Abd ..

a tanatı za
a suretiyle (
i nı i tir. ure
, ahrnetli İtDn
tetkiki
c·· eni
u kı ı d
 • •

ısı
•
•
•
ı '
-. •-..... ..
...... . ..
......:
, •

..

l ar ve e vrak-ı havadis...i malıalliye ve ecne

· bi Ye vasıtala..
rıy1 e Ve bunla rıa r1.u•ahi ık tıia etınıyerek bı. r t aKım
A
•
· "

. " resfULi
·

Cennetmekan Sultan Abdülaziz Han merh , ... .

-··�
±a..�ıde neşrı1e eikar...ı umurnıye.i analıyi Sultan Abahla
zız
lusu tarihinden bir kaç sene sonra. aleyhin de .......... mernumun ve Mahm ud Necum PaRa .. gı bi esdıkaY-ı be.nde.
. .
·

tibi ve nefsine süika �t ierası gibi bir takım ...,..,. ,..

yat-ı fasıdede bulunanların riyaseti ol vakit
tanat olan Murad Efendi'de idi.
Murad Efendi o tarihten bide' ile başına
mağdure=1 ve daha matruden Dersaadet'e gelen
•
ganının aleyhıne ç evır ıneye çalışmaKta idiler. Ve bu müf..
sialer ara..sıra mersedetleri cıuyuldukça içlerinden bazısı
nefy edilmekle ve yahud nefy edıleceklerini hissedinc�
kendilik ler in de n firar ile Avrup·a'nın memalik..i muhtelL

fesınde neşr..i eracif ve icray...i ıesaddan .geri durmamakta

Fazı! Paş a ile bunur1 efkarında bazı küberay. i ıv.ı14;urr
ve Köçe..oğlu Agob (1) j}e Hıristaki Efendi (2) ve
ve Kema l (4) beyler :ve Sağır Ahmed Bey'in oğl u
Bey ve Şina �i �Efendi (5) ve Suavi (6) mel'Ünu ve
rın kendi ifadelerinden aı11aşıldığına göre
ve bazen dahi nezci.i hakan.ı merhumda şefi'leri zuhur ile
mazhar ...ı avf olarak memalık.i malıruseye avdet eylemek.
te ve m a'amaf ih bur�ca eltaf u inayata ma' vaz.. ı teşekkürde
ibraz-ı n eQame�le efkar-ı fe �adiyelerinden udul etmeleri
lazım geliyor iken bilakis harekat ... ı fesadiyelerinde ısrar

kaleten riyaset etmek ve hanesinde müşküllerini ile rüzu �eb icray.. i mel anetten halı olmamakta idiler. Sık.
'

rnek üzere Mütercim Rüşdü Paşayı ve oğlunu ve .......... sık n1eva.ki'...i muhte1if.::de yani Mustafa Paşa'nın bağın..
şa ve oğ1u İbrahim Paşa yı ve daha isimlerini �.�.s:..... �.... da veya konağındıa ve yahut Köçeoğlu'nun Üsküdar'da va..
temediğimiz bazı küberay..i mahalliyeyi ve ki bağında ve yahud Nisbetiye kö§künde Halim Paşa ya.
ıada bir çok bu misillü eşhas ve avenelerini cem' lısının arka cihetinde Madam Flöri namında birisinin kös.. ..

leyl ü nehar bunlarla iy.§ ü işret ve akd i eı:ı ··�a.."

...
kün de ve ekserf.ya Kurbağıalı-dere çiftliğinde ictima' ede.

sedet eyliyerek ve her türlü vesaite müracaatten rek hal ü karları merhum..ı müşarünileyhi zemm ü kadh

mayarak Sultan Abdülaziz merhumun aleyhinde
tertibjne çalışınakla beraber ol vakit eşhas-ı �
?ayret ve mesai_i fesatkarisiyle meydan..ı intişara
etmek ve efkar.. ı umumiye... i malıalliye ve ecnebiyeyi aley.
bine celb eylemek üzere planlar tertibiyle müşarünileyh
hazretle r i ni bir an akdem makamından düşürerek yerine
veliabdi geçirmek h u . usundan ibaret idi . Hırist-aki ve Kö-
•

Ibret ve Gayret gazeteleri ve Güllü Agob'un

yatrosunda ve Bağlar.başında Silistre ve sair misillü çeoğlu Agob da hi da im a gerek malen ve gerek bede nen
•
ıl
velhas maddeten ve manen bu
· efk ar a hizm et ey lem iş. .

lerdir.
•

(1) Köç.:.oğlu Agob Efendi, me�hur sarraflar dandır.

Veliab d prens ... i müşarünil eyh istih saLi m etal ibi ve
Murad'ın adamlarından idi.
(2)ıHıristaki, meşhur sarraflardandır. icray_i njyyatı için lüzumu görünen mebaliği ekseriya ya
do ud an doğruya bunlardan ya hud
ğr bu nl ar vasıta siyl e d i
(3) Ziya Paşa
­

(4) Namık Kemal •

-
ğer menabi'den tedarik ve istifa eder idi. Sultan AbdüL.
aziz m er h um un ha l'i nd en takriben bir sene mukaddem ce.
•

(5) Şair ve gazeteci Şinasi

(6) Me: h ur Ali suavi, •
nıiye t.i fesadiye-i mezkure erkan-ı a l iy esinden b ulunan .,

•
 ---

Mısır'lı �alim Pa�a veliah·din nanıınea olar

�ebhusen, : n rey ve karariyle bir iki milyon tasavvurunda bulunuyorla , r ve bu babd a G
alata sarrafanı..
tikraz ak cu zımnında Avr upa'ya izam ki�ının -:711'!1/;ı. na mucacaat ey 1 edıle . r. Bu akçeden ed
·· ....

l§ Y l ..
erı. ne yuzde kırk
babdaki teşebbüsatın kafiesinde muwffak n ısbe t'ın de b.ır kısmı ancak geçebilecekfır s·
·

· . ır takım te'
me'yüsane Dersaadet'e avdete mecbur edilmi rruna tta dalı'ı bu ıunuyorlar. Sarrafan ise . atı
fi ·· ·· · b u t e, mın ka.
gormuyor 1ı a r . Bır hal vuku'unda akçel . . ,. -

Mustafa Paşa kaffe�i mamelekini mef&sid..i !il ....... .,

....

