KPI

Pitanja i odgovori (prva parcijala):

1. Periodizacija:

a) Tipoloka (prema drut.-ekonomsk. formacijama - zasniva se na razvoju

drutvenih odnosa): historiju ljudskog drutva dijeli na 5 glavnih perioda
(1) Prvobitna zajednica (glavne etape: divljatvo i barbarstvo),
(2) Robovlasnitvo (starije tzv. orijentalne despotije, i mlae tzv. antike drave)
(3) Feudalizam (ranofeudalne patrimonijalne; razvijene, tj. staleke i kasnofeudalne, tj.
apsolutne monarhije).
(4) Kapitalizam (faza industrijskog kapitala - liberalizam, faza finansijskog kapitala
imperijalizam i najnovija dravni kapitalizam) i
(5) Socijalistiko drutvo (i danas postoji, naporedo sa kapitalizmom).
b) Hronoloka periodizacija (zasniva se na vremenskom redoslijedu injenica: stari,
srednji i novi vijek)
- U starom vijeku postojala je periodizacija koja je historiju dijelila na etiri carstva: Asirsko,
Persijsko, Grko-Makedonsko i Rimsko.
- Novu periodizaciju "donosi tek razdoblje humanizma, koje historija ljudskog drutva dijeli
na stari, srednji i novi vijek.

- Za neke historiare 476. godina - pad Zapadnog rimskog carstva, uzeta je kao kraj starog i
poetak srednjeg vijeka, a veina smatra da poetak novog vijeka treba raunati od izbijanja
prvih buroaskih revolucija: u Nizozemskoj 1579., u Engleskoj 1642., i posebno u Francuskoj
1789. godine.

A. PRVOBITNA ZAJEDICA
2. Drutvena podjela rada s posebnim osvrtom na odlike gensa ili roda?
Odlike gensa ili roda kod Irokeza u plemenu Savaku koje je naao Morgan su: bira
svog starjeinu i poglavicu, gdje su izbor morali potvrditi i ostali gensovi, vlast
starjeine gensa je moralna i oinska bez prinudnih sredstava, i gens i plemensko
vijee moe birati ili smijeniti starjeinu, nijedan lan roda se nije smio eniti u okviru
gensa, imanje iza umrlih je ostajalo ostalim lanovima gensa jer djeca nisu mogla
naslijediti oca s obzirom da je pripadnik drugog gensa, djeca pripadaju gensu svojih
majki, gensovi su se uzajamno pomagali i titili u odnosu na strance, rod je imao
zajedniko ime, u rodu su se mogli usvajati stranci (adopcija), svi pripadnici roda su
imali zajednike vjerske sveanosti, kult i obiaj, rod je imao zajedniko mjesto za
sahranu i imao je skuptinu svojih mukih i enskih odraslih lanova koji su imali
jednako pravo glasa.
3. Vojna demokratija kao prelazni oblik iz prvobitne zajednice ka dravi.
To je prelazni oblik organizacije ljudskog drutva od prvobitne zajednice ka dravi i
najvii oblik organizacije rodovsko-plemenskog drutva, odnosno ustanova
zajednika svim barbarima, neposredno pred formiranje klasnog drutva i drave

(poznavali su je kako stari Grci i Rimljani, tako i Germani i Stari Slaveni). Organi
vojne demokratije i njihove nadlenosti su: plemenski starjeina ili vojskovoa, vijee
rodovskih starjeina i- plemenska ili narodna skuptina. Pravo uea na skuptini
imali su svi za oruje sposobni mukarci kao ratnici, odnosno vojnici; nadlenosti
skuptine: birala je vojskovou i odluivala o najvanijim pitanjima za ivot plemena,
posebno o ratu i miru. Kako su plemensku skuptinu inili vojnici, a u njoj su se sve
odluke donosile voljom veine, to jest demokratski, to se cijeli taj drutveni sistem
naziva vojnom demokratijom.
B. ROBOVLASNITVO
4. Robovlasnitvo opi pojmovi
Sa pojavom robovlasnitva poinje trei veliki stupanj u historiji ovjeanstva:
civilizacija. U odnosu na divljatvo i barbarstvo, osnovne odlike civilizacije su:
nastanak drave, pojava i nastanak pismenosti u njenim raznim vidovima (od
ideografskog do fonetskog. Termin robovlasnitvo nastao je u sovjetskoj
historiografiji. Nasuprot tome i prije toga, Karl Marks je samo govorio o azijskom i
antikom nainu proizvodnje koje je razjasnio u svom predgovoru Prilogu kritici
politike ekonomije: pod azijskim nainom proizvodnje Marks je podrazumijevao tzv.
orijentalne despotije Bliskog i starog istoka; pod antikim nainom proizvodnje
Marks je podrazumijevao evropsko-mediteranski svijet, t.j. Staru Grku i Rim. Bez
obzira na sve terminoloke razlike, osnovna je zajednika karakteristika svih
robovlasnikih drutava - slina klasna struktura, koja se sastoji od dva socijalna pola:
robovlasnika i robova
Istonjake despotije (stari istok), Egipat i Babilon
5. Drave starog istoka - opte karakteristike drava Starog istoka?
Opte karakteristike Starog istoka ili istonih despotija su: ouvanje kolektivne
batine i slab razvoj privatne svojine nad zemljom, nastale su u dolinama velikih
rijeka gdje su se bavili zemljoradnjom, vjetakim navodnjavanjem povrina koje su
obraivali, kolektivno posjedovanje robova kao radne snage (bili su dravni ili su
pripadali hramovima), sadravale su elemente patrijarhalnog ivota, a u Egiptu su se
osjeali tragovi i matrijarhata, vlast je organizovana centralistiki (sva vlast je u
rukama jednog ovjeka, vladara).
6. Egipat (nastanak i glavne karakteristike)
Prije 6000 godina jedan hamitski narod poeo se u dolini Nila baviti zemljoradnjom.
Vode i mulj Nila bili su vrlo plodan teren za zemljoradnju, a rijeka je sluila i kao
trgovaki put u duini od 1000 km. Tu su nastale mnoge dravice i gradovi, zatieni
sa sjevera morem, a s juga pustinjama i planinama. Egipani su stvarali i ostvarili

