltosunu verm iştim , n e de yakışdı
idi sırtına., n erd e şim di öyle kum aşlar, tam
beş yıl giydindi ...
H alk ağzından a y rıca: «Başına kaka ka­
ka söylem ek» deyim i v a rd ır; m isâl:
Yüksek sosyeteye m ensub gene adam
an la tır:
• K ulübde büyük skandalm iş., umu-
ru n d a değil, bana yaptığı edebsizükleri her­
kesin ortasında başına kaka kaka söyledim ,'
ağzını açam adı ...
BAŞAKÇI SOKAĞI — Kadıköyüncte
rıhtım sem ti sokaklanndandır; Recâîzfide
sokağı ile îtzeddin sokağı arasında uzanır,
iki araba geçecek genişlikde, kabalaş döşeli,
yaya kaldırım ları y er y e r çimento, kabataş-
 C.4 _________________ -^ 2.es ­
ti : S iğ il - î l u k a n ^ a r i A ' i k iş e r Ü ç e r b a sa -
“ aklı I rs_ merdivenleri* çıkılır ilçe i dördel
k-~ lr "v ler a ra m d a bir aralık sokak-
'.r Rec£Jı^Je “ ile olan kavuşağı köşe
«inde üç ağaç ~»kaga bir şirinlik verm iştir.
11960)-
Hakkı Göktürk
BAŞ ALKIŞÇI ~ O sm anlı saray v e dev­
let m erasiminde padişahı alkışlayan D ivânı
Hümâyun Ç avuşlarının başına verilm iş un­
vandır. Değerli ta rih bilgini M. Zeki Pakalın
-an baş alkışçının Şeyh Tevfik B ey adında
bir zât olduğunu söylüyor. {B.: A lkış).
Bibi.; M ehm ed Zeki PokaU n. o s m a n l ı T a r in
Deyim r e T erim leri
BAŞAR (A hm ed Ilıtm di) — D ev let vc
Siyâset adam ı, m ücadeleleri h ü rriy et ideali
etrafında toplanm ış m ütefekkir, m u h a rrir;
nezâhet ve nezâketi ile m üm taz b ir sim it; y it
larca bulunduğu U m an Ş irk eti m ü d ü rlü sü n ­
den kalm a tLimancir- lakabı ile an ılır ^ 1313
(M. 1897) senesinde Istan b u ld a doğm uştur.
Babası müciz dersi-am E rm en ek li M ehm ed
Fevzi.E fendidir. B aşar İstan b u l D aru tfü n ü n u
riyaziye şubesinde iki sene k ad ar okuduktan
sonra orayı terk ederek C oğrafya F ak ü ltesi­
ne girmiş ve bu fakülteyi ilk m ezunu sıfa*
t ile ve 1 num aralı şehâdethâm e ile 1919 se­
nedinde bitirm iştir.
Henüz D arülfununa giderken hocalık ve
gazetecilik h ayatına atılm ıştır. B irinci D ün­
yâ H arbinden evel iki arkadaşiyle b irlik te
Fatih'in Çırçır semtinde Tim sali M aârif is*
m ini Verdikleri bir m ektep kurm uşlardır.
Sünra F atih V akıf Akşemsoddln* Mah-
mud Şevket Paşa nüm une m ekteplerinde ho­
calık etmiş. D arülfünunu b itird ik ten sonra
da Çamlıca ve İstanbul kız liselerinde ve
Yüksek Ticaret Okulunda coğrafya m uallim ­
liği yapm ıştır. Birinci D ünya harbi senele-
■: rinde eniştesi Erm enekli Mehmed N u ri Bey-
^ le müştereken «Ticareti U m umiye Mecmu-
. «L ası» m harbin sonuna kadar haftalık olarak
i S' üç sene neşretm îştir; 1910 dan bugüne
kadar da m uhtelif gündelik gazetelerde ve
1 haftalık ve aylık mecmualarda bilhassa ikti*
./ ffedi m evzulara dair b ir çok yazılar neşretm iş
f ve m uhtelif kitaplar yazm ıştır.
B a ş a r, a y n ı z a m a n d a h e m t a le b e lik v e
h e m d e h o c a lık v e m uharrirlik e ttiğ i harbin
v e m ü t â r e k e n i n e n k a r a n l ık v e b u h r a n l ı d e v -
http://groups.google.con
teTAÜBUl
relerinde m uhtelif m illi h a /e k -tltra kanş*
m ış, bilfiil çalışm ıştır. İstanbul MaaÜiiol«r
Cem iyeti vc T urk Ocağı azası olarak. Müt^
reî: • başlarında D arûllıim m Mudaiaayi Kil­
liye (M. M.) G rubunda He;«U Merkeziye
azası v e tem as m urahhası vazifelerini
m uştur. A ynı devrelerde, •o o rü arı H itna^j
E tfa lc (Çocuk Esirgem e Kurumuna^ H^hak
etm iş oları ve Boğaz içfndc, K a le n d t-'^ yt .
tılı b ir z iraat m ektebi açan Çocuklan Çal;»-
tırm a D em eği kuruculuğu ve umumi kitıp*
ligini de yapm ıştır. H enüz U m ır »»e*l
m edıği sıralard a bazı arkadaşlar;!* İrtanbul
d a A hali İk tisa t F ırk ası inimli bir parti İ l
kurm uş, b u su re tle siyasete fiilen de
tı. B u ta rih le rd e b ir buçuk sene kadar da İs­
tan b u l iaşe encüm eni Mücadelei iktisadiyi
m ü d ü r m uavinliğinde bulunm uştur. İfg ı <r-
ev velâ aylık, sonra haftalık olarak neşriyatını
senelerce devam ettirm iş olan "‘Türkiye İkti­
s a t M ecm uasını çıkarm aya başlamıştır. 1922
de "M illi T ü rk T ica re t B irliği" ni kuran ve
b u b irliğ in fa aliy etin i devam ettirdi# 1921
senesine k a fa r um um i kâtipliğini üzerine
ala n B aşar, b u m ü d d et zarfında ticaretin
T ürkJere geçm esi uğ rund a çalışan bu teşci»
külün b ü tü n çalışm alarını sevk ve idare et­
m iştir. 1&23 de toplanan İzm ir İktisat Kona*
resinde M illi T ü rk T icaret Birliği gerek ha­
zırladığı rap o r ve tebliğlerle ve gerek umu*
m i kâtibinin. D ivan kâtibi sıfatlyle yaptığı
çalışm alarla kongrenin idaresindeki hakimi­
yeti herkesçe m alûm dur.
H am di B aşar, Milli T ürk Ticaret Birliği
um um i kâtibi iken İstanbul Ticaret ve Sa­
nayi O dasının m illileşm esinde büyük rolii
oynam ıştır. Oda se­
çim lerini bu birliğin
nam zedleri kazandık*
tan sonra kendisi
' ‘Oda M ecmuası11 baş
m uh arriri olarak ça­
lışm ıştır. 1924 de
A nadolu-B agdat De­
m iryolu meclisi ida­
re azalığına, 1925 de
İstanbul Lim an Sir­
keli Umum m üdür­
lüğüne. 1926 da
munzam olarak Tali- Ahm etf HamtH
siye İdaresi Meclisi <R«lnı: Bulend $erf&)
^ s s n a o P E D tr t _ 2180 —
( azalırına tayin olunan Ham di Başar'm
f 3u tarihlerden 1030 fienesine kadarki bayatı
I münhasıran idari hizm etler sahasında geçml#-
l| Bu vazifeleri yaptığı hayatı » n e le rd e ay­
nı zamanda M illî R eassurans meclisi idare
«ası İdi- Fakat 1930 da "S erbest Fırka"nm
Kurulmasından sonra b ir tesadüf eseri olarak
Iı
Gabinin teveccühüne m azhar olm uş ve mea*
kûr fırkanın o sene sonlarına do£ru kendisi­
ni fesh etm esini m üteakip G azinin y u rt için­
de yaptıkları üç aylık seyah at esnasında mai-
t yerlerinde bulunm uş, kendilerine iktisadi m ü­
cavirlik yapm ıştır. B u seyahatte B aşar, Ga­
zinin em irleri üzerine iktisadi inkilâp için
bir rapor hazırlam ış ise d e şevki tesadüfle
mazhar olduğu iltifa t ve teveccüh ü şevki
kaderle kaybetm iş olduğundan fik irle ri ilti­
fat görm em iştir. B undan sonra A hm ed H am ­
dı Başar fik irle rin i n e şrettiğ i k ita p la r, m a- lise su nm uştur. B aşar M eclisteki çalışm aları
kaleler ve m u h telif to p lu lu k lard a verdiği
konferanslarla roüdafaya çalışm ış b un u n n e ­
ticesi olarak um um m ü d ü rü b ulun duğ u L i­
man Şirketinden u z ak laştırılarak ş irk e t tas­
fiye olunm uştur.
Hamdi B aşar 1934 d e L im an Ş irketin den
ayrıîdıkdan sonra tic a re t hay&tıtıa atılmış.
Süngercilik Şirketini k u ra ra k ik i sene k ad ar
idare etmiş, b ir sene de S ü m e r B an k B akır­
köy Bez F ab rikası m urakipliğini yapmıştır.
1941 de Alman nakliye şirketlerile çalışan v e
harbin sonuna k ad ar bu şirk etlerin m aaşlı
müdürlüğünü yapan H am di Başar, b ir ta ­
raftan da fikir ve n eşriyat h ayatındaki faali­
yetine devam etmiş. C u m huriyet ve Son P o s­
ta gazetelerinde seri m akaleler neşretm iş
Ve <Barış Dünyası» isimli h aftalık bir de
mecmua çıkarm ıştır; başlıca eserlerini de se­
rseler zarfında neşretm iştir. N ihayet 1945 de
memlekette çok partili demokrasi rejim inin
Ufiaı üzerine D em okrat P a rti kurucu! arils
beraber çalışarak bu p a rti program m m h azır­
lanması sırasında kurucu lard an bazıîarüe
arasında çıkan fikir ihtilafları yüzünden on­
lardan ayrılmış ve bundan sonraki çalışma­
larını tüccar ve iktisatçıları b ir dernek a ltın ­
da toplayarak politika dışında b ir fikir hare-
kati doğurma gayretine tahsis etmiştir* Ham-
* Be^ar, 1946 sonlarında kurduğu İstanbul K alkınm a Dâvâmız; Demokrasi B uhranları;
Tüccar Derneğinin başında m ezkûr derneğin
kâtibi umumisi sıfat İl e 1950 seçimlerinde !*■
j taobul milletvekili seçilinceye kad ar bulun­
a/group/merakediyorum
BASAR (A Hamöl:
muş ve bu derneğin butun faaliyetlerini sevK
ve idare eylem iştir. Türkiyede tzm ir iktisat
kongresinden sonra ilk defa olarak 1948 de
İstanbul'da Türkiye ölçüsünde bir iktisat
kongresi toplaum asım sağlamı» ve by hare­
ketin b ir takım m üsbet t e r l e r i kendisini
bir Türkiye Ticaret ve tktiaad D em eği kur­
ma fikrine götürm üş vc bazı hazırlıklara da
sevk etm iş ise de 1950 seçim lerinde m e l/.-.
olması bu tasavv ur ve teşebbüslerin gerçek­
leşm esine İm kân bırakm am ıştır.
B aşarın budnon sonraki hayatı bir ta ­
kım ü m itler ve hayal kırık lıkları içinde
geçm iştir. B ir devrelik mebusluğu esnasın­
d a teşrii vazifesine büyük bir titizlikle sarıl­
mışı» m ebus olm asından b ir sene sonra bu­
tu n fakirlerini «M illetçe Kalkınm a» ismini
verdiği b ir kanu n teklifinde toplayarak Mec­
arasınd a ik tisad i D evlet teşekküllerinin İs­
lahı, İstan b u l'u n id a re ve kalkınm ası gibi bir
çok m evzular ü zerinde ve bilhassa orm an ve
vergi d av aları üzerinde ta k rirle r vermiş, ve
ark adaşları arasınd a fikirlerini kabul e ttir
rebilm ek için h e r vesileden istifade etm iye
çalışm ıştır. F a k a t m ebusluk hayatının üçün­
cü senesinin sonlarına doğru üm itsizliğe dü­
şerek v e m üstakil çalışm ak arzusu İle Demok­
ra t P a rtid en İstifa ederek iktidarla m uhale­
fe t haline düşm üştür, 1954 seçimlerinde
C um huriyetçi m illet Partisi listesinde m üs­
ta k il ve 1957 seçim lerinde de C. H. P. liste*
sinde p a rtili olarak İstan bul adayı olan H am ­
di B aşar siyasi m ücadele yolile fikirlerini
gerçekleştirm e üm idi iğinde yaşam ıştır. F a­
k at bu üm idini tam am en kaybettiğini son
neşrettiği kitabında belirtm iştir. Ham di Ba­
şar hâlen iktisadi etü tle- yapmak suretile
hayâtını kazanm aya çalışm akta ve fikirlerini
yeni eserler vasıtasile neşretm e im kânları
peşinde koşm aktadır.
Başlıca eserleri şunlardır; İktisadi Dev­
letçilik, 2 cilt; F ara ve İnkilap; Değişen
D ünya; B ir M edeniyetin Sonu; D âvalarım ın
Türkiye ve Yeni D ünya; A tatü rk ’le üç ey:
Aziz Milli Şef ism et İnönü’ye açık dilekçe;
H ürriyet B uhranı; Vergi reform u; M illetle
D emokrasi Yolunda N ereye Gidiyoruz?
N eşrettiği roecbualar,* Ticarel Umumiye
Mecmuası (1616*1910), Türkiye İktisat Mec-
 BA jA R f*li> — 2170 — İSTANBUL

m ıu sı (19211 L im an (1029), K ooperatif Ziya B ey e b ü y ü k

(1932-33). B arı; D ünyası (1943-14).
BAŞAK (A li) — N alband u s ta s ı: 1D17
de K azlıçejm e m u h ta rı b ulunuyor idi, bü-
y uk jeh rin sur diam daki bu m ahallcsınd'-'
k ırk senedenberi m u h ta rlık edegelm ekde idi,
b ir a ra m u h ta rlık ların kald ırıld ığ ın d a a yn i
m ahallenin m üm essilliğini y a p m a d ı; 1891
d® Kazlıçeşm ede doğdu, babası 1076-1877
Rum eli bozgunu m u h acirlerind en n alband
Haşan A ğadır. AU U sta D a v u tp aja R üşdiye-
sinden şahadetnam e alm ış olduğu h ald e b a­
ba işini terke t m e m ilir , kendi sö zlerid ir;
"B undan sonrasını bilm em , hâlen ve a s ırla r
boyunca geçznişde benden başka rü şd iy e m e-
«unu nalbad yoktur, çty y u m u rta y a k üçücük
bir nal çakıp elim in hU nerinı isb a t e ttik d e n
sonra bir gün geldi, ayn i z am an d a u s tu n ,
olan babam bana çırak gibi a y a k tu ttu , h a y ­
vana nalı ben çakdım , o g ü n b abam d ü k k ân ı
bana devretti*.
AH B aşar, m u hitin de, tem iz in san ların
Jıskkı hürm eti göregelm iş, işg al y ılla rın d a
Kazlıçeşm enin m illî te şk ilâtın d a çalışm ış,
A nadolu'ya zâbit ve silâh ka çırm a k d a b ü y ü k
yararlıkları görülm üşdür.
RA ŞA R (İsm a il Z fihdî) — Y ü k se k m i­
m ar ve ressam ; 1886 y ılın d a Ista n b u ld a dog-
m uşdur, babası m aliye k â tib le rin d e n v e a y n i
zam anda H ay darhâne M ahallesi im am ı H acı
N uri Efendidir. V efa S u ltan isin d e n m ezun
olmuş, E d ebiyat F a k ü lte si ile K a d a stro M e k ­
tebine devam etm iş, kısa b ir m eslek seçm e
buhranı geçirdikten so nra n ih a y e t S an ay ii
Nefise M ektebine (G üzel S a n a tla r A k ad em i­
sine) girm işdir, b u sırad a b ab ası v e fa t e tti­
ğinden, o zam anın geleneğince babasının y e ­
rin e im am olm uşdur. B ir m ü d d et so n ra B al­
kan H arbi başlam ış, İsm ail Zühdi hem ta le ­
be hem de İmam olm ak dolayısı ile k a tm e rli
olarak askere alınm am ış iken v a ta n h am iy e­
ti ile gönüllü yazılm ış, o felâk etli h arb d e
yurd m üdafaasına iştirâk etm işdir. H arbden
sonra te k ra r m ektebine dânm üs, tah siline
devam Ue 1017 de Sanayii N efise M ektebin­
den birincilikle diplom a alm ışdır. E ski E se r­
lerin M uhafazası Cem iyeti m im arlığına tayin
edilmiş, târih i âbidelerin karşısında çalışm a­
ya başlamış, bu arada "İstan b u l ve Boğazi­
çi1’ adındaki eserini hazırlayan İhtifald i
y a rd ım la rd a b u lu n -
m u şd u r Sonra m ü ­
zeler m im arlığ ın a, İs ­
tan b u l B elediyesi
H e y eti F en n iy e Me-
bâni m u ta h a ssıslığ ın a
tâ y in ed ilm ij, 192T
d e m e m u r i y elden a y ­
rıla ra k serb es çalış­
m a y a başlam ışd ır.
M ü zeler m im arlı­
ğında bulunduğu za­
m an eski eserlerin İmhaII ZıihdJ B a^ r
o n a ru n m d a | b ilh assa (ftesîm; Nerih)
Topkapu Sarayının ilk restorasyonunda de-
ğferli hizm etler etmişdir.
S e rb e s t çalındığı sıra d a y ap dığ ı b in ih r
a ra s ın d a A n k a ra ’d a P o lis E n s titü s ü ile Jan­
d a rm a O k ulu, v e Ç an k a y a ’d a b ir köşk ila ha-
râ b e h â lin d e o lan M ah m u tp aşa B edesteninin
re s to ra sy o n u s a y ıla b ilir.
H a sta olm a sın a ra ğ m e n it den bağlılığını
y e n e m e y e re k so n iş o la ra k B u rsad a Yeşil
T ü rb e n in tâ m irin i « z e rin e alm ış, v e orada
ç a lışd ığ ı s ıra la rd a k riz le r g e çire re k İstan­
b u l'a g e tirilm iş, b e y n in d e y a p ıla n bir u r
a m e liy e sin d e n k u rtu la m a y a ra k 24 Ağustos
1942 d e v e fa t e tm iş tir.
İn c e v e ü s tü n b ir z e v k e sâhıbdi. Sözle­
rin d e , y a z ıla rın d a k e n d isin e h a s le tâ fe t ve
•jirinlik v a rd ı. G a a y e t g ü zel s u lu boya resim ­
l e r y a p a rd ı. E rz u ru m d a b u lu n d u ğ u sırada
b u b ö lg e â b id e le rin e d â ir y a p d ığ ı e tiid le r A l­
m a n y a ’d a v e M ae a rista n d a te şh ir edilerek
çok ta k d ir ed ilm işd i, B ilh a ssa eski eserlerin
re sm in d e v e o n a rım ın d a p e k k u d re tli b ir şah­
siyeti. T o p k a p u S a ra y ı kolek siy o n ları arasın-
da, s a ra y m m u h te lif k ö şelerin e âid. Zülüflü
B a lta c ıla r K o ğuşu", "A rz O dası", "Bâbüssn-
a d e ” , "M ecidiye K a srı” gib i p e k güzel resim ­
le ri v a rd ır.
Tahsin 6* j
B A SA RA (M ehm ed N e c a ti) — Musiki J
şinas, b ilhassa T ü rk h a lk m usikisinin seçkin
sım alarından , çoban kav alın ı k ırd a n alıp Bü-
y ü k şeh rin en m üşkîipesend m ah fillerin e ge­
tirm iş, v e şâ ir ru h u n u n hassasiyeti ile üfle­
diği zam an d in le y e n le ri ta b ia tın b â k ir sih- |,|

http://groups.google.couH
 osnsLOPtDbl — « İT İ —
nvl* sarmış, ve kâh
gjlttiEiı; ıistad; kale­
mini gilzetle toicez.
ttnmekden k o ru m a ­
sını bilmiş b ir hiciv
fiili; 1909 y ılının
Orak avında Tokadın
5r£ukpınar m ahalle­
sinle doğdu, babası,
Sivasda istin a t m ah­
kemesi azalırında ve
Sivas A skeri R üştl-
teûıule k a v ild i lisâ-
ntfe m uallim liğinde
bulunmuş v e 1908 Necati B a m a
Haziranında İsta n b u l' <R«im: K ftth )
da vefat etm iş şâ ir S ivasl ı M iitevellizâde
Ömer İh y l K e n d id ir (B .: Ih j'â E fendi,
ö n ıe rl ; vâUdesi de Tokad e tra fın d a n A rslan-
rJıde Cilban Hacı’nın kızı Ş erife H a n ım d ır;
hali hayatda v e N ecati B aşa ra n 'tn y a n ın d a ­
dır.
Yukarıdaki tarihlere göre N ecati Başa-
ra habasımn vefatından yedi ay sonra dünya­
ya gelmiştir; ilk ve orta okulları Tnkadda
bitirdi, Sivas Lisesine girdi, liseyi onuncu
suufdan terk ederek İstanbul'da Bagçeköy
Orman Mektebine geçdi ve aradan diploma
aldı, Tokadda, Sivasda, Trabzonda orm an
memur» olarak çalışarak 1944 de İstanbul’a
«eldi, 1960 da İstanbul U nkapanı Bölgesi Or­
man Kontrol Mühendisliğinde bulunuyordu.
. Musiki ile iştigali masum çocukluk ça­
lında başl&mışdır, hikâyesi çok şirind ir:
Anadedesi çiftliğine giderken yfitim to­
rununu ekseriyft yanm a alır götürürm üş,
Necati yedi yaşlarında kadarm ış, >)ir gün
köyde dedesinin çobanı çocukdan bir kaval
istemiş, bu siparişi unutm ayan çocuk kas»-
'»ya geldiklerinde çarşıdan b ir kaval almış,
■neîjer kavalın iyisi erik ağacından olurmuş,
$)b&n Notatın in getirdiği kavalı beğenme­
mi?. kaval çocukda kalmış, ve daha o gün üf-
tameğe başlamış, Aradan kısa b ir zam an geç-
"üş. kasabadaki evlerinin tağçesinde havın
*'as:nda kavalını üfleyerek b ir türkünün naü-
"leterini çıkarmaya çalışıyormuş, türkü şu­
dur-
a td ım b a k ır
Yosmam cövterln çakır
ttoroup/merakediyorum
BASJABA (M NM «*ı)
O fa k ır |â d r ı l « r
KııriNtn o lsu n b v fa k ir
Çatufju komşuları binbaşızğde Celâl Bey
(Celâl Erm an) dinliyorm uş bu zât bir musi-
kişinasdır, Tokfld da bir mu&ıki yurdu açmış,
gençleri toplam ı;, tâlim ile meşguldur, kü­
çük Necatideki büyük istidadı derhal seze­
rek yurda alınış ve evveli nota öğretmiş.
Necati Başara lokaldn orta mektebi b i­
tirinceye kadar ilk hocası bu Binbaşızâde Ce­
lâl Beyin yatımda çok ciddi b ir tahsil gördü
ve sağlam musiki terbiyesi aldı, başda ud ve
ney hem en bütün sazları çalmaya ve üfleme­
y e başladı, ve klaaik tü rk musikisinde yır-
mibeş otuz fasıl geçdi. Istanbuidaki dört se­
nelik tahsil m üddetince de m usikiden h ir an
ayrılm adı, üstadlarla tanışdı; Neyzen lhsaıı
Bey b ir gün basit bîr teneke kaval ile fasıl­
lara iştirakini hayrette gördü ve Necatiyi
D ârüttSlim 'e götürerek hususi ney dersleri
verdi, v e sonra Fahri Kopun'un dershanesi­
ne iftiharla takdim etti. Bu sefer fasıllara
nısfiye ile iştirak ederek onda da büyük ka-
abiliyet gösterdi. Yine bu yıllar içindedir ki
ay n ca H akkı Derm an ve K la rn e t Bahri Bey­
lerin L etâfet A partım anındaki topluluğuna
devam etti.
Orm an M ektebinden mezun olunca Nik­
sar, E rbaa. ‘Reşadiye kazaları orman bölge
şefliğine tayin edildi. Vazifesi icabı dolaşdı-
£ı köylerde Halk şâirleri ve sazcılarla haşir
neşir oldu, halk musikisinin cazibesine ka­
pıldı. sağlam nota bilgisi ve kavala m utlak
hâkim iyeti sayesinde topladığı parçalan no­
taya geçirdi, bu suretle elinde muazzam bir
halk türküleri repertuvarı meydana geldi.
Necati Başara’nm ilk eserinin doğduğu
yer, b u m em uriyeti esnasında Erbaanuı Bu-
galı Yaylası oldu; onun da hikâyesi güzeldir:
Yanında muhafaza memur vardır, yay­
lada Shûyi vahşî bir çoban kızı görürler, Ne­
cati:
— Koyuna bak koyuna!.
Der, mulıafaJa memuru nükteyi, telmihi
kavrayamaz, şâirin sürüyü kasd ettiğini zan
eder:
— Yâ., bey, der, maşallah semiz koyun­
lar...
Kızın adı Zekiyedir, dibinde köpürmüş
çay gürleyen uçurum gibi haşm etli bir gü-
SA0AJU at R U K ) — 2 |T f —
«IJlk. karşısında fazla duramat, göz kararır-
ta incin o girdi ba yuvarlanabilir, alını mah­
muller ve kaçar, v« kaçarken se&lni «tının
nal ihengine ayarlayarak türküsünü tamam
la ı :
K ojaoa bak boruna
Bak p w ı m n b o y n u
ZekJycalo M çlan
Otlanıyor beynona
Bu türkıi bilâhare Mesud CemiJ Tet ta-
rafutdâfl Ankara Radyocunun “B ir türkü
öğrtnJjcrui. ” saatinde halka öğretilmiş,
filmlere, plaklara okuomuşdur. h ir 19 Ma*
yıs gösterisinde de gençler bu türkünün rit­
mine uyarak jim nastik hareketleri yapmış*
[ardır.
Necati Başara'mn ikinci türküsü kendi­
sinin en beğendiği eseri «Fadime» dir; şâir;
«Fadimemi herkesin sevdiğine kauıüm ..*
diyor. Niksârm Çamiçl nâhiyasinde Gülebi
köyünde pınar başında gördüğü güzet bir kı­
zı ormana dâvetldir;
Kix Fadim e F&dlmr
S ana diyeceğim r a r
Ama kJawye dlm*
İdarim VaJfah a r
Ofl qo orm&o boyna»
Dolanayım boynuna
Ay buluta ıtrince
Sonalaytm kaynana
Sonra eterleri birbirini tâkib etti: «San
buğday başıyım», «Nadide», «Fıtrata (pla­
ğa okunmuştur) , «Halime», «Kara K a», «Yu­
muk yumuk pamuğum», «Niksardan çıkdım
yayan» (füme okumuştur), «Şinanaydi»,
«Kırdım sana değen eli», «Değme güzel değ­
me» en meşhurlarıdır. Bunlardan başka Tu­
nus Emre’nin, Derdlinin, Erorahın, Veysel'­
in ve bilhassa Karaca Oğlanın güftelerinden
elliden {badasını bestelemiştir.
İstanbul'a geldikden sonradır ki eser­
ler bestelemeğe başladı: «Köy' Valsi» (söz
avukat Vecdi Karmanın), «Hasretinle dolu
gönlüm» («öz. avukat 84im 8arıgöllünün),
«Ey gözlerinin sihrine mest olduğum dilber»
(söz kendisinin), «Yine diişdüm yad İllere
ayrıldım Elifimden» (sö* kendisinin. Yeşil
Kurbağalar filminin müzik direktörlüğü ya­
parken bestelemiş ve bu füme
Erorhan tarafından okunmuşdur).
Necati Başara şiir yazmağa çocukluk ça-
nttp,.//groups.google.c
U T A nvct
^-^da, orta mektefe tal^H^ı u^... i-.-Udi. Uy
pırlar arasında yaşından um- )may ; . («tâ-
net ve nüktedanlıkla ilk hiciv :k j
söylemeğe başladı. meselâ, Imkaını ık
aarıklı bir resminden *‘*;ı ^
rund*:
SSfctbf «tirM f’ f e rflM tdf
U p ırr [ h j l M Ü tovrlU ıldf
yazılıydı, kendisine boy İt manzum b i'
hür yazdı:
Nctail Başar* Tokad
H«r « a m a n yiırrU rahat
Şiirlerinde, bilhassa bestelenme1* us»**
yazdığı manzumelerde kendisine «Aş'". Tr
kad'İı» mahlasını münastb gördü, m tsd ' F •
nat İçin yaptığı ve divan sazı ile bir Kotar,
biya plağına okuduğu hicaz makamındaki
eseri:
E vlerim in k a in a tı ç jfte k u ıa d lt
O n u n d e n f f c 3 y « b ir y » fiz a tiı
B ak ı te k r sö ylüyor Â4 Ü1 T okadiı
F ıln a l F ıtn a ı ö lü y o m m a m a n n crad e lu U ı»
O b a rın ı) b a k ıc ın la k alb im i ç a ld ın
Sivas Lisesinde, Orman Mektebinde,
sonra m em uriyetle bulunduğu Tokadda. Si­
vasda, Trabzonda, Bursa da musiki ile İştiga­
li* yannın İlerlemesi Ue artan alaka ile devam
e tti- 1941 yılı sonlarına doğru, Almanlar Yu
nanistanı İşgal ederken ikind defa İhtiyat
subaylığına çağırıldı. O kışı» Boİayur sırtl*
rrnda, çadırda geçirdi, topçu zâbiti olarak ba*
taryasının başında Saros Körfezini gözetledi.
1942 de tümeni Denizlide ihtiyata alındı, bu
intikal sırasında alay kumandanının tevec­
cühü eseri izinli olarak İstanbul'a geldi v*
o sırada Ankara Radyosuna imtihanla saz
sanatkârları alınacağını öğrendi, bu imtiha­
na girebilmesi için musiki bilgisini genişlet
mesi lâzımdı, bestekâr Hafız Saadeddın
Kaynakla tamşdı ve andan büyük usulleri
meşketti. üstad Neyzen Tevfikln neyde çl*
kardı orijinal vibrasiyonu elde edebilmek
İçin b ir kaç defa Bakırköy Haslahftnesıne
gitti, fakat bu günü birlik ziyaretlerle gM*
yesane ulaşamayacağını anlayınca, başhekim
muavini bestekâr Neşet Halil özUmın do *
tin e bir yardımını gördü, kendi tâbiridir.
Neyzen Tevflkln 18 inci koguşdaki odâSinır.
bitişiğine posdunu serdi, nriiz’i? nağmeleri*,
üstadı tahrik ederek ona ıızaın ■«*»?« ney uf-
letti», ve edûlerin tabiri ile « ı« * şjı şak^
 ^ a c E e p z g is i
aldı*; gû’1* '# im tihanı da birincilikle kastm-
^ ve Aydma jnüfre* olarak verilen taburu
jp iltihak elti. A ta binm ekteki m ehâretm i
ggrep 32. Tümen kum andanı G eneral Mum
ozziı ccnrt Ue K erm encik nahiyesindeki
g û tu k il s u v ıri b ö lü ğ ü n e nakledildi, orad*
jltı ay kadar kum andan vekilliği yapdı. ter-
hûrinde de İVabzon’a tayin edildi, oradan 8i*
vas'a naklolundu» asıl m esleki orm ancılık ol.
nakle beraber sanatkârın y e ri m uhakkak ki
Tiirk Musikisinin büyük ocağı İstanbul şah*
ri idi, orm an um um m üdürlüğü b u sarih
haltin teslim de geçikm edi, N ecati B aşara
1944 de İstanbu l'a geldi, H em en H afız Saa­
detini buldu ve onun tavsiyesi ile H aşan
Tahsin P arsadanla tanişdı. A rlık m usiki m â-
İftmatı v e sazlara h akim iyeti a k ran v e em -
iâli arasında kim se ile Ölçülemeyecek k adar
geniş ve sağlam dı. H aşan T ahsin P arsadan
tarafından Em inönü H alk E vinde N edim
Akçer’e takdim edildi, H alk E vin de sosyal
çalışmalar başkanı olan N edim A kçer ta ra ­
fından da ayni halk evinde folklor kolu baş­
kam tayin edild i N ecati B aşara b ir farafm -
dâü bol;* orm an m üdürlüğünde m em uriye­
tinde devam ederek büyük bir şevk ile işe
başladı, Em inönü H alk Evindeki m usiki he-
veskiri gençlerle b ir «H alk T ü rk ü leri K o­
rosu» kurdu ; bu koro evvelâ h alk evi salo­
nunda verm eğe bağladığı konserlerle kısa
bir zaman içinde İstan bu l'd a b ir şöhret oldu.
1&49 da İstanbul R adyosu ikinci defa
olarak kurulub açıldığında üstad Cem al Re*
{İd B«ye takdim edildi; o takdim gününün
hıtırası da şudur:
Necati B aşara k ırk yaşında idi. U zun
boylu, levend yapılı, gözleri âteşi zekâ tlt
parıl parıl, bakışları saf, m usikide b ir hüner
götierecekdl; ceketinin iç cebinden kiraz
ağacından b ir çubuk çıkardı, eskiden gaayet
kıymetli hediyeleri tevazu boğçasına sarar*
lar, «Çoban arm ağanı çam sakızı» derlerdi,
Başara d a:
— Çoban arm ağanı çam sak ın d ır iistâ-
dım., diyerek kavalım üftem eğe başladı.
Maestro çubuğu ile m em leketim izin sı­
nırları dışında» A vrupa’da orkestralar idare
Cemal Reşid Rey, Necati'nin dudakla­
rındaki kiraz ağacından dağılsın nağmelerde
öylesine rlksUk b ir âleme sürükleniverdi kİ
Tukadliya İstanbul Radyosunda muşta*
ûroup/merakediyorum
BAHARA (M H ecati.
kıl bir saat vermekde en küçük b ir tereddüd
göstermedi. Necati Başara Em inönü H alk
Evindeki korosunu «Şen T ürküler GümesU
adı altında İstanbul Radyosuna götürdü.
İstanbul Radyosundaki çalışm aları 1955
yılına kadar devam etti. Bu arada beş sena
k adar da radyodaki «Orman S a a tb n j idare
e tti; a f aç sevgisini yaym a ve orm anlarını­
zın cehil yüzünden tahribi önleme yolunda
yapılan bu konuşm alara manzum öğüdler,
nü k teler v e saz nağm eleri katarak müzikal
b ir skeç çeşnisi verm işdi. Bu konuşmaların
h akiki m uhatabı İstanbul ve diğer büyüklü
küçüklü şeh irle r h alk ı değil, ormanlarım ızı
tah rib eden eller, köyüm üz idi. Onun içindir
ki N ecati B aşara bu skeçlerinde, fevkalâde
m uvaffak olduğu köylü ağzı ile konuşuyor­
du. M esud Cemil T el İstanbul Radyosu mü*
d ü rü olunca orm an saatindeki skeçlerin fa*
sik türkçe ile konuşm asını istedi, o da nok*
ta i n azarınd a h ak lı idi» radyonun m uhatabı
bü tü n alem i m edeniyet idi, cihan dilimizin
en güzel telâffuzunu dinlem eliydi, kaldı ki
köylü de a çık şe h ir dilini, taklid köylü ağ­
zından çok daha ciddî alâka He dinleyecek*
di. N ecati B aşara m üdürün isteğine uymadı,
m üdür ısrar edince orm an saatini idareden
kendisine yakışm ayan huşunetle çekildi. Bu
huşunetin tabii neticesi, az sonra da radyo­
daki «Şen T ürküler Gümesi» seanslarına son
verildi, B aşara İstanbul Radyosundan tema*
m en ayrıldı, onun seanslarının yerine Mu*
z aife r Sarısözen’in «Halk Türküleri» kondu.
İstan bul Radyosundan ayrılm ası hâdise­
si üzerine N ecati B aşaran'ın Mesud Cemil
T el'e b ir koşm a ♦ hicviyesi vardır. D erin bir
igbirârto eseri de o t e B uğalı Yaylasındaki
çoban Zekiyeye ve G ülebi pınarındaki FadU
m eye tü rk ü ler yazan b ir kaleme asla yaraş-
mamışdır. B aşara bu hicviyeyi aeşrelm işdir
zan ediyoruz, bir gün derir} nedâm et duyaca­
ğı aydın b ir hakikattir.
1955 de radyodan ayrılınca Çarşıkapu-
sunda «Sivil M ehter ve M illî O yunlar Şirke-
ti>inde m üstakil b ir dershane* açdl; bu satır*
larm yazıldığı 1950 yılı Kasım Aymda bu
dershânesT dört yıldanberi faaliyetde bulunu­
yordu, ve N ecati B asara talebelerine umumî
müzik ve müzik k ültü r dersleri veriyor,
gençleri radyolarımıza alınacak elemanlar
için açılan im tihanlara hazırlıyordu.
B A Ş A & A N (M F ö b ij - W 4 -
Yine bu son yıllardadır ki umumî kon-
ser lef vermeğe başladı, Istan buldaki Türk
film şirketleri tarafından çevrilen yerli filin'
terde müzik&l sahneler için dâvet edilmekte­
dir, sazından ve bilgisinden istifade edilmek*
tedJr 1959 y ılu » kadar on iki yecü filmde
emeği geçenindir.
A§ağuUkı terennümü çok sevdiği N ük­
het Yücebiîgin’in şârundadır; bu ismin hâtı­
rası şâir musikişinasın mahremiyetinde ka*
lacaktır;
Benlin Tdrin
Ut« bu benim yârim:
Elik yûılü
rvryk. (taliı
S oiih boylu, rwJ<*k yüzlü..
fe r Terinden oynasa
KâfüAtm nesi vana.
Bir oîub benj bö£sa
Vermem nnu İller?
A tılının g ıik pille
Olünrirre
Bak hele Uimr
Değil ite
Ecele bUe
Vermeni
Iteeîr...
Sohbeti tatlı bir meclis adam ıdır: neşeli,
gam&ız görünür "zahiri gerkt gülüp kalb gö­
zü kan ağlayan” insanlardandır, ''güzel’1 seç­
mede olgun bir zevk sahibidir. Azıcık içki
ara sıra kâğıd oyunları mâsum küçük aevk<
lerindondlr. Kasım 1959.
1960 yılı Temmuzunda evlendi.
BAŞARAN (Mehmed Fethi) — İstan ­
bul’un sportmen şöhretlerinden, “E ren ­
köy Spor Klubü - Hilâl Gençlik K lubü -
su n kurucularından; 1893 de Istanbulda
doğdu. Harbiye Nezareti eczacılarından T ah­
sin beyin oğludur, ibtidai ve rüşdi tahsilini
Burhani Terakki’de, idadi tahsilini de Mer­
can İdadisinde yapmış ve*Hukuk Fakültesin­
den mezun olmuştur. Bir müddet avukatlık
stajı yapmış. Adliye Nezareti Ticareti Bah­
riye Mahkemesi kaleminde mülâzemetle ça­
lışmış, E îr inci Cihan Harbine iştirak ederek
Cemal Paşanın iaşe sabitliği hizmetinde bu­
lunmuştur. Spor i k iştigali, çocukluk çağ*
iarmdan başlar, arkadaşları arasında Fethi
Tahsin, adı Ue an ılıt, muhtelif tarihlerde, Tür­
kiye İdman Cemiyetleri ittifakında mmtaka
İSTANBUL
re is liğ i y a p m tş , o s a m a n ın n iz a m n a m e s i y a z ı­
l ır ik e n k ıy m e tli e m e k le ri g e ç m iş tir. B ir n ab-
zoclk d e s a h n e h a y a tın d a b u tu n m u ş , " ü v e y
Ana*' a d ın d a b ir p iy e s y a z m ış b iz z a t v azife
a la r a k p iy e s in i s a h n e y e k o y m u ş tu r
Mesleki hayatında. E vkaf Umum Müdür*
lüğü H ukuk M üşavirliği muavinliğinde ve
umum m üdürlük m uavinliğinde bulunduk­
tan sonra başvekil İsm et İnönü'nün muvafa­
k ati ile, uzun zam an, Türkiye 1$ Bankasının
hukuk m üşavirliği servisi şefliğini yapmıştır.
1939 yılı Eylülünda, bu bankanın resmi bir
işinin halli için gittiği A nkarada vefat etmiş­
tir, naaşı İstanbul'a getirilerek, Karacaeh-
m ed’deki aile m akberestae defnedllraıştir.
R lfa t Koprutü
BAŞA ZİNDAN OLMAK — H alk a*zı
deyim ; tü rlü m ihnet içinde, huzursuzluk,
m ahrum iyet ile ra h a t yüzü görm em e; ve ta­
sız, nankör sevgilinin firârt karşısındaki hal;
pek aziz sevgililerin ölüm ü ile hayatda duyu­
lan k ara boşluk, yalnızlık;
B a c ih a n k im in e k a s n ta re b o İjş l s a fâ
K im in in m ih n e t ile b l^ ıo a u n d a n a n c a k
B&kf
N a n k ö rlü ğ ü n , firâ rın
Ç ap k ın lığ ın ş ln m d a n
S ü rü n ü rs ü n sen y a rın
U n a r m ı hiç b ir nAdan
f.aır>w hu d U fllc lru t
D ünya babına zm d a n
Ali Çam lç
Sensiz bağım a d ü n y a
B ir z in d a n d ır anda
Keys& ierln h a y â li
Z ln c lrlm d lr z in d a n d a
Ali Çam lç
BAŞBAĞI — H alk ağzı deyim, dildâde,
sevgili; m isal:
Baçbağı, yavuklu bilmedik, babam ız ka­
r a r verdi, anam ız görücü gitti nikâhda kera­
m et v a r dediler, gözümüz kapalı gerdeğe gir­
dik.
BAŞBAĞLAMA& — E s n a i argosunda
«bir adam ın meslekde cehlinden ve hırs ile
tam ahından istifâde edilerek elinde bulunan
mali, hakiki değerinden çok üâtün kıymet
biçme hilesi Ue asla satamayaeağı hâle koy­
mak»; bilhassa sahhaf ve koltukçu esnafı
ağzında kullanılır.
M e se lâ s a h h a f H a s a n ’in « U n d a n â d ir r â f t-
http://groups.googTe.
 rap l . : :.»tabc£ tL uîcr: Yekti
gfrtvdi ^ 4* rib çocuk Hifr-‘;-*ı>; i-'idır rast­
lı- : am* zamanında 5 'tu r :. satılmış olan
tu tıikâyt Kîtabr zamanıtAizti^ en çok 5 lira
j j er. Bir ilim adamı yâhud bir İıitab merak*
jgı -dir, bu cs*ri ismi (le asar, tamahkâr
H*yuı. kırk yüdır ^ fın d a duran kitaba y iu
îır* ister, tabii salama* ve alıcı de bu fuhlş
yleb; dolaşdığı diğer dükkânlarda nakleder.
Bu sefer onların içinden bir mCızib çıkar.
HasanTa koşar:
— Sende Lüleci YckC Efendi var mı?
— Var!..
— Elli liraya bir müşteri buldum»
_ Yüz Ura!..
Müzib adam kısa bir münakaşadan sonra
döner, hlkâye kitabının bas1 bağlanm ıştır;
«Lüleci Yektâ Efendiye 5 yerine 10. on yen-
oe 20 lirada verilse Haşan *Elli lira verdi­
ler!..* diye o kltâbı arlık satamaz, elli lira­
yı da kimse vermez,
1930 - 1835 arasında b ir kollukça, elin-
deki kıymetli m alların başlan bu suretle
bağlanarak ifJâsa kadar sürüklenm iştir.
Mfhmrd K*M;ü
HASBAKIKUU; — Tanziraatdan evvel*
ki devirde mâliye baş m üfettişinin unvanı;
maliye müfettişlerine de «bakı kulu* deni­
lirdi
Başbakı kulları. Divânı Hümâyun azası
olan Baş defterdara (Maliye Vekili yerinde)
bagU; mâliye kaleminde çekirdek den yetiş­
mişe nâmıısu. ve avâmı tâbiri ile kılı k ırk ya­
ran dikkati ile tanınmış, hazine m enfaatleri­
ni ve haklarını arayıp korum ada amansız si­
malardan. seçilip tâyin edilirdi.
BAŞBAKKAL SOKAĞI — Şehrem ini'
nin Melekhâlun Mahallesi sokaklarındandır;
Dutlubakkal sokağı ile Selâm ayası ve Lâli-
zâde sokakları arasında uzanır; kavisli, d ir­
sekli bir sokaktır, 1934 Belediye Şehir Reh­
berinin Jö num aralı paftasında görüldüğü
8%i dümdüz b ir yol değildir; D utlu Bakkal
**kagı kavuşağı başından yüründüğüne göre
sol kolda Melek çeşme ve H atib sokakları ve
isimsiz bir sokakla kavuşaklan vardır. Bir
waba rahat geçecek getılşlikde kaba taş döşe-
fc» bozuk bir yoldur;bağçeli. bağçesiz, kagir,
*bşab fakat hepsi mutâvâzı gelirli aile mes-
***®i evler arasından geçer; bağçeli bir ma
*®e kahvesi, 2 bakkal, 1 kasab dükkânı bir
m/group/merakediyorum
de sabun imâlâthancsı vardır (Ağustos 1960)
HtkJu Çöktür*
HA99CI KHNAFI. »AJJCILA8 - Koyun
ve kuzu b a# pişirip satan esnaf; İstanbul'­
un günlük hayatında, bılha&sa bekâr odala­
rında ve hanları »da, veya ^alındıkları her­
hangi bir yerde yatıp kalkan bekâr uşaftı
amele, ırgad diyar sarihlerim , ayak Utkuna
nı, büyük şehrin dar gelirli halkını acırlar
boyunca beslemişlerdir, Bir kısmı dükkân
sahibi, bir kısmı seyyar esnaf olm uştur; say*
yar olanlar akşam lan İstanbul'un meyhane*
îerj jJe m eşhur sem tlerini, çarşı ve sokakla­
rını da dolaşmışlar» sofralarında meze çeşidi
arayan akşamcıları da haşnud etm işlerdir.
Dükkân sahibi başçılar, başın yanında
İşkembe çorbası, paça da pişirip satmış, sey­
yarları da boş suyuna çorba, pilâv, kuskus
pilâvı yapm ışlardır.
Baş, ya haşlanm ış söğüş, yahud fırınlan­
mış, bazan da tandırda pişirilm iş olarak sa­
tılm ış, zamanımızda da satıla gelmektedir.
T andır başçıları zamanımızda kalm am ış gibi*
d ir; ltM 5 - 1960 a ra m d a , adını maalesef
tesbit edem ediğimiz ih tiy ar b ir erm eni Kum-
kapuda deniz kenarında, hattâ ön kısmı de*
n e buğuda pişirilm iş kuzu başı getirirdi,
niz Üstünde salaş olan Agob’un meyhânesi*
ayet nefis mezelik olan bu başlar b ir anda
kapışılarak alm ır, biterdi,
O nyedinci asrın büyük T ürk m uharriri
ve seyyahı Evliya Çelebi başçı esnafı hakkın­
da şu mâlCımatı veriyor:
“90 dükkân. 500 neferdir, pirleri Seyfed*
din'dir. Islâm dan evvel pirleri K eykâvus'dur.
Hazreti Resul asrında İm am H asan'tn akı-
kası olan koyunun kelle v e paçası sirke ve
sarm ısak İle Seyfeddirt tarafından pişirilip
huzûri R esule getirildi. H azret ekliUikde
Scyfeddine dua etti, Enes b in Mâlik anın be­
lini bağlayub başçılara p ir eyledi. H azreti
Resulün başı ağndıkds Cebeli Ebikabise çı­
kar, bu Seyfeddin baş getirip eklidendi. H â­
len sünneti R esuldür diye nice bin hacılar
mezkûr dağda koyun kellesi yerler, b ir da­
ha baş ağırısı görm ezler; bunun için o dağ»
baş kem ikleri ile dolmugdur. Esnaf alayında
bu başçılar da arabalarını başlarla süsleytil*:
— Cânım yağlıca, aekelice, sarm asakhea!.
diye başrtşarak geçerler».
Dördüncü Sultan M urad sam anında tan*
 BAgClMARMUD CAMÜ — 2176 —
d m edilmiş bir narh ve esnaf nizamı defte­
rinde başçılar İçin şu kayıd bulunm aktadır:
♦B alcılar pişirdikleri ba; ve paçayı te-
miz tu tarlar ve iyi pişirirler, bayat ve kıllı
olmaya. Koyun babına zam anına göre narh
verile, ve paçanın her zamanda dört tanesi
bir akçeye olur, alyade narh olmaya, «irke&l
vc sarmısagı tamam ola».
.Ayni ajır sonlan İle onsekizinci asırda
t an sim adilmiş bütiin narh defterleri ve es­
naf nizâmnâmelerinde bağcılar hakkında y u ­
karıda hüküm dâima tekrar edilmigdir.
Bibi.: Evliya Çelebi, V, M aarif v e k â le ti y a y ın ­
la rın d a n Tart!: v e s ik a la rı dergisi.
BAŞÇI PllAJlMUD CAM tt ÇIKMAZI —
Cerrahpaşa mahallesi sokaklarındandır; He-
kimoğlu Ali Paşa caddesi ile Haseki cadde­
sinin birleşdiği yerdedir, b ir araba girebile­
cek gençlik de olup vaktiyle kabalaş d ö ş e n ­
miş ise de uzun sam an bakılm am ış yer y er
toprak olmuştur- Üzerinde en çok üç katlı,
ikisi teneke kaplı, dördü bağçeli evler o rta
halli diyebileceğimiz ailelerin m eskenleridir,
Sokağın sağında İki araba genişliğinde to p ­
rak bir yoUa K arabaş sokağına geçilir k i 1934
Belediye Şehir R ehberinde (11 nu m aralı
pafta) gösterilm iştir. Sokağın b itim i m eyda­
nının bir açıklıktır; bu rad a yıkılm ış b ir kaç
evin arm ası V ezir O daları çıkm azına gecid
olmuştur.
Başçı M ahmud Cam ii (Başçı M escidi) b u
aokakdan uzakça bulunduğuna göre b u çık­
maz - çıkar sokağın adını hangi m ünasebetle
aJdığı teshit edilmedi (Tem m uz 1960).
H a k k ı G ö k tü rk
BAŞÇI MAHMUD ÇEŞM ESİ — H aseki­
d e Özbek Süleym an E fen di Sokağı ile Cev­
det Paşa Caddesinin keşişdiğl d ö rt yol ağzın-
dadır. 1953 de ayni yerde bulunan harab
Başçı Mescidi tam am en yıkdıtıUp kaldırılır
iken orta yerde kalm ıştır. Cebhesi kesm etaş-
dan, arkadaki hâzinesi kabatsş ve ince tuğ
ladan olup aşağıdaki kitabesi geçen asır b a­
şında bir tam ir görmüş olduğunu gösterm ek­
tedir:
•Vc sakaahum Rebblbüm şerflben tahfir»
•B o ğ a Daoı M ahm u d Efendi tbııl S in a n çekm e­
sidir,
sene 1218 (M. 1803)*.
Başçı Mescidi yıkılır iken bu çeşmeyi de
kaldırm ak İstemişler, semt halkm m ısrarlı
tSTANBÜt*
BaqCk Maiımud Çeşmesi
(R esim : U. AO
İtirazı ile h e r nasılsa b ırakılm ıştır, restore
e d ilir ise b ulun duğ u m eydancığı tezyin ede­
cek olan b ir ese rd ir (1960).
nakfct G öktürk
B A ŞÇ I M ESC İD İ — H asekide Özbek
Süleym an E fen d i sokağı ile C evdet Paşa
caddesinin kesişdiği d ö rt y o l ağzında idi;
H a d ik atü l C evam iin kayd ine g öre banisi Fa*
tih S u ltan M ehm ed'in B aşcıbaşısı Sinan oğla
H acı M ahm uddur, h ic ri 900 (M ilâdi 1494-
1495) d e v e fa t e tm iş v e m escidinin yanına
d efnedil m istir; m inberin i H acı S alih 'E fen­
d i a dında b ir z â t y a p tırm ış idi.
M escid h a lk ağsında banisinin de adı zik­
re d ile re k B a ş a M ahm ud Cam ii diye anılırdı.
C ivarındaki H aseki C am iinin kayyum u İs­
m ail E fendi İle sem t h alkından A hm ed Ak-
çebaVın a n la td ık la n n a göre 1947 de m etrûk,
d ö rt duvard an ib aret b ir barâbe İdi, yalnız
m inaresi s a la m d u ru y o rd u ; 1953 de bu ba­
kiye de k aldırılm ış, bu arad a bin işin in kab­
r i de yok olm uştur (1990).
H a k k ı G ö k tü rk
BAŞOÜCE — (B .: Saray C üceleri).
BAŞÇAVUŞ AGA — Y eniçeri A sker
O cağının büy ük zabitlerinden b irinin unva­
n ı; A ğa bölüklerinden 5. inci Bölüğün ku­
mandanı, b ü tü n ocağın da başçavuşu idi (B.:
Y eniçeriler, Y eniçeri A sker Ocağı).
Başçavuşun 5. inci BeUük kum andanlı­
ğından e a y ti Ocak başçavuşu olarak vazife*
n + T p ://g r o u p s .g o o g ıe .
 A>‘& X LO P£t>Jsi
2177
{eri şuhlardı:
X — Aga kapuajnda Ağa Divanı kıınU-
(hıjunda, oturum u, m etni hiç değişmeyen
bu1 dua okuyarak açmak.
2 — Her Çarşamba günü, yeniçeri kışla­
sı koğuşlarına verilen mumun dağılımına ne­
zâret etmek.
3 — Yeniçeri Ağası tarafından verilen
emirleri, A kiaraydaki Et M eydanında Yeni
Odalar adını taşıyan kışlanın avlusu ortsFin-
ds bulunan O rta Camide Ocaklıya, yeniçeri­
lere tebliğ etmek.
4 — Ulûfe tevzii divânında, Yeniçerilere
para torbaları alıp kaldırm aları işâretini v er­
mek.
5 — O rduyu H üm ayun sefere çıkarken,
Yeniçerilerin İstanbul'da yapa geldiği sefer
resmi geçidini tanzim ve idare etm ek.
6 —• Asil edilen Y eniçeri ağası, eğer sü r­
gün de ediliyor İse, ağayı gideceği y ere ka­
dar götürmek.
7 — Y eniçeri Ocağına alm an acem ioğlan-
lann Ocak kütüğüne kayıd ve kabul m erasi­
minde, her em re k a y d m şartsız itaat etm eye
mecbur olduklarını bildirm ek için o gençle-
rm kulağını çekip enselerine ananevi tokadı
atmak,
3 — Aga kapusıına herhangi b ir iş veyâ
şikâyet için gelenleri dinlem ek, lüzum görür­
se gelenleri Y eniçeri Ağasının huzurun a çı­
karmak.
9 — Yeniçeriler bir askeri ihtilâl çıkar­
mak için Aksaray Kışlasının O rta Cam iinde
toplandıkları zaman, ki bu to plantılar b ir
anane olarak dâimâ yatsı nam azından sonra
yapılır ve cam iin ortasına yalnız bir tek
şamdan konulurdu, ihtilâl m addesinin görü­
şülmesi başlar iken o m um d a söndürülür,
müşevviklerin kim ler olduğu belli olmamak
için karanlıkda konuşulurdu. Bu toplantılar*
da mum söndürm e vazifesi de Başçavuş A ğa­
nın idi:
10 — H erhangi b ir suçdan m ahkûm Ye­
niçerilere verilen cezaların yerine getirilme*
Bina Başçavuş A ğ a nezâret ederdi.
Başçavuş Ağamn, kendi bölüğü efradın-
d&n başka, diğer Yeniçeri Ortaklarındanın
w» kıdemlilerinden yüz otuz Yeniçeri vardı;
Ooagm başçavuşu olarak bütün ortalarla mü-
fttttbetJni onlarla saflardı.
Be^çavug Ağa başına, ucu arkaya kıvrık
hZgroup/merakediyorum
BA ŞÇU BA 0A R
s o rg u ç lu k e ç e k ü la h , H ırtın a , k ı n s ı z ı d o la m a -
k a U a m t İç in e e n ta r i, b a c a ğ ın a k ırm ız ı şa lv a r»
a y a ğ ın a d a m e r t p a b u ç y â h u d s a n ç iz m e g i­
y e rd i.
D ivana giderken a la biner, başına k ü la h
yerine çorbacı ü s k ü fü giyer, sorguç yerine
tu rn a telleri takardı; sırtına da çuhaya kaplı
k ü rk - ferace giyerdi.
B ir debdebe ve servet müm&yifi olduğu
için ayni zam anda b ir yabancı elçinin de bu*
zura kabul edildiği Yeniçeriler© ulûfe gün­
delik hesabı ile askerlik ücretleri dağıtıldığı
v e «Galebe divan» denilen günlerde kemha
denilen kıym etli kum aşdan ü st elbise» gi­
yerdi.
H e r sene m iriden, kışlık ve yazlık İki de­
fa* d i e r bü yük Ocak ağ alan arasında Baş­
çavuş A ğa da b ire r top esvablık çuha, birer
to p d a çam aşırlık bez alırdı.
B aşçavuş A ğa Ocak silsilesi ile terfi e tti­
ğinde H aseki A ğa olurdu.
B ir d irlik verilerek Y eniçeri ocağından
çıkarıldığı tak dird e en az 15.000 akçelik bir
tim a r verilirdi.
BibL; frmflîi Hakkı Uzunçor^ılı, Kapukulu
Ocakları; M. Z*fr* Fakabn, Osmanlı Tarih .Deyim­
leri ve Terimleri
BAŞÇAVUŞ SO K A til — Kadıköyünde
rıhtım sem tindedir; rıhtım boyu Kadıköy -
H aydarpaşa caddesi ile Söğüdlüçeşme Cad­
desi arasında uzanır, sağa sola kavisli bir
so kaktır; İki araba geçecek genişlikde ve pa­
k et taşı döşelidir. R ıhtım boyundan gelindi­
ğine göre, 1960 A ğustos’unda sağ başında ye*
ni b ir yapınm tem eli atılm akda idi; yanında
7 k a tk b ir bînanm da yapısı henüz tam am ­
lanm ış bulunuyordu. Bu şeddadi binanın ile­
risinde baraka - k ag ir kıılube hâlinde dük­
k ânlarda b ir doğramacı» b ir kalorifer tesisat­
çısı, b ir bıçkıcı, b ir kereste deposu ve bir nal­
b u r deposu ve b ir n alb u r bulun uyo rd u; sol
başda da b ir karpuz sergisi ve bir dükkânın­
dan sonra İnşaat m alzem elileri ve keresteci­
le r sıralanm ıştır.
Sol kolda M ühürdar Esad B ey sokağı ile
bir kavuşağı vardır.
H a k k ı C A U iırk
BAŞÇUHADAR AĞA — Osmanlı İm pa­
ratorlarının İstanbul sarayında Enderun tı
Hümâyun teşkilâtında Enderunun en büyük
Âmir va zâbiti Silâfrrîar A ğadan sonra gelen
 BAŞDAN Ç IK M A K — 2178 —
Ç u h a d a r A ğa ile a y n i m e rte b e b i r s a ra y z a ­
b i ti ; re s m i u n v a n ı « R İk âb B a ş ç u h a d a ru d ır,
f a k a t fa«HW» « r i k i b ı k e lim e s i h a z fe d il ib s â ­
d ece « B aşç u h a d a r» d e n ilir I B .; Ç uhadar
A s a ; R lk â b B aşçuhad& rı A ğ a ) .
BAŞDAN. RAfjİINDAN OKÇKN — Halk
ağzı deyim; mâcerâ sahibi olmak; feleğin
türlü sillesini yiyerek görüb geçirmek; aşk
yolunda türlü cefa, mihnet çekmek; misâl*
ler:
Başından geçen pişmiş kelleden gelm e­
miştir (Bu örnek de ayni m ânada bir halk
deyimidir).
Başından bu kadar şey geçeli, yine uslan­
madı.
Günde U n m hanin 7 A sm m evet bâdından a s a r
Gör neler f tç d i bn a^k itin d e bAbımdan h rn tm
BAŞDAN ÇDUİAK. BAŞDAN ÇIKA­
RILMAK — Halk ağzı deyim» bilhassa genç
kızlar, kadınlar, oğUnlar. delikanlılar hak*
kında söylenir; temiz, nâm uskâr ailenin ev-
Udi iken kötülüklere meyi etm ek, kötü ar­
kadaş, kötü tesadüflerle kum ara, ayyaşlığa,
refâhete, fuhıışa sürüklenmek, illetin i sat­
mak, hırsızlık etmek. M isaller;
Ehli ırzı çıkaranlar başdan
Başiarjn kurlArnıtUBİar tftşd&n
SflnMlıilde Vebbt
* Gazetelerde yüksek sosyeteye (? !)
mensub bir delikanlının hırsızlık kasdi île
girdiği bir koşkde yakalandığı okunur:
— Bu oğlanı başdan çıkaran anası, ba»
basıdır; cm yaşında çocukdu, günde on lira
harçlık verirlerdi, sonu böyle olur....
* Bir dedi kodu:
— Dün M ustafa'yı köprü altında iki itin
yamada gördüm, yalın ayak, pırpırı b ir hâ-
neberduş olmuş, evinden kaçalı b îr ay olma-
d), gül gibi mektebli çocuk olduğuna bin şa-
hid ister...
— Ah!, o Dedenin kahvesi yokmu.. kö­
yün bütün çocuklarını başdan çıkaran ora­
sıdır.. heroin zehrine orada alışdı ..
* Bir bar kızı anlatır:
-— Biz hep kenarın yosmalarıyız., elleri­
m iz kınalı, ark am ada iki örgü saç, ağzımız­
d a gıcırlı sakız, sırtımızda basma entâri, çıp­
lak ayaklarımızda takunya çeşmeden su ta ­
şırdık, CibaJi, Defterdar, Bakırköy fabrika-
larında işçi idik., evveli, yolumuza abla*
lar (!) çıkdı, ipekli» cincik boncuk, iki ka­
http://groups.google.cor
İSTANBUL
d e h ş a m p a n y a , s a b a h le y in g ö z ü m ü z ü a ç lık
k i. o la n la r olm uş» b i r a lt m b ile z ik , b ir ç ift el*
m a s k ü p e d e g ö z y a şın ı d in d ir d i ... b iz h t p
b ö y le b a ş d a n ç ık d ık b e y b a b a ...
a Y in e b ir d e d i k o d u :
— F a la n ın k a rıs ı ra n d e v u e v in d e b a s ıl­
m ış!..
— Başdan çıkaran kocası., sen her ak*
gam evinde içki sotraam ı kurar, poker par­
tin diye bir alay erkeği evine alırsan âkibeti
budur...
* cŞeyhzâdemim Osman Beyfendimici
bağ baston dolaştıran, tıyatora dedikleri re»
zâlethânelerde oyuncu kızlan ile başdan çı­
karan kahve ocağında H allaç Yusuf dedikleri
zebertfest haylaz, dinsiz imansız )az uşaJcdır»
(Ruznâm ei Reşid Efendi).
KASDANKARA GİTMEK — Halk v<
külhanı ağzı argo deyim, kötü itiyadlar ve
ibtilâîar, nefis azgınlığının pençesinde karan­
lık, felaketli b ir istikbâle sürüklenm e; fırtı­
naya tutu lm uş geminin Sürüklendi kayalara
çarparak parçalanm asından alınm ıştır, peri­
şan olmak» m ahbolm ak; m isâller:
JSvv^l Allah döneceksin ^abacak nıaskantf»
Gracakun iki Uç dalgada başdan karaya!
M chnsrd Akit
Genç b ir fabrikatörden bahsedilir: —
A lm an kızı ile başdan k ara gidiyor, koca fab­
rik ayı ortağına kaptırdı.
B ir kopuk» kendi argoları ile «Adem Ba­
ba» kılığında, yalın ayak, yarı çıplak bir kü­
çük delikanlıyı ayakdaşına gösterir:
— Kim bu aynalı oğlan ?
— B urkalı Y âkub... babası milyoner., bir
dalgaya kapılmış, b ir ayda başdan kara etti..*
BAŞ D EFTERD A R — Tanzim atdan ev­
velki devirde im parato rluk m âliyesinin ba­
şında en büyük m em urun unvanı, zam ani­
mizm m aliye vekili yerinde olan zât (B.:
D efterdar).
BAŞ D EV ECİ — Y eniçeri A sker Ocağı­
nın cem aatti ortalarından (B .: Y eniçeriler)
Ocak mekkâre- develerine bakan ortalar ef
râdının en kıdemlisi; lerfi e ttiği zaman Ace*
m ioğlarlar Ocağında R um eli Ağası olurdu
(B .; A cemioğlanlar ).
D ivan m erasim e iştirak eder, divan gün­
le ri kadifeye kaplı sam u r veya vaşak üstlük.
v« sarı çizme giyerler, başlarına balıkçıl tüy­
lü sorguç takarlardı.

ASsacLOPM aai — *17 9 —
BAŞ DtLStZ — <B-: Dilsiz, saray dilsiz-
ÜfO-
N BAŞ EFENDİ — Tamim atdan evvelki
Revirde, Osmanlı İm paratorlarının İstanbul*
di dâirat ikametgâhları o Un ve devlet kütü-
judde Ttsmi adı Sarayı Cedidi Amire olan
Topkapusu Sarayrom Ebdem nu Hümâyun
Kşküatıûda Hazîne koğuşunun zülüflü ağa-
j^rmdaft, saraydaki hizmet kıdemi gözetilme*
den. liyakat ve ehliyetleri dolayısı ile tâyin
edilen dört hazine kâtibinden biri, ve bu
fejtiblerin âmiri, baş»; diğer üç kâtîbde «ikiu-
el Efendi, Üçüncü Efendi; Dördüncü E fen­
di* unvan]arını taşırdı.
Hazine Bas yazıcısı da denilen Başefen-
di, koğuş arkadaşı zülüflü ağalardan diğer
üç yazıcı, kâtib île beraber «Hazîne Hassa»
yâhud «İç Hazine* denilen, ve içi bahâ biçil­
mez antika târihi eşya, pek kıym etli hâtıralar
ve mücevherat ile dolu bulunan, ve zam anı­
mızda Topkapusu Sarayı Müzesinde teşhir
edile» Hazînenin defterlerini tu ta rd ı; biri
glreo eşyaya, diğeri çıkan eşyaya mahsus iki
defter olub bunlara kaydedilmeden hâzineye
hiç bir şey giremez» ve asla çıkam azdı. Def­
terlere kayd edilen en hurda teferruatına ka­
dar tarif edilerek yazılırdı, tebdili, tağyiri
imkânsızdı.
Devletin ve memleketin kayıdsız şartsız
mutlak sâhıbi olan Pâdişâh kullanm ak İçin
hazîneden almak istediği b ir şeyi, defterdeki
kaydı aynen yazılmış b ir senedi im zalam adık­
ça alamazdı. Bir pâdişâh tahtdan indirildiği
zaman, katkısında evvelâ, ellerinde senedler-
le, kendisindeki hazine eşyasını isteyen Baş
efendi ile Hazîne koğuşun en büyük âm iri
olan Giyİmbaşı Ağayı görürdü. Padişah öl­
düğü zaman ise, nâşi heaüz döşeğinde iken
ayni adam lar gelir, yakuı bemdeganından
senedli hazine eşya&mı İsterlerdi; Ölüm telaşı
arasında pâdişâh tinım ptindA } herine malı-
om çalınmasına asla im kânı bırakılmazdı.
Ehemmiyetle kaydetm ek lâzımd ır ki, İs­
tanbul'un fethinden Türkiyede Cum huriyetin
ilanına kadar İstanbul taM m a oturm uş otuz
Osmanlı pâdişâhı arasında hâzine m alına
d uzatmış, hâzine eşyasını zâyi etm iş
^ Sİnıâ yoktur. Padişahlar faynat ve meç-
rcblerine göre gözde nig&rlanna» mah-
bublarına verdikleri şâhâne hediyeleri, dâi*
^ kendi p&dijahlık tah™"*»™*— yaptırdık*
a/group/merakediyorum
B A SH A LtrE
la n . satın aldıktan mücevherlerden, zikıy-
met eşyadan verm elerdir; va bilakis, kendi
keselerinden yapU rtarak hazîneye layık bul­
dukları şeyleri de, vârislerine değil, hazîne­
ye bırakmışlardır. *
Baş efendiler ve diğer hazîne yazıcüarı
efendiler, asırlar boyunca istisnâsıı iffet ve
nârous timsâli insanlar olm uşlardır.
D ura d ura nefâsetini ve dolayın ile kıy*
m etini kaybetm iş bazı eşyanın büsbütün te ­
lef olmaması için, hazînedeki kaydinin ibtâli
ile satılıp nakda tahvili icab ettiğinde, bun*
ların kayıddan silinm esi defterini de Başe-
fendi tanzim ed er ve pâdişâhın tasdikine arz
e d erd i
BiM: R E. Koçu» Tûpkapusu Sarayı
BAŞESKİ — Y eniçeri Asker Ocağı un­
vanlarından, b ir Yeniçeri ortasının en kı­
dem li n eferi; o rtaların da nüfuz ve itibarları
çok üstündü. İstanbul şehrinin âsâyiş ve in­
zibatı İçin şehrin m uhtelif yerlerinde kurul­
m uş Y eniçeri K ollukları (K arakolları) za­
b itle ri olan B aşkarakollukcular dâima bir
başeskTden tâyin e d ilird i
Y erinde ve « â b ın d a o rta bayrağım , o rta
nişanını (alâm eti farikasını) da bsşeski ta ­
şırdı.
Başeski olm uş olm ak, yükselm e yolunda
b ir Y eniçeri neferinin ilk hedefi idi. Başeski
olduktan sonra, eğer yaşı oturaklığa (emek­
liliğe) yaklaşm ış ise, tek arzusu İstanbul'un
canlı, hareketli, ay ak takım ı, b ekâr uşağının
kalabalık olduğu b ir sem tinde, olmazsa, mu­
hafazası kendi ortasına verilm iş olan sem tde
b ir kahvehâne açm ak olurdu.
Y eniçeri Ocağının ve yeniçerilerin kaldı­
rıldığı târihe k adar Istanbulda «Başeskinin
Kahvesi» diye anılan yüzlerce kahvehâne
vardı.
BAŞESKİ — Tanzim atdan evvelki İs­
tanbul Sarayı teşkilâtında, Bâbüssaade'oİn
m uhafızı olan A kağalardan ( = Beyaz ırklar­
dan hadım ağalar) b ir zâbitin unvanı <B.:
Ak ağalar; Bâbüssaade).
G alata Sarayı Kışla . O kulunun koğuş
zâbitlerinden biri de bu unvanı taşırdı ( E :
G alata Sarayı),
BAŞ GOZ ETMAK — H alk ağzı deyim :
evlendirmek.
BAŞ H A LİFE — Tanzim attan evvelki
devirde, askeri teşkilât da dahil, devlet ka-
 KUŞHANELER — 2180 —
pusundaki büliln kâtiblere «halife»; büro,
dâire karşılığı kullanılan «kalem»lerin en li­
yakatli kâtibi de «Baçhalifej unvanım taşır­
dı; mülki idare vo onâliye kalemlerindeki
faa^halifcler rtlus sahibi idiler; yâni memu­
riyetleri kaydi hayat şartı ile verilmiş olur­
du; âmlrîcri tarafından, vazifenin suistimal
etmedikçe aail odilemez, kendisi istemedikçe
veya bunaklık gelmezse emekliye de ayrıla­
mazdı.
Askeı'i kalemlerde ise azilleri o asker
ocağının ağasının elinde idi; ağalar da başha-
lİIelik için hatır, gönül veya akraba kayır­
dıklarından, yalnız emirlerine yapmayan de­
ğerli bir başiıaliTeyi azil edib yerine kendi
adamlarım tâyin ederler, bu yüzden de tiirlü
yoJiuziu^ara, suıslımallere yol açdikdan
başka, bîışhaiifcnin ehliyetsizliğinden kale­
min bütün işleri aksardı. Eski teşkilâtın son
zamanlarında nihayet onlara da rtius verildi.
Tanzimatüan sonra B aşhalifeîer «mü­
meyyiz» veya «baş kâLib» unvanlarını aldı­
lar.
Bibi.; m . Z. Fakalın, osmanlı TarlU Deyim
r t Terimleri.
BAŞIlAN KIjER — Salhanede kesilen sı­
ğır ve koyun başlarının toplanup tem izlen­
diği yerlere verilm iş isim dir; zam anım ızda
mevcud olmayan v e ne zam an k aldırıldıkla­
rını tesbit edemediğimiz b ir m üessesedir; ha­
len sığır ve koyun başlan satıldıkları sak at­
çı dükkânlarının ay rı b ir bölüm ünde yüzü­
lüp iemizlenrocktedir.
Resmi vesikalarda ki kayıdlordan eski
başhanelerin büyük ve roahzenim&i y e rle r
olmaaı gerektiğioi tahm in ediyoruz, k i fistan-
buldaki başhânelerin hepei A yasofya rn m ii
vakıflarından y erler İdi, Salh&nede baş satr
m ak şiddetle yasak edilmiş, baslar «uttiafca
başh&nelere gönderilir ve orada çırak adı a l­
tında usta am ele tarafından dikk a te yüzülüp
temizlenir, bağcı esnafı ile sakatcalara tem iz­
lenmiş satılırdı ( R : Basçı esnafı). Buşhânc
lerde acemi çırak kullanılm ası d a yasak Mi
Başh&neler Ayasofya V akıfları idaresin­
den k ira ile tutulup işletilirdi.
Büyük m irî salhaneden başka Silivri ko­
puşunda, Yenikapuda ve Yenibağçede vakıf
dükkânlarda üç salhane daba vardı, aynca
şehrin kesif yahudi nüfusunun bulunduğu
yerlerde de beş dükkânda sığır ve koyun ke­
İSTANBUL
silirdi. Bu sekiz yerde kesilen hayvanların
başlarının başhaneîere gbnderilmeylp gizlice
esnafa ve halka Batıldıgı olurdu; aradan
mütevâSBit bashâneci kalkdığı için daha es­
naf ve halk bu hacları daha ucuza alırdı, fa'
kat başh&neierdo olduğu kadar itinâlJ l?miz-
lenemezdi. Bnşhânecller de Ayasofya Vakfına
mühim bir ücret ödedikleri için ımları/ı alıcı
vc satıcı haklarına da tecâvüz edilmiş olur*
du. Hicrî 967 (milâdî 156U) tarihli bir fer­
man bu ba^hâneier nizamının dikkatle taki­
bini bildirmektedir.
BAŞ H A SEK İ — (B.: Haseki)
BAŞHOCA SOKACI _ Fâtihde Şeyh-
resmİ mahallesinde Fevzipaşa caddesi ile Dâ-
rüşşefaka caddesi arasında uzanır; Fevzlpa-
şa caddesi tarafından gelindiğine göre Yedi-
em irîer sokağı, Hafızpaşa sokağı ve Fatih
caddesi ile birer dürt yol ağ£l yaparak kesi­
şir, sağ kolda Boyac-ıkapıısu sokağı, sol kol*
da da Müstakimzâde ve Musannif sokakları
ile birer kavuşağı vardır. İki arab.a geçecek
genişlikde olup 1960 Eylülünde beton dökül*
mekde idi. Fevzipaşa caddesinden F âtih cad­
desine k a d a r d ik y e k u şd u r; F âtih caddesi ile
M ustakirazâde sokağı arasındaki parçası da
düzlüktedir. M üstakim zâde sokağı k a v la ­
ğında b ir k avis y a p arak sağa kıv rılır ve gaa­
y e t t-atli b ir m eyil ile D arüşşefaka caddesine
in e r; O ârüşşefaka caddesinin öbür kenarın­
da, bu sokağın devam ı olan yol Otlukcu yoku­
şu adaıU alır.
Başhoca sokağının üzerinde üçer dörder
k a tlı beton ev ler hâli v ak ti yerinde aile mes­
kenleridir. Bu binaların a ltında iki tuhafiye
mağazası, üç kunduracı, b ir döşemeci, bir
elektrikçi, b ir terzi, b ir kasab, b ir bakkal, bir
gazocağı tam ircisi dükkânı v ardır; iki doktor
m uayenehanesi bulunm aktadır, Cankorur
tıb b i m üstahzarat lab oratuarı da bu sokakta*
d ır; târihi b ir sanat eseri olarak da Arabkirli
M üderris Yusuf E fendi çeşmesi bulunm akta­
d ır ki cebhesi m erm er kaplı, m erm er sütun-
lu , kitâbeli v e iki yanında b ire r m ihrabeık
bulunan b u çeşmeyi îbrahim Hilmi Tanışık
«İstanbul çeşmeleri s adındaki eserinin birin­
ci cildinde m âm ur ve ak ar çeşme olarak gös­
te rm iştir; 1960 da susuz; teknesi de taşla d«-
hı idi.
B u Başhoca sokağı, Fevzipaşa ve Dârüj-
şefeka caddeleri arasında, hemen yanı bayın-
http://groups.google.co
 :.<5PEDfc!
— lig ! —
^ g f |i m a n v e B a ş m û e z z in k >k a k l a n ile
paralel o la r a k u z a n ır ; B a p n u e n i n sa k aftı
^ f ı g « £ n ıi v e k i r m a ıt i m a h a lle r i a ra s ın d a
hududu te ş k il e d e r . B a ş im a n s o k a ğ ı i s e K ir-
^ m a h a lle le ri tçiftd * k a lır .
Hakkı (ÜAturk
im ş ia ç ik E s k i İ s ta n b u l a rg o s u n d a med. buna Keysûdar Mehmed .Efendi de d er­
opjspu, A h q e ; M ü s lü m a n - T ü r k K a d ın ı
C ü m h u riy et İ n k ılâ b ın d a Ö rtü a l t ı n d a n ç ık ıp
j^yfttîıfc h a k k ı o ia tı h ü r r i y e ti n e k a v u ş u n c a
* terk e d iim işc tfr; m is â lle r :
Bîr m ahalle kahvesi dedi kodusunda:
__Kanbur Cemil söyledi. Y oğurtçuların
yeni kiracı başıaçıkmış..
_ İnanırım, orospuyu zenpâreden ö j-
ren..
* Daracık sokakda karşılıklı pençene de­ sinden olub Kapdanıderyâ Hacı Ahmed Ve-
dikodusu:
— Duydun m u komşum m üm eyyizin
kızlarını?
—. Ne olmuş?
— B a ş ı açık olm uşlar ayol...
— Allah bizim kileri korusun, kötü za­
mana kaldık...
BAŞI AÇIK GEZMKK — Şapka d ev ri­
mizden evvel M üslüman - T ürk erkek , batta
sabî oğlancık olsa sokağa başı açık çıkam az­
dı, sokağa çıkm ak şöyle dursun, m e m u r v e­
ya serbest meslek erbabı, tüccar, esnaf, am e­
le, ırgad, işinin başında dahi, fes, kalpak, k a ­
vuk. külah, barata, üsküf, tak ke başında m u ­
hakkak b ir serpuş b u lu n u rd u ; b u n la rd a n bi­
rini tedârik edem eyecek k a d ar dü şkün olsa
bile, başına bir d ülbent, çevre sarar, b ağ lar­
dı; sokakda başı açık dolaşm ak, h iristiy an a
taklid bilinirdi. H a ttâ , evlerde, mutlak- m ah-
remıyetde dahi sokak serpuşu çık arılır, m ev­
sime göre başa b ir tak k e g e çirilird i
Sokakda başı açık dolaşm ak, b ir m üslü-
•nan türkün tek firi için y e te r sebeb o ln u s s
dahi serserilik alâm eti sayılır ve zabıtaca ya­
kalanırdı; bundan Ö türüdürki dilim izde sefil
va perişan serseri anlam ına «baş açık yalın
ayak» deyimi vardır. Bu h âle düşenler de,
Serak hakikî h ay at sahnesinde yaşamış ge~
rekse veya b ir m ahbubun aşkı yolundan cin­
net vadisine düşenler o lm u ştu r; ve İstanbul
halkı onlara «abdal aşık» yâh u d «cezbe sa­
hibi» demiştir, abdal aşık*a bazan kızm ış, ba-
2&R acımış, cezbe sâhiblerim n d e keram etine
n/group/merakediyorum
BAŞI B A Ö U
İn a n m ış tır, B unlardan o n y e d in c i a s ır ortasın­
da y a ş a m ış U n k a p a n tı K e y s û d a r {Saçlı-ya-
h u d - k â k ü ll ü ) M e h m e d e f e n d i n i n p o r tr e s i n i
b ü y ü k m u h a r r ir E v l iy a Ç e le b i p e k c a n lı ç»>
s ıy o r :
«Mclâmüer Sultam Hazret) Kapan} M*H*
ler. bu lakaba aebeb keysûlarınut büklüm
büklüm perişan olması ve kendisinin baş ayak
çıplak gezmesidir, kış vaklı bir beyaz lm roı
kebesi giyerek elinde bir teberle dolaşırdı,
harabati erenlerdendir (B .; Mehmed Efendi,
Kapâni Keysûdar)».
Geçen asır sonlarında yaşamış bir aşık
abdal portresi de şu satırlarla çizilmişdir:
«Derviş Ömer ki Çeşme kasabası ehâli~
sim Paşa hazretlerinin filikasında tersine
ham lacılarından letafeti simaya sâhib bir tâ*
ze yiğit iken Üsküdar çarşusu esnafından btr
m ahbûba alâka peydi iderek afif olmagla
elin eline sürm em iş idi, maşuku olan helvacı
civanı iki çifte dolmuş ile Dersaadete gider
iken eceli kaza irişub bindiği kayık b ir isko-
n a ile müsademe ittikde garikan fevt ve vû~
c û d i n a z e n i n i M arm ara Denizinde jıâbûd ol-
m ağla Hamlacı Öm er bl şuur, başı açık yalın
ayak abdal aşık olub kaptanpaşa hazretleri
ki ehli dil derviş nihâd âli himmet âlicenâb
veziri lâ nazirdir. kem âli m erham etlerinden
melcei dervişan olan konaklarında kâm il üç
sene himaye eylediler, dûşindc abayı mevle-
vi, .saç sakala ve sakal bıyığa sarm ış aslâ dün­
ya kelâm ı eylem ez amma kimseye sikleti yok
idi, âkibet ölenle ölünmez ve kişi sevdiği ile
gömülmez o hâli vahşeti terk ile âdem kılı*
ğına girdi, paşa hazretleri dahi bir câriyele*
ri İle baş g ö z idüb civana civan değil nigâr
ger ek d iğin hak bin olanların mâlûmu ise de
erbâbı dalâlete dahi ayan oldu. Aşık Ömer
şifâ bulub Kasımpaşa Mevlevihânesi dedeğâ-
nm dandtr ve kaydi dahi tecdid olunmağla
Tersânei Amirede çavuşdur» (A lacaham am -
li Reşid Efendi Ruznamesi).
BAŞI BAĞLI — Halk ağzı deyim ; 1):
Nişanlı, nikâhlı» 2 ): itaatli, disiplinli, ahval
ve etvân mazbut.
«Böyle başı bağlı ve ol vakte göre nizam-
lı asker ile Devleti Osmaniye mansur ola
geldi» (Koca Sekhanbaşı Lâyihası)
BA$f Bozltc — 2182 —
«T am am a ltm ış sene T oph âne gibj y e r­
d e k a h v eh â n e islettim , ç ıra k la rı kaşı gözü
y erind e, d i ayağı dü zgün seçtim , k a h v e h a ­
nem kabadayı, bıçkın, k ü lh an b ey i ve e t i n i ,
h a şa ra t ite k epenk ta h ta la rın ı k a ld ırır iken
do lard ı, S elim nâm ım la b ir luz uşağ ı m üa-
tesnâ. çıra k la rım ın cüm lesi başı b a ğ lı çıkrtı,
em rim den d ışarı a y ak a tm a d ıla r, arnm a u n u t­
m am ak g erek, a t sâh ib in e gore edinir» (A lî
Ç am iç A ga. N o t).
BA ŞIB O ZV K — H alk a ğzı arg o . 1 1 ; a s­
k e r olm ayan, s iv il; kelim ede, k u lla n d ış y e ri­
n e göre sivile k a rşı b ir te z y if m ânası d a v a r ­
d ır: m isâl:
__ Kızın gözü askerde, form a ile k a sa tu ­
r a kıb çda, isterse çavu ş olsun v a rırım - d iy o r,
beyzade paşazade d e olsa, p e ri p â d işâ h ın ın
oğlundan güzel d e olsa başıbozuğa varm am .,
diyor..
2 ) : G ay ri m un tazam y ard ım cı a sk w , g ö ­
nü llülerd en tevekkül etm iş ta b u rla r, a la y lar.
T arihim izde g ö rü le n son başıbozuk a sk e rle r
1177 IS IS T iirk B ıu H a rb in in R u -ıılım u lı t m a l a n n d a n
c rp tıry n
(O d e v r i n lıir f r a ı u j z d e r g i s i n d e ç ı k m ı ş g r a v ü r )
İSTANBUL
B alk an H arb inin G önüllü T ab urları, birinci
C ihan H a rb in in M evlevi A layı, vc MüU Mü­
cadelen in ilk y ılla rın d ak i D em irci Mehmed
E fe, Y örük Alı W e, Ç erkeş E dhem , Topal Os­
m an Ağa gibi «Tgerdelcrin topladıkları Milli
Ç e tele rd ir k i T ü rk iy e D uyük M illet MecİJ»ı
O rdu su k u ru ld u k d a n so n ra dağılm ışlar, yal­
nız O sm an A ğanın başı b o zuk ları Gazı Mus­
ta fa K em al P aşan ın m uh afız alay ı o larak Ka­
ra d e n iz y alısı h a lk ın ın m ahalli kıyafetleri
oJan k a ra z ıb k a la n v e k a ra başlıkları ile m u.'
hafeza edilm işdi. Y uk arıda ad ı geçen serger­
d e le rd e n D em irci M ehm ed E fe ile Yörük Ali
E fe n in isim le ri târih im ize m illi kahram an­
la r o la ra k yazılm ış, Ç erkeş E dhem ise dağıl­
m a em rin e isyan ed erek m üstevli düşman
s a fla rın a geçm iş, kend isin i ve çetesini vatan
ih a n e ti ile b ed n am etm iştir. Osman Ağanın
K arad en iz u ş ak la rı da, siyasi b ir cinayetin
m ü re ttib i o la n A ğ aların ın tenkilinde ordu
k u v v e ti ile k an lı b ir şekilde dağıtılm ıştır.
O rdum uzda ilk başıbozuk birlikleri, Tan-
A y d ın lı z e y b e k le rin B tflttıı k n u rrn d an
srv k h
http://groups.google.coj
 — 2H 3 — BAŞ! BP2UK

m em leketlerinden e v v eli İstan­

bu l'a gelm işler v e büyük şehir*
den donanm a ile cebheye sevk
edilm işlerdi; h a ttâ bu serger-
delerin içinde K ara Fatm a
adında bu de kahram an kadın
vardı tB .: Fatm a, K ara i.
Başıbozuk birlik lerinin en
büyük hususiyeti, hu gönüllüle­
rin m ahalli kıyafetleri muhata*
za ederek askeri üniform a tayı»
m am ası, yaşa d a tâbi olm ayub,
içlerinde 70*80 yadında zinde
ih tiy a rla r ile 14*15 yaşında genç
in s i tüysüz oğlanların bulun­
m ası idi. Son başıbozuklardan
>rnek kaydedebiliriz:
A ydınla K araosm anogulları
ailesinden ressam N azm i D ayan
sırtın d a avcu ceketi, bacağında
dolak, ay ağ ında yem eni ve b a­
şında K aradeniz uşaklarının
k a ra b aşlıkların a benzeyen b ir
sarg ı ile B alkan H arb i gönüllü*
leri ara sın a k atıldığın da henüz
17-18 y a şların d a idi (B .: D ayan.
N azm i).
B aşıbozukların çeşid çeşid
ve ren g aren k , ve hem en hepsi
askerlik yapabilecek erkek vü­
cuduna pek yakışan, gözle gö­
B a lk a n I f o r b in d c b ir g ö n ü llü - b a ş ıb o z u k n e f e r tip i
rü lm ey in ce asla tahayy ül edile­
( N n i n ı l D a y a n . F o t ı ı g r a l r i a n B i i l r n d i j e r e - n e l i İk*)
m eyecek olan k ıy afetleri Kırım
ajıaat İnkılâbından son ra d ev le tin girdiği ilk H arb in d e m üttefiklerim iz a rasın d a bulunan,
büyük harb olan K ırım H arbind e g ö rü lü r; 1877 - 1S78 T ü rk - Kus H arbine de mü-
fBaşıb*îuk,> ismi resm en ilk d efa o zam an şâhid ve m u h ab ir o larak katılan garblıla*
'-«Uınıimışlv. K ırım H arbin in başıbozuklar, n n büyük alâkasını çekm iş ve başı bozuklar
vilayetlerin kendi isim leri ile an ıla ra k a sır­ ü zerine hem en hepsi güzel pek çok resim ya­
larda» bert çıkardıkları T im arlı sipah iler to.s- pılm ıştır.
■. lâtm ın Tanzim at İn kılabında kaldırılm am B aşıbozuklar hakkında M. Zeki P ak alm ’
tefilv;.: Timarlı sipahilerin yerini tutm uijdu m «O sm anlı T arih D eyim leri ve Terim leri*
diyebiliriz. ş« fark ile kî. tim arh sipahiler adlı kıym etli eserind e şu m âlûm at v erilm ek ­
*afceı1 m ükellefiyet gereğince to p la n ır iken te d ir:
: başıbozuklar tam am en gönüllü, tiznarlı sipa- < H arb vu kuu nd a orduy a k atılan g önü l­
ı ’kr, adı üstünde a tlı a sk er ik e n başı bozuk- lü efrada verilen ad İdi. B u n lar o rd u n u n asli
[ ** yai'a ■ a tlı karı^ıkdı. ku vv eti İle k arıştırılm azlar, sü v ari veya pi~
Kırım H arbinin başıbozuklarını A ydın. yâde olarak iltih ak ettik le rin e göre ay rı si-
®nir v« havalisi zeybekleri iie E rzincan, Jâh ve teçhizat ile a y rı k um and anlar idare*
■^urum ve K ars bavâlisi'nin halkı loşkil sinde olarak teşkil edilen k ıt'a la r hâlinde v*
• bunlar sergerdeler kum andasında m uavin asker sürelin de istihdam o lun urlar-

p/group/merakediyorum
fiA $ i BOZUK SOKAĞI — 2184 —
(Besim: Bülm d 8*r*n)
dL 1854 O sm anlı - R us H arb i s ıra la rın d a (K ı­
n ın H arbi) disiplinli b ir h â le g e tirilm elerin e
çalışıldı. v e bu iş Ue bilhassa F ran sız gene-
rali Joussouf Lle İngiliz generali B iaton m eş­
gul oldu ise de bu teşebbüs akim kaldı. B a ­
şıbozukların intizam sızlığı bilhassa 1877-1878
Rus H arbinde kendini gösterm iş ve b u usul
o zam andan sonra te rk edilmigdi. A hm ed
Midhat E fendi tO ssü tn k ilâ b ad lı eserinde
şu İzâhatı v eriy or: «A sâltiri m uavineden b a ­
şıbozuk tâb ir olunan d ırın tı ask e rin ta h tı in*
zibatda olm am alarından n aşl k en dilerinden
ş iâ n insaniyete m ug aayîr bâzı h a re k â t v u ­
kuu şayi olup egerçi şâyiai v âk ıad a m übalâ­
ğa olduğu tah kik at a h ire ile sab it olm uş İse
de nizam v e tâlim altında olm ayan askerle*
rin h arekâtında b itta b i intizam olam ayacağı
ve esnâi seferde kendilerine verilecek hava-
yic ve tây in ât hususunda m azbutiyet olam a­
yacak bulundukları m evaklde, zarû re t ve se-
fftlet çekecekleri ve bu cih etlerle k end ilerin­
den m untozar olan hidem âtı haseneye bedel
hem kendileri hem de devlet ve ahâli m u ta­
z arrır olacakları hasebi Ue başıbozuk nam ve
hayati küJüyen lağvolunup ba'dezin gönüllü
olarak harbe gitm ek isteyenlerin aeâkiri ni-
zâmLye tarzında hareket eylem eleri m adde­
sinin nizâm a rab tı l&zimedendir».
İs t a n b u l
«Eskiden tafradan İstanbula gelip yer*
siz yurdsuz dolaşanlara da başıbozuk deni­
lirdi. Bu tâbir sonraları askeri suııfa men*
sııb otm ayan b ütü n sivil halka teşmil edil-
m işdi» (M. Z. P a k a lın ).
B A ŞI B O Zt K SO K A Ğ I — Şehreminin-
d e M ollasefer m ahallesi sokakU nndandır;
O ğuzhan caddesi ile M olla G uranî Caddesi
a ra sın d a u z a n ır; S aray meydan* ve Fındık-
cızâde so k ak ları ile b ire r kavuşagı vardır, tki
a ra b a geçecek genişlikde ve paket taşı döşe*
lid ir; M olla G û râ n i caddesi v e NAkiköieşraf
sokağı İle d ö rt yol ağzj yaparak kesişir; yolun
ik i k e n a rı b ü y ü k şeh rin günlük hayatında
ik i a y rı sın ıfa m ensub İnsanlar tarafından
iskân e d ilm iştir: b ir y anın da hâli vakti ye-
rin d e a ile le rin o tu rd u ğ u Üçer beşer k atlı be­
to n a p a rtu n a n la r d izilm iştir; obur yanında,
b u a p a r t ım a n la r m karşısın da, ve im ar detü*
len son İsta n b u l hercüm esinde çukurda kal'
m iş bağçe v e a rsa la r içindeki kulubem si ev*
ceğizlerde günlük m ik ta rın ı çıkarm aya çalı­
şan in san lar b a n n m ıştır, A partım anİar altın­
da b ir terzi, b ir bakkal, b ir berb er, b ir kasab
vc bir de eczâhâne v ard ır (Ağustos 1960)•
lUkkı Gbfctûr*
BA ŞI BÜYÜK K ttY tî — Büyükşehrm
A nadolu yakası top rak larında K artal kasa*
http://groups .goog le.cq
 - m «*« x nahiyesin* bağlı b ir k öydür,
£ü j y a ’tnio >an ' ark a lın a rastlayan sırtlar- A dalara öylesine b ir hâkim iyeti v a rd ır ki
- - viditUn hem en b aşlangıcındadır; ? *- azam etli panoram anın seyrine doyum olmaz,
^ arazili n e rh u n ı G en eral S ürey ya İlm en
uriîından bağışlanm ış İşçi S ig o rtala n Has-
•ıfcioe*1 He h a y ır sahibi zenginin hâli
.-•yalında yaptırdığı âbidevi kab ri bu köyün
-.flan içindedir; yeni A n k ara yolu ile Ka-
ikoyû ıstücaım etinden gelinirken m İ kolda
«ıiwde köyün bâzı evleri ile C am ii görü­
lür.
Ba?ıhüyük, K artal. M altepe ve civarının
;Vhıfidfflberi allıyü z senelik bir m üsiüm an-
turk köyüdür; köyün yerlilerind en inşaat
uîtssı ve bilhassa pek nam lı b ir bostan do-
lıbları yapıcım olan Ç elil Y ıldız U stanın rf-
viyetine göre Başıbüyiik adı, halk ağzında
<Başbug»dan bozm a olarak kalm ış; M arm a-
n h av asın d a İlk fü tû h at d evrinde k urul-
mu; bütün köylerim izde olduğu gibi, Başı-
Myükde de gaziler k aafilrsine k atılm ış e ren ­
lerden iki y atır vardır; biri, köyün İçinde Çiğ­
dem Suyu kaynağı çeşmesinin, karşısında A h­
med Baba olub k abir taşı son y ıllar içinde
Jcaldınlmtş, yok olm uştur; d iğ e ri d e köyün
Sİmâi-batısında küçük b ir k oru içinde D âver
Babadır (B .; D âverbaba T ekk esi).
Kayıgdagı etek lerin d e b ir vadinin ağ­
zında kurulm uş olan köyün, ta tlı m eyiller
ile daigab b ir şekilde M arm araya doğru inen
g e n lf araziye, yalı boyuna, denize, uzak d ik i
gece ay ılığınd a m anzaranın tah ay y ü l edil­
m eyecek feerik b ir hal alacacı m uh akkaktır.
Suyu bol ve havanı lâ til olan bu köy ton y ıl­
lard a sosyal z arü retlerle küçülm ektedir, k a y ­
bolunm ayacak, kalkm ayacaktır, fak at öyle
tahm in ediyoruz ki köy atm osferini kaybedip
b ir m ahalle olacaktır.
120 h ân e olan köy 1960 y ılın d ı 70 h in e-
y e inm iş b u lu n u y o rd u ; BaşıbUyük köylüsü­
nün satdıgı kiiçükyalı boslanlannda, bahçe­
lerin d e İstan b u l'u n nam lı b ir yanlığı ku rulup
gelişince, hâli vak ti y erind e olup da Küçük-
y alıdaki toprak larım elden çıkarm am ı* olan­
lar nüfu s k a y ıd la n köy k ütüğünde kalm ak
ü zere oraya h icret edip yerleşm işlerdir; köy
nüfusu her ne kadar 650 ktşi görünür i«e de
b u n ların hepsi köyde oturm am akladır, bin
nefis köy sakinleri 350-400 can arasındadır.
H âlen köyde o tu ran ların b ir kısm ı gündelik­
çi - am ele, bir kısm ı da bagçıvan • sağm alcı
o larak geçinir. N am lı bağçıvanlar arasında
F e th i B ucak lar (1860 d a k ö y m u h ta rıj, Ç elil
Y ıldız (yapı ustası, bostan •dolabı yapıcısı),
H alil T an , O sm an A ykanad, İsm ail Ü lker
v a rd ır; İsm ail D ik erin babası Mehmed Ağa
m erhum şöhreti p e k b ü yük b ir boBtan dola­
b ı yapıcısı im iş ve Ooiabcı M ehmed diye