�'!�·Jil .... ,.. erı zay ı olabilir

icrası yolunda sarfederek nihayet...ül...emr ilan.ı Meblag ı m ezburun te'diyesi kefaletini deruhd . ". ·
e edermı.,ı..
..

nız· .? E� g er eder de so .. z verirseniz sarrafan

derecesine vasıl olduktan sonra adem..i mu·h-�a.:ı bu akçeıerı· ve.
me'yusen bu yold�a ifna'i can etmiş ve Halim p· .,......
, receklerdır . n �
er ve bunun gayetle mahrem olacağ
ını ilL
ve ten beyan ıle rnektum tutulmasını istirham. e ler tC!b """i u
tarikde malen ve bedenen türlü fedakarlıklar :.te 1" Y ·
'

ı·
ı · m a a ..yu "
ta k ı ·
ıs tima, edince şevket.me'ab efendimiz
tek f..ı
"

ve nihayet muvaffak olamıyarak kendi kefaleti

uben maaşımla idare olunmaktayım. Bu akçeyi biraderim
Avrupa'dan istikraz ...ı mezkuru akdetmek üzere;.....
belki gayr i meşr s et � � �; �
arfedecektir. Anladığım& .gö
�cam:n a�eyhınde
..

satta ®ulunarak muvaff•ak olamamıştır. Hal'-i �· ..��!

• .

re a ıstı mal olunacak. Binaenaleyh böy.

dülaziz Hani'den tCLltriben altı mah mukaddem ni�-��.,
miyetin rey ve karariyle Rüşdü Paşa ve Halim
sair erkfuı...ı cemiyetin teşvik ve kefaletiyle Galata
fanında11 laakal bir milyon liralık bir istikraz
bankeriere yine veliahd namına olarak efrad.ı co'W\
rafıncian müraca�at vukubulmu§ ve hatta meblağ..ı
....
le bır kef alet ı asla kab ul etmem ve amcaının aleyhinde
, sarf olunacak olan eşya meblağı hiç bir veçhile tıasdik ede..
mem. Ve hatta yapanların dahi lanetle yad ederim. Sizin
dahi fima-b'ad gelip bana böyle bir şey teklif etmekliğinL
zi tecviz etmem. Sonra muhabbetimize hıalel gelir .a· deyu
cevap vermişler idi. Bu muhavere de o günü saat dokuz

kurun tedari.ki hususu -ıiıristaki'ye ihale olunmU§ raddelerinde çiftlikte çadır şeklinde bir köşkte cereyan et.
ğundan mumaileyh keyfiyeti Mösyö Zarifi'ye (17) miş idi. Bu akçenin istikraz edilip edilmediğini şevket _

ve akdi tasavvurunda old.ukları istikraz�ı me'ab efendimiz <!Ülusları akabine kadar haber alamamış.

anh'e müşareketi taleb olunmuş idi. lard ı Cülfıslarında prensin hükumeti esnasında gerek bL
.

Mösyö Zarifi Galata sarafanının ser-amedanına� neda n.ı Abdülaziz Hani'nin ve gerek en küçük cariyeye
kad ar bil cüm le civarının emval ve mücevveratmm misli
•

lunduğundan ve veliabd'in meblağ-ı mezbfrru te'di#

na-me ;buk b ir suret-i ıgayr_i meşru-ada vatan ve millet na..
susunda vermiş olduğu te'minata itimad ve emniyet
ın a er e olunarak H ıris tak i' ye bu misillü bu m a.
m müsad
. mediğinden keyfiyeti şevket-me'ab Abdülhamid Han ...:.:ı
kule fesadlar için akdedilen ist ikrazlara bedel verilmiş oL
dirniz hazretlerine arzetnıekliği tasmim ve bu babqa
d uğ unu anlamı�lardır. Bir kaç def'alar dahi büyük Daınad
gün şevketlü efendimiz çiftliklerinde ilten suret...i AAAM·-1
da n ri va ye ten pr en sin Su lt an
Mahmud P aş a Halim Paşa'
nada gelip şeref_i mülakatı istirham eylemesiyle erzan
•

Abd ül azi z m cr hu ın u l\.ayı k ile Fı nd ık lı ca m i'. i Şe rif in e gi. .

yurulan müsaade-i ;:eniyye üzerine gelip ubiraber...i ,..,... şev.
derken torpido ile telef etmek ni y e t in de bu lu nd uğ un u
sarrafanımızd an bir milyon liralık bir iktikr·aZ u s..ı ve li yy ..i
ket-me' ab efdndin1ize cültls i m ey am in
...
.m e'n
id on un tel gr a f tell eri SL
ni'am !den sonra söylemiş ve torp
(17) Me�.hur bankerlerden.
•
•

