Mustafa Selmanpakolu

naat Yksek Mhendisi

MMAG Makine ve n. San. Ltd. ti.

Kayar Kalp ve
Uygulamalar
zet
Kayar kalp Trkiyede yaklak olarak 60 yldr kullanlmaktadr. lk uygulamalar TMO tahl silolarnda yabanc firmalar tarafndan yaplmtr. Olduka eski bir tarihten beri uygulanmasna ramen TSE
Standartlarna ve yatrmc kurulularn artnamelerine girememitir. ok nemli mhendislik yaplarnda kullanlmas nedeniyle bu eksikliin bir an nce tamamlanmas gerekir.

A-KAYAR KALIP
I - Kayar Kalp Nedir?
Betonarme perdeli yksek yaplarda kullanlr. Belli kullanma kstlar vardr. Yksek yaplarn ksa
zamanda yaplmasn salayan, kesintisiz beton dkmn gerektiren, 24 saat almann son derecede planland ve organize edildii bir kalp sistemidir.
Silindirik ve prizmatik yaplarda dey hareket ederken ie doru ve ksmen da doru eim verilebilir. Kayar kalp sistemi hiperbolik yaplarda da kullanlabilir. Soutma kulelerinin bazlar bu
yntemle yaplabilmektedir. Kayar kalba bu isimin verilmesinin nedeni gerekten kayyor olmas
deildir. Kk ama srekli olarak yaplan ykselmeler daha geni zaman iinde kalbn kayd
izlemini vermektedir.

II Uygulamadaki Kstlar
Bir yapnn kayar kalp yntemi ile yaplmas iin her eyden nce ekonomik olup olmadna baklmas gerekir. nk kalbn montaj, iletilmesi ve demontaj olduka fazla zaman alc, titiz ve
pahal bir planlama gerektiren ve ayn zamanda kaza riski ok yksek olan bir yntemdir.
nsan gc dahil, kullanlan tm malzeme ve tehizatn yedekleme asndan birden fazla olmas
gerekir. Geceli gndzl 24 saatlik alma gereklilii ayr bir maliyet artrc unsurdur.
Toplam giderlerin neticede yaplacak kalpl yzey miktarna blnmesi ile m2 maliyeti bulunur. Bu
nedenle toplam yzey alan arttka birim maliyet azalacaktr. Ulusal ve uluslararas uygulamalar
pratikte 20 mt. ykseklik civarnda bir standart yapnn uygulama asndan ekonomik olabilecei-

TMH - 467 - 2011/3 43

ni gstermektedir. klim koullar ve ykselme hz da toplam alan yannda, ikinci dereceden dikkate alnmas gereken maliyet faktrleridir.
Baarl bir kayar kalp uygulamas iin hava scaklnn en az 10 C, en fazla 25 C civarnda olmas
uygun olacaktr. Trkiye corafyasnda bu artlar bahar mevsimi koullarn artrmaktadr.
nceden ok iyi planlanm ve test edilmi nlemler almak artyla olumsuz hava koullarnda da
uygulama yaplabilir. Doal olarak alnacak nlemler ilave maliyet gerektirecektir.
Yapnn kayar kalp yntemi ile yaplmas karar verildikten sonra yaplacak ilk i uygulama projesinin kayar kalp yntemine uygun olup olmadnn incelenmesidir.
Tahl ve hammadde silolar gibi ok byk alanlar ieren projelerde ilk yatrm maliyetinin azaltlmas iin yatayda birden fazla kademe yaplmas gerekebilir. Byle bir durumda yatay kademelendirme iin izin alnmas ve ek yerlerinin planlanmas ve yeniden projelendirilmesi gerekir.
Prizmatik yaplarda dey betonarme duvarlarn kesintisiz ve sabit bir kesitte olmas gerekir. Kayar
kalpta knt ve girinti yaplamaz. Ancak bunker, deme veya guse gibi zorunlu kesintiler varsa
buralara gml demir filizleri braklarak, imalatlar daha sonra tamamlanr. Bu gibi durumlar iinde proje revizyonu yaplmas gerekebilir. Aslnda bu gibi uygulamalarda yaplacak en doru ey,
proje yapm aamasnda projeci firma ile kayar kalp uygulamacsnn beraber almasdr. Zaman
kayb ve uygulama zorluklar bu ekilde giderilebilir.
Kayar kalp uygulamasnda ani kesit deiiklikleri ve keskin kelerden de saknlmaldr. Keskin
keler pahl hale getirilmelidir. Aksi takdirde kelerde skmalar olabilir. Zorunlu durumlarda
birden fazla olmamak art ile daralan ksma bo sandklar yerletirilerek, ii durmadan devam ettirecek nlemler alnabilir.
Konik kayar kalp uygulamalarnda projesine gre apta ve duvar kalnlnda azalmalar olabilir.
Uygulama balamadan nce hangi apn ve et kalnlnn ne olaca nceden planlanr ve bir
tablo yaplarak srekli kontrol edilir. Silindirik tekli yaplarda apn bykl genel olarak kstlayc deildir. Bu gibi yaplarda ilenecek beton ve demir miktar kstlayc olabilir ve buna gre
kayma hzn engellememesi iin nlemler alnr. Demir miktarn azaltmak iin, ardgerme sistemi
uygulanabilir. Konik kalp uygulamas yaplan sanayi bacalar ve kule tipi yaplarda alt ap ve st
ap kstlamalar vardr. (Resim 1).

