I.

Qytetaria Marshall dhe zbatimi i saj n kuadrin e puns

Kuptimi themelor i qytetaris (Citizenship) ka t bj me antarsimin n nj
komunitet. Megjithat, akoma nuk ka nj prkufizim t sakt t saj. Qytetaria mund t'i referohet
nj statusi ligjor, dhe "ligjet q rregullojn t drejtat dhe detyrat e qytetaris mund t prbjn
institucionet formale t nj rndsie themelore pr proceset distributive". Ose qytetaria mund t
prdoret m gjersisht pr t prfshir nj "grup praktikash (juridike, politike, ekonomike, dhe
kulturore), t cilat prcaktojn nj person si antar kompetent t nj shoqrie dhe si pasoj,
formojn rrjedhn e burimeve pr njerzit dhe grupet sociale".
Qytetaria si nj status prfshin strukturat e prfshirjes dhe prjashtimit, brenda nj komuniteti t
prcaktuar. Qytetaria industriale (industrial citizenship) varet nga kufijt dhe vendet pr caktimin
e kufijve t solidaritetit, sht e lidhur me strukturat politike territoriale. Qytetaria si praktik hap
terrenin pr t drejtat e atyre q jan t prjashtuar formalisht dhe zhvillimi i qytetaris
industriale mund t shihet si prfshirje graduale me politikat q ndjek shteti pak a shum pr ish
t punonjsit. Duke pasur parasysh kt, sht marr nj qasje relacionale dhe proeduriale pr
konceptin e qytetaris. Kjo do t thot, ne shohim qytetari si (1) rezultat i nj procesi t lufts
politike, t kushtzuar nga konfigurimi i forcave politike, (2) kuadrit institucional dhe (3) si nj
form e marrdhnieve ndrmjet shtetit, shoqris dhe individit, jo duke reflektuar vetm t
drejtat (dhe detyrimet) e themeluara zyrtarisht, por edhe praktikat dhe identitetin. Ashtu si
qytetaria sht riprcaktuar n t kaluarn pr t prshtatur kontekstin e saj n ndryshim,
gjithashtu sht e mundshme n t ardhmen q t ndryshoj, pr shembull, pr t prshtatur
strukturn e sistemit t politikave t zgjerimit Europian.
Fushat e qytetaris dhe puns nganjher vijn s bashku n interes t
komplementaritetit. Studiuesit dhe praktikuesit ndonjher prdorin qytetarin me shpresn pr
t kompensuar kornizat prjashtuese t puns. Qytetaria sht sugjeruar si nj kuadr m i mir i
prfshirjes. N mnyr t ngjashme, pr studiuesit dhe praktikuesit e migracionit dhe t
qytetaris, pranimi pr pun mundet ndonjher t jet nj mjet pr t anashkaluar shtigjet
tradicionale dhe prjashtuese t qytetaris. Pr kt arsye, puna pritet t siguroj legjitimitetin e
prfshirjes. do korniz analitike ka n vetvete kufizimet e saj dhe tendencat e veta
prjashtuese.
Qytetaria sht konceptuar tradicionalisht si antarsimi i plot n nj komunitet apo n mnyr
t veant n nj shtet. Kjo on n dy pyetje t veanta: i cili ka t drejt t jet nj qytetar, dhe
cilat jan t drejtat q lidhen me shtetsin? Edhe pse t ndar, dy pyetjet jan t

ndrlidhura. Antarsimi i plot nuk sht matur vetm n krahasim me antart e tjer, por edhe
objektivisht - cilsia e qytetaris n nj komunitet t caktuar. Zgjerimi i qytetaris n t qnit modern
ishte supozuar t ishte nj hap n rrugn e progresit. Megjithat, ajo u vu re kur u ndrgjegjsuan pr t
drejtat q lidhen me qytetarin se nuk mund t ishte emancipuese pr disa, sepse kjo nuk do t zgjidh
dhe madje mund t shtoj konfliktet midis klasave. Qytetaria parasheh q t gjith qytetart duhet t
trajtohen n mnyr t barabart, por n

sigurimin e barazis politike ajo legjitimon pabarazin

ekonomike.
Artikulli i Thomas Humphrey Marshall pr Qytetarin dhe Klasa Sociale ( Citizenship and Social