-- —

**»W rtk KÂrânto Cami dnüıulrn ü tüleli Mr k i m , « ı l l r B « n t Baka k«nıcn|a

<B*9İm: Bnlrod 8cSnn>

/group/merakediyorum
 BAŞİ&Ü70K KÖYÜ — 2IAK — İSTANBUL

aıultfftMi; Ereûküyündefl Pendiğe kadar en Aguetos'unda Koylu ile işçi Sigortaları ara»
büyük bostan kuyuları Özerindeki doiabîan a n d a m ünazaa mevzuu idi.
ya Jwj Dolabej Mehmed Afta, yahud Çelil Us­ Koyun elektriği yoktur; 1^55 - 1057 ara-
ta yapm ışlardır. Sağmalcıların bağında da » n d a yapılan bir keşlide köye elektrik hat*
Em in Öztürk. Sabri Güller. AU Erbil (İnek- tm ın çekilebilm esi için 187,000 liralık, bir
ci) ve Halil Yılma* vardır. m asraf gösterilm iştir; köyün bu parayı vere­
Seç s m /lı bJr İîk okulu v ard ır; fakat bilmesi İmkân dışındadır: İstanbul Belediyeci
bir tek odadan IM ret ve bir ögretm enlidir; hududu dışında kaldığı için elektrik mesele-,
bir oda içinde ve bir Öğretmen Ue beş sınıflı si ile ille r Bankasın m alâkadar olması gere*
ilk okul. Demokrat Partinin m aarif sahasın­ kir.
da icad ettiği gülünç garab ettir; buna ken­ H ekim i, ebesi y o k tu r; ölüm tehlikesi'
di kendini aldatm ak denilemez, m illeti ce- gösteren, acil tıbbi m üdahale isleyen vakV
hâletden kurtarm a, hiç olmazsa ilk tahsil ka­ la r karşısında dahi, insanlık adına müracaat
demelinde irfan nurunu yazm ayı hokkabaz* edildiği zam an dahi, köylü, hem en yani ba­
lıkie köstekleme, b jr büyük v atan ihanetidir. şındaki koca h astah ânen in tap u ların ı yCrıi-
Bu kötü şart altında Başıbuyük köyü ilk oku­ ne kapalı b ulm u ştur.
lunda 60 çocuk okum akda idî, 1950 - 1060 İk i bakkalı, b ir kahvesi v ardır; koy bü­
ders yıLı sonunda 9 mezun v erm iştir- tah si­ tün ihtiyaçlarını, başda ekm ek, et, Kilçükva*
line devam etmek isteyen köy çocukları K ar­ İt ve M altepe ç arşılarından tem in eder.
tal yahud «Kadıköy orta oku lların a g id er; Cam ii S erask er R iza Paşanın hayır ese*
1960 yılında orta okula devam eden 10 çocuk v a rd ır; rid ir IB.; B ap
bu çocukların, her gün, sabah ve akşam en azdan on büyük köyü Ca­
beş kilometre y o l yürüyerek, sonra da tire n le m ek­ m ii).
t e b e gidip gelmesi; hele kış günlerinde, yağm urda, BİM ; r e k ve
karda, karaalıkda en hafif hüküm ile hazindir. Mehmed Koçu.
Vaktiyle koy sandığının senelik 20.000 lira tu ­ Gezi notu <1940
tan b ir geliri varm ış; bu gelirin b ü y ü k b îr kısm ını Agurti»).
tejld l eden taç ocakları 1960 yılın da m u a tta l idi. v e
BAŞI BÜYÜK
köyün tek gelir kaynağı Çiğdem Suyu kalm ış bu lu ­
nuyordu. KOVÜ CAMİİ
—Küçükyalı s i­
Güzel b ir su olan Çiğdem Suyu köyün içindedir;
kasında Bajıbfi-
günde yazın 18 ton, kışın 25 ton su v e rir; 1955 y ı­
yük köyünde,
lında on yıl süreli b ir mu­
kavele ve senelik 5500 li­ köyün güney
ra bedel ile işletmesi N uri
Yalçun ve Hilmi Palabı­
yık adınla iki ortak m üte­
ahhide verilm edir; hazî­
nesinde su seviyesi 70 san­
time indiği takdirde mü­
teahhidin su alamayacağı
da mukavele şartîarm dan-
dır.
Yine köy gelirlerinden
Keçibatağı Suyu İşçi Si­
gortaları tarafından sene­
vi 1500 lira bedelle hasta-
haneye alınmış, fakat bu
para bir „ l «denmi,. BOtv R,,ü.H *k KSru Can,.,
ra verilmemiştir; 1960 y.L fKM|m. Bü|r|u| 9m)

http://groups.google.coir
 ^ y s a a o F g D te ı
amamda hir tepecik s ' ^u'icdir. H icri 13- i
(Jdilidl 1ÖÛ3) de . ı
^anin h .^ ır « '- r l n*:-.; y.-.jnlmrûii
10: RÛM P*J*, Serasker; ilm en. G vneral
Suf*yy*); ke**n* taşdan^ kıiçiık v>- levkst
ani bir cam idir; ustu dışardan b ir tek™
kubbe ile kapatılm ış içerden duz ta h ta t*
vâflü plup hususiyeti binayc nîsbcüe plçu-
sui büyük alan ve m inareden ziyâde saat ku
letme benzeyen, gövde kısm ı arab tarzına
takJid ile kesm e taşdan d ö rt köşe inşa edil­
miş, ve şerefesi ayni çatı atım da ve yin«
taş merdivenle çıkılır im am ına megrûta
/evkaani bir odası v a rd ır; 1960 yılı A ğus­
tosunda bu oda köy sandığından tâm ir edil-
mekde idi.
BAŞI D l'M A N L I — H alk ağzı deyim,
âşık, vurdun, sevdâzede.
Bana bcnslyor qu dAgın bnqı
X* zaman bakılsa dumanlıdır!..
M u allim Naci
Batı dumanlı yârin
V a tru üatiim1 fonül
K rn d l s ln r bülbülü
Sevdiği U r g önce f iil
Ali Çamlç
SJarhoş yerine de k u lla n ılır; kıskançlık
yüzünden arkad aşını v u ra n b ir genç k a ra ­
kolda ifâde v e rir; •... başım dum anlıydı
ağabey, ne yaptığım ı bilm iyorum .^ »,
BAŞI GÖĞE ER M EK — H alk ağzı de­
yim* müfsidin. m unafıkuı fesad v e nifakda
muvaffak olm ası; m isaller:
Işden ç ıkanları hadem e ta p u c u yolda-
tına: — Başın göğe ersin!..
Bu deyim de b ir istih faf ve h a ttâ lezyil
mânâsı da gizlidir; bazan soru sigasa ile bu
® ilâ daha açık ttâde ed ilir:
— Beni kovdular, senin başın göğe m i
e re c e k ?
Wl tftııara nüfsidl nrmm&m
®o?dö yere i t a w rl kervanı M dikat
A y n î d e y im , h e r ş e y e h a s e d
b a ş k a la rın ın a k ı n t ı v e f e l â k e ti k a rş ıs ın d a
?Q)ı b a le tin i ifâ d e d e k u t la n ı lı r :
—* K a n k u s u y o ru m , k ız ılc ık y e d im d i-
y ttu n j, ç e k tiğ im s ık ı n t ıy ı b ils e b e r t t i n baş*
^ f i e e re c e k ..
Y in e b u d e y im , lâ y ık o lm a d ık la r ı m e v ­
It t a r m i r 7P f t r n k g d i y f l f f u n v
— 3^7 »A SIN A ÇIKABMAK
kilere him âyt Kanadı altmd* yahud baht
R iM [>- v:--ru ile uU ınlarıîı hakiki kıym etler karcı­
sındaki nahvet v t gururunu ifâde yolunda
kullan ılır; ım*wlief:
— Kim bu ba^ı göğe de&m züppe?
— (-'ulanın üb’ :iu un oğlu, bizim
4n. * .
MArifi'i ftlmayuutlı bir kik tir r j ftûhl
fiahl Uf b&şı b tr jrlur t&bUiUı
ttöhl
B*V irlqdf rlf'al ||c hcf donun
Kak budur kim kati alçaklar var «frdiınufl
NrvtPt
BAŞI HAVADA _ Halk ağzı deyim,
m ağrur; m isâl; başı havada ammâ kafan
kalın ve ayağı y erde yalın, hasır Üstünde
y atu b pâdişâh rüyası görür.,» (Alaca ha*
roamlı Rcşİd Efendi H c 2eliyâtı),
M ahalle kahvesinde dedi kodu:
— K ızın başı havada, başı bozuk iste­
mem, ille zâbit olacak diyor, hem de paşa-
lığı yakın olacak diyor, babam yerinde de
olsa v arırım diyor...
B A Ş IN A B I Y K I 'K (B U Y U R l'K ) —Halk
ağzı deyim, emir, kumanda altında bu­
lunm ayan; dilediğini yapma hürriyetine
sâhib olan; em ir ve kumanda altında bulun­
muş olsa da, sonunda başına gelecek saran
göze alup dilediği gibi hareket eden; bilhassa
gençler hakkında, ulu baskısı, nezâreti altın­
da bulunmayan; aklına geleni yapan; misal­
ler;
— Zemâne gençleri, ana baba dinledikle*
r: yok, Hepsi başına buyruk.
«... E tv ârı serbest, cundabaz çâlâk» bi
perv a b l bâk, sinesi üryan, yalın ayak dalta­
ban, gemi uşağı kaltaban efendi babacığım
dedi anam ur ipliğini pazarda saldım, Gedik-
paşa Hamam ı külhanında yatdını, alında ârii
hâyâ dam arını çatlatup şeytana hendek a t­
lattım başım a buyuruk bekâr ufağıyız...»
fAlacaharnamlı Reşid Efendi ruznâmesi).
K ânl YAni kaldAıb bsvıu buyruk
e d ic in in , Afikı ıtrv Mlsrıtı kvm k
(Bcrbrnıaınrl slhttj
B A Ş IM ÇIK ARM A K. ÇIK M A K — 1) :
H alk ağzı deyim, yüz vermek, şım artm ak;
yüz bulup şımarmak, şımarıklık eseri saygı­
sızlık; 2 ): h&neberdtuj külhâm ler argosunda
müstehcen deyim.
 BASINA EKŞİMEK — 2188 —
BAŞINA K K ŞİM JJt — Halk ve küJhâni
Ağzı argo deyim; üstünde yük olup kalm ak;
misal:
B ir hâneberduş konuşur: — Kışın, gece
açjkda donup geberecek, benim ine getirdim ,
tam altı ay oldu be, başımda ekşidi.
* — Abı, haslayım (parasızım, zilim
(açım), toka et (para v er), yoksa ekşirim
başında.
BAŞINA GKÇİRMKK — H alk ağzı d e­
yim ; hasmının, düşmanın, kızdığı kimsenin
bulunduğu yeri allak bullak etm ek ; sahibine
kızdığı yeri, eşyayı kırıp, yıkılıp ta h rib e t ­
mek; her hangi b ir şeyi bîrinin başına v u r ­
mak; m isâller:
T o phânede sab ah çı k a h v e h a n e sin d e n ko-
ğ u lm u ş h â n e b e rd u ş a ğ z ın d a n : — A n a m a v ra -
tım olsun m o ru ğ u n k a h v e sin i b a ş ın a g e ç ir ­
m ezsem .
Mahalle kahvesinde kopuk teh d id i; —
Kız kardeşim in adını ağzına alan ın evini ba*
şına geçiririm.. İmammış, hocaym ış, beym iş,
paşaymış vız gelir bana...
Yeniçeriliğin son y ılların d a b ir kabada­
yının tasviri yolunda:
A ld a n d ıla r a n ı n y clm ty y a ş ın a
P a m u k gibi s a k a l b ıy ık k a ş ı n a
Çckııp t a g l ı p a ta s ın ı d a lı n c a
Kolluk ffeçdi ç o rb a c ın ın b a ş ın a
G a la ta lı H üsey in A ğ a , P e re m e c i Z e h ir
M e h m e d D e s ta n ı)
BAŞI NARE YARMAK, BAŞ N Â EK
YANMAK — Eski halk ağzı deyim lerden,
«başı ateşe yakm ak*, «baş ateşe yanm ak»;
bilerek, bilmeyerek sonu belâlı tehlikeli, fe ­
lâketli ve h a ttâ ölümlü b ir işe girm ek, so­
kulmak, sürüklenm ek.
M isâller;
Yalın ayaklır üstübaşı dökük bir tüysüz
oğlan polis karakolunda ifâde v erir;
Ben hırsız değilim,, beş kâğıt verd i­
ler, burda dur, bekçi göründü m ü uzakdau
ıslık çal, bizim şu evde b ir k a n dalgamız v ar
dediler., üç kişi idi, birini tanımam, başımı
nâre yakdılar ...
• Bir nikâh m em urluğunda, gelin zengin
kızı, son derece çirkin, güvey istikbâli parlak
bir meslek sâhibi, fakat hâlen fakir ve son
derecede güzel; yahut aksi, zenginin şimarık,
küstah, kaba, cahil ojrluna fakir b ir ailenin
İSTANfctJL
melek misâli güzel masûme kızını alıyorlar,
d avetliler fjsıldaşir:
— Oğîanın başını nâre yakdılar
yahud:
— Zavallı kt2... baş nâre yandı...
• Gazetede kıskançlık yüzünden içlenmiş
bir einâyet vûk'aaı okunur, bir delikanlı tut*
kurnı olduğu b ar kızını öldürdükten sonra
in tih a r etm iş:
— H ep yandık kardeşim ama, o da ken<
di başını kendi yakdı n âre... kahbenin peşini
b ıra k diye o k a d ar n asihat ettik, dinledi mi?,
* Sabık İstan b u l Valisi F. K, Gokay bu
ansiklopedinin m üdevvin ve müellifi E,
K oçu ile k o n u şu r; bedbin ve kızgın:
— İm ar işi ile M enderes a rtık bizzat mes-
bııl olacak
K oçu h ü z ü n ve elem içinde: - İstanbul1
un başı n â re y an d ı desenize, efendim
BA ŞIN A TA Ş, BA ŞIN A TOPRAK —
H alk ağzı deyim , becl d u a ; «ÖIesicet gebere-
sice» y e rin e k u lla n ılır; m isâl:
— H a y ırsız d aym ne âlem de?
— B aşm a to p rak , dom uz gibi, Azrâilin
gözü kör, g ider elin tâze, gül gibi evladlarını
a lır d a b u habisi o rta d a n kaldırmaz.
B A ŞIN D A K A BA K PATLAM AK, PAT­
LA TM A K — H a lk ağzı dey im ; Cezâ görmek;
ay n i suçd an cezâ görm esi lâzım b ir kaç kişi
a ra sın d a birisin cezalandırılıp öbürlerinin,
k u rtu lm a s ı; bu deyim de «m asum olarak ce­
zâ görme» anlam ı d a gizlidir; misâl;
K a h v ed e b ir h adem e a n la tır: — Müdür
k a p u cu n u n bizim H aşan a kızmış, gittim, ço­
cuğun k ab ahatsiz olduğunu anladım , kabak
ben im başım da patlad ı, H aşan kaldı, h er işe
b u rn u n u sokuyor m uşum diye beni attılar...
B A ŞIN D A K A V A K Y ELİ ESMEK —
H a lk ağzı deyim, h ava ve heves yolunda uça­
rılık, h aşarılık ; b ir gencin ciddi olmayan
şeylerle meşgul olup kıym etli zamanını hiçe
h arcam ası; m isâller:
Baba haylaz oğlundan şikâyetçidir: —
Oğlum., yaşın otuz, başında hâli kavak yeli
eser, b altay a sap ol yâhuî.
— Ben ona nasihat ederim, onun başın*
da kavak yeli eserî...
Şiir dilimize de güzel terennüm lerle mal
edilm iştir; şair b ir nevcivana âşık olur, illi-
ta t görür, b u n a evvelâ sevgiyi ciddi bir an-
http://groups.google.conn
 tSgfltLQP«Ptgİ
j^yış sui eder, halbuki karşısındaki ne yap*
dışının ferkfiKte değildir, birden, âşıJondan
^ ç e v i r ir :
jw &ikf rorylinl f o rd ü k d r m e r h v n p t «an d m ı
tfrfrf büiıadıi o se rv in k a v a k yeli v a r Imi^L.
Pfrlf*
Bu da Sâ bitin b ir İstanbul sem ti ite ci­
naslı beytidir;
jttfb od « I » K a r s k sey ri z e v k in e m e ftu n
KxT»k j d l e ser »1 s e rv k a d d ln b o ş u tıU »
.A faldaki k it'a E nd erun lu Fâzıl B eyin
Tâze&dao lakablı b ir köçek oğlana ağ ır te h ­
zilidir:
Ne çîçi'Jidir b ilü râ z T â t r C d a n
çok fili* «çliulıliir â n a r lh a n
Koro a jp u a b u la n d ırm a m k a n
İ |l r M ^ın d a knvsık yeU eri v a r»
Bu kıt'a da b ir destanda b ir Jıalk şâirinin
kendi hat terceraesinm başlangıcıdır;
GaUt&da kahvecinin oğlayum
Yaş Onbrş samur saç fidan boyluyum
Akrihiın İçinde bir içim suyum
EsdJ bîr giitl toaşda kavak yellcrt
fGalalıtİJ HüM-yin Afa, D&sJtânı Serrncam).
Yine o halk şâiri son Y eniçerilerden
Celladçeşmeli diye m eşhur azılı b ir to p u ğ u n
portresini çizerken ayni deyim i k u lla n ıy o r:
Zeberdrat dttâver Celladçcgmell
Hail vahşet iim In u n güzeli
Şfchln bnş üstünde durmayutı cw r
Deli poyraz İle bir kavak yeli
<(*alata)ı Hüseyin A&4: Osman Bey Destanı)
BAŞINI BAĞLAMAK — H a lk ağzı d e ­
yim, nikahlam ak, ev len d irm ek ; «Yüzü gözü
açılmadan oğlanın başını bağlam alı».
BAŞINI D İL ED İĞ İ TAŞAVUKSUN —
Halk ağzı deyim ; kırık kalbim çok yakın b ir
sevgiliye inkisar hitabı; «arlık benden, m ad­
di manevi hiçbir şey beklem esin» m anâsın­
da.
BAŞINI G ftZ tN Ü YAKMAK — 1 ) : İki
kelimeyi b ir araya getirem ez dil bilm ezin
halibliktaslaraaM; kaba köylü ağzı ile yersiz
tokat dakunakll, bilm eyen m ütecaviz sözler
*fyleme; 2)• îşd e beceriksizlik, alacak işi
kfirbad etme»
Bağçıvariın yamağı A llahın hödüğü
ammâ. al yanağında ayva tüyü, kaşı gözü y e­
rinde parlak» nütnâyigli el ayak3çâlâk, b i per-
^ W h â k , n a z e n in h a n ım e f e n d im iz in c â m e -
^group/merakediyorum
— 2189 — BAŞENl M E Y D A N A K O Y M A K
hâbında m ıhm an edlldikrie söz bitm ez ve ilti-
fatdan anlam az palaz ajkbflilık ideyim diyüb
belisin a ra r, gancuk eşşekden başlayub fin ­
girdek, bıngıldak, yağ tulum u, asm a kabağı,
s a n ineğin memesi* hanı bu A m âdın ninesi
deyüb m uhabbetin başını gözünü yarar, b ir
de yerde taklidin dahî yapub kuzu gibi mele­
yince hanım efendim izde taham m ül kal m a-
yub şark deyü düşüb bayılır, k âhya kadın ve
kalfa la r oğlanı k arg a tu lu m b a don paça ha­
rem den ta rd ile dolab kapusundan ata rla r,
velâkin oğlan gabi, h anım d ah i desti nazeni­
n in ol şehbazın girib ân ınd an çekm iş değildir,
dahi harem e kab ulünd e b aş göz yarm am ak
için K arg ılı M andacıköseoğtu B üvelek Ah-
m edin şeh ir oğlanı önünde tâ lim i başlam ış-
dır» (H ezeliyâtı R eşid E fen d i).
— D âvayı m u h ak k ak kazandın..
— N e m ünâsebet, senin D eli O rh an son
celsede başını gözünü y a rd ı, b erbad e tti, hı-
rakdi-
n A ŞIN I KA ŞIY A CA K V A K Tİ (H A L İ)
OLM AMAK — H a lk ağzı deyim .
M isâl: «Zavallı ta z e... h asta baba, y ata-
lak am a, koca, beş çocuk, çam aşırları, boğaz*
la n , süpUrge, m u tab ık , üsteH k çarşı pazar,
başın: kaşıyacak h âli yok..
BA ŞIN K IÇD A N H A B K R t YOK —
H alk ağzı deyim , «K ıçın başdan h ab eri yok»
«jeklir.de de söylenir, hususi. resm i b ir işrie,
b ir b üroda m u tlak düzensizlik, anarşi.
B A ŞIN I K O LTUĞUNUN A LT IN AL­
MAK — H alk ağzı dey im i; taham m ü l tü ­
kenip h e r tehlikey i, h a ttâ ölüm ü göze alm ak,
m isâl: «... h ay ır babacığım , yapdığım ız: k ü ­
çüm sem eye hakkınız yok, y irm i a ltı N isan­
da biz g ençler B ayazıd m eydanına başım ızı
koltuğum uz a ltın a a lu p gittik..».
B aş y erin e bazan «kelle» de denilir. Tan-
z im ald sn evvelki devirde, d ev let e rk ân ı aley­
hinde konuşm anın, sorgusuz, mahkememiz
ölüm e varabileceğini ih ta r yolunda «adam ın
başını koltuğunun a ltına veri v erirler!.» di­
ye b ir deyim vardı.
BABINI M EYDANA KOYMAK - H alk
ağzı deyim ; hayatım , nefsini Ölüm tehlikesi­
ne atm ak, m uvaffak olunam adığı takd irde
sonu m uhakkak ölüm veya ölüm cezan olan
teşebbüs, ih tilallere girm ek katılm ak.
 b a ş in in r r to ı y em b k
BAŞININ ETİN İ YEMKK — HalK a ğ a
deyim; b ir kimsenin yak n lu n n in , yahud gft-
vıüJ u htın da oturan M vgilinln. bilhassa ana,
baba, kazı, evlâd gibi en yakınlarının. Ju l­
den anlamadan, imkânı düşünmeden istedik­
lerinin yerine getirilmesi için amansız iz'ac-
Jan. ısrarları; m isâl: Aybaşında maaş aldığı
günün Hiry»»»! memur ellerinde paketlerle
evine dönerken:
— Maaşı yatım ınsın..
__Ü sle borçlandık da.. Valide, refika, ke­
rim e, iki m»hHnm lam beş kişi a ltı aydır ba­
şımın etini yiyorlar..
G ülhâne parkında, kuytu, loş b ir kösede
fısıltı:
__Kış geliyor., ç in i çıplak kaldım..
— Başımın etini yem eğe başlam a î
__genden bir şey istem iyorum ., bana izin
ver, peşimde dolaşan kaptanı sızdırayım ..
BA§1 TAŞA VL’RMAK, TAŞDAN TAŞA
VURMAK — Halk ağzı deyim, peşîm anlık,
ve büyük pegımaniık; m isâller:
Hayırsız evlâda bir âna hitabı «..» k ir h a ­
tırım ı oğlum, bed dua edemem ama gözümü
yumunca başını taşa vuracaksın..».
Sadık ev kadını karısını boşayıp kendin­
den üç yaş büyük k a rt yosma ile evlenen
adam hakkında eski zevce:- O başını taşdan
taşa vuracak ama benim yuvam yıkıldı. ••
G ark olup çeşm den a k a n y a^a
Başını urdo ta ş d a n ta ş a
AU1
BAŞI Y ERİNE GELMEK _ H alk a&Ei
deyim, kafa dinlenm esi; m isâl:
— Hasta mısın?
— Evet..
— Nen v ı r t
— Karşımızda yazlık sinema., üç aydır
başım yerinde değil...
BAŞ İKBAL — Osmanlı sarayının H arem
hayatında, pâdişâhların nikâhsız olarak işttf-
rs ş ettikleri ve «odalık» adı verilen kadın­
ların en kıdemlisi, b ir pâdişâhın daha şehza­
deliğinden kadın olarak İlk göz ağrısı. Osman­
lI padişahları arasında, kadını, cinsi temas
yolunda tanımadan tah ta oturan tek simâ v ar­
d ır ki o da henüz yedi yaşında iken pâdişâh
olan D ördüncü S u lu n Mehmeddir.
«Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terim leri»
İSTANBUL
müellifi Mehmed Zeki Pakalm , bu mûteber J
eserinde bu madde üzerinde şu malûmatı ve* ]
riy o r: «İkbâl’ın lügat manâsı teveccüh, meyil, I
arzft, baht, yıldız barışıklığıdır; saray tatile-
hında, m ukbil câriye, odalık hakkında kulla­
nılır. İkbal olabilm ek için hiç şüphesiz ki
m üstesna güzellik şarttır, fak at güzellik ile
berâber saray âdabını d a pek mükemmel böl­
m ek lâzımdı. İkbalU r pâdışahdan gebe ka-
lü b çocuk doğurunca, nikâh kıyılır, pâdişâ­
h ın zevcesi o lu r ve «kadın» unvanını alırdı;
ve pâdişâhının kaçıncı zevcesi olmuş ise, ona
göre, fa razâ «Üçüncü kadın» diye anılırdı;
ilk zevce iee B aşkadın olurdu».
O sm anlı S arayında İkbâl» Başİkbal Ka­
dın , B aşkadın unvanları Tanzinutdan soma
kullanılm ağa başlanm ış: Tanzim atdan evvel- *
ki devirde ik ballere sadece câriye denilir, is*
m en a n ılır İken d e kendi isim leri ve ismin
sonuna b ir «kadın» eklenird i: Hümâşah ka­
dın, R uhşah kadın denilirdi* N ikâhlı zevceye,
Tanzım âtın kadın efendilerine de «Haseki»,
«H aseki S ultan» denilirdi.
BAŞİMAM SOKAĞI — 1034 Belediye
Şehir R ehberinin 6 num aralı paftasında Fa­
tih te K irm asti m ahallesinde, Fevzipaşa cad*
d esi ile D ârüşşefaka caddesi arasında uzanur
gö sterilm iştir; yerinde ise Fevzipaşa ve Fâ­
tih caddeleri arasındadır, F â tih caddesinden
ö te D ârüşşefaka caddesine varm az. Fevzi*
paşa Caddesi başından gelindiğine göre sağ
kolda M alta çarşısı sokağı, sol kolda da Yedi-
em irle r sokağı ve H âfızpaşa sokağı ile birer
kavuşağı v a rd ır; ik i arab a ra h a t geçebilecek
ggniglikde v e dikçe b ir yokuşdur, Hafızpa?*
sokağı kavuşağındâ sağa b ir kavis çizerek
d a rla şır (yu karıda adı geçen paftadaki geril­
m işe benzem ez), ve F a tih caddesine tavıışur.
Bu sokak 1960 E ylülünde tâm ir hâlinde
idi. ik i kenarında ikişer üçer katlı (yalnız
te k b ir yapı beş k a tlı) kâgjr, beton binâlar
hâli v ak ti yerinde aile m eskenleridir; altla*
n n d a kunduracı, tuhafiyeci, nalbur» bakkal. I
elektrikçi, saatçi, berber, doğramacı, sobacı J
dükkânları vardır.
Bu sokağın hususiyeti «Yediemirler» ma-
kaam ınm burada bulunm asıdır; iki beton Wlâ
arasına flılcıgm ış b ir avlucuk içindedir, etrafı
beyaz badanalı dıvarla çevrilm iştir, demir
parm aklıklı ve dem ir kaputudur; kapunun
http://groups.google.corr
 . ^ v s a a o p E P is t
sağındı dört, solunda üç kabir vardır; kltâ-
b«$jndekı kayde fiöre b u savat Bfıhsrâd&n
geierek Fâtih Sultan Mehmed’ls berâber İs­
tanbul çenginde ve fethinde bulunm uşlardır,
isimleri Seyyid AbdurraJıim, Seyyid Abdür-
iahman, Seyyid A bdürgafur, Seyyid Hamza,
Seyyid Ukayl (7 ), Seyyid Cafer. Seyyid Ab-
dulazudir. Yaşlıca kim seler, bun lar arasında
da bilhassa kadınlar bu makam önünde bir
fatiha okumadan geçem ezler
H akkı G ö k türk
ISA# İŞARETLERİ « flp k ın h k d a) ~
lB.: Çapkınlık, çapkınlık işârel ve tım arları;
îşm arj.
BAŞKA — F. DevellioğUı «Türk Argosu*
adlı esmrinde «Çingene» karşılığı olarak gös­
teriyor ve: «Başka dîye çingeneye derler»
misâlini veriyor.
Sayın dilcinin verdiği misâl bir klişe de­
yimdir, şoyleki: Ayak takım ı arasındaki mü>
nakaşelerde, haklı otan bu kelim eyi ağzından
kaçinr ise, faraza: «••• sen ters anlıyorsun,
benim söylemek istediğim başka» derse hak-
■r* olan hem en: «Başka diye çingeneye der­
leri*, yâhud «Başka diye senin babana der*
leri* diyerek m evhum h a k a ıre t iddiası Ue
kaybeldiği m ünâkaşeyi kavgaya döker; yok*
aa «başka», b ir argo kelime olarak h e r zam an
çingene yerine asla kullanılm az; m esela:
«başkalar çergi kurm uş», «Başkalar geçiyor»,
tbir başka karısına fal baktırdım » denilmez.
BAŞ KADIN HFRNDİ — Osmanlı Sara*
yı Harem hayatında pâdişâhların nikâh altın­
daki kadınların ilkine Tanuim atdan sonra
verilmiş unvandır; diğer zevceleri de ikinci,
üçüncü, dördüncü kadın efendi diye an ılırlar­
dı; pâdişâhların kadın efendilerinin Tanzl-
matdan evvelki unvanları «Haseki Sultan»
îdi, o zaman da bir padişahın İlk nikâhlı sev­
is in e Baf Haseki denilirdi (B .: Haseki Sui*
Un).
Osmanlı Hanedanı ansneslnce Haremi
Hümâyunda K a d ın E f e n d i (daha eskiden Ha*
^ 1 ) ; yâni n ik â h l ı z e v c e olabilmek için pi*
diçfthdan g e b e k a lm a k ş a r t id i; nikâh çocuk
dünyaya gelince, lohusa döşeğinde kıydırdı,
Şehzade veya sultan doğumundan pek kısa
bir müddet sonra ölmüş olsa dahi kadın efen*
® bir, h a s e k ilik , h a s e k i s u lt a n lı k unvanı b â k i
kalırdı.
LZaroup/merakediyorum
— 2191 — BAŞLADIN
Bir Osmanlı pâdişâhı, sarayının hare­
minde, bakire olmak şartı ile câriye kızlar­
dan dilediğini yalanına alup istifraş edebi'
lirdi; bu yolda tek engel câriye kızın bu İs*
tifrâşa rızâsı idi, muvafakat etmediği takdir*
dİ, cebir, asla kullanılmazdı, kızın mücevher­
le iknâı, zifaf tçia hasırlanm ası, ve bir harem
ananesine göre pâdişâhın yatak odasına ko­
nulm ası valide sultanlar, yoksa, pâdişâhın
kız kardeşleri olan sultanlar ile Hazinedar
U sta unvanım taşıyan Haremin nüfuzlu bir
mamuresinin vâzifelerlndendj (B.; Vâitde
S ultan; H azinedar Usta)* Bir bakire kîz, pâ­
dişâh m koyn unda yattığı gecenin sabahı, Tan-
zim atdan evvelki devirde sâdece kadın unva­
nım alırdı (B.: H arem i H üm âyun), Tanzi*
m aldan sonra da bekâretlerinin gittiği gece­
nin sabahından itibaren «ikbâl» unvanım
ala geldiler, ikballerin en kıdemlisi de «Baş
ikbal» oldu (B-: İk b al; Başikbal).
B ir «kadın» ın veya «ikbaUin* bu günkü
tâ b ir ile karşılığı «padişah metresliği» dir.
B âzı O sm anlı hüküm darları için sayılamaya­
cak k a d ar çok olan bu m etreslerin nikâhlı
zevce olabilm eleri için gebe kalıp çocuk do­
ğurm aları lâzım dı; çocuk doğunca derhal ni­
kâh yıkılır, kadın veyâ ikbal - yâni metres,
haseki su ltan veyâ kadın efendi * yâni zevce-
olurdu. B urada «kadın» ismi karışdığı için
bâzı sözleri tekrarı lüzumlu bulduk; Tanzi*
m aldan evvel m etresin unvân: sâdece «ka-
dm*» zevcenin unvâıu «haseki, haseki sultan»
dır. Tanzim atdan sonra m etresin unvanı «İk-
bal», zevcenin unvanı da «kadın efendi» ol*
m uştur; saray ıstılahından «haseki sultan»
unvanı kalkmıştır.
Eğer padişah arzu ederse, metresini aştrı
severse, bir çocuğa gebe kalmasa da onu ken­
disine nikâh ile bağlayabilirdi; bu yolda tek
vak’a vardı, Suitan İbrahim, müstefrişelerin-
den Hümâşah kadını, çocuk doğurmadığı hal­
de sırf haseki sultanlığa yükseltmek için ni­
kâhla almifdı.
Mühim bir noktadır, yukarıda da kay d
ettik, padişah nikâhları, kadının • ikbâlin lo*
husa döşeğinde kıyılırdı; padişahlar telli du­
vaklı bir gelin kız, ve cemiyetimizin «düğün»
dediği merasimle evlenmezlerdi; mutantan
saray düğünleri padişahların kız kardeşleri
ile padişahların kızlan sultanlara yapılırdı.
BA3KADIN Ç İ M E S İ — 21»2
Sultan İbrahim, Hümâşâhl, saray ve ha­
nedan ananesi djşına çıkarak nikâh ile alır
iken, ananeyi merasim tarafından da çiğne­
miş, başının tacı sevgilisine bir de tantanalı
g&ray düğünü yaptırtnuş idi ki bu güzel kadın
teüi duvaklı gelinliğinden Ötlirü Osmanh Tâ­
rihinde tTelU Hasckis lakabını almıştır tB.:
Hümâşah Sultan).
Bu satırların yazıldığı 1960 yılı Ağustos­
unda Osmanlı Hanedanın son kadın efendisi
M ü ş itk a H a n ım , 10 6 v a s u ıd a h a y a td a . v e U -
tanbulda Nişanta|inda evlerinde oturmakda
idiler, yine bu Ağustos ayının başında dünya­
da tek istinadgâh olarak kalmış kızı Ayşe
OsmanD^lunu kaybetmiş bulunuyordu (B :
Osmanogiu, Müşfike; Osmflnoğîu, Ayşe).
Müşiika kadın efendi İkinci Abduİhamid'in
en sevgili zevcesi idi; bu hüküm dar 1900 da
tahtdan indirildiğinde Müşfika Osmanoglu 55
yaşında idi.
BAŞKADIR MEYDAM ÇEŞMESİ — Üs
kadarda îm rahor Cam iinln önündeki mey^
dalcıktadır; kesme taşdan yapılmış, cebhesi
mermerle kaplanm ıştır; gördüğümüzde euyu
mevcud. mâmur idi. (3945). Banisi Ü çüncü
Ahmedin başkadırııdi1*. ü ç e r m ısralı a ltı satır
üzerinde hak edilmiş olan kitabesi o devrin
büyük şâiri N edim indir t Nedim divanında bu
tarih manzûmesi on bey ittir; aşağıdaki kitabe
suretini tam olarak divandan a h y o ru s);
H u r v tı Baltan Ahm ed HAm ı c r d û n p i ^ İtim
 km i cltâfn Ihaânlyte Ih y â eyledi
Fâdhi tr*n qehî favran ki Cûılü re'tHl
t'shtıdâr] âbı şirin l!r> Itfni eyledi
Sûyu bâdından (diib leri o hâKaanı kerim
Ehil devlet ol utulan çok çegnıe p e y d â eyledi
Başkadm Mcydun Çtjtm^l
CResim; Hüsnii)
İSTANBUL
Bu mahallr âbi viflyt k»t| mublaç İdi
Ilukha «jukrolsun bu mâ at^An» Irvi rjied!
BA^ik.vlın hAzrrttf-rl dahi hu tlbk
Krnrd miliyle >apub bir Jiiitr! vali eylrdl
NVv revis rûrl ulup lıu âM «Afi (Ulper.lt
Tf^nctfdnıu ılîllrrin r^vAka n<*'v4 ryli'dl
Pr‘k mûall^ çr*m<,»ân bt adil u|do he}*
Tarhmı iistAd hakkıia kJm fHlAra «yivdi,
J[ııft t e a l A o t v 'H i r ı I k b f t t l ı ı l c l x i ı n letr
K i m d r r j U ıi f i r ı c i h a n b a l k ı t ı p m * pv â tyU 'ö i
ç e m e n i n b a n i s i n i n d a h i k ı l a ö m r ü n U n n ti
K im tjr r l tu t fin c i h a n I m l k ı n * . itip ’vA e y l e d i
S ö y le d i t â r i h i l i m i t n m a n ı n k lik ! N » d im
terâ e y l e d i »
■ & a s k ; ı d ı n b u ç c s m r t VAlAyı
H. 1141 <M. 1128 - 17Sλ
İbrahim Hllaıİ Tnoişık
BAŞKALDIRMAK — H alk ağzı deyim;
isyan, ihtilâl, ayaklanm a, m isâl: «Yeniçeri­
lerle tstan b u lu n ayaktakınınm , şehir eşkiya*
si hezele ve h ayta güruhunun A lem dar Paşa
ile y aran m a karşı ilk fırsa tta baş kaldıracağı,
İstanb ul so k ak lann da o m akalenin t a vur ve
h arek etine dikkat idüb ağızlarından çıkan
la fla ra kulak v eren ler d ah a ram azsa ayının
başında anlam ışdı* fB .; A lem dar paşa vak’*
ası).
B A ŞK A Pi; G U lA M İ — (B .: K ara ağa­
lar; TopVapu S aray ı).
BAŞKESM EK — 1) A çık lügat mânası
ile idam ; T anzim atdan evvelki devirde pâdi­
şâh lar ta ra fın d a n m ülki ve asker! âmirlere,
vezirlere gönderilen ferm anlar, verilen emrin
kesin tatb ik i isteniyor ise ekseriya «Bâşm
keserim !..* tehdid ve ih ta rı ile biterdi.
2 ) Tekke ta rik a t dilinde şeyhin, yahud
tarik atın b ir başka büyüğü önünde hürm etle
ve bir usûle uyarak eğilm e: sağ el kalbin a l­
tın a konulur, sol kot tabiî hâlinde, düşük, ve
baş göğüs üzerine eğilip gözler yere, ayağa
bakardı; mecazen gönül tah tın a oturtulm uş
güzeller şânuıda da k ullanılır idi. Tahini!
MevleninLn aşağıdaki beyti bu yolda yazıl­
m ıştır:
Dest ber u d rı oiobabbet olduğum, ruhum san*
Bir tyârctdlr kl r.Âyln hinci dildir sente.
BAŞKOŞMAK — H alk ağzı eski deyim,
candan arkadaş olmak, «y&ri fiftar* olmak;
«yâri gaar* olm ak; zamanımızda kullanılm ı­
yor.
http://groups.google.corg
 -S U O P E D tsi
— 7193 —
^ tg| I t İ i v İ M 9 M ntln a j a k b o a d ık h a r i b â l r
Q jb İle 6 m ko«dıak a c r b r h l l h a v A jt ı falı
Külıl
BAşKO$£. B A ^ ID İK — Eski T ürk
w jolayifl ile IttM b u l evlerinde, A vrupakâri
ıslapteler, koltuklar. kanapeleT girm eden,
jjlte ve yastıklarla döşenmiş sedirlerde ©tu­
tulurdu (8 -: S e d ir); b ir odanın en az iki di-
varı boyunca yapılm ış olan sedirlerden» oda
tağçe larftfında ise bağçeye. sokak tarafın-
da ise sokağa, eğer deniz kenarında ise deni­
ze oâzır pencereler önündeki sedire baş sedir,
bu sedirin en güzel köşesine başköşe denilir-»
d i Evin efendin, hanım ı, ıılusu, ih tiyarı, aşı­
rı hürm et edilen m isafir dâim a baş köşeye
oturur, oturtulurdu.
I lâ o tl <IU şenindir
GtC o ta r bw} kageje...
BAŞKUT {Cevad Fehm i) — Gazeteci,
edib, piyes m üellifi; bu satırların yazıldığı
1960 yılında C um huriyet G azetesi y azı aile-
sinin seçkin başlarından, bu büyük gaze­
teye ciddi ve vakur sîmâsuu verenlerden b i­
ri; 1905 de E dim ede doğdu, piyade binbaşısı
Ömer Fehmi Beyin oğludur. Ömer Ffchmi Bey
ümhinü askeri m ektebierdc Fransızca m ual­
limliğinde geçirmiş asker maarifclleriraiZ'
dendi, Cevad Fehmi silâhlar arasında değil,
kitablar arasında büyüdü; altı yaşında iken
ailesi ile beraber İstanbul'a geldi, Eyyubda
Reşadiye ilk okulunu bitirdi, oradan leylî ola-
tak İstanbul Sultanisine geçti ve devamlı ola­
rak orada okudu; zengin bir tarihi olan bu
irfan müessesinin zekâ, gayret ve terbiyesi
ve bilhassa kültü r derslerinde çok muvaffak
olmuş bir talebesi iken, Liseden sonra hayata
atıldı ve meslek olarak gazeteciliği seçti* bu­
günkü mevki ve şahsiyetini, memleketimizin
ekser büyük adam larında görüldüğü gibi oto­
didakt olarak yapdı; bir büyük gazetenin id­
râki olan gençlere hiç bir üniversitede elde
«tilemeyen umumî kültür verdiği clhâmn
rctâluaıu hakikattir; Cevad Fehmi Başkut biz­
de bu sözün ne kadar doğru olduğunu göster­
miş bir kalem sahibidir. Gazeteciliğe musah­
hih müaviniiğinden başlamıştı, h er şubesin­
de çabşdı, muvaffak olarak pek genç yaşda
yası işleri müdürü oldu, bu a£ır. m esuliyeti
mevkide Cumhuriyet, parlak devrinde Son-
^o&tû ve sanra tekrar Cumhuriyet gazetele­
l^roup/merakediyorum
BASKOT ■'Cevad Fehmi)
r i n d e y ı r ı m y ı ld a n f a z la ç a lış la . B ir a r a , y e v ­
m i g a z e te c iliğ i b ı r a k a r a k -P e rd e » a d ı ile b i r
t iy a t r o - s a n a t m e c m u a s ı ç ık a r d ı, e d itö r o l­
m a y ı te c r ü b e e tl i , f a k a t b c « ın â le m in in tic a ­
r e t y o lu n a r u h e n i n ti b a k ^ m ı y e c « ^ i ı t i a n ­
l a y a r a k y i n e y e v m i g a z e te c iliğ e d ö n d ü .
Uzunca b ir m üddet d e İstanbul Gazeteci­
le r Cem iyetinin id are heyeti b? kanlığında
bulunm uş otan Cevad Fehm i BaşkuVun ti­
yatroya karşı alâkası tise talebeliğinde başla­
m ıştı; m ekteb sahnesinde ak tfrlu t' etti, ilk
denem e piyeslerini de o zam an yazdı. Hayst~
atılınca bu yolda uğraşm ak için zam an b u la­
m adı; 1945 de «B üyük Şehlrx adlı b ir komedi
yazarak Ş ehir T iyatrosuna verdi v e eser ti*
yatronu n edebi heyetince kabul edildi. Mo­
d e m T ü rk tiyatrosunun kurucusu Muhsin Er-
tu ğ ru l Cevad Fehm iyi a ra sıra m akaaleler
y a z d ın gazeteden tanıyordu, büyük sanatkar
bu eser ü zerine müellife karşı yakın b ir alâka
gösterdi, C evad F ehm înin tiy atro m uharriri
olarak yetişm esine çalışdı; M uhsin E rtuğru-
lun teşviki, tenkidi, irşadı m üellife Öyle bir
g a y re t v erd i ki, m eşhur tâ b irin tam yeridir,
gecesini gündüzüne ekledi, ü st ü ste nnbeş
piyes y a zd ı; ki bun ların en m eşhurlan «Pay­
dos» ile «Küçük Şehir» d ir. Paydos b ir temsil
rek o ru tesis etti, ayrıca Türkiye dışında sah­
neye konan ilk TÜrk piyesi şerefini kazandı,
A tinada Argiropulos Tiyatrosunda yetmiş de­
fadan fazla temsil edildi; «Küçük Şehir*de
İnönü Devlet Mükâfatını kazandı. Son piyesi
♦ ö b ü r gelişde» komedisi dir.
Cevad Fehm i B aşkutun piyeslerinden
başka kitab olarak neşredilmiş «Geceleri bizi
kim ler bekliyor?» adlı röportajlardan mürek-
keb bir eseri ve bir
kaç romanı, bunların
arasında da zabıta
romanları vardır.
Üzün boylu, kum­
ral ; son derecede
ciddî, vakırlı adam­
d ır; hususî hayatı
gaayet mazbut iyi
bir aile reisi olarak
lam lır; 1932 de Fat-
ma Vedide Başkutla O v a ü F r l ı m i B a j l c u t
evlenmiştir, iki oğlu (ftpslm: B ü lm ü Ş tre n j
BASLALA — M i
vardır. Eğer ya2ârs&, Cevad Fehmi Başkut un
gazetecilik hatıraîan, istikbalde Türk basın
Mrihi, T “ rk edebiyatı târihi ve Tiirk tiyatro­
su târihi için en zengin ve itimad edilir bir
kaynak, kendisinin de şâ Keseri olacaktır,
BAŞLALA — Tanzımutdan evvelki de^
virde, Osmanlı İmparatorlarının tstonbulda
dâimi ikaametgâhlorı oian ve devlet kütü­
ğünde resmi adı aarâyi Cedidi Amire olsu
Topkapusu Sarayı teşkilâtında Enderunu H ü­
mâyun zülüflü ağalarının en üsl sınıfını teş­
kil eden kırk nefer Has Odalı Ağadan biri­
nin unvânt (B.; Topkapuau Sarayı; E nderu­
nu Hümayun; Zülüflü Ağalar; Has Oda).
Vâllfeleri her gün b üszat pâdişâha hik­
met olan kırk nefer Has Odalı Zülüflü Ağa­
dan bir kısmı, gördüğü işe, işgal ettiği mevkie
Has Odadaki kıdemine göre tâyin ediîir, bir
kısmı da kıdem nazarı dikkate alınmadan
şahsi liyakat ve ehliyetine göre tâyin edilirdi;
Başlalalık hizmeti, şahsi liyakat ve ehli­
yet aranan vazifelerden biri idi.
Baçlala saray eczâhânesine bakardı; he­
kimbaşı ile saray hekimleri bıı Hasodali Zü­
lüflü Ağaya bağlanmıştı. Sarayda, F âtih Sul­
tan Mehmed devrinden kalma b ir bina olub
Başiala Kulesi adı ile an dan müstakil bir
dâiresi vardı; Hekimbaşı ve hekim ler odası
ile saray eczâhânesi bu binâıun içinde İdi.
ilâçları Hekimbaşıııtn getirdiği bir eczacı ba­
şı hazırlar idi. Pâdişâha mahsus olan ilaçlar
şişe veya hokkalara konduktan sonra ağız­
ları veya kapakları balmumu ile kapanub He­
kimbaşı ve Başlala tarafından müştereken
mühürlenirUrdi. İlâç mâhiyetinde m acunlar­
la şurubl&r da kezâ burada haziTİaturdı.
Pâdişâhın nefsine mahsus macun ve şu-
rublar her ne kadar Başlala Kulesinde hazır­
lanır İse de sarayda tatlıların yapıldığı Helva­
hanede pişirilirdi; l>u münasebetle Helvâne-
ye de B alata la r nezaret ederlerdi.
B&Slalanın maiyetinde Enderunun Kiler
koğuşundan (B.; Kiler Koğuşu, kilerlij bir
müstald ıtıılüflü afia çalışırdı, onun da Unva­
nı «Başlala Koliukcusıu idi.
Başlalanın hizmetinde uşak olarak Bal­
tacılar Ocağından iki zülüflü baltacı neferi,
(biri sofalı adını taşır» ortalık siler süpürür),
Helvahane Ocağından da bir «Külahlı» ile
«Heybeci» bulunurdu (B.: Baltacılar Ocağı;
- t&TAKfeUL
H e lv a h a n e O c a ğ ı; B o s ta n c ıla r O c a ğ ı).
Başlalaların içinde adı Osmanlı Târihine
geçmiş olan zât, Alemdar Muavaia Paşanın
Üçüncü Sultan Selimi tekrar tahta çıkarmak
için Sarayı bastığı zaman Sultan Selimin şe-
hâdeti faciasına şâhid olmuş ve Şehzade Sul­
tan M ahmud'un hayalını kurtaranlar arasın­
da bulunmuş. Tayyar Ağadır; kendi adına
niabetle *Atâ Tarihi» diye anılan bir Ende­
run Tarihinin müellifi Tayyarzâde A:-' Beyin
babasıdır.
Bibi,: Tayy&rzAde A ta, E n d e ru n T arih i; r g
K oçu, T ö p k a p u su S aray ı.
BAŞLALA IÎAÛÇE8L— Topkapusu Sara­
yında, sarayın büyük giriş kapusu olan Bâbı*
hümâyun tarafından gelindiğine göre Dör­
düncü Avlu denilen avlunun en geniş parça­
sının adıdır; isim dâiresi bu avluda bulunan
Başlalaya nisbetle verilmiştir. Eski saray teş­
kilâtını ve saray hayatını gereği gibi bilme-
yüb de saray hakkında yazı yazanlardan bi­
ri,. «]ala»yı gaflete düşüb «lâle» okumuş, Lâ«
le Devrinde yapılmış olan Sofa Köşkü, diğer
adı ile Mustafapaşa köşkü de bu bağçede bu­
lunduğundan, Ü çüncü S ultan Ahmed zama­
nındaki m eşh u r lâle bağçesinin burası oldu­
ğ u n a zan etmiş, gaflet üstüne gafletle «La­
la Bağçesi>ni «Lâle Bağçesi* diye göstermiş,
büyük îıâta eseri bu uydurm a isim de yerle­
şip kaljvermiştir.
Bu hâtâ hâlâ devam etmektedir. Lala
Bağçeslne lâle soğanları dikilmiş, sarayı ge­
zenlere Lâle Devrinin m eşhur bağçesi olarak
gösterilmektedir. Lala Bağçesi küçücük bir
yerdir, lâle devrini tahayyül edenleri hayal
inkisarına uğratır.
Sarayda lâle çiçeğine karşı tıl;:n
künlük. 1730 ihtilâlinden sonra Üçüncü Sul­
tan Ahmed’in halefi Birinci Sultan Mahmud
devrinde de devam etmiştir, İhtilâlin hamam
deîlâklığından gelme lideri Patrona Halil ve
ayakdaşları yıkıcı ellerini saraya uza tama-
mışlardı. Birinci Sultan Mahmud sır kâtibi
Salâhi Efendi bıı pâdişâhın günlük havalı
üzerine çok zengin bir ruznâme kaleme al
rnıştır ki malumumuz olan el yazması bir
nüshası İstanbul Üniversitesi kütübh&nesin*
dedir; müellif bu ruznâmede üçüncü Sultan
Ahmed zamanından kalma meşhur Lâje Bağ’
çesinin yerini aydın olarak lârif ediyor; lâle-
http://groups.google.coj
 slûpem s* — 3188 —
_ . pek şâirine isim ler taşıyan bin bir çeşidi*
rjfl hârj*iullde renk ve nakış ahengi ile açdıgı
maiıWş€i» lâle bağçesi, sarayı garb, şimal ve
«ifk tarafından bir nal şeklinde çevfrmfş olan
^ ^ M in Has Bağçe'nin gark parçesitıi kap-
jjjvrdu. bugün m evcud olm ayan S ultan Ba-
y^zıd köffcü ü e İncili - Sinanpa^a köşkünün
^terinde uzanıyordu (B .: Lale Bağçesi).
yukarıda da kaydetm iş idik. Lala B ağ'
çe^j üstünde en güzel yapj Üçüncü S ultan
Ahmed zamanından kalm ış ahşab sofa köş­
kü - Mustafa pasa köşküdür.
Lala Bağçesiödeo m erm er b ir m erdiven­
le iftariye kam eriyesi’nin, B ağdad köşkünün.
Revan köşkünün ve büyük m erm er havuzun
bulunduğu m erm er taşlığa çık ılır; hepsi L ala
Bağçtsinin garbına d üşer; aşağıda, L ala Bag-
cesinin şarkında ve karşısında M ecidiye Köş­
kü vardır.
BibL: R. E. Koçu, Töpkapusu Sarayı; Salftbi
Elendi, Rum fime.
BAŞLALA K A LESİ — Töpkapusu Sa­
rayında F atih S u ltan M ehmed dev ri yapıta-
rındandir; sam anım ızdaki görünüşü ile tav­
la sarı şeklinde b ir binadır» kadim den beri
«kule» denile geldiği n a za n d ik k a te aluıırsa
eskiden üzerinde b ir veya b ir kaç k a t daha
bulunduğu m uhakkaktır. B ugünkü binânın
üslü shşab b ir çatı ite ö rtü lü d ü r. İçinde H e­
kimbaşı Ue saray hekim leri için b ir d âire île
bir eczâhâne vardır. A sırlar boyunca Os-
manii padişahlarının ve saraydaki binlerce
insanın sıhhati bu binanın içinde hazırlan ­
mış Haçlarla korunm uştur.
Tarihimizde hekim başılaı*, ihtisas saha­
larında bir hekim i m esleki faaliyetden m en
ölecek salâhiyete sâhib oldu kları h ald e T ü r-
İSaşlaln K ulnl
(Resim: N***lb)
|/group/merakediyorum
BAŞLALA KULESİ
kiyenın, hiç olmazsa istanbulun dâim a en de­
ğerli, hâzik hekimi ola gelm em işlerdir. Hele
XVIII. asır sonlarından sonra hekim başılık
siyasi bu- m evki olm uştur. H ekim başılar ara­
sında mûsevl, İsevî ve frenk (A vrupalı) müh-
tediler de ç&kdur (B .: H ekim başı).
Başlala K ulesindeki eczâhânede ilâçlar­
dan gayri güzel kokular, iç açıcı ru hlar, çi­
çek suları d a haz ırlattırdı. H azırlanan m&-
cunlar, şurublar, m erhem ler, haplar, sular,
kokular, sû reti m ahsusada yaptırılm ış fişe*
le re hokkalara, kâselere, k u tu lara Hekimbaşı
ile B aşlalanın nezâreti altında konulur, ka-
pakları, ağızlan kapanub m um lanır, üzerle­
rin e bezler, dülbendler sarıla ra k ckulak» de­
n ilen etik e tle ri bağlanır v e sonra Başlala ile
H ekim başı tarafınd an m üh ürlenerek bu Baç-
lala kulesindeki m acun, şurub ve ilâç dolab-
la rın a yerleştirilirdi.
»O sm anlı T arih D eyim leri ve T erim leri *■
adlı eserin m üellifi M ehmed Zeki Pakalm da
bu değerli eserin de B aşlala B ağçesine «Lâıe
Bağçesi» dem ek hatasına d üşdükten sonra
B aşlala ku lesi için şu n ları yazıyor:
« F âtih S u lta n M ehmed tarafın d an yaptı­
rılm ış olan ku len in dah ilen tu l ve arzı 4 3 3
m etred ir; d u v a rla rı 1,78 m etre kalınlığında-
d ır, bu k alınlıkda b ir d u v ara ancak kadim
larassu d k u lelerinde tesad ü f olunabilir. Ku­
lenin zem inden irtifâ ı 10 m etre 20 santim
olup bu IrUlâ L ala Bağçesi cihetinden 6,70
m etredir. D ört cebhenin üçünde b ire r pence­
re ve birind e kapu v ard ır. Saçağı e tra fı küçük
k ıtad a k â n k ad im müte&ddid pencerelerle
m üzeyyendir. Elyevm sakfı b ir dü 2 çatı ise
de tarzı inşâsına ve emsSllne nazaran sakfı-
n ın v ak tiy le m a h rü tt ve irtifâım n d a daha
ziyâde olm ası lâzım gelir.
«Hazine R eth üd âsı Refik B ey m erhum un
E debiyatı U m um iye M ecm uasındaki m akale­
sinde verdiği İzâh lta göre 1331 senesinde
<1915) Topkapı S aray ı tâ m ira tı um um iyesi
icrâ kılındığı sırada bu B aşlala K ulesi de ta ­
m ir edilm iş, ve hazlnei hüm âyunun a n bar kıs­
m ında b ir sandık derûnunda m ahfuz bulunub
hekim başılığa ve bu kuleye aidiyeti sandığa
konulm uş varakada gösterilen tababete âid
kitab larla kavanozlar İçinde tensih (tü rlü
şekilde m âm ul güzel kokulu ham ur kurs)
için tuğ rah ve yazılı pirinçden sanatkârâne
 BASLIK - 2196 —
işlenmiş kaJıbUr, ve eczâcı havanları ve şâir
eşya etkiden olduğu £ibi dolap v c hücrelere
konularak hekimbaşthga oid âsârı sabıka ıh
yh edilmiştir».
BAŞLIK — Geiinbaşı süslemede k u lla­
nılan tac» felin tacı; muhakkak tac şeklinde
olmayan her hangi bir şekil, meselâ b ir sor­
guç, bir çiçek buketi yekli verilmiş olan fakat
yine gelin başı süslemede kullanılan mücev­
herat, Eski İstanbul düğünlerinde en m üteva­
zı ailenin k u la n dahi evlenirken, gelinlik
tuvaletleri muhakkak b ir başlıkla tam am la­
nırdı. Üzerindeki taşların Ve k u y u m c u lu k işi'
nin değerine £pre bir başlık 200-300 altın d a n
başlsyu b 10,000 altına k a d a r satın alınırdı.
Bilhassa kibar ve rical d ü ğ ü n le rin d e gelinin
mücevheratı ve bu a ra d a başlığı gelin g ö rü ­
cüler ağzında İstanbul m ahallelerinin hafta»
larra süren dedikodu mevzuu olurdu.
Bu düğün geleneği Istanbulda «Ballıkçı»
denilen bir takım insanların bir nevi faizci­
likle büyük p a r a l a r kazanm asına yol açm ıştı;
her aile gelin kızına b a; yaptıram ayacağı,
alamayacağı için, gelin başlıkçılarından bir
geceliği, iki geceliği şu k ad ar altın a k ira ile
başlık kaldırılırdı. Başlıkçıların hem en h e p ti
kadın idi, ve düğünde davetli olarak b u lu ­
nurdu, bir gün evvelinden gelir, iki gece d ü ­
ğün evinde kalır, h a tta m fitahasus sayıldığı
için gelin babını yap an lar arasında bulunur,
gerdeğin ertesi de em ânetlerini alu p gider­
di. Başlıkçılar düğünlerde k ira ile yalnız baş­
lık, gelin tâ a değil, gelin için ve düğünün
yakın akrabâlan için iğne, küpe, yüzük, bi­
lezik, gerdanlık, broş gibi m ücevherler de
bulundururdu. Bu kira m ücevherlerinin he­
men hepsi, tstanbulun mütecessis m ahalle
kanlarının mâlûmu idi:
— Gelinin başlığını Reşide H anım dan
kaldırmışlar...
— K aynananın kulaklarındaki arm ud
küpeler de Keşidenin, ben o küpeleri mü­
meyyizlerin düğününde de gördüm ...
Denilirdi.
Elindeki mücevherleri düğün düğün teş­
hir etmek, yükde hatif bahâda ağır b ir m ü­
cevher çekmesi ile yabancı evlerde bir, iki
gece geçirmek mecburiyeti, hele b ir kadın
için çok tehlikeli meslekdi. Süleymaniyede
bir konakda oturan ve «Yarım İstanbul» la­
http://groups.google.co
tSTAKBUL
k a b ı ile m e y h u r o la n B a ş lık ç ı Ç e v r iy e Hanım
z e n c i h a la y ığ ı ile b e r a b e r h ic r i 1 2 5 5 l M u id i |
1 8 3 9 ) d e m ü c e v h e r le r i y ü z ü n d e n e*r&i'engi 7
b î r c in a y e t in k u r b â n ı o lm u ş tu . i B .: Ç e v riy e }
H a n ı m , B a ş lık ç ı Y a r ım İ s t a n b u l; Bekir. Ter* |
s ü n e li Ç a p k j n j. "
İb t& n b u ld a gelin başlarının ta c h rşlık U r* l
la s ü s le n m e ğ i A b d ü lm e c id z a m a n ın d a başla- I
m ış i d i ; d a h a e v v e l m ücevher ç iç e k le rle Te-a I
y i n e d ilir d i. Z a m a n ım ız d a :<:n g e lin
y e r l e r i n i m u m ç iç e k le r in e b ır a k m ış b u lu n ,
m a k u d ır.
BAŞMAK, HA ş MAKCILAR - Yemeni,
kesimi, biçiminde bir nevi ayakkabıdır kı
asırlar boyunca halk, asker ve kadın,, erkek
ve çocuk a y ak lan «başm aktın çeşidim ayak­
larında taşım ıştır; üstü açık-, ön kısıttı par*
m a k la n tam am en örter (yemeni de parmak
aralıklarının bitim i görünebilirdi, hatta Ga
lata Yemenisi ayağı ancak parmak uçların­
dan tu ta rd ı; (B.: G alata Y emenisi; Baldırı
çıplak; Cczayer kesim i), b urnu küt, yuvar­
lak çı; ark a kısm ı da sert idi, yâni, yemeni ar­
kası gibi, icabında basılıp topuk göstererek
giyilemezdi, başm ak içindeki ayağın topuğu
g örünm ezdi; ta b a n ı d a yem eni tabanı gibi
ince • yum uşak olm ayub kalın köseleden ke­
silir, fa k a t başm ak tabanına,, kundurada ol­
duğu üibi nalça v e k ab ara - çivi çakılıaazdı.
T ârih k a y n ak lan ın ız kadın sevmeyen, ve bil­
hassa pâdişâhın gözüne çarpub firâşuıa gir­
m ek şerefine nâil olm ak İsteyen Haremi Hü­
m âyundaki yüzlerce câriyenia yılışık sokul­
ganlığından n e fre t eden Ü çüncü Sultan Os-
rnanm başm aklarının tab an ların a gümüş ka­
b a ra la r çakdırtdığını, harem yolunda ayak
seslerini işlden kızların derhal bir köşeye giz*
lenüp gözüne görünm em elerini şiddetle em­
rettiğ in i yazıyor.
B aşm aklar, giyenin işine, mevkiine göre
sarı, kırm ızı veya siyah sahtiyandan olurdu.
G ayri m üslim ler başm ak giyemezdi. Burnu
küt, y u v arlak olduğu için em terakki ayafa
dâim a kolaylıkla hazır başm ak bulunabilirdi.
Kadın başmağının erkek başmağından
farkı küçüklüğü iJe taban astarı id i; kadın ,
başmağına taban a sta n olarak sahtiyan yeri*
ne b ir atlas parçası konulurdu. I
Başmağın dış tabanı da yem eni gibi düz
olup kısa b ir topuk içinden konurdu; yemeni
 aM BlKLOPM tfal
- 2187 —
Vfc ■
Piiytjk KftpMı ÇAf*uda bir bagmakcı dükkânı 1874
(R t^iır: C. Bisrn)
tamamen topuksuz, kundura da dışdan to­
puklu olurdu,
Istanbulda Büyük K apalı Ç arşıda kavaf­
lar Çarcısında kadın başmağı satan esnaf ay­
rı idi, tek sebebi de başm ak alış verişinde
kadın m üşteri feracesinin eteğini kaldırıp
ayak gösterme m ecburiyetinde olduğundan,
müfteri olarak dükkânda yabancı b ir erkeğin
bulunmamasının m ahzurlu görülm esi idi. K a­
dın terliklerini de başm akçılar satardı. İs­
tanbul üzerine pek şirin b ir seyahatnam e
bıtakmış olan tlalyan edibi Edm ondo dc
Amicis b ir başmakçı dükkânını gaayet güzel
tasvir etm iştir (B.: A yakkabı; Amtcîs, Ed
mondo de) İtalyan edibinin güzelliğini pek
ballandırarak anlattığı T ürk kadının, kızının
ayağı karşısında başmakçılık herhalde ahlâk
metaneti isteyen bir iş idi; aşağıdaki mizahi
beyit Sünbülzâde V ehbinindlr:
Kcpvıllp babındaki h u yatmağını
But Pdrrdl «ftilüb toqnıafcını!
tn/qroup/merakediyorum
b a s m a k c io u z e l i
Günlük işi kadın ve kız ayakla*
rina başmak uydurm ak vc beğen­
dirm ek olan başmakçı esnafı üze­
rine bir d«f güzel İstanbul masalı
vardır |B : Boşmakcı Güzeli).
RAŞM AKCKItZKM A lJ yahut
KADININ l-KNDI KKKKOI YEN­
Dİ MAHAL4 — Tanzim ve nakle-
denin adı île târihini tesbit ede­
m ediğimiz bir meddah m asalıdır,
emsali gibi geçmiş asırların İstan­
b ul hayatı bakım ından büyük kıy*
m et tagır. Bu masal 1953 de Haf­
ta M ecmuasında R E. Koçunun
kalem i ile vc «İstanbul masalları*
nin güzel kad ın lan» başlığı alım­
daki b ir yazı silsilesi içinde şöyle
nakledilm iştir.
Başmakçı Ali onsekiz ondokuz
- yaşlarında güzellik şöhreti Istan-
bulu tutm uşdur, oturduğu dükkân
babadan m iras kalmış, bekâr, toy,
anası görücü geze geze şu kadar
çift başm ak eskittiği halde oğlan
güzelliğine m ağ rur, bulunub ta rif
edilen kızların birini beğenmemiş-
dir, B ir g ü n dükkân kom şusu:
.— A m an oğlum, der, kadında
güzellik aram a, tem iz sü t ile iyi huy ara, ben
k a im in şerrin d en fendinden pek korkarım ..
Ali omuz silk er;
» İlâ h î Hacı B aba, saçı uzun aklı kısa
taifesinden k o rk u lu r mu., der.
Başm akçı G üzelinin bu sözünü o sırada
çarşı içinden geçm ekde olan K ırkçeşm eli B en­
li B ehiye işidir, feleğin çenberinden k ırk de­
fa geçmiş, Ş eytana p abucunu te rs giydirm iş
kadınlardan, «Alacağın olsun Başmakcıgüzfr-
li, ben seni önüm de dize getirm esini bilirim..»
diye yürüm üş. B ir kaç gün sonra da yanında
âfeti devran b ir kız ile A linin dükkânına baş­
mak alm ağa gelmiş.
Toy oğlan dilber m üşterisine bir çift baş­
mak beğendirir, ama yaşm ak altında gözle*
rini kama^dıran sim asına bakamadığı kızın
gül penbe topuklu, p arm ak lan ak sünbül
kaçam ayaklarını seyre doyamam ktsi bir an
i<jin ç&raehâbmda tahayyül eder, v e hayâlen
fierapû üryan görür, çileden çıkar. M üşteriler
 B A S M A K C tC U Z E L İ — a ıft» -
gittikdan sonra bütün günii d hayal iîe geçi*
rtr, kız gece de rüyâsma girer. Yemeden iç­
meden kesilen Ba^makcıgüzelinin yüzü gün
günden solmaca başlar, âşıklık hâli budur.
Fakat aradan çok geçmez. Benli Behiye yine
görünür, bu sefer yalnızdır. Delikanlı hicab
terlen dökerek Sorar:
__Hanun teyzeceğim, geçenki te şrifiniz­
de yanınızdaki küçük hanım kızınız m: idi? .
Kadın zâten böyle bir suâli beklemekde*
d ir- •I ’î
— Torunumdtır evladım, der, kızımın
kızı, neye sordun?*.
Başmakçı güzeli hemen kadının ayakla­
rına kapanır, bir görüşde â§ık oldugtınu söy-
liyerek Allahın emri ile o kıza tâlib olduğunu
niyâz ile bildirir. Behiye:
__Senin gibi nakını namusu ile kazanan
güttllikde yekta bir nevcinvâna kız verme*
yecekkr de kime verecekler, git babasından
iste, yalnız, bir acâib adam dır, seni im tihana
kalkar, dikkat et, «benim kızım sarsak, çolak,
topal, bir gözü kör, ağzından burnundan sal­
ya sümüğü akar bir bîçâre m ahlukdur* der,
ten ısrar eder, h er kusuru ile m akbulüm dür
dersin, semt halkı da tenbihlidir, sorar isen
onlar da deli herifin sözlerini tasdik e d er­
ler, kimseye kulak verme, ne do olsa büyük
analık, kılın kısmetini körletecek diye k o r­
kuyorum..
Başmakcıgüzeli Ali ertesi gün tertem iz
esnaf kıyâfeti ile kadının tarifi üzerine Ak-
bıyıkda eşrafdan Hacı Bekir Efendinin Xo-
nağma giderek huzûra çıkar, el öperek kızına
tâlib olduğunu arz eder. Hacı eEendi Aliyi,
külahının kenarından çıkmış bir tutam civan
perçeminden ayaklarının tırnaklarına v a rın ­
ca şöyle bîr süzer, oğlan bir içim su, kıl ka­
dar kusursuz bir mahbub dilâver, el hak ki
kendisine evlâd yetinde riamad olmağa lâyık
bir şehbaz:
Aman oğlum, der, benim d âıi dünya­
da biı kızım var ama hem kem, hem kör, hem
çolak, hem topal...
— H er hâliyle makbulümdür efendim...
— Ağzından salyası akar...
— M akbulümdür efendim...
— Kulağı duyma*, dili anlaşılmaz...
— Makbulümdür efendim...
Hacı Be&ir Efendi içinden: «oğlan serve­
http://groups.google.<
İSTANBUL
tim için bu belâya kollanacak,. O kızın cefâ­
sını çekerken ben onun sefasını sürerim, da-
mad adı ile evlâd edinir, âhir ömrümü şu gü­
zel y u t karşısında m âm ur ederim» diye geçi,
rerek:
— Günâhı boynuna, ben de sana k)2ınu
verdim., der.
0£Jan huzurdan çıkınca evvelâ konak
halkı, sokakda sem t halkı etrafını sarar:
— Aman delikanlı kendini ateçe atarsın,,
derler.
Ali kaşlarını çatar:
— Ben işimi bilirim der, caydıram azı­
nız.,.
E rtesi gün bin altına nikâh kıyılır, haf­
tasına d a dü ğ ün olur, F ak at Başmakcıgüzeli
zifaf odasına girib de köşede oturan gelinin
duvağım k aldırınca yıldırım la vurulmuşa
döner, kız öyle bir garib m ah luktur ki sal­
yangoz yan ın d a süğlün ve kurbağa âhü olur.
Ali ancak o zaman kadın fendine uğradığını
anlar. F e ry â d idüb kaçsa ve kızı boşasa bo-
şayamaz. nikâh bin altınadır ki evini ve dük­
k ânını cüm le eşyası ve m alı ile satsa ancak
bin altın tu ta r. D ünya başm a zmdan, Hacı
B ekir Efendinin konağı da cehennem olur,
k arısının koynuna girm ekden ölüm yektir.
Gözü etrafî görmez, ağzını bıçak açmaz,
konakda kim seye re n k verm ez am a erir bi-
ter, gün doğarken sokağa fırlar, bütün gün
dükk ân d a ağlar, yatsıdan sonra konağa dö­
ner, odasına kapanır, kendim i deryaya mı
atsam, yoksa şu tavana mı assam diye düşü­
n ü r, çarşılı da k a ra rın ı v e rir: «Ali verem ola­
cak» derler.
Baylece b ir hafta geçer, b ir gün Ali dük*
kânda dalgın o tu ru rk en dükkâna Benli Be­
hiye çıkar gelir;
— Damad efendi oğlum, nasılsın, kannlû
hoş musun?..
Oğlan yerinden fırlar, kadm m boğazına
atılıp boğsa hakkıdır:
— Beni bu ateşe niçin attın.1, diye bağı»
rır,
Behiye:
— Cehlin için, der, seni ateşe atan benim
ama kurtaracak olan da ben., hemen kalkar
bir h attata gidersin, alâ süîüs yazı iîe "Kadı­
nın fendi erkeği yendi1' diye bir levha yaz­
dırırsın, dükkânının kapusuna asarsın, sonra
 A ^pg o p c P iB t
işi ban* bırakırsın, seni hem obelüdMn ku r-
hem de torunum olan sevdiğin kı-
2i helalinden koynuna koyacağım..
Başmakcıgüzıeli levhayı yazdırıp altın
yaldızlı içinde dükkânının kapusu üa-
ûne asacağına s ö z v e n r. yem in eder. Benli
Behiye.
— Cuma giinü konakdan b ir yere ayrjJ- Sâfinazı helalinden sînei m uhabbete basar.
jna. H ad Efendinin yanına git, hürm ette
«tur, zuhuratı bekle., diye tenbih eder.
Cuma olur. Hacı B ek ir E fendi selâmlık-
daki dlvanhânesinde eşiyle dostuyla o tu ru r-
k«n dam ad içeri g irer, g ü ler yüzle *1 öper.
Hacı "Benim güzel darrcad belâsına alışdı, iş­
te bende onun safesu u sü rm ece baçlayaea*
ğ ım " diye m em nun olur. T atlı b ir sohbet k a ­
pusu açılır. D erken A kbjyıkdaki konağın
önüne A yvansaray kıb tilerin d en kadınlı e r ­
kekli, çoluklu çocuklu elli altm ış kimilik b ir
kaafile gelir. A llı g ü llü şalv a rları, oyalı y e­
menileri, k a ra ferâceleri, ab a p o tu rla n , şa-
kaklarında çiçekleri, fesleğenleri, h e p ti süs­
lenmişlerdir. ellerinde kem anlar, kemençeLer,
defler, ziller, d arb u k alar, zu rn alar, b ir sü r­
çün a faslı ile köçek oğlanları v e çengi k ızları
oynatmağa başlarlar. H acı E fendi:
— Bu nertir yâhû, b u n lar d a nereden çık'
dı, nç isterler?., diye bir uşak gönderir, so r­
durur.
Kaafllenin başı ksbU kılığında Benli Be-
htyediı,.arzında sakız, avuçlarında kına, ya^
n&İinda ladan ban, kaşlarında s ü lü k rastık,
Közlerinde kuyruklu sürm e, sü t anası gibi
£oğsU açık, m em eler sallanır, bir elini beline
dayar, öbür eli h a v ad a :
— Ben A yvansarayda Lonca çeribaşm ın
karısı kırk kocadan a rd a kalm ış Billurgöbek
B«nH Behiyeyim, der, sizin dam adın halası­
yım, çapkın oğlan bizden habersiz evlenmiş,
wray gibi konağın damadı olmuş, yeni öğren­
dik, aafamiîdan n e yapacağımızı şaşırdık, ak­
rabalarımız ile tanışm aya geldik, t&JUşalım,
Sörbşelira, öpüşelim, koklaşalım ...
Bu haberi ajan H acı B ekir Efendi bay-
£ffllıklar geçirir, B aşm akcıgüzeline:
— D o ğ ru m u d u r? d iy e s o ra r.
Ofclan kızarır, bozarır, hicabından boynu­
mu büker:
*— Doğrudur efendi baba, der, ama k'.zı-
benim m akbulüm dür!.
ı^qroup/merakediyorum
&A9W0KASKRta
Hacı B ekir Efendi evvelâ derhal yüz a]-
tın göndererek lonca lılan konak dnünden
uzaklandırır, kısının bin altın nikâhından
vaz geçer, boşaması için üatelik Aliye beşyUz
altın verir.
Başm akcıgüzeli A lı ev v eli dükkânın ka*
pusuna m âhud levhayı asar, sonra d a dilber
BAŞMUHARRİR — G ünlük, yahud haf­
tad a iki veyâ üç gün yayınlanır, onbeş gün­
lük, aylık, ciddi yahud mlzâhi bir siyasi ga­
zete veya derginin baş yatısını yazmayı ta*
ahhüd etm iş m u h arrirlere verilen isimdir.
Siyasi dergi yahud gazete, 1 ): bir im ti­
yaz sahibinin m alı; 2 ) : bir şirketin malı; 3)
b ir siyasi partinin m alı olarak y ayınlan ır
Şahıs veya şirk et im tiyazları Ue çıkarı*
lan dergi ve gazeteler d e ya b ir siyasî parti-
nin fik irlerin i destek ler, yahud» iç siyaset
m ücadeleleri dışında tarafsız kalır.
B aşm uh arrir siyasi gazete veya derginin
ay n i zam anda im tiyaz sahibi değilse, gazete
sahibinin ideoloji ark ad aşıd ır; B aşm uharrir
kalem in e tahsis edilm iş sütun lard a gazetenin
siyası tem silcisidir.
P a rti gazeteleri başm uharrirleri, parti
içinden seçilmiş kalem sahihleridir. Şirket
gazeteleri b aşm uharrirleri ya şirketin kuru*
cularm dan biridir, yahud şirkete hir muka­
velenam e ile bağlanmış bir m uharrirdir. Bu
nvukaveLenâmelerin başm uharrire temin et­
tiği cn büyük şey kalem hürriyetidir. Buttun
içindir ki bir B aşm uharrir yazısından dâimâ
şahsen sorum ludur.
B ir siyasi gazete veya dergi, ya İktidarın
y ah u t muhâle£etin organı olur, yahud iç Sİ*
yâset mücadelelerinde müstakili tarafsız ka*
lir, hadiseleri sâdece realist bir görüşle m ü ­
talâa eder ve um ûm î efkâra aksettirir.
En basit çizgileri ile tesbit ettiğimiz bu
şartlar altında başm uharririn ahlâkî hüviyet
ve şahsiyeti, malûmatı, görgüsü, kalemine
hâkimiyeti, ifâde belâgati, müşahede ve ter*
klb ve tahlil kudreti, görüş ufkunun genişli#,
hak ve hakikatleri müdafaa yolunda medeni
cesârctL, habis şahsî menfaatleri istihkar
eden iffeti imzasının şöhret ve mevkiini ya­
par; imzasının üzerinde kesif okuyucu kitlesi
toplanır. B&zan bir başmakale, umûmi efkâr
 BAŞMUHARRİR — 2200 —
üzerinde hükümetin resmi tebliğinden kat
k at tiftüA müessir olur, o derecede itim ad
telkin eder k î iktidarın sözünü, propaganda­
cını bir fiskede y ık a r; o zam an bu kudretde-
kİ muhalif veya müstâkil başm uharrirler
İktidar m ahfillerinde büyük tehlike oJarak
görülürler; iktidarın liderleri komitacı ru h u ­
nu tadıyorlar ise, veya açıkça b ir despotizmi,
ferd veya züm re d ik tatö rlü ğ ü nü tem sil edi­
yorlarsa, o başm uharrirleri susdurraak için
h a ttâ cinayeti d e İrtik ib d a n çekinm ezler.
İstanbul basını baş m u h arrirlerin d en son
yazılarını B asiret gazetesinde y ay ın lay an A li
Suavi, Rum eli m uhacirlerinden topladığı fe ­
dailerle Çırağan Sarayını b asarak B eşinci
S ultan M uradı te k ra r ta h ta çık arm a teşebbü­
sünün başında Beşiktaş M uhafızı H aşan Faşa
tarafından başı sopa Ue ezilerek öld ü rü ld ü .
Volkan gazetesi baş m u h a rriri D erviş V ah­
deti irtîcâ m u h a rririk i o la ra k 31 M art vakı­
asından sonra d iv an ı h a rb k a ra rt Ue asılarak
idam nlnnrin. lttih a d v e T erak k i F ırk asın ın
istibdadına karşı cesurâne m u h alefetd e bu­
lunan Zeki Bey B akırköyündeki evinde, s e r­
besti başm u h arriri H aşan F eh m i B ey K öprü
üstünde, Sadayi M illet b aşm u h arriri A hm ed
Sami m Bey B eğçekapusunda sokak o rta c ın ­
da ittihadcılar tarafın d an tabanca k u rşu n ları
ile v urdurularak Ö ldürüldüler. İşg al y ılla rın ­
da Hadisat baş m u h arriri Süleym an N azif
Fransız marşaiı F ran şe D espore tarafın d an
kurşuna dizdirilm ek tehlikesinden Türkiye-
deki büyük şöhreti sâyesinde k u rtu ld u . V atan
başm uharriri Ahmed E m in Y alm an b ir ted-
kik seyahatında M alatyada b ir fanatik ta ra ­
fından tabanca ile tecavüze uğradı, çirkin,
bedbaht tecâvüzden acırca y a ralarla k u r tu l­
du.
İşgal yıllarında A nadoludaki Milli M üda­
faa hareketine karşı m uhalefctde bu lu n an
Pey&mı Sabah başm uharriri Ali K em al Bey,
zaferden sonra v atan ihaneti ile ittiham edi­
lerek Istanbuldan îzm ile kaçm kît, o rada ilk
sorgusunun yapıldığı yerden A nkaray a g ö tü ­
rülm ek üzere çıkarılır iken, N ureddin P aşa­
nın teşviki eseri olduğu Söylenir, halk ta ra ­
fından taşa tu tu la ra k linç edildi. Sabah gaze­
tesi baş m u h arriri Dİran Kelekyan, muhalifi
bulunduğu İttihadcılar tarafından Birinci
Cihan harbi içinde E rm eni komitecileri ile
h t t | W . W m 5 f l b S - d | g “c 0 n
İs t a n b u l
münaaebetde bulunm akla suçlandırıldı ve
sü rg ü n e gönderildi, ve U urfeda birkaç arka*
daşı ile beraber kayboldu.
1060 da henüz yüzüncü yılım idrak et* 1
m iş olan İstanbul basanında teabit edebildi­
ğimiz baş m u harrirler, imzalarının alfabetik
sıram ile şu n lard ır:
A ffâb E fen d i; •T i'rre u ıa n ı Ahval» a d ı Ue
rt rtfimi İlk T ürk c ııs e trv lııln k u ru ta n .
Abdatlah Cevdet Bej; Icilhad
Abdullah ZühdJ Bej: Yrnl Gazete
AKa«|ltı Ahmed Bey: T em ınum
Törk Yurda. Akın
A hm ed Ccv<İ4*l Bey; İkdam
Abmed Emin Yalmati; Vakit. Vat»
Ahmed Frrid Bey; Tiirk Yurda. İM ,»
Ahmed Mldhal Efendi; Tereetnanı
Ahmrd Sıunim Bey: Sadayi Millet
Ahmed Şökriı Esmer; MlUlyet
Ahmed İhsan Tokfta; $«rvell Fûttan
Ali Miimln B ey; Köylü
Ali Bey; DİyoJen
Ali Fuad Bey; Karar»*
Ali Kemal Bey; İkdam. Sabah. Peyam. ft.
yam j S ab ah
AİE Naci K araran; İnkiü&b, Akşam. HlUfyet
AH S u a v i Efendi; Ulûm, Ş u ra y f Ü m m et, Muh
bir. Basiret
Ârlf Ornç; Yarın
A. R ıfk ı; P e rd e
A. S a n ı); G eveze
A v u k a t N a z if B ey; B a b a H im m e t
B a b a m a d e t-,m ail Hnklsı Beyi Sab ah . Tanıtı
B a h a T e v fik ; H a k j o ln
B e d ii F a ik ; T e f
B u r h a n C a h id M o rk a y a ; Karag&a. KÖreflu
C elâl N u ri Eleri; İle ri
C em il S a id B a d a s ; S o n HftV&dJ»
C ilıad B a b a n ; T a s v ir
D erv iş V a h d e ti E fe n d i; VnlkAD ,
D lra n K e te k y a n Efendî; Sabah
JEbiisaiireyya S a m i Bey; Hayal
EbüusEya T ev fik B ey; TaavJrl E fk â r
E d ite m İaıtet B enJoe; Z a m a n . Son T elfraf,
G ece P o s ta s ı
Eri asrili Ş e v k e t AvaroğlUj Mizah
Edil); ScbUurrcjad
Fa illi R ıfkı A t a r ; Akşam, Dünya
F e rid u n E rk in ; Cumhuriyet, A k*am
pI
J
AnatıctoPEPts*
t'uad Jaruu; Hur Adam
H«bft £dib Töıvhart; Yeni Islu b n )
I H akki T a rik D a ; V a k U
| H&nıdf Nd>l«|:l«; T iirk S n l
j f lıs n ı Fehm i Ber. S n traılL M izan
llisfrla Cfthld Yalçın; Tuıln. Fikir H ırt-
fileri, I paI Sabah
| tlıteıiti raman: Dakikal
J İstnall Haini Daulşmend; Memleket
K ü M ı r H I H lıpnu’t ı i d e S û d l B r j ; G u liü llfi
j LfiJ/I FJJcrl Bey; İlh a m . S a b a h
MaJımud Bey. Itfllliyet
M uhnıad NVdinı Boy t F a la k a
M ahm ud Sadık Bey; İk d am , S a b a h
M fhüttd ÂkJf; Sırâinm üstalîlm
Melifflcd Atum ü s ; V a k it
M rhm ed F a ru k C ü r ta n c a ; H e r G ü n
MevlanzAde R lfat Bey; B a y ra k d a r
Mı>ralı/.Ade 11. S am i Bey; K öpriilii
MaAUlnı Naci E fendi; T e rc e m a m
TarUt
MufcEridin Birjpn; TahİB, Meskk, Son Fosta
Murad Bey; Mhan
Mümtaz Faik Fenik; Havadis
M, Nertnl; Yeni İstanbul
N adir N a d l; C u m h u riy e t
N am ık K e m a l Bey; İb re l, T a s v ir i { ( k â r . H ür*
rlyct
N e c m td d in S a d a k ; A k şa m
N ih a l A l » ; E rg ra e h n n , A tsız
M ia m e d d in N a z if T r p r^ P İrn llo ğ ln ;
Hor Nlt&m
N o ifd d in t ü v i t Bpy- C a d a lo z
Norl Bry; Tokmak
fcitthet SAbit Boy- T& klb i t î e n l ı l d
O rh a n S ^ y n O rh o n ; Ç ınar& ltı
Peyam l S a fa ; T ı n e n a n , H a v a d is
* a n f A hm ed B ey; İs tlk U l
İWI Cevad l'lu N*y; Alemdar* Teşrih
Refik H alld K a ra y ; A r d e d r , S a t a l ı
&adrt E d h e m E rte m ; S o n T e lg ra f, T a n . V a *
tat
S alah Clm cos; K alem
S*d»d Stmavl* H ü rriy e t
8tltna R a fib Em eç; S » n P vvta
Su ad T a h sin T ü rk ; H a re k e t
Subhl N uri İl e r i ; tlurl
SiilayBian N nzll Bey; T a sv iri E fk â r. HAdlsnt
SüleyniAîı Tevfik Bey* Adil
— *801-
k t?
B A 9 ODA
ŞlıtaM Efendi; Tercemam A bnL Tasviri Cf*
Şükrü Baban; Tererman. Yenbabah
Talılr OI|UR; Mahfil
Tahsin Oemlraj; Türkiye
Tevfik Fikret Bey; Tanla
Tarha» F*y*îo*|u; Cumhuriyet, Aksan»
libeydullab Efendi; Hakjola
Velld Ebtitılya; Tevhidi Efkâr, Zaman
Yusuf 2lya Ortaç; Akbaba, Ç m a n l l ı
Yakab Kadri Karavsmaootlu; İnkilAb
Yatın» Nadl; Tasviri EfkAr. Cumhuriyet
Zekcriya Sertçi; Son Posta, Tan
Zeki Bey
Ziya Gekalp; Tiirk Yardg; Yeni Mccmoa
BAŞ M ÜEZZİN SOKAĞI — F â tih te K ir-
m asti v e Şeyhresm i m ah alleleri arasında bu*
dud so k ak tır; F evzipaşa caddesi ile Dâruşşe-
fa k a caddesi arasın d a, sağında ve solunda ik i
a y rı m ahallede kalm ış b u lu nan B aşim am ve
H a k ik a t,
B aşhoca so k ak ları ile p a ra le l uzanır. Fevzi­
paşa caddesi b a şın d an g irildiğine göre Yedi-
e m irle r sokağı, H âfız p a şa sokağı, F â tih cad­
d esi, v e B oyacıkapusu sokağı ile b ire r d ö rt
y ol ağzı y a p a ra k k esişir; Fevzipaşa caddesi
ile F â tih caddesi a ra sın d a k a la n kısm ı dikçe
b ir y o k u ştu r; B oyacıkapusu sokağına k ad ar
d ü z lü k d e k a lır, bu a d ı geçen sokaklardan son­
r a D irü şşe fa k a cad d esin e h afif b ir m eyil İle
in e r. D ü k k ân o la ra k d a b îr kun d u racı ile
b ir terzi v a rd ır; H üsnü K ulluk v e Aziz Çan-
k tlk tti, d e re ad ın d a iki sağlık m e m u ru d a hususi
k ü çü cü k b ir d isp an ser açm ışlar, bilhassa k ü ­
çü k k a za la r k arşısın d a çok faydalı d ırla r
(E y lü l 1060). Hakkı Göfctüıfc
B A Ş ODA — E sk i T ü rk ve dolayısı île
İsta n b u l ev lerin d e b iri h are m d e b iıi selâm -
lık d a evin en s ü s l ü döşenm iş m isafir odala­
rın a v erilen isim ; E sk i İsta n b u l e vinde h a ­
rem - selâm lık k alk ın ca h a ş odanın adı um u ­
m iy etle « m isafir odası» ad ın ı aldı, son za­
m an lard a d a m isafir o d aları k e n a r mahalle*
lerd e kalıp evlerde, ap artım a n la rd a «salon»-
la r yapıldL
tsta n b u lu n eski T ü rk evinde baş oda, ev
y apılır iken m im ar - kalfa ta ra fın d a n evin
p lanında tesbit edilirdi ve m uhakkak büyük
ve güzel b ir ocağı olurdu. Baş odalara büyük
konaklarda, yalılarda sofa» divân h in e adı v e­
rilird i; başodaîarın. sofa - dlv&niıâaelerin bil-
 M O K C U (Re t e n — 22M — HTANBCL