Resim 1

44 TMH - 467 - 2011/3

III - Kayar Kalp Sisteminin Birimleri

Resim 2 - Hidrolik G Merkezi

Kayar kalp sistemi genel olarak aada yazl temel

birimlerden olumaktadr;
1. Kaldrma sistemi (hidrolik, mekanik)
2. Kalp ve iskele sistemi
3. gc ve malzeme tama sistemi
4. Yardmc donanm ve tehizat
Kayar kalp sisteminde 250 civarnda malzeme ve tehizat eidi kullanlmaktadr. Drt balk altnda inceleyebileceimiz bu malzemelerin tamamn vermek
mmkn olmad iin en nemlileri belirtilecektir.
1 - Kaldrma Sistemi
Kaldrma sistemi aada yazl unsurlardan olumaktadr;
a. Hidrolik g merkezi
b. Hidrolik hortumlar
c. Krikolar
d. Trmanma ubuklar
Yukarda yazl temel unsurlar modern bir hidrolik sistem iin verilmitir. Kayar kalbn uygulama tarihine
baktmzda bugnk hidrolik krikolarn yerine mekanik krikolarn da pekl kullanldn grebiliriz. Vida zerinde alan iri bir somunun itme gcnden yararlanan bu sistem bugn uygulama sahnesinde deildir.
a. Hidrolik G Merkezi
Kayar kalbn kalbi diyebiliriz. G merkezi, elektrik motoru, kumanda panosu, ya pompas, ya
tank, basn manometresi, ynlendirme vanalar, filtreler ve zaman rlesinden olumaktadr.
Sistemin almas aadaki gibidir;
Ya pompas elektrik motoru vastas ile haznedeki ya emerek hidrolik hortumlar ve ynlendirici
vanalar zerinden ebekeye basar. Baslan ya ebekeye dolup belli bir basnca ulanca, hidrolik
krikolar alr. Ya basnc belli bir noktaya geldiinde daha nceden ayarlanm basn manometresi elektrik panosundaki kontaktre kumanda ederek elektrik motorunu durdurur. Ayn zamanda
ya dn vanasn aarak sistemdeki yan kazana dnmesini temin eder.
Ya basn merkezleri ya dolam ebekesinin byklne gre bir veya birden fazla olabilir.
Genelde 40-50 krikoluk bir sisteme tek basn merkezi yeterlidir. nemli olan husus krikolarn ayn
anda hareket etmesinin salanmasdr. Zaman rlesi otomatik alma iin kullanlan bir malzeme
olup pratikte kullanm ok azdr. Elle kumanda tercih edilmektedir.
b. Hidrolik Hortumlar
Hidrolik g merkezi ile krikolar arasndaki balanty temin eden esnek hortumlardr. Genelde
150-200 at basn altnda almalar nedeniyle bu basnc emniyetli bir ekilde tayabilecek kapasitede olmalar gerekir. Bu hortumlar piyasadan hazr olarak temin edilebilmektedir.
c. Krikolar
Krikolar muhtelif kaldrma kapasiteleri olan ve bir vana vastas ile hidrolik hortumlara balanan
malzemelerdir. Dnya genelinde ierisinden geen trmanma ubuunu srmal ve skmal ol-

TMH - 467 - 2011/3 45

mak zere iki eidi yaygn olarak kullanlmaktadr. Standart kayar kalp uygulamalarnda 3 ton ve 6 tonluk olanlar en
geni ekilde kullanlmaktadr. Tayc
alt plaka, klf borusu, seviye ayar halkas
ve dikmeli vana krikonun fonksiyonunu
yerine getirmesini salayacak paralardr. Dey hareket eden krikolar genelde her admda 2.5 cm hareket ederler.
Adm boylar kriko ierisine yerletirilen
bir para ile ayarlanabilmektedir.