Class) krkon t korrigjoj problemin duke vendosur kufizime n masn e pabarazis q qytetaria mund t
jet nj e drejt e legjitimuar. Theksi i tij mbi t drejtat e ndryshme q lidhen me qytetarin thekson faktin
se thjesht barazi politike, nuk do t thot do lloj tjetr t barazis. T drejtat e qytetaris duhet t shkojn
prtej t drejtave civile dhe politike.
Teoria e Marshall sht nj teori e ndryshimit shoqror. Pr Marshall, rritja e qytetaris sht stimuluar
nga dy gjra, lufta pr t fituar t drejtat dhe gzimin e tyre kur u fituan.
Qytetaria industriale, disi kundr intuitive, buron nga t drejtat civile n vend t t drejtave sociale. Ky
sht nj zgjerim i liris s shoqrimit dhe jo t s drejts pr t ardhura t mjaftueshme apo t drejtave t
tjera sociale.
Diskutimi Marshall i shtetsis industriale sugjeron disa tema q qndrojn n qendr t lidhjes s puns
me shtjen e qytetaris: rndsin e institucioneve t tregut t puns (m s shumti - sindikatat), pozitn
e tyre lehtsisht t dallueshme nga t gjith n krahasim me normat e vendosura (standardet e puns), dhe
rndsin e pjesmarrjes aktive. Megjithat, ka probleme t ndryshme me kt konceptim t qytetaris
industriale.

Interesante, puna sht pothuajse e fshehur n diskutimin si e t drejt sociale. Ndrsa Marshall
pranon rndsin e standardeve minimale t puns si pjes e tyre, diskutimi i tij i t drejtave
sociale thekson pr pjesn m t madhe fushn e siguris sociale, arsimimit dhe shndetsis. Roli
relativisht i vogl q luan puna n sfern e t drejtave sociale mund t'i atribuohet Marshall-it n
pikpamjen e t drejtave sociale si prfshirje kryesisht "t drejtat pasive" - q jan, t drejtat n t
cilat qytetart jan pasiv dhe thjesht marrin dika nga shteti.
Me rndsi t veant n kontekstin e tanishm sht prcaktimi i qytetaris industriale t dhn nga
Marshall n baz t praktikave mbizotruese industriale n Britanin e Madhe n at koh. N vende t

tilla ku sindikatat kan humbur fuqin e tyre, shtetsia industriale mund t merret parasysh edhe pse
problemi i zgjidhjes s statusit politik dhe pabarazia ekonomike mbetet.
N nj prpjekje pr t korrigjuar kt mangsi, Janoski sugjeron q t drejtat duhet t jen t ndjeshme
ndaj ndryshimeve dhe kshtu t drejtat industriale mund t ndryshojn n regjime liberale, konservative
dhe social-demokratike. Kjo zgjidhje tregon pr nj tension n kuadrin e qytetaris. Nga njra an, kjo
mund t heqi t gjitha prmbajtjet normative nga t drejtat industriale dhe t drejtat e qytetaris n
prgjithsi. Nse t drejtat e qytetarve jan thjesht t drejta t akorduara nga do komunitet i caktuar,
ather ato nuk jan t ndryshme se do e drejt tjetr. Regjimet liberale ofrojn pak mbshtetje pr t
drejtat e industriale, ndrsa regjimet social-demokratike ofrojn shum. Nj analiz e till nuk sht e
ndryshme nga literatura n regjimet e prodhimit ose modeleve t shtetit t mirqenies. Ata nuk kan asnj
vler brendshm morale. Nga ana tjetr, n qoft se t drejtat industriale mund t prmbushen vetm me
an t krijimit t nj strukture t veant institucionale, ather ndoshta ata nuk jan nj funksion
universal i t drejtave t qytetarve, por nj struktur institucionale karakteristike q nuk mund t
prshtatet pr ndryshimin e rrethanave. Ky problem mund t jet veanrisht i vshtir, sepse sindikatat
dhe institucionet e tjera t tregut t puns jan t ngulitura fort n zhvillimet historike dhe sociale dhe
ndryshojn n mnyr t konsiderueshme ndrmjet regjimeve ndryshe politike.
Ura lidhse ndrmjet ktyre dy qasjeve sht s pari duhet t vr n dukje vlerat themelore t
marrdhnieve ndrmjet t drejtave q lidhen me negociatat kolektive dhe t drejtat e qytetarve. Vetm
ather do t jet e mundur pr t vlersuar shkalln n t ciln rregullime alternative institucionale jan
t afta pr t promovuar qytetarin industriale, edhe n qoft se ato nuk prputhen me pikpamjet e
sindikatave q mbizotronin n Britanin e Madhe m shum se pesdhjet vjet m par.
II. Avantazhet krahasuese t qytetaris dhe strukturat alternative pr fuqin puntore.
Termi i qytetaris industriale sugjeron se nj veprim kolektiv n tregun e puns sht i favorshm dhe i
nevojshm pr statusin dhe praktikn e shtetsis n prgjithsi. T drejtat industriale jan para s
gjithash nj mjet q lejon njerzit q t veprojn s bashku n drejtim t synimeve dhe qllimeve t
prbashkta. S dyti, ata jan t prirur t prmbushin objektivat q jan t ngjashme me ato t t drejtave
sociale - zvoglojn dallimet klasore q mund t dmtojn arritjet e qytetaris. Megjithat, ka mnyra t
tjera pr t justifikuar t drejtave industriale dhe t drejtat e puns. T dy llojet m t zakonshme t
arsyetimit mund t gjendet n ligjratat e t drejtave t njeriut dhe n studimet e fuqis puntore.
A. T drejtat e qytetarve apo t drejtat e njeriut?