•
 154
h il d e lenger-endaz bulunacak v e i�
:i'tira"" o ıun
acak
gemısıne konulacağını ilave eylemış·
• •
idı' . prens� . ko_
amlıklarında ve sair gidiş ve kala
ı� balık ,.U.. lıl lerd
cemiyet-i fesadiye efradından_ bazısını
gayet
� a}'V'anlara bindirerek merhı1mu arab
asında iken
tırrnek ve yahud merhumun kilercilerinde
n ...,��.�.
. naral{ tesmim ettirmek ve yahud sarayda
hemcivarisinde istifade ederek geceleyin
yatak
n1ahfi adaml,ar sokmak ve yahu� merhumu n '-"��i
ii
bir harik çıkararak hasıl olacak arbededen
rnek ve yahud Alemdağı'na veya Ayaz..ağa çü.,A.&.ıf!i":tı"ı
buyur duk:1,arında etrafını ablukaya alarak itiM
gibi pek çok niyyatı faside de bulunduğu ve bu b.,.ıııc
şebbüsattan geri durmadığı rivayet ve delaiLi .s:a"
ma'lfrm olmuştur. Hatta Beşiktaş caddesinde
şısında bir kasap ve bir sütcü dükkanıariyle daha
rın ittisalinde bulunan diğer iki dükkanı i§tira e .op�
dan· dükkanlar derununa ihzar edilen bir takım
silalışörler ve haydud makulesi eşhas vasıtasiyle
(
ma mürfrru esnasında yani binek taşına inerken
ettirmek üzere tehyi'atta bulunduğu muahharen zaiW.
rafından keşfolunarak fesadiarına mahal kalmamı§
sırada dükkanLarın �ahiplerir' tecessüs olundukta
yet.i fesadiye efradı tarafından müceddeden i§tira
duğu tahkik kılınmıştır. Mezkfır dükkanlar ol vakit
Abdülaziz merhum tarafından mübayaa olunarak
mış ve o vak itte n ber i yak in vak itle re kad ar me.:; d..:
.., .. ı
mıştır. Merhumun kurenasından dahi bir çoğu m--��,
miyet.i fesadiyeye alınmış idi. Hatta Ziver bey
ğu münasebetiyle ekseriya veliıah·d ile ·birlikte Kur
- dere'de taamda bulunup cemiyet.i fesadiyenin -­
idi. Umum harem_i humayunda ikin ci kitabet hizm
bulunan Ebru-Nigar nam bir kalfa cariye daimA H
155
,
Avni (20) bey ve p�ensin ve sair küberay...i müfsidenin
nak ve :alılarma gıderek va..�ıta.i müstakille-i fesad olmuş
ve hıatta muahharen Sultan Abdülaziz merhumun ma"dde...ı·
. ,..
katlınde zı...medhal oldukları tebeyyün eden ikinci hazın�
,.. ,.. ·
da rı Ebru...l{emal nam hazinedar ile Arzu...Niyaz nam be...
şinci hazinedarı ve bunlar gibi daha bazı rezile ve mel'une
•
leri cemiyet i fesadiyeye idhal eden merkuro Ebru...Nigar
...
olduğu ve bunlar ile müfsidin.i mezkure beyninde Server
Ağa namında bir müfsid hıarem ağasının vasıta...i muhabe..
re olduğu muhakkak bulunmuştur. İşte anlaşıldığına göre
cariyelerden dahi bir çoğu kazanılmış idi. Bunlar ve mez..
kur mabeyinciler dahi prensin her türlü fesadatını teshil
ettikleri gibi hatta içlerinden birisi yani Fahri mel'fınu bu
def'a edilen tahkikatt•an anlaşıldığına göre merhumun şe...
hadeti esna.:nnda kollarını tuttuğu tebeyyün eylem.iştir.
Merhumun kurenasını kazanmak dalıilen bir süikasd ic...
rası fikrine mübteni idi. Bu sırada Tarlabaşı'nda hal'den
takriben bir buçuk iki sene mukaddem bir harik zuhtir
eder. Şevket...me 'ab Abdülhamid Han Efendimiz daire...i
aliyelerinin bir odas1nda soba yakarlar idi. Sultan AbdüL
aziz merhuma şevket-me'ab efendimizin mangal yerine so...
ba yaktıklarını k emaLi mef..:edetle cariyeler vasıtasiyle
arz etmişler ve ((şimdi artık soba yerine fima_b'ad manga!
ile ciairenizi ida re ediniz deyu irade buyursanız dahi mu..
vafakat et m ez deyu söylemişler. Ve bu ilac olmak üzere
»
şevket-me'am efe·ndimizin bulundukları daireden çıkarı...
larak biraderleri Kemaleddin Efendi'nin Fer'iye sarayın.
daki dairesine ve ye r lerine Kemaleddin Efendi'nin o dii...
reye nakleylemesini tavsiye eylemişler ve bu babda ira.
de_i seniyyeyi dahi istihsale muvaffak olmuşlardır.
Bu irade... i seniyyevi Su lta n A bd ül az iz merhum tara­
·
fından şevket-me'ab efendimize şimdi merhum ı mü şar ü
.
-
•
(20) Hüseyin Avni Pa�a.
•
•
 hln k a tl i m a d d es in d e
niley •

l ..
nı --l....
el'ıln e .i m ti m A il e y h a ik in c i
eden m
e tü 'n. .n ih lye rında .Av•
efen dim ize .b u ra d a n n ih l y
ek i nada şev
kiz saat za rf m d a çı k ar ak F er 'iy ed
rek d--·eJLerıuıa
nin dairesine nakl bu � - ..
yeceklerini
niyye.i kat'iye şereLsudtlr buyuruhn
dairesi halkı
mALi şiddetle beyAn eylemi§ ve D
den gözetmeka
A�a ve Hü se yi n A vn i'n in ye tl f . . . ........ ..... .. .. . .."""''ii

iştirak
üma.:;iyle ser..kurenilıia tA yi n olunan
mışlar idi.
şarıdan ayn.i irade-i seniyyeyl gelip teb lit
rini görerek nv.
Bu iradeyi Sultan Abdülaziz merhumııa
mış l ar ve hat t A
Iabaşı harikinden hasıl olan teessür ve �-,
ısrar olunursa m
ederek istihsal eylemişler idi . Şev
gitmeye mecbitr ·'Wiıl
dairelerıni terk ile Fer'iyeye nak l ey
yalnız ol vakitdlt
larının sebebi Sultan Aziz merhQ.ma
kir lerinden ferlsat
mak!JacLı fasidine mübtenl idüği meyw.oAAt.
lerinde kalml§ ve
leylen merhum.ı nıü§arünileyhin yatak"�
hakkak süikasddeıı
kım kaatilleri idhal ile icra edecekler idt
ab efendimi�
me'ab efendimizin daire.i humayunları
sidesini ken�:L.�&.aı&.a.
merhumun yatak dairesi ile veliahdın
ma beyan
Vaki' OlUp efendimiz hazretlerinin Uii.U�.a.��.·
hi fesede.i mezkBre
medikçe gerek erkek ve gerek kadm hiç mış i.di.
iresinden Sultan Aziz merhfunun Hatta bir kaç
Efendimizi da·irelerinden çıkartmala ;I.U
veffa Mehmed
rmda geceleyin merhllmun yatak sinden idi. Murad �·
şaratı sevk ile itla f eylemeklilf tasmlm mize .gelerek Sultaa
meab efendimizi dairelerinden çıkaı:tmata
üzere ·kendülerivle
cakları zu'miyle o •sırada veliahdm prensin sefah·atinden
mekte bulunmuşlar idi . Sultan Ab dü l'lilz duramayacağmı b i' L
da Çıra�an sarayında idiler. Müfsidler I e t i n ihyasını
be-tekrar bu hususta iğfal olunarak
ve iğfale calısmıs
. -
idt
mizi dairelerinden çıkartmak iç in
•
.

miz bendelerinden �
olunmuş id i. Fakat efendimiz Sultan küın Mehmed Be,.e,
tazyiket ve atm ı, iğ fa l o••• ,.. Y.et muzır ve
 •

