Demokracia kushtetuese

nga Sokol Berberi

Universiteti Europian i Tirans

Fakulteti i Drejtsis

06/05/15 16:03

Nga forca te e drejta: nga pushteti

totalitar(despotizimi) te kufizimi i pushtetit

Ideja e nj politike q i nshtrohet ligjit,

dhe jo forcs, prshkon historin
mijravjeare t mendimeve politike t
njerzimit. Evolucioni i Perndimit prej
shekujsh nxjerr n pah progresin e
formave konstitucionale, n dm t
formave autokratike apo arbitrare t
qeverisjes.

06/05/15 16:03

Demokracia kushtetuese
n

Demokracia kushtetuese sht nj sistem politik hibrid q

bazohet n nj bashkim t teorive politike normative q jan
zakonisht t pajtueshme, por bashkjetojn n nj gjendje
tensioni dhe, sipas rasteve, n nj konflikt t hapur. N rrnj
ato kan t prbashkt nj vler themelore: respektin pr
dinjitetin e t gjitha qenieve njerzore. Konstitucionalistt dhe
prfaqsuesit e teorive demokratike ndahen n shum pika, por
ata dakortsohen se qeveria/qeverisja, shoqria dhe qytetart
jan t detyruar ti trajtojn t gjith individt me respekt t
njjt dhe t duhur.
Letrat e Federalistit: Debati ndrmjet Madison/Hamilton dhe
Jefferson

06/05/15 16:03

Idet liberale si frymzuese t

konstitucionalizmit
n

Benzhamen Konstani verente se, per ithtaret e lirise "negative"

individuale, problemi kryesor nuk ka te beje me llojin e subjektit
qe ushtron pushtetin, por me masen e pushtetit qe duhet lene
ne duart e ketij apo atij subjekti. Vertet, ai qe zoteron nje
pushtet te pakufizuar ka per ta ushtruar ate, heret a vone, per
te shkaterruar individin. Sipas tij, njerezit zakonisht revoltohen
kundra njeres apo tjetres qeveri, duke e konsideruar si
shkaktare te shtypjes, ndersa shkaku i vertete qendron thjesht
ne faktin e akumulimit te pushtetit, nuk ka rendesi ne duart e
kujt, sepse liria rrezikohet nga vete ekzistenca e autoritetit
absolut si i tille. "Nuk eshte puna se krahu qe mban armen e
perdor ate padrejtesisht", shkruante ai, " por vete arma eshte
teper e rende- e papershtatshme per t'u mbajtur nga duart
njerezore".

06/05/15 16:03

Triumfi i konstitucionalizmit

Vendet e Europs perndimore si dhe

demokracit e tjera t konsoliduara pajtohen
me kndvshtrimin se demokracia duhet t
mbroj veten nga tirania e pushtetit t
shumics nprmjet konstitucionalizmit dhe
kontrollit gjyqsor.
Zhvillimet historike, sidomos pas Lufts s
Dyt Botrore, n mbshtetje t
konstitucionalizmit

06/05/15 16:03

Demokracia
n

Liberalizimi nuk sht i njjt me demokratizimin. Pr definimin e

termit t fundit, s pari duhet t prqndrohemi n veorin esenciale
t demokracis si form e organizimit politik. Kjo veori i referohet
pasiguris: n demokraci, rezultatet e procesit politik, n nj far mase,
jan t paprcaktuara pr sa i prket pozicioneve q zn
pjesmarrsit n t gjitha marrdhniet shoqrore, duke prfshir
marrdhniet e prodhimit dhe institucionet politike.
N demokraci askush nuk mund t jet i sigurt se interesat e tij
prfundimisht do t triumfojn.
N demokraci, t gjitha forcat, detyrimisht, n mnyr t prsritur,
duhet t luftojn pr realizimin e interesave t tyre, prderisa askush
nuk sht i mbrojtur pr shkak t pozits s tij. Askush nuk mund t
shpresoj pr modifikimin e rezultateve ex post; secili duhet tia
nnshtroj interesat e tij konkurencs dhe pasiguris.