Ligjrata e drejtave t njeriut tregon se liria e socializimit dhe derivateve t saj (e drejta pr t negociuar,
e drejta pr grev) jan pjes prbrse e nj list t plot t t drejtave t njeriut. Kto jan rrnjosur n
statusin e njerzimit, jo n statusin e qytetaris.
Dallimi ndrmjet t drejtave t qytetarve dhe t drejtave t njeriut nuk sht i qart. Si t drejta
industriale, me sa duket, t gjitha t drejtat q jan t lidhur disi me qytetarin, shfaqen n listn e t
drejtave t njeriut. Kjo mund t jet pasoj e harmonis mes dy listave (komuniteti sht i detyruar ndaj
antarve t tij pr t mbshtetur dhe pr t prmbushur t drejtat e njeriut), ose e dykuptimt n
seciln. N njrn an, lista e t drejtave t njeriut sht e kontestuar, dhe aktualisht lista e t drejtave t
gjenerats s tret sht rritur jashtzakonisht me t drejta t tilla si e drejta pr zhvillimin ose mbrojtjen e
mjedisit. Nga ana tjetr, "t drejtat e qytetarve" sht nj term po aq i paqart, duke treguar vetm se
qytetaria nuk sht vetm statusi aktual i antarsimit, por edhe grupi prkats i t drejtave dhe
detyrimeve. Konflikti ndrmjet t drejtave t ndryshme sociale dhe civile t shoqrizimit dhe organizimit
pasqyrojn tensionin midis kategorive t t drejtave t qytetarve q Marshall paraqet.
Dallimi themelor sht q t drejtat e qytetarve kan pr qllim vendosjen e marrdhnieve ndrmjet
individve dhe grupeve, dhe bashksis. T drejtat e njeriut jan t rrnjosura n nj perceptim njerzor
q shtrihet prtejkombit. Zgjerimi i t drejtave te punonjsit emigrant, krkon nj nga dy praktika ose duke zgjeruar t drejtat e qytetarve prtej zons formale t tyre, ose duke argumentuar se punonjsit
migrant kan mbrojtjen e t drejtave e njeriut, pavarsisht mungess s antarsimit t tyre n shoqri.
Pavarsisht dallimit t turbullt, ekzistojn disa dallime q duhen marr n konsiderat. T drejtat e njeriut
jan arsyetuara dhe shpjegohen nga teori t ndryshme, por projekti i tyre universal sugjeron m tepr
shpjegime liberale, ndrsa t drejtat e qytetarve trheqin m tepr justifikimet e komunitetit. Korniza e
qytetaris ofron nj shpjegim m t mir t detyrimeve individuale krah pr krah me t drejtat, n krahasim
me teorit e t drejtave t njeriut t cilat zakonisht i bjn ball prfshirjes s detyrs. T drejtat e
qytetarve mund t jen m t adaptueshme me natyrn e komunitetit, ndrsa t drejtat e njeriut shpesh
injorojn kontekstin social. Si pasoj, t drejtat e qytetarve krkojn burime q rrjedhin nga brenda
komunitetit, ndrkoh q t drejtat e njeriut m shpesh krkojn burime krahasuese dhe universale.
B. T drejta qytetarsh apo t drejta t punonjsish?
Diskutimi i t drejtave industriale, si pjes e regjistrit t t drejtave t qytetarve gjithashtu duhet t
dallohen nga ligjratat e puns. Prsri, dallimi sht i vshtirsisht i qart, por theksi sht i
dallueshme. N ligjratat e studimeve t puns, t drejtat e industriale jan t drejtat q krkojn t
adresojn asimetri midis puns dhe kapitalit n nj regjim tregu.