158 ı
•
•

1S9
1

ehal du yu la ca ğı ve ol va ki t ge re k arn ca la rın a ve

hem ve sil e ile tesbir eaeceklerdir d .
bü yü k bi r hı ya ne t et m iş olacaklarından - ıye ek bey 'Lahali ir
biraderlerine dehşet...i umumiye ilka ve cu··mıe : ·ı ne b
nas sı ah m.. .
ada, devletce muzır ve vahim olan bi r te�ebbüse m ·�
· u b.. .
ayaasıyl
esbab-ı muhafaza ve müdafaayı te
·

. e
...

darıke t rgıb olunm

etm iş bu lun acı a kla rı cih eti yle fi ...
m a b'a d böyle bir e ak..
ket ta oıdug ..., u hA .
adısesi sa... mi'a-re-:--ı· hayr
et o1muş ve ha tta b �-
istin1 a' ede miy ecek leri ve eğe r bir dah a bu fikirle ha"
zü na kapılarak şevket...me'ab efend imizin 1 .
...

ben de erınden bır

lerine gelecek olursa bir m üf sid nazariyle bakılarak çog ..... u da h'ı sı·ıa h mubayaa eylemişler id
.. A

i İstanbu1'un sı.la ...

lıcı
A

tevkif ve Sultan Aziz merhumun ser...ku ren asına t

·

d·u· kı\:an1arında ve bede stende esliha-i ce .

"'

.. .. . . . . d ...
ı d e ve at ıkıa mef.
olunacağını ifade kılınmış. ve bu veçhile def 'edilerek şerrü kud hukmune gırn1ış ıdı. Biraz müddet
sonra bu b abd �
mefscd'etine ihale...i s em'...i 'tibar bu yu ru lm am ıştır. İşte bu tahkikat...ı amika icra olundukta ve Kag"'
tb... e,ye nezd.ı..
,.. " ı an
misillu fesadattan anlaşıldığın•a göre pr en sin tah t...ı riyas� ·
...

humayuna gelen bazı zevat ve etıbbanın şe

. . hi rd e ve saray.
tinde bulunan cemiyet...i fesadiyye...i me zku renin ruz u şeb dakı net" ayıc...ı meşhu
•

" datlıarını nakletmeleri üzerine daha

·

mesaisi merhfımun hal' veya kat li hususuna münhasır .a.u.au.
Fesadat...ı mebhusenin cümlesini zik ret me k yüzlerce saha'.
if doldurmağa mutevakk1f idüğünden işb u zik r ü ta'
olunan mevaddan fesadatın derece...i veh am eti anl\,4.., ... ...Q.\,;Ciı.··
pek �ok taraflardan alınan ma'lfımat...ı mevsuka
tedkik ve
muvazene kılındıkta havadis...i fesadiye...i mebhuseni
n dahi
prensin taht_ı riyasetinde olup akçe kuvvetiyle gittikçe
te...
kessür eden c·cmiyet.-i le'ime_i mel'unenin eser...i ifsadat ve·

ğından tafsil u ta'mikınden ·.sarf...ı naz ar kılınarak tarihte igvaatı olduğu tebeyyün eylemişti.

yekdiğerini vely eden vuku'at ve had isat...ı garibe ve f Sultan Abdaülaziz merhfımun bu kadar ifsadattan ha...

diyenin beyaniyle iktifa kılınmıştır. herdar olmaması cay...i istiğrab değildir. Çünkü merhum ı ..

Sultan Abdülaziz merhumun hal' inde n bir kıaç ........ "'.... ..., müşarünileyhin etrafını bir takım cemiyet...i fesadiye aza.
larından bulunan kesan ihata eylemiş ve dalıilen �e harL
mukaddem mevsim sayf olm ak mülabesesiyle şevket..me'..
cen bendeganın ekseri cemiyet...i mezkfıre efradından bu.
ab efendimiz Kağıthane'de vaki , kasr...ı alilerine nıakl btı­
lunmuş olduğundan ve bu sırada Sultan Abdülaziz mer...
yurmuşlar ve orada imrar...ı eyya m... ı sayf eyle mek te bu.
h uma hi ta ben cemiyet ...i fesadiye tarafından tertib edile.
lunınuşlar idi. Şehir ile ihtila tları nadir olduğundan havl..
rek Mustafa Fazıl Paşa'nın imzaııiyle neşredilen bir risa.
disat ı cari:y eve Kağıthane kariy e�ine gelen seyirciler ile
lede ccSaray kapısından hakikat girınez» denildiği dahi bu
...

nadiren şehre azırnet ve avdet eden bendegan ve sair ahA..

hususu isbat eder. Ve hakan ı merhfımun hakikate vakıf
li...i karye vasıtasiyle ve yahud gazelerle ile kesb...i vukuf ,
...

__

olm,ak istemiş olsa dahi muvaffak alamıyacağını ira'e ey.

lemekte idiler. Bu sırada Rusya sefiri (İgnatiyef) 'in te�
ler.
viki ile Moskoflar ve Sırplılar ile Karadağlılar ve Hırvc..w:-4.�
O esnada hulul ...i sayfdan naşi Sultan Abdülaziz YıL
lar Abraham Paşa'nın Beykoz'dan İrva'ya kadar inşa
dız kaı r... ı humayununa nakl ile orada ikamet buyurmak...
ği tarikten İrva'ya a•-;ker dökerek ,geleceği ve buna da S"",.�
..

ta jdiler. İBte o zamandır ki cemiyet...i fesadiye-i mezkure

tan Aziz merhum manen müsaade eylemekte olduğu
ifsadaın ın bir semere-i sevvPesi olmak üzere bir takım ca..
Mahmud Ned.im Pa�a'nın dah i Rus ya ile bu yolda
ittifak bulunduğu ve İstanbul'da bir fesa d ı azim çıkar
�
hil ve hacegan beyninde k dr ü haysi�retini mefkud asker
kaçkını yobaz makulesi birer mecidiyeye toplanılarak
...

cakları şayi'ası neşrolunarak ve Rusyalılar İstanbul'u

 •

•
'
..

160 •

lll
da bir ?
le'im gi i bir çok müfsi.aıerı na n a k l buyurmuşlar ve f ilak
d�şman
Agah Efendi namın k R ı ve sair
. tarafı�dan payıtahtta bir fesa� :e i�:rı: �
,.