hasta tavan tezyinâjı fevkalâde jıinâ ile ya Balların t** ı ki tn ttllM frtf
pılırdı. Töredir r%lkfh*- ayak âpufr
Bibi: Uf Zeki F*JcaJ*n, Tarih Dcjrim ve Tmmlerı ★
H m S jİ m r r h a z n t ı i m b â r ] b a n * m-h m i
EAŞOKCl' (RcbU) — Fransam n ba,
Suçum n r d lı- t y « •fen d im b l y u m ifitt
şehri Paris’m namlı kadın terzilerinden; 1*
tan bulun çok eski ve kibar bir ailesine men- *
Saçların prrl^aıı p rrln an
a ıb Nâfıa Nezâreti muhasebeciliğinde bu­
B a y fın b a y t ı n İte n le rin h rr a n fu arl
lunmuş Tevfik Beyin kızıdır: Rumelihisarın-
A i/ın o p u iıirk rrı b a lU n a n güt+ \
ûa büyük bir yalıları vardı. Fransızcayı İs-
ftcH a in b e n i m b â d ın ı IS cı b ir (ta n r ın
tanbulda anadili gibi öğrenmiş olan Rebia
Hanım galiba on altı, on yedi yaşlarında on
VVrditı z u lu f k ttn tn d in
parasız Avrupaya gitm iş <belki - kaçm ış),
C e l i Ad Ç e ş m i n e l i n r
Parisde yerleşmiş, geçim için kadın terzili­
S cıı b a b ım ın t l o i s u t
ğine başlayarak, ince zevki, yaratıcı kabiliye­
K a sd ln m İ v a r k e n tlin e AH Ç ın ü q
ti, ve pek itmâlı dikişi ile kısa bîr zaman z a r­
fında moda âleminin tanınm ış b ir terzisi ol- BAf^TAK (N aci F ik ret) — Filosof, şâir;
m ufduf; Paris yüksek sosyetesinin kibar ba- ansiklopedik bilgisi çok geniş, meslek agkj
yanlarının çoğu m üşterileri arasına girm iş­ olm ayan âv âre iştiyak ile çok okum uf adam;
tir. Bir samanlar V atan gazetesine Paris mo­ şarklı doğm uş, garba h a y ra n yaşamış fakat
da âlemleri üzerine yazılar y azar gönderir garbi ılaşam am ış, doğduğu âlem in eşine eta*
idi; Türkiyevi ve türkîeri iyi tanıtm a yolun* der ra stla n ır b ü y ü k derbederlerinden, heder
da geniş ölçüde propaganda yapdığı m u h ak ­ olm uş b ir d â h i; K onyalıdır, 1861 de orada
kaktır: *Avrupada yirm i beş senem nasıl doğdu, babası m ed rese ulem âsından arabca.
geçdi» adı üe bir de kitab yayınlam ıştır, H â- farsea ve tü rk e e d e d e rin vukufu ile meşhur
Jen ne durum da olduğunu bilm iyoruz; do* ş â ir M ustafa F ik ri E fen d id ir; tahsilini Kon­
fcum târihini, tahsil derecesini, A v ru p ay a y a m ü lk î id a d tâ n d e yap d ı ve bu mektebden
hicreti târihini de tesbît edem edik. şeh âd etn âm e a ld ı; o to d id ak t o larak en ağır
Hayri m e tin le ri* tak ib edebilecek k a d ar Fransızca
ö ğ re n d i; d a h a id ad in in son sınıfında iken ar­
BAŞ ŞAKİRD — Y eniçeri A sker O cağı
k a d aşla rı ile b e ra b er, lstan b u ld ak i akranları­
teşkilâtında İstanbul daki Y eniçeri ağalığı
n ın te sis e ttik le ri “F e c ri A ti" ye nazire ola­
Sarayı olan A ğakapusunda (B,: A ğa kupunu)
ra k K ooyada "U fk i A ti" adı ile bir mecmua
y a n işleri kaleminde şâkird denilen on kâti*
çıkardı, ilk felsefi şiirle rin i bu mecmuada
bin en kıdem li»; terfi ettiği zam an «Kethii*
neşretti. K onyada çıkan m ecm ua ve gazetete
dayeri Kâtibi» olurdu.
re felsefi m akaalftler yazdı, bu yoldaki yazı
Bibi; M Zeki Pakabn. Tarih Deyim ve Terimleri,
la n m n b ir kısm ını d a Istanbulda intişar eden
BAŞ T A d — Halk ağzı deyim ; 1 ) H ü r­ «Zekâ», «Felsefe M ecmuası», «Milli Mecmua#
mete lâyık adam; dostluğu, yakınlığı övün­ gibi m ev k u talara y ol'
meğe değer, şeref olan adam; 2) Aşıkm aşırı
ladı. B irinci C ihan
derecede üstün sevgilisi, uğrunda can iedû H arbinde ih tiy a t za­
edilir sevgili.
biti a la ra k Ira k ceb-
«Melek Bimâ cânım, lebi m ercanım, ey hesine gitti, tstikJâl
rüyi mâhim, gül ylizlü şfthım, aüllü kemen- H arbine d e iştira k
dim, servi biilendim, peri ruhsârtm , şeker ederek A fyonda bu*
güftânm , şiveli yârım, d e fi melâlim, mâl] tundu. 1918-3922 a ra ­
tnoıâiım , fikrü hayâlim» güli handâm m . der­ sında K onyada arka*
de densâm m , tâze fidÂrzun, tû ti dillim, ince ta şla rı tarafın d an t«.
bellim, kara gözlüm, şirin sözlüm, güler yüz­ sis edilmiş huausl
lüm. âfeti devrânım* kaaşt kemanım, gözü-» Anadolu İn tib ah Mek*
mün nûru, gönlümün sürürü, aşkurn ilâcı, bâ- iebi ife K onya Sulta* Naci F ttrrt Bagtafc
şunın tacı - " (Muhabbetnâmei tâ nazir). ı nişinde coğrafya v e ( M a n : B- ç«p»ı
h f T p : //g r o u p s .g o o g 1 e .c o »
 x rf9fJCLO P0D tn
— 22ÛS —
ielsefe muallimliği yapdı, fakat bu mesleği
hfç benimsemedi, talebeleri de kendisini an*
jayamadı. bilhassa coğrafya derslerindeki
takrirleri cemiyet ilmine doğru kaçarken,
raekteb kitablarındaki malumatın aynen nak­
line alışmış çocuklar tarafından yadırgandı,
geniş bilgisinden nakış alacak yerde:
Co&rafija d m i değil
M aa Jiim b < \r m a s a l a ö f i r rf.
dediler- MuaJlimlikden ayr^dıkıaıı sonra
Konyada müze m emurluğu, Yusuf ağa K ü­
tüphanesi memurluğu gibi vazifelerde bulun­
d a 1930-1931 arasında olacaktır. İstanbula
geldi, evvelâ D arülfünunun Edebiyat F a k ü l­
tesi kaleminde kâtib oldu, D arülfünün lağve­
dilip İstanbul Üniversitesi k u ru lu r iken Ü ni­
versite K ütüphanesine m em u r o larak nakle­
dildi, bu vazifede iken 1946*1950 arasında
vefat etti.
Hiç evlenmemişdi, kadtn olarak anasm ı
dâimâ sonsuz btr sevgi ile yâd etmiş, fakat
ömrü boyunca kadından n efret etm iştir. B ü­
tün şark derbederleri gibi m ahbubdost ola­
rak îammmştır. O rtanın üstünde uzun boylu
idi; iri kemikli heybetli yapısı, daima çula-
kiden veya kaba şayakdan yapdı rttığı biçim*
siz setre pantalonu, kaba k u n d uralar, boyun
altından kapanır balıkçı biçimi yeleği» iri b a ­
şında h or kullanılmış fötr şapkası, ensesini
ve kulak etrafım dolduran v e hiç ta ra n m a ­
yan saçları, sakalı m atruş pos bıyıklı ablak
yüzü ve apul apul yürü y ü şü ile bir şâir,. fi-
îosof, mütefekkirden ziyâde ham m aiiar k âh ­
yasına benzerdi.
Yaman bir ayyaşdı; batıda Verlaine’in
ve bizde adaşı Muallim Naci ile arkadaşları­
nın hayatına özenmiş» fak at kendi hayatı, y a­
kından tanıyanlarını dâima tiksindtrm iştir.
Istanbulda bir m üddet üçüncü sınıf otellerde
ve sonra hanlarda tu tduğu bek âr odalarında
İğrenç bir pislik içinde yaşam ıştır; bu sefa­
letin başlıca sebebi m uhakkak ki aldığı aylı­
ğın içki masrafını ancak karşılayabilmesidir.
Anasını» vefatında eline altın olarak geçen
ve o devir içüı kendisine yeni bîr hayat ta r­
zı tanzimine medâr olabilecek bir serveti de
ayyaşlık ve derbederlik yollarında hebâ ettl-
fii söylenir; hayatının son on yılında Çenber-
iitaş civarındaki b ir handa tuttuğu odasında
■n/group/merakediyorum
BA 5TAK (N aci F ik re t)
gecelerini mum ışığında geçirdiği, o sefâlet-
hâneyi gidip görenler tarafından anlatılmış­
tır.
Naci Fikret için, alkolün tesiri ile cin­
netin eşiğini de atlamış, fakat bunu etrafın­
dakiler fark edememiştir diyebiliri*. Herk»'
si, hattâ bulunduğu yerlerde kendisine h ü r­
met eden, ve hattâ kendisini seven arkadaş­
larını dahi zaman gelmiş can düşmam bil­
miştir. Tahayyül ettiği şeyleri, kuruntularını
bilâhare yaşadığına inanmıştır. Bu ansiklope,
dinin müellifi bu büyük adamı yakından ta ­
nımış, ve zaman zam an onun tarafından dost
gibi karşılanm ak şerefi ile can düşmanı gibi
nefretine uğram ak talihsizliğini tatmıştır,
Tesbit ettiğimiz b ir «Ermeni Haygas çocuk
mâcerâsı» b ir gün ru h hekimi Fahreddin Ke­
rim Gökay'a nakledilmiş, m uhterem profe­
sör lâtince bir kelime ile Naci Fikretin cin*
f e tin in adını koymuştur. Bu mâcer&ıun Naci
F ik ret tarafından hâtıra defterlerinden biri­
n e geçmiş teferru atlı hikâyesi ile sefâlet için­
d e g u reM hastahânesinde ölen Haygaa’ın
ölüm eşiğindeki samimi ve çıplak itirafları
b irbirinin ta m a n ^ n zıddıdır; hikâyenin m u ­
hayyel ve itirafın hakikat olduğundan şübhe
edilemez.
N aci F ik ret «Son Asır T ürk Şairleri*
adındaki eseri için Mahmud Kemal İnal'a gön­
derdiği hal tercem esinde: ben şâir deği­
lim, fakat küçüklüğüm denberi şiir ve edebi­
y ata karşı büyük b ir meclubiyetim vardır, bu
incizabırada irsi olacaktır. 1011 den itibârcn
bazı his ve fikirlerim i nazm en kaleme alm a­
ğa başladım, b ir m üddet felsefe ve müsbet
ilim ler ibtilâsı araya girdi, 1925 den itibâren
şiir zevkim te k ra r canlandı, halâ devam et­
mektedir..* diyor. Bu m ektubu 1937-1938
arasında göndermiş olacaktır. Bâzı şiirlerinde
«Azer* mahlasını kullanmıştır.
Müsbet ilimlerle uğraşdığı zamanlardır
ki ladini o ld u ; perişanlığının bir sebebi de bu
inkârı, maddeciliği olsa gerektir. Son yılla­
rında hidâyete kavuşduğu zan edilmektedir.
Dinler tarihinde memleketimizde en sağlam,
derin bilgiye sahib adamdı. Aydın bir haki*
k attir ki Naci Fik ret Baştak ilim ve sanat
hayatımızda heder olmuş çok büyük bir mü-
teiekirdir.
 BA$TAR <PAtIM)
Bu şiirinde Dûn perişan hâlini tasvir e t­
miştir :
DERBKDA.R AYVAS
«İsmail Safa'ya ntor*-
R f r ru m rr c v ln u if suıkal. bıyık. bıiU o ıû iıı tid irler
b l ıl r r l U trer. yurıırkı*n b j u b a » «•»ıılrtrr
Y<u ^ u u ı d a p»rl f*nl vı*.ı b r U r tk ’ y ııriir
B ası in lrr, hası ^.r^ım&m o-Illf yjvşlarin p ılr
Bc7 l K ( f i t l i t t bir b ak k alu r ir ıll inıllicrvta
K o r k u jv r b a k k a lı ^orren'kdf n abilM nrtitjiıtek
B v k M i b ir hayli, s o t t n tmifâılı» LstrıJI
« l’ç 3 i %e kutiyah. I.ifo r, v rr, glnıdlllk kâfi..* dedi
ş im d ilik kAli. » m , h e r ıe b iııiijallır be* 4 İqc
H em v r r l r b a k k a l vehvm şa^m akda- b ir hbjlr
Çıkdj dU kkA ndan y l n r Ip rta îi bacaklarlA h etn m ı
Çf-hrci b ita b ın a ç e lm e d i la k ta vjimdl c a n
Şim di &fnti9 lı ptilâ}ı bnjjka b ir 4 e r l a l r n m
Uı*r * rc e ıcebrâb iç e r g ü n le rc c b iç b ir ı*jr y r n ı a
GİUİ. fUU. cn n ih a y e t daUM o ld u b ir İ ıu ı a
gim d i s e lsin dc bu |ıa u ü a o g la n u goreıin o n a
Knfm am iJîtır kim sesi. ro id e r. p e d e r ya fik rib â
Hepsi de g itm iş öbür dimyftdn. L ııtnuiblardı c â
K » lm «niı«tır b tr m u h ib b i. M lnûsı hkç. hiç
En nlhiyct ......................................... ..........
Ş im d i k a l m ı ş ı g n u n b ir U o ^ u U em p e k ç o k s e v f r
Aff col M ili r . e h r d l r k İ d a r m a y u b h e r $ c b i ç e r
Tesliyctkârı. m e d a rı in tjirâ h ı tek nd ıır
fe d ıta b la rd a ft o n u ta h lla vd« u biij*k « d u r
İ s m i n e  z c r d e n i r a r c f l t i £ 1m â v â re n in
■S tflıy o r k a lb in d e e v c lı d e r in b ir f a r e n in .. .
BAŞTAR (F a tm a ) — 1 9 5 0 y ılından b e ­
ri gün günden a rta n geçim zorluğunun,
m em leket pazarlarım pis şahsî çıkarları uğ­
runa ,allak bullak eden bıçaksız İtaatlilerin
kurbanı olmuş b îr ev kadını: y a n resm î b ir
Atüessesede m em ur H üseyin B astarın zevce­
sidir, bir nâsaus ve fazilet tim sâli o lan Hıı-
•eyın B aştarın elleri h e r gün deste deste
banknotlarla oynadığı halde ikisi m ektebli üç
çocuklu ailesini m ütevazı m aaşı Ue ancak
bealeye bilm ektedir; F atm a B aşların hünerli
ev kadını elleri de eskileri çıtip yenileyerek
Siyim masrafını azaltm aktadır. B ir asil v*
neclb iş adamı B. A- da evinin müştemilâ­
tından dört odalı b ir yeri bu aileye 50 lira­
y a kiralamış, en küçük b ir kira zam mı iste­
meye tenezzül etmemiş, üstelik m ektebe g i­
den iki çocuğun m asraflarını üzerine almış
tiT, F akat B.A. 11ın bütün namuslu işadam ları
gibi 1950*1960 arası «vurdu aldı, kapdı kaçdı
— 2304 — İSTANBUL
ve tald ı çırpıl!* ticaret usûlüne ayak uydur­
mam*:;: rşlı-unı bozmuş ve nihayet mükellef
•-vını »atmıık m ecburiyetinde kalmıştır. Çok
duygulu bir kndm "lurı fr*a1ma Baytar: «Ev
A lılır itte nereye n k artz. bir (daya yüz lira,
yuz t*lli İn** kıra istiyorlar naı»ıl veririz, tıe
y a p a ra » dürmesi ile evvelâ akimı oynatmış
v f ardından bir felç darbenin* uğramıştır.
Kocası ve üç evlâdı perişan bir haldedir. Bu
facia İstanbul* A nsiklopedisinin bir tetiduf
«seri girebildiği sahnedir', çatıların altında
kırabilir d aha ne hazin manzarAlar vardır.
Bu *ehlr kü\üğu içinde bu madde, ayrıca
bir m elek gibi dc güzel ve henüss 3û yadında
ufûl eden Fatm a B aşlara vesilel rahm et ol­
sun.
KASTARDA, BAŞTAKDE — Osmanlı
D onanm asının kuru lu şu n dan XVIII. asrın
üçüncü dö rtd eb iri sonuna kadar, bizim ter­
sane ıstıla h ım u c a «Çekdiriler» denilen kü­
re k li h a rb g em ileri devrinde, T ü rk Donan-
m asının B üyük am iral — K aptanpaşa gemi­
sin in adı.
G em inin adı, d iğ e r birçok gfcmicı ıstılah­
la rı gibi lta iy a n e ad a n . «Batardi» isminden
a lın m ıştır.
K ü rek li g e m ile r d e v rin in bütün harb
gem ileri gibi b o şlard alar, iki buçuk aslf bo­
y u n c a İsta n b u l T ersan esinde yapılmışlaş ve
İsta n b u l h alk ı, D onanm ayı H üm ayun sefere
çıkarken, büyük şehirin deniz kenarlarına
y ığ ılarak başt&rda v e donanm a seyrine do­
y am am ıştır; u n u tm am alıd ır ki çekrfirilen -
k ü rek li g em iler d e v ri bizim K aradeniz ve
A k d ö iizd e m u tlak h âkim iyet devrimizdir.
Ç ek d iriler devrinde, tek başına bir denia
h arbi k ab u l edebilecek harb saftı gemici
«K adırga» d ır: o devirdeki donanm alara Ka­
dırgalar donanması denilebilir.
K ürekli gem ilerin büyüklüğü, kürekçi­
lerinin o tu ra k sıralarına, dolayjsı ile kürek
adedine göre Teshil edilirdi; K adırga 25 Otu­
rak y ân i 25 çifte küreftll bir gemi olup tek
küreğini 5 kîşı çekerdi; Kadırga en btfyük
harb gemisi olmuş, ve bu tonu m utlak şekil­
de tesbit edilm iştir, n e bir oturak ilâve edil
miş. Tir* b ir otu rak haaıfedilmiştir ( B .K a d ır ­
g a )-
B aslarda. K aptanpaja Cemisi, yahud £&-
http://grouFa^ooglcTco
Tl _____________________ ____ — 2205 -
!i f»aşa Gemisi birden İ t oturak ilâvesi
] Je izamelU olarak büylirdit. 36 oturak olan
ı Bastardanın tek küreğin» dc 7 leurekci, Jor-
r ö ^ekerdi (0-: K ürek; Forsa; Tersane Zın-
j dsoıl-
I Kaptan Paşa olm ak içizı denizci olmak
1) ^art değildi; idarecilik de liyâkat ve him m et
l| ile cesaret ve otorite sahibi olmak kâfi sayı
|| Jıftfı. Kaptan Paşa, B astardanın sevk ve idâ-
H resi tle meşgul olmaz, gem i «Aeis» unvanım
t taşıyan ^ekirdekdeiı denizci T ersanenin e n
I seçkin bir kaptanının idaresinde seyrederdi;
f deniz harbi içinde d e yapılm ası gereken ma*
oavrayı yine Reis idâre edendi.
36 o turak 72 ktirek o lan B aştardam n 504
nefer kürekçisi, 80 nefer d e m utahassıs ge­
mici vardı; azeb askeri yahud tersaneli de­
nilen bu seksen gemici içine nefer, zabıt,
reis butun m ü retteb at dahildi. B u seksen
denizcinin vazifesi, harb içinde ihanet yahud,
zincirle çakılı bulundukları kü rek oturakla*
rmdan boşanarak isyanları çok tehlikeli olan
kürekçi - forsaları d ik k atle nezâret altında
bulundurmak, gem inin seyri için gereken
şeyleri yapmak, dümencilik, puslactbk, h ari­
tacılık* iskandikilik ve yelkencilik hizm etle­
ri idi,
Çekdiri sınıfından olan b ü tü n gem iler
gibi Baştardamn m uharrik kuvveti h e r ne
kadar kürekçilerinin beden, bâzû kuvveti
ise de, bir kürekli gemi olarak B aştarda y el'
keti de kullanmak m ecburiyetinde idi, b atta
öylekl bası ahvalde, mesele sığ geçid su lar­
da, fırtınalarda, kürekçileri dinlendirm ede,
fnüaâid rüzgfirla sü ra t artırm ad a yelkene ke-
*in olarak m uhtaç idi; yelkenler için iki d i'
regl vardı,
Çekdiriler devrinde deniz cenkleri, b ir
müddet uzamdan top atışından sonra bordu
bordaya rampaya, v e gem iler üstünde kılıç
kılıca, boğaz boğaza cenge, yani bir kara
çengine çevrilirdi; bunun için, bütün kürekli
•kolilere ayrıca, «Cenkçi» adı altımda kara
®*ker| de bindirilirdı; Baştardam n C e n kç i sa­
yısı 216 nefer olarak tesbit edilmiş, bu au-
^U e Bastardada tersaneli, azeb askeri (B.:
^ e b ) , forsa ve cenkcl can sayısının tu tarı
kişiyi faulmuşdu.
Bastardanın başda ve bordaların-
^ Cem’an 25 parça topu vardı.
li/group/merakediyoriim
BASTARDA
Baştardamn boyu 70 olurdu, bazan da
72 argın tutulurdu. Kürekçi oturakları tek'
nenin ortasında en geniş sahayı işgal ederdi;
ortada, yuksekde baydan boya bir nöbetçi
köprüsü bulunur, burada gece gündüz m una*
sıb sayıda nöbetçi azebler d urur, ellerinde»
en dibdeki forsanın vücûduna uzun-
lukda birer kamçı, ve bellerinde dolu çifte
kubur - tabancalar bulunurdu; kürek çekme­
de ağır olan forsanın çıplak gövdesine kam­
çıyı tavururdu*, isyankâr b ir hareket ıw ito ^ ı
anda da, hiç tereddüd etm eden tafanc» kur­
şunu 2 e beyni dağıtılırdı; iki kenarda, kıs­
m en kürekçi oturaklarının üstünde iki güver­
te uzanırdı, b ir kısım cenkçilerle borda top­
la n orayaya yerleştirilirdi; bu orta kısım,
â d i sey ir esnâsında yakıcı güneşe veya yağ­
m u ra karşı, gerilen b ir ten te Ue örtülürdü.
K aptan Paşanın kam ara - köşkü geminin
kıç güvertesi üstünde idi, «çadır» denilirdi;
D em ir çubuklu b ir çatı üzerine kumaş topla­
n arak yapılır ve içi m ükellef b ir sarayın di­
vanhanesinden farksız olarak doşenirdi; ça­
d ırın yan, ark a ve önünde perdeler vardı, icâ­
bında toplanıp açılır, etraf seyredilirdi. Baş­
ta rd a çadırları azam et, şevket devrinde «erâ-
sere denilen, altın sırm a ve inci işlemeli ga­
ayet kıymetli ipekli kumaşdan yapılırdı; son*
ra kadifeye tahvil edildi, kırmızı ve yeşil ka­
difeden kolanlı yapüdı; bir m üddet sonra da
kırm ızı çuhada k arar kılındı.
K apdan P aşalar B aştarda da donanma ile
sefere çıkar iken (B.: Donanmayı Hümayun;
kapdan PiışaJ, yanına bu seçkin kemankeş
pehlivanlardan muhâfîz-fedâî olarak 10 ne­
fer gene alırdı; bu güzide delikanlılar, sefer
devâm ınca çadırda kendilerine ayrılan böl­
mede yatup k alk arlar ve kapdan Paşanın
sofrasında yemek yerler idi (B .: İskender
Pehlivan, Tozkoparan).
Baştardada kapdan Paçalık alâmeti, ön-
direğe çekilen bir flandra ile geminin kıçın­
da çadır üstüne konulan üç fener İdi> fenere
«fânus» da denilirdi, mâdeni kısmı altın kap*
lam a olan bu fenerler, çadırın üstüne yanla*
masına konmuşdu. ü ç fener o devirde bütün
donanmalarda büyük am irallik alâmeti idi.
bizden gayri bütün A vrupa donanmalarında
fenerler, çadır üstüne geminin boyu istikaa
metince konulmuştu.
■A g n u c i — aaw —
H ünkâr Bastardası, H tiniıâr G culai —■
Donanmada «Hünkâr Gemisi» denilen bir
Bastarda daha V irdi; yukarıda bahsede gel­
diğimiz geminin ayni idij farkı boyasında
idi; teknesi, kürekleri d irekleri yeşil idi;
mavi deniz üstünde görünüşü pek güzel­
di. H er deniz seferine çıkm azdı; b izi deniz
seterlerine kapdan Paşadan gayri ve onun
üstünde aelâhiyetle b ir deniz serd ârı tayin
edilir; o zaman kaptan Paşa yu k arıd a t&rlf
eylediğimiz Bastardaya, «Bastardai H iim â'
yun »a biner, serd ar da bu yeşil «H ünkâr
G em isitne binerdi.
Târihimiz boyunca gemi ile sefere giden
pâdişâh olm am ıştır; yalnız K anuni Sultan
Süleyman Rodos seferinde Istanbuldan kara
yolu ile M arm ans'a gitmiş, oradan, donanm a
ile İs tanb ııldan gelen yeşil h ü n k âr gem isine
binerek adaya geçmişdi; m uhteşem pâd işâ­
hın saltanatının ilk yıllarında bindiği bu ge­
minin adı, rengine uygun «ye§İI Melek» id i;
Rodos Adası fethedildikten sonra pâdişâhın
emri ile İstanbul'a getirilm edi, bir zafer h atı­
rası olarak Rodosda kaldı ve tersane gözle­
rinden birine çekilerek d ikkatle m uhafaza
olundu; bir buçuk asır k ad ar scn rs Rodasa
uğrayan büyük T ü rk m u h arriri ve seyyahı
İstanbullu U nkapanlı E vliya Çelebi «Yeşil
Melek s ı Rodos Tersanesinde gördüğünü ve
bu târihi geminin zam anındaki târâv etin i
muhafaza etmekde olduğunu yazıyor. B u es­
ki kayıddan sonra gemi hakkında b ir şey b il­
miyoruz.
H ünkâr Gemisini, H ü n k âr B astardasını,
padişahları İstanbul sularında dolaşdıran m
«Saltanat Kadırgası» denilen gem ilerle k a r ıs-
dırm am alıdır (B .: S altan at K adırgası).
BAŞ T U JU — On yedinci a sır o rta la ­
rında yaşamış, «sundür» ( T) denilen b ir saz­
d a hüner sahibi ve m uhakkak k i ay ak ta k ı­
mından b ir adam dır; bu sazı ta rif eden E v li­
y i Çelebinin aşağıdaki satırlarından B aştilki
nin Istanbulda yerleşm iş hammal ve irgad
makunlesi b ir k ürd olması d a m uhtem eldir:
«Sazendegâm eündür, on İki neferdir.
Bu s a t kûrdistanda İcad edilmiş İse d e mûcidi
n â malûmdur, çökür gibi b ir say d ır ki göğ­
sü içinde on dem ir teli vardır, k ürd m utrib-
lerine mabsuadur, Istanbulda sanatkârları
Beştilki, Bölüklü, Elisündürlü nâm mutrib»
İSTANBUL
ler, Deli Dum ara, Deli Tulan. Deli Gönül,
Ş ek er Bâli nâm sâzendelerdirv
BAŞ Ü ZEBİJfD E VERİ OLMAK *
H alk ağzı deyim ; h ürm et tâzim görmek;
ilim ve irfan sâhıbı, asla a lırlık vermem, hoş
sohbet meclis adam ları, yaşlı kimseler, g ü ­
zellikleri ile bulunduğu meclisleri ışjklaf*
d iran lar, seçkin san atkârlar, ve aslında baş
tâcı sevgililer şanında söylenir:
— R ahatsız etm ezsem P a z ar günü gelirim
— Baş üzerinde yeriniz üst&dım.,
*
S e n k im g e le sin m ccU sr b ir y e r nıl b u tao n aat
B&4 üzre yerin var
G ül g o n c e sisltl. kikşei d e a ta r s e n in d lr
G el C j « ü li r&nâ*
NHIn
B A ŞV EK İL C A DD ESİ — Şehremininin
D enizabdal m ah allesin d ed ir; Ahmed VeJik
P aşa Caddecî, V ezir caddesi, mevlevıhâne
kapusu caddesi ve G ünaydın sokağı ile teşkil
ettiği b ir beşyol ağzı ile M illet caddesi ara-
sın d a u zan ır; K ö p rü lü M ehm ed Paşa sokağı,
D enizabdal sokağı, H acam at sokağı ve Gas-
p ira lı İsm ail so k ağ ı ile k a v u şa k lsn vardır;
üç a ra b a genişliğinde a sfalt y oldur; iki ke­
n a rın d a b ire r k a tlı e v ceğ iîler, 3-4. katlı be­
to n a p a rtım a n la r, b â zı a rs a la rd a gece kondu­
la r k a rm a k a rış ık dizilm iştir; 2 bakkal, 2
b e rb e r, l kasab, 1 kahvehâne, 1 yorgancı, 1
k u n d u racı, 1 doğram acı, 1 nalband, X ben­
zinci ile k ü ç ü k b ir çarşı b o y u d u r (Ağustos
1960).
Hakkı Göktürk
BAŞVERM EK — H a lk ağzı deyim; nef­
sini b ir g&ye, fikir, b ü y ü k aşk uğrunda feda
etm ek,
H ş m « ire y im k ıtın g i d e n e
Gallb
U r dilbere verdim başı
Dedi banan emrii şaşı
Nc kirpik Mr «e de kaqt
Üç otuzu geçmiş r a a
Kast] d a m ben oynağı
Bana «erek kabir İm i
Ali Ç*miC
BAŞ VOLİ Umur yeri Dalyanı hu­
dudu içindeki yedi voli yerinden biridir: ba*
lık avı zam anlarında bu voli yerinde kanca*
baş ve iğnb kayıkları bulunursa ufak ığrıb
http://groups.google.
 CLOPOİSf
f- -it - 2507 —
vc manyat kayıkları ava gelemezler ( B .:
Utnar ye ri D alyanı; Balık, Balıkçılık. Balık­
çılar).
Bibi: Karakin vecıyan. Balık ve Bolıkcüıx.
BATAK — Tiirk lügat ında batılan yer,
çamurluk; m ecazen: olmayacak, sonu zarar.
,flas olan iş: usulsüz, yolsuz, kanunsuz, h i­
leli if; tûistımal; şeref, iffet ve namus k irle­
necek durum ; misâller:
__Pantaion paçasını sıvam ak kâfi değil,
avak bileğe k adar gömülüyor, sokak değil,
batak..
• O iş yürüm ez dostum, batak..
• Bir m üfeüiş ağzından:
__ Şaşırdım kaidım. şirketin h er işi ba-
tak...
• Bir b ar kızı çılgın genç âşıkina söyler:
.— Vaz geç evlenm e davasından, benimle
yuva k u rn a y ı hayalinden çıkar, ben bu ba­
tağın içinde güzelim, buranın çiçeğiyim, çe­
kip aldın mı, ne rengim kalır, ne kokum..
sana da bana d a yazık o lu r...
* n e o eski â d etlerce dü ğ ü n seyrine giderdi, Ka-
Çnl çapulla j-iltıarnJt
Gezer İdin alnın ak
Şimdi pek şıksın ama
Her tarafm btr baiak Ali Çamlç
BA TA K HAMAM LARDA Y A H VD İ BA
TAfıI — Bâzı İstanbul ham am ların d a, b il­
hassa m ûsevîlerin kesafet ile o tu rd u ğ u sem t­
lerdeki ham am larda, bin an ın iç kısm ında, fa ­
ka t asıl yıkanm a yerin d en ay rı, ekseriya ay ak
yollarının bulunduğu ko rid o ru n bitim inde
yapılan, ve halveti a n d ırır b ir bölm e içinde
bulunan havuzcuk - banyo (B .: B alat H am a­
mı).
B A TAKHANK R A T A & lL tN E L E H —
Zengin kim selerin, m eşreb ve zevklerine gö­
re, yollarına çıkardan m ahbub oğlanlar veyâ
mahböbe nigârlarla tu z a ğ a düşürülerek, gö­
türüldükleri v e orada tü rlü yollarla soyul-
dukdan sonra öldürüldükleri yerler, cinayet
yuvaları; İstanbul târih in e geçmiş en k o r­
kunç batakhane, onaltınct »sır sonlarında
Üçüncü Sultan M uradın gözdelerinden iken
haşarılıkları yüzünden saraydan çıkarılan
tftosa Halil Ağanın bizzat işlettiği Yenlka-
pudaki konağı olm uştur fB : Halil Ağa, F o r­
sa; Yenikapu Batakhanesi).
On vedinef asır sonlarında,. bir ksîyon
ı/group/meraked iyorum
BATAKHANE
levendi ile karısının işlettikleri b ir batak h a­
n e de K u u n p a şa d a keşfedilm işdir; 1867 y ı­
lında kalyon levondleri ulu o rta şekaavete
koyulm uş, Kasımpaşadan yu k a n boğaz köy*
lerlne v arınca evleri basarak yakaladıkları
k adınları, kızları, oğlancık ve delikanlıları
gerilerdeki sırtla ra kaldırm ışlar, oynatub eğ-
lendikden vo ıralarına geçdlkden sonra soy­
m uşlar vc am an verm eyüb öldürm üşlerdi,
bir kaç ay içinde bu şakiler eliyle $00 den
fazla kadın, kız ve oğlan katledildiği söyle­
n ir {B.: İbrahim . F ındıklılı K anlı]. Yakala­
nan Kasım paşa lı iki levend on dört kadın
ö ld ü rd ü k lerin i itira f etm işlerdi, ki b u n lar­
dan biri k arısı ile b e ra b er K asım paşadaki ev ­
lerim k u rb a n la rı olan k a d ın la n düşürdükleri
bir b atak h an e olarak kullanm ışlardı. Kadın
bâzı ırz ehli safdil fak at zengin hatunların
evlerine, o zam anın âdetincc ' ‘ta n rı miflâfiri"
diye g ire r, K asım paşada düğün var, gelin sey­
ri v a r diye biçâreyi kandırır, hatun» câriyesi
ile b e ra b er sü slen ir, m ücevherleri tak ın ır, yi­
sım paşada b atak h an eci k a rı Hevim şuradır,
girelim , din len elim d e düğün evine öyle v a­
ra lım ” der, h an ım ile câriyesini içeri sokar,
eve g ire r girm ez d e kocası ile ayakdaşı olan
levend k u rb a n la rın a a tılırla r, evvelâ ırzları­
n a g eçerler, sonra d a soyub esvap ve mücev»
h e rle rin i a lırla r v e b içâreleri b oğarlar, ce-
sed lerim de bağçede b ir y e re göm erlerdi. Ko­
casının itirafı ü zerin e b atakhaneci k a n da
yakalanm ış, bağçeye v e evin m u h telif köşe­
le rin e göm dükleri cesedler m eydana çıkarıl­
mış» b atak h an eci levend av re ti batakhânele*
rin ln kap u su n a asılarak , kocası ile cinâyct
o rtağ ı olan levend d e A îay K öşkü önünde
v e d e v rin padişahı D ördüncü S ultan Meh-
m edin gözü önünde boyunları v urularak
idam olunm uşlardı.
Bu gibi vak’a la r İstanbul halkının m u­
hayyilesinde B atak h an e m evzuunu o kadar
işletm işdir k i m illî k ütüphanem izin en eski
uzun hikâyelerinden birisi de B atakhane
ü zerine kalem e alınm ışdtr; "Tayyarzâde île
C evherli H anım (C evahirti H anım )” adını
taşıyan bu hikâyede batakhaneci çok yaşlı
ve zengin bir kibar fahişe olan C evherli H a­
nım, batakhanesi de B indirdlrek üstündeki
m eşhur Fazlipaşa S aray ıdır; bundan ötürü
 B A T A K A Y < E rc»IB «ndj — M 08 —
hikâye halk ağzında “Einbirdirek B atak h a­
nesi" diye de meşhurdur, Vak's Dördüncü
Sultan Murad zam anında geçer (B.: B inbir-
direk batakhanesi; Mehmed Ağa, Tayyarzâ-
de; Hüseyin Etendi, G üm rükçü).
Halk ağzında bir takım toy kişilerin, m i­
rasyedi delikanlıların türlü hilelerle soyul-
dukiarı kum arhanelere de ‘'B atakh an e’* de­
nilir ki bunlardan çoğunun dış görünüşü ek­
seriya bir kahvehâne o la g e lm e d ir; bu b a ta k ­
hanelerin külhanı argosunda karşılığı “ Biti*
rim yeri”d ir (B.: B itirim yeri).
BATANAY (E rd in ıe n d ) — Z am an ım ı­
zın pek üstün kıym etde ta n b u r v irtü ö zü ; 9
Nisan 1927 de Istan b u ld a Tepebaşında doğ-
du, şöhretli musiki bilgini H afız K em al Ba*
tanay ile üstad bir fıdî olan M üveddct H anı­
mın oğludur. Edebi b ir mahfil, b ir san a t oca­
ğı olan bir evde, E rcü m end B atan a y m üzik
kültürünü, anasından em diği s ü t ile b e ra b er
aldı.
Sadeddin Gökçepınar, 1950 yılın d a sa­
natk âr ile bîr m ü lâkaatını A kşam g azetesin­
de şöyle anlatıyor:
«Henüz 23 yaşımda (1950 de) olm asına
rağm en şöhretli m üzisyenler a ra sın d a k a tı­
lan E rcü m en t B atan sy 'ı K o n se rv a tu v a rd a
buldum.
Zayıfça uzun boylu» yüzü, çocuk yüzü
gibi masum bir ifade taşıy an bu genç (ve g ü ­
ze! adam ) san atk âr h a y atın ı şöyle an la ttı:
— 1927 de Istan b u ld a doğdum . B abam
tam b u ri K em al B atan ay ’dır. B ab am la a n n e ­
min musiki ile m eşguliyetleri dolayısile evi­
mizde dâimâ musiki âlem leri yapılırdı. Uç
dört yaşından itib aren a ra la rın a k atılm ağa
başladım. Saz çalan b ü y ü k leri ta k lit ederek
elime y a b ir süpürge veya oyuncak b ir kem an
alırmışım, babam a da sazım ı ako rt etm esi
için yalvarırmışım. Altı yaşında b u lu nduğum
sırada bende m usikiye karşı istid a t olduğunu
gören m erhum R au l Y ekta üstadım ız oğ lu ­
na yaptırdığı ufak b ir tam b u ru bana hediye
etti. O ufak tam burla zam anın türk ü lerin i
kulaktan k aparak çalmağa başladım. On y a ­
şma gelince büyük ta m b u r çaldım, öylesine
ki yaşım dan um ulm ayacak derecede ile rle ­
m iş durum da idim.
«Babam beni o sıralarda İstan b u l rad ­
yosu spikeri olan Mesut Cemil B eye götürüp
tS T A H B V L
takdim etti. Mesut Cemil Bey m erak ve isti­
dadım ı görerek m ütehassis oldu ve benimle
meşgul oîmağa başladı. Kendisinden altı ay
k ad ar ders aldım. A n k ara radyosunun açıl­
ması üzerine Mesul Cem il Bey A nkaraya gi,
dince üstadın feyzinden m ah ru m keldim.
İşte babam ın b ana gösterdiği şeyler istisna
edilirse, benim aldığım ta m b u r dersi m üd­
deti topu topu bu altı aydan ibarettir.
« B abam ın y ard ım ı ve bilhassa kendi
k en d im e çalışarak yetiştim . L isenin dokuzun­
cu sınıfında iken İsta n b u l K onservatuvarına
s ta jy e r olarak girdim (1944 d e) K abataş li­
sesini b itird ik te n v e askerliğim i yaptıktan
sonra te k ra r K o n se rv a tu v a ra döndüm, altı
sened ir K o n se rv a tu v a r icra hey etin d e çalışı­
y o ru m ; R ad y o d a çaldığım gibi dişarda da
çalışıyorum ».
S. G ö k çep ın arm m u h te lif sualleri arasın*
da g a rb m usik isi h a k k ın d a d a şu n ları söyle­
m iştir:
cÇok severim . B ilhassa tekniği karşısın­
d a h a y ra n k a lm a m a k e ld e n gelmez. İfâde
k u d re ti d e fev k alâd ed ir. G ece yattığım za­
m a n ra d y o d a b ü y ü k o rk e s tra la rı dinlemek
h o şu m a g id er. A n k a ra ra d y o su için Mesut
C em il B ey Ista n b u İd a n a y rılm asay dı bana
viyolonsel dersi d e verecek ti. En çok sevdi­
ğim b u g a rp sazını ç a la ra k o b ü y ü k âleme
g irm ek b u m u siki ile bizzat fırsa tın ı ü sta­
d ın A n k a ra y a g itm esi ile m a a lese f k aybet­
tim ».
E rc ü m e n d B atan ay , M esud C em ü’e İlk
g itd ik leri g ü n ü bize b iraz d a ta fsilâ t ile nak-
le tm iş tir:
«Ç ocukdum , b ir
ü stâd h u z u ru n a çı­
kacaktım , son d e re ­
cede h e y ec a n İçinde i
idim. M esud C em il
en k ü ç ü k h a re k etim i
kaçırm ıy o rd u , evvelâ
sazımı ak o rd ettim ,
H isârbuselik m a k a a -
m ın d a n b ir girizgâh
ile ta k s i m e b a ş la ­
dım» b ir k a ç m a k a a -
tn a g ir i p ç ı k tık t a n Ercüm cnd B atanay
s o n ra ayni m a k a m d a (Resim: Biılend
http://groups.google.co
 >-şjKL0PKDİ3İ_______________ _ 2209 —
i ^arar kıldım. Gözleri yaşaran Mesud Cerai!:-
Çocuğum, saza hâkimsin, sende istikbâ­
lim büyük bir sanatkârrnı görıiyorumî dedi.
Saçlarımı okşayan elini öptüm, ve o gün ta­
lebesi olmak lutfuna kavuştum. H aftada bir
gün giderdim, am a her gidişimde yeni bir
şey öğrenirdim, Mesud Cemilin m üm taz şah­
siyetinin bir cebhesi de büy ü k hoca olması­
dır».
H ak k ı G ö k tü rk
BATANAY (Hâfız K em al) — Seçkin
musikişinas ve hattat, 1894 de (R ûm i Şubat
.1309j Istanbulda Eskialipaşa Mahallesinde
doğdu, zam anın şöhretlerinden Hâfız m eh­
med Ziya Efendinin oğlu ve zam anımızın
şöhretlerinden T anbûrî E rcüm end B atanay'-
m babasıdır, İlk tahsilini Z eyrekde Sabi ha.
Sultan Mektebinde, orta tahsilini de F â tih
Rüşdlyesi ile Vefâ İdadisinde g ö rm ü ş tü r Pek
küçük yaşda iken babasının n ezâreti altında
Kur’an hıfzına başlamış ve ondört yaşında
hâfız olmuştur; yukarıda adı geçen m ek tep­
lerden gayri hususî o larak arabca ve Farsça
Öğrenmiş, cami derslerine de devam ederek
1914 de im tihan ile İstanbul D arülfünunun
İlahiyat Fakültesine g irm iştir; 1915 de Bi-
rinci Cihan H arbinde askere çağrıldı, yüksek
tahsili yarım kaldı; harb sûnu terhis edildi-
ğinde llâh iy at Fakültesini lağvedilmiş buldu,
bu suretle intisab ettiği ilm iye mesleğinde
yüksek tahsili y arım kaldı.
Eski arab asıllı h arflerle yazı sanatında
bir tâlîk h attatı olarak m eşhur olan Hâfız
Kemal Batanay, bu yazıyı ü n lü san atk âr Sul-
tanseUmlİ Hulusi Efendiden öğrenmişti, h a t­
tatlık icâzetnâmesini 1918 de aldı; ayrıca sü­
lüs, nesih ve rik'a yazılarım d a E rk ân ı H ar-
hiyei Umumiye baş h a tta tı Mehmed Efendi
He o devrin sülüs ve celî yazılarda üstad bili­
nen Hacı Ömer ve Hacı Kemal Efendilerden
meşketmişti.
Musikîye ise pek küçük yaşda, baba
evinde başlamışdı; babası Hâfız Mehmed
Efendi Klasik T ürk Musikisi üzerinde hem
geniş bilgi sahibi, hem de h e r sazı İyi çalan
bir icrâkâr idi, evinde bütün sazlar vardı;
sık musiki meclisleri k u ru lu rd u ' Hâfız
Kemal sekiz dokuz yaşında b ir sâbl iken
bu meclislerden ilk feyzini almağa başladı,
^ulakları en temiz nağmelerle doldu. Mev-
h^ ro ım /m e rakediyorum
BATANAY (Hifız K«malî
lcvihâneler dini musikimizin ocaklarıydı,
hepsi birer san at mahfili idi, Hafız Kemal
18-19 yadlarında iken bu tarikate girdi, ki o
zam anlar bir idadi talebesi idi. İlâhiler, saz
semailer, ağır besteler, âyinler, tevşikler
meşk e t t i ; bir de kıym etli hoca- mürşJd bul­
du* bu zât babasının en yakın arkadaşların­
d an Kasım paşada Küçijkpiyale Camii imamı
nam lı zahir Şeyh Cem al Efendi idi; genç
hâfız iie üç yıl meşgul oldu.
B irinci Cihan H arbinden sonra musiki
ustad larm d an R auf Y ektâ Beyle tanışdı, ve
onun öylesine sevgisini kazandı ki tam on-
altı sene talebesi oldu.
Bu y ü la r içinde tan b u ra m erak sardı,
bu sazm ustaların d an Ömer Beyden ders al­
dı; b u arad a ta n b û rî R efik Fersan Beyle
ta n b û rî K adı F u ad Efendiden de istifade et­
ti, N am lı h a tta t ve neyzen E m in Dededen
de bâzı âyin ler ve şâir dinî besteler meşk
etti, ve H am parstın notasını öğrendi; Zekâi
D edenin oğlu H âfız A hm ed Efendi ile Dr.
S uphi Ezgi, bestek âr A hm ed A vni Beyden
de istifâde etti. M esud Cemil Tel ile tanışm a­
sı m usiki ilm indeki görüş ufkunu genişletti.
H afız Kemal B atanay «tlim beşikdert
mezara k a d ar aran ır, istenir* sözünü has m a­
n ada kıym etlendirm iş, benimsemişdi, musi­
kideki bilgisi kendisinde hocalık yapması Ue
k a t k a t kâfi idi, başda sevgili oğlu Ercüm end
B atanay, pek çok talebe yetiştirdi.
B estekâr olarak otuzdan fazla eser sahi­
bidir, hiç birisi basıîmam ışdır, b ü tü n şark
sanatk ârların d a olduğu gibi mânâsız tevâzûu
bu k ıym etli eserleri unutu lm ay a m ahkum
kılm ışdır; talebelerine geçdikleri şunlardır:
1 — Sevdi gönlüm
sen gibi nâzik teni,
3Ûzinâk şarkı, 1928;
2 — Dembedem a rt'
m akda alâmım be­
nim, ferahfeza cur-
iuna şarkij 1928; 3—
Bir dudak bükdün
devirdin bâdei gülgû
numu, eviç şarkı,
1928; 4 — Şâd iken
Sşikı pür gam gibi H ılfa KrruıU B a ta n a y
d ilh u n o ld u n , b e y â ti- iB cs in i: B iılm d geren)
 — 221U —
BAT A flV A SOKAĞI
H/ıfız Krm.il lUlAnar'ın hlv yansı
■ruban ^arkı, 1&2S;5 — Eşkı çeşmim gibi câ*
Ban bu gece oldu revan, şehnaz sengin semâi,
1928; 6 — Gülüm, reftân n ı göster salın da
bağı gülşende, sabâ m urabba beste, 1935', 7 ^
Enginleri yok eder nurlu yallar açarız, 36.
Alay Marşı, 1039; S — Hastai aşkım gözüm
rûşen değil, şehnaz farkı. 1943; 9 —* G örür
hâli perişanım niçin itmez beni dilşad, sui*
iâni tegâh m urabba beste, 1944; 10 — Neden
ârailirru kırdın bırakdm nâtüvart gönlüm,
hüzzam murabba beste, 1944; İ l —- B irlikde
getir bezme yine nây ü rebâbı, kürdüihicaz-
kar yörük semâi, 1944: 12 — N e hâcet sor­
mağa canım cemali rûyini benden, hüzzam
şarkı, 1944; 13 — Benzemez başka güzel göz­
le r e şahane gözün, hicaz devri kebir şarkı,
1847; 14 —• Bağlandı gönül sen gibi yektâyi
zamana, nihavend şarkı, 1947; 15 — tçdim
o güzel gözlerinin sunduğu meyden, suzidil
şarkı. 1047; lfl — Yâriö bana h e r nağm e»,
şedaraban şarkı, 1947; 17 — Sevdayı teren­
nüm edecek bestemgâr.m, bestenîgâr şarkı,
1947; 18 — Yâr cimden y lrelen d i y&reli gön­
lüm benim, sabâ devri hindi şarkı, 1947;
— B ir gül g»bi saçlarına ben d olabil&em,
nihavend şarkı, 1948; 20 — Baş donduruyor
rühu aaran cilveli danam, rasl yörük semâ t,
1946; 21 — Geçdigİrn dikenli aşk yollarında,
gülizar sofiyan türkü, 1948; 22 — Ey Jıüsnİ
semâvl Seni ben az mı »everdim, ytirük sem ai:
23 — Dem olur hayâlin gitmez gözümden,
şedaraban şarkı, 1941; 24 — Derdim nice bir
t*ÎANa»L
sinede pinhan ederim ben, beyâti çarkı;
25 — Cezbenâk etmez iken bir mâh peyker
gönlüm ü, hüseyni şprkı, 1928; 26 — Beylti-
arab an peşrevi, 1934; 27 — Segah sazsemâ*
isi, 1928; 28 — Sûzidil sazsemÂisi.
Büyük biyograf m erhum M ahmud Kemal
İnal «Son H a tta tla r» adlı eserinde şunları
yazıyor: «K ur'anı azimuşşânı pek lâtif tilâ­
v e t edenlerden v e şark ıları d a hoş sedâ ve
eda ile okuyanlardandır. Pek çok şakirdi var*
dır. T icaret id aresi m em urlarm dandır. H ak­
k ın inâyeti ile y ıllard an k en haftada bir gece
fakirhânernizde toplanmamda olan musiki
m eclisine en değerli üstad l arla berâber Ke­
m al B ey de devam ederdi. R uh nevaz âlem ­
le r olurdu, hâlâ oluyor. O hengâm ede beste­
lenm ek üzre benden b ir kaç güfte istemişti,
yazzsışdun. D ilrübâ su retd e bestelediği şar­
kılardan biridir*.
$âd İken âşıktü p ü r gam gibi dllbun olda»
Sen d* kendin *ibl bir Afete meftnn oldun
Ibtilâ aletini şimdi ocdir a h lam a
S«n de kendin ftbl bir Alet? meftun oldun
H & kkı G ök(t»rk
BATARYA SOKALI — (Jalalanın Kılıc-
alipaşa m a h a llin d e d ir ; D efterdar Yokuşu
ile Tüfekçi Salih sokağı arasında ussm r. K a­
macı ustası sokağı ile b ir kavuşağî vardır.
D efterdar Yokuşu başından yüründüğüne
göre, iki araba geçecek genişlıkde ve paket
taşı döşelidir; sağ koldaki K amacı ustası so­
kağı kavuşanına kadar dik yokuş olup, hu
httpv/groups.google.
 — » il —
» la bir kav» çizerek düzlük olur ;
«jj «olla evleri» kapu num araları 2-18 ve
arasındadır; binalar 3-5 katlı k ig irb e -
w apjftinl«ü*rdır (Afluilos 1960).
Oakfct G ö k tü rk
BATİ b o r a l a j u . b a t i k a r a y k l ,
^ 1X1 LOPOS — Batıdan kopub gelen bora-
l u İstanbul limanı ve suları kayıkçı, balıkçı,
gefl0ci ve kaptanları tarafından dâima endi-
p de karşılanır; havada bora alâmetleri be
î zaçsan dikkatsiz ve gafletle sandal,
kıyık teneezüh motoru, gırgır, salapurya,
römorkör gibi küçük teknelerle açıkde bulu-
jıulur ise batma» dolayı ile ölüm tehlikesi ile
karşılaşılır; batı bocaları, hele ani kopanları
limanda, Haliçdc, Marmarada çok can yemiş*
tir,
Batı boralan batı - kuzeyden esen «Batı
karayel*, ve batı - güneyden eaen «Batı lo­
t o * adı ile iki şiddetli rüzgârdır.
Balı Earayel — H er mevsimde a ra sıra
eser, barometre 29,89 i gösterir; yazın.
Rumeli yakasından beyaz bulutların h a la y a
döne döne yükselmesi b ir b atı karayel fırtv
nnınm kopacağına güvenilir alâm ettir; çok
dikkatli, basiretli bulunmak lazımdır, Kışın
ise bir âfet halini atabilir, gün ortasında or»
lalığın zifiri karanlığa büründüğü görülmüş*
tır. Bilhassa kışın sağmakla beraber gelir;
Vann da sağmakla geldiğinde, İstanbul, gök
gürlemeleri, şimşekler, yıldırım larla pek
dehşetli anlar yaşar; m lnârelerin külahları,
kubbelerin kurşunları, damlardan kirem itler
kopup uçar, koca koca ağaçlar devrilir. Ha­
liç, linun ali ak bullak olur; deniz bakımın­
dan bUyük tesirini Adalar açıklarında v e Ya­
lova sahillerinde yapar; fırtına başlar iken
bütün kayıkları, sandalları karaya çekmek
lâzımdır.
Batı Lodos — Semâ dâlmâ bulutlu­
dur, barometro 29,65'i gösterir; bilhassa b«*
fak semâlı bir gecenin sabahında ziyâde çiy
dü|taü$ olduğu görülürse, şiddetli bir batı
lodosun esmesini beklemelidir. Batı lodos
*atmalarında Marmara, bütün Rumeli sahi-
Kabataş Ortakay. Selimiye, Kadıköy kör­
fezi, Moda, ve Bostancı sahillerini
â d e tle döver; çok şiddetli b ir batı lodos
tatınasoda Marmara'nın Haydarpaşa men-
^refclni aşan büyük dalgalarının mendirek
T^roup/merakediyorum
BATMAK
idinde demirli 15 adad motorlu takayı yarun
aaat içinde batırdığı görülmüştür, 0 u furtına
Şiddetle hukür» «ürer iken Uman vapurları
K a d a k ü y ü n e vc Adalara sefer yapamazlar
(B.; K a r a y e l; Lodos).
BATI CADBöH — Şişlinin Paşa mahal*
lesi yollarındandır, Yay meydanı caddesi ile
Ferâhl sokağı arasında uzanır, kİ Fsrftht so­
kağı, Batı caddesi ile ayni istlkaamelde, cad­
denin ad değiştirmiş devim idir; Yay mey da*
nı caddesi başından yüründüğüne göre, sağ
kolda Civelek sokağı, kahramanbey sokağı ve
Adsız nefer sokağı ile kavuşaklan vardır.
Paşa Mahallesi, büyük şehrin bu tarafla­
rının tam kenar mahallesidir, Batı caddesine
paralel usanan Darülaceze yolunun ötesi kır­
lıktır. ik i araba geçebilecek genişlikte olan
Batı caddesi paket taşı döşeli olup evleri 1-2
katlı, kâgir veya ahşab, büyük kısmı dışından
teneke kaplı d a r gelirli aile meskenleridir.
1980 Ağustosunda bu sokağı dolaşdığımı*
sırada yapıimakda olduğunu gördüğümüz
bir kaç şeddadi beton binalım bu sokağın İc»
tim aî hüviyetini değtşdİreceğe benzer. Yay
meydanı caddesi başından Civelek sokağı ka-
vıışağına kadar Batı caddesinin sağ yanıcı
Havagazı Fabrikasının arw d uvan kaplar
(Ağustos 1960).
Bakkı ÛSttürk
RATMAK — Türk lügatında, toprağın,
çamurun, suyun dibine gitmek, gark olmak;
güneşin ve ayın batı ufku ardında gözden
kayboluşu, gurûb etm ek; sivri bir şeyin vü­
cûda girmesi, saplanm ası Mecâzen iflâs et­
mek, m al kaybetmek, ahlâken bozulmak, $6k*
mekr nam ve nişanı kalmamak yerinde kul­
lanılır; İBtanbulun bu kökden pek çok deyim
vardır;
Ana baba hayırsız evlâda inkisâr eder­
ken: «Adın batsın İnşallah!,.* der.
Hoşlanılmayan kimseler hakkında; <Rüj
hum b ir türlü ısınamadı, herifin her sözü, har
hareketi batıyor!» denilir.
Kıskanmak, çekememek yolunda; «Nasıl
muhit, ne garib İnsanlar, şaşırdım kaldım,
sırtıma çul geçirsem göle batıyor!*.
Nasihat yollu, ahlâken kirlenme manâ­
sında; cO rezil herifle diişûb kalkma evlâdım,
b a tın r seni, İnsan yüzüne bakamazsm!».
Sonsuz hicab duygusu; b ir lisede Öğren-
 6ATPA2AAJ - 22 ıa — İSTAMBUL

çiler arasında yapılmış anket cevabLarından: kaldırılmış!, kapatılm ış m ânâlarında kullanı­

«Bu yaz» yaluı Ayak, B ninönünde gazete sa­ lır; m isâller;
lıyordum, â z gördünüz, yerin dibine battun Resmî dâirelerde ve hususî müesseseler-
sanki..». de hükm ü kalm am ış evraka «Battal evrak»
Bu kökün müleaddisi «Batırmak»; y u ­ denilir (R-: B attal Torbası).
karıdaki manâların müteaddi şekillerinden * «Battalına batm ak», resmi dâirelerde
başka a jır sûretde adam çekindirme, hakaa- kâtlb ağzı b ir deyim dir. Kalemlerde battal
ret. şeref ve haysiyet kirletm e: e v ra k vesika olarak saklanır (B.: Battal
__Y eter a rtık be. amma batırdın adam* B an d ığ ı); lüzum karşısında höccet, vesika
caftzı... olarak b a tta l ev rak a m üracaat etm e demek-
B ir akademik toplantıda: tir.
__H ayır üstâd, gençliği batırm ağa h ak ­ * «B attal çakm ak», resm i dâirelerde kâ-
kınız yok, onların bütün h atâları, tâlim ve tib ağzı deyim dir! evraka battal edilme tşâ-
terbiyelerinden mes’ul olan bizim neslin gü­ re lin i koym ak.
nahıdır... * «K apatm a» m anâsında yalnız yol, ka­
BATPAZARI — B ayat P azarın d an boz­ pu, pencere» k u y u h aklarında kullanılır;
ma, eski eşyanın alınıp satıldığı çarşılar* pa­ — M aslakda yeni yol açılınca* eskisi bat­
zarlar, halk ağzında «Bitpazarı» d e n ilir (E .: ta l oldu.
B atpazarı; B itpazarı). B îr okul m ü d ü rü yardım cıları ile ko­
BATPAZARI SOKAÖI _ Ü sküdarda nuştu*:
Çarşıboyu sokaklarındandı; lö & l' B elediye — A rk a k ap u y u b a tta l etmedikçe firar
Şehir Rehberinde H âkim iyeti M illiye C adde­ v ak ’a la rtn m ö n üne geçenleyiz!..
si iie Balaban caddesi arasın d a ik i dirsekli Bir çocuk kuyuya düşüb boğulur:
bir sokak olarak gösterilm iştir. Ü sküdar iske­ — K açıncı k aza y â h û î. bu kuyuyu zabıta
lesi meydanının etrafı açılırken m eydana ka­
jıiçta b a tta l etm ez!..
tıldı, ve Yeni Vâlİde Camii d e bu suretle Sen hercâ! nevcivan
meydana çıkmış oldu, Bende kırçıl topsakal
Bu sokakda küçük köhne dükkânlarda Talin ayak baş açık
kullanılmış elbise ve ayakkabı satıcıları, h ır ­ Küf olmaz aşık abdal
davatçılar, harcı âlem zücâcî eşya satıcısı es* Buldun akran oynadı
nzî yerleşmişti, b ir de eski han vardı ki Ba< Ş a rt öküz olda battal
laban İskelesi civarının m eşh u r b e k âr h an ­ Ati çantlç
larından kalmış tek binâ idi (1960)
Hakkı Göktürk BATTA L AGA (H am lacı başı Ahmed)
BATTAL — Kelime dilim ize arâbcadan — İkinci Sultan A bdülham id’in saltanat k i1
allfiRuşdır, asıl mânâsı: gaayet büyük, iriya- yıgı reisliğini yapm ış
n , büyük boy, iri y an , büyük boy, iri kıyım, ve bu h ü k üm darın
kocaman dem ekdir; «B attal Gazi», m üslü- kesin güvenini ka­
raanlann ilk Anadolu fütûftatuıdakı m eşhur zanm ış bir kayıkçı­
kahram anın, âdem ejderhâsı» dev yapılı b ir d ır; nereli olduğu,
cengâver olarak tahayyül edilm ek gerekir. saray ham lacılığına
Bu kelimeyi günlük sohbet dilim izde n e zam an ve kaç y a ­
asıl m ânası İle yalnız eşya üzerinde k u llan ı­ şında intİBab ettiği,
yor: B attal ta h ta {Büyük boy ta h ta ). B attal ve ham lacıbaşüıga
kâğıt (BUyük boy kâğıt). V aktiyle İstanbul- nasıl yükseldiği tes-
da yapılan kâğıtların adı* «İstanbul tabağı», b it edilem edi; 1898
o kâgıdlarm en büyük boyunun adı d a «Bat­ de A lm anya İm p ara­
ta l İstanbul* idi. toru İkinci V/ilhelm'-
B attal günlük sohbet dilimizde hüküm ­ in Istan b u lu ikinci Batt®| Afra
süz, kıym etden düşürülmüş, kullanılm adan siyâretinde» saltanat (R ^ m : Büfemi Şrr*ıt>

http://groups.google.coi
) -J fıPEDlSl
' p j) î/u ijaşmctlı misafjrin hizmetine ve-
35 40 >•& ara&mda b ir erkek gıı» ]ıy -
mn h e n yüzünün temizlik ve güzeli ık cûu-
bet. hem dc o tv iru harekâtı ile Impuralu-
^ p«k boşuna f it m iş h attâ b ir Eyyubaul-
tan ziyareti seferinde terccm anı vâsıtası ile
Ifiyjat jııiab ederek ta ltif etm iş; «HaşmeUf
biraderim pâdişâhınız bana sizden bahsetti,
sizi tebrik ederim, İstanbul sularında dolan­
dığımı hatırlarken sizin yüzünüzü de u n u t­
mayacağım» dem iştir ve H am lacıbaşı B attal
Aiımed Ağaya bir dem ir salib nişanı vermiş-
ur. HayaJJ hakkında başka b ir kavde ra s tla ­
namadı,
BıbL; Devrin gajeiolorl.
B.UTALtfAZİ SO K A til — F atihin Ka-
raglimrük nahiyesinde Hasanhalife, Hoca
üvey s ve Muhtessbiakender m ahallesen için­
den geçen uzun bir sokakdır, M uhtesibıaken-
der mahallesinde Keçeciler caddesi iJe H a­
şan halife mahallesinde M utem et sokağı
araaında uzanır.
Keçeciler caddesi üzerindeki başı, T ü rk
yapı sanatının şah eserlerinden SuJtan Selim
Medresesinin tam karşısına d ü şer; b u n o k ta­
dan yüründüğüne göre (193? B elediye Şehir
Rehberinin 6 ve 7 num aralı p a fta la rı), A k-
^«nseddin caddesi ile dört yol ağzı yap arak
kesişir ve H oeaüveys m ahallesine g ire r, bu
mahalle İçindeki K o rk u tata o. K aram uk ve
Hocaefendi sokakları ile d ö rt yol ağızları
kenşjr; Hocaüveys ve H asanhâlîfe m ahalleri
ansında sınır olan Akdeniz caddesini de b ir
dört yol ağzı ile aşdıkdan sonra M ûtem et so­
kağında sona erer.
tki araba genişliğinde b îr asfalt y oldur;
özerindeki evlerin a p a rtm a n la rın hepsi, 2-4
katlı yeni beton b in alard ır; araların d a boş
a rs la r da görülür; kapu n u m a ra la n 2-120 ve
1*123 arasındadır; bu satırların yakıldığı st-
^ d a birkaç yeni binâ d a inşâ hâlinde idi.
B&Hpaşa Camiinin yan avlu duvarı da bu bo-
fcafc üzerindedir. B ir elbise temizleyicisi, b ir
*s°l*cı1 bir kunduracı, iki terzi, b ir manav,
kaynakçı dükkânı bir de doktor m uaye­
nehanesi vardır «Ağustos 1960).
Bakla Gökl-urk
BATTAL İSTANBUL — Vaktiyle îslan-
kulria yapılan ve «İstanbul Tabağı* denilen
fc ty d lttn an büyük boyunun adı (B-; K i-
û/group/merakediyorum
ÎÎ1 3
ğıd; laUnbvl Tabağı; Banal).
«U TTA I. M K D Ifil. ftATTAl. TORBA­
MI - - Devlet dâirelerinde «dojya»iar kulla­
nılm adan ttnce ev rak torbalar içinde muhafa­
za edilirdi; evrak to rb alan Birinci C ihan
harbine k ad ar devam e tm iştir; kalemlerde
de, dosya dolabları yerine torbaların konu­
lu p kiiidlendiğl sandıklar vardı. Devlet dai­
relerinden evrak tandık ve torbalarının ke­
sin olarak kalkm ası ve yarlerini evrak âoiab~
la n ile dosyalarının almanı Cum huriyet dev­
rindedir.
Bir kalem de h a r ayın işleri için b ir evrak
torbası kullanılır, üzerine o ayın adı ile yılı
yazılırdı.
D âirelerde hükm ü kolmayan evrak atı­
lıp, yakılıp yok edilmez, istikbalde bir ve*
sika olacağı düşünülerek «B attal Torbası»
denilen to rb alarla B attal Sandıklarında sak­
lanırdı. Bugün zengin arşivlerim iz bu battal
to rb a la n v e sandıkları içinden çıkmış evrak
ile vUcud b u lm u ştu r (E .: A rşiv),
D ilimizde, büyü k lü k taslayan, kibir ve
azam et sahibi b ir adam ın gizli kalm ış kü­
ç ü k lü k lerin i ; bayağılıklarını, geçm işindeki
u tanç verici h a lle rin i bilm ek iddiası ile «Ben
cem âziyel evvelini bilirim L» diye bir deyim
v a rd ır; bilhassa yakın geçm işin cem iyet ha­
y atın ı, çok İyi bilen kıym etli âlim Mehmed
Zeki P a k a b n b u deyim in doğuşunu kalem*
terdeki bu eski b attal to rb alarına bağlıyor
ve çöylece a n latıy o r:
* K üçük b ir m em u r cem âziyctevvel aym a
aid to rbadan kendisine göm lek yapar, ark a ­
daşlarından biri de, (H er halde ham am da so­
y u n u r iken olacak) göm lekdeki yazıyı oku-
yub sırra agâh olur, fakat yözlem ez; zaman
İle evrak torbasından gömlek yapan yükse­
lir, kendisine b ir k ibir v e azanr.-'t gelir, be­
rik i de onun bu hâlini gördükçe torbadan
gömleğini h atırlay u p g ü ler ve yeri geldikçe:
«canım., ben onun oemâziyelevvelîni bili­
rim i..» der, bu deyim d e bdylece sohbet dili*
m İzde yerleşip kalır».
B ib i: m . Z, P a k a Un. Osmanlı T a rih D eyim ­
le ri ve T e rtm ftri.
BATTI STA (G a la ia lı) — Onsekizinci
acırda G alata ltaJyanlarından ve Venedik El­
çiliği tercüm anı; 1715 Türk-V enedik harbi
başlayınca kadim âdete u y ularak balyos U t
 !î .‘. 7 r_ :;iA nıro*i
beraber YedikuJeye habs*dtidi, fakat bir
müddet sonra» tebaası bulunduğu Türkiye
âftyhine V* tercümanlık hizmetinde bulu n­
duğu Venedik Cuhmuriyeti hesabına casus­
luk yapdlgı gösteren vesikalar eldo edîtdt, o
sırada Aforada bulunan serdar ve sadırazam
Şohtd Ali Paşamn Istan buldaki sadaret kay-
makamına gönderdiği emir ve talim at ü zeri­
ne ayni ydın EyJûJ avmda, kİ hicri 1157 yılı
Ramazanına rastlar, zindandan çıkarılarak
sırtına tercümanlık esvabı giydirildikden
sonra Parmakkapuda asılarak idam oiundu.
B 5 b l : Ra?id T a r i h i .
BA TI (Bahimc) — Ü nlü kadın doktor
vb Operatör, Cağaloglu civânnda P ark Has-
tahânesinin kurucusu ve sah ib i; 1914 de İs-
tanbuJda doğdu, babası P.TVT. m em u rların ­
dan MalatyalI Mehmed A rif B eydir kİ aile
hatıralarına göre Seyyid B attal Gazı torun-
Jarmdatıdır; annesi Sıdıka Harum da RJzek*
nin bir eşraf kışıdır; Rahim e Batu o rta ta h si­
lini Istanbulda Kandilli ve Erenköy Kız lise­
lerinde yatılı olarak yapdı ve liseden pek iyi
derecede mezun oldu, devlet hesabına A vru-
pada tabiiye veya riyaziye ta h sili iç in rtajn-
zed seçilmiş iken doktor o lm ağa k a ra r v e rd i­
ği için İstanbul Ü niversitesinin T ıb F a k ü l­
tesine girdi ve 1936 da b u facüKederı diplom a
a ld t
İhtisas tahsilinde d ü n y aca şöhret olub o
zam anlar İstanbul Ü niversitesinde görevi:
Prof. Nissenin yanınd* çalışdf; O rd. P ro f. K e­
mal AUty, O rd. Prof. K. İsm ail G ü rkan, O rd.
Prof. Ş. Hakkı Erer,
Ord, Prof. U. Ziya
K onuraîp’ın klinik)-
lerine muvaffakiyet*
ti im tihan verecek
operat&r olduj &kaj
binde Cağaloğlu Sağ­
lık yurduna girerek
bu miiessesenin ida­
resini üzerine aldı,
sonra baş operatörlük
ile Esnaf Hastah&rıe-
lerine getjdi; sonra
Şişli Çocuk Hastatıâ-
nesi Oper&tiiHi, Ha* Dr. RaHlnır Batu
Seki Hastahânesi Ope- ("Resini s BUlend Stren)
http://groups.google.cQD
İ6ÎANBUİ
ra loru oldu; ideali şahsen hususi bir hft»-
tahâne açmaktı, lö52 de Park Hastahâne-
sini in$â el lirdi ve bu müessese ertesi yıl la-
mafııniızm en m ütekâm il Cihazlarıyla ve kon­
forlu mücehhez olarak amme hitmotine açıl­
dı.
O peratör Ruhime B otunun aşağıdaki
gözleri bu şehir kütüğünde tersbit edilmeğe
değ er: «Bence, bize bö$ vuran hastaya evve­
lâ yapılm ası gereken cerrahi müdahale var­
dır, h astahâne ücreti ve am eliyat Ücreti son­
ra düşünülecek şeydir; hastamızı mâli im»
kansızlığı bizi vazifem izden alıkoyması, fakat
esefle beyan ederim ki bazı hastalarımız be­
ni ald atm ay a tenezaül etm işlerdir, hastabi-
nem de geçim d arlığından hızlananların bilâ­
h a re çok zengin kim seler olduğunu öfrren-
m igim dir; P a rk H astâhânesi gariblere karjı
kucağını b ir d evlet müessesesi gibi açnuf
iken beni aldatm ak, şefkati düşündüren his*
set b ir cem iyet için hazindir; fakat idealist,
bedbin olmaz, yalım dan şaşma?.
-rHaütabânem 700 m etre kare bir arsa
ü zerin e y a p tırılm ıştır, istikbalde 250 yataklı
o lacak d u ru m d a d ır; O rd. Prof, muteveffâ Dr.
F r a n k ’ın T ü rk iy ed e ilk A vrupai hususi iıas-
ta h â n e sözleriyle ta ltif e ttiği bu müesseseyi.
çocuğum olm adığı için feyz aldığım Tıb Fa­
k ü ltesin e b ırak m ak düşüncesindeyim».
O p e ra tö r H ahim e Batu m eslekî faaliye­
tin in dışında ed eb iy at v e güzel sanatlar ile
m eşg u ld ü r; k ır gezileri en büyük zevk kay­
n a ğ ıd ır; b u h a l tercem esi yazılır iken: «Çı­
n a r ağacını p ek severim , dem iştir, hem göl­
gesinde o tu rm asın ı h em de uzaktan temaşa­
sın ı azam et v e v ek aar tim sâlidir, oğlum ol­
saydı ad ın ı hfç düşünm eden çınar koyardım *.
E, B atu, hiç tereddütsüz, Türk kadınlığı­
n ın yii? a k ı b ir sim adır.
HnJtkı Göktürk
BAYAK (lly as B ahar) — İkinci Meşru­
tiyet devri ile C um huriyet devrinin ilk yi*1
mi yılı içinde T ürkiyenin tefekkür ve bilgi
kanalı olan A nkara (BabIâli) caddesinin en
büyük kilabcı - tabii (ed itö rü ); «Kanaat kita­
be vinin kurucusu aslı, en kuvvetli hüviyeti
ile Türk Musevisidir, İSBÖ de Fatlhde Sal-
m aîom ruk’da doğdu, babası BalatJı Yako
adında çok mutevâzı gelirli esnal tabakasın*
d an b ir kimpe id i; okum aya pek hevesli olan
 . ıPEDtsl
— *215 -
ilvı önctf A ly an s iz ra c lit m ektebine
v*rmif fakat, ailesi e fra d ı k alab alık olduğu
-çul. geçimine y a rd ım e tm e » ıçm onu roek*
lepden alıp İş h a y atın a a tm a k zo runda kal*
inçti; flyaa Henüz 14-15 y aşın d a iken Babıâli
caddesinde D anişçefaka k ü tûplıaneainc 41960
da A nkara caddesinde V âhid A g ar k itab esi­
nin bulunduğu d ü k k â n ı) çırak» e l u lağ ı ola*
rak girdi (1894*1895). K itab cılık işini pek
jtısa sam anda k a v ra y arak 1898 d e h en ü z 1£
yaşında iken ay n i cad d ed e ken d i a d ın a «ka­
naat kütübhânesİM ii k u rd u ; b u m ü sta k il işi­
ne de. Sahaflar Ç arşısından to p lad ığ ı kitab-
ian salm akla başladı. 1909 d a n so n ra d a ta ­
bii ve nâşîrliğe başladı. 19-20 y a şla rın d a bjy
genç adamdı, fa k a l iş p ro g ram ım çok ciddi
olarak çizm işdi: 1 — M illi k ü tü b h ân eraizd e
yer alacak ciddi e s e rle r b a sa c ak tı: 2 — S a ­
lâhiyeti ilm iye v e ed eb îy ey e sâh ib kalem le­
rin lâbiî olacaktı; 3 — T e lif h a k la rın ın k u d -
âyetine h ü rm e tk a r o la c ak tı; 4 — T ab ı1 v e
neşredeceği e se rle r m a srafla rın ı s ü r'a tle çı*
kurmayacaktı, fa k a t işp o rta la ra d a düşm e-
veeektı, ağır satılocak, d âim â a ra n ac a k v e sa­
tılacak, deposundaki m alı a ltın kıy m etin d e
duracaktı; 5 — Basacağı k ita b ın icâb e ttir-
diği masrafdan çekinm eyecekti.
Ba program ından ölünceye k a d ar in h i­
raf etmedi: CiddS târih î külliyat, klasik ve
muasır Tiirk ed ebiyatı m etinleri, ansikinpe-
dlk külliyat. coğrafyalar* atlaslar. Büyük du­
var haritaları, lu g atlar k a n aa t kütübh&nesim
k ıu bir zaman içinde T ü rk basın âlem inin
et* ön sallarına geçiriverdi (B*: K an aat ki-
tabevi).
îtyas B ayar’ın ilk basdıgı kitab Ali He-
Şöd Beyin “Târihi
Siyasrsi, son basdjğı
kitab da AbdüVhak
Hamlelin ,lTezerӔ
dir.
i 915 de Sünbül
Haıjun adında bir
muftevi kıstı İle ev-
letıdi ve bu hanini'
dan Yükub ve Arslan
adında iki ofclu oldu.
IB.: Bayar, Y âkubJ,
1042 de 450,000 v ar- (R»tmî b UIcihI Ş«**n)
ı ^aroup/merakediyorum
BAYAI* rYrtıub)
lık vergisi ödem ekle m ükellef tu lıilm jsı.
T ü rk m aarifine ve irfanına büyük hizm etler­
d e bulunm uş bu seçkin iş adam ını çok sars-
d ı; nakdi bu yüksek rakam ı dolduram adığı
için deposundaki değerli kitab ların ı kıyme-
tin in çok dûnunda tasfiye ederek nakde tah­
vile ve vergi borcunu ödem eye ç alışd ı Tees­
sürü o k ad ar d e rin oldu k i 1945 de bir kaVb
»ektesi ile vefat e tti. A rnavutköyu mczarlı*
gına defnedildi.
K âzım N âm l D uru «Bütün Türkiye*
m ecm uasının 1051 N isan ayı nüshasında bu
bü yü k ad am h akkında yazdığı b ir makaleetk*
d e : «Eğer, b ü tü n çalışm alarının aluı te ri o lan
V arlık V ergisi oj>u ezm em iş olsaydı, k ütü p­
h an esi şim d i d ah a yüzlercç, belki de orijinal
e se rle rle dolacaktı. B u felâk et onu yıktı Bu
yetişm »yorm uş gibi Ç ankırıda fahiş fıatla sa­
tıld ığ ı iddia olun an b ir k ita p yüzünden, Millî
d ı; sonunda b e ra e t e tti am a, günlerce haksız
y e re lıa p îs y a ttı. B asıp yaym ağa başladığı
A n k a ra kütü p hanesi, Yeni kütüphane. Milli
k ü tü p h a n e serileri, ne yazık ki, yayınlarım
ile riy e götürem edi.
K oru n m a M ahkem esince tevkifhaneye tıkıl-
« İJyas B ahar, k itapçılık etm ek isüyen
b ü tü n vatan d aşlara kıym etli bir ö rn ek tir;
kendisi öldü, fak at çocukları onun eserini ıii'-
vam ettirm ek ted irler* diyor.
RAYAR (Y âkııh) — Bilyük kitabeı - edi­
tö r llyas B ahar S ay arın büyük oğlu, kardeşi
Arslan B ayar İle beraber babalarının hayrül-
haletleri olarak K anaat kütübhânesinin sû-
hibleri; 1916 de Kulediblnde doğdu, babası­
nın müessesesînden yetlşdi; A yşe Hanım
adındaki zevcesinden İlyas adında bir oğ-
İu vardu'. Babasının müessesesi ile bera­
ber terbiye ve ne­
zâketine de vâris ol­
muştur. 1920 do­
ğumlu olan Arslan
B ayar H ukuk F a ­
kültesi meaunudur.
Babalarının Ölümün­
den sonra ilk ban­
dıkları klU b «Türk-
çeden İngilizceye» ’
lü g attir (B.; K anaat *ikub Bayat
kitabevl). (Resifti: Bineni! geren )
 KAVATA 4Maİih<"<I A lâ) — Zam anım ı­
zın gobretli bir kadın t imâ(alıkları m iıl th u l-
sl hekim; ( 0 k nâzik ve terhiyeli muhabirim iz
Hakkı Göktürk ile hal ıcrcemesi üzerinde ko­
nuşmak istemediğinden, bu şöhretli doktor
hakkında rahm etli dostumuz Serm ed M uhtar
A lus'un $ok güzel b ir yazısını bu je tıir kütü­
ğünde n e y e lüzum görmiyerek ajagldakı sa­
tırları İbrahim A lâeddin Gövsanın «Türk
M eşhurlan* adındaki eserinden alm akla ik-
tifa ediyoruz: <1881 de Istanbulda doğdu,
Said Bey adında b ir m iralayın oğludur, 1B01
de A skerî Tıbbiyeden birincilikle diplom a al­
dı, mesleki Uıtiaaamı B erlin ve P arisde ta­
mamladı, 1909 da Tıb Fakültesi kadın has­
talıkları seririyâtı kürsüsüne tây in edildi.
1014 de uk e rlik d e n vc fakültedeki kürsüden
ayrılarak serbest hekim olarak çalışm aya baş­
ladı, Birinci Cihan harbinde yedek ask eri h e­
kim olarak tekrar ordu hizm etine g ird i: 1918
de lekrar serbest hekimliğe döndü. 1934 de
Kadıküyyünde Şifâde hususî bir hastahâne
açdı, Tıb Fakültesinde seririyati nisâiye şefi
iken meşine İltihabı hakkında yaadığı bir
travayı neşredilmiştir. M uhtelif operasyon­
larda kullanılmak üzere bazı p ra tik âletler
meydana getirmiştir».
BAYAZU) — (B .: Bayazıd Bucağı).
BAYAZID II. — Osmanlı padişahlarının
on uncusu ve İstanbul tahtında oturm uş T ürk
hükümdarlarının İkincisi; Fâtih Sultan MeVı-
medin biiyük oğlu, hicri 851 (m ilâdî 1447-
1448J de doğdu; anası Giilbahar H atun, bir
rivayete görede Dulkadir oğulları hanedanın­
dan mükerreme Hatundur, 14gl de, babasının
sefere ggideriten İstanbul yakınında Gebze
eivânnda beklenmeyen esr&renglz ölümü üze­
rine vSIi olarak bulunduğu Amasyadan ılgar­
la gelerek İstanbul tahtına oturd u (B.: M eh­
med 11, Fâtih Sultan Mehmed).
Fatih Sultan Mebmedtn ölümü ile tkinci
Sultan Bayazıd cülusu arasında on sekiz güp
geçdi, bu günler içinde büyük siyasi entrika­
lar çevrildi, İstanbul kanlı vak’alars sahne
oldu.
Fatihin son sadrazamı K aram anlı Meh-
jned Paşa Tfenijertterin nefret ettiği, Amas­
ya vâllsi veliahd $chzâde Sultan Bayazıd için
de tehlikeli bir simft id i
Mehmed Paga kendi memleketi olan Ka-
http://groups.google.con
ramanın valisi ve Fâtıhin küçük oğlu
de Cem ile sıkı b ir dostluk kurmoşdu.
I^rilei' ve Sadrâzam ı sevmeyen devleri erkâ­
nı, ki F atihin son seferine çıkar iken İstan­
b u l Kaym akam ı b ıraktığı İshak Paşa bunla­
rın başında idi. Karam an! Mehmed Paşaya
*müfsidc diyorlardı; haksız da değillerdi.
F âtih , ta h t verâsetı usûlü ile saltanat nj.
«aramı ve devlet teşkilât mı lesbit eden «Ali
Osman K anunnâm esi» ni bu zatın sadaretin»
d e yazdırm ıştı.
B u kanunnâm e, Osm anlı hânedanında
Padişahlığın, bab ad an büyük oğula kalacağı­
n ı v e Padişahın d e v let selâmeti, âlem nizamı
için kardeşlerini idam eltirebüt'cç^iiıi *dyly-
yordu. F a k a t kanunnâm ede, Padişahın şehza­
d elerine göndereceği lerm an Örneğinde Sul­
ta n Cera’e h ita p edilm işti. Bu da, 'rKaramanı
M ehm ed Paşanın fesadıdır. Padişahımızı iğ-
fâl idüü b ü y ü k oğlu Şehzade Hayagıdı sulu­
na! hak k ın d an da ısk at ettirecektir- diye
haklı b ir endişeye yol açm ıştı.
F atih in a n i ölümü* M ehmed Paşayı deh*
şel içinde h ıra k d t, e v v e li Sultan Ceme bir
m ek tu p yazarak, babasının ölümünü haber
verdi ve kendisini s ü ra tle İstanbula dâvet
elti, m ek tubu da en sâdık adamlarından biri
ile gizlice yola çıkardı. Sonra kendi otağında
ordu k u m andanlarını toplayarak vak’ayı gfc*
]edi:
— Padişahım ız m übarek ayaklarında
f az laca m uzdaribdir, hekim ler hemen ha­
m am lazım dır dediler. Padişahımızı Uskudara
g ö tü rürü m ... O rduyu H üm âyunun burada
k alu b v e b ir ferdin
ordugahdan ayrılma*
y ub av detlerini bek ­
lem enizi ferm an bu­
hurdular.
Dedi. N âşi araba­
y a koydu, E nderun
A ğalarının m uhafa­
zasında ılgarla Ü skü­
d ar yohm u tuttu, Us-
k üdara varır varmaz,
Anadolu yakasında
ne kad ar kayık ve
gemi yarsa, hepsini
karşıya geçirtti. Ru- İkincJ Sultan Bayaui
meliden Anadolu ya- (ttfcsim: Dttlead
 ______________ — 2217 BAYAZfD ff