Liria e socializimit sht e vshtirsia e nj tubimi neutral t punonjsve, si mund t sugjerohet nga
derivimi i t drejtave industriale n t drejtat civile sipas strukturs s Marshall-it. Kjo sht nj e drejt
q t ndrmjetsoj konfliktin midis puns dhe kapitalit, dhe nj form e rregullimit q mund t
krahasohet me standardet minimale t puns. T dyja krkojn t fuqizojn punonjsit, edhe pse
sindikatat mund ta bj kt me an t prfaqsimit kolektiv, ndrsa standardet e puns jan t bazuara n
prfaqsimin politik.
Nj parim themelor, n krkim t institucioneve m t prshtatshme pr t avancuar interesat e puns,
sht ai i pushtetit. Dimensionet e shumfishta dhe kuptimet e fuqis jan t gjitha t rndsishme n kt
kontekst. Kjo sht fuqia pr t negociuar n nj treg q sht thelbsisht asimetrike.
Ashtu si qytetaria dhe t drejtat e njeriut, qendrsia e pushtetit nuk sht nj recet e qart. Kjo sht nj
korniz konceptuale dhe ligjrata q prbn sistemin e marrdhnieve industriale dhe nga t cilat lojtart
hedhin idet dhe planet e veprimit t tyre.
S fundi, t drejtat e puns jan t dallueshme nga t drejtat e njeriut dhe t drejtat e qytetaris n dy
aspekte t tjera. Para s gjithash, t drejtat e puns jan rrnjosur fort si n sfern private edhe n sfern
publike. Pr kt arsye, t drejtat e puns prfshijn t drejtn e pags minimale nga pundhnsi, por nuk
mbulojn t drejtn e t ardhurave nga shteti n koht e papunsis.
N t kundrt, t drejtat e qytetarve jan t drejtat e individit n nj komunitet t caktuar dhe jan t
prshkruara n nj mnyr q imponon detyrime mbi vet komunitetit. T drejtat e njeriut, ndrsa u
konceptuan fillimisht si t drejta q qeverisin marrdhniet midis shtetit dhe individit, jan zgjeruar edhe
n sfern private, edhe pse n mnyr t pabarabart. Nj derivat i dyt i ktij dallimi sht se t drejtat e
puns jan konsideruar, para s gjithash, t drejtat e punonjsve. Si t tilla ato nuk shtrijn mbrojtje pr
punonjsit t cilt nuk prshtaten brenda parashkrimit ligjor t marrdhnies s puns.
Ky kufizim mund t adresohet nga perbrenda fushs s marrdhnies s vet puns. Megjithat, ka ende
nj hendek ndrmjet mbulimit t t drejtave t puns dhe mbulimit m t gjer t qytetaris dhe t
drejtave t njeriut.
C. Qytetaria, t Drejtat e Njeriut dhe t Puns - Identifikimi i "Blind Spots"

Tabela 1 prmbledh pikat kryesore t ngjashmris dhe dallimit midis t drejtave t qytetaris, t
drejtave t njeriut dhe t drejtave t puns.

Perspektiva e qytetaris jo vetm q e drejton vmendjen n shtjen e pjesmarrjes aktive, por