Y ıl d ız s a r a y ı p ış g a h ın a te c e m m u' ile
a.:;eti tahtında çıkarılacagı kor.
m Hasan ..
� u d N ed im P
az
a şa
ill er
il
in
e
i
Ş e
ta
y h
le
ü
b
li sl
e
fı
y
m
Iem
m
iş
e r
le
h
r
u
ve husul.i
kusu ıl e sayfiyelerinde bulunan bı"'L
,.
şehzadegan hazaratını saray -ı humayun
c mle
,. � efendiler ve
Efendi nin a ki
avdete da " vet ve
u ş l a r i d i. şe h ir d e dolaşmaları hakkında tenbihat-ı e
•

u v af fa k o l m
talablarına m de ıc
. ra buyur
m a y u n u ö n ü n d e y a p tı k la rı gibi .k <! muşıar ı.d.ı. Efendı. ler ve şehzadega"n a ,.
..

.Yıldız saray... ı h u h zaratı dahi bu d.a..

. "' . .. .
is ta n b u l' u n e k se r m e v a k i' ve cevami' w..· vete ıcabetcn ve evamır u tenbi hat 1 ...ben.
rat...ı merkume ıyyeye ım . tı. salen
-

m it in g le r te şk il iy le e fk a r. ı saray-1 humayuna duhul etmiş ve şehirde g .

A ,. A

b ir ta k ım
d an larında dahi ez m ek ten ıstın.
.

.
ad u m el 'a n et il k a v e cü m le y i Sultan k§.f eylemişler idi.
liye tohom ı
... f es
s a d ık la r ın d a n te n fi r e çalışmışlar ve Bu sıra da zat- şevket... simat efendimiz dahi Kağ
dülaziz'den ve � ıthL
ri n de h ay li m u v af fa k ol m u şl ar idi. o ne' de n •avdetle Beşıktaş saray-ı humayu"nunda d"'· _
asar ı fe ;;a di ye le aıre ı. mah
.... saıarınd a ı'kamet
•
..

h al at v e v u k u 'a t m a' lu m o ld u ğu n da n su buyurmakta idiler. Arada,1 takrı,.b en

kit cereyan eden
yı. rm .ı gu
...

h a ce t y o k tu r. iş b u a sa r. ı �ft.... .. n ka da r mürurunda işlerin kesb edegeldig"'ı

tafsil zikr ü beya n ın a " ahva"Lı·
·· 1
en bu n la rı n nü m ay iş lerine mue 1ım · e ve cemiyet-i ma'lfıme fesa datının tezay·· d. . ··
mukabele la zı m ge li rk u

rak ve ür ke re k ya ni R üş dü ve M id ha t
\

v e D am ad .a.T.L41iiJ� leyi düşündürrneğe başlamış ve ale'LhusU1 böyle bi � �:.:

P a� al ar il e Ş ey hü li sl am H ay ru ll ah Ef.�.w.�.u; �
a ın netayic-i müellimesinin ne mertebe vahim olacağı!1ı
ve Halim
m ü tt ef ik an te rt ib ey, ıe Q.W bılen ve Su lta n Az iz merhum için bir mahabbet-i samime
perde arka ı sı nd an ve li ab d il e
ha şa ra t ar be de si ni ve kad ime leri olan şevket-me'ab efendimizi bahr.i ha e..
işbu mefsede t pl an la rı nı ve iş bu �
i ey li ye re k te ilka' ey lemiş idi.
yl te la kk
·

tin arzu ve ni yy at ı na za ri e .

sa dı k ol an z Fakat ne çare ki ahvalin yevmen fe.yevma kesb eyle­

ne fs _i hu m ay lin un a ve ta e ü t a ht ı na
diği elvan_ı müdhişe
. �

m ür .;e dl er i na sb u ta neticesini bir derec�ye kadar .göster.

ile ye rl er in e bi r ta kı m ha 'in ve
m ak su du da hi bU mekte idiyse de ellerinden bu halde teessüfle erbab.ı meL
ledi. Ce m iy et -i m €z ku re ni n he de f-i
sedetin izmihlallerine duadan başka bir şey gelmez idi.
ibaret idi.
Pa �a �e :ra f Nihayetü'Lemr bi r gün yani haLi Sultan Aziz'den üç
i
'

Rüşdü Pa şa Sa da re te , H üs ey in A vn
ru lla h gün mukaddem - ki pazar günü ... artık müşahede huyur­
Midhat Paşa Şuray _i De vl et riy as et in e, H ayı
ey du kl arı ve netice_i vahime ve facia·-ı meydanda olan ha.
Meşihate tayin olundular . Mü fsid ler şeh r_a yin
laLı mezku r eye tahammül edemiyerek ve vicdan-ı pakle­
Büyük Damad Mahmud Pıasa da hi an lar ile mü -
ri mezkur ha'in ve kafir_i ni'met olan mela'inin tezv'rat ve
�
Ve cemiyetler dahi ekseri ha ne sin de akdolun du
fesadatl•arına t ak at getüremiyerek hakikat-i hali ve hissi­
n iz'in ha l'i ni te hy i'e ye te şe bb üs ve
Sulta Abdülaz y at_ı şahanele rini bLtemamiha gidip salı günü Sultan Ab­
a f ...
ı ma kd ur ey lem ek te idi ler·
b ri tertip yolunda sar dülaziz Han hazretlerine nakl ve arz eylemekli ği tasm im
mı Su lta n Ab düla zt
Suhteler nümayişinin ak şa buyur muşla r idi. Ol vak it harem-i humay-Unlarında bir ci-
na·�nndan Hafız Me hm ed Bey ve F·ahri ve sair rıye var idi. Bu cariye an-asıl kend i cariyelerindeR iken
•

cemiyet-i fesadiye tarafından kazanılmış bir çırağ buyurulm uş ve f·akat veehen sakile bir şey olduğun.
nin tergip ve ihafesiyle ·Yıldız kasrında n BÇ�.&.
 162
183
•

•• t
-
• 1
-

e m e y ip e fe n el im iz in v a li d e -i a l iy y et ü' .... meleri olduğundan ve uruk -ı hamıy .

dan izclivac e d _

et ve sadakatier·ın
h a r e n h e m ş ir e le r i ı· o ı
i a li le r in d e v e m u a h s_ ,.., kadar gadr ..u cefa .... ya karşı teskine m .
ları nezd.. U,Ktedı r olmadık
lar ın.
r a y la r ın d a ik a m e t te n s o n r a m ü şar ü nil �y.&.& uu� dan hemen çerkes k.olelerinedn Ahmed B
.
.
efendinin sa
.
ey ısmınde b"ırı·..
... k ra r te ra h ü m e n h a re � -i h'4.u..&;ıı::ı _, ısini yanl,arına alıp Sultan Abdülaziz'ın .
nın r eca �ı ü ze ri n e b i't te · da."ıresı ne g.ı tmeklL
fi re s u re t iy l e ik a m e t e tm e k te bulunmu§ <41 ..... gı v e fakat oraya kadar mesafe hayli ba"d
V •

na alınıp müsa . . ı old ugu ve es..