S u l U n M e h m e id e n g s ; rî butun
etrafı can
(Uı;;*v h ili. tek istinatgahı Sultan Mehmed-
dİ.
F .ıiıiı Sultan Mehm edin beklenmedik es-
rarlı olumü üzerinde dikkatle durulacak nok=
la, daha sadrâ/am M*îhnwl Pw*u niş/. tutan-
Jkfnt'l SnMan B *}auüıa Taraşı bulu getirmeden, v e dolayıaiyle büyük şeh­
jtfına cn küçük bir d«nlz nakil vaaıtası- rin kale kapılan hfcpûTirrmdftn İstanbul kay*
■mu geçmesini şiddetle y as ak etti. makamı Ishok Paşanın Fâtıhîn ölümünden
İstanbul şehrinin zabıta hizmeti ile Aee haberdar olması ve Keklik Mustafa adında
mı OgJanlâft bırakılmıştı, onları da Bakırköy
^raflarında bir köprü tamiri bahanesiyle çe-
^rden çıkarttı ve bütün sur kapılarını kapat­
tı. Pâîthin olümiinü İstanbullulardan da giz-
{emişti, Göslerj yolda, Sultan Cem'ı bekleme’
başladı
Fakat Mehmed Paşanın nâşı alub ordu-
eihdan ayrılmasından bir kaç saat sonra aa-
Jter, büyük Padişahlarının ölüm ünü öğrendi.
0 anda otağı hüm ayunda bulunub da K ara-
«vaııh Paşanın telâş İle gaflete düfüb Sultan-
çayırında bıraktığı birkaç kişinin yoJunarak
anlattıktan sahne, çok m üthişti:
— Padişahımızın miibârek ay ak lan , mu-
îid Ü2«re ağrırdı, sancı ziyade oldu, tabîb ler
g«i«ü, ilâcından âciz oldular, başka te b ib le r
de geldi, ittifak ettiler, ayağından kan a ld ı­
lar, zahmet ziyâde oldu, şerâb-ı fa riğ (m ü­
fittin, uyku ilâcı) ferd iler, Allah rahm etine
vardı.
Dediler. M üverrih D erviş A hm et Aşıki
de, orduda idi, bu söyleri riv ay et olarak <fe-
ji). kulakları ile duydu.
Tahlbirr ^ r H f kim v f r ii H ân'e
* O kan M i frrâ b ı kasıt» fcaanf
Cimrin doftradı a H ânın
İkinin ılrm ta rt Itu jn n f
İHA niçtin b^OA ktyrfı ta k lb k r
Boyacılar dKcri. cânt lu n r
tablU rr Hftn'e («fc taksi rtlk HU
Tlmarfarı kam a vardı zljânf-
Dfta M Â^riıi bu H an hakkında
Ki nûri rahm ete c im boyfcnr.
Koca F&tih Sultan Mehmed Han, tabibJ**-
^ r'" Cehli veya şefti b ir suikasd* öldürülmüş-
^ ki, q devrin saray tabiblerl Yahudi müh-
tpdisi veya bunların ev lâttan idi. I k h « l S u lta n B& jaztdııı
, Fakat siyasi durum gösteriyor kk suikasd K a fta n ı ve kav u £ n
ı b ilin d e Karamanı Mehmed Paganın as- Topkapu sararı Hfizesinde
olamaz, çünkü kendisine i tim ad etmiş (Reatm : N eclh)

u p /m e r a f a a d iy o r u m -
 B A Y A Z fD II.
saray kapıcıbaşlarından mahrem bir ad a m ı­
nı. febdf]] kıyafetle A n ad rjy y a k a lın a g e t ir ­
terek A m a m d a bulunan veliahd şehzade
S ultan Beyazı dı ts u n b u J a ^ irmesidir.
V ak ’aniivlsler Keklik M ustafa tyirs *blr m e r­
di rüzigâr* diyor, eto yedm emek iyin cadd e­
lere iu^ ram ayıp kabakçı y o llarından gittiğini
söylüyor. A nlatılıyor kl, şehzade Bayuzıdı
davet İçin A m asyaya doğru yola çjıkmasr, ba-
31 koltuğa alacak cesaret isteyen tehlikeli bir
vaaircdlr; K aram âni Mehmed P a ş a n ın henu a
ortalıca hâkim old uğu zam andır.
Keklik Mustafa A m aayaya selâmetle v ar­
mış, Mehmed Paşanın Sultan Ceme yolladığı
ulak İse Anadolu Beylerbeyi S in an Paşa ta­
rafından yakalanarak koynundaki nâme 11c
beraber Karaman yerine «adem diyarına re­
van ve bî nâmü nişan* oimuştu.
Acı ölüm haberi yayılınca Gebze civârm-
da Suliançayın ordugâhı b ir anda dağıl iver-
mIşti, Yeniçeriler yaya askerdi, büyült kısmı
cebri yürüyüşle Ü sküdar yolunu tu ttu . Bir
kısmı da Pendik, K artal, M altepe iskeleleri­
ne indiler, oralarda buldukları kayıklara do­
larak evvelâ Galataya g e ld ile r G alata sahi­
lindeki bütün kayık ve gem ileri kılıç k u v v eti
ile kaldırıp lîsk ü d ara yolladılar, A nadolu y a­
kasına yığılmış olan yoldaşlarını İstan b u la
geçirdiler. S u r kapılarının m uhafızları güğ-
remiş Yeniçerilerin karşısında sadrazam ın
yasağını tutmadı* bütiin k ap ılar açıldı, şeh ir
bir mahşer yerine dondu. Evvelâ sadrazam ın
sarayı basıldı. K aram anı Mehmed P aşa pa­
ram parça edildi, b ü tü n yahudi m ahalleleri
yağma edildi, bu arada kan da döküldü. İshak
Paşa ihtilâle b ir kaç saat seyirci kaldı, fa k a t
Mehmed Paganın katli haberi gelince* İs ta n ­
bul kaymakamı b ir v e tire yakışan celâdetle
atına binip kıyamı idare eden zabitlerin ka­
rargâhı Yeniçeri kışlasına girdi, onun görün­
mesiyle dc ihtilâl b ir anda sona erdi, asker
kışlaya girdi. Şehre dellâllar çıkarılarak deh
*et içindeki halk teskin edildi. Osm anlı tah tı­
nın meşrft vârisi şehzade Sultan Bayazıd İs­
tanbul* gelinceye kadar, İstanbul sarayında
bulunan oğlu şehzade K orkud babasının ve­
kili olarak tah ta oturtuldu.
Yukarıda da söylemindik, Sultan Bayazıd
babasının ölümünden onsekiz gün som a gele,
bildi: haberlerin atlı ulaklarla gönderildiği
— 221R — ÎSTAKBUL
ve en sür'sili vâsıtanın at olduğu bir devir
için Amasya'dan gelen yeni pâdişâhın gece­
leri dnlıi yol aldığı muhakkaktır. Sahibini
bekleyen İstanbul tahhna biran evvel otur­
ması lâzımdı. Kuc;uk kardaki Sultan Cem’in
vali bulunduğu Konya ufukları kara bulut*
larla kaplıydı.
İkinci Bayazıd U 8 j de olug dört yadın­
da Ldi; u^un boylu, vetrhen son derecede gû*
7.cl, buğday ten üstüne koyu kumra] saçlı,
koyu kumral bıyıklı, sobu yüzünü sünneti
seniye üzere kesilmiş bir sakal süslemiş, ko­
yu eîâ gözlerinin bakışı temiz ve mertlâr*,
sağ yanağında da bir beni vardı, Hususi ola,
rak sağlam bir medrese tahsili jjörmüştu,
büyük mutasavvıfları d a anlayarak okumuş*
tu. Başda m atem atik, müsbet ilimlerin hay­
ranı idi; tıb ile, edebiyat ile, tarih 11e meş­
gul ve şairdi. Çatık kaşlar altından hışımla
bâkflr iken b ir kat daha güzelleşen bir nev-
civana şöyle hitap ediyor.
DAI i s ü t f l n l e b a .ş n i l i l m e k s i k deR lI,
£fiqm> çeşmlnlr dile herdem cefâ rksik degU...
Sonra kendisine dönüyor:
Öldürür gam seni, yâre ne cam, çün her saman
Bin nenin *tt)İ frılâ. AdU. ana rfolk drftt..
diyor. M uhakkak kİ has mânâsı ile şâirdi.
Bâztısu da sağlam dı, iyi ok atardı mü­
kem m el a ta bm er, y am an cirid oynardı. Ke­
sim den anlar» m in y atü rden anlar, yazıdan
a n la r; san’a tın ve san ’a tk â n n büyük hamile­
rin d en b tr pâdişâh olacakdu H attâ Amas­
ya’d a n İstan b u l’a gelirken, yalnız kendi dev*
rin in değil, a sım ın bü y ük yazı üstadı olacak
A m asyalI Şeyh H&mdullahı d a beraberimle
getirm işti. H em senli benli konuştuğu yirmi
y ıllık b ir arkadaşı olarak getirm işti.
S u ltan Bayazıd'ın bu s a n a tk â rla pek ya­
kın dostluğu şirin b ir fıkra ile başlar;
A m asya'da vâli olarak oturan genç ş*h~
zade av m eraklısıdır, cins tazıları vardır. Ma­
iyetindeki sipahilerden biri bir la2i «atın
alır. Kaaabdan d a b ir okka e t alıp Buiıârâll
M ustafa D ede adında b ir şeyhe gider. Kapu*
yu şeyhin on beş yaşındaki Hamdullah açar*
— Babam evde yok, der, hâcctiltfz ne
id i?
Sipâhf b ir saf adam , boynunu büker:
— Şu b ir okka eti babana hediye getir*
ilim, dileğim şu taziye b ir m uska yazdırmak*
http://groups.google.c
r ,- söclopsoISİ
. avda ;chzâder,; i tazılarını ^eçain, b ir hoş-
i otfD a % ı n .
— 2210 -
Hamdullah;
_Ağara- der, gam çekme-, sen eti ver,
m uskayı b e n d c y a z a r ım . b a b a n u lu u h i Ii m -
lIin v ardır..
W muskayı yasar, verir. Bırkf-v gün son­
ra da avda sipahinin tazısı şehzadenin namJj
uslarım arkada bırakıp avı yakalar. Sultan
Buyaziâ’ın emri İle köpeği huzuruna g etirir­
ler. görürle* kİ boynunda b ir m uska sallan­
makladır. Bayazıd em reder, muskayı# açıp
içindekini okurlar:
Tamah eltim riin r
Maska yaaduıt İline
Tan feçfin,
Knyrufo sahibinin »...m ,
Bugün İstanbul'da Bayazıd cam ii şerifi­
nin mihrabı üzerinde, kubbesinde ve orta ka-
pusunun üzerindeki şaheser yazılar işte bu
şeyh Ham dullah'ın yadigârlarıdır.
İstanbul tahtında otuz iki y ıla y ak ın
duracak olan İkinci Sultan B ayazıd'ın temiz,
GİilİKaba ve f o fiılıb n
(Rftfttt: Sataiha B m rall)
aa/group/merakediyorum
-tüzel yıizii kalbinin aynas idi; m elek huylu
idi. öylc-sinr kİ daha eren ler arasına koya-
BAYAZID Q
L -hr ona VeJi unvanını ver.-çĞktl T irih
kutuğtm e germiş vak'adır:
K ir : un S ııila n R a y a z id 'ın m e c lis in d e
b ir se yya h D ü lm as*ya'nın ta b ia t i'ıız e llık k - ri
İİL* t ü r iı i a h v â lin d e n b a lu c d e rk e n :
— Pâdı^ıhım . der. o diyarın fr^r.k begi
nin iki oğulu v ardır kt yer yüzünde h-.ı n
ve cem allerinin ew bulunm az, cenncl kaskını
iki taze c iv a n d ır.
S u ltan B ayazıd;
— H aydi, der, ben dua edeyim , sîzler de
am in deyin... Ey Ulu Tanrım , bu güzel ço­
cu k ları k ü frün k aran lığ ı içinde bırakm a!
Istanbulda bu sesin yükseldiği gün Dal*
m açya’ctaki iki güzel çocuk b ire r yügrek ata
binerler, baba ocağından kaçarlar, T ü rk sını­
rın ı geçip:
— Bizi İstan b u l’a g ö tü rün, şerefi İslâm
ile m ü şerref olup padişahım ızın hizm etinde
olalım , derler.
 O sm anlı târih in in D ulkadiroğlu A hm ed
Beyi ile D ulkadıroğlu M ehmed P a ^ a a b u ço­
cuklardır.
İkinci S u ltap Bayaaıd’ın d evrinde G a la -
ta n ıfl arkası kırlıkdtr. d alga d alga tepeler m e­
şe orm anları ile kaplıdır. B ir kış g ü n ü pâdi­
şâh oralarda ava çıkar, lâpa lapa k a r y ağ m ak ­
tadır. P âdişâh:
— Bana gül k o k u ları geldi, d er.
M aiyetindekiler: «yine b ir k e ra m e t g ö s­
terecek..» derler. Ve h a k ik atte de b ir az son­
r a m eşe orm anının içinde b ir k ulübeye ra s t­
la rla r ki önünde saksı saksı güller k a r a ltın ­
da çiçekle donanm ış, k u lu b en in içi b ir gül
bağçesj hâlinde, Sultan B ayazıd1! ak sakallı
nûrani bir ih tiy ar k arşılar;
— Pâdişâhım , d er, sen i benim gö n lü m
çekU, b uraya b ir m ekteb y a p tır, içini çocuk­
la r ile doldur, âh ir öm rüm ü o n ları o k u tm ak ­
la geçireyim, şu güllere o çocuklar b ü lb ü l ol­
sun!.»
Sultan Bayazıd o meşe o rm an ın ın o rta ­
sında koğu§lan ile, d ershanesi ile, aşhanesi
ile, hamamı ile büyük m ekteb y a p d ın r, a d ı­
na «Galata Sarayı» denilir. İşte o g ü nden bu
yana, beş "üz yıldanberi orası b ir m ek teb
ola gelmişti:1. M em leketim izin b ü y ü k irfan
müessesesİ G alatâsarayı L isesinin tem e lin i
atanlar bir Gül Baba ile tk in c i S u ltan B aya-
zıd H andır.
tkinci Sultan Bayazıd Ista n b u ld a pek
muhteşem karşılandı, D ev let e rk â n ı, şeh ir
âyan ve eşrafı v e ask er istikbal için Ü sküda-
ra geçmişti. İshak Paşa onyedi g ü n d en b eri
babasının vekili olarak- İsta n b u l ta h tın d a
oturan şelızade K o rk u d u da a la ra k ü ç k o n ak
ileri çık m ıştı
1481 M ayısının y irm ib irin ci P az arte si g ü ­
nüydü. Pâdişâh saltan at kad ırg asın a b in d ik ­
ten sonra gem iye yo! açm ak çok güç oldu.
M üverrihler: «Ü sküdar Boğazı gem i v e k a ­
yıkla doldu, d ery â yüzü g ö rünm ez oldu, k a ­
dırg alar birib irin e k atılıp k ü re k k ü reğe ça­
tıldı» diyor. Sultan Bayazıd siyah m atem es­
vabı giymişti» başına da siyah d ü lb en d sa r­
m ıştı. G em inin yanaştığı iskeleden saray ın
büyük m erasim kapısı olan B âbıhüm ayuna
k ad ar geçeceği yollarda atın ın a y a k la n a ltı­
n a sırm a ve ipek nakışlı k u m aşlar serilm işti.
B indiği atın alnında da m atem alâm eti o larak
elm aslı b ir siyah sorguç vardı.
BâbJtıümayun önünde yeniçeri ağası Ue
ocağın büyük rü tb e h zabitleri podişahm
üzengisini öperek fstiıu b uldı j.n;«n hâdiseler,
btı arad a sadrazam Karamıurılı Mehmed P a ­
şan ın ask er elinde katli vak'ası için a l edil­
m elerin i ric a e ttile r:
— Sen sevgili pad işah ım a» sui kasdi
vardı* a m sen ây ii ah v âlin d en katlettik., de*
d ile r v e af dilediler.
F â tih S u lta n M ehm ed İstanbula bir Salı
g ü n ü g irm işti. A ziz nâşi d e büyük îjehrin top­
rağ ın a M ayısın y irm i ik inci Salı günü verildi.
İs ta n b u l fa tih in in cenaze nam azını asruı
b ü y ü k v e lisi v e d in â lim i Şeyh V efâ kıldırdı.
M usalla ta şın d a n tü rb e y e k a d a r S u ltan Baya-
ztd d a m u h te re m b ab asını om uzunda taşıdı.
O cenaze g ü n ü idi, İsta n b u la , şehzade
S u lta n C em in K a ra m an e y â le ti askeri He
B u rsa ü z e rin e y ü rü d ü ğ ü h a b e ri geldi, Sultan
B ayazıd v e zirle rd e n A y a s P a şay a alelacele
b ir m ık d a r a sk e rle B u rsay ı m üdafaaya gön­
d erd i. F a k a t B u rs a d a « Y eniçeriler İstanbul-
d a y a p tık la ra g ib i ş e h ri y a ğ m a edecekmiş»»
şay ia sı çık ın ca h a lk S u lta n C em ta ra fım tut­
tu v e şeh rin k a p ıla rın ı şehzadeye açtı. Sultan
Bay&zıdm İs ta n b u l ta h tın a oturm asından
ta m b ir h a fta so n ra S u lta n C em d e B ursa sa­
ra y ın d a k i ta h ta o tu ra ra k kendi adına hutbe
o k u ttu v e p ad işah lığ ın ı İlân e tti.
A ra la rın d a o n ik i v ıl gib i h a y li açık bir
y a ş fa rk ı b u lu n a n ik i k a rd e ş arasında iki se­
n e sü re ce k o la n m ü cad ele böylece başlamış
oldu.
S u lta n Cem* a s ır la r boyunca dillere des­
ta n o lacak m a c erasın ın eşiğinde iken yirmi
ik i y a şın d a b ir d e lik a n lı idi. O d a kardeşi
gib i sağlam b ir ta h sil görm ü ştü , kardeşi ve
b ab ası g ib i ş â ir d i; b ir g a d d a r sevgili şanında
n e g ü zel m ısrâ d ır:
D il h e la k pylrr. ffüspl h a n ç e r { P İv r c a n tt.«tuııc!>
F a k a t iki k ardeşin a n aların d an emdik­
le ri s ü t a y rı id i (B .: Cem . S u ttan ).
1481 y jlı H aziran ın ın ondördüncü P er­
şem be g ü n ü is ta n b u la B ursadan üç kişilik
b ir elçi h eyeti geldi. H ey etin başında Wnfr-
dan rn en y aşlı kad ın ı, B ursada o tu ran Sel'
çu k S u ltan bulunuyordu. «B üyük Hala Ha­
tu n » d iy e anılan Selçuk S u ltan Çelebi Hum*
k â r İkinci S u ltan M uradın ablası idi, Yan m*
http://groups.google.coi
 ^ B a O P E D ts t____________________________ j
dc Bursa ulemasından Molla Ay.isi ıjt
«ufcrullahoğlu Ahmed Çelebi idi. C em S u l ta -
£ıs tâlim ettiği Büyük Hala H âtûn elçilik
kafesinde kusur ötmedi. F âlıh Sultan M«lı-
^cd Ölümünden az :w c l y a t ı r t t ı ğ ı aliı>«-
ıfim kanunnâmesinde karde* katlini pâriigulı<
fara bir bak olarak tanı misli. Cem Sultan bıı
korku ile ayaklanıp B ursaya gelm işti; ih ti­
yar kadın:
Pâdişâhım, m üm kün değil midir ki,
biraderine husum et etmiyesin, İstanbul ilu
Kümeli m em leketlerinde şan ve şevketle
saltanat sü rüp A nadoluyu Sultan Com'e ih-
g*n edesin... İki şah birbiri iîe cenk ederse
ortada mâsum halk kırılır, Sultan Cem de
bu saltanat bağında b ir tâze fidandır, vücu­
dunu kaldırm ak vallab azim vebaldir..
Diye ağlayarak yalvardı. B ayazıd:
__ Ecdadımız b u ülkenin vahdeti yolu n ­
da bunca gazalar etm iştir, bu devleti âlios-
man benim zam anım da parçalanam az. Cem
bu kötü işinin âkibeti n e ise onu görecektir,,
dedi, tk i\ü n lü molla sustular, b u sü k ût S u l­
tan Bayazıdm kardeşi Cem üzerine k ılıçla
yürümede yerden göğe h ak lı o ld u ğ u n u k abui
etmekti.
Sultan C em m B u rsad ak i padişahlığı y ir­
mi üç gün sürdü. B u s a ltan a tın b u g ü n e k a d ar
kalan h âtırası b ir taraEm da h ic ri «886^ tarih i
İle «Bursa», b ir ta ra fın d a da «C em İbni S u l­
tan Muhammed H an» y azılı g ü m ü ş p a ra la rı­
dır ki, Osm anlı p a ra la n k o lek siy o n cu ları a ra ­
sında nadiren ele g eçirilir, son derecede kıy­
metlidir.
20 H aziran 1481 Ç arşam ba g ü n ü ik i k a r­
deş arasındaki Y enişehir ovası m uharebesi
Sultan Cemin ağ ır bozgunu ile sona erd i. Ce­
min 1000 askeri vard ı, Bayazıd 20,000 kılıçla
Gelmişti; Cem, nam u su n u m ansıba satan la*
lası Aştınoglu Y âkup B eyin d e k atm erli iha­
netine uğram ıştı. B u ad am tecrübesiz d elikan­
lıyı evvelâ yenilm esi im kânsız çok ü stü n b ir
kuvvetin karşısına çıkardı, sonra seçkin as­
kerleri ile Sulliin B ayazıdm ta ra fın a geçti.
Sultan Cem b ü tü n ağ ırlık ları v e hazine­
c i muharebe laeydanında h ırakarak b ir
avuç sâdık bendesi ile a t sırtın a düşüb kaçdı,
türlü m ihnetle K unyaya geldi» tâkib edildiği
jtfrî orada da kalam ayub Türoalardan aşdı,
Osmanlı hududunu geçerek Mıs*r Sultani iri -
Q/group/merakediyorum
BAVAZID II
na ingindi Hacca gitti, 143ü Mayısı ortaların*
da Karamsnoğltı Kasım Beyden aldığı bir
d/ıvct mektubu üzerine te k rir Anadoluya
girdi, akMejcele toplanan bir ırıikdur askerle
Konyayı m uhasara elti, Takat Sultam Boya-
Kjdın büyiık bir ordu ılc yoida olduğu hahc*
ri gelince Konyuyı bırakıp A nkara üzerine
Cİiti, güney batı, Anadolu Taşeli’ne kaçlı. O
Kjrarlft Sultan fîayazıdctan bir büyük kardeşe
yakışan dostâne bîr m ektup aldı. Padişah,
«ü İtan a l dâvası macerasından vaz geçmelini,
kendisine, refah içinde yaşatacak bir m aaf
bağlanacağını, Kudüs’e gidip yerleşmesini
teklif ediyordu. Cem bu teklifi reddetti. Sul­
tan B aysalda verdiği cevabda:
Son plftlrr! gü ld e y a ta r s ın «sevk İte h a n d a n
Beıı kül döiKlutm külhrnl mlhnrtdc- M>hep rw?...
diye sordu, Sultan Bayazıd da ikinci mektu^
bundu bunu manzum olarak izah e tt i :
Ç a n fûxl e s ri k ısm e t u lu n m u ş bize devlet
T iik â fre rlzA vcrmlycKİ» b ö y lr twbeb n e?,
dedi, pek haklı o larak d a hacılığını im â ede*
re k ;
Hıteeül Haremeynim dlyiiben dûvi kılnnun
Bu aaHaııaiı diin^fviypye tauna taJcb ne?»
S u ltan B ayazıdm öncü kuvvetleri Taşeline
doğru y ü rü rk en C em ; S ilifke civarında Ço-
kören adında küçük b ir iskelede bulduğu b ir
gem iye o tu z otuzbeş k a d a r adam ı ile can at*
tı ve A n am u r açık ların d a rastladığı b ir Ro­
dos gem isine geçdi vc Rodos şövaliyelerinc
sığındı, on üç sene sü recek olan hezin fren-
(fistan esareti böyle başladı <B.: Cem, S u l­
ta n ).
tkinci S u ltan Bayazıd kardeşinden sonra
o /'ulfarm m çıkardığı g âib eler ile de çok uğ*
raşdı. A bdullah, Şehinşah. A hm ed, Alem-
şaiı, K orkud. M ahm ud ve Selim adında yedi
oğlu olm uştu. B u y ed i oğuldan da sekiz oğ­
lan to ru n u vardL
Ş ehinşahın o£İu M ehm ed; A hm edin
O ğulları M urad, A lacddin, O sm an; Alem-
şah ın oğlu O sm an; M uhm udun oğulları
O rhan, Em ir. Musa; Selim in oğlu Süleyman.
A bduİlahın çocukları k ız doğmuştu. Yalnız
K orkud’un çocuğu olm am ıştı, galiba hiç ev*
lenm em işdi de. O ğullarından A bdullah,
Alomşah. M ahmud ve Şehinşah babalarından
evvel öldüler, ö n ü n d e k i iki büyüğü Ölünce
Şehzade Ahmed tah tın m üstakbel sahibi mu*
 BAYAZID D — *2*2 —
amelesi görmeğe başladı. Ahmed Amasya.
Korkud Magniia, Selim de Trabzon vâlisi
idiler; Sultan Bayazıd Selim in dokuz yaşın­
daki oğlu Süleyman* Bolu sancak beyliğini
verince Ahmed;
— Bu oğlanın benim yolum un üzerinde
ne işi var??..
Diye itiraz etle, çocuğu derhal Kefe vali­
liği ile Kırıma gönderdiler. M agnisadan Is-
tanbula gelmek A m asyaya nazaran d aha ko­
laydı. Yine A hmedin arzusu ile şehzade K or­
kud da M agmsadan Tekeeli'ne yollandı.
K orkudla Selim büyük k ardeşlerin in bu
gidişinden kuşkulandılar. B abalarının y erin e
tahta geçdiği gün âkibetlerinin çok elim ola­
cağını gördüler. A la c a la rı S u ltan C em in h â ­
zin âkibeti önlerinde b ir ib re t sahnesi o larak
duruyordu. A hmed tah ta o tu rd u k tan sonra
baş kaygusuna düşüb saltan at d âvasına k a lk ­
m ak beyhude olacaktı; bu dâvayı S u ltan B a-
yazıdm hayatında h al etm ek isted iler, p â d i­
şâhın ölüm ünü beklem eden ta h tı ele geçir»
menin yolunu aram ak lâzımdı, K o rk u d la Se­
lim m ektublaşarak gizlice anlaşdılar, ta h t
ikisinden birine nasib olursa, F â tih in , A îîob-
roanın kanunnâm esinde kardeş k a tlin e cevap
veren o meş’um maddeyi unutacak, b irib ir-
îer'min ha tırın ı hoş tutacaklardı. îlk çıban
başım 1509 da şehaâde K orkud kopardı. B a­
basına acı bir lisan ile b ir şik ây etn am e gön­
derdi ve tekrar M agnisaya iadesini isted i;
tahsisatı bir misli a rttırıld ı, fa k a t isteği re d
edildi, Çok hassas, çabuk k ırılır adam dı, son
derecede meyus oldu, A ntalya lim anına indi,
«Bana saltanat gerekmez..» d iy erek en yakın
adam ları ile ve yüze yakın kölesi ile b ir ge­
miye bindi, «Hacca giderim..* diyerek îs-
kenderiyeye doğru yola çıktı. Tckeeli'ni baş­
sız, yüzüstü bırakmış, padişah babasından
izin alm ağa lüzum görm em işti. Tam k ırk y a ­
şında, idi, kem âl çağının başında geniş bi£gi
sahibi, m ahbubdost, ve içil b ir şâirdi. D ede­
sinin Ölümünde oniki yaşında iken İstan b u l
tahtında onyedi gün pâdişâh vekilliği yap-
mışdı, saltanatın tad ı dam ağından gitm em iş­
ti, ta h ta kavuşm a üm idini kaybedince derin
bedbinlik ne yapdığım bilmediği m u h ak k ak ­
tı. H aber Istanbulda hem h ay ret hem d e cid­
di b ir endişe uyandırdı, M ısırda ancak bir
hüküm dara yapılabilecek m erasim le karşı­
_____________________ İSTANBUL
landı. Mıaır su ltan ı ih tiyar K ansu G öri şeh­
zadeye birm âııevi baba ta v rı aldı bir hacı*
nin sâhib olması gereken faziletlerle hükütn<
d a rlık san atın ın âslâ bağdaşam ayacağını s6y.
ledi, b ir gün ta h ta çıkm ası ihtim âline kar^ı
hacca gitm esine m ani oldu, ve S ultan Beya-
ztdhı bozuşm ak islem ediğini «jyliycrek Kor-
kuddan baba&uıa h itaben b ir a f diteknâm esi
aldı, şehzadeyi a f e ttird ik ten sonra b ir Mı­
s ır gem isi ile A n taly ay a iade e tti.
Ş ehzade K o rk u d m eselesi tatlıya bağ­
la n ır bağlanm az 1511 d e Şehzâdc Selim m®,
selesi çıkdı. B ayazıdm b u en k ü çük oğlu ken­
d isin in K üm elinde b ir valiliğe naklim istedi,
re d edildi» o d a b abasından izin almadan
T rab zo n d an b ir g em iye a tla d ı, sekte, o n g«.
ra iy e d e e y âleti a sk e rle rin i bind ird i, cogJu.
m u z iy a re te giderim »» d iy e re k b ir kadırga
filo su ile K ırım d an , K efeye kaçdı. İstanbul*
d an a ra b u lu c u e lç ile r geldi. S elim ;
— B ab a m la y ü z bey üz'konuşacağım !
D iy erek h e r tü r lü ta v a ss u tu red etti.
H e m o ğ lu n d an h em d e K ırım H anından y a r­
dım g ö re re k y in e d en iz yo lu ile v e askerleri
ile K a ra d en iz sah ilin d e B u rg az civarında bir
y e rd e R u m elfn e çıkdı v e E d irn e üzerine yü­
rü d ü . E d irn e c iv a rın d a A k p m a r mevkiine
k o n m u şd u ki S u ltan B ayazıd d a ordusu ile
g elerek Ç u k u rç a y ır’a kondu. B aba oğul pa­
zarlığ ı cen g e te rc ih e ttile r. M erkezi Semen*
d ire olm ak ü z ere b ü y ü k b ir e y âlet teşkil
e d ild i v e v aliliğ i Ş eh zade Selim e verildi.
Şeh zad e K o rk u d v a k ’asınm çıktığı yıl,
1509 da, E y lü l ayının ondördüncü Cuma gii-
ııü Ista n b u ld a . ta rih k ita p la rın a «Küçük Kı­
y am et» d iy e geçen m ü th iş b ir te k e le olmuş­
tu. B ü y iik şeh ir b ir h arab ezâıa döndü, tarihi
su rla rın m ühim b ir kısm ı ile büyüklü kü-
çü k lü y ü zd en fazla cam i, b ir çok han, ha­
m am , m edrese, m ektep, üçbine yakın ev yı­
kıldı, v e 5000 kişi en kaz a ltın d a kaîarak öl­
dü. H alk b u n u b ir işareti ilahiye gibi gördü,
babasına âsî evlâd olan K orkuda bir uğur­
suzluk giy d irild i, şeh zadelerin hepsinin ço­
c u k ları o lu rk en onun evlâd sahibi olmaması
d a A llahın ona gazabından bilindi. /M cyva-
sız ağaçtır, ayağını bastığı y erd e bet bereket
olm az. A liosm an ta h tı onun için delildir*
dediler.
 A ssm u o re p te t
— îîîh
PUj,. padişah IsU nbtılun elim m anzarasına
(jjünıBiıU edem iyerek E dırneye g itti, o ra­
da n J.'I^nbuIun tâm ırı ıçuı süratli ve esaslı
karartır aidi. B ulun im paratorluktun cvba
julü SU akçe yardım parası, gönüllü olucuk
çalışarak 77.000 am ele ile 3000 u sla tüplün
dı, bu 80.000 işçinin eli çökm üş 1:,t anim in b ir
yıl içinde ayağa kaldırdı ( B .: küçük Kıya­
met).
Sultan Bayazıd İsta n b u la dö n er dönm ez
yeni ve büyük b ir te h lik e Ue k arşılaştı. Yıl­
lardan beri A nadoluda şiijığın sin si cinai y a ­
yıldığı biliniyordu. İran fâ h ı h esab ın a çalışan
şii misyonerlerin kov köy dolaşarak n ifa k
tohumu ektikleri S u ltan B ayazıd ile devleti
erkânının çoktan n azarı d ik k atin i çekm işti.
Fakat ortada b ir vaka yo k tu , v e S u ltan B aya-
zıd birtakım m asum halkı şiilifc tö h m eti ile
ezerk bu bozguncu m isy o n erlere gözdağı
verecek hükiim öar değildi. Ş ehzade K orku-
dun vilâyetini başsız b ırak ıp M ısıra g itm esi
Tekstim de kızılbaşlarını daha h u m m alı faa­
liyete geçirdi.
M ısırdan dönen şehzade v ilây etin in is­
yankâr havasından ü rk tü . K üçük kardeşi S e­
limin K efeye kaçtığı haberi gelince daha faz­
la duramadı, ve yine b abasına sorm adan
Magnisaya geidi. E sk i vilâyetinin idaresini
eline aldı. K orkud T ekelinden çık ar çıkm az
büyük bir k m lb aş kıyam ı harlayıverdi. Şah
Ismsılm K arabıyıkoğlu H aşan adındaki btr
halifesi «Şah kulu» Unvanı ile kıyam ın bası­
na geçti. Sultan Bayazıd iki oğlunun İsyan­
kâr hareketlerinden evvel elini bu tehlike
üzerine koydu, Sadrazam ı b ü y ü k asker ve
devlet adamı Hadım Ali Paşayı kttılbaşların
amansız tenkiline m em ur etti. Osm anlı m ü­
verrihlerinin haklı olarak «Şeytankulu» de­
dikleri Masan, Gökçay M uharebesinde sadra*
uunın şehadet kanı bahasına ağır d arb e ile
ezildi. isyan sahasında dökülen kızılbaş kanı
nehir misâli aktı. H alk bu kanın vehâllııt dc
Korkuda yükledi.
işte bu vakanın tezinedir ki, şehzad? Se­
lim Kırımdan Bum eline geçmiş bulunuyor­
du. Padişah altm ışuç yayında idi, saltanattan
bıkmıştı. Bütün korkusu ölüm ü üzerine oğul-
’-ürınm birbirine girecekleri hakikati idi, Se-
ile pazarlığa girişmesi bu elim buhranı
“ 'temek içindi. N iyeti, dâima m iti vc sevgili
ıZgroup/merakediyorum
BA Y A ZID I I
—
oğlu Ahmcdi A m asyadan Is u n b u la getirm ek
vc ta h tın ı kendi eliyle ona bıraktı. K en­
disi h ay atla olduğu için kardeşleri yeni pa­
dişahtı b a; k aldıram ayacaklardı; b a llarından
c ırın , v ilây etlerin d e oturacaklardı, İter geçen
yıl d a A hm edin y erin i takviye ı-decekti. M u­
v affak olam adı, istan b u la gelir gelmez Seli­
m in S cm cn d ire yolundan dönüp E d ım cy i b ir
bankın ile z ap tettğ in i öğrendi, ordusunun b a­
şında te rs y üzüne E d im ey e dondu. A rtık ye­
ni U2 İa$ma im kânı kalm am ıştı. B aba n 0 il
Ç o rlu civarında U ğraş D eresi denilen y e rd e
k a rşılık lı k ılıç çektiler. Selim o ıü th îf b ir boz­
g u n a uğradı, « K arab u lu t» adındaki m eşhur
a tın ın sayesinde ölüm den, en az e saretten
k u rtu ld u , A hyolu iskelesinde b eklettiği do­
n an m asın a kaçtı, y o la d ö külen askerlerinin
b ir k ısm ını to p la y a ra k gem ilere bindirdi v e
te k ra r K ırım da^K efeye, oğlunun yanına dön­
dü.
S u ltan B ayazıd şehzade A hm edi rtık
ra h a tç a ta h ta oturtabilirdi-, Istan b u ld a t t la-
d ığı b ir s a lta n a t d iv an ın d a b u arzusunu açı*
İ a v u rd u . Ş ehzade A hm edin İstanbula gel­
m e » için d av etn am e yazıldı. D evlet e rk im
arsam d a y e k d iğ erin in ikbâlini çekem eyen­
le r çoktu, sa lta n a t te b ed dülünde m evkiini
te h lik ed e g ö ren lerd en b iri m ağlûp Selim sah­
neden silindiği için, bu d aveti g izlice v e sü­
ra tle K orkuda h a b er verdi. K orkud d a teb­
dili kıyafet ederek ve y alnız ü ç sâdık bende­
si ile gizlice İsta n b u la geldi. Y eniçeri ocağı­
n a iltica e tti, b u asker ocağının erkânına
p a rla k vaid ierd e b u lunarak, çekilm eye karar
v erm iş babasının y erin e tah ta oturtulm asına
y ard ım etm elerini istedi. Y eniçeriler mülteci
şehzadeye son derecede h ü rm et gösterdiler,
fa k a t kendi araların d a «B unun ayağında
u ğ u r yoktur, tah ta lâyık değildir» dediler,
arzusuna uym adılar, co ki bize sığınm ıştır
kılına halâ getirm eyiz, ocağımız himayesin-
dedir» diyerek babasına götürdüler, el öp­
tü rü p baba ile oğuiu barıştırdılar. F ak at
b ir m eçhul şahıs Sultan A hm edin tah t
yolunu kapayıverdi, N u r Ali adında bir kı-
zılbaş tam o sırada şehzade A hm edin vilâye­
tinde yeni b ir isyan çıkartm ış, vilâyet m erke­
zi Amasyanın köy ve kasabaları da dahil
Tokad. N iksar vc Şarki K arahisar bölgesini
tam am en ayaklandırm ıştı. Şehzade Ahmed
 BAYAZID □
ise bu uyanı bastırm aya uğraşacak yerde İs­
tanbul yolunu tutmuş. Mallepeye gelmişti.
Ycniçeriter ayaklandı:
__Mademki padişahımın sallanalı bırak-
maya niyet etmiştir, lahla lâyık olan şehzade
Selimdir, bize $ecsatde yektâ kılıç eri yavuz
jîadişah gerektir, şehzade Ahmedin İstanbula
girmesini istemeyi*. ve fîuâ iş başka renk
alırl, dediler.
Sultan Selime «Yavuz» lâkabı İşte o gün
asker tarafından verilmiş oldu. Y eniçerilerin
bu ağır tehdidi tah t yolunu Sultan Selime
açtı. Ahmed Maltepeden Amasyaya döndü­
rülürken Kefedeki Yavuza suretle İstanbula
gelmesi için dâvetnâme gönderildi.
Yavuz Selim K ırım dan istan b u la gelin­
ceye kadar pür silâh ayaklanm ış olan Y eni­
çeriler kışlalarına girm ediler; şehrin içinde
Yenibağçe çayırında bir açık ordugâh v e bu
ordugâkda da şehzade İçin b ir ota£ kurdular.
O günler için hiç tereddütsüz. Istanbulda
kansız bir askeri ihtilâl g ü nleridir diyebiliriz.
Suttan Bayazıd ve devlet erkânı askerin ne­
zâreti altına girdi. B üyük şehirde h e r kesin
ağzında Selimin kahram anlık m enkıbeleri
dolaşmağa başladı.
Kefeden sü ratle İstan b u la gelen S u ltan
Selim Büyük şehirde ask er v e halk ta ra fın ­
dan pek parlak şekilde karşılandı, h a ttâ ri­
vayet edilir kİ, kardeşi K orkud d a k arşıla­
y anlar arasında bulundu. İk i kard eş kucak­
laşıp öpülm üşler vc eski ahıdlerinf tazele*
m işler, Selim, «Kardas, demiş, vilâyetin olan
Magnlsada salayı h â tır île h ü k ü m et e t, ben­
den sana ziyan ihtim ali y o k tu r^
Sultan Selim doğruca Y enibağcc çayı­
rındaki otağa götürüldü. Y avuz askerin önü­
ne çatık b ir yüzle çıktı vc askerle açık, m er­
dâne konuştu:
— Beni padişahlığa istediniz! Bilm iş olun
ki, ben babam a benzemem... Benim devrim
din ve devletimizin .selâmeti uğrunda cihad
devri olacaktır.. Büyük seferlerin ağır yor­
gunluklarına katlanabilecek iseniz beni pa*
dlşah yapuı!..
Dedi. Asker dc:
— Biz dahi sem bu yavuzluğun için p a­
dişahımız görmek isteriz!, dedi.
Yavuz Selim İstanbula 1512 yılı Nisanı*
nin 10 uncu Pazartesi günü gelmişti. Saray­
İSTAKBUL
da asker nezâreti altında bulunan babası ile
saltanattan ferâgst şartlarının konuşulması
altı gün sürdü. Sultan Beyandın üzerinde ıs­
ra r ile durduğu tek sjartı, Selimin kardeşle­
rine kjymaması idi. Yavuz: «Nifak yolun*
da baş kaldırmazlarsa onlara ve evlâttanna
asla dokunmayacağına» yemin etti. Sultan
H ayalıda inzlviıg&h olarak hangi şehri istedi,
ğl soruldu, Dimetokayı gevdiğini söyledi. FV
ragat merasimi 24 Nisan Cumartesi sabahı
yapıldı. Asker ve büyük bir halk kitlesi sa­
ra y m eydanında toplandı. Sultan Bayazıd
çok yorgun bir yüzle ayak divanına çıktı:
— Oğlum Sultan Selim H anı yerime pa­
dişah naabettim, Alİah m übarek eyliye!, de­
di.
F e rag atten sonra Sultan Selim saraya ge­
lerek babasının elini öptü. Sultan Bayazıd bir
ay k ad ar Istan b u ld a kendi adını taşıyan semt-
1& ve Sanat şaheseri olan camiinin karşısın­
daki Eski Sara y d a yol hazırlığı gördü. 23
M ayıs Püzar g ü n ü araba ile Dimetokaya doğ­
ru yola çıktı, fakat seyahatinin üçüncü günü
E d irn e civarında Söğütlü D erede an i olarak
H astalandı v e öldü.
B ü tiin m ü v e rrih ler oğlu S u ltan Selim ta­
ra fın d a n zeh irlen d iğ in d e m ü ttefik tir. H attâ
S u ltan B ayazıdm z eh irli şerbeti bile içtiğini
söyleyenler d e v a rd ır; şerbeti içmiş ve Seli­
m e gıy ab en h itâ b ed erek :
— Oğul . K ılıcın keskin olsun am a öm­
rü n kısa olsun!, diye beddua etm iş. Sultan
B ay azıd H a n ın veliliğine in a n a n lar Sultan
Selim in ancak dokuz yıl sü re n kısa saltanatı­
n a a sla şaşm am ışlardır.
B ayazıdı VelTnin ölüm ü Istanbulda te*
essü rle karşılandı. Ş eh irde h ir korku havası
b e lird i B u ölüm ü şehzadelerin felâketi ta­
k ip edeceğini herk es görıır gibi oldu. Yavuz
Selim babasının cenazesini m âtem esvabı ile
şeh ir dışından karşıladı. Cenaze nam azı Fâ­
tih C am iinde kılındı. B ayaztddakİ türbesine
defnedildi.
İkinci S u ltan Bayazıd için babası Fâtih
S u ltan M ehmed ile oğlu Y avuz Sultan Se­
lim arasında sönük b ir sim id ir diyenler var»
dır. Bu hü k m ü v eren ler biiyiik hüküm darları
sâdece g&s kam aştıran zafer hâleleri İçinde
görm ek isteyenlerdir. V eya memleketinin
h e r sahada k a lk rn rrrst vnV ır'ia çatılanları
http://groups.google.ee
 _ __
Ay ,iJ ü £ F * fc İ ^
ov a n la rd ır.
Sultafl S ayandın tahta oturması ile k ar­
alattığı Cem gailesi küçümsenir mesel? de­
ğildir Bu tahl kavgasında Bayazııiın çok
basması hükümdarlık şahsiyetinin kıy­
metini belirtmek için kafidir.
Sultan Bayazıda o tu ı yılı aşarı saitanatı
boyunca parlak zafer fırsatı zuhur etmedi,
fakat ecdadı gibi yerinde o da kılıç adamı
ÜL Cemden kurtulur kurtulmaz Morava se­
ferine çıktı, Hersek ülkesini kat’i olarak il­
hak etti; 1484 d& ordusunun başında Bog-
dan'a gitti. Tuna., ağzının kil id noktalan, Kili
ve Akkirman kaleleri fetholundu. Yunan se­
ferini yaptı. Adriyatik sahilinde üıebahtı ile
Moranın müstahkem limanlarından Koron
ve Modon alındı. Oamenlı donanmayı Akde-
ııizde asırlar boyunca bir şöhret olagelmiş
Venedik donanmasına karşı ük büyük deniz
zaferini kazandı. Akıncı Bâli Bey Potonya*
ya, akıncı Yak ısp Bey îstiry sy a akınlar yap-
ll, Saltanatının son yıllarında Tekeelindekl
kıaılbaş kıyamı kahhür bir darbe Ue eztfdi»
ve nihayet kendisine karşı kılıç çeken oğlu
Sultan Selimi Uğraş Deresi m uharebesinde
hezimete uğrattı.
Meclis adam ı idi, seçkin uleroâ ile on
nâzik meseleleri konuşabilecek k ü ltü re sa­
hipti. «Adli» m ahlası ile yazdığı şiirlerden
bir kısmı edebiyat tarihim izde asrınızı en gü­
zel eserleri atasına k onulabilir:
(iîw li « | sanem in kaşlarım yây gazdın
Kaldı ctvr oklarına s u r siper vfty çözüm
Diıurdlm mi 5»ıta ben bakm a an a h ftr gözüm
tü n ü n , ey v iy ım ü ıu . tâ v gygnm, ey rftr *8«üm~
W lı#a eevr tu lar b ru koluna ; i b nlrinn
8*bl Merimde tü l i ( jf c ıu tı o | m »tı Didem
Çözlerim t « r ı m İse |« n yüzünü a h nSd^m
GSn&O». ey vây fö ıiim , vâjr c fa fin , ey Tfiy f û n u .
İslâm! güzel san atlar üzerinde sağlam
bügl sâhibi idi; MrmiB h a tta tla rı ara-
»nda anılır, yazıyı has nedim i ve dostu Şeyh
Hamdullahdan öğrenmiş ve «Tuhfei H attâ
ttu» müellifi Mlistele im zâdenin söylediğine
Köre üstadı ayarında yazılar yazmışdı.
Müstakimsâde eserine şair «Adil» den
9* beyti alm akla bu pâdişâhın gürdeki kud­
retini de bilhaayg bçlirtm ck istem iştin
ig ^ g C flL ip /m g rn k g c tiy n r ıım
BAYAZID CAİt
K? Mivfcri r%tri u&J « ta ıt. rifcâkt t a t t f bos-
H u u ı n n t a - jd i ı u «* n |fi4 lr. a y a f i B m r t t l â n r b ü T
B â z ı t â r i h y a z a r l a r ı h a m s o fu o l d u ğ u n u
s ö y le r le r ; İ k in c i S u l ta n B a y a ğ ıd a b u s ıf a tı
v ereb ilm ek iç in p e k i n s a f s ız o lm a k d a k â fi
değildir, tâ rih in k a p k a r a c â h ili o lm a k lâ ­
zımdır,
«Ku^ük kıyıırneUden sonra İstanbul
imâr edilirken ltalyodan dâhi sanatkâr ve
muta&saıb katolik MikclarLgelo J3utı»arroti‘yî
dav el etmiş, sanatkârın Istanbulda heykeller
yapm a şartını dâhi kabul etrni$ ve Mıkolan-
geloya Papa izin vermiştir,
Babasımn aldığı Ist&nbulu geniş ölçüde
im âr etti «Kü^-ük Kıyamet» denilecek kadar
m üthiş bir zelzelenin harâbezâre dondurdu*
ğü Büyük şehri bir yıl içinde yeniden kurdu,
hayati ve medenî ihtiyacı olan bol suya ku-
vıışturdu. Daha şehzadeliği zamanında Arna^
yadtı bir güzel cami, b ir büyük medrese, ve
bir sibyan m ektebi yaptırm ıştı ki, hanedanı
nin hiç bir prensi hâtırasını bu ölçüde bayır
eserleri ile tezyin etm esini bilememiştir. Os­
m ancık kasabası civarında Kızılırm ak, Gey­
v e kasabası civarında d a Sakarya üzerinde
b ire r büyük köprü yaptırdı. Bugün İstanbul
şehrinin göbeğinde en şerefli bir y e r onun
adını taşım aktadır. M uhteşem camii, karşı*
sında m edresesi, az ötede hamamı, beri U-
ta ra fla im areti, kervansarayı, m ektebi ite
Sultan Bayazıd H an külliyesi T ürk yapı sa*
n a tı tarihinde onbeşinci osn pek şanlı kapa­
m ıştır.
M ahrem iyetinde ise itfel ve ismet tim*
«âli idi.
E renler, ev liyalar fevkalbeşer kudret
v e ku v v et sahibi fanilerdir. İkinci Sultan
Bayazıda hâli hayatında iken tebaası tarafın­
d an <Vâlİ»sıfatmın verilmesi, hüküm darlık
sanatım pek iyi bildiğini gösterir (B u yazı
R. E. Koçu’nun Osmanlı Pâdişâhları-adında­
ki eserinden alınm ıştır, Nebioğlu Y aym ı).
BAYAZID (AU Rİza) — A sker ressam ­
lardan, 1683 de Istanbulda doğmuştur. Kola*
ğası Konyalı Mehmed Efendinin oğludur,
ailesi memleketinde K urşuncular diye mâ­
ru ftu r; Kuleli Askeri İdadisini bitirmiş, 1907
de de H arbiye m ektebinden mezun olmuştur.
Resme karşı olan ilk istidadı daha ço­
cukluğunda görülmüftttr» H arbiye mektebi
 B a YAZID (Arabacı) — 3226 —
fesim atölyesinde d e ressam Alî Rıza Bey ile
HsliJ Paçanın talebesi olarak inkişaf etm iş­
tir ; öyle ki sınıfında Ressam Hiza* diye
anılmaya başlam ışur. H arbiyeyi bitirince*
müîâzlm rütbesi ile M anastırdaki 3, Avcı T a ­
buruna verilmiş, m eşrûtiyetin ilânı sırala­
rında, resimdeki kaabİİJyetİ nazarı dikkate
alınarak M anastır A skeri Rüşdiyesi ile İd a ­
disine resim muallimi tayin edilmiş, ayni za­
manda bu vilâyet m erkezindeki m ülkiye
rüşdiyesi ile İdadisinde ve m uallim m ek te­
binde resim m uallim liği yapmış, bu askeri
ve sivil mektefolerde hendese dersleri de
okutmuş ve 1911 yılm a kadar M anastırda
kalm ıştır; bu larih d e istan b u la çağ rılarak
Fâtih A skeri Rüşdiyesi resim m uallim liğine
tâyin edilmiştir. B alkan H arbinde ordu e m ­
rine alınarak h arb e iştirak etmiş, h arb d an
sonra açılan bir im tihanı kazanarak E rk ân ı
H arbiyei Umum iye h a rita şubesinin topog­
rafya kısmına girm iş ve b îr h a rita zâbiti ola­
rak Türkiyenin hemen hor ta ra fın ı ge 2 İb g ö r­
mek fırsatını elde e tm iştir; kİ otuz iki sene
süren bu vazifesinin h âlıras; o larak k u rşun
kalem ve sulu boya ile zengin b ir resim al-
bomu vücuda getirm iştir. 1938 de h a rita
yarbaylığından yaş haddine göre em ekliye
ayrılm ıştır. Em ekli olarak H arb O kulunda
ve Yedek Subay O kulunda da Topografya
muallimliği yapm ıştır.
Ali Riza Bayazıd bilhassa k u rşu n k ale­
mi ile yaptığı resim lerde hocası Ali Riza
Beyin uok kıym etli b ir m uakkibi o lm u ştu r;
tereddudsuz b ir «üstad» o larak tan ın m ıştır.
Ressam Pertev B oyar «Türk R essam ları»
adındaki eserinde, ki y u karıdaki m âlûm at
da oradan alınm ıştır, bu san a tk â r h akkında
şunları yazıyor: «Sulu boyalan, h afif v e şef­
fa f renkleri Ue o n la n seyredenleri tesh ir ed e­
cek güzellik ve Incelikdedir. Y ağlı boyala­
rında d a b ir renk çeşidi bolluğu içinde tabİ-
atdan aldığı m evzularda kendi görüş v e se­
zişi* rini de ilâve etm ek suretiyle eserlerine
l ı ı y sma has b ir güzellik verm işdir. B u e se r­
lerle T ürk ruhuna pek güzel hitab etm esini
bilen üstad 1944 de A nkarada K u tlu Gazino­
sunda, emekli üç arkadaşının iştiraki ile b ir
sergi açmış, b u ray a koyduğu m em leket gü­
zelliklerini gösteren eserleri ile büyük bir
alâka ve takd ir kazanm ıştır. B ir sene som a
tS tA N B üL
d a 1945 de em ekli ve m uvazzaf ressam a r­
kadaşlarının iştiraki ile «Ressam Em ekli
S u b ay lar BirUğUni k u rm u ştu r; v e şahsen
bu birliğin başkanı ularak büyük faaliyet
gösterm iş, her yıl A nkarada açılan sergiler­
le san a t âlem inde re&sam zabitlerin kudret
derecesini teb arü z ettirm iştir. Y ine bu sa­
na tk â rın g a y re t ve him m eti ile 1910 da faa­
liy e ti d u rm u ş olan H arb O kulu Resim Atöl­
yesi 1946 y ılı başında yeniden kurulm uştur.
U&tad A li R iza B ayazıd halen bu atölyenin
fa h rî öğretm enidir».
P e rte v B o y ar s a n a tk â rın bâzı eserleri
h a k k ın d a da şu n o tla rı kaydediyor:
B eyşehir G ölü (70X50. H a rita Genel
M ü d ü rlü ğ ü n d e ), Milli M ücadelede süvari ke­
şif e ri (50X70* H a rb O k u lu n d a ): P e rte k Ka­
lesi (GSX5Û, C u m h u riy e t H alk P artisin d e];
M urad N e h ri K ö p rü sü (65X50, C um huriyet
H a lk P a rtis in d e ); M illi S avaşda Batarya
(50X70. H a rb O k u lu n d a ;; M arm arada m er­
m e r ocak ları (45X50. M âliye B akanlığında);
Ista n b u ld a g u ru b (90X80, O fis G enel M üdür­
lü ğ ü n d e ); Boğa?, içinde H is a rla r (50X70,
H a rb O k u lu n d a ); G ölbaşı ve Sapanca
(70x35i G en eral S a lih O m u rta k d a ); B ir ceş-
m ebaşı {70X35, G en eral A li R iza A rlunkal-
d a ) ; T rab zo n K alesi (35X40, G eneral Kâ­
zım Ö z a lp d a ); M eyadin K öyü, sulu baya
(20X25. H a şa n  li Y ü e e k le ); A li paşa Camii,
su lu boya (35X40, H a rb O k üîunda).
Bibi.; Pertev Boyar, Türk Res&amlan
B A Y A ZID (A ra b a c ı) — H adikatül Ce-
v â m iin k ay d ine g ö re 'S iiîv ri kapusu civarın­
d a A rab acı B ayazıd M escidinin banisi; hayatı
h a k k ın d a b a şk a b ir k a y d e rastlanam adı. Fâ­
tih S u ltan M ehm edle İsta n b u la gelenlerden,
b iç olm azsa F a tih in m u a sırı b ir h a y ır sâhibi
olduğu m u h a k k a k tır (B .: A rabacı Bayazıd
M escidi).
Bibi.: H ad ikatül cevfimi. I.
BAYAZID A&A (S ekbanbaşı) — H adi­
k a tü l C avâm iin k ay d in e göre F â tih Sultan
M ehm edin sek b a n b a şılan n d a n ; Töpkapusu
y a k ın ın d a B ayazıdağa Cam iinirt banisi. Ha*
dika. C am im in m ih rab d u v a rı önünde med-
fu n olduğunu kay d ed iy o r ise de 1949 d a kab­
rin in izine d ah i ra stla n am a d ı; h ayati hakkın*
da başk a bilgi edinilem edi.
Bibi.; Hadikatül cevftraı. I
http://groups.goog le.<

I <R rslm : N ezih)
BAYAZIDA&A CAM İİ — A şağıdaki
notlar 1947 yılı E v lû l ayında tesb it edilm iş
idi;
cTopkaptda tram vay caddesi üzerinde,
cadde ile su r arasındadır, bu sa tırla rın y azıl­
dığı sırada dört duvardan ib aret bir^ h a ra b e
İdi (Eylül 1947).
«H adikatülcevami, banisinin F â tih Sui-
tan Mehmedin sekbanbaşısı olduğunu, k a b ­
rinin dc cam iinm m ihrabı ö n ünde olduğunu
kaydediyor, ki y u ta rd a k i ta rih d e z iy a re t
edildiğinde bu kabir de kaybolm uş b u lu n u ­
yordu.
■v<Cebhe d iv a n kesm e taşdan olup diğer
divsrlann inşa tarzına, bilhassa pen cere sil­
melerinde prese tuğlanın hatıl o larak kulla*
nıldjğı bakılırsa, bu cam iin elli aitm iş y ıl ka­
dar evvel, m uhtem elki bü y ü k zelzeleyi mü*
teakip tam am en tecdid edildiği aşikârdır.
«Toprağa y a n göm ülm üş b ir h ald e olan
son cemaat sundurm alarının başında b irer
sülün kaidesinin bulunm ası, iç h arem in d ek i
selvi ağacının dibinde de iki b ü y ü k s ü tu n u n
yatması, son cem aat y erin in d ö rt sü tu n lu b ir
ruvak altında bulunduğunu g ö sterir. A vlu­
sunda m uslukları koparılm ış b ir ta ş tekne
ters kapanmış b ir v&ziyetde d u ru y o r idi;
harabesinin ve bahçesinin d ıv ar ta ş la n her-
gün birer ikişer eksilm ektedir,
«Bu camiin tam ir ve ihyası a rtık müm-
köft değildir; yirm ibeş yıldan fazla harab
ve metrûk olduğu söylenm ektedir; tehlikeli
örülen minaresi 1044 - 1945 apaşında topra-
6* kadar indirilm iştir; h arabe V akıflar İda-
*^8İ tarafından ayda yedi lira k ira iJe bir
yıkıcıya verilmiş olup k iracısı ardiye olarak
m/group/merakediyorum
BAYAZID BUCAĞI
kullanm akladır. B ayazıdaga Camii
i^in, avlusundaki sü tu n la r yeni
bir h a y ır eserinde k ullanılm ak
üzere kald ırıldıktan sonra, tama*
m en hedm i düşünülebilir ise d e
ihyâ edici b ir elin uzanarak bu
m abedin y erin de yeni bir cam iin
inşam ile ilk banisinin ruhu n u n
şâd edilm esi cn y erinde iş olur».
B ayazıdağa Camii 1955 d e
im a r v e ihya edildi; banisinin
k a b ri de İs ta n b u l F e th i C em iyeti taralın d an
tan zim ed ilip baş u cuna m erm er b ir şahide
kondu.
B ib i; H a d ik a tü l C e vfim i. ı ; r e k ve M u za ffe r
Esen. G ezi notU ; £ . I I. A y v e rd i, n o t.
B A Y A ZID BUCAĞI — T ürk îy en in m ül­
k i te şk ilâtın d a İsta n b u l İlin in İsta n b u l şeh ri
iç in d e E m in ö n ü İlçesin in b ir bucağı (nahi­
y e si) d ir. B u cak o la ra k İs ta n b u l h aritasında
k esin o la ra k s ın ırla n d ırılm ış ise d e ; «Baya-
zıcb adı. C u m h u riy e t d e v rin d e y a p ıla n m ül­
k i te şk ilâtd an a sırla rc a e v v el Ista n b u ld a b ir
sem t alem i o la ra k k u llan ılm ıştır.
B ay azıd m son m ülkî teşkil&tdan evvel,
onbeşinci a sır so n ların d an itib a re n m eşhur
b ir sem t o la ra k h u d u d u n u çizm ek çok zordur.
B u an sik lo p ed in in bağlacı dostu ve en seç­
ki*) v e selâ h ly e tli kalem ark a d aşla rın d a n
E k rem H ak k ı A y v e rd in in bize verdiği kısa
b ir n o td a eski B ayazıd sem ti şöyle tâ r if edil-
B oyam ağa Camii
(FUn: Reşati Sevinçsoy)
 BAYA2ID BUCAÖI _ ___ İSTANBUL

in iştir: bulunuyordu). Bu dokuz mahalleden en bu-

«tstanbulun M buyufc merkezlerinden
b irinin İkinci S u lta n Bayandın eserlerinden
aldığı İsm idir. Hududunu şaşm adan tâ rif
mumkiin değil İte de. işgal ettiği tepenin
duzfu&üne âtem olm adı Jâzım gelir. Bu saha­
n ın b ir kısmı b aşlı başına semt olacak genış-
ükde topluluklarla kaplandığından» Bayazıd
adı. filen dah a küvük b ir m ıh a münhasır
kalm ıştır; eski Saray — Babı Seraskeri (za­
m anım ızda üniversite merkez binası) v e
Büyük K o p a lı Ç a rşı çe v releri itibariyle Ba-
yazıddadır, fakat içlerine girince artık Ba-
yÜğu ffcıyozıd lllıiııiy e tj Meydanından Su-
leymaniyeye ve Uzun çarşıya kadar uzanan
fiiıley maniye Mahallesidir.
1965 sayımına göre bucağın nüfûsu
24568 kişidir»
Bucak müdürlüğünden aldığımız rakam­
lara göre dokuz m ahalleye taksim edilmiş ev
ve dükkân sayısı şudur:
BS ev eou dOkkAn B a la b a n M ahallesinde
15 . l«Qö B ayazıd M ahallesinde
17 - 500 D ajatittL un M ahallesinde
25 - 2 Q0 Q M ercan M aJuütajîiıdc

yazıd ism i kaybolur. 2000 - 200 K e m a lp a şa MahalteBind»

«Semi ularttk bugünkü hududu şark- 5« • 60 K a le n d e rh â n e M ahan^ım fr.
garb idoğu-batı) iıtikaam eiinde Karamııs- 760 - 10) M o llahsurev M ahallesinde
»00 . «1 S u rû ri M ahallesinde
Lafa Medreselerinden Hasanpaşa Hanına
(ISSS-löSA da yıkdırıldfl ve şimal - Onu*», 8;ın 500 Slüleym ıtıııye M ahaüesjnıle
(kuzey • güney} tarafında Siılt-ymaniyp ya- 582* ÜV îtflîf t d Q k k & a

kınltfuidaıt Soğanağaya kartor uzanır dt*ni- Bıfrnk s ın ırı içindeki m ü essesler şun­
lebılir. V uranda da kayd ellilim iz gibi semi la rd ır:
adını on altıncı asır başında İkinci Sultân İ sta n b u l ü n ire re Jte s l
Bayazıd manzumesinin inşâs* ile alm ıştır; du- Vefa Lisesi {Maarif vekâletinin)
ha evvel ne dendiği bilinmiyor, belki «Eski İstiklâl (Usesi hususi)
saray* tesmiye olunuyordu. K anuni devrin­ Cibali Kız orta okulu (m aarif vekaletinin)
de veyâ ofıdan a* evvel şehir büyük camile­ a tık. oku) (4.. 9.. SOleymaniyc. Atatürk*
re nisbetle nahiyelere ayrıldığında Bayazıd 3 talebe yurdu (Site. Trahom Kız. Güne*
Camii nahiyesi teşekkül etm iş olup hudud* Kız. Vefa Erkek, Anadolu Erkek, Diyarbakır Er-
hırt Fkki Saraydan Kumkapısma ve AtikaK- k«k. Tokad £rfc«k. Sivas tr te k ).
patta (Sedefçiler) Camii hizalarından Saraç- Vatan sathı üstünde kıymet 4 Umumi Kû-
Mno başına kadar uzanıyordu. Ancak bu tabbâne (Bayazıd. Belediye, üniversite. SOJeyms-
hududlarda müstatil şekilli düz b ir sahâ ta ­ nlye Kfltûpbftneleri)
savvur edilmemelidir; genişlikler h er yerde 12 o tel <çukur Han. Mercan palas. Hürriyet
değişiyordu». oteli, onsekiz Sekbanlar oteli. AkartOzk Oteli.
Son mülki teşlrilâtda Bayazıd Bucağı do­ Bayazıd Oteli, Revan Oteli, fa ik PaSas, Örnek
kuz mahalleye ayrılm ışdır: 1 __ Bayazıd; oteli. Güzide oteli, vardar palas. FuadpMa
2 — Sürüri; 3 • - B alaban; 4 — M ereanağa; oteli)
5 — Dayahâtun: 6 — Kemalpaşa; 7 — Sü- 2 Demek (Eski MultariMer. Ibrahimpaşa
leymaniye: ft — Mollahusrcv; 9 __Kalender- Medresesinde» Şehirftlklert imar)
hâne. Bu dokuz mahalle 165 sokaktır (1934 B ay azıd C am ii
Belediye Şehir Rehberinde on m ahalledir; SfU eym aniye C am ü
yukarıdaki mahallelere ilâveten b ir de Cam- ŞehtfUte Camii '
cıali mahallesi vardır. Ansiklopedimizde bu N uriosttıaniye C am ü
maddenin yazı mesuliyetini üzerine almış Lâleli camii
olan emekli öğretmen Ç en e n i Hakkı RfiiC Mercan Camii
Ayyddız bu Camcıali Mahallesinde durm a­ D azn& dlbrahlm paşa Cam ii
mıştır, kaldırılmış ise yeri ya Bayazıd veyâ- A ltu n izad e C am ü
hud Balaban mahallesine ilhak edilmiş ola­ TaqtekQder Camii (MotUhnırer)
caktır. Bu lasikillün neşri sırasında m uhte­ KaleaderBAne CamfJ
rem general Van vilâyeti gezisine çıkmış Çakmakçılar Camtl

http://groups.google.
Bayatıt Camii
 fenalı M M C ı d
F a tih v e te r in e r le r i, b n je d ıy e a y » r m e m u ru
Camii b u lu n m a k ta d ır.
S ı« U Mfacıd ■ b U ı K ail A m ld u
Bumuklı MeKid H A Y A Z 1D C A M U — Is ta n b u ld a k e n d i
Bûrük K tp ılı Çarşı
a d ın a n is b e tle a n ıla n te p e d e v e m e y d a n d a
S a h h a fla r Ç a ıy sı İk in c i S u lta n B ay a z ıd m im a re t, m e d re se ,
H ardavarcılar ç a r c ın m e k te b , k e rv a n s a ra y v e b ir ç ifte h a m a m d an
ü*ım Ç w >m ın b ir yanı ro ü r e k k e b h a y ır v e c e m iy e t y a p ıla rın ın m ih ­
B ay sa* Y ancın K ulesi r a k ı, T ü r k ts ta n b u lu n h ü v iy e t ve şah atyet
4 sinema (Y eni. F e rra h . T u ra n . E|t«) d a m g a la r ın d a n b ir â b id e ; F â tib S u lta n lfe h -
örOeOMr H aınanu m e d in y a p tır d ığ ı c am i (E s k i F a tih C am ii)
Vezneciler H a m ın » b ir z e lz e le d e y ık ıld ığ ı v e b u g ü n g ö rd ü ğü m ü z
A eeraıo*Ianlar H am am ı F a tih C am ii o n sek iz in c i a s ır y a p ı» olduğu
i F abrik a (O ksijen c ira ta , M adeni e^ya. ç o - iç in Is ta n b u ld a e n e sk i b ü y ü k p âd işâ h c am ii;
rab, T o p lu ijn e, J ile t fa b rik a la rı) y a p ıs ı h ic r î 90$. m ilâ d i 1501 d e b aşlam ış, hic­
4 İU ( lâboratu& n r i 9 1 t v e m ilâ d i 1506 y ılın d a « u ıa e rm iş tir
Bûyûk Akın Garajı (30-4(T araba alır) P r o f. C e lâ l B sa d A rs e v e n M a a rif Vek&leti
0 (0 içkili « lokanta t a r a f ın d a n h â le n fa s ik iiile r b ilin d e y a y ın la n -
3 k a ra k o l (B ayazıd B aşko m iserlifl, Yedildi - m a k d a o la n « T ü rk S a n a tı T a rih i» a d ın d ak i
r e t karak o lu ç a r ş ı, k a ra k o lu ) e s e rin d e m im a rı için k e sin o la ra k « Ü stad
B u c a k b in a s ın d a m ü d ü rd e n b a ş k a 2 n ü ­ H a z re d d in d tr» d iy o r. B u a n sik lo p ed in in k a­
fu s m e m u ru , b e le d iy e h e k im i, E m in ö n ü v c le m s â h ib i E k r e m H a k k ı A y v e rd l ise b u ca-

~ W '2

Bayazıd Camii
(Kesin; Sabiha Boıealı)

>m/qroup/merakediyorüm
B A Y A Z I D CAM İİ — 2430 —
mim n ıh ve mânâsı hakkında bir aram a ve
teknik hususiyetler* üzerine İstanbul A n­
siklopedisine tevdi ettiği notlarda Bayazıd
Camiin mimarı için gunları yazıyor: ^ B u gü~
ne kadar camiin mimarı olarak ya H ay red-
din kabul edilcugtir ya Kemâleddin. H j ç
bir vesikaya dayanm adan birbirinden n a k ­
len yapılan bu yakışdırm aya sebeb olarak
ben her iki mimarin Çargıkapusunda ve Kos-
icada birer camii olmasın» görmekdeyim. N a­
sıl ki Fatih Camii m im arlarından A yaş'ın
Saraçhane başında, Srnanı A iik'in de N işan­
cıda birer mescidi varsa, ona kıyâsen Baya-
ztd Camiinlû iki tarafında bulunan M imar
H ayreddm ve Kemaleddin m escidlerinin b â '
nilerinden birisinin veyâ ikisinin birden ca*
mî in mimarı olacağına hükm edilm iş ve h a t­
tâ Mimar Kemaleddlnin K oskadaki kabri
1916 da İhtilalci Mehmed Ziya B ey ta ra fın ­
dan merasimle Bayazıd Camii haziresine
naklediİmİgdir. R ıfkı Melul M eriç ta ra fın ­
dan ilahiyat Fakültesi T ü rk ve îsl&m S an at­
ları Yıllığının ikinci cildinde »Bayazıd Camii
Mimarı» adlı m akaalede neşred ilen son b u ­
lunan vesikalara nazaran hicri 909 senesin­
den camiin hitâm ına kadar cam iin m im arı
Yâkub Şah bin Sultan Ş a h d ırj H alifeleri
de mimar Ali ve m im ar Y usufdur. B u lu n an
vesikalar ancak 909 saferinden başladığı için
temel atıldığından itib aren Y âkub Şahın
mimar olub olmadığı m âlûm değildir. B ir
ihtim al ile daha evvel H ayreddin d e m im a r­
lık vazifesinde bulunm uş olabilir. Y ine bu
vesikalara nazaran bina n â zın M ustafa Bey.
binâ emiFi Hüsarrı Bey. b in a k â tib i d e yine
b ir Hüsam Beydir»,
Camiin temel atm a ve tam am lanm a ta ­
rihlerini veren kitabe, şadırvanın bulunduğu
harem avlusunda, Camim esas giriş kapusu-
nun üstündedir; sülüs celisi ile m erm er ü ze­
rine kabartm a üç satır halindedir, m etni
arabca, yakısı o asrın büyük san atk ârı Şeyh
H am dullah'ındır.
C. G urlilt’den aldığımız planda aydın
olarak görüleceği veçhile şadırvanlı harem
avlusu ile asıl cami satıh ölçüleri ayni iki
m urabbâ (dörtgen)dir.
Şadırvanlı avlunun biri batıda Bayazıd
M eydanına, biri kuzeyde Ü niversite tarafına,
biri de doğuda Bayazıd İm aretine (Bayazıd
tSTAMBÜL
Umumi kutubhânesi Üe Sahhaflar Çarşısına)
karşı üç kapusu vardır; eskiden birinci «Mey-,
dan Kaputiu», İkincisi «Eski saray kapusu
üçüncüsü dc «İm aret yahud K alıkçılar ka­
pusu» dîye anılırdı. A vlunun etrafı 20 sulun
ü zerine atilrm ş, her cebhesindc 5 kemerden
20 kem erli ru v a k ile çevrilm iş ve ruvakla-
n n üstü 24 küçük kubbe ije örtülm üştür.
Esas planı b ir m urabba olan camiin
dırv an lı av lu y a açılan büyük kapusundan
g ay ri iki y an ın d a da b irer kapusu vardır,
böylece üç m edhallidir. C am iin «sahn» deni­
len orta kısm ı b ir büyük kubbe ve iki yanm
ku bbe ile ö rtü lm ü şd ü r; sahnın iki yanında,
büy ü k k u bbe ile y arım kubbelerin istlnad
e tliğ i k em erleri ta şır ik işer fil ayağı ve birer
sü tü n ile ayrılm ış ik i yan kısım vardır kı
o n la r da d ö rd e r k ü çü k kubbe ile örtülmüş­
tü r. C am iin iki y anm a ye şadırvan avlusu ta ­
ra fın a m ü sta til p lan lı iki binâ yapılmışdır;
b u n la rın d ö rt köşesinde avlu ruv ak ları üs­
tü n d e k i k u b b e le r çapında b ire r küçük kub­
be, o rta la rın d a da cam iin y a n kubbeleri ça­
p ın d a b ire r k u b b e v a rd ır; s o fra d a n bu binâ- *
la rın C am ie m u tta sıl d u v a rla rı kaldırılm ış
v e s a h a la rı C am ie ek len m iştir, bu suretle Ca­
m iin d ö rtg e n p lâ n ı bozulm uş, B ayazıd Camu
te rs T p la n lı C am iler a ra sın a girm iştir. Ca­
m iin İki m in aresi işte b u binanın bitim inde-
ki şim al k ö şelerin e in şa edilm iştir, araları
çok açık d ü ştü r. B u açıklık şirin düşm üş ol­
m a k la b e ra b e r m in areleri kısa g ö sterir; mey­
d an (B a tı) ta ra fın d a k i m inarenin dibine ve
buy ta ra f d ak i m ü lh ak binanın bitim ine bir
k u b b e ile ö rtü lü Ş eyhülislâm Veliyüddin
E fen d in in v a k ıf ık ü tü b h ân esi inşa edilm iştir,
K ü tü b h â n ey e C am iin içinden v e meydan
ta ra fın d a k i m ü lh ak binadan geçilerek girilir.
Z arû ri g ö rd üğüm üz bu ibtidâî târifden
sonra aşağıdaki sa tırla r kıym etli bilgin Ek­
re m H akkı A yverdlnîn bize tevdi ettiği not­
lard an alın m ıştır;
«O rta safında köfeki taşından yapılm ış
d ö rt bü y ü k m urabba! fil ayağı üstüne 17,5
m etro lu k b ir m erkezî k ubbe müsellesi küre-
vi a lik aları (pandantif) ile okunur. Ayak-
ların d ö rt yüzünde b ire r kıılak olup büyük
kem er ta rafm d ak iler d aha çıkıntılıdır.
«M erkezî k u bbe kıble ve m edhal tara-
HfnjS
 — 223! —
pe birer yekpare g ra n it sıitûna m üsterud da-
İ fn ulak ikişer kem ere otu ru r. Büyük kem er­
lere bire/ 4e y a n m kubbe dayanır. C enub v e
^gıalde dörder m üıâvi kubbeden m ürekkeb
alçak cenahlar vardır, b ü tü n kubbeler mü-
jeliesi kürevîlere oturm aktad ır. B u kem er
kimilen iki m erkezlidir.
«Büyük kubbenin kasnağında dairevî
20, yarım kubbelerde d e 7 yer pencere v ar­
dır.
tik i yekpare direğin (sü tu n u n ) başlığı
pek zengin, fakat henüz lam ahengini, y u ­
muşaklığını bulam am ış istalâk lid lerle m ü ­
zeyyendir.
«Merkezi sahn'ın sağ v e solunda iki ce­
nah kolu vardır. Bu cenahlar Edirnedeki
Bayazıd, Istanbuldaki Davutİpaşa v e Sultan-
selira. ve Bursanm ters T tip i cam ilerinin
cenahlarının kendi kitlel*:rme d a h a uygun
düşen eb'adtnı hâiz olm ayub d a r v e uzundur.
Bujüarm şimale açılan b irer kapusu olup bu
| suretle camiin beş kapusu olur.
cBu cenahların aslında ne m aksadla ya-
pıldıkian hakkında sarih b ir k a ra ra varıla­
mamaktadır. İçlerinde ocak olm adığından
ikaametgâh değildir; Evliya Ç elebi «Camie
muttasıl sağında vc solunda iki aded Tâbhâ*
ne ıdintemaeyeri) binâ olunm uş m cdâris
vardır. Bâdehü" mezkûr tâbhâneleri Cam ie
İlhak idüb Camii şerif iki cihetinden tevsi
olundu» diyor, Kem tâb h ân e hem d e medre*
3e olduğunu söylüyor, ak la en y atk ın g örü­
neni eskiden b ire r m edrese olm alarıdır. 6 ıi
csnablar cam i h arîm in e g en i; eyvanla m er­
but olduğundan daha ziyâde te rs T tip i C a­
milerin planına uym aktadır, ancak harım İle
ayni seviyededirler, T tipi cam ileri gibi sevi­
ye farkı gözetümemi^tir,
«Şadırvan avlusu gaayet m ütenâsib. fa*
kat fazla yüklü ve süslüdür. 24 kubbe bak-
lavalı kuşaklarla yeşil eğri boz, kırm ızı Mı-
*>r graniti gibi nefis taşlardan yapılm ış yek-
Pare sütunlara o tu ru r, başlıkları Iatalaktitli*
dir. Revakın saçağı büyük b ir itina ile îşlen-
ve ağır denecek kadar yüklü b ir istalak-
titll silmeden yapılmıştır.
«Avlunun Üç k a p m u v a rd ır, h e p s in in üs-
^ Samanında v e y a sonç$dan ko nm uş a y â tı
kertm e le v h a la rı ile m ü ze y y e n d ir- A v lu .
re tık li m erm er d ire k le rin in v e k ırm ız ı beyaz
[iZgroup/merakediyorum
fiATAZID CAMİİ
kem er taşlarının verdiği renk ahengi içinde­
d ir, Döşenmelerdeki renkli m erm erler de h u
güzelliği tam am lar; h al ve kitlelerin nisbeti
«le kusursuzdur; fakat b ir ağırlık, bir ferah
noksanlığı hla ed ilir; ortadaki geniş şadır­
van b ir darlık Icvlid «tm ektedir.
«Eteas kapu istalaktıt yaşm aklı, zengin
silm eli. üstü taçlı. İnce b ir merm ercilik ese»
ridlr. M inareler tek şcrelclt olup cenahların
ta ucuna konduğundan pek ziya ayrık, uzak
duşm üşdür. B ir tin eai eski hüviyetini muha­
faza e tm ek ted ir; bunda, kavide kısmı renkli
taklar kakılm ış zengin kitabeler ve yapraklı
b ir silm e ile m üzeyyendir. Gövde kı&mı sekiz
aded kırm ızı kuşakla çenberlenm iş olup en
a lt v e üst boğum ları kırm ızı tamdan kakm a­
la r ve bendesi şekillerle süslenmiştir.
«Camiin d âh ili tezyinâtı pek güzeldir.
K alem işleri zam anından kalm ışdır denecek
k ad ar sa f v c güzeldir. B ir az tâm ir görmüş
olsa d a gaayet üstâdânc yapılm ış ve renkle-
rin safiyetine itin â g ö sterilm iştir; yalnız ete*
ğe v u ru la n koyu lam leri, b ir kelime ile, kÖ*
lü d ü r. Şad*rvan avlusu kubbeleri m alakâri
tezyinat ile m üzeyyendir.
«K apu üstünde ve sağda bulunan mü­
ezzin, ve şim ali şark i köşesindeki hünkâr
m ahfilleri konsollar, oymalı kafeslerle ya*
p ü m ışd tr; m ahfillerin renkli m erm er sütun*
la n nazirsiz balgaam i taşlardan yapılmıştır.
«M ihrabın kafesi oymalı b îr a)m kemeri
altın d a sekiz sıralı b ir istalaktit yaşmağı ve
tacı v a rd ır; boyu yüksekçe vc pek muhte­
şem dir. M inberin kapu direkleri zengin rû*
mî kabartm alı, kafesleri m erm er oymalı, tâ*
cı ve külâht nefİsdfr» (E krem H akkı Ayver-
d i).
A vrupai! sanat m ünekkidleri ve arkeo­
loglar Bayazıd Cam iini tam am en Ayasofya-
nin tesiri altında İnşâ edildiğini söylerler.
E krem H akkı A yverdi bu noktaya da şöyle
tem as ediyor:
«Prof. A lbert Gabriel henüz genç iken
yazdığı İstanbul Camileri nâmındaki eserin­
de «Bizans tesirlerinin açıkça y er aldığı ilk
İstanbul eseri» diyor; Diez de Türk Sanatı
nâmındaki kitabında «Ayasofya ve onun tak­
lidi Bayazıd» diyor. Benzerlik o rta sahnın
iki yarım kubbe ortasında bir kubbe İle ör­
tülmesinden ibarettir. Aslında ise b u plân.
 BAVAZro CAMtİ — 2234 -
Bursa ve Edirne Camileri ile Osmanlı mi'
münşinin seyir ve inkişâfının tabii netice-
sidir. Edirncde Üç şerefeli do 24 metro ça-
pmda tek merkezi kubbe yapılmış, İstanbul
da Bayazıd Camiinden önce inşa edilmiş olan
eski Fâtih Camiinde (U ; Fâtih C am ii) 26
metro kutrunda tnerkezi Itubbenİn m i h r a b
tarafına bir yarım kubbe eklenmiş: onu tâ-
kib eden İstanbul Bayazıd Camiinde de, es
ki İıŞtih Camiin plânı, basit bir tenazur
kaidesi İle İnkişaf ettirilmiş, bir yarım kub­
be de tnedhal tarafına ilâve olunm uştur, ve
bu suretle A v a s o f y a pİüv.uv.n benzeri ci'layd.
çıkmıştır. MukaiJiri sanat, ibda kudretinden
mahrumdur. Halbuki Türk yapı sanatı, aynî
a s ır içinde Şehzade Camiini inşa etmiş, bu
sefer fisyazıd Camii plânı, merkebi buylık
kubbenin etraiına konulan dört yarım kubbe
iîe inkişaf eltirilmişdİJ-'ki m im ari hacmin
Sirvesidir. Bayazıd plânı, bir inkişaf yolunda
âizans yapı sanatı ile zaruri bir kavu^ak nok-
!a»ı ülmuştur, Tîlrk yapı sanatı, Bizans mi­
naresinin son noktasından, şöyle bir ugrayup
gelivermiştir.
4 Fil ayaklan ortasındaki tek direğe t sü­
tun») bakarak Bayazıd C am ii o rta sahm nın
Ayasofyadaki nef'in b ir cepliği oldu ğ u n u id­
dia da pek acele b ir k a ra rd ır; A yasufyanın
fil ayakları arasında dörder direk yanaşık
bir halde olduğundan y an n eflerle o rta a ra ­
sında bir perde kurm uştur. P u tp e re stlik dev­
rinden hazır alm an bu sütun dizisine sonra­
dan bir inşai vazife verilmiş, b ir d e ü s t k at
İlâve edilmiştir; bu i k J k a t kubbe k a s n a ğ ın a
kadar yükselerek Ayasofyayı başı om uzları
arasına gömülmüş beden yapm ıştır.
«Bayazıdda ise kadem e kadem e ehrâm i
inişin temin) için cenahlar alçak tutulm uş,
ve yan küçük kubbeleri o tu rtm ak için o rta­
ya bîr sütun konmuş, yâni vazifeden doğan
b ir mimari ahenk çıkarılm ıştır. Bu ince far­
kı kavram adan gelişi güzel «taklid> vakışdır-
ması hâzin alsa gerekdir» (E krem H akkı
Ay verdi).
Camiin banisi ikinci Sultan B ayazı d
mihrab duvarı önündeki hazirede medfundur.
K abri üzerindeki sekiz köşeli tü rb e oğ lu Ya­
vuz Sultan Selim tarafından yaptırlılm ışdır.
Bayazıd Câmİinin edebiyatı oldukça zen­
gindir; E vliya Çelebi onyedinci asır ortasın­
httpi/y^poupfivgoogle.
İSTANBUL
daki manzarasını, bâzı eski menkıbeleri de
kaydederek şöylece anlatıyor:
«Camiin esâsına başlandıkda Mimarbaşı:
— Pâdişâhim, m ihrabı nasıl koyalım?
Diye sordukda Bayazıd Veli:
—- Ş u aynğım z bas!,, der.
M imar ayağım pâdişâhın ayağı üstüne
basdıkda karşısında Kâbeİ M ükerremeyi gjj.
rü r, hem en pâdişâhın ayağına kapanarak
m ihrabı o istikanm etde kor* mihrab temeli
konulunca Bayazıd V eli cam iin hayır il© bit»
inesi için iki re k a t hâcet namazı kılar,
■^Camiin yapısı tam am oldukda bir Cüm<ı
günü cem aati kü b râ toplanup ayıldı. Bayazıd
Veli b u y u ru rla r ki:
— H er kim ki m üddeti ömründe ikindi
v e akşam n am azların ın sünnetlerini terk
etm em iş ise şu m ü b arek vakitde o kimse
im am Dİsuııi.
D eryâ m isâl cem aat içinden bir levd çık*
ma?. B ayazıd H an :
— E l h a m b i ili llâ h ö m rü m ü z d e seferde
h a a a r d e s ü n n e tl e r im iz i te r k etm edik!.
D iy erek k en d ileri im am olurlar.
<tGaayet rû h â n iy e tli camidir. Çarşı ve
p a z a r içinde o lduğundan gece ve gündüz ce­
m a a ti kesıred en y e r bulunmaz.
«İç h arem dek i h avuzun muslukları, her
an a b d est alındığı için akşam a kadar kapan*
raay u p dâim a akar.
«Cam iin iç harem i dışında sahra misal
tiç tarafın d a d ü k k â n la r inşâ edilmiş bir ha­
re m i azim v ard ır, im âret, m utbak, misafir
h â n e v e sibyan m ek teb i bu harem dedir; onun
dışı d a sernpâ d u t ağaçları ile müzeyyen bir
azîm m eydandır».
E v liy a Ç elebinin tarifindim Bayazıd ca_
m iin in b ir de diş hare m i olduğunu kesin ola­
ra k öğreniyoruz; b u dış harem duvarları
onsekizinei asırda kaldırılm ış, iç harem in ka
p u la rı doğrudan m eydana açılmışdır.
İb ra h im H akkı K anyalı {B.; Atis.^ İbra­
him H akkı) taran d an verilm iş b ir notda:
«Cebheden bakıldığına göre soldaki minare
kü püne k a d ar y ık ılarak sonradan y apılm a­
dır. Cam i 1797 ve 1870 de esaslı tam irler
görmüştür® diyor. Dış h arem dıvarının 1707
tâm iratında kaldırıldığı tahm in edilebilir.
Y ine 1. H, Konyalı cam iin . yazılarından
bahsederken: «Sol av lu ta p u su n u n dışındaki
r 4?^OCUM’tD ftst

an 1797 tam irinde Y am ak Salih Efendinin

f& .^dirm en M ustafa bin M ehmedûı. İç klb-
BAYAZID CAlflt AVLCSU

d ir. Ünaydımn ««ağıdaki satırları artık bit

tir ib vesikası olmu^dur:
je k»pu»ui»ııo üstündeki y u ı da lfr/o tim i «Arlık b ir daha gÖ ru |*taçy«cek şeyler,
rinde Sikkezenbaşı A bdiılfettah Efendi tm- bâzı bâzı zihinde öyle izler bırakıyor ki göz
rafaiMİAR yazılm ışdır» diyor. önünde duran şeyler bile o m uhayyiledeki
Cam im edebiyatında b ir hof fıkrada h âtıraların kuvvetini hâiz olam ıyor: o zaman '
Dördüncü M uradın m inare âlem ine konan ■a n k i b t|, geçmiş günlerin n tşın ı taşıyan
bir kargayı okla vurm asıdır (B.: Bayazıd ta b u ttu r!
M uvakkithânesl). cDiin Bayazıd dergisinde böyle duşunu-
BlU. Ifrtıyâ Celebi. Seyahatname. ı: s. e yordum . H arem A vlusunun s n kubbeleri
_\rs«ven. TOrk Sanatı. E Hakkı Ay»erdi. Not; a ltın a kurdukları m âm ûlâtı dâhiUye m eşher­
1 H Konyalı. Not lerine girdim .
BAYAZID CAMİİ A Y L IS IN D A HA «Tezgahların üstüne top tep elbiselik
JfAZAN S E R G İL E R İ; — Istanb ultın büyiâk k um aşlar a tm ışlar; duvarlara eğer takım-
cam ilerinin şad ırv an li iç harem avlularında la rı asm ışlar; ucuz ve sağlam ayakkablan.
h e r y ıl R am azan a y ı devam ınca b ire r sergi - çoraplar, daha b ir hayli cins kaba eşya raf­
pazar k u ru lu rd u : sergi-pazara k a tıla n esnaf ta n , m asa ü stlerin i doldurm uş!.. K azarların
da gedikli idî, h e r y ıl avlu n u n ayni noktası­ gftyâ b un ları did ik didik kurcalayan yara­
na y e rle şird i; en alâsından, en nefisinden» m az b ir ç ift eldi. O nlar vâsıtası İle bu basit
en güzelinden, en kıym etlisinden olm ak şa r­ şeyleri, hey h at, henüz becerem ediğim iz bu
tı ile yiyecek içecek, tü tü n , ağızlık, teşbih, g a rb k â ri yeni sanayi yıkıyordum . A ltların­
kum aş, eşyâyi züeacive vc k ila b satılırd ı. d an, içleri rengâren k tesbit dizileri İle dolu
C am i sergi - p a zarların ın k uru lm ası ne za» m u a tta r cam k u tu la r çıkıyordu. V e ıtarçin,
m an başlam ıştır bilm iyoruz; b u A nsiklope­ nâke. kavkaa. ftdağacı, san tral, anber, gül.
diye tadım lık fa k a t pek kıy m etli n o tla r tev* abanoz, necef, şahm a ksud. gergeden teşbih­
di eden E yyublu Şevki B ey: * K adîm den b e ­ le rin m ühevven şelâleleri atasından başına
ri kurulurdu» diyor, fa k a t «ka­
dim* kelim esini tak v im ile k ıy ­
m etlendiriyor. T an zim atd an ön­
ceki devirde bu serg iler h a k k ın ­
da en küçük b ir k ay d e ra stla ­
madık. İç h arem a v lu ların d a
sergi - p azar k u ru la gelm iş ca­
m iler E yyub Camii K ebîri, F â ­
tih Camii, Bayazıd C am ii. Aya-
sofya Camii» Yeni Camii, K a-
srTnpaşeda K ap tan p aşa C am ii ve
Tophanede K iline A li P a ş a Ca-
m udir; b u n la rın a ra sın d a da
Bayazıd C am ii serg ileri cüm le­
sinden zengin, ü stü n olagelm iş-
âi. Zam anım ızda b u »ergi - p a ­
zarlar a rtık ku ru lm am a k ta d ır.
D eğerli edib v e İstan b u l
âşıklarından m e rh u m R u şen Eş*
re l ü n a y d ın « A y rılık lar» ad ın ­
daki eserinde <n e şri ta rih i 1923)
-’Bayasüd Ssrgisi* başlıklı y azı­
sında son B ayazıd -sergilerinin B aratid Camii Avlulunda
1836 Ramazan »ergisini»» krokisi
Pek güzel b ir resm ini çizm ekte­

n/group/merakediyorum
 BAYAZID CAMİİ AVLUSU
«gabini «ftrı* dolanmış, mahmur yüzünü
sakahroıv değirmi b etU l «armış muttaki eda­
lı kanaatkâr tacirler beliriyordu. Sonra üst­
lerinde - baloların konfetilerini andırır ya.v-
M ve yuvarlak • nânelı. darçınlı, portakallı,
limonlu şekerler rengârenk düğme yığınları
gibi duran tezgâhları aradım. Hama ıpeğln-
d«n mintan giyen esmer bir mü sin man on­
lardan avuç avuç toplar, birbirini iten uruc-
lu müşterilere muttasıl külahlar dağıtırdı.
«Bir ax ötede envâi baharat satan adam
aklıma geldi, tik baharın belagatı bülbülün
nağmesinde ise serginin belagatı de onun
tfp m jt gibi bir şeydi. Oıuın önündeki kala-
balığın mislini sonralan hatiblerin karşısın­
daki izdihamlarda gördük,
«Elinin ve dilinin sü ra tin e hayrandım :
insanı yemeğe inrendiren, şuna buna iftar
saatini dileten ne ganb edası vardı! B ir eluıe
kaşığı alırdı. Öbürüne külahı:
— Kokulu, kokulu!» Kokulu bahar!.
Çorba ı,üı, dolma için, köfte için, pilâv için
kokulu, rtokulu, kokulu bahar!..
«Medİhkir mukaddime aç zihinlerde
sofra ve leziz yemek hayalleri uyandırırdı.
Baharların kokusu canlarda tüterdi. Sonra
ü te r müşterisi çıksın, İster çıkmasın;
— Darçın, karanfil, zencefil, havlıcan....
diye bir sürü bahar adı sayar, her isim de-
ğigdirişde bayka bir kutuya el atar, isim ler
bilince «kufculu,, kokulu» diye tekrar başlar;
o da bitinceye kadar paket aarUmıs» bağlan*
mış bulunurdu. O vakit muhakkak Uç dört
lâliblisi birden çıkardı, O ademin bir daki*
ka boş durdujuflu gfirmek mümkün ol­
mazdı,
•Sonra o Çakmakçıların sim idleri, Edir*
nerun devâi miskleri, Selânik'in ve Edirne'­
nin badem ezmeleri, Gelibolu saidaly alan,
Kırkkiliec hardaliyeleri, Kayseri pastırma­
ları cam üstüne yapılmış armalarla, levha­
larla süslü mini zarif barakalarda bulunur­
du.
«Hereke ve Karamürsel fabrikaları, keh»
rübâcıiar, Reji idaresi orada Ramazana mah­
sus şûbder açardı; Katta Kütahya çinileri
bile garb işi fağfur âvânilerin, moskofkâri
m&den Bemâverîerin yanı babında Buhârftlı
Alimzâde TİOarethân esinin şübeslnde usun
hil'atli ve geni* sarıklı Türkistan tacirleri
T im —____________________ tŞTAHBUL
tarafından satılırdı.
t Kösele derili, «.ipil bakışlı Mekke arab-
b n Yemen a kiki teşbihler, deste de»te mis.
vakler ve kokulu hilaller satarlardı- Abdul-
gaffar Elendi gibi fâriaiye, asabiye âşinâ,
ruh ve lisan zarafetine aâhib efendiden, ule
mâdan birkaç te sb ih a vardı kt envâi hacı
yağı kokuları sinmiş dükkânları âdeta birer
vükelâ, vüzerâ mecmaı idi: dudakları dua­
larla kımıldayan sırm a kordonlu. avniye k*.
puttu, ka[o; kunduralı paşalar; redingotlu,
uzun kırm ızı fesli saray erkânı attın kamçılı
nadide teşbihler çekerek, yassı mahmur, ya­
r ı ibâdetkâr ağır a£ır görüşürlerdi- Halk d*
o yan kubbelerin altında, her adımda bir ye*
n i m eşhere bakarak b ir cereyan hâlinde çen-
ber gibi döner, dolaşır, şadırvanda abdest
alanlara sürüne sürüne o rta kapatandan do>
la r boşanırdı.
«Hâsılı sergi, renkleri ve kokulan ile
damağı da. dimağı da. dünyâyı da, ahreti de
kendinde tecelli ettiren b ir müslüman sey-
rangâhı idi; Ramazan zevkinin giindüzkü
zübdesi mâhiyetinde bîr seyrangâh!...
«Fakat yılın birinde b ir yel esdi eski
sanatlarla eski katacağı dağıttı. Yerlerinde
senelerce sâde güvercinler kaldı. Daha ihti»
yarlaşan teşbihtiler tozlanmış vâ bofslmış
câmekânlannın başında bedbin vc mütevek­
kil, iki büklüm kaldılar. Tezgâhlan da, ken­
dileri de ağışlarındaki dikler gibi seyreldl.
« Nihayet bu yıl. sergi b a k ım s ız kalmış
eski bir çiçek bagçesi gibi yeniden iiremeğe,
filizlenmeğe haşlıyor: yine bir İki baraka,
yine birkaç tesbihci, hattâ muhterem Gaffar
Efendi de göçer» lakvâ eyyâmmın nâdir hir
hâtırası gibi meydana çıkdı. Yine bir nevi
kalabaîık Bsyaaidın kararmış muazzam istfl
lâkliıli ve müzehheb Sülüalii kapııUn altın­
dan geçip harem aviusunda geziyor. Fakat
heyhat, Sergi de sırçaları dökülen eski fağ­
furlar gibi olmuş: bir varlıkdan yîyâdo bir
varlıkdan ziyâde bir artık!.,
«Fakat revnakı yoksa bile tesellisi var...
Hiç olmazsa bu günlerden dalın aü kederli,
daha aa kasavetli olduğumuz eski günleri
bir mejâl halinde andırıyor.1.».
Rûşen Eşref bu güzel yaztyj 1916 miiU»
rekeslnden sonra Istanbulun düşman asker­
leri işgali altındaki kara günlerde yasmıştır.
h ttp ://g ro ups.google.eni
 aN5İKLOPEDİŞ]______________ __________- -2J37 - B AYAZID CAM İİ AVLUSU

lf* -Û - 1 D 2 2 ü r a a ı n d a d o l a n d ı ğ ı I t a y a -
.j Cami* A vIuöu Sergisi, son hükmü
• 'jv v o ilid ır, b i r v a r l ı k d e ğ i l , b i r a r t ı k d ı .
f skİ Baya*j\J sergilerinden hicri 1303
Itmlâdi 18îki Haatranma rasllûıj
ergisini lasvir eden aşağıdaki notlar İstan­
bul AJisi kİ op^dîsin e 194-1 yılında EyyuM u
^ v k i Bey tarafından verilmiştir; pek kıy­
metti bir vesikadır. B u kalem aâhibi lr,larv
buJlunun ta n f ve tasvir ettiği tezgâhlara,
meşherlere birer num ara koyuyorum bu rtu-
maraJar ile Bayazıd Camii harem avlusunun
viııe kendileri tarafından çizilmiş bir kroki
plânda yerlerini tesbit ediyoruz:
tç harem avlusunun batıya açılan k ap ü ­
şondan girildiğine göre:
1 — Sağdaki revâkın atlın d a F eshânc
Fabrikasının sergisi. Fabrik a m âm ulâtm dan
fesler İle abalar, battaniyeler, veaâir ku m aş­
lar, boyun a tk ıla n satıl makda idi.
2 — Yine fes ve aba satılan başku bir
*ergi.
3 — Bu avlunun yazlı kışlı demirbaş es-
r.afı olan arzuhalcilerin işgal ettiği yer,
■t — Akla gelen gelmeyen türJii şeyler
salan küçük esnaf sergileri.
5 — Camii şerif kapusıı y an ın da ibâdete tü tü n paketleri, 100 lük ve .500 Uik sigara
girenlerin pabuçlarım em ânet ellikleri p a ­
buçtu barakası,
ft — Feshâne Sergisi önündeki yolun al*
tında Buısalı Şekerci: Bursada imâl edilmiş
sekerler ile bilhassa gaayet nefis tü rlü reçel-
lef salardı» bir hunnab reçeîi de pek meşhur*
■iü.
7 — Onun yanında, yine yolun altında
Baklava ve Revanı Sergisi. H a m u r tatlıların ­
da emsalsiz hır usta otan sergi sahibi tatlıci-
adını tesbit edemedik, üstü nar gibi k ı­
sarmış bir güllaç yapard ı ki ona mahsustu.
8 — Ba;ı kapusunun sulunda Buhârâlı
Alimzârfe Ö m er Efendinin Sergisi. S o fra- ••İSİ.
Akımları, kahve ve çay takım ları ve şâir
f?yâyl ziicâciye sergisi.
® — Güvercinlik, Serginin devamı müd-
r'etince, eâmi Avlulunun dâimi sakinleri gü-
'^cinler» tâlim edilmiş gibi buraya çekilir-
tr idi, ziyaretçiler tarafından beslenir, dem
ekerek kaynaşır dururlardı.
10 — Revak dışında, Âlimzâde Sergisl- çeçitli kehrübn ve narçin teşbihleri tedârik
nın ününde yol altında Şamlı Hacı Ibrâhimin
Sergisi» Fındık, fıstık, kuru uzum, hurma,
Şaınııı m '/tıu r <muwcuı nâmı verilen kuru
kayısı, uryâni eriği, bunların hoşaflık pes-
l illeri, saraylardaki hadım abaların iftarlar­
da ififliiHr^ıda eksik olmayan huıd muslah-
2-erâtıııdfirı. zencefil remeli, anebe turşusu, m-
kodâne vesair turdular, remeller, helvalar sa­
tardı. Hele İftardan bir suöI evvel fırından
gelin ip halkın aminde büyük bir kaibuz.
üzerine dokdü&ü kebab fındığın misk gibi
kt.iku.Mi oruçluları ziyâde ımıerıdirirdi,
11 — Güvercinlik ile avlunun şimal ka*
pusu arasındaki revak ailı boydan boya Hu-
samedtiin Beyin tü tü n sergisi. Bu zat Tütün
Rejisi İstanbul B aşm üdürlüğü başkâtibi idi;
Reji İdâresinin müsaadesi ile kâr ve îHirarı
kendisine aid olm ak üzere bu sergiyi k u r­
m u ştu ; zevki selim sahibi ve ticâret fikri
olan Hüsâmeddin Bey kendi nezâreti altında
hazırlatdığı tfitün ve sigaraları üzerinde gü­
zel b ir sülüs yazı ile «Ramazânı Şerife Mah­
sus» ibaresi yazılı hususi k utulard a satışa
çık arm a d ı. Kilosu yüz fcuruşdan y uk arı de­
rece üzerine hazırlatm ıştı. 25 ^ r a m tülün ü
veya 20 adet sigarayı ihtiva eden b u paket­
le r fevkalâde rağbet gormüşdü, sonra kiloluk
p ak e tle ri yaptırdı. Çok para kazandı, bunu
gören Reji İdaresi üç dört sene sonra bu ser­
iliyi Hi'ısameddin Beyden alarak kendisi açıp
işletmeğe başlamışdı.
12 ve 13 — Şimal k apusunun yanında,
rev ak rîışmda, yol altında ve tütün sergisi­
nin önün de iki küçük tesbihci sergisi.
14 — Şimal kapusunufl solunda revak
altında, tü tü n sergisinin karşısında Iranlr
Şekerci. İra n a mahsus bâzı şekerler ile nâne-
Ji. kakuleli helvalar, tatlılar, cevîü boa iUhû*
k u yapak’ satardı.
15 —* Küçük bîr fcsbîbui, ağızlıkçı ser-
,.
İG — Kehrübâcıhaşı Ali Beyin ağızlık,
teşbih, kehrübâ sergisi.
.17 — Revak dışında, yol altında, lrarılj
şekercinin önünde tesbihci meşhur lıindli
A bdülgaffar Efendinin sergisi. Bu zât saray
m enm blarm m , bilhassa hadım harem «Ça­
tarının rağbet ettikleri mâverd, boya, anber,
eder, yüksek fiatîa bunlara satar, bu sâyede

n ^ o u p / m e r a k e d i y o r u r r t
 BAYAZID CAM İ AVLUSU - 2‘M —• İS T A N B U L

bir Ramazanda b ir senelik geçim parasım parlardı: abanozdan kahve fincanları ve

loplardı. H attâ bu sayede Pendikde b ir köşk
bile satın almışdı. İkindi n«mızın<ian sonra
camiden çıkan barem ağaları bu sergide top*
lanır, hem teşbih alırlar, hem dc sohbet eder*
Jerdi.
İ S __ Küçük b ir lesbihci sergisi.
İ D __Küçük b ir Lesbihci sergini
20 — Mehmed Efendinin sergisi. Büyü­
cek bir sergi idi. B u Mehmed Efendi lhtifui-
d Ziya Beyin kaynatası, ressam ve astronom
Ahmed Ziya Beyin de amcası idi. Mehmed
Efendi ile Ahmed Ziya B ej in babası Ç ubuk­
çu Riza E/endi pek hünerli iki kardeşdi; tak ­
lidi müşkiJ, pek zarif ve kıym etli şeyler ya­
zarfları, tabib miamaları, yazı takım ları, acem
k irasından ve O rtaköy yasemininden çubuk
ve ağızlıklar; C am ie namaza gelen vükelâ
ve rical Mehmed Efendinin sergisine mutıak*
kak u ğ rar, o tu ru r, sohbet e derlerdi; gider­
ken d e b ir şeyler alırlardı.
21 — B ir küçük kehrübâ sergisi
22 — Cami avlusunun doğu kapusu <Ka
4 ikcılar veya İm a re t kapusu) yanında üd
ağacı, bah arat ve h ardaliye şaton küçük bir
«*:rgi.
23 A vluya İm aret kapusundan giril*
d iğine göre solda Çaycl Seyyıd Efendi ile
kardeşinin sergisi. M edine ve Mekke hurma-