gjithashtu e bn t nevojshme pr t vlersuar mimin e paguar nga t jashtmit n marrveshjen
korporatiste. Mbulimi i plot i marrveshjeve kolektive kombtare mund t lr nj pjes t
vogl individsh dhe grupesh q t paguajn mimin pr marrveshjet kombtare. Shembulli m
i qart jan punonjsit emigrant, por punonjsit e moshuar (detyrohen t dalin n pension
nprmjet marrveshjeve t hershme t daljes n pension ose, anasjelltas, detyrohen t shtyjn
pensionin e tyre), punonjsit e rinj dhe grat (ort e punve t t cilave nuk jan prshtatur n
mnyr efiente) shpesh paguajn nj mim. Disa punonjs jan t orientuar m tepr n
marrveshjet periferike t puns. Ata jo vetm q trajtohen n mnyr t parndsishme n
marrveshje t tilla korporatiste, prjashtohen nga mjediset kryesore t prfaqsimit ekonomike,
por hendeku midis shumics q jan t prfaqsuara n mnyr adekuate dhe t atyre q nuk jan
krijon nj situat t humbjeve relative. Vzhgime t ngjashme mund t merren nga perspektiva t
t drejtave t njeriut, me theksin e tij t prgjithshme pr barazin. Aty do t duket se dallimi i
madh mes tyre sht se perspektiva e t drejtave t njeriut s pari thekson humbjen e aksesit pr
t punuar dhe standardet e ulta t puns, ndrsa theksi qytetaris pr barazin nnvizon
pabarazin e mundsive n tregun e puns. S bashku kto dy perspektiva ndihmojn n
theksimin e kompromiseve t brendshme-t jashtme q jan thelbsor n rregullimin e tregut t
puns.
Ndrsa ekziston nj shkall e madhe e mbivendosjes midis t drejtave t njeriut dhe t drejtave t
qytetaris, nj krahasim i kornizave t qytetaris dhe t puns tregon nj boshllk t
madh. Historikisht, sindikatat, institucioni kryesor pr prmbushjen e qytetaris industriale, jan
themeluar me qllim ushtrimin e pushtetit. Edhe pse kjo mund t argumentohet se sindikatat dhe
marrveshjet kolektive ofrojn nj mori t mirash t tjera sociale, duke filluar nga efikasiteti pr
nxitjen e nj ndjenj t komunitetit, ata jan n radh t par nj metod e fuqizimit t puns dhe
klass puntore n tregun e puns. Metodat e ndryshme t prfaqsimit t puns ofrojn metoda
t ndryshme balancimi marrdhniesh pushteti, ndrmjet punonjsve dhe kapitalit, dhe ndrmjet
punonjsve dhe vetes s tyre. N t kundrt, qytetaria industriale u prshtat n aspektin e t
drejtave, t cilat jan t nevojshme pr t formuar nj komunitet. Ajo krkoi t sjell kohezion,
prmbajtje dhe legjitimitet n nj nivel t caktuar t pabarazis ekonomike, dhe lidhi s bashku
problemet e klass dhe t qytetariss. Theksi mbi pjesmarrjen mund t shihet si nj metod e
ngritjes s zrit pr problemet e puns, qasja n informacion dhe forc n bisedim. Ende fokusi
mbi qytetarin krkon pr t promovuar nj nivel disi t barabart t antarsimit n komunitet,
jo pr t zgjidhur konfliktin industrial.

Ka disa dallime ndrmjet qasjeve q krkon t miratoj nj form e demokracis n vendin e

puns dhe atyre q krkojn t avancojn qytetarin e korporatave. T referuarit demokraci n
vendin e puns n vend t antarsimit n pun tregon se punonjsit duhet t bhen jo vetm
zgjedhsit e puns, por edhe (afrsisht) qytetar t barabart t korporats.
T gjitha format e qytetaris moderne, ose ndryshe industriale, jan t ngulitura n kapitalizmin
dhe sistemin territorial shtetror.
Qytetaria nuk sht nj objekt statik, por m tepr nj procesi vazhdueshm relativ, duke
prcaktuar rolet, hierarkit dhe marrdhniet n shoqri kapitaliste, dhe ndryshon me ndryshimin
dhe nocionet e territorialitetit dhe ndryshimin, lvizjen e strukturave produktive. Ashtu si format
e tjera t qytetaris kombtare, qytetaria industriale u rrit si nj reflektim i shoqrive dhe
komuniteteve ku ajo ishte bazuar, brenda dhe jasht territoreve dhe shteteve kapitaliste. Qytetaria
industriale sht ngulitur n (fuqin) marrdhnien e punonjsit me pundhnsin, duke u
mbshtetur n krijimin e fuqis prmes kolektivizmit t bazuar n klasa, dhe duke prdorur kt
fuqi pr t uar prpara interesat e punonjsve.