Resim 3 - Krikolar

Konik kayar kalp sistemlerinde yatay

hareket eden krikolar da kullanlmaktadr. Koniklii salayacak eim yaplan
programa gre yatay krikolarn yine hidrolik g merkezine balants vastas ile salanr. Yatay
krikolarda her adm 1 cm olarak ayarlanmaktadr
Kayar kalp konusu ile tananlarn en ok merak ettikleri konu tonlarca, arlndaki malzemenin
kck bir hidrolik pompann almas ile nasl hareket ettiidir. Tonlarca arl yukar doru
iten, yada yatay olarak eken (konik kalplarda) krikolardr. Krikolarn mesnedi yani dayand yer
ise trmanma ubuklardr. Krikolarn i yaps ok karmak olmas nedeniyle, alma sistemini yaammzdan basit bir olayla aklamaya alalm. Bir oumuz ocukken aaca trmanmtr. Dallar ve budaklar olmayan bir kavak aacna trmandnz dnn. nce ayaklarnz yukar doru
ekerek iki ayanz ve bacaklarnzla aac sktrrsnz. Daha sonra ayaklarnzdan g alarak vcudumuzu yukar doru iter ve bu defa el ve kollarnzla aac skca tutarsnz. Bu defa ayak ve bacaklarnz yukar ekerek tekrar sktrrsnz. Vcudun alt ve stn srasyla aaca sktrarak bu
ileme devam eder ve yukar doru trmanrsnz. Burada sizin yaptnz grev krikonun grevidir.
Kavak aacda trmanma ubuu vazifesini grmtr.
Seviye ayar halkalar sisteme bal btn krikolarn ayn dzlemde olmasn temin etmek zere
kullanlr. Her 50 cm ykseklikte bu halkalar ayarlanarak kalbn dzgn hareket etmesi salanr.
d. Trmanma ubuklar
Yukar doru tanan sistemin zerinde durduu ve yk zemine aktaran son elemandr. Boylar
deiik olmakla beraber yaygn olarak 3 mt boyunda transmisyon eliinden yaplr. Yzeyinin dzgn ve pastan arnm olmas nemlidir. ki ba dii olarak delinmi ve di alm olarak hazrlanr.
Yukar doru karken bir saplama vastas ile birbirine eklenir. 3 Tonluk krikolarda 25-27 mm, 6
tonluk krikolarda 30-32 mm ubuklar kullanlr. Trmanma ubuklar i bitiminde kalp skldkten
sonra ekilerek bakm yaplr ve yeniden kullanlabilir.
2. Kalp ve skele Sistemi
Kalp ve iskele sistemleri yapnn ekline gre deimekle birlikte en genel ve yaygn kullanm kesit
olarak ekil 1de gsterildii gibidir.
Silindirik ve prizmatik standart bir kayar kalp aadaki unsurlardan olumaktadr;
- Kalp tavalar (25x125 cm 3 mm Sac)
- Tava kuaklar ( ve D)
- Kuak balant kilitleri
- Ayak (Mahmuz)
- Boyunduruk
- ve d platform konsolu
- Korkuluklar
- Asma iskele
- Gvenlik a ve branda

46 TMH - 467 - 2011/3

Konik ekilli yaplarda standart olann dnda byk ayaklar (mahmuz) kullanlr. Bu ayaklardan yararlanlarak alma platformunun stnde ikinci bir platform tekil edilerek yatay krikolar buraya
yerletirilir. (ekil 2).
3. gc ve Malzeme Tama Sistemi
Kalp zerinde alan ii ve personelin yukar tanmas ii, yapnn ykseklik ve byklne
gre farkl yntemlerle yaplr. En pratik ve gvenilir yntem insan tanmas iin asansrdr. Yaplan gvde zerine monte edilen bir dili sistem zerine alan insan asansrleri en ok kullanlan
tipidir. Fazla yksek olmayan yaplarda ayn ekilde dardan kurulmu portatif bir merdiven sistemi de kurulabilir. Her ikisinin de yaplp birbirini yedekledii yntem en ok tercih edilenidir. Bu
tercih yaplrken en nemli kriter muhakkak ki maliyet olacaktr.

ekil 1 - Silindirik Kayar Kalp

TMH - 467 - 2011/3 47

gcnn yukar ve aa tanmas kadar nemli olan dier bir husus hi phe yok ki demir ve
betonun tanmasdr. e balamadan nce kayma hzna gre hesaplanacak demir ve beton miktar belirlenir ve ne ekilde yukar tanaca karara balanr. Kullanlabilecek makinalar kule vin,
yer vinci ve mobil vintir. ok yksek sanayi bacalarnda yer vinleri tek tercihtir. Ortadan alan
bu tr yer vinleri hem insan hem de malzeme tamas iin kullanlr.