.

r o lu n an ta s m ........,.
�

e fe n d im iz in b a la d a z ik . n ay...ı tarık
" te bır kac.. yerde karakol ve n· .1ere
e
... �"
şevket..me'ab . .
ob
· t c ı tesadüf
i a z m ü d d e t m e d h a ld e h e m e n b ir h a li eylıyeceklerı muhakkak idüği cenab- ı akde · ı· .. .
hisseder e tm e z b r ru -kaad· ırının
.... ,... . "'
ı •

b a ş ı a bi r p u ş i d e (a lı p ) p re n si n dait avn...ı samedanısıne sıgınarak önlerinde bul" .

unun m.ururla..
man gözederek n "

.. ....
e m e sm fı ' • a tı n ı b i ta m a m ih a n a k l ü h ik a y e ey ..... '-A.. ı rına mumanaat edeceklerin işlerini bitirmey
kendüleri f
�gitmiş v ...

iğ i n i g ö rü p şe v k e ti li e fe n d im iz e ((E m r. l "'"'" ·-fl' deruhde ve fakat arkadan nefs i huma"yun " larını vı·kaye
mahfiyen gitt
•
.

e n ca ri � el er in if a d e ıç ın m ez ku r Çerkes Ahmed Boy'in mua

....

l e d n d &l�
.

su a J
.

letin iz il e m i g it ti >) d ey ü .. venet.ı· sa"dıkasına

.....
_

ıstınad etmekhgı tasmım buyurmuslar idi

.

dü lü nden hisso ....... �

. .., .

b ed
. .

v e te
"

gö rü le n te la ş
ve muahharen
muş idi. F i'l .. va ki ' bu ha di se P er şe m be gü nü iç in m us "" u
"'
.,
. N: ç&r ; ki ?� def'a dahi mağd�r-ı m ü�&rünileyhin ta.
S al ı g ü n ü ic ra ol u n m as ın ı ın n �' na - sa zı ha ıl olarak şevket m e'ab efendimiz Ahmed
lı ...ı
men olan bal' maddesinin . .
...

S al ı g ü n ü h en ü z şa fa k sö k m ek �··� Bey ,ı beklemekte ve bu ıse bulunamadığından yani bulu!ı.

tic olmus id i. İs b u .

lı in dukları daire abluka tahtında olduğundan gelemeyin bir

-

ia
-

... m e' ab ef en di m iz in d ai r el er i n e v el d
iken sevket
an te bP g.i de vaveyla y...i umu mi arasında Sultan Abdülaziz m rbU.. �
-

bi ri si ge li p bi ra de r le ri ta ra fı nd
varisinden
mun bil'cümle şehzadegan ve hanedan.. ı zatisiyle ve Hafız
•

ra be r c<B en i �al dı la r gö tü rd ül er . K en di le �i
lam ile be
or ad a bu lu ns un la t» Mehm ed ve Fahri Beyler gibi bir iki ha'in kurenasivle be­
hemen be ni m da ir ern e ge ls in le r,
ş ev ke t m 'ab efen.y.���
raber kayık ile Topkapı sarayına müteveccihen sahilden
lamlarını te bH ğ ey le m es i üz er in e - e

rk bu yu rm uş la r açıldığı müşahede o lunmuş t ur Kayık sahilden iki kayık

derha.l işin ne de n ib ar et ol du ğu nu de .
.

n be rr en dolu a çılır - a ç 1 lmaz mumaileyh Çerkes Ahmed Bey üç

bu esnada penc er ed en dı şa rı ba ka ra k sa ra yı
gö rm üş ler i""' �t· dört metre irtifaında bulunan bir duvardan ıatılarak ko­
balıren abluka ta ht ın a • a lın m ış ol du ğu nu
•

h al de s · şup gelm i s ise de iş işt en geçmi� ol du ğundan bu ahval..i

Berren vafir asakir pü r sil
... ah ol du kl ar ı - .... Jiiıı : .

en e-;ef i şti m ale her taraftan vaveyla ile ağlamaktan başka

ri tüfen kleri ucun da ate ş etm ey e mü he yy a ve ba lır _

bir ilac bu lunam amıs tır

yük zırhlılardan başka mü teao di d küçük vapur ve :u.a.,.. . -
....

Sult�an Abdülaziz merhum on veai sene müddetle ve

.

lar ask er ile ma lam aJ olduğu ve ağı zla rı sar ay üze rin e
kemal-i şan u S,er efle ifa eyled i.ğ i ta� ü taht ı saltanatından
rilmj ş müteaddjd topları harnil bulunduğu ha l de h--.ıu
.

hal' olu nrh u cs ve yerine aleyhinde milvonlar sarfiyle niha..

.