visoku civilizaciju; Prve zajednice na obalama Nila sa zadatkom irigacije bile su

gradovi-drave, poznate po grkom nazivu nome, dok je prvobitni egipatski naziv bio
sepat ili hest. Na elu drave stajao je upravnik koji se u Starom Egitu zvao adz
(nomarh); Svaka noma je imala svoj vjerski kult; Egipani su imali vie od 200
bogova i zatitnika, koji su upravljali raznim dogaajima od roenja do smrti;
najvaniji kultovi su bili kult boga Ozirisa kao tvorca vremena i boga carstva mrtvih,
te Amon-RA, boga Sunca; Iz ratova, putem podjarmljivanja i razliitih saveza dravagradova nastale su dvije vee drave, na jugu tzv. Gornji Egipat, a na sjeveru Donji
Egipat. Na jugu je savez bio vri, jer tu Nil ima jedan tok, dok se na sjeveru dijeli
na 7 rukavaca; Oko 3.200. godine pr.n.e. vladar Gornjeg Egipta po imenu Menes, to
znai Ustolieni silom je sjedinio dva Egipta i kraj samog vrha delte osnovao je
grad Memfis, kao prestonicu jedinstvenog Egipta;
7. Babilon - organizacija vlasti u Babilonu?
Na elu drave je bio vladar-pates ili lugal. Funkciju upravnika dvora kao i javne
administracije, javne slube i irigacionih radova (sistemi navodnjavanja) te javnog
biljenika je obavljao nubanda. Namjesnici i upravnici gradova su se zvali isaku.
Znaajni su bili i pisari dub-sari (oni koji su pisali na glinenim ploicama). Daljom
centralizacijom vlasti vladari za oblasne upravnike postavljaju sakanaku, a postojali
su i upravnici manjih teritorija-rabianum. Vojska je bila narodna i najamnika. U
sudskim postupcima su sudili sveenici, a postojao je i sudski kolegijum-puhrum.
8. Izvori prava u dravama Starog istoka (opi osvrt)?
Izvori prava u dravama Starog Istoka su bili: obiaji, sudska praksa i zakoni. Obiaji
nastaju iz drutvene prakse dugotrajnim ponavljanjem iste radnje na isti nain a koja
radnja je u skladu sa etikim shvaanjem tog drutva. Sudska praksa kao izvor prava
znai da se presude donesene u sudskim postupcima uzimaju kao izvor za postupanje
u slinim sluajevima. Takav sluaj u kojem je sudska praksa primarni izvor prava je
zadran i danas u Engleskoj a jednim dijelom i u SAD. Zakon kao izvor prava
predstavlja unaprijed odreeno reguliranje neijeg ponaanja i sankcije koje slijede u
sluaju suprotnog ponaanja od onog odreenog u zakonu. Iz tog vremena je
najpoznatiji Hamurabijev zakonik kao i zakonik egipatskog faraona Bokorisa.
9. Hamurabijev zakonik: glavne karakteristike, sadraj i znaaj
Hamurabijev zakon se sastoji iz 282 lana koji su uklesani na crnoj kamenoj ploi
klinastim pismom. Sadri odredbe koje se odnose na krivino pravo, porodino i
nasljedno pravo, te obligaciono pravo (ugovori), kao i odredbe koje imaju karakter
dananjeg ustavnog prava a koje su se odnosile na zatitu robovlasnikog poretka koji
je tada vladao te sankcije u sluaju krenja tih propisa. Moe se reci da je taj zakon u
velikoj mjeri regulirao odnose koji su postojali u to doba. Tako se u tom zakonu