B ay azıd C a m ii Ş a d ırv a n ı
T u r a n A çıksSt)

http://groups.google.cor
r ii.srK L O P E D tS l
jtj, YcfliKi kshv'.üt, -î?çck ve jfül uyu ve
^ .irat scrgtsj idi. Seyytd Efendi yergisin?
L hindi i çifiirtgan »Imışdı, baharat iaimk-
rjyt kendi ^r-ı..iîc zincirleme sayar, sonunda
ja : «Kukuî» kukuli kukuli bahar!.... diye
bağırarak halkı flüldüriirdü, ->>k m üşteri top-
— Î2S8 —
I lardr.
j 2-1 — Seyyid Efendinin sergisi yanında
1 fjjndJt Haşan Efendinin Sergisi; bu sergide
. ji ve yünlü lıind kumaşları, kibara m ah­
sus enfiye mendilleri, sarıktık hind dülbend-
. ri ve roüteber fslâmi eserlerin Hindistan
Askıları satılırdı.
25 — Onun yanında Sahhaf Hilmi Efen*
sit kitab sergisi: Islâm i m u teb er eserlerle be­
raber eiyazması divanlar, tâ rih i risaleler,
fevâid m ecm uaları bulunurdu. H ilm i Efendi
bir Üd'ab bilgini, bibliyofil idi. n â d ir eserler
elinde hakiki kıym etini b u lu r, bu n ları da er*
babına gösterir ve satardı.
26 Camii şerifin sol tarafd ak i son ce­
maat yeri, boydan boya H ereke F abrikası
Sergisi. Fabrikanın ipekli ve y ü n lü kum aş­
ları ile ipekli m endil v e ço rapları, boyun a t­
kılan, halı ve seccadeleri satılırd ı.
27 — P a p u d u k kulübesi.
23 v e 29 • » R en k ler dışında v e yol a ltın ­
da, ve y u k arıd a bahsetdiğim iz serg ile r Önün»
(le akla gelen gelm eyen h e r tü rlü şey satılan
küçük esnaf sergileri,
30 — Şadırvan önünde balm u m lu balık
3>ıımurtası sergisi,
31 — P astırm alı Dodenin alâ K ayseri
pastırmaları sergisi.
32 — Seyyar esnaf olarak siınidciler, çö-
i'fckcüer, tâze ekmekçiler, pideciler, kadayıf­
l a r , güllaçtılar.
BAYAZID CAMİİ ŞA DIRVANI — Ca-
muniç harem avlusunda dairevî ve kenarı
yirmi dilimli şadırvanın her dilim inde bir
lüle vardır. Evliya Çelebinin kaydine göre,
şadırvanın üstü on yedinci asrın ortalarına
torlar açık jken . zam anım ızda gördüğümüz
'Sekiz merm er sütün üzerindeki kubbeli sa-
Çok o asırda D ördüncü Su ltan M urad ta*
rafından yaptırılm ıştır. Bâzı yazarlar Evli­
yanın bu kaydım yanlış anlayub Bayazıd
c&mii şadırvanının adı geçen pâdişâhın ilâ­
vesi olduğu söylerler. Sultan Muradın ilâve-
** yalnız 8 sütün ile kubbeli saçaktır,
n/group/merakediyorum
BAYAZID ETENDİ
BAYAZID CAMtl VAKASI — Hicrî
1117 yılı rebiülev velinin öft sekizinci günü
(fl ağuıtoı» 1705, Perşem be), Üçüncü S ulun
Ahmed, VAllde Sultan ve harem takımı ile
bir a* dinlenmek ve kır havası almak İçin
Su K em erleri Mesiresine uitmejje karar ver-
di, bir kaç gece orada kalacakdı (Mükellef
çadırlar götürüldüğü ve çok kalabalık bir
m aiyetle gidildiği anlaşılıyorj, Sadır&zam
Baltacı Mehmed Paşa pâdişâhı* büyük bir kır
ziyafeti vermek için sadâret Kethüdası Os­
man Ağayı daha evvel Kem erlere yollamış
dı; Padişah da arab alar ile T ersine B ü fe s in ­
den h a re k et etm ed i.
A yni gün sadırâzam m huzuruna çıkan
b ir adam mühim b ir ihbarda bulundu: daha
evvel E d irn e vak'asına da katılmış olan bâzı
kim seler (E d im e vak’ası Sultan Mustafanm
ta h td a n indirilm esi ve Ü çüncü Sultan Ahme-
din ta h ta oturtulm ası ile neticelenen kanlı
askeri ih tilâld ir) b ir gizU cem iyet k u rm u ş
lar, İstan b u ld a yeni b ir fitne çıkarub devlet
ricalinden b ir kaç kişinin başlarını isteyecek­
lerm iş. M uhbir kendisinin d e bu cem iyete
d â h il olub fâsid n iy etlerin i öğrendikten «on*
ra bu hâinleri hüküm ete haber verdiğini ve
o gün Bayazıd C am iinde toplanacaklarını
söylem işdi. F evkalâde telâşa düşen B altacı
M ehmed Paşa y anına Vüzerâdan Osman Pa-
Şa ile Y eniçeri A ğasım ve kâfi m ikdarda Ye­
niçeri a larak kol ile Bayazıd Camiine gitti,
cam ide kim i iE âdet kim i sohbetle meşgul on
k a d a r şahıs tevkif edildi. B unlardan birinin
koynundan h ak ik aten içinde bâzı zevatın
isim leri yazılı b ir d efter çıkdı. T ahkikat de-
rinle|dİri]İnce vezirlerden Tevkii Hüseyin
Paşa Ue İstanbul K adılığından mâzul Haşan
E fendinin de bu fitneden haberleri olduğu
anlatıldı, Paça îstanköye, Efendi de Limnl
adasına sürüldü, halkdaıı da yirmi kiçl he-
man o gün îdam olundu. Vak’ayı haber alan
Pâdişâh çok sinirlendi, K em erler Mesiresin­
de ancak bir gece kalarak ertesi Cuma günü
İstanbula döndü.
Bibi: Râgid Tarifti, III.
BAYAZID EF E N D İ (Yiuufoftlu) — On
sekizinci asır hattatlarından; Otakcılarda
oturur, Anadolu kadıaskerli^inde bulunmuş
kırımlı Mehmed Efendinin kahyası olan bir
zâtin oğlu imiıj, yazıyı devrin seçkin hattat*

BAVA2JD HAMAMI - 22
BAy»?ıd Hamamı. m âm ur tahayyül
rdllm il resmi if,. K. Çanlı'dan)
(Rrsini: Bulanıl Şortn)
tonndan K âtibzâde M ehm ed R efi E fen d id en
ö ğ re n m iş şâir v e ed ib o la ra k a k ra n v e em*
sali arasında scçkıu b ir sim e İk en hicri 1161
(m ilâdi Î748) d e v e fa t etm iştir»
Bıbt: Muslakimzâde, Tuhfe^ tıattAtm
BAYAZID HAMAM I - B ay azıd H ü r r i­
y e t M eydanından L â leliy e in e n O rdu C a d ­
desinin sağ k en arın d a v e ye n i, y a p ıla n şed ­
dadi ü n iv e rs ite b in a sın ın k a n ıs ın d a d ır; Ü n i­
v e rsite ile H am am a ra sın d a k i K im y a g e r Der*
vi> Paşa sokağı O rdu C addesini V e zn ecilere
b u lla r ki, v a k tiy le Ü n iv e rsite n in E d e b iy a t
v e F en F a k ü lte le rin in m esk û n b u lu n d u ğ u
v e içinden çık an b ir y a n c ın d a y o k o la n İsta n -
b u lu n ziy n e tle rin d e n P re n s e s Z e y n e b H a m ın
K o n a lı 1>u sokağın V ezn eciler ha$ı ü zerin d e
idi.
Y arı m ü n e v v e r k alem sah ih le rin in kıi-
takdim dolm a bilgi ile y a n lış v e k ö tü te lk in ­
le ri eseri halk a ra sın d a e P a trc n a H alil Ha-
m am ı» d îy e k irli b ir ih tilâ lin y a lı» ay ak lı
z o rb a lid e ri olm uş b ir h a m a m d e llâ k in e nıs-
b c ü e a n ıla n B ay azıd H am am ı, fsta n b u lım
lıe m e n göbeğindeki b ir tep ey e ad ın ı v erm iş
nttp://groups.google.corr
1
'İSTANBUL
o la tı B ay a z ıd C am ii, B ayazıd İm a re ti, Baya- •
zıd K e rv a n s a ra y ^ B ay a z ıd m ek teb i v e Baya-
2 id M ed resesi ile b e ra b e r İkinci S u ltan Ba­
y ı l d ı n ve T ü r k y a p ı san a tın ın şaheserlerin-
d e n b iri o la n b ir ç ifte ha m a m d ır, y u k a rı­
d a b in a la rın ı sıra la d ığ ım ı* k ülltyenin bir
p a rç a s ıd ır. Y ılia rd a n b e rt pek h a ra b b ir h a l­
d e d u r a n v e zan ed iy o ru z kİ b ir d e ri deposu
o la ra k k u lla n ıla n b u ç ifte h a m a m ın hem en
is tim lâ k i ile d e v le t e lin d e g ü n geçirm eden
d ik k a tle tâ m ir v e re s to re edilm esi ve iğinin
e h li b ir h a m a m cıy a k ira la n a ra k büy ü k bir
ç a r fi h am am ı o îa ra k h a lk a açılm ası gerekir.
U nutrriH m alırîır ki T ü rk İsta n b u lin i üzerinde
ıtıUli ttRmgal&rımi7.d&n b irin i Vefjkil eden, hû
y ü k k ü ç ü k , fa&at hepsi yapı c a n a tım m n gü-
acl b ir eseri o îan çarşı h am am larım ız süratle
A z alm ak la d ır; b ir h a m a m ın tapu senedini
h e r n a sılsa ceb in e k oym uş olan vatandaş,
£ÖKiimi p a ra h ırs ı b ü rü m ü ş, câm m giteeJ
g ü a el h a m a m la rım ız k a p a n u p depo yiıhud
im a lâ th a n e olm uş, y a h u d ta m a m e n y ıkılarak
y e rle rin e îşh an ı, a p a rtım a n , sinem a yapıl-
m ışd ır; b ir k ^ n : d s îs ta n b u lu n îm â n adı al*
 ..İİKLOPEDİSİ - Î4 4 ' - BAYAZID UAMAMl

j.h<ia kof k azm an ın k u rb â n ı o lm u ş d u r; me- h ü zü n ile te sb il ed eriz ki zam an zam an M il­

üU , İ l " köşesinde. y o lla rın d a dolanır iken
fe r adımda ecdad y a d ig â rı b ir e se rle karşılnş-
Hığunız Ista n b u lu m u a a k ü stah ç a t a s a r r u f
gden ve bu bu y u k b eldeyi b u g ü n önüm üzde
îiyankâr b ir çocuğun k ırık oyuncağı gibi
t-r;ıkun sak.it başv ek il A d n a n M enderes,
câhil m ü şav irle rin in idlâli İle, k ü ç ü k ­
leri bir yana b ırak ıy o ru z, B eşik taş iskele
Hamamı ve F ın d ık lı H am am ı gibi M im ur
Sinan yapısı iki jâhE3er h a m a m la o n la rd a n
bir asır evvel inşa e d ilm iş y in e b ir y a p ı şa­
heseri olan m uazzam v e m u h te şem A k sa ra y
M uradpaşa H am am ım y ık d ırm ışd ır k i y e rin e
konulmaz üç â b id e d ir v e y ık d ıram , T ü r k v a­
tanının ziy n eti o la n Ista r.b u ld a k ıy a m e te k a ­
dar lanetle a n d ıra c a k tır. B u k o rk u n ç lıam am
tahribatı a r a s ı n d a b îr h a ra b dep o h â lin d e d u ­
ran Bayazıd Ç ifte H am am ı n a sılsa k u r tu l­
muştur. B ayazıd H am am ın a le z y if k asd ı ile
(P atrona H am am ı» d iy e n bâzı y a s a rla r bu
âbidenin yıkılm ası için a d etâ çırp ın m ışla rd ır
kİ onların d a ilelebed b e d n im a lm a sı için
fazcıe koleksiyonlarında kendi y a z ıla n k â fi­
dir. B u ansiklupedinin naçiz m üellifi, kemâli
liy e t tijz e te si i)e Her (»"un G azetesinde ka le ­
m in e e m â n et edilm iş sütunlarını ham am ları­
m ızı k ü r kazm adan korum ak için U-ryid iden
tek scâ olm uştur.
Milli d u y g u ları coşkun em ekli tarih m u ­
allim i ve m u h a rrir iîm in Ali Çavlı da ıB a-
y ezit H am am ı M eselesi» a dı iie on iki say fa ­
lık b ir risa le neşretm iş, İkinci S u ltan Baya-
zıd kiılliypslnin b ir p arçası olan b u âbideye
d o kunulm am asını m üdafaa etm iştir.
B ayazıd H am am ın ın İçi, depo olarak kul­
la n a n la rın eliy le k o rk u n ç b ir şekilde ta h rib
edilm iş, b in a h a ttâ teh likeli b ir şekilde ze­
d e le n m iştir; m eselâ içine daha çok m al sığ­
d ırm a k için ah şa b k a tla r y a p ılm a d ır. Mâ-
lû m d u r ki b ir h am am yapısında eâm egah
(OĞmekân) d en ilen Soyunma y erini soğuklu­
ğa, soğukluğu da h a râ re y e (yıkanm a yerine)
bağlayan k a p u la r zem in d ed ir; câm egâlıa, so­
ğ u k lu ğ a ve h a râ re y e ah şab k a tla r yapılınca
bu iist k a tla rd a n b irb irin e geçid tem ini için
d u v a rla r d e lin e re k k a p u la r açılm ış, h a ttâ hıı,
k a p u la r açılır iken büy ü klü kiiçüklii kubbe­
lerin Isttnad n o k ta la n oyulm uş, zedelenmiş-

B a y a /l t l H lim .m il
ı r a n : n . G tuck)

\/group/merakediyorum
 HAVAZIP HAMAMI ___ — 224İ —__________
lir.
Soğukluk v f h a rire kısımlarının üstünde
lek kurşun kalmamıştır; kubbeler yıllardan-
bcri kara vc yağmura açık, id c lâ m antarlaş­
m alardır. Bu bakımdan da Bayazıd Ç ifte H a­
mamının devlet eliyle b ir an evvel k urtarıl­
ması lâzımdır.
Erkek hamamının câmegâhı (câtnekân,
soyunma yeri) kadın hamamından azıcık bü­
yük Ue soğukluk ve harâre kısımları aynı
genişlik ve plândadır.
Soğukluk altı kubbe altında iki kzım dır;
birinci kısmın solunda bir soğuk halvet v ar­
dır. sağında bir kubbesi geçidden otluk yeri
ite ayak yollarına geçilir; ikinci kısım safili
sollu Liçer kurnalı iki soğuk sofayı ihtlvâ
eder.
Harâre yuvarlak bir göbek taşı etrafın-'
da dört köşede dört halvet ile üç soladır;
sofalar üçer, halvetler ikişer kurnalıdır.
Bayazıd Hamamının her iki kısmının da
büyük kubbeli ve kubbelerinin tepeleri fener-
pencereli eâmegâhları Ordu Caddesi üzerin-
dedifj; erkekler kısmının kapusu caddeye açı­
lır, fakat örülmüş, ibıâl edilmiştir: kadınlar
kumuun kapusu ise kim yager D erviş Paşa
sokağına açılır, o da ayni durum dadır. Hâ­
len hamam - depoya Bayazıd K ülhan sokağı
üzerinde erkekler kısmının küçük y an ta p u ­
sundan. girilip çıkılmaktadır.
Bayazıd Hamamının içini 1940 yılında
görmüş idik, yukarıda bahsetdiğimiz ta h ri­
bat daha o târlhde yapılmış bulunuyordu.
Yalnız erkek hamamının b ir halvetine giri-
lebildi. Halvetde bir kurna taşı henüz yerin­
de, sâdece lüleleri koparılmış idi; üç yant
son derecede güzel uslûblaşdınlm ış alçak ka­
bartm a 0 çeklerle müzeyyen bir m ük’ab
(küb, zar) şeklinde olup yarım küre kurna
çanağı bu mükâbuı içine oyulmuş, iki dış
ktiçesine de sabunluk yapılm ışlı; halvetin bir
duvarında da kömür ile gaayet hünerli çizil­
miş üç direkli bir gemi resmi ile Î330 (milâ­
dî 1914) tarihi vardı. Hiç biı* münâsebeti
olmamakla berâber 1730 ihtilâlinin çıplak
ayaklı dellak lider» Patrona Halil'in pek çok
emsali gibi hamam uşıkhgı da yapmakda bir
tersaneli nefer olduğu düşünülür İse kömür-
le çizilmiş b ir gemi resmi garib bir tesadif
dır.
1730 ihtilaline kadar İstanbul hamamla-
h t t p r /^ r 'ö ö ^ ö o g le .c o m j
İSTANBUL
finin uşakları, natır, dellâk ve külhancı, bü­
yük ekseriyet ite umavud İdi. O târlhde en
çok yirmi yirm i beş arasında tüv«ne veV-en-
çeli b ir genç olarak tahmin ptı.jçi^i/ tor*'
neli Patrona Halil de ihtilâl şjec* -i 1:* «idi ay­
rında yal m ayaklı n u n a v uç-;;: Musİu v k a l
vehÂna ıışağı Ali ile « n me-.v»ıciinı bu he-
mamda yapmış, sabahın ilk saatlerinde *
kellelerini koltuğa alarak ve »yan nâmlarını
atarak sokağa yalın ayak uğram alardı, j.. o
yıllarda fslanbuJda bulunan HollandalI r-;_
sam Van Moor Halil ile Musluyu yakından
görmüş ve iki şeririn yanyana resimlenr*
çizmek fırsatım da buim uşdu; pesp4ye ihti*
la ld le r ressamın bu tablosunda çıplak a y ı ­
lıdırlar.
Halil ile süfli tabakadan ayaktaşlarının
Bayazıd Hamam ından çıkmış olmalarıdır
1730 ihtilâlinde tahta oturan Birinci SuJlan
Mahmud, ihtllâîin elebaşıların» idam ettir­
dikten sonra bir ferman ile bundan böyle
İstanbul Hamam larına arnavud uşak alınma*
sim şiddetle yasak etmişdi {6.; Halil. Patro­
na- H amam ; Dellâk; A rnavud Dellâklar).
Bayazıd Ç itte Hamam ı hicri 1127 (milâ­
d i 1715) de, Bayazıdda kökçülerden çıkan
büyük yangında yanm ış İdL Meşum ihtilâlde
bu yangından sonra gördüğü tam irin lurâ-
veti içinde idi.
B u sanat eseri büyük m eşhur hamamın
kapanup depo oluşu 1028 den sonradır; tâ*
rihüıi kesin olarak tesbit edemedik.
Bayazıd Ham am ı üzerine Konyalı Âşık
M ehmed adında b ir halk şâirinin ondofcuz
k ıt’a b ir destanı v ard ır; Âşık Uelffiiedin bu
destanı 1918 - 1920 yılları arasında, İstan­
bulini, o zam anki dû|m ahlar«m aın silâhU
kuvvetleri işgali altında bulunduğu sıra yaz­
dığını Konyalı Hamdızâde Abdülkadir Efen­
di m erhum söylemişdî; Aşık Mehmedin bir
m üddet Bayazıd Hamamında ktilhancılık
yapdıgını da destanından öğreniyoruz: ı
1. M rdhlyeyl yazdım Aftalar h c jl r r j|
Bâynlıldf kfbif tamama mahaıı» m
G ire n lrr İçine gtinûltar ojgler |1|
VnkUqdr-yapılmış finftkıim ınjkhüU* i
Z. Câıue*Ah k u b b fti l u j r c ü c AJİ 1
Trınrcll&laı ta sd ik C(uıl« Ahali 1
Uşafcbm bu şehrin |01 crınâJi 1
 '.■5K L 0P E D İB İ
- İU* -
f. A tık Pt l M m sertim i* n««*r
fjiu/nt a )|u ila r»|f*n Mjmi-
Ksdiım}^* avAmı n i ı e m vnhavir
Vani t r r s d u*ak b+fcAra roah***
4., (iirfH tmi^trJİDln fo*U kanınyt.
SoJTIp«fl« getir te ta h çam uştr
IbrLftm pe**r»wJ j*nc<- j* r ^ ır
(icnçlfrdpn de bir ^İvrkAnı miih^nü
j. iki nefer n a l tır Yusuf mLvâli
G o n m l ü stü n d e b ire r j u l ıtAli
N >ıiket ü ıre d ir şivesi hAU
Çini ccblnt de k iif rir e m ah so s
«. Olur b h ı u t i n d f b iri prrrA n e
ü ı i ta i e fm fe d fr f â r f r btr yAne
KikttU a n b e r b n i d n d iv ân e
Ad tim H t r ı u k o cebbArr m tb s u s
7. CânırfA h o rta sı ftsU ye bavıut
On artr 1 d rliâ k lo oitm lral y ı r ı n
b tn ın e te n d im re h b e r kılavuz
En dilberi a lı k e re m k â re mah&os
L A b d ım şim şird e n cüm le oAUnt
G iyerken b tr elvan t u ta r elfnl
B&lvetde fitlersin Inee belini
Cıittttifl cndAzesl a y â re m ah su s
9. S o ta k tıık d ı n t td ı r a y n lelAfet
K ahve çubuk v lrr n b ir b a şk a Afet
Yalın ayak H a i l i n e k ıy âfe t
Bakveeİ çırağı mekk&ra m ah su s
10- (îöbekLaşı a k m erm erden a la n d ır
Bal ı l t t y ala dlscm s a n m a y a la n d ır
Ferm an çıkm ış A sıklara ta la n d ır
Anda y a tm a k d a qo| ftaddAra m a h s »
11. U t kubbrl Ali dö rt köqe b a le e t
ü î sofası v a rd ır t a r h ı lel&fet
K urna başı ta tlı « lo r m ahafcbet
Gönül çalm a* ş e h ri ayyAea m ak si»
Halvetlerin hepsi pAk fi pA khr
T fiıto Ue o ta r a n d a 41ı dize
Ptşlcm al perdesi "**"■ d ik tir
Bu hoş <le b n d ly â ra m ahsus
ıa- italvete K treoirr aceb ç ık a r m»
fcfr a j k a lsa U ç u u ı tu b b ık ar tm
Dell&k baqka yerde böyle yıkar mı
Gönül Ue hizm et bnrAy* m ahsus
Karşımda. «tanırsın n a rd a n setridir
(fegu b o ra cennet evidir
Ç^nklaı bn hay rın sAblM velidir
t a d ö l an da bn filnahfcAra mabeu»
^ AfcUrı» ıtaim â yflzâm h H S***0*7
f^ v d ifin ( i i u l l t r s F td U la Wl®**
^ou p/mera kedi yorum
fiAYAZUJ YALI KjVSItt
Rlms^ Aşık Mehmed dertlin ne dlme*
Curlblik d r b rn dllflkara
U . Nevilim bu ftataam da ben Mr dilberi
T u rn a iriliııryan p rrfp rrk ert
Oh&m tınla knkul k r^m î**rbı-rl
M U m ftlıu hüfhnn l^ ıv nura. m&h&u*
JT. M A iju klftr y o lrııd u r A v k la r h ıu n ı
Iti'lliik M'Vrtıİpr ile o lu r k ü lh an n
M evlidim Knnyudır (M'd^rlm b a n
Ktff y itft kurtıım m h u n h a ra
İS. Sabah »eher vAktl açılır hıimıım
So y u n u r hîm ıplc Çakır M tısuram
B u y u ran efendim buyurun
KezAket de o y&di&âra m alısı»
19. S u lta n BAyrkldİn tlf le hum am i
Cihftnı tııtm u f ta r *#hreU nAmı
Bevan İdem h a tm ed erk en kelâm ı
T a r a f h â tû n a ttigûejı mabMB.
RAVAZID KASRI. SILTA N RAVA'/I!>
VAM KASKI — Topkaputm Sarayının en es­
ki yapılarından biri idi; saray yapılarını bir
at nalı gibi çevirmiş böyiik Has Bağçede» Bî-
aans devrinden kalma yalı boyu kale duvar­
larının üstünde, Salaeık • Selimiye’nin kar*
^ısında, Boğaz ağzına ve Marmaraya nezâreti
olması geren bir köşk idi. İkinci Sultan Ba*
yazıd iarafından yaptırılmış, on aJtmct asır
sonlarında yeniden yapılm asına tamir edil­
miş, geçen asır ortalarında da, yanındaki
İncili Köşk (Sinanpaşa Köşkü) Üe berâber
yıktırılmıştır. Bugün In d li Köşkün yeri ke­
sin alarak belli iso de İkinci SuJlan Bayazıd
köşkünün yerini tesbit etmek imkânsısdar.
On a ltın a âsrıo büyük mü ven*ibJerin den
Selânikli Mustafa fifertdi, Has Bağçede fiul'
tan Bayazıd Kasrının yanında, padişahlara
mahsus meşhur yeşil boyalı kadırgaların ya­
pıldığı hususî bir leriânenin yapıldığını ke­
sin olarak kaydediyor (6.: Başlarda, hünkâr
baştardası; Bayazıd R asn Tersanesi). Bu gün
btı tersanenin yeri de mfilum değildir.
Maynlsada vâli iken babası İkinci Sultan
Selimin ölüm haberi ila sâdırazam Sokullu
Mehmed Paşadan tah t dâvetnâmealni alaa
Üçüncü Sultan Murad hemen İstanbul yolu­
nu tutmuş ve Mudanya İskelesinde hünkar
başlardasın» beklemeden Nişancı Feridun
Beyin buz gemisine bînmişdi; yolda lodos
fırtınasına tutuldu, çok muttdarib oldu, gece
zifiri karanlıkda İ9tanbulda saray rıhtımına
 - 22M -
.'i-..". <"" ; - ' ^ : İufi .^ Huya
ı.-*,ç- ' ‘V^detijdı, Vtxir •-■;-« i ıcjar V'ni
-•Viişah SuJ'.ın Bayar.ıd î_-.- -k-ını-i.- E k le y ip
âıninni)i ıB-: Murat- İI U .
Birinci S u lu n Ahmedin colûsu sırasın­
daki vak’aları naklederken (1603> K âtib Ç e­
lebi bir müoÂsebetJe Sult&nbayazıd köşkün
den trâhsediyor:
«Cülusu hüm ayun güm- K apdan Cagahı-
t.' \c Sinan Paşa dahi Donanmayı H üm âyun
ii Akdenlzden gelip ferm an üzere lebi d e r­
yada Sultan Bayazıd köşküne yanaşip şerefi
dâraen bûs Ue rnüşerreb oldukda hil'atk fâhî-
re ile nüvaziş buyuruldu».
Yine ayni m üverrih ayni padişahın za­
manında ve hicri 1014 vakıaları arasında S ul­
tan Bayazıd köşkünde geçmiş kanlı b ir sah­
neyi şöylece anlatıyor;
«Ramazanın başlarında (Ocak 3606). b ir
gün Yeniçeriler ve arlesi gün sip ah iler ulüfe
ve r-ulıa ve haraç d efterlerini isteyüb çorba
ilmeyiz diye söylendiler, E iibıhüm ayu» d ışın ­
da ağalarını taşladılar, defterd ara bazı nâ se­
za közler söylediler. Ulufede vezinetlerden
kâtibden şikâyetle &zil ettird iler. Azil acillen
Kargazâde adam larının azline sebeb b ir şey
yok idi, niçin oldu diye fitneyi te k ra r k örük­
ledikleri padişaha aksetıi. R am azânın yirm i
iiçüncü günii seher vakti (1 Ş u b at 1606) p;ı*
d ilahın em ri ile vezirler, bölük ağaları ve
bölük kâiiblerJ ve askerin ih tiy arların d an
bâzı kimseler Sultan Bayazıd köşkünde to p ­
landı. Sultan Ahmed (o târihde henüz 16 y a ­
şında), sırtına kırm ızılar giymiş, içeri gazab­
il olarak girdi, seri b ir lisan ile;
— Ben size hat gönderdim, d efterd ar b ir erk ân ı h azır olup b îr başlarda yapıldığıdır
kaç güne dek gelir, ulufeleriniz çıkar ve h a ­
raç tiefLerteri kanun üzere d ağıtılır dedim,
itibar etm eyüz kapu önünde yapdığıni2
edepsizlik nedir? A ranızda bu küstahlığa
c ü re t edeni çıkarın1, dedi.
Hİç biri cevab veremedi. Sağ &2eb îer ağa-
sı ileri gelub:
— Pâdişâhım!. Haremi H üm âyunda ye- daııberi boş idi. Padişah gazâya niyet ettik­
fişmiş olan ku lla rın bunun gibi fiile müba­
şeret etmemiştir, bu eür’eti btflüğe çıkan ya­
bancılar etmiştir!., cevâbını verdi.
Pâdişâh fesada ön ayak olanların isimle­
rini sayarak: .
__içinizde bunlar kim dir?.
h ttp :/ / groups.google.com
tK İA H B ltL
î »uy inet Vezir \ A r ~ : b;rer gösterdi. Pâ'li-
iah hr*men haklarından gelinmesini emreti:,
Sı^ıhdarbtışı Şehbaz Agâ vî- Sipahiler kâtibi
K a i‘*az<ıdc v<- Yi'kçeşim Mahrnud Efendi he­
men cellııda verilip katledildiler Atlı mukaa-
beleciî. r îış i Efendi bir m erm er ıitina sa
nJdı. V ezirler şefaat etli, kurtuldu. Sipahiler
K ethüdası Mustedam K ethüda da •*fnıvj*
kurtuldu. Padişah yine -eri bir lisan ılt:
— B ir daha haddinizi tecavüz id t, —.uz
cümlemizin hakkından gelinir!, dedi.
H uzurda bu lu n an lar dağıtır iken idam
edilenlerin secedleri d e sırtlarına verilip ken­
d ilerin e küldırlıldı».
BAYAZID KASKI TER SA N ESİ - Ton,
k ap u su S arayında H as Bağçe İkinci Sultan
Bayazıd K asrının y anında padişahlara mah­
su s m e şh u r y eşil boyalı hünkâr başUrdaV
rının yapıldığı husuaî b îr tersane idi. B upîn
adı ^tıçcn köşkün de, bu tersanenin dc yer­
leri m alum değildir (f î.; Bastarda, Hünk&r
baştard ası). On altıncı asırda b.-. tersânenin
m evcudiyetini asrın büyük m îh v n ihlerin-
den Selânikli M ustafa Efendinin bir kaydrn*
dan öğreniyoruz, ikinci S ultan Bayazıd kuş*
k ü on dokuzuncu a sır o rtaların a kadar yaşa­
m ış idi; T ersân en in küşkden iki '«sır evvel-
kaldırıldığını zan ediyoruz, zirû onyedinci
a sırd a h ü n k â r b aşlardalar] da a rlık Kasım­
p a tıd a k i Tersânei A m İrede yapılıyordu.
S elânikli T arih in de Bayazıd K asrı Ter-
sâııebi lıakkındaki kayid şudur, bugünkü ya­
zı dilim ize ç ev ire re k alıyoruz:
:K as Bağçede kadim den ola geldiği £>bi .
şevketli pâdişâh h azretleri ve cümle devlet
Şaban ayı o rtasın pâdişâhı âlempenuh haz­
re tlerin in ferm anı hüm âyunları ile divan ol­
m adı cü m le d ev let erkânı v e vezirler mer­
hum S u ltan B ay a z j d köşkü yanında bulunan
tersaneye geldiler. Bu Tersanede Âlî Osman
P adişahlarının bindikleri Yeşil Kadırjga de­
m ekle m eşhur kadırga yapılırdı, n e saman*
lerinden bir büyük baştaı'danın y& pısinâ eİ
vuruldu. Şeyh ve hafız efendilerin d u l ve
âm în eesleri ile geminin esâsı çatıldı. Mer­
hum Sultan Süleym an hü n k âr bastardasına
çok ehem miyet v erirdi; sonra İkinci Sultan
Selim de bu tersanede bir müstesna başlar*
 ^ :/> F fD rS f — *20,
vjpiırmı$dı.' S ulıan S e ^ m m g<?mısı gazâ-
•jra iitrtUS- Seuffâı ^ gaalib olup g elm iş ti Hû-
ie/ı kapdânl Doryâ olun Kılıç Ali l^ışanm
bildik vislöb iîe boyu ve emi tâyin olunup
mühendisler bıı m übarek sualde yalısını ça t­
kılar. Kılıç A.İİ Paya iki hlî’ûti fûhire giydi­
r e r e k taltif olundu. T e ıs â n e Em ini Mustafa
favu$ v e Tersane K ethüdası ve on n efe r n a m ­
lı kofsan reisleri ve T e rsa n e M imârı da hil'ali
iâtıirelerle taltif oîundular. V ezirler d e mev
Jtijerine münâsib kıym etli k u m a şlar getirip
mimara ve gem inin yapısın da ş â ir çalışacak
oianiara hediye ettiler. Öküz ve koyun pek
^-ok k urbanlar kesilüp (am ale olarak çalışa-
çak) forsa k âfirlere dağıtıldı. 10 Şaban
127 Temmuz 15661*, Bu b end de zikredilen
padişah Üçüncü S u lta n M uraüdır.
iîA Y A /in MAHALLESİ — Rıyazıd Bu-
cu^ıniB Bayazıd Mahallesi, 1034 Belediye
Şehir Rehberinin 4 numaralı paftasına güre,
bakırcılar Caddesi* Fuad Paşa Caddesinin
B a y a ıiıl M a h a lle si
f 1334 Betediyr
Zflroup/merakediyorum
— 8AVA2HD UAHALCBtit
kuuuk bir ı>*rça .ı. Sjeker Ahrnçd Posja suka£ı.
bu mahalle içinde bulunan Büyük Kapali
çarşının doğu duvarları Çarştkapu - Nuru
Osmaniye Caddesi, Tavuk p r a r ı sokağı, Ç#r -
şıkapu Caddesi ve Yeniçeriler CaddtMj ile
çevrilmiştir. Mahallenin mesken olan kısmı
pek azdır, yarısına yakın kısmını Büyük K*
palı Çarşı kaplar, bir kısmını da Bayazıd Ca­
mii Ue Bayazıd meydanı alır (B : Bayazıd
Bucağı). Meşhur Sahhaflar Çarşısı da bu
mahallededir,
İç yoiLttrı şunlardır; Bayazıd İmareti so­
kağı, HakkâkJar (Sahhaflar j Çarşts* yala,
Çadırcılar Caddeyi, Mühürdar Emin Paşa so­
kağının bir parçası, Okvularbaşı caddesi, Le­
keciler sokağı. Kokucular sokağı, Makasçılar
sokağj.
Son istimlâkler arasında Yeniçeriler Cad
desi üzerimde «•d üstü meşhur Çalal Hamn
bulunduğu ada kaldırılmış, meşhur Okçular
başı Caddesi ile le k e c ile r Sokağı ve Koku-
s
Reiıbcrlııdeııj
 BAYAZm SfEORÎSESI — a 2«6 -
«ular Sokağı kalkm ış, y e rle ri y e n iç e rile r
C addesi ta ra fın a b ir k u y ru k h alind e Bay*
» d M eydanına k a tılm ıştır.
RAYAZID MKRKKSKSİ. H A V i m
H K D R K SE — İk in c i S u ltan B ay azıd kü lli
fe s in in m ühim b ir p a rç a n . Is ta n b u lu n n k i
v e «n güze) e se rle rin d en b irid ir; a s ır la r b o ­
y u n ca önü b ir ta k ım b a ra k a la r, B ayazıd-
A ksaray yo lu n a b ak an y a n ın d a v e k a ­
g ir sak il b in a la rla k ap an m ış b u lu n u r iken
b u m uzahrefat B eled iy e ta ra fın d a n istim lâ k
•d ile re k e tra fı tem izlenm iş, â b id e b ü tü n
le ta fe ti Ue m eydana çık arılm ış, v e u su lü ile
ta m ir ed ilerek içinde b ir beled iy e m ü zesi
ite u m um i k ü tü p h a n e k u ru lm u ş tu r ; 1943
den sonra Bozdoğan K em erin in b itişiğ in d e
G azenferağa m ed resesin in tim i r i ü z erin e
B elediye İnkiLâb M üzesi B ayazıd M ed rese­
sinden G azetıfer ağaya n ak led ilm iş, B ay azıd
M edresesinde yalnız k ü tü p h a n e k a lm ış tır
ı R : G azanfer ağa M ed resesi).
T em eli B ayazıd C am ii b itd ik d e n sonra,
h ic ri 912 (M ilâdi 1506) d e a tıla n B ay azıd
M edresesi b ir y ıl iç in d e 1507 d e ta m a m ­
lanm ıştır, C am iin b a tısın d a o lu p B ayazıd
M eydanı bu ik i âb id en in a ra sın d a k a lır.
D ışardan g ö rü n ü şü sâd e g ü z el, içi ise
pek şirin v e ferah o tan B ayazıd M ed resesi­
nin plânı, kijşeleri d oksan d e re ce lik a ç ıla r­
la kırılm ış a lt çizgisi doğuya b ak an b ir U
h a rfi şek lin ded ir; b a tıy a b a k a n ü ste k i açık*
lık b ir du v arla k a p atılm ış d e rsh a n e bu d u ­
v a rın ortasın a yap ıtnu şd ır, ik i y a n d ak i m ed­
rese odaları il* IttisâU y o k tu r.
G üzelliği p lan âbenginde a ra n m ış ve
Baran»)
Ti
I s t a n m jl
b u lu n m u ş o lu n bjn ü m n m rd h â lr y ü k sek lâç-
k a p u lu d u r ve bu kopu b in in in yegâne sü sü ­
d ü r: o d u lar, y u k a rıd a d a işaret ed ildiği gıb(
k a p u d a n g irild iğ in e g ö re sağa w üola tak ­
sim ed ilm iş, d e rsh a n e d e k u p u n u n la m kar-
ştsu ıa g e lrn d iız a v lu d u v arlarım ı» o rta sın a
k o n m u şd u r.
K a p u d an g irild iğ in e g ö re sag)ı sollu
o lla rd a n y irm i o d a d ır; b u o d a la rd a n . me<f'
h a lin ik i y a n ın d a ü çerd en a ltısın ı doğuda,
m e y d a n a b a k a n , y e d i o d a fim a l, y edi od a d t
c e n u b c e b h e le ri ü z e rin d e d ir. Sol u r a l d a kö­
ş ed ek i o d a say ılm ad ıg ı ta k d ird e ik in ci ve
ü ç ü n cü o d a la r a ra sın d a n a çılm ış u zu n ca bir
k o rid o rd a n m e d re se n in a y ak y o lla rın a gi­
d ilird i, b u k o rid o ru n m edresesin in dışına
a ç ılır a y rı b ıı g iriş y e ri d a h a v a rd ı; 1926 d a
y a p ılm ış o la n p lim n d a b ir k u y ru k gibi gö­
rü le n a y a k y o lla rı, k o rid o ru ile beraber,
b în a n ııı k ü tü b h â n e o la ra k tâ m lri sırasında
k a ld ırılm ış tır, m e d re se n in cen u b yüzündeki
d u ru r , h a ttâ ö rü lm em iş, ta h ta v e çinko ile
k a p a tılm ış tır.
M ed h an in , o d a la rın v e d ersh an e n in üs­
t ü k u b b e le rle ö rtü lm ü ş tü r; o d a la rın ortası
ş a d ırv a n lı İç a v lu y a b a k a n ö n ü , y in e U r
U h a rfi, ş e k lin d e ru v a k lıd ır; d ö rt köşeli 24
s ü tu n ü z e rin e 23 k e m e rli ru v a k u ı ü stü de
25 k ü ç ü k k u b b e ile ö rtü lm ü ştü r. Medrese
k ü tü b h a n e y a p ılır ik e n s ü tu n la rın arasındaki
b o şlu k la r c â m e k â n la rla k a p a tılm a d ır. Med­
re s e o d a la rın d a n b i r k a çı id a re y e ta h sis edi­
le re k d iğ e rle ri k ita b h âzinesi olm uş, ders­
h a n ed e m ü ta lâ a salo n u y a p ılm ıştır (B-: B e­
led iy e K ü tü b h â n esi).
/ groups.google.corr
 — 2247 —
Bayazıd M^dr^vsİ
t Plân; anonim)
B ayısıd M edresesi e sk id e n h a lk ağ zın ­
da Havualu M edrese diye a n ılırd ı; sebebi
de önünde. giriş k a p u su n u n s a ğ ta ra fın d a
müstati) şeklinde b ü y ü k ç e b ir h a v u z u n b u ­
lunması idi: â b id e n in ö n ü a ç ılır ik e n h e r n e ­
den ise bü h a v u z to p ra k la d o ld u ru la ra k ev-
velâ yer a llm ıla b ıra k ılm ış, B ay azıd M ey­
I danının İm ar v e y e n id e n ta n z im a d ı a ltın d a
\ ancak despot c in n e ti e se ri d iy e lâ r if edile-
bilecek son h e rc ü m e rc in d e ta m a m e n k a l­
I dırılmıştır. H alen k î b u h a v u z ü z erin e o k a­
dar güze) bir h a lk m asalı v a rd ır k i. m ed rese
j ile beraber yapılm am ış d a h î olsa, h av u zu
{ İkinci sultan B ayazıdın h a y ır ese rle rin in
yapılmasına bağlay an b u m asal için m u h a-
faza edilmesi g e re k ird i' fB .: B ay a z ıd M edre-
■ö i Havuzlu).
\ Evliya Ç elebinin k a y d ın a göre ilm iy e
yolunda B ayazıd M edresesinin şâhı p e k bü~
* yükdu. Şeyhülislâm E fen d iler hu m edrese­
de ders verirler, m edresenin n e zâ re ti d e
^oğnıdan şeyhülislam lık m akam ına bağ'
hydı.
BAYAZID M KDRES1&İ HAVITZI1 —
Bayazıd M edresesinin cebhesî önünde. Med-
*fcse kaputundan çıkıldığına g ö re sol la ra f-
^ nıüsinıil şek lîn d e v e oldukça d e rin b ir
idij ^m edresenin etrafta te m iile n ü b
ı/group/merakeaıyorum
BAYAZID MEDKESESI
açılır iken her neden İse to p ­
rak la doldurulm uş, yer altın-
iu bırakıltnışdır.
Bu lıavuz üzerine İsta n ­
bul halk edebiyatında çok gü­
zel b ir hik&ye vardır, havuzu
Bayazıd Cumİi ile M edrese­
nin inşasına bağlar; havuz
m uW cü dahi olsaydı' bu hlkâ*
ye için ilelebet muhafaza
edilm ece d<*£erdi.
H ikâyenin çok şirin bir na­
kil sû retin e erm eni h arfleri ile
yazılm ış tü rk çe b ir el yazm a­
sında rastlanm ıştır O rta boy­
da beşyüz sayfa kadar tutan
bu kıym etli vesika. 1944 de
B ayaztdda M uallim ler K ütüp­
hanesi sahibi ve kitab bilgisi
m üteveffa B edros N işanyan’-
ın hususî kütiibhânesinde b u ­
lu n u y o rd u ; ki b ir um um î kü-
tü b h â n e y e alınm ası y o lu n da R. E . Koçunun
te şv ik k â r y azısın ı okuyan» okuyubda gereken
e h em m iy eti v eren olm am ıştır; Nişanyanu»
ö lü m ü n d en so n ra d a b u n e fis eser kaybolm uş­
tu r.
E serin ik iy ü z sene k a d ar evvel Istan*
b u lu n zengin erm en i terinden biri için topla-
n u p tek n ü sh a o la ra k yazıldığı m uhakkaktır,
a d ı b ilin m ey en d erley ici m u h a rrir eserini
pek zarifa n e ta k d im ed iy or:
« K itab ı d arb ım esel b udur k i evvelden
d en ilen m eseleler kirni gülünecek ve kimi
y a ra y ac a k kıssadan h isse alm ak için m u h ta­
sarca n a k lo lu n m u ştu r, m azur ola. D ünya bir
y ağ lı k u y ru k tu r, aşk o la kesip yiyebüene!*.
K itab d a kıssadan hisse alm ak İçin büyük­
lü k ü çü k lü üçyüz fık ra ve hikâye v a rd ır; he­
m en h epsi Istan b u lu n gü nlük hayatından
alınm ış pek şirin şey le rd ir; b ir kısm ı d a açık
saçık le tâ ifd ir; k itab ın sonuna İlâve edilmiş
Uç bendden b iri de şu güzel hikâyedir; an ­
la tılış dilini a y n en m uhafaza ederek nakle­
d iy o ru z:
«V akt-i S u ltan Bayezid-İ Velı*nin esna­
mda b ir gün bini şetti. Boğaziçi’n e doğru
gezdi yürüdü. G eri d ö ndükte gördü ki tgrıb-
ç ıla r voli ed erle r balık İçin. Dedi padişah
bostancıbnşı’y a ;
 « A Y A Z 'D » M « I D X
—. Lala, tu n lar ne dir kı daıyaya bıra­
kırlar?
« B o s ta n c ıb a ş t d e d i i
_ !>&dı$ahım, b a l ı k a v l a r l a r .
D edi p ad işa h :
— Çok ç ık a r m ı?
Dedi b«tancıbaij‘i;
Baht işidir padişahım.
— Ky, dedi padişah, biv do b e n im l a l i ı -
me bıraksınlar bakalım ne çıkar? diye em­
retti.
«Iğrıbın birin voli etliler. Hiç bir nesne
Çıkmadı; ancak bir deniz meleği çıktı. Getİr-
dil*r efeniz meleğini padişahın karşısına.
«Dediler ki:
— tşte bu çıktı bahtına!
__Ey, dedi padişah, söyle taiiim, sen ne­
sin?
»Asla nutuk yok. Birkaç defa ibram ey­
ledi. yine söz yok; hayran gibi kargısında
durur. Padişah;
— Götürün çarşıya pazara. gezdirin’ ba­
kın ki ne söyler, n e yapar? İsmi v e resmi
ilen bana ilâm eylen!
«Bu deniz meleğini götürdüler gezdire-
rek çarşıya. Vararak vurarak Oduııkapısı’na
geldikte sordu ki soğan tartıp Batıyorlar.
Orada güldü. Dahi ileri g ittik te biri dahî sar-
mutağı sayı ile »«itiyor. A nda dahî güldü. D a­
hi giderek Sultan Bayezid'e geldi ki -ol za­
man meydan idi-bir adam oturm uş bakıcılık
eder; kiminden bir para, kiminden iki para
alıyor. Orada dahi güldü.
«Getirdiler padtsahuı huzuruna. D ediler
ki:
— t)ç yerde güldü.
Sordu padişah*
- Yâ taliiml söyle niçin güldün?
<01 deniz meleği de dili açıldı söyleme­
ğe banladı:
— Evvel yerde ki güldüm, zararlı şeyi
lartı Ue satarlar. İkinci güldüğümün asiı ol­
d ur kim. bir yerde bir adam oturm uş, halk-ı
âlemi aldatır ki; “Ben bakıcıyım!'* diye. Bi*
te r ikişer paraların alır; oturduğu yerin al*
tında yedi hüsrevanî kiip ve hem bir taşlan
havuz altın var, onu bilmez; "Ben gaip bili’
ciyjm!,. der.
*Bu cevabı bitirdiği gibi kaldırıp kendi­
sini deryaya attı; nereden yeldi lae ol yere
— '221b — ____________________ İST A N B U L
ifiLli; p a d iy a h m a t Kaldı. D e d i kİ:
O l a d a m n e r e d e o tu rm u ş ise ol y e ri
kossın'
<5 abûhısı, defterdar, başbakikulu ve mi- • ^
mor u£a ol yerüı ü stü ne vardılar. Keşfettikle |<
em rolund u, kazdılar- Yedi hüsrevani kup al* ^
tm hem tablan havuz dolu ki hâlâ şimdiye
dek d u ru r. P adişah dahi Lebdil-i eâme olup
tieyredErr. Bu mal çıktıkta m üjdeci gitli. Meş­
veret. e ttile r ki; "Bu akçeyi ne işleyelim ?„,
cPadişah .ferman etti ki:
— Şu meydanı yıksınlar!
«Çağırdı m im ar ağa’yı. keşleyiedl, camic f
boşladılar tem el bırakm ağa. Kalİası, dülger­
leri ve ırgatbftşısı ve rençberlere her adamın
işine göre gündeliğini bağladılar. Adetine gö­
r e höfla başı oldukta em ir eder k i:
— V ar m meydanda olan akçeden günde­
liklerinizi alın!
«V arırlar, h er kimse kendi gündeliğini
« lırlar idi ve bazı kim seler tamah «ferdi,
a rlık alırdı. Ol aldığı artık akçe Allah'ın emri
kurguna tebdil olurdu; yine getirip yerine
koydukla yüie a ltın olurdu».
BAYAZID MESCİDİ — GalaUda Neca*
libey C addestndedir; 1934 Belediye Şehir
R ehberine ve K&raköy laraCuıdatı gelindiğine
göre sağ kolda, bu cadde İle Döşemeci sokağı,
A li Paşa Değirmeni sokağı ve Derici sokağı­
n ın çevirdiği ada üzerindedir, avlusunun ar­
ka kapusu da A li Paşa Değirmeni sokağına
açılı*.
Banisi İkinci Sultan Bayazıddır, halk ağ­
zında dolaşa gelmiş b ir rivayete göre bu pâ­
dişâhın kendi adına nisbetle anılan semtdek:
büyük cam iinden evvel yapılmış. İlk yapı­
sından en küçük b ir iz kalmamışdır.
H âlen görülen mescîd, T ürk yapı sanat!
bakım ından en küçük bir kıym et taşımaz,
tahm inim ize göre geçen asır içinde belki bir
on yedinci asır binüSi bozularak inşa edilmiş­
tir. N ecatibey caddesini sağlı sollu doldurmuş
v e bu mescidin de iki yanını almış zevksiz,
şekilsiz, âdeta kesde m akrum çirkin yapılar-
dan biridir. 1957 etrafında Camileri Koruma
Derneği eliyle yeni bir tâm ir görmüştür.
Fevkaanî bir mesciddir, ve aüil mescid I
binası caddeden içerlek bü‘ avlu içîndedir; I
caddeden görülen pencereler m âbetin üst kal- j
kadınlar mahfilini aydınlatır. Kadınlar mah- I
n ttp ://g ro upsgjoogle.coi|
 — 324!) — İ A Y A Z I D M E S C to i

jjü tâbirini de usüten biz kullanıyoruz, zirâ Dtirl basamak taş merdivenle çıkılan so­
&lı lîîf s c id ın erkek cemaati, çarşı boyu o ld ^ kak 'kaputundan kısa bir k o r i d o r l a laşhk av-
p i ı^üı hayli kalabalık ise d c semt sekenesi' lıya filnllr. M&bed
ardında camie gidecek tek kadın yoktur. sol koldadır. Sonco-
Mescide caddeden bakılırsa, dört basa- maat yerine d ü r t ba­
jnak ta$ merdivenle a k ılan ve bir teşlık-av- samak ahipab merdi'
luya kısa bir geçidle bağlanan sokak kaputu­ venle çıkılır. Son ce-
nun »ağında bir akmaz çeşme, öoluıida da maat yerinin avlu
tnuhdes olduğu belli b ir kavaf dükkânı var­ tarafı arıkdır, bir
dır. şırvanı andırır; tam
Çeşme, ilk nazarda önü parmaklıklı bir karşıda bir tahtaper-
pencereye benzemektedir. Burada eskiden de - duvar arkasında
mercud güzel bir çeşmenin yerine» yukarda üst kat kadınlar
k-aydetdiğimiz gibi geçen asırda uydurulup mahfiline çıkan ikin*
yapılmış olacakdtf; eski çeşmenin kitabesi Cİ bir ftfrşab merdi'
de bu pençeramsi oyuğun üstüne konmuştur. ven bulunmaktadır.
Gazel bir tâiik yazı ile yazılmış olan kitabe­ Taşlık - Avlu cad­
nin hâlen görülen çeşmeye yapılmış olması de seviyesinden yük-
asli vârid olamaz. Tek beyit manzum kitabe sekde; Mescid ayrıca
şudur: avtııye nîsbetle de
Geçm? İç dbı viil&ldcn çLftfır yârü a^yirr fevkaanidir, altı mü­
Ç't^meniıı bfinlyesl Saraylı fickerparc ezzin megrutası m es'G:U^ a d a Karazıd Mesehll
Beytin altında rakam la târih de vardır, kendir; avlunun ar- (Plön-h?oki: nümü)
fakal çok küçük ve yüksekde olduğu için se­
çilip tesbit edilemedi. Zikredilen saraylı Şe­
kerpare, Sultan îbrahim in gözdesi olup gayri
meşrîi yollardan edindiği bütün serveti mu-
sddere edilerek A frikada İbrim e sürüten Şe­
kerpare kadın m ıdır, bilemeyiz. H er m üşkül
hal edecek rakam ı okum ak için o civarda b ir
merdiven de bulunamadı.
Çeşme kitabesi ile ayni eb'adda ve ayni
yazı ile yazılmış ikinci b ir kitabede kapu ür-
(üne konmuştur, yine tek beyit «tan bu kita­
beden, mescidin Gala l ayı söm ürm üş büyük
yangında yok oldukdaı» sonra hayır sahihle­
rinin himmeti ile İhya edildiğini öğreniyoruz;
*ay«ZHl ram » m ahvetm iş İHI ıldda-ti n âr
*shâht HanlyH ıly ilr kıldı imâr
Bu iki kitabeyi çevirmiş taş ferçivelerm
®yni bir üçüncü çerçive dc soldaki dükkânın
b öndedir, fakat o rtası oyuk, bir ponçeredtr;
.nnun içindir ki kavaf dükkânına muhdeıs d r
dik, tahmin ederiz kİ bu dükkânın yerinde
^toden bir sebil, yahud m uvakkilhâne b u ­
lunuyordu. üçüncü kitabe de bu bayır tesisi­
me aid idi; binâ geçen asırda hâlen görülen
$ rkin çeklile tecdideo tâm ır edilirken, kal
'İsılmış, dükkâna tahvil edilmiş, kitâbe yeri G alafad a B V ftlid MracIdJ
P«ı>ceı» yanılmıçdır. (««■İm. BliNıd 9«r*o>
n/group/merakediyorum
 BAYAZID MESCİDİ 2250 İSTANBUL

ka tarafında da im am lara m eşruta m üstakil ^Turk vapı san atın da tek ham am ların gu-
bir evcegiz yapılm ıştır, £>-‘lle h n d e n b irid ir; nazardan ve tapu sene­
Mcscıd m urabba p lan lıd ır; ::>n cem aat dini cebinde tayıyrtn nv.ılk Bâhibinın :ı; hanı
m ahalline aritm i} iki penceresi v a rd ır; diger yupdırtna* hırsından H ak a k la sın .
uç duvarından sağda ve solda üçer w m ihrab Bu mescid h akkında H adlkâtül Cevi,mı
duvarında da iki büyük pencere, bu büyük d ek i k ay ıd şu satırla rd a n ib a re ttir: -Hânini
pencerelerin üstünde de b irer k ü çük pencere S u ltan B ayazıd H ân V elidir. M ırcidı mcz-
v a rd ır; yani m ib ed , son ccm aat y e rin e b a­ kfır tsta n b u ld ak i cam ii k ebiri vakfından ıdâ-
kanlarla b erab er cem 'an y irm i p e n ce re ile r e o lu n u r. M inberini Kızlarağam H arı IV ir
aydınlatılm ıştır. A ga m erh u m k o y m u ştu r; m ahalli ,: '.ird ir!.
içi bakım lı, tem iz b ir mescıd olup başk a­ K skiden h alk ağzında ı K avaflar Mı
ca kayde d e ğ er b ir husu siy eti yoktur. d iy e d e an ılırd ı.
Kavaf dü k k an ın ın ü stü n ü de k a p lay an Bibi: KEK »e Mehmed Koçu, emsi u r ,
üst m ahfil, avlu ile sokak k ap u su a ra sın d a k i B A V A /.m M r ; s r l n l . r a y a Zi d k k t
geçidin üstünde u z an ır; caddeden av lu y a lll'D A M KSCİD t _ K adıköyünde çarşı için-
girince sağ solda, asıl m eesidden a y rı ve d c d ö rt d u v a r ü z erin e k ire m it örtülü, enli
uzakça bu lunan m iııâreıün tam b u ü i t k a l v c b o d u r m in a re li k ü ç ü k b ir mesciddir. 1960
mahfilde, m ahfilin geçid ü zerin e uzanm ış y a zın d a -K a d ık ö y C am ileri O narım Derneği»
kısm ının bitim indedir. e lile ta m ir e d ile re k beton binaya çevrilmiş
Aşağıda, cadde k ap u su n d an ta şlığ ı g iri­ v e ib â d e te 28 E k im C um a günü açılmıştır;
lip sağ ta ra f da bulu n an m in a re kâidesi
geçilince, avluda, yine sağ ta ra fta iki b a ­
samak taş m erdivenle ç ık ılır a y rı b ir böl­
me içinde ay ak y o lları b u lu n m a k ta d ır.
K arakoyde köprü başın d an bu y a n a T o p ­
hane Kılıç A li P a şa C am iine k a d a r tek
um um i ayak yollarıdır.
Son im âr kasırgasında y ık ıcı kazm a
bu mescidin h em en y a m b aşın a gelmi.ş
iken 27 M ayıs in k ılâb ı île d u rm u ş tu r; bu
wmtde bu su retle k u rtu lan b ir d e K apu
içi H am am ı v a r­
d ır; Bayazıd Mes­
cidinin kıym eti sâ ­
dece taşıdığı b ü ­
yük isim dir; fakat
K apu içi H am am ı

Kadıkfrıtc Bajazı:ul R rth ıid â UfjjCİ^l

(Rc*tm: D. g*reti;
n+tpy/groups .google. coff
 j^ySİttOPEDİSt - 2251 —
T< rfc yapf » r.a tı bakım ın en kiıçûk b ir kıy
Ü*de etrüej'en bir bina olm uçlur, temiz­
dir zevk mahifüiü eski köhne bina :ekli
, tâ m it edilse idî daha ı&âbeUi
lurdu; küçük taşlık - avlusunun « ik a kısmı-
-a 7AÜe22ini ile hadem esine mesken olarak
tahtânı ve fevkaani odalar y ap ılm ıştır, ti
Kasım 1P60 C um artesi günü ziyaretimizde
nıcseid hademesi şahbaz bir delikanlı yalın
avak, elde süpürge îaşhk yıkam ada, müezzin
■bacına Çikan m erdiven üstünde de b ir yığın
levha durm akda idi; bu levhaların ne olaca­
ğım sorduğumuzda delikanlı: «artık camı o
konmayacak, saiılacak zan ederim^. dedi.
M ücuin efendi geldi, o da çıplak ayaklı h a ­
demenin >'aşıdı toy b ir genç, karşısındakine
şiibhe île bakan b iri; «B unlar satılm ayacak
.ima, artık cam ie de konm ayacak, yeni lev­
halar alınacak dedi. Yeni levhadan ne kas-
dettiğini anlayam adık. M erdiven üstüne y ı­
kılmış levhalardan b irin in üstü arm alı ve tu*
ralı çerçevesi eşine en d er rastlan ır, an tik a-
l&şmtş bir eserdi; b ir de «Eşref» kebeli talik
besmele levhası v a r idi, g ü zeld i; bu besmele*
nin nasıl yeni b ir levha ile te b d il edifebîle-
ğini kesdlrem edlk. B u s atırla rı bu şe h ir kil*
tüğüne kaydetm ekden kasdıvnız, cam ileri
onarım derneklerin d e sâdece b a y ır severi i*
r>n kifayet etmediğim» eski v ey a y en i tü rk
yapı sanatı v e cam i tezy in atı, levha, yazı
üzerinde bilgi salâh iy etin in d e bulunm ası
gerekdiğroi b elirtm ek ted ir.
Mescidin b â n i» Bayazıd K eth ü d an ın
kim olduğunu tesb it edem edik. O n arım D e r­
neği V akıflar U m um M üdürlüğü ile sıkı te-
masda olacağına göre m escidin ilk in şâ tâ ri­
hini vakfiyesinden ç ık a rta ra k kap u su n a b ir
kitâbe taşı koydurisa idi h e r h ald e iyi olur-
Ju. Evliya Ç elebi: «K adıköyünde Osman
Ağa Camiinden başka cam i y okdur» diye
P^k kesin yazdığına göre B ayazıd K âhya
Mescidinin O nyedinci a sır ortasından so n ra
inşa edilmiş olduğunu söyliyebîliriz.
Mesctd b ir yokuş üstünde!1 olduğundan
kısmen fevkaanldir, a ltın d a b ir çiçekçi dük-
kâm vardır.
BAYAZID MKYDANI, BA Y A TI» EVÜK-
RİYKT MF.YDAN1 — Istanbulun Sultanah-
wcd Meydanı (A t m eydanı) v e A ksaray Mey*
dam (E t M eydanı) ile üç büyük târih î mey-
l/group/merakediyorum
BAYAZID MEYDAN!
d^rınidan biridir. Kem âli ehem m iyet ile k ay­
dedelim kı b U n b u lu n bu en m eşhur ve en
«ski üç m eydanı büyük Avrupa şehirlerinin
TT„ :.v,ur m rvıU M an ite Ölçülemeyecek kadar
küçüktürler.
1Ü43 ile C um huriyetin yirm inci yıldönü­
m ünde İstanbul Belediyesinin «Güzellemen
İstanbul ^ adı ile n e şre tti# şatafatlı propajp?ın-
da kitabında ıDÜnku ve Bugünkü Bayazıd
M eydan1- başlığı altın d a su satırlar yazılıdır:
«Bayazıd Meydanı, b ülün OsmanlI T a ri­
h i boyunca lstanbulun en işlek b ir merkezi
v c ana caddelerinin kavuşagı idi. Aksaray
dan, Süleym an iyeden, Bftflçgkapmg ndan
T ahtakaleden, K apalıçarştdan. Ayasofyadan,
K um kapudan. h e r ta ra fta n gelen yollar b u ­
ra d a b irleşir, m em ur w esnaf h e r sınıf halk
y in e b u radan geçerek kendi M ahallelerine
dağılırdı. D enilebilir kî iş giiç sahibi olup da
Bayazıd m eydanından geçm eyen adam yok­
tur. H ele b ir zam anlar H arbiye ve Mâliye
n ezâretlerin in b u m eydan üzerinde bulun­
ması. R am azan lard a C am i avlusunda sergi
açılm ası. D ire k le r arasının. (Şehzadebaşınm )
b ir gezinti y e ri olm ası m eydanın ehem m iye­
tin i b ir k a t d ah a a r ttır m ış ı, öyle olmakla
b e ra b e r eski d e v irle r belediyesi bu ehem m i­
y etin fark ın a varm am ış (? ), zam anına göre
P a ris’in «Etoİle ~ E tu a h m eydanı ile kıyas
edilecek (? ) geniş v e İm ara lâyık b ir sahayı
tam am ıyla bakım sız bırakm ışdı.
♦N ih a y e t C u m h u riy etin k u ruluşu sıra ­
sında m eydanda ilk şehircilik eseri kendini
gösterdi. Y ollar düzeltilip o rta y a fıskiyeli bir
havuz, e tra fın a ta rh la r yapıldı. Bayazıd Mey­
d an ın d ak i eski H arb iy e v e M aliye N ezaret­
le ri b in a la rın a fak ü ltelerin yerleşm esi dola-
yısı ile yeniden büsbütün başka b ir ehem mi­
y e t kazanm ış. Ü niversite M ahallesinin m er­
kezi Dİmuşdu. F ak at b u ra d a yapılm ası çok
lüzum lu alan b ir şey v a rd ı: M eydanın sol
tarafın d ak i ç ü rü k çarık b ir lakım binalarla
salaş âıra kahveleri, çerden çöpden barakala­
rı kaldırm ak- - Z îrâ b u n la r yalnız meydanı
daraltm ak ve çirkin b ir m anzara teşkil e t­
m ekle kalm ıyor, İn k ilâb M üzesine çevrilm iş
Bayazıd Medresesi gibi T ü rk m im arlığının
b ir şaheserini gözden saklıyordu, tşte bele
diyem isin son senelerde* neticelendirdiği bir
im ar işi de bu oldu; o köhne binâlarla duk-
 t *VAZn> MEYDANI _ 2352 —
kânları silip süpürerek sâhayı büyük mikyas-
da genişletm ek sûreti ile âdela m eydana bir
m eydan daha ilâve etti» ve bugün h ay ran lık ­
la seyrine daldığımız Bayazıd M edresesini
meydana çıkardı—*.
Bayazıd Meydanına C um huriyet d e v ri­
nin ilk on yıJı İçinde yapılmış* olup da 1P57
He büyük Türk fsfanbulum uzun ü stü n d a bii
tün şiddeti ile hüküm sürm eğe banlayan vah-
dal kasırgasında sökülüp kaldırılan çift fis-
kiyeli büyük havuzdan ve onun etrafın d a
tanzim edilen tarh lard an sitayiş ile bah sed il­
diğine göre, yukarıdaki s atırla rı İstan b u l Be­
lediyesi adına yazanlar park ile m eydanı
aytrdedem em işlerdir. E trafın d ak i m uzahre-
fâli silip süpürüp kaldıran ve B ayazıd M ed­
resesini m eydana çık aran İstan b u l B elediyesi,
büyük bir havuz ve havuzun e tra fın a çiçek -
çimen tarhları yapdırarak m eydanı öldürm üş,
ağaçsız bir park içinden geçen m üteaddid
yollara halbetm iştir. U n u tm am alıd ır ki m ey ­
dan. olan, şehir içinde, Jyi veya kötü, o şeh ir
hail -in toplanabileceği arızasız boşlukdur.
Bu g\-.aiş boşluğun ancak göbeğine, e tra fın ı
asla daraltm am ak şart? ile b ir büyük adam ın
heykeli, yâhud tâ rih i h a tıra sü tü n ü , kezâ b ir
zafer tâki konulabilir.
M eydanlar m itin g lerin , b ü y ü k a y a s ı n ü ­
mayişlerin, ih tilâllerin , o nbinlerce in san ı to p ­
layan duvarsız ve tavansız sa lo n la rıd ır; o n u n
içindir ki m üstebit, despot id a re le r m eydan­
ları hiç sevm em elerd ir, m e y d an ları şe n le n ­
dirm e. güzelleştirm e a d ı a ltın d a, h av u zlarla,
tarhlarla, ağaçlarla ârızalan d ırm ay a, m ü m ­
kün olduğu k ad ar insan ayağının basacağı
sahasını daraltm ağa çalışm ışlardır.
H er köşesinde, h e r yolunda b ir kaç adım ­
da b ir ecdad yadigârı b ir san at eserin e ra s t­
lanan büyük v e m uhteşem T ü rk İstan b u lu -
muzu iktidardan düşdükden sonra ziy an k âr
b ir çocuğun kırık oyuncağı gibi bırakm ış olan
A dnan M enderesin altını üstüne g e lird i#
yerlerden biri d e Bayazıd M eydanı o ld u ; b ir
tü rlü tanzim ettirem edi, büyvik bir kısm ını
k ard ırıp etrafında bir takım ram palar, sed-
lerle öylesine çirkinleşdirdi ki yeni b ir şekil
verip güzelleştirm ek şöyle dursun, eski hâli­
ne getirm ek dahi zordur; Bayazıd M eydanı
şehrin sim asında b ir *Haleb Çıbanı» yarası
iai olm uştur.
___________ __________ İSTANBUL
M eydan, alan isim leri ile kasdedîlen ma- I
nâm n nc olduğunu yu k arda arz c tlikı büyük j
kalabalığın toplanabileceği yer olarak, İs- [
lan b u l ihtilâlleri ya Et M eydanından vahud I
Al M eydanından çıkm ışdı, yalnız 1730 ihti- [
lâltnin alevi B ayazıd M eydanından pariîıdı. L
Bayazıd M eydanının m eydan hiiviy* . i n i n 1
B ozulm ası tkznci A bdülham id zamanında,
bu hü k ü m d arın Millî Meclisi ia g ıtıp i;ryii
id arey e koyulm ası ile başlar. ,
B ayazıd M eydanının daha eski m anzara­
sı v e tarih çesi h a k k ın d a pek az şey biliyoruz.
K u rb an b a y ra m la rın a yakın Istanbula
in d irg e n koç sü rü le ri bu m eydana getirilirdi.
N akil v â sıtala rın ın a t ve öküz arabaları İla
a t ve eşek olduğu d e v irle rd e meydan yüz­
lerce sü rü ile k ap lan ır, satın alm an hayvan­
la r h am m al s ırtla rın a v u ru lu p götürülürdü,
K u rb a n p a za rı o larak B ayazıd Meydanının
seçilm esi şeh rin en m erkezî y eri olmasın­
d an d ır. B u konu ü zerin d e güzel b ir fıkradır; ;
F ıtn a t H an ım \ X V III. asrın zarafeti ile
m e şh u r k ib a r k ad ın şâiri) ku rb an almak
İçin B ay azıd M eydanına gider, hanım a fırsat
b u ld u k ça ta k ıla n k u lh â n î ş a ir H a şm e t Efen­
d i d e o ra d a d ır:
— H an ım , san a ben k u rb a n olayım !, der.
— B o y n u zu n y o k , sen i kesm esi m ekruh­
tu r!..
— A m an cân ım , b a y ra m sabahına kadar
d e v le th an e n iz d e ik i goce y a ttım mı boynuz­
la rım ç atal ç a ta l ç ık a r î...
Is ta n b u ld a T iirk k a d ın ın ın sokaklarda
d iled iğ i gibi g ezib tozm ası T anzim atdan son­
r a başladı, b ilh assa R am azanlarda, kandil­
le rd e , b a y ra m la rd a şe h rin en m erkezi yari
o la n B ay azıd M eydanı ile e tra fı, Vezneciler,
D ire k le r a ra sı v e D ivanyoİu av ârc âvâre do­
laşm a. piyasa y e rle ri oldu, kadın ite erkek
a ra sın d a k ü lh an ı argosu ile «aşna fışna» a l­
dı y ü rü d ü . İsta n b u lu n büyük evlâdı Ahmed
Kasim cZcn ve Z enperealî» başlıklı makaale-
İcrin d c şeh rin o sem tlerin i ş&yle tasvir edi­
y o r;
*1296. 1300 h a ttâ 1305 tarihinde f Milâdi
1879, 1882-1833, 1887-1888» Ram azan İle
kan d illerd e başlıca piyasa m ahalleleri Divatı-
yolu, B ayazıd M eydanı. V ezneciler. D irek'
lcrarası idi. A raba piyasası, iki keçeli tâbir
«dilen ta n d a y e k d iğ erinin m uakkib ve mu*
http://groups.google.conj
 ıS U B flre M S İ _ __ 2 î i ; . _
fiabili o larak g aay ct b a ti ileri, dönüş h a rr
LrLiori ite Ierâ o lu n u r, y a n k a ld ırım la r m i-
fslekallih dolard ı, filh a k ik a k e n d in i bilen
fit karim ne de e rk ek böyle m üıihi? kaUıhalı-
y girm ra, g ire n le r de k en d ilerin i a k ın tıd a n
kurtaramazdı.
• H a r! »ndazlı^ın pek k aba bir m-v't olan
sarkıntılık keyfiy etleri y a y a la rd a p e k /İ y i d e
jjjra v» m ütenevvi şek iller a lırd ı: Çimdik,
fl.kıştırrr.a, ferace v eya ç a rja ta m ak as vurm a,
vakıa m addeler dökm e, elden m endil vesaire
kapma, elfâz ve tâ b ıra tı galîza İstimali, tü rlü
tiirlü baygınlık p a ro la la rı, göz, kaş, v u rg u n ­
luğa. şerniye, pabuç, iğne m u h a b b e tle ri, tü ­
kürme, sy sk basma, kol göğüs v u rm a, itm t,
tartaklama, şid d etle çatış, daldırm a, sald ır­
ma, tehdid, terzil, a ra b a la ra kâğıd, m ekttıb
sarıl: lavanta h a ttâ m u z a h re fâ t a tm a ,-ek se ­
riya fiyakacı k a b a d a y ıla r ta ra fın d a n lcrâ
edilirdi - arada sıra d a a ra b a beyg irlerin in
dizgilerine sarılış, yol kesme, çevirm e, y a r ­
ma, tebidili k ıy a fe tle tâ k ib , tü r l ü tü rlü uta-
nij, bsyıii;, kızarış, bozarış vaziy etleri ve d a ­
ha aklsma jjelrm yen bir ta k ım ahvâl b u p iy a ­
salara has idi..»
B üyük m u h a rrir a y n i m a k a le s in d e 29
şaban 1282 <17 O cak 1866) ta rih li cTerce-
maıu A h v â l, gazetesinden şu b en d i n a k le d i­
yor:
<Z cnpârelere d â ir b u g ü n le rd e g erek R u ı-
namede (o d ev rin başka b ir g azetesi) v c g e ­
rek Tercem âm A h v âld e b â zı ih ta ra t görül
mırçlü. V âkia zen p âre k a rd e şle rin e ttik le ri
rezâtet, vâsılı derecei n ih a y e t b ir h âli d eııâet
İne de b ir takım c ib illiy eti re d iy tâifei nisvâ-
nın hal ve h arek eti b içâre zen p a re le ri târik i
adâbdan ihraç v e sem ti r n â l e t e id rac etm ek-
de olduğu da in k âr edileme*. Z irâ m eşh u r vc
m âlumdur ki tiifc i n isv an h e r k an d il vc R a ­
mazanda arabalara binüb B ayazıd M eydanın­
da içtimâ ederek b ir aşağı vo b ir de y u k arı
dönüp do’ayıp x*f)xstei m evkii zendosti olan
bir takım avanak zeaıpârelere y a ltak lan ıp
koltukladıkları gibi kendi yolunda gitm ek-
de «tan nâzı ad am lara dahi harfendazlık ed e­
rek yolujrtdan alıkoydukları çok k e rre K ûiü,■
musduı
cDnyrusu şu hal tariki zendostîye sütfık
elinim bir tak ım adam ları cicimaınaya dadan-
iitfıp ilâ nilıaye h&ibü hâflir Sultam Bsyazid
yaroup/merakediyorum
BAYAZID MEYDANI
M eydanında dâir bırakacağı £ibl b ir t&kun
•. cfıi yetişim <;ttcuk]arı dâhi i&vâ idub bu la-
t ike JülÛkt m ecbur ideceği â jik â r bıılunm uş-
lur.
M üverrih A hm ed Ç p v d t' P s'#- da İkinci
A bdülham idc verdiği rM ârûzaU adındaki
m ufassal tâ rih i rap o ru n u n 9*1 bendinde, K ı­
rım H arbi sonunda U lan bulun değmen simİı*
xınj lıısvir etîorkan Ftayazıd M eydanı piyana
îâ rın d a n b ah sed er: «Zendo&ltar çoğalıp mah-
b u b la r azaldı. K avm i L ûi « ınki yere ballı,
İSianbulda ötedenberi delikanlılar için m â­
r u f v e mfjtad olan aşku alaka frâii tabiîsi üze­
re k ızlara m ü tak il oldu. Sultan Ahmedi Sâlıs
zam an ın d an beri m ü lad olan K âguhâne seyri
ziyâde ra £ b e t buldu* G erek orada gerek Ba-
yazıd m eydanında a ra b alara işaretlerle mıt~
iış&ka usûlü hayli m eydan aldı».
Geçen asrın R am azanlarında piyasa ita­
a tle rin d e n evvel Bayazıd Meydanına halkı
lop la yan bir sebeh de Bayazıd Camii avlu­
su n d a k u ru la n R am azan sergileri idi <B.: Ba-
yazıd C am ii A vlusunda R am azan sergileri).
M eşrû tiy etin ilân ın d an so n ra b u m eşhur
m e y d a n bü y ü k şeh rin siyaset yerlerinden
b iri o ld u : e w e îâ S e ra sk er H üseyin A vm P a ­
ş a y ı v u ra n Ç erkeş H aşan B ey (B .: H aşan Bey.
Ç erk eş) bu m ey d an d a S eraskerlik kapusu
ö n ü n d ek i b ir ağaca asılarak idam olundu; 31
M art v a k a s ın d a n ve M ahm ud Şevket Paşanın
k a ilin d e n sonra da İdam sehpalarından bir
kısm ı Bayazıd M eydanında kuruldu.
İk in ci A b d ü lh am ıd devri başlarında Ba-
yazıd Meydanı» berber, k e b a b a vc sair esnaf
b a ra k aları ile dolm uş bir çarşı boyunu, pazar
yerini a n d ırır olm uşdu. O devirde İstanbul»
gelm iş U ry ân i adında b ir haik şâiri İstanbul
sem tleri ve Kor sem tdeki esnaf civanları hak-
k m d â yazdığı 55 k ıfa ltk destanın 12 ktt’asın*
da Bayazıd M eydanı ile civârm ı söyle tasvir
ediyor:
I. S rrrM üb clrâTı YMthm ı>#r4iwr
M isli yok «ri |>â?arı lııranh i« ır
Dükkânlar <|olıı gurrllrr Itf
B u r u r d lrlc r mu^tf+Jyn ı^ıJiAlir
t. B a k ım aih trll dov+r k tfıu i)
Ve/urck ııtAhbutııın nyım h«ı*xm
G örd üm b ir d r ne^'fıat u£ırl znvilhAl
.5*huı b « ^ ı pökdt» nhcır
3. S ııtl-tn b a y a iK İJ n b f r b e r ftiıta ll
 İSTANB.Ü1.
BAVAZID MEYDANI — 2254 —

G ö rm e d im m islini d ü n y a je M İi zam m a n ta r la ra b e n z e y e n b e y a z şem siyeler

K â k ü l p e r t r m ipek tö z le ri m a lıtn u r a l t ı n d a o lez iz ş e y i îe r n is k e t e n b e z l e r ü s t ü n ­
fi.l l d u ıb tk İ J jrut ydJi.Kfl s * n i f r | l de iç lih â â v e r bir s u re td e g elip g e ç tç n c arz

I. M* ırk »M »ardır eM-rirı-dld e d e r le r . Y o ğ u r tç u la r ise b ü y ü k te r a z ile r i an-

K r r l ı t a n ri n iL $ a n l a r a S n l i a n M r c lıl d ı r a n t a b l a l a r ı n ı n k e f e l e r i n e i l i n i ile d i z d i k ­
S f i r v p a m u l *[>•<*r f l r e n k k r M n ı l leri k ırm ız ı lo p ra k ç a n a k la r da dolaça d o l a ^

 ş ı k ı u » R ^re k i m a n ı I rs-elUI
sata rlar. S u cu lar o m u zların d a to p ra k d esti-

5. Krt>-hbciM r a r « l r r k ı v ı r r ı k k ı ı / u lo rtf d o laşır, k e m e r le r in e m e r b u t d a r bir te p ­

(iy n iil y i r m i n e e k iy o r lu tıt s iy e d i z i l m iş ir i b i l lu r h a r d a l d a n ite kendi*

A ltk la l- l o p ı l b p e ^ l e n ı a l i l l J l e r m e g ö re t u t tu r d u k l a r ı b ir m a k a m la bağı­

N ;ı xt h a j a f f ı n u M i r i ' r t r r y i u u ra b a ğ ıra su s a ta rla r. B u n la rın r a k i b i -« r -

8. H t 'l r ka ^ikH İA V U e p s i S i k i r d i m b e te ile r, s e y y a r te z g â h la r ın ı d u v a r la r ın g ö l­

A yak ılolitsdınr su d ırm a * a d ım g esin e k u r m u ş şerb etin ak ışı ile d â i m i h a ­

 y i n e n i n r l r r n d m in b â l â l a r re k e t id en m âd en i çın g ıra k ların h o ş âhengi

(■ iz l ic e b i r bûw* ç*dııb s a k l a d ı m ile m ü ş t e r i l e r in i c e lb e d e rle r » .

7. Y u «» fe nd ini k iilı v e r iy e t ı r d e t * | « 1S80 E k im in d e A lm an y a İm p arato ru

Ylim jH M ı s r i d r n ^kîıiıiifclır der* iı> ik in c i V /ilh e lm 'in L la n b u lu z i y a r e t i n d e Ba-
T ı ı r u ı ı r k ü p ilk tu b i r f i n c a n k ı ı h v e y l y azıd M ey d a n ın d ak i baraka - d ü k k â n l a r ik i
C ielirlr $ûbâın* r R c r e k f e s in gün İç in d e k a ld ırıld ı; 15 T e ş r i n i e v v e l 1305
». ş«[ ia r a f im â rrt y a p d ıra n v rtt <28 E k i m 1889) P a z a r ta r ih li S a b a h g az ete­
K ;ı pu< la f l i u r t n m s i: » A lm an y a İm p a rato ru h a z re tle rin in pâ­
K u r u d a . t a t û n w y l a c ı> s f â h ı n d iş â h ım ız ı z i y a r e t l e r i m ü n a s e b e t i ile B ay a zıd
P & n lşm en d ler d ilb e rin bi b r tr d t M eydanında b u l u n a n k i t a b e t v e b e r b e r l e r ve­
îf. SLm kcş c iv a n u l u r « k s r r e r n ı r i ıi saire b a r a k a l a r ı d ü n k ü g ü n b e l e d i y e o ı e m u r -
A y h ı i r ? k ı l t o n u r o t n â z i k tr-ııl I a n t a r a l ı n d a n kam ilen kaldırılm ıştır».
H a s a n p a ş a llaııı v e h e m fırın ı B u barakaların yıkdırılm ayub olduğu gi­
O f u eim b j d e v r â d e v r a n â f e tin i bi k aldırıldıklarını yine ayni gazetenin 11
10. B eri y a n d a o l ham & n ti d ilk ü ^ â A ralık 1305 (24 A ralık 1889) tarihli nüsha­
M e k iıı u tm uü o d ıı e f f r ş â h iıt sından öğreniyoruz: «A lm anya İmparatoru*
in ce b ellerin d e ib rfc jî o j f u t a nun İstanbul u ziyareti m ünasebeti ile Baya*
gün*lr uâlin v u ra r u k m arın rc tn ^a zıd M eydanından kaldırılan kitabcı, kebaba,
1I> Snriicnler bn m eydanın ştrhbazı b erb er barakaları b ire r tekerlekli kızağa bin*
Sârel Y âstıfdur alıu n d a ya*ı dirilerek Bayazıd M eydanına götürülerek ev*
Yalın ayak ı&ban tleper koşarlar velki yerlerine konulm uşlardır».
Budu r garlblcriıı ki* ile y a n Bayazıd M eydanı hakkında bizim bula­
13. Ar»keki deyüb jçe^çmeyln sak ın bildiğimiz en e&ki kayıd meydanın temizlen­
f>o| kupada d u ra n fe tiy * bakın mesi için D ivanı H üsm âyundan İstanbul Ka­
Cebkeııi p o tu m gaayei yaradık dılığına gönderilen bir ferm andır; bugünkü
PJyaaaria KÜriin a k l ı n a yakın yazı dilim ize çevrilm iş s&reti şudur;
IS. Bayazıdıı» allı Ka«ka A ksaray « İsta n b u l K a d ıs ın a h ü k ü m ki;
« . . . S u J l a n B a y a z ı d h a v a l i s i a y d a İki k e r e
A b d ü lm e c id z a m a n ın d a İs ta n b u l* q e lm iş sü p ü rü lü p p â k e d ile g e lm ig ik en h âlen hayli
rjlan I n g i l i z e d i b e s i M i s s P a r d o m eşhur se­ K am andan b e ri s ü p ü r ü l m e d i b ild irilm iş . B ü ­
y a h a tn am esin d e B ay a zıd M e y d a n ın ı şöyle y ürdüm ki Ç ö p lü k S ü b açıa ı g e ld iğ in d e e sk i­
tasv ir ediyor: d e n n a s ı l o l a g e l m i ş i s e y i n e Öy2e y a p ı l ı p t â ­
*Bu m eydan b ü y ü k ç a r ı n ı n h em e n yan ı y in o lan g a y r i m ü s l im l e r e zllaro lu n an y e rJe rl
b aşın d a o ld u ğ u n d an Ç a rşıy a v e C a m ie g id ip pâk ve ta th ir e t t i r e s i n . H i c r i 9Ü 3 (M ilâd î
g e l e n l e r l e d o l u d u r . H o r t a r a f ı n d a l ı ü f c l l I ?ıın- 1585 K.
ı n a l l a r g ö r ü l ü r ; h e r zanta.i i m a h a l Lobici v c E v l iy â Ç e lu b i B a y a z ıd C a m iln in onye*
y o ğ u rtç u la r b u lu n u r. M ah a lle b icilcr m uaz­ dinci s u ıır o rta s ın d a k i m an z a ra sın ı tasv ir

http://groups.google.
 ANSİKLOPEDİSİ _________________ _ 2Î65 — BAYAZtD MEYDANI

«ferken, $adırvanlı i r harem avlusundan nun üstü bir tazyik nream olarak kurdurt-
bahsediyor ve bu dış avlunun dışında, mey* dugu Mccll Tahkikat Komisyonunu prntes-
dan kenarında büyük d ul ağaçlan bulurniu- Is. maksadı iJe .>vs«e yürüyüş yapmak uzcre
gunu kiylüyor |Jj.: Bay&2 Jd C am ii). Buyuk Kayazıtida Üniversite bağçe&InHe toplandığı­
muharrir tasvirlerine meydan İçin şu guzul nı lutlicı ulan İMatıbul Kmnıyel Müdürlüğü
sahneyi ilâve ediyor; ı&u dut ağaçlarının buna mf’iii olmak içm bahçede tertibat aldı;
aJlında nice bin ödem gölgelenip kefâfı neta polij. ki2 ve erkek öğrencileri darılm ak için
jçtn nfc-c bin ç>3 :tt eşyü satarlar. Meydanın Zor kullandı. Cençteri polisin merhametsize*.*
ctrfifı da dükkânlarla müzeyyendir». Iıırpaladığmı gören Rektör Ord. ProC. Saldık
R E Koçu «Binbirdırvk Batakhanesi* Sâmi O nar talebeyi kurtarm ak için araya
adındaki târihi b ir romanında, v a k a unye- girdi. Bıunın Yamano&hı adında bir polis
İ dinci asır ortasında geçer, yor yor o asrın
t£t(inbulımuu hakikâte en yakın dekorlarını
Rektörü de mevkiine ve yaşına hürmet et­
meden küstahça hırpalayınca \k i bu namtı
çizerken. Evliya Çelebinin bahsettiği dul
profesör bu arada basından yaralanmıştır)
j ağaçlarından m ülhem olarak bu m eşhur mey* gençlik büyük teessürden doğan b ir galeyan
dan içil' 9u satırları yazıyor; Köslerdi. Bunun üzerine Gumın Yamanoglu
.Ba/aw H V elinin ru h a n iy d i bu d ul
v e Sabin v e ruhen, tıyneten benzerlcri'zfebı*
, ta m em urları talebeler üzerine tabancaları
nğaçi^ı tne d a sindirilm ed i, abdestslz ele alın-
i maz, ağız* atılm azdı. Meyva ile ater. etm ese başladılar, talebe de polis­
mevsiminde
| a&ıçlar h er sabah m erasim le silk ilird i; ve leri iaş yağm uruna tuttu lar, baftçeden mey*
ağaçlara herkes binüp silkemezdi. dazuı intikal eden arbedede Orman Fakülte­
1 -^Bayazıd M eydanın d utları, uç d ö rt ya- sinden T u ran Bmeksi* polis kurşunu Ue şe-
^ına bastığı halde konuşam ayan, dili bağlı hid oldu, b ir kaç üniversiteli dc yaralandı.
çocuklara, korkudan dili tutu lm uş haslalara, Saat 11 den il İbaren Ü niversite polu>
kekemelere şifâ niyetine yediriliıdi. kuvveti tarafından sıkı b îr abluka altına
«Kırk kadar ağaçdı. H er yıl dut m evsi­ alındı. A bluka kordonu dışında kalan kesif
minde. çarşının çırakların d an onbeşer onal- h ir talebe kitlesi, polis tarafından işgal
tışar yaşında ve yüzlerinde m elâlıet tıû r u edilmiş bulanan Ü niversite binası içinde ne­
ler ce reyan ettiğini bilmiyor, büyük ^Msiir
berk u ru r kırk neEer h a f ı z ı K ur’an oğlan d u l­
cu seçilirdi. Küçük hafızlar her sabah Sul* vc endişe içinde idi. Talebe Ünivert. bağ-
lan Bayazıd Velinin ham am ına girerler, yı- çesine girm ek için büyük ksjîuya hüı.ım et­
İcamıp boy abdesti alırlar, sabah namazından ti, atlı ve yaya polis kuvvetleri tartıfından
sonra da ko llan sıvalı, çıplak ayaklarında gerj püskürtüldü. B u Sırada bağçeden çıkan
takunyalar, İlâhi okuyub meydanı (iç defa kapalı a m b u la n s la r d işardaki endîçeyi büs­
ilotıer, dolaşırlar, sonra ağaçlara çıkup y e r­ bütün artdırdı.
lere serilmiş tertem iz çarşaflara dalları sü- S a a t 1 1 . 4 5 d e S i t e Talebe Yurdunda t u p '
ki'lerlerdi. Vre h er çocuk kehdi silkdiği d u t­lanan b ir üniversiyeli grupu, ellerinde bay­
ları: rak ve dövizlerle "DA/Jbaşuıı dııman almış..»
— S ultan B ayazıd Velİ’n in ı;uhu içi» L marşını söyliyerek Bayazıda do&ru yürüdü;
D iyerek güm üş kepçelerle İstanbul h al­ Bayazıd m eydanındaki gençler bu dövizli
kına dağıtırdı*. ve bayrak kaafile gelince bîrden coşdu, ve
BAYAZII) MKVDANINPA Y tiK SIlli bu sefer İstiklâl Marşı söylenmeme başlandı.
i'AHslı, (;i-:n(;U 6IM n Ht R klY irr ki* Talebe illerine atlı polis hücüm edince mey*
V.\MI — 27 Mayıs 1960 inkılâbından sonra dan derhal bir İhtilâl havasına büründü'. At*
Bayaııd meydanına H ürriyet meydanı adı­ İı polrs taş yağm uruna tutuldu; atlarından
nın verilmesine sebeb filan vak'a, hürriyet inen polisler göz yaşartıcı bombalar, çoplar
yolunda yükîek tahaJl gençliğinin sîlâhsız ih- kullandılar ve hiç lereddiid etmeden taban­
LılİtlidJr. caları ile aleg etmece başladılar. Üniversite­
27 Niftim İfffiO Çarşamba günlı sabahı li jjençler yılm adılar; polis mutlak aczp dii-
üniversiteli gençliğinin D.F- iktidarının ka- >;<iı>w\ daha evvel vak'a mahalline getirilmiş
ö/oroup/merakediyorum
 — 2268 —
P,--YAflD MEYDANI
askeri k ıt'a la n sun£-ı tak em ri verildi* ve
hfryjj- g^ımt? talebe ü vrifle » v k edildi; ta*
Itjî neferler, süngüyü kulfanmayub karşıları­
na çıkan gençlerle kucaklaşıyor, her iki ta-
rafın »öderinden yaşlar akıyordu; bu hâdi­
seye sebeb olanlara lânet ediliyordu.
Saat lfl ya doğru örfi idare ilân edildi;
radyo iie Üniversitenin kapatıldığı ve yurd-
j.-inn kapatılacağı ilân olundu. Bu sırada Bn-
yıund dövüşünde 21 kişinin şehid olduğu söy­
leniyordu.
28 Nisan Perşembe günü sabahın erken
saatlerinde gençler Ü niversite bahçesinde
tekrar toplanmağa başladılar. Saat 11 d e
Rektörlük 3? Nisanda 1 gencin şehid olduğu­
nu* başka can kaybı olmadığını ö r li İdare­
den aldığı malûmata atfen talebeye İfân etti.
Şehid genci üniversite gençliği defn etm ek
istedi, ö rfi idâre izin vermedi. Saat 12 de üç
profesör (Ekrem Şerif Egeli, Kâzım İsmail
Gürkan, Târik Zafer Tunaya) ö rfi idâre
makamları ile görüşmek üzere g ittiler; şe­
hitlerin Üniversiteye teslimi, mevkuf talebe­
lerin serbest bırakılmasını, yıırdların açılma­
sın) isteyeceklerdi. Saat 15 de üniversiteye
döndükler) ve şu cevabi aldıklarım bildirdi­
ler: Şehid talebe üniversiteye verilmiyordu,
askeri merasimle gömülecekti; y u rtlar an­
cak 24 saat daha açık bulunabilecekti: ta­
lebe üniversite bağçesinden çıkıp dağüacak,
kendilerine hiç bir şey yapıîmayacakdı: mev­
kuf talebeden de yalnız kışlar serbest bıra-
kıiaeakdı. erkekler ise emniyet müdürlüğü
tarafından örfi [direye teslim edilecekı aske­
ri nezâret altına alınacaklardı, Bu cevab Üni­
versite bağçesinde toplanmış olan gençleri
tatmin etmedi; "kaatlllere ölüm!.. Menderes
istlH et:.» diye bağrışmaya ve Osman P a ­
çanın meşhur türküsünü söylemeye başladı­
lar.
Saat 15,15 dc örfi tdâre kumandanı Fah­
ri 0«dıl«k beraberinde Tug general Refik
Ttılga ile Rektörlük köşküne geldi; Tulga:
vÜaceler «ebedir, gençliğin hareketi aftUdlr,
hürriyet ısUyorsunu*. bizmı yok ki verelim»
diye çek manalı bir konulma yapdı. Fakat
^cıı^lrr yine dağılmadılar.
Akşam olmuşdu. talebe sabahdan bati
*V İdi; askerî tıbbiyeliler okullarından ek
ekmek taşıyıp getiriyordu. fiağgenin elraim -
İSTANBUL
da bekleyen nöbetçi er ve subaylar da sigara
d a ğ ıtıy o rla rd ı.
S a a t 22 d e h o p a r lö r le r le . Ü n iv e rs ite b a ğ -
çerin d ek i ta leb e n in çıkıp dağılm akda wrbc»t
ü ld u k la n , k a la n la rın tevkif edilerek kışlalara
s e v k e d i l e c e k l e r i t e b l i ğ edildi. Yerinden k ı ­
p ı r d a y a n o l m a d ı . Gece saat 2 dc talebeler
a s k e r i n a k i l vasıtaları ile D avutpaşa kışlası­
n a n a k le d ild ile r. A rabalar kışlaya g i t m e k
i ç i n e n u z u n y o l u tâkib ediyor, v e yolda in*
m e k i s t e y e n g e n ç l e r e m üsaade ediliyordu.
A s k e r i k u v v e t l e r i n m eşrûtiyeti kaybetmiş
b îr ik tidarın kö r uşağı olcnuş b&zt em niyet
«m irlerinin g addar m uam elesinden bir hü r­
riy et inkılabının öncüsü olm uş silâhsı* genç*
ligi koruduğu b ü tü n asaleti İle m eydarda
id i.
Bayazıd M eydanı vakıasından tam bir ay
sonra d ır ki T ürk Silâhlı kuvvetlerini 27 Ma­
v iş hüküm et darbesi oldu Bu hü rriy et in­
kılâbı*™ ilk g ünlerindedir ki Bayazıd Mey­
danına da «H üriyet M eydanı» adı verildi.
B ayazıd M eydanında P levne müdafii
G a z i O s m a n Paşanın türküsü, güfte değişti­
rilerek s ö y le n ilm iştir:
O lu r m u b u n la r o lu r m n ?
K a rtta ? k a rrif^i v o r o r m u ?
S li T ffldE d i k t a t ö r l e r
Bn d ü n y a s î ı ? k a l t r m ı ?
H ı d ı r R f 'l - k
B A Y A Z I D M E Y D A N I Y A N I N D A K İ KC-
ZAh A N E — I s t a n b u î d a a ç ı lm ı ş ilk eczahâ*
n e d i r ; a d ım t e s b it e d e m e d iğ im iz b îr r u m hc-
k im -e c z a c ı ta r a fın d a n a ç ılm ışclır; B ay a zıd -
dan K nskaya in e rk e n S ırm a k e ş h a n e sin in
tam k a rş ıs ın d a id i. V a k ’a n ü v i s L u t f i E f e n d i
t â r ih i n i n se k iz in c i c ild in d e lıîc rı 1261 C m lîâ -
dS 1 8 4 5 ) v a V a l a n a r a s ı n d a ş u n o t u k a y d e d i ­
yor:
-İstan b u l h e k i m l e r i n i n ç o ğ u G a l a t a v e
ta ra fla rın d a o t u r u r l a r d ı , t s l a n b ı ı l
IS r y a ğ lu .
ahalisinden g e c e v a k i t s i z t a b i h v e c e r r a h c e i -
b m ç m u h taç o lan lar çok zo rlu k ç e k e rle rd i.
P â d iç a h h o lle rin e m e r h a m e tle m e v k ii Jslan -
b u lu n i) e r t a r a f ı n a m ü n a se b e ti o la n S u lta n
B ay azıd d a S ırm ak eşh a n e k a rşısın d a k i E cza­
cı d ü k k â n ı ta b ib le r e n ö b e t y e r i t a h s is ed ild i.
M e k te b i T ıb b iy e d e n s e ç ile n te c rü b e li o n n e ­
l e r d o k t o r i l e i k i n* *fe r c e r r a h g e c e l e r i s a b a *
ha kadar b L ira d a nö b etçi o israk b u lu n d u la r:
http://groups.google.
 - ?»7 -
Djn/ârın m u $ l* n İle fakir ve m uhtaçlar için
p^rai»! d e fo la c ak ilâçların badeli her ay
joall?» hâzinesinden «denecek idi. Paraca
kudreti olmayan hastalardan asin muayene
jrret* İslenmemesi kesin emredildi.
BAYAZID M t*VAKKtTilAMESt — Kül-
lîvenin neresinde bulunduğunu tesbit edeme»
ılık: Evliya Çelebinin anltttdlftın* göre İstan­
bul halkının çoğu v e hemen b ü tü n gem ici'
]er saatlerini vc kıblenüm âlarını, «Bayazıd
Cai&iinin kıblesi keşli keram et ile tâyin e d il­
miştir* diye bu m uvakkithânede ayarlar
fmlş-
Vjnc Evliya Çelebinin Dördüncü Sultan
Mıırad şanında anlatdıgı bir fıkradır; bâzu
kuvveti Ue lam ûm ış bu pâdişâh (B.: Muratİ
FVl, bir gün Bayazıddaki Baki Sarayın av ­
lusunda «Nogay Elçisi» adındaki atın a bin
rats silâhşorluk yaparken Camiin sag m ina­
resinin aleminde bir karga görmüş, atını,
mabmuzlayub. dört naln sürerken elindeki
ciridi kuşa' fırlatmış» arası b ir ok menzili
yermiş, uçun cirid kargaya isabet edüp üü*
gürmüş Minare dibinde, kuş ile ciridin dtiş-
düjii yere bir adam boyu mermordon b ir ni-
taşı dikilmiş, üzerine devrin namlı b a t­
tallarından Teknecizûdenin yazısı İle şâir
Çevri Çdcbinin şu târihi yazılm ış:
Sulk İle Cecri duA idiib ditil Urlbüıl
Kovmi bâ<tüyi Soltdiu kıln Mrvlıt fü^bn
İbrahim Hakkı Konyalı t Bu taş m uvakkit-
hûne önüne kondu» cmıvakkithâne yıkılır ikon
Topkapu Sarayı Müzesine kaldırılm ıştır» d i'
ynr. iki kaydı karşılandırır iken. M uvakkit-
hanenin, Camiin sağ minaresi önünde bulun­
muş olması gerekir.
BAYAZID RCŞDİYKSİ — Osmanlı İm ­
paratorluğunun son asrında lçtanbulun, pek
çok adam yetı’şdirmiş mekteblorinden biri;
millî kütiibhâneımze, büyük emek ve him-
hıet mahsulü bir «Maarif Târihi» koymuş
ölon muhterem bilgin Osman Nuri Brgin bu
riışdtye mektebinin bulunduğu binâyı mna-
lesef göstermiyor.
H i c r î 1291 (M ilâ d î 1 8 7 4 ) d e d ö r t s ın ıflı
olan b u m e k te b in B ir in c i s ın ıf ın d a 4 3 , ik in c i
sın ıfında 28) ü ç ü n c ü s ın ı f ın d a 2 3 v e d ö r d ü n ­
cü s ın ıfın d a 6 ta le b e , c e m a n 1 0 0 t a l e b e v e 9
m uallim v e h a d e m e v a r d ı r .
Hicri 1294 (Milâdi 1877) yıllığında 107
ii/oroup/merakediyorum
BAYAZID S MAHMÜD KASRI
t*lebe. 9 muallim vardır.
H ic ri 1310 (m ilâ d i 1903) y ıllıf m d ft is e
6 1 3 ta le b e , 14 m u a llim v e 7 m u b a s s ır v e h a ­
d e m e j g f r ıe r ilm ijlır k i m f k le b 2 5 y ıl İçin d e
t u k b ıiy ıım ü ş d e m e k tir .
T ü r k e d e b iy a tın ın s e ç k i» ş io r v e e d ib le -
r in d e n n e c a iz u d ı- M a h m u d E k r e m Bı*y Ue
İ k in c i A b d b lh a m id d e v r in d e İ s ta n b u l ^ eh re -
m in lc r iııd e n R ıd v a n P a ş a b u m e k te b d e o k u ­
m u ş l a r d ı r ( B .: R ü ş d iy e M e k te b le r l).
Bibi.: O. N Ergin. Türkiye Ma&rlt Tarihi.
BAYAZID SK M I.I — Topkapu Sarayı
Müze&i m üdür muavinliğinde bulunmuş m er­
hum İzzet kum baracılar 193 8 yılında hasıl*
m ış ^U tanbul sebilleri» adındaki eserinde;
vBayazıd M eydanında eski m aliye d â irru
(A skerî Tıbbiye) yanından giden sokağın
(T ükvim hârc Caddesi} başındaki Onivfc*î,ıU?
kapusunun »ol u rafınd o ki kulenin (? ) ya­
nında idi (jfarib bir Lürifdiı); bugiin mevcut
değildir* diyor; kendisi bu sebili görmu? mü­
dür, rivayete dayanarak mı yazıyor,bi)eme-
y it . Evliya Çelebi bu sebili «Sebilhânei Sul­
ta n B ayazıd Veli» adı altında kaydediyor ve
kitabesinin turih beytini naklediyor, ki k ita­
b e târih in e göre sebil Ü çüncü Sultan M urad
Samanında yapılm ıştır; beyit şudur:
Nm* Mııb A tm i d İdi lârilıin l
W s»W I o tm uş re h î D akk a sebil..
ItA Y A Zlü S l L T A N N A lIM im KAMU.
iltlAlCI'.T KASKI — Bayazıd Camiini» Ka­
şıkçılar kopuşu karşısında, Jstanbulun eski
ahşab yapılarından pek giizel b ir binû idi;
hicri 1225 <M- 1810) da İkinci Sultan Mah-
m ud tarafından yaptırılm ışdı; Aynı Divanın­
da bu kasır hakkında şu tarih kıt ası vardır:
Kıldı bu kib l biiınâjamı bittıi Mahmari Han
Dfrf^hin «jtYham iUem eylemiş ciyl prıuûlı
Ayrüjrik taerkrs temajû «yleslin târihini
«Yapdı fân» kasrı SıiUjıtıbtocsidde Pâdişâh.
G aayel harab bîr halde bulunur iken,
dikkatle tâm ir ve İhya edilecek yerde Istan-
bui Belediyeci tarafından 1933-1935 arasında
yıküırıldı. İç avludan görünüşü ile. Tiirk
klasik sivil mirnârîsin pek nefis bir $\ümû*
nesi İdi. 8ağlam bir konfor duygusu, planın»
do muvoffakiyet şayianmış samimi sıcaklık,
insana o harab hâlinde dahi İçinde oturma
arzusu verirdi. Ehm izde kalan son hâtırası
kimin tarafından çizildiğini tesbit edem edi'
 B i Va z id s u Y*.|-i.Anı — 2i&s — Is Ta Nb i i -

