T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

YER ALTI ENERJ HATLARI

522EE0132

Ankara, 2012

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iv
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. YER ALTI ENERJ KABLOLARI...................................................................................... 3
1.1. Enerji Kablolar ............................................................................................................. 3
1.1.1. Tanm .................................................................................................................... 3
1.1.2. Kablo ve letkenlerin Yap Elemanlar .................................................................. 4
1.1.3. Yaltkan Cinsleri zellikleri .................................................................................. 6
1.1.4. Kablo Sembolleri ve Anlamlar (Harmonize Sistemde) ........................................ 7
1.1.5. Kablo Damar ve D Klf Renkleri ..................................................................... 14
1.1.6. Kablo Seimi ltleri ........................................................................................ 16
1.1.7. Kullanm Yerlerine Gre eitleri, Yaplar, zellikleri................................... 39
1.2. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................... 48
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 52
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 54
RENME
FAALYET-2 ................................................................................................... 56
ARATIRMA
2. YER ALTI ENERJ KABLOLARI EKM .................................................................... 56
2.1. Kablolarn Yer Altndan Denmesinin Nedenleri ..................................................... 56
2.1.1. Yer alt Enerji Hatlarnn stnlkleri ................................................................ 57
2.1.2. Yer Alt Enerji Hatlarnn Sakncalar ................................................................. 57
2.2. Kablo Gzerghnn Belirlenmesi ............................................................................... 57
2.2.1. ehir Dnda Kablo Gzergh Belirlenmesi ...................................................... 57
2.2.2. ehir inde Kablo Gzergh Belirlenmesi ........................................................ 58
2.3. Yer Alt kablolarnn Denme Yerine Tanmas ...................................................... 59
2.4. Yer Alt Kablolarnn Deme Yerine Serilmesi ........................................................ 60
2.5. Yer Alt Kablolarnn Denme Yntemleri ............................................................... 62
2.5.1. Yer Alt Kablolarnn Toprak ine Denmesi ................................................... 62
2.5.2. Yer Alt Kablolarnn Su Altna Denmesi ........................................................ 69
2.5.3. Yer Alt Kablolarnn Bina ine Denmesi ....................................................... 82
2.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................... 85
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 87
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 89
RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 91
3. KABLO BALIKLARI ..................................................................................................... 91
3.1. Kablo Bal Tanm ve Grevi ................................................................................. 91
3.2. Kablo Bal eitleri ve Yaplar ............................................................................. 92
3.2.1. Dhil Tip Kablo Balklar ................................................................................. 92
3.2.2. Haric Tip Kablo Balklar ................................................................................. 93
3.3. Kablo Bal Montaj ................................................................................................. 94
3.3.1. Dhil Tip Kablo Bal Montaj ........................................................................ 94
3.3.2. Haric Tip Kablo Bal Montaj ...................................................................... 103
3.4. Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................... 109
ii

RENME FAALYET-3
RENME FAALYET-3
RENME FAALYET-3

UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 110

LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 112
RENME FAALYET-4 ................................................................................................. 113
4. YER ALTI ENERJ HATTI BALANTILARI .............................................................. 113
4.1. Yer Alt Kablolar Balant Yerleri........................................................................... 113
4.2. Enerji Hatlarnn Etrafndaki Tesislere Yaklam Mesafeleri ................................... 114
4.3. Yer Alt Enerji Kablolarnn Balant Yntemi ........................................................ 115
4.3.1. Yer Alt Kablolarna Pabu Taklmas............................................................... 115
4.3.2. Yer Alt Kablo Balantlarnda Dikkat Edilecek Hususlar ................................ 117
4.3.3. YG Yer Alt Kablolar Metal Klflarnn Topraklanmas ................................. 121
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 124
LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 126
MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 127
CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 129
KAYNAKA ....................................................................................................................... 131

iii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK

522EE0132
Elektrik-Elektronik Teknolojisi
Yksek Gerilim Sistemleri

MODLN ADI

Yer Alt Enerji Hatlar

MODLN
TANIMI

Yer alt enerji hatlarnn kablo zellikleri kablo ekimi ve kablo

balantlar ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renme
materyalidir.

SRE

40/32

N KOUL
YETERLK

Alan ortak modllerini baarm olmak

Yer alt enerji hatlarn ekmek
Genel Ama
Bu modl ile her trl yerde TSE ve uluslararas standartlara,
artnamelere, kuvvetli akm ile topraklamalar ynetmeliine
uygun ve hatasz olarak yer alt enerji hatt enerji kablolarn
seebilecek, kablolar ekebilecek, kablo baln takabilecek ve
kablo balantlarn yapabileceksiniz.

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

Amalar
1.
Standart ve ynetmeliklere uygun yer alt enerji hatt
kablolarn hatasz olarak seebileceksiniz.
2.
Standart ve ynetmeliklere uygun yer alt enerji hatt
kablolarn hatasz olarak ekebileceksiniz.
3.
Standart ve ynetmeliklere uygun kablo bal
montajn hatasz olarak yapabileceksiniz.
4.
Standart ve ynetmeliklere uygun yer alt enerji hatt
kablo balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz.
Ortam: Atlye ortam, takmhane
Donanm: Enerji kablo eitleri, kablo pabular, kablo soyma
gereleri, dhil ve haric kablo bal montaj ara gereleri,
anahtar takmlar, tornavidalar, pense, kablo pabu pensesi,
izolebant, kablo kanallar, kablo ba ve spirali, topraklama
elemanlar, malzeme kataloglar, baret, eldiven, l aletleri,
projeksiyon, slayt, tepegz
iv

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen

lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
LME VE
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
DEERLENDRME doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak
modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek
sizi deerlendirecektir.

GR
GR
Sevgili renci,
amzda teknolojik gelimeler ok hzl bir biimde olmaktadr. Hzl gelimeler
zellikle elektrik elektronik alannda daha ok grlmektedir. Bunun iin siz elektrik
elektronik alan rencilerinin teknolojik gelimeleri daha dikkatle takip etmeniz
gerekmektedir.
Elektrik enerjisinin retildii santraller ou zaman tketim blgelerinden uzakta
kurulur. Bu sebeple elektrik enerjisinin retildii yerlerden tketim blgelerine tanmas
gereklidir. Gnlk hayatta pek ok kullanma alan bulunan elektrik enerjisinin iletim ve
datmnn ekonomik bir ekilde yaplabilmesi enerji alannda en nemli konulardan biridir.
nceleri yalnz aydnlatma iin kullanlan elektrik enerjisi daha sonralar pek ok alanda
kullanlmaya balanmas ve enerjinin stratejik bir unsur olmasyla iletim ve datm
sistemlerinin nemi de artmtr. Elektrik enerjisi genel olarak alternatif akmla tanr.
Bununla birlikte baz zel durumlarda doru akmla da enerji tanmaktadr.
Enerji iletimi ve datmnn gelimesinde en nemli adm, transformatrn bulunuu
olmutur. Trafo yardmyla elektrik enerjisinin iletimi ve datm kolaylam bylece daha
ok kullanlr duruma gelmitir. Medeniyetin hzla gelimesi ile artan elektrik enerjisi
istekleri daha byk gleri, tanacak gcn fazlal ise daha byk gerilimleri
gerektirmitir. lkelerin ekonomik ve sosyal gelimelerinde elektrik enerjisinin ok byk
katks vardr. lkelerin kalknmasndaki bu itici g, ne kadar ok yaygnlar ve ne kadar
ok kullanlrsa kalknmada o kadar baarya ulam olacaktr.
Genellikle yerleim merkezlerinde enerji datm ve iletimini yer altndan salamak
iin yer alt kablolar kullanlr. Havai hatlara gre tesis masraflar daha pahaldr. letme
glkleri de olmasna ramen kullanlmalar hlinde avantajlar da vardr. Yol, cadde ve
meydanlarn estetii bozulmaz. Direklere ve bunun getirdii donanmlara gerek kalmaz. Yol,
cadde ve meydanlarn durumuna gre dz ya da kavis yapma olana vardr. Atmosferik
(yldrm,frtna vb.) etkilere maruz kalmaz. Yerleim sahalarnda can ve mal gvenlii
asndan havai hatlara gre daha emniyetlidir.
Elektrik enerjisi nasl ok nemli ise enerjinin tanma ekli de ayr derecede
nemlidir. Bu modlmzde elektrik enerjisinin nakil yntemlerinden olan yer alt enerji
hatlar tm ynleriyle incelenecektir.
Modl baaryla bitirdiinizde yer alt enerji hatlar ile ilgili bilgi ve becerileri
kazanacaksnz.

RENME FAALYET-1
RENME FAALYET-1
AMA
Standart ve ynetmeliklere uygun yer alt enerji hatt kablolarn hatasz olarak
seebileceksiniz.

ARATIRMA

Kablo sembolleri ve anlamlarn aratrnz.

Kablo yaltkan snflarn aratrnz.

Kablo damar ve d klf renklerini aratrnz.

Yer alt enerji hatt kablolarn aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam, elektrik malzemeleri satan i yerleri,

evrenizde varsa eer kablo imalat sanayisini gezmeniz ve kablo rn
kataloglarn incelemeniz gerekmektedir. Bu aratrmalar yaparken gvenlik
tedbirleri alnmas gereken yerlerde gvenlik tedbirlerinin alnmasna dikkat
ediniz. Aratrmanz rapor hline getirerek arkadalarnza sununuz.

1. YER ALTI ENERJ KABLOLARI

1.1. Enerji Kablolar
Enerji kablolarnn tanm, yaps aada alanmtr.

1.1.1. Tanm
Elektrik enerjisini ileten, iki elektrik cihazn birbirine elektriksel olarak balayan
elektriksel olarak yaltlm bir veya daha fazla damardan meydana gelen elektrik
malzemesine enerji kablosu denir. Kablo iletkeni, tavlanm plak yuvarlak elektrolitik
bakr tellerden veya alminyum tellerden burularak yaplr. 16 mm ve daha byk
kesitlerdeki iletkenler sktrlm olmaldr. letken saysna gre tek iletkenli ve ok
iletkenli olarak imal edilir.
Kimyevi etkenlere kar dayankll iyidir. Ayrca su emmeyen ve geirmeyen d
klf yaltkanyla her trl ortam artlarna byk bir uyum salayabilmektedir.

Birok lke artan bir biimde alminyum iletkenli kablolarn kullanmn

benimsemitir.

ekil 1.1: Elektrik enerjisinin rnek iletim ve datm prensip ekli

1.1.2. Kablo ve letkenlerin Yap Elemanlar

Kablo yapmnda kullanlan elemanlarn neler olduunun bilinmesi gerekir. Kablo ve
iletkenlerin yap elemanlar tanm ve grevleri aadaki tabloda belirtilmitir. (Tablo 1.1e
baknz.).

Kablonun yaltlm olan iletkenidir.

Damar:
Core:
letken:
Conductor:
Yaltkan klf:
Insulating sheath:
Ayrc klf:
Seperating sheath:
D klf:
Outer sheath:
Zrh:
Armour:
Ortak klf:
Filling:

Elektrik enerjisini ileten tel veya tel demetidir.