ekil 2 - Konik Kayar Kalp

48 TMH - 467 - 2011/3

4. Yardmc Donanm ve Tehizat

Kayar kalp uygulamasnda ciddi anlamda bir elektrik kullanm sz konusudur. Elektrik bulunmayan yerlerde yedekli jeneratr temini arttr.
Kayar kalp uygulamas zel durumlar hari 24 saat alma esasna gre planlanmaktadr. Dolays
ile gece almalar iin hem yerde hem de kalp stnde ciddi bir aydnlatma sistemi kurulmas
gerekir. Ayrca hidrolik g merkezi, kaynak makinalar, kesme ve delme makinalar, vibratrler,
kompresrler, snma sobalar gibi yardmc malzemelerinde kablo ve enerji planlanmasnda dikkate alnmas gerekir.
Kalp zerinde normal basnl ve yksek basnl su ihtiyac da olabilmektedir. Bu nedenle binann ykseklii dikkate alnarak istenen basnca uygun su tesisatnn da alr vaziyette tutulmas
gerekir.
Kayar kalp uygulamasnda en az dierleri kadar nemli bir husus da lme ve kontrol sistemidir.
Yapnn ekline ve byklne gre kalp zerinde ve yerde l ve kontrol yapmak zere sistem kurulur. Her 25 cm ykselmede gerekli lm ve kontrol yaplarak tutanaa balanr. Daha
byk ve hacimli yaplarda totalstation kullanm kanlmazdr.

IV - Kayar Kalbn Kullanld Yerler

- imento ve klinker silolar
- Krmata ve kire silolar
- Tahl silolar
- Cam silolar
- Kpr ayaklar ve viyadkler
- Sanayi bacalar
- Kontrol ve TV verici kuleleri
- Seyir kuleleri
- Atk su bozuturma tanklar
- Baraj su alma yaplar
- Denge bacalar
- Baraj aft kaplama inaatlar
- Havalandrma bacalar kaplamalar

B- UYGULAMA
Yapnn Aplikasyonu
Yapnn zemine uygulanmas hem akslar hem de kot olarak ok doru ekilde yaplmaldr. Burada
yaplacak bir hatann telafisi ok zordur, hatta bazen imknszdr. Vaziyet plan ve kotlar iveren kurulutan onayl olarak teslim alnmal ve yap zemine tatbik edildikten sonra iveren veya temsilcisi
ile yer teslim tutana dzenlenmelidir. Bu ekilde hata yapma ihtimali minimuma indirilmi olur.
Tahl ve ok gzl hammadde depolar gibi yaplarda mutlaka total station kullanlmaldr. Baca
ve tek gzl silolarda elimizde olanak varsa total station, yoksa dier l aletleri veya erit metre
kullanlabilir.
Dairesel yaplarda nce yapnn merkezi bulunarak buraya matkapla bir delik delinip bu delie sk
oturacak bir demir paras aklr. Yapnn i ve d kenarlar yine elimizdeki imknlara gre aletle
veya erit metre ile iaretlenerek yapnn duvarlar zemine ilenir. Daha sonra bu duvarlarn iinde kalacak ekilde matkapla delikler delinerek ilerine demir ubuklar aklr. ubuk akma ilemi

TMH - 467 - 2011/3 49

bittikten sonra yap ierisine her yeri tarayacak ekilde lazer akl yerletirilir. Lazer akl vastas
ile bu ubuklar zerine yatay dzlemi temin etmek zere iaretler yaplr. Bu ekilde yap kalp
montajna hazr hale gelir.

Kayar Kalp Kurulmas

Kayar kalp kurulmasnn birinci aamas yapnn duvar kalnln belirleyecek ve gvence altna
alacak olan 60 x 60 x 6.. kebentlerin montajdr.
ekil 3de grld gibi kebent zerinde 3 mm kalnlnda panolarn girecei kadar yarklar
oluturulur. Kebentler daha nceden planlanan yerlerde monte edilmi olan demirlere yine nceden lazer optik vastas ile iaretlenmi kotlara uygun olarak monte edilir. Bu ekilde kalp tabannn ayn dzeyde kurulmu olmas temin edilir.
Kebent montaj tamamlandktan sonra pano montajna geilir. Genelde pano montajna ieriden balanr, zellikle tek gzl yaplarda nce i ksmlardaki kalp montaj tamamlanr. Bu ekilde
davranmann amac birinci grup demirlerin dtan yaklaarak montajnn yapmna kolaylk salamaktr. Birinci grup demir montaj yapldktan sonra d pano montaj tamamlanr ve panolara
stten geecek ekilde gsterilen kebent yarklar aa doru dnk olarak monte edilir. Bu
kebent in yarklarnn iten ie ls duvar kalnlndan 5 mm daha ksa yaplr.
Kalp zerinde konulan kalnlk ayar kebentleri beton dkm balayp 1. kademe priz aldktan
sonra sklerek alnr. Alt kebentler betonun iinde kald iin alnamaz.
Kebent ve pano montajndan sonra srasyla kilit, i ve d kuaklar, mahmuz, boyunduruk Ular,
konsol, yldz gbek, ahap ileri, kriko, vana, g merkezi, trmanma ubuu, korkuluklar, elektrik
ve aydnlatma tesisatlar, asma iskele montajlar sras ile ve nceden hazrlanm projesine gre
yaplr.