C;imlz bir ,u- '**» v« hııı.t<İJ'ı KJiı :ı*- K h|>u m . l^ükumcüloı U*»s
-m ı, K-<r3^ümnık u*r..'>lcnne. KaTutfûtovuk
1 'l0 AhmCl1 ^ ,>a *ltMi*iîi-Hİi’<*-‘rı Ç n i.jm b a cihetine b ir k«»l uy-
y in av lu d a n yojvını-;
? ' * ‘ ■ '■*- o l d u ğ u P * k n * iz e ( b ir r,}» . Kara,j4-umj tik T^i'i'ızıunden Karagümruk
tab lo d u r Caddesini tâkib ile Maymuncuk Sokağında
KAYAZII) SV Yom TerA/i ve Aliay MahnlU-mndc Hoştan
YOI.J.AKI — İkinci vt* Yt-J»ıtı-;ın.''le Mı-kleb TVrizıaı,
Sultan liiiyjüi'i- ba- K avuktular Maslaftı tarikı ıhv S*'--’üı Camlı

İSİ Ü 'l R f
, batii tararından fethe-
liilen ntiyükşûhire
^bol su ^eliıerek h al­
ÇIJVJÎİ tlVJf mdlI Dır
m utlağa ve burndım A t l’aparı v»*
K am eri ile İ)<ıyA7.uI Mrj- IüimM ::i M rJu -hu -
kını Hıya «im iş olan neı A ^ f r ı İUlttâlındohj rnasl<v.-* ■;i ' , *»/k \{.ı-
h ayır sahibi pâdişnh- yıuud C arna vc im ûroli ve m euıerseiı:, y/-
İnKirrt K a srı.]atJ21 ilk id ir , H 'ir h a y râ ıa ıcvzi vc taksim olunur*.
fçinrirn O sm an N uri Er- BAVAZUi S I VOI.LAKİ IIA K İÎA SI ~
(Kesim: ;ınnnhu) gjn ~Xrcccl)ei UmCl* ik i ««ra y a k la şın bir m aziye sâhib ve <y,ki
rıı lîciediye" adındaki ölmez eserinde, ista n b u lu tedkık cîn ıek ve bılhass* zamanı-
kalj Soları ve bıı suların isia n b u la akıtıldığı miza k ad ar intikal ecieınemiç bâzı binâlatm
yollar bahsinde Bayazıd su yollarından yu y e rin i tvrbil edebilm ek, vıı Istanbulun t â r i h i
satırlarla bahsediyor: topografyası üzerinde yeni yeni bilgi vermek
*Eu suyun membaı Cebeci Kı>yü civarın* bakam ından gaayetle kıym etli bir ve&ika olup
da Kireç Ocağı denilen yerdir. Sular evvele­ iki büyük paftad an m ürekkeb bir hanladır.
mirde B&ş Maslağa cereyan v e o radan bir ta» Y eniçeri O cağının kaldırılm asından
kun katmalar; olarak Faşa Ç ayırındaki 11826 dan} y irm i sene kadar evvel (1800*
Paşa Kemerine, buradan uiğer b ir takım 1805 arası) İkinci Sultan Bavazıd Vakit Un
katmalar daha alarak Kiiçûk Batakbaşı
Maslağına, ve buradan Küçük köy,
Şogüdltt. Çukur Han. Çiço. Demirkapu. Top*
cuiar koyu civarında Çayırağzı Maslaklarına,

t j

İta^AzMl İmûı-rl (usn

«A. 2. A kb u tu t’u n tıdıIotundR iı Neslfı r li ||?>

http://groups.google.cor
I AN'sıktoPittUfii
A» _ - - 8AYA21D SU YOLLARI

■ ımıtevelUlilince, bu pâdifahın vakıf »uyun-

mut le icsbit *dUı>niL>miştir: takribi yerleri harı-
«tan, sııyun güzergâhında nerelere su veril lanın kıym etine asla lıalel vermos. Çarç*
-nt? olduğunu görmek İçin çizdirilmiş olan boylan, m uhtelif esnafın toplu Olarak bulun­
bu harcanın 3,11X1,50 eb’odındakı birinci dukları snkaklor, bazı konaklar, yerleri hak­
pafıası Sur dışı:.:. 1,40X1,85 ebadında olan kında en ufak bilgimi* olmayan Yeniçeri
ikinci paftası da Sur içini, vc sur içinde İB< kollukları bu haritada o kadar güzel gu*le>
ianbulun lıemen ugde birine yakın bir par* rilm işdir ki kıym etinin büyüklüğüme bu üç
çaıinı geberm ektedir. madde kafidir; kaldı ki bu haritndan fayda-
Harita Kumbaracılar Ocağı sipahilerin­ Jtındığımız husu slar pek çoktur; en onomli-
den mühendis Kulekapuau Seyyld
Masan tarafından çizilmiş olub h a ­
ritanın üzerinde ifâdeni g a y e t le
düşük şu izahat vardır:
«Merhum ve mağfur cennet-
mekân Sultan Bayazld Velî Han
hasretlerinin Edimekapuau hari­
cinde hendek derununda camiîge*
rife değin ve takdim d u n ,in mek-
teb ve medrese ve çeşmelere vti
konaklara cereyan eden âbı lezizin
haritasıdır.
«tşbu haritai m eşkûrda mev-
eud mekteb ve m edrese ve çeşme*
lere ve îtpnaki&ra taksim i m uci­
bince m ahalliyle resm inde göste­
rilmiş olub ve sair âbı leziz cere­
yan etm eyen m ahallerden dahi
resmi istihraç olunduğunun vechi B^yızN İ İ m i m lu u ru *o k a k ıla n
CRfsIm: a n o n im )
konaklara cari olan su daim i ol-
mayub b an ları la k a t suyu fü ru h t
ettiklerinde her hangi m ahallede
konağa câri olunacak ise fiirtıM
edenin m ahallini reşide idup ba­
dehu tariki resmoiuna.
«Dertini h aritada m ezkûr su
tariki üzerinde m aslakda yahud
kubbede «7» işareti oldukda e tra fı
mahallede h e r hangi m ahalle de­
rununda hanede m ezkûr işareti
nücbmi bulunur Ue ol h aneye dahi
mahalden cari olduğuna işarettir.
«Reaseraehu K um baracılar
Ocağı sipahilerinden m ühendis
S Kulekapulu Seyyid Hasazı».
u Bir mikyas kullanılm ış olmak-
« la beraber haritacılık Âletleri m ü­
kemmel olmadıkından Camiler,
cedreseler, kütübhâneler, çeşme*
fer, hamamlar, bugün mevcud B u razıd I n ıı im ka«rı. av lu d a n
^ n la n n a kıyasen, tam yerlerin- •f <R«!tiiaı: anıuılm )

tL/oroup/merakediyorum
r
— ı ~
İ'-î .jiî Is»'r ;* edW:*n:
K*ki JS*ra.v — Bayandı! > w .i v . ■>• t.-.. .
f-jT'.ö.ı ile At/.’:ıs k ht'vkı-'lı. Bavi»?-» *-«
jau ve Unıvi’i-^cyc bağlı Vır ijinâltsin bu
sâha; yalıi'.;- ~.ınayı ÎJid^JûVt uı-iî
duvar ile bu duvarda sarayın ; r h r c - . v V i T i ...
hiıv^ii [\’!u Jsgpıuu g- H-rılmışlıı\
EcV.i S^ray binaları harılanın dı^er kı-
s-r'i; . in Ja olduğu *nbi kabaiaslakda çizilmiş
i-;* - -lUüun hakkında pek az *$«>• bildiğimi*
bu hakkında btej hayli aydınlatırda
XiU‘kım. bu fû o bu sâhanjn d^rt kaputu bu­
lunduğu halde 13tHM8Ö5 arasında 3 kapusu
olduğumu en büyük kapunun da Bayazıd
Meydanına açılan kapu olmayup Mercan ta­
ralında, kapu olduğunu görüyoruz; Siileyma-
niy-/ karşısındaki üstü toroslu gcçKi-kapu bu
î/ir'ıden ^ n ra ytınt Kaki Saray Asâkiri Maıı-
sûre seraakci'UğJ Sarayı olduktan sonra, a^ıl
»ntç oluyor. Mercan kapusu karşısındaki Ai -
Mescidi IA lipari Camii J Eski Rjıray A&ısı
Vufcub ağa tarafından (uUtom 154T) yapıt*
dışına jjörp, sarayın en büyük kapusunu» lıa-
ritaıta bu kapu gösterilmesi ile daha mânûU
düşer, İkinci Sultam Bayazıd vakıflar» nıiııo-
veUijJİ tarafından çizdirilen b ir haritada eski
Saray binâlarjmn güslcnJmemesi, sarayın pıV
dtşahhk müesMMuî mahremiyetine bngJr
oluşudur.
Kskiodülar — Şehzade Camii karşihuıda'
ki Yeniçeri kışlası; 1826 da Yeniçeri Ucağj
kaldırılır iken bu kışla da tamamen yıkdırı-
lacaktır; bu haritadaki dtırumu s*>n vesikadır.
Zamanımızda Şehz&debaşı Caddesi ndmı
taşıyan eadde bu haritada rDîvan Yolur âdı
ile ^dsterilmfşciır. Kışla Şehzâde Camiinin
karşumda büyük bir ada teşkil eder, bu ada.
lt»3l Belediye Şehir EU-hberlnde Şöhzâdebaşı
Caddesi, Vidinli Tevfık Paşa Caddesi, Ağayı}-
kuşunun küçük bir parçası, ve tınsekiz Sek­
banlar sok&gı ile çevrilmiş olan sâbadtr. 1934
rehberindeki Acemİnefer sokağı, Safvet Pa­
şa sokağı. Fethi Bey caddesinin bîr parçası.
Pevziye caddesi, Fevziyp çarşısı, Mahmudiye
çeşme sokağv ve Muhtar Paşa sokağı kışla
hgdudu içindedir, yâni bu sokaklar eski Oda­
lar yakıldıktan sonra açjimıştiır.
Eski Odalar, Şehzâde Camii ile Daroad
İbrahim paşa Camii ve hâzinesi karşım da
yan yana iki kışladır; Batı tarafındaki asıl
http://groups.googre.c
İSTANBUL
i'Akı ÜU-İJÎ. Vı.- ,• : kr;!'” »- do<‘J Urahndü-
••• de Jı«ii *di »Tl i ia*,- adı ite
ı. .rf-rı'fnf' olup At:e/.^:u lanİAi kışle «tu-
A:.ı! K*kı O djcîııin ikisi fcu;.\ biri ku-
t'*k ! tpu-su v j| i(3, kapLil*/*1 ■■! bu,
L)ıvan Yolu üzerinde iA ltm i] u. ;
d u r ; v«mı bu h til Yı»u,*rı O m a a ı Qı
lası ta b u ru n u n nezareti aiUnrîadJr Kaıu;
niden kalm ış b ir ananedir. Ownanlı p â d r ^ h
la n n ın yolu b uraya düşdugunrlr- bu Kapu
ününde d uru rJ ar, kcndUinc bir bardpk şer
bet ikram edîUr, pâdişâh ^e-rbeti ıcdikN-n
sonra bardağı öllın ile dolduruldu. A it/m .
bir K apuaunun yatım da ?D erviş tKıtiîu». ı-.«-
besi v a rd ır; bckt'T^î 01enlerinden Osman Ba­
banın türbesi kışla y ık jlır iken yeıînde bira
kjlrrji;- lf#X£> da, E ayazjd jU* F atih »rasjndak;
îra rav ay yolu döşenir İken, yıkımı y&pub
caddeyi daral tdı&ı ıı^ı rs kaldırılm ış, kabir u ^ı
Şeh^âdc C^mü mezurlığtna naklulunmUştur;
• ki yerinde iken ünü luıtc şcbikvli ûi( a»;;!-.
türbo idi.
Jkınci büyük kapu ccnubtla, allcnışbir
kapuiimun tam karşısında (ku*kd^!- kapım *
flııri a da adını muhafızları olun efr.vJm men-
sub olduğu 44. cemaat ortasından ftlmıçdır,
Bu iki kapu o rta m d a bir taalık-yot uzan­
maktadır ki kiğ\a ve kapular kaldırıldığında,
1326 dan sonra şehrin sokaklarından Fevzi-
ye caddesi olacaktır.
Eski Odalar, Y&nıçeri Kışlası bu iki bü­
yük kapu vc aralarındaki yolun batu>uıda ka­
lır, dogu tarafı tulumbacılar, Acc/Rİoğlanlar
kışlası duvarlarıdır,
£.‘skj Odaların üçüncü ve küçük kapusu
bu ki|Ja/>m bali ucunda «Meyy/t ICapusu»
dur. Kınlanın ortası ağavlaria bezenmiş
büyük bir avludur.
Eski Odaların Dîvan Yoluna bakan yü*
zündc ocak irâdı bir sıra Kapamacı dükkân­
ları butanmaktadır.
Tulumbacılar kışlasına gelince doğuya
açılır bir kaputu vardır; bu kışlanın ortası
da ağaçlarla bezenmiş bir avludur. Harita-
11ın hu noktasında nazarı dikkati çeken bina,
zamanımızda bir çarşı hamamı 'olarak işletil-
inekde olan Acemioğlan Hamamıdır Halkın
yanlış olarak Ac*mo£lu Hamamı dediği bu
târihî yapj. bu kışlaya Yavuz SuHoji Selim,
bir rivayete «göre de Kanuni Sultan Sâley'
 -«.İ i k u j p e d İsM — 2261 —
p^ a <*rjfındaa» y a fH tr ü ım ş u r ; h a r i t a d * k ı^ .
^ tioâUruıda» ayrı, avlunun vrlksınıto eü*
prılıyor. adı d* «Aleyd»» Hamam»* diye y a­
d d ır.
T u lu m b a c ıla r (.A cem i o ğ la n la r) kışlası*
{U/i cenub-b<*tı kavsinde ve* Yeniçeri Xı$b-
kırktf& rt k a p u a u y a n ın d a b ir fo d la fjr'i-
nj vardır. Tulumbacılar Kışlasının Dîvan
Yoluna bakan yüzü d®, Eski Odalarda oldu-
jıf gibi, ocak Iradı bir sıra kaftv<?kâne, tütün»
eti ve kaiefntraşcı dükkânlarıdır.
Çufcor Hamam — Fâtih küttiyesinin blt
parçan idi; bugün roevcud değildir. Charles
Terier'rıin çizdiği plâna gör* muhteşem bir
hamamdı. Bu haritada yeri teshil edilmiştir.
Veıûçeri Kollukları — Bu haritada, İs-
tanbulun târihi topografyası ve cemiyet ha*
yatı bakımında» e#s kıym etli noktalardır; ta*
kat ne kadar yazıkdır h arita biiyük şehrin
ancak üçde bîrini gösterm ektedir. İKtaobulun
mzibut ve asayişi i*eniçeri Ocağına terk edil*
ır.i^ idi. Ocak da Büyük şehri sem t »emi mu*
ayyen bir taburun nezâretine terkelm işdi
{Veniçtfl taburlarına O r t a a d ı verilm iştir) ;
mc&elâ Yemiş Ukelesi v t civarı 66. Cemaat
Ortasının bölgesi idi, burada çıkan her vak’*
adan bu ortanın kumandanı (Çorbacısı) mes**
ui idi. Bt^ka o rtalar bu ray a karışamazdı. Za­
manımızın polis karakolları gibi her semLe
bir t Kolluk» yapılınındı; K olluklarda yaka*
Unacak sumlar için b ir küçük nezarethane,
bir çorbacı odası, nöbetçi efrad için b ir ka*
£ın vardı. H aritada (Istanbulun üçde birin**
de) 14 kolluk gösterilm iştir, fakat maalesef
hangi ortanın kolluğu olduğu iş â m edilme*
mıştir. Aslında b ir su yollan haritasından
fazlası da beklenemez. K olluklar ekseriya
köşe taşlarındadır. H aritada tesbit edilmiş
yeniçeri kollukları şunlardır:
1 —■ Edirnekapusu Kamamı karşısında,
2 —«■ Karagümrüğüne varmadan Edime*
tapusu Caddesinde kâhyakaduı Camii h iza­
hında köşe bafında.
3 Fâtih Camii avlulunda eski kara*
K ş>rwâlki askerlik sûbesi binişinin y etin ­
de.
4 F â tih Atpvzarı a lt ı n d a T « * g ih c ıla r
Ctarit karşısındaki meydanda.
5 ^ Çırçırda Çukurçeşme berisinde Ha-
Hasan Camüne giden sâkağm ra e sin d e .
orj»/group/merakedıyorum
BAY <12(0 SU YÛLLAIU
U - Z e y re iı C am ii k«rşi*ncİ 4»
7 — ŞehzA debuşında B sk ı O d a la rd a .
> — N flru o im ıiM y e C a m ii nta
larafmduki kaputunun tam karjttında.
® — BayaiuJ Hamamı yukarısında Bun
ijehhânv k a rş ın d a ,
10 — B a y a z ı d Meydanın ortasında iü u
de hususi isien kaydedilmiştir: Fincana &<?ı
lu ju ).
11 ve 12 — Süleymaniyedt Tlryflki Çar­
ın ın iki başındaki kollukîar.
13 —- Yeni Cami arkacındaki Meydan or
tasında
14 — Bagçekapusu yanında.
İstanbul şehrinin üçde bir parçası üze­
rinde y alnu X4 kolluk bulunduğu asla düşü­
nülemez; ErnJnontfnden Ayvansaraya kadar,
yalnız Haliç kıyısında sıralanmış büyüklü kü­
çüklü 25 kadar kayık iskelesi vardır en az
bu aâhii koyunda yirm iden fazla kaltak hu-
lunması iktizâ eder; kaldı k i kavgacı deniz­
cilerin iskân ettiği Ayvansaraym, mbsevHe-
rin oturduğu B alalın, rum lann oturduğu
Fenerin, daha daha gerilere utanan mahalle­
rin kotluksuz olması imkân dışındadır. Tek­
ra r ediyoruz, bu harita» nihayet İkinci Sultan
Bayazıd Vakfı suyun yolları için çizilmiştir.
14 kolluğun yerini Öğrenmek dahi kazancdıı.
İstanbul Konaklan — Bu haritada Istan-
bulun târihi topografyası bakımından mü­
him kayıdlardan biri de sahihlerinin isimleri
ile gösterilen Dtuz bir konaktır; hiç şüphesiz
ki Istanbuiun üçde biri üzerindeki konak sa»
yısı bu rakam ın çok üstündedir; bu konaklar,
Sultan Bay&ztd vakfından su almış olan mes*
kenlerdJr. Bu notların arasında en mühimini
Mısırlı Prenses Zeyneh Hanım tarafından İs­
tanbul Darülfünuna bağışlanıp Fen ve Ede­
biyat fakülteleri bulunurken içinden çıkan
yangınla yok oJan meşhur ZeynebhanJm ko­
nağının yerimde o tarihde Valide Sultan kâh­
yasının konağı bulunmasıdır.
Çarşı boylan, dükkânlar — Ssnai1hayatı,
büyük şehrin ticari ve iktisâdı bünyesi, ilm i­
ye* ilminin bu çetin kolu için haritanın ;ı
kıymetli notlarıdır; İm kısma haritada
ehemmiyet verilmiştir.
OnL f rv i- Süheyl V c*'Tt
Tukarıdaki ya*j mtıhterem prpfes$fân
izni ile «İkinci Sultan Baya&dm'su Voiu Ha­
 BAYAZID UMUMİ KUTİÎBHANESİ
ritası» adındaki d eğ erli e tü dü n d en çok k ısal­
tılarak alınm ıştır. Bu eser 1945 de İsta n b u l
Belediyesi ta rafın d an Ista n b u lu n B eşyüzüncü
(e ti h yıldönüm ünü k utlam a y a y ın la rı a ra sın ­
da basılmıgtır,
BAVAZID l'M Û M t K D T Ü B ltA N E S l —
ik inci S u ltan Bayazıd K ü n y e sin d e n im â re t
binâsı içinde bulu nan ve is ta n b u lu n en b ü ­
yük ve zengin k ü tü p h an elerin d en b iri olan
Bayazıd U m um i k ü tü p h a n e si İk in ci A bdül-
h&mid devrin de hicri 1301 m ilâd i y ılın d a kı-
rulm u§tur. T arihçesi hakk ınd a aşağ ıd aki sa ­
tırla r M uzaffer G ükm an'm «B ayazıt U m um i
küıüb h ân esi* isim li eserind en k ıs a ltıla ra k
alın m ıştır;
M aarif N ezâretin in teessüsünden so m a
Istanbulda m evcud 63 v ak ıf k ü tü b h a n e d e
ciddi bir ıslah at y ap ılm ası d ü şü n ü ld ü , b ü y ü k
şehirde tetkik ve te teb b u e rb a b ın ın b ü tü n
ih tiyacını k arşılay acak m erk ezî b ir k ü tü h â-
nenin k urulm asına, şeh rin m u h te lif s e m tle ­
rin d e dağınık b ir h a ld e b u lu n a n v a k ıf k ü tüb -
hanelerden b ir k ısm ının k ald ırılm ası ile ki-
ta b la m ın bu m erkezî b inad a top lan m asına,
yeni kitab b ağ ışlan v e d ev letçe y a p ıla ca k p a ­
ra y ard u n ı ile y e n i k ü tü b h â n e n in gereği gibi
zenginleşdlrilm esine k a ra r v e rild i; m erkezî
bina olarak da Bayazıd İm a re ti binası seçildi.
B u işe m em ur edilm iş olan kom isyon b ir ari-
za haaırlayub M aarif N e zâ re tin e v e rd i, Ma-
arifden S ad ârete g elen arîzay ı S ad razam S aid
Paşa tara fın d a n İk in ci S u ltan H am id e arz-
olundu. P âdişâh, B ayazıd im a re tin in a ltı k u b ­
beli b ir bölüm ünün E v k a f N ezâretin d en M a­
a rif N ezâretine d evredilm esine İzin v erd i. O
ta rih d e b u im âret binası y ılla rd ır bakım sız,
çok h arab b ir hald e îdi, E v k afd an M aarife
devri için pâdişâh izni v e em iri çıkan bölüm
ise y ıllard an b eri B ayazıd sem tin in sürü cü
beygirlerine a h ır o larak kuH am lm akda id i ki
hâlen k ütübhânenin m ü ta la a salonu o lan kı­
sımdır.
Ş u k a d ar yıllık ah ır pisliğinin tem izlen­
m esi, icab eden ta m irlerin yapılm ası, v e b ir
kütübhâne binası olarak ışıklandırılm ası için
çok em ek sarf etm ek v e h ayli p a ra harcam ak
lâzım dır, karşılandı ve iş sü ra tle başarıldı.
<400 m etre k a re genişliğinde ve iki fil
ayağına istinad eden altı büyük kubbe ile ö r­
tü lü bu bölüm ün ün ve ark a du v arların da
_ 2262 — İSTANBUL
yeni geniş pen cereler açıldı: Ön cebhe duva­
rın a işta lak titli m erm er kaplam a yapıldı;
k u b b elerd en m erkezd e b ulu nan ikisine de
y u v a rla k te p e pen cereleri açıldı; zemine
Frans& dan sû re ti m ahsûsada getirilen ağaç
p a rk e dö şend i; d u v a rla ra v e fU ay ak ları ön­
le rin e d e k ita b d o lab ları y e rleştirild i; cebhe
d u v a rın a d a sâib E fen d in in ü çer beyittik iki
tâ rih m anzum esini ih tiv a edon kitâh e m er­
m e rle ri ko nd u :
1. Ş t’h l n ş&hl d e v ra n id ü b h im m r lt
r m û m j ı k ü t ü b h â n e y a p d ı iıigjj
B u A b d iith a m itl H a n ın as& nriir
F e lek ils e lâ y ık b u n a s e rfü rü
D ld i t a m t â r i h S â ib k u lu
-A ç ıld ı U m u m î k ü tü p b & a e b û .
★
2. l ls u r e t l A b d u lh a m ld İ l a n lu lfld ü b
Y ap dı b ir d â r u h k ü lü b g a a ; e l güyrl
Ol ş r h l u ş â h l m a a r if p e w r l n
Ö m r iin e f r û n i d e H a k k ı İzsii ff>l
Ç â k c r S â lb d id i t â r i h i t a m
«Bu K ıittib lıâ n c J U m u m i b i b e d e l.
(H . 1301}
K ü tü b h â n e n in resm i k ü şâd : 1301 Ram a­
zan ın ilk C um a g ü n ü (R am azan 1301=1884)
d e v rin h e r m eslek d en seçkin b ir davetli ka­
la b a lığ ı h u z u ru n d a yap ıld ı. Y erlere kıymetli
h a lıla r serilm işd i. B u kü tü b h ân en in uzun
y ılla r m ü d ü rlü ğ ü n ü y ap m ış bulu nan kıymetli
b ilg in m e rh u m İsm a il Sâib E fendinin anlat­
tığ ın a g ö re o g ü n k ü tü b h â n e n in içinde tek
k ita b yokdu, b ü tü n k ita b do lablarının rafla­
r ı bom boşdu. D u a d an sonra, davetlilerden,
hem en a a n d a n itib a re n kütübhâneye kitab
b ağışlanm ası tem en nisin d e bulunuldu- O sı­
ra d a k im in ve n ered en alıp getirdiği tesbit
edilem em işdir, o rtay a a ltı cildlik b ir takım
N aim â T â rih i ç ık d ı; bu m u teb er eserin her
cildi, bom boş d u ra n d olablardan altı dolaba
a y rı a y rı d u a la rla kondu. Sam im i ve ulvi bir
sahnedir.
H em en e rte si günden itibâren, ve hemen
h epsi kıy m etli, nad ide eserler olarak kitab
bağışı b ir sağm ak hâlini ald ı; kütübhânenin
b ir ta rih taşım ayan ilk m atbij fihristindeki
k ita b y ekû n u 8054 dür.
M ütalâa salonu herg ü n her tabakadan ve
h e r yaddan insanla doluyordu. K itab dolab- j
ltnpv//ğrüop$ .ıfifdötjffe’eonj
 Ay şfla /> P E P t5 t
— 1203 — BAYA2ID U ttO ttİ KÜTUBHANGSI

J(.-( topUAtıltrı da K ütübhanede yapılıyordu.
Tiifk irfanına hizm et yoluna gir*
•31
H iaıtei ve g ü ng tindcn in k işaf B alkan
Harbine k a d a r d e v am e t t i b u m eşum harb
içinde düşm an istilâsın a u ğ ra y a n m em leket
parçalarından k a çırılıp g e tirileb ilen kiltüb-
fclneler d e b u rad a to p la n m a ğ a banladı; kü
lübhâne o k u y u c u la ra k a p a tıld ı v e m û ta tta
salonu bu yeni k ita b ln ra m u v a k k a t depo o l­
du.
K ülühhâıte B ayazıd im a re tin in y aln ız al-
n kubbeiik b ir b ö lü m ü n d e n ib a re tti, k itab
koyacak y e r k alm am ıştı. M üesseseye M aariİ
N ezâretinin eski yakın a lâ k a sı d a kalm am ış-
dL Balkan H a rb in in a rd ın d a n B irin c i D ünya
Harbi başladı; m üessesenin b a k ım ı k a y b o l­
du, özenilerek yapılm ış c am ek â n la rın h e r m isli a rttı. 90 kişilik okuyucu salonu h er sa­
birine iğ reti s a fla r ilâ v e e d ild i, k ita b la r sı* bah çarçabuk d olu y o rd u ; sabahları okuyucu­
kıçtırüdı, içleri tıklım tık lık d olm u ş dolab-
ların ıLitÜJM yığıldı, o ku m a salonu b ö lm e le r­
le Küçültüldü, ot ad an a lın a n y e r d e k ito b la
doldu; ve k ü tü b h â n e , asıl h iz m e tin i g örem i-
yerek b ir kitab d eposu h alin e in tik a l e tti.
C ihan H arb in i tâkib e d e n İs tik lâ l M üca­
delesi y ıllarım da a y n i h â l için d e g e çird i;
Cumhuriyet d e v rin e d e o h â li ile girdi.
K ütübhâne y e rsiziik d en b u n a lır iken B a-
yazıd İm a re tin in d iğ e r b ö lü m le ri h a ra b ve
bomboş d u ru y o rd u . K ü tü b h â n e M ü dü rlüğ ü
Vakıflar U m um M ü d ü rlü ğ ü n d en , m ü tâ lâ a sa ­
lonunun bitişiğ in d e ik i k u b b e a ltı b ir bölm e
daha isledi, E v k a l iste n ile n y e ri M aarif V ekâ­
letine kiraladı, o ra y a h e m e n b ir k a p u a çıla­
rak küçük b ir n efes a lın d ı, ta h ta d a n alelkde
raflar yaptırılarak* o k u y u c u la r ta ra fın d a n en edildi. Salon döşemesi sökülerek beton ve
Sok istenilen k ita b la r o ra y a y e rle ş dirildi. Bu üzerin e kauçuk kaplandı. A yrıca, masa y er­
durum da 1934 y ılın a k a d a r d ev am e tti.
1934 de «B asm a Y ası ve R esim leri D e r­ ra k a ltın d a n elek trik getirilm ek suretiyle en
leme K anunu» ç ık d ı; b u k an u n gereğince
memleket içi b ü tü n y a y ın la rd a n b ire r n ü s­
hanın kütübhâneye gönderilm esi m ecburiye*
ti kondu. K anun, h er eseri to plam ış m uazzam
bir kütübhânenin k u rulm ası için çok iyi dü-
tünülm üşdü’ ancak, gelecek olan kitab, ga­
zete. mecmua vesâir m u tb ü e se rle rin t asm !
ve muhafaza edilebilm esi için kütü bh an ede
hazırlık yapılm am ış, îcab eden te d b irle r ah-
namamıgdı. Çok kısa b ir zam an sonra kü tü b-
hâne yine bir k ita b deposu hâlin e geldi, m e­
selâ: 100,000 den (azla kitabı olan bu nıües-
fiesedç ancak 30,000 kadar eser eski defterler
ile fış kataloklarında tesbit edilmiş ve oku­
yucuya m ufkılâl ile çıkarılabiliyordu. Bir
m üddet bu durum sûtdü.
1947 yılınd a, bugün 100 binden fazla k i­
tabı ih tiv a eden 1 num aralı deposunun b u ­
lund u ğ u kısım resto re edildi. 1949 d a İm are­
tin d iğer kısım ların ın resto rasy o n u badadı.
1950 d c İm âretin fırın la n , 195i de ham ur-
k â r koğuşları, 1952 d e hiç b ir i» kalm am ış
o lan im a re t avlusun u n rev ak ları, m erm er sü ­
tu n la rı, bak la v ali başlık ları, kem er ve k u r­
ş u n la rı ile b irlik d e ihyâ edildi. 1954 de dc
a şh a n e n in b aca ve k u rşu n la rı yenilendi.
O kuyucusu sayısı, bilhassa kataloklann
g eliştirilm esi ile kısa b ir zam anda bir kaç
la r dış k a p u d a k u y ru k y ap arak beklemiyordu.
1955 y ılı sonlarında bina genel olarak
o narılm ış b u lu n m a k ta y d ı Ancak, iç tanzim*
d e y e n ilik le r yapm ak , şeh rin büyiik b ir ih­
tiy a c ın a cevap v eren b u m üessesenin okuma
salon u v e ile rik i ih tiy açların ın hiç olmazsa,
on y ıl için p lan lam ak gerekiyordu.
1882 y ılın d a y ap ılm ış v e gereği şekilde
b ak ılam am ış olan okum a salo n un u n 400 m et­
r e k a re lik p ark esi, üzerinde g ezenlerin ayak-
la riy le ses v eriy o rd u . Y er, y e r çürüm üştü.
B u na ilâv eten salonun d u v a rla rın ı çevrele­
m e kaplıy an eski ağaç dolaplar, okum a salo­
n u n u bir k a t d a h a k ü çü ltüy o rdu . 1956 yılın­
d a b u işler de e le alındı. Salonda bulunan
d olap lar, İm a re tin d iğer bölüm lerine monte
le ri te sb it edilerek, okum a m asalarına top-
m od ern ışık lan d ırm a tesisatı yapıldı; eskiden
90 kişi a la n okum a salonunun istîab hacmi
200 okuyucuya çıkarıldı.
K ütübh ân en in evvelce jki adet fiş dola*
biyle dön dü rü len kat&lofc servisi, bu defa tam
15 adet fış dolabına yükselm işti. H er biri 48
gözlü olan bu dolaplar için de ay rt bir seksi­
yon k u ru larak, buraya «K atalok Servisi» adı
v erilerek hizm ete açıldı. K ütüphaneye gelen*
ler. buradan geçerek okum a salonuna e d i­
yorlardı.

./nroup/merakediyorum
 b a t a k p usta

MLXrfT~~*~ 1MJ /lliDıta ilk lemeHe™ BAYAUli» (JMTA - İkinci Sultan Beya-
*uiraq OİM «Cild At#ly*M» de geçen yıltar zıd zamanında yaşamış namlı yay u ıtaa;
içinde geliştirilmiş ve «t» m odem roakinalar- adaşı olan bu pâdişâhın hususi yayalarından
la leçhız edilnıtştt. A tölye son yıllarda, kin biri olmuştur. B&zu kuvveti kemankeşimi Ue
•ık ve modern olarak iki biluro üzerine çalı- meşhur olan Sultan Bayazıd Veli kendi yay*
fiyor ve klasik bölümde, m âhlr ustalar elin­ larından bir kıamınıda bizzat yapmış ve «ame­
de en fersude yazm alar kurtarılıyordu. Bü­ li Sultan Bayazıd» diye de imzalamıştır, bu
yük bir itinâ isllyen bu bolüm ün yıllık kar- yaylar Topkapuau sarayındaki yay kolekstyo-
parite#} (400) cild ve modern cilt bölümü­ nundadır; pâaişaha bu sanatı Yaycı Bayazıd
nün kapasitesi de yılda 10.000 ciid den aşa­ U stanın öğretm iş olması muhtemeldir. Sanat*
ğıya düşmüyordu, Atölye, yalnız Bayazıd k ârın hayatı hakkında adından başka bilgi
Umumt Kütüphanesi hizmetinden çıkmış, Is- yoktur.
tsnbulun diğer kütüphanelerine ve taşra kü­ Bibi: Topirapu sarayı Müzesi Rehberi
tüphanelerine de cild yapmıya başlam ıştı. BAYAZID YANGIN KULRtft — Büyilk
1958 yılında AtÖlye’de m atbaa servisi İstanbul T ürkler tarafından fethinden Cum­
de hizmete açılmak suretiyle İstanbul ve taş­ h uriyet devrinde m erhum v ili H aydar Bey
ra kütüphanelerinin küçük çapta basjîarj, tarafından kurulan sağlam itfaiye teşkilâtı*
karşılaşmıya baştandı. na kadar üçde birini, varisim , hatta y a ra m ­
1882 yılında ilk tem elleri atılan Bayazıd dan fazlasını m ah­
Umumî K ütüphanesinin kuruluşu kısaca veden vc saatlerce
ş8 y l« e özetlenebilir. günlerce 'devam
a — 200 kişilik çok modern bir okuma eden yangm â fe t­
salonu, leri geçirm işdir.
b — Başlı başına bir kotaloğ dairesi. Şehrin sim asını
Konu, Kitap adı vs yazara göre dizilm iş ka- değindiren, mimari
talokJar, abideleri yok eden
e — Basılı kitaplar deposu. Uç kattı ve astronomik ra ­
olan ve çelik yapı halinde inşa edilmiş bulu­ kam larla ancuk
nan bu depoda, dört bin m etre tu l mâdeni kıymetlendirilecek
kitap rafı mevcuttur. m illi serveti bir
d — Periyodikler bölümü: bu bölüm çırpıda yutup yol:
Dergi ve Gazete olarak iki kısımdır. Deposu eden ateş /âdasına
ayni şekilde çelik üç katlı 2900 m etre tu] rafı karşı ilk koruyucu
vardır. teşkilât da ancak
e — Atölye (Ciltleme ve baskı işlen) on sekizinci asrın
Haftanın yedi gönü fasılasız olarak oku­ ortalarına doğru
yucuya açık bulunan Bayazıd Umumî Kü­ büyük vezir ve in
tüphanesinin «Ba*ma Yazı ve Resimleri D er­ k llâb şehidi Nev­
leme Kanunu» uyarınca 1934 yılından itib a­ şehirli Damad İb­
ren memleket içi kitap, dergi, gazete ve her rahim Paşa ta ra ­
türlü basıyı tam olarak takip edebilmesi, bu fından 1720 yılın*
müeBseseye ayrı bir mevki kaşandırm akla­ d a Y eniçeri Ocağı­
dır. B unların dışında kütüphanenin haik na bağlı b ir «Tıı*
eğitimine fazlasiyle eğilmiş bulunm ası, bil­ lumbac: Ocağı*
hassa devamlı »ergileri ve 17.000'i yazma, ve kurulm ak süreli
yazmaların çoğuda nadide olmak üzere ile a İmmiş U r On­
250.000'i aşan kitabı ile kütüphanenin İstan­ dan evvel geçen
bul şehri içindeki mümtaz yerini bir k at da- ikiyüz yetmiş yıl
ha kesinleştirmektedir. boyunca yangın­ b » 7 « a d j a n c ı n Enfesi.
9£krn N A H Bajrakdar lar, semt semt Uk şe k il (R esim : anonim »

http://groups.google.

j*hrin muhafazası için kum lftuif Yenicen
kolluktan e frid ı Ue yangının çıktı&ı u m t
nalla tarafında» sândürtile gelmiş, ilk afra
tja önlenemeyen ateşler de, y u k a r da kay-
<&1âdim iz gibi bü y ük ahfab beldeyi admil-
rtı, birer ejderha olm uştur {B.: Y angınlar;
Tulumbacılar,' Yeniçeri Tulum bacıları; Kol-
hıklar: A cem io jlan lar; lıîa iy e l.
Yeniçeri Ocağına bağlı Tulumbacı Ocaiiı
kuraUukdan sonra şehrin her semtindeki
kulluklara birer y a n e m tu lu m b a n ile bu tu-
tuenhayı yangın yerine götürüp işlctecck k in
mikdarda tu lu m b ac ı yerin dirildi.
TT49 da Küçükpaaarda çıkan bir yarıfrm
şiddetli bir poyraz ile süratle genişledi. Ye­
niçerilerin kum andanlık dâiresi olan SüJcjr-
manıyedeki Agakapusu Sarayı da yandı. Bu
yananın büyümesinin başlıca sebebi ateşin
vaktinde görülmemesi ve întanbulclakl kol­
luklar da bulunan tulum bacı takım larını
yangm yerine toplayam am ak olmuçdu. Aga­
kapusu yeniden yapılır iken geni; iç avlusu­
nun bir kölesine de, büyiik şehirde yansın
dumanı vc yalımı gözlemek, yangın başlan­
gıcı görülür görülmez şehrin her tarafına
ulaklar kondurulup kolluk tulum balarını ha­
rekele geçirmek için yüksek ve zarif «Yangın
■■aksi» adı Ne ahşab bir kule yapıldı. İstanbul
da ilk yangın kulesi budur. En üst kısmı, et-
rHı fırdolayı câmekân bir köşk idi; kulenin
füinlük bakını îşl«ri. köşkde yangın gözcülü-
pi. ve yangın kolluklara haber verecek ulak­
lık hizmeti için acemi oğlanları arasından bu ■
hizmetlere elverişli yirmibeş nefer seçiterek
Yancın kulesine yerleşdirildi; ve bu yirmi-
nefer acemi oğlanına «köşklü» adı veril­
di.
1774 yılındaki büyük Cibali yangınında
İR : Cihâli yangınları! Agakapusu tekrar
»andı. saray ite beraber ahşab yangm kulesi
<•< yandı, öylesine ki. h ir dev meşale gibi. İs-
tanbulların bir daha goremiyecekleri dehlet
verici bir manzara aLmuşdu. Agakaşnm ıh-
V* edilirken eski yerinde ve yine ahşab ola-
fık ik'mci yıuiBm kuleni İnçi edildi.
1836 da Yeniçeri Ocağı kanlı btr şehir
""^arebesi ile kaldırılır iken (B.: Yenicerl-
^ 1. bu ana ocağa bağlı tulumbacı Oca$ı da
kaldırıldı. A pakapıısu Şeyhülislâmlık dâiresi
eldu. bu sarayda Yeniçerilerin hatırası Yan­
/group/mcrakediyorum
BAYAZID YANGIN KtfUBBİ
gın kulen de yıkdırılrfı.
İkinci Sultan Mahmııd Yeniçeri Ocağının
>«ınfc AuktTi Uaıu&rci M uhammsdıye l^ .:
A tâkırı Mans&rvı MuhamUftedıye) adı ile ye­
ni Türk ordu teşkilatını kurdu; Bayazıddakt
Eski Sarayı da ti!.: K^kı Saray) ordunun se­
raskerlik, başkumandanlık düresi yapdı; aa>
rayın bliyük avlusu d* askerin talim meyda­
nı oldu; eski Yeniçeri kollukları da asâkiri
m ansûre karakolları oldu.
Fakat Yeniçeri Ocağının ve bu arada Ye­
niçeri tulumbacıların kaldırılmasından kırk
sekli saat sonra bııyük Hucepaşa Yangım ol­
du <B.: Hocapaşa Yangınları). A let tulumba­
cı teşkilâtının süratle ihyası için huktuneti
harekete geçirdi, bu arada Bayazıddaki Se-
ibskerlik kaputunun talimhane avlusunun
m ünisib görülen bir yerine de alelacele ah­
şa b bir yangın kulesi yapıldı; K a k a t Bıya-
zıddakj bu İlk yangın kulesi içine gözcüler
(köşklüler) yerleştirilm eden halâ Yeniçeri­
lik davası güden bazı fanatikler tarafından
ateşe verilip yakıldı. Vak ayı müverrih Cev­
det Paşa Hicri 1241 (Milâdî 1836) yılı hadi­
seleri arasında şoylece anlatıyor:
«Sultan Mahmud Agakapusunda yıldı­
rılm ış olan yangın kulesi - köşkünün bir
eşinin Seraskerlik kapusunda yapılmasını
em retti; kâgir olarak inşasını irid e elmiş ise
de uzun vakte muhtaç olduğu için şimdilik
eskisi gibi ahşab olarak inşasına başlandı
Kulo bitinceye kadar yangın gdılemeğe me­
m ur edilen asâkiri mansûre neferleri 9 ii-
levmaniyp Camilnin bir Olinüresinde nbbetie
g&zlücük yapdılar. Kula kısa zaman içinde
tamamlandı, efradın içine yerleydirilmeci
için yap'nın içinde ve dışındaki talaş ve ajsç
ve tahta parçalarının temizlenmesi kalmışdt
Yeniçeri gayretkeşlerinden olduklan halde
asâkiri mansûreye yazılmış olan müfSidler
isyan etmek um re ittifak elmişler ve bulun­
dukları taburun diğer neferlerini d» iğfal
ederek büyük zabitlerinin haberi olmadan
serasker paşa ile başbinbaşı ajanın evlerin­
de bulundukları gece mezkur yangın kulesi­
nin dibine toplanup kuleye ateş verip yak­
mışlar. Garazları serasker paşa Ue baş binba­
şıyı yangın sebebi ile oraya getirtip etimiesi­
ni öldürerek isyan etmekmiş. Halbuki seras­
ker paşanın adamları suikaadi öirentp paşa-

A'. AZH) v a SGIN KOLKSI
ya haocr vermeler. Derhal tertibat ahnmif,
ta p u la r askerle tutulmuş, mezkur tabur Ak­
deniz Boğasına nakledilerek efrad iskeleden
A yık lara bindirilir Üren isyana ön ayak ola n ­
lar ksb it edilmiş vc iskelede idam otunmuş*
lardır; gemilerle Boğaza
coııdcriîen taburun sair ef­
radı da orada muhtelif kıta­
lara ve hizmetlere dağıtıl'
dik Un sonra idam olunmuş­
lar. Bu vak’adan sonra asâ-
kiri mansûreye nefer yazı­
lanların mazilen hakfcjnda
çok dikkatli tahkikat yapıl­
mıştır».
Yeni tulum bacı teşkilâtı
V ak'aı H ayriyeden ancak iki
sene sonra kurulabildi; eski
kolluk tulum baları tam ir
edilerek karakollara d ağ ıtıl­
dı, seraskerliğe bağlı b ir tu*
Junbacı taburu teşkil olundu,
bıı taburım efrâdı da tu lu m '
balarla beraber karakollar*
dagıtıljp yerleştirildi, Kun-
dakiamp yakılan Bayazıdda
Serasker kapusu avlusunda
İlk ahşab yangın kulesinin
yerine de bugün gördüğümün
kâgir kule, îkinci Bayazıd
Yangm kulesi yapıldı; yapı
hicri 1244 yılında tam am ­
landı. Kulenin kesik pıram id
peklinde olan kaaidesinin do­
ğu tarafındaki cebhesine Ke-
çeçiMde tzzet M ollanın yaz­
dığı man 2 um b ir târih k ita­
besi konuldu. Kulenin inşa­
sına Ağa Hüseyin Paşanın
seraskerliği zam anında baş­
tanmış, yapı H iisrev Mehmed
Paşanın seraskerliğinde ta
mamianmışdi; ü st kısmında
beyai bir çerçive içinde {kin­
ci Şultan Malımudun tyrasi
bulunan kitabenin tâlik ya-
tısı o devrin en büyük h a t­
tatların d an Y esâriıâde Mus­
tafa îzzel Efendinindir; ve
h e r satır, iki beyit olarak beş
T
- îfflfi- Is t a n b u l
aatıj ü z e r i n e yazılmıştır;
Manzum metin ş u d u r :
H ak bu k h n S u lta n M nh m ini u n iu ra y ı y t k r l ^
M r nüzlrl f f l m r m h U r olalı riunya b in a
BurılJ cncUy»] i r f d ld kıldı d rv K ıln
K o h n r b ıaıy a m t lh a n ı Jtiıırdı*
h a la b lııl
F.jlry u b E«kl R i r i r i n B ib i
Srra^iltrr o *ih
N rv tın ım «ap o iah d a a n d » b ir
nirr ala Mn4
E m rcy lfy iıb v m h r H H b ık Rii-
s ry ln G a tlje
B uldu bu k a a fl q rc a a l Kulisi
r a o l b ln â
Eyleyüb s e ra s k tti Ifthik neıA ret
hüanqnp
A n i n ıâ n e n ry lr d j g û y i İki p t -
Ş i b in a
R p rz rn i eH A kıkn b a k d ık r» ılri
P a r la r
K a k lı k r n d l kadri i n r h a y ır td r
h u b a lâ bina
O lm asa. zevcin kül&hı âsü ra am
m in n eti
A rz jritr mİ /er â le m le k^vkrbl
z r h r â bînA
D ûrî m iilki ftn ıc .tü n hu Kullcye
muhtaç Hak
Zi.vncttçün rtııılfj o k u n şalı i
mvilfc â r k b i n i
K ullei r f l a k d u rd a k c a o $âlıuı
« y lcaü n
Z lrvci ç a r h a osâsı şe v k etin Mrv*
11 bina
Sanki lakı çarha yazdım İzzc-
tâ târihimi
ftıMı Han Mahınodl Adil Kül­
let vaJâ blnâ
1244 (M. 1828 - XSZ9;
K undaklanup yakılan ah-
şab birinci B ayazıd Yangın
K ulesinin m im arı K irkor
A m ira B alyan; bugün gör­
m ekte olduğumuz taş yapı
ikinei Bayazıd Yangın K ule­
sinin m im arı da Senekerim
Bayazıd Y a n g ın K ulrs! d a ly a n d ır (B .: B alyan).
4 rBeslm: Beb
^ T t p '/ / ğ V ö w p s . g w g ^ ® : C o r \
r KEDİSİ

^raftır** o rd u a r ş iv in d e a s â k ir i m am Û re *e-
— «67 ■

B a y U ld K u le s in in ş e k lîn i h ılm iy o m r ;

t i ş lic r l& e v rik » a r a s ın d a b i r resm i b u lu n a -

r>.; z»u «diyoruz.
:;*Jy*n ikinci k*-ıir Bayazıd Yancın ftu-
yataklarında yatarlar.
BAYAZID YANCIN R l l K İ

manda yatakh&ne * koğuşudur: gece nöbetçi*

leri ikişer saatlik nöbetleri dışında buradaki

Yeniçeri tulumbacılığı zamanında Agaka-

pusundaki yangın kulesi gözcü acemioğlan*
,.n resmini çizerken, bu kulenin aeraı- larına «köşklü» adı verilmişdi. Yeniçeri Oca­
rllit difresi avlusunda yapıldığı noktasın ğı kaldırıldıkdan aonra seraskerliğe bağlı
eî^m m iyetle durm uş, kulesinin esasını yeni tulum bacı teşkilâtı kurulduğunda Baya*
^ e n >3vde*ini, dikine konm uş ağırdan zıd Yangın Kulesinde vazifelendirilen elrad
İma e*ki bir Osmanlı topu namlusu şeklin- iki kısma ayrıldı; sayısını kesin olarak tee*
- - ızmı|dir; taşdan Örülecek olan bu lop bil edem edik, 20-25 arasında idiler, yaşlan
namlusunun aJt ucunu bir kesik piram id şek' otuzunu aşkın altı neferi «Kule bekçileri*
ündeki kaideye oturtm uş, üst kısm ına d a yan- adını aldı, vazifeleri sâdece yangın gözlemek*
•— ö z etilen için fırdolayı pencereli ve geniş d ir ateşi görüp yerini tesbit ederek ikinci gu­
ahşab şaçaklı* ve kurşu n kaplı sivri külah ru p * bildirirlerdi; ikinci gurup kİ yaşları 18*
..-iıll bir kâgir köşk yapraışdır. 30 arasında a y ak lan koçarlı, sırım gibi genç­
Son kulenin bu ilk sekli yirm i sene son­ lerdi ve Yeniçerilik devrinden kalm a olarak
ra, 1840 da değiştirilm iş, köşkün üstündeki h alk tarafından «köşklü* diye anılırlardı; te-
sivri külâhlı ve geniş saçaklı ahşab çatı k al­
dırılmış. köşkün üstüne gemi pençeresi gibi
dört cihete bakan d ö rt yuvarlak pencereli
birer odacıkdan ibaret üç kâgir kat dalıa ilâ­
ve edilmiştir ve kulenin ü stü ne e tra fı dem ir
parmaklık korkulukta b ir cihannüm â taraça
vf.pjİTü^dır ki buradan bütün İstan b ul ve e t­
rafı ayak altında gözün alabildiğine g ö rün ü r:
pek muhteşem b ir panoram adır.
1889 da da kulenin üstün e dem ird en b ir
ı^yrak direği-gonderi dikilm iş v e Bayazıd
Yangm Kulesi bugün gördüğüm üz şeklîni a l­
mıştır.
1S&4 deki büyük zelzelede k u le ehem m i­
yetli zedelenmiş ve hem en b oşaltılarak esas*
Sı bir tam ir gö rm ü ştü r; bu tam irin devam ı
müddetlnce d e yatığın gözleyen köşklüler
vazifelerine Süleym anîye C am iin ü ç şerefeli
aıiyiik m inarelerinden birinde devam etmiş*
terdir.
Bayazıd Y angın K ulesinin sonradan ilâ-
ve edilen üç k atı He b erab er yüksekliği 85
metredir; giriş kapusundan köşke, m inare t ^dt Jf, 4 yâ — J.jlyi *>wl jTj* »
merdiveni gibi döne döne 180 basam ak ahşab — *•J*>ir
merdizenle çıkılır; sonradan sefertası gözleri ItA n fm k u ln iih lıi h a lk z iy a re tin e a çılm ası m ân a -
Ipbi ilâve edilmiş k at odalara da düz tahta » fb rtl İle bir k a rik a tü r (Rıfkı. A y * “* - M rcım ıa-
merdivenlerle çıkılır. M>; T ın ıla r; I ) - H aydi k uleye çıkalım • k a d a r
Kalenin gövde üstündeki dö rt katı, aşa* «tleneeetlt kİ...; 2) - Â h . kalbim deki a te ; ....*
g’dan yukarıya «Nöbetçi k a t» , «İşaret katı» 8 ttSv y a n c ın kuleslndeyl*. n alıeiel d a y a r » »ı> rt
'Sepet katı» ve «Sancak katı» isim leri ile çeker...: S) Yakanları dalı» karanlık İ m de ıjera-
amhr, Kulenin en geniş kısm ını teşkil eden re le r a s çok te n v ir İd er; 4) - Nasıl» e c k n o l l drjtil
Nöbetçi katı kuledeki gözcülerin ayni za­ m iym iş? - O h., e v rt. f a k a t pek y arııca.

j/group/merakediyorum
 BAYAZID ¥AWGIW KULESİ — 28<i* —
Ye«ı«m k»l«> katlan ve l*Ar*tt*rl
lefooun olmadığı o devirlerde kulenin görüp
yerini te& it ettiği yangını Belediye Dâirele­
ri tulumba sandıklan İle m ahalle tulum ba
sandıklarına bu köşklüler haber verirlerdi,
her gece kulede kaç nöbetçi köşklü yatıyor
«a yakatlanna esvapları İte uzanırlardı,
v j;ın» haberi verilince hemen fırlar, ayak-
iarma gayet hafif yemenilerini geçirip yan­
gını haber vermekle mükellef oldukları semt­
lere doğru dağılır, koşarlardı (B.: Köşklü),
im anım ızda köklünün yerini telefon şebe-
kflaî almıştır.
Bayazıd Yangın Kulesi (B.: Galata Ku­
lesi; îeâdiye Kulesi; Yangınlar; Tulumbacı­
lar; İtfaiye1) köşklülerini İBtanbul içine da*
ftıtdıkdan bafka, gece ve gündüze mahsus
»vn ayrı işaretler de çeker, asardı, ki bu işa­
retler halâ kullanıla gelmektedir; gündüz
İşaretleri büyük sepetler, gece ib re tle ri de
kırm ıu, yoçil ve beyaz büyük fenerlerdir;
ynnRinın nefsi îstsnbulda. Boğaz tarafı ile
Boğazın Rumeli yakasında, yahud Ü sküdar
îtf Boğazın Anadolu yakasında olduğuna gö­
re gece vc gündüz işaretleri şunlardır:
N chİ folAnfcal. E y ju b vr Y tşilk ö rr k a d a r Rn-
»Hl lUalIfS^â
G « * : K ulenin iki y an ın d a b irer kırm ızı fen*r
G öddûi: K ulenin iki yan ın d a ç ifter sep et
Beyotftı v* Bo rm ib Rumeli yak alı
eteee : K ulanın ilti yanında W rtr beyaz fener
GDndflz. K ulenin b ir y an ın d a tek. û bûr yan ın d a
çift sepet
Üsküdar ve BogAsın Anadolu yakası
Cr*c« ; Kulmln im yanında birer y«ıu fener
tiOndUs: Kulanla iki yanında takar sepet
Meşrutiyetin ilânına kadar Bayaftul Yan­
h ttp ’.//groups.google.cor)
tSTANBUL
g ın K u le s in d e B e k ç i - G t» c ü v e y a k ö ş k lü k u ­
le e fr a d ın ın z a b itin e « k u le a ğ a sı» d e n ilird i.
K u le ağ a* ı n rn tta k * b a k i r o lu p dâlm & k u le d e
n
y a ta r d ı. Gece y a n g ın la rın d a n d b e td e k i bekçi
a te ş i g ö r ü r g ö rm e z e v v e lâ a ğ a y ı u y a n d ır ır;
v e b e k â rlığ ın a te lm ih İle a n a n e v i b i r h ita b
olarak;
— A ga kalk, b ir ç o c u ğ u n o ld u ', derdi.
U yanan ağa da:
— Kız mı, oğlan m ı? diye sorardı.
Nöbetçi "kız'* derse yangın Üsküdar. Bo­
ğaziçi yalıud Beyoğlunda, «oğlanı» derse İs­
tanbul içinde demıekdi.
Yangın tamamen sondürülünceye kadar
gece ve gündüz kulenin çekdiğî işaretler ye­
rinde k alır; asılan sepet veya fenerlerin içe­
ri alınm ası da yangının söndüruldüğüne işa­
re ttir
Sepetler ve fenerler kulenin iki yanında
bulunan ufki, gemi m ahm uzuna andıran di- ı
reklere asılır. 1
Ayni zamatıda büyük şehrin bir kaç ye- '
rinde yangm çıkarsa, gündüz sepetler karışa­
cağı için, ikinci ve üçüncü ve h attâ dördüncü
yangın için sşartft b ay rak tan kullanılır. tik [
bayrak kulenin tepesindeki büyük direğe çe­
kilir, diğer bayraklar sepetlerin asıldığı ufki
direğe bağlı ipe çekilir; nefsi İstanbul vc
Eyyub ile Yeşil köye kadar Rumeli banliyö­
sü için k ırm m bayrak, Beyoğlu ve boğazın
Rumeli yakası için san bayrak, Ü sküdar ile
boğazın Anadolu yakası İçin dc yeşil bayrak
kullanılır. B ir m isal verelim; evvelâ Çenber-
litaşda, sonra K uzgu n cu kla vc daha sonra
Beşiktaşda yangın çıkmıştır; Bayazıd kulesi
işaretlerini şöyle görürüz:
tk î yanında ikişerden dört sepet
Tepe gönderinde yeşil bayrak
Tan gönderinde sarı bayrak,
müteaddid yangınlar gece olursa, fenerlerin
renklerinden bölgeler tefrik cditeceği İçin
h er bölgenin fenerleri bir biri ardınca asılır­
dı.
Zamanımızda Bayazıd Yangın K u le s i İs­
tanbul Belediyesi İtfaiye müdürlüğüne b a l­
lıdır. Kıymetli muhabirimiz Hakkı Göktür-
kün kulenin sou durum u hakkında yerinden
topladığı notlar şudur:
Bayazıd Yangın Kulem İstanbul gazete
ve mecmualarının röportaj m uharrirleri U-
[ . \-5jK
s s n mL oOrPE
a O tsi ___________ " —
^indaiı *ık ±ık z iy a rtl edilen y e rle rd e n d i;
t.-s #ruh«nlrl*r ekseriya kule bekçilerinin ha-
lıralanRJ dinlerler, kuleden g ö r ü le n UtanbuJ
_rorani,a"»ru d a kalem lerinin kudreti ölçü­
şürde tasvir ederler, aşağıdaki aaltrlor Mok-
jj, Saidin 1926 da Aylık Mecmua d a çıkm ış
bir roakaalesinden a lın m a d ır;
«Bayazıd Yangın kulesinin sancak k atın­
da şiddetli, ha*tn b u rüzgârın a k ın d a yazı­
yorum. K ulenin bu son ve en yüksek kısmın»
dui şehrin cn uzak sem tleri so ru n u y o r; san
cak Katı, sancak direğinin dikili bulundu&u
kattır, buradan İstanbul ve civarı, aşağı kat­
larda olduğu gibi pencerelerden bakılarak
değil etrafa çevrilm iş dem ir parm aklığın
önünde dolaşarak doğrudan tem aşa edilir,
iten de ağır a ğ ır ve paslı p arm ak lıklara tu tu ­
na tutuna dönüyorum , gözüm önündeki ge­
nişliğin seyrine doy am ay o n ım ;
ıT â .. ileride K üçukçekm ece sırtları, Sol­
da Mirin aranın ufukla nihayetlenen b ir kıs­
mı var; bir sis ve dum an yığını hâlinde Mu­
danya sahilleri. B ursa dağları, İzm it K örfezi­
nin bir parçası, B ozburun, Tuzla {ark edili­
yor.
«Bostancıdan Ç engelhöyune k ad ar u za­
nan Anadolu sahilinin arkasında bazan dağ-
lar ve ekseriya yeşil tepccikicr yükseliyor.
Boğazın, K uleli M ektebinin k u ru ld uğ u koya
doğnı kısmı, ılık b a h ar güneşinin huzm eleri
altında baygm uzanıyor.
«Kuruçeşme sırtları. Zincirlikuyu, beride
K âgnhinr, daha solda M etris Ç iftliği, M alte­
pe H»st&hânesi« H alkalı sıralanıyor» nihayet
ihsanın bakışı te k ra r K üçükçekm ece s ırtla ­
rına erişiyor.
♦B azan dağların, kısm en ufkun ve ekse­
riya yr^il tepeciklerin çerçivclediği b u pano*
rama - '«Moda, ta b iat sanatkârlığını göster­
e n d ir.
?Şcl -*in büyük m eydanlarında binlerce
tatar, kaynaşıyor, caddelerde tram vaylar,
''tottiübüler, arabalar koşuyor, köprü İnsan
kaiabbb£ı altında. Boğaza, M armaraya, M uh­
alif ûtikam etlere vapurlar, iatombotlar, mo­
torlar akıyor, yelken kayıkları süsülüyor, ma-
'•unalar, salapuryalar sürükleniyor.’ TablaL
ku manzaraya bütün tenevvuu kudretli fır-
''ası ile terbim etmiş, zıd renkleri toplomış
«Karine boytece ziynet vermiş.
ı/group/merakediyorum
__ BAYAZID YANCIN KULESİ
ı& tft y an d ı Adalar, fu yanda Üsküdar,
btıytik bir kısmim kaplayan Karacaahmcd
nınv.ır lığının binlerce servisi,.
'K a d ıd a \*ık katlı apsrUm aniarın. cesim
binütann ust liatc dizildiği m iq Ü<T berado»
gem ilerin, sandalların, m avunalarm ve sahil*
krın rte ekseriyeti teşkil «den mukassi ve
harab evlerin akisleri ile harelenen Haliç,
Tu uzakda dindar Eyyub, türbeler, nğaçlsr,
k ab irler ve u tm ilet arasında.
**13ir tarafd a öylo köyler vardır ki aık ve
tfâldfde a£*çlar i m i n d i kaybolmuş olan Vâ-
şapeleriyle mÜftehirdir, bu h a zn e le rin için­
d ekiler, Istanb u lun hayatını buzlu ve renkli
cam ların arkasından, uzak d uı seyrederler.
B ir yanında öyle m ahalleler v a r ki, basık ta
vanlı evlerinin nasibi dâimi bir sefalet ve ye-
isdir. Bu kulubeîer, öleni berisi çökük, çarpık
çurpuk evler o k ad ar toprağa yakındır ki ne
şu m utaazzım a p a rtm a n la rın yancurîan ır a ­
sından, ne de ta rif köşklerin cam lan arkasın­
dan gdrulc*mea,
»Bir az sonra akşam. K uleyi çerçevele­
yen panoram anın ü stüne perde perde inecek,
ve şeh rin gece hayatı başlayacak. Gece haya*
tı, bu iki kelim e tstan b u lu n b ir çok sem tlrrl
için acı b ir istihzadan başka b ir şey değildir.
«GÖzlrrim; SeJiım yeden cbbâren Boğaza
doğru uzayan sah ile çeviriyorum . Orada, gü­
n eşin alçaldığı ve nihayet Topkapu arkasın­
da karanlığa karışdığı dakikadan iki saat
so nra tek tük ışıklar da söner, hava gazı fe­
n erleri m ahm urlaşa’ ve her yer ağ ır bir uy*
k uya dalar.
«Buna m ukabil karşı sahilin azam et ve
ihtişam ı a rta r. B irbirlerinin omuzlarında
yükselen a p artm a n la rd a n bol btr ziya taşar,
aydınlık içinde çalkanan caddelerin hay ve
hûyu ziyadeleşir.
«Boğazın y ıld ızlan » aksı ile pırıldayan
sulun, daha Çengel köyüne varm adan k aran ­
lıklara karışır. E dirnckapu tarafları diğer
b ir çok sem tler (Jjbı görünmez olur. Eyyub
bu siyah tablonun Mr köşesine siner.
-K ulenin pencereleri bütün bu bemıicjrın
üzerine açılm adır. B u pencerelerden Jstan-
buiun üstüne çevrilmiş bir çl£l göz vardır ki,
yehrin sûkinlerj kendileri için dâimi bir alâ­
ka duyan bu nazarlara bigânedir.
«Bu göz, kırk simedir gcceJi gündüzlü
 BAYAZID YANGIN KULESİ - m o
İstanbullun özerimden ayrılmadı ve şehrin
gayri muayyen bir noktasından çıkacak bir
juvıfcım, bir duman, bir a/cv aradı.
«Kule bekçisi Rusçuktu Mehmed Aga.
kulenin sancak kalında bana:
— K ırk yıl bu, dedi, dile kolay...
«Tarım metro enliliğinde bir deliğe uata­
tılmış tahta merdivenin basamaklarına tutu ­
na tutuna aşağı indik. Sepet Katı'nı ve İşa­
re t katı'nı gezdik. Kiremid renginde ve İçi
boş balonlarla İşaret lam baları (fenerleri) bu
İcatlarda muhafaza olunuyor Mehmed Ağa
izahat verdi:
— Yangın Üsküdarde olursa iki tarafa
birer. Beyoğlunda olursa bir yana iki» bir
yana bir, istanbulda çıkarsa iki tarafa da
ikişer sepet asarız. Yangın gece olursa Üskü­
dar tarafı için iki yeşil, Beyoğlu tarafı için
iki beyaz. İstanbul için de iki kırmızı lam ba
yakarız. Bu usul çok eskidir, kuleye geldiğim­
de d e eskidir derlerdi.
«78 basam ak indik, k u len in N ö b et K a-
tı'na geldik. B urada saha genişliyor. H e r
cihete açılmış pencereler diğer k a tla ra nis-
batle d aha büyük. P en cereler ö n ün d e d a r v e
dairevî b ir koridor v a r; m erk ez kısm ında
yerden b ir arşın k a d ar y ü kseklikde m üdev-
ver b ir ta h ta sedir, sedirin ü stü n d e k u le b e k '
çilerinin yatak ları serili., gece nöbet s a a tle ri­
ni dolduran ark ad aşın ı u y a n d ırır, n ö b eti ona
devredip kendi yatağm a uzanır.
«Kule bekçisi nöbet m ah allindeki kori-
'Mrtı m ütem âdiyen dönerek ve h e r d ö n ü şü n ­
de îstanbulun h e r cihetine açılan p encereler-
den şehrin m ahallelerine ayrı a y rı bakacak,
gece b ir alev, gündüz b ir dum an aray acak.
«İhtiyar bekçi derd yan d ı:
— Y angm görürüz, h aber v eririz, itfâiye
gider, fakat evin içindekiler veya konu kom ­
şu ateşi söndürür, itfaiye yangm bulamaz»
sem t halkı, ev halkı polis ta h k ik a tı fils n iş
uzam asın diye vak’ayı gizler, kabak bizim
başım ıza patlar, tek d ir işidiriz; evvelki a k '
şam Bakırköyünde O sm aniye M ahallesinde
yangın haber verdik, itfâiye gitti, in k â r e t­
mişler, kireç ocağıdır, dum anını k u le bekçisi
yangın sanm ış dem işler, k ırk yıldır gözcülük
ederim, kireç ocağından hiç b ir zaman böyle
ataş çıkmaz, hâsılı kabahat bize yüklendi.
— Dumanları nasıl tanırsın Mehmed
—
İCTANBCT.
A ğa? diye sordum .
- D um an k en d in i g österir, dedi, çıkı*
gjndan belli oiur, bara dum anı a h este Aheste
çıkar, yangın dum anı altd a n a lta yüksel* v.
birde -1 b irr çoğalır, gözler a lı c ı n , a y ırd eder.
•K u le bekçileri Îsta n b u lu n buVJn :-îir»t*
Icrın* ta n ır, m ah alleleri b ilir. «nkdkU>?t tah ­
m inle b u lu rlar. M ehm ed A ğa:
— B u d a b ir d e rd d ir, d edi. K antarcılar*
d a dersin. K u tu c u la rd a ç ık a r a l bir tekdir.
Y ıllarca sorara C om aleddJn B ildik d e Ak­
şa m gazetesi için B ayazıd Y angm K ulesinr
g itm iş ve o d a o tu z y ıld a n b e ri k u le bekçiliği
y a p a n b ir M ehm ed A ğ a ile konuşm usdur.
M u h a rrir y azısın ın b ir y e rin d e “ m uhatabım
k ırk sek iz y a şla rın d a kadardı** dediğine göre
b u kinci M ehm edin M ekki S aidin bahsettiği
R u scu klu M ehm ed A ğ a olm adığı âşikârdır,
e m e k d a r k a p u y o ld a şın ın e m e k d a r adaşıdır,
b elk i d e C em aled d in B ildiğin ku ley i ziyare­
tin d e n <*ok e v v el ra h m e ti ra h m a n a kavuş
m tıs o lm ası m u h te m e l o la n R u scu klu Meh­
m ed A ç an ın y etind irm esi, b elk i de oğlu ola­
bilir. A yağıdaki s a tırla rı d a C em aleddin Bil-
diltüen a lıy o ru z :
rp e n c e re k e n arın d a k i iskem lede otura­
ra k b ir y a n d an Isla n b u lu y ük sekten seyredi­
yor,. d iğ e r ta ra fta n d a k u le baş m em uru Bay
M ehm etle k o n u şu y o ru m :
— O tuz sen ed en b erl itfaiyedesiniz öyle
mi ?
— E v e t otuz sen ed en b eri .. Bu mesleğe
18 y asın d a İken girdim , h âlâ da içindeyim.
— E m ek liy e a y rılm ad ın ız m ı?
*Acı b ir g ü lü m se m e ile cevap veriyor:
— Biz itfaiy eciler m aaşlı d eşil, ücretli­
yiz. Y eni k a n u n d a ü c re tlile r için de tekaüt
hakkı tan ın acak m ış! in şallah o kam ın çıkar
d:, bizler de istifade ederiz.
— O tuz senenizi bu k u le d e mİ geçirdi'
n iz ?
F h , aşağı y u k a n öyle sayılır.
— B ü y ü k y a n g ın o la ra k hangisini ha*
fırlıy o rsu n u z?
-— A k saray yangm ı... A dliye yangını.
A tabey hanı. H a y riy e lisesi, Zeynep hanım
konağı...
«M uhatabım . A k sa ra y yangını sırasında
m eslekte olm adığını so yliyerek:
• t .Ben. /ta d L o zam an 10 - 12 vasıprfa
http://groups.google.<
 a S,;K ;O P « > * S İ__________________ ' — 2 t7 | —
c.r çocuklum ve kunduracı yanında çıraklık
»drvorduin. K öşklülerin kırm ızı ceket, siyah
pantolon, hafif yem enilerine mi heves ettim
M oldu bilm iyorum ; tam 18 yatınd a iken bir
gün kendimi köşklü olarak m eltekte buldum.
İşte o günden bugüne tam 30 tened ir de it­
faiyedeyim re işimden bir gün bile bıkkınlık
duymadım- Vücudumun zindeliğim i gençli­
ğimde köşklü adı altında yapdığım koşu spo­
runa borçluyum, kuledeki bu m erdivenleri
de yabana atm ayın, inip çıkm ak da b lı spor­
dur!-.
eBay Mehmed Yangm Kulesinin Istan
bula hizmetinden bahsediyor:
__ö y le y a n g ın la r o lu r kİ, b in a için d e­
kiler m ışıl m ışıl u y k u la rın d a ik e n sö n d ürm e
ekibinin o n la rı y a ta k la rın d a n ç ık a rd ık la rı
olur. Meselâ A tab ey h a n ı y a n g u ıı d a b ö yle
olm uştur. İçin dek i üç b ek çin in y a n g ın d a n
haberleri yoktu. A teşi k u le d e n biz gördük...
itfaiy e g ru p u y a n g m m a h a llin e g ittiğ i v ak it
gece bekçilerini don göm lek y a ta k la rın d a n
dışarıya çık ardı v e o n la rı y a n m a k ta n k u r­
tardı, A dliye S aray ı y a n g ın ı da, Z e y n e p h a ­
nım konağı ve H ay riy e lisesi y a n g ın la rı da
hep kuleden g ö rü le re k itfaiy e g ru p u n a h a ­
ber v erilen y an g ın lard an d ır» .
İstan b u la gelen A vru p alI v c A m e rik a lı
seyyahların içinde B ayazıd Y angın k u le sin e
çıkmak fırsatın ı b u la n la r, k u le n in e n ü s tü n ­
deki cihannüm a ta ra ç ad a n İs ta n b u l p a n o ra ­
masına istinfisız h a y ra n o lu rlar, b u n la rın
içinde de kalem sah ib i o la n la r s ey a h a t h â tıra ­
larını tesbit e d erk en k u led en g ö rd ü k lerin i
anlatm akdan k e n d ile rin i a lam azlar. O ndoku-
zuncu asırda A b dü lm erid zam an ın d a İs ta n ­
bul» gelmiş olan n a m lı İng iliz ed ib esi Miss
Pardo «İstanbul» adınd ak i m e şh u r eserin d e
Bayazıd K ulesinde g ö rd ük lerini şöyle a n la tı­
yor:
•Îstan bu lun şayanı d ik k a t y a pıların dan
biri Saray M eydanında (E sk i S a ra y - S eras­
kerlik M eydanı) yangın kulesidir. Çok yük*
sek miidevver bir kule olup Üst kısmında şeh­
rin her tarafın* müteveccih pencereler bu*
lunur. Pencerelerin bulunduğu y er bekçile­
rin dairesidir. Bu bekçiler altı kişi olup aske­
rî nöbetçiler gibi her iki saatde bir nöbet de­
ş tir e r e k gece ve gündüz vazife görürler.
«Güneş batıp ortalığı karanlık kaplar
jj/group/meraKediyorum
BAYAZID T ANGIN K ULESİ
ik « ı yorguntukdan m ütevellid ağır ağır ba-
w uykuyu defetm ek için «öbetde bulunan
köşk lü ay ak ların a ç ift ta b a n lı ta h ta k u n d u ra
giyer, iki ta b a n a ra sın a konm uş b ir y a y vâ­
sıta sı ile a lt ta b a n la r h e r adım d a y e re şiddet-
le ç a rp arak k ö şklün ü n u y k u y u yenm eğe k a r­
şı g österdiği g a y re te ç ık a rd ığ ı g ü rü ltü ile
y a rd ım e d e r n ö b etin i b itiren köşklü k e n d i­
s in i y e rd e s e rili h asırın ü stü n e a ttı m ı hem en
d e rin b ir u y k u y a dalar.
• B ir y a n g ın g o rü rn ü r Bürünm ez n ö b e tti
k u le n in d a h a aşağı k ısm ın d a b u lu n an ikinci
g u ru p a a te şi y e ri ile b ild irir; işi o n la ra b ıra ­
k ıp g özcülü k vazifesine d öner. İk inci g u ru p
e v v elâ itfaiy e y i h a b e rd a r id e r. B u n la r belki
In g ilte re d e k ile r g ib i iy i yetişd irilm em işler-
d ir, fa k a t c es a re t ve g a y re tle rin e hiç diyecek
y o k tu r. O n la r d a selâ h iy e t d â r k im seleri h a ­
b e rd a r ider.
«Y angın K u lesin in esas v azifesi b u d u r;
f a k a t b ir ta b ia t â şık ın a. yü ksek liğ ind en ö tü rü
y e r y ü z ü n d e ra k ib siz b ir zen ginlik v e ih ti­
şam d a arz e ttiğ i m a n z a ra la r d olay ısı Ue d e­
rin h a zlar b a h şe d e r. H e m en a y a k altın d a
S a ra y M eydanı, S e ra sk erlik k apu su , d e m ir
p a rm a k lık lı h a p ish a n e le r m u h afızların çad ır­
la rı. D u v a rla rın g e risin d e B ayazıd C am iin
k u b b e ve m in â re le ri gö rü n ü r. . Yanıfoaşında
B ü y ü k K ap alı Ç arşın ın ep ey i u zak lara giden
to p lu d a m la rı. B elki b u rası b ir seyy ah için
m e şh u r İsta n b u l ç arşısın ın bü y ük lüğ ü , ge­
n işliğ i h a k k ın d a e n iy i fik ir alın acak b ir nok-
tadır.
«D aha u z ak lard a - d en iz v e sâh iiio , dağ
v e a d an ın, koy v e orm an ın , ışık v e gölgenin
im tid ad v e im tizacı - h u d u tsu z ten ev vu , ta b i­
a tın e n şaşaalı v e e n lâ tif görü nü şlerin d ek i
b u fev k alâd e ih tişam ı n a b ız ları d u rd u ru r,
başı serse m le tir; m e b h u t ve m eşh ur kalan
sey y ah b u a şk v e güzelliği derin d erin içe
çeker, ken d isin i y epy eni b ir âlem de san ır.
D iğer ta ra fd a İstan bu l şehrin in kısm ı
âzam i b»r h a rita gibi ö nüne «erilir. B inlere»
k ubbe v e m in a re le re bakar, dev-cüsseli çı­
n a rla r ç alıla r k a d ar u falm ıştır. Koyu ren k li
serv ile r öteye b eriy e dağılm ış m ezarlıkları
gösterir. H er tarafd a insan e l v e zekasının
eserleri görünür. İnsan ku d retin in azam etini
d üşü n erek İnsanî tafah ü re kapılır.
« P en ç en d e n bakınca M arm ara Denizi
 B/.YA2İD VAfTCJff KULESİ — 2278 —
adaları ile. göıun alabildiğine uzanır. Pırıl'
dayan dalfislan. parlak mavi gok altında oy
raşır Ufukda kar tatlı, buhw mwıiolu Olım*
Dağı (Ulu dag. Keşiş Dajt) görünür Zeri
gın ve meskûn sahilleri arasında kıvrılan
BotfflziçL Fırtınalar Denizine <Kftradcnlzc)
dofinı yol gösterir. Diğer bir pencereye geç-
dJğımU «aman Haliç ayaklanmışın alımda
uzanır. Ürerinde diğer memleketlerden getir*
dikleri eşyayı boşaltan vtyö bu memleketin
servetlerini yükleyen binlerce yelkenli, her
tarafı kara ile çevrilmiş bu Umanda emniyet
altındadır. Direklerine muhtelif milletlere
«jd bayraklar sallanır, ve muhtelif memle­
ketlere aid diller sanki esen rüzgârla yükse­
lir. Nazarlar biraz daha ileriye atılır İse yer
yüzünde eşi bulunmayan kâğıdhâne vidisini
çevreleyen tepeler görülür, ve insan oradaki
suların, koruların ortasında yazlık »arayın
altın kafcali odalarında, yaşmaklı güzellerin
arasında bulunduğunu tahayyül ederek kem
dinden geçer.
«Bu sûretle taslağı çimilen muhterem ve
muhtelif manâzırın bahış edeceği b a z la r a
karşıhk sarf olunacak şey, kulenin üçyül otuz
basamağını çıkmakdan ibaret bir'yorgunluk-
dıır (Miss Pardo’nun bu rakamı çok mübağa
lagalıdır: fakat ahşab merdivende bir deği­
şiklik yapılmış olması da muhtemeldir; Ab-
dulmecîd devrimle daha tatlı meyiUi ve ba­
samakları daha alçak 330 basamak m erdi­
venle çıkılır olması da muhtemeldir). Baş
döndürücü yükseklikden büyük ve faal bn*
*4hrc. kürenin İki kıtasını bir gümüş tel il*
yekdiğerine bırleşdiren B oğa», derin esra­
rengiz ve hayallerin hududu olan, koyu, ren­
gin elvan erguvftniye ile ufukda kaynaman
visi denişe bakar bakmaz bu yorguntukdan
« e r kalmaz».
Baynzıd Yangın Kulesi îtf&iye Müdürlü*
ğu 1. Grup Amirliğine bağlıdır, Baş memur,
ikinci memur, ilçUncıi memur ve mülâzım
unvanları ile dörl kellik bir kadrosu vardır,
Bu dtırt memur ikiler kl^L olarak 24 saattik
JiübatU* çalışır. Nöbet HHatlei'i kitleden eti afi
dürbün ile tara&sud etmekle geçer. Belediye
tarafından kulede ve dışarda giyilmek üaere
ikişer kal elbise verilir: iç kiyafatl ile d^a rı
çıkmak, ve dış üniforması Uc vazife görmek
y a k tır .
h t ^ /^ f t O p s g M y K c o r
tSTAK*OL
Di* k ıy a fe tle ri r ı d u r :
Kasketd* Cirmini çıilij üzerine defne
1
Jı ortasında çaprazlama balta ve merdiven,
kolda kırmışı sun’i dt-ri üzerine »arı pirinç,
den kule g ire li, iki santim altında mavi fcei-
den b:r geril: ba$memur 3, ikinci memur 2,
uzuncu memur 1 ve mulâzim yarım şerit
takar.
1060 yılı Ekim ayında Yangın kulesinin
dört kişilik kadrosu, memurların kıdem yj|.
lan vc maaşlar» ile şu idi;
Başmemur: Mehmed Tczbutut (40 senelik)
800 lira - 1
2. Memur; Salahaltin Ergin <36 senelik) 700 '*
lira.
3 Memur: Nuri Nurhan (20 senelik) 600
lira.
Mülâzim: Tahsin Atas&y (7 senelik) 450 Ura.
Kuleye gündüz asılan işaret sepetleri 1
metro boyunda ve IJS m etro^ninde, üzerine
kırmızı boyalı tutkal sürülmüş kanaviçell
bir kasnakdan ibarettir.
1D30 * 1935 arasında gündüz sepet asmı
usCıJü kaldırıldı; sepetlerden biri itiaiye mü*
zesine kondu- Sepet yerine kırmızı, san ve
yeşil renkler de üç flama ikaame edildi ki
renklerin bildirdiği sem tler yukarıda yazıl-
m ildir: hâlen kuHanılmakda ojan flamalar
1,5X2.5 metro eb'adıodadır.
Gece işaretli olarak yakılan fenerlerin
eni ve boyu 50 sandimdir.
Kulenin tepesinde otomatik olarak ça
kup söner ve yangın ile hiç İlgisi olmayan
tür de uçaklara tehlike işareti feneri var*
dır. Gir semt de yangın çıkar da yangm
fenerleri yakılırsa uçaklara İşaret feneri yan*
guıın devaminca söndürülür.
Fenerlerde ilk zamanlar çıra, sonraları
iri yağ mumıı kullanılmış olup hnlen elek*
trik rçıgı kullanılmaktadır,
Kuta bekçisi Ruscuklu MHımed Ağ» "
Uayazıd Yangın kulesinde kırk Kene il?
hizmet rekoru leuı-s elmiş bir ai/nadır-
1865 de Ruscukda doğmuş, fakir bir ailenin
»•vlidı muş, yirmi yaşma kadar esnaf yanui'
da ayak hikmetleri görmüş; 18A5 Şarkî Re­
melinin Bulgaristan tarafından iıhâkı üzeri*
nn bulgar ordusunda askere ça^inlrruş. kaç*
miti, «navsUı-ka sığıruni^ pek yoksul bir£*PÎ
 r >t » ül»y«ud Y*ı.
m,-. KjıMM'e KUfclt
__ vazıinuş, vuciı
dil node ve «yak-
4 fı Jıogarlı, tabı
d* 4ine yatkın ol*
I —

ilin., dedj.
Bıa>m baf»m«da

A ıe şın
BAYCtf <Mâlsm*t>

eturm akU a ;4>. Iı*b«r aldtgM Ki< ehem m iyet

VHihnii -
— miri saray var,
ayikds kalan haikj, lıkır fukarayı duşuna*

aondurulm eat vçın c a n la başla

(ucundan on seku ç alışan Y e n ile ri ağ asın ın e lle n yaıımıy,
«eM mahalle a U n c ıb a şı a ğ a n ın d a ay ağ ı k tn lm ışd ı, h e r ıkl-
lamda kogmuş, ku-1 Hi d e b ire r s a m u r k ü rk ile ta ltif edildiler.
[ lede yatup talkmış, İlle ri 1327 <M. İDOH) y a ıt|tn ı — Bm m -
■I se)uz yaftada K«ı»cııkltt Mrt»o»rd A4* b ey Mohalke&inde 111 b in â yandı.
kBfUülİİkdtn kul*- lB«Un: « $<™ı| Bibi : A&*t<S Tarihi; v a ııl Tarihi; o. «. Er­