spominju ugovori o kupoprodaji, zajmu, o graenju, o zakupu, o ostavi i dr. Taj zakon
takoer sadri i odredbe koje se odnose na sudski postupak kao i nain dokazivanja i
vrstama dokaza koji se mogu izvoditi u tim postupcima. Znaaj Hamurabijevog
zakona je veliki. Osim njegove historijske vrijednosti, ovaj zakon omoguava danas
da se sagleda razvoj prava u Babilonu u vrijeme Hamurabijeve vladavine kao i
vremenu poslije toga, te karakteristike pravnog razvoja koje su zajednike svim
istonim despotijama.
10. Hamurabijev zakonik: poloaj linosti (statusno pravo)
to se tie prava, u Hamurabijevom zakoniku prvi puta nalazimo jasnu podjelu na
materijalno i procesualano pravo. Kada je rije o materijalnom pravu, na prvom
mjestu je statusno pravo, to jest poloaj linosti (u tom pogledu razlikuju se robovi i
slobodni stanovnici sa razliitim meuslojevima, sveenicima, inovnicima i vojnom
aristokratijom ).Veina je zanimanja u dravama Starog Istoka bila nasljedna, ali za
razliku od Indije, tu se nikad nije formirao kastinski sistem; U Babilonu su slobodni
seljaci ivjeli ili na dravnoj ili na opinskoj zemlji, a dravi su jedino plaali porez,
koji je sluio za izdravanje hramova, vojnika i visokih inovnika; Dosta su brojne
slobodne zanatlije, koji su obino radili u dravnim radionicama u grupama od deset
ljudi, pod nadzorom posebnog upravnika; Trgovina i finansije uglavnom su bili u
rukama stranaca.
11. Proces ili sudski postupak u dravama starog istoka
Pravni sistemi Starog Istoka nisu razdvajali graanski od krivinog postupka;
Procesualno pravo zasnivalo se, prije svega, na samopomoi, to znai da je privatno
lice podizalo tubu i uestvovalo u izvravanju presude (javne optube ili
prokurative, uglavnom, nije bilo). Dokazna sredstva: racionalna (izjave svjedoka i
pisani akti) i iracionalna (zekletve i razni boji sudovi, tzv. ordalije npr.
vaenje usijanog gvoa). Optube, svjedoenje (lane strogo kanjavane),
postupak (voen pismeno), presuda (objavljivana bez obazloenja).
Egejski svijet i stara Grka
12. Drutvena i dravna organizacija stare Grke
U svom epskom ili herojskom dobu, kako ga je opjevao Homer, stari Grci su ivjeli
na stupnju vojne demokratije koja predstavlja prelazno razdoblje izmeu rodovskoplemenskog drutva i drave. U to vrijeme susreu se organi vlasti tipini za vojnu
demokratiju: jo se odrava ustanova narodne skuptine (agora), ali stvarna vlast sve
vie prelazi na vijee starjeina (bule) i bazileusa kao vojskovou (vijee staraca
prvo su inile starjeine gensova, a kasnije se njegovi posebni lanovi biraju
prema bogatstvu i ugledu; bazileus je, pored vojne vlasti imao i izvjesnu
sveteniku i sudsku vlast). Stalni rat i pljaka izmeu plemena postaju stalno je
zanimanje grana privrede. Drava-grad pojavljuje se prvenstveno kao

ustanova za zatitu novosteenih bogatstava obogaenih pojedinaca u okviru

gensa. Drava-grad - osniva se uglavnom na kamenom brijegu akropoli koju je
vojskovoa uzima za svoje sjedite, a oko njega se razvija trg. i zan. naselje.
Svaki grki grad-drava imao je svoju nezavisnu upravu (gradom je vladala
aristokratija, odnosno bogati zemljoposjednici); Oko 800. g. pr.n.e. dolo je do
dramatinih promjena u gradovima, iniciranih borbom raznih aristokratskih grupa za
prevlast (iz tih kriza i borbi u mnogim gradovima se razvila robovlasnika politika
demokratija, ali je u drugim aristokracija do kraja zadrala prevlast); Sparta i
Atina: to su dvije grad-drave koje su imale predvodniku ulogu tokom stoljea
grke nezavisnosti (kraj njihove moi nastupio je kada su dole u meusobni sukob i
otvoren rat, ime je poelo propadanje Stare Grke);
13. Sparta - organizacija vlasti u Sparti?
Prilikom naseljavanja Sparte, Spartanci su pokorili domorodako stanovnitvo
pretvarajui ga u dravne robove-helote. U Sparti je postojao jo jedan sloj
stanovnitva - perijeci koji su bili trgovci i zanatlije, a nisu imali politickih prava ali
su bili slobodni. Na elu Sparte su bila dva kralja sa vojnom, sudskom i vjerskom
vlasu. Geruzija ili vijee staraca je bila sastavljena od 28 lanova geronata koji su
razmatrali stvari koje su ile na skuptinu, a imali su i odreenu sudsku vlast. Narodnu
skuptinu-apelu su sainjavali svi Spartanci koji su stariji od 30 godina i oni su birali
razne funkcionere a naroito geronate. Pet efora su u poetku bili zamjenici kraljeva a
kasnije su preuzeli skoro itavu vlast. Birani su svake godine u skuptini, radili su
kolegijalno i odluke donosili veinom glasova.
14. Atina, nastanak
Zaeci Atinske drave mogu se staviti u razdoblje od XI do IX st. p.n.e., dakle u
Homerovo doba (doseljena 4 plemena dijelila su se na po tri fratrije (bratstva), a svaka
fratrija je imala 30 gensova (rodova);Atina je jedan od najvanijih gradova-polisa u
helenskom svijetu, za razliku od Sparte, nastala isto evolutiv. putem, to jest,
unutranjim raslojavanjem i raspadanjem rodovsko-plemenskog drutva; Jonjani su
odbranili Atinu od Dorana (u nastanku grada-drave nije bilo nikakvih spoljnih
faktora, pa se, upravo tu moe pratiti postepeni raspad rodovskog ureenja i
potiskivanje naroda pod orujem od strane naoruane javne vlasti). Osnivanje
atinske dr. pripisuje se leg. heroju Tezeju, koji je itav atiki narod podijelio na 3
klase (po zanimanju), bez razlike na rod i pleme: (1) eupatride (rodovska
aristokratija), (2) geomore (sitni zemljoposjednici) i (3) demijurge (zanatlije); Podjela
je vrlo indikativna, jer govori o raslojenosti atinskog drutva; Dokle god unazad see
atinska pis. historija, zemlju ve nalazimo u privatnom posjedu, a potiskivanje
Feniana iz pomorske trgovine u Egejskom moru i njen prelazak u atike ruke