06/05/15 16:03

Elementet e konstitucionalizmit
n

Ideja e konstitucionalizmitshprehet kryesisht nprmjet

kushtetuts s shkruar, ndarjes s pushteteve, shtetit t s
drejts dhe kontrollit t kushtetutshmris s ligjeve. Duke
rregulluar garantimin e t drejtave, ndarjen e pushteteve si dhe
nj prfaqsim politik t qytetarve, Kushtetuta vendos nj
sistem q synon mbrojtjen e liris individuale dhe kufizimin e
pushtetit .

Si prkufizim, shkruan Carl Friedrich, demokraci e tipit

kushtetues sht ajo demokraci q nuk ia jep gjith pushtetin
shumics.
La dmocratie constitutionnelle, Paris, PUF, 1958, f.15.
n

06/05/15 16:03

Kushtetuta shqiptare
n

Kushtetuta shqiptare, nga pikpamja normative, ka vendosur

nj demokraci kushtetuese. Ky pohim sht evidentuar edhe
nga Gjykata Kushtetuese, e cila n nj nga vendimet e saj, ndr
t tjera, shprehet:
Demokracia kushtetuese e vendosur me kt Kushtetut,
bazohet n shtetin e s drejts, parimin e ndarjes dhe
balancimit t pushteteve dhe respektimin e t drejtave dhe lirive
themelore t njeriut.(vendimi nr.12/2008).

06/05/15 16:03

Sovraniteti i popullit dhe kufizimi i

pushtetit

Gjykata Kushtetuese sht shprehur se n nj shtet kushtetues,

t gjitha pushtetet prballen me detyrime dhe kufizime q
burojn nga Kushtetuta, duke prfshir edhe vet popullin n
ushtrimin e sovranitetit drejtprsdrejti.
Sovraniteti i popullit, i vendosur n kuadrin e nj sistemi
kushtetues e ligjor, nuk mund t ngatrrohet me pushtetin
themelor, dhe krkesa pr t ndjekur disa procedura t veanta
gjat ushtrimit t tij sht trsisht n prputhje me
sovranitetin popullor. Kushtetuta e Shqipris e ka lidhur n
mnyr t qart ushtrimin e sovranitetit popullor me
respektimin e disa rregullave t veanta.
Shih vendimin 25/2009 t GJK-s.

06/05/15 16:03

Sovraniteti parlamentar dhe kufizimi

i pushtetit
n

N raportin e Komisionit hetimor parlamentar Pr shqyrtimin e

krkess s nj grupi deputetsh pr nisjen e procedurs pr
shkarkimin nga detyra t Prokurorit t Prgjithshm, n vitin
2007, n faqen 13, prmendet: ...sht detyr e Kuvendit t
Shqipris me cilsin e sovranit, t marr masa dhe t
kontrolloj funksionimin e organeve kushtetuese, t shoh nse
ato jan n gjendje t prmbushin detyrat dhe prgjegjsit e
tyre profesionale dhe ligjore, (Rekomandim i KE 2000/19) dhe
n rast se verifikon se ky mision i tyre nuk sht prmbushur t
ndrhyj pr t br t mundur mirfunksionimin e sistemit.

06/05/15 16:03

10

Sovraniteti parlamentar dhe kufizimi

i pushtetit
n

Parimi i deklaruar n nenin 2 t Kushtetuts se Populli e

ushtron sovranitetin nprmjet prfaqsuesve tij ose
drejtprsdrejti nuk duhet kuptuar si synim i kushtetutbrsit
pr ti atribuuar Kuvendit statusin e organit superior/suprem n
raport me pushtetet e tjera kushtetuese. (vendimi nr.12/2008).
Sistemi parlamentar, si nocion, nuk nnkupton pranimin e
modelit britanik t sovranitetit parlamentar. Sipas doktrins t
sovranitetit parlamentar, parlamenti sht i lir t miratoj do
ligj q ai e konsideron t nevojshm, sht i pakufizuar nga
vendimet legjislative t mparshme dhe gjykatat nuk mund t
vn n diskutim vlefshmrin e ligjeve, as ti shfuqizojn ato.
Albert V. Dicey, The law of the constitution, bot. i tet, 1915.