V. Pas qytetaris industriale: Qytetaria e tregut apo Qytetaria n pun?

Erozioni i Qytetaris Industriale

Mirkuptimi politik dhe institucional q ka dhn nj baz pr qytetarin industriale filloi t

zbulohej n vitet 1980, kur qeveria federale e Kanadas prqafoj liberalizimin dhe nnshkroj
marrveshjen e Tregtis s Lir SHBA-Kanada dhe miratoj privatizimin si nj alternativ pr
shrbimin publik. N gjith Kanadan, qeverit federale dhe provinciale vun n shnjestr
punonjsit e sektorit publik pr mbajtjen e tyre nn kontroll. Sulmi legjislativ kundr sindikatave
n sektorin publik dhe grryerja e madhe e t drejtave kolektive n sektorin privat dhe ishte m e
favorshme pr nj rigjallrimin t forcave t tregut. Forcat e globalizimit prshpejtuar
ristrukturimin e ekonomis dhe feminizimin e puns, t cilat kan dmtuar shtyllat e qytetaris
industriale n Kanada.
Erozioni i t drejtave kolektive n sektorin privat dhe ishte e favorshme pr t, n riprtritjen e
forcave t tregut. Forcat e globalizimit prshpejtuan ristrukturimin e ekonomis dhe normat e

sindikalizimit filluan nj rnie t ngadalt, pabarazia e t ardhurave n rritje dhe kushtet e puns
t prkeqsuara. Numri i grevave vazhdon t bjer dhe pagat reale vetm filluan t rimarrin veten
n fund t viteve 1990. N t njjtn koh, institucionet e qytetaris industriale kan rn, t
drejtat sociale t qytetaris gjithashtu jan grryer. Bob Hepple (2003: 188), thekson se "Prvoja
britanike n vitin 1980 tregoi se t drejtat sociale mund t zhvleftsohen nga veprimi politik,
sepse qytetaria industriale nuk prputhet me qytetarin politike" n Kanada praktikat neo-liberale
qeverisse "kan prmbysur efektet rishprndarse t Politikave t paslufts sociale dhe rriti
pasigurin ekonomike dhe izolimin e segmenteve t ndryshme t shoqris, sidomos ata me
lidhje t parndsishme n ekonomin e pagave ".
Globalizimi, apo integrimi m i thell ekonomik dhe politik prtej kufijve kombtar, vendos
kufizime mbi aftsin e qeverive t zgjedhura pr t zhvilluar dhe zbatuar politika q jan n
kundrshtim me parimet qendrore t neoliberalizmit. Mbshtetjet institucionale t
neoliberalizmit jan tregtia e lir ndrkombtare, liberalizimi (sidomos e tregjeve t puns), dhe
privatizimi. Kombinimi i globalizimit dhe sfidave neoliberaliste jan qndrsia e shtetit komb, i
cili tradicionalisht ka qen autori kryesor i legjislacionit t puns, si dhe i mbrojtjes s puns dhe
ngritjes s agjencis s punonjsve nprmjet pjesmarrjes demokratike si qllimet kryesore t
legjislacionit t puns. Globalizimi v qytetarin industriale nn presion, edhe pse kjo nuk do ta
dmtoj drejtprdrejt at.

VI. Qytetart Model

Rnia e ngadalt e konceptimit tradicional t qytetaris industriale me shtyllat e familjes
mashkullore si subjekt, duket se sht e pashmangshme. Shtyllat mbi t cilat sht themeluar
fillimisht ishin t dobta dhe baza ka ndryshuar. Por far do ta zvendsoj konceptimin
tradicional t qytetaris industriale, kjo sht nj pyetje e hapur.
Pavarsisht presioneve globale drejt konvergjencs m t madhe n degradimin e tregjeve t
puns dhe legjislacionit t puns q thekson konkurrencn dhe fleksibilitetin, regjimet kombtare
t rregullimit t puns dhe legjislacionit kan qen jashtzakonisht elastik. Ligji i punsimit dhe
puns dhe institucionet jan t varura; ato jan prcaktuar historikisht dhe kan tendenc t
ndjekin modele t veanta institucionale.