definitivno su dovrili raslojavanje atinskog roda; Tezeju se pripisuje i osnivanje

centr. org. vlasti u Atini: Bazileus (ili plemenski vojskovoa): u poetku birao ga
savez sva etiri doseljena plemena doivotno; Arhont: postavljala ga je aristokratija
da kontrolie vlast bazileusa, koja je u 8. st. ve unitena, a vlast preuzelo 9 arhonata
(birani su u poetku doivotno, kasnije samo na godinu, birao ih je svake godine
areopag); Areopag: savjet eupatrida, novi upravno-sudski organ iz najuglednih
porodica i arhonti po isteku mandata, potis-kuje plemensko starjeinsko vijee; glavne
funkcije: kontr-ola nad itavim drutv. ivotom i suenje najteih delikata: Naukrarije
(naos brod): sve 4 dotadanje plemenske file podijeljene su na 12 teritor. jedinica naukrarija. (obave-za da izgradi i opremi po jedan ratni brod, ukljuujui i posadu.
15. Solonove reforme
Solon je 594. godine pr.n.e. izaban za arhonta, pa je tako, snabdijeven ovlatenjima
proveo niz reformi, koje su zadale udarac staroj aristokratiji i ostacima gentlnog
ureenja, a najvanije su; timokratsko ureenje, reorganizacija i podjela vlasti na
zakonodavnu, izvrnu i sudsku i ukidanje dunikog ropstva. Najvanije Solonove
reforme: a) podijela stanovnitva u 4 imovinska razreda - file (po imovnom cenzusu uveo tzv. timokratsko ureenje), t.j. prema godinjem prihodu slobodnih graana; b)
ukinuo duniko ropstvo i proglasio nitavnost dugova (sishtija), c) reorganizovao
vlast: (nazire se: zakonodavna, izvrna, sudska): (1) Zakonodavnu vlast dao je
Narodnoj skuptini (Eklezija), koja je bila sastavljena od svih graana mukaraca sa
navrenih 20 godina (iz njenog sastava iskljuene su ene, meteci i robovi); (2)
Izvrnu vlast imalo je Vijee bule od 400 bulenta (kao novi organ), u koje je svaka
plemenska fila regrutovala po 100 bulenta (lanovi vijea birani su iz prva tri
razreda, vijee je predstavljalo ostatak gentilnog ureenja i Solonov ustupak njenoj
aristrokatiji; (3)Sudsku vlast dao je novouvedenom organu, Helileja, od 6.000
lanova,kao porotnom sudu koji odreivan kockom.
16. Atinska demokratija
Solonovu politiku demokratizacije kroz politiku borbu nastavio je Pizistrat, koji
dijeli zajmove seljacima i oslobaa robove-dunike; Klisten: nastavlja demokrtske
reforme: (1) Umjesto 4 timokratske file uveo je 10 teritorijalnih fila, koje su se
dijelile na tri dijela (tritije) - svaka fila se sastojala od jedne gradske, jedne seoske i
jedne primorske teritorije, to znai da je u svakoj fili bilo 2/3 gradskog i 1/3 seoskog
stanovnitva); (2) Tritije su se dijelile na deme, kao osnovne samoup. jedinice (svaka
dema birala je svog starjeinu demarha); (3) Reformisao Izvrno vijee bule: od 400
l. poveao je na 500 lan.;- (4) uveo ostrakizam, t.j. asno progonstvo popularnih
graana Atine na period od 10 godna; Efijalt: suzio nadlenost areopaga - tadanjeg
bedema plemenske aristrokracije, jer su bile nespojive sa procesima demokratizacije
(452.g): oduzeo mu pravo nadzora nad dravnim funkcionerima, sudske funkcije