�
a ğ
yanasm a arn ade idiler. Bunları müc; ;
a hed e buy u rd""'�
yet muv affak olan Murad Efendi padisah intihan edilmi�
,
-

henı;;amda artık şübheye mahal kalmayıp hükm .. i •

idi. Yüz bir pare cülCıs topları dahi b � esnada �tılmakta
teha'iyette nbaşka çare olmadığı m a'lumları idise de
idi.
sirinjn işb u hareket._i zaljmaııeleri vicdan...ı pa k le ri n
Halbuki o gec·e saat bes altı sularında Hiisevin Avni ,,e
giran gelerek derhal Sultan Abdü1aziz H•an'i tahlis-... Mi dhat ve Rüşdü ve Mah u d Paşalar ve Hay� ulla h Efen.. �
•

ka bir şey düşünmediler. Silah isti'malinde mau

. ,
....
 164 165
...

ko na ğı nd ı a ak d ...i encümen..i fesad o sabah esnay-i hal'de saray .

di Mahmud Pa
şa 'n ın
in v a z if e le r i tayin o lu nara� tabur lar binbaşılarından İzzet Bey na
-1 humayu �
"n 1 ata eden �
i is in
"

b ir
.

h e r
m ş ve oradan .. ..
... mında bırı 1 ki m
u..
edilerek v e e v a m ir v e ta li m a t ı ... ""�u.
·ahhare n Sultan A bdulaziz merhumun şe
� _

g e le n le r c e lb ha
" detı. nde dahi zL
lazım .., .
u r . n
B e ş ik ta ş :.: a r a y ... ı h u m a y u n a s k e ' ve medhal oldugu tebeyyu eylemiştir şevket-me,a ...
ita olunarak . . . . . ·
b efendi...
a d d e ... i m ü e ll im e ..i hal mızın daırelerı pışgahında askere hi taben .
"

v e m
,..

e d il m iş
ve vapur ile ihata " sız .
· ı ve hızı ve
. . .
.

l m u ş l a r i d i . memı ek etımızı Sultan Aziz Moskofiara tes1"'ım

muv af fa k o . . . etmek ıstı.
•

. "
•

ad de m yani Pa za rt esi �c .
yor ıdı. Moskof kuffarını Istanbul'a sokmak, İ
yi rm i ot uz sa at m uk
Bundan . stanbu1,u
İs ta n b u l' u is ti la ed ec e k le ri n i işa'a -eyl an ıara vermek .uzere id i Sultan Murad sizi ve mem
nü akşam üstü . ,. ıe keti
·

n al ey h in d e v e şe h ri m u h a fa za v e fak at """""l'i kurtardı. Sult n Azız ı n yerine Sultan Murnd pa

leri Moskofla rı :ı dişah oL
ateş zuh firu n d a sa n k i sa ra y v e p ad iş ah ı m u h a fa za zı m n �
�
du . Su lta n M u a 'ı muhafaza ediniz. Sultan Azizi'i ka
çır.
d a hemen sa ra y ..i h u m ay u n a g el en le r ü ze ri n e at eş e " ...... ��..&.,llloı � � :
�
a ınız hıfzedınız.n yo lu lisanımıza alınağa hicab eyledi.
.
S u lt · a ni y e v ap u r ... ı h u m ay u n iy l e Ş am 'l ı gımız bır takım tefevvuhat ve bezeyanlarda bulunduktan
rini em re de re k �.��

·. : ar ay pi şg ah ın a çı ka ra ra k sa ra y ı cu -sonra Fransa ştirişinde olduğu gibi cı Yaşasın millet, yaşa.

kac.> tabur as ke ri
ve es na y ı ha l'd e ge re k as ke re ve ı!er sın vatan, yaş ası n Sultan Murad• deyü bağırmakt� ve bu
kerl e ku sa tm ıs la r ...

tefevvühatını bir kaç yerde tekrar be.tekrar askere hita..

-

di de yü ·
-

ev ve la Su lt an A bd ül · a zi z ve f' at ey le
ahaliye
ha ki ka t i
... iz ha r ey li ye re k ben irad eylemekte ve bu esnada ne saraydan dışarı ve ne
en
•

ederek ve m ua hh ar
ne dışarıdıan içeriye hiç kimsenin duhul veva hurilcuna
iğfal eyI emişlerdi.
·

Merhum...ı müşarünjleyh asakjr... i m ez ku re ni n bi r

müsaade edilmernekte idi. Bütün saray hal ı bu vechile k
len ge r... en da z bu l" abluka tahtın da bulunduğu ve küçük büyük herkes her
pur deru nu nd a sar ay piş ga hın da u.u'llfo
..

sın da ıı. şü ph ele ne rek Hü sey in Av ni' yi ce lbe tm ek taraftan dilçar-ı tahkirat ve tehdidat olduğu sırada bir d �
büyük .:al t·ana t kayığı ile M urad Efendi'nin Beşiktaş sa.
HLsrü Bey ramında binbaşı bjr ya ve ri de f• a 'at le .
rayına geldiği görülmüştür.
mışier ise de Hüseyjn Av ni dah i bu nd an şübhelenerek
Biraz müddet sonra şevket.me'ab efendimiz ile efen..
rın gelirjm)) deyü ·-araya gitmemjş ve Hü snü Bey her.
•

diler hazaratı gidip resm-i tebriki ifa edebilip edemiyecck..

kadar buzura çıkıp müfsid... i müs.arünileyhin ade m...i
lerini istifsar ile bu yolda i§ti'zan buyurmaları ve müsaa..
tjni ve kel&mlarını harfiyen nak letm ek iste mis ise de
de olunması üzerine bi'l-cümle efendiler hazarat� bir çok
-

humun kurerıasınclan Hafız Mehme d Bev zaten c-..v.

noktalar ve süngülü nöbetçiler ·arasından geçerek Murad
fesaaive efradınd•an bulunduğundan ge ek m ezktr
l �
.at• Efendi'nin bulunduğu daireye gitmiş ve mümkün mertebe
rin rnünasebetsiz bir zamanda saray önünde vucti
ahval...i cariyeden hasıl olan te'es :ür-i derunlarını setret..
gerek Hüsevin Avni'nin davet.i humavuna a dem ...i
meye sa'y etm iş ve resm... i tebriki ifa eylemişler idi. Murad
ni (a ·keri Selimiye kı�lasında yerle�tiriyor . Yarın
Efen di ise bu esnada c<hükmi kader öyle imiş• deyü kahka.
geHp hak...i pav...i şahanenjze vi.lz sürec'�ktjr) devü • •
on
ha ile gülrnekten fari ğ olmamakta idi. Bir çeyrek kadar
yetsiz f!Östcr�·rr�k ve mr>rhi'ırnu teskin ü te'min ve
mülakat edi ldi kten ve validesiyle dGhi ayni suretle tfay..i
caya :Karlar i,Uf:al e·,Uvcrek liü�evjn Avni'njn ve .
rnerasinı_i tebr!k.. e ı relerine avdet
166 ırı

buyurrnuşlardır. O günden hal'in altıncı Pazar gününe ka. dimizin tehalük...i azimede oldug"unu ım . a... ey1emekte idi
"'
Zıra... efendı. mız
dar yani Sultana Abdülaziz merhumun Fer'iye sarayında . ın. da... ır
. eleri mevki' ve vazıy . etı. mu.. n:ase.
vuku' şehad etine de ğin sar ay içi nd e zü ku r ve in ı as bi'L ""\.. i.-ı betıy . le her cıh . etten taarruzata açık ı'dı' Bu sırada şevket..
me b , a... ef en dı.mız . can ve ma- llarından emın .
cümle har..edan ve cevari ve efrad üzerine icra edilen me., ,,
. olmadıkların
dan bendega... n ,ı sa... dıklarından bazısını sı'l"ahlandırarak ıs.
. ..
, •