ekil 3 - Montaj Kebent

50 TMH - 467 - 2011/3

Resim 4

Asma iskele, yrme yollar, emniyet alar kalp yeterli bir ykseklie geldikten sonra monte edilebilir. Kalbn kayma hz zellikle balangta bir miktar dk tutularak bu gibi montajlara imkn
salanr. Yldz gbekler dairesel kesitli yaplarak ap kontrol yapmak ve ap muhafaza etmek iin
kullanlr. (Resim 4)
Kalp montaj tamamen bitip, balama noktasna gelince ller bir daha kontrol edilip iveren
veya temsilcisine teslim edilmelidir.
Kalbn kaydrlma hz olarak genelde 3 mlik bir ykseli hedeflenmelidir. Balangta, daha ncede ifade edilen montajlar ve olabilecek aksamalar nedeniyle 2 mlik bir ykseli uygun olacaktr.

Kayma Esnasnda Yaplacak ler

Aada kayma esnasnda yaplacak ilerden genel olarak bahsedilecektir. Proje ve iverenin isteine gre farkl ilemlerde olabilir.
a. Kalp leri
Kayma ileminin kilit personeli ve esas sorumlusu kalp ekibidir.
Kalplarn sorumlu olduu ilemler aadadr.
- Hidrolik sistemi iletmek
- Trmanma ubuu eklemelerini ve karmalarn yapmak. Trmanma ubuu, monte edilmi
boyu 30-40 m civarna geldiinde yerinden karlarak yeniden kullanlr. Bu ekilde hem kullanlan ubuk adedinden tasarruf edilmi olur, hem de daha uzun boylarda ubuklar arlk
nedeniyle ekememe (geri alamama) riski kaldrlm olur. ubuklar makine ile ekilse dahi ok
uzun boylarda ek yerinden kopma riski vardr.
- Yatay ve dey l kontrollerini yapmak ve gerektiinde mdahale etmek iin resim 5de grlen niangh kullanlr.
- Kot ve perde kalnln kontrol ve takip etmek

TMH - 467 - 2011/3 51

- Gml elik elemanlar takip etmek,

montajn yapmak, yaptrmak ve alttan kan gml elemanlara yaplmas gereken ilemi yapmak
- Betonun priz durumunu takip ederek
beton dkm iin program yapmak,
beton ekibini bilgilendirmek. Betoncu ve demirci ekiplerini denetlemek.
- Merdiven asansr vs. gibi ulam yollarnn kurulmasn ve emniyetini salamak
- Rezervasyon, daralma ve 2. faz beton
dklecek yerlerle ilgili hazrlklar
yapmak, denetlemek ve uygulamak.
Kap ve benzeri aklklarn kenarlar,
guseler, demeler iin 2. faz betonuna hazrlk almak zere demir filizleResim 5 - Niangh
rinin braklmas gerekir. Bu filizlerin
usulne uygun braklmas gerektii
gibi, kalp altndan ktnda, yani henz beton ilenilebilir halde iken yerlerinden karlarak dzeltilip temizlenmesi gerekir. Genelde bu tr filiz demirleri iin yuvarlak ve yumuak B.A demirleri
kullanlr.
Dey perde duvar kalnlklarnda ekonomi salamak amacyla yukarya doru 1 veya 2 kademede
daralmalar olabilir. imento silolarnda ters bunkerlerin oturaca yerlerde de duvarda kntlar
temin edilir. Duvarn i yzeylerinde tekil edilen bu knt veya daralmalar kalp ierisine 2. bir kalp giydirilerek temin edilir. Bu giydirmeler daraltma sand olarak adlandrlan kalplarla yaplr.
Bu kalplar; elik, ahap, kontraplak ve 1 mm sac yzeyden imal edilir. Ykseklik 100 cm, eni 75-80
cm civarnda yaplr. Yerine konulurken birbirine rijit olarak eklenir. Mevcut kalp sistemi ile beraber
hareket etmesi iin mahmuz boyunduruklarna saplamalar vastas ile tutturulurlar.
Daraltma sandklarnn i durdurulmadan yerine montaj olduka gtr. Bu nedenle montaj kotuna geldiinde yeteri kadar priz geciktirici kullanlarak beton dkm durdurulur. Daralma kotunda
beton yzeyi dzlenir. Kalp 60-70 cm civarnda bo olarak ekilir. Ortaya kan boluktan yararlanarak sandklar kalp iine indirilip yan yana monte edilir. (Resim 6 Kalp ierisine monte edilmi
rezervasyon sandklar). Rezervasyon
boluklar iin projesine uygun olarak
nlemler alnr ve uygulanr. Boluk
genilikleri iki kriko arasndaki uygun
olacak mesafeden daha byk ise trmanma ubuklarnn iinden geecei
geici kolonlar ina edilir. Geici kolanlar yk altnda trmanma ubuklarnn flambaj yapmasn nlemek amac
ile tekil edilir. Resim 7 de bir imento
silosunun altndaki boluk iin tekil
edilen geici kolonlar ve resim 8de
geici kolonlarn kaldrlm hali grlmektedir.
b. Beton leri
Kayar kalp iin kullanlacak betonun
projeci tarafndan belirlenen gerekli
beton snfndan bir st snfta olmas
tercih edilmelidir.
Resim 6