prenio na Helileju, a upravne i nadzorne na Vijee bule; oduzeo mu pravo veta na

odluke Narodne skuptine, ostavio mu samo sud za religiozne prestupe i briga o
odravanju hramova. Period od kraja grko-perzijskih ratova 492. 480. g. pr. n.e. do
Peloponeskog rata 431. g. pr. n.e. je zlatni vijek atinske demokratije; Konaen oblike
atinskoj demokratiji udario je Perikle (461.-429. g.p.n.e.): Tada su atinski graani,
demos drali svu vlast u svojim rukama, donosili su zakone i vrili kontrolu nad
svima... Da bi se omoguilo siromanim graanima da uestvuju u javnim vlastima,
uvedene su naknade u novcu za vrenje svih funkcija, l. savjeta, porote itd. (od 461.
g. pr.n.e.); Perikle je uveo institut grafe paranomon: javna tuba protiv zakona ili
njegovog predlagaa, ako su mu odred-be protivne demokratiji u kojoj nalazimo
prve zaetke ustavnog sudstva; U tom zlatnom dobu atinske demokratije razvilo se
klasino grko zna. pojma polis kao grada i drave u smislu: bavljenje javnim
poslovima i politikom; Iz uea svih slobodnih gaana u dravnim poslovima i
odlukama, otpora protiv samovolje vlasti i borbe za jedna-kost svih pred zakonima,
izrasla je demokratija (prve poj-move i pravne norme o demokratiji stvorili su stari
Grci); Pored slobodnih graana veinu stanovnitva grkih gradova inili su robovi,
koji su predstavljali obespravlj. Masu - Grci nisu bili svjesni velikog nesklada izmeu
njiho-ve vlastite elje za slobodom i ropskog poloaja njihovih kuluara i drugih
sluga.
17. Helenizam
Krajem V. i poetkom IV. st. pr.n.e. Grku potresa borba za prevlast izmeu Sparte,
Tebe i Atine, kao tri vodea grada drave; Od 411. g. pr.n.e. u Atini su uestali
oligarhijski prevrati, to vodi zloupotrebi slobode, odnosno opem rastrojstvu grkog
svijeta;- U tim okolnostima, na sjeveru je ojaala polugrka, polubarbarska
makedonska kraljevina; Kralj Filip Makedonski (359. 336. g. pr.n.e.) postepeno je
pokorio cijelu kontinentalnu Grku; Nakon smrti Filipa Makedonskog na prijesto
dolazi njegov sin Aleksandar Veliki (336. 323. pr. n.e.). im je stupio na prijesto,
Kralj Aleksandar III (336. 323. pr. n.e.), openito poznat kao Aleksandar
Makedonski ili Veliki, bacio se na Istok; On je 334 god. pr.n.e. sa 30.000 pjeaka i
5.200 konjanika preao preko Helesponta (dananji Dardaneli) u Malu Aziju i odatle
poeo osvajanje drevnog Istoka kao vrela civili-zacije, ija ga je misterija sudbinski
privlaila; U narednih desetak godna stalno je ratovao, radei istovremeno na simbiozi
helenskog i orijentalnog svijeta; Poslije smrti Aleksandra Velikog (323. g.p.n.e) dolo
je do borbi za prevlast izmeu njegovih vojskovoa i roaka, koje su trajale skoro
pola stoljea; U tom periodu formirale su se tri vee drave, ijim su vladarima Grci
dali zajedniko ime dijadosi - nasljednici. Historija ove drave naziva se
helenistikom. Kasandar, sin Aleksandrovog voskovoe Anti-patra (pripale mu Grka
i Makedonija, vladao do 296. g.p.n.e.). Ptolemej, vodei Aleksandov general