Qytetaria e Tregut
Nn skenarin e qytetaris s tregu ka grupe t reja supozimesh rreth rolit t qeveris dhe t
drejtave t qytetarve t saj - prgjegjsia e qeveris pr mirqenien sociale t qytetarve t saj
sht duke u zvendsuar me nj rend t ri politik dhe social n t ciln qeverit jan prgjegjse
vetm pr t ndihmuar qytetart q t ndihmojn vetveten. Qytetari social sht duke i dhn
drejtim qytetarit t tregut " i cili njeh kufijt dhe detyrimet e ofrimit t shtetit dhe prqafon
detyrimin e tij pr t'u br m t pavarur". Ky qytetar i ri i tregut sht ai q njeh dhe merr
prgjegjsin pr rreziqet e veta dhe at t familjes s tij.
N kt konceptim, t drejtat e qytetarit jan ngushtuar dhe prgjegjsit e tij kan qen m t
gjera. T drejtat sociale q neutralizuan transformimin e puns jan t cunguar rnd dhe e ka
thelluar dhe zgjeruar detyrimin pr t'u punsuar. Qytetart jan prgjegjs pr rreziqet e tyre. T
drejtat e qytetaris industriale jan paksuar. Punsimi sht krahasuar gjithmon me nj
kontrat komerciale dhe marrveshjet kolektive nuk jan konsideruar t jen nj e drejt
themelore. Kontrata individuale e punsimit sht mekanizmi i preferuar pr krijimin e afateve
dhe kushteve t puns, dhe marrveshjet kolektive jan m t dukshme realisht.
Gjithnj ekziston nj detyrim pr cilindo pr t punuar apo pr t'u angazhuar n trajnimin si nj
kusht pr marrjen e t drejts n ndihm sociale, edhe pse paradoksi sht se puna pr
mirqenien sht prjashtuar nga mbrojtja e puns.
Ky regjim qytetarie sht shnuar me nj zgjerim t fushs s tregut dhe tkurrje n t drejtat
sociale. Ajo sht "zhveshur nga nocionet e saj t drejtsis dhe nj gjendje aktive sociale dhe, n
vend t ksaj, sht bazuar n "nj nocion i privatizuar trsisht dhe q bn ndryshim e t
drejtave ".

Qytetaria n pun
N ekstremin tjetr, qytetaria n skenarin e puns zgjeron t drejtat e qytetarve prtej punsimit
dhe njeh nj gam t gjer punsh shoqrore, duke prfshir kujdesin pr antart e familjes - si
nj kontribut pr komunitetin. Origjin n nj raport nga nj grup i ekspertve t emruar nga

Komisioni Evropian, ky prototip zvendson paradigm e punsimit me nj konceptim t gjer t

puns q mbulon "njerzit nga djepi n varr ... n t dy periudhat e pasivitetit t duhur dhe t
periudhave t trajnimit, punsimit, vet-punsim dhe punojn jasht tregu i puns, "ku" punojn
jasht tregut t puns "prfshin trajnimin n iniciativn e vet dikujt, puna vullnetare dhe kujdesi
pr njerzit e tjer. Puna do t jet baz pr antarsimin e fuqis puntore, e cila do t jet baza
e s drejts. Megjithat, puna, ndryshe nga aktiviteti afat m t gjer, gjithmon ka disa
domethnie ligjore, n at q "prfshin nj detyrim, mori vullnetarisht apo e imponuar me ligj,
n baz t kushteve t vshtira, ose vullnetare, n varsi t statusit ose kontrat".

REFERENCAT

ARTHURS, Harry. 1967. "Zhvillimi Shtetsia industrial: nj sfid pr Kanadas shekullin

e dyt." Kanadez Bar Rishikimi, XLV, 786-830.
Bellamy R (2001) "e drejta pr t pasur t drejta ': Praktika shtetsia dhe kushtetuta politike t
BE-s. N: Bellamy R dhe Warleigh A (eds) Shtetsin dhe Qeverisje n Bashkimin
Evropian. Londr: Continuum.
Brodie, Janine. 1996. "Ristrukturimi dhe shtetsi t re." Rethinking Ristrukturimit:. Gjinore dhe
Ndryshimi n Kanada I. Bakker, ed. Toronto: Universiteti i Torontos Press, 126-140.
MARSHALL Th, klasa, shtetsin dhe zhvillimi social (Greenwood shtyp 1973) (1965).
Mahometan, RH (1991). Lidhja mes drejtsi organizative dhe sjelljet e shtetsis organizative: A
perceptimet drejtsia ndikojn shtetsin punonjs? Journal of Psikologji Aplikuara, 76, 845855.
PENNINX R dhe ROOSBLAD J (2000) Sindikatat, emigracionit dhe emigrantve n Evrop,
1960-1993. New York: Berghahn.

ZETLIN D DHE Bardh G (2003) shtetsia prkatsin gjinore industriale. British Journal of
Marrdhniet Industriale 41 (4): 773-8.