52 TMH - 467 - 2011/3

Kayar kalp uygulanan yapnn betonu

iin scak ve souk havada beton d-

Resim 7

Resim 8

km artnamelerinin tm fazlas ile geerlidir. nceki blmlerde belirtildii gibi uygulamann

yapld esnada hava scaklnn10-25 C arasnda olmas tercih nedenidir.
Hava scakl kadar yerine konulacak betonun scakl nemlidir. deal beton 20 C civarnda olmaldr. zellikle scak havalarda dklecek betonun 30 C fazla sda olmas son derecede tehlikelidir. Gne tesiri ile iyice snan sac kalplara yerletirilen beton, kalp yzeylerine aniden yaparak
hem yzey boluklar yaratmakta hem de kalbn hareketini engellemektedir. Bu gibi durumlarda
imalat kesinlikle yaplmamal ya da iveren yazl olarak uyarlp sorumluluk alnmamaldr.
Kayma ilemi balamadan nce betonla ilgili olabilecek tm konular ve
sorunlar nceden enine boyuna incelenmeli, gerekli testler yaplmal,
katk malzemeleri numuneler zerinde deneyler yaplarak geerli iklim
koullarnda priz alma sresi ve kullanlacak katk malzemesi miktar tespit edilmelidir. zetlemek gerekirse yaplacak ilemler ve tedbirler unlardr;
Agrega: Yapdaki donat skl da dikkate alnarak tane ap en byk
20 mm olan 2 nolu agrega seilmeli (Tablo 1) ve proje gereksinimi olan
beton snfnn bir st snfn temin etmek zere beton deneyleri yaplmaldr.

Tablo 1
Hazr Beton Tr

En Byk Dane
Boyutu

1 Nolu Agregal

8-10

2 Nolu Agregal

16-20

3 Nolu Agregal

25-32

4 Nolu Agregal

63

TMH - 467 - 2011/3 53

Tablo 2 - Beton Kvamlar ve kme Deerleri

Beton Kvam (Tablo 2): En akkan olan K4
snf kullanlmaldr. kme deeri 16 ve
Snf
kme
daha zeri olan bu betonu elde etmek iin
proje gereksinimi su miktarn artrmadan
K1
0-4
katk malzemeleri ile bu deeri salayacak
K2
5-9
nlemler alnmaldr. nceden testi yaplK3
10-15
mam katk malzemesi kesinlikle kullanlK4
16
ve zeri
mamaldr. Katk malzemesi miktarnn belli bir oranda daha fazla olmayacandan
hareketle kullanlacak katk malzemelerinin cinsi ve eidi nem kazanmaktadr. Akkanlk salayc katk ne kadar gerekli ise priz geciktirici katkda o kadar geni lekte kullanlmaktadr. Baz ticari markalarda akkanlk salayc katk
malzemeleri ayn zamanda priz geciktirici grevi de yapmaktadr.
Piriz geciktirici: Kayar kalp uygulamasnda genel olarak yerine konulup sktrlan betonun 6-8
saat aralnda priz almas istenir. Betonun hazrland yerden yerine konulan yere kadar geen
srede dikkate alnrsa priz geciktiricinin kayar kalptaki nemi daha iyi anlalr.
Beton santrali: Beton santrali uygulama yerine yakn olmaldr. Betonun hazrlanma anndan yerine
konulmas arasndaki sre iin msaade edilen snrlar almamaldr. Olabilecek arza ve trafik skklklar hesap edilmelidir. Beton santrali ve beton tanmas 24 saat esasna gre planlanmaldr.
Betonu uygulama alanna getiren mikserin betonu boaltmadan nce irsaliyesi incelenerek beton
retim saati, beton snf, katk malzemesi cinsi ve miktar kontrol edilmelidir.
Betonun yerletirilmesi: Betonun kovaya alndktan sonra yerine tanmas yer vinci veya kule vin
vastas ile yaplmaktadr. Bu tama esnasnda betonun su kaybnn en az dzeyde olmas temin
edilmelidir. Kalp ierisine dklen beton en az 12000 devirli vibratrler vastas ile sktrlmal bu
ii yapan betoncular nceden kayar kalp betonu konusunda eitilmi olmaldr.
Betonun korunmas: Kalptan kan betonun gneten ve su kaybndan korunmas gerekir. Kalp
iskelesi etrafna kapatlan brandalar gneten korunmay ksmen salayabilir. Su kaybn nlemek
iin slatlm teliz aslmakta ya da kimyasal madde ile yzeyler kapatlmaktadr.
Kimyasal maddelerin retimindeki teknolojik ilerlemeler nedeniyle son yllarda yzeylerin kimyasal maddelerle kapatlmas yaygn olarak kullanlmaktadr. Uygulama fra yada pskrtme yntemiyle yaplabilir.
c. Demir leri
Dier ilerde olduu gibi demircilik ileri asndan da uygulama projesi nceden enine boyuna
incelenmelidir.
ncelikle projede gsterilen donat ap, adet ve ekillerinin kayar kalpta kullanlabilir hale gelmesidir.
Mmknse proje yapmcs donat yerleim planlarn yaparken kayar kalp konusunda uzman kiilerle birlikte almal ve nerileri dikkate alnmaldr. En ekonomik ve en az fire veren bir donat
projesi yaplmas iin bunun yaplmas gerekir.
antiyede alan demirci says dier gruplar arasnda en fazla olandr. Bu saynn daha fazla artmamas ve asgari dzeyde tutulabilmesi iin hazrlk aamasnn ve montaj aamasnn ok iyi planlanm olmas gerekir.
Balang olarak antiyedeki kesme ve bkme makinelerinin yeterli sayda ve kapasitede olmas
gerekir. Kayma esnasnda yapnn bandan sonuna kadar kullanlmas gereken demir kesilmi, bklm ve kullanma srasna gre vinlerin uzanabilecei bir uzaklkta istiflenmi olmaldr.
Yatay demirler zellikle kk apl dairesel yaplarda ksa boylu olarak planlanrlar. nk bu demirler 1,5 m civarndaki mahmuz aralklarndan yatay olarak srlerek monte edilir. Demir ap
ok kaln ve boyu uzun olursa srme ilemi yaplamaz. Dey demirlerin ap ve boylar da iyi
seilmelidir. Neticede insan gc ile yerine konulup balanacaktr. Demir boyunun ok ksa olmas
bindirme boyu nedeniyle gayri ekonomik durumlar yaratt gibi igc kayb yaratr. Fazla uzun
olduunda ise rzgr ve kendi arl nedeniyle yerinde muhafaza edilmesi gleir.

54 TMH - 467 - 2011/3

Temelden balayarak dey demirlerin ek yerleri kademeli olarak planlanmaldr. zellikle byk
hacimli yaplarda kademelendirme says igc kullanmn yaymak amac ile fazla tutulur.
Kalp srekli hareket halinde olduu iin sabit pas paylar kullanlmaz. Bunun yerine duvar kalnl
ve demir apna bal olarak kalnl deien borudan bkme bir malzeme kalbn st ksmna
taklarak pas pay vazifesi grmesi salanr. Kullanlacak borunun boyu 20-25 cm uzunluunda olmal ve kalba 1 m ara ile aslmaldr.
Duvar kalnlnda daralma olan yerlerde pas pay malzemesinin nasl uygulanaca nceden planlanp hazrlk yaplmaldr.

Kayar Kalp Uygulamasnda Dikkat Edilecek Genel Hususlar

Dikkat edilmesi gereken hususlar aada yazl olanlarla snrl olmamak zere ve iin cins ve yerine gre deiecei dikkate alnarak belirtilmektedir.
- Kayar kalp uygulamasnda kullanlan en nemli aralardan birisi kule vintir. Uta 2,5 ton tama kapasitesi bakml ve en az iki operatrl kule vin kayar kalbn olmazsa olmazlarndandr.
Sadece yer vinci kullanlmas halinde ayn kriterler geerlidir.
- Elektrik kesilmesi halinde hem hidrolik merkez hem de aydnlatma iin gerekli nlemler alnmaldr. Enerji mutlaka yedeklenmelidir.
- Kayar kalp, alma platformu, asma iskeleler srekli olarak temiz ve beton paralarndan
arnm tutulmaldr. Her vardiya mutlaka vardiya sonu temizlik yaptktan sonra ii brakmaldr.
- Projeler ise balamadan makul bir sre nce temin edilmeli ve zerinde allmaldr. B.A.
demirleri, braklacak boluklar, daralmalar, trmanma ubuu montaj ve demontaj program,
braklacak ankrajlar nceden ciddi ekilde allarak gereken hazrlklar yaplmaldr. Kalp
zerine ulam nceden planlanmaldr.
- Aada yazl maksimum yklerin almamas temin edilmelidir.
- Konsol iskelelerde yayl yk 100 kg/m2
- Asma iskelelerde yayl yk 60 kg/m ya da iki kii yan yana kriteri almamaldr.
- alma platformunda yayl yk 150 kg/m2
- Kalp ve iskelede kullanlan ahap malzeme mutlaka kalite kontrolnden gemelidir.
- gvenlii ile ilgili her trl uyar ve talimat levhalar konulmaldr.
- lerin tamam ile ilgili dikkat edilmesi gereken hususlar bir liste yaplarak her gn formen
tarafndan kontrol edilerek rapor tutulmaldr.
- Yapda kullanlmas ngrlen ve kullanma ihtimali olan her trl katk ve kr malzemesi nceden test edilmek art ile yeteri miktarda antiyede hazr bulundurulmaldr. Katk malzemesi beton santralinde katlacak ise santralde deneyimli ve gvenilir bir eleman braklmaldr.
- Betonun dklecei mevsimde dikkate alnarak beton santralindeki beton bnyesine girecek
malzemelerin kalite ve ss, nakliye esnasnda geirebilecei deiim, yerine koyma anndaki
artlar nceden mutlaka allm olmal ve nlemler alnmaldr. Scakta ve soukta beton
dkm artlar nceden mutlaka allmaldr.
- Kayar kalp balangcnda beton dklrken kalp hibir zaman azna kadar doldurulmaz.
Beton dkme kademe ykseklii 30-45 cm arasnda tutulur. Birinci kademe prize getikten
sonra 2. kademe dklr. Birinci kademe prizi bir demir ubukla kontrol edilir. Sertleme olmusa kayma balatlr ve 3. kademe betonu dklr. Yukar doru klrken beton dkm
hz kalp ierisindeki betonun priz alm yksekliine gre ayarlanr. Bu ykseklik daima 3545 cm arasnda olmaldr. Her yeni dklen betonun kademe kalnl 25 cm civarnda olmaldr.
- Yap betonu ierisinde kalan gml elik elemanlar projesine gre imal edilip gerekli testleri
yapldktan sonra kaplama yaplacak ise uygun malzeme ile kaplandktan sonra kullanma hazr bir ekilde yap kenarna istif edilmelidir. Gml elik elemann ekil ve ebat olarak kayar
kalp uygulamas esnasnda yerine konulabilirlik durumu mutlaka i balamadan kontrol edilmelidir.

TMH - 467 - 2011/3 55

- Yapnn tm uygulama projelerinin yannda zel olarak gml elik elemanlar montaj projesi olmas gerekir. ou kere gml elik elemanlar ayn kotlarda yerine konulduu iin
yeterli i gc, sarf malzemesi, ekipman nceden ok iyi planlanmaldr.
- Montaj ve betonlama ileri bittikten birka saat sonra gml elik elemanlar kalbn yukar
doru hareket etmesi sonucu alt taraftan kacaktr. Asma iskeleler zerinde alan ekiplerin
kan malzemelerin yeri ve eklinde olabilecek olumsuzluklar derhal gidermesi gerekir. Aksi
takdirde bulunduu yere ulalmas zorluunun yannda betonun tam prize ulamas nedeniyle ok mkl durumlarla karlalabilir.

Kayar Kalp Uygulamasnda Toleranslar

Silolar
Trkiye standartlarnda silolar ve benzeri inaatlarda ilgili tolerans standartlar belirlenmemitir.
TSE bu konuda zel bir standart yayn henz yapmamtr. Pratikte uygulanan baz tolerans standartlar aada verilmektedir.
1. a. Maksimum yatay sapma 80 mm den fazla olamaz. Bu miktar yap zerindeki bir noktann
yapnn temelindeki bir noktaya gre llen telenmesi veya dnmesi sonucu meydana
gelen sapma miktar olup 30 m ykseklie kadar olan silolar iin geerlidir. 30 m den daha
yksek silolar iin bu sapma miktar 100 mmyi geemez.
b. Dey sapmalar iin ACI STANDART/COMMENTARY 117-52 de kabul edilen deerler kullanlabilir.
100 ft (30 m) den kk yaplarda 3 in (76 mm)
100 ft (30 m) den daha yksek yaplarda (1/400 x ykseklik) den kk olmaldr
2. Dairesel kesitleri ap lsndeki deiiklik hibir ekilde 75 mmyi geemez. Normal artlarda sapma =(25 mm 4mm x ap (m)) miktarn geemez.
3. Dairesel olmayan silolarda i genilik llerinde sapma=(4mm x genilik (m)) ya da hibir
ekilde toplam 50 mmyi geemez.
4. Belirlenmi olan duvar kalnlndaki sapma -10 mm ve + 25 mmyi geemez.
ACI STANDART / COMMENTARY 117-52 ye gre;
Maksimum
Duvar kalnl

Minimum

d < 300 mm

+10

-6

300 < d < 910 mm

+13

-10

d > 910 mm

+25

-19

5. Duvar gvdesinde braklan boluklarn llerinde st ve alt katlarnda 80 mm, belirlenen

yan llerde her iki istikamette 25 mmyi geemez. Boluk genilii belirtilen lden az
olamaz.

56 TMH - 467 - 2011/3