(zavladao Egiptom 301. g. pr.n.e., proir. na Kipar i dij. Palestine, sjedite

Aleksandrija, dravu. unit. Oktavijan 30.g.p.n.e. Kleopatra). Dr. Egipat pod
Ptolemejima: Ptolomej utemelj. snanu dravi, unaprijedio polj. jaka vojska i adm.,
prodor grke kulture; Aleksandrija: svjetski privredni centarprocvat helenist. kulture,
hram muza sa uvenom bibliotekom, propast Ptolom-eja je i kraj helenistike ere.
Sirija drava Seleukida najvea helinist. kraljevina (312. g.p.n.e temelj. Seleuk
Nikator, Aleksan. vojvoda, sjedite Antiohija, vrhunac 280.g.). Helenistike
kraljevine su bile strogo central. i autokratske dr. orijental. tipa, a helenizam spoj
istone pol. forme i grke culture. Te su drave, meutim, slijedile grke modele i
tradiciju; U tom smislu helenizam predstavlja tijesni spoj istone politike forme i
grke kulture (Helenizam bi se mogao opisati kao helenstvo bez polisa. Ta je
mjeavina Starog Istoka i Grke vrila dalji uticaj na Rimsko carstvo, posebno njegov
istoni dio, odnosno kasnije Bizant (Vizantiju). Sve helenistike drave su tokom
drugog i prvog st. pr. n.e. osvojili i sruili Rimljani;
Drava i pravo u srenjem vijeku (feudalizam)
18. Feudalizam, ope karakteristike
Treu po redu drutveno-ekonomsku formaciju klasnog drutva nazivamo feudalna
drutveno-ekon. formacija. Nazivamo je i feudalizmom, jer je u novim proizvodnim
odnosima, opi drutveni i politiki okvir bio feud. Feudalizam se sa svojim
proizvodnim odnosima sutinski razlikuje od drutveno-ek. formacija koje su mu
prethodile. U Evropi je feudalizam trajao skoro 14. vjekova: smatra se da nastaje
koncem V v., kada su nastale barbarske dr. na ruevinama rimske robovlasnike
drave, do XVIII v., tj. do velike Franc. buroaske revolucije. S razvojem proizvodnih
odnosa i njima odgovarajuih pro-izvodnih snaga, feudalizam se mijenjao. Tako
razlikujemo tri etape u njegovom razvoju.: 1. etapa: rani feudalizam: traje od V do X
v. (ovoj etapi od-govara patrimonijalna drava. 2. etapa: razvijeni feudalizam: traje od
X do XII, odnosno XV v. (ovoj etapi odgovara staleko-predstav. monarhija; 3. etapa:
kasni feudalizam: nastaje u XII odnosno XV v. traje do XVIII vijeka, do buroaskih
revolucija, koje su oborile feudalni poredak i stvorile uslove za kapitalizam. (ovoj
etapi odgovara apsolutistika monarhija). Srednji v. ili pitanje feudalizma predstavlja
klju. problem historije evr. i mediteranskih naroda, ije dananje civiliz. imaju
feudalne korijene; u tom pogledu jasno se mogu razlikovati tri kulturno-politika
kruga: (1) zapadno-evropski katoliki (predstavlja spoj ve ii-vljenih
robovlasnikih elemenata Zapadne, rimske imper-ije i "ureenja koga su imala,
odnosno koga su trebala da stvore osvajaka germanska plemena); (2) bizantskopravoslavni (nastaje evolutivnim preobraa-jem robovlasnikog drutva Istone
rimske imperije); (3) arapsko-islamski (nastaje direktno iz klansko-plemens-kog

ureenja, koji je vezan za pojavu islama, a u vrijeme Osmanlija karakterie ga "vrsta

povezanost feudalnog posjeda sa vojnikim ureenjem i dr. organizacijom".
19. Feudalna organizacija vlasti
Lina odanost, odnosno lina veza koja od zavisnog ovjeka stvara ovjeka
vlasnitvo svog gospodara ima duboke korijene; (neki pisci je smatraju zajednikim
nasljedstvom arijevske rase); Lina odanost u Evropi potie direktno iz dvije
ustanove: 1. germanske vojne druine i 2. rimskih, tzv. domaih vojnika (scholae); a)
Korijeni instituta lina odanost u Evropi: (1) iz germanske vojne druine i (2)
rimskih, tzv. domaih vojnika; b) ideja line vojne slube: kad vojskov. trai ljude za
pohod, oni mu se obavezuju na vjernost (ova sluba postojala je i u Rimu privatna
straa domestici; c) Spajanjem rimskih privatnih vojnika i germanske druine
(trustis neka vrsta kralj. garde), nastaje ustanova line odanosti podreenog
nadreenom; d) U karolinkoj dravi razvila se i ustanova vjernosti (fidelitas),
zakletva vjern. obaveza svih (tako je svaki ovj. imao zatitnika u vidu svog vlastelina
ili seniora); e) Spajanjem beneficijuma i vazalstva (vassus-dunik) nastaje feud (tu se
i ukrstio razvitak batinskih prava s jedne i line odanosti s druge strane); f) Feud je
beneficium koji je jedan vazal dobio od svog seniora (tu ve imamo formirane
osnovne feudalne ustanove: hijerahiju i vlastelinstvo)
20. Politika organizacija feudalnog drutva, ope karakteristike
Kad je taj proces u IX stoljeu institucionalno zaokruen, u Zapadnoj i Srednjoj
Evropi oformilo se drutvo koje je imalo dva glavna obiljeja: (1) Politika prevlast
ratnikog plemstva, ija je privredna snaga poivala na vlastelinstvu; (2) duboka
religioznost, koja proima cjelokupni ivot i koja nalazi svoj moni izraz u
papskoj dravi; Cjelokupna organizacija feudalnog drutva poivala je na tri
osnovne ustanove: (1) feudalnoj hijerarhiji, (2) crkvi i (3) feudalnom
veleposjedu; Procesom feudalizacije u Evropi su u srednjem vijeku bili zahvaeni
germanski, romanski i neki slavenski narodi;
21. Feudalno pravo izvori
Da bi sudije znale i mogle primjenjivati razliita plem. i etnika prava, franaki i
drugi vladari pristupaju njihovom zapisivanju i kodificiranju. Barbarski zbornici
rimskog prava za Rimljane i ostale starosjedioce u ranofeudalnoj dravi kao izvori
prava (leges romanae barbarorum). Ope ili kraljevsko pravo, razvija se za
cjelokupno podruje jedne drave (i to na osnovu 3 autoriteta: (1) rimsko pravo, (2)
seoski obiaji i (3) kraljevo doputenje; Kralj je ve u ranom feud. nastojao da sprijei
krvnu osvetu i da privatnu nagodbu o cijeni krvi pretv. u javnu sud. odtetu (po.
razv. opeg prava o crkv. I dr. Imovini, finasijama i dr...); Vladari su donosili
razliite zakonod. akte, koji su se stapali sa obi. pravima, pa je tako nastao sistem
zemalj. ili pokr. prava (u Njem. i Franc.); pravne knjige prireene kao zbirke