I bek^. ligine lerlı etmiş, yirmi Uci senede bek­

çilik etmiş, İ92& yılında 60-61 yaşlarında bu
vazifeye devam ediyordu, bu tarihden son­
gin. Mecellel U m u r i Belediye
BAYCU (Hikmet) — İki kolu dirsekle­
rinden ve iki bacağı da dirseklerinden nok­
raki hayaU tesbit edilemedi (Aylık mecmu­ san olarak dünyaya gelmiş bir vatandandır;
adan). piyade subaylarından Haşan Basrİ Bey adın*
BAİ’AZID YANOINLAJH — Istanbu- da bir zâtin oğlu olup 1923 de Edirnede doğ*
lun bütün semtleri gibi Bayazıd da bûyük- du; mütedeyyin ebeveyni oğullarının tâli**
^Bhri haribezâra çeviren üleş âfetlerinde sidiğini Allahın bir cilvesi kabul elmiş, Hik­
bir kaç defa mahvolmuş, ayrıca kendi sınır­ metin âza noksanlığının fikren inkişâfına en­
ları içinde de tahrib sahası oldukça geniş gel olamayacağını kabul elmişler ve ona im­
ytngmlar çıkmadı:-. Tarih kaynaklarımızda kân ölçüsünde bir hunisi tahsil temin etmiş-
tttiut edilen Bayazıd yangınları şunlardır:
Hicri 7 Receb 1127 (M. B Temmuz 11LS)
yangını — Ateş Bayazıd Camii yanındaki
kökçü dükkanlarından çıkdı, Eskinişancı ve
Kumkapuya kadar geniş bir sahayı kül elli,
Bayazıd Çifte Hamamı Ue Simkeşhfine lo
24manlar darbhine) yanan binalar arasında
idi,
Uicrî S Şevval 1133 <M. 27 Aralık 1740)
yangını — Ateş bir Sah gecesi sabaha karşı
bir berber dükkânından çjkdı, evvelâ bitişi­
ğindeki Cagalazâde Kethüdası Mahnıyd A | b-
rün konağını sarub yakdı, oradan bir koç
kola ayrılarak bir kolu Bayazıd Camii yanın-
dtki Kâğıdcılar Çarşısına, bîr kolu da Sim-
k*şhâneye kadar dayandı.
H int 2* Şaban 1175 (M. 21 Nisan 1762)
yangım — Ateş gece aaat 2 de, gün ballık­
san İki saat sonra De&terecÜerde ihtiyar bir
kadının evinden çıkdı ve giıMftli bir poyraz­
la süratle geııişleyüb âfet hâlini ’ aldı, oluz
9>at kadar devam etti; Divanyolu Çarşısı,
T&vş&ntaşından Esklnişantl ve Langaya ka­
dar uzanan •m»hptl*ff>r laB unen kül oldu.
*°n yanan biri de devrin sadı-
r#*®n» Koca Ragıb Paçanın konvjjı oldu; B lk n t Barca
kendisi Bâbiâlide, miri sadâret sarayında <B*s|ia: B. Şeren)

p/qroup/merakediyorum
 BAYER <G*lıbj — 2274 —
terdi. D ireklerini el yerine kullanma meleke
-dne w hib o]an Hikmet Baycu 1947 de eniş­
tesinin yardım» ile 1947 d*î Beşiktaşda bir
apartımajı altındaki küçücük dükkânda pi­
yango bayiliği yapmağa ba$lamı*, ayni yıl
içinde, dükkânın bulunduğu aparum an ki­
racılarından bir ailenin kızı bayan Şükran
l)e evlenmiştir; Gönül adında ve 1960 da
on iki yaşında bir kışı vardır. «Hikmet Ağa­
bey» diye gağrılan H. Bayeu muhitinin sevi­
len bir siması idi, iki kotunu birleşdifip tek
cl gibi kullanmakda, yemeğini kimseye m uh­
taç olmadan yemekde, yazılarını, hesaplarım
kendi yazub tuimakda, h âttâ ?ar atıp, pul
sürüp tavla oynayabiimekde idi. Hoş sohbet,
nâzik, çelebi, sevimli bir İstanbul hemşehri-
si idi; âzası tam oiub da onları hayır yolun­
da kullanmasını bilmeyen bunca gaaflle
muhteşem bir ibret âbidesidir.
Hakkı GoktUtk
BAVEK (G a lih ) — Zam anm m m pek de­
ğerli tıb adamlarından» veteriner • baktriO'
loğ; sağlam bilgisini asil bir tevazu ile tezyin
etmiş, vazife aşkı ile memur ciddiyeti ve te ­
mizliğinin timsâli sim alardandır; 1892 de İs-
tanbulda doğdu, 1912 de veteriner olarak
meslek hayatına karışdı ve y urdun m uhtelif
yerlerinde hayvan hastalıkları m ücadelelerin­
de çabşdı. Birinci Cihan H arbinde Çanakka­
le, Kumanya ve îran cebheleri harblerine
alay b aytan olarak iştirak etti. U illi M üca­
dele yıllarında Ziraat V ekâleti B aytar Umum
Müdürlüğü salgın hayvan hastalıkları şûbe-
sini idâre etti, bu vazifede yedi yjl kalarak
1&30 da Pendik B ak­
teriyoloji Enstitüsü'-
ne asistan tayin edildi
ve 1932 yüksek ihti­
sas tahsilini tam am ­
layarak ayni en stitü ­
de çalışmalarına de­
vam etti, lâboratu-
var şefi oldu. Müte­
hassıs olarak Üç ori-
jinal mesâi meydana
getiren Galib Baycr
GaJlb R p y tr mesleğinde otuzyedi
yıl devamlı çalışma*
http://groups.google.
İSTANBUL
Lafından sonra 1961 de emekliye aynldı. Ad»,
evlâd ve ahbâbı tarafından dâim i medârî if­
tihar olarak yâd edilecektir <1952).
ilafcfcı Ookturk
BAYGIN -- ikinci Abdulhamid devrin*
de Üaküdarın namlı bir esrarkeşi, öylesine kı
ömrü esrar dalgası içinde geçmif, ayık za­
manı görülmemiş, asıl adı unutulup «Baygın»
lakabı ile am ltr olmuştu.
Zamanımızda yerini tesbit «demedik,
m üşterisi it ve kopuk güruhundan gençler,
b ir kahvehanesi vardı, esrar çekdirirdt, fa­
k at bu kahvehânedc ekseriya küçük karde­
şi R ifat ile Sürm eli Mustafa adında ocakcı-
lîk yapar m ahbub delikanlısı bulunur, ken­
disi araba sürücülüğü yapardı. Ç ift atlı yük
arabası sürerdi, ve yam an sürücü îdi. Rifat
evli, geceleri evine gider, Baygın bekâr, kah-
vehânesinde yatardı. E srarkeştik yolunda gü­
ze) fıkradır:
Baygın, bir gün arabası ’ile Üsküdarda
D utlukahve sem tinden geçerken, ayakdaş-
larm dan Zibidi Ahmedin kahvesi önünde
mola verir, Misafire hemen bir nargile ikram
edilir, keyif ehli ağzı ile «Kabak», birkaç
nefes çeker, dalgasına dalBr, Zibidi’nin kah­
vesinden çıkar, kendi tekkesine döner, ve tur
peykenin üstüne uzanır. A rtık bir âlem: Pe-
ripeyker civanlar, cennet kaçkını h û rü e r.
Y ağm ur kuşağından köprüler ... Bİllûrdan
h a v u z la r.. Çiçek gibi kokan kelebekler...
K uşlar gibi öten çiçekler... Ya hey...
Gözünü açar ve elini alnına vurur:
— Tuh,. b e ’.r.
Ocakçısı oğlan, birkaç m üşteri:
— Ne oldu usta?!..
— Ne oldu be Baygın ?J,
Diye sorarlar.,
E srarkeş:
— Ne olacak, der... Arabayı Zibidinin
kahvesi önünde u nuttum be!..
— Nasıl otdu?.
— Nasıl olacak?. Kahveden çıktım.. Bi­
neceğim gaman^ araba küçülüverdİ ... Aya­
ğımı atsam ç atır çatır ezilecek... Cebime ko­
yup getireyim dedim, ağır... Kaldıramadım..
B ıraktım , geldim!.
Bibi: V0sıf Hiç, Not.
BAYILDIM Ç IK M A » - Eyyubda U
iâm bey MahaUesindedir. Tahtattuoâre ö ° f '
r î
b i-îm
Bı
i-
l ; R*
“ yiif-
L'
ne!**:,
s h tıi f it - *-
>>ıl MI ».
//rffLiıt Câokturb
BAYJI.UEM S O K .l6l - Ey«Ula İslâm-
; il /.ollar!.'-':; y,. Bayıldım çıkmazı
T'^'M " '■■>u Boslan çıkmaz: «ruamda, bir
j B; yulunu andı : . ; Boyıh m çıkmazı kavu-
»-mJ&Jfi ^'■'Vfila dc>:' basamak mcıdivenle
•i-îrT kaba te; döşeli, sağlı sollu, birer iki-
katlı L-i '.nb veya kagir fer--, altı evin ara-
r ;;r -crf»k ı;aayel dik bir geç» yolu - pa-
: *aya üıküfib eder, bag.,- ve b.--tanlar ara-
iınnajıarak Ta^amim*.t* Bostan çık-
*-■' ulaşır lE ylûi 1960j.
ILUckı G ö k tü rk
BAV1UIAK — Halk ağzında ve kulha-
ni «rr:- ...m-ia keseyi b^sltacak, büteeyi sar-
•cak d^L>>:-iîe para narcanarak; istek i41,
herhangi m nburiyet ile pars vermek,
. nak; m isiller;
— Y ilöi^inda üçyüz kâğıdı bayıldık.
Tavla oyununda;
— Yirmi lirasına* b ir beş daha v er m ı­
sın?
— Sen bele on kâğıdı bayıl, oyn an ın...
Hergün peynir ekm ek yesem üç ka­
yıt boğazıma, b ir papel de cigaram , b ir pa-
J*1 bayıbyoruın beni y atıran kahveciye...
BAYKAL (İsm ail) — Enderûnu hümâ-
■r;un vetişdırdiği aon sim alardan, sohbeti
tatlı, kalem sahibi b ir İstanbul Efendisi; ku­
ruluşu yıllarında Gazanferağa Belediye Mü-
M üdürlüğünde bulundu.
1€88 dır Beşâtfatifda Şenlikdede mahalle­
sinde doğmuştur» babası İkinci Sultan Abdül-
hanıİdin laytoncbbaşısı Amasyajı Halil Ağa­
dır* önce Be^iklaşda K aptan İbrahim Ağa
ibdidij mektebinde ikinci Binıfa kadar oku-
^u* 1690 de a n yaşında iken E nderuuu hû-
s^yun mektebine alındı, Seferli Odasına
yerU^jjriifjî ^ jpektebde idâdi derece-
aZgroup/merakediyorum
•
C
oIb u
.|ı <b ’îet adam lanm r
-•*-*
Isrrs v;» V,- \ m u * * •.-
• . •. v- •. !».!,]. ki bu
BAYKAI* ( b r <
». . •! ;« »: l s ~ - " - - 5«dL. o d-.
•• 7^. F*;.
r ı«;r
-
E n d * ..
y *.
ın t* rr..:r.f r V .
!! ... dı-«- ftiMİ.ıİ * . • „ Ü» ■ f
Hâ^-Hanı yurd d ış ı« ilh u s *.-,t İ a ^ j-
kaM? A ş a ğ ıd a k i » a u rla r ı, ]İM7 • . :n
«İv ıstt-ğ im iz ü z e rin e I&tfe-i'U' Ar. i<-
' ..in e te v d i e ttiğ i m e k tu b d a n a lıy o ru z :
«Sarayda çeçen yirmi bc yılımın r>i>-
tnei bâtıratarı şunlardır:
-1010 yılında Istanbula gelen Bulgar m-
»alı Kerdinand'ın hizmetine verildim, •J u j
mızde kaldığı müddatç* ikaametir;- ta h ı,
«-iilen Şale kasrında çalışdım. Onu takiben
i i r p hıralı Petronuo da maiyetine v e r ile r i
ayni merâsim dâiresinde bulundum, bu kı­
ralı memleketine dönüşünde Ertuğrul Yatı
ile önce Aynaroza, sonra Selâniğe götürül­
dük. FÎıral yatı lerk etukden sonra ehâlinin
gösterdiği arzû üzerine, S u lu n Mehmed Re-
şaddan telgrafla izin aldıktan sonra bir haf­
ta Selânikdc kaldık ve halka y atı gezdirdik.
Bu b ir hafta içinde akşam ları m ttreltebâlin
•temizlik işi gdziimü 2 ün önüne geldikçe içim-
sızlar.
«Beşinci Sultan Mehmed Reşadın Edir­
ne ve sonra Rumeli aeyahatlarında maiyetin­
de bulundum.
«1911 de. kendi memleketinde hududla-
n m ıza yakın b ir seyahata çıkmış olan Rusya
Ç arı Nikolaya Padişahın dostluk selâmını
götüren Gazi Mahmud M uhtar Paşa reisliğin*
deki heyet İle birlikde Hamidiye kruvazörü
iîe Livadyc (YaiCaj ye gittim. Bu seyabat-
daki vazifem tamamen hususi idi, pâdişâhın
Ç ar’a zâti hediyesi olarak b ir sandık Harı
B ekir şekeri ile b ir ttereke halısı götür­
m üştüm ; m efruşatı hümâyun müdürü mer­
hum Hacı A kif Beyin maiyetinde idim.
«Yalta dönüşümden bir müddet sonra,
1Ö12 y ılm tn Mayıs ayında, aylığımı Enderu»-
dan almak, şartı ile veliaht Yusuf izzeddin
Efendinin hizmetine verildim. Şehzâdenin
yanında dört yıl çalıştımf çok mühim hâdi­
selere şâhid oldum, ki mtıfassalen kaleme
almakda olduğum hâtıralarım da anlatılmıştır.
1915 de in tihar eden Yusuf haeddin Efendi­
nin döşeğinde çenesini ben bağladım. 1916 da
 i iVKAl <Mehmed KeraaJ) — 227* —
g e h û d e Abdulmecid Efendinin maiyetin*
Osmanlı H anedanının sun halife»
olan bu zâtin yanında, raem lekeiden çıkarıl­
dığı geceye kadar sekiz sene kaldım.
t Cumhuriyetimizin adaletini bilhassa
belirtm ek isterim, ne kadar saray m ensubu
varsa hepimiz, iktidarım ıza göre b ire r hiz­
mete tâyin ed ild ik ; Topkapu sarayında bi­
rinci sınıf hâzine m em uru oldum ; sonra ye­
ni teşkilâta göre sırası ile mdtemed» ikinci
k itlb . '{utubb&ntd oldum. 3945 de em eklili­
ğimi .-yerek ayrıldım ; 1946 yılı Şubat ayt-
mıı b» .ıci gününden itibaren yeni kurulan
İstanbul Belediyesi m üzeler m üdürlüğüne tâ ­
yin edildim».
îsmaiJ BayJcal 1947 de b ir Saray T arihi
yazm akaa olduğunu söylem işti; bu konuda,
Hafız tiyas'ın » la tif i Endertm iyesl gibi k ıy ­
m etli fakat çok basit bir kaç h âtırad an sonra
ciddi kaynak olarak m üracaat edilaıı onye-
dinci asır m uharrirlerm derı E n deruu d a Has
odalı Mehmed H alifenin b ir makaale&i ile
19. asır yakarlarından E n d er unlu T ayyarzâ-
de A tâ Beyin beş ciJalık. «E nderun T a ri­
hi» nd*n başka eser y o k tu r; A ta B eyin
eseri » r a y ı İkinci S u ltan M ahm ud
devrinde bırakdığm a göre, b u h ü k ü m ­
darın son zam anlan ile A bdülm ecid.
Abdüİ22 iz Beşinci M urad, İkinci A bdülham id,
Bfeşinci M ehmed ve A ltıncı M ehır.ed ile sâ­
dece H alife A bdülm ecid d e v irle rin d e O s­
m anlI Sarayı vekaayiini İhtiva edecek b ir
eser milli kütübhânem izde m ühim b ir boş­
luğu dolduracaktır. 1951 yılın da N iyazi A h-
med Banoğlumm çıkardığı «Tferih D ünyası r
adlı m ecmuaya m u htelif kon u lard a makale»
le r yazan İsm ail Baykalın m ühim eserinin
n e olduğunu bilm iyoruz; y arım kalm ış ise
pek hazindir. B elediye M üzeleri M üdürlü­
sü n d en ayrıldıktan sonra kendi d uru m u
hakkında da bilgi edinilemedi.
BAYKAL (Mehmed Kenuıl) — İstan bu l
Belediyesinin iffet v e iatikaam et sâhibi tec­
rü b eli m e m atların d an ; kendine has sevim li
halleri ile b ir meclis adam ı, nesli gün gün­
den azalan bir «İstanbul Efendisi», kendi
tâb iri ile bu ansiklopedinin ^hayran b ir o k u ­
yucusu», R. E. Koçu'nun da «hakiki dost»
bildiklerinden, Öyle kİ, bu şehir kütüğünün
tahakkuku yolundaki yorucu çalışm alardan
İSTANBUL
1947 d<* bir K»wmp**a c*v«lümn* yedi ar*
kadaşdan biri olarak iştirak etm iş, yorulup f,
ilk pcr> edenlerden b in olmuş, ve b ir gvıa l
son nefesim bu eserm musveddeLerı u.urü><- ■
de verecek olan «duma acımış ve scısını £0% <
varları ile ifâde etm iştir.
190U da llU n b u id a Mercanda doğdu, ba-
baaj kan tariy e malı u^ermc Ucarcfle meşgul
Kastamonulu Isliımiîâde Ah, m od lh&ua Bey»
dir, kendisi de soy adı kanunundan evvel
laJâm iâde Kemal Bey diye çağırılırdı. Kadı*
köy Sultan isin i ve Dişçi Mektebini bitirmiş­
tir; fakat diş tabibliği diplomasında kalmış,
öm ründe tek diş bile çekmemiştir. Babası
n ın yazıhanesinde ticaret iştigal etmiş, 1931
d e m em uriyeti ticârete tercih ederek Beledi­
y e lktis&d M üdürlüğüne intisab etmiş, hep
ayni m üdiirlükde dem irbaş eşya gibi kal­
mış, kalem am irliğine kad ar yükselmiştir.
Son sam im i dileği vnikâh m em uru» olmak*
Ur, nikâh m em urlu ğ u n u n ne kadar şirin bir
vasi te olduğunu y akın dostlarına bir skeç
hii Ünde nakleder ki İstan b u l Ansiklopedisi
<ta Kemal B ayka^n, bir gün kendi. oe bi­
çilmiş k aftan bu işe kavuşm asını n. *İz eder.
A m atö r b ir k em an iç râ k â r ve n. nam dır;
çoğu tâ rih i e se rle rle olm ak üzere h a y li kitab
sâh ib i idi. p e k y azık d ır kİ 1949 da Çarşam­
bada. b ir ö m ü r m ah su lü n e zevcesinin hulli­
y a t bedeli d e k a tıla ra k s atın aldığı evoeğiz
y an m ış, k ita b la rı v e kendi elinin em eği re ­
sim leri d e b u yang ın d a m ahvolm uştur. Bu
acının tesellisin i ru h u n u n asil salâ betinde
b ulan K em al B ayk al zevcesi, ve biri kız
b iri o ğ lan İk i ev lad ı ile te k ra r k ira bucağına
d üşm üş, y an an e v in i y ıllarca sonra ancak
y a p d ıra bilm iştir.
N a rg ile tiry a k isi­
d ir; iskam bil kâğıdı
oy un ların d an «pra-
fa*’y ı çok iyi oynar,
yenildiği zam anlar
vatım a m uhakkak b îr
«duzlaban dost» o-
tu rm u ştu r, gençli­
ğinde a ra sıra bade­
ye İltifat ed erd i: o r­
ta y a yakın kısa boy­
ludur, arkadaşları a- Kemal Baıyk*!
i rasında « b r a K e- (Resim; B-
hTTp://groups.goog[e*corr
 jŞLt^ l-D lS l _______ W
, -i, rf*ye an ılır, esm er b e m ıli; g a ay e ı » k i ,
jı-çllık ite r in d e ciddi, sağlam zevk sahibi-
| U B A ' K»VK\ ( ü n v u ) — M ilâdî 1902
Ita ıî’Mim 24. P a ıa rte s i iR u m i: 1318 M art
11) güfll* ^ enl to p u M evlevi d e rg â h ın d a dog-
| ıtıuftur. A nnraı Şt'Vkiye H anım B abası Yenı-
j kapu tekkMİ '»> je y h i M ehm ed A bd ülbaki
I Dede efendidir IB .: B ay k a ra . M ehm ed A bdul
J baki;.
I G ıvsi ö a y k a r» b aba ta ra fın d a n , h asib ve
1 pesib bir » y a s a h ib ıir. ta rih te çok ü n alm ış
t tekkenin, Y en ikap u D erg âh ın ın Ş eyh
| iilıılcsm e m e n su b d u r ki b u şey h le rin hepsi
i kendi devirlerin de b ire r {eyiz k a y n ağ ı o)a»
, kimselerdir.
S an 'atk âr ilk m usik i d e rs le rin e b ü y ü k
baba$ı Şe>h C elaled d in E fen d id en , h enüz
beş yaşında olm asına ra ğ m e n , k u d ü m le b u ­
lun küçük usu lleri v elv e leli o la ra k v u rm a ­
sını öğrenerek b aşlam ıştır.
Çok sevdiği v e çok benzediği büyük
babası C elaleddin E fen d in in v e fa tı Üzerine,
posta e«çen babası A b d ü lb ak i E fen d i ta ra ­
fından kendisine lw ca o la ra k n a sb ed ilen
Halid Dededen (N e y ) m eşkine başlam ı$, b ir
u m a n sonra te k k e n in neyzen b a jılıg ın a g e ­
tirilen R au f Y ekta B ey'in halka-i ted risine
dahil oiub diz düğm eye b a şla m ıştır. Z&kâi
iade Hafız A hm ed E fendiden İstifad e etm iş-
dir.
Tahsil h a y a tın a b ir g ü r a ta ca k olu rsak
3U şekilde sıralan dığ ını g ö rürü z, önce M ek­
tebi Osmaniye girm iş ve Üç sene devam e t­
miş. B undan sonra G a latasa ra y S u lta n isin t
girmiş fakat birinci C ihan h a rb in in p atlak
vermesi neticesinde m ek teb in b ir k ısm in in
h a sta h a n e olu şu v e
d iğ er k ısım da ted ri-
satın n e h ari y ap ılm a­
s ı sebebile Y enikapu
te k k esin e d a h a y a ­
k ın old uğ u mül&ha-
zasile D avutpaga su l­
tan isin e girm iş, niha­
y e t Babası Şeyh Ab­
dü lb ak i efendinin em-
rile D arülbîiafetül
Gai'si BajlurA A llyye M edresesine
(Bı-jin,.- NVzihi girü» tahsiline d e­
^/group/merakediyorum
_ ÖAVKARA tM AMulbâkj'
vam etm iştir. Bu sırada 17 yaşında m ıtn b a
<,'ikmj4 ve baq dede olrtntçU r. Bu vastifMi
te k k e ler kapanm eaya k ad ar devam eımfcştir.
Bu ırlan ocağında y etişen san a tk â r dev ­
rin bir çok u aU dlarını y akından U m m ak fır­
satın ı bulm uştu r. B u nlard an T an b u ru Cemil,
U di N evre», R au t Y ekta. Suphi Ekj*i Bc*U:
ni&kr Zıya. Leent A tlı, İsm ail H akkı,
E İk u ilu v e d ah a b ir ç o k lan . Vı» bilhassa San’-
atk&r san ’a t k u d re tin i Ş ey h Alı N m ki, Şeyh
O sm an S âlahaddtn. Şeyh Celâlıddin Ltedr.
e fe n d ile r gibi d ev rin in en büyük âlim lerin­
d en v e ra se t y olu İle alm ış, B estekâr!t£t dc k ü ­
çük y a şta b aşlam ıştır. N ih ay et askere gittiği
zam an te k k e le r lağvolunm uş, avdetinde bir
m ü d d e t A dan ada itib a r) Mitli ban k asın a gı~
rib m em u rlu k yapm ış fa k a t m usikiye olan
sonsuz bağlılığı dolayw ile istifa etm iş, Istan-
bulfi gelib m usiki h a y atın a başlam ıştır.
1941 Y ılında k o n serv atu a ra neyzen ola­
ra k d ah il o lm u ştu r.
B u d ev rey e k a d ar bestelem iş olduğu 150
k a d a r e se rin i y ırtıb yerin e dah a olgun v e bat­
ili b e ste le r y apm ay a başlam ıştır. Y ani onun
e se rle ri K ır k y a şın d a n so n ray a a ittir.
Ö estekârîık vadisinde d ah a çok saz eseri
m eyd an a g etirm iştir. Sarkıiara. ikinci dere*
eede önem verm iştir. H alen 50-60 E seri m ev­
c u ttu r; b u n la rd a n «N ihavend Süz Semaisi»,
« Fusellk Saz Sem aisi», « Is f a b a n e k Saz Sema*
isi ve P eşrevi», «A razbarpuseİik Peşrev ve
Saz Sem aisi», «A cem aşiran Saz Semaisi» ile
«R üzgâr». «Y ankı» «Deniz ve M ehtaba gibi
m o d ern uslübdakt e serleri en sevdiği beste­
leridir.
Şu s a tırla rm yazıldığı anda yani 1959 se­
ne! m iladisinde 57 yaşında oiuo A tik Aiide
o tu rm ak tad ır.
H a k k ı G ö k tü rk
BAY KARA (M ehm ed A bdiilbâki) —
Ş âir, edib, Y enikapu M evlevihânesinin aon
şeyhi; R am azan 1300 <Milâdi 20 Tem m uz
1883) de b u m evlevihânede doğdu, babası
Şeyh M ehmed C etâleddin Efendidir.
Aile, A ksak Tim urun zulm ünden Anaçta-
lu y a kaçarak K ütahyada yerleşm iş P ir Baba-
su ltan H orasanı adında bir cedde bağlıdır;
bu zâtin ahfadından K ütahyada halveti şey­
hi Ahmed E fend i üç oğlunun terbiyesini kü-
tahya M evievihânesi şeyhi SâJnb Dede E£cn-

MYLAV (M Ntoid) - 2278 -
diden rica e lm i^ bu
suretle bu üç kardeş
mevlevi olm uşlar,
bunlardan E bubeîor
Efendi de milâdî
3 746 da lstanbulda
Venjkapu Mevlevihâ-
nesine şeyh olmuş
tu r. O U rihden iti­
baren b ir buçuk asır
bu m eşhur dergâhın
şeyhliği babadan ev*
16da b u ailede k a l­
mış, E&ubekir E fen­
diden sonra sırası ile
oğlu mûsikişinas ve A bdiilbâkJ B a y k a ra
şâir N âsir Abdiilbâ- ıRerim; Nexllı)
Ki, onun oğlu Mehmed Celaleddin ve onun
oğlu Mehmed A bdülbâki E fen d iler Yenika-
pu M evlevihânesi şeyhi olm uşlardır.
A bdülbaki Efendi dergâh, civ arın d ak i
«ibyan mektebinde, D ârüttahsil'd e okum uş,
1897 de Davudpaşa R üşdiyesinî bitirm iştir.
Molla Dâmiye k a d ar D em ircili A hm ed F u -
ad Efendiden ok uduktan so nra asrım ızın
namlı şark iy at âlim i İsm ail Sâib E fen diden
ikmâli tahsil ederek ilm i icazetnam e alm ış­
tır. Uzun yül&r babasının d erg âhd a verdiği
mesnevi derslerinde bulunm uş, a y rıc a Süt*
lüoe Dergâhı şeyhi E lif E fendinin m esnevi
derslerine d e devam etm iştir. 1908 d e baba*
sının vefatı üzerine M evlevihâneye mesnevi*
han ve şeyh oldu, henüz yirm i beş y aşında id i;
1925 de Türk iyede tâ rik a tle rin lâğ v in e v e
dergâhların reddine k ad ar on yedi yıl da
şeyhlik yapdı. 1925 den sonra İstanbul T ü rk
öcuğı M üdürlüğünde, k ü tü b h âneler tasnif
komisyonu âzalıklannda bulundu;
İl&hlyat ve E debiyat F ak ü ltelerind e
İarsca muallimliği yapdı; İlahiyat F akültesi
mecmuasına İlmî m akaaleler yasdı, basın
âleminde şâir olarak arandı, edebî - m izahi
mecmualarda şiirleri intişar etti. 26 Şubat'
1935 Perşem be günü v efat ederek vasiyeti
üzerine Yenikapu M evlevibânesine giderken
Çm aralt; Mezarlığı denilen mezarlığa defne-
dildi.
Son derecede nâzik ve nüktedan hır zât
id i1 neslinden pek a i kimse kalm ış £ari^ kir
İstanbul Efendisi idi. Mesnevi okulduğu za­
İSTANBUL
m anlar. talebeleri, bilgi salâhiyetinden baş-
kıı talâkatine ve sesinin halâvetm e ayhea
hayran k alırlard ı. T ürkçe ve Farsça pek çok
şiir y azm ıştır; ebced hesabı ile manzum târih
söylem ekle İse zam anının en ünde üstâdı idi;
yakın d ostlarından ve hayranlarından Ebu-
suudzâde Suud B ey m erhum A bdülbaki Bay-
karanın şiirlerini toplam ış, «Enfâsı Bâki> adı
altın d a F â tih M illet K ülübhâncsine hediye
etm iştir.
O ğlu G avsi B aykarâ, kendisini rahm et
ile yâd e ttire n h a y rü l halefidir.
BAVLAV (M ehm ed N aşid ) — Muallim,
Eczacı v e kim yager, b u ansiklopedinin yazı 1
ailesinin seçkin sim aların dan b irj; 1903 de
M anastırda doğdu. M anastır eşrafından mü-
leah h id K ifat B eyin o ğludur, on sekiz evUd-
dnn haya t da kalm ış üç e rk ek kardeşin İkin­
cisidir, V âlîdesi L ebİbe H anım K onyadan ge­
lip M an astırd a yerleşm iş b ir âilenJn kızıdır,
m uam m erin den olub b u satırla rın yazıldığı
sırad a h a y atd a v e sih h atee zinde idi.
A ile B alkan H a rb i m uh aciri olarak İs*
ta n b u la gelm iş. R ifa t B ey Balıkpazannda
b ir tic a re th a n e a ça ra k b ilhassa İz m ir ile zen­
g in üzüm v e in c ir tic â re ti yapm ış, İzm ir iş­
g alind e a ğ ır ziyana uğ ram ış v e o yıllarda
salgın b ir âfet olan «İspanyol n ezlesind en
ölm üştür.
N âşid B ay lav ilk ta h silin i M arıastrr İt­
ti had ve T e ra k k i m ektebinde yapm ış, askeri
rü şd iy e y e k ayd ının b irin ci ay ınd a Balkan
H a rb i h ^ ia m ış , h icretd en sonra lstanbulda
M ercan S u ltan isin i bitirm iş, Eczâcı m ektebi­
n e girm iş; h em b u m ektebin, hem de aynca
d ev am e ttiğ i İstan b u l Dârülfununu Fen Fa*
kültesinin Kimya
züm resinin diploma­
ların ı alm ıştır. Darül­
fünunda Tıbbî Neba­
tat v e MLifredâtı Tıb
asistanlığı, baş asis­
tanlığı* Farmakokno-
ari doçentliği ve pn>
fesör vekilliği yap­
mış, 1044 d e tfniver-
fF ' siteden ayrılarak U -
se m uallim liğini te r­
cih etm iştir.
NMid Baylan Bu a a tu ta n n yazıl-
htfp'7/'grîoü|5S.gö8g®?tonj
 e _ |K L O P * D te l
— 727» —
İstanbul Erkcjf L isesinin kim ya m uallim i
bulunuyordu- D aha *vvel Ü n iversite kadro­
su n d a ik en d a h l K uleli A skeri Lise­
sinde kimya, Ş em süim ek âtib d e tab iiy e ve
K,mv«. D â rü şjefak ad a tab iiy e v e kim ya. Dâ
akanın m u allim kısmindik tab iiy e vc
a ra at v e V efa Lisesinde d e fen bilgisi m ual­
limliği yapnuşdl- İk a m e tg â h ın ın bulunduğu
Bc^iktaşın H a lk K vınd e do y i Hurca m üze ve
târih kom itesi başk an lığı yap m ış, B eşikta-
şm târih î e se rle ri ü z erin d e kıy m etli tedkik-
tahakkuk e ttin n tş d ir. S ü leym aniy e S por
kulübünün da uzun y ılla r id â re heyetinde
çaİifnuşUr. İs ta n b u l A nsik lo p ed isin in yazı
ajlesi içinde kalem i b ir o to rite d ir; m eselâ
«Atlar* ve « B ah arat» m a d d elerin i y azab ile­
cek tek isim dir. İh tisa sın a g eniş u m u m î kü l-
türü a y n b ir re v n a k v e rm iştir. H oş sohbet,
»İsılarına v e fa k âr, işin d e titiz, g ü zel resim
vjpar. T am am îaım ıış fa k a t basılm am ış «Tıb
ve Eczacılık â le m in d e M ısır Ç arşısı* v e «İlâç
yapılan n e b a tla rın m u a y e n e v e teşh isleri*
adında iki d eğ erli e se ri v a rd ır; « N eb at isim ­
leri lügat;» ve «E czacılık tâ rih i v esik aları*
adlı iki eser ü zerin d e d e çalışm a k ta d ır; bir
de güzel «T ü rk iy e N e b a tla rı* k o leksiyonuna
sâhİbdir, « F â tih S u lta n M ehm ed d ev rin d e
tıb eserleri ile ilâ ç la r» adlı b ir e se n d e İs-
tanbul le th in in b e şy ü zü ncü fe tih y ılı m ü n a ­
sebeti ile 1953 d e T ttık iy e T ıbb i M ü stah zarat
Laboratuarları D e m eğ i ta ra fın d a n b asd ın l-
mıştır.
K itab o la ra k b a stırılm ış o la n e se rle rin ­
den tF arm ak ok n ozi’n m m an âsı v e vazife)e*
ri> «M em leketim izin tıb b î n e b ati m ahsulleri
(D roglan) h a k k ın d a b ir k a ç söz» a d lı eseri
üe yine o rta v e lis e le rin k im y a k iU b la n .
Halen b u k ita b la r b u g ü n k ü liseleriml7.de
okutulm aktadır.
M atbu olm ay an d iğ e r e se rle rin d en «Top*
kapu saray ı h elv ah an esin d e padişahların
ıttfsı h ü m a y u n la rı için pişen ilâçlar» ve a y ­
lıca büyük b ir k ita p o la ra k yazılm ış «Eski
kuvvet m acunları» v a rd ır.
Eczacılık v e kim y ag erlik alem inin ta-
nınınış sim aLanndandır. 1&3İ d e ilk «Ferm a-
fcolüg» m ecm uasının sahihlerinden o lup mec*
«luasm, da sen elerce n e şriy at m üdürlü ğü n ü
etm iştir. T ü rk iy e E czacıları cem iyetinde
BAYHAK
n b ı r l ig l n l tl e m ü c M ls le rin d e n b i n d ir .
Çocukluğunda vc gençliğinde uzun
zam an Süleym anıye kulübünün bıruıci takı­
m ında sağ açık ve sağ haf olarak futbol oy-
J>am>ft>r. lıu ın b u lu sem t semt çok gezoıiş,
dolaşm ış, büyük şehri iyi tanır olarak da
şöhreti vardır.
KAV KAK — lstanbulda dini ve mllU
b ay ram günlerinde bütün Uman vapurları*
n ın d irekleri rengârenk donanına bayrakları
*ie donatılır. Eskiden yeni b ir pâdişâhın tah­
ta o turd u ğ u gün, şeh zade ve sultanların do*
ğum şenliklerinde de konaklar, saraylar, çar­
şı b oy lan gem iler gibi donanma bayrakta*
ile do n atılırdı <B.; Sûri H üm âyun; Veladeti
H ü m â y u n ); «B ayrak Donanması» târih Kı­
ra tım ız a geçm iş b ir kelimedir.
E ski İstanb u l T ersinesi ıstılahında bir
d e «B ayrak A skeri» v a rd ır; yelkenli harfe
g em ileri, kalyonlar devrinde (XVIII ve XİX
n s ırj, cenkci efrad, b ir sefer mevsimi için, im ­
p a ra to rlu ğ u n Bâhil halkı gençleri arasından
ü c re tle to p lanırd ı, bu n lar Islanbula getirilil’
v e g em ilere dağıtılırdı ve kendilerine *Bay­
r a k A skeri* denilirdi, sefer dönüşünde de
sağ k alan lara p a ra la n ödenir, m em leketleri­
n e y o lla n ırd ı; b ayrak askerliğini meslek elin*
rniş binlerce y alı ıışağı vardı.
İstan b ul ağzında b ir «Bayrak açma» de­
yim i v ard ır; «isyankârlık, cdebsizlik, şirret*
İlk» m ânasına kullan ılır; şâir A yni bir çap­
k ın güzel şanında;
Açdı «ı yağmam yinn bayrağım
H:isdı iç U<le <111 ocağını L
d iy o r; şirin güzel beyitdir.
B ıç k ın ın jiç ın c ı b a y ra k la rın ı
C r ltlr K ü lıl K e şişin k a n ıu
S o k a r b ir p a b u c a iki ayaftı
S a lm »I a n d a » rdcbJc* aram
A li Ç am lf
H e r s a b a h r r iy « ı y ü reğ im ys»£t
G ö l a{ o i a d a n k a n a ç a r bayramı
Bvtı b u lu ru m a r tâ u if d fir a rd a
A n ın k a p ı a rd ın d a d ır yaştna£ı
AU Çamfç
Sabilerin, bebeklerin, haâtahkdan gayri
m ir sebeble anasına oe yapacağım şaşırtan,
evde huzuru kaçırtan ağlama aağnakları için­
de ayni deyim kullanılır, h attâ bazan: «Yu*
m urcak bayrakları açdı!.- denilir.
 v r tk js tiC s

C j ^ ı « M ^ ı*

*-** t / **'■•* */jr S .*j£ " j* UV •

i,» c t» ^ - ; 4 c - > |,
jw j#4f •
c V j! 4 f-h ,1 *«U gJ £ Â yi tû >-L V ) i r i
tîf / «A» w'j ' »*W
± .jk * »-«J 4J*?*
***** ^ g l\A m A y 'ÎV / «3*uV \ \*+ f y *sS'S ^ * «r4^ * / ^
«— h ' cH * ** ^ A"^-« / . d o «yİ }fj»
.»>» «•*
/i* * ot-Ji# »•*.4» £ - j£ ^ ? İ j* V j ' / * ♦ ıStS^P-
• m £ ~ - > - U . ^ - 1- rlf • v'j* iVÂ «jİ»- • ı*f*J
^•«•*> * J?<îk * jî* *- •-'»*
k*f] Ji J j*4 9,
^ ’» ır'V M»yw> «•'^/ . • * H*1
K* A»1 •«•/-' &*H' ^ ^ /, C>T • *»/, * f+ lî» ^ (/^f* ^ *
^ ^ jlı' J£( / l'ğjC‘ v&'Lrt J ı f * 4 /« J - jUU>)W j W â id k V ı / ^ - ^V i
**>A ü ^o r0 , 0 * * 0 « 4 ^ - » # ^ * « A J tjy ^ 7
1 ^ | 1 « l» rt
—» » ■ »* jAEjl j,*JV
^ J i f s «£«*«*>!*•"' - 1&?
•4^Ç»^*U <|bk iÇt J i f " *• M i/* ./ıU » t i >. l / » wj»jM ı/i
ı * , ^ 1/ e / Ct }yq»yi j f \JWjfc « ? /> . «w
J t ^ a£WM* > i* /) v»j. . J t f •*}■}* J* t*jf.^>y« f -J^jA J*W
a jjf .' < ■Lt.' f.“i JvtSt jteiİM • •>/£ <*;^
• iî*j^r*^t^ ı* ^ ji ijî* -, U itğ j tik-'# t UO» . ijfifi 4»
.İ>** jtfj* «*JİJİ C i/ Ci*J İT *-J*' y / * '*■*** d4 «I* 4
j JjİJl '*•*«>* 4_|^‘ dVJ î#tı il*-* j V jjG*
2—j.r f t v > j;^r <■** <i&' * <***/•& s i^ r* r fc »^ ı / j J g*Cj-*-«
&y.s a tf* / j> /4 i»C ^ c Jİfi ✓. > J ^ - 1 î*f J
j / f \MV - J ji C iyt S*Y\> >» J £- * < J^ -* *>4 * y» ; vib ^ 4 4 <**-U <JJiy
» / V *4*r -s» l J t f * rfV ^ * dV , ^ A * y f> 4 * ' '/ ^ * j
,yW** <J*KJ>f' £*A>u»o» . J ü i;1' ‘j’*.1 f <■'*.'j / i* 4 ^ j r —*
^ ♦*«*.£ l\K*V> ki'' i>A V»*") . jaIm*- j f t * ^ * * JVi*
. Üti"-5*/* «.to.ji / ■ • / • /***>—' sr^* ^ j t *->j » * , l * J(» iX : j , ,< C »
jj*. JC.İJ J io » »>^V\ >wûH . * j^ ;4 jf9u*Q
*JUf ıjLik#> ( öY>Ufjt« W» • J 1 Jjfc1j / j m ‘a •J-** Ji* > J» üt?J*'—
. /a-uV ►:>y ^*4»/ / J>ı- j J r-* & *•& # * ^ ^ 'j . • ^ y 1» vn>l titfr-
3**^ ,f * » * *■ ıl^SS» VJ*' »
J* ^Uf «JU^L. . M-t>J *; ûkV tf.A -'-U İ'-jZ’t . w>>.
( u y v ) i **4.V » * * c- ( u i r t ) » K,+A.ysf *
« tı j/^ J ^ M İİ. •iU ttîj* ^ * sT^ ,,->J ♦ »&*/->W ıU)C
* * Ü t,ı M \j*S j;İ j' j - ı l f t ü y iı> ) ^ <a-> ->^r j,* » vr> > -
•> ’ j Ö^ * ^ Jf ' « - * - * - *£1A «>4^
^fVl? *»*> J-* $ * f S-' '* ■“ * > ^ a *ı>f, ** -MJ • .A* X J i .
^ ^ j^ jC -’ i-* • yJ*^ ^tf.1 4 ^ .4 a^«»Jİ ^ M * > * <X*~ , , â3 , ^ ,
^ '4 j JUj / $-** T-*1*’ *’W
BaTtalta»? f i | Q r / ^ 9 r o ö |ö f g ö S q l e .
 • >n o o P ED taı RAYBAICDAR (NİOlrt»
— 2281 —

Halk * t« n d * c d etn iz, Im y ij.i, â»l, şaki Blbl; M, Tevf:X, Mayiıtne jahud lltuıbul
.^ â sjn » M r d? îH M j n t k l ı t dey im i v a rd ır: n k fo n e ıla n
Kil bayrıfcU. t-r?<-l,îlr
BAVItAKUAK (N c td e t) _ Y üluek m ü­
jC u b n k h in v lp fltM ^ n t»vlv- n u m a '.k .ılıtlr .
hendis. m im ar; 1Ü2A de U tanbutda Eyyubda
SııivTnMiı P.ııa dtfğdu, (İMİ a U ıâray ı Lisesinden yetildi, tfM6
g u f s jlıılır sâlvıroı r l i b a ? r,tk tı
da İstanbul Teknik
3 ,1 *1 a ltın a y a k *n m u -i l> arm ıM ı
Ü niversitesinin Mi­
,\nıja ıtû m s f h i h b V a u m v r rıl|
m arlık Fskültesıh-
lUdırır*0*3 V> H am in» Cardaki* d en diplom a aldı.
Ali çam lç M odem M im ariyi li­
* y a k atle tem sil eden
ı?Jûri didci p e d er n â z û n ie m içinde per- sim alardandır. N afıa
verde m elek s im i İsm ail B ey efen d i oğ lum uz Vekâletinde yapı ve
lalası olacak y a d ig â rın igm azı a y n i İle tu lu m ­ Itnar işlerinde <;tlif­
bacı gü ru hu n dan y a lın a y ak dal tab u n eli miş, 1860-1952 a ra ­
bayraklı A k saray k o p u k la rı ile d ü şü b kolku b sın d a T eknik Ü niver­
rtlf kaddin d â l w b a b a d o s iia rın İsi eyledi* siten in in şaat F a k ü l­
(Aiacaft&JnsTnlı R eşid E fe n d i R u zn âm esl). Nectlrl lUrraJEtUr tesinde öğretim yar­
* B. Şertn) dımcı olarak bulun-
— Kız g üzejlik den y a n a b ir içim su, ama muş, so n ra serb est m eslek hayatına atıl­
eli iiByraklı k e n a rın yosm ası, g elin im d lr diye m ıştır. M eslek h ay atın ın henüz başlan­
nasıl karşım a a lırım ,.. gıcında sayılan N, Bayrakcfar Bakırko-
★ y ü n d e Bağçeli E v lerd e 300 lojm anlık mo­
— 0 cim ri heriften hakkım alabilm ek d e rn blok a p a r tm a n la r ile CenberJttaşda
için eUbayraklı olm ak lâzım ... y ü k sek tah sil kız talebe y u rd u binâsıtu yap ­
BAVRAKDAR — İ lk n ü sh ası 31 K â n u n u ev ­ ım adır. B ah k esird ek ı D okum a v e fpUk F a b ­
vel (A ralık) 1328 P a z a rte si g ü n ü (1 3 O cak rik a s ı b in a » da bu san atk ârın eseridir
I S lîl in tişa r e tm iş g ü n lü k b ir g a z e te ; h e r (1960). Hakta Göktürk
Sun öğleden so n ra y a y ın la n m ış, ne k a d a r d e­
v a n ettiğ i te sb it ed ilem edi, o d e v rin m a n ta r B A V RA K D A R fNtme<) — D eğerli fcti-
tarlası m anzarası a rz id en g azeteleri a ra sın d a lübh& uetiierünizden, b u ansiklopedinin seç­
bu gazetenin d e ö m rü s ü n p e k k ısa sü rd ü ğ ü k in k a le m a rk a d aşla rın d a n ; m estekdaşı Şük­
m uhakkaktır. İd â re h â n e o la ra k B in b ir direk - rü N a il B ay rak tarın zevcesi (B .: B ayraktar,
de «Serbestiı. g a ze te sin in y e ri g ö sterilm iştir Ş ü k rü N a il) : In eb o lu 'lu m erhum B ostan ogiu
lB.: S erb esti). İm tiy az sah ib i M ehm ed A saf, A li F eh m i B ey ile F a tm a Hanım*uı küçük
roet'n] m iidüru K rg irili A hm ed C evdet, ta ? k ızıdır, tik ve o rta tahsilini tn edo lu'd a yap*
m uharriri M evlânzâde K ifa td ır fB : R ifa t tık ta n sonra, İsta n b u l’a g elerek İnönü K ız
Bty, M evlânıS de). 28,5X41 «atilim eb ’adın- lis e s in e devam etm iş ve 1990 yılında İstan ­
d» d e rt sayla ve h e r sayfası ilç sü lü n küçük bul Ü niversitesi E debiyat F ak ü ltesi T arih
*wl' b ir gazetedir, nü shası 10 p a ra y a sattl- şubesinden mezun olm uştur, ik i y ü kadar
'M îtır. B alkan H a rb i bozgunun son ay la rın ­ m u h telif İlkokullarda vekil öğretm enlik yap* -
da intişâra başlam ış « B ay rck dar» da bu ağ ır tık ta n sonra, kütüphanecilik m esleğine geç­
W a his edilm ek ted ir. K aç nüsha çıkm ış tse m iştir. 1952 N isanında Ü sküdar H acı Selim
*>11 Sazete ve em sali, o d ev rin m ufassal tâ ri­ A ga K ütüphâneai'nde bu göreve başlam ış;
hini yazacaklar için k ıy m etli vesikalar ara - b ir y ü sonra, Ü sküdar'da yeniden tesis edilen
sındadir. Şemsi Paşa K ütüp h an esin in kuruluşunda
R A V R A K D A R __G eçen asır sonlarında v aatte alarak bu kütüphanenin İlk m em uru
fia!atda su r dışında nam lı b ir gedikli meyhâ- olm uştur. 1954 y ü ı E kim ayında Süleymani*
İdi: adından başka b ir kayda rastlansm a- y e U m um î K ütiiphânesi'ne tayin olunan Ni­
dl !B.; Meyhane; B aist; Bal o t M eyhısneleri), m et Bostan, hir yıl üönra bu kütüphanenin

o(n/group/merakediyorum
 BAYTUKDAn <S Nȟ)
m ü d ü r m u a v in liğ in e
£ c tiH lm iş tir . HâK'i»
bu vazifededir.
Biyografik bir ma­
hiyetle ölan fakülte
tcii »Ebussud Aile
si», kendisinde bu
mevzuda çalışma
5e vk vc merâkım
uyandırmıştı. K ü­
tüphanecilik mesle­
ğini seçtikten sonra
dıı bu yoldaki çalış­
S im H & *ytûkâar
malarına devamla,
(Rrtlm: B, Şerrtı) İstanbul kütüphane­
lerinin tarihi hakkında notlar toplamağa baş-
laffliftır; «Hayırsever Türk Kadınları» adını
taşıyan kıymetli bir eserini 27 Aralık 1958 -
13 Nisan 1959 tarihleri arasında Kadm ga-
ıctcsi’nde neşretmiştir.
BAVRAKD jIK (Şükrü .VfıJI) — Değer­
li kütübhâneeiierlmlzden, bu ansiklopedinin
seçkin kalem arkadaşlarından; 1932 yılında
Üsküb’ün K alkandden kasabasında doğmuş*
tur. Babası Davut Efendi, annesi Vecihe
Hanımdır; 1038 de İstanbul’a muhBceretlo-
rlndetı bir yıl sonra, babası vefat etmi^; y e­
di yaşında öksüz Nail, kardeşleriyle dayısı­
nın yanında büyümüştür; 27. İlkokul ve Ka-
ragümriik otU okulundan sonra V efa Lise­
sine devam etm iş ve oradan 1950 yılında m e­
zon olmuştur. Askerlik vazifesini m üteakip,
kütüphaneciliğe intisap etm iştir. H âlen Sü-
leym ariye Umumi K ütüphanesinde çalış­
maktadır. Mesleğini sevmiş; k itap vc k ü tü p ­
hane düşüncelerinin haçında y e r alm ıştır.
İk i seneden beri.
Şişli C am ii K ü tü p ­
hanesini yalnız Pa-
zar günleri çalışarak
tanzim, tasnif ve ida~
re etm ektedir.
Lise ta h sili sıra ­
ların d a. hocası Re*
ş a t Ekrem K oçu’-
n u n İs ta n b u l'a d a ir
vrrdtgi vazifeler te ­
siriyle kendisinde
8 . NA11 B a n v k d u r
u y a n an İstanb u l
<B«t*m: B- Sfitu) sevgisi, k ü tü ph an e
— 2282 — İSTANBÜL
çilime in tisabından so nra İstan b u l'a bilhas­
sa İsta n b u l'u n eski k ütüphanelerine ait
aıfkştırm aiar yap m asına sebep olmuştur.
D erlediği y a n la r, bazı gazete w m ecm ua­
la rd a -İsta n b u l'u n eski kütüphaneleri»-
udi yla neşredilm iştir.
1955 yılında mrolckdoşı Nimel H»nımU
evlenm edir.
kaykakuak A iiM K n m ;M )l so k a
fil —. Şişli Bucağının Gaâhalâ&kâr ve Şişli
mahalleleri içinde Rumeli Cadde*] ili* El-
han vc Ekm ek fabrikası sokakları arasında
■ uzanır.
Rumeli Caddesi tarafındaki başından gi­
rildiğine göre (1034 Belediye şehir rehberi­
nin 18 num aralı paftası). Şâir Nigâr, Hacı
M ansur sokaktan ve Kocaman Cadden bu
sokakla b irer dö rt yol ağzı yaparak kesişir­
le r; sağ kolda M adalyon, sol kolda da Sütlü
ve K evser sokakları ile kavuşaklatı vardır.
İki araba rah at geçecek genişlikde, pa­
ket taşı döşelidir. Hacı İdansur sokağı kavu­
şanından sonra dikleşir, Kevser sokağı kavu­
şanını geçince de yirm i basamak taş merdi'
venle E lhan ve Ekm ekfabrikası Sokakları­
n a hağlanup sona erer.
Rum eli caddesinden Hacı Man&ur soka­
ğına k ad ar iki taraf) beşer kaili ap artm an ­
la rd ır; bu sokakdan sonra binaları kü­
ç ü lü r. ü çer k a t a p a rtım a n la r. ik işer k atlı
k â ğ ir vc a h şa p evler sıra la n ır. Bu sokak
ö zerin d e 7 b a k k al. 6 kaaab. 5 m anav. 2
k ahve. 2 sobacı, ve b ire r çilingir, nalbur,
k u n d u ra n , k ö m ü rcü , tü tü n c ü , mezeci, k â­
ğ ıtçı. yorgancı, elektrik çi, su cu , tavukçu,
ta tlıc ı, m e fru şa tç ı d ü kk ân ı sayütnişdır: bir
çarşı bo y u du r (Eylül 196Û). Hakkı Ctfktörb
BAYKAKDAK ROKAfil — Samoly*
Bucağjnm Kocamustâfa posa mahallesi ko­
kaklarındandır. M üdafaaî Millîye Cadde? t ile
Şırlağan sokağı arasında uzanır. Cadde kavu-
şağı başından yüründüğüne göre bir araba
ra h a t geçebilecek genişliktedir; vakti ile
K abataş döşeli imiş, bakımsız! ıhdan toprak
yol hâlini almış. Sağa doksan derece bir
dirsekle kırılarak Şırlağan sakağına bağlanır.
D irer, ikişer, üçer kaili ahşab ve kâgir evleri
o rta halli aile m eskenleri görülür | Eylül
1000 }
B akkı (tffclfrrk
http://groups.google.ee
 ANSİKLOPEDİSİ — 22R8 —
B A Y R A K F A B R İK A S I - K a n u n î ö lçü
J e rd r v c bor boyda yu ftlu b a y r a k k u m a ş ın a
re n k b a sk ısı ik» T ü r k v e e c n e b i b a y ra k la rı
yapan, ve y a ln ız m e m le k e tim iz in d e ğ il, Bnl-
k a n ia rla Y a k ın D o ğ u n u n e n m o d e rn vc bu -
yük bayrak fabrikası olub b ilh a s s a memleke­
timizi Adi bezlerle gayri nizâmı* bayraklar
lardan kurlarmış bir müessesedir, lfllfl da
ÜaUUde AzobkapuBU İle Karaköy arûKindu
uzanan Tersane Caddesinde 106 numaralı bi­
nada FeyziiHaK Göçek tarafından küçük bir
imâiâthAne alarnk kuruldu. Bu imâlâıhânn-
de bayraklar aâbit al renge boyanmış p atis*
kadan yapılır; ayrıca beyaz patiskadan kesil­
miş oJan ay yıldı* da bu al zemin üzerine di­
kilirdi* Feyzullah Göçek’in bayrak nizâmnâ­
mesine uygıtn olarak temiz işçilikle yapdığı
bayraklar rağbet gördü» müessese inkişaf et-
ti, ve 1046 da, patiska yerine, buruşmayan,
katlandığı zaman kırışm ayan yünlü bayrak
kumaşı ü » rln e ay yıldızı dikişsiz, al zemini
sabit boya ile basılmış bayraklar yapmağa
başladı. Bu Avrupai yenilik yalnız ticarî bir
teşebbüs değil, yabancılar* karşı yüzümüzü
ağartan bir vatan hizmeti oldu.
Feyzullah Göçek 1953 de vefat ederek mü-
essesesi oğulları M uammer ve M uzaffer Gö­
çe ğe faldı, tk i kardeş iş hacm i genişlemeğe
müsâid imalâthaneyi inkişaf ettirm eğe çalış-
di; Muammer Göçek 1056 da Eyyubda O tağ­
cılarda bir fabrika kurdu. Bu fabrikada 20
işçi çalışmaktadır. Kumaşları hususi olarak
dokunan ve bir boya-basmahânesi ve b ir de
dikimhanesi olan fabrikada imâl edilen bay­
rakların en küçüğü 15X22.5 santim etre, en
büyüğü de 10X15 m etre ebadında olup, daha
büyük bayraklar sipariş üzerine yapılır. Tiır-
kiyenin dostluk andlaşmaları Ue bağlı oîdu-
f i u devletlerin S t a n d a r d eb’adda bayrakları
da satış şubelerinde hazır olarak bulunur;
difcr yabancı devlet bayrakları sipariş üzeri­
ne yapılır. Fabrikanın iş programı içinde
Kızılay hayır kurumunu bayramı, d e n i z işlet­
melerinin, meselâ Denizcilik Bankasının for­
sunu taşıyan bayrakdar vardır, Türk h a y r a ^
gı olarak çentti boydan senelik imalâtı tiO
bin bayrakdır, vasat» olarak günde 165 bay*
raltdrn
H a k k ı G û k liirk
m/group/merakediyorum
BAYRAKLI KAHV B IANE
HAYRA h l.f KAH\T.HA>E _ KttÇuk
Mustafa paşada. Kamam önünden geçen yol
ile vakıf mekleb sokağının köşesinde idi, lOAfl
yılında yerinde bir tornacı dükkânı • atölye
»i vardır. 1Ö18 de Rizeli Hafız Şevki tara-
iından açılmışdi; hilen hayalda olup «8ıUfl>
soyadını taşıyan H h ta Şevki lgg8 da doğ­
muş olup Birinci Cihan Harbinde fUlkas
cobhcsjndc bulunmuşdu, Küçük Mustafa pa­
şadaki kalıvchâncyi uçdığinda yirmi dokuz
yayında idi. Kahvehane IsUnbuldaki Mi. M.
Grupu teşkilâtının irtibat yeri ve gizli a lih
depolarından biri oidu; toplanan silâh ve ceb*
hâno Anadoluya gizlice buradan sevk edildi;
M. M. G rupu kumandanı Topkapulû Mehmed
Bey ile bu teşkilâta büyük hizmetlerde bu*
Junmuş Sandalcılar Cemiyeti Reisi RLmLİ Ali
Osman Reis ekseriya H âliz Şevkinin kahve­
sinde buluşurlardı' takaları ve motorları ile
silâh ve cebhâne kaçıran kaptanlar, gemici­
ler de onlara burada mülâki olurlardı. Bilhas.
sa m eşhur İpsiz Receb'ın korsan çetesi ef­
radı kahvehanenin dâimi müşterileri İdi, hat­
ta İçlerinden b ir kaçı geceleri de kahveha­
nede yatardı.
O meş’um işgal yıllarında Haliç Feneri
v c etrafı, bu arada Küçükmustafapaşa semti
Yunan askerinin muhafazasına bırakılmışdı;
Yunan kum andanı da h er ne sebeble olursa
olsun her hangi b ir yere türk bayrağı çekil­
mesini yasak etm işti; Hâfız Şevki ise kahve­
hanesinin saçağı köşesine bir direk dikmiş
(direk halâ durur) ve bu direğe de bir türk
bayrağını, gece dahi indirmemek üzere çek-
mişdi. Semt halkının ekseriyeti denizci K a­
radeniz yalısı uşağı, pençeli, kızdığı zamaıı
zehir gibi insanlar olduğu için bayrağın in­
dirilmesi yolunda bir İhlarda bulunulama-
mişdi; «Bayraklı kahve» adı da rum lar tara­
fından verilmişdi. Rivayet edilir ki Patrik-
hânede bir toplantıda Bayraklı Kahvchâno
bir mesele olarak konuşulmuş ve buranın
«sâdece bir millî asabiyeti temsil ettiği», sa­
hibinin dc «delişmen bir Rizeli» olduğu ka­
naatine varılmış, höylc yunan İşgal kuvveti­
ne bayrak asılarak meydan okunan b ir yerin
Anadolu ile İrtibatı olamayacağına hükme­
dilmiş. B ayraklı Kahvehanesinin önünde otu­
ran gemicilerin blrgün laterna fB.: Lâternu)
île ve «Zito Venlzetas» diye bağırarak nüma-

?.AYRAM — t m
yiş yapmak i*l«yen iki palikaryaya mükem­
mel dayak atmalarından sonra da Kuçuk-
muat-afa paşaya rumlar giremez olmuşlardı
(B.: Silan. Hafız ŞevkıJ.
BAYICAM — Yılda iki dini bayram, bi‘
ri üç gün, iydi İıttr (Ramazan. $eker bayra­
mı), diğeri dört gün, ıydi adhâ (kurban bay
ı-atını) Jsuın bulda, asırlar boyunca yerleşm iş
an’anelere sâhib olmuş merasim ile tes id
cdiiegeiıniştir.
Ayak takımından âyan ve etrafa varın­
ca, en mütevazı çatı aîtından saraylara, kâ­
şanelere, kadın erkek, pîrü civan bu dini
meserret günlerinin tes'idine haftalarca ev-
velinden hazırlanmıştır; Istanbulun en garib
sakininin, hemşehrisinin köşesinde dahi
bayramlık tertemiz bir esvabı bulunm uştur.
On yedinci a sn n büyük şâiri Şeyhülislâm
Yahya Efendi bir gaaelinde Istanbulun bu
bayram havası için:
Aıiii küçük biiyıkk bir câmei ilbayı hasırlar
Aot'b tımkbnll A l e m d i r , aeeb mcrerâbdut bayram!
diyor; ve ayni gazelde, kaienderâne h ürriyet­
le tsassubdan sıyrılarak bayramı âşıkların
çileden çıkaran bir mahbuba benzetiyor;
Münevver tal'ati ferhundesi bir hubıtar bayram
Güdc^ jiûtlâ hilâl ebrülıı bir Bi&hİmbdnr bayram
Görünür rûmları hicre ancak yılda bir kem*
Çok eg-lrnıon gldtr bir dîltn-rl raahcûbdur bay­
ram
Zamanımla ılpğll her kuşe bâyü buydun h âli
Clrâııı ntnecû mahbübu şehr&şûbdur bayram.
Mehmed Akif de:
Pür handedir âfâk, cihan ba*k* cihandır
bayram ne knd&r hftş, n? şetârctll zamandır!,
diyerek bayram gürlerinde yas ölsün, kış ol­
sun. İstanbul’un günlük hayatının daima de-
i.!işdiğinlf büyük şehre neş'e saçıldığını kabul
ediyor.
Asrımızın başında. Balkan Harbf ile Ru
metindeki geniş topraklarımız elden çıkınca,
birinci Cihan Harbinde de imparatorluğumuz
kesin olarak tasfiye edilince, Istanbulun eski
bayram havası da kayboldu. A rtık bayramlar
haftalarca öncesinden başlayan hazırlıklarla
karşılanmıyor, utfılen kutlanıyor.
Bayramlar ve eski lstanbulda bayram
günlerinin tes'idl üzerine en güzel, derli top­
lu yazı, muallim ve muharrir Tshirül fcfev-
levSr.in iTâhir Olgun) kalemi ite, münaUi
ı
— tSTANBUL
ve sahibi bulunduğu dini, edebi ve içtimai
« M a h f i l » mecmuasının hicri 1339 Şevval ta­
rihli (Milâdi 1921 ) 12 numaralı nüshasında
intişar etmiştir. Bir şeker bayramı münase­
beti ile yazılmış olan bu güzel makaleyi he­
men aynen alıyoruz;
«Ramazanı Şerif gitti, Şevvali mükerrem
geldi, Cenabı Hak kudûmunu ümmeti mu-
hammede müteyemrnîn ve huanü emsalinin
idrâki ile ihvânj dini müşerref eyiiye. Ma­
lum dur ki şevvalin birinci, ikinci, üçüncü
günleri müslümanların yevmi sürürüdür. Bu
günlere, imsak bırakılup iftar edildiği Lçln
«îydi fıtır»* ve şeker hediye edildiği, yenildi­
ği için de «Şeker bayramı» denilir. Müslû-
manlıkda bayram, hicretin ikinci yıîl Şevva­
linde başlamıştır.
Kayramın ilânı — Ramazanı Şerifin 29
uncu akşamı Şevval hilâli görülebildiği tak­
dirde, ertesi günün bayram olacağı mahalle
bekçilerinin çaidığı davul Ue ilân olunur,
Şevval hilâli görülemediği takdirde Ramaza-
n m otuzuncu günü ikindi vakti toplar alılıp
ertesi bayram olduğu halka bildirilir, ve bay­
ram ın üçüncü günü ikindi vaktine kadar na­
maz vakitlerinde top atılm asına devam edilir.
S u ltan M ahmudu Evvelin devri saltanatında
ve 1152 R am azanının 30 uncu Cuma günün*
de (31 A ralık 1739) ogünün bayram olduğu
sâbit olm asına binâen kuşluk vaktine doğru
to p lar atılm ak ve dellal çağırtm ak suretile
bayram ilân edilm iş ve cam ilerde bayram
namazı kılınarak sonra Cuma namazı fcıhn-
nuşdır.
B ayram gecesi — B ayram gecesi, seli-
1in cam ilerinin m inarelerine kaftan g iy d iri­
l i r ve mahya olarak da bir hat, yol çekilir,
bununla da Ramazanın yolculuğuna imâ olu­
nur.
«O gece Istanbulun ham am ları sabaha
k adar açık bulundurulur ve hepsi de tas tâs
üstüne denilecek derecede kalabalık olur.
Ç ünkü bayram ı temiz bedenle karşılamak
âdet hükm üne girm işdir. Senede bir defa sı*
cak su yüzü gören ayak (akımı bayram mü»
nasebeti İle Jstihmâma riayet eder. O gece
kalabalık olan bir de şekerci dükkânlarıdır,
aaten bu dükkânların en revacii zamanı re­
çel ve şurub dolayısı ile Ramazan günleri,
şeker ve şekerleme münasebeti ile de bay-
hlt|iL^roupş..googiexoj
 AMSÜCLOPEDİSl
ram gacesl n gürleridir.
H a y ra n ı n a m a z ı — B a y r a m gecesi » b a ­
h a Harfi m a h a lle b e k ç ile ri d a v u lla r ın ın tan*
taftası d e h a lk ı u y a n d ır ır la r . S o n r a a tı l a »
to p la rla s a b a h n a m a z ı v a k i i ilâ n o lu n u r , m i­
n a r e le r ü z e rin d e n lâh û U b i r s e d a y ü k s e lir.
Abdest nuru ile p a r la y a n h e r y ü z , z e m in i
ııfaûdiyeie kapanmak iç in camii şerife te v e c ­
cüh eyler. H aiti küçücük kalbinde b ü y ü k b ir
2evki fman bulunan müslüman çocukJai'i da
bayramlıklarım giymiş olarak tabuları ya-
yu d velîleriyle birîikde camie giderler. Vaî-
nıi çocukların değil büyüklerin de bayramda
temi* ve yeni elbise giymeleri lü m e ltir. Sa*
bah namazı kılınır. Kalblerden huriışa gelen
tekbir ve tehlillerle kubbei semâ cczbedar
olur. Sabah namazının hitamında bir hoca
efendi kürsüye çakıp bayram namazı vaktine
kadar vaaız ve nasihatda bulunur. Bayram
namazları Cuma namazı kılman, yâni min-
beri ve hatibi bulunan camilerde eda olunur.
Bir de şehir haricinde cemaati kiibra için ya*
pilmiş namazgahlarda kılınır*
«Bayram namazı iki rekâttır. Şâir namaz*
iarcan farkı bunun her rekâtında üçer fezla
tekbir olmasındadır. Senede ancak iki defa
kılındığı ve fazla tekbirleri bulunduğu cihet­
le cemaaiden bazıları edasında tereddüde uğ­
rarlar. Avâmı şaşırtan ciheti, birinci rekât-
da «Siibhâneke» den sonra üç te k b ir alınıp
ikisinde eüerin salıverilm esi v e üçüncüde
bağlanması; ikinci rekâtda ise zam m ı sûre­
den sonra üç tekbir ile ellerin salıverilm esi,
ve dördüncü tekbir ile rükua varılm asıdır,
şu harekatı anlatm ak için:
İki salla b ir bağla, üç salla b ir y at
denUmişdir ki, her kim söylemişse A llah razı
olsun, bundan daha veciz b ir tâ rif yapılamaz.
Namazdan sonra — Camii şerif dahilin­
de bazı zev&t yekdiğeri ile bayram laşır. Bay*
ramlaşma, el Öpmek, el öpüşmek, mu&âfaha
ve muânaka etm ekle yapılır. Camiden çıkan­
lar da ulemâ ve meşâyihin, yahud sinnen
İleri olanların ellerini öpüp dualarım alırlar,
Evlere gelince alettertip el öpülür. Bbevey-
tün elini öpen çocuklar m ahalledeki evleri
dolaşırlar ve komşuların ellerini öpüp dua
ile beraber bayramlık mendil alırlar, Çocuk­
lar ailelerinin dereceı kudretine göre yapıl­
mış olan bayramlıklarım giyinirler ve yeni
jıAınmip/merakediyorum
um - _________________________ BAYBAM
e lb is e içind*» mÖKÜmüne b î r te f â h ü r le g e z i­
n i r l e r . B i r jfttn e v v e lin d e n g iy in ip k u ş a n m ış
o l a n l a r l a e s k id e n « A r ife çiçeğ i ... . böceği»
d i y e e ğ lc n ilifd l.
BayTi»nılar«l« kahir ziyareti -— Şimdiler­
de unutulm aya başlayan miia’&bsen bir usul
vardır ki o da bayram namazından *uhra ehli
idam ın kabristana giderek yakınlarının ka­
birlerini ziyaret etmesidir, lstanbulda buna
çok dikkat edilirdi. S u r dışındaki mezarlık­
larda bayram sabahlan eplyce kalabalık gö­
rülür ve selvilerin hazin hışırtıları arasında
yanık yanık tilâvet sedaları duyulurdu.
M evkvîJtrift bayram namazından dönü­
şü — T o p k a p u s u lıüricinde kâin Yenikapu
Mevlevîh&ncainde m inber olmadığı için şeyhi
ve dervişânı bayram namazlarını civarındaki
Mcrkezefendi Camii şerifinde edâ ederler ve
hitâmı salâtda cem aatle dışarı çıkıp türbe
önünde kemâli lâzim ile dururlar, bâdehû
M evlevihane ve M erkezefendi Dergâhı şeyhi
efendiler çıkarlar, mevlevî şeyhi Merkez
Efendi huzurunda dua ve fatiha eder, bâdehû
gülbank çekilir, ve her iki şeyh bayramlaş-
djJcdaa sonra m evlevîler dışarı çıkarlar, bir
cem'i gafır israfın d an tazim teşyi edilirler,
uurûru îy di izhar için ney ve kudüm çalarak
Mevlevîfaaneye av d et ve orada beynel ihvan
muayetfe ile ihvânı d in ve tarik at için dua
ederler. Senelerden beri team ül hükmüne
girm iş şu l a m avdeti şeyhi irfanp erv er m er­
hum Mehmed Celâleddin Efendinin 2amam
m eşihatinde “Mevlevi şeyhi bayram selâm*
lığı y apıyor!” diye su ltan A bdülham id m er­
hum a ju rn a l ed enler olmuş, fakat icrasına
devam olunm ası hakkında irâde! seniyc çık-
mışdı. H em bu resm î görmek hem de yakın­
ların ın kabirlerini ziyaret etm ek için gelen­
lerin çokluğundan M erkezefendi Camii ile
kabristanında o gün fazla cem aat ve züvvar
bulunurdu.
Tebrike gelenler — B ayram ın ilk günü
ilk teb rik e gelen m ahalle bekçileridir. Bekçi
Baba, otuz Ram azan çaldığı davulunu o gün
de güm bürdeterek ve arkasında eli sın klı
b ir d e muavini bulunarak kapuları devreder.
H e r kapudan Verilen bahçiş p ara olursa bek*
cinin cebine girer, mendil ve badma gtbl şey­
le r ise sırığa bağlanır.
" M a h a lle b e k ç is in i t u lu m b a c ı l a r tâ k i b
 - Ş2fl8 -
BAYRAM
c -ie r. B u n la rın v u rû d u . ç if te n e k k a a re ve
2u rra sesinden ve bir de her kapunun önün­
de atılan ve bahşişin verilmesi gecikince te*
kerrur eden:
__ T u lu m b a c ıla r! n a ra s ın d a n a n la ş ılır.
«Tulumbacıların arkasından belediye
süprüntü arabacıları gelir. Bunlar gaayet ha­
kikati) kimselerdir, eyyâmı aâırede girme­
dikleri »okakîarı. yahud hiç uğramadıkları
evleri bile bayram günü ziyaret ile bayram
tebrikinde bulunmak nezâketini gösterirler.
Daha sonra komşu çocukları gelfp ef öperler
ve birer mendil veyahud birkaç kuruş bay­
ram harçlığı ile gönülleri hoş edilerek gider­
ler. Daha sonra hısım akrabadan gelenler vo
yazma mendile sarılmış şeker ve yemiş ge­
tirenler olur.
«Kadınların bayram tebriki gezmesi öbür
bayrama kadar sürdüğü halde erkekler ara­
sında garib bir telâkki vardır, bayram gün*
Icrı eskidikçe tebrikin ehemmiyeti de azala-
cali, binâenaleyh büyüklerin tebrik ziyare­
tin! gecikdirmek edeb ve tâzime m uhalif dü­
şeceği vehmi hâsıl olmuşdur. Bunun İçin
tebrikine gidilecek zevatın en büyükleri b i­
rinci gün, mutavassıtları ikinci, daha dun
merlebedekileri de üçüncü gün ziyaret olu­
nur. Nedim bile meşhur gazelinde:
F e k « n a r I c ^ l f j İJÜİII İk İ n d ffUD N X K m
CâadqzüD olmazsa a Maid olsa üa mâni dejgU-
demişdir. Tebrik ziyaretçilerinden çokları ih-
lâs için değil, hulûs İçin gittikleri cihetle ev
sahihi bulamazlarsa daha memnun olurlar
ve isimlerini “bendeleri, kulları, çâkerleri"
gibi elfâr ile birlikde züvvar pusulasına ys^
zub dönerler.
Şeker ikrâmı — Bayram züvvârına ev-
v e li şeker ve sonra kahve verilmek âdettir.
Eskiden şeker tepsisi misafirin Önüne konu­
lur ve misafir ondan İstediği kadar yemeğe
meaıın bulunurdu-, sonraları ise şeker tep-
Bİsî getiriliyor, züvvarm önünde tutuluyor,
vc bir dine alınır alınmaz çekilip götürülü­
yor.
•Resini dâirelerde bayram tebriki ——Şe­
ker bayramının dördüncü vc Kurban bayra­
mının beşinci günleri devâir açılır ve hemen
« günkü meşgale bayramlaşmaya hasredilir.
Bir dâireyi teşkil eden kademlerden her bi~
rindeki memurlar evvelâ kendi aralarında
İst a n b u l
bayramladırlar, «onra mümeyyizleri Önde nia
rak m üdüre giderler, m üdürler de idarelerin­
deki efendilerin dnüne düşüb müsteşara, na­
zıra götürürler,
«Ziyaretine gidilen zât. koltuğundan kal-
kub ayakda d u ru r, iltifat göstermek İsterse
masasından b ir İki adım ileri çıkm ak Jutfun-
da bulunur. Resmi muayedeler. küçüklerin
kandilli tem ennasından, büyüklerin vakuu-
râne mukabelesinden ibarettir.
«Erkân ve üm erânın ziyaretinden sonra
kalem müm eyyizleri, refakatlerindeki kâtıb-
leri alıp kaJrm knîem dolaşırlar ve bayram*
İaşırlar. Nazırlardan bazılarının bayramlaş­
mayı pek haklı olarak men etdıkleri de ço-
rülm üşdür (Tâhir-ül Mevlevi, Mahlil Mec­
muası'! >.
Görgüsünün, bilgisinin ve zengin hâtıra­
larının, deryadan katra, pek azrnt kalem di'
line verebilm iş v e ölümü büyük kayıblardan
biri olmuş Tâhir-ül M evlevi'nin bu didaktik
yazısının yanında, eski İstanbul bayramları
üzerine en güzel konuşm uş m u h arrir, Büyük
İstanbullu Ahmed R asim dir; “G ülüp ağla­
dıklarım .,” adındaki eserinin "E ski günler”
başlıklı bendindeki b ir kaç satırla İstanbullu*
îa n n b ir yıllık hayatının panoram asını çizi­
y or:
«Düğünler, gelin seyirleri; gidiş, biniş.
6 u r re, mevlûd alayları; K adir gecesi, üçâ
Ramazan, bayram lar, aşüra, m atem i İrânİyan;
Kâğıdhâne. Eyyub* F u ly a Bağçesi; Tokmak-
lı Dede. M erkez Efendi, Cafer B aba ziyaret­
leri; Sahpazanna, Büyük Çarşıya, vapurla
Boğaziçlne gidiş; koç, horoz döğüşlerl tema*
şiisi; beygir kondurma, macun çevirm e......
Bu satırlar ve devam ı öyle bir renk ve
hareket, bir hâyu hûy sagnagıdu* kİ bayram­
la r b ir kelime olub kayboluvermişdlr. Fakat
ayni kalem bayramı sanal tezgâhına koyduğu
z a m a n hurda teferruatı ile İşliyor. Bayram
yaklaşm akladır, lstanbulda onbinlerce çocuk
o şatâret günlerini bilerek bilmeyerek iple
çekiyor; m uharir, Darüşşefakada oku/nuş-
dur, hayatın m erârçtini küçücük iken tat­
mindir. kesif halk tabakasının günlük haya*
tm ın yakından âşinâsıdır; çocuk için bayram
evveli yeni esvab, yeni pabuçdur. ölme*
eser ''Şehir M ektublan^nda bir parça bu 4*1*
ııâlıkla yazılırusdır: .
http://gPoups.googlc.
n ^ a a o p E p f e t _______________ _________
<Çocuk!w b ir daha sdyJuyorum. shzümc
,,idcat cdtn, beni dinleyin, bayram geliyor.
_
isleriz diye sızlanın. söylenin. mıril m i­
n i mırıl'lanı nTsomuTtun. homurdanın, kifayet
etm**** sicuk odadan çıkıp avluda gi£li gizli
?2H7 _
ai’Iayin. sofraya oturm ayın, yemeği lıcrkeae
tehir ed n. Çuhanız kızsın, size dayak ;ılsuı
«iz yin? - :d)t*mayııı, fakat dayak acısı ile h£-
iayrn. Bu tıkananı* meraklansın, kıiçük kar-
deşiniz ze bakarak n da baklasın arpda koni'
şunun oğlanım da azdırın. A nalarm ış bt>yım
tarım büksünler.
— Efendi! Bey! Çocuğu mahzun ediyo­
ruz, desinler, evde kavga çıksın. B abanız:
— Almayacağım!, diye bağırsın. Kadın
valde atılsın:
__Bizim dûmaü kadar cimri görmedim!.
diye söylensin, bir patırdı da böyle kopsun.
Fakat unutm ayın h â î Yine s iz tepinin, sızla-
nın, evi çm çın öttürün. M&hud yayık ses­
lerle;
— Ruba islerim :, diye v ar kuvvetinizle
bağırın. Feryâd edin, ağlar iken tebdili m a­
kam ederek, duvara doğru dönerek uluyan,
gözür.üzden y a ^ a r insin, hıçkırıklar, hığ hığ-
laria kaameti azdırın, yoksa başka tü rlü ru ­
ba ahnmaz. Geçen bayram ki elbise ile k alır­
sınız. EUi altmış para gündeliğe kulak asma­
yın. Onlar g elid geçici şeylerdir. Çabuk bi­
ter. Yirmi paralık bilya. oluz paralık lâstik
lop» on paraiık boğaça vesselam. Yme siz
tehi dest, sırtı çıplak, yalın ayak kalırsınız.
Sonra karışmam. Şimdiler evvelki zam anlar­
da olduğu gibi mekteb kapam aları d a yok
lKapama, hir çeşid esvab. Eskiden bazı v a­
kıf mekteblerde hay ır sahibinin vasiyeti
ütenne bayramlarda çocuklara birer kat ka­
pama verirlerdi), bayramda b ir yere çıka­
mazsınız. Dönme dolah. salıncak, ecel beşiği,
atlı karaca. Feleğin merkebi. M ercanın atı»
Top Süleymamn arabası* macuncu fırıldağı
sîzin için hazırlanıyor. Şekerciler, fıstıkçı
hacılar; kca helvacı, keten helvacı, köşedeki
atlaT. karşımadaki bakkal kudCımuza intizar
ediyorlar. Ha göreyim sizi tepinin, sonra ha-
1«mr.a. teyzeniz*, büyük babanıza tjidip c|
nplip mendil ve para alamazsınız. Öteki ma­
hallenin çocukları sizinle eğlenirler. Sjylni-
zin meşkûr «İmasın: isterseniz imsakden scın
va sabaha İcardı uyunub yine açlayjn. Oıuc
'n/qroup/merakeaiyo‘rum
b a y ra m
babanızın başına vursun. Divâne gibi evden
fırlasın. Fakat bıı kadar da kâfi değil, o fır*
1ar fırlam az sız d<» arkasından terliklerle fır­
l a y ıp : Keo! Eı»t'!. diye ağlayın, arkacından
yürüyün. Kovalarso kaçm. Mahalle kahvesi
ö n iiiıo kadar ordı sıra gidin. Bekçiyi G ö zetle­
yin. tııtar hâ! Sakadan hazor edin, yakalar
lıâ ! Bakkalı yabana atm ayın, kurnazdır. Ma­
n avı nasıl olsa aldatırsınız. K r^ar gibi yap\ri>
elma küfesine kendinizi verin, birkaç d»n<*
alınırsa m ubahtır, im am efendi tutm ağa k a l­
kışırsa hem kaçm . hem de iki yum ruğunuzu
birbirine u rarak *clif be te se. cim dalh kö­
se» y i okuyun, o size y a n aşa n m . Kayyum
işe karıkacak olursa» kayyum başı, kayık
başı «nagmei perdnbirûnânesini tuttu ru n . O
d a raundefi olur. M üezzin yobazdu, hoş ge­
çinin. o k o ş a r a yalvarın,» inşallah imam
olursun, tutm a beni# diye ricalarda bolunun-
L âkin bu arheyi aşırır aşırmaz evde tav n
sü kû n u ih tiy ar ederek, m ahzun gezine -k, re
d erlerse onu yaparak, gündüzden iyic k ar­
tın ız ı doyurun, iktisabı k u d re t ederek akşa­
m a hazırlanın. Topa beş kala başlayın. Ev­
de çöm lek hesabına göre bayram a sekiz, b ü ­
yük vaîdenin düğüm üne göre dokuz, münec­
cim başı takvim inde sekiz, m ini mini tak­
vim de dukuz gün var. N e yapılacak ise bu
esnada yapılır. Sonra aralık ayında güme gi­
dersiniz, k urb an bayram ına kalırsınız. Ba­
banıza büyük tövbeyi, küçük tövbeyi şimdi­
den ettirin .
«Çocukluk hakikaten lâtîfdir. sevim lidir.
A ğlam alar can sıkar am a o hevesi mâsurr.â-
neyi kırm aya gönül riza göstermez. N asıl ço­
cu k lar benim k adar size yol gösteıer» var
m ı? F akat şuna da dikk at edin, babanız:
— Y arın gidelim dc alalım !, derdemez
susun. M iitcbessimâne yanm a oturun. Boynu­
na sarıbn, ş&pur şupur öpün. Gündelik isle­
meyin. Akşama iftarda uslu oturun, b ir şey
istiyor mu diye gözünün içine bakın îlk İş*-
re td e alesta bulunun. Yalmz sabahleyin e r­
itence kalkıp giiKcrgâhda durun, belki oruç
keyfi ile unutur. Yüzünüzü, gözünüzü silin,
kendinize biraz çeki diizen verin.
«Haydi derdemez lastiği giyip fırlayın.
Yanında tin tin yürüyerek, b ir şey inleme­
yerek, öteye beriye dalm ayarak csvabcı diik'
kânına kadar gidi/ı. ne alırsa beğenin. Euğ-
 7¥A — ^STAMGCL

f.: < • ’.Tdmjz m ı : A r fık r < Ja ti z in - Akf imctlari Cumhuriyet inkılâbından ev

dr- Horoz t -;.[ K---' ^IVMinı vel FtamaMnîarcU bu»-..r- meyhânılcr anfe
• ,-n. B u r * - . - î «Un<- ■ U ild ir, ta tlı f'’!nlı kapalıtır. frtm en kapanır, bir ~v r —
l i m o n . J U ı p •' • -» » ™ n * P or'
kalarak bayramının l»ır:~üi ^ ■ ; aV •
r n * il b u l u r T Vt . b a u â m î. A rna- mı açılırdı; 1 bayramları ls: t-ıbul
vud t'.= m Ku. v ~ v n İte f ın d ık yamçılarının ayrıca bir h u rrijtt
- ,.î . f k i j , :. N arlar n i r g ib i k ı z a ItaımerîJ
r­ bayram olurdu. Buyuk gedikli m*.-
m ış. a ;- î- 'a y u jj * « a lı-e b ^ ı g ı ile k a r ş ıs ın a hanelerin «Ahibleri müfterilen aıaıtnH^
v -d t m i, m i«*ui£. d o y u l m a z . A m a n b a y ıİ- rabaçi bildikleri kimselerin e c r i n e , bay­
i f ^ ı i ■r - h u rm a sı, p a n l parü p arlıy o r. ram günü sabahı, mevsimine göre " n d—--
N e de istif ^ " = -7 b e ! I^an k u tu su i]e cede dikkatte, itinâ ile hazırlanmı. hır kocm
»Jub g ö tü rm e k istiy o r. K a v r u lm u ş f ın d ık da tabak dolusu midya yahud uskumru do! m*-;
m i s k K ibi ; ; . : k d u . a r t ı k d a y a n ılm a z . gönderirdi, hu dolmalara «Unutma beni doi-
_ Ver on paralık! ması» denilirdi. Üzerleri tertemiz dulbend»
_Cziım de vereyim mi? lerle örtülmüş dolma tabaklarını da» yine
— Ver! baba, uzum de aldım, on para başından ayağına tertemiz giydirilmiş ve her
ver, biri cennet kaçktm denilecek kadar güzel çı­
«İsteyin. artık kesenin ağzı açıldı, ufak- rak oğlanlar, -rrouğbeçeler», «ateş oğlanlar»,
dar- giderseniz zaran yok. Ne oh endişe için­ «Sakız mahbubları* getirirlerdi.
desiniz? Bayram gününe Hak kerimi Peder­ Istanbulun rind, kalender şâirleri, rîn-
den çeyrek- büyük anadan ikilik, vatdeden dâne, kalenderine yaşayan zevk ve safa er­
kuruş, babanızın anasından iki yüzlük ala­ babı bağlarda bahçelerde, kahvelerde ha­
caksınız. Teyze, haîa, dayı ve amıcanjnkiJer mamlardan âçıkaane gâdıkaano gezib tozduk­
de fazla. Ha göreyim sizi çocuklar» (Ahmed ları, dizdizc, gözgöze oturup ülfet, muhab­
Rasrnı, Şehir Mektubları). bet ve ıyşü İşret ettikleri maşuklarından,
Yılda iki dinî bayrama Cumhuriyet dev­ oruç bozulacağı için. Ramazan ayı boyunca
rinde :w milli bayramlar ili ve edtimişdirr uzak kalırlardı. Bundaa ötürüdür ki asırlar
Milli Hâkimiyet Bayramı. 22-23 Nisan, boyunca rind ve külkâni şâirler, badeye ve
bir buçuk gün türlü türlü zevk ve salaya izin çıkan şeker
Gençlik ve Spor Bayramı, 19 Mayıs bayramları şÂmnda pek güzel beyitler, kıta-
Eahar Bayramı, 1 Mayıs îar, pazeller, şarkılar yazmışlar, pek şirin ci­
Toprak Bayramı, 12 Haziran naslar, nükteler, imâlar yapmışlardır. On ye­
Denizciler Bayramı, 1 Temmuz dinci asrın büyük şâiri ve hür kalalı din
Zafer Bayramı, 30 Ağustos adamı Şeyhülislâm Yahya Efendinin bir
Cumhuriyet Bayramı, 2S-30 Ekim, iki nevcihana hilab eden şu beyti ne kadar gü­
buçuk gün zeldir:
Yurdumuzun d Uçman istilâsından kurtu­ El v | r ? ; d i n im e ti v a sim e&er b a y r a m d a
luşunda, her şehrin kurtuluş tarihi o belde G am y e m e z d i «utlrai h E c r i n i n n l e y y A m - ıd ^ k
için milit bayram olarak kabuî ediimişdir. Şu beyit de Hayâli Beyindir:
Istanbulun kurtuluş bayramı da 6 Ekimde H a y i m ey t ü r û iju n a y i # i f t d p m e fc m u k a r r e r d i r
tes'îd olunur fB.t Milli Hakimiyet Bayramı; Y ita ü n çö rd ü kd e B n y rA m itte n ] c i m i m u s a ffa n ın
Denizciler Bayramı; Zafer Bayramı; Cum­ BAYRAM — Bayram, İstanbul ağzının
huriyet Bayramı: îstanbulun Kurtuluş Bay­ günlük sohbetinde zengin bir kelimedir.
ramı )-
Z a ra rı, k ö tü lü ğ ü , sık ın tısı sâ d e c e n efsi­
Eski tstânbul hayatında meyhane akşam­ m iz e y ü k le n m e y ü b C em iy eti e z e n b ask ılar,
cılığı, ayak takımı ve esnaf ile orta tabaka­ zu lü m le r, h a k sız lık la r k a rşısın d a t e s c i l i y o l*
dan bası kimselerin şahsi itiyada olmakdan lu :
çıkmış, Büyûkşehrin sanat ve ebediyat tarih­ — 1.1 i l e g e l e n d ü ğ ü n l e b a y r a n j ! . d e r i z .
çesinde bir fasıl tenkil edecek kadar zengin H e r h a n g i b ir g a fle t e s e ri o la ra k m ü n i*
hatıralara sâhib oimuşdur (B.: Meyhaneler; se b e td e b u lu n d u ğ u m u z görgüsüz, pespaye*

http://groups.google.coi
 • 82HÖ —
HAVRAM (Bandırmak)
fctf&KLOPEDİSİ

tıy n e ti bozuk k im s e n in ş e re f v e h a y s iy e t xc* çıkarırlardı, bundan ötürüdür ki Yeni*

d e ley ecek ro ü n âfle b o t* iü iğ i k a rg ıs ın d a : S.’orl baldın çıplaklan yangına «Kıaıl
w» Ektiye borçlu olma,ya düğün dc Üter, Bayram» derlerdi.
ya bayramda? denilir. KAYRAM {Bttnfhrm&lı T ıı^ı) — Geçen
İç huzuru tâdtce duygusuzluğundan ge­ oaır löunbulurtun İuılk hayatını renkli ve
len infanU r için; canlı destanlarda yaşatmış lıcr ikisi de Üs­
— Deliye hergün bayram!. küdarlı Viâıf Hoca ite Açık İlâhinin ıanıldığı
Büyük şâir Şeyh Gaalib bu deyimi, bir b ir «İmüdır; çok hünerli bir kalem ile roman
mlşuka baglanmayıp, onun hicriyle, cevrü kahram anı olabilir. V âuf H c k u i z a r t u n ı m ı » -
cefâsıyla perişan olmayub her gördüğü gü­ dan 70-80 yıl kadar evvel yalam ış Bandır*
zelle avcıma bilen, şıb sevdi gönül için kul­ malı Tagct Bayram adı vc harikulade güzel­
lanm ıştır; lisi ile şöhret bulmuş bu gencin hayatını İs­
Hci- i H m u n U f p ı o h i n f v h a l i n a k ı t t ı e y l e r tanbul Ansiklopedicine tevdi eltiği bir noida
Jl A sı lı G M İ J b S>îvAni'>i’ l ı c r fftifl b u ? - r a m .. ^öylece naklediyor:
Bir taahhud yolunda verilen sözün ehem* «1885 - 1SS0 arasında İdi, Usküdarda
miyetL, bu sofcün yerine getirilmesi için vâ­ Ta$eı Alımed Ağanın yanana çırak girdiği
deye güvemimeyüb hazırlıklı bulunmak gc- aamoa 16*17 yaylarında guaellikde yekiâ
rekdigî: bir genç İdi; Bandırma!» idi, hem yetim
—. Bayram günü bore ödeyecek olana hem Öksüz imiş, o taraflarda bulunmuş bir
R anm an uzun sürmez., kadı efendinin yanında eviadlık adı altında
«insan ekdiğini biçer» darba meseli ye­ uşak olarak gelcıişdi; efendi ellilik bekar
rinde ve mânİBinde:
— Ramazanda yalan söyleyenin
bayramda yiizii k ara olur.
Tas ve mâtem için mecâzen ve
nadiren «Kara bayram» denilir. Y e­
niçeri Ocağının bir haşarat, y » w eç-
kıyası yatağı halini aldığı devirde, o
samanın bu büyük ahşab şehrinde sık
sık çıkan yangınlarda, ateşi söndür*
inekle mükellef Yeniçeriler girdikleri
evlerden kıymelde ağır yükde hafif
eşyayı kaldjrıp yağma ve talanı âdet
edinmişlerdi; hattâ bu maksadla biz-
sat kendileri kundak koyub yangın