.
zalinı nakaabiLi tariftir.
Fi'Lvaki' Sultan Abdülaziz merhumun dairesi halkı tıt. a... ,at uz .. ere bulunmaklığa mecbur olmus-lar ve f''ı Lva... ki,
ı e ta fsı·ıen beyan
a... t'd ... ü isbat olunacağı ve�h 1
Beşiktaş'tan Topkapı ve Fer'iye saray...ı humayunl�rına gi.. ): ile haL"ı Su ta."l
derken üstleri başları taharri olun makta ve taharrisi mah­ Abdu. 1azız
. . H..an . ı...,nı.n dô. rdüncü günü Ni :betiye kasrınıa b''L ı

remiyete yakl!şmayan yerlerine kadar bir takım harem
ağaları ve bazı zabitan tarafından tali:arri olunarak sene.
lerce velini'metlerine hizmetleri e3nasında nail alabildik.
leri beş-on paralık akçe ve mücevheratıarına ve �ir kaç
liralık s-aatlerine varıncaya kadar zabt ve müsadere ediL
mekte ve merhum..ı müşarünileyhi neşyası nakledildiği sı­
rada bLtemamiha tevkif ve müsadere olunarak ve hatta
merhumun şehadetinden bir hafta sonra irtihal...i dar.ı be.
ka eden dördüncü kadını yani necabetlü Şevket Efendi ile
Esma Sultan'ın valideleri derece-i gayede h·asta olduğu
halde Fer'iye sarayına nakledilmek üzere kayığa bindiriL
cu· · mıe efen diler -hazaratı davet olunarak kaf" fesın · ·ın ı· tı!..cu.ı
�
tasmı,. m edıld . ıgı . ... . elyevm muhakkak ve ol vakit b1_r h.ıss..ı·
kavı... h"a lin de bulunduğundan haLi istita'at...ı mebhusü'n _
an h güruh...ı müfsidin tarafından müşahede olunamk fikr_·
f&sidlerinini hayyiz.imel'anete hurUcuna m3.ni' olmu-; iııl_
Mezkur cemiyet...i fesadiye efradınm rües 'ay.i mefsid�sin­
den olmak üzere bir şahsın dahi zikri lazımedendir ki bu
şahıs an.asıl Yunanlı olduğu halde İskalari Girlaneli na.
miyle marlif ve gerek devr ..i Sultan Abdülaziz Han'da ve
gerek.. me'ab Abdülmamid Han efendimizin cühis..ı meya..
min me'nuslarından sonra icrasından geri durmadığı fe.
_

;:;adat ve igva•atiyle meşhurdur.

mekte iken başını ve omuzlarını setreden ve �oğuktan mu..
Bu müfsid...ile'in1, velialıeLi müşarünileyhe ve etba' ve
hafazasına medar olan bir parÇ'a şal orada bulunan ve tah..
avenesine masonluk kavaidini talim ile insaniyet ve hem­
kikat'ı ahirede Sultan Aziz m er humun kaatillerinden oL
cinsine muavenet nikapları altında cemiyet..i ma,lfıme ef..
duğu tebeyyün eden Necib nam1nda bir ha'in zabit tara..
radına fesad ve n1el'anet d·�rsleri tedrisiyle pren s ve ave.
fından müşahede olunarak unf ile alınıp eşya müsaderesi­ ne...i hlinesini amc·a ·ının ve veli-nimetlerinin aleyhinde ve
ne rne'mur adama verilmiş ve bu vechile afife...i müşarün�
leyha açrk...saçık binlerce halk ve kayıkcılar ve asker ara­ devlet...ü hükun1eti esasından tehziz edecek bir tarik..i mef..
sında kralmış ve bu haLi pür...melali cesm...i tahassürle m� sedette dev�una tergib eyler ve prens ile derece-i irtibatmı
ol dereceye vnrdırn1lB idi ki ruz u şeb nezdinde bulunur ve
ş� he�e eyleyen :J nk ·rr' halk ve efend i�iz ile ehLi beytle..
Kurbağalı dere çiftliğinde küliii yevm sofrasında baŞ-ha..
. erinden kanlı yaş1ar dökmemek ]{aabil olmaını§tk
rı gazl �

şa vererek t ailn1 eyledikten maada sık..sık dahi mahfiyen

�eceleyin saat beş...altı radde1erinde eşya nakli baban saray -ı hun1aylına gelerek pren 1in harem dairesine duhul
sıyle şevket-me'ab efendirrıizin dairelerine takı m .. Q..,� ...
ile orad•a bilôtekellüf Hıristaki ve Köçe o� lu A�ob ve Rı
ha:�m�l kıyafetli bir çok h·aşarat girjp çıkmakta ve a��··
. ..
_

za Paşa.oğlu İbrahin1 v e Kr.m�l Bey ve tabib Kaplivon ile

yo �ımışn r_A(·yü çıkıp rıhtım üzerinde dairenin karşısın
. deLi tavlle durraakta ve bu
mud birlikte sabahlara kadar iyş ü işret ve fesad pl nları ter .

hal ise şevket. me 'ab b'l'. •

 onr d hi m r
lzzet Ef n d i 'ni o 1
Hü n ü B y t ...
Na kşüend namınd
ir gürıih..ı meı a ın M
kan şe ket_nıe ab ef .,_ ...

teşkil e Kılıc-Ali'de bir

vetiyle kazanarak s u ol
validesiyle ınülakat
bere eyleınekte iken
şa z-amanında taraLı z b
hanesinde korniteni nict
mefsedetin cümlesi tevki
miş ise de le'iın.i me
me Nakşifendi il
mel'ılne.i merkum o
küçük ciriyeyi d h·
ze bulunduğu cihetl
ile kendisi mel'U �

Ahiren ma'
d uğu hild Mir...
ber almar