obiajnog prava neslub. Karaktera na poetku 13 st. (Sasko i vabsko ogledalo).

Obiaji grada Bovezije (Bove) u Francuskoj po njego-vu uzoru sastavljen je u XIV st.
Veliki zbornik obi. Francu-ske (Le grand coutumier de France). Promijnjen osnov
prav. personaliteta (umjesto etni-kog, staleka pripadn. (i pravo): 1. plemstvu i
svetenstvu, 2. kmetovima i 3. gradskom stanovnitvu. Plemstvo i svetenstvo
privileg. (uivalo sva imunitetska prava), seljatvo obespravljeno (optereeno), pojava
treeg stalea u gradovima
22. Imovinsko feudalno pravo
Iako je promet bio nerazvijen, ipak su nastale odreene imovinsko-pravne institucije.
Na prvom mjestu je alod kao slobodna nasljedna zemlja (srednjovjekovni jezik
suprotstavlja alod raznim vrstama plodouivanja, zavisnim batinama i feudima;
Alod je, znai, svojina na zemlju). Razlikovao se plemeniti slobodni alod i
neplemeniti slobodni alod - na toj osnovi i dolazi do raslojavanja alodista na
plemstvo i zavisne seljake; Feud je prvobitno bio beneficijum pod teretom slube na
konju (kasnije se javljaju feudi raznih slubi kao to su feud kuhinje, feud konjunice,
a jedan kraljevski advokat u Engleskoj drao je svoju slubu kao feud sa prihodom od
40 maraka godinje iz kraljevske kase); a) Alod (znai svojina na zemlju) kao
slobodna nasljedna zemlja i njegovo rasloja-vanje po osnovu razlike: plemeniti
slobodni alod i neplemeniti slobodni alod);b) Uz alod postojala su i opa dobra
(communia) pripad. su vlastelinu, ali su kmetovi na njima imali kolektivno i
nedjeljivo pravo uivanja; c) Opinska dobra postaju poseban tip seoske
organiza-cije, zv. marka (njome se upravljalo po mjesnim obiaji-ma iz
barbarskih prava; d) Nain sticanja (otuenja) imovine: prodaja, zakup i zaloga,
putem zastarjelosti; udruivanje ortakluk u svrhu posl. (udruenje parea,
napolica, trg. komanditno drutvo
23. Brano i nasljedno feudalno pravo
Brak je bio obavezno crkveni, smatran je svetom tajnom i tako bio neraskidiv; U
germanskom pravu, ena je dobijala od mua jutarnji dar (Morgengabe) to je bila
vrsta barbarskog miraza; U toku trajanja baka, upravljanje imovinom pripadalo je
muu koji je bio staralac ili tutor ene; U zemljama pisanog prava (jug Francuske)
imovinski brani reim se vrsto dri rimskih tradicija, dok na sjeveru (obiajno
pravo) preovlauju barbarski uticaji; a) Imovina u braku sastojala se: od (1)
naslijeenih dobara (alod), (2) kupovice kao imovine steene prije braka, (3) teevine
- imovine steene u braku i (4) udo-vikog uitka (dio imovine za enu u masu
zajednikih dobara); b) Nasljedno pravo: u zemljama pisanog prava potuju se rimske
tradicije, dok barbar. prava nastoje da istisnu pobone srod. i da ojaaju pravo brae;
c) Poklon crkvi (vezan je sa idejom pobonosti, zakonski nasljednici zatieni, jer