Ta^ti Bayram
(Büleod Şrrenltı bir ltorap®*t«y»nn)

ta/group/merakediyorum
 — &H» —
h., ^v.tl H*VİJ
-iunyaJ'*! -ı*t»m ji»>»n*L.n * '!H a m a
k irli ( i k i c im ri, B a y ı «m ı y a )u ı a y a k , yafclı
«tat t & , r-td ı» i '! v * r ite >-?sdırır; A hm c-
ılıırr U edr«w ınRC y e r l f s m i ^ r , uftlana y a p
d ırm a d ıf t y***, y**n*k p iş ir ir , b u lad ık y ı­
k a r, ç a m a ş ır v ık a r. O T» m a n la r O s k û d a rd a
H a n İfe D u d u a d ın d a R u m e li m u h a c irle rin -
d e n ç ö p ç a ta n b ir k a d ın v a rd ı, n e y a p m ış l*e
y a p m ış, m o lla e fe n d iy i k a n d ırm ış , F a tih d e
b«$tnda ev i b u lu n a n k ısm e ti ç ık m a m ış k ırk ­
lık b ir k ız ile b a ş g ö z e lm iş , e fe n d iy i o ra y a
>e $ iiv e y iîj k o y m u ş; b iç â r e B a y r a m a k d a şu
k a d a r y ıl uşakU U gının h a k k ı a v u c u n a b i r a l-
HA k o n u la ra k ' so k a k o r ta s ın d a b ıra k ılm ış . O
z a m a n la r B a y ra m d a n a s k a b a c a b i r g e n c im ;
g itzel d e lik a n lıy ı A h m e d iy e d e b ir ka h v e h â *
n e d e a ğ la r ik e n g ö rd ü m :
— Kendimi cvlâd bildim, lam on yıl hit-
met ettim^ki yörük heybeti altını vardı elen-
dinin, ölürsem hepsi senin derdi, hakkımı he­
lâl etmem! diye anlatıyordu.
— Zanatm var m ı? diye sordum.
— Yok, bildiğim uşaklık, hevesim oldu­
ğu halde okutub yağdırmadı, beygir yerine
bostan dolabına koşsanrc çalışırım!, dedi.
* Taşeı Ahmed Aga da yanına aldı. Bay­
ram sanatında büviik usla olan Ahmed Ağa­
nın yanında he? ait) sene çalışdu Üsküdarda
Bandırmak TaşcıgLifceii diye nam saldı. Lil-
kin Bandirmalı gaayet dürüst bir delikanlı
çıkdı. alîm adını hiç bir veçhile bakir yapma­
dı, taşcılıkda ustasının bütün hünerini aldı,.
*Btr ara bir dedikodu çtkdı, o&)an Utan-
buîda bir eve dadanmış diye. Aşık Razi. yaş­
ça beterden epçyi büyük, bıçkın şöhreti de
var. ondalı dâimâ çekinir, bu fakiri ise pek
«verdi, Ustasının hem sanatını aldı, hem de
akşamcılığını, bir gece bayrama sarhoş rast­
ladım. Utanbuldaki ev meselesini sordum:
— Doğrudur ağabey, dedi, haftada bir
geco bir nigârda kapanıyorum..
- Gene mİ, güzel mi? dîye flordum.
Artem yerinde, çiçek bozu&u, kara ku­
ru bi avrat.
— Çok mu «engin? dedim.
— Ağabey» dedi, tenin anbyaoafrn, ben
otı yıllık hakkımı alıyorum., benim gibi bir
uşak ayda 80 kuruş alır» acemilik yıllarını
da hesab et, ortalarına*tiQ diyelim., senede
http://groups.goo9 İe..ca
tS îA S lU t
720. u n 7200. .v ?r ik i M im
$im <lı v - -'im ıftU : «p.- ~ i *ı-.( ladin
m ı? .
O y o lu n lelılik* V rln İ rd a llıin :
- • b iliy o ru m oftabey, d e d i, ala c a ğ ım *-
m a m o lu r o lm a z a y a ğ ım ı k e receg ım !.
« 8 u T a şç ı B a y ra m ı ilk tan ıd ığ ım a tm a n ­
la* b e z il y o llu k a r a l a m ı ş ım , Jfcındjrm alı
< (u |u n u b ild iğ im h a ld e m e m le k e tin i d e t*
k e rte m e m e ra k ı ile t a h r i f e tm iştim :
Kayram |H 4 I buyram fim » H 4)rın)t4ki> b
A«tı u>*k fidan b*]1tı fax«| fi«rlü |u] celırr
Kubrsflidur » n a r »ı^diD ta afta»
>‘ihal n lılrm dangıl dtincul murlldrn ht brhrt
Afi *i dtr »fak dlrrr b«ı bon |»ık«r « n u r
Hir hrrrrik «Irnb dnllrtı-mpdinı Im*m w hhır
Aşık Kâzı bıçkını ive delikanlının b=
k a d ın la a r a -.ra kapandığı dedi koducunıu
.-zerine. kadını hitaben su alaylı destanı y«>
mışdır:
i. T .tıri f t ^ r a m Şah ım o Biiıuirrm.ılı
Nftla yalın Ayak şa lv a r f a m l ı
VtflıiMİii yaxob b ir v m İi t a l a n ı
laian b u lu a ıh m ıı >»ndtrm slt
S. ÜatıltıiL) k ik ttlıi «lal f n «H indin
î!pp trli yirm i tldri hf*r
a K tn itn
5 En*de bülbülüm olnun bir fcu*
K;ı Ikaıtmsı ım u rafıjı lıevfcra aNındaıı
3. r a n tıd ır l*lr*r bürüm cük İpek
Yaradır firftıci aI <ulmİJtr prk
{irrmnlı uçkdrır nMm «IIj p Hhi
Alm aş clûenıp l*(er plr^hon jrümlrk
4. H a l i l î n r c h p |( n L ^ l ı û f i Uflh
N > n l r a H u J l s a / ı t ^Sıftf m a n a l ı
Çrkdfn nıi .i JI nih ku /g u n kirln»Jİân
C lü n m ^ u v v t ıg lll , s ı r n t a . I ıa ^ a lı
5. uJıulalfı h a li i W«*r an tprt
S ı r m a l ı ç v v r v y p s l] p c p k I c r l
K aç ak ç ry r gi'lfr bilir ııthİn »rH
Fcrtem lıı Jttıtmpffe h ü n k âr barb^rl
6. fiiiiılrn nnalk i m i o m|*H mHpfc
tirrlllıı ud b.ını-j^ kuq Cttyü dbirk
Aya£itı yunmagsı f*Hon JbrAri
Altıın ofnınaa efo gonıa^tlrn ff+rek
7- Va clfiMİlm <th«i»n b ir fi*t hnm«RH
Ham i tııpl püskiind ptıjtfm alı
Sırnıah h » v lu î^ ıKIm boftfuiii.
N m lr jjiniflr nAlılıı s i r n ı tnssıplı
 ANSTKtOPTOİŞt___________
s. ÖJrl s«*nb fiydir**ı-ek civanı
Biri d r fa«|v(1 «I*» >HMı:kK »nı
İ*f oyaftı /* rr*tirA biri 4 r
K a h tr «crb<'i için tolrrse «anı
3. Y» prrndin» VAfir. frm en id m Ih
{'<ı-anito d b ı’t biryvrr
N frt^ js* lı pljrA«l»*r^ koçusu
Bir *1* OTHA| («rtk ptti p frtfrr
10. S jjrn lr hAiırndr h m t^nil lıbçplı
Gülüb rflritrc c k b âd t Içrcfk
P<‘IHıdrn RAın .ıh ın drm l fırsattır
Hüsnü **b.\b çok* etimle
İl. Bd>ri»iMİır jmzAt* hüanıln Ha* malı
Şrfctr korfc.ui bir şrjl* bıuidırnmlı
Âguv* çehnM^c Ifln n a ili >ftri
l>iveıc lisam balla ndırttıarı
«Taşçı Bayram fecî b i r kazâıun kurbam
olarak Öldü» otuz yaşında yokdu; Üsküdar
iskelesinde bîr y ere odun indirmişler, amel»?
istifi iyi yapamamış, tûfânı andıran yağm ur­
lu bir gece, şu Kadar çeki dağ misali odun
kaymış yıkılmış. İki ilç gün sonra kaldırıldı­
ğında altında Bayram Ustayı buidular. Gale­
tada içmi5 , sarhoş, vapurdan çıkmış, bir ha­
cet için odun yığının yanına gitmiş, eceli
kata».
SlbL: Vâsıf Hiç, Not
BAVKAİH (Dellâk Debreli) — Hicri
109B <MUâdî 16&6-1&87) de İstanbul Hamaın
cılar Kethüdası bulunan Derviş Şehri İsmail
Efendinin dellknâmesindc hal tercemesi kay­
dedilmiş on bir nefer namlı hamam uşağın­
dan biridir. Aşağıdaki satırları hal terceme-
sinden kısaltarak alıyoruz;
IstanbuJa bir bektaşi babasının yanında
sine bülbülü hizmetkâr olarak gelmiş, evve­
lâ Merdivenli köyündeki dergâha inm işler;
bu tekkede bahçıvanlık eden Dağlı Hüseyin
admda «bir şaki tıynet yiğit» B ayram çocu­
ğu iktıâ ederek bir gece tfaküdara* oradan da
kayık ile Eyyub C ivarında Zalpaşa M edrese­
sinde hemşehrisi bir softanın odasına kaçır­
mış; Nalband Hoca d en ilen bu softa ile Dağlı
Hüaeyinin cevrü cefâsına ancak bir hafta da­
yanabilen Debreli Bayram bir gece fırsat bu-
larak oradan da kaçmış, ve rast gele dükkâ­
nına sığındığı helvacı esnâüncian Telli Halil
Ağaya çırak olmuş ve az Kamanda «Helvacı
Güzeli* diye şöhret bulmuş ve Istanbulun en
namlı külhânüeri ile ayakdaşlık yapub dü-
>./nmı ın/merakediyorum
, — 22H — BAYRAM AĞA iSu^KırU)
ş u b k a lk m a ğ a haşlam ış, âk 1b et o n y edi ya*
f in d s b ir n e v h a t şe h b az c iv a n İken Bağç*-
k o p u ş u n d a Y ıldız b a b a H a m a m ın d a s e y u n u b
d e llâ k o lm u ş; bu h o m am ın m ü şte rile rin d e n
y a ln ı» a ğ a v e e fe n d i ta k ım ın ın h iz m e tim ko-
şu lu rm u ?.
Bîr «ün bu hamamda Istanbulun namlı
zenginlerinden Yelkenci İbrahim Abanın rq-
nyet kıymetli elmaslarla müzeyyen altun kö­
yün aaali çalmmjş. Külhancı, natır, dellâk
bütün hamam uşakları tazyik edilmiş, sıra
dayağına çekilmişler: «O ağayı camekân
odada Debreli soydu İdi, cümle hizmetin o
görub, ileride dahi o yıkayub ve çıkdüula
dahi ağanın boğçasın açup o hizmet etmiştir»
demişler, ve h em : «Bu hamamda soyunmaz­
dan mukaddem hezele ve hayta gürfchu ile
bile dolaşır uygunsuz hiz o£landır> diye ilâ­
ve etm işler; Debreli Bayramı kıyasıya doğ*
müşler, oğlan; «Beli., saati gördüm, kisesi
ile bile boğçâya ben koydum, ama ben sirkat
etmedim, bi günâhım...» dermiş.
Debreli Bayramı Tersane Zindanına a t­
mışlar, oradan, donanma sefere çıkarken bir
kadırgada küreğe çakmışlar. Oğlan üç yıl
zindanda ve gemide zindrbend kalmış. YU*
dızbaba Hamamının am avud dellâklanııdan
b iri ağır hastalanub öleceğini anlayınca:
«Elmaslı altın saati ben çaldım İdi, külhanda
falan yerde gömülüdür* *diye iiiralda bulun­
muş, saati de dediği yerden çıkarup sâhibine
teslim etmişler. Debreli Bayramın serbest
bırakılm ası için donanmanın seferden dön­
mesi beklenmiş, fakat bahtsız güzel gencin
kürek meşakkatine daha fazla tahammül ede-
m iyerek Akdecizde öldüğü ve cesedinin deni­
ze atıldığa öğrenilmiş.
Bibi; Derviş İsmail, Delliknâmeİ dilkûşâ
BAYRAM (K aftancı Hacı) — Muradpa-
şa civarında kendi adına nisbetle anılan H a­
cı Bayram Kaftâni Mescidinin bânisj; Hâdi-
katüi Cevâmi Fâtih Sultan Mehmedin kaf-
tancıbaşısı olub mescidi yanında medfun ol­
duğunu, kabir taşındaki rakamlı târihe göre
hicri 051 (M, IÖ44-1545)’de vefat ettiğini ya­
zıyor; hayatı hakkında başka kayde rastala-
madı.
Bibi-. H&dikaKU Cevftmi, 1
BAYRAM A C A (Suşehİrlt) — Abdüla-
ziz devri sonlnrtnda Tophane serserilerinden
 !>!*!■ =■ U f b u hpjp -y-, l»iAzıb,'-,
«İm • , J iw ıiır K
1 u |> h * iU - d r n a h U u k lu iu bir v
■ I , f. . • I l- '«-'IS I - 11. Z ıılfk ' ‘ zu fiıdinl ut» hir ^llt^r

f ' 1 - ' - * I =•■ ' j '■JM - r l l v r ( r ı ı n l n n V r i î r/tı+t

lkt« b*ı- .. bu»luı UAb dr.T , u J t ,
Kahvr h H I llj im i r 4 b rr^ *

... . • • . . -h t i r i 12. H k l l d j k v s c ü i l i iİUiIjm* U * t j

*i',± . : i ! A I' ırM»ci:<rı H l-vjiüj u^ütfilu b i r Wu. * u « fi

î.r-J j.n is. , ' u i e * ^ . .i., . i . J ı s?l--:> ‘ i- 'T İn O idllrr k ü lh a n d ır “iir fjvL aJıın

T r .- l'i :• -.iv . »*u i * . ' - ; î « n k a - ü u n ıiıu iın »n jıııla kjJdırım U rp

ıs'ü. -" ..ı j. .5*j n •“ ;> y ^ - . v . ^ k u - II. A v u ç a ç t l n u j u T U u ^ t n i n i i aı*»i ı

;. l i n ,r ! ı . i'..\ ir. - !.n r . t . ; L >JT : [Hbar H ü j r r l k«Nrt-ylf pi.»l4

1. varV- u J---*"*! Pitfarı Krw aparmada hem pt*t *>ı.ı.,.î4
BaJ k » > ın a k b i l l u r gezd ir ıı.u ^ rj Ti>vlı»nenJtı «lıoiilatl yrk u-»İ3
K im vurarak te r ü l/e k um ara 11. Kairı^ru Aca yazdı drttlafı rlmültu
Ş p j t a l l k ir i ’j flm.ıyı n ;ın Sebebi muhrikli bu I^r kmıl^m
2. . V a r h ı / l a u u e / e n ı i l m c U v r > r ıı . « ; » t j kannü,^ TupbADenln ffuzrll
tt e r a i l a h i p e r ç e m * r n l f i ı> a ,n n » ji Vuiu rttelek içi ^cjrlaıı tlrtıdlm
N a k d i r a n kr> y arlar 15. RahJ mu«tikJiııdpn aynlızun ukın
(M ç e ı j m l c e l l a d a fıL'li d i l b a z ı Vlımnun ^kfJ-rıi bir sijru çapkın
3- L fT P n d jfif r e /lıir to a u b g e z e rle r YaJırı ayak urjan nelllu bakir
C en n et k açk ın lar] b lu p eri p e y k rr Hjyr^tnıi) hallnr ibretle bakın
P â bü re lin e b ıç k ın p ırp ırı d alle* HAVİ! A Al A l.A 11 VK O SM A M J SA-
B ir kese ıtılu ıie s ^ y ıM u r d ilb e r KAVINDA ISAVİİAM IK ItK İK l MPJiAHİ
4. A tta n b a k k a lı k asah b c rb rrl Mİ - B ayram alayı, padişahların, Şeker v«
D olo^ d ü k k â n l a r ı sev b i r d ilb e r i K urban bayram U rm dâ ananevi merasim ile
Ciöz m i z a n hem a k ıl d ir h e m ise d e bayram namazına gıdıb gelmeleridir, Tayyar*
gû reu p a ia r m d ellâl re h b e ri zade A tâ Bey nEnderun Tarihi vnde ssıayda
i- G ö z l e r i n a t y ; ı h ı \ * k ı r cL**ı bayram laşm ayı ve bayram alayını ^öylece
S tm b u l kd k ıi! p e r ç e m l e r i n a L ü i anlatıyor ki tek ve itimad edilir kaynakdır;
Cıiil d i k e n s i * n l m a ? h u n L ı r e r ıg e - lU z a Padişah bayram günü sabah namazını
G t j î f D f r l n h e p t>ii* k ü t İti b v i i * ı sarayda H»rkai Saad<-t dâiresinde kılar. Na­
6, T o tjjlm n jj F u le le r k a b v e h i l n e l e r mazdan sonra sırası ite Kızlarağası, failâhdar
H e r b i r i n h e y ho.y j t « p m i s & t p iıı - le r Ağa, Hasodalı Ağalar ve Miisâhib Ağalar Hif-
T u l m n h r n k o p ıık kaT yuncıı tııp ^ u kai Saadet dâiresinde h u tu ra girerek pâdi­
B f r b l r l n >r*r z e h r i n ı 4 r d i v u n r l e r şâhın bayram ını tebrik ederler. Pâdişab era-
•• A m u d u n fte m k d lr b ir m e y â n e c i dan Revan Odasına geçer ki bu odaya sonra­
Y u lıın Iztn b i l i r k ö s e m e n k e ç i ları rS an k Odaaı> denilmece bas±anrm$di-
Ol p ü / . ı n h ü s n e g e r v a r a m lîjrtc n Orada merâEim, sallanat elbisesini giyer.
D o l u o l / s u k :? * r e k k r < w n h ı İ ç i
H ü n k âr im am ı Efendiler ile Hekimbaşı Efeû-
B. N am ım R a > r,im A r a lin k im ftu ^-h rl di huzüra ifirüb örzı tebrikâlde bulunur. Sorı
H j l e t t T t> pltA nedp k ü l h a n d ı r y e ri zam anlardo padişahlar Hırkai Saadet daire-
K ışla k la ra k ü p e b u İm le s e b e b sjnden çıkınca Revan Odası verine Sünnet
Aitffin n e f i s h e m T o p h A u e d ilb e ri Odapma gider olmuşlardı.
8- S i n n î n ı > t r m J be«*«- v a r m ı ş İ d i U m
»Bayram sabahı Hazine Kethüda* ile
P t*der v e f a t Ittü h k ;d ılı h a r t
Hazîne Ağaları Hazinei Hümayundun Bay­
ram Tahtını çıkarırlar. Bâbüs&afldc önüne,
* i t v A k 'a î d U « û ı f r ç d i s e r i m d e n
\ u n l u m d l y â n m d a n ttU e r bedtiıiıtı
geıtl^ saçak altına koyarlar, üzerine şilteaini.
10. S n (u b a n d ıra m ü lk ü m d tişd ü ın b u y o la
ürtulerini, şâir tezyinâtııy aererler. Pâdişatun

http://groups.google.
 ANSİKLOPEDİSİ — 22Ö3 —
bayramını te b rik edecek isim leri tesbit edil­
m iş zevât s&bah nam azını A yasofya C am iinde
kılarlar, nam azdan so nra bemofl saray a ge-
lub K ubbealtında toplanırlar. T efrifâti E fen­
di içeriye giderek S ilâhdar Ağ» vâsıtası ite
Sünnet O dasında o tu ra n padişaha a n eder.
Pâdişâh Sünnet O dasından kalkub A n Oda*
sına gelir. arad a d a asicik o tu ru r, b u sırada
Has odalılar da A rz Odası ile B âbüasaade
arasında dizilirler.
«Padişah A rz O dasından çıkub k a p u
önündeki tah t önüne gelir. E vvelâ N aklbü-
leşrâf Efendi gelir, yüzü padişaha karşı ayak-
da durııb ellerini k aldırır, b ir dua okur, pâdi-
\ şahın bayram ını teb rik e d e r ve tem enna ede­
rek gider. Ellendi huzurdan çek ilirk en E nde­
run Ç avuşları b ir ağızdan ve y üksek sesle:
tA ieyke avnullâh!,..* diye bağırırlar. B u sı­
rada E nderunu H üm âyun M ehterhanesi çal­
mağa başlar ve tebrik m erasim i b itinceye
kadar durm adan çalar.
«Nakib Efendi çekilirken padişah ta h ta
oturur. T ahtın arkasında, sağ ta ra fd a KıatLar-
ağası, sal tarafta Silâhdar A ğa ayak da d u ru r­
lar. Eğer K ırun H anzâdelerinden o sırad a
lstanbulda bulunan varsa, o n la r d a ta h tın
arkasında sol ta ra fd a d u ru rlar. B u n la rın a r­
kasında kapuya kadar olan boşluğu Z ülüflü
B altacılar doldurur.
« T ah tın karşısında sağ ta ra fd a Y eniçeri
Sekbanbaşısı Ağa, arkasında sipah v e silâh ­
dar ocakları v e D ört Bölük zab itleri d u ru rla r,
yeniçeri Ağası, "Vezir rü tb e sin i hâiz değilse
burada Sekbanbaşı A ğanın önünde d u ru r.
Çavuşb&şı île K apucular K ethüdası ellerind e
gümüş asalar ile onların yanında m ailce d u ­
ru rlar; T ahtın karşısına sol ta ra fd a d a So­
laktaki Ağa, M îrialem Ağa, Zaim ler, M üte­
ferrikalar ve Teçrlfâtcı E fen d i m ailce d u ru r­
lar.
«Kubbe altında toplananlardan evvelâ
sadırazam, vegirler, Rum eli ve Anddolu ka-
’iaskeri Efendiler arzı tebrikâtda bulunur.
Bunlar «ıra ile ilerfleyerek tah ta y a k la ş ık ­
ları zaman evvelâ eğilerek tizim de bulunur*
lar, ve soma fcaçak öperler; saçak öperlerken
pâdişâh hepsine hürmeten ayağa kalkar. P â ­
dişâhın Her ayağa, kalkub oturumunda, ve bu
sevkın egiltib saçak ftpöb doğruluğunda, yu­
karıda kaydedilen kalabalık yüksek sesle
n / n r o u D / m e r a k e d i y o r u m
BAYRAM ALAYI
«MÂ^ÂJlâhJ.» diye alkışlarlar. Sadırazam teb*
rikdep so nra tah tın sağı K ıslarağasm ın önü­
ne d u ru r; vezirler ite k adıaskerler d e sadıra-
zam uıın sağına sıra İle dizilirler.
«Bu birinci koafileyi, eğer vezir rütbesi
yok ise B aşdefterdar, T evkii (N işancı) E fen­
di, Etelsülküttâb Efendi tâk ib eder, fakat bu
zevat saçak öpmez, ta h tın «fiğini ö perler. O
sırad a Ç avuşbajı A ğa ile K apucular K ethü­
dası K ubbealtına gidüb Şeyhülislâm E fend i­
y e h ab er v e rir; ik i K apucubagı da güm üı a s i
la rı ile ilerileyüb ta h tın öniinda d u ru rlar.
Şeyhülislâm E fen di de U lem â E fendilerin ba-
ş rnda te b rike g e lir Şeyhülislâm saçak öpmez,
p âd işâh ın önünde h ü rm e tk â r btr eğilm e ile
iktifâ eder. Padişah B ayram ını te b rik eden
ulem âya, İstanb u l kadılığı payesinde olan'
la n n a k a d ar ayağa k alk ar, v e yu k an d * kay ­
dedildiği şekilde alkışlanır. S ad ır azam da
p âd işâh ın h e r kalkığında hafifçe sağ koltu*
ğundan tu ta r; v e ulem âyi isim leri İle pâdi-
şaha tak dim eder. M üderris Efendileri de
to p d an : «M üderrisini k irim E fen d iler d ifte ­
rid ir» d iy e takdim eder. U lem ânın İsimleri*
n i Sadıracrtm d a bilem eyeceğinden elinde,
m eşîhatd an gönderilm iş b ir te şrifa t defteri
b u lunur.
«U lem âdan sonra P iyade v e Silâhdar
D ört B ölük A ğalar, Yeniçeri Ağası, Y eniçeri
O cağının k a ta r A ğaları eşik öperler. Y eniçeri
A ğası vezir ise, vezirler arasında teb ıik d e
b ulundukdan sonra ay rılır, ta h tın arkasından
dolayarak Y eniçeri Ocağı erk ân ının başında
İkinci defa te b rik d e bulunur. Y eniçeri Oca­
ğının e rk â n ın ı da Çavuşbagı, Cebecibap,
Topcubafi, K tım baracıhaş!, Lağım cı başı tâ-
Jûb eder.
«Tebrik m erasim i bitince Teşrifatçı Efen-
d i eşik öperek m erâsim m bittiğin i pâdigaha
arz eder. Pâdişâh ayağa kalkar, sağ koltu*
ğuna a&dırazam, sol koltuğuna da kızlarağası
g ire r, bir kaç adım atınca, S ad ır azam pâdi­
şâhın sağ koltuğunu silâhdar ağâya bırakır;
p ad ^ ah Bâbüssaadeye doğru yü rü rken vü-
zerâya selam verir, onlar da yer ile b ir te-
mermâ ederler.
«Pâdişâhı camie götürm ek için Kapucu-
başılar ile M irialem. Ç avuşlar, Çavufbaşı
ve Rikfibi H üm âyun solaklan müstesnâ, ora­
da bulunanların cümlesi O rta K apudan dapan
 JlAVJUM ALAYI
çıkub attann* biner. Teşrifatçı Efendi hep
sini san bir defa daha gözden geçim
«Stdıratam ile V«*ıriw O rta Kepil içiihr
terilen lecemUkre oturarak pâdişâhın iç*r
den çıkmasını beldrrler.
«Kılavuz Çavuşu Atfa alayın hazır oldu*
junu Sadırazama haber verir, o da Boslan*
cılar Karakulağı üe Enderunu haberdar eder
Pâdişâhın ata bindiği haberi gelince Sadıra-
zam ve Vezirler fıempn kalkarlar, atlarına
binerler. Orta Kapudan çıkarlar ve kapunun
Has Fırın tarafındaki dıvarı önüne dizilirler.
Onların alt tarafına da, yine atlı olarak alay'
da bulunmaları mutâd devlet erkânı dizilir.
«Padişah at üstünde Orta kapuda görü­
nünce Alay Çavuşları alkışa başlar <B.; Al'
kışı. Pâdişâh da etrafına selâm vererek itti-
fatda bulunur.
«Padişahın seccadesi alaydan evvel Ka*
pucuJar Kethüdası tarafından Cam ie götiurü-
lüb mahfili hümâyuna serilir, ve K apucular
Kethüdası alayda bulunmak üzere saraya
döner. Bu usul kadimden kala gelm iştir.
«Bayram Alayı şu suretle te rtib o lu nu r
(Önden arkaya doğru; atlı olanlara b îr * işa­
reti konmuşdur):
Divânı Hümâyun Hâcegânı Efendiler
Kapucubaşı A £aiar
* Defteremini Efendi
* İkinci ve Üçüncü Defterdarlar
* Başdefterdar
* Nişancı
* Sarfırazam Kethüdası
* Vezirler
* Sadıtazam. Atınm yanında yaya olarak
ortakulak ve sorguçtu yeniçeri bölük çorba-
eıları yürürler.
Kapucular Kethüdası. Elinde gümüş asa,
sırtında Jtj«a kürk, başında selimi destar, aya­
ğında mor kadife tatar şalvarı ve çerkes fi-
lâ rır yemenisi.
İkinci mîrâhur Ağa
Birinci mîrâhur Ağa ve Çavuşbaşı Ağa­
lar*
* Padişah. Atının yanında yaya olarak
kırmızı dolama ve devetüyü renkli sivri kü-
Jâhları 21e ve ederinde başpâreli asâlaj-la Ha­
sekiler; Peykler ve Solaklar: kavuklarında
Hazîneden çıkmış mücevherli sorguçlarla
Çuhadar Ağalar.
tfTANfcUt.
«Eklâhde* Ağ< v e Ç u h a d a r A fcî B a * h
n n d ö m u c* v h e rl> ü s k ü f, b c lle riftd * ın e tli ku­
şak v e b ıç« k . s ır t la r ın d a a ğ ır sa rm a lı e n t t r i
v e k a f ta n
« K ız la ra ğ a sı. B a ş ın d a s e lim i, b e lin d e «om
m ü c e v h e r a k u a v e a rk a s ın d a a ğ ıı -a rm a lı
e n tâ r J , U s lü fa n k a f ta n , ü z e rin d e a e r is e r e y e
k a p lı d ö r t y e n il a ğ ır s ır t s a m u r k ü rk .
«Bâdücsaode Ağalar/ Başlarında «ellim
destarlar
«Hazinedar Ağa ve Hasodalı Ağalar. Ba*.
larında d u t kaş serpuş, bellerinde mücevher
hançer v e alim köstekti som mücevher bıçak
v e ayaklarında kontuşlar.
<Pâdiş&hlar bayram nam azlarını önce­
leri Ayasofya C am iinde kılarlardı. Sultanah-
m ed Camii yapıldıkdan sonra Sultanahmet!-
d e k ılm aları an’an e oldu.
«lstanbulda bulunan yeniçeriler sabah
nam azını kışlalarındaki cam ide kılarlar, w
nam azı k ılar kılm az takım takım gelib Sul­
ta n a h m e t C am iinde toplanırlar, ve camiin
avlusunda, avlu tap u su n d a n m ahfili hüm â­
yuna k ad ar iki sıralı selâm a dururlardı. Ala*
y ın ön iarafı cam ie girince, atlı ve yaya, he-
m an iki safa ay rılıp o n lar da Yeniçerilerin
önünde iki keçeli selâma dururlardı.
vPâdişâh cam i avlusuna girince, önde
Yeniçeri Ağası, arkasında K apucubaşılar ko­
şarlar. pâdişâhı yerle b ir temenna ile selâm ­
larlar. atından inmiş bulunan sadırazanı da
ayaklarından çizmelerini çıkanr, pabuç gi­
yer, talikh&lc hazırlanm ış bulunurdu,
#At ile binek taşı önüne gelen padişahı
alından sadjraaûm indirirdi, evvelâ diz çö>
küb yar öper, sonra koltuğuna girer, atdarv
inmesine destek olurdu. Bu esnâda Divan
Çavuşları alkış ederlerdi.
«Pâdişâhın sağ koltuğundan Sadırazam.
sol koltuğundan Yeniçeri Ağası tu tar, vazifeli
bir Hasodalı Aga pâdişâhın ayaklarından t I
çizmelerini alır, o esnâda Sadırazam, sol eli ' ^ I
pâdişâhın koltuğunda, eğilir, sağ eli Ue pâ-
dişahm pabuçlarını önüne koyardı. ^
«Sadırazam ile Yeniçeri Ağası pâdişâhı
Mahfili Hümâyuna kadar çıkarırlardı. Pâdİ-
şah mahfile girerken Divan Çavuşları tekrar
alkış ederlerdi. S adı ra zam ile Yeniçeri Ağası
pâdişâhı mahfile bırakıb namaz için aşağı
.CPU

— İltf —
- <on safdA «erilmiş bulunurdu.
ıBayram nam attnı camiin imâmı evveli
Jcıidtrudi. devhn ulem âsından yahud meşa-
t-ibiAden tanınmış b ir sat de u m a n a mürtâ-
4 Z> bif hutbe irâd ederdi.
<(Vamaxı m üteâklb evvelâ V e rıı^ n Aga-
sı camiden ^'tfrar ve bayram ım m ^ın .' camiiJi
iç hareminde kılmış oJan Y e m in le r le bera­
ber Sariyi Hüm âyuna giderek Y eniçerileri
Bâbıhiımİyun iie O rta K apu arabandaki yo-
İıın iki kenarına dizer, dönüş için istikbal
hasırlısını yapardı. A skeri boyleee hazırla-
dıkdan spnra kendisi B ubıhüm ayunun iç ka-
pusu yatımda dururdu.
<âad>ra*amJa vezirler. nam azı m ü teakıb
dlfarı çıkarlar, a tların a b in erler ve pâdişâhı
musluklar önünde beklerfcrdî. P âdişâh m ah­
filden ç jk ıi atm a bindikde D ivan Ç avuşları
larâîırrdan alkışlanır. Sadırazam ile V ezirleri
naaarları ita selam lar. o n lar da a t iu e rirate
kep birden ıcm ennâ iîe m ukabele ed erlerd i.
■ Alay geldiği te rtib ile saray a dönerdi. lâ h la r Ağa pâdişâhın keseceği koçları getirir,
Babdıümâyundan girilince alay ın ön kısmı,
bu kaputtan O rta K apuya kajfar Y eniçerilerin
dnünde selâma dizilirler, b u s u re tle S ad ıra-
u m de. st ü stünde ve O rta K apu yanında
selâma d ururdu. Pâdişâh O rta K apudan a tla
ç İrerdi.
• SiiAhdsr A£a ile Ç ulıadar Ağa a tla rın ­
dan inifc ileri g eçerler ve p âd ifsh ı Bâbussa-
ade önünde istikbâl ederlerdi. P âd işâh D ivan
Çavuşlarının a lk ışla n arasımda a tın d an iner,
£âhüss8arieden içeri girer» Sadırazam , Ve-
± ri* r ve slayda bulu nan ş â ir zevat Kubbe-
altına giderlerdi. O rada padişah tarafın d an
fcendifcrftıe m ükellef b ir ziy âfet verilirdi. 6 u
Kirada Y eniçeriler d e O rta K apudan içeri g i­
rerler, Saray m u tb ak ları önünde kendileri
için hazırlanmış g üm üş ca&Jar içindeki çor­
baya se^irdirlerdi. Ç orba içm ek için koşarak
#tOTsîk an’ane iefi.
*Yemekden so n ra S adırazam K ubbeal-
Unda ulemâ ve rta tfln , alay a iştirak etm esi
kaideden olmayan ulem ânın v esâir yüksek
devlet m<?muriflrjnın te b rik le rin i kabul eder­
di Bu tıK-râsim d c bitince Ç avuşbaşı iîe Ka-
pücular K ethüdası K ub beallınu ı kapu su
önündç* gümüş asalarım birk aç defi, yere v u ­
rurlar, S^dırazam m akaam ından kalkar. Ve«
•irier teşyi yollu K ubbealtj to p u su n a kadar
ı/^rvıı ın/m grakediyorum
BAYflAM ALAYI
&rdmdtm yürürler, »onra ileri geçib Orta Ka­
pu dışında allanna binerler, Bâbıhumâyun
dışında A y a s o fy a İmareti önünde Sadua»
m a at üzerinde selâma dururlardı. Sadi. .-
zam da Çavuşbaşıyif Kapucular Kethüdasını
ve KubbealUrnn şâir memurlarım selâmlar,
Orta Kapu dışında atına biner, Bâbıhümâyur
dışında vestirler* selâm verir, selâm alır. Pa-
şakapusuna giderdi- Alaya iştirak etmi§ olan­
lar da d arılır, konaklarına, evlerine giderler,
R ayram Alay» da bu suretle sona erm iş olur­
du. Bundan sonra vıizerâ, rical, ulemâ ara­
sında b irbirlerine gidilerek hu aııaj ziyaretler,
tebrikler başlardı.
•K urban ve R am azan Bayramlarında
bir fazla m adde vardı, saraya kesilecek kur-
banlardan b ir veya b ir kaçını bizzat pâdişâ­
h ın kesmeni an ’ane idi. Namazdan dönünce
F.m ierunda H ırkai Saadet dâiresi önündeki
şadırvan yanında K urban K apusu denilen
y e re konulm uş bir iskem leye otururdu. Si­
duası edilir, H azinedar A ğanın getirdiği diil-
ben d lerle hayvanların gözleri b allan ır, ve
yin e H azinedar A£a pâdişâhın beline bir tu*
ta sarardı. B ıçakcıbaşı b îr güm üş tepsi için*
de b ıçak lan g etirir, Başlıda bunlardan biri*
nı seçerek pâdişâhın eline verirdi.
«P adişahlar için 18 kurban kesilirdi, biz­
zat kesdiklerinden gayrisi için Ruslarağasma
vek alet verirdi. K urban etleri Harem bende-
gktuna, E n d e ru n koğuşlarına, saray kapulan
koğuşlarına, Baltacı, Haseki, Kozbekci, Sa­
kalar, K uşbâne, H elvahane, Odun anbârı,
H asfırın ve K ayıkçı ocaklarına dağıtılırdı.
«Sarayda. Yavuz Sultan Selim zamanın­
d an an'aneleşib kalm ış B ayram Rikâbı deni­
len bir kabul resm i vardı:
Şeker bayram ının dördüncü, kurban
bayram ının beşinci günleri Sadırazam, Şey­
hülislâm , K apdanpaşa. Yeniçeri Ağaaı, Yem*
^eri K ethüdası, Ba§ D efterdar, Nişane* ve Re*
isü ik ü ttâb toplu olarak huzura kabul ed ilir­
ler, kabu l merasimi, pâdişâh saraydaki ka­
sırlarda» hangisini seçerse orada yapılırdı.
S u zevat Saraya bayram lık resmf eavablan
ile gelirlerdi. Silâhdar ve Çuhadar A balar
Sadirazpmm, R ikâbdar v e B irinci çuhadar
A ğalar ŞoyhüIjsJ;lmm. vesâir Hasodalı, Ser-
ınahfii, Başçakırsafan Boşdilsiz A balar da dİ-
 'AH5İŞI 'Tulumbacılar*!
ger davetlilerin koltuklarına girerek karşı­
larlardı. Sadırazam ile Şeyhülislâm Kutlar-
ağası odasına, diğerleri de Silâhdar A£a da­
iresine götürülerek kendilerine tatlı, kahve
ve şerbet ikram edilirdi. E ır müddet İBtira-
hatden sonra toplu o la ra k huzura girerlerdi.
Pâdişâh her birine ayrı ayrı iltifatda bulunurt
devlet işlerinden bahsedilir, sonra pâdişâh
kendilerine izin verir, yalnız Sadırazam ile
Şeyhülislâmı yanmda azıcık daha aİLkoyardı.
Bu sefer huzurda ancak dilsizler h k m e t eder,
bu üçlü sohbet mutlak mahrem geçerdi.
«Sadırazam ile Şeyhülislâm huzurdan
çıkınca Kızlarağasına da vedâda b u lunurlar­
dı. Saraydan çıkacakları sırada Sadırazam,
Şeyhülislâm ve Kapdanpaşa, tklnci Çuhadar,
Başçavuş, Sermahfil, Başçakırsalan, Bagdil-
siz ve nöbetçi dilsiz ağalarla ve Kozbekciler
Ocağına şanlarına lâyık bayram bahşişi ve­
rirlerdi.
»Dördüncü Suitan Mehmed zamanından
kalmış bir an'aneye göre de, bayram gecele­
rinde Enderun koğuşlarına dışardan sazende­
ler, hanendeler, karagözcüler, hokkabazlar
ve meddahlar getirtilerek eğlenilirdi; gün­
düzleri de Enderun Ağaları, bayram lık res*
mî kıyafetleri üe toplu olarak İstanbul m e*
sirelermden birine giderlerdi».
Padişahların bayram ını tebrik merâaimı
Istanbulun fethinden Ondokuzuncu «asır or­
talarına kadar Topkapusu Sarayında yapıl­
mış, sonra Dolmabahçe Sarayının orta k ıs­
mındaki büyük muayede salonunda yapılır
olmuşdu.
Hicrî 1261 {M. 1845) K urban bayramın
da memurların bayramlaşması için yeni bir
nizam kondu; dâirelerdeki bayramlaşmanın
kâfi olduğu, memurların âmirlerini evlerin­
de, konaklarında aynea tebrike lüzum olma­
dığı bildirildi. Vak+anüvis Lütfi Efendi bu
münâsebetle:
«Ben o zamana yetişdîm, bilirim, bir kü­
çük memur dolaşacağı kapular için defter
tutmağa mecbur idL O tarihlerde vapur,
tramvay gibi kolaylıklar olmadığından bey­
gir ve kayık ücretinden maada gidilen ko­
naklarda ayvaz ve kapuculara varınca hade­
me ve kavaslara verilmek için bin kuruşa
yakın para sarfına muhtaç idi» diyor.
B A Y R A M B A H Ş İ Ş İ ( T ıd u r a b a ç ıU r a ) —
İs t a n b u l
Semt, mahalle sandıkları tulumbacılarının
kendi semtleri, mahallelerindeki evleri bay­
ram sabahları kapu kapu dolaşarak bayram
bahşişi toplamaları Istanbula has, yer yüzün­
de başka yerde görülmeyen bir sahne, tulum­
bacılık hayatında da, yılda ancak iki defa,
cümbüşlü bir nümayiş idi.
Adamlık esvablarım giyerek çifte nek>
kaare, klarinet ve darbuka gibi bir ça]g» ile
kapuları dolaşırlardı. Bahşiş ya fenerin, ya­
hud borunun içine toplanırdı (B.: Tulumba­
cılar; Fener, fenerci; Boru, borucu). Boruya
toplanacak ise su fışkırtan ucu tıkanır, para,
borunun hortum a geçen ağamdan atılırdı,
toplanan para da koğuşda paylaşılırdı,
Tiîrk dostu Fransız edibi Pierre Loti Is-
tanbula geldiğinde Fethiye Camu civarında
Birinci Dâiresi Belediye Tulumbası Reiai
olan zâtin evinde de bir iki gece misâfir olur­
muş, bu tulumbacı ile dostluğu pek eski, genç
bir bahriye zâbiti olarak İstanbul» ilk geli­
şinden imiş. B ir misafirliği bayrama rastla»
mış, F e th iy d ile r de sabahleyin bahşişe gel­
mişler. Lotinin misafir olduğunu bilen polis­
ler, edibi rahatsız etmemeleri için tulumba­
cıları önlemişler, o evin bulunduğu sokağa
sokmak istememişler, küçük bir çekişme ol­
muş, Lotî de bunu pencereden görmüş, mu-
tevâzı bir İstanbul Efendisinin ev kıyafeti
ile, başında takkesi, sırtında patiska gecelik
entarisi, çıplak ayaklarında şıpıtık mercan
terliklerle kapuya koşmuş ve polislere eli
İle işaret ederek tulumbacıların serbest bı­
rakılmasını rica etmiş» borunun içine de hah*
şiş olarak bir Napolyon, Fransız altını atmıg.
Fethiye tulumbacıları d a bu aLtını hâtıra ola­
rak tulumbalarının sandığına çakmışlar; Ma*
halle tulum bacılığına kaldırıldığı târihe ka­
d ar dururdu derler.
Bu satırları yazan nâçia muharrir onbeş
onaltı yaşında bir çocukdum, her bayram na­
mazını vatanım olan Üsküdarın bir camit şe­
rifinde kılayım diye ahd etmişdlm, Cenabı
Hakka hamd ederim, Üsküdarm büyüklü kü­
çüklü bütün camilerinde bayram namazı kı­
lacak bir ömrü bu âciz kuluna nasib etti. (Bu
satırlar vesilei rahmet oluyor, merhum bu
ahdini sonraları bütün îstanbulo teşmil et-
mişdi. Vefatından bir sene evvel bayram na­
mazı kılmak için arife günü üıkiidardan
http://groups.google.coi
 ŞAYKAM ÇA7V9

y,fti5n|i Sanyar arasında Zekerijrjn köyün* e f e n d i h a k k m d a h ü s n ü t e z k iy e d e b u lu n u r s a

~rtuini bilim . B-: Hiç, VAaıf) d û £ iin ü z ü b a y r a m e r t e s i y a p ıy o r u m ! * d e m iş .
0if Kurbân bayramı sabahı namazdan D ü ğ ü d e n b i r m ü d d e t u ? n ra Fas t ü c c a n tu -
tonra 8ahriye Nâzın Koca Hacı Vesün Pa* lu m b a c ı d â m l d u ı ı d a a la r a k m e m le k e ti o la n
yw n konağı önünden geçiyordum, bahşişe T u n u s a g i tt i.
jfimîy tulumbacıları gördüm. Paşa merhum v a s if fn«
saraya gitmek üzere büyük üniformasını giy­ KAYRAM Ç A V l:5 (K»«ımpaşalı) .
miş kapuda <luruyordu; borunun içine bir B irin ci C ihan H arbinde küçük «Sultaniişar*
iltra bırakdığmı ve kâhyasına: torpidosunun topçu neferi iken M arm arada
— Koçlardan birini bu çocuklara verin!., Sultan h isard an sekiz m isli büyük b ir düşman
dediğini gözümle gördüm, kulağım la işittim . denizaltı gem isi İle çarpışıldığında tam isi*
O mübarek zâ(i dâim â ra h m etle a n a rın ı.' betli a tış ta n ile deniz-altı gem isini batırm;**
Tarihini tam yazam ayacağım , 1890-1900 v e çavuşluğa terfi e tm iştir; aşağıdaki notUu
arasında olacak, Ü skü d ar D airelilerden Ci- kahveci ve h a lk şâiri A li Çamıç A#a ağzın-
hanyandt Y usuf diy e b îr tu lu m b a c ı v ard ı, d a n zabted ilm iştir:
17-18 yaşlarında taşıdığı ism in sa n m a lâ y ık «A skere alınm adan K asım paşa iskelesin­
âfeti devran b ir e rk ek güzeli id i; u z u n boylu, d e sand alcı İm iş: b ahriyede y ak ın arkadaşım
t g gibi» esm er, a rs la n b ak ışlı, pençeli, İnsan oldu, b e n o zam an fırın la rd a çalışıyordum ,
yüzüne bakm aya d o y a m a d ı. îs ta n b u ja gaa- boylu boslu b ir e rk e k güzeli idi; düşm an tah ­
yet zengin tu n u slu b ir fes tü c c a rı gelm iş, Ü s­ te lb a h irin i b atırd ık tan sonra göğsünde madal­
küdar) pek beğenm iş, b ir k o n a k k iralam ış, y a v e k o lun d a çavuşluk şeridi ile b ir defa
kalabalık ailesini de g e tirte re k ik i sen * ka» görm üş, so n ra nâm ı ş&m kayboldu, H arbi
dar otunttüşdu; adı y a n jlm ly v n a m H acı U m ûm inin şühedâ k aafilesine katıldığım zan
înij'etull&h E fendi idi, son d e re ce m ükrim* ediyorum , k ah ram an lığı v e güzelliği kadar
sevimli, türk ça öğrenm ek için h a lk ile d üşüb
Icalkır, konanının k ap u sunu, sofrasını m isa­
firlerine açmış, kendili de m ahalle kahvesine
çıkar saatlerce o tu ru rd a, B ir b ay ram sabahı
b&h-şi?e gelen tulum b acılar a ra sın d a C ihan-
yw dı Tu$ufu görür, çocuğun güzelliğine
sçrk ti ur, d anda k a ra rın ı v e rir; oğlanı da-
mâd olarak konağına aldı, b a y ra m e rte si b ir
mükellef düğün yapdı. V alin ay ak san ­
dık kolu altına giren ve y a rım pabuçla
beygir sürücülüğü yap an d elik anlı b ir Y u ­
suf Bey oldu. B izzat k endisinden diniem i-
şiıfidir, karın H acı E fendinin b iricik evlâdı
inüj ve cennet hurisi gibi güzelm iş. B ayram
ısbahı bahşiş için g ittik lerin d e k ap u y a çıkan
Tunuslu zengin Y usufu: «Oğlum, sen evli
misin?» diye sorm uş. O ğ lan : «B ekârım efen­
di foba,.» demiş; «Gözünün gönlünün bağ-
ItndıŞı b ir kız varmıT» diye sorm uş, ona da
♦Hayır, yofcdurî» cevabını alınca dam dan
dtiçer gibi: «Sana kızım ; vereceğim , razı rai-
«m? alır mısın?» demiş. Çocuk şaşırm ış: «ör*
rü, aybı yoksa alınm !..* dem iş. B unun üze­
rin* yaşlıca iki tulum bacıyı konağa d iv e d
etmiş, mahalle im am ım da çağırtm ış, Cihan- jUauapaşalı Bayram Çavuş
yaa Yııaufa: e Oğlum. arkadaşların ilt im a » fRaCm; S. B.)

/nrouD/merakcdiyorum
 AVL'S MAHALLESİ
dc pâk ve haluk fci- genç idi (1937}».
HAYRAMÇAVL’Ş M A H A L L E S İ — Emi
sonu ilçesinin Kumkapu bucağı mahallcle
lerinden; 1934 lîelodıy* Şehir Rehberinin 3
numaralı paftasına göre güneyinde MArmara
denizi, doğa, kuzey ve batısında da yine Kum-
kapu bucağının Şthsüvar. Çadırcı Ahmed<;e-
lebi ve Muîısıne Hatun mahalleleri ı|e çev­
rilmiştir; sınır yolları, doğudan batıya bil
kavis çizerek Kumluk sokağı, Kadırga Lima­
nı Caddesi, Karabıçak sokağı, Kumkapu mey­
danı, ördekli Bakkal sakağı ve Kumkapu is­
tasyon caddesidir, Acemdağı sokağı. Bu m a­
hallenin iç sokakları da şunlardır: Küçük
deniz sokağı, kömürcü Mustafa sokağı. K ü rk ­
çü kuyusu sokağı, Çaparis sokağı, Ç akm ak­
taşı sokağı, Kürkcüba^ı Mekteb sokağ», Beh­
rem çavuş sokağı, Düzgün sokağı, Arabzâde
Ahmed sokağı, Serkerdeler sokağı.
Rumeli demir yolu bu mahallenin M ar­
mara eteğinden ^eçer. mahallenin demir yo­
lu güneyîndeki-küçük deniz sokağı, Marmara
sahil yolu açılır iken şehir haritasından si­
linmiştir.
Mahalle muhtarı Bay Behçet Aksoyun
verdiği rakamlara göre mahallede 404 ev, 112
dükkân. 1 iplik boya fabrikası, 1 mozayik
imalâthanesi. 1 odun deposu, 2 oîeî. 1 Meseid
fB.: Behramçavuş Mescidi), 1 ermeni kilise­
si, 1 ermeni mektebi vardır lEkim 1960).
H ak k ı G ö k tü rk
KAYRAMDA KADINLARA HOKAfiÂ
ÇI KM \ YASACl — Bayramlarda karşılıklı
tebrikler münasebeti ile erkeklerin sokağa
dökülmesi, ve bilhassa bekâr banlarında, be­
kar odalarında oturan bekar uşağı şehbaz yi­
ğitlerin el öpmek, para, çevre, çamaşır, m in­
tan gibi bayram hediyesi almak için elendi,
ağa kamularına gitmek bahanesi ile mahalle
aralarına girmeleri, her no sebeble ulursa
olsun kadınların bayram yünlerinde sokağa
çıkmaları hoj göstermemiş ve zaman zaman
kadınların bayram günlerinde sokana çıkma
ları yasak e d ilm işi. Hicri U7(» Ramazanı
sonunda (Mart 1766) İstanbul Kadısına h ita­
ben yanılmış oloıı aşağıdaki yasak fermanı
bunlardan biridir:
-İstanbul Kadrsı faziletlıı «■fendi;
-Bayram günlerinde kadınların sokak­
larda. Pazarda ve muhalle aralarında dolaş­
hftpT/7groups.google.coır
İSTANBUL
m a l a r ı f e r m a n ile y a s a k olduğundan m a h a l,
le i m a m l a r ı n ı u ria t m e tlis in e ç a ğ ı r ı p iş bu
ünümüzdeki Ramazan bayramının ıll: gu.
nünde?) bayramın sonun, kadar kıyınların
a k aklara ve pazarlara çıkmayub vc mal^l-
İt aralarında Kczmcyüb evlerinde otür.ulm*.
sı hususunda tenbilı iıterii. Eğer bayram ci­
nasında fermana mugaayir harekete c ü r e t l e
sokak vc mahalleler arasında dol&f*nl«rı
olursa m uhakkak tedib olunacaklarını imam­
lar .mahalleleri ehâlilerine tehdid yolu ile
ifâde etsinler*,
F erm an Üçüncü Sultan Mustafanm'du
RAYRAM 11 HİNİ SOK A ti! Eminönü
tlçesinin Alemdar Bucağının Cankurtaran
mahallesi solaklarındandır. Akbıyık caddem
ile C ankurtaran sokağı arasında, iki araba
gerecek genişükde meyilli bir sokakdır, Ak-
bıyık caddesi başından girildiğine yare, sağ
kolda yeni adı ile Amiral Tafdil sokağı Iİ934
Belediye Şehir Rehberinde Akbıyık Hamamı
sokağı), sol kolda da yeni adı iîe Saraçhane
sokağı ile 11934 Belediye Şehir Rehberinde
T erbıvık sokağı ile) birer kavuşafiı v a rd ır
C an kurtaran ve Saraçhane sokakları ile olan
kavuşakları arasında bir arsa vardır ki 1918
m ütârekesinden sonra Istanbulun düşman
silâhlı kuvvetleri işgali altında bulunduğu
sarada yanm ış C ankurtaran Mescidinin yeri­
d ir; mescidin banisi Fatihin topcubaşıların-
dan H aşan AÇ;a olub kabri mezkur arsada
hâla d u rm akta idi; kitabesinden Hüseyin
Taşkend adında bir hayır tarafından onanî-
dığî öğreniliyor, Köbrın üzerinde bir de kı­
rık taş vardır ki yazısının ancak son kısmı.
«Efendi rîıhuna sene L236» ibaresi kalmıştır:
Camiin banisi ile ilgisi yok tu r fEylöl 1060).
Hakkı OnktuTk
BAYKAM HEDİYESİ. «lifcUAVH A.SA
R t O SM A N IV rı _ Ressam Bahriyeli Hüs­
n ü Bey merhum un, büyük bir kısmı Istan-
bulun en namlı âbidelerine tahsis edilffliç
bir eseridir: müellif kendi gezi notlarına bâ-
k i edebi parçalar ilâve etmiş, eserini kendi
elinden çıkmış 7fı kadar da tire resim ile süs-
Jcmiçdir. ö y le tahmin ediyoruz ki hu resim­
lerden bir kısmı fotoğrafları kopye edilmiş
nlncakdır. ilk nazarda adı bir az tuhaf görü­
nen eserir* mukaddimesinde Hüsnü Bey qun-
 AirettLOPBDİ&t BAYftAM HEDIYE&I

«Şu son hazin sekenin bayramında ih-
vam dmimin inşirahı kalbine medâr olur
ümidi ile hasırladığım bu nâçiz hediyemde
seütini izûmı osmâmycmn pek kıymetıiar.
pek mukaddes birer beruuzârı lâyezMi olan
muhteşem mc-âbidi İslamlyenin resimleri
^ __________ —
J*-*- &***
•*W>Jİİ j i l *
ite iArİfleri vc her çamti şerifin hine olundu-
ftu «amanın eazıroı mcşâyih vc şucrtanm
HâMyet, vp mıuti nev’İnden âsâri sofi*
yfine vc hcliga&nc&i. velhâ&U ormanlıların
maddi ve mânevi »sân dmiyelcrinin rn üü-
7.ir|e1crı cem uluftmu!fdur. Ecdadımız. emtl
dinden bir hatve bile
. 'L l t . i inhiraf etmememiz için
adım babına cami yap-
* j ^ s ct'.J
mıçterdiT. Mlahınt, di­
j i U * , j ı ■ t >ı*.jt nini unutan her millet

«<«A» J u ^ ahlâkan sukut ve inkı­

raza mahkûm olageldiği
müsellem bulunduğuna
• * * V O ** • * > " * * 1 4.1 J C J ^ J U jU » ı* nazaran* onlar bizi bu
en mühlik badireden
•i-.fc ( / > - * ; 4V t f & f j>- *.J Jh-C I
korumak istemişlerdir
&3?J Ammei halka bezendir­
* - î - ^ J-*’ ıi ji* *ı\z,.*, mek azmi ile resimlerle
tezyin ederek ihzar et­
* >AAİtt tiğim bu mecmuamla
ecdadımızın dinimize
verdiği ehemmiyetin
ve ettiği hizmetin bü­
yüklüğünü hatırlatm ak
ve evlâdı vatanı ecda-
clımıza lâyık halef ola­
rak hazırlamak İçin ten*
vir etjnek istedim»
17X25 eb’adında olan
eser rum i 1335, milidt
1919 yılında îstanbu!-
da B ahriye Matbaasın­
da basılmışdır; Istan»
bulun düşman işg&fi al*
tında bulunduğu târihî'
mizin en karanlık bir
devrine rastlar. Sanat*
kâr müellifin yukarıda*
ki satırları ağlayarak
yazdığı aşikârdır.
Eserde Istaflbula âid
bahisler şunlardır:
Fatih Camii, Eyyub
Camii, Ayasofya Camii.
Bayazıd Camii* Sultan-
sehnı Cajnii, Hırkai Sa»
adefcde bulunan omânû-
tı mübâroke, Şehzade
Baynur bir Camii. Cihangir Camii.

ı_/group/ merakediyorum
»AYKÂMİ TARlKATt l I tO t —
Uskudarda iskele M ihhmahsuiun Camii,
Edimekapusunda Mihrimah Camii» Suleymu-
niye Camii, S u m 1 alayı, Mimar Sınan, Üs­
küdar da ValdeıaUk Camii, Sulianahmud
Camii. Hiıdâİ Azia Mahmud Efendi, üskü-
darda Çinili Cami, Yeni Cami, Üsklidardö
YenJvalde Camii, Şeyh Mahmud Nasuhi, Şâ­
ir Süleyman Nahifi, Nurosmaniye Camii.
Usküd&rda Ayazma Camii, Lâleli Camii, ilk
mahya, Beylerbeyi Camii, H&midiye Türbe-
ai ve İmareti, Usküdarda Selimiye Camii,
Kumbarahâne Camii, Numetiye Camii. Ue
cidiye Camii, Hırkaisaadet Camii, Orlaköy
Camii, Dolmabağçe Camii, Kasımpaşa C*-
nui Kebiri.
Adj geçen camilerin hepsinin birer resmi
vardır; ekserinin bir köşesine binişinin da
bir madalyon içinde resmi yapılmadır. Bir
kısmı pek basit çizgilerden ibârefc olan bu
binâ resimleri umumiyetle çok kötü klişe­
lerle ve adi bir mürekkeb kullanılarak ba-
Kİmışdır Hoş görülmelidir. müellifin eserim
bin tiirlü güçlük ve maddi »ıkıntı içinde ta ­
hakkuk ettirdiği bellidir, bu kadarı bile ha­
miyet işidir, büyük fedâkârlıkdtr
Bu kitapçık Ressam Hüsnü Beyi dâima
rahmetle andıracaktır.
BAYRAmÎ TARİKATI TEKKELERİ —
lstanbulda muhtelif tarikatler* »id kurulrauç
takkeler üzerine tek rehber Üsküdarlı Ah-
med Münib Beyin «Mecmuai Tekâya» adın­
daki 16 sayfalık risâleaidir. Hicri 1307 <M.
188&-3.S90) de basılmış olan bu risalede yer­
leri, isimleri ve âyin günleri ile tesbit edil-
mig 306 tekke içinde 4 Bayrâml Tekkesi bu­
lunmaktadır ki .şunlardır:
Usküdarda Salaeakda Emekyeme* Tek­
ke» (iyin günü pazartesi), Altı mermerde
T*vü Mehmed Efendi Tekkesi tâyin günü
salı), Üskildarda Dîvitcîlerde Şeyh Himmet
Efendi Tekkesi (âyin günü Sah). Nakka*-
pa$*da Hifnmetîrâde Tekkesi (âyin günü
Perşembe),
BAYRARlOÛLl' (Necımeddin) — tş ada­
mı. Tuzla-Gebze arasında ge«i$ toprak sahi­
bi, Bayramoglu Sâhll Mahallesini Kuran İha-
Bayramoglu Şirketinin iki ortağından biri;
1930 de Danc&dâ doğdu, babası çiftçi ve
mülk S&hLbl, Milli Mücadeleye İştirak eden­
lerden, «Müdafaj Hukuku Vatın Cemiyeti»
http://groups.google.c
İSTANBUL
azanı, zaferden sonra
yıllarca Darıca bele*
diye reudiğlni yapım)
İsmail Beydir, N. Bay-
ramoğlu ilk tahsilini
Darıcoda yapmış, Ka­
dıköy Orta Okulunu
bitirmiç, Kuleli Ask*
ri Listecine girmiş, Ku-
lajiden de sınıfının bl>
rincisi olarak mezun
“ olmuş, Topçu sınıfım
tercih etmiş, 1943 de
de Harb Okulunundan
diploma alarak Türkı-
<Eeslm: Biilmd Şercn) ye Cumhuriyeti Ordu­
suna topçu asteğmeni olarak katılmışdır Or­
du hizmetinde 1955 yılma kadar on iki sene
kalmış, Tuzla ile Gebze arasında babasından
kalan cennet misâli sahil boyunu imar e t­
mek, lâyık olduğu medeni tesislerle iskân
etmek gaayesi ile yüibaşı iken 1955 de ordu­
dan istifa etmiş ve hemen bu ümran işine te­
şebbüs etm iştir <B.t Bayram oğlu sâhll Ma­
hallesi). Gaayet nâzik, sevimli, çelebi, ener
jik ; evli ve üç erkek evlâd sahibidir.
b a y k a m ö G m i SAHİL m ahalle
Sİ — Zamanımızın tâbiri ile İstanbul yüksek
sosyetesinin yaz dinlenmesi, deniz eğlence
ve sporları ve şm atör balıkçılık meşgalesi
için kurulmuş yeni bir mahalledir; Tuzla ile
Gebze arasında bir yarım ada üzerinde olup
mülki idâre bakımından tzmid Vilâyetinin
Gezbe Kazasına, hayatiyet bakımından da
İstanbul şehri şehîrine bağlıdır: bu kütüğe
alınması da bu bağından dolayıdır.
Varım adaya İstanbul - Ankara yolun­
dan, Çayırova'yt geçdikten az sonra ayrılan
hususi bir yol ile gidilir.
Mahfille toprak sahibi Necmedin Hayra-
moglu ile İba Limited Şirketinin kurduğu
hosusf bir ortaklıkja tesis odJlmişdir. ve i$e
1955 yılında ba^lanmışdır.
Batıya bakan üç buTuıı arasında iki kör­
fezi olan yarim ada 650 parsele ayrılmış
olup, bu mahalleyi tesis eden şirket yarım
adanın yollarının tanzimini, suyunu ve elek­
trikle tenvirini ürerine almış, inşaat ile
gul olmamaktadır, parsellenmiş araziyi sat­
makla kalıp evlerin yapısı ansa alanları*
 .ssan-oPirtBi ________ — »soı —
jevkJer®* w “ ^rvei imkânların» bınhıt-
my tır Şirket b ini olarak, batıdaki burun
jgıdan birine E****1 ^‘r £azJnoı koylardan bj
rme muhalle s*kinleri için hunisi bir p li;
vt plaj edalın, yarım adanın o ra sın d a bir
sokak üzerine de dürt d ü k k ta lı bir çarşı yap­
tırmakla iktifa etm iştir; ilerisi için, berza­
hın gun*yin<l#ı ksdınvien h*rl «K um lar» d i­
ye anili galen koyda, m ahalle sakinlerinden
gayri iıarı eden gelecekler için bir um um i pli)
ın^M: la u v v u r fiilindedir.
PamKor «tabi dery», ve «iç. olmak
UAHİLIC - 'İS ~
____ S A K İH ltK İ ;
OSU^AITIH
■apM A tr1*
(M M :
A/group/merakecliyorum
B a YHA-Si OAL ü M A H A LLB fi
üzere iki kum * ayrılm ifdır; lebi d e ry i par-
K ile r 700-800 m etro karelik olup 50,000-
00000 lira arasında, ıç p a n e lle r d* 400 m et­
ro karelik o lu p 15.000-29.000 Ura M atında
eatılmuktiidır. Batış bedelinin nısfı peyin
olup öbltr y a ru ı iki » n e Vbdc İle iki laltald-
de slınm ajıladır, İPOü yılının Agu«to« ayın­
da 5M> parselden 316 p a r« II salılm ıj, u tıla ıt
parsellerden 41 inin u te n n e de »ihlblart
y u lık evlerini yap tırım ı bulunuyoriurdı; ev­
lerini y a p t ı r m ı ş o l a n l a r arasında lanınım* «#•
m âlardan K föım Ta^kcrsd, D f jŞan N idi, Şov-
9 a İII3 & £ & %
8?s
^
BAYRAM FASA
B » p aiM R İu NfthAİlral Gftslnosu
fH rsim : fiol^nd $ m n )
ket Rado. Vedad Nedim Tör. Dr. Nİhad Re-
şad Belger, Mimar Bedri U çar, Y. M ühendis
Necdet Arştan. Yapı ve K redi Bankası İstan­
bul Merkez M üdürü Tâceddin Baykal. F ab ­
rikatör Nihad Üzer. M ühendis Ali A kpınar
ve toprak sahibi Necmeddin Bavram oğlu
vardı; arsa alıp da henüz evini yaptırma*
yanlar arasında da Prof. Hüseyin Naili K ü­
balı, Falih Rıfkı Atay. Prof. Tevfik Remzi
kasancigil, Sulhî Dönmezer ve Müfide Kiiley
bulunuyordu. Yine o Ağustos ayında yazı
yarım adada geçiren 41 evin halkı 250-300
kişi (dL
Hususi Mahalle pUıi ayılmujdü mahalle
halkından ve onların misafirlerinden gayri
kimse kabul olunmamakda idi.
Şirket, toprak tesviyesi, parselleme amc-
liyesi, ana yt>lun ve iç yolların açılması, çar­
şı, plaj ve gazino tesisleri, ve su getirilmesi
için kurulmasından 1000 yılma kadar 5 mil­
yon lira harcamış bulunuyordu, Su, Necmed­
din BayruTnoğlunuîı yine 4 civarda bulunan
başka arâzisi içindeki bir kaynakdan getiril­
miş olup su tmkyAsı derecesi 25 dir. Elektrik
dc Sarıyar Barajından temin edilmişdir. P.
T. T. Umum Müdürlüğü, de binası şirket
tarafından açılmak şartı İle Mahallede bir
şube tesisini kabul etmiş bulunuyordu Şir­
ketin bir otobUeü Kadıköy ile yarım ada a ra ­
sında muntazam olarak işlemckde, bu bir
araba günde üç gidiş ve üç geUj seferi yap-
makda iril.
Bu yarım adanın bir nimet sayılacak
hususiyeti, sularının en makbul balıklara
— 3302 — İSTANBUL
yatak olucudur; barbunya, u n a '
rid ve bilhassa gaayet iri mer­
canlar çıkmaktadır, diğer mak­
bul deniz mahlûklarından da in
İstakozlar yıkmaktadır.
Bayraraoglu Sfihı) Mahalle-
sim » b ir hususiyeti de maddi
w mânevi en küçük bir devlet
m uzâhereti istenmeden, tama­
men şahai teşebbüs eaeri oluyu-
du F-
BAYRAM PAŞA — Oltye-
dinci asrın birinci yarısında
nam lı vezirlerden, Dördüncü
Sultan M uradın enîçtesİ, sonra
en sâdık ve m ahrem adamı, ve
bu pâdişâhın Bağdad seteri başında sadırâ-
zam ı: lstanb u ld a bir sem t bu vezirin adına
nisbeUe anılır.
lstanb u ld a doğdu, doğum târihi bilinmi­
y o r; İsmail H am i Dânİşmend «İzahh Osman*
iı Tarihi Kronolojisi» adlı eserinde büyiik
şehrin D avutpaşa sem tinde doğduğunu kay*
d ettik d en sonra: «Babasının adı K urd Ağa­
dır, âilenin menşei Aznasyanın Lâdik kasa­
basıdır» diyor.
Bayram Paşa pek genç yaşında, mürâ-
hiklik çakında Yeniçeri Ocağına nefer olarak
girdi ve Yeniçeri neferlığindan ocak yoiu ile
yükselerek yetildi. O târihde devşirme ka­
nunu yürürlükde. kendisin de lstanbulda
K urd Ağa adında bir adamın sıilbiinden dün­
yaya geldiği bilindiğine göre, Bayramın Oca-
ğa girebilmesi için babasının bir Yeniçeri
emeklisi, dolayısı ile tıâdik reayasından bir
mühtedi olması gerekir.
Osmanli Târih kütüğünde adına ilk de­
fa olarak hicri 1031 (milâdı l(?22j senesi
vak’aları arasında «Turnacıbaşı Bayram
Ağa» diye rastlıyoruz, lstanbulda yeni yapı­
lacak kadırgaların nezâretine memur edil*
jniş. Birinci Sultan Ahmedin kızlarından bir
sultan ile evlendirilmiş* BRyazıdda Eski Sfl*
rayda oturan sultan, ananeye uyularak ter*
tib edilen bir düğün alayı ile Eski Saraydan
alınıp Bayram Ağanın menziline götürül*
müşdür. Yeniçeri Ocağından Turnacıbâfl
rütbeataete bir zâbite, kendiline vezirlik ve­
rilmeden bir sultan ile evlendirildiğini, biiı
bu Bayram Ağada istUnâE bir vak’a olarak
http://groups.goog le.<
 a H sb a o p g P te l
görüyoruz; T u rtacıb aşı ağanın emsalsiz bir
i-rİM* ' - 2Cİİ Olduğu, sultanın kendisine 651':
o ^ r? ‘ kardeşi olan devrin pâdişâhı İkinci
3uJta« Osman'a (Genç G&mana) yalvararak
Vrs •<- -Mi** kavogduğu aşik ârd ır; Bayrum
m enıll olarak da misi bir saray ta h ­
sis etilimi} otacakdır lB .: B ayram paşa Sara
y ı): bu Osm anlı prensesinin adı H anzâde
Sahandır.
Bu izdivacın h u n e iı akabimiı? ^Hâilei
Osmaniye» denilen ve Genç Osm an m tah td an
indirilmesi. Yedi kule Zindanında feci b ir şe*
kikle öldürülm esi ile neticelenen ask erj ih ti­
lâl olmuşdur. B ayram Ağa, ki m ü v errih ler
gaayet tedbirli, ak ıl yolundan yürüm esini
bilen b ir adam oldtıgunu y azarlar, adını btı
kanlı vak’aya kançdırm aıuışdır.
Ayni yıl içinde ve m ecnun B irinci S u l­
tan M uştalanın zam anında S adırazam M er-
re Hüseyin Paşa Y eniçeri ağası D erviş A ğa­
nın nüfuzundan çekinerek K aram an valiliği
ile ocakdan v e Ista n b u id a n u zaklaşdırdt, sa ­
ray erkânından S ilâh d ar B ayram A ğa Y eni­
çeri ağası oldu, fakat asker eski ağ alarını is­
tedi. ve ayaklandı. M erre azledildi, D erviş
Paşa tekrar Yeniçeri ağası oldu. B ayram
Ağa da Bosna valisi tâyin edildi. Meselâ Hâ-
dlkatül Cevâmi müellifi gibi, bâzı yazarlar
bil Silâhdar B ayram Ağayı Y eniçeri B ayram
Ağa ile karışd m rla r, yukarıd a kaydetdiğı*
mir vak'avj onun ilk Yeniçeri ağalığı gibi
gösterirler.
3032 (1623J de Zağarcı başıhğa terfi
eden Bayram Ağa R um elinde Yeniçeri ocağı
için ağlan devşirmeye m em ur edildi.
Ayni yıl içinde M etre Hüseyin Paganın
ikinci sadâretinde Yeniçeri K ethüdası oldu;
Hüfieyin Paganın Yeniçeri adab a şıla n m para
ile elde ederek Yeniçerilerle sipahileri b ir­
birine düşürecek ve kan.h vak’alara yolaça-
cak entrikasına asker üzerindeki nüluzu ile
mâni oldu; ve Merre Hüseyin Paşayı devi-
*cn askeri ihtilâlde Yeniçeri Ağası oldu.
Ciddi, vakarlı, otoriter adamdı. Çocuk­
luğundan beri Ocakda olduğu için yeniçeri­
ler arasındaki fitne ve fesad erbabının hep­
sini tanıyordu. Uzunca bîr zam andan beri de
Yeniçeri ocağına ocakdan yetişmiş ağa 1âyin
«dilmiyor. Yeniçeri ağalan saraydan yetiş-
/o r6tfpf/rrteraked tyorı/m
BAYRAM PASA
•nm ağalığı zorba odabaşılaruı işine gelmedi,
1033 M uharreminde (Kas;m 1623u •»Biz
Ocakdan Ağa istemeyiz. Ağamız azil cdil-
rin? diye ayak dirediler: Bayram Ağa azle­
dildi ve paçalık hasları verilerek Divânı Hü­
mâyun vezirleri arasına alındı, «Kubbe ve­
ziri» oldu. J625 dc- Mısır Vâlisi lâyin edildi.
Mısırda üç buçuk «cne kadar kalan Bay­
ram Paşa. hAlk taralından işbiür, hak tanır
ve âd il bir devlet odamı olarak lıûrm el ggr
d it 1628 de Divânı Hümayunda altıncı ve»
zirlikle İstanbul* alındı. F akat seferden âb* *
nen zam anın h aris ve hunh&r sadırâzamı
H usrev Paşa B ayram Paşayı makaamı için
bir rakib olarak gördü, o sarada askerin bazı
yolsuz hareketlerinden İstifâde etti. Bayram
Paşayı askeri fitneye teşvik iftirar le itti*
ham e tti; padişah Dördüncü Sulı Murad
m asum olduğunu bildiği halde en: -si &lan
B ayram Paçayı tehlikeli adam olan Husrev
P aşay a karşı m üdafaa edemedi. Bayram Pa­
şa azil ve tevk if edildi, bir hafta Yedikule
Zindanında b ir hafta da Sarayda Kapucular
odasında yattı; bütün m alı, eşyası hazine adı*
n a m üsadere olundu. Bayram Paşa, v&k'anü-
visinin tâbi ile «derviş gibi kuru hasır üstün-
dc kaldı*. S ultan Murad Husrev Paşanın
pençesinden B ayram Paşanın ancak güze)
başını kurtarabildi, ve bu müsadere fırtına*
SiTidan pek az sonra devlet adamı eniştesini
tekrar kubbe veziri tâyin etti; Divânde beş
sene çahşdı. Sultan Murada karşı çıkan as­
keri ihtilâllerde, pâdişâhın en mahrem ben­
deleri Yeniçeri ağası Haşan Halife ile has-
nedim Musa Melek Çelebinin Âsi askerler
elinde feci ölümlerini görmesine rağmen.
Sultan Murada dâim i metanet tavsiyesinde
bulunan bir yakın dost kalmakdan çekinme­
di. 1633 de Rumeli Beylerbey isi oldu, bu vi­
lâyetin merkezi ulan Sofyarfa büyük tim ar
ıslüLıatı yapdı, mütegallibe eline geçmiş olan
tim ar ve zeametleri isiirdad etti vc onları
yeni tcvcihnâ melerle ehli olan kılıç sahibi
tlivânâ yiğitlere dağıttı; öyleki bu beratlara,
p seçme gençlerin künyeleri ve yaşları ile
beraber boyu bosu, kaşı gözü, saçının rengi­
ne, din in ayağının tarifine varınca mufassal
eşkâlini yazdırttı. Bayram Paşanın bu tim ar
ve zeamet beratları tasdik için Istanbula «tel*
dığinde pAdişahjn fevkalâde hoşuna çilli.
 » a y r a m *A3A
T e k rar Istan b u la alındı ve D iv anda ikinci
vezir oldu; artık am ansız b ir m ü stebid h ü ­
k ü m d a r olan D ördüncü S u lta n M u radın m u t­teb yolu ile Birecige gitti; Birecîkde bu sefer
lak itim âd ın ı kazanm ış v e m ah rem iy eti jâhâ- için kurulm uş top dökümhanesini teftiş etti,
n ey e kabul edilmiş b ir v ezir idi, s o n s u ı birdökülmüş topları Musula naklettirdi, kendisi
nüfuza sâhibdi.
1035 de Sultan Murad İrana karş» Re-
van seferine çık ark en B ay ra m P aşn İ s ta n ­
bu l k ay m ak am ı ta y in edildi; am an sız miis-
ıebid ta h t şehrini an cak on a em â n e t edebil-
miş idi.
Padişah Anadolu ortasından geçerken
yollar boyunca bir çok köyün m etrûk oldu­
ğunu gördü, sebebini tahkik ettirdi, «kırk
yıldan beri celâli eşkıyası ile perişan oidular,
dağıldılar, çoğu Istanbula gitti* cevabım al-
dî- Sultan Murad da B ayram Paşaya yolladı-
ğı bir fermanla tstanbuîda bir nüfus sayımı
yapılmasını, kırk yıldanberi Istanbula gelip
yerleşmiş olanların eski köylerine sürgün
edilmek üzere tesbitini emretti. Bu nüfus
sayımı lstanbulda. bir kaç ay büyük bir h u ­
zursuzluk yarattı. Türlü haksızlıklara, pek
çok kimsenin yeniden muhaceret sefâletıne
düşmesine sebeb olacağından B ayram Paça
pâdişâhın itimâdına güvenerek sayımı d u r­
durdu ve pâdişaha işin imkânsızlığım bildir­
di. Buna mukabil m ühim bir im ar işi başar­
dı; şehrî fırdolayı çevirmiş olan kale duvar­
larına içerden dışardan yapışmış ne kadar
h in i varsa istimlâk ederek yıktırdı, târihi
surları tâmir ettirerek dış yüzünü de bada­
nalattı. «Istanbulun yüzünü ağarttı...
2 Şubat 1637 Pazartesi günü azil edilen açılacakdır» diye birer pusula vardı. Bu san­
Tabanı yassı Mehmed Paşanın yerine sadı-
râzam ve şark seferi serdârı tayin edildi:
B tgdad üzerine bizzat sefere çıkmaya k a ra r
vermiş olan Sultan Muraddan evvel öncü
olarak Istanbuldan hareket etti. Bir aydan
fazla vatanı olan Amasyada kaldı; kendi ke*
aearnden 20.000 kuruş ( l kuruş & dirhem
halis gümüş hesabı ile 450 okka gümüş) ve»
rerek su sıkıntısı çeken bu şehre yeni bir su
getirtti; ve satın aldığı büyük ve güzel bir
bağçede mükellef bir mevlevihâne yaptırdı.
Oradan Niğdeye gitti, pek bakımsız bulduğu
bu şehri de, yine kendi kesesinden hanları­
nı. hamamlarını ve çarşılarım tâm ir ettire­
rek ihyâ etti. Bir tarafdan da pâdişâh ile ge­
- « oı -
lecek olan Orduyu Hümâyunun sefer erzakı
ıstokîarmj hazırlattı. Konya, Sivas, Gazian*
Erzurum*, oradan Karsa gitti, sınır ahvâlini
tetkik etti ve nihâyet kışı geçirmek ve pâdi*
şahı beklemek üzere Amasya kışlağına don­
du.
Sultan Murad Bağdad seferine 1633 Ni-
sanında çıkdı. Kışı Ajnasyada geçirmiş olan
B ayram Paşa Konya üzerinden înönüne gel­
di ve padişah İle orduyu bu konak yerinde
karşıladı; sefer hazırlıkları hakkında şifahi
raporunu arz etti, tek rar öncü olarak hare­
ket etm ek isterken pâdişâh izin vermedi:
— Y anımda bulunm an benim için daha
kıymetlidir., diye iltifatda bulundu.
Bu kıymetli devlet adamı 26 Ağustos
1638 Perşem be günü Birecikden öte Cülab
mevkiinde, b ir kalb sektesi yahud beyin ka­
naması olacaktır, ânl olarak öldü. Başda Sul­
tan Murad, ölüm ü orduda, bü y ü k bir teessür
ile karşdandı, Sadırâzamlığı 1 sene, 6 ay, 22
gün sürmüşdü.
ö lü m h aberi arz edildiği zaman Sultan
Murad değerli veziri ve sâdık dostu Bayram
Pahayı son defa görmek istedi ve vezirin
otağına gitti* Yatağına bi rûh uzanmış paga­
nın karşısında hıçkırıklarla ağladı.
Vezirin otağında Bağdaddan Istanbula
k adar kaç konak varsa, o konaklar adedine®
ceviz sandıklar pâdişâhın nazarı dikkatini
çekdi. her sandığın, üzerinde «falan konakda
dıkların içinde ne olduğunu soran padişaha
vezirin hazinedâri:
— Sizin için hazırlatm adı pâdişâhım.1.,
dedi. Sultan Murad emretti, sandıklardan bi­
rini açdılar; iç donundan, mintanından^ zırha,
miğfere, samıır kürküne, baş dülbendine mu­
rassa hançerin# varınca hiç bir şey unutul­
madan padişaha mahsus b ir takım esbab
çıkdı.
Sultan Murad:
— Ah kadirşinas adam, beni bu kadar
düşünen adam?, diyerek tekrar ağlamaya
başladı. Cesedinin tahnit edilerek Istanbula
götürülmesini ve hâli hayatında hasırlattığı
türbesine defnedilmesini « a n tN
h+tp://groups.google.çof
T
AJffiatLOF g P tS İ
Mührü hüm ayun T ayyar M ehmed P&şa-
y l Varildi.
Bayram Paşa pek haksız olarak asm tuı
Miydk şâiri ve hiciv üstadı N e fiy i idam e t­
tirmiş olmakla iltiham edilir. Bu vak'anuı
anlatda gelen sekli şud u r: S u ltan M urad n e ­
dimleri arasında bulunan N e f’îye;
— B ir tâze hicvin yok m u d u r? d iy e
sorar.
Şâir de B ayram Paşa hakkında yaadıgı
bîr hicviyeyi pâdişâha v e rir; S u ltan M urad
şâiri takdir eder gibi g ö rü n ü r Lse d e çok ağır
olan bu şiiri paşaya göstererek N e ftilin ida­
mına izin verir, B ayram Paşa da şâiri sara ­
yına davet eder, geLir gelm ez de sarayın
odunluğuna tık ılarak b o ğulur ve ce&edl de­
nize atılır (B.; B ayram paşa Sarayı; N ef'i)-
Bayram Paşa, bir hicviye için N e fîy i
öldürtmek istese dahi, S u ltan M urad bazan
müşâarede bulunduğu b ir nedim ini kolayca
fedi edecek bir hük üm dar değildir. A ğır şe ­
kilde hicvedilen B ayram P aşa değil, pâdişa-
hin kendisidir; bugün aydın olarak bilinm ek
tedir ki Sullan M urad b ir cinsi sap ık tır, «t*
rafında b ir sürü m in y on ları olm ak la b e ra b e r
İsimlen ta rih k ü tü ğ ü n e geçm iş M usa M elek
Çelebi ve H aşan H alife g ib i sevd iği g en çler
yaşça kendisinden b ü y iik d ü rier. N e fîn in S ul­
tan M uradı b u y ünden y e re ç alan b ir kıtasın*
dan bahsedilir k î « H e fî E fen d in in sebebi
mağfiretidir» den ilirm iş. B ay ram F aşa h ic­
viyesi, N eFînin k a tlin d e H ü n k â r hicviyesinin
bir paravanasıdır.
B ayram P aşan ın a d ı b ir d e sa ra y cinaye­
tine k anşm ışdır; S u lta n M u rad ın kard eşleri,
yinnibeşer yaşında b ire r d elikanlı o la n Şeh-
a6de B ayazıd ile Ş ehzad e S üleym an onun
nezâreti altında İdam edilm işlerdi. M üverrih
Natmâ Efendi b u faciay ı n a k le d erk en P aşa­
yı bu a&ır vazifeyi ifad e m â z u r g ö steriy o r k i
haksız değildir. Şöyle bet» R ev an k alesin i fe t­
heden padişah lsta n b u ld a fe tih şen likleri ya­
pılmazı em ri Ue b e ra b er İsta n b u l K aym aka­
mı B ayram Paşaya ad ı geçen ik i şehzâdenin,
halk zafer şenlikleri ile oy alanırken gizlice
idamlan için b ir de gizli ferm an yoüam ışdı.
Bayram Paşa d a B ostancıbaşı Doce M ehm ed
Ağa ve C elladlarla gece saraya giderek bu
korkunç em ri yerine g etirm iştir, m üverrih:
«Bayram Paşa, Doae v b b u vak 'ay a m übâşir
^ n r o u D / m e r a k e d i y o r u m _
- 2S05 — Ba y r a m p a şa bağ çiv a n la eu
olan m ahrem ler k«m&U hüsün ile aglaşdüar,
am a ne fayda sultânı- cihan olan kahra­
m anı âteş feşanm ferm anına muhalefet değil
İtrisin d e ademi m ûsaaret m u h il idi» diyor.
Dördüncü Sultan Murad İstanbul içinde
sık sık tebdil gezen padişahlardan biridir;
bu dolaşm alarında yanına ekseriya Bayram
Paşayı «lirdi. Bu yönden de paşanın adı Lâtife
yollu fıkralara kanşm ışdır (B.: Mu»tafa,
B ekri).
E > W l B ay ram P a ş a A dnl il&jn m akat»
•n. 1MB.
m ısraı hicri yıl üzerinden ölümüne tâ r ih d ir .
Bibi.: Nâimâ Tarihi, m ve IV; î. H. Dâni*-
ınend, İzahlı O&manlı Tarihi Kronolojisi; Hadl-
katül Cevâmi. i; HadtkatOl v t t a f l
BAYRAMPAŞA BAHÇIVANLARI —
Y akm geçmişde, Bayram paşa Ç ayın ve Bos-
ta n la rın ın şehir içinde b ir mesire olduğu za­
m a n la r B üyükşehir halkı arasında bu bostan
v e bağçelerde işleyen bağçıvanlar da bir
şö h ret olm uşlardı; Ahmcd Hasimin kalemi
Ue Istan bu lu n edebi kütüğüne geçmişlerdir;
m u h a rrir «M alum aUa yazdığı «Şehir Mek-
tu b la n » içinde b ir kış sonu Ramazan bayra­
m ın d an bahseder, v e erbâbı zevkin bayram
g ü n le rin i nasıl geçireceklerini lâtife yoHu
ta sv ir ed erk en : «Bayram paşa Bağçıvanlan
b a k la larla en gin arlara don vurmasın diye
k öm ürcülere rağm en havaların açılması için
b aş açub yaş dökecekler» diyor.
T ophaneli, Çeşmemeydanlı, Kasımpaşab,
A ksaraylı, B atak lı gibi «Bayram paşa bafiçi*
v an la n * d a h uvarda meşreb, bıçkın olmak­
la tanınm ışlardı
«Bağçıvan» sıfatında b îr büyiik şehrin
gü nlü k g ü rü ltü lü sokak hayatından uzak
y aşam a m ânâsı gizli olduğu hatırlanırsa* ka­
baca görünüşünden görgüsüz olduğu zanm-
n ın uyanm am ası yolunda:
« __► Bahçıvanız dedik ama B ayram paşa
Bahçıvanıyız!..
d iye halk ağzı b ir deyim vardı,
M üslim yah u d gayri müslİm .Bayram p^
şa bahçıvanlarının hem en hepsi arnavud idi.
Serm ed M uhtar A lus «Karagözde v e Orta
O yununda m eşhur b ir tip olan Arnavııd dai­
m a b ir B ayram paşa Bagçıvam olurdu: per*
deye veya meydana çıkdı mı Bayrampaşadan
tu ttu ru r va enginardan açardı» diyor. Biz
 . D EB^ - İSTANBUL

«ism i do e k s e riy a b -r B a y ra m Ag» . olurri-* Urç bir k m **ıt»ll vclaUaıı

d ıy £ ilâ v e e d e b iliriz. Iku u .ı A bdıalham ııİ dov- Vantıktan al at
riru n s a h n e y o s m a la rın d a n L u ç U u H a n ım ın llııılakları hal
b ir A rn a v u d B a£ çıv ü h k a n to su v a rd ır : KhİjİIi bef 1(2 kot«k al
.Sevdirin Mr artuviMİ *Atll frlta ıı Am an Hayran» paşalım
BHI ran d ım « ba?*m rnivl ffOıIrrr Hu hrıulp kdl!.
CHutcrr ab fan d ım HAYKAMPAŞA in .K t.S l — (B : Ly.
Civanlar İçindi* bir tâft fllİAlı <îujs Likud Ilerfsu vc vâdısı. Istanbulun
Hjık M k iM it dıi^uitnı*9ln k r n («lort* Muhasarası ve Fethi j.
B&]ı‘n ı ı i | i w N ı r lirnı Adı Huyram HAVRASI PAŞA K l'Tl'PlIA N K Sl .
D o ja doya s rr iır tlm e ri hu bayram Bayram Paşanın medresesine vakfettiği ki*
B raln mMİbln lir duldu bu div;uı taplftn. bilâhare Nuruosmanlyc kütüphanesi-
Ab e baydın pirtlt'ı' ne nakledilmiştir. fih risti y u m a olup, kitap*
« mivf *wl**r lar 1-73 numaralarda kayıtlıdır. Mükerrer*
Ah 11 sam ur *w»çl?»r leri ile birlikte cem’an T9 yazma eserdir.
Yandın» a trs ^ n * ah Bunlardan 4-1 n u m a r a lı «Er«Ravz Ul-mi'ıİr
P rk ran d ım fi ahbâr ıl-aklâr> isimli coğrafya kitabı Tür­
Gm* gündüz ahladım kiye’de tek nüshadır. Müellifi «lbn Abd ül-
Yıırr^imi tfa*ladıtn Mün'im^dir. Bu kıymetli eserin Endülüs'e
Bir sırnavutf rtv a n a aiı kısmı basılmıştır.
B rn vonJİimu kJiftUtlun Bayram Paşa kütüphanesi kitaplarında^
Façaları b ak sıvam ış n ffüzrf ki vakıf mührünîiıt yazısı şudur: «Vakafe
l'Ap.1 kü tfk k aim » bH Vezir i Mükerrem Hazret-i Bayram Paşa te-
A lnına ita düknılhj fe n a n kabbel A llahü Teala. I000>
Kılkıilumi ( r | tel H âlen Numoemanjye kütüphanesinde bu­
A m an Bayram p a k lım <l,UldlQJ alı lunan kitaplar, Bayram Paşanın isminin rah­
B**n sa n a yandım m etle anılmasına vesile teşkil etmektedir.
P rk >aııdım Şükrü Nâll Pajrakdar
O d e v r in â d e tle r in d e n d ir . b i r sahnede BAYRAMPAŞA M ^ R K S E S İ, MEHTE­
y e n i b ir k a ııio fçid ild i m İ d ijje r k a n to c u y ı l ­ Rİ. SKHİLL TKKKE&İ, TKKKK MESCİDİ
d ız la r t a r a f ın d a n h e m e n n a z ir e le r i sö y len ir* ve TrK RK Sİ — Onyedinci asnn ilk yansın­
d İ. ş u A m a v ııd B a h ç ıv a n k a n to s u d a Pt* da yaşamış ünlü verirlerden ve Dördüncü.
r u z H a n ım ın d ır: Sultan Muradın sadrazam larından Bayram
VrfAsu bir yârv jnkri»nt abayı Paşanın hayır eserleri manzumesi ve türbe­
A m an dvstlar p rk yazık oldu b ana si, Hasekidedir, 1034 Belediye Şehir Rehbe­
Gühftl vrrdfaı sırnavud baftçıvnha rine jîöre «Pafta 11/51. no, mahalle) KeciM-
Bayram p&snlı o zâlim elvana. tun Mahallesinde Haseki kadın sokağının
8 « l to n l nlre bArab t'lliu Ur Haseki Caddesi Ue kavuşalı üzerindedir. Bu
Ben d r m al mahvia tir a n M rrtm kayuşak noktasına caddeden bakıldığına gö­
Aşkında cayır « y ı r y a n a r pör^yim re, Medrese ile Mekteb solda. Türbe. Sebil
Kql£lnu» fanq koyup yalvar *la Tekke ve Tekke Mescidi sağdadır. On yedin­
B r : ı «ruj r n j id rjîı» .. ci asarın gfteel eserlerinden biri olan bu mah-
H.ıydJ drf «I BarramD»vılı.. z&me 1960 yıb Kasım ayı sonunda yürek
Saç|.ırı nam ur sutalauak bir harâbiyet idinde fdi. Manzu­
El ayıık çam tır menin büti'm binâlaı*ı kesme laşdan yapılmış
,mstn ıi pivıın olup, yalnız taş mektebin üzerine gecen asır­
0.- 1w hıiaçfvan ca Hâv<? olarak inşâ edilmiş iki katlı ahşab
Tu.kim im i una «m an ev {kİ muallim meşrâtnsı olduğu bellidir)
h to oldum prçjm au boy ve İçinde barımjamayaoak kadar harab
O d vau *cf ceMdfUi bulunuyordu.
nttp'.//groups.google.coı
 Ah*ÜfL«!>aOİSİ ______ — m i? —
HÂdlkatuİ CevSmı «Bayrampaşa Tekkesi
Mtfcidi» maddeeiıide şunları yatıyor; «pay.
ra# Paşa Mescidin y an ın d ı roUatakil türbe-
d« medfuiKfur, Türbesine bitişik scbillr» kar­
şısında Medresesi ve şâir h a y titı (Mektebi)
vardır. Takkesi K aadlriyı şeyhlerine mevrut­
tur. Paıar günü öğleden sonra vaaz olur;
tefcJtedt Beyti $evifın yeni anahtarı, Hasreti
üveya’irı aaâkiyesi ve PeygfcTnbcrsmiairı aya­
lı reftni (tabam a&kfi, iti) mevcuddur».
Medreseye Haseki kadın so k alı üzerin­
de bulunan bir kapudan ve taş düşeli uzunca
bir kcridor-BViudan geçilerek girilir; sokak
kapü&unun tam k a^ttlftda da asıl m edrese
kapusu bulunmaktadır.
Medrese bir kare (m urabba) üzerin? in­
şa edilmiştir; ortaamda bir şadırvan bulunan
avlunun etrafı baklava başlıklı 12 m erm er
sütün üzerine atılmış kem erlerle fırdolayı
bir ruvftk ile çevrilmişdir; 12 oda V* bir
dershaneden mürekkeb olan medr*ı«jJnin
odalar aag ve soldaki ruvaklann arkaım da
ölüp giriş kapusu tarafındaki n ıv a k tırın ir-
a dı dıiiî duvardır, Ruvak ili? odaların üstünde*
ki kubbelerin ve dershâne kubbesinin k u r­
şunları sökülmüş, şadırvan perişan, lezelden
bir tâmir görmez, ise bu güzel medresenin
yakıtı bit istikbalde tamamen çökeceği aşi­
kardır.
1900 yılı Kasım ayuıda sağ tarafdaki
odalarda pek dar gelirli aileler sığınmış bu-
kmuyordu, harabı ile saftlet kucaklaşmi|dı.
Soldaki odalar ile dershâne ise Ömer Miras
admda biri tarafından kiralanm ış ve b ir
vatka Imâi&thânesJ hâline konmıışdu; ruvak
sütunları içinde kalmak üzere boydan boya
Hayraa>p*«a Medı+st-sî
T\/group/merakediyoFÖhf,,d
feAYHAMPAŞA MSPflSSEftl
bir tu£la duvar çekilmiş ve üatü kiremitli
bir dam ile kapanm adı; dershane de hna)Aı~
fıânenln deposu olarak kullanılıyordu.
Medresenin bulunduğu kocabaşındaki Uf
mektebe Haseki Caddesinden sekiz basamak­
lı taş merdivenli* girilir; medhal k«mıniTi
duvarları çini kaplıdır, taban döşemesi (ahu
olup altı pencere ile ışıklandırılmış olan mek-
leb dcrshine^î de Süleyman Çarmık adindu
bir zâtin tek teîgâbh dokuma atölyesi idi;
ahşab muallim evinin henüz kabili iskân »U
kısmı ds fkî bu kjsun sokakdan görülme^
m edrese önündeki koridor - avlu üzerinde
dür) bu kiracının meskeni idi.
Medresenin Haseki Caddesi üzerindeki
cephesinde bakkal, sobacı ve hurdacı dük­
kânları bulunuyordu.
Yukarıda da kaydettiğimiz gibi Tekke,
Tekke Mescidi, Türbe ve sebil medrese ile
mektebin k a rşım d a ayn bir blokdur.
Türbenin önünde ve k«wu*ak noktasının
tam köşesinde bulunan sebil, duvara bitişik
olan iki yarım olmak üzere baklava başlık!»
altı diitunlu, beş cobhelidlr; sütunlara atıl­
mış kem erlerle $ütün aralarında kadını; olan
pencere - boşluklar. hendesl motifli demir
dökme pak güzel şebikelerle kapatılmıştır,
bu şebekelerin alt kısmında su tarlan vermek
için beşer gaz vardır; bir kubbe İle ortüJmCkf
olan sebilin geniş ahşab saça$ 1038 den son­
ra tesbit edemediğimiz bir târihde kaldırıl*
mışdır: be$ beyitlik manzum târih kitabesi-
nin târih beyti şudur;
Bir duft lt^ dendi tftrfbi
.Ipşm'gâm elhâne olıta «"bU*
im. 1 « 4 * 1635ı
E A V S A Ö P ’A i A M lf K K s E S I
ltepM«! B a s -sı üzerinde Ktlıı-
nan k u ^ ı i 27 M ayıs 1960 tarjlım c kadar
Demokrat P artinin H u ek î bucağı olarak
Kullanılıyordu; A na y»:-a kanununa aykırı
icraatı fle iktidardaki roeşrûlyelini kaybeden
v r T ürk silMılı kuvvetleri tarafından işkal
edilen bu siyasi p arti kapatıld ıklan sonra
kapusu mühürlcnm işdıı
Sebilin y an ın d a w H aseki Caddemi in e ­
rindi? güzel b ir fe fm e v a rd ır: k ita b e tiz olan
bil B ayram paşa çeşm esinin teknesi k ırılm ış,
suyu keşlini İş, pirine lülesi d u ru y o rd u ; onun
4a çalınm am ış alm ası h a y re te de£er.
Tekkenin, ayni zamanda sim âh âne olan
Tfekkf Mescidinin ve T ü rb en in bulunduğu
avluya Haseki caddesi üzerinde b u lu n a n bü­
y ü k bir kapudan girilir. B u kapum rn iç ta ra ­
fı, iki m erm er sütun ile d u v a ra atılm ış k e­
m erler ü je rm d e bir kub b e ile ö rtü lm ü şd ü r.
Kapudan girince sağda b ir mezarlık, sol­
da türbe, bir kuyu, ikinci bir m ezarlık, ahşab
tekke harem), karşıda tekiz köşeli sunâhâne-
mescid, haram ile mescidin arkasında da Ön
(arat ııitu n iu ruvak derv iş o d aları g ö rü lü r.
Büyükçe bİT k u b b e ile ö rtü lm ü ş olan
türbe kesme taşdan yapılırı ışdır. K apusunun
önünde ahşab b ir p abu çlu k ile ik i y an ın d a
iki lü rb ed ar odası b u lu n m a k ta d ır B üyük
kubbenin etrafın d a 4 kü çük y a rım k ubbe
bulum ıb a ltlı ü sttü İT perden 31 p en cere İle
a y d m la td n u ^ lır; bü yü k a lt p e n ce re le r ah şa b '
kapalı, küçük ü s t pen-
aareler alıcı - p etek
■an ılıd ır; k u bbe altm -
* d a a y n c a T küçiîk
— 5SUK — IST a K BUI. A *StK L £PSÜ i8f
peııt-ere vardır. Krpunun ıç tarafının jntuo-
de çini üzerinde "ülel bir «kelimei tevhid»,
kubbenin ortasında güzel i Besmele», dıvır-
larda da yine pek güzel yazılarija iy etı kert­
me vardır. Tahtı* sanduka chşab U< parmak­
lıkla r.-vrilmişdir. Bnş ve ayak uçlarında İki
pirinç fam dan vardır. Sanduka öttiisü. uza-
rin e o m a ile «Besmele» ç ta u n iş yaşü otlış-
dandır.
Türbenin arkasındaki kuyunun üstündü
m erm erden bir kuyu dolabı vardır, bu dolalı,
kendi başına sanat eseridir.
Türbe île kııyunun arkasında da îekke
m eıraıblarınm yattığı mezarlık vardır; bun­
ların arasında şehy taçlarının yatıları, de­
virlerinin en kuvvetli Hattatlarının elinden
çıkmifcbr.
Avluda bu hozire ile mescidin önünde
pek harab h ir şadırvan vardı.
Sıtnâhâne mescid kesme taşdan sekiz
köşeli m üstakil binadır; o da büyükçe bir
kubbe Ue örtiilm üşdür. Her tarafı kapalı ol­
duğu için girilip görülemedi.
Onii m erm er sutunlu ruvakla bezenmiş
v e kubbelerle örtülm üş derviş odalarında da
1960 yılında çok d ar gelirli dört beş aile ba­
rınm ış bulunuyordu.
Derviş odaları, ahşab harem. sım iM ot-
mescid pek harab bir halde idi
Şeyhler haziresinın Haseki kadın soka-
ğ> üzerinde bulunan arka duvarında gaşyin
büyük ve kemerli, demir kafesli pence­
reler vardır kİ bu sokana mimari bir
güzellik verm ekledir ( Kasım 1060)-
H t l ı atkO ü*
ftüleııd 9*rear
http://qroups.qooQle.coa;