Damar iletkenini yaltan bir klftr.
st ste gelen ayr metaller arasna konulan
yaltkan klftr.
Kabloyu d etkenlerden koruyan ve kablonun
en dnda bulunan klftr.
Kabloyu mekanik etkilerden koruyan yass veya
yuvarlak tellerle yaplm rg veya sargdr.
ok damarl kablolarda damar demetini iine
alan ve damar demetine istenilen evre biimini
vermeye yarayan klftr.
Tablo 1.1 a: Kablo ve iletkenlerin yap elemanlar

Yar iletken siper:

Semi-conductive layers:
Sktrlm iletken:
Compacted conductor:
Konsantrik iletken:
Concentric conductor:

Klf:
Sheath:
ok damarl kablo:
Multi-core cable:
Kr damar:
Blind core:
Metal siper:
Metallic screen:
Tutucu sarg:
Helix tape:

Damar iletkeni ile yaltkan klf arasnda ve yaltkan klfn

zerine gelen yar iletken maddeden yaplm bir tabakadr.
Tellerin arasndaki boluklarn azaltlarak iletken apnn ve
kesitinin geometrik boyutlarn kltmek iin sktrlm
olan ok telli burulmu bir iletkendir.
Bir damarl, kablolarda yaltkan klfn (gerektiinde yar
iletken siperin) ok damarl kablolarda genel olarak ortak
klfn zerine gelen bakr tel veya bakr eritlerin oluturduu,
kablo boyunca helisel biimli bir sargdr.
letkeni elektriksel, mekanik ve kimyasal bakmdan korumak
ve yaltmak iin kullanlan iletken damar ve damar gruplarn
iine alan kaplamadr.
ok damarl kablo, damar says birden ok olan kablodur.
ok damarl kablolarda damarlar aras boluklar doldurmak ve
kabloya uygun bir biim verilmesini kolaylatrmak iin
kullanlan yaltkan malzemeden yaplm iletkensiz damardr.
Metal siper, her damarn veya ortak klfn zerine gelen bakr
tel veya eritten yaplm bir sargdr.
Tutucu sarg, metal siperin veya zrhn zerinde bulunan ve
bunlarn dalmasn nleyen bakr veya galvaniz elik
eritlerle ya da plastik eritlerle yaplm sarg veya sarglardr.

Tablo 1.1.b: Kablo ve iletkenlerin yap elemanlar

1.1.3.Kablo retim Standartlar

Kablo bakr ve alminyum iletkenleri

TS:Trk standartlar
IEC: International electrotechnical commission (Uluslar aras elektroteknik
komisyonu)
VDE: Alman standartlar
BS: British standards (ngiliz standartlar)

Standartlar tarafndan belirtilen esaslara gre tek telli, ok telli, ince ok telli, ok telli
sktrlm dairesel ve ok telli sktrlm sektr (damar iletkeni kesidi daire kesmesi
biimli olan kablo) formunda imal edilir.
Bakr iletkenler olarak som elektrolitik (sert) bakr tel 1-4 mm aplar arasnda TS-2
standardna gre retilmektedir. Tavlanm elektrolitik bakr teller (yumuak) 0,15-4 mm
aplar arasnda TS-18 standartlarna gre retilir. Kablo retiminde kullanlacak olan
iletkenler (rgl) 0,5-630 mm kesit aralnda TS- 6570 ve IEC 60228 standartlarna gre
retilir.

1.1.3. Yaltkan Cinsleri zellikleri

Gnmzde termoplastik yaltkanl kablolar kullanlmaktadr. Termoplastik
yaltkanlar PVC ve polietilen (PE)dir. Saf PVC ok sert ve krlgan olup s karsnda
kararsz yap gsterir. Soukta darbelere kar hassas bir malzemedir. PVC iine yumuatc
yalar, stabilizatrler ve dolgu maddeleri kartrlarak kablo yaltkan olarak kullanlr hle
getirilir. Bylece esnek olmas salanr ve krlganl giderilir. Kablonun souk ortamlarda
kullanlmas mmkn olur. Kalsit ve kaolin gibi dolgu malzemeleri PVCye ilenirlik ve
scaa dayanm zellii kazandrr.
Polietilen, saf olarak kullanlabilen karbon ve hidrojen bileii parafin snfnda bir
malzemedir. Baz tekniklerle ilenerek deiik zellikte polietilen yaltkanlar elde edilir.
Yksek basn teknii ile alak younluk polietileni (LDPE), alak basn teknii ile yksek
younluk polietileni (HDPE) youn molekl dokusu nedeniyle su geirmezlik ve mekanik
salamlk zelliine sahip olup YG kablolarnda kullanlr. Liflere benzeyen polietilen
molekl zincirleri zel metodlarla birbirine balanarak XLPE yaltkan elde edilir.
Son yllarda lineer dk younluklu polietilen (linear low density polyethlene LDPE)
gelitirilmitir. Bu kablolar haberleme ve YGde kullanlr. Aada kablolarda kullanlan
yaltkan cinsleri verilmitir.

1.1.3.1. Protodur
Alak ve orta gerilim kablolarnda kullanlan polivinil-klorid (PVC) bazl zel bir
termoplastik yaltkan maddedir. Termoplastik yaltkanlar, belirli bir scaklk aralnda
tekrarlanabilir olarak souma ile sertleen ve snma ile yumuayan, yumuadnda d etki
olmakszn ekil deitirmeyen ve yaltkanlk zelliini koruyan plastiklerdir.

1.1.3.2. Protothen-x
Yksek yaltm zelliine sahip saf polietilenin eitli yntemler uygulanarak apraz
balanmasyla elde edilen mekanik zellikleri gelitirilmi termoset yaltkan malzemelerdir.
Termoset yaltkanlar yksek scaklklarda erimez ve deforme olmaz.

1.1.3.3. Protolon(EPR)
Etilen-propilen dien monomer kauuk (EPDM)tan imal edilmi ozona, oksijene,
havaya ve a dayankl dk scaklklarda esnekliini koruyan, scaklkla ekil
deitirmeyen yksek yaltm zellii gsteren apraz bal elastomer tip yaltkandr. Alak
ve orta gerilimlerde kullanlan bu yaltkanlar koronadan etkilenmez.

1.1.3.4. Protofirm
Kloropren bazl bir elastomer yaltkandr. Kablolarda d klf olarak kullanlan bu
yaltkan yksek mekanik ve elektriksel deerlere sahiptir. Protofirm, ozona kimyevi ve
mekanik etkilere, ya ve aleve kar dayankl yumuak bir yaltkan malzemedir.

ekil 1.2: Protothen-x ve protodur yaltkanl kablo

1.1.4. Kablo Sembolleri ve Anlamlar (Harmonize Sistemde)

Meydana gelen rumuz anlamazlklarna son vermek iin iletkenler uluslararas alanda
harmonize edilmitir. Kablolardaki sembol (rumuzlarn) aklamalar Tablo 1.2de
gsterilmitir.

Harmonize sistemde semboller ve aklamalar

Kablo sembol sras

1 2 3 4 5 -6 7 x8

Tip (1)
H

Harmonize Tip

Ulusal Tip

Anma Gerilimi (2)

O1

100/100 V

O3

300/300 V

O5

300/500 V

O7

450/750 V

0,6/1 KV

Yaltkan Malzemesi (3)

V

PVC (polivinil klorr)

V2

PVC (+90 C)

V3

PVC dk scaklkta alabilen

Etilen propilen kauuk

PE (Polietilen)

XLPE (apraz bal polietilen)

Doal ve/veya sentetik kauuk

Silikon kauuk

Klf Malzemesi (4)

8

PVC (polivinil klorr)

V2

PVC (+90 C)

V3

PVC dk scaklkta alabilen

V5

PVC yaa dayankl

Poliretan

Cam elyafl fiber rg

Doal ve/veya sentetik kauuk

Polikloropren kauuk (PCP)

Silikon kauuk

Tekstil rg

zel Konstrksiyon (5)

C4

Bakr rg ekran

Damarlar ayrlabilen yass kablo

H2

Damarlar ayrlmayan yass kablo

H6

Damarlar ayrlmayan yass kablo-vinler iin

H8

Spiral kablo

letken Tipi (6)

U

Tekli iletken

oklu iletken

Sabit tesis iin ince ok telli iletken

Fleksibl ince ok telli iletken (bklgen)

ok ince ok telli iletken

7 x8

nce ok telli iletken (kaynak kablosu)

ok ince telli iletken (kaynak kablosu)

Burulu iletken demedi

Damar Says (7)

Koruyucu letken
G

Sar yeil koruyucu iletkensiz

Sar yeil koruyucu iletkenli

letken Kesiti (8)

Tablo 1.2.a: Harmonize edilmi kablo blm rumuz ve anlamlar

Tablo 1.2den yararlanarak

1

05

--

--

--

1,5

Tablo 1.2.b :H05V-U 1,5 mm kablosunun aklanmas

(TS gre)H=Harmonize tipte, 05=Anma gerilimi 300/500 volt, V=Yaltkannn PVC,

U=Tek telli iletkeni olduunu, 1,5 mm kesitinde olduunu gsterir.

10

AIKLAMA

TS 212

VDE0271

Sabit tesislerde kullanlan ar iletme artlarna dayankl kablo

Alminyum iletken

PVC baznda termo plastik yaltkan veya klf

Yar iletken malzemeden yaplm klf veya sarg

Siper

Her damar zerinde siper

SH

SE

Konsantrik iletken

Polietilen

2Y

apraz bal polietilen

E3

2X

Galvanizli yass elik tellerden yaplm zrh

Galvanizli yuvarlak elik tellerden yaplm zrh

elik tutucu erit

Gb

Daire kesmesi

Sktrlm iletken

ok telli iletken

rm

Alev geciktirici

vk

Scaa ve korozyona dayankl

Korozyona dayankl

Tablo 1.3.a : TS ve VDE standard kablolarda kullanlan tarifler ve aklamalar

11

AIKLAMA

VDE 0250

PVC baznda termoplastik yaltkan

Metal siper

Lastik yaltkan

Scaa dayankl

2G

Ak hava artlarna dayankl

Alev geciktirici

Burulmu kablo

AF

Metal klf (kurun klf)

Tayc ip,tel ve benzeri

Yeil/Sar koruma iletkeni

Tablo 1.3.b: VDE(250) standard kablolarda kullanlan tarifler ve aklamalar

Tablo 1.3te incelendiinde TS 212 standardna ve VDE 0271 ile 0250 standardna
gre kablo sembol anlamlar verilmitir. Yani kablo hangi standarda gre retimi yaplmsa
sembol ve anlamlarn ona gre okuyup kablonun zellikleri anlalabilir. rnein, TS212e
gre (V) PVC baznda yaltkan veya klf gsterilirken VDE 0271de ise PVC yaltkan veya
klf (Y) harfi karlk olarak grlmektedir.
Tablo 1.4te retimi yaplan baz kablolarn sembolleri, anma gerilimleri, yaltkan
cinsleri TS, VDE, IEC standartlarna gre verilmitir.