njihov zakonski dio nije mogao biti darovan);d) Poetak razvoja gradova i
potiskivanje feudalnih pravnih institucija krajem XII st.
a) Identitet, historijski znaaj i organizacija vlasti u BIzantiji
24. Organizacija vlasti u Bizantiji?
Snaga bizantske drzave se temeljila na: velikim rimskim administrativnim
tradicijama, dobroj vojnickoj organizaciji, dobroj fiskalnoj (poreskoj) politici i
prevlasti u mediteranskoj trgovini. Bizantsko carstvo je bila apsolutna autokratija, u
kojoj je car po svojoj volji postavljao i otpustao sve sluzbenike. Imao je finansijsku
kontrolu, zakonodavnu, vojnu i vjersku vlast. U pocetku je titula cara bila imperator
ili augustus, da bi se na istoku upotrebljavala titula autokrator(samodrzac) a od cara
Irakliona naziva se bazelius(vaselius) po uzoru na titule grckih kraljeva. Biraci u
carstvu su bili senat, vojska i narod Carigrada i svaki car je morao prvo da bude
proglasen od ova tri dijela pa tek onda da se krunise. Narod su cinili gradjani
Carigrada i bio je organizovan u cetiri minicipalna tijela zvana deme: Plavu, Zelenu,
Bijelu i Crvenu od kojih su postepeno posljednje dvije stopile sa prve dvije. Deme su
se dijelile na civilne (Politici) na cijem celu je bio demarh i vojne(Peratici) koji su od
VII st. posalji jezgro carske garde i gradskog garnizona. Senat u gradu nije nikada
iscezao i u VI i VII stoljecu je bio na vrhuncu moci da bi kasnije njegov uticaj poceo
da slabi. On se u Carigradu zvao prosto-skupstinom u ciji su sastav ulazili ugledni i
bogati ljudi. To je bio savjetodavni organ cara u politickim pitanjima. Osim toga car
se oslanjao na razgranat i dobro organizovan cinovnicki aparat. Centralni vojni
sluzbenici domesstici i stratezi nisu imali ucesca u administraciji. Carsku
administraciju su kontrolirali sluzbenici kritai i sekretikoi, od kojih su prvi bili
upravni a drugi finansijski sluzbenici. Najvazniji medju administrativnim cinovnicima
je bio upravnik Carigrada eparhos koja sluzba je postajala od osnivanja grada. Za
vrijeme carevog odsustva on je odrzavao red i mir u gradu i njegova kancelarija je
imala dva odjeljenja. Simponus je bila kontrola esnafa, trgovine, i gradjevinskih
duznosti stanovnika i Logotet pretorium uprava sudstva i zatvora. Drugi veliki
upravnik je bio kvestorkoji je izradjivao nacrte zakona, predsjedavao apelacionim
sudom i vrsio ulogu javnog tutora(otvaranje i nadgledanje testamenta i kontrola i
uprava nad imovinom maloljetnika). Treci veliki cinovnik je bio epi ton deeson koji se
starao o molbama upucenim caru, a vrhovni finansijski cinovnik je bio sekelarij koji
je kontrolirao glavne sakupljace poreza, glavnog vojnog blagajnika i upravnika
carskih imanja. Poseban polozaj je imao logotet dromus koji je bio upravnik posta, sef
spoljnih poslova i jedini carski cinovnik koji je svakodnevno vidjao cara i kontrolirao
njegov saobracaj sa ostalim cinovnicima.
b) Pravo u Bizantiji (Nomos Georgikos)

25. Izvori i karakteristike prava u Bizantiji?

Car je bio izvor prava ali je pravo bilo iznad njega. Izvori prava su bili
zakonici(Justinijanov Corpus Iuris Civilis) kao i zakonici kasnijih bizantskih
careva(Ekloga cara Lava III izdata 739.g, Prohiron i Epanagoga i Vasilike koji su
predstavljali preradu Justinijanove kodifikacije). Medju izvore prava mozemo svrstati
i Vojni zakonik, Pomorski ili Rodovski zakonik te Zemljoradnicki zakon koje su izdali
carevi Iasurijanci i koji kao takvi sadrze obicaje toga vremena, kao i crkveno pravo
koje je bilo u sirokoj primjeni a za vlasti Osmanlija i jedino pravo koje je regulisalo
gradjanske odnose medju krscanima. Karakteristika prava u Bizantu se ogleda u
cinjenici da je bizantskoj administraciji i njenom poslu pomagalo urodjeno postovanje
zakona kao rimsko nasljedje, a efikasnost vlade je dokazana organizacijom
pravosudja. Poznavanje prava je bilo bitna karakteristika svakog carskog sluzbenika
pa je shodno tome postojalo vise pravnih skola. Car je bio vrhovni sudija a nizi od
njega su bili provincijski sudovi i kvestor u Carigradu gdje je zasjedao i vrhovni
parnicni sud od 12 sudija. Parnica je mogla da bude jedan od malog broja razloga za
posjetu Carigradu. Takodjer treba istaci i veliku ulogu crkvenih sudova. Kazne za
krivicna djela su se kretale od novcane, preko konfiskacije imovine pa do sakacenja
kao zamjene za smrtnu kaznu. Karakteristicno je sto i Ekloga u svom predgovoru
spominje da su u sudstvu bili prisutni mito i korupcija, ali se bez obzira na to u
odnosu na tadasnju Evropu moze reci da je Bizantija bila vladavina zakona ili prava.