06/05/15 16:03

11

Roli i Kushtetues
n

Kushtetuta, si pactum societatis, kuptohet si kusht paraprak pr

nj bashkjetes civile, paqsore dhe konstruktive. Gjithashtu,
Kushtetuta, si ligj themelor, prve vendosjes s rregullave mbi
t cilat bazohet dhe ushtrohet pushteti politik, mshiron vlerat
dhe parimet thelbsore t qeverisjes, q vet shoqria i pranon,
dhe aspiratat e saj m t larta pr t ardhmen. Ato jan t
prfshira n Kushtetuta, para s gjithash, si deklarata t
vullnetit pr t qen pjes e nj civilizimi juridik, me tradita,
shpeshher, shum-shekullore, dhe e familjeve kushtetuese
ku bjn pjes shum kombe.

06/05/15 16:03

12

Kufijt kushtetues
n

Kufijt kushtetues material/substancial: t drejtat e

njeriut
Kufijt kushtetues strukturor dhe procedurl: ndarja e
pushteteve, organizimi dhe vendimmarrja
Procesi demokratik/zgjedhjet/pluralizmi

06/05/15 16:03

13

Kontrolli kushtetues dhe legjitimiteti

n

Si t kontrollojm respektimin e kufijve kushtetues/kufizimin e

pushtetit?
Gjykata Kushtetuese sht ngarkuar nga Kushtetuta me rolin parsor
t garantimit dhe interpretimit prfundimtar t saj. Ky institucion, i cili
sht ngritur pothuajse n t gjitha vendet europiane pas Lufts s
Dyt Botrore dhe, m von, pas rnies s komunizimit, prfaqson nj
nga zhvillimet m t rndsishme t konstitucionalizmit.
Gjykata Kushtetuese sht roj e pactum societatis, garanci e kushteve
m minimale t jets kolektive. Asaj i takon mbrojtja e parimeve
kushtetuese pr t cilt nuk mund t votohet.
N thelb, shtja e legjitimitetit demokratik t gjyqtarit kushtetues futet
n problematikn e asaj q quhet ndarje e pushteteve, n kndin e
pavarsis s pushtetit gjyqsor ose, m prgjithsisht, n funksionin
juridiksional i cili prbn garancin m t sigurt pr ekzistencn e
shtetit t s drejts.

06/05/15 16:03

14

Ngurtsia e Kushtetuts dhe

Kushtetuta e gjall
n

Nj kushtetut e gjall sht ajo q evoluon, ndryshon kuptimin e saj

me kalimin e kohs dhe prshtatet n rrethana t reja, pa u amenduar
formalisht. Bota sht e prfshir n nj proces t vazhdueshm
ndryshimi politik, ekonomik, shoqror dhe teknologjik t cilin
kushtetutbrsi nuk mund ta parashikoj kur harton Kushtetutn.
Ndaj nuk sht realiste t pressh q procesi i ndrlikuar amendues t
ndjek kto ndryshime. Kshtu, duket e pashmagshme q edhe
Kushtetuta do t ndryshoj.
Nga ana tjetr, ideja e Kushtetuts s gjall, q ndryshon jo nprmjet
procedurs amenduese, nuk mund ti shmanget kritikave dhe
kundrshtive t forta dhe t kuptueshme. Kushtetuta shihet si nj
themel solid, mishrim i parimeve dhe rregullave m themelore, e cila
supozohet t jet e ngurt dhe e qndrueshme pr nj koh t gjat,
ka nnkupton n vetvete iden e t pasurit nj kushtetut.

06/05/15 16:03

15

Debati rreth konceptit t

Kushtetuts s gjall
n

Koncepti i Kushtetuts s gjall, veanrisht n SHBA, ka provokuar

nj nga debatet kushtetuese bashkkohore m t rndsishm. Ky
debat lidhet me pyetjen nse kuptimi i tekstit t Kushtetuts mund t
evoluoj nn dritn e rrethanave aktuale apo Kushtetua duhet t
interpretohet n prputhje me kuptimin q i sht dhn tekstit
fillimisht nga publiku q e ratifikoi at. Tradicionalistt/orgjinalistt i
referohen t shkuars, si nj burim pr t zgjidhur problemet
bashkkohore, ndrsa realistt/progresistt theksojn nevojn pr
realizm nn dritn e kushteve t reja t krijuara.
Sipas mbshtetsve t ides s Kushtetuts s gjall, hartuesit e
Kushtetuts kan folur me maturi n gjuhn e prgjithshme dhe ia
kan ln brezave t ardhshm detyrn e aplikimit t gjuhs s
Kushtetuts n mjedisin ku ata jetojn, i cili sht vazhdimisht n
ndryshim.

06/05/15 16:03

16

Kufijt e kontrollit kushtetues

n

Teksti i kushtetuts
Kufizimet procedurale: vnia n lvizje; legjitimimi; juridiksioni
etj..

Precedenti

Detyrimet etike

06/05/15 16:03

17

Pavarsia e Gjykats
n

...pavarsia e gjyqtarve mund t jet garanci thelbsore ndaj pasojave t

depresioneve t rastsishme t shoqris jo vetm n rastin e shkeljeve t
Kushtetuts. Nganjher kto shkelje nuk jan m shum sesa cenime t t drejtave
private t kategorive t veanta t shtetasve pr shkak t ligjeve t padrejta dhe t
njanshme. Ktu vendosmria e gjykats ka rendsi t madhe pr t zbutur
ashprsin dhe pr t kufizuar veprimin e ligjeve t tilla. ... Prfitimet nga
paanshmria dhe moderimi i pushtetit gjyqsor tashm jan ndjer n mse nj
shtet dhe ndonse ato mund tu ken prishur qejfin atyre, shpresat ogurzeza t t
cilve kan zhgnjyer, ato kan fituar respektin dhe miratimin e t gjith njerzve t
ndershm dhe t paanshm. do njeri i matur duhet t moj gjithka q synon t
krijoj ose t forcoj kt frym n gjykatat, pasi askush nuk mund t jet i sigurt se
nesr nuk do t jet viktim e fryms s padrejtsis, paka se sot ai mund t nxjerr
ndonj prfitim prej saj. do njeri duhet ta ndjej tani se prirja e pashmangshme e
ksaj fryme [t padrejtsis] sht grryerja e themeleve t besimit publik dhe
privat dhe zvendsimi i tij me mosbesimin dhe pasigurin e prgjithshme.
Aleksandr Hamilton; Letrat e Federalistit, 78
06/05/15 16:03

18

Kush do t ruaj rojen?

n

Si me do kompetenc q i atribuohet nj organi shtetror q

nuk ka asnj mundsi pr t qen i vet kontrolluar, kontrolli
kushtetues mund shtrembrohet dhe t abuzohet, pa asnj
mundsi pr qytetart apo organet e tjera kushtetuese pr t
kontrolluar veprimet e tyre. Pyetja kryesore q gjithmon do t
mbetet pr t'u shtruar pr shtjen e abuzimit t juridiksionit
kushtetues sht Quis ipso custodiem?(kush do ti kontrolloj
gardiant?) Kjo sht e rndsishme t kihet parasysh,
veanrisht n regjimet demokratike, ku shndrimi i Gjykatave
Kushtetuese n ligjvns shkel parimin e ndarjes s pushteteve
dhe transformon ato n organet shtetrore q nuk i
nnshtrohen prgjegjsis politike.

06/05/15 16:03

19