Tarihsel Yapilarda Onarim-Guclendirme Calismalari Ve Amasya Tashan Ornegi - Senol Pergel - MS - 2013

T.C.
ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TARİHSEL YAPILARDA ONARIM-GÜÇLENDİRME ÇALIŞMALARI VE

AMASYA TAŞHAN ÖRNEĞİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Şenol PERGEL
İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı
Anabilim Dalı : Herhangi Mühendislik, Bilim

Programı : Herhangi Program
OCAK 2013
SAMSUN
T.C.
ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
TARİHSEL YAPILARDA ONARIM-GÜÇLENDİRME ÇALIŞMALARI VE

AMASYA TAŞHAN ÖRNEĞİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Şenol PERGEL
08210359
Tezin Savuma Tarihi : 28.01.2013
Tez Danışmanı : Doç. Dr. Zeki KARACA

ii
iii
iv
Ailem ve sevdiklerime,
v
vi
ÖNSÖZ
Bu çalışma Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü İnşaat Mühendisliği

Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmanın her
aşamasında bana yardımcı olan tez danışmanım Doç. Dr. Zeki KARACA’ya, kaynak
temininde, bilgi alış verişinde ve çalışmalarının kullanılmasında yardımcı olan Mimar
Hüsamettin YELKEN, OTS firmasından Dr. Onur ERTAŞ, Boyut Mimarlık
firmasından İnş. Tek. Tayfun AYDOĞAN, fikir, öneri ve yazım aşamasın da katkı
sağlayan Endüstri Mühendisi Dilek ŞAHİN’e ve Amasya Taşhanın Restorasyonu
işinde karar anından yapım bitim aşamasına kadar beni görevlendiren, destek olan
kurumum Amasya İl Özel İdaresi İdari kadrosuna teşekkür ederim.
Juri üyeliği gibi önemli bir görevi üstlenip, tezimi değerlendiren Ondokuz
Mayıs Üniversitesi öğretim üyelerinden Yrd. Doç.Dr. Sertaç TUHTA ve Yrd. Doç. Dr.
Başak MESCİ'ye ayrıca teşekkür ederim.
Çalışmalarım süresince beni sabır ve şefkatle destekleyen ailemin tüm
fertlerine müteşekkür olduğumu belirtir, bu çalışmanın ülkemize yararlı olmasını
gönülden dilerim.
Ocak 2013 Şenol PERGEL

İnşaat Mühendisi
vii
viii
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖNSÖZ................................................................................................................................... Vİİ
İÇİNDEKİLER ......................................................................................................................... İX
ÇİZELGE LİSTESİ .................................................................................................................. Xİ
ŞEKİL LİSTESİ ..................................................................................................................... Xİİİ
SİMGE VE KISALTMALAR LİSTESİ ..................................................................................XVİİ
ÖZET .....................................................................................................................................XİX
SUMMARY ............................................................................................................................XXİ
1. GİRİŞ ............................................................................................................................... 1
1.1 Çalışmanın Amacı .................................................................................................. 1
1.2 Literatür Taraması .................................................................................................. 2
2. GENEL BİLGİLER .......................................................................................................... 5
2.1. Tarihi Yapı Tanımı .................................................................................................. 5
2.1.1. Tarihi yapı türleri ............................................................................................ 7
2.2. Rölöve ..................................................................................................................... 7
2.3. Restitüsyon ............................................................................................................. 7
2.4. Restorasyon ............................................................................................................ 8
2.5. Restorasyon Proje Çalışmaları ............................................................................... 9
2.5.1. Ön çalışmalar ............................................................................................... 10
2.5.2. Tarihi ve arkeolojik araştırmalar ................................................................... 10
2.5.3. Sanat tarihi araştırmaları .............................................................................. 11
2.5.4. Teknik araştırmalar ...................................................................................... 11
2.5.5. Kültür varlıklarının yasal statüsü .................................................................. 12
2.6. Uygulama Ve Müdahale ....................................................................................... 12
2.7. Yığma Kagir Yapılarda Taşıyıcı Bileşenler ........................................................... 13
2.7.1. Sütunlar ........................................................................................................ 13
2.7.2. Duvarlar ve payandalar ................................................................................ 14
2.7.3. Tonozlar ....................................................................................................... 14
2.7.4. Kemerler ....................................................................................................... 14
2.7.5. Kubbeler ....................................................................................................... 14
2.7.6. Gergiler ........................................................................................................ 15
2.7.7. Ağırlık kuleleri ............................................................................................... 15
3. TARİHİ YAPILAR İÇİN ONARIM VE GÜÇLENDİRME İLKELERİ .............................. 17
3.1. Tarihi Yapının Gözlemsel Ve Deneysel Olarak Değerlendirilmesi Ve
Modellenmesi ..................................................................................................................... 18
3.1.1. Mevcut durumun tespiti ................................................................................ 18
3.1.2. Deneysel çalışmaların yapılması ................................................................. 19
3.1.3. Hesap modelinin oluşturulması .................................................................... 19
3.2. Yapı Güvenliğinin İrdelenmesi .............................................................................. 19
3.3. Acil Müdahale Yöntemleri ..................................................................................... 20
3.4. Yapının Onarımı Ve Yeniden Yapımı İçin Kısmi Söküm ...................................... 20
3.5. Onarım/Güçlendirme Malzemeleri ........................................................................ 20
3.6. Bölgesel Onarım ................................................................................................... 22
ix
3.7. Bölgesel Güçlendirme ........................................................................................... 23
3.7.1. Bütünleme .................................................................................................... 23
3.7.2. Yenileme....................................................................................................... 24
3.7.3. Yeniden Yapım ............................................................................................. 24
3.7.4. Temizleme .................................................................................................... 24
3.7.5. Taşıma.......................................................................................................... 25
3.7.6. Taşıyıcı sistemin onarım ve/veya güçlendirilmesi ........................................ 25
3.7.7. Zeminin güçlendirilmesi ................................................................................ 26
3.7.7.1. Temel altı zemininin ıslahı........................................................................ 26
3.7.7.2. Temelin güçlendirilmesi............................................................................ 26
3.7.8. Duvarlar/Sütunlar.......................................................................................... 27
3.7.9. Döşemeler .................................................................................................... 28
3.7.10. Kemerler, Tonozlar ....................................................................................... 28
3.7.11. Kubbeler ....................................................................................................... 28
3.8. Üst Yapının Toptan Güçlendirilmesi ..................................................................... 29
4. BULGULAR ................................................................................................................... 31
4.1. Amasya Taşhan Restorasyon Giriş ...................................................................... 31
4.2. Proje Süreci ........................................................................................................... 32
4.2.1. Restitüsyon çalışması sonucu elde edilen bulgular ..................................... 32
4.2.1.1. Amasya Taşhan 1. Dönem restitüsyon .................................................... 33
4.2.2. Rölöve çalışmaları sonucu elde edilen bulgular ........................................... 39
4.2.2.1. Amasya Taşhan numuneler ..................................................................... 39
4.2.2.2. Kazı ve sondajlar...................................................................................... 39
4.2.2.3. Yapının tanımı .......................................................................................... 40
4.2.2.4. Cephe özellikleri ....................................................................................... 42
4.2.2.5. Yapı elamanları özellikleri ........................................................................ 52
4.2.2.6. Malzeme özellikleri ................................................................................... 54
4.2.2.7. Yapı özellikleri .......................................................................................... 57
4.2.2.8. Bozulmalar ............................................................................................... 61
4.2.3. Restorasyon bulguları .................................................................................. 63
4.2.3.1. Amasya Taşhan restorasyon kararları ..................................................... 63
4.2.4. Statik değerlendirmeler ................................................................................ 65
4.2.4.1. Hesap raporu güçlendirme projesi ........................................................... 66
4.2.4.2. Yapı bilgileri .............................................................................................. 68
4.2.4.3. Malzeme özellikleri ................................................................................... 68
4.2.4.4. Yük kabulleri ve yük kombinasyonları ...................................................... 72
4.2.4.5. Sonlu elemanlar modeli ve gerilme yığılmaları ........................................ 77
4.2.4.6. Yapısal çözümleme .................................................................................. 78
4.2.4.7. Güçlendirme ............................................................................................. 88
4.2.5. Güçlendirme projesi öneri raporu ................................................................. 90
4.2.5.1. Güçlendirme proje önerisi ön değerlendirmeler ....................................... 90
4.2.5.2. Yapıdaki hasar onarımları ........................................................................ 92
4.2.5.3. Yapıda güçlendirme çalışması ................................................................. 95
4.3. Onarım ve Güçlendirme Çalışması ..................................................................... 103
4.3.1. Acil müdahale yöntemleri ........................................................................... 103
4.3.2. Yapının onarımı ve yeniden yapımı için kısmi söküm ................................ 104
4.3.3. Onarım/güçlendirme malzemeleri .............................................................. 105
4.3.4. Bölgesel onarım .......................................................................................... 107
4.3.5. Yapı elemanlarının güçlendirme çalışmaları .............................................. 109
4.4 Proje ve Uygulama Süreci Değerlendirmesi ....................................................... 118
5.SONUÇLAR VE ÖNERİLER ............................................................................................. 121
6. KAYNAKLAR .............................................................................................................. 123
ÖZGEÇMİŞ........................................................................................................................... 125
x
ÇİZELGE LİSTESİ
Sayfa
Çizelge 4.1: Genel müdahale kararlar. ...................................................................64

Çizelge 4.2: Restorasyon kararları. ........................................................................65
Çizelge 4.3: Kullanılacak yapı çeliğinin geometrik özellikleri...................................69
Çizelge 4.4: Kullanılacak bulonların özellikleri. .......................................................69
Çizelge 4.5: Kullanılacak yapı çeliğinin mekanik özellikleri – St44. .........................69
Çizelge 4.6: Kullanılacak yapı çeliğinin mekanik özellikleri – St37. .........................69
Çizelge 4.7: 30 gram tek yönlü karbon lifli polimerin mekanik özellikleri. ................70
Çizelge 4.8: Karbon plak kesitli karbon lifli polimerin mekanik özellikleri. ...............70
Çizelge 4.9: Karbon donat kesitli karbon lifli polimerin mekanik özellikleri. .............70
Çizelge 4.10: Ölü ağırlıklar. ....................................................................................73
Çizelge 4.11: Hareketli yükler.................................................................................73
Çizelge 4.12: Deprem hesap parametreleri. ...........................................................74
Çizelge 4.13: Şartnamede belirlenen kombinasyonlar. ...........................................75
Çizelge 4.14: Zemin özellikleri................................................................................76
Çizelge 4.15: Modal katılım oranı. ..........................................................................80
Çizelge 4.16: Temel reaksiyonlar. ..........................................................................81
xi
xii
ŞEKİL LİSTESİ
Sayfa
Şekil 2.1: Restorasyon genel bölümleri…………………………………………… 8

Şekil 2.2: Restorasyon proje aşamaları şeması…………………………………. 10
Şekil 2.3: Tek parça sütunlar (Roma Formu’nda Yapı)…………………………. 13
Şekil 2.4: Çok parçalı sütunlar (Propylaia, Atina)………………………………... 13
Şekil 3.1: Onarım ve güçlendirme adımları………………………………………. 18
Şekil 3.2: Jet-Grout uygulaması…………………………………………………… 26
Şekil 4.1: Amasya Taşhan’ın şehir konumu……………………………………… 31
Şekil 4.2: Fotoğraflarla Geçmişte Amasya kitabından 1915 büyük Amasya
yangınından sonra hanın üst örtüsü, doğu cephesi, Beyazıt cami… 33
Şekil 4.3: 1. Dönem restitüsyon zemin kat planı………………………………… 34
Şekil 4.4: 1. Dönem restitüsyon birinci kat planı…………………………………. 34
Şekil 4.9: Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Yapının doğu cephesi ve tuğla
bacalar. 1915’deki Amasya büyük yangınından sonra……………… 38
Şekil 4.10: Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Yapının güney batı köşesi………. 38
Şekil 4.11: Albert Gabriel’in Monoment Turcs D’anatolis kitabından Avlu
zemini yıkılmış olarak kabul edilen ikinci dönem şadırvan ve köşk
mescit kalıntısı…………………………………………………………. 39
Şekil 4.12: Amasya Taşhan ve çevresi Amasya Kalesinden çekilen fotoğraf... 40
Şekil 4.13: Amasya Taşhan ve yakın çevresi……………………………………. 41
Şekil 4.14: Batı Cephesi……………………………………………………………. 42
Şekil 4.15: Kuzey Cephesi…………………………………………………………. 44
Şekil 4.16: Doğu Cephesi………………………………………………………….. 45
Şekil 4.17: Güney Cephesi………………………………………………………… 46
Şekil 4.18: Amasya Taşhan Rölöve Zemin Kat Planı…………………………… 47
Şekil 4.19: Hafifletme Kemeri……………………………………………………… 49
Şekil 4.20: Avluda bulunan pişmiş toprak künkler üzerindeki su terazisiyle
küngün eğim yönü bulunmuştur……………………………………… 49
Şekil 4.21: Birinci kat planı…………………………………………………………. 51
Şekil 4.22: Taş merdivenler………………………………………………………... 52
Şekil 4.23: Kuzeydoğu taş ayak..………………………………………………….. 53
Şekil 4.24: Avlu taş ayak..……………………………………………………...….. 53
Şekil 7.25: Z04 taş ayak..…………………………………………………………... 53
Şekil 4.26: Birinci kat revak taş ayak……………………………………………… 54
Şekil 4.27: Batı cephesi kesme taş girişi……….………………………………… 55
Şekil 4.28: Kuzeydoğu köşe kesme taş..…………………………………………. 55
Şekil 4.29: Güneydoğu köşe almaşık duvarda kullanılan taş..…………………. 55
Şekil 4.30: Yapıda kullanılan özgün tuğla ebatları…….………………………… 55
Şekil 4.31: Yapıda kullanılan özgün malzemeler………………………………… 56
Şekil 4.32: Cephelerde ahşap gergi boşlukları…………………………………... 56
Şekil 4.33: Kuzey cephesi temel kazı çalışması yapılan bir dükkân…………... 57
xiii
Şekil 4.34: Güney cephesinden tek sıra taş, ikili ve üç sıra tuğla örgülü
almaşık duvar.................................................................................. 58
Şekil 4.35: Birinci kat doğu beden duvarı iç duvar ve dış duvar birleşim
noktaso moloz taşlı almaşık duvar…………………………………… 59
Şekil 4.36: Batı avlu cephesinde taş ayaklar…………………………………….. 59
Şekil 4.37: Birinci kat sivri tonoz ve taş ayaklarda gergi boşlukları……………. 60
Şekil 4.38: Metal kama……………………………………………………………... 61
Şekil 4.39: Taşhan SAP2000 modeli………………………………………... …… 66
Şekil 4.40: Taşhan yapı modeli plan görünüşü………………………………….. 67
Şekil 4.41: Taşhan yapı modeli üst açılı görünüşü……………………………… 67
Şekil 4.42: Taşhan yapı modeli batı görünüşü………………………………….. 68
Şekil 4.43: Taşhan taş ve tuğla malzemesi SAP2000 tanımlanan malzeme
özellikleri………………………………………………………………… 71
Şekil 4.44: Taşhan S37 malzemesi SAP2000 tanımlanan malzeme
özellikleri………………………………………………………………… 71
Şekil 4.45: Taşhan ST44 malzemesi SAP2000 tanımlanan malzeme
özellikleri………………………………………………………………… 72
Şekil 4.46: SAP 2000 yük kombinasyonları……………………………………… 75
Şekil 4.47: SAP 2000 envelope işlemi……………………………………………. 76
Şekil 4.48: Taşhan ayrıntılı model görünüşü…………………………………….. 77
Şekil 4.49: Aynalı tonoz ve revaklara ait ayrıntılı kayma gerilmeleri-1………… 83
Şekil 4.50: Aynalı tonoz ve revaklara ait ayrıntılı kayma gerilmeleri-2………… 83
Şekil 4.51: Dükkan tonozlarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri-1……………….. 84
Şekil 4.52: Dükkan tonozlarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri-2……………….. 84
Şekil 4.53: Batı dış beden duvarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri……………. 85
Şekil 4.54: Batı iç beden duvarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri……………… 85
Şekil 4.55: Güney iç beden duvarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri…………... 86
Şekil 4.56: Güney dış beden duvarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri…………. 86
Şekil 4.57: Kuzey dış beden duvarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri…………. 87
Şekil 4.58: Kuzey iç beden duvarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri…………… 87
Şekil 4.59: Doğu iç beden duvarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri……………. 88
Şekil 4.60: Moment birim uzama diyagramı (tek katlı FRP uygulandığında)…. 89
Şekil 4.61: Moment birim uzama diyagramı (iki katlı FRP uygulandığında)….. 89
Şekil 4.62: Deprem anında hasar beklenen bölgeler…………………………… 90
Şekil 4.63: Kuzey cephe dükkanlarında deprem anında beklenen hasar
oranı…………………………………………………………………….. 91
Şekil 4.64: Giriş tonozunda çatlaklara mekanik dikiş……………………………. 92
Şekil 4.65: Duvardaki karbon donatı detayı……………………………………… 93
Şekil 4.66: Çatlaklara mekanik dikiş………………………………………………. 94
Şekil 4.67: Tonozun alt ve üstünün lifli polimer kumaş ile sarılması-1………… 94
Şekil 4.68: Tonozun alt ve üstünün lifli polimer kumaş ile sarılması-2………… 95
Şekil 4.69: Kemerlerin lifli polimer detayı…………………………………………. 96
Şekil 4.70: Duvarlara uygulanacak hidrolik kireç enjeksiyonu…………………. 97
Şekil 4.71: Dükkanlara uygulanan çelik kasnak…………………………………. 98
Şekil 4.72: Çelik konstrüksiyon birleşim detayı………………………………….. 98
Şekil 4.73: Çelik konstrüksiyon birleşim detayı (A-A görünümü)……………… 98
Şekil 4.74: Dükkanların ön tasarım modelleri……………………………………. 100
Şekil 4.75: Dükkanların gerilme-dağılım modelleri………………………………. 101
Şekil 4.79: Acil müdahale yöntemelerine örnek olarak yapının kuzeydoğu
cephesindeki askıya alma işlemi……………………………………... 104
Şekil 4.80: Bina giriş tonozunda acil müdahale yöntemi olarak askıya alma
işlemi…………………………………………………………………….. 104
xiv
Şekil 4.81: Yapı avlu kısmında uygun olmayan avlu yer döşemeleri sökümlü
ve yine yapı girişi tonozunda ki söküm işlemi gösterilmektedir…… 105
Şekil 4.82: Yapıda kullanılan güçlendirme malzemesi olarak çelik profiller…... 105
Şekil 4.83: Epoksi malzemeler…………………………………………………….. 105
Şekil 4.84: Kurşun kullanımı……………………………………………………….. 105
Şekil 4.85: Enjeksiyon Malzemesi………………………………………………… 107
Şekil 4.86: Karbon lif uygulaması…………………………………………………. 107
Şekil 4.87: Derz uygulama örnekleri………………………………………………. 108
Şekil 4.88: Tonoz çatlak tamiri…………………………………………………….. 108
Şekil 4.89: Karbon donatı ile çatlak dikişi………………………………………… 108
Şekil 4.90: Malzeme ve karışım safhası………………………………………….. 109
Şekil 4.91: Enjeksiyon makinası yükleme safhaları……………………………... 109
Şekil 4.92: Açılan deliklerden düşük basınç ile enjeksiyon uygulanması……... 110
Şekil 4.93: Duvar ve derz tamiratı…………………………………………………. 110
Şekil 4.94: Duvarlar için FRP uygulaması……………………………………….. 110
Şekil 4.95: Metal lama uygulaması yerleştirme safhası………………………… 111
Şekil 4.96: Metal lama uygulaması enjeksiyon safhası…………………………. 111
Şekil 4.97: Drenaj ve membran su yalıtım uygulaması…………………………. 111
Şekil 4.98: Güney cephesi istinat duvarı inşası………………………………….. 112
Şekil 4.99: Döeşemelerin uygun olmayan malzemeden temizlenmesi……….. 112
Şekil 4.100: Doğam bir malzeme olan tuğla yer döşemesi uygulama anı……. 113
Şekil 4.101: FRP ön hazırlık safhası yapıştırıcı uygulaması…………………… 113
Şekil 4.102: FRP uygulama safhası………………………………………………. 114
Şekil 4.103: FRP üzeri çelik hazır uygulaması…………………………………... 114
Şekil 4.104: Tonoz metal lama uygulaması……………………………………… 115
Şekil 4.105: Yüksek dayanımlı çelik kafes uygulaması…………………………. 115
Şekil 4.106: Kubbelerde temizlik ve yapıştırıcı uygulaması……………………. 116
Şekil 4.107: Kubbelerde FRP uygulama safhaları………………………………. 116
Şekil 4.108: Temizlik öncesi durum………………………………………………. 117
Şekil 4.109: Temizlik aşaması…………………………………………………….. 117
Şekil 4.110: İlaçlama ve temizlik aşamaları……………………………………… 118
Şekil 4.111: Dış duvarların basınçlı granüler malzeme ile temizliği…………… 118
Şekil 4.112: Taşhan onarım ve Güçlendirme öncesi genel görünüş………….. 119
Şekil 4.113: Taşhan onarım ve Güçlendirme sonrası genel görünüş…………. 120
xv
xvi
SİMGE VE KISALTMALAR LİSTESİ
A0 :Etkin yer ivme katsayısı

ABYYHY :Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik
CFRP :Carbon fibre reinforced polymers
E :Elastisite modülü
fd :Duvar basınç dayanımı
fem :Duvar basınç emniyet gerilmesi
FRP :Fibre reinforced polymers
Gi :Sabit yük
H :Esas yüklerin toplamı
HZ :Esas ve ilave yüklerin toplamı
I :Bina önem katsayısı
Ix-x :X yönü atalet momenti
Iy-y :Y yönü atalet momenti
KN :Kilo Newton
MPa :Mega Paskal
n :Hareketli yük katılım katsayısı
Qi :Hareketli yük
R :Yapı davranış katsayısı
Rs :Deprem yükü azaltma katsayısı
S(T) :Spektrum katsayısı
t :Duvar veya tonozun kalınlığı (mm)
TA, TB :Spektrum Karakteristik Periyotları
TS :Türk Standartları
Vt :Eşdeğer deprem yükü
Vt :Taban kesme kuvveti
W : Binanın toplam ağırlığı
W x-x :X Yönünde mukavemet momenti
W y-y :Y Yönünde mukavemet momenti
β :Bina yükünün toplam yüke oranı
ε :Kaymaya karşı birim deformasyon
 :Özgül ağırlık
  :Sürtünme katsayısı
  :Düşey gerilmeler
çem :Çekme ve eğilme emniyet gerilmesi
em :Kayma gerilmesi
o :Duvar çatlama emniyet gerilmesi
xvii
xviii
TARİHSEL YAPILARDA ONARIM-GÜÇLENDİRME ÇALIŞMALARI VE AMASYA
TAŞHAN ÖRNEĞİ
ÖZET
Kültürel ve tarihi çok önemli bir mirasa sahip olan ülkemiz, mimari açıdanda çok
önemli bir tarihi yapı stoğuna sahiptir. Söz konusu yapılar, binlerce yıllık kültür ve
medeniyetimizin izlerini taşıyan önemli birer hazinedirler. Ülkemizde bulunan tarihi
yapıların çoğu bulundukları bölgenin coğrafyasına ve kültürüne uygun olarak
genellikle yığma veya ahşap konstrüksiyon yöntemlerine göre inşaa edilmiştir. Çoğu
yığma olarak inşa edilen bu yapıların mevcut halleriyle korunması; doğanın ve
zamanın yıpratıcı etkilerine karşı güvenli duruma getirilmeleri gerekir. En önemli
husus; bu hedefe eserin aslını bozmadan ulaşmaktırki, bu da disiplinler arası
çalışmayı gerekli kılmaktadır.
Bu çalışmada, tarihi yığma yapıların onarım-güçlendirilme konusu incelenerek,
literatür taraması yapılmakta, örnek olarak proje ve uygulama aşamalarının
tamamında kamu adına görev aldığım Amasya Taşhan isimli tarihi bir yığma yapının
üç boyutlu sonlu eleman modeli hazırlanarak statik ve dinamik çözümlemesi
yapılmakta, deprem güvenliği belirlenip güçlendirme ihtiyacı ve yöntemi
tartışılmaktadır.
Beş bölümden oluşan bu çalışmanın giriş bölümünde tarihi yapıların onarım ve
güçlendirilmesi konusu genel olarak ele alınmakta, onarım-güçlendirme
kavramlarından bahsedilmekte ve daha sonra da tarihi yapıların güvenliğinin
sağlanması yanında kültürel ve sembolik değerlerinin de korunabilmesi için
güçlendirme çalışmalarında bağlı kalınması gereken ilkeler ortaya konulmaktadır.
Sonraki bölümlerde, 1698 yılında yapılmış olan Amasya Taşhan proje süreci
ve bulguları ile birlikte kısa tarihçesi verilmekte, taşıyıcı sistem ve mimari özellikleri
tanıtılarak üç boyutlu sonlu eleman modeli üzerinde yapılan analizler ve sonuçları
elde edilen diyagramlarla anlatılmakta, mevcut güvenlik düzeyi irdelenmekte,
güçlendirme yöntemleri ve sonrasında yapının uygulama safhası tartışılmaktadır.
Beşinci bölümde, çalışmadan elde edilen sonuçlar ve öneriler üzerinde
durulmaktadır.
Anahtar Sözcükler: Yığma, onarım-güçlendirme, tarihi yapı, Amasya Taşhan
xix
xx
REPAIR AND STRENGTHENING WORKS ON HISTORICAL STRUCTURES AND
AMASYA TASHAN SAMPLE
SUMMARY
Turkey, which owns a very important cultural and historical heritage, has
architecturally important historical structures. These structures, which bears the
trace of thousands of years of culture and civilization, are significant treasuries. Most
of the historical structures are generally built in masonry or wood construction
methods in accordance with the geography and culture of the region. These kind of
structures which are mostly built in masonry needs to be protected against the harsh
effects of nature and time. The point to be emphasized is to reach this goal without
changing the original and this requires an interdisciplinary work.
In this study, the literature of repairing and strengthening of masonry
structures are investigated. For an example of a project called Amasya Taşhan
which I've worked in all the implementation station of the project on behalf of the
public which is also a historic masonry structure, three-dimensional finite element
model was prepared, static and dynamic analysis was carried out ,determined the
earthquake safety and the need to strengthen and method are discussed.
In the introductory part of the study, which consists five parts, repairing and
strengthening of historical buildings are generally discussed, repair-strengthening
concepts are introduced and then the principles of strengthening to be adhered was
laid down ensuring the security of the historical buildings in order to protect it’s
cultural and symbolic values.
In the next sections, a brief history of Amasya Taşhan which was built in
1698, was given in conjunction with the process and findings of the project, carrier
systems and architectural features are introduced, analyzes based on the three-
dimensional finite element model and it’s results was described with the obtained
diagrams, the current security level was examined and strengthening methods and
implementation phase of the structure are discussed.
The fifth chapter focuses on the study results and recommendations.
Key Words: Masonry, repair-strengthening, historical structure, Amasya Taşhan
xxi
xxii
1. GİRİŞ
Tez konusu olarak ele alınan tarihi yapılarda onarım güçlendirme çalışmalarının
incelenmesindeki amaç tarihi yapıların ele alınış biçimlerinin, gerçekte çok disiplinli,
kapsamlı bir çalışmayı gerektirdiği hususunu göz önüne alarak mevcut durumdaki
onarım ve güçlendirme ilkelerini bir arada değerlendirmektir. Bölge Kültür ve Tabiat
Varlıkları Kurullarınca tescil edilmiş eski eserlere, tescilli yapılar yada tarihi yapılar
denilmektedir. Söz konusu bu yapılarda yapılacak her türlü bakım onarım
çalışmaları belli bir sistem dâhilinde ve Kültür Varlıkları Kurullarından izin alınarak
yapılabilmektedir. Bu izinler, restorasyon projeleri ile başvurulduğu taktirde
verilmekte ve projelerin hazırlanmasında da her türlü müdahale ve çalışma 1964
tarihli “Venedik Tüzüğü” ne uygun olmalıdır. Tarihi yapılarla ilgili olarak mühendislik
ve mimarlık çalışmalarının belirli bir uyum içerisinde kendine özgü bir disiplin ile ele
alınması gerekmektedir.
Kültür mirasını insanlığın ortak malı sayan anlayışlar giderek yaygınlaşıyor. Bu
mirasın önemli bir bölümünü toprakları üstünde barındıran Türkiye için koruma, bu
nedenle de büyük önem taşımaktadır. Tarihi kentlerin ve yerleşimlerin fiziksel,
işlevsel ve ekonomik niteliklerini yitirme tehlikelerine karşı, bu kentlerin yeniden
canlandırılması, soylulaştırılması, yeni işlevlerle zenginleştirilmesi gerekir (Doratlı,
2000).
Söz konusu bu güçlendirme çalışmaları ve yöntemleri, tez çalışmasının ana
başlıklarını oluşturacaktır. Tez çalışmasının daha iyi anlaşılabilmesi için öncelikle
özel bir uzmanlık isteyen bu alan için yapılan çalışmaların tanımları yapılmakta ve
sonrasında proje ve uygulama sürecindeki sistematiğe değinilmektedir.
1.1 Çalışmanın Amacı
Ülkemizde tarihi yapıların restorasyonu üzerine birçok çalışma yapılmıştır, fakat

yapılan çalışmaların mühendislik boyutu daha yeni yeni yerini almaya başlamıştır.
Tarihi yapılarda onarım ve güçlendirme ilkelerinin tamamının tek bir yapı üzerinde
aynı anda uygulandığı bir örneğe rastlamanın güçlüğü ortadır. Çünkü her ne kadar
tarihi zenginliklerin korunması ve gelecek nesillere aktarılması her bireyin ve ayrıca
kamu düzenini ve sürekliliğini sağlayan otoritenin görevi olsa da, yapılması
1
muhtemel çalışmaların anlamsız veya çok yüksek maliyetli olmasından dolayı
uygulama sürecine geçilememektedir. Tüm ilke ve güçlendirme yöntemlerinin birlikte
kullanıldığı proje ve uygulama ekibinde yer aldığım Amasya Taşhan örneği bu
nedenden ötürü çok nadir olarak bu alanda ilgilenen mühendis ve mimarların
karşısına seyrek çıkabilecek bir uygulamadır. Çalışmanın amacı tarihi yapıların
onarım ve güçlendirmesinde çalışan teknik elemanlara yöntem ve uygulamaya
dönük bir kaynak oluşturabilmektir.
1.2 Literatür Taraması
Konu ile ilgili daha önce ülkemizde ve dünyada yapılmış çalışmaların tespitine
yönelik araştırma sonucu elde edilen veriler şu şekildedir;
 Tarihi yapı hasarlarını en önemli nedenlerinde birisi de deprem kuvvetleridir.
Tarihi yapılar yığma yapı şeklinde doğal malzemeler ile inşa edildiklerinden
dolayı genel olarak bu tür yığma kagir yapılar çekme gerilmeleri karşısında
hasar görmekte yada kullanılamaz hale gelmeketedirler. Bu konu ile ilgili
olarak İstanbul Teknik Üniversitesi bünyesinde “Deprem etkisi altındaki tarihi
yığma yapıların onarım ve güçlendirilmesi (Aksöz, 2008)” “Tarihi yığma
yapıların taşıyıcı sistemleri, güvenliğinin incelenmesi, onarımı ve
güçlendirilmesi (Kara, 2009), “Tarihi Yığma Kargir Yapıların Güçlendirilmesi
(Saraç, 2003)” ve “Tarihi Yapılarda Taşıyıcı Sistem Özellikleri, Hasarlar,
Onarım Ve Güçlendirme Teknikleri (Mahrabel, 2006)” ismleri benzer
konularda yüksek lisans anlamı ile çalışma yapılarak ülkemizdeki bu tarz
yapıların güçlendirilmesi için gerekli bir referans oluşturulmuştur. Fakat
ülkemizde yayımlanan tezler üzerinde yapılan çalışma neticesinde hali hazırda
yeterli sayıda yayın ve mühendislik çalışması yapılmadığı tespit edilmiştir.
 Tarihi yapıların yapısal durumları ve özellikleri göz önüne alındığı taktirde
günümüz modern mühendislik çalışmaları olan yığma yapı inşaat ve
güçlendirme ilkeleri ile özdeşleştirilerek bu alanda yapılan çalışmalar tarihi
yapılarada entegre edilebilmektedir. Söz konusu alanda profesyonel
çalışmalar yapılmış çalışmada olup örnek olarak Bayülke tarafından “1992,
1998, 2001” yayımalanan yayınlar kaynak olarak değerlendirilmiştir.
 Ülkemizde tarihi yapılar ile ilgili çalışmalar imar kanunları ve çeşitli yapı
kanunlarına ilaveten farklı olarak 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Kanunu’nu da dayanarak oluşturulan yönetmelikler ile proje ve inşa
sürecine dair kurallar oluşturulmuştur. Söz konusu bu yönetmeliklerde birisi
olan ve proje sürecini oluşturan “Tek Yapı Ölçeğinde Rölöve, Restitüsyon ve
2
Restorasyon Projelerinin Hazırlanması’na (URL-1)” dair yönetmelik
kavramların tanımlarının oluşturulması açısından önemli bir kaynak teşkil
etmektedir.
 Ülkemizde kullanılan yapı inşaat teknikleri, malzeme kaliteleri ve hesaplarda
alınacak yükler ile ilgili kurallar ve standarların belirlendiği çeşitli uygulama
rehberi mahiyetinde zorunluluklar bulunmaktadır. BU standartlar ve kurallar
çerçevesinde malzeme seçimi ve hesap modelleri oluşturulmaktadır. Söz
konusu bu kurallardan en önemlisi Deprem Bölgelerinde Yapılacak Yapılar
Hakkında Yönetmelik (2007) ve TS500, TS648 ve TS498 dir.
 Yapılan araştırma çalışmaları esnasında tarihi yapılar hakkında tanımlar ve bu
yapıların karşılaştıkları sorunları tanıtmayı amaçlayıp çözüm yolları hakkında
bilgi verme amacı taşıyan en derli toplu makale olarak 2007 yılında
yayımlanan Yapı Derigisinde bulunana makaledir (Sesigür, 2007). Söz konusu
makale derli toplu bir biçimde tarihi yapılar hakkında genel tanımlara yer
vermekte ve sonrasında müdahale yöntemlerinden bahsetmektedir.
 Çalışmanın örnek kısmını oluşturan en önemli kaynaklar, örnek yapı için
hazırlanan raporlardır. Söz konusu raporlar konusunda uzman, farklı dsiplin
mensubu teknik elemanların ortak çalışması sonucu hazırlanmıştır. (Yelken,
2010 ve Ertaş 2010).
 Örnek olarak değerlendirilen yapının proje sürecinde ki en önemli kaynak olan
SAP2000 V12 programı sorunların ve sorunlu alanların tespitinde ve çözümün
oluşturulmasında ki en önemli unsurlardan birisidir.
 Güçlendirme ile ilgili olarak tarihi yapılarda son dönemde etkin olarak
kullanılan FRP malzemesi için 1999 yılında Ehsani M. R, Albert M. L., Elwi A.
E. ve Cheng R. J. J. tarafından 2001, Hamilton H. R. ve Dolan C. W.
Tarafından 2001, Hamoush S. A., McGinley M. W., Mlakar P., Scott D. ve
Murray K. 2001, Tan K. H. ve Patoary M. K. H. 2004 ve Krevaikas T. D. ve
Triantafillou T. C. tarafından 2005 yılında yapılan deneysel çalışmalarda FRP
kullanımı çeşitli parametreler ile örneklenmiş ve sonuçleri değerlendirlmiştir.
Çalışmanın içeriğinden de anlaşılacağı gibi FRP malzemesi özellikle yığma
kagir binaların güçlendirilmesinde yoğun olarak kullanılmaktadır.
 Yapılan literatür çalışması esnasında konu ile ilgili olarak hali hazırda
yayınlanmakta olan ve ülkemizde yapılan çalışmalar ile ilgili olarak bilgi
paylaşımı olanağı sağlayan İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kudep Yayınları’da
çalışmanın oluşturulması esnasında önemli katkılar sağlamıştır.
3
 Tarihi yapılar ile ilgili olarak en kapsamlı yayın C. Modena ve P.B. Lourenço ve
P.Roca tarafından 2005 yılında yayınlanan “Structural Analysis of Historical
Constructions – Possibilities of Numerical and Experimental Techniques” isimli
iki ciltlik bir kitaptır.
4
2. GENEL BİLGİLER
Çok eski zamanlardan bu yana tarihi yapıların inşasında yığma yapı tekniği
kullanılmıştır. Hem düşey hem yatay yükler için tüm taşıyıcı sistemi doğal veya
yapay malzemeli taşıyıcı duvarlar ile oluşturulan yapılara yığma yapı denilmektedir.
Yığma yapılarda kâgir, doğal taş, tuğla, ahşap gibi elemanların harç ile veya harçsız
üst üste konulup örülmesi ile duvarlar oluşturulur. Tarihi yığma yapılarda en çok
görülen taşıyıcı elamanlar; kemerler, sütunlar ve ayaklar, duvarlar, tonozlar,
kubbeler, temeller ve döşemeler olarak sıralanabilir. Bu elemanlar kullanılarak
yapının ana taşıyıcı sistemi oluşturulmaktadır (Kara, 2009).
Tarihi yapılarda restorasyon çalışmaları kendine has terimler ve yöntemler
içermektedir. Söz konusu bu yöntemler ve çalışmalar kendine has bir literatüre
sahiptirler. Genel olarak bu literatürden ana başlıklar ve tanımlar şu şekildedir.
2.1. Tarihi Yapı Tanımı
Taşınmaz kültür varlıklarımızdan olan tarihi yapılar taş, tuğla, kerpiç, ahşap gibi yapı
malzemelerinden yapılmış yığma yapılardır. Yığma yapılar yapay gereç ve doğal
taşların bir harç kullanılarak bağlanmasıyla oluşturulan taşıyıcı yapı öğeleridir ve bu
tür yapılara kâgir denir. Kâgir duvarlar, düşey yük taşıyan ve taş ve tuğladan oluşan
karma yapı bileşenleridir. Bu yapıların yük altında davranış ve dayanımları harç ve
yapı gerecinin özelliklerine bağlıdır (Ercan, 2003). Kâgir yapılar yatay deprem
yüklerine karşı çok zayıftır. Depreme dayanıklılık tuğla ile harç arasındaki aderansa
bağlıdır. Çünkü yatay yükler altında doğan kesme yükleri ve kayma gerilmeleri tuğla
harç yapışmasının bozulmasına ve yapının yıkılmasına yol açar (Akman ve diğ.,
1986).
Tarihi yapı tanımı yapılırken ayrıca yığma yapı sistemleri de en önemli
konusunu oluşturmaktadır. “Taşları veya tuğlaları, taşıyıcı olacak şekilde, üst üste
koyup, harçla bağlanarak ve yapı döşemesini de bu duvarlara tahta veya kütüklerle
bindirme yoluyla çivi kullanmadan monte edilmiş sistemlere yığma yapı denir. Yığma
yapılarda duvarların hem mimari hem de taşıyıcı işlevi vardır. Duvarlar hem
hacimleri oluşturur, yapıyı dış etkenlerden korudukları gibi yapının işlevi gereği
5
oluşturulan iç bölmelerini de ayırırlar. Duvarların bu birden çok işlevi kullanım ve
yapım açısından yığma yapıların önemli üstünlüğüdür (Bayülke, 2001)”.
Türkiye’de yapıların büyük bir oranı, yığma olarak yapılmaktadır. Yığma
yapılar bazı açılardan üstün olmalarına karşın, çok ağır olmaları ve deprem gibi
dinamik ve yatay yüklere dayanımlarının az olması nedeniyle, genellikle depreme
dayanıklı yapı olarak nitelenmezler. Ancak ekonomik koşullar karşısında, Türkiye’de
yığma yapı yapımı devam edeceğinden, bu yapıların elden geldiğince depreme
dayanıklı yapılması, depremlerdeki davranışlarının bilinmesi ve deprem
dayanımlarının arttırılması gerekir (Bayülke, 1992).
Tuğla yığma yapılar depreme karşı, betonarme yapılara göre çok daha az
dayanıklıdır. Kristal ve katmanlı bir yapısı olmayan tuğla ve harçtan oluşan yığma
yapı elemanlarının sünek davranması olanak dışıdır. Tuğla duvarlar, gevrek yapı
elemanlarıdır. Betonarme gibi donatılı yığma olarak yapılırlarsa, sünek bir nitelikleri
olmaktadır. Kalıcı deformasyon yaparak deprem enerjisi tüketme güçleri, betonarme
yapılara göre çok azdır (Bayülke, 1992).
Yığma yapılar kullanılan malzemeye göre kerpiç, taş, tuğla, hafif beton blok,
briket ve bunların karışımı olarak sınıflandırılabilir. Yığma yapılarda kullanılacak
birimler genellikle kullanımı kolay, basınç mukavemeti yüksek ve harç ile iyi uyum
sağlar nitelikte olmalıdır (Orton, 1993).
Yapılara etkiyen yükler yatay ve düşey yükler olarak sınıflandırılabilir. Düşey
yükler sabit (ölü yükler) yükler ve hareketli yüklerden (canlı yükler) oluşmaktadır.
Sabit yükler yapının ömrü boyunca etki eden ve zamana bağlı olarak değişmeyen
yüklerdir. Hareketli yükler yapıya zaman zaman etkiyen ve yer değiştiren yüklerdir.
Tarihi yapıları oluşturan malzemeler taş, tuğla, kerpiç vb. elemanlardan oluştuğu için
bu yapılar çok rijit bir özellik göstermektedir. İnşa edildikleri dönemden bu yana
karşılaştıkları en büyük problem depremler ve zeminde meydana gelen
değişimlerdir. Ağır kütleye sahip tarihi yığma yapılarda zemin hareketleri sonucu
meydana gelen oturmalar yapının hasara uğramasına yol açmış depremler sonucu
ise yapılar kısmen veya tamamen yıkılmıştır (Kara, 2009).
Yığma kâgir yapılar süneklilikleri az, gevrek bir malzeme ile inşa edilir. Kâgir
yapıların düşey yüklere ve yatay deprem yüklerine dayanımı; duvar geometrisine,
kullanılan malzeme dayanımına, yığma blokların birleştirilme şekline bağlıdır (Arun,
2005).
Kâgir yapıların davranışında duvarı oluşturan blokların basınç dayanımı
önemlidir çünkü blokların çekme dayanımı çok küçüktür. Bu nedenle deprem
kuvvetleri karşısında duvarın düzlemi doğrultusunda ve düzlemine dik birim
ağırlığına gelen eğilme dayanımı çok zayıftır (Arun, 2005).
6
2.1.1. Tarihi yapı türleri
Tarihi yapı türlerinin standart bir sınıflandırma sistemi bulunmamaktadır. Ana

başlıklar halinde tarihi yapı türlerini üç grupta toplarsak, bunlar:
1) Malzemelerine Göre (Taş, tuğla, ahşap, çelik, karma yapılar)
2) Taşıyıcı Sistemlerine Göre (Yığma-kagir, ahşap, kerpiç, çelik, karma
sistemler)
3) Kullanım Amaçlarına Göre
3.1) Dini Yapılar (Cami, kilise, sinagog, katedral, tapınak)
3.2) Sağlık, Sosyal Hizmet ve Kültürel Yapılar (Hastane, hamam, tiyatro, saat
kulesi)
3.3) Ulaştırma Yapıları (Su kemeri, köprü, demiryolu istasyonları, deniz
fenerleri)
3.3) Eğitim Yapıları (Enderun, medrese, külliye, kütüphane, müze, okul,
üniversite)
3.4) Ticaret Yapıları (Bedesten, Kervansaray, Han)
3.5) İdari Yapılar (Panteon, saraylar, meclis binaları)
3.6) Savunma Yapıları (Kale, şato, kışla, kule)
3.7) Sivil Yapılar (Köşk, kasır, geleneksel evler)
3.8) Özel Yapılar ve diğ. (Piramitler, höyükler, türbeler, mezarlıklar)
2.2. Rölöve
Rölöve; bir yapının, kent dokusunun veya arkeolojik kalıntının yakından incelenmesi,
belgelenmesi, mimarlık tarihi açısından değerlendirilmesi ve restorasyon projeleri
hazırlanabilmesi için binanın iç ve dış mimarisine, özgün dekorasyonuna ve taşıyıcı
sistemi ile yapı malzemelerine ait mevcut durumunun ölçekli çizimlerle anlatımıdır.
Rölöveler yapıyı ve konstrüksiyonu tam olarak anlatacak şekilde plan, kesit ve
görünüşleri kapsamalıdır. Yapıya ait iç ve dış fotoğraflar, çekildikleri yer ve yönleri
plan üzerine işaretlenir. Rölöveler de malzeme türleri ve mimari bileşenlerin
korunma durumları açıklamalarla belirtilir. Bezemelerle ilgili fotoğraf ve ayrıntılı
çizimler dosyada yer alır (URL-1, 2012).
2.3. Restitüsyon
Sonradan değişikliğe uğramış, kısmen yıkılmış ya da yok olmuş öğelerin, yapıların

veya yerleşmelerin ilk tasarımlarındaki ya da belirli bir tarihteki durumlarının, arşiv
kayıtlarından, yapı üzerindeki izlerden, yapıya, yerleşmeye ait çizim fotoğraf gibi
7
belgelerden yararlanılarak plan, kesit, görünüş ve aksonometrik çizimlerle ya da
maketle anlatımına restitüsyon denir.
Bu bilimsel ve zorunlu bir çalışmadır. Parçaların tekrar birleştirilmeleri söz
konusu olmasa da bu şekildeki restitüsyon çalışmaları, bir eserin özgün tasarımını
açıklamak, tarihi gelişimini irdelemek, kalıntıların daha iyi kavranabilmesini
sağlamak için yapılır.
Restitüsyon projesi hazırlanırken, yapı üzerindeki izlerden, korunmuş
kısımlardan, benzer yapılardan yararlanılarak, yıkılmış, boyutu değiştirilmiş veya içi
doldurulmuş açıklıkların, pencere veya kapıların çizimlerle yeniden eski düzeninde
ifade edilmesi mümkün olur (URL-1, 2012).
2.4. Restorasyon
Tarihi yapının bozulma nedenleri araştırıldıktan ve teşhis edildikten sonra,

bozulmanın durdurulması ve eğer varsa yapısal aksaklıkların giderilebilmesi için
gerekli müdahalelerin belirlenmesidir (URL-1, 2012).
Tarihi yapılarda restorasyon çalışmalarını genel anlamda Şekil 2.1’de
görüldüğü gibi iki ana başlık altında değerlendirmek mümkündür. Restorasyon
çalışmalarının teşhis edilme aşaması olarak hazırlık, ön inceleme, proje ve teşhis
aşaması sonrasın da müdahale-uygulama şeklinde değerlendirmek uygun olacaktır.
Hazırlık ve ön inceleme çalışmaları asıl olarak proje çalışmalarının temelini
oluşturmakla beraber uygulama ile müdahale çalışmalarına da yön vermektedir.
Restorasyon çalışmaları genel anlamda ikiye ayrılmaktadır;
Şekil 2.1: Restorasyon genel bölümleri.
8
2.5. Restorasyon Proje Çalışmaları
Korunmaya değer bir yapı üzerinde çalışıldığından, onarımın özgün dokuya en az

müdahale ile gerçekleştirilmesi, yapım tekniklerinin eskisine benzer/uyumlu
olmasına dikkat edilmesi, yapının iç düzenlemesinin değiştirilmemesi, mekan
bütünlüğünün zedelenmemesi göz önünde tutulması gereken başlıca kurallardır.
Uygulamanın doğru yürütülebilmesi amacıyla her öğe için seçilen müdahale
biçiminin paftalar üzerinde (plan/kesit/görünüşler) açıkça belirtilmesi gerekir. Grup
koşullarına uygun olarak hazırlanan 1/50 ölçekli proje 1/20 sistem detayları ve
gerekli nokta detayları uygulamada kullanılacak malzeme ve tekniklerin belirtildiği
raporla birlikte kurula sunulur. Önerilen müdahaleler restorasyon paftalarına bir
lejantla işlenir. Yapının onarım sonrasında alacağı durumu daha iyi açıklamak ve
çevresiyle ilişkisini göstermek amacıyla, restorasyon projesine ek olarak normal ve
aksonometrik perspektifler ile maketlerden yararlanılır. Restorasyon projesi
genellikle, yalnız strüktürün sağlamlaştırılması ve uygulanacak teknolojilerin
belirtilmesiyle kalmaz, tarihi yapının yeniden kullanılmasıyla ilgili önerileri de içerir.
Verilmesi istenen işlevin yapıya uyarlanabilirliği araştırılır ve yeniden kullanım
projesinin eserin kütlesel ve mekansal özelliklerini bozacak ekler, değişimler
getirmemesine dikkat edilir. Restorasyonda önemli olan yapının korunmasıdır,
yeniden kullanım bir araçtır. (Venedik Tüzüğü Madde:5) Yeni işlev verilen binalarda
çağdaş kullanımla ilgili servis mekanlarının bina içine yerleştirilmesi, yapının deprem
koşullarına uygun hale getirilmesi, yangına karşı önlem alınması, sakatların binaya
girebilmeleri için engellerin kaldırılması gibi konular proje aşamasında çözülmelidir
(URL-1, 2012).
Proje aşaması bilimsel verilerin toplanması, organizasyonu ve uyulama ve

müdahale projelerinin oluşturulması yönünden nitelikli ve uzmanlık gerektiren
çalışmalar bütününü oluşturmaktadır. Şekil 2.2’de restorasyon proje çalışmalarının
ana başlıkları ile bu başlıkların altında yapılması gereken çalışmalar sistemli bir
şekilde oluşturulmaya çalışılmıştır.
9
Şekil 2.2: Restorasyon proje aşamaları şeması.
2.5.1. Ön çalışmalar
Restorasyon çalışmalarına başlamadan önce kültür varlığı, fotoğraf, video vb.

tekniklerle ayrıntılı olarak belgelenir, ölçekli çizimleri yapılır, ayrıca; Tarihçesi, Estetik
özellikleri ve değeri, Teknik özellikleri, (yapım teknikleri, malzeme ve taşıyıcı sistemi)
Yasal statüsü, incelenir. Çoğu kez rölöve ile birlikte yürütülen araştırmalar kültür
varlığının iyice tanınmasına olanak verir. Mimar çeşitli kaynaklardan derlediği bilgiler
ışığında yapılacak restorasyonu yönlendirecek temel veriler elde eder. Sorunları
çözmek için mevcut olasılıkları gözden geçirir; olumlu ve olumsuz yönlerini
tartışarak, en az müdahaleyle en iyi korumayı sağlayacak yöntemi seçmeye çalışır.
Yeterli ön araştırma yapılmadan uygulamaya geçilemez (URL-1, 2012).
2.5.2. Tarihi ve arkeolojik araştırmalar
Yapının yapım tarihi bilinmiyorsa tarihlendirme, binanın üslup, yapım tekniği, plan,
cephe düzeni gibi özelliklerine bakılarak yaklaşık olarak yapılabilir. Mimarlık tarihi
kitaplarından ve çeşitli kaynaklardan yararlanılarak üzerinde çalışılan eserin aynı
dönemde yapılmış diğer yapılar hakkında bilgi sağlanır, karşılaştırmalı bir
değerlendirmeye gidilebilir. Yapının zaman içinde geçirdiği deprem, yangın ve
onarımları saptamak, ilk durumunu anlayabilmek için tarih kitaplarına ve arşivlere
10
bakmak gerekir. Bazı kültür varlıkları, mimari dönemler ve üsluplar üzerine, ayrıntılı
araştırmalar mevcuttur. Belirli yapı tipleriyle ilgili eserlere dayanarak bugün
değişikliğe uğramış yapıların eski durumları saptanabilir. Eski fotoğraflar tarihi
binaların ve kentlerin geçmişteki durumlarını anlamak için en sık başvurulan
belgelerdir. Bu teknik olanağın ortaya çıkışından önceki döneme ait minyatürler,
gravürler, eskizler, suluboya resimler, yağlıboya tablolar da kentsel doku ve mimari
karakter, meydan ve sokak oluşumları, binaların cephelerinde kullanılan renkler, çatı
biçimleri ile genel görünümü etkileyen ağaç türleri hakkında fikir verirler. Eski
haritalar da kültür varlığı ve çevresindeki sokak dokusu ve yapılar hakkında ayrıntılı
bilgi sunarlar. Uzun süre ihmal edilen, üzerinde ağaçlar büyümüş, içi toprak ve
yıkıntı ile dolmuş binalarda duvarları ve döşeme seviyesini ortaya çıkarmak için
moloz kaldırılır. Arkeolojik veriler barındıran dolguların temizliği bilimsel kazı
şeklinde, uzman gözetiminde yapılır. Kazı buluntuları ile yangın, yıkım, yeniden
yerleşmeye ait değişik tabakalar fotoğraf ve ölçekli çizimlerle belgelenir.
2.5.3. Sanat tarihi araştırmaları
Kültür varlığının tasarımında etkili olan estetik anlayışın, mimari tasarım ilkelerinin
irdelenmesi, yapıldığı dönemin sanat akımlarının belirlenmesi, ait olduğu yapı tipinin
tanınması ve tipolojik olarak değerlendirilmesi konuları yapının sanat değerinin
ortaya çıkarılması açısından gereklidir. Yapının bezeme programı içinde yer alan
çini, duvar resmi, ahşap işçiliği, bezeme ve benzeri sanat değeri taşıyan ayrıntıların
nitelikleri ve bu niteliklerin dönemleri için taşıdıkları önem araştırılır. Bir eserin aynı
dönemin benzer yapıtlarıyla üslup ve tipoloji açısından karşılaştırılarak, çağının
mimarlığı içindeki yerinin belirlenmesi de önemlidir. Bu ayrıntılı çalışmalarda binanın
yapıldığı dönem üzerinde çalışan, o alanda uzman sanat/mimarlık tarihçilerinin
birikimlerine başvurmak gerekir (URL-1, 2012).
2.5.4. Teknik araştırmalar
Restore edilecek binanın durumunun incelenmesi, hasar nedenlerinin araştırılması

ve teşhis edilmesi disiplinler arası araştırmalar gerektirebilir. Onarımı yürütecek
mimar nemden kaynaklanan çeşitli sorunları, farklı oturma, ezilme, çatlama gibi
taşıyıcı sistem aksaklıklarını, malzemedeki bozulmaları, yanlış onarımların neden
olduğu hasarları teşhis etmek ve çözümleyebilmek için yapı, zemin ve strüktür
mühendisliği, kimya, malzeme bilimi uzmanlık alanlarından yardım alınır.
11
2.5.5. Kültür varlıklarının yasal statüsü
Onarılması istenen yapının koruma derecesi ona yapılacak müdahalenin sınırlarını

da tanımlar. Eğer çalışmaya başlanırken onarılacak binanın koruma gurubu
bilinmiyorsa, 1/500 ölçekli kadastral durumu, 1/50 ölçekli rölövesi ve fotoğraflarını
içeren bir dosya, kültür varlığın bağlı olduğu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Bölge Kuruluna sunularak statüsünün saptanması istenir. Restorasyon çalışmasına
başlamadan önce bu görevi üstlenen mimarın ilgili koruma kurulunun dosyasında
bulunan eski fotoğraf ve rölöveleri, restorasyon projelerini ve kararları inceleyerek
geçmişteki işlem ve kararlar hakkında bilgi edinmelidir.
2.6. Uygulama Ve Müdahale
Uygulama ve müdahale; hazırlanan ve kurul onaylı projelerin sonucunda belirlenen

yöntemlerin tarihi yapıya belirli sistem ve uzmanlık seviyesinde gerçekleştirilmesidir
(URL-1, 2012).
Tarihi yapılarda yapılacak onarım ve güçlendirme çalışmaları 1964 “ Venedik
Tüzüğü”ne uygun olmalıdır. Buna göre; onarım uzmanlık gerektiren bir iştir. Amacı
anıtın estetik ve tarihi değerini korumak ve ortaya çıkarmaktır. Yapılan değişiklikler o
günün damgasını taşımalıdır. Anıta mal edilmiş farklı devirlerin katkıları
korunmalıdır. Geleneksel tekniklerin yetersiz kaldığı durumlarda yeterliliği bilimsel
olarak kanıtlanmış modern teknikler kullanılabilir. Eksik kısımların tamamlanması
durumunda bütünüyle uyumlu olması gereklidir; fakat onarımın orijinalden ayırt
edilebilecek şekilde yapılmalıdır. Dolaysıyla onarım ve güçlendirme işlemleri
minimum seviyede tutularak yukarda belirtilen ifadeler ışığında yapılmalıdır.
Ayrıca uygulama ve müdahale de en sık karşılaşılan iki kavram olarak;
1) Onarım: Depremde hasar görüp taşıma gücü azalmış elemanların deprem
öncesi dayanımlarına yeniden getirilmesidir. Elemanları deprem öncesi
dayanımlarına kavuşturmakla yetinen bir onarımla, yapının normal işlevini
yürütmesinde bir güvenlik sorunu kalmamıştır. Bu düzeydeki onarımın mantığı
şudur: Yapıda hasar yapan yükler normal kullanım yükleri gibi sürekli etkiyen yükler
değildir, deprem yükleri geçici etkiyen yüklerdir. Yapının deprem öncesi durumuna
getirilmesi yeterlidir.
2) Güçlendirme: Ekonomik ömrü içinde, yapı ya da yapı elemanında hasar
yapan etkinin boyutu aynı biçimde sürmekte ise, ya da hasar yapan etkinin yine
olması bekleniyorsa, aynı hasarın tekrarlanmaması için eski durumundan daha
güçlü duruma getirilmesi gerekir. Hasarın önlenmesi, durdurulması ve
yinelenmemesi gerekmektedir. Yük altında aşırı sehim, deformasyon ve çatlak
12
yapmış bir yapı ya da yapı elemanından, yükünü taşırken zorlandığı anlaşılır. Bu
durumda da yükü azaltmak ve hasara yol açan etkiyi gidermek, ya da yapı
dayanımını artırmak gerekir. Özetle deprem hasarlarına neden olacak kusurların
giderilmesi, deprem güvenliğini arttırmaya yönelik yeni elemanlar eklenmesi, kütle
azaltılması, mevcut elemanların deprem davranışlarının geliştirilmesi, kuvvet
aktarımında sünekliğinin sağlanması gibi işlemlerin bütününe güçlendirme şeklinde
ifade edilmektedir (Bayülke, 1995).
2.7. Yığma Kagir Yapılarda Taşıyıcı Bileşenler
2.7.1. Sütunlar
Tek parça ya da davul şekilli mermer, Şekil 2.3. ve Şekil 2.4.’teki gibi granit ya da
başka bir taş ile oluşturulabilir. Süreklilik, parçaların birbirlerine merkezi pimlerle
bağlanması ile sağlanmaktadır (Sesigür ve diğ., 2007).
Şekil 2.3: Tek parça sütunlar (Roma Formu’nda Yapı).
Şekil 2.4: Çok parçalı sütunlar (Propylaia, Atina).
13
2.7.2. Duvarlar ve payandalar
Tarihi yapılarda taşıyıcı duvarlar, kesme taş, kaba yonu taş, moloz taş, tuğla ya da
almaşık malzeme (taş ve tuğla) ile inşa edilen ve yapıdan gelen yükleri temele ileten
sürekli elemanlardır. Duvarın en kesit boyutları, üzerine gelen eğik yüklerle, deprem
yüklerinin dikkate alınmasıyla belirlenir. Tarihi yığma kagir yapılarda duvar
kalınlıkları, düzlem dışı yükler duvarların öz ağırlığı ile karşılandığından,
olabildiğince büyük seçilmiştir. Duvarların düşey ve yatay yükleri karşılayabilmesi
için, bir bütün olarak davranması gerekir. Yapı genelinde duvarların yatay
kesitlerinde oluşan gerilmeler birbirlerine eşit ya da yakın değerlerde olmalı ve kesit
içinde düzgün yayılı dağılmalıdır. Tarihi yığma kagir yapılarda duvarların
bütünlüğünün sağlanması için taş ve tuğlalar birbirlerine harç, kenet ve değişik
düzeylerde oluşturulan ahşap/dövme demir hatıllarla bağlanmışlardır. Bazı
durumlarda duvarlar, çatıdan gelen eğik yüklerin karşılanabilmesi amacıyla
payandalarla desteklenmiştir (Sesigür ve diğ., 2007).
2.7.3. Tonozlar
Tonoz, bir kemerin kendi düzlemine dik doğrultuda ötelenmesi sonucu meydana
gelen yüzeysel bir yapı elemanıdır, tarihi yapılarda dikdörtgen alanların kapalı bir
hacim haline getirilmesinde kullanılmıştır. Tonozlar ilkel tonoz, beşik tonoz, çapraz
tonoz ve manastır tonozu olmak üzere dört türdür. Beşik tonozun ve ilkel tonozun
mesnetlerinin sürekli bir taşıyıcı eleman olma zorunluluğu bulunmaktadır. Çapraz ve
haçvari tonoz, sütun ve ayaklar tarafından taşınabilmekte ve çok üniteli bir mekânın
örtülmesinde kullanılmaktadır (Sesigür ve diğ., 2007).
2.7.4. Kemerler
Ana kemerler çoğunlukla küfeki taşından ya da tuğladan, daha küçük açıklıklı olan
dekoratif kemerler ise mermerden yapılmaktadır. Kemerlerin çoğu gergili
durumdadır. Görevleri esas olarak kubbeyi taşımak, yükü duvarlara ya da ana
ayaklara güvenle aktarmaktır.
2.7.5. Kubbeler
Kubbe bir kemerin düşey simetri ekseni etrafında dönmesiyle elde edilir. Genellikle
tuğla, daha az sıklıkla taş ve ahşap malzeme ile yapılmış örnekleri vardır. Genel
olarak kemerin taşıyıcılık özelliklerine sahiptir. Kubbe, mesnetlerinde sürekli bir
taşıyıcı yüzey elemana gereksinim duyar. Bu nedenle kubbenin, dairesel bir
mesnete oturması gereklidir. Dairesel planlı yapılarda, kubbeden yüklerin doğrudan
duvarlara iletilmesi olanaklı iken kare planlı mekânlarda geçişin sürekli olması için
14
geçiş elemanlarına gereksinim vardır. Tarihi kagir yapılarda geçiş öğeleri olarak en
sık pandantişer, tromplar ve Türk üçgeni kullanılmaktadır. Ana, merkezi kubbeyi
desteklemek için yarım kubbelerin kullanıldığı durumlar da vardır (Sesigür ve diğ.,
2007).
2.7.6. Gergiler
Gergiler kubbeler, kemerler ve tromplarda, kemer ya da kubbe davranışı nedeniyle

oluşan itkinin karşılanması amacıyla kullanılmaktadır. Tarihi eski yapılarda ahşap ve
dövme demir gergiler yoğun olarak kullanılmıştır. Genellikle üzengi seviyesinde, tek
düzeyde tek ya da çift gergi yanında kilit ile üzengi arasında ikinci bir sıra gergi
düzeni oluşturulan yapılar da vardır.
2.7.7. Ağırlık kuleleri
İtkilerin etkisini azaltmada etkin olarak kullanılmıştır. Pek çok tarihi yapıda örnekleri
bulunmaktadır.
15
16
3. TARİHİ YAPILAR İÇİN ONARIM VE GÜÇLENDİRME İLKELERİ
Tarihi yapıların onarım ve güçlendirme işinde belli başlı ilkeler şu şekilde

sıralanabilir.
1) Restorasyon ile ilgili tüm işlemler ayrıntılı bir arkeolojik ve tarih araştırmasını
izlemelidir.
2) Yapının onarım ve güçlendirilmesinde geleneksel yöntemlerin yetersiz
kalması durumunda yeterliliği bilimsel bilgiler ve deneylerle gösterilmiş çağdaş
yöntemler kullanılabilir.
3) Yapıda değişlik periyotlara ait katkılar korunmalıdır.
4) Eksik parçalar ve bölümler, yapıya, yanlış anlamaya neden olmayacak ve
özgün yapıdan farklı anlaşılacak şekilde birleştirilebilir.
5) Restorasyon işlemi sırasında yapılan tüm işlemler ve uygulanan teknikler
ayrıntılı biçimde belgelenmelidir.
Onarım- güçlendirme çalışmaları Şekil 3.1.’de görüldüğü gibi bir akış

diyagramında ki gibi gösterilebilir.
17
Şekil 3.1: Onarım ve güçlendirme adımları.
3.1. Tarihi Yapının Gözlemsel Ve Deneysel Olarak Değerlendirilmesi Ve

Modellenmesi
Tarihi yapılarda onarım ve güçlendirme yapılmadan önce görsel ve deneysel

çalışmalar yapılarak modelleme yapılmalıdır. Yapılacak bu çalışmalar maddeler
halinde aşağıda verilmiştir.
3.1.1. Mevcut durumun tespiti
Öncelikle mevcut durum yerinde tespit edilmelidir. Bu tespit esnasında;

• Yapının hangi tarihte yapıldığı
• Günümüze kadar herhangi bir afetlere maruz kalıp kalmadığı,
• Afet sonucunda onarım veya güçlendirme yapılıp yapılmadığı,
• Hangi yapı malzemelerin kullanıldığı,
• Yapının geometrisinin ve temel şeklinin ne olduğu,
• Temelde oturma veya benzeri olumsuzlukların olup olmadığı gibi temel
sorulara cevap aranmalıdır.
18
Diğer taraftan yapıya ilişkin önemli hasarlar, yatay deplasmanlar, çatlaklar ve
boyutları rölöve projesi hazırlanarak üzerine işlenmelidir. Bununla birlikte jeolojik ve
geoteknik araştırmalar yapılmalıdır.
3.1.2. Deneysel çalışmaların yapılması
Yukarıdaki bilgiler de göz önüne alınarak kullanılan malzemelerin fiziksel‐mekanik

ve kimyasal karakteristikleri, yapın yük aktarma biçimi deneysel olarak ortaya
konulmalıdır. Yapılacak deneylerin yapıya ve yapının taşıyıcı sistemine zarar
vermemesi (tahribatsız yapılması) sağlanmalıdır. Gerekli durumlarda aynı devirde
yapılmış benzer bir yapı üzerinde yapılan deneyler ve testlerde baz alınabilir.
Deneylerin, yapıya ilişkin birim hacim ağırlık, elastisite modülü, basınç ve çekme
gerilmeleri gibi temel bilgileri içermesi gerekmektedir. Diğer yandan gerekli
durumlarda mikro titreşim yöntemiyle yapının dinamik parametreleri de tespit
edilmelidir (A.Keskin, S.Özen, 2009).
3.1.3. Hesap modelinin oluşturulması
Elde edilen veriler ışığında yapının sayısal hesap modeli oluşturularak yapısal
sistemin zayıf noktalarının tespit edilmelidir. Bu modellerin doğru sonuçlar vermesi
için çözüm yönteminin ve çözüm kabullerinin doğru yapılması çok önemlidir. Sonlu
eleman yöntemi tarihi yapıların analizinde kullanılan en önemli yöntemlerdendir
(URL-2, 2012).
3.2. Yapı Güvenliğinin İrdelenmesi
Bu aşamada yapılacak iş önce yapının mevcut güvenlik düzeyini yapının mevcut

şekliyle modelleyip belirlemek ve onarım/güçlendirme gereksinimi olup olmadığını
saptamaktır. Daha sonra yapılacak hesaplamada yapıyı onarıldığı/güçlendirildiği
şekilde modellemek gerekir. Her iki değerlendirmede de kullanılacak yöntem aynı
olabilir. Tarihi bir yapının onarımı öncesi yapının tarihi, estetik ve teknik yönden
incelenmesi, rölövesinin hazırlanması, bozulmaların saptanması; durum tespiti ve
onarımı, bilimsel bir çerçeveye oturtmak açısından gereklidir. Bu teknikler
sağlamlaştırma, bütünleme, yenileme, yeniden yapma, temizleme ve taşımadır.
Onarım sırasında yapılan müdahalelerin derecesi, sağlamlaştırmadan yeniden
yapıma doğru artar. Koruma açısından en uygunu, sağlamlaştırmayla yetinmektir
(Sesigür ve diğ., 2007).
19
3.3. Acil Müdahale Yöntemleri
Herhangi bir tarihi yapıda aşırı yükleme, deprem vb nedenlerle bir bozulma var ve
yapıda tümsel ya da yerel stabilite bozukluğu ya da göçme riski varsa geçici acil
müdahale yapılması kaçınılmazdır. Burada dikkat edilecek nokta, geçici
müdahalenin sürekli müdahaleye dönüşme riskinin yüksek olması nedeniyle
müdahalenin minimum düzeyde tutulmasıdır. Geçici acil müdahale yöntemleri
yapının askıya alınması, bezemelerin korunması ve kısmi yıkım şeklinde
sıralanabilir. Kısmi yıkım, yapıda önemli hasar oluşturan bir yüklemeden yapının
stabilitesini korumak için alınması gereken başka hiç bir yöntem bulunamaması
durumunda uygulanmalıdır (Sesigür ve diğ., 2007).
3.4. Yapının Onarımı Ve Yeniden Yapımı İçin Kısmi Söküm
Yapının bir bölümü gerekli numaralama yapılarak sökülüp yeniden inşa edilebilir.
Genellikle anıt türü yapılar veya yapının ciddi anlamda zarar görmüş kısımları için
uygulanan bu yöntemin yukarıda açıklanan “Kısmi Yıkım” ile karıştırılmaması
gerekir.
3.5. Onarım/Güçlendirme Malzemeleri
Tarihi yapıların onarımında/güçlendirilmesinde yapının özgün malzemesine ek

olarak, yüksek dayanımlı çelik, paslanmaz çelik, epoksi reçinesi, değişik özellikte
çimentolar, GFRP, CFRP gibi kullanılabilecek pek çok malzeme bulunmaktadır.
Venedik Tüzüğü’ne göre yapımda bu tür malzemenin kullanılabilmesi için geleneksel
malzemenin yetersiz/uygunsuz olduğunun gösterilmesi şarttır. Onarım ve
güçlendirmede kullanılacak her tür malzemenin kimyasal, fiziksel ve mekanik
özelliklerinin yapıda mevcut olan malzeme ile uzun zaman içinde uyuşum sorunu
yaratmayacak ve geri dönüşümü olabilecek özellikte olması gerekir (Sesigür ve diğ.,
2007).
Tarihi yapıların onarım ve güçlendirmesinde yoğun olarak kullanılan ve örnek
çalışmada temel malzeme olarak değerlendirilen GFRP ve FRP ve türevleri
malzemeler ile ilgili olarak yapılan çalışmalara göre;
1999 yılında Ehsani M. R., Saadatmanesh H. ve Velazquez-Dimas J. I.
Tarafından yapılan deneysel çalışmada, 3 adet tuğla duvar numunesi 0,710 m
yüksekliğinde, 1,22 m uzunluğunda örülmüştür. Tüm numunelerin iki yüzeyi GFRP
(Cam Fiber Takviyeli Polimer) malzemesi kullanılarak güçlendirilmiş ve epoksi
reçinesiyle yapıştırma işlemi gerçekleşmiştir. Cam fiberlerinin genişlikleri, birinci
20
numunede ön yüzey 3,4cm, arka yüzey 10,1 cm olacak şekilde yapılmıştır. İkinci
numunede ön yüzey 5,4 cm, arka yüzey 2,7 cm genişliğinde, üçüncü numunede ön
yüzey ve arka yüzey 8,1 cm genişliğinde uygulanmıştır. Bu numuneler tekrarlı
düzlem dışı yüklere maruz bırakılmıştır. Güçlendirme yapılmaksızın bir adet kontrol
numunesi denenmiştir. Kontrol numunesi 4,13 kPa kadar dayanım göstermiştir.
Numune 1, ön yüzde ilk çatlak 6,9 kPa’da, arka yüzde ilk çatlak 12,6 kPa’da
gerçekleşmiştir. Numune 2, ön yüzde ilk çatlak 9,6 kPa’da, arka yüzde ilk çatlak 5,1
kPa’da gerçekleşmiştir. Numune 3, ön yüzde ilk çatlak 9,0 kPa’da, arka yüzde ilk
çatlak 10,3 kPa’da gerçekleşmiştir. Güçlendirilmemiş duvarlar ve kompozit şeritler
gevrek bir davranış göstermesine rağmen, bu malzemelerin birlikte kullanımı enerji
yutma kapasitesini artırmıştır. GFRP kompozit şeritlerin tuğla duvarların yanal
yüklere karşı güçlendirilmesinde iyi bir alternatif malzeme olduğu sonucuna
varılmıştır (Ehsani, Saadatmanesh ve Velazquez-Dimas, 1999).
Albert M. L., Elwi A. E. ve Cheng R. J. J. tarafından 2001 yılında yapılan
araştırmalarda fiber takviyesinin formu, fiber takviyesinin miktarı, fiber takviyesinin
katmanı, eksenel basınç yükünün etkileri, tekrarlı yükleme durumunda davranışı
incelenmiş ve FRP ile yapılan takviyenin mevcut iyileştirme yöntemlerine alternatif
metot olması amaçlanmıştır. Deneysel çalışmada, 10 adet yığma duvar numunesi
FRP malzemesi kullanılarak güçlendirilmiştir. Düzlem dışı yanal yükleme monoton
olarak artırılarak yükleme yapılmıştır. FRP malzemesi olarak karbon levha, karbon
şerit kullanılmış, cam şerit miktarı ve katman seviyesi incelenmiştir, ayrıca eksenel
yük etkileri ve tekrarlı yük davranışları gözlenmiştir. Farklı fiber kullanımında farklı
dayanım ve rijitlik sonuçlarına ulaşılmıştır. Karbon levha en yüksek dayanım ve
rijitlik oranlarını göstermiştir, ama yüksek maliyetlidir. Cam şerit en düşük dayanım,
rijitlik göstermiştir ve daha ucuz malzemedir. Deneysel çalışma sonuçlarına göre,
güçlendirilmemiş yığma duvarın FRP kullanılarak güçlendirilmesinin duvarın yük
taşıma kapasitesini etkileyerek arttırdığı belirlenmiştir (Albert, Elwi ve Cheng, 2001).
Hamilton H. R. ve Dolan C. W. Tarafından 2001 yılında yapılan çalışmada 6
adet briket yığma duvar (Numune duvarların dördü 1,22 m x 4,7 m, ikisi 0,61 m x 1,8
m boyutlarındadır) düzlem dışı eğilme içinde test edilmiştir. Duvarlar GFRP
kullanılarak güçlendirilmiş, GFRP derzlere dik yönde düşey olarak uygulanmıştır.
Sonuç olarak, eğilme dayanım denklemi sunulmuş ve test sonuçlarıyla
karşılaştırılmıştır. Denklemlerle test numunelerinin gerçek kapasitesi arasında %20
fark bulunmuştur. Numunelerin göçme mekanizması GFRP şeritlerin kırılması ve
şeritlerin yüzeyden ayrılması şeklinde gözlemlenmiştir (Hamilton ve Dolan, 2001).
Hamoush S. A., McGinley M. W., Mlakar P., Scott D. ve Murray K. 2001
yılında yaptıkları çalışmalarında güçlendirilmemiş yığma duvarların FRP malzemesi
21
kullanılarak güçlendirilmesini incelemişlerdir. Toplam 15 adet duvar numunesi test
edilmiştir. 12 numune FRP kullanılarak gerilme yönünde eklenerek montaj
yapılmıştır. Diğer 3 adet numune güçlendirme olmaksızın denenmiştir. Eğer kayma
modu kontrol edilebilirse, yığma duvarın eğilme dayanımının yükselebileceği
sonucuna varılmıştır (Hamoush, McGinley, Mlakar, Scott ve Murray, 2001).
Tan K. H. ve Patoary M. K. H. 2004 yılında yaptıkları çalışmalarında, otuz adet
yığma duvar numunesini üç farklı FRP sistemi kullanarak güçlendirmişler,
güçlendirme işleminde üç farklı ankrajlama sistemi kullanmışlar, montaj yapılmış ve
ardından deneye tabi tutmuşlardır. Test sonuçlarına göre, güçlendirilmiş duvar
numunelerinin düzlem dışı duvar dayanımlarında önemli artmalar olduğu
gözlenmiştir. Güçlendirilmemiş duvar numunelerinde kırılma, eğilme şeklinde
oluşurken, güçlendirilmiş duvarda dört farklı kırılma modu meydana gelmiştir.
Bunlar, tuğlalar boyunca kayma kırılması, FRP ve tuğla duvar arasında bağın
zayıflaması, eğilme çatlaklarının oluşması ve FRP güçlendirme malzemesinde
gerilme kırılmalarının oluşması şeklinde gözlemlenmiştir (Tan ve Patoary, 2004).
Krevaikas T. D. ve Triantafillou T. C. tarafından 2005 yılında yapılan deneysel
çalışmalarda FRP kullanılarak güçlendirilmiş duvar numunelerinin eksenel yük
altında davranışı incelenmiştir. FRP tüm duvar yüzeyini kapsayacak şekilde
uygulanmıştır. 42 adet model tuğla duvar 4 seri halinde hazırlanmıştır. FRP
uygulamasında epoksi kullanılarak yapıştırma işlemi gerçekleştirilmiştir. Sonuçta
FRP malzemesi kullanılan tuğla duvarın, FRP malzemesi kullanılan beton
davranışına yakın davranış gösterip, dayanımının artışı gözlemlenmiştir. Uygulanan
güçlendirmeyle, yığma duvarın yük taşıma kapasitesinde ve deformasyonunda
yükselme olmuştur. Numunelerin köşe noktalarında FRP’nin sarılma yarıçapının
artması, dikdörtgen kesitli yığma duvarın gerilme ve dayanım kapasitesini olumlu
etkilemiştir (Krevaikas ve Triantafillou, 2005).
3.6. Bölgesel Onarım
Bölgesel onarım bölgesel/yerel çatlakların ya da bozulmaların onarımı olup yapının

toplam güçlendirilmesinde olumlu katkısı olduğu açıktır. Yığma duvarlardaki
çatlakların onarımı ile tonozlarda ve kubbe eteğindeki radyal çatlakların onarımında
gerek duyulur. Çatlakların onarım yöntemi çatlak genişliğine ve çatlakların yerine
bağlı olarak değişir. Çatlak yanakları arasında çekme gerilmesi taşınması
isteniyorsa arada çelik ya da FRP donatı kullanılması gerekebilir. Tarihi yapılarda
çatlağın iki yanağı arasına tuğla ya da taş bloklar yerleştirildikten sonra boşluğun
uygun bir harç enjeksiyonu ile doldurulması yeterlidir. İnce çatlakların ve kalın
22
duvarlardaki çatlak ve boşlukların onarımında en uygun yöntem boşluğa duvarda
kullanılan özgün malzemeye benzer özellikteki bir harcın enjekte edilmesidir. Bazı
elemanların yenilenmesi yerine mevcutlarının onarılarak kullanılması isteniyorsa
birleşim yerine paslanmaz çelik ya da titanyum filizler ekilir, filizlerin diğer kısımları
diğer parçadaki deliklere epoksi reçinesi türü bir malzeme ile yapıştırılabilir. Ahşap
elemanların onarımı en kolay işlemlerden biridir. Yeni ve eski ahşap, ahşap yapı
elemanlarının birleştirilmesi yöntemleri ile birleştirilebilir. İstenirse birleşim yerlerinde
metal elemanlar da kullanılabilir (Sesigür ve diğ., 2007).
Bölgesel onarım kapsamında değerlendirilmek üzere tarihi yapının
malzemesinin onarım ve/veya güçlendirilmesi için;
• Kerpiç malzemenin sağlamlaştırılması
• Ahşap öğelerin sağlamlaştırılması
• Taş öğelerin sağlamlaştırılması (malzemeler)
• Doğal hidrolik kireç
• Fresk sıvalarının ve mozaiklerin güçlendirilmesi için kullanılan grout
harcı
• Duvarların güçlendirilmesi için kullanılan grout harcı
Duvardaki birleşimleri iyileştirmek için birçok metot vardır. Günümüzde en sık
kullanılan yöntemleri şu başlıklar altında sıralayabiliriz, taş veya tuğla ekleme, çelik
levhalarla sarılarak güçlendirme (Gavrilovic ve diğ., 1983), veya lifli polimer ile
güçlendirme teknikleri bu metotlara örnek olarak verilebilir.
3.7. Bölgesel Güçlendirme
3.7.1. Bütünleme
Bir bölümü hasar görmüş, ya da yok olmuş yapı ve öğeleri ilk tasarımlarındaki
bütünlüğe kavuşturacak biçimde geleneksel, ya da çağdaş malzeme kullanarak
tamamlama işlemine denir. Yıkık durumda göze hoş gelmeyen bir yapı
bütünlenerek, hem estetik bütünlüğüne kavuşur, kullanılabilir duruma getirilir, hem
de tümüyle yok olmaktan kurtarılabilir. Bütünleme yapabilmek için ilk tasarıma ilişkin
sağlıklı veriler gereklidir; örneğin bir son cemaat yerinin yarısı yıkılmışsa, tekrar
eden öğelerin varlığından ve simetriden yararlanılarak bütünleme yapılabilir.
Bütünleme ancak gerçek yapısal verilere, ya da belgelere dayandırıldığında kabul
edilebilen bir uygulamadır. Güvenilir verilere dayanmadan, yalnız varsayım ve
analojilerden hareket edilerek yapılan bütünlemelerin hatalı olması kaçınılmazdır.
Yeni bölümlerin özgün olandan ayrılabilmesi için farklı bir yüzey dokusu
uygulanması olumlu sonuç verebilir. Onarım sonrasında anıtın uygun bir yerine
23
restorasyonun yapıldığı tarih, yaptıran ve yapan mimarla ilgili bir yazıt konulur
(Mahrabel, 2006).
3.7.2. Yenileme
Zamanla değişen yaşam biçimi ve ona bağlı istekler nedeniyle birçok tarihi yapı
özgün işlevini yitirmekte, ilk yapılış amacından farklı bir işleve hizmet etmek için
uyarlanmaktadır. Çevresel özellikleri nedeniyle korunması istenen yapıların yeniden
kullanımlarında, yeni işlevin dış görünümü bozmadan gerçekleştirilmesi arzu edilir.
Yangın, bakımsızlık nedeniyle döşeme ve tavanlarını yitirmiş ve ilk tasarıma ait
yeterli veri bulunamayan 2. grup yapılarda, yeni bir iç düzenleme yapılmasına izin
verilebilir. Çok önemli plan ve iç mekan değerlerine sahip olan yapılarda ise yeni
kullanıma elverişli, serbest iç düzenlemeler uygulanmaktan çok tarihi mekanların
anısını sürdüren düzenlemelere gidilmesi uygun olur (Mahrabel, 2006).
3.7.3. Yeniden Yapım
Tarihi bir yapının tıpkısını inşa etme uygulaması, yani rekonstrüksiyon işi, tarihi
açıdan bir anlam taşımasa da, bir yapım tekniğini sürdürme, geleneği yaşatma
bakımından korumaya yönelik olabilmektedir. Ayrıca tarihi bir bölgede harabeye
dönmüş onarılması ve güçlendirilmesi mümkün olmayan bir yapı, içerisinde
bulunduğu tarihi doku ile uyum sağlaması ve varlığını sürdürmesi bakımından bu
yöntemle tekrar hayat bulabilir. Bir kopya, tarihi yapının kütle ve mekanlarını ancak
biçimsel olarak canlandırabilir, orijinalinin yerini alması olanaksızdır; kısaca tarihi
değer taşımaz. Bazı durumlarda yeniden yapıma gitmek kaçınılmaz olabilir. Yeniden
yapımı olanaklı kılacak teknik verilerin, fotoğraf, rölöve ve benzeri grafik belgelerin
var olması gerekir.
3.7.4. Temizleme
Tarihi ve estetik değer taşımayan eklerden arındırma, iç ve dış cephe üzerinde

yapılan mekanik ve kimyasal işlemlere temizleme denir. Kaldırılacak eklerle ilgili
karar verme yetkisi Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'na aittir. Kaldırılması
istenen yapısal ekler (duvar, döşeme, çıkma vb.) farklı bir gösterimle (renk veya
tarama) plan, kesit ve görünüş rölöve paftalarına işlenir ve temizlik sonrası durum
öneri proje olarak Kurul'a sunulur. Yetkili Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Kurulu'ndan onay alındığı takdirde, ekler kaldırılabilir. Temizleme işleminden önce
ve işlem sırasında fotografik belgeleme yapılmalıdır.
24
3.7.5. Taşıma
Taşıma işlemi, tarihi yapının boyutlarına, malzemesine ve yapım tekniğine uygun

metotlarla yapılmalıdır. En kolay ve tercih edileni, tarihi yapının tüm elemanlarının
numaralanarak sökülmesi, başka bir yerde kurulmasıdır. Ahşap yapılar bu uygulama
için çok elverişlidir. Yerinde korunamayacak taş yapılar, taşınmadan önce ayrıntılı
rölöveleri yapılır ve fotoğrafları çekilir, iç ve dış cepheler üzerindeki her taş sırası ve
her taş numaralandırılır; taşların birbirleriyle ilişkisini göstermek üzere her sırayı kat
eden yatay ve her taşın komşularıyla ilişkisini belirleyen düşey çizgiler çizilir; genel
durum ve ayrıntı fotoğrafları çekilir. Sonra yapı özenle sökülür ve yeni konumunda
yatay sıralar karışmayacak biçimde düzenli olarak istiflenir. Söküm sırasında
dağılan, yeniden kullanılamayacak durumda olan blokların yerine benzer
malzemeden yenisi hazırlanır ve önceki numaralama düzenine uygun olarak
parçalar hazırlanan temel üzerinde birleştirilir. Bu teknik, kesme taştan yapılmış
yapıların taşınmasında uygulanmaya elverişlidir. Moloz taşla yapılmış binaları bu
teknikle taşımak olası değildir. Söküm sırasında dağılan taşları tekrar aynı ilişkiler
içinde birleştirmek çok zahmetli, hatta olanaksızdır. Tarihi yapının en az hasarla
taşınmasına olanak veren bu teknik ileri mühendislik bilgisi gerektirir (Sesigür ve
diğ., 2007).
3.7.6. Taşıyıcı sistemin onarım ve/veya güçlendirilmesi
Zemin hareketleri, doğal afetler, uzun süreli doğal etkenler (ısı farkları, donma
çözünme vb.) tarihi yapıların taşıyıcı sistemlerinde hasara neden olmaktadır.
Günümüze kadar düşeyden ayrılma, çatlama gibi hasarlar payandalarla, gergilerle
desteklenmiştir. Bugün ise taşıyıcı sistem sağlamlaştırma tekniklerine çelik,
betonarme, lifli polimer, izolatör, enjeksiyon, ön germe, ankraj, temel genişletme ve
sağlam zemine inen kazıklı temellerle destekleme gibi teknikler eklenmiştir
(Mahrabel, 2006).
• Destekleme – payandalama
• Çemberleme, bağlantı çubukları gergi uygulanması
• Kesit genişletme – mantolama
• Sismik yalıtım
Sismik yalıtım cihazlarını ve metotlarını şöyle sıralayabiliriz:

• Kauçuk Esaslı Sismik İzolatörler – Rubber Bearings
• Sürtünme Esaslı Sismik İzolatörler – Friction Pendulum
• Sönümlendirici Cihazlar:
25
1) Viskoz Esaslı Sismik Sönümlendiriciler – Viscous Dampers
2) Kurşun Çekme Sönümlendiriciler – Lead Extrusion Dampers
3) Çelik Sönümlendiriciler – Steel Hysteretic Dampers
• Vibrasyon Kontrol Cihazları – Vibration\Structural Control Systems
3.7.7. Zeminin güçlendirilmesi
Zeminin sağlamlaştırılması, temel altı zemininin ıslahı ve temelin güçlendirilmesi

olarak iki alt başlıkta incelenmiştir.
3.7.7.1. Temel altı zemininin ıslahı
Temel altı zeminin ıslahında kullanılabilecek teknikler aşağıdaki gibidir;
• Jet-Grout Uygulanması
• Enjeksiyon Uygulaması
1) Hydrofracture Enjeksiyonu
2) Sıkılama Enjeksiyonu
3) Geçirimsizlik Enjeksiyonu
Geleneksel olarak ise, temel yüklerin daha derindeki taşıyıcı tabakalara aktarılması
iki temel yöntem ile sağlanır.
• İtme ( burgulu ) kazıklar
• Jet-Grouting
Şekil 3.2: Jet-Grout uygulaması.
3.7.7.2. Temelin güçlendirilmesi
Tarihi yapıların yenilenmesi veya yeni işlev kazandırılması için ön görülen

değişiklikler, yapı yüklerinin artmasına neden olabilir. Bu durumda temellerin yeni
yükleri taşıyabilecek şekilde takviyesi gerekir (Toğrol, 1994). Temel takviyesi hangi
26
amaçla yapılırsa yapılsın, takviye yöntemine karar vermeden önce mutlaka
sondajlar, deneme çukurları ve numuneler üzerinde laboratuar ortamında deneyler
yapılarak dikkatli bir zemin incelemesi yapılmalıdır. Eğer temelin oturmalara karşı
takviyesi gerekiyorsa temel yükleri, oturmalardan etkilenmeyecek bir derinliğe
aktarılmalıdır. Bunun için arazi profilinin ve zemin özelliklerinin bilinmesi gerekir. Öte
yandan, temelin takviye edilmesini gerektiren neden iyice belirlenmelidir (Saraç,
2003).
3.7.8. Duvarlar/Sütunlar
Bölgesel ve toplam güçlendirme arasındaki fark, bölgesel güçlendirmede

güçlendirilenin yalnızca bir bileşen oluşudur. Elemanın güçlendirilmesinin yapının
toplam güçlendirilmesi üzerinde de olumlu katkısı vardır. Çatlak genişliğinin
10mm’den büyük olduğu ya da duvarı oluşturan taş ya da tuğlaların düşmüş olması
durumunda, çatlakların onarımında uygulanan enjeksiyon yöntemi çekme
gerilmelerini alacak elemanlarla birlikte yapılır. Bu amaçla çatlağa bitişik taş ya da
tuğlalar çıkarılır ve dikiş elemanları ya da çelik bağlantı elemanları yerleştirilir, taş ya
da tuğla duvarın boşlukları, uygun bir karışımla düşük basınç altında doldurulur, Bu
yöntem duvarın diğer yüzünde de uygulanmalıdır. Enjeksiyon bitince yapılan işin ne
düzeyde gerçekleştiği değişik kotlardan alınan numuneler üzerinde yapılacak
gözlemle kontrol edilmelidir. Yapılan yetersiz ise enjeksiyon tekrarlanmalıdır. Bazı
durumlarda çatlakta enjeksiyon uygulaması yapılsa bile duvarlar güvenli gerilme
iletimine izin vermeyebilir. Bu durumda mevcut çatlak boyunca düşey hatıl
oluşturulması yararlı olabilir. Önemli şekilde hasar görmüş duvarların bir ya da iki
yüzüne hasır donatı yerleştirildikten sonra yapılacak püskürtme beton uygulaması ile
istenilen dayanım elde edilebilir. Genellikle yeni yığma yapılarda uygulanan bu
yöntem çok seyrek olsa da eski yapılarda bezeme olmayan duvarlarda uygulanabilir.
Burada dikkat edilecek nokta bir eski yapıda tüm yığma duvar yüzlerinin bu şekilde
güçlendirilmesi durumunda elde edilen yapının artık eski eser sınıfına
girmeyeceğinin bilinmesidir. Yapılabilecek olan, bu uygulamanın yeterli/minimum
duvar alanında yapılmasıdır. Köşelerinden ayrılmış duvarlar, üst kotlarında
düzenlenecek betonarme/çelik hatıl ile ya da metal elemanlarla birleştirilebilir. Hatıl
çekme elamanı olduğundan gerektiğinde FRP şeritler kullanılması da düşünülebilir.
Güçlendirilen duvarın rijitliği diğer bölümlerden daha fazla, permeabilitesi daha az
olacağı için özellikle dış duvar yüzlerinde her zaman ince çatlak oluşumu ile
karşılaşılır. Duvarın rijitliğinin bilinçsizce arttırılması ileride oluşacak büyük yatay
yüklerin bu elemanlar tarafından karşılanması sonucu bu elemanlarda hasar
yığılmasına neden olabilir. Bu tür güçlendirmenin tarihi değeri göreceli olarak daha
27
az yeni yapıların iç duvarlarında ve ölçülü biçimde uygulanması önerilir. Bu
uygulamada önce duvar yüzü/yüzleri toz ve diğer gevşek/niteliksiz parçalardan
temizlenmeli, hasır donatı uygun elemanlar ile duvara ya da diğer yüzdeki donatıya
bağlanmalı, daha sonra yüzey püskürtme beton ile kaplanmalı dır. Beton
tabakasının kalınlığı duvarın durumuna göre 30mm ile 80mm arasında seçilebilir.
Tek başına duran sütunların ya da yığma yapıların öngerilme verilerek
güçlendirilmesi de mümkün olmakla birlikte uygulama her zaman pek kolay
olamamaktadır. Sütunlara çember donatı ile dıştan öngerilme verilmesi de elemanın
güvenliğini arttıran bir önlemdir. Üzerinde kesme çatlakları bulunan sütunlar çoğu
zaman geçmişte bu şekilde onarılmış olup, günümüzde de onarılmaktadır (Sesigür
ve diğ., 2007).
3.7.9. Döşemeler
Diyafram etkisi ile yatay yükleri düşey taşıyıcı elemanlara rijitliği ile orantılı olarak
dağıtan döşemeler, rijitliğin yetersiz kaldığı durumlarda güçlendirilebilir. Tarihi
yapılarda çatı düzeyinde yapılacak uygun donatılı betonarme/çelik hatıllar yapının
davranışını olumlu yönde etkiler. Betonarme hatıllar arasında düzenlenecek yatay
çelik kafes sistemler, betonarme döşemelerin sağladığı rijitliği yapıya ek deprem
yükleri gelmeyecek şekilde sağlayabilir (Sesigür ve diğ., 2007).
3.7.10. Kemerler, Tonozlar
Bu tür elemanlarda farklı yüklemelerden çeşitli kesitlerde çatlayarak mafsal

oluşumu, mesnetlerde ezilme/parçalanma şeklinde görülen hasarların ana nedeni
mesnet itkilerinde azalma ve bileşik eğilme (M+N) etkisidir. Güçlendirmede
yapılacak iş ezilen, düşen, yerdeğiştiren elemanların yenileri ile değiştirilmesi,
çatlakların nispeten daha zayıf bir harçla basınç altında doldurulması, gergilerin
gerilme alacak biçimde düzenlenmesi ve mesnet noktalarının sabitlenmesi şeklinde
özetlenebilir (Sesigür ve diğ., 2007).
3.7.11. Kubbeler
Bu tür elemanlarda görülen tipik hasar kubbe eteğinde oluşan çekme gerilmelerinin
taşınamaması sonucu oluşan radyal çatlaklardır. Bu tür çatlakların daha da
açılmasını önlemek için alınacak en iyi önlem etek civarında bir çekme çemberi
oluşturmaktır. Çekme çemberinde kullanılacak olan çeliğin paslanmaz çelik olması,
aksi hallerde zaman içinde korozyon bakımı yapılması ya da çemberin bir beton
kesit içine alınması uygun olacaktır. Henüz hasar oluşmamış kubbe eteklerinde
çekme çemberinde FRP’de kullanılabilir (Sesigür ve diğ., 2007).
28
3.8. Üst Yapının Toptan Güçlendirilmesi
Güçlendrme ve restorasyon çalışmalarının ele alınacağı yapılarda geniş kapsamlı

bir onarım-güçlendirme gereği modelleme ve analiz sonucu ortaya çıkabilir. Bu gibi
durumlarda yapılması gereken çalışmaları şu şekilde gruplayabiliriz.
• Yapı üzerinden fazla ağırlığın kaldırılması
• Kütle ve rijitliğin yapı içindeki dağılımının dengelenmesi
• Yapı ve eklentileri arasındaki etkileşimin iyileştirilmesi
• Hal tipi yığma yapıların güçlendirilmesi
• Çok katlı yapılarda yapısal etkileşimin arttırılması
• Kemer/tonoz ve kubbe arasındaki etkileşimin artırılması
• Diğer güçlendirme yöntemleri, sismik yalıtım
• Temel sisteminin güçlendirilmesi
29
30
4. BULGULAR
Bu başlık altında çalışmanın ana temasını oluşturan ve karar, projelendirme ve

uygulama aşamalarında kontrol şefi olarak görev aldığım Amasya Merkez Taşhan’ın
Hasarların İncelenmesi, Projelendirilmesi ve Yapısal Restorasyon Çalışmaları ile
Onarım Güçlendirme Yapım İşi üzerinde durulacaktır.
Yapı, Şekil 4.1.’ten anlaşılacağı üzere şehir merkezinde ve tarihi yapıların bir
bölgenin arasında bulunmaktadır.
Şekil 4.1: Amasya Taşhan’ın şehir konumu (2009).
4.1. Amasya Taşhan Restorasyon Giriş
Tez çalışmasına konu olan tarihi yapı, Amasya Merkezde olup Cidde Muhafızı
Rahtuvan Mehmet Paşa Vakfına ait Taşhan, Amasya il merkezinde Dere
Mahallesinde, güneyinde Burmalı Minare Cami, Kuzeyinde Kilari Süleymanoğlu
Cami ve Amasya Bedesteni bulunmaktadır. Tapu müdürlüğü 15 pafta, 229 ada, 1
parselde kayıtlı taşınmazdır. Ankara K.T.V.K.B.K. tarafından 5.5.1992 gün 2364 sayı
ve A-20 envanter numarası ile tescil edilmiştir. Yapı kitabesindeki tarihe göre hicri
1110 miladi (1698-99) tarihlerinde Amasya mutasarrıflarından Rahtuvan Hacı
Mehmet ağa tarafından Ferhat kalfaya yaptırıldığı yazmaktadır. Yapı iki katlı, kareye
yakın dikdörtgen planlı, açık avlulu almaşık duvar tekniğiyle yapılmış klasik Osmanlı
yapısıdır (Yelken, 2010).
31
Yapı tescilli yapı niteliğinde olduğu için, söz konusu yapı ile ilgili proje ve
uygulama aşamalarında 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları’nın Korunması
hakkındaki kanunun belirlediği sınırlar ve yine aynı kanuna dayanılarak hazırlanan
yönetmelikler çerçevesinde çalışmalar yürütülmüştür.
Yapının proje aşamaları sistemli metodolojik olacak şekilde 2. ve 3.
Başlıklarda değinildiği gibi inceleme konularına tabi tutulmuştur. Yapının Proje
aşamalarının tamamlanıp Samsun Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu
tarafından onaylanmasına müteakip yapı sahibi idare tarafından ihalesi yapılmış ve
restorasyon, onarım ve güçlendirme yapım işleri gerçekleştirilmiştir.
4.2. Proje Süreci
Yapı, Amasya ilinde faaliyetini sürdüren mensubu bulunduğum Amasya İl Özel

İdaresi ve Boyut Mimarlık isimli firma tarafından projelendirilmiştir. Söz konusu
projelendirme süreci restitüsyon, rölöve, restorasyon ve müdahale projeleri başlıkları
altında tasniflenmiştir.
4.2.1. Restitüsyon çalışması sonucu elde edilen bulgular
Yapının şehir içindeki yeri, şekli ve formu incelendiğinde barınma ve ticari bir han
olduğu anlaşılmaktadır. Yapının şimdiki durumu ve eski fotoğrafları incelendiğinde
çok fazla öğenin/verinin kaybolmadığı, kaybolan verilerin ise izlerinden veya
fotoğraflardan varlığı anlaşılmaktadır.
Yapının vakfiyesinden gelen bilgiler, seyyahlardan gelen bilgiler, yapıyı

etkileyen doğal afetler ve insanların yapmış oldukları dönem eklerinden yapıya üç
dönem restitüsyon projesi hazırlanmıştır. Yapı vakfiyesinde yazan mekan sayıları ve
seyyahların Amasya’yı anlatırken yapıların toprak damlı olmaları birinci dönem
restitüsyon projesini şekillenmesini sağlamıştır. İkinci dönem ise Abdi Zade Hüseyin
Hüsamettin Efendi’nin Amasya Tarihi kitabı 78 sayfasında yazmış olduğu ‘’mescid-i
şerif bina ve altında bir şadırvan inşa eyledi’’ cümlesine istinaden ikinci dönem
restitüsyon projesi oluşturulmuştur. Yapının üçüncü dönem restitüsyonu Albert
Gabriel’in Monoment Turcs D’anatolis kitabından alınan fotoğraflar, Amasya
Belediyesi Kültür Müdürü Hüseyin Menç’in hazırlamış olduğu Fotoğraflarla Geçmişte
Amasya kitabından alınan fotoğraflar ve Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivinden alınan
fotoğraflarla hazırlanmıştır. Söz konusu resimlerden günümüze ulaşan ve arşiv
çalışması neticesinde elde edilen resimlerden birisi olan Şekil 4.2.’deki hali yapının
günümüzdeki durumundan çok fazla da farklı değildir (Yelken, 2010).
32
Şekil 4.2: Fotoğraflarla Geçmişte Amasya kitabından 1915 büyük Amasya yangınından
sonra hanın üst örtüsü, doğu cephesi, Beyazıt cami.
4.2.1.1. Amasya Taşhan 1. Dönem restitüsyon
Yapı birinci döneminde tamamen taş kaplamadır. Üst örtüsü topraktır. Yağmur suları
taş çörtenlerle yapıdan uzaklaştırılmaktadır. Yapının batı cephesi giriş portalında
taşlarda izleri var olan konsol taşları ve taş silmeler vardır. Cephelerde kurşun
kaplama sundurmalar vardır. Bu sundurmaların karşılaştırmalı çalışması Edirne
Rüstem Paşa Kervansarayıdır.
Yapının birinci döneminde zemin katında 29 adet dış dükkan, giriş revakı, 24
adet iç mekan, hela, ahır, avlu, avlu revakları bulunmaktadır. İç mekanların ve dış
dükkanların zeminleri yer tuğlasıdır. Duvarlar ve üst örtüler sıvalı ve badana
boyalıdır. Avlunun zemini taş döşemedir. Yapının birinci dönem restitüsyon
çalışmaları Şekil 4.3. ve Şekil 4.4.’te gösterilmektedir (Yelken, 2010).
33
Şekil 4.3: 1. Dönem restitüsyon zemin kat planı.
Şekil 4.4: 1. Dönem restitüsyon birinci kat planı.
34
Birinci dönemin ardından yapının bilinmeyen bir nedenden dolayı yıkıldığı veya
esaslı bir onarımla günümüzdeki malzemelerle tekrar yapıldığı düşünülmektedir. Bu
dönemde Abdi Zade Hüseyin Hüsamettin Efendi’nin Amasya Tarihi kitabı 78
sayfasında yazmış olduğu ‘’mescid-i şerif bina ve altında bir şadırvan inşa eyledi’’
diye yazması yapının ortasında bir şadırvan ve bir köşk mescidin olduğunu
göstermektedir. Albert Gabriel’in Monoment Turcs D’anatolis kitabındaki hanın avlu
fotoğrafının ortasında bulunan genli döşeme kaplaması yıkılmış olan şadırvanın
veya köşk mescidin plan formu hakkında bilgi edinmemizi sağlamaktadır.
Karşılaştırmalı çalışmalara bakarak yapının ortasındaki şadırvan ve köşk mescit
oluşturulmaya çalışılmıştır. Şekil 4.5. ve Şelil 4.6.’te birinci dönem restitüsyondan
farklı olarak ikinci dönemde eklenen yapılar gösterilmektedir.
35
Yapının üçüncü dönemi ikinci döneminden farklı olarak avluda bulunan köşk
mescidin yıkılması ve şadırvan kalıntılarıdır. Ayrıca yapının 1915’li yıllardan önceki
fotoğraflarından anlaşıldığı üzere çatı saçakları uzatılarak ikinci dönemden farklılık
oluşturmaktadır. (Yelken, 2010).
Şekil 4.7. ve Şekil 4.8. de yapılan bu çalışmalar sonucunda elde edilen

bulgular doğrultusunda çizilmiştir. Bu bulguların elde edilmesi esnasında 3. Döneme
tekabül eden Şekil 4.9., Şekil 4.10. ve Şekil 4.11.’deki arşiv resimlerinden
faydalanılarak elde edilmiştir.
36
37
Şekil 4.9: Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Yapının doğu cephesi ve tuğla bacalar. 1915’deki
Amasya büyük yangınından sonra.
Şekil 4.10: Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Yapının güney batı köşesi.
38
Şekil 4.11: Albert Gabriel’in Monoment Turcs D’anatolis kitabından Avlu zemini yıkılmış
olarak kabul edilen ikinci dönem şadırvan ve köşk mescit kalıntısı, avlunun kuzeydoğu
köşesi, hissedilen %13 lük eğim, doğu ve kuzey avluya bakıveren mekanlar, mekan
duvarlarındaki kuş evleri, ikinci kat revakları ve revak taş ayakları avlu cephesi kirpi
saçakları, çıkıntılı oda ve revak duvarının arasındaki kirpi saçak kot farkı.
4.2.2. Rölöve çalışmaları sonucu elde edilen bulgular
İki katlı, kareye yakın dikdörtgen planlı, açık avlulu, her iki katlı revaklı boş bir
yapıdır. Yapı sağlıklı veri alabilmek ve doğru rölöve projesi yapmak için kullanılırken
boşaltılmıştır.
Yapı almaşık duvar tekniğiyle yapılmıştır. Yapının cepheleri sıvasız, dış
dükkânları, revaklar ve iç mekanlar sıvalıdır. Avlu zemini taş döşemedir. (Arnavut
kaldırımı)
4.2.2.1. Amasya Taşhan numuneler
Yapı içerisinden 3 adet numune alınarak numuneler içindeki malzemelerin ve

oranlarının belirlenerek, restorasyon aşamasında kullanılacak olan sıva harcı, derz
harçlarının oranlarının belirlenmesi amaçlanmıştır.
4.2.2.2. Kazı ve sondajlar
Yapının rölöve, restitüsyon ve restorasyon çalışmalarına veri elde etmek amacıyla

Amasya Müze Müdürlüğü Ve Amasya İl özel İdaresi Ortak çalışmasıyla yapının
39
avlusunda ve birinci katında yıkılan mekanların üzerlerinde kazı ve sondaj
çalışmaları 03.09.2009 tarih ve 6440 sayılı kazı ve sondaj izin olurları ile Amasya
Müzesinin elemanları tarafından yapılmıştır.
4.2.2.3. Yapının tanımı
Söz konusu yapı olan Amasya Taşhan’ın güneyinde Burmalı Minare Cami,
Kuzeyinde Kilari Süleymanoğlu Cami, Bedesten ve Tokat-Amasya karayolu,
doğusunda Taşhan sokak, batısında Özel idare pasajı vardır. Güney doğu
bölümünde Amasya belediyesi açık otoparkı vardır. Yapının kuzeyindeki Cami ile
arasında 3.20 m bir mesafe vardır. Yapının söz konusu yapılara olan konumu Şekil
4.12. ve Şekil 4.13.’te görülmektedir.
Şekil 4.12: Amasya Taşhan ve çevresi Amasya Kalesinden çekilen fotoğraf.
40
Şekil 4.13: Amasya Taşhan ve yakın çevresi.
Yapının batı, doğu, kuzey sokakları beton parke kaplamadır. Güney kısmında
yeşil bir alan ve açık otoparkın zemini asfalt kaplamadır. Yapı etrafında çelik sokak
lambası direkleri bulunmaktadır. Yapı etrafında beton tretuvar vardır.
Yapının zemin katında 25 adet dış dükkân, 25 adet iç avluya bakan mekan,
avlu, avlunun etrafında revaklar (üst kat yıkılmış yok olduğu için revak taş ayakları
izleri mevcut) ve giriş revakı vardır. Yapının üst katına giriş revakındaki taş
merdivenlerden çıkılmaktadır. Güney batı köşedeki bölümde lavabo mahalleri vardır.
Yapının üst katında 34 adet mekan, revaklar, avluya bakan dört adet mekan
ve güney cephesinde bir adet ıslak hacim vardır. Bu mekanlardan kuzeybatı
mekanı, güney avlu revakı, avluya giren doğu mekanı ve avluya giren kuzey
mekanları tamamen yıkılmıştır. Yapının üst çatı örtüsü alaturka kiremittir. Fakat
yapının üst katları yıkıldığı için çatısından herhangi bir iz kalmamıştır. Yapı eğimli bir
arazi üzerine inşa edilmiştir (Yelken, 2010).
41
4.2.2.4. Cephe özellikleri
Yapının cepheleri almaşık duvardır. Almaşık duvar tek sıra kesme taş iki veya üç
sıra tuğla örgülerden oluşmaktadır. Kesme taş yüzeyleri dışlarda düzdür duvar
içlerinde kaba yonu şekildedir. Fakat kuzeydoğu köşe ve güney batı köşe kesme taş
kaplamadır. Cephelerdeki dükkânlar iki merkezli sivri tonozludur. Güneydoğu ve
güney batı köşe dükkânlar basık tonozdur. Yapının girişi batı cephesindedir. Kuzey
cephe, doğu cephenin bir kısmında ve batı cephesinin kuzey kısmında kesme taş
silmeler vardır. Batı cephedeki taş silmeler erimiştir. Yapının saçakları yıkılmıştır.
Batı cephesinde ve güney cephesinde iki sıralı kirpi saçak vardır. Yapının doğu
cephesi ve batı cephesi güneyden kuzeye eğimlidir.
Batı cephesi
Yapının girişi bu cephededir. Cephe uzunluğu 47.10 m’dir. Yapının bu cephesi

saçaklarından ve silmelerinden anlaşıldığı üzere kademelidir. Cephenin güneyi ve
kuzeyi arasında 5.33 m kot farkı vardır. Cephe giriş portalıyla ikiye bölünmüştür.
Cephenin güneyinde kazı yapılarak cephe önünde duvar kalıntıları bulunmuştur.
Batı cephesi için hazırlanan rölöve paftası Şekil 4.14.’te görülmektedir.
Giriş cephesi kesme taştır. Cephenin üst kısımları yıkılmıştır. Taşlarda

kırılmalar çatlamalar, erimeler, kararmalar vardır. Giriş portalının kesme taşlarında
metal kenetlerle taşlar birbirine bağlanmıştır. Metal kenetler paslanmıştır. Giriş
kapısının üzerinde kesme taşa işlenmiş yapı kitabesi vardır. Kitabe çatlamış, kırılmış
ve eğilmiştir. Bu cephedeki taşlarda bulunan profiller kırılmış, erimiş ve yok olmaya
yüz tutmuştur. Portal’da örselenmiş taşlar ve metal kenetler vardır (Yelken, 2010).
Resim 4.14: Batı Cephesi.
Portalda taş sırasına bakıldığında portalın taşlarının kırmızımsı ve beyaz

taşlardan oluştuğu görünmektedir. Giriş kapısının sağında ve solunda taş stalâktitler
vardır. Bu stalâktitlerde kırılmalar ve kararmalar, portalın güneyinde ve kuzeyindeki
nişler de kararma ve bozulmalar, giriş kapısı taş sövelerinde kırılmalar ve erimeler
42
vardır. Söve kemerinde taş rozet ve portalın birinci kat kuzey penceresi sövesinin
üzerinde beyaz mermer başlık vardır. Birinci kat batı pencereleri söveleri yoktur.
Portalda duvara monte edilmiş elektrik ve telefon kabloları vardır.
Batı cephesinin güney kısmındaki dükkânların aralarındaki duvarların dış
kısımlarında kesme taşlar tamamen erimiş, kırılmış ve yok olmaya yüz tutmuştur.
Taş duvarların bu kısımlarının üzerlerindeki taş profiller tamamen yok olmuştur.
Cephenin en güneyindeki dükkân hariç diğer dükkânlar tuğla kemerlidir. En
güneydeki dükkân taş kemerlidir. Taş kemerde kırılmalar ve erimeler vardır.
Kemerlerin başladığı noktalarda taşlarda ve tuğlalarda erimeler kırılmalar ve yok
olmalar vardır. Cephede tek sıra taş iki ve üç sıralı tuğlalardan oluşan almaşık örgü
sistemi vardır. Tuğla ve derzler dışarlak derzdir. Cephenin güney kısmının duvar
örgü sistemine bakıldığı zaman tuğla sayısına göre iki sıra tuğlalı iki tane sıra, üst
kısımlarda ise tuğlalar üç sıralıdır. Tuğlalar 5 cm kalınlıkta, tuğla derzleri de 3.5-5 cm
arasında değişmektedir. Tuğla ve derzler dışarlak (taşıntılı) derzdir. Taş
yükseklikleri 20-28 cm arasında değişmektedir. Cephenin bu kısmında pencere
söveleri kırılmış ve erimiştir. Bu pencerelerin bazılarında dışlarında metal kepenk
menteşeleri vardır. Bu kepenk izleri sadece bu pencerelerde vardır. Yapının başka
bir penceresinde yoktur. Pencerelere söveleri üzerinde küçük tuğlalardan yapılmış
iki merkezli sivri hafifletme kemerli taş alınlıkları vardır. Bu pencerelerin alınlıkları
bozulmuştur. Cephenin güneybatı köşesi kesme taştır. Kesme taşlarda kırılmalar
çatlamalar vardır. Cephede ahşap gergiler ve gergi boşlukları vardır. Başka cephede
bu gergilerden yoktur. Cephede çatlaklar vardır. Cephenin üst kısımlarında
taşlardan ve tuğladan kuş evleri yapılmıştır. Kuş evleri tuğla ve taşlarında kırılma
erime ve bozulmalar vardır. Cephede kirpi saçak vardır. Fakat kirpi saçak birinci kat
duvarların yıkılmasın dolayı dökülmeye başlamıştır.
Batı cephesinin kuzey kısmının dükkân arasındaki duvarlar çimento sıvalıdır.
Tuğla kemerler çimento sıva ile sıvanmıştır. Kemer başlangıç noktalarının
arasındaki tuğlalar bozulmuştur. Cephenin Kuzeybatı köşe dükkân ve birinci kat
yıkılmıştır. Bu cephenin kuzeybatı köşesinde kesme taş ayak yıkılmamıştır. Taş
ayaküzeri çimento sıvadır. Cephede tek sıra taş, ikili ve üçlü sıralı tuğlalardan
oluşan almaşık örgü sistemi vardır. Cephenin bu kısmında iki sıralı tuğlalar bir
sıradır. Diğerleri üç sıralıdır. Tuğlalar 5 cm kalınlıkta, tuğla derzleri de 3.5-5 cm
arasında değişmektedir. Tek sıra taş yükseklikleri 20 -28 cm arasında
değişmektedir. Cephedeki taş silmeler eriyerek yok olmuştur. Tuğla ve derzler
dışarlak derzdir. Cephenin bu kısmında pencere söveleri kırılmış ve erimiştir. Ü33
numaralı mekanın pencerenin söveleri kırılmış ve pencere fabrika tuğlası ile
43
kapatılmıştır. Cephede kirpi saçak vardır. Fakat kirpi saçak birinci kat duvarların
yıkılmasın dolayı dökülmeye başlamıştır (Yelken, 2010).
Kuzey Cephesi
Yapının bu cephesinde birinci kat duvarları yoktur. Cephe uzunluğu 44.41 m’dir.
Cephe Cephede tek sıra taş iki ve üç sıralı tuğlalardan oluşan almaşık örgü sistemi
vardır. İkili tuğla sırası bir tanedir. Diğer tuğlaların tümü üçlü sıralıdır. Tuğlalar 5 cm
kalınlıkta, tuğla derzleri de 3.5-5 cm arasında değişmektedir. Tek sıralı taşların
yüksekliği 20-28 cm arasında değişmektedir. Tuğla ve derzler dışarlak (taşıntılı)
derzdir. Cephe dükkânları arasındaki duvarların dışa bakıveren yüzeyleri kesme
taştır. Bu kesme taşlarda kırılmalar erimeler ve çatlamalar vardır. Kesme taşlarda
ahşap gergi izleri vardır. Dükkânlar tuğla sivri tonozdur. Cephede kemerlerde
tuğlalarda kırılmalar ve çatlaklar vardır. Tuğla derzlerinde boşalmalar vardır. Kemer
başlangıç noktalarında taş profillerin vardır. Bu taş profillerin bazılarında kırılmalar
ve yok olmalar vardır. Taş profillerin üzerlerinde ahşap gergi boşlukları vardır.
Cephenin en doğusundaki dükkânın köşesinde kesme taş ayak ve profil vardır. Bu
dükkânda iki adet ahşap gergi vardır. Cephede tonozların üzerinde taş silme vardır.
Yapının birinci katındaki en üstteki taş sıra, birinci kat mekan pencerelerinin alt taş
söveleridir. Cephenin kuzeydoğu köşesi kesme taştır. Cephenin kuzeybatı kısımı ise
yıkılmıştır (Yelken, 2010). Rölöve çalışmaları esnasında kuzey cephesi için yapılan
çizim şekiil 4.15.’te sunulmaktadır.
Resim 4.15: Kuzey Cephesi.
Cephe duvarında elektrik ve telefon kabloları vardır. Cephe boyunca üç adet

sokak lambası direği vardır. Cephe de beton trotuvar vardır. Cephenin fotoğraf
çalışmaları Amasya Belediyesi’nin itfaiyesinin yükselen merdivenli araçlarıyla
yapılmıştır.
44
Doğu cephesi
Yapının bu cephesinde birinci kat mekan duvarları yıkılmamıştır. Cephe uzunluğu

39.77+5.97 m’dir. Yapı cephesinde yapısal bir şakül eğriliği vardır. Örneğin
cephedeki taş silmenin bir ucundan bir ucuna 31.64 metre uzunlukta 16 cm kot farkı
vardır. Fakat saçak ve bazı pencerelerin üst söveleri ve alınlıkları yıkılmıştır.
Cephede tek sıra taş ikili ve üçlü sıralı tuğlalardan oluşan almaşık örgü sistemi
vardır. Tuğlalar 5 cm kalınlıkta, tuğla derzleri de 3.5-5 cm arasında değişmektedir.
Tek sıralı taşların yüksekliği 20-28 cm arasında değişmektedir. Tuğla ve derzler
dışarlak (taşıntılı) derzdir. Cephe dükkânları arasındaki duvarların dışa bakıveren
yüzeyleri kesme taştır. Bu kesme taşlarda kırılmalar erimeler ve çatlamalar vardır.
Kesme taşlarda ahşap gergi izleri vardır. Dükkânlar güneybatı dükkân hariç tuğla
sivri tonozdur. Güneydoğu dükkân taş kemerli ve basık kemerlidir. Cephede
kemerlerde tuğlalarda kırılmalar ve çatlaklar vardır. Tuğla derzlerinde boşalmalar
vardır. Kemer başlangıç noktalarında taş profillerin vardır. Bu taş profillerin cephenin
eğimi boyunca kemer başlangıç noktalarında seki yapmışlardır. Bu başlıklar raporun
ilerleyen sayfalarında irdelenecektir. Cephenin kuzeydoğu köşesi kesme taşlardan
yapılmıştır. Taş silme bu cephenin yarısında kesilmektedir (Yelken, 2010). Yapının
doğu cephesi rölöve çizimlerinde yapılan tespitler işlenmiş ve Şekil 4.16.’da
gösterilen rölöve çizim paftasına işlenmiştir.
Şekil 4.16: Doğu Cephesi.
Yapının kuzey ve güney cepheleri arasında 3.40 m bir kot farkı vardır. Bu kot
farkı yapıya yakın kısımda betonarme istinat duvarıyla aşılmıştır. Ayrıca yapıdan
4.50 m bir uzaklıkta traverten kaplama bir merdiven vardır. Cephe duvarında elektrik
ve telefon kabloları vardır. Cephede kuzeydoğu köşede bir adet sokak lambası
direği ve bir adet elektrik trafosu vardır. Cephe de beton trotuar vardır. Trotuarlar
arazi eğimli olduğu için kademelidir (Yelken, 2010).
45
Güney cephesi
Yapının güney cephesi diğer cephelere nispeten yıkılmadan bu günlere gelebilmiştir.

Cephenin büyük bir kısmı düz bir zemine otururken güneybatı köşeye yakın
kısmında eğim hafif bir eğim vardır. Cephenin bir kısmı tek sıra taş ikili ve üçlü sıralı
tuğlalardan oluşan almaşık örgü sistemi ve moloz taş duvar vardır. Tuğlalar 5 cm
kalınlıkta, tuğla derzleri de 3.5-5 cm arasında değişmektedir. Tek sıralı taşların
yüksekliği 20-30 cm arasında değişmektedir. Cephenin almaşık duvar kısmının
derzleri boşalmıştır. Cephenin bazı bölümlerinde çimento sıvalar vardır. Moloz taş
duvar üzerinde sıva kalıntıları vardır. Cephenin batı kısımdaki çıkıntıda kesme
taşlardan çal köşe yapılmıştır. Çal köşenin kesme taşlarında kırılmalar erimeler ve
çatlamalar vardır. Söz konusu tüm tespitler Şekil 4.17.’deki paftaya işlenmiştir.
Şekil 4.17: Güney Cephesi.
Cephe diğer cephelere göre daha az pencereye sahiptir. Ayrıca cephede

birinci kat bazı mekan duvarları yıkılarak duvara kapı açılmıştır. Kapıda metal
parmaklıklar yapılarak cephe kapatılmıştır. Cephenin kirpi saçak kalıntıları vardır.
Cephenin batısında yapılan kazılarda duvar kalıntıları ve temel kalıntıları
bulunmuştur. Cephede ıslak hacim ve bazı mekanlara açılan pencereler
kapatılmıştır. Cephede bir adet sokak lambası direği bir adet elektrik trafosu vardır
(Yelken, 2010).
Zemin kat
Yapıya batı cephesinden büyük bir kapı açıklığı ile ahşap bir kapıdan girilmektedir.
Zemin kat iç mekânlar; giriş revakı, avlu, avlu revakları, iç mekanlardan ve dış
dükkânlardan oluşmaktadır (Şekil 4.18).
46
Şekil 4.18: Amasya Taşhan Rölöve Zemin Kat Planı.
Giriş revakı
Bu bölüme batı cepheden muhdes ahşap bir kapıyla girilmektedir. Revak dikdörtgen
formludur. Revakın sağından ve solundan taş merdivenlerle birinci Kata
çıkılmaktadır.
Duvarlar
Duvarlar sıvalıdır. Duvarlarda yerden ortalama 160 cm yükseklikte sıvalar

dökülmüştür. Dökülen sıvalar dan alttaki taşlar görünmektedir. Duvarlarda taşlarında
erime, kararma ve çatlaklar görülmektedir. Revak duvarlarında sağda ve solda nişler
vardır. Niş kemerlerinde kalem işi süsleme vardır.
Mekân üst örtüsü
Revak tavanı tuğla, iki merkezli sivri tonozdur. Tonozun üzeri sıvalıdır. Sıvalarda
kabarma ve dökülmeler vardır. Tonoz üç adet tuğla kemerle üç parçaya
bölünmüştür. Girişi kapısından içeri girildiğinde girişin hemen üzeri düz bir zemin
üzerinde kalem işi süsleme vardır. Tonoz üzerinde derin yarıklar ve çatlaklar vardır.
Kemerlerde üzeri sıvalıdır. Kemerler üzerindeki sıvalarda bant şeklinde kalem işleri
47
vardır. Girişin hemen yanındaki kemer kesme taştır. Kesme taş kemer üzerinde taş
işleme rozetler vardır.
Zemin
Revak zemini taş kaplamadır. Zemin giriş kapısından avluya doğru eğimlidir.
Avlu ve avlu revakları
Avlunun dört tarafı revaklarla çevrilidir. Fakat bu revakları oluşturan taş ayaklar
yıkılmış ve revaklar nispeten yok olmuştur. Güneybatı köşede, güneydoğu köşede
ve giriş revakını karşılayan taş ayaklar yıkılmamıştır. Taş ayaklarda kırılmalar
çatlaklar çoktur. Batı revak taş ayakları kuzeydoğuya doğru yatarak şakülü
bozulmuştur. Diğer revaklarda taş ayak olmasa da taş ayakların izleri vardır (Yelken,
2010).
Yapı avlu revaklarında Şekil 4.19.’da görüldüğü üzere hafifletme kemerleri
bulunduğu rölöve çalışmalarında tespit edilmiştir.
Avlunun zemini taş kaplamadır (arnavutkaldırımı). Avluda revakların başladığı
bölümlerde taş bordürlerle revaklarla avlu birbirinden ayrılmıştır. Revak zemini ve
avlu zemini arasında ortalama 10 cm kot farkı vardır. Avlu, orta kısımdan revaklara
doğru yağmur suyunu tahliye etmek için eğimli yapılmıştır. Avlu zemini revakların
önündeki taş sekinin önünden kuzeydoğu köşeden güneye, kuzeydoğu köşeden
batıya- kuzeybatı köşeden güneye, güneydoğu köşeden batıya eğimlidir. Yani avlu
eğimleri orta kısımdan yanlara, yanlardan ise güney batı köşeyedir.
Avluda yapılan kazı ve sondajlar sonucu özgün döşeme kalıntıları, tuğla
künkler, kanalizasyon olabilecek kesme taş beton künkler bulgulara rastlanmıştır.
Kazıdan çıkarılan döşeme taşları doğu revakının önüne istiflenmiştir. Avluda kuzey
batı köşede ve güney doğu köşede kesilmiş ağaç kökü bulunmaktadır. Söz konusu
yapı elemanları Şekil 4.20’deki gibi fotoğraflandırılmıştır.
Yapının doğu revakının üst örtüsünde kazı ve sondajlar sonucu taş kaplamalar
bulunmuştur bu kaplamaların üzerinde yapılan ölçümlerde taşların %13 eğimli
olduğu saptanmıştır. Yapının avluya bakan duvarlarında hafifletme kemerleri de
bulunmuştur.
48
Şekil 4.19: Hafifletme Kemeri.
Yapının avlu zemininde taş döşemeler kaldırılmış ve döşeme altından tuğla pişmiş
toprak künkler bulunmuştur. Bu künkler güneydoğuya doğru eğimlidir.
Şekil 4.20: Avluda bulunan pişmiş toprak künkler üzerindeki su terazisiyle küngün eğim yönü
bulunmuştur.
Batı avlu cephesi
Yapının batı avlu cephesinin de 3 adet taş ayak yıkılmadan günümüze kadar
ulaşabilmişlerdir. Bunlardan Güney batı köşedeki taş ayakla revak duvarı arasında
muhdes taş duvar vardır. Taş ayakta kırılmalar, çatlamalar vardır. Giriş revakını
karşılayan iki adet taş ayak kuzey doğu cepheye doğru yatarak şakülü bozulmuştur.
Taş ayakta çatlak, kırılmalar ve kararmalar vardır. Güneybatı revak duvarı kemer
başlangıç noktasına kadar çimento sıvadır. Çimento sıvada dökülmeler vardır.
Kuzeybatı revakında ise özgün sıvalar vardır. Fakat sıvaların çoğunluğu
dökülmüştür. Orta kısımdaki ayakta kalan almaşık revak duvarı ve tuğla kemerde
derin çatlaklar vardır. Duvar ve ayaklar yıkılmak üzeredir (Yelken, 2010).
49
Kuzey avlu cephesi
Yapının kuzey revak cephe duvarı revak tonozunun başlangıç noktasına kadar
çimento sıva ile sıvanmıştır. Revak kemerinin başladığı noktadan itibaren sıralı
moloz taşlardan sıvasız duvar devam etmektedir. Ayrıca bu cephenin köşelerinde
kalan revak tonozunun üzerinde özgün tuğla boşaltma kemeri bulunmaktadır.
Doğu avlu cephesi
Yapının doğu revak cephe duvarı revak tonozunun başlangıç noktasına kadar
çimento sıva ile sıvanmıştır. Revak duvarında sıvanın büyük bir bölümü
dökülmüştür. Revak kemerinin başladığı noktadan itibaren sıralı moloz taşlardan
sıvasız duvar devam etmektedir. Bu cephenin güney kısmında taş ayak vardır. Taş
ayakta çatlak, kırılmalar ve kararmalar vardır. Ayrıca bu cephenin kuzey köşesinde
kalan revak tonozunun üzerinde özgün tuğla boşaltma kemeri bulunmaktadır
(Yelken, 2010).
Güney avlu cephesi
Güney revak zemin kat ve birinci Kat revak duvarları yer yer çimento sıvalı, yer yer
özgün sıvalı, yer yerde sıvaları dökülmüştür. Bu avlu cephesi zemin ve birinci Kat
sadece bu cephede yıkılmamıştır. Yapının eski fotoğraflarından bu cephenin revak
duvarın önce yıkıldığı görülmektedir. Birinci kat kapı ve pencereleri moloz taş ve
tuğla ile kapatılmıştır.
Birinci kat planı
Yapının birinci katına zemin kat giriş revakından taş merdivenlerle çıkılmaktadır. Bu
katta kazı ve sondajlar sonucu açığa çıkarılmış mekan duvarları revaklar ve avluya
bakan mekan bulunmaktadır. Bu katta 39 mekan ve 4 revak vardır. Fakat bu
mekanlardan avluya bakan mekanlardan (kuzey avluda iki adet mekan, doğu avluda
bir mekan) üç tanesinin herhangi bir hiçbir iz kalmamıştır. Bu mekanların varlığı
yapının eski fotoğraflarından bilinmektedir. Bu mekanlar; bir tanesi kuzeybatı, yedi
tanesi kuzey, bir tanesi kuzeydoğu, sekiz tanesi doğu, bir tanesi güneydoğu, sekiz
tanesi güney, bir tanesi güneybatı, sekiz tanesi batı, bir tanesi avlunun batısı, iki
tanesi avlunun kuzeyi (bu mekanların varlığı yapının eski fotoğraflarından biliniyor),
bir tanesi avlunun doğusu (bu mekanların varlığı yapının eski fotoğraflarından
biliniyor) ve batı, kuzey, doğu, güney revaklarından oluşmaktadır (güney revakı
yıkılmış) (Yelken, 2010). Birinci kat planı Şekil 4.21.’de görüldüğü gibi rölöve paftası
oluşturulmuştur.
50
Şekil 4.21: Birinci kat planı.
Birinci kat revakları
Revaklarda yapının üzeri yıkıldığı için binanın üst örtüsü ve revak duvarının
yıkıntıları revaklarda yığılarak topraklaşmış ve üzerleri bitki ile kaplanmıştır.
Revakların bazı bölümlerinde kazılar yapılmış revak zemini ve mekan eşik taşları
bulunmuştur.
Üst çatı örtüsü
Yapının yıkılmayan güney mekanlarının üzerleri beton kaplamadır. Beton

kaplamanın bittiği yerlerde toprak ve bitkileşmeler vardır. Yıkılmayan batı
mekanlarının üzerlerinde herhangi bir kaplama yoktur. Fakat tonoz üzerinde özgün
kireç harcıyla yapıştırılmış birkaç adet kiremit vardır. Yapının yıkılan bölümlerinde
ise yıkılan üst örtü malzemelerinin hafriyatları ve topraklar vardır. Yıkılan bu
bölümlerde bitkileşmeler vardır (Yelken, 2010).
51
4.2.2.5. Yapı elamanları özellikleri
Yapıda yapılan kazı ve temizlik çalışmalarında yapı giriş kapısı hariç tüm kapı ve
pencere doğramaları kaldırılmıştır.
Merdivenler
Yapının zemin kat giriş revakından birinci kat revakına karşılıklı taş merdivenlerle
çıkılmaktadır.
Taş merdivenlerin (rıhtlar ve basışlar) çoğu yok olmuştur. Mevcut
merdivenlerde kırılmalar ve çatlamalar olmuştur. Güneydeki merdivende rıhtlar
yerine beton dökülmüştür. Merdivenlerin rölöve çalışması esnasında ki durumu şekil
4.22’deki gibidir.
Şekil 4.22: Taş merdivenler.
Taş ayaklar
Yapının avlusunda dört adet, zemin kat mekanda bir adet, birinci katında üç adet,
kuzeybatı köşede bir adet, kuzeydoğu köşede bir adet olmak üzere toplam on adet
kesme taş ayak vardır. Yapıdaki diğer taş ayaklar yıkılarak yok olmuştur. Söz
konusu taş ayaklara ait örnek fotoğraf çekimleri Şekil4.23., Şekil 4.24., Şekil 4.25 ve
Şekil 4.26 daki gibi fotoğraflanarak kayıt altına alınmıştır.
52
Şekil 4.23: Kuzeydoğu taş ayak. Şekil 4.24: Avlu taş ayak.
Şekil 4.25: Z04 taş ayak.
53
Şekil 4.26: Birinci kat revak taş ayak.
4.2.2.6. Malzeme özellikleri
Taş
Yapıda kullanılan taş cinsleri şu şekildedir.

• Avlu döşeme taşları, bej mermer ve andezit
• Merdiven basamak taşları ve dış yüzey kesme taşları traverten
• Almaşık duvar moloz taşı ve ara dolgu taşları andezit, dere molozu ve
traverten
Bu taşlar; Musa köyünden, bej traverten ve kırmızı suyollu traverten
çıkarılmıştır. Gri ve açık renkli travertenler ise Amasya yakınında Karasu mevkiinden
çıkarılmış fakat ocak faal değildir.
Yapının batı cephesi giriş cephesi kırmızı renkli ve bej renkli kesme taşlardan,
yapının taş ayakları siyah sert kesme taşlardan, yapının kuzey doğu köşesi ve
güney batı köşesi kesme taşlardan, pencere ve kapı söveleri kesme taşlardan,
güneybatı ve güneydoğu dükkânların kemerleri kesme taşlardan, almaşık duvarların
dış yüzeyleri kesme taşlardan, dış dükkânların dış yüzeyleri kesme taşlardan
yapılmıştır. Almaşık duvarların ortalarındaki taşlar ve ise moloz taşlardan yapılmıştır.
Yapının avlu zemininde ve revak zeminlerinde taş döşeme kullanılmıştır. (Yelken,
2010). Yapıda kullanılan taş biçim çeşitlerine ait örnekler ve bulundukları yerler Şekil
4.27., Şekil 4.28. ve Şekil 4.29.’taki gibidirler.
54
Şekil 4.27: Batı cephesi kesme taş girişi. Şekil 4.28: Kuzeydoğu köşe kesme taş.
Şekil 4.29: Güneydoğu köşe almaşık duvarda kullanılan taş.
Tuğla
Yapının almaşık duvarlarında, tonozlarında, bazı mekanlarda yer tuğlası

kullanılmıştır. Tuğla ebatları aşağıdaki şekillerde verilmiştir. Tuğla teknik çizimleri
Şekil 4.30. ve fotoğrafları Şekil 4.31. gibidirler.
Şekil 4.30: Yapıda kullanılan özgün tuğla ebatları.
55
Kiremit
Yer tuğlası
Tam tuğla
Yarım tuğla
Şekil 4.31: Yapıda kullanılan özgün malzemeler.
Ahşap
Yapıda özgün kullanılan ahşapların çoğu zaman içinde çürüyerek yok olmuştur.
Örneğin ahşap gergiler. Duvar içinde ahşap gergiler çürümüş yok olmuş ama
etrafındaki kireç harcından dolayı gergi boşluğu sağlam durmaktadır. Sağlam duran
gergi boşluğuna örnek fotoğraflama Şekil 4.32’da görülmektedir. Yapıda muhdes
giriş kapısı hariç ahşap doğrama yoktur.
Gergi boşlukları, gergi

kalıntıları
Şekil 4.32: Cephelerde ahşap gergi boşlukları.
Metaller
Yapıda duvarlarda kullanılan metaller güçlendirme için, pencerelerde kullanılan

metaller menteşeler içindir.
Sıva-derz
Yapının çeşitli yerlerinde özgün kireç sıva sıva bozulmadan günümüze kadar
ulaşabilmiştir. Kireç sıva iki katmanlıdır. Birinci aktman kaba sıva ikinci katman ince
sıvadır. Fakat zaman içinde yapıya yapılan çimento sıvalar vardır.
56
Yapının dış cephe duvarlarında ve avluya bakıveren Ü40 numaralı mekanın
avlu duvarlarında dışarlak (taşıntılı) derzler kullanılmıştır. Almaşık duvarların iç
kısımlarında özgün derz harçları bulunmaktadır.
Kiremit
Yapının üst kısmının çökmesiyle veya yanmasıyla el yapımı kiremitler yapının

üzerinde kalmıştır. Sonraki dönemlerde yapı üst örtüsü yıkılmış ve kiremitler toprak
ve hafriyatların içinde kalmıştır. Kazı çalışmaları sonucu toprak altında birkaç adet el
yapımı kiremit bulunmuştur. Harman yapımı kiremit ölçüleri aşağıdaki şekilde
verilmiştir.
Diğer malzemeler
Yapı genelinde ihtiyaç gereği günümüz modern inşaat malzemeleri kullanılmıştır.

Bunlar; fayans, seramik, fabrika mermer, fabrika tuğlası, karo mozaik kaplama, su
boruları, beton, briket veya çimentolu uygulamalar.
4.2.2.7. Yapı özellikleri
Temel
Yapı duvarlarından yapı temeline 20-30 cm genişliğinde değişen taş çıkıntılardan

geçiş yapılmaktadır. Bu temeller Şekil 4.33.’tede görüldüğü gibi yapının kuzey
cephesi dükkân içlerinde ve batı cephesindeki dükkanda yapılan kazılar sonucu
açığa çıkarılmıştır.
Şekil 4.33: Kuzey cephesi temel kazı çalışması yapılan bir dükkân.
57
Duvarlar
Yapı duvar kalınlığı dış duvarlarda 100 cm ile 125 cm arasında değişmektedir.
Duvar kalınlığı zemin kat güney cephesinde ölçülememiştir. Yapının iç mekan
duvarları ve avlu duvarları 75 100 cm arasında değişmektedir. Yapıda sadece iki
mekan arasında 20 cm briket tuğla duvar vardır. Duvarlar içinde ahşap hatıllar
bulunmaktadır. Ahşap hatıllar duvar bitimlerinde kesme taşlara geçtiği bölümlerde
ahşap hatıllar duvarların bitiminde metal gergilerlele çivilerle bağlanarak cephelerde
kamalarla bağlantı yaparak ahşap gergileri tamamlamaktadır. Metal Yapı duvarları
cephelerde düzgün kesme taşlarla yapılmış almaşık duvar örgü sistemi, içerlerde
kaba yonu kesme taş ve tuğlalarla oluşturulmuş duvar yüzeyi sıvadır. Yapının
kuzeydoğu ve güney batı köşeleri kesme taş duvardır. Cephelerde taş yükseklikleri
27-30 cm arasında, tuğlalar 5 cm derzler ise 3.5-5 cm arasında değişmektedir.
Duvarlar içinde metal hatıllar ve ahşap hatıllar vardır. Cephelerde Şekil 4.35.’teki
örneğe benzer almaşık duvarların tuğla örgüleri tek sıra, ikili sıra ve üçlü sıralardan
oluşmaktadır. Yapının güney cephesinin batı kısmında Şekil 4.34.’te görüldüğü gibi
diğer cephelerden farkı bir örgü sistemi vardır (Yelken, 2010).
Şekil 4.34: Güney cephesinden tek sıra taş, ikili ve üç sıra tuğla örgülü almaşık duvar.
58
Şekil 4.35: Birinci kat doğu beden duvarı iç duvar ve dış duvar birleşim noktaso moloz taşlı
almaşık duvar.
Taş ayaklar
Yapının duvarlar haricinde düşey taşıyıcılarıdır. Kesme taşlardan yapılmışlardır. Taş

ayaklar üzerinde taş profiller vardır. Şekil 4.36’da da görüldüğü gibi taş profillerden
sonra kemerlere geçiş yapılmaktadır. Avluda mevcut taş ayaklar kırılmış ve çatlaklar
oluşmuştur.
Şekil 4.36: Batı avlu cephesinde taş ayaklar.
59
Kemerler
Yapının giriş revakında vardır. Revaktaki kemerler iki farklı şekilde yapılmıştır. Bir
tanesi duvardan duvara geçen geniş tuğla kemer diğeri ise taş kemerdir.
Yapının cephe dükkanlarının iki merkezli tonozlarının ön görünüşü kemer
şeklindedir. Fakat bu kemer dükkanların üst örtü görünüşünde sivri tonoz
şeklindedir. Kemer 50 cm ama tonoz 30 cm’dir. Tonozun dolgu ve yer tuğlası ile
kalınlığı 45 cm dir (Yelken, 2010).
Tonozlar
Yapının dış cephe dükkanlarının çoğunda yüksek sivri tonoz, iki tanesinde basık
tonoz, giriş mekanın giriş koridorunda beşik tonoz, mekanlarda kare veya dikdörtgen
formlu mekanlarda aynalı tonoz, birinci kat revakta Şekil 4.37.’deki örnek gibi sivri
tonoz vardır.
Şekil 4.37: Birinci kat sivri tonoz ve taş ayaklarda gergi boşlukları.
Ahşap gergiler
Yapının duvarları içindeki ahşap bağlama gergileri haricinde dış dükkânlarda

tonozlarda ahşap gergisi olan birkaç dükkân vardır. Diğer dükkanlarda ahşap
gergiler ya kesilmiş ya da yok olmuştur.
Metal kamalar
Yapının köşelerinde duvarların içlerindeki ahşap gergilerin dış duvarlarda kesme

taşlara bağlandıkları noktalardır. Bu metaller duvar içlerinde ahşaplara
60
çakılmaktadır. Şekil 4.38.’de bu kamaların duvar içindeki ahşap gergilerin
dışarılardaki metal kamalara bağlandıkları bölüm görünmektedir.
Şekil 4.38: Metal kama.
4.2.2.8. Bozulmalar
Yapısal bozulmalar
Yapının zaman içinde iklim değişiklikleri, farklı zemin oturması, doğal afetler,
insanların yapıdaki sirkülasyonu ve yapıya yapılan müdahalelerin birleşmesi yapının
zaman içinde deformasyonunu hızlandırmış ve yapı günümüzde kullanılamaz
haldedir. Yapıya zarar veren bu öğeler başlık halinde incelenmiştir (Yelken, 2010).
Malzemeden kaynaklanan bozulmaları
Yapıda kullanılan malzemelerin farklı şekillerde bozulmasıyla yapıda farklı şekillerde

bozulmalar meydana gelmiştir. Bu bozulmalar taşlarda erimeler, kırılmalar,
tuzlanmalar tuğlalarda kırılmalar gibidir. Bu malzemeleri aşağıda tek tek ele
alınmıştır.
Taş: Yapıdaki taşlarda yağmur suyuna, neme, rüzgâra bağlı olarak erimeler,
oyulmalar, kararmalar meydana gelmiştir. Ayrıca taşlarda duvarlarda ve ayaklarda
farklı oturmalarla kırılmalar ve çatlaklarda oluşmuştur.
Tuğla: Yapıda kullanılan tuğlalar da taşlardaki gibi bozulmalara maruz
kalmıştır.
Ahşap: Duvar içlerinde ve temel hatıllarında kullanılan ahşaplar su ve neme
bağlı olarak çürümüş ve yok olmuşlardır.
Sıva: Yapının üst örtünün yıkılmasıyla bina yağmur sularına maruz kalmaya
başlamış ve sıvalar bozulmuştur. Su ve nemlenmenin olmadığı yerlerde sıvalar
sağlam şekilde durmaktadır. Yapının avlu cephesinde sonradan yapılmış çimento
sıvalar yağmur sularıyla beraber toz haline gelerek dökülmeye başlamıştır.
61
Derzler: Duvarlardaki sıvaların dökülmesiyle açığa çıkan kireç harçlı derzler
yağmur suyu ve nemlenmeye bağlı olarak dökülmeye başlamış derzlerde
boşalmalara sebep olmuştur.
Diğer Malzemelerden Kaynaklanan Bozulmalar
Yapıda günümüz modern inşaat malzemelerinin kullanılması amacıyla yapıya

yapılan fiziki müdahaleler. Örneğin kapı takılmak için taş sövelerde kırılmalar, tabela
takmak için açılan delikler gibi verilen zararlar bulunmaktadır.
Bitkileşmeler: Yapının üst örtüsünün yıkılmasıyla topraklanan 1. Kat
bitkileşmiştir. Ayrıca yapı avlusunda iki adet ağaç büyümüş ve bu ağaçlar kesilmiştir.
Çatlaklar: Yapıda farklı oturmalar ve gerilmelerle yapı tonozlarında ve
duvarlarında çatlaklar meydana gelmiştir
Doğal afetler: Yapının zaman içinde geçirdiği doğal afetler aşağıda verilmiştir.
Depremler: Yapının etkilendiği yakın tarihteki ve geçmişteki büyük depremler
için Amasya ve çevre illerinde olduğu
Seller: Amasya da yakın tarihine kadar sık sık sel olduğu görülmektedir. Fakat
Amasya taş hanın bulunduğu yerin yüksek olmasından dolayı taş han sel
baskınlarına uğramamıştır.
İnsanların Neden Olduğu Bozulmalar
Yapı içinde insanların kullanım gereği mekanlar arasındaki duvarlar birleştirilmiş,

ahşap gergileri kesilmiş, dükkânlar birleştirilmiş, tonozlar delinmiş, demirci
ocaklarında yanan demir ocaklarından dolayı duvarlarda kararmalar (islenmeler)
olmuştur.
Trafikle İlgili Vibrasyon; Yapının 18 metre kuzeyindeki Amasya-Tokat,
Amasya-Samsun karayolundan geçen ağır vasıtaların yapıyı etkileyebileceği
düşünülmektedir.
Özgün Yapıya Ekler; Yapının doğu beden duvarındaki betonarme istinat
duvarı hariç yapıda herhangi bir eklenti yoktur.
Yanlış Restorasyon ve Tamirden Kaynaklanan Bozulmalar; Yapının
günümüzdeki durumuna bakıldığında yakın tarihine kadar restorasyon çalışması
yapılmadığı görülmektedir.
Çağdaş Tesisat Donanımı Getirmek Amacıyla Yapılan Değişiklikler; Yapı
cephelerinde elektrik ve telefon kabloları için açılmış olan delikler, yapı avlusundaki
şehir şebeke suyu ve bazı dükkânlardaki su saatleri, su giderleri yapı etrafındaki
elektrik direkleri yapımı yapıya zarar vermektedir.
62
İhmal-Bakımsızlık-Yapının Terk Edilmesi; Yapıdaki bozulmalara genel
anlamda bakıldığı zaman bozulmaların çoğunun ihmal ve bakımsızlıktan olduğu
görülmektedir. Her ne şekilde olursa olsun bozulmuş olan bölgelerin koruma amaçlı
ciddi restorasyon yapılmaması veya günü kurtaracak tamiratlar yapılaması yapının
kullanılamaz hale gelmesine ve sonunda terk edilmeye başlanmasına sebep
olmuştur.
4.2.3. Restorasyon bulguları
4.2.3.1. Amasya Taşhan restorasyon kararları
Genel Yaklaşım
Yapı genel olarak harabe durumdadır. Yapıya zaman içinde yapılan müdahaleler ve
zaman içinde geçirdiği deformasyonlarla yapı boşaltılmış günümüzde (2010)
kullanılmamaktadır.
Yapıda kullanım olarak fonksiyonu değiştirilmemiş, ticari han niteliğini
korumaktadır. Yapı duvarlarında ve taşıyıcı sistemde özgün malzeme ve yapım
tekniğine uygun tamamlama, günümüz teknoloji ise güçlendirmeler
düşünülmektedir. Tamamlanan mimari öğelerin yapıda izleri olmakla beraber,
dönem yapılarıyla karşılaştırılarak tamamlanmıştır.
Yapının restorasyon projesine ve güçlendirme projelerine ışık tutması
bakımından yapının zemin etütleri yapılmıştır (Yelken, 2010).
Genel Müdahale kararları
Genel müdahale kararları Çizelge 4.1 ve restorasyon kararları da Çizelge 4.2’de

verilmektedir.
• Yapının özgün malzeme ve özgün işçiliği korumak (özgünlük kuralı, otantist)
1) Malzemenin özgünlüğü
2) Dizaynın özgünlüğü
3) İşçiliğin özgünlüğü
• Belge niteliğinde koruma,
63
Çizelge 4.1: Genel müdahale kararlar.
KORUMA ÖLÇEĞİ UYGULAMA BİÇİMİ MÜDAHALE TÜRÜ

• Özgün cephe ve plan Bütün müdahaleler • Mevcut mekanlarda sağlıklaştırma
karakteri, mutlaka detaylı yapılabilir. Ancak bu nedenle
• Özgün mimari restorasyon yapılacak çalışmalar restorasyon
elemanlar, projesine kurallarına uygun ve minimum
• Sağlamlaştırmaya dayandırılacak. olmalıdır.
yönelik müdahaleler, • Gereken yerlerde strüktürel
• Strüktürel yapı sağlamlaştırma yapılmalıdır.
• İhtiyaç gereği yapılan eklemeler
geri dönüşümü olan elemanlar
olmalıdır.
• Kullanılacak olan malzemenin
özgün malzemeden farklı olduğu
anlaşılacaktır.(Kaldırılabilir,
portatif, hafif ve esnek elemanlar
tercih edilmelidir.)
64
Çizelge 4.2: Restorasyon kararları.
ELEMAN NİTELİĞİ MÜDAHALE METODU
Tümüyle her özelliği ve varlığı bilinen Eskisine benzer biçimde; yeniden yapıldığı
elemanlar, konumu, boyutu, malzemesi ve vurgulanacaktır. Aynı konumda, aynı malzeme ile aynı
formu biliniyor. form ve boyutta yapılacaktır.
Formu bilinmeyen ancak diğer özellikleri Aynı konumda, aynı malzeme ile aynı boyutta
bilinen elemanlar, konumu, boyutu, yapılacaktır.
malzemesi biliniyor.
Verilen işleve göre günün konfor koşullarını Çağdaş bir tutumla eklenti olduğu belli olacak şekilde,
sağlayabilecek elemanlar elemanlarla çözülecektir. Kablo kanalları, döşeme
altından ve ayaklı elektrik panosu
• Elektrik tesisatı Özgün yapı döşemesine zarar vermeden özgün döşeme
• Sıhhi tesisat yapıldıktan sonra ıslak hacim zemini yükseltilerek
• Isıtma Tesisatı yapılacaktır.
Mekanlar ayrı ayrı elektrikli ısı konvektörü ile ısıtılacaktır.
İşlev için gerekli olan tefriş elemanları, Yapıya herhangi bir fonksiyon verilmemiştir. Genel olarak
kaldırılabilir portatif elamanlar. ticari han olarak fonksiyonlanmıştır. Kaldırılabilir
malzemeden mutfak ve wc yapılmıştır.
Yapıya sonradan eklenen elemanlar Yapının özgün durumunu görsel açıdan bozan ve zarar
veren dönem kazanmamış geç dönem eklentileri
ayıklanacaktır.
4.2.4. Statik değerlendirmeler
Yapı öncelikli olarak SAP2000 programı, V12 sürümünde modellenmiştir. Söz

konusu modelleme yapının mevcut halinde noktaların koordinatlarının saha
çalışması ile elde edilerek yapı malzemesinin incelenmesi sonrasında
gerçekleştirilmiştir. Modelleme oluşturulurken yapı için 32206 nokta, 2558 çerçeve
ve 35864 adet kabuk (shell) eleman tanımlanmıştır. Kabuk eleman, yüzeysel taşıyıcı
65
elemanları modellemek için kullanılan elemandır. Şekil 4.39’da yapının modellemesi
örneği verilmektedir.
Şekil 4.39: Taşhan SAP2000 modeli.
4.2.4.1. Hesap raporu güçlendirme projesi
Yapının öncelikli olarak elde ki veriler ile mevcut durumunun modeli oluşturulmuştur.
Yapı modeli için gerekli kabuller ve veriler sisteme tanımlanmıştır.oluşturulan
modelin plan görüntüsü Şekil 4.40’ta görülmektedir. SAP2000 analiz programında
oluşturulan modelin istenilen açıdan gösterilmesi mümkündür ve örnek olarak Şekil
4.41 ve Şekil 4.42’de farklı açılardan yapı modelinin görünüşlerine örnek olarak
alınmış ekran görüntüleri bulunmaktadır.
66
Şekil 4.40: Taşhan yapı modeli plan görünüşü.
Şekil 4.41: Taşhan yapı modeli üst açılı görünüşü.
67
Şekil 4.42: Taşhan yapı modeli batı görünüşü.
4.2.4.2. Yapı bilgileri
Amasya ili sınırları içinde yer alan Amasya Taşhan adı verilen eski bir handır. Bina
taşıyıcı sistemi yığma taş duvarlardan oluşmaktadır. Yapı içersinde revak, tonoz ve
aynalı tonoz gibi mimari dokulara yer verilmiştir. Ayrıca yapı mimarisinin düzensiz
olduğu görülmektedir.
• Kat Adedi: 2
• Rijit Kat Adedi: 0
• Kat Yükseklikleri:
1.Kat:3,9m.(Tonozlar Hariç)
2.Kat: 2,5 m. (Tonozlar Hariç)
4.2.4.3. Malzeme özellikleri
Mevcut Yığma Duvarın Özellikleri
 Deprem Yönetmeliği (TDY) 2007 Bölüm 5 ‘e göre duvarda kullanılan kargir

birimin basınç dayanımı belli değil ise veya duvar dayanım deneyi yapılmamış ise
duvarda kullanılan kargir birim basınç emniyet gerilmesi Tablo 5.3’e göre belirlenir;
Taş duvar fem = 0.3 MPa (4.1)
 Duvarların çatlama emniyet gerilmeleri TDY 2007 yönetmeliği tablo 5.5’e göre taş
duvar için pa alınmıştır.
68
Kullanılacak Çelik Malzeme Özellikleri
Yapının güçlendirme projesinde elde edilen veriler doğrultusunda çelik malzemeler

ile güçlendirme yapılmıştır. Söz konusu çelik malzemelerin özellikleri çözümleme
programına veri girişi şeklinde girilmiştir. Yapı güçlendirilmesinde kullanılacak
malzemelerin yapısal özellikleri TS648 çelik yönetmeliği değerleridir. Söz konusu
hesap kabulleri Çizelge 4.3, Çizelge 4.4, Çizelge 4.5 ve Çizelge4.6’tıda
listelenmektedir.
Çizelge 4.3: Kullanılacak yapı çeliğinin geometrik özellikleri.

4 4 3 3
Kesit Adı : I x-x (mm ) : I y-y (mm ) : W x-x (mm ) : W y-y (mm ) :
IPE160 8690000 68300 109000 16700
HEB160 24920000 889200 311500 111200
HEB240 112600000 39230000 938300 326900
Çizelge 4.4: Kullanılacak bulonların özellikleri.

2
Bulon Çapı : Bulon Tipi : Bulon Sınıfı: Etkili Çekme Alanı (mm ) :
M20 UYGUN M 5.6 232
Çizelge 4.5: Kullanılacak yapı çeliğinin mekanik özellikleri – St44.

2
Kesit Adı : Çelik Sınıfı: Çelik Elastisite Modülü (N/mm ) :
St44 200000
2
Emniyet Gerilmesi (N/mm )
Tüm Kesitler Çekme Ve Eğilme Emniyet Gerilmesi (çem) : Kesme Emniyet Gerilmesi (çem) :
H HZ H HZ
159 183 92 106
Çizelge 4.6: Kullanılacak yapı çeliğinin mekanik özellikleri – St37.

2
KesitAdı : Çelik Sınıfı: Çelik Elastisite Modülü (N/mm ) :
St37 200000
2
Emniyet Gerilmesi (N/mm )
Tüm Kesitler Çekme Ve Eğilme Emniyet Gerilmesi (çem): Kesme Emniyet Gerilmesi (em) :
H HZ H HZ
144 165 83 95
69
Kullanılacak Polimer Malzeme Özellikleri
Yapı da güçlendirme esnasında polimer esaslı güçlendirme malzemeleri

kullanılacaktır. Söz konusu malzemelerin özellikleri çözümleme programına veri
olarak gireceği için bu malzemelere dair özellikler Çizelge 4.7, Çizelge 4.8 ve
Çizelge 4.9’da gösterilmektedir.
Çizelge 4.7: 30 gram tek yönlü karbon lifli polimerin mekanik özellikleri.
2 2
Kullanılacağı Yer: Kesit Adı: Birim Ağırlığı (gr/m ) : Elastisite Modülü (N/mm ) :
300 230000
Tonoz 300 gr tek yönlü Çekme Dayanımı (çem): Genişliği (mm) :
4100 (N/mm2) 500
Çizelge 4.8: Karbon plak kesitli karbon lifli polimerin mekanik özellikleri.
2
Kullanılacağı Yer : Kesit Adı : Kalınlık (mm) Elastisite Modülü (N/mm ) :
1.2 165000
Taş Duvar Karbon Plak (CP) Çekme Dayanımı (çem): Genişliği (mm) :
2800 (N/mm2) 50
Çizelge 4.9: Karbon donat kesitli karbon lifli polimerin mekanik özellikleri.
2
Kullanılacağı Yer : Kesit Adı : Çap (mm) Elastisite Modülü (N/mm ) :
7.5 120000
Taş Duvar Karbon Donatı Çekme Dayanımı (çem): Uzama Miktarı :
2200 (N/mm2) % 1.7
Tanımlanan kesitler ve elastisite modülleri
Amasya Taşhan ‘da kullanılan kesitler mimari projeye bağlı kalınarak

oluşturulmuştur. Kesitler her cephede ve her kesitte değiştiği için kurulan
matematiksel modele bu şekilde aktarılmıştır.
Taşhan da bulunan ve kullanılan malzemeler için analiz öncesi programa
malzeme özellikleri ile ilgili olarak bazı yapı malzemesi kabuller ve tanımları
yapılarak söz konusu verilerin analiz programına girilmesi gerekmektedir. Şekil 4.43,
Şekil 4.44 ve Şekil 4.45’te sistem verisi malzemelerin tanımlanan değerleri
bulunmaktadır.
70
Şekil 4.43: Taşhan taş ve tuğla malzemesi SAP2000 tanımlanan malzeme özellikleri.
Şekil 4.44: Taşhan S37 malzemesi SAP2000 tanımlanan malzeme özellikleri.
71
Şekil 4.45: Taşhan ST44 malzemesi SAP2000 tanımlanan malzeme özellikleri.
4.2.4.4. Yük kabulleri ve yük kombinasyonları
Statik yükler
Taşhan için oluşturulan ve daha sonra SAP2000 tarafından çözümlemesi yapılacak

olan model için malzeme tanımlamaları yapılmıştır ve söz konusu malzemeler için
tanımlanan giriş verilerinden ölü ağırlıklar Çizelge 4.10.’da verilmektedir.
72
Çizelge 4.10 : Ölü ağırlıklar.
2
Duvarlar: Ağırlığı (kN/m ) :
30 cm 6
40 cm 8
50 cm 10
65 cm 13
70 cm 14
75 cm 15
80 cm 16
85 cm 17
90 cm 18
95 cm 19
100 cm 20
115 cm 23
120 cm 24
Ahşap Çatı 1.5

Toprak (50 - 150 cm) 9 - 27
Cüruf (10 cm) 1.8
Tesviye Harcı ( 3 cm) 0.75
Yer Tuğlası (4 cm) 0.8
Çelik Profiller: Ağırlığı (kN/m) :

IPE 160 0.158
HEB160 0.426
HEB240 0.832
Hareketli yükler

tanımlanan giriş verilerinden hareketli yükler Çizelge 4.11.’de verilmektedir.
Çizelge 4.11: Hareketli yükler.

2
Yük (kN/m ) :
Koridor 3.50
Oda 2.00
Kar 0.75
Kar hesap yükünün belirlenmesinde, TS498’e göre (Yapı Elemanlarının

Boyutlandırılmasında Alınacak Yüklerin Hesap Değerleri) Amasya ili kar yağış
73
yüksekliğine göre düzenlenmiş olan tabloya göre III. Bölgede yer almaktadır.
Amasya Taşhan yapısının deniz seviyesinden olan yüksekliği 392 m. olarak
belirlenmiştir. Bu bilgiler doğrultusunda Çizelge 4.11 ‘e göre kar yükü 0.75 kN/m2
olarak alınmıştır.
4.2.4.4.1. Deprem yükleri

tanımlanan giriş verilerinden deprem kuvvetlerinin çözümlemeye dahil edilecek olan
parametreleri Çizelge 4.12.’de verilmektedir.
Çizelge 4.12: Deprem hesap parametreleri.

Deprem Bölgesi: 1
Yapı Önem Katsayısı (I) : 1
Etkin Yer İvme Katsayısı (A0): 0.4
Yapı Davranış Katsayısı ( R ): 2
Zemin Grubu: Z3
T(a) (sn) : 0.15

T(b) (sn) : 0.60
Sönüm Oranı: 0.05
Hareketli Yük Katılım Katsayısı (n) : 0.3
Tx (sn) : 0.1305
Ty (sn) : 0.1205
S(T) : 2.5
Taban Kesme Kuvveti (Vt) (kN) : 83202
Tanımlanan yük aileleri
Yapının analizinde çeşitli kritik senaryolar oluşturularak en elverişsiz yük

kombinasyonu elde edilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla Çizelge 4.13’te bulunan
yüklemeler Şekil 4.46’tıda görüldüğü gibi sisteme girilerek program tarafından
işleme alınarak Şekil 4.47.’deki envelope özelliği ile birlikte kritik hesap ailesi seçimi
yapılmıştır.
74
Çizelge 4.13: Şartnamede belirlenen kombinasyonlar.
Kombinasyon
Adı: Bileşenleri:
1,0Q Hareketli yüklerin 1,0 Katı
0,9G Ölü yüklerin 0,9 Katı
1,0G Ölü yüklerin 1,0 Katı
1,0G+1,0Q (Ölü yüklerin 1,0 Katı) + (Hareketli yüklerin 1,0 Katı)
1,0G+1,0Q+1,0 (Ölü yüklerin 1,0 Katı) + (Hareketli yüklerin 1,0 Katı) + (X Yönlü Deprem yüklerinin
Ex+0,3Ey 1,0 Katı) + (Y Yönlü Deprem yüklerinin 0,3 Katı)
1,0G+1,0Q+1,0 (Ölü yüklerin 1,0 Katı) + (Hareketli yüklerin 1,0 Katı) + (Y Yönlü Deprem yüklerinin
Ey+0,3Ex 1,0 Katı) + (X Yönlü Deprem yüklerinin 0,3 Katı)
1,0G+1,0Q- Ölü yüklerin 1,0 Katı) + (Hareketli yüklerin 1,0 Katı) - (X Yönlü Deprem yüklerinin
1,0Ex-0,3Ey 1,0 Katı) - (Y Yönlü Deprem yüklerinin 0,3 Katı)
1,0G+1,0Q- (Ölü yüklerin 1,0 Katı) + (Hareketli yüklerin 1,0 Katı) -(Y Yönlü Deprem yüklerinin 1,0
1,0Ey-0,3Ex Katı) - (X Yönlü Deprem yüklerinin 0,3 Katı)
Şekil 4.46: SAP 2000 yük kombinasyonları.
75
Şekil 4.47: SAP 2000 envelope işlemi.
Zemin özellikleri
Yapının oturduğu zeminn özellikleri, SAP2000 programında analize dahil edilecek

parametreler olduğu için söz konusu değerler DBYBHY 2007’den alınmış ve alınan
değerler Çizelge 4.14.’te gösterilmiştir.
Çizelge 4.14: Zemin özellikleri.

Deprem yönetmeliklerine göre zemin grubu: C
Yerel Zemin Sınıfı: Z3
Etkin Yer İvme Katsayısı: 0.4
Spektrum Karakteristik Periyotları (sn-sn): 0.15 - 0.60
Deprem Bölge Derecesi: 1
Bina Önem Katsayısı: 1
2
Zemin Emniyet Gerilmesi (kg/cm ) : Min. 1.28
76
4.2.4.5. Sonlu elemanlar modeli ve gerilme yığılmaları
Ayrıntılı Model Görünüşleri
Şekil 4.48: Taşhan ayrıntılı 3D model görünüşü.
Amasya Taşhan tarihi yapısı yığma taş duvarlar üzerinde yükselen tonozlar, revak
ve aynalı tonoz gibi döneminin bütün mimari özellikleri ortaya çıkran bir sisteme
sahiptir. Yapı iki katlı olup, eğimli bir zemine oturmaktadır. Yapının güney cephesi
oldukça rijit olmasına rağmen, bunun aksine kuzey cephesinin doğu ve batı uç
kısımları bir adet taş kolon üzerine oturmakta, bu da yapıya eşit olmayan bir rijitlik
dağılımı sağlamıştır. Bu da yapıya olumsuz bir etki katmıştır. Yapının mimarisine
bakıldığı zaman pek de düzenli olmayan bir geometrik forma sahiptir. Kuzey
cephede bulunan taş kolonlar üzerine oturan tonozlar yapının yıllar içinde yıkılan
parçalarından biri olmuştur. Çünkü kurulan matematiksel modelden de anlaşılacağı
gibi yapının davranışı kuzey-güney doğrultusunda olmakla birlikte yapının bütün
ağırlığı bu iki tekil taş kolona yüklenmekte bunun bir getirisi olarak, şimdiki tarihi eser
yapının o kısımlarının neden yıkıldığını bize açıklamaktadır. Yapının zaman içinde
zarar gören kısımlarından bazıları ise üst katta güney cephesi hariç bütün
cephelerinin yıkılmış durumda olması ve batı cephesinde de bazı dükkanların yine
yıkılmış olmasıdır. Yapının hasar gören kısımları, özellikle çatlakların olduğu
kısımlar içinde tonozları sayabiliriz. Hafif olmakla birlikte bazı taş duvarlarda da
çatlakların olduğunu söyleyebiliriz. Özellikle yerinde yapılan inceleme ve gözlemler
neticesinde yapının giriş kısmının da yıpranmış olduğu ve hasarlı olan bölümde
olduğunu vurgulamalıyız. Bütün bu olumsuz durumlar göz önüne alındığı zaman
yapının onarım veya güçlendirme çalışmalarına ihtiyaç duyduğu ortaya çıkmıştır. Bu
77
çalışmaların ilk amacı tarihi eser yapıyı koruyarak, yapının mimari dokusuna ve
kültürel doğasına aykırı olmayacak şekilde, teknolojik gelişmelerin etkisinden de
faydalanarak, çevresi ile uyumlu bir yapısal ürün ortaya çıkarmaktır (Ertaş, 2010).
Yapının mevcut durumu göz önüne alınarak uygun geometrik boyutlandırma
ile sonlu elemanlar modeli oluşturulmuş, tanımlanan kesitler ve malzeme
özelliklerine bağlı olarak çeşitli yük ve yükleme kombinasyonları ile
çözümlenmektedir. Şekik 4.48’te yapıda önerilen güçlendirme sonuçlarına göre
oluşturulan model gösterilmektedir.
Mevcut yapı için yapı önem katsayısı I=1 olarak uygun görülmüş, yapı
davranış katsayısı R=2 olarak alınmıştır. Fakat güçlendirmenin çelik kısmı için
yapılacak hesaplarda, çelik malzemesinin davranışından en uygun ve en iyi şekilde
yararlanmak suretiyle R=4 olarak alınmıştır.
Yapı, depremli durumda zarar görmeyecek veya en az zararı görecek şekilde
yapının davranış modeline göre güçlendirmesi yapılmıştır. Uygulanacak detay ve
çalışmalar;
• Taş duvarlara ve tonozlara puzzolonik-hidrolik kireç esaslı enjeksiyon harcı
uygulaması,
• Duvar içi ahşap kirişlerin tamamlanması veya yenilenmesi,
• Taş duvarlara mekanik dikiş uygulaması,
• Bütün dükkan içlerine yaklaşık 1.3m ara ile 4 adet çelik kasnak uygulaması,
• Revak ayaklarına ise, 50cm de bir 10cm kalınlığında çelik sargılama
uygulaması,
• İki farklı örgü tipi kullanarak oluşturulan tonozlarının veya revakların yapımı
sırasında çatlak oluşumunu önlemek amacıyla o bölgede süreklik sağlamak
için demir donatı uygulaması,
• Revaklarda veya tonozlarda yanlara açılmayı tutmak amaçlı gergi
tamamlanması veya yeni imalat yapılarak uygulanması,
• Oda ve dükkan tonozlarında oluşan çekme gerilmelerini ortadan kaldırmak
amacıyla 300gr/m2 lifli polimer (CFRP) uygulaması,
• Taş duvarlara özellikle kesme gerilmelerinin yoğunlaştığı dükkan duvarlarına
karbon plak (CP) uygulaması.
4.2.4.6. Yapısal çözümleme
Gerçeğine uygun olarak modellenen projenin modeli tamamlandıktan sonra,

çözümlemeye başlanmış ve çözümleme aşağıdaki aşamalarda tamamlanmıştır:
• Model kurulmuştur.
• Yüklemeler yapılmıştır.
78
• Yüklerden ve yapı elemanlarından gelen katkılarda hesaba katılarak yapı
kütleleri yayılı olarak sisteme tanımlanmıştır.
• Yapı doğal titreşim modları ve bu modların gerçekleştiği periyodlar dinamik
analiz yardımı ile hesaplanmıştır.
• Yapı mod birleştirme yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir.
• Yapılan dinamik analiz sonucunda hesaplanan doğal titreşim modlarına katkı
sağlayan kütlelerin toplamının yapı toplam kütlesine oranının %90’dan fazla
olduğu görülmüştür.
• Dinamik analizin sonuçlandırılmasından sonra yapının olası bir deprem
durumunda maruz kalabileceği spektral ivmeler ABYBHY 2007’nin ilgili
maddelerince belirlendiği üzere belirlenmiştir.
• Yüklemelerin tamamlanmasından sonra, model, deprem yüklerinin
kalibrasyonu için çözümlenmiş ve spektral çözümleme sonucunda elde edilen
taban kesme kuvvetleri Eşdeğer deprem yükü yöntemine göre bulunan taban
kesme kuvvetinin %90 ine denk gelecek şekilde kalibre edilmiştir.
• Deprem yüklerinin de kalibrasyonu tamamlandıktan sonra matematiksel model
sonuçların alınması için son kez analiz edilmiştir.
• Her bir mod için hesaplanan etkin kütlelerin toplamının bina toplam kütlesinin
%90’ından daha az olmaması koşulu sağlanmıştır. Söz konusu %90 ına denk
geldiği modlar Çizelge 4.15’te gösterilmiştir.
79
Çizelge 4.15: Modal katılım oranı.
OutputCas StepTyp StepNu Perio SumU SumU
UX UY UZ SumUZ
e e m d X Y
Unitles Unitles Unitles Unitles Unitles Unitles
Text Text Unitless Sec
s s s s s s
0.0882 0.0365 0.0000 0.0882 0.0365 0.0000
MODAL Mode 1 0.2496
9 7 4 9 7 4
0.1200 0.1000 0.0003 0.2100 0.1400 0.0003
MODAL Mode 2 0.2044
0 0 6 0 0 9
0.0012 0.0633 0.0005 0.2100 0.2000 0.0009
MODAL Mode 3 0.1922
9 4 7 0 0 7
0.1100 0.0001 0.0000 0.3100 0.2000 0.0010
MODAL Mode 4 0.1806
0 2 5 0 0 1
0.1400 0.0485 0.0036 0.4600 0.2500 0.0046
MODAL Mode 5 0.1670
0 9 8 0 0 9
0.0590 0.0170 0.0006 0.5200 0.2700 0.0053
MODAL Mode 6 0.1581
1 7 7 0 0 6
0.2500 0.0002 0.0000 0.7600 0.2700 0.0053
MODAL Mode 7 0.1305
0 4 3 0 0 8
0.0002 0.4600 0.0004 0.7600 0.7300 0.0058
MODAL Mode 8 0.1205
7 0 6 0 0 4
0.0285 0.1100 0.0001 0.7900 0.8400 0.0060
MODAL Mode 9 0.0948
7 0 7 0 0 1
0.0836 0.0397 0.0007 0.8800 0.8800 0.0067
MODAL Mode 10 0.0904
8 3 6 0 0 6
0.0756 0.0077 0.0093 0.9500 0.8800 0.0161
9 8 7 0 0 3
0.0046 0.0693 0.0008 0.9600 0.9500 0.0169
6 3 2 0 0 4
TDY 2007’nin 2.8.5 maddesi gereğince mod katkılarının birleştirilmesiyle elde

edilen bina toplam deprem yükü, eşdeğer deprem yükü yöntemi ile hesaplanan bina
toplam yüküne oranı tanımlanan en az β değeri kadar olması gereklidir. Küçük
olması durumunda ise tüm iç kuvvetler ve yer değiştirme büyüklükleri arttırılacaktır.
β düzensiz binalar için 0.90 alınacaktır. Yapılan hesaplamalarda kullanılan değerler

analiz sonucunun gösterildiği Çizelge 4.16’dan alınmıştır.
80
Çizelge 4.16: Temel reaksiyonlar.
OutputCase GlobalFX GlobalFY GlobalFZ GlobalMX GlobalMY GlobalMZ
Text KN KN KN KN-m KN-m KN-m
SPECX 82164.1 21012.6 5578.5 196291.9 437622.7 2273140.4
SPECY 18498.6 83638.8 3175.5 518957.0 104627.1 2130354.9
Bina toplam kütlesi = 16687 kNs2/m

Vt-eşdeğer = 16687x 4.9 = 81766 kN Vt-eşdeğer x β = 73590 kN (4.2)
Vt-specX = 82164 > 73590 kN
Vt-specY = 83638 > 73590 kN
Yığma duvar gerilmelerinin hesabı
Yığma duvarların gerilme hesabında kayma gerilmeleri dikkate alınarak TDY 2007
yönetmeliğine uygun olarak hesaplanmıştır. Duvara gelen deprem kuvvetinden
dolayı oluşacak kayma gerilmeleri, deprem yönetmeliği yardımı ile (kayma
gerilmeleri hesabı) bulunacak olan duvar kayma emniyet gerilmesi ile
karşılaştırılacaktır.
em=o+(4.3)
o : duvar çatlama emniyet gerilmesi olarak Tablo 5.5 ‘den 0.10 olarak
alınmıştır.
 sürtünme katsayısı olup, 0.5 alınmıştır.
 Duvarların düşey gerilmeleridir. TDY 2007 5.3.1 maddesi gereğince
duvarların değerleri analiz edilen modelden 0.9G kombinasyonundan o duvara ait

max gerilmelerin okunmuştur.
Duvar veya tonoz kesme dayanımı
Bulunan em değerleri sayesinde duvarların kesme kapasitesine geçilmiştir.
V =em x t x d (4.4)
t: Duvar veya tonozun kalınlığı (mm)

d: Duvarın veya tonozun 1000 mm.si için hesaplanmıştır.
81
Lifli polimer (CRFP) kesme dayanımı
Tek kat 300 gr/cm2 CRFP kullanıldığı zaman kesme kapasitesi
V =E x ε x t x d (4.5)

E : CRFP’nin elastisite modülü
ε : CRFP’nin kaymaya karşı birim deformasyonu
Karbon plak (CP) kesme dayanımı
Bir adet 50 mm genişliğinde 1.2 mm kalınlığında CP kullanıldığı zaman kesme

kapasitesi
V =E x ε x t x d (4.6)

E : CP’nin elastisite modülü
ε : CP’nin kaymaya karşı birim deformasyonu
Duvar veya tonozların kesme kapasiteleri tek başına yetmediği zaman kesme
kapasitelerini arttırmak amaçlı istenilen bölgelerde CFRP veya CP kullanılmıştır.
Amasya Taşhan tarihi yapısı daha iyi analiz edebilmek için duvar ve tonoz
incelenmiş, sonuçları değerlendirilmiştir.
Sonuçlardan tonozlara sadece CFRP uygulaması, duvarlara ise, bazı
kısımlarına hem CFRP hem de CP uygulaması yapılacaktır.
Ayrıntılı tonoz görünüşleri
Amasya Taşhan’a ait tonozların kayma gerilme dağılımları aşağıdaki Şekil 4.49,
4.50, 4.51. ve 4.52’deki gibidir.
82
Şekil 4.49: Aynalı tonoz ve revaklara ait ayrıntılı kayma gerilmeleri-1.
Şekil 4.50: Aynalı tonoz ve revaklara ait ayrıntılı kayma gerilmeleri-2.
83
Şekil 4.51: Dükkan tonozlarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri-1.
Şekil 4.52: Dükkan tonozlarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri-2.
84
Ayrıntılı duvar görünüşleri
Amasya Taşhan’a ait duvarların gerilme dağılımları aşağıdaki Şekil 4.53, Şekil 4.54,
Şekil 4.55, Şekil 4.56, Şekil 4.57, Şekil 4.58 ve Şekil 4.59’deki gibidir:
Şekil 4.53: Batı dış beden duvarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri.
Şekil 4.54: Batı iç beden duvarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri.
85
Şekil 4.55: Güney iç beden duvarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri.
Şekil 4.56: Güney dış beden duvarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri.
86
Şekil 4.57: Kuzey dış beden duvarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri.
Şekil 4.58: Kuzey iç beden duvarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri.
87
Şekil 4.59: Doğu iç beden duvarına ait ayrıntılı kayma gerilmeleri.
4.2.4.7. Güçlendirme
FRP ile tonoz güçlendirmesi
Aşağıdaki diyagram 300 mm yüksekliğinde ve 1000mm. genişliğinde kesite sahip

taş tonoza tek katlı 0.166 mm kalınlığında 300gr/m2 lifli polimer (karbon) (FRP)
malzemesi yapıştırıldığında ve FRP’nin 0.0045 birim uzamaya kadar çalışmasına
izin verildiğinde ulaştığı moment kapasitesi: Mkap = 37.3 kNm. Söz konusu moment
diyagramı Şekil 4.60’ta görülmektedir.
88
Şekil 4.60: Moment birim uzama diyagramı (tek katlı FRP uygulandığında).
Aşağıdaki diyagram 300mm yüksekliğinde ve 1000mm. genişliğinde kesite sahip taş

tonoza iki katlı 0.166 mm kalınlığında 300gr/m2 lifli polimer (karbon) (FRP)
malzemesi yapıştırıldığında ve FRP’nin 0.0045 birim uzamaya kadar çalışmasına
izin verildiğinde ulaştığı moment kapasitesi: Mkap = 97 kNm. Söz konusu moment
diyagramı Şekil 4.61’de görülmektedir.
Şekil 4.61: Moment birim uzama diyagramı (iki katlı FRP uygulandığında).
89
4.2.5. Güçlendirme projesi öneri raporu
4.2.5.1. Güçlendirme proje önerisi ön değerlendirmeler
Yapı bir zemin kat ve bir normal kattan oluşmaktadır ve yapının taban oturum alanı
yaklaşık 2000 m2’dir. Yapının 1758 yılında yapıldığı tahmin edilmektedir. Yapının
modellenmesi sonucu yapılan analiz sonucu beklenen hasar bölgeleri Şekil 4.62’de
görülmektedir.
Yapının restorasyon aşamasında iki adımda tamamlanmalıdır. İlk aşama
yapıdaki mevcut yapısal hasarların onarımı, ikincisi ise güçlendirme aşamasıdır.
Önerilen güçlendirme önerilerinde temel prensiplerin, oluşan hasarların nedeninin
doğru tespiti ile örtüşmesi büyük önem arz etmektedir. Bu nedenle, hasarlar bir kaç
adımda aşağıda özetlenmiştir (Ertaş, 2010).
1)Yapının ikinci katı tamamına yakını çökmüş durumda veya ağır hasarlıdır.
2)Yapıda bulunan tonoz hasarları ağırlıklı olarak tonoz kesişim bölgelerinde
bulunmaktadır. Bunun nedeni bu kesişim bölgelerinde gerilme yığılmalarının
oluşmasıdır. Yapının tümünde kullanılan malzemenin çekme dayanımı
olmamasından dolayı tonoz kesişim bölgelerinde hasarlar meydana geldiği
3)Odalarda bulunan aynalı tonozların plan geometrileri yaklaşık kareden

dikdörtgene dönmeye başladığı sistemlerde, tonozların bu uzun açıklıktan dolayı
daha fazla hasar gördüğü gözlemlenmiştir. Uzun doğrultuda tonozun mesnet boyları
uzamasından dolayı deprem anında ciddi hasarlar oluştuğu düşünülmektedir.
Şekil 4.62: Deprem anında hasar beklenen bölgeler.
90
4)Dükkan tonozlarındaki hasarların genel sebeplerinin gergilerinin yerinde
olmaması, tonoz formlarının değişkenliği ve yatıklığı kaynaklandığı düşünülmektedir.
Buna ek olarak, cephe dükkanlarının tonozunun üst ucunda oda duvarları
bulunmaktadır. Bu duvarlar düşeyde süreksizdir. Bu nedenle tonoz uçlarına ilave
yük olarak gelmektedir.
5)Kuzey cephe dükkanlarındaki hasarlar gergi eksikliğinin yanı sıra, köşe
dükkan tonoz formunun geometrisi ve köşe taş ayağının yetersiz rijitliği bu
bölümlerin ağır hasar görmesine neden olmuştur. Köşe dükkan da meydana gelen
bu hasarlar komşu mahalleri de etkilemiş olup, kuzey cephe dükkanlarında bu köşe
dükkandan uzaklaştıkça hasar miktarı da azalmaktadır. Yapılan analiz sonucu
program çıktısı Şekil 4.63’te görülmektedir.
Şekil 4.63: Kuzey cephe dükkanlarında deprem anında beklenen hasar oranı.
6)Beden duvarlar ile iç duvarlardaki hasarların temel nedenleri, yatay ahşap

hatıllar ile duvar iç ve dış yüzeylerini birbirine bağlayan atkıların çürümüş olmasıdır.
Bu elemanlar eksenel yük altında duvarın dışarıya doğru açılma isteğini (şişme
isteğini- poison oranı ile ilişkili olarak) engellemektedir. Ayrıca ahşap elemanların
çekme kapasitesinin yüksek olmasından dolayı duvarlara gelecek olan yatay
yüklerde duvarın birbirine entegrasyonunu sağlamaktadır.
7)Saha çalışmaları sırasında duvarlarda ciddi hasarlar gözlenmemiş olup
hasar tipleri genelde düşey yükten ayrılma, toprak gören yüzeylerde zemin itkisinin
oluşturduğu yatay çatlaklardır.
8)Genel olarak yapıdaki hasar nedenlerinin ise zaman içerisinde harcın
bağlayıcılık özelliğini kaybetmiş olmasından dolayı oluştuğu düşünülmektedir. Başka
bir deyişle taşıyıcı sistemlerin kapasitesi zamana bağlı olarak düşmektedir.
91
9)Revaklarda gözlenen hasarlar ise genelde bu tip yapıların birçoğunda
gözlenen hasarlardır. Revaklar rijit bir duvar bloğuna bağlıdır ve göreceli olarak
narin bir taşıyıcı sisteme sahiptir. Deprem yükleri altında bu yapı ani rijitlik
değişiminden dolayı farklı deplasman taleplerinin yaratılmasına ve revakların
göçmesine neden olduğu düşünülmektedir. Bu davranışa zerindeki ağır eksenel
yüklerin katkısı oldukça fazladır.
10)Üst kat odalarının temel göçme sebebi taşıyıcı sistemlerinde (dış cephe
duvarları) cephelerde düşeyde süreksizlik arz etmektedir. Bu duvarlar alt katta çok
rijit olmayan dükkan tonozlarına oturmaktadır. Herhangi bir yatay ötelenme
hareketinde bu duvarların hareketini kısıtlayan bir etken bulunmamaktadır.
4.2.5.2. Yapıdaki hasar onarımları
Hasar onarımları belli başlı bir kaç madde altında toplanabilir. Önerilen güçlendirme
yöntemlerinden bağımsız olarak bu hasar onarımları mutlaka uygulanmalıdır.
1)Hasarlı taş ayaklar sökülmeli, yeniden inşasında yatay ve düşey kenetler ile
taşlar kenetlenerek imal edilmelidir. Daha sonra bunlar üzerine özgün malzeme ile
revaklar oluşturulabilir. Özgün malzeme ile yapılan tüm revak taş ayakları temel kot
seviyesinde ahşap temel hatıllarıyla, kemer başlangıç seviyesinde ise revak gergileri
ile birbirlerine bağlanmalıdır. Bunun dışında, diğer ağır hasarlı yapı blokları da
sökülmelidir.
2)Merdivenlerin bulunduğu kuzey ve güney kanatlarını girişte birleştiren tonoz
boydan boya çatlamıştır. Bu çatlaklara önce enjeksiyon yapılmalı daha sonra ise
30cm’de bir karbon çubukla dikilmelidir. Uygulamaya dair çizim Şekil 4.64.’te
görülmektedir.
Şekil 4.64: Giriş tonozunda çatlaklara mekanik dikiş.
92
3)Hana giriş bölümündeki bazı dik yöndeki metal kamalar mevcut değildir. Bu
eksik metal kamalar tamamlanmalıdır. Ayrıca giriş bölümde kitabe kısmındaki
yapısal çatlaklar mekanik dikiş ile dikilmelidir.
4)Tamamlanacak duvarlar aşağıda verilen detaya göre çözümlenmelidir. Eski
duvar ile yeniden yapılan duvarın entegrasyonu mutlaka mekanik olarak
sağlanmalıdır. Bunun için duvarın derzlerin içine karbon donatıların yerleştirilmesi
uygun olacaktır. Bu donatıların sıklığı ise yaklaşık 40 cm’dir. Uygulama örneği
4.65’te gösterilmektedir.
Şekil 4.65: Duvardaki karbon donatı detayı.
5)Duvarlarda bulunan ve hasar paftasına işlenen bütün 10mm’den küçük olan

çatlaklara yüksek dayanımlı puzzolonik-hidrolik kireç enjeksiyonu uygulanacaktır.
10mm’den büyük olan çatlaklara ise puzzolonik-hidrolik kireç enjeksiyonu
uygulandıktan sonra 1m boyundaki karbon donatı 30cm ara ile dikilecektir. Mekanik
dikişler derz aralarına getirilmesine özen gösterilmelidir. Mekanik dikiş örneği Şekil
4.66’tıda detaylandırılmıştır.
93
Şekil 4.66: Çatlaklara mekanik dikiş.
6)Merdiven üstü odalarda bulunan aynalı tonozların üzerindeki moloz

alındıktan sonra dıştan ve içten 300g/m2 lifli polimer kumaş ile kaplanmalıdır.
Uygulama detayı Şekil 4.67 ve Şekil 4.68’de sunulmaktadır.
Şekil 4.67: Tonozun alt ve üstünün lifli polimer kumaş ile sarılması-1.
94
Şekil 4.68: Tonozun alt ve üstünün lifli polimer kumaş ile sarılması-2.
4.2.5.3. Yapıda güçlendirme çalışması
Yapı güçlendirme önerisi
Yapının birinci normal katının birçok kısmının yıkılmış, zemin katının ise ağır
hasarlar almış olmasından dolayı yapısal onarımları yanı sıra güçlendirme ihtiyaç
olduğu düşünülmektedir. Güçlendirme önerisi, düşünülen restorasyon projesine
paralel olarak geliştirilmiştir. Yapının restorasyon projesinde, yapı restitüsyon
projesine uygun şekilde ağırlıklı özgün malzemeler kullanılması şeklinde
Söz konusu restorasyon projesi kapsamında, düşünülen güçlendirme
aşamaları ve strüktürel gereklilikler aşağıda açıklanmaya çalışılmıştır (Ertaş, 2010).
• Yapının kütlesini hafifletmek böylelikle eksenel yükler ve deprem esnasında
oluşabilecek yatay yükler azaltmak için, uygun yerlerde tonoz araları hafif
malzeme ile doldurulmalı veya boşluklar yaratılmalıdır.
• Yapının güçlendirme safhasından önce mutlaka yukarıda tariflenen onarım
safhası gerçekleştirilmelidir.
• Duvarların yatay ve düşey taşıyıcılığı arttırabilmek adına dayanımı yüksek ve
elastisite modülü taş duvarlarınkine yakın puzzolonik hidrolik kireç esaslı
enjeksiyon yapılmalıdır.
• Zemin kattaki tüm tonozlar güçlendirilmelidir.
• Dükkanların tonozları güçlendirilmelidir.
• Zemin kat dükkan üzerilerine özgün malzemesinden yeniden duvarlar
yapılacağı için, alt kattaki odalar ve dükkanlar çelik konstrüksiyon sistem ile
güçlendirilmesi uygun olacaktır. Sistemin rijitliğini çok arttırmamak adına
95
kullanılan kesitler olabildiğince narin seçilmeli ve duvara entegrasyonunda
kauçuk elastomerler kullanılması uygun olacağı düşünülmektedir.
Zemin katta önerilen güçlendirme işlemleri
Zemin katta bulunan bütün odaların aynalı tonozları üstten ve alttan 300g/m 2 lifli
polimer kumaş ile kaplanmalıdır. Böylece tonozun açılması ve göçme moduna
geçmesi engellenmiş olacaktır. Tonozların üstünü kaplayabilmek için dolgu
malzemesinin buradan alınması gerekmektedir.
Bütün dükkanlar da ise tonozların üstü ve altına 300g/m2 lifli polimer kumaş,
1m’lik şeritler halinde 75cm ara ile kaplanmalıdır. Böylece odalarda olduğu gibi
dükkan tonozlarında da açılma ve çatlak oluşması engellenmiş olacaktır. Şekil 4.69
uygulama örneğidir.
Şekil 4.69: Kemerlerin lifli polimer detayı.
Bütün iç cephe ve dış cephede mevcut olan duvarlar 1m yatayda 1m düşeyde

karelajlanarak ve enjeksiyon hortumları bırakılarak puzzolonik-hidrolik kireç
enjeksiyonu uygulanmalıdır. Bu çalışma ile var olan duvarın bütünlüğü sağlanmış
olacaktır. Şekil 4.70’te gösterilmektedir.
Ayrıca bu alternatifte, matematiksel hesaplar yapıldıktan sonra aralarındaki
mesafe ve adedi hesaplanacak olan Karbon plaklar, duvar kesilerek içine
yerleştirilecektir. Bu uygulama, bütün oda ve dükkan iç duvarları ayrıca, bütün dış
duvarlar için de geçerli bir uygulama olacaktır.
96
Şekil 4.70: Duvarlara uygulanacak hidrolik kireç enjeksiyonu.
Zemin katta doğu, batı ve kuzey dış cephelerinde bulunan dükkanların içine,
dükkan tonozlarını askıya alacak çelik kasnak imal edilmelidir. Kasnak 4 adet çelik
kolon, bunları tonoz başlangıç ve zemin seviyesinde birbirine bağlayan çelik
kirişlerler oluşmaktadır. Ayrıca bu kasnak dükkan ön ve arka tarafında tonoz
formunda devam eden 2 adet çelik yay ve bu yayları birbirine bağlayan 5 adet çelik
kirişi içermektedir. Bu çelik kasnaklar birbirlerine kemer başlangıç seviyesinden
dükkan ara duvarlarını delecek şekilde teşkil edilecek bağlantı elemanları ile
bağlanmalıdır. Uygulama detayları Şekil 4.71, Şekil 4.72 ve Şekil 4.73’te
verilmektedir. Böylece yan yana bulunan dükkanların beraber hareket etmesi
sağlanmış ve kemerlerin düşey yük altında açılmaları önlenmiş olacaktır. Bu
bölgelerde yapısal davranışları görebilmek adına SAP2000 ile ön bir analiz
yapılmıştır. Kurulan model yapının bir kısmını tarif ettiği için yaklaşık değeler olarak
düşünülmelidir. Esas detaylandırma, nihai ana model üzerinde yapılacaktır (Ertaş,
2010).
97
Şekil 4.71: Dükkanlara uygulanan çelik kasnak.
Şekil 4.72: Çelik konstrüksiyon birleşim detayı.
Şekil 4.73: Çelik konstrüksiyon birleşim detayı (A-A görünümü).
98
Birinci normal katta önerilen güçlendirme işlemleri
Birinci normal katta güney cephe odaları dışında ağır hasarlı bütün odaların duvar
kalıntıları belli bir kota kadar tesviye edilmelidir. Ayrıca buradaki moloz simetrik
olarak kaldırılmalıdır. Bu odaların duvarları özgün malzeme ile örülürken duvar iç
hatılları her iki yönde de mutlaka yerleştirilmelidir. Aynalı tonozlar da özgün
malzemesi ile yapılabilir. İç cephede bulunan revak tonozu ise ve revak taş ayağı ve
kemerleri ise özgün malzeme ile yapılabilir. Ağır hasarlı odalarının ise tonozları aynı
anda ilk hatıl seviyesine kadar sökülmelidir. Daha sonra hatıl yenilenerek bu duvar
özgün malzeme ile tonoz seviyesine kadar örülebilir. Doğu cephesinde cephe
duvarları sökülüp yeniden örülmelidir.
Güney cephedeki mevcut odalar yapısal analiz neticesine göre
güçlendirilmelidir. Bu kattaki olda güçlendirmeleri aşağı kattaki odalar kadar fazla
olması beklenmemektedir (Ertaş, 2010).
İç cephede ise revak tonozları çelik, revak kemer ve taş ayakları ise özgün
malzeme ile restitüsyon projesine uygun bir şekilde yapılabilir.
Birinci Normal katta restitüsyon projesine göre yapılan revak taş ayakların ve
revak kemerlerinin düzlem dışı hareketlerinin önlenebilmesi için, revak taş
ayaklarının imalatı esnasında revak taş ayak içlerine 1.5m boyunda çelik profiller
yerleştirilmelidir. Bu profiller çelik tonoz gergilerine bağlanarak revak taş ayakları ile
çelik revak tonozunun beraber hareket etmesi sağlanmalıdır.
Zemin iyileştirmeleri
Söz konusu yapı için yapılan geoteknik etütlerde, yapının duvarların iki farklı zemin
türüne oturduğu güney cephe tarafı yamaç molozuna otururken, kuzey cephe tarafı
kil tabaksı üzerine oturmaktadır.
Bu tür farklı zemin tabakalarının üzerinde bulunan genç yapılar veya yeni
yapılacak binalar için kil katmanın zaman içerisinde konsolide olmasından dolayı
farklı oturmalara neden olacak ve yapıda yapısal hasar görülebilecektir.
Ancak, güçlendirme yapılacak yapının inşaa tarihi 200 yıldan fazla olduğu göz
önünde bulundurulursa, kil katmanı bu zaman sürecinde konsalidasyonunu
tamamlamış ve yapı kendi dengesine gelmiştir.
Söz konusu yapının restorasyon aşamasında orijinal tasarımına göre daha
fazla ilave yükler getirilmediği sürece, kil tabakasında ciddi anlamda nihai oturma
beklenmemektedir.
Bunlara ek olarak, yapının bir temel sistemi bulunmamaktadır. Bu nedenle
olası bir zemin iyileştirme yapılması durumunda duvar atlarına müdahale edilmelidir.
99
Bu da yüksek basınçlı zemin enjeksiyonu, katmanın kil olmasında dolayı veya eğik
mini kazıklar ile mümkündür. Ancak bu uygulamaların yapılması esnasında mevcut
yapının hasar görme riski çok yüksektir.
Ancak, yapının etrafında drenaj olmamasından ötürü, imkanlar dahillinde yapı
çevresinde drenaj hattı oluşturulmalı yapıya çevreden gelecek sular
uzaklaştırılmalıdır (Ertaş, 2010).
Dükkanların ön tasarım modellenmesi ve güçlendirme önerisi
Dükkan ve üst kat odaları ön tasarım için kısmen modellenmiştir. Bu modelle

esnasında, duvar ve dükkan tonoz kalınlıkları rölöveden, oda tonoz formları
restitüsyon projesinden alınmıştır. Üst kat tonozları duvarların üstlerine ağırlık olarak
verilmiştir. Duvar elastisite modülleri FEMA 356 ve Literatürdeki deneysel verilere
göre kabul edilmiştir. Yapıya etkileyecek yatay yükler ise, Deprem yönetmeliğinde
tariflenen yatay ivme katsayıları alınmıştır. Modal analiz Ritz Vektor kullanılarak
yapılmıştır. Duvarlar sonlu elemanlar modeli ile modellenmiştir. Duvar altlarına
zemin ile etkileşimini görebilmek adına yaylar tanımlanmıştır.
Şekil 4.74: Dükkanların ön tasarım modelleri – 1.
Yapısal analiz hem düşey yükler hem de deprem yükleri altında yapılmıştır.
Duvarlardaki ve dükkan tonozlardaki oluşan gerilmeler irdelenmiş bunun yanı sıra,
oluşabilecek maksimum deplasmanlar tahmin edilmeye çalışılmıştır (Şekil 4.74).
100
Elde edilen gerilme dağılımlarına bakılacak olursa, dükkan duvarları kuzey-
güney doğrultusunda, bu doğrultudaki bir deprem esnasında ciddi anlamda
zorlanmaktadır. Oluşan kayma gerilmeleri 0.7 MPa mertebesinde olup, bu duvarların
kayma dayanımları 0.1 MPa mertebesindedir. Gelen yükler mevcut kapasitesini
yaklaşık 7 kat aşmaktadır. Doğu-Batı doğrultusunda olabilecek bir depremde ise,
dükkan arka duvarlarındaki gerilmeler ise, 0.4 MPa civarındadır (Ertaş, 2010).
Şekil 4.75: Dükkanların gerilme-dağılım modelleri-2.
101
Dükkan tonozlarındaki gerilmeler ise, üst kat oda duvarlarının bastığı

yerlerde 0.8 MPa değerlerine ulaşmaktadır.
Yukarıda elde edilen ön değerlendirme bilgileri ışığı altında, duvarlarda

oluşabilecek kayma gerilmelerini ve tonozda oluşan asal çekme gerilmelerini mevcut
102
durumunun kapasitesi yetersiz kalmaktadır. Mevcut duvar ve tonoz kapasitelerinin
arttırılabilmesi için, lifli polimer kullanılması uygun olacağı düşünülmektedir.
Yapıda, deprem esnasında oluşabilecek deplasmanlar irdelendiğinde, üst kat
odaların uç deplasmanlarının yaklaşık 150 mm mertebelerine ulaştığı görülmüştür.
Bu mertebelere ulaşmasında, dükkan taşıyıcı sistemlerinin yetersiz rijitliğinden
kaynaklanmaktadır. Çünkü, dükkan tonoz üst kotu sevilerindeki deplasman 100 mm
mertebelerindedir. Yığma yapı sistemlerinin bu kadar yüksek deplasman yetenekleri
bulunmamaktadır. Bu nedenle, deprem esnasında oluşan bu talebi
karşılanamayacağı için, üst yapı bloğu çökmüş olabilir.
Bu nedenlerden ötürü, dükkan duvarları ve tonozları oluşabilecek büyük
deplasmanları azaltabilmek için, çelik konstrüksiyon sistemler ile desteklenmesi
uygun olacaktır.
4.3. Onarım ve Güçlendirme Çalışması
Örnek olarak seçilen uygulama 07.06.2011 tarihinde ihalesi yapılarak 11.07.2011

tarihinde işe başlanılmıştır. İşin başlangıç aşamasında yapının şehir içerisinde
bulunmasından dolayı avlusuna şantiye binası ve işçi sosyal alanları kurulmuştur.
Öncelikli olarak yapı temizliği, yıkım ve söküm işlemleri tamamlanarak restorasyon
ve güçlendirme an kalemleri tamamlanmıştır. Restorasyon ve güçlendirme
işlemlerine müteakip mimari uygulama işlemleri de tamamlanarak iş 2012 yılı kasım
ayında tamamlanmıştır. İşin devamı müddetince statik ve restorasyon projesine
uygun teknikler ile uygulanan güçlendirme ve onarım işleri yöntemleri uygulama
başlığı altında sunulan resimler ile anlatılarak ifade edilmiştir.
4.3.1. Acil müdahale yöntemleri
Yapı genelinde deprem etkileri ve kullanıcı kaynaklı bozulmalardan kaynaklı yıkılma

ve çökme tehlikesi bulunan yapı ana giriş bölümü tonoz ve revakları ile kuzey
cephesinde oturma kaynaklı taşıyıcı sistem hasarlarından dolayı ahşap karkas ile
askıya alma işlemi gerçekleştirilmiştir. Askıya alma işlemi Şekil 4.79 ve Şekil 4.80’de
görüldüğü gibi yapının özgün şeklini muhafaza etmek amacıyla onarım öncesi
geometrisine uygun bir şekilde gerçekleştirilmiştir.
103
Şekil 4.79: Acil müdahale yöntemelerine örnek olarak yapının kuzeydoğu cephesindeki
askıya alma işlemi.
Şekil 4.80: Bina giriş tonozunda acil müdahale yöntemi olarak askıya alma işlemi.
4.3.2. Yapının onarımı ve yeniden yapımı için kısmi söküm
Tarihi yapılarda genel ilke olarak yapının mevcut haliyle korunarak onarım ve
güçlendirmesi esas iken, deprem ve zamanın etkileri ile yapı üzerinde yerinde
onarımı mümkün olmayan yapısal çatlaklar oluşabilmektedir. Örnek olayda yapının
güney cephesinde ki giriş tonozu ve revağı ile güney cephesinde ki taşıyıcı sütunun
derin yapısal çatlaklar sonucu kendisini oluşturan malzemelerde ayrışmalar
meydana geldiği tespit edilmiştir. Statik ve uygulama projesi ile beraber restorasyon
projesinde de belirtildiği gibi söz konusu yapı taşıyıcı sistemin askıya alma işlemleri
yapılmış ve kendisini oluşturan elemanlar numaralandırılarak sökülmüştür.
Sonrasında askıya alma işleminde kullanılan kalıp sayesinde asıl geometrisini
kullanarak yapı dayanımı yüksek taş ve yapıştırma harcı malzemeleri ile tekrar inşa
edilmiştir. Uygulama örnekleri Şekil 4.81’de gösterilmektedir.
104
Şekil 4.81: Yapı avlu kısmında uygun olmayan avlu yer döşemeleri sökümlü ve yine yapı
girişi tonozunda ki söküm işlemi gösterilmektedir.
4.3.3. Onarım/güçlendirme malzemeleri
Tarihi Amasya Taşhan Binasının güçlendirme ve restorasyon işlerinde tek bir

yöntem kullanılmadığı için dolayısı ile malzeme çeşitliliği bulunmaktadır. Söz konusu
malzemeler enjeksiyon, polimer lif, çift kompanentli yapıştırma malzemeleri, karbon
donatı çubukları ve yüksek dayanımlı çeliklerdir. Yapı da kullanılan yüksek
dayanımlı çelikler Şekil 4.82’de ve epoksi ile kurşun malzemelerde Şekil 4.83 ve
Şekil 4.84’de resimlenmiştir.
Şekil 4.82: Yapıda kullanılan güçlendirme malzemesi olarak çelik profiller.
Şekil 4.83: Epoksi malzemeler. Şekil 4.84: Kurşun kullanımı.
105
Tarihi yapılarda kullanılan horasan harcı ve sıvalarının özellikleri;
Tuğla kırığı ve kireç kullanılarak hazırlanan horasan harcı ve sıvaları tarihi
yapıların inşasında kullanılan en önemli bağlayıcı malzemelerdendir. Tarihi yapıların
korunmasına yönelik yapılacak müdahalelerden önce bunların özelliklerinin bilinmesi
ve bu özelliklere sahip harç ve sıva üretilerek çalışmaların yürütülmesi
gerekmektedir. Çimento gibi bilinçsizce seçilen malzemelerle yapılan müdahaleler,
tarihi yapıların bozulma sorunlarını arttırmaktadır. Bu nedenle, çok sayıda
araştırmacı tarihi yapılarda kullanılan harç ve sıvaların özellikleri üzerine çalışmıştır.
Bu çalışmalar Eric HANSEN ve arkadaşları (2003) tarafından toplanmış ve
sınıflandırılmıştır. Bu bibliyografya, konu ile ilgili araştırma yapanlar için çok önemli
bir kaynaktır. (URL-3)
Lifli polimer(FRP) ve karbon elyaflarla yapılan onarım ve güçlendirme;
FRP (lifli polimer) malzemeler çevresel koşullara karşı oldukça dirençlidir.
Korozyona uğramadıkları ve erimedikleri için duvar çatlaklarının dikişinde, onarım ve
güçlendirme uygulamalarında tercih edilen malzemelerdir. FRP çubuklar yapı
kesidine açılacak deliklere yerleştirilerek daha sonra aynı noktalara enjeksiyon
yapılır. Bu uygulama ile FRP çubukları yapı kesidi içerisinde bir donatı görevi
görerek taşıyıcı eleman kesidinde oluşan çekme gerilmelerini karşılar. FRP esaslı
çubuklar ve plakalar da harç içerisine gömülerek hasır yerine kullanılabilir. FRP
malzemelerin korozyona uğramaması nedeniyle korozyon koruma sistemlerine de
gerek duyulmaz. Bu yöntem tonozların dış kabuklarında da kullanılabilirken diğer
durumlarda pek tercih edilmez. Uygulama sonrasında harç üzerinde çökme, çatlak
gibi hasarlara rastlanırsa enjeksiyon uygulaması ile müdahale edilebilir. Bu
yöntemde duvar derzlerine 2–3 cm derinlikte boşluklar açılarak bu boşluklara özel
reçine ya da kireç esaslı harçlar ile FRP karbon çubuklar yerleştirilmektedir. FRP
çubuklar ile duvar yüzeyinde oluşan çekme gerilmeleri karşılanırken duvarın
sünekliği de bir miktar arttırılmış olmaktadır. FRP çubuklar çelik donatılara göre çok
yüksek mekanik dayanımlara sahiptir ve korozyona uğramamaları nedeniyle çok
uzun ömürlüdürler. Bu çubuklar çapları 5–12 mm arasında değişen dairesel kesitli
ya da 1.4 mm – 10 mm ölçülerinde dikdörtgen kesitli olabilmektedir. Yığma yapı
elemanlarının güçlendirilmesinde FRP kumaşların kullanımı oldukça pratik ve etkin
bir yöntemdir. Duvarların, kemerlerin, tonozların ve kubbelerin dış yüzeylerinde,
uygun yörüngelerde FRP ile sarılarak mevcut yükler altında taşıma kapasitelerinin
ve sünekliklerinin arttırılması amaçlanır. Ancak bu güçlendirme tekniğinde uygulama
detayları çok önemlidir. Özellikle yapıştırma yapılacak alt yüzeylerin doğru
hazırlanması gerekmektedir. Yığma duvarlarda deprem sonrası olması beklenen
106
çatlaklara dik doğrultuda ince çelik levhalar ya da karbon elyaf levhalar ile
güçlendirme yapılabilir.
Karbon lifleri, gerilmeye karşı çelikten 14 kat daha mukavim olmasına karşın,
ağırlığı çeliğin beşte biri civarındadır. Karbon lifleri ile tamir metodunun en büyük
avantajı, yapının içerisinde ancak birkaç milimetrelik bir kalınlık eklemesine rağmen
klasik metodlarla elde edilecek sağlamlığın fazlasını elde edebilmesidir. Yapı
onarımları için kullanılan karbon liflerinin özel bir şekilde örülmesi gerekmektedir. Bu
uygulamalar için geliştirilen reçineler özel olarak formüle edilmiştir (Şartname, 2009).
Yapı da hidolik kireç ve dolgu malzemesi ile birlikte güçlendirme malzemesi

olarak kullanılan karbon lif uygulamaları Şekil 4.85 ve Şekil 4.86’tıda fotoğraflanarak
gösterilmiştir.
Şekil 4.85: Enjeksiyon Malzemesi. Şekil 4.86: Karbon lif uygulaması.
4.3.4. Bölgesel onarım
Yapı zaman içerisinde geçirmiş olduğu depremler ve bilinçsiz kullanım nedeni ile bir
çok noktasında bakımsızlıktan ve hiç onarım görmemesinden yada bilinçsiz
onarımdan dolayı tahribata uğramıştır. Bu tahribat neticesinde yapının duvar, kubbe,
kolon, tonoz ve döşemelerinde onarım ihtiyacı doğmuştur. Söz konusu onarımlar
öncelikle temizleme çalışmasına müteakip enjeksiyon, duvar onarımları, tonozlar da
güçlendirme, çatlak tamiri ve karbon donatı ekimi şeklinde konusunda uzman ekipler
tarafından gerçekleştirilmiştir.
Yapıda öncelikli olarak enjeksiyon işlemleri uygulanmış ve bu uygulanan en
jesiyon işlemi sonrasında derz araları temizlenerek Şekil 4.87’de görüldüğü gibi
yeniden yapılmıştır.
107
Şekil 4.87: Derz uygulama örnekleri.
Yapı tonozlarında deprem kuvvetlerine bağlı olarak tonozlarda derin çatlaklar

oluşmuştur. Söz konusu geniş ve derin çatlakların tamiratı için öncelikli olarak tonoz
üzerindeki dolgu malzemesi boşaltılarak tonoz üstü açığa çıkarılmıştır. Açığa
çıkarılan tonozun çatlak temizliği yapılarak, çatlaklar yüksek dayanımlı epoksi
malzeme ile tonoz üst ve altından onarılmıştır. Söz konusu uygulamaya ait örnekler
Şekil 4.88’de fotoğraflanarak gösterilmektedir.
Şekil 4.88: Tonoz çatlak tamiri.
Ayrıca yapı bazı lokal alanlarda örnek olarak giriş revak tonozu gibi çatlak
genişliği büyük olan tonozlarda karbon donatı ile dikiş yapılmıştır. Örnek uygulama
Şekil 4.89’ta gösterilmektedir.
Şekil 4.89: Karbon donatı ile çatlak dikişi.
108
4.3.5. Yapı elemanlarının güçlendirme çalışmaları
Güçlendirme çalışmaları yapı elemanlarının istenilen dayanım seviyesine ulaşması

amacı ile bölgesel olarak veya yeniden oluşturulması şeklinde gerçekleştirilmektedir.
Taşıyıcı sistemin sağlamlaştırılması ve güçlendirilmesi
Duvarlar/sütunlar
Yapı duvarları öncelikle yüzeyinde bulunan sonradan imal dilen sıvalar kaldırılmış ve
çatlak kontrolüne tabi tutulmuştur. Ardından duvarlara enjeksiyon yöntemi
uygulanmıştır. Bu amaçla yapı duvarlarında 1,5 mt aralıklar ile enjeksiyon delikleri
açılmış ve hazırlanan enjeksiyon malzemesi duvarın iki yüzende de uygulanarak taş
ya da tuğla duvarın boşlukları, uygun bir karışımla düşük basınç altında
doldurulmuştur (Şekil 4.92).
Enjeksiyon malzemesi Şekil 4.90 ve Şekil 4.91’te görüldüğü gibi öncelikli

olarak teknik bir karışım ve malzeme oranları işlemi olan hazırlık safhasına tabii
tutulur.
Şekil 4.90: Malzeme ve karışım safhası.
Şekil 4.91: Enjeksiyon makinası yükleme safhaları.
109
Şekil 4.92: Açılan deliklerden düşük basınç ile enjeksiyon uygulanması.
Tüm bakım onarımlara müteakip yapı duvar elemanlarını dış etkilerden

korumak amacı ile derz tamiratları gerçekleştirilmiştir. Söz konusu tamiratlar Şekil
4.93’te gösterilmiştir.
Şekil 4.93: Duvar ve derz tamiratı.
Ayrıca yapının dış dükkan duvarlarında yüksek dayanımlı çelik ile

konstrüksüyon oluşturulmuştur. Yapının dış dükkanları için çekme elamanı
olduğundan FRP şeritler ile birlikte kullanılmıştır (Şekil 4.94).
Şekil 4.94: Duvarlar için FRP uygulaması.
110
Dış dükkan duvarlarında duvar üzerine yatay kesitler açılarak kesitlerin
içerisine metal lamalar yerleştirilmiş ve bu metal lamaların üzerine enjeksiyon
uygulanmıştır. Şekil 4.95 ve Şekil 4.96’da uygulama detayları verilmiştir.
Şekil 4.95: Metal lama uygulaması yerleştirme safhası.
Şekil 4.96: Metal lama uygulaması enjeksiyon safhası.
Yapının güney cephesinde bulunan dış duvarın toprak temasından dolayı

zemin suyuna maruz kalacağı düşünülerek su tecridi yapılmış ve ayrıca drenaj
uygulanmıştır (Şekil 4.97).
Şekil 4.97: Drenaj ve membran su yalıtım uygulaması.
111
Toprak ve dinamik yükleri azaltmak için alt kotta bulunan güney cephesi için
yapı duvarı önüne istinat duvarı da inşa edilmiştir (Şekil 4.98).
Şekil 4.98: Güney cephesi istinat duvarı inşası.
Yapı içerisinde yeniden inşa edilen ve mevcut bulunan sütunların arasında

statik projede öngörülen hesaplamalar ve öneriler doğrultusunda gergiler
uygulanmıştır. Söz konusu gergiler sütunlara montaj edilerek mesnet noktalarından
bağlanmıştır. Metal-ahşap olan gergiler yapıyı her cephesinde sütunların arasında
bulunmaktadır.
Yapı içerisinde ki avlu revaklarının sütunlarının tamamı yıkılmıştır. Bu nedenle
söz konusu revak temelleri yapılan kazı çalışması ile tespit edilerek zeminleri
güçlendirilmiş ve söz konusu temellerin aynı yerlerine yeniden inşa edilmiştir.
Tekniğine uygun taş malzeme ile inşa edilen sütunların birleşimi metal lama kenetler
ve üzerlerine erimiş kurşun dökülerek gerçekleştirilmiştir.
Döşemeler
Yapının zemin katında bulunan tüm döşemeler sökülerek yeniden tuğla döşeme ile
imal edilmiştir birinci kat döşemeleri yapının içeri doğru yıkılmasından dolayı
tamamen yok olduğu için tonoz tamirine müteakip doğal bir malzeme olan tuğla yer
döşemesi ile yeniden yapılmıştır (Şekil 4.99 ve Şekil 4.100).
Şekil 4.99: Döşemelerin uygun olmayan malzemeden temizlenmesi.
112
Şekil 4.100: Doğam bir malzeme olan tuğla yer döşemesi uygulama anı.
Kemerler, tonozlar
Yapının taşıyıcı özelliğe haiz olan kemer ve tonozları öncelikli olarak içeri göçmeden
kaynaklı hafriyatın yapıdan uzaklaştırılması ile açığa çıkarılmıştır. Açığa çıkarılan
zemin kat tonozlarında epoksi malzeme ile çatlak tamiri gerçekleştirilmiş ve
sonrasında çift kompanentli yapıştırıcı malzeme kullanılarak iç-dış kısımlarında FRP
uygulanmıştır(Şekil 4.101, Şekil 4.102). Ayrıca giriş kısmındaki tonozların çatlak
tamirinde karbon donatı kullanılarak çatlak dikişi ve akabinde enjeksiyon yapılmıştır.
FRP uygulaması esnasında iç yüzeylerde sıvanın tutunma kabiliyetini arttırmak ve
yapıya çatlamadan daha esnek bir dayanım kazandırmak maksadı ile FRP üzerine
çelik hasır uygulanmıştır(Şekil 4.103). Yapının zemin kat ve birinci kat tonozlarının
üzerindeki ağır hafriyat malzemesi kaldırılarak yapı yüklerini hafifletmek amacıyla
daha hafif bir dolgu malzemesi olan kömür cürufu kullanılmıştır.
Şekil 4.101: FRP ön hazırlık safhası yapıştırıcı uygulaması.
113
Şekil 4.102: FRP uygulama safhası.
Şekil 4.103: FRP üzeri çelik hazır uygulaması.
Yapının tonozlarında açılan boşluklara metal lama ve sonrasında üzerinde

epoksi malzeme uygulanarak tonozların kayma mukaveti arttırılması amaçlanmıştır
(Şekil 104).
114
Şekil 4.104: Tonoz metal lama uygulaması.
Doğu, batı ve kuzey cephelerinde bulunan dış dükkanlar için ise statik hesap
raporunda öngörülen malzeme kullanılarak çelik karkas oluşturulmuştur (Şekil 105).
Şekil 4.105: Yüksek dayanımlı çelik kafes uygulaması.
115
Kubbeler
Yapının halen ayakta duran birinci kat güney cephesi kubbelerin de çift yönlü FRP
ile dış kuşaklama, iç kısımlarında ise yine çift yönlü FRP kaplama yapılmıştır. FRP
uygulaması öncesinde kubbeler öncelikli olarak yapışma yüzeyi tozlardan
arındırılmış ve sonrasında yapıştırıcı uygulanmıştır (Şekil 4.106).
Şekil 4.106: kubbelerde temizlik ve yapıştırıcı uygulaması.
Temizliği ve akabinde yapıştırıcı uygulanmış kubbe yüzeylerinin ders

boşlukları hidrolik esaslı kireç ile dolduralarak düzgün bir yapışma yüzeyi elde
edilmiş ve sonrasında tam yapışma sağalanarak kubbeler FRP ile kuşaklanmıştır
(Şekil 4.107).
Şekil 4.107: Kubbelerde FRP uygulama safhaları.
Temizleme
Yapının ilk görünümdeki yıkılmış ve harabe halinde karşılaşılan en önemli

sorunlardan birisidir. Yapı zamanın yıkıcı etkileri ve bitki örtüsü ile kaplanmış ve içeri
göçmelerden ötürü birçok alanında 1 ila1,5 metre arasında değişen toprağın altında
kalmıştır (Şekil 4.108). Öncelikli olarak yapının hafriyat temizliği ile beraber yapı
içerisinde dolgu malzemesi olarak kullanılan ağır malzeme yapıdan uzaklaştırılmıştır
(Şekil 4.109). Hafriyat çalışmaları yapılırken tarihi eserin mimari değeri olan
elemanlar üzerinde itinalı ve detaylı temizlik faaliyetleri gerçekleştirilmiştir. Yapının
116
bitki örtüsünden arındırılmasına müteakip sürekli olarak bitki örtüsünü yok etmeye
yönelik ilaçlama çalışmalarına devam edilmiştir (Şekil 4.110).
Şekil 4.108: temizlik öncesi durum.
Şekil 4.109: Temizlik aşaması.
117
Şekil 4.110: İlaçlama ve temizlik aşamaları.
Yapını geçirdiği yangınlardan ötürü yapı dış duvarlarında kararmalar

meydana gelmiştir. Söz konusu dış duvarlar konusunda uzman ekipler tarafından
granüller malzeme kullanan basınçlı temizlik ekipmanları ile temizlenmiştir (Şekil
4.111).
Şekil 4.111: Dış duvarların basınçlı granüler malzeme ile temizliği.
4.4 Proje ve Uygulama Süreci Değerlendirmesi

Tarihi yapılarda restorasyon, onarım, güçlendirme işlmeleri daha önceki ilkeler
başlığında da değinildiği gibi başlıca iki sürece ayrılmaktadır. Bu süreçleri proje ve
uygulama diye iki ana başlık altında toplamak mümkündür. Tez konusu olarak ele
alınan tarihi yapılarda onarım ve güçlendirme ilkeleri doğrultusunda örne olay olarak
değerlendirilen Amasya Taşhan yapısı proje ve uygulama süreçlerinden geçmiş ve
Aralık 2012 yılında tüm güçlendirme ve mimari uygulamaları ile tamamlanmış
bulunmaktadır.
118
Amasya Taşhan tarihi yapısı inşa edildikten sonra çeşitli onarım ve bakımlar
görülmesine rağmen kararın alındığı 2008 yılında Şekil 4.112’de de görülebileceği
gibi metruk bir harebe görünümünde olup içerisinde çeşitli zanaat dallarında
işletmeler faaliyet göstermekteydiler. Söz konusu sürecin gelişimi yapı ile ilgili olarak
İl Genel Meclisinin 28.11.2007 tarih ve 71 sayılı önemli tarihi kararıyla Vakıflar Genel
Müdürlüğü Tokat Vakıflar Bölge Müdürlüğü ile 3yılı yenileme süresi 25 yılı işletme
süresi olmak üzere 28 yıllığına “Restore Et,İşlet,Devret Modeli” ile Valiliğimiz İl Özel
İdaresine onarımının yapılması kaydıyla devretmesi ile başlamıştır.
Şekil 4.112: Taşhan onarım ve Güçlendirme öncesi genel görünüş (2009).
Yapı Amasya il merkezinin en gözde yerlerinden birisinde ve ticari anlamda da

cazibe merkezi olabilecek bir konumdadır. Yapının restorasyon kararı alınırken tarihi
ve kültürel mirasın korunması ve yaşatılması bilinci ile hareket edilerek
koruma/kullanma ilkeleri çerçevesinde Amasya ekonomisine kazandırılması
planlanmış ve turizm kaynaklarına bir artı değer olarak dahil edilmesi
düşünülmüştür. Onarımın tamamlanması neticesinde 84 adet iş yeri kazanılmış
olacağından, Amasya’nın ticari anlamda nabzı, tarihi Taşhan da atacaktır. Taşhan’ın
onarımı ile birlikte hem Amasya tarihi ile buluşacak hem de Amasya’nın kültür
turizmi iddiasıyla paralel bir alışveriş merkezi de ortaya çıkartılmış olacaktır.
Amasya Taşhan; İl Özel İdaresi’nin “Tarihe Saygı, Kültürel Mirasa Hizmet
Projesi” Çerçevesinde Restore Edilerek 84 Adet İşyeri İle Özellikle Kaybolmaya Yüz
Tutmuş Geleneksel El Sanatları ve Köy Pazarı Haline Getirilecek Taşhan’ın
Restorasyon-Restitüsyon Projelerinin Yapılması İşi kapsamında restorasyon ve
onarım/güçlendirme kararı alındıktan sonra proje sürecine geçilmiştir. Söz konusu
proje işi idare tarafından “Taşhan’ın Restorasyon, Restitüsyon Ve Rölöve Projeleri
Yapım İşi” adı altında 2008 yılında Onarımla ilgili proje ihalesi, 09.06.2008 tarihinde
yapılmış olan tarihi Taşhan’ın Rölöve Projeleri 16.01.2009 tarihinde Samsun Kültür
ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kuruluna sunulmuştur. Sonrasında proje
119
firmasının değişmesi nedeni ile tüm proje çalışmaları yeniden başlamış ve 2011
yılında kurul onayı ile proje süreci tamamlanmıştır.
Proje süreninin tamamlanmasına müteakip iş Amasya Taşhanın Restorasyonu
Yapılması adı altında 07.06.2011 tarihinde Anıt Restorasyon İnş. Turz. Tic. Ve San.
Ltd. Şti. isimli firmaya 3.768.881,20 TL bedel ile ihale edilmiştir. İşin uygulama süreci
hazırlanan tez’de bahsedilen tüm onarım ve güçlendirme ilkelerini içerdiği için
öngörülemeyen iş artışları nedeni ile 6.646.459,68 TL’ye tamamlanmıştır. Amasya
Taşhan’da yapılan nitelikli ve profsyonellik isteyen imalatlar neticesinde 2012 Aralık
ayında tamamlanmıştır. Yapının son hali Şekil 4.113’te gösterilmektedir.
Şekil 4.113: Taşhan onarım ve Güçlendirme sonrası genel görünüş (2012).
120
5.SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Bu bölümde yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlar ve ileride yapılacak olan

çalışmalara yardımcı olması açısından bazı öneriler sunulmaktadır.
Dünya Turizm Örgütü (UNWTO)’nün hazırladığı “Tourism 2020 Vision” başlıklı
rapora göre “Önümüzdeki yıllarda turizm faaliyetlerinin kişisel ilgi ve beklentilere
paralel olarak çeşitleneceği” öngörülmektedir. Sahip olduğu doğal, tarihi ve kültürel
değerleriyle önemli bir turizm potansiyeline sahip olan ülkemizde özellikle son
yıllarda ürün çeşitliliği üzerinde durulmaya başlanmış, Türkiye Turizm Stratejisi
2023'de " Tarihi, kültürel ve mimari özelliği olan yapıların ve ören yerlerinin
restorasyonu yaptırılacaktır." ana strateji olarak belirlenmiştir.
Bahsi geçen ulusal turizm öncelikleri göz önünde bulundurularak hazırlanan
GZFT (Güçlü-Zayıf-Fırsat-Tedit Analizi) çalışmalarından elde edilen bulgular sonucu
tespit edilen güçlü yönler ile bu güçlü yönleri geliştirecek yaklaşımlarda "turizm
gelirlerini artırmak; yeni, özgün konaklama tesisleri, yeni hizmet alanları, tesisler
geliştirmek, bölge turizmi çeşitlendirilecek tarihi kent dokularının korunması,
restorasyonu ve kullanılmasına katkı sağlamaktır" şeklinde ifade edilmektedir.
Bahsedilen hedef ve vizyonlardan anlaşılacağı üzere ülkemizde ve dünyada
tarihi mirasın korunmasına yönelik çalışmalar yoğun bir şekilde sürdürülmektedir.
Söz konusu çalışmalar kapsamında tarihi eserlerin restorasyonu en önemli
unsurlardan birisidir. Ülkemizde tarihi eser restorasyon çalışmaları geleneksel
teknikler ile usta çırak ilişkisi ile yürütülen mimari kavramlar olarak algılanmaktaydı.
Fakat son dönemlerde yaşanılan deprem kaynaklı felaketler sonucu sadece modern
yapı teknikleri kullanılarak inşa edilen yapılardan ziyade tarihi öneme sahip, halkın
kullanımına açık tarihi yapıların deprem ve çevresel etkilerden korunması amacı ile
disiplinler arası bir çalışmanın gerekliliğini kaçınılmaz olduğu anlaşılmıştır. Mimari
ilkeler ile birlikte inşaat mühendisleri ile ortak yürütülecek disiplinler arası çalışmalar
nihai uygulamaları belirlemelidir.
Restorasyon ve güçlendirmenin birlikte yürütüldüğü Amasya Taşhan
örneğinde olduğu gibi yapı öncelikli olarak mevcut durumuyla analiz edilmiş ve
malzeme analizleri yapılmıştır. Proje çalışmaları esnasında elde edilen bilge, belge
ve veriler ile modellerden, tarihi yığma yapılarda ki hasaraların en önemli nedeninin
121
deprem kuvvetleri ile birlikte yapıların kullanıcılarından kaynaklanan hasarların
neden olduğu anlaşılmaktadır.
Ortaya çıkan deprem veya kullanım kaynaklı hasarların, yapının zaman
içerisinde geçirdiği onarımlar ile giderilmeye çalışıldığı tarihi araştırmalardan ortaya
çıkmaktadır. fakat söz konusu çalışmalar yeterli olmadığı gibi ayrıca yapının
çökmesine de mani olamamıştır. Hesap modellerinden elde edilen sonuçlara göre
yeni teknolojik malzemeler ve teknikler ile güçlendirme yapılmış, yapı üzerindeki
yanal kuvvetlerin etkilerinin yoğunlaşarak çatlaklara, kırılmalara yol açan
bölgelerdeki malzemenin çekmeye çalışabilen malzeme olmadığından haraketle
güçlendirme malzemesi oalrak FRP ve CFRP ile güçlendirilmiştir.
Elde edilen bulgular ışığında bir mühendislik çalışması olan yapı
modellemesine geçilerek yapıya modelleme üzerinde çeşitli senaryolar ve kuvvetler
etki ettirilmiştir. Söz konusu senaryolar neticesinde elde edilen deplasmanlar ve
göçmeler göz önünde bulundurularak yapıya en uygun güçlendirme teknikleri ve
imalat yöntemleri tespit edilmiştir. Restorasyonun doğası gereği tarihi yapının mimari
ve sanat tarihi özellikleri göz önüne alınarak yapı için tespit edilen teknikler
profesyonel ekipler ve yetişmiş ustalar tarafından uygulanmıştır. Uygulama
aşamasında kullanılan malzemelerin ileri teknoloji ürünü olan ve inşaat sektöründe
konusu yetişmiş personel tarafından uygulanması gerektiği de Amasya Taşhan
örneğinde bir kez daha anlaşılmıştır.
Tarihi yapıların güçlendirilmesi ve onarılması çalışmalarının karar sürecinden
başlayarak, proje ve uygulama süreçlerinde işin niteliği göz önünde bulundurularak
bir ekip çalışması olduğu göz ardı edilmemelidir. Bu nedenle konusunda uzman,
deneyimli ekipler ile gerçekleştirilen bir proje süreci aynı proje ekibinin uygulama
esnasında ki katkısı ile uygulamanın daha sağlıklı gerçekleşmesini sağlayacaktır. Bu
şekilde, tarihi yapıların restorasyon, onarım ve güçlendirilmesine ilişkin örnek bir
algoritma oluşturularak, yapılacak benzer çalışmalara ışık tutulmaya çalışılmıştır.
122
6. KAYNAKLAR
Akman, M.S., Güner, A., Aksoy, İ.H., 1986. The History and Properties of Khorosan
Mortar and Concrete, Turkish and Islamic Science and Technology in the
16th.Century, Vol. I, s.101-112, I.T.U. Research Center of History of Science
and Technology, İstanbul.
Aköz H., 2008. Deprem etkisi altındaki tarihi yığma yapıların onarım ve güçlendirilmesi,
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Albert, M.L., Elwi, A.E. and Cheng, R.J.J., 2001. Strengthening of Unreinforced Masonry
Walls Using FRPs. Journal of Composites for Construction, 5 (2), 170-178.
Arun, G., 2005. Yığma Kagir Yapı Davranışı, YDGA 2005 Yığma YapılarınDeprem
Güvenliğinin Arttırılması Çalıştayı, ODTÜ, Ankara, 17 Şubat 2005.
Bayülke, N. (1995). Depremde Hasar Gören Yapıların Onarımı ve Güçlendirilmesi

T.M.M.O.B. İzmir: İnşaat Mühendisleri Odası.
Bayülke, N., 1992. Yığma Yapılar, Ankara.
Bayülke, N., 1998a. Depreme Dayanıklı Betonarme ve Yığma Yapı Tasarımı,İnşaat

Mühendisleri Odası İzmir Şubesi Yayın No: 27, 245s, İzmir.
Bayülke, N., 2001. Depreme Dayanıkılı Betonarme ve Yığma Yapı Tasarımı, İzmir İMO,
3.s., İzmir.
DBYBHY, 2007. Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik
Doratlı, N., 2000. A model of Conservation and Revitalization of Historic Urban Quarters
in Northern Cyprus, (Unpublished Ph.D.Dissertation), Easten Mediterranean
University, Gazimagusa.
Ehsani, M.R., Saadatmanesh, H. and Velazquez-Dimas, J.I. (1999). Behavior of

Retrofitted URM Walls Under Simulated Earthquake Loading. Journal of
Composites for Construction. 3. 134-142.
Ertaş O., 2010. Amasya Taşhan restorasyon Projesi Güçlendirme Projesi Hesap Raporu
Amasya İl Özel İdaresi
Gavrilovic, P., İgnatiev, N., Kremezis, P., Laszlo, N., Nedli, P., and Özmen, G., 1983,
Repair and Strengthening of Reinforced Concrete, Stone and Brick –
Masonry Buildings, Building Construction Under Seismic Conditions in the
Balkan Region, Vienna.
H.A.Mahrabel, 2006, Tarihi Yapılarda Taşıyıcı Sistem Özellikleri, Hasarlar, Onarım Ve

Güçlendirme Teknikleri Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. İnşaat Mühendisliği
Fakültesi, İstanbul
123
Hamilton, H.R. and Dolan, C. W. (2001). Flexural Capacity of Glass FRP Strengthened
Concrete Masonry Walls. Journal of Composites for Construction, 5 (3), (170-
178).
Hamoush, S. A., McGinley, M. W., Mlakar, P., Scott, D. And Murray, K. (2001). Out-of-
Plane Strengthening of Masonry Walls With Reinforced Composites. Journal of
Composites for Construction, 5 (3), (139-145).
Kara G., 2009. Tarihi yığma yapıların taşıyıcı sistemleri, güvenliğinin incelenmesi,
onarımı ve güçlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü
Krevaikas, T. D. and Triantafillou, T. C. (2005). Masonry Confinement with Fiber-

Reinforced Polymers. Journal of Composites for Construction. 9 (2), (128-135).
Orton, A., 1993. Structural Design of Masonry, Longman, London.
Saraç,M.M., 2003. Tarihi Yığma Kargir Yapıların Güçlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi,
İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, İstanbul
Sesigür H., Çelik C., Çılı F., Yapı Dergisi’nin fiubat 2007, 303. Sayısı, Sayfa: 10-22 Tan,
K.H. and Patoary, M. K. H. (2004). Strengthening of Masonry Walls aganist
Out-of-Plane Loads Using Fiber-Reinforced Polymer Reinforcement. Journal of
Composites for Construction. 9 (1), 79-87.
Tekno Yapı Kimyasalları A.Ş., Teknowrap Serisi Karbon Lifli Yapısal Sağlamlaştırma
Ürünleri Teknik Şartnamesi.
Toğrol, E., 1994. Temel Takviyesi Yöntemlerine yeni bir bakış, Zemin Mekaniği ve
Temel Mühendisliği, V. Ulusal Kongresi, ODTÜ, Ankara, cilt III, 887-917.
TS 500, 2000. Betonarme Yapıların Tasarım Ve Yapım Kuralları, Türk Standardları

Enstitüsü
TS 648, 1980. Çelik Yapıların Hesap Ve Yapım Kuralları, Türk Standardları Enstitüsü
URL-1: http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-77802/eski2yeni.html, (Ziyaret tarihi

04.05.2012).
URL-2: http://www.aksuryapi.com.tr/belge/makale/tarihi-yapilarin-onarim-ve-
guclendirme-ilkeleleri.pdf, (Ziyaret tarihi 07.06.2012)
URL-3:
file:///C:/Users/user/Desktop/Tarihi%20Yap%C4%B1larda%20Kullan%C4%B1l
an%20Horasan%20Harc%C4%B1%20ve%20S%C4%B1valar%C4%B1n%C4
%B1n%20%C3%96zellikleri.htm, 10.12.2012 (Ziyaret tarihi 01.10.2012)
Yelken H., Ayşıl Tükel Yavuz Ayşıl T., 2010. Amasya Taşhan Röleve,Restitüsyon ve
Restorasyon proje Raporları, Amasya İl Özel İdaresi
124
ÖZGEÇMİŞ
Adı-Soyadı, Doğum Yeri : Şenol PERGEL – Amasya

Doğum Tarihi, Medeni Hali : 04.07.1981 – Bekar
Bildiği Yabancı Diller : İngilizce
Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl) : Ondokuz Mayıs Üniversitesi/İnş. Mühendisliği-
2004
Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Kamu Yönetimi Yüksek Lisans-2013
Çalıştığı Kurumlar ve Yılları : APS Tekstil İnşaatı 2004/2004

Gülsan İnşaat 2005/2006
Bayındırlık ve İskan Müd. 2006/2007
Pasha İnshaat MMC 2007/2008
Amasya İl Özel İdaresi 2008/2009
YHKB 2009/2011
Amasya İl Özel İdaresi 2011/….
İletişim Bilgileri :
Adres : Amasya İl Özel İdaresi
Ev Tel : 0358 203 00 26
Cep Tel : 0533 659 50 10
e-mail : senolpergel@hotmail.com
125

Tarihsel Yapilarda Onarim-Guclendirme Calismalari Ve Amasya Tashan Ornegi - Senol Pergel - MS - 2013

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tarihsel Yapilarda Onarim-Guclendirme Calismalari Ve Amasya Tashan Ornegi - Senol Pergel - MS - 2013

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ

TARİHSEL YAPILARDA ONARIM-GÜÇLENDİRME ÇALIŞMALARI VE

YÜKSEK LİSANS TEZİ

İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı

Anabilim Dalı : Herhangi Mühendislik, Bilim

İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

TARİHSEL YAPILARDA ONARIM-GÜÇLENDİRME ÇALIŞMALARI VE

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Tezin Savuma Tarihi : 28.01.2013

Tez Danışmanı : Doç. Dr. Zeki KARACA

Bu çalışma Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü İnşaat Mühendisliği

Ocak 2013 Şenol PERGEL

Çizelge 4.1: Genel müdahale kararlar. ...................................................................64

Şekil 2.1: Restorasyon genel bölümleri…………………………………………… 8

A0 :Etkin yer ivme katsayısı

Anahtar Sözcükler: Yığma, onarım-güçlendirme, tarihi yapı, Amasya Taşhan

Key Words: Masonry, repair-strengthening, historical structure, Amasya Taşhan

1.1 Çalışmanın Amacı

Ülkemizde tarihi yapıların restorasyonu üzerine birçok çalışma yapılmıştır, fakat

1.2 Literatür Taraması

2.1. Tarihi Yapı Tanımı

Tarihi yapı türlerinin standart bir sınıflandırma sistemi bulunmamaktadır. Ana

Sonradan değişikliğe uğramış, kısmen yıkılmış ya da yok olmuş öğelerin, yapıların

Tarihi yapının bozulma nedenleri araştırıldıktan ve teşhis edildikten sonra,

Restorasyon çalışmaları genel anlamda ikiye ayrılmaktadır;

Şekil 2.1: Restorasyon genel bölümleri.

Korunmaya değer bir yapı üzerinde çalışıldığından, onarımın özgün dokuya en az

Proje aşaması bilimsel verilerin toplanması, organizasyonu ve uyulama ve

Restorasyon çalışmalarına başlamadan önce kültür varlığı, fotoğraf, video vb.

2.5.2. Tarihi ve arkeolojik araştırmalar

2.5.3. Sanat tarihi araştırmaları

2.5.4. Teknik araştırmalar

Restore edilecek binanın durumunun incelenmesi, hasar nedenlerinin araştırılması

Onarılması istenen yapının koruma derecesi ona yapılacak müdahalenin sınırlarını

2.6. Uygulama Ve Müdahale

Uygulama ve müdahale; hazırlanan ve kurul onaylı projelerin sonucunda belirlenen

2.7. Yığma Kagir Yapılarda Taşıyıcı Bileşenler

Şekil 2.3: Tek parça sütunlar (Roma Formu’nda Yapı).

Şekil 2.4: Çok parçalı sütunlar (Propylaia, Atina).

Gergiler kubbeler, kemerler ve tromplarda, kemer ya da kubbe davranışı nedeniyle

2.7.7. Ağırlık kuleleri

Tarihi yapıların onarım ve güçlendirme işinde belli başlı ilkeler şu şekilde

Onarım- güçlendirme çalışmaları Şekil 3.1.’de görüldüğü gibi bir akış

3.1. Tarihi Yapının Gözlemsel Ve Deneysel Olarak Değerlendirilmesi Ve

Tarihi yapılarda onarım ve güçlendirme yapılmadan önce görsel ve deneysel

3.1.1. Mevcut durumun tespiti

Öncelikle mevcut durum yerinde tespit edilmelidir. Bu tespit esnasında;

3.1.2. Deneysel çalışmaların yapılması

Yukarıdaki bilgiler de göz önüne alınarak kullanılan malzemelerin fiziksel‐mekanik

3.1.3. Hesap modelinin oluşturulması

3.2. Yapı Güvenliğinin İrdelenmesi

Bu aşamada yapılacak iş önce yapının mevcut güvenlik düzeyini yapının mevcut

3.4. Yapının Onarımı Ve Yeniden Yapımı İçin Kısmi Söküm

3.5. Onarım/Güçlendirme Malzemeleri

Tarihi yapıların onarımında/güçlendirilmesinde yapının özgün malzemesine ek

3.6. Bölgesel Onarım

Bölgesel onarım bölgesel/yerel çatlakların ya da bozulmaların onarımı olup yapının

3.7. Bölgesel Güçlendirme

3.7.3. Yeniden Yapım

Tarihi ve estetik değer taşımayan eklerden arındırma, iç ve dış cephe üzerinde

Taşıma işlemi, tarihi yapının boyutlarına, malzemesine ve yapım tekniğine uygun

3.7.6. Taşıyıcı sistemin onarım ve/veya güçlendirilmesi