12

Harmonize
TipTS

Harmonize Tip
VDE

TS
NO

VDE
NO

IEC
NO

Anma
Gerilimi

Yaltkan
Cinsi

H05V-U

9758

0281

500V

PVC

H07V-U

9758

0281

750V

PVC

H07V-R

9758

0281

750V

PVC

H05V-K

9758

0281

500V

PVC

H03VV-F

9760

0281

300V

PVC

9760

0281

300V

PVC

H03VVH2-F
NVV

NYM

9759

0250

500V

PVC

YVV

NYY

212

0276

0.6/1kV

PVC

YVMV

NYCY

212

0276

0.6/1kV

PVC

YVOV

NYRGbY

212

0271

0.6/1kV

PVC

YVV

NYFGbY

212

0276

0.6/1kV

PVC

Harmonize
TipTS

Harmonize Tip
VDE

TS
NO

VDE
NO

IEC
NO

Anma
Gerilimi

Yaltkan
Cinsi

YVV

NYFGbY

212

0271

3,5/6kV

PVC

YE3V

2XY

212

0276

0.6/1kV

XLPE

YE3MV

2XCY

212

0276

0.6/1kV

XLPE

YE3V

2XFGbY

212

0271

0.6/1kV

XLPE

YE3SV

2XSY

212

3.5 /6kV

XLPE

YE3SHV

2XSEYFGbY

212

3,5/6kV

XLPE

YE3SV

N2XSY

212

0276

5,8/10kV

XLPE

YE3SHV

N2XSEYFGbY

212

0276

5,8/10kV

XLPE

E3SV

2XSY

8.7/15kV

XLPE

13

6052

E3SV

2XSEYFGbY

YE3SV

2XSY

2742

YE3SV

2XSEYFGbY

2742

LSPYY

6052

8,7/15kV

XLPE

20.3/35V

XLPE

20,3/35V

XLPE

0245

300 V

PVC

NLSY

0245

300 V

PVC

HO5RR-F

9765

500 V

LASTK/
RUBBER

(N)TSCGEWU(S
M)

0250

3,5/6KV
5,8/10KV

EPR

MGG-DIN89160-

0261

92-3

0,6/1 KV

EPR

SAF

0250

0,6/1 KV

SLKON

Tablo 1.4: Kablolarn TS-VDE-IECe gre karlklar ve anma gerilim deerleri

Tablo 1.3 ve 1.4ten yararlanarak kablolarn sembol anlamlar ile ilgili rnekler:

YVV (TS) - NYY(VDE): Y(N)- tipi enerji kablosu, V(Y)-PVC baznda termo
plastik yaltkan, V(Y)- PVC baznda termo plastik d klf, anma gerilimi 0,6/1
kV.TS 212 ve VDE 0276ya gre retimi yaplmtr.

YE3V(TS) 2XY(VDE): Y- tipi enerji kablosu, E3(2X) apraz bal

polietilen,V(Y)- PVC baznda termo plastik yaltkan, XLPE klf,anma gerilimi
0,6/1 kV.TS 212 ve VDE 0276ya gre retimi yaplmtr.

YE3SV(TS) N2XSY(VDE): Y(N)- tipi enerji kablosu, E3(2X) apraz bal

polietilen, S(S)- siper, V(Y)- PVC baznda termo plastik, XLPE klf, anma
gerilimi 5,8/10 kV. TS 212 ve VDE 0276ya gre retimi yaplmtr.

YE3SV(TS)--2XSY(VDE): Y- tipi enerji kablosu, E3(2X) apraz bal

polietilen, S(S) siper, V(Y)- PVC baznda termo plastik, XLPE klf, anma
gerilimi 20,3/35 kV. TS 2742ye gre retimi yaplm. Parantez iindeki
harfler VDE sembollerini gstermektedir.

1.1.5. Kablo Damar ve D Klf Renkleri

Damar renkleri, zel sipariler dnda, Trk standartlarna ve VDEye gre aada
belirtilen renklere uygun olmaldr (Tablo 1.5i inceleyiniz).
Topraklama ve benzeri koruma amac ile kullanlan damarn ift renkli (sar/yeil)
olmas hlinde kablo sembol Jharfi ile, ak mavi olmas hlinde ise O harfi ile
14

tanmlanr(Trk standard tarife ramen ayr bir rumuz n grmediinden VDE esas
alnmtr.rnein, YVV (NYY-O) 3x2,5 mm, YVV( NYY-J) 3x50/25 mm
Damar Says
1

Herhangi bir renk

Ak mavi-Siyah

Yeil/Sar-Ak mavi-Kahverengi veya

Ak mavi-Siyah-Kahverengi

Yeil/Sar-Ak mavi-Siyah-Kahverengi veya

Ak mavi-Siyah-Kahverengi-Siyah

Yeil/Sar-Ak mavi-Siyah-Kahverengi-Siyah Siyah-Kahverengi-Siyah-Siyah-Ak mavi

6 ve daha ok
damarl
D
rengi

Damar Renkleri

klf

Tm damarlar siyah renkli ve numara kodlu

Yeil/Sar ve dier tm damarlar farkl renkli
Y tipi=0.6/1kV kablolarda d klf rengi siyah
Y tipi>3.5/6kV kablolarda d klf rengi krmz

Colour of
outer sheath
Tm orta gerilim XLPE ve 5,8/10 kV dhil ve zeri gerilimlerde PVC kablolarda
damarlar birbirinden ayrt edebilmek iin damar siperlerinin altna ayr renklerde sarlm
bant konulmaldr.
Tablo 1.5: Harmonize ve Y tipi kablolarn damar renkleri ( TS212/ TS2742 )

Tablo 1.6da VDE standartlarna gre sabit ve hareketli tesislerde kullanlan

kablolarn damar renkleri verilmitir.

15

Damar Says Number of

cores

Damar Renkleri(VDE)
Esnek (fleksibl) tesis
kablolar

Herhangi bir renk

Kahverengi-Mavi

Yeil/Sar-Kahverengi-Mavi
veya
Siyah-Mavi-Kahverengi

Yeil/Sar-Siyah-MaviKahverengi
Siyah-Mavi-KahverengiSiyah
Damar renkleri (VDE) Sabit
tesis kablolar

Damar Says

Herhangi bir renk

Yeil/Sar-Siyah
Siyah-Mavi

Yeil/Sar-Siyah-Mavi
Siyah-Mavi-Kahverengi

Yeil/Sar-Siyah-MaviKahverengi
Siyah-Mavi-KahverengiSiyah

Tablo 1.6: VDE standartlarna gre sabit ve hareketli tesis kablo damar renkleri

1.1.6. Kablo Seimi ltleri

Enerji kablolarn seerken baz ltleri dikkate almak gerekir. Eer iletkenlerin
sahip olduklar ltler nceden bilinir ise gerilimin byklne ve hattn zelliine gre
iletkenlerin seilmesi daha doru olur. Bunlar, kablolarn elektroteknik zellikleri, gerilim
deerleri, gerilim dm ve kesit deerleri, ksa devre akmna dayanm ve scaklk
deerleri olarak belirtilebilir. Bu ltler aadaki gibi sralanabilir.
16

1.1.6.1. Kablolarn Elektroteknik zellikleri

Enerji iletim ve datm hatlarnda akm, gerilim, g ve g kat saylar gibi
bylkler arasndaki ilikileri hesaplamaya yarayan ve hatlarn zelliklerine gre deien
R-L-C deerlerine hat sabiteleri denir. Enerji tama hatlarnn alma gerilimlerinin
byklne gre hat sabitelerinden bazlar ok kk deerlere der. Bu bakmdan
bazlar dikkate alnmayabilir.

Diren

Elektrik enerjisi, iletim ve datm hatlarnda gerilim dm ve g kaybnn

meydana gelmesine sebep olan hat sabitesidir. Bu nedenle direncin nemi fazladr. Hatlarn
doru akm ve alternatif akm direnleri ayr ayr dnlr. Frekans ykseldike bu iki
diren arasndaki fark byr. Alternatif akmdaki dirence etkin diren de denir.
Kablo iletkenlerinin +20 Cdeki Ro doru akm direnleri hesaplama veya lm ile
bulunabilir, kablo kataloglarndan da iletkenlerin doru akm direnleri bulunabilir.
Kablo alternatif akm direnci R, elik zrh ve metal klfta oluan ek kayplar ve deri
(skin effect-frekans ykseldike akmn kablo merkezinden uzaklaarak yzeye yakn geii)
ve yaknlk olay(proximity effect) sebepleri ile daha da byr. letken direncinin
ykselmesine neden olan bu etkenleri, doru akm direncine bir R direnci eklenmesi
eklinde kabul edilebilir.
Doru akm direnci:
Ro=L/KxS
Burada, L=iletkenin boyu, K=letkenlik kat says (Bakr=56, Alminyum=35 alnr)
S=Kesit
Alternatif akm direnci (Etkin diren);
R=Ro+ R
R=Alternatif akm direnci Ro=Doru akm direnci R=Diren deiimi
veya
R=P/I2 eklinde de bulunabilir. P=letkendeki g kayb I=Geen akm
letkenin s derecesinin dmesiyle diren azalr.

rnek: 70 mm kesitli bakr iletkenin 1 kmsinin direnci hesaplansn (Kcu=56).

17

Ro=L/KxS Ro=1000/56.4 Ro=0,255 Ohm olarak bulunur.

Ayn kesit ve uzunlukta bir bakr iletken ile alminyum iletkenin direnleri arasnda
R=35/56=0,62 gibi orant vardr. rnein, yukardaki iletken alminyum olsayd hattn
direnci 0,255/0,62=0,41 Ohm olarak bulunurdu.
YVV 1x4 mm kablonun 1 kmsinin 20 Cdeki DA direnci 4,61 dur(Kablo
kataloundan ve tablo 1.7den).
Tablo 1.7 de kablolarn (bakr ve alminyum) direnleri verilmitir.

18

Nominal kesit (mm)

Diren Ohm/km

Al Ohm/km

1.5

12.10

2.5

7.41

4.61

3.08

10

1.83

16

1.15

1.91

25

0.727

1.20

35

0.524

0.868

50

0.387

0.641

70

0.255

0.413

95

0.193

0.320

Nominal kesit (mm)

Diren Ohm/km

Al Ohm/km

120

0.153

0.253

150

0.124

0.206

185

0.0991

0.164

240

0.0754

0.125

300

0.0601

0.100

400

0.0470

0.0778

500

0.0366

0.0605

Tablo 1.7: Kablolarn 20 Cdeki direnleri

19

Endktans

zerinden akm geen bir iletkenin evresinde bir manyetik alan oluur. Bu manyetik
alan deiken bir manyetik alan ise devrede bir endksiyon elektromotor kuvvet meydana
getirir. Bu emki manyetik alan devrenin kendisi tarafndan meydana getirildii iin z
endksiyon denir. Bu emke ise zt emk veya self endksiyon emk denir. Meydana gelen bu
zt emk iletken zerinden geen akmdaki art artrmaya veya azaltmaya alr. Dolaysyla
Lenz Kanununa gre kendisini meydana getiren sebebe kar koyar. Dolaysyla iletkenin
alternatif akma kar direnci artar. Bu etkiye endktif reaktans (XL) denir ve iletken
zerinde bir gerilim dmne sebep olur. Fakat aktif g kaybna bir etkisi yoktur.
Endktif reaktans, hatlarn bir veya fazl olular ile hat iletken dzenlerine,
iletkenler arasndaki arala ve iletken yaraplarna bal olarak deiir.
Bir fazl ve fazl simetrik hatlarda hattn 1 kmsi iin endktans,
L ( 4,6. log .

d
-4
0,5) x10
r

(Henri/Km) forml ile hesaplanr. L=Endktans (Henri)

d=letkenler aras aklk(cm) r=letken yarap (cm)

(Simetrik hat) Simetrik hat
her faznn endktans birbirine eittir.(LR=LS=LT) ve aklklar eittir (d12=d23=d31).
letkenler asimetrik olarak yerletirilmi ise fazlarn her birinin endktans deiiktir.
Bu nedenle hatlarda aprazlama yaplarak endktans eitlenir. letken aralklar deiik
deerde ise d yerine dm edeer aralk konulur. dm=d12.d31.d23

Endktif reaktans (XL):

XL=2..f.L ( Ohm) forml ile hesaplanr. f=Frekans

Endktif reaktansn azaltlmas iin iletken kesitlerinin byk, iletkenler aras
aklklarn ise kk tutulmas gerekir. Ancak byk kesit ekonomik olmayacaktr. Ayrca
iletkenlerin cinsi ile iletme geriliminin bykl ve tanacak gler, kullanlacak kesitleri
snrlamaktadr.
YE3SV 1x35/16 mm 20,3/35 kV kablonun 1 kmsinin alma indktans(yaklak)
0,775/0,508 mH (mili Henri) (kablo kataloundan)

20

Tablo 1.8de PVC izoleli kablolarn yaklak endktif reaktanslar verilmitir.

Nominal iletken
kesiti(PVC izoleli
kablolar)

Nominal
gerilim
0.6/1 kV
ok damar

1
damar

3.6/6kV
3 damar

1 damar

6/10kV
3damar

1damar

25

0.082

0.103

0.107

0.137

0.122

0.127

35

0.079

0.098

0.101

0.131

0.116

0.119

50

0.078

0.095

0.097

0.127

0.114

0.113

70

0.075

0.090

0.092

0.117

0.107

0.107

95

0.075

0.088

0.088

0.112

0.103

0.104

120

0.073

0.085

0.085

0.107

0.099

0.100

150

0.073

0.084

0.083

0.105

0.096

0.097

185

0.073

0.084

0.081

0.102

0.093

0.094

240

0.072

0.082

0.078

0.097

0.089

0.093

300

0.072

0.081

0.077

0.095

0.087

0.091

400

0.079

0.092

0.088

500

0.079

0.089

0.085

Tablo 1.8: PVC izoleli kablolarn endktif reaktanslar (XL)

Tablo 1.8i incelendiinde 95 mm kesitli PVC izoleli kablonun 0,6/1 kV gerilimde

ok damarl kablo XLsi 0,075 Ohm- bir damarl 0,088 Ohm 3,6/6kV gerilimde(95 mm) 3
damarl iin XLsi 0,088 Ohm bir damarl iin 0,112 Ohm 6/10 kV gerilimde(95 mm) 3
damarl iin XLsi 0,103 ohm-bir damarl iin 0,104 Ohmdur.
Kablo kesiti arttka endktif reaktansn dt grlmektedir. Ayrca kablonun bir
damarl veya ok damarl olmas da endktif reaktans etkilemektedir.
Tablo 1.9da XLPE (apraz bal polietilen) izoleli kablolarn endktif reaktanslar
verilmitir(Zrhl kablolar iin % 10 fazlas alnr. gen deme eklinde).

21

Nominal
iletken
kesiti
(XLPE)

Nominal
gerilim
0.6/1 kV
1.damar

ok
damar

6/10 kV
1.damar

0.075

0.133

ok
damar

8.7/15kV
1.damar

ok
damar

12/20kV
1.damar

ok
damar

Standart Tasarm
-

35

0.139

0.144

50

0.088

0.072

0.127

0.110

0.132

0.117

0.137

0.123

70

0.085

0.072

0.119

0.103

0.124

0.110

0.129

0.115

95

0.082

0.069

0.114

0.099

0.118

0.105

0.123

0.110

120

0.082

0.069

0.109

0.095

0.114

0.101

0.118

0.106

150

0.082

0.069

0.106

0.092

0.110

0.098

0.114

0.102

186

0.082

0.069

0.102

0.090

0.106

0.095

0.110

0.099

240

0.079

0.069

0.098

0.087

0.102

0.091

0.105

0.095

0.095

0.084

0.099

0.089

0.102

0.092

300
400
500

0.091
0.089

0.095

0.092

0.098
0.094

Tablo 1.9: XLPE izoleli kablolarn endktif reaktanslar(XL)

Tablo 1.9 incelendiinde XLPE izoleli kablolarn endktif reaktanslarnda da kesit

arttka endktif reaktansn azald grlmektedir.

Kapasitans

Bir kablo iletkenin yknn potansiyeline oranna iletkenin kapasitesi denir, C ile
gsterilir. Kapasitenin birimi farattr (F). Farat ok byk bir kapasite birimi olduu iin
uygulamada daha ok faratn milyonda biri olan mikrofarat (f) kullanlr. Yaltkan ile
birbirinden ayrlm karlkl iki iletken kondansatr zellii gsterir.
Kablo iletkenleri kendi aralarnda olduu gibi toprak zeminle de kondansatr zellii
gsterir. Yksek gerilim enerji nakil hatlarna uygulanan alternatif gerilimin deiken
zelliinden dolay elektrik yknn miktar da deiir. Elektrik ykndeki bu deime bir
elektrik akm oluturur. Elektrik ykndeki bu deime sebebi ile meydana gelen bu elektrik
22

akmna arj akm denir. Bu arj akm hattn geriliminin dmesini, g kat saysn,
verimini ve iletim stabilitesinin deimesinde etkili olur. Kapasite(C) ile gsterilir:
C

0,0242
(F/Km) forml ile hesaplanr(3 fazl eit aralkl Enerji Nakil
log . d r

Hatt -ENHnn 1kmsi iin).

C

0,0121
log . d r (F/Km) forml ise 1 fazl sistemler iindir.

XC=1/2..f.C (Ohm) forml kapasitif reaktans hesaplanmas iindir.

XC=Kapasitif reaktans
rnek: Aralarnda 100 cm aklk bulunan dolu iletkenlerden olumu fazl bir
sistemin iletkenleri ekenar genin kelerini oluturacak ekilde yerletirilmitir. letken
ap 20 mmdir. Bu sistemin kmsinin endktansn ve kapasitesini hesaplaynz.
L ( 4,6. log .

d
-4
0,5) x10
r

0,0242
log . d r

L ( 4,6. log .

100
-4
0,5) x10 = 0,00097 mH/Km (Endktans)
1

0,0242
= 0,0242/2 =0,0121 F/Km (Kapasitans)
log .100 1

Yer alt kablolarnn iletken damarlar (fazlar) arasndaki aralklar (d) daha kk
olduundan bu kablolardaki kapasite hava hatlarna gre daha byktr.
Kapasite 66 kVluk gerilimden yksek olan enerji iletim hatlarnda dikkate alnr.
Daha dk gerilimlerde kapasite deeri dikkate alnmaz.
YE3SV 1x35/16 mm 20,3/35 kV kablonun 1 kmsinin alma kapasitesi (yaklak)
0,116 ftr (Kablo kataloundan).
Elektrik enerjisi datm ve iletim tesislerinin proje izimi, hesaplamalar ve
yapmnda hat sabitelerinin nemi byktr. Eer enerji nakil ve datm hatlarnn
empedansn hesaplamak iin kapasitans dikkate alnmadnda empedans Z=R+XL ile
bulunur. Burada Z=Empedans (Ohm) cinsindendir.

23

Enerji nakil hatlarnda hat sonu geriliminin sabit tutulabilmesi iin yke paralel bal
senkron makineler kullanlr. Hatlarn bandaki senkron generatrler(ar ikazl senkron
makineler) gereken kapasitif reaktif gc verebilecek kapasitede iseler hatlara kapasitr
konulmasna gerek duyulmaz. Hatlardan ekilen ykler, ounlukla endktif yktr. Yani
akm gerilime gre geri fazdadr. Bu durum hat ba gerilimi ile hat sonu gerilimi arasnda
farklar meydana gelmesine sebep olur.
Gerilim farklln nlemek iin ounlukla hatlara nt kapasitrler konulur. Hatlarn
endktans fazla ise endktif reaktans(XL) zerinde meydana gelen gerilim dmn
nlemek iin ise seri kapasitrler kullanlr.
Seri kapasitrler enerji nakil hatlarnn 2/3 mesafesinde uygun bir yere tesis edilir. Seri
kapasitrlerin amac hattn empedansn azaltmaktr. Devreye seri olarak tesis edilen
kondansatr gruplar, negatif bir reaktans salayarak enerji nakil hatlarnn uzunluk ve kesiti
ile belirlenen hat empedansn drr. Bu sayede de daha fazla g iletimi salanr. Seri
kapasitrler enerji nakil hatlarnn ortasna (rnek olarak 380 kVluk Keban-Glba ENH
iin Kayserideki kapasitr tesisi verilebilir) veya enerji nakil hattnn trafo merkezlerine
giri ve kna(rnek olarak Seydiehir-Erzincan hattnn her iki ucuna %22,5luk
kompanzasyon yapabilecek seri kapasitr tesisi verilebilir.)tesis edilir.
Ayrca nt kapasitrler de tesis edilmektedir. nt kapasitr yardmyla ebekeden
ekilen reaktif gcn bir ksm karlanr. Bu sayede endktif reaktif akm ve enerji kayplar
dlerek gerilim ykseltilmi olur. Bunun sonucu olarak indirici trafo merkezlerinin ve
enerji nakil hatlarnn yklenebilme kapasiteleri artrlr. Yer alt enerji hatlar kullanlarak
sistemin kapasitif deeri artrlabilir.

24

1.1.6.2. Gerilim Deerleri

Kablo ve iletkenlerin anma gerilimleri Uo/U eklinde belirtilmektedir.
Uo; Faz iletkeni ile toprak veya konsantrik iletkenler, ekran, zrh ya da metal klf gibi
topraklama elemanlar arasndaki gerilimdir.
U; ki faz iletkeni arasndaki gerilimdir.
Kablo ve iletkenlerin anma gerilimleri uluslararas standart ve norm kurumlarnca
Uo/U=0,6/1 -1,8/3- 3,6/6 -6/10 -8,7/15 -12/20 -20,3/35 KV ve daha yukar deerlerde
standartlatrlmtr.

fazl dalgal akm sistemlerinde Uo gerilimi ile U gerilimi arasndaki oran:

Uo=U/3
letkenlerinden hibirisi topraklanmam olan bir fazl dalgal akm veya doru
akm sistemlerinde Uo gerilimi ile U gerilimi arasndaki oran: Uo=U/2
letkenlerinden bir tanesi topraklanm olan bir fazl dalgal akm veya doru
akm sistemlerinde ise Uo gerilimi ile U gerilimi arasndaki oran: Uo=U

Kablolarn iletme gerilimleri:

Doru akm(DC) tesislerinde Uo=0,6 kVa gre imal edilmi bir kablonun arza
yapmadan alabilmesi iin msade edilen en yksek iletme gerilimi: Um=1,8kVtur.
Bir veya ok fazl dalgal akm(AC) tesislerinde ise belli bir anma gerilimine gre
imal edilmi kablolarn msaade edilen en yksek iletme gerilimleri Um iin deerler
aadaki Tablo 1.10da gsterilmitir.

25

Tablo 1.10: Kablolarn anma ve iletme gerilim deerleri

Tablo 1.10 incelendiinde, 4. satrdaki 6/10 kVluk kablo iin anma gerilimi 10kV,
msaade edilen en yksek iletme gerilimi 12kVtr ( fazl dalgal akm iin).
Enerji iletim ve datm yaplmasnda gerilimin byk nemi vardr. Enerji nakil
gerilimi ne kadar yksek olursa ekilen akm azalacak ve dolaysyla enerji nakil iletken
kesiti decektir. Bylece iletken kesitinin dmesi maliyeti azaltacaktr.
rnek: Gc 1730 KW, g katsays 1 olan bir merkezin beslemesinin nce 10 KV
ile sonra da 50 kV gerilim ile yapldnda, besleme hattnn direnci 1 ohm olsun(Hat
uzunluu 1 km).
10 kV gerilimle besleme yapld durum:
I=P/3.U.Cos =1730 000/1,73. 10 000.1 =100 Amper
Pk=I.R=100.1=10 Kw (Besleme hattndaki kayp g)
50 KV gerilimle besleme yapld durum:
I=P/3.U. Cos =1730 000/1,73.50 000.1=20 Amper
26

Pk=I.R=20.1=0,4 Kw (Besleme hattndaki kayp g)

Sonu olarak besleme hat gerilimi 10 kVtan 50 kVa kartldnda hattan ekilen
akm 100 amperden 20 ampere dmtr. Gerilim 5 kat arttrldnda akm 5 kat
dmtr.
10 kV besleme geriliminde hatta oluan g kayb 10 kV, 50 kV besleme geriliminde
0,4 Kw g kayb olumaktadr. Besleme gerilimi 5 kat arttrldnda g kayb 25 kat
azalmtr.
Gerilimi ykseltmekle hem hattan ekilen akm bylece hatta oluan g kayb ok
nemli miktarda azaltlabilir. Akmn azaltlmas enerji nakil hatt iletken kesitini de
azaltacaktr.

1.1.6.3. Gerilim Dm ve Kesit Deerleri

fazl bir sistemde enerjiyi belli bir uzakla iletmek iin kullanlan iletkenler
gerilim dm ve g kayb oluturur. Kullanlan ebeke eidine gre uygun grlen
gerilim dm yzdesinin belirli bir deerin stnde olmamas gerekir. letken kesitlerinin
izin verilen gerilim dmnden daha fazla bir gerilim dmne sebep olmamas istenir.
Ayrca iletken kesiti gereinden fazla kalnlkta tespit edilirse ekonomik olmaz. Bu sebeple
elektrik enerjisi iletim ve datm ebekelerinde kullanlan iletkenlerin kesitleri, izin verilen
gerilim dm yzdelerine uygun kalnlkta hesap edilmelidir.
Elektrik enerjisi iletim ve datmnda kullanlan iletkenlerin aada belirtilen gerilim
dm deerinden daha fazla olmamas istenir. Bu gerilim dm deerleri unlardr:
Alak gerilimli datm ebeke ve hatlarnda % 5ten daha fazla gerilim dmne
msaade edilmez. Kendi transformatr bulunan tesislerde, transformatrlerin AG
kndan itibaren gerilim dm bakmndan en kritik durumdaki tketiciye kadar olan
toplam gerilim dm aydnlatma tesislerinde % 6,5 motor yklerinde % 8i amamaldr.
Ring olmas hlinde yksek gerilim iin yukardaki aklamalar aynen geerlidir.
Orta gerilimli ebeke ve hatlarnda % 10dan daha fazla gerilim dm olmamaldr.
Gerilim dm, indirici trafo merkezlerinin sekonderinden itibaren yksek gerilim
datm ebekelerinde % 7'yi amamaldr. Ancak ring ebekeler iin ayrca arza hllerinde
ringin tek tarafl beslenmesi durumu iin gerilim dm tahkikleri yaplmaldr. Bu
durumda gerilim dm % 10'u amamaldr.
letken kesitlerinin normalin stnde bir gerilim dm vermemeleri iin uygun
grlen enerji kaybnn % deeri;

27

Yakt olarak fuel-oil veya kmr kullanan termik santrallerde retilen elektrik
enerjisinin iletilmesinde % 6-7 alnabilir.
Hidroelektrik santrallerde retilen elektrik enerjisinin iletilmesinde ise %10-12den
daha fazla olmamaldr.
Bilindii gibi enerji nakil hatlarnda ve enerji datm ebeke hatlarnda fazl
alternatif akm kullanlr. fazl sistemde hatlar zerinde den gerilim dmnn
vektrel toplam ve yzde deeri hat gerilimi dikkate alnarak hesaplanr.
Kablolarn gerilim dm hesaplanrken omik direnten baka endktif reaktans da
gz nne alnmaldr.

Bir fazl alternatif akm tesislerinde gerilim dm hesab

Akm biliniyorsa
o

Gerilim dm:

%Gerilim dm:

U u

%e

G biliniyorsa

Gerilim dm:

U u

%Gerilim dm:

%e

2.L.I . cos
K .S

(Volt )

2.100.L.I . cos
K .S .U

2.L.N
K .S .U

2.100.L.N
K .S .U 2

u
U

100

(Volt )

100

U=u=Hatta oluan gerilim dm (Volt) L=Hat uzunluu (Metre) I=Akm iddeti

(A)
% e=Hatta oluan toplam gerilim dmnn iletme gerilimine orannn 100 ile
arpmdr (%e=u/U)
N=G, U=letme gerilimi, Cos=G faktr (Omik yklerde ve doru akmda 1
alnr) S=letken kesiti (mm), K=letkenlik katsays (Cu=56, Al=35)

fazl alternatif akm tesislerinde gerilim dm hesab

Akm biliniyorsa

3.L.I . cos
(Volt )
K .S
100. 3.L.I . cos u

U
K .S .U

Gerilim dm:

U u

% gerilim dm:

%e

G biliniyorsa
28

100

Gerilim dm:

U u

% gerilim dm:

%e

L.N
K .S .U

100.L.N
K .S .U 2

(Volt )

100

G kayb hesab

Enerji nakil hatlarnda kullanlan iletkenlerin kesitleri, hatlarda meydana gelen g

kaybna gre de hesaplanabilir.
P=I.R P=Hattaki g kayb P=Enerji nakil hatlarndaki g (W) I=Akm(A)
Eer hatlar gidi ve geli olarak dikkate alnrsa
P=2.(I.R)
R=L/K.S olduuna gre formlde yerine konulduunda, g kaybnn yzde deeri
(%P) u ekilde hesaplanr:

%P

2.L.I 2
* 100 veya
K .S .P

%P

P
P

* 100

olur.

Kesit hesab

fazl hatlarda kullanlan iletkenlerin kesitlerinin hesabnda gerilim dmnden ve

g kaybndan yararlanlr.
Akm belli ise fazlar aras gerilim dikkate alndnda iletken kesiti (S) hesab:
S

3.L.I . cos
K .e.U

veya toplam gerilim dm belli ise

3.L.I . cos
K .U

forml ile hesaplanr.

G belli ise iletken kesitinin hesab:

L.P
veya,
K .u.U

100.L.P
G kayb belli ise kesit
K .e.U 2

formlleri ile bulunur.

29

2.L.I 2
P.K

OG hatlarnda gerilim dm ve g kayb hesab

Mutlak gerilim dm

U=L.I.

%e

(R.Cos + XL.Sin) [Volt] U=Hatlardaki gerilim dm(Volt)

Bal gerilim dm:

U

100
x

10

L.N .( R.Cos X .Sin )

U

x10

-1

U=Hatlar aras gerilim(KV)

N=Talep gc(KVA) L=Hat boyu(Km)
%e < %10 olmaldr.(OG)

G kayb
2

P=3.I.R.L

I yerine (I= N/U ) konulduunda, P=

N .R.L
U

olur.

P=G kayb(KW)

% g kayb:

%P= P x100
P

P
.100
N.Cos

%P<%5 olmaldr.

Cos=0,8

rnek: Bir antiye blgesine 180 m uzakta bulunan 3 fazl, toplam (P)66 kV ve
cos=0,8 geri endktif ykl alclar iin enerji getirilecektir. Bu hat bakr yer alt kablolu
olarak yaplacaktr. Hat zerinde en fazla e= % 3 gerilim dmne izin verilmektedir.
Alclar (Uh)380 V ile almaktadr.

Kablo kesitini bulunuz.

Gerilim dm yzdesini %e yi bulunuz.
Hat sonu geriliminin 380 V olmas iin hat ba geriliminin ka volt olmas
gerektiini bulunuz.

30

zm:

I=P/3.Uh. cos =66 000/1,73.380.0,8 =125,5 Amper

3.L.I . cos
K .e.Uh

U u

%e

3.L.I . cos
K .S

1,73 180 125,5 0,8

56 3 380

(Volt ) U u

100. 3.L.I . cos

K .S .Uh

100

49

Sn=50 mm

3.180.125,5.0,8
56.50
%e

11,12
100
380

11.12

2,92

Volt

< %3 kesit

uygun.

Hat ba gerilimi, gerilim dm kadar fazla olmaldr. Uh=380+11,12=391,12

Volt olmaldr.

31

rnek: 400 kVAlk direk tipi trafolu tesisin gerilim dm hesab:

Formller

TR

Mevcut COS Q = 0,74

20
m

Hedef COS Q = 0,95

AT

60 m
DT2

40 m
MK2

%E=(100xLxN) / ( K x S x U )
IN=N/(1,73xU)
In=P/ 1,73xUx Cos Q
TR-AT ARASI

Veriler:
Zahiri G(N) = 400.000VA(Trafo gc)
Mesafe = 20 m
Kablo Kesiti = 300 mm 2(3x150+70) mm
U trf=400V
IN=400.000 / (1,73x400 ) = 578,03 A
%E1= (100x20x400.000) / (56x300x400x400)= 0,30
SELEN KEST 2(3x150+70)mm NYY 650 A tayabildiinden
uygundur. (2x325 A)=650 A
AT-DT2 aras
Aktif G (P) = 195.000W
Mesafe = 60 m
Kablo Kesiti = 190 mm 2(3x95+70 mm)

32

In = 195.000 / 1,73x380x0,74 = 400,842A

%E2= (100x60x195.000) / (56x190x380x380)= 0,76

Seilen Kesit NYY 2(3x95+70 mm) KABLO 490 A tayabildiinden uygundur.

DT2 -MAKNA2 ARASI
Aktif G =30.000 W
Mesafe =40 m
Kablo Kesiti =16 mm
In = 30.000 / 1,73 x 380 x 0,74 = 61,668 A
%E3= (100x40x30.000) / (56x16x380x380) = 0,93
Seilen Kesit NYY 3x16+10 mm KABLO 80 A tayabildiinden uygundur.
Toplam gerilim dm hesab
%E=%E1+%E2+%E3 %E=0,30+0,76+0,93= 1,99 < % 5 olduundan
seilen kesitler uygundur.
rnek: Drc bir trafo merkezinden 5 km uzaklktaki 15 MW gc ve g kat
says 0,8 olan endstri blgesine 34,5 kV gerilimle elektrik enerjisi iletilecektir. Enerji nakil
hatt bakr iletkenli ve enerji tanmasnda %7 gerilim dmne msaade edildiine gre

Enerji nakil hattnn iletkeninin kesitini hesaplaynz (Yalnz omik diren

dikkate alnacaktr).
Standart kesite gre toplam gerilim dmn ve yzdesini hesaplaynz.

zm:
L=5 Km. Cos =0,8 U=34,5 kV. %e=%7(istenen) P=15 MW. K=56(Cu)
a)P=3.U.I. Cos I=P/ 3.U. Cos =15 000 000/ 1,73.34500.0,8=314,149 A.

%e

100.L.P
K .S .U 2

100.L.P
K .e.U 2

100.(5.103 ).(15.106 )
=16,074 mm
56.7.(34500) 2

33

Bulunan kesit deerine en yakn st deerdeki kablo seilir.(1*35/16 mm 35

kV)seildi.
b) U

%e

L.P
K .S .U

100.L.P
K .S .U 2

(Volt )

(5.103 ).(15.10 6 )
56.35.34500

100 % e

1109,139
34500

1109,139 V

* 100 3.21

%3,21< %7

olduundan seilen kesit uygundur.

Enerji kablolarnn nominal kesitlerinin tespit edilmesinde aada belirtilen
zelliklerin dikkate alnmasnda yarar vardr.

Kablo kesiti yk artlarna msaade edecek ekilde byk seilmelidir.

evre artlarnn etkisi dikkate alnmaldr. Tespit edilen kablonun iletken
scakl srekli kullanmdaki scaklktan byk olmaldr.
Kablodaki gerilim dm ynetmeliklere uygun olmaldr.
Seilen kablo, ebekenin ksa devre akmlarna dayanmaldr.
Byk glerin, byk kesitli bir kablo yerine, eit kesitli ve birden fazla kablo
ile tanmas daha ekonomiktir. Bu durum iletme emniyeti bakmndan da daha
gvenlidir. Byk kesitli bir kablo kullanldnda kablodaki bir arza
durumunda enerjinin tm kesilir. Birden fazla kablo ile enerji tandnda
kablolarn birkanda arza olsa dahi enerjinin tm kesilmez.

1.1.6.4. Ksa Devre Akmna Dayanm ve Akm Tama Kapasiteleri

Kablo ile yaplm tesislerde belirlenen ksa devre akm, iletkenlerde ve
yaltkanlardaki scaklk ykselmesi, termik genileme, elektromanyetik kuvvetler ve bazen
kablo evresi snrlar gibi pek ok etkene baldr.
letken ve yaltkanlarn scaklklar, ksa devrelerden sonra mekanik ve elektrik
dayanklklarn kaybedecek derecede yksee kmamaldr. Kablonun belirlenen ksa devre
akm deeri, bir saniyelik zaman iinde iletkeni normal, devaml yklemede belirlenen en
yksek scaklktan kablo tesisi iin belirlenmi scaklk deerine ykselten ksa devre
akmnn efektif deeridir.
Ksa devre durumunda 1 sn iinde kablo iletkeninin scaklk deeri 150 C deerini
amamaldr. Teorik olarak iletkenler akkor hline gelene kadar akm tama kabiliyetine
sahiptir. Ancak pratikte 75 C stndeki scaklklarda bakr tavlanmaya uramakta mekanik
dayanmn kaybetmektedir. 20 C dereceden kk scaklklarda kablo nominal akmn
stnde bir akm ile yklenebilir. 20 Cden byk scaklklarda kablo nominal akmnn
altnda akm deerleri ile yklenmelidir.

34

Soutma asndan birden fazla kablo ile enerjinin tanmas, tek bir kablo ile enerjinin
tanmasna gre daha avantajldr. Isnma, kablonun akm tama limitlerine bir snrlama
getirmektedir. Scaklk deeri, kablo yaltkann oluturan maddenin yaltma zelliinin
bozulmaya baland scaklk deerinin stne kmamaldr. Ak havada denen kablolar
olabildiince gne nlarnn etkilerinden korunmaldr.
Ksa devre srasnda, devrenin eitli blmleri elektromanyetik kuvvetlerin etkisine
urar. Ksa devrede hasarlarn nlenmesi iin tek damarl kablolar, zemine yeterli derecede
sk tespit edilmelidir. ok damarl kablolar, iletkenlerin sertlii damarlarn birbirleri zerine
sarlmalar, ortak klf katlar iin yaltkan bantlar sarlmas, konsantrik iletken, zrh veya
plastik klflar ve evreleyen topran salad dayanm ile ksa devre kuvvetlerine dayanr.
Genellikle bu birleme, uygulamada rastlanan snrlar iindeki tm ksa devre kuvvetlerine
kar yeterli dayanm salar.
letken ile tanan akm, o iletkenin scakln bir denge kuruluncaya kadar ykseltir.
Bylece meydana gelen s evreye dalan sya eit olur.
t=. Rt. =I.R. Rt
t=letken ile evre arasnda msaade edilen scaklk fark (C)
=letkenin birim uzunluundaki kayplarn sebep olduu s akdr. (W/m)
Rt=letkenin birim uzunluu iin iletken ile evresi arasndaki toplam termik
direntir.
(C.m/W)
I=letkenden geen akm (A)
R=letkenin birim uzunluundaki alternatif akm direnci (Ohm/m)
Kablolar iin msade edilen en yksek akm deerleri u esaslara gre belirlenir:

evre toprak scakl(+20 C)

PVC yaltkanl iletkenin en yksek scakl(70 C)
Protothen-x yaltkanl iletkenin en yksek scakl(90 C)
letkende en yksek scaklk art(+50 C)
Topran zgl s direnci(100 C cm/W)
evre Issna Bal Ortam Kat Saylar (k)

evre ss (C)
Yer altndaki
kablolar (k)

10

15

20

25

30

35

40

45

50

1.15

1.10

1.05

1.00

0.95

0.89

0.84

0.77

0.71

0.63

35

Yukardaki tabloyu incelediimizde ortam ss arttnda yer alt kablolar akm

kapasite deeri decektir.
Aada 154 kV ve 380 kV XLPE tipte yer alt g kablolarnn akm tama
kapasiteleri verilmitir.
154 kV letim sisteminde kullanlan yer alt g kablolarnn tipleri ve
kapasiteleri
TP

Toplam letken
Alan (mm2)

Akm Tama
Kapasitesi (A)

letim Kapasitesi
(MVA)

XLPE Kablo (Bakr)

1000

935

250

XLPE Kablo (Bakr)

630

655

175

380 kV letim sisteminde kullanlan yer alt g kablolarnn tipleri ve

kapasiteleri
TP

Toplam letken
Alan (mm2)

Akm Tama
Kapasitesi (A)

letim Kapasitesi
(MVA)

XLPE Kablo (Bakr)

2000

1500

987

Tablo 1.11de protodur kablolarn akm tama kapasiteleri verilmitir.

36

Prodotur Y Kablolar

Toprakta Kablo Cinsi

Gerilim

0,6/1 kV

Damar Says

5,8/10 kV

8,7/15kV

20,0/35 kV

Havada

Toprakta

Toprakta

Toprakta

Havada

Havada

Toprakta

Toprakta

Havada

0,75

1,5

27

17,5 -

2,5

36

24

46

32

58

41

10

77

57

16

100

76

25

130

101

35

155

50

Havada

Toprakta

Havada

Toprakta

3 ve 4

Havada

Deme
ekli
kesit
mm2

3,5/6 kV

Prodotur X Y Kablolar

120

105

125

115

105

97

125

150

130

150

135

130

117

189

199

208

195

172

148

185

151

175

155

175

165

155

146

223

238

247

234

204

178

70

230

192

215

195

215

205

190

181

273

296

302

292

251

220

95

275

232

260

240

255

250

225

220

325

358

359

354

300

265

120

315

269

295

275

290

285

260

255

368

412

402

404

335

304

150

355

309

335

315

325

320

300

295

410

465

443

456

375

347

185

400

353

375

360

365

365

340

340

463

532

496

515

240

465

415

435

430

425

430

400

405

434

627

562

602

Tablo 1.11: Kablolarn akm tama kapasiteleri

37

Tablo 1.12: XLPE kablolarn (1- 30 kV) izin verilen ksa devre (kA) akmlar

38

Tablo 1.12 incelendiinde 50 mm (Cu) kesitindeki XLPE izolasyonlu iletkenin izin

verilen ksa devre akm 5 saniye iin yaklak 3,2 kAdr. Tablodan karlan sonu ksa
devre akm gei sresi ne kadar uzarsa kablodan geebilecek ksa devre akm deeri dk
olmaldr.

1.1.7. Kullanm Yerlerine Gre eitleri, Yaplar, zellikleri

Tek iletkenli veya ok iletkenli olarak imal edilen enerji kablolar alak, orta ve
yksek gerilimde kullanlabilecek ekilde snflandrlr.
Enerji kablolar deme ekillerine ve kullanldklar yere gre de u ekilde
snflandrlr:

1.1.7.1. Bina inde Kullanlan Kablolar

Bina iinde kullanlan kablolar, kapal kuru yerlerde kullanlan kablolar, sya
dayankl kablolar, lastik yaltkanl kablolar, l ve kumanda kablolar olarak eitleri
vardr.

Kapal kuru yerlerde kullanlan kablolar

Kapal kuru yerlerde, sabit tesislerde, sva altnda, boru iinde veya kroeler stnde
monte edilir. Datm tablosunda cihazlar aras balantlarda bakr iletkenli iki damarl, ince
ok telli, bkml, fleksible (bklebilen esnek) kablolar bilhassa hareketli cihazlarn
irtibatnda kullanlr.
Ar iletme artlarna dayankl sabit tesislerde plastik yaltkanl, Alvinal-D (YAVV
veya NAYY), Alvinal-K(YAMV-NAYCY), Alvinal-Z(YAVSV-NAYFYGbY) alminyum
iletkenli kablolar da kullanlmaktadr. Dk kesitlerde ve drt damarldr (Resim 1.1 ).
Nominal gerilimi 0,6 /1 kVtur. Siyah PVC plastik yaltkanl ve damarlarn faz ayrm
numaraldr. Damarlar birbirinin zerine helisel bir ekilde sarlmtr. Kuvvet ve kumanda
merkezleri, endstri ve genel kullanma ile ilgili bina tesisatlarnda kullanlr.

Resim 1.1: Alvinal kablo(alminyum)enerji kablosu

39

Isya dayankl kablolar

Dorudan ate iinde kalan kablo tesislerinin hasarlara sebep vermemesi iin
kablolarn alev iletme zellii TS-212 standartlarna gre tespit edilmitir. Bu kablolarn
kullanld tesislerde yangnn yaylmas, korozyon, yangn srasnda zehirli gaz ve gr
engelleyen duman tabakas olumaz. Bu zelliinden dolay gerilim altnda bulunan bakr
iletkenli kablonun devre d kalmas nlenmi olur.
Bu kablolara rnek olarak (N)HXSGAFHX 1,8/3 KV (VDE 0250), (N)HXMH
300/500V
(N)HXSHX-J 0,6/1 KV (VDE 0250) enerji kablolar verilebilir.

ekil 1.2: (N)HXMH kablo

Lastik yaltkanl kablolar

Kalayl ince ok telli, bakr iletkenli, lastik yaltkanl bir veya ok damarl kablodur.
Rutubetli ortamlardaki cihazlar ile mekanik etkinin az olduu yerlerde ve tarmsal elektrikli
cihazlarda kullanlr.
Kuru ve rutubetli yerlerde akta yaplan tesislerde ar koullarda kullanlan lastik
yaltkanl kablolar da vardr. Yksek mekanik zorlamalarn etkisinde kalan motorlarda tercih
edilir.

ekil 1.3: (N) TSCGEWU (SM)lastik yaltkanl kablo(5,8/10 kV)

40

Kalayl, ok ince ok telli bakr iletken

yar iletken tabaka
Protolon yaltkan
D yar iletken tabaka
Lastik i klf
Textil orap rg
Protofirm d klf

Bu kablo maden ocaklarnda, bant sistemlerinde i makinelerinde kuyruk kablosu ve

antiyelerde besleme kablosu olarak kullanlr ve 3x25 ve 3x120 kesitleri aralnda retilir.

l ve kumanda kablolar

l kumanda ve kontrol kablolar, kk kesitlerde, sinyal iletiimleri iin normal

iletme artlarna uygundur. htiyaca gre ar iletme artlarnda kullanmak iin yaa
dayankl ve zel d klfl olarak imal edilmektedir. Bu kablolar balant kablosu olarak
tesisin sinyal ve l deerlerinin dardan gelebilecek elektromanyetik alan etkilerine kar
korunmasnn gerekli olduu yerlerde kullanlr.

ekil 1.4: HO5VV5-F lve kumanda kablosu

1-nce ok telli bakr iletken

2-Protodur yaltkanl numara baskl damarlar
3-Protodur d klf

3x0,75 -60x0,75 mm kesit aralnda retilirler.

1.1.7.2. Su Alt ve Gemi Kablolar

Kalayl ok telli bakr iletkenli protolin(etilen-propilen-kauuk, EPR) yaltkanldr. Bir
veya ok damarl, lastik dolgu zerinde ince tellerden rlm bakr ekranldr.
Protofirm(kloropren-kauuk)d klfldr. Gemilerde ve her trl deniz aralarnda
kuru, slak ve buharl ortamlarda kullanlabilir. Kapal ve ak gvertelerde btn oda ve
kapal yerlerde gvenle kullanlr. Hassas antenlerin bulunduu yerlerde ve zerinde bulunan
bakr rg sayesinde ar iletme artlarnda kullanlr.

41

ekil 1.5: MGG 0,6/1 kV ekransz gemi kablosu

Kalayl, ok telli bakr iletken

Protolon lastik yaltkan
Lastik dolgu
Protofirm d klf

1x1,5 - 24x1,5 mm kesit aralnda retilirler.

Ekransz olular sebebi ile telsiz, radar ve benzeri alc-verici cihazlarn bulunduu
kapal mahaller ile anten tesisatlarnn yaknnda kullanlmamaldr. DIN 89160/VDE 0261
ve IEC 92-3e gre imal edilir.

1.1.7.3. Yer Alt Kablolar

Yer alt kablolar imalatnda genel olarak bakr ve alminyum iletkenli 1-15 kVa
kadar protodur, 1-154 kVa kadar protothen-x yaltkanl kablolar kullanlr. Y kablolarnn
yaltkan klf TS-212de belirtilen PVC veya EPR (Etile propilen kauuk) yaltkanl
malzemedendir.
Protodur(PVC) yaltkanl iletken damarlar renk kodlu veya numaral Y kablolar tek
veya ok damarldr. Protodur izolasyonun altnda ve stnde dielektrik kayplar azaltmak
iin i ve d iletken tabakalar vardr. Ksa devre akmlarna uygun kesitte bakr ekranldr.
damarl kablolarda yass elik zrhl ve bunun iinde helis eklinde sarlm elik eritten
tutucu sarg bulunur. Mekanik d tesirlere kar ok dayankldr. ounlukla ehir
ebekelerinde, alt tesisleri, cadde aydnlatmalarnda toprak altnda kullanlr. Kablolarn
kazma darbesinden zarar grmesi hlinde ntr iletkeni kablo bandaki alter veya sigortann
devreyi derhal amasn salar.
Yer altnda orta ve yksek gerilimde protothen-x yaltkanl kablolar bilhassa tercih
edilir. Protothen-x enerji kablolarnda stn vasfl bir yaltkan maddesidir. Organik peroksit
katksyla yksek molekll saf polietilenden imal edilir. iletken tabaka protothen-x
yaltkan ve d iletken tabaka, l pskrtme kafasyla bir defada iletkenin zerine
pskrtlr. En stn zellii termik dayanklldr. Byk scaklk farknda dahi mekanik
ve elektriki deerler hemen hemen sabit kalr. Bundan dolay protothen-x yaltkanl
kablolarda devaml iletme iin iletken scaklna 90 Cye kadar msaade edilir. Bu
deerler, protodur yaltkanl kablolarda 70 Cdir. Bu kablolar endstri blgesinde harite
kablo kanallarnda ve toprak iinde kullanlr. Mekanik d tesirlere kar dayankldr. Yer
alt kablolar alminyum ve bakr iletkenli olarak imal edilir.
42

Alminyum iletkenli yer alt kablolar

Yer altnda ar iletme artlarna dayankl alvinal-K kablolar da kullanlmaktadr.

Plastik izoleli ntr konsantrik bakr iletkenli, damarl alminyum iletkenlidir. Nominal
gerilimi 0,6/1 kVtur. ok telli rgl siyah PVC plastik ve damarlarn faz ayrm
numaraldr. Genel olarak toprak iine tesis edilir. Bilhassa belediye elektrik ebekelerinde,
sokak aydnlatmas ve datm kablosu olarak kullanlr. Kazma krek gibi kazc aletlerle
kablonun zedelenmesi hlinde konsantrik ntr iletken, ait olduu fazn sigortasn attrmay
salar.
Alvinal-Z kablolar da yer altnda ve ar iletme artlarnda mekanik etkilere
dayankl bir kablodur. Plastik yaltkanl, elik zrhl dk kesitli ntr iletkenli drt damarl
alminyum iletkenlidir. Nominal gerilimi 0,6/1 kVtur. Bu alminyum iletkenli yer alt
kablosu ar iletme artlar iin imal edilmitir. Kabloda kullanlan elik galvanizli erit
telden yaplm bulunan metal koruyucu klf dayanm temin eder. Bu zelliinden dolay
kaygan ve kntl arazilerde, maden ocaklarnda gerekli dayanm salayacak yapdadr.
Ayrca nehir ve deniz alt kablosu olarak da kullanlabilir.

Bakr iletkenli yer alt kablolar

En ok kullanlan bakr iletkenli yer alt kablolar ve zellikleri unlardr:

YVV kablo

ekil 1.6: YVV kablo

43

YE3V kablo

ekil 1.7: YE3V kablo

YE3SV(2XSY) kablo

ekil 1.8: YE3SV(2XSY) 5,8/10 KV kablo

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Bakr iletken
Yar iletken tabaka
Protothen-x yaltkan
Yar iletken krep kd
Bakr tellerden ekran
Koruma bant
Protodur d klf

YE3SV(TS 212)-2XSY(IEC 60502)-N2XSY(VDE 0276) standartlarnda retilir.

Anma gerilimi 5,8/10 KVtur. ok telli, bakr iletkenli, dielektrik kayplar ok kk
protothen-x yaltkanl elektriki alan homojenletirici, zel i ve d yar iletken tabakal,
yksek ksa devre akmlarna kar uygun kesitte ve zel olarak takviye edilmi bakr ekranl,
protodur d klfl, bir damarl orta gerilim enerji kablosudur. Bu kablolar ksa devre
akmlarnn byk olduu yerleme ve endstri blgelerinin elektrik enerjisi ile
beslenmelerinde ve yk artlar beklenen ebekelerde, harite kablo kanallarnda, dhilde ve
toprak iinde kullanlr. zel olarak imal edildiklerinde tatl ve tuzlu suda kullanlr.
1x25/16-1x240725 mm kesit aralnda imal edilir.

44

Tablo 1.13: YE3SV(2XSY) 5,8/10 KV kablo karakteristik deerleri

YE3SV(2XSY) 20,3/35 kV kablo

ekil 1.9: YE3SV(2XSY) 20,3/35 KV kablo

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Bakr iletken
Yar iletken tabaka
Protothen-x yaltkan
Yar iletken krep kd
Bakr tellerden ekran
Koruma bant
Protodur d klf

45

YE3SV(2XSY) TS 2742 standardna gre imal edilmilerdir. Anma gerilimi 20,3/35

kVtr. ok telli, bakr iletkenli, dielektrik kayplar ok kk protothen-x yaltkanl,
elektrik alan homojenletirici zel i ve d yar iletken tabakal, yksek ksa devre
akmlarna kar uygun kesitte ve zel olarak takviye edilmi bakr ekranl, protodur d
klfl bir damarl orta gerilim enerji kablosudur. Elektriki kayplar emsallerine oranla ok
kk olan bu kablolar ksa devre akmlarnn byk olduu yerleme ve endstri
blgelerinin elektrik enerjisi ile beslenmelerinde ve yk artlar beklenen ebekelerde,
harite, kablo kanallarnda, dhilde ve toprak iinde kullanlr. zel olarak imal
edildiklerinde tatl ve tuzlu suda da kullanlr.

Tablo 1.14 : YE3SV(2XSY) 20,3/35 KV kablo karekteristik deerleri

46

[YE3S(AL)E] 89/154 kV enerji kablosu

ekil 1.10: YE3S(AL)E 89/154 kV enerji kablosu

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

Bakr iletken
yar iletken tabaka
Protothen-x yaltkan
D yar iletken tabaka
Yar iletken suda ien bant
Bakr tellerden ekran
Lastik i klf
8-iki taraf kopolimerli alminyum bant
Polietilen d klf

Bu kablo zel artnamelere gre IEC 840 imal edilir. ok telli, bakr iletkenli,
dielektrik kayplar ok kk protothen-x yaltkanl, elektrik alan homojenletirici, zel i
ve d yar iletken tabakal, yksek ksa devre akmlarna kar uygun kesitle ve zel olarak
takviye edilmi bakr ekranl, lastik dolgu tabakal, alminyum koruyucu klfl ve polietilen
d klfl, bir damarl yksek gerilim enerji kablolardr. Ekran boyunca ve radyal ynde su
szdrmaz. stenilirse iletken de boylamasna su szdrmaz.
Bu kablolar, gvenlik ve evre korumas nedeni ile 154 kV havai hatlarla ehir
merkezlerine girilemeyen hllerde yer altna denerek gerilim dmlerini ve kayplar
asgariye indirip ebekeyi kompanze etmekte, enerjiyi 154/34,5/0,4 kV ring sistemlerine
iletmekle, enerji retim merkezlerinden ulusal ve uluslararas enterkonnekte ebekelerin
beslenmesinde uydu kentlerin ana datm sistemlerine balanmasnda, harite, kablo
kanallarnda dhilde ve toprak altnda, zel olarak imal edildiklerinde tatl ve tuzlu suda
kullanlr. Msaade edilen iletme scakl 90 C, msaade edilen ksa devre scakl 250
Cdir (ksa devre zaman t<5 saniye iin).

47

Tablo 1.15 : [YE3S(AL)E] 89/154 kV kablo karakteristik deerleri

ekil 1.11: 550 kV yer alt kablosu

1.2. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

lgili ynetmelik maddeleri aadaki gibidir.
Madde 58- Bu Ynetmeliin kapsamna giren tesislerde Trk Standartlarna uygun
kablolar kullanlacaktr. Bunlar bulunmadnda Madde 1'de belirtilen standartlara uygun
kablolar kullanlacaktr.

Kablo seimi:

Kablo seiminde aranlan teki koullarn yannda aadakiler de gz nnde

bulundurulacaktr:

48

Anma gerilimi:

Kablolar iin iki anma gerilimi kullanlr:

U: Fazlar aras gerilim
U0: letken ile metal klf ya da toprak arasndaki gerilim

Yk akm:

Kablo kesitleri, yk akmna bal olarak eitli kablo tiplerine, deme durumlarna
ve ortam koullarna gre standartlarda belirtilen ya da yapmclar tarafndan bildirilen
ykleme durumlarna gre belirlenir.
Kablo kesitinin belirlenmesinde gz nnde bulundurulacak koullardan bazlar
aadadr:
o
Gelecekte yk artlar
o
zin verilen iletken scakl (srekli kullanmadaki iletken scakl,
seilen kablo tipi iin belirtilen deerlerden byk olmamaldr.)
o
Kabloda oluan snn darya atlmasnda etkili olan ortam
koullar (topran sl direnci vb.)
o
Kablonun tek ya da ok damarl oluu
o
Kablonun havada ya da yer altnda denmi olmas
o
Kablonun denme yntemi
o
zgl s dayanm
Bu hesaplarn yaplmasnda ilgili standardlarda yer alan kablolarla ilgili izelgelerden
yararlanlacaktr.

Ksa devre dayanm:

Kablolar kullanlacaklar ebekelerde oluacak ksa devre akmlarna dayanmaldr.

Kablolarn ksa devre dayankll hesapla gsterilmelidir. ksa devre sonucunda kablo
iletken scakl PVC yaltkanl kablolarda en ok 160 C, XLPE yaltkanl kablolarda en
ok 250 C olacaktr.
.
zellikle tek damarl kablolarda kablo tutturma paralar, ksa devrenin neden olaca
kuvvetlere dayanacak boyutta seilmeli ve aralarnda yeterli aklk olmaldr.

Gerilim dm:

Kablolarn gerilim dm hesaplanrken omik direnten baka endktif empedans da

gz nne alnmaldr.

49

Gerilim dm indirici trafo merkezlerinin sekonderinden itibaren yksek gerilim

datm ebekelerinde % 7'yi amamaldr. Ancak ring ebekeler iin ayrca arza hllerinde
ringin tek tarafl beslenmesi durumu iin gerilim dm tahkikleri yaplmaldr. Bu
durumda gerilim dm % 10'u amamaldr.
Alak gerilim tesislerinde gerilim dm % 5'i amamaldr. Kendi transformatr
bulunan tesislerde, transformatrlerin AG kndan itibaren gerilim dm bakmndan en
kritik durumda olan tketiciye kadar olan toplam gerilim dm aydnlatma tesislerinde %
6,5, motor yklerinde % 8'i amamaldr. Ring olmas hlinde yksek gerilim iin yukardaki
aklamalar aynen geerlidir.

Etkin g kayb:

Kablo kesiti madde 58-a/2, 3 ve 4'te belirtilen yntemlere gre hesaplanacak en byk
kesite uygun olarak seilir. Ancak hat kayplar da gz nne alnarak daha byk kesitli
(ekonomik kesit) kablolar kullanlabilir. nemli kablo hatlarnda ekonomik hesap, kablo
maliyeti, hat kayplar, yllk kullanma sresi, enerji fiyat, reel faiz, amortisman sresi gz
nne alnarak yaplmaldr. Bu durumda ekonomik kesite klmas tavsiye edilir.

Dielektrik kayb:

zellikle yksek gerilimli ve uzun kablolar kullanldnda zel koullar dnda

dielektrik kayb dk olan kablolar (XLPE gibi) seilmelidir.

Mekanik koullar:

Kablo kullanlaca yerdeki mekanik koullar gz nnde bulundurularak seilmelidir.

Mekanik zorlanma olan yerlerde, buna dayankl kablo cinsleri seilmelidir. rnein, ekiye
alan kablolarn zrh olmal, eimli yerlerde ve ek kutularnn yaknnda, eki kuvvetini
tayan kelepelerle tutturulmaldr.
Topraa dorudan gml kablolarn elik zrhl olmas tavsiye edilir. elik zrhsz
kablolarn yer altnda beton kanallar, beton bzler veya beton muhafaza iine alnm PVC
borular iinde kullanlmas tavsiye edilir.

Kimyasal etkiler ve d etkiler:

Kablolar dendikleri yerlerdeki kimyasal etkilere, su, rutubet ve hava koullar ile
teki evre etkilerine dayanacak tipte seilmelidir.

Kablolar iletme koullarna uygun tipte seilmelidir.

Yer durumu:

50

Kablolar denecekleri yerlerin zelliklerine uygun tipte seilmelidir. nsanlarn

youn bulunduu, paniin yaanabilecei tm yaplar, yksek katl binalar, hastaneler,
tneller, tiyatrolar, okullar, alveri merkezleri gibi yap ve yerlerde yangn annda az
duman karan, halojensiz zellikli kablolar kullanlmaldr.

ekil 1.12 :YE3SV kablo

ekil 1.13 : YE3S(AL)E kablo

51

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Yer alt enerji kablolarn seiniz.
lem Basamaklar
YVV kablosunu seiniz.
YE3SV kablosunu seiniz.
YE3S(AL)E kablosunu seiniz.

neriler
Btn kablolarn katalog ve varsa CDlerini
inceleyiniz.
YVV kablonun yaltkan cinsini tespit ediniz.
YVV kablo iletkeninin damar saysn tespit
ediniz.
YVV kablo iletkeninin kesitini ve akm tama
kapasitesini tespit ediniz.
YVV kablo anma gerilimini tespit ediniz.
YE3SV kablonun i ve d klf yaltkan cinsini
tespit ediniz.
YE3SV kablo iletkeninin kesitini ve akm
tama kapasitesini tespit ediniz.
YE3SV kablo anma gerilimini tespit ediniz.
YE3SV kablo ekran cinsini ve grevini tespit
ediniz.
YE3S(AL)E kablonun i ve d klf yaltkan
cinsini tespit ediniz.
YE3S(AL)E kablo iletkeninin kesitini ve akm
tama kapasitesini tespit ediniz.
YE3S(AL)E kablo anma gerilimini tespit
ediniz.
YE3S(AL)E kablo ekran cinsini ve grevini
tespit ediniz.

52

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1.

Yer alt kablolarn standart ve ynetmeliklere uygun

seebildiniz mi?

2.

Yer alt kablolarnn yaltkan cinslerini doru seebildiniz mi?

3.

Yer alt kablolarnn standart scaklk deerlerini doru

seebildiniz mi?

4.

Yer alt kablo anma gerilim deerlerini seebildiniz mi?

5.

Yer alt kablolarnn standart kesit deerlerini seebildiniz mi?

6.

Yer alt kablo kullanma yerlerini doru seebildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

53

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmleleri dikkatlice okuyarak bo braklan yerlere doru szc
yaznz.
1.

Kablonun yaltlm olan iletkeninedenir.

2.

Kabloyu mekanik etkilerden koruyan yass veya yuvarlak tellerle yaplm rg veya
sargya..,...denir.
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

3.

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. BS

standartlarnn anlam nedir?
A)
Trk standard
B)
Alman standard
C)
Fransz standard
D)
D)ngiliz standard

4.

PEnin anlam nedir?

A)
Plastik
B)
Polietilen
C)
Polivinil
D)
Poliklorid

5.

Sabit tesislerde kullanlan ar iletme artlarna dayankl kablo harf sembol TS

212ye aadakilerden hangisidir?
A)
N
B)
S
C)
K
D)
Y

6.

VDE 0271 standardna gre apraz bal polietilen harf sembol aadakilerden
hangisidir?
A)
2X
B)
E3
C)
SH
D)
U

7.

Orta gerilim ebeke ve hatlarnda gerilim dm aadaki hangi deerden byk

olamaz?
A)
%20
B)
%15
C)
%10
D)
%25

54

8.

Protothen-x yaltkanl iletkenin en yksek scaklk deeri aadakilerden hangisidir?

A)
100 C
B)
105 C
C)
90 C
D)
120 C

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

55

RENME FAALYET-2
RENME FAALYET-2
AMA
Standart ve ynetmeliklere uygun, yer alt enerji hatt kablolarn hatasz olarak
ekebileceksiniz.

ARATIRMA

Elektrik enerjisinin yer altndan tanmasnn sakncalar var mdr? Aratrnz.

Yer alt kablolar nasl denir? Aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam, elektrik taahht firmalar, elektrik

iletim ve datm yapan kurulular kullanabilirsiniz. Bu aratrmalar yaparken
gvenlik tedbirleri alnmas gereken yerlerde gvenlik tedbirlerinin alnmasna
dikkat ediniz. Aratrmanz rapor hline getirerek arkadalarnza sununuz.

2. YER ALTI ENERJ KABLOLARI

EKM
2.1. Kablolarn Yer Altndan Denmesinin Nedenleri
Elektrik enerjisinin hava hatlar ile iletilemedii ve datlamad yerlerde yer
altndan iletim ve datm yaplmas gerekmektedir. ehir ilerinde ve hava hattnn
kullanlma imkn olmayan yerlerde, zellikle tercih edilir. Boaz geilerinde enerjinin su
altndan, yer alt kablosu ile yaplmas gerekmektedir.Yer alt kablolar ok az arza yapar ve
nemli derecede bakm gerektirmez. Yer alt enerji hatlarnn stnlk ve sakncalar
unlardr:

56

2.1.1. Yer alt Enerji Hatlarnn stnlkleri

Yer alt kablolar ile yaplan tesisler, direk ve dier malzemelere ihtiya
gstermez.
Cadde ve meydanlarn grnt estetii bozulmadan tesisler yaplabilir.
Atmosferik olaylardan (yldrm, kar, frtna vb.) etkilenmez.
Yer alt kablolar cadde, meydan ve parklarn zelliklerine uyacak ekillerde
dz veya kavis yaptrlarak denebilir.
Havai hatlardaki gibi bakm ihtiyalar yoktur.
Yerleim blgelerinde, havai hat tesislerine gre daha gvenlidir. Kaza ihtimali
azalmtr.

2.1.2. Yer Alt Enerji Hatlarnn Sakncalar

Havai hatlara gre kurulu maliyeti fazladr.

Kablo arza tespiti ve onarm zordur.

2.2. Kablo Gzerghnn Belirlenmesi

Yer alt kablosu olduka pahal bir gere olduundan kabloyu en ksa ve uygun yoldan
demek gerekir. Gzerghn doru olarak tespitinde ok titiz olmak gerekir.Ancak bu
sayede tesisin yapmnda iilik az olur. Planla yaplm bir tesisin bakm kolay ve mr de
uzun olur.
Kablo denecek yerin lekli plan ya da haritas alnr. Yksek gerilimli uzak
mesafeli kablo denmesinde araziye ait her trl bilgi (bataklk, kumluk, kayalk, kil veya
kalkerli yerler ile nehir, yol, kpr, tnel ve varsa baka arazi engelleri veya yerlerdeki
binalar )incelenerek plan veya haritaya ilenir. Kablo gei yolunun arazi engelleri dikkate
alnarak imkn nispetinde en ksa yoldan dz hat eklinde denmesi istenir. Bylece maliyet
en aza indirilmi olur.
Kablo boyu yani yolu uzun olursa kablolara ait ek kutular, branman kutular says
artar. Bylece hem maliyet hem de arza ihtimali artar. Plan yaplrsa ek kutularnn yerleri,
kablo gei yollar uygun olarak seilir ve plana ilenir. Bu sayede ilerideki onarm ve
deiiklikler kolayca yaplabilir. Kablo gzergh ehir d ve ehir iinde olmak zere iki
trl belirlenir.

2.2.1. ehir Dnda Kablo Gzergh Belirlenmesi

Ak arazide yani ehirler dnda gzergh tayin edilirken aadaki hususlara dikkat
edilmelidir.

57

Kablo gzergh mevcut yollarla kolayca ulalabilir olmal ve arazi engelleri

nispetinde en ksa yollardan geilmeli kablo gei yolu ulam yollarndan
uzakta bulunmamaldr.
Kablolar engebeli yerlerden, mesala gl, nehir, orman, yol kava, maden
ocaklar, kumluk, talk yerlerden, nehir yataklar ve benzeri yerlerden
denmemelidir. Bu gibi yerler kablo demeye uygun deildir.
Kablolar nehir, kpr, demir yolu, karayollarn sk sk kesmemelidir. Bu gibi
yerlerde kesinlikle ek kutusu konmamaldr.
Yolu ksaltmak iin kablolar tarlalarn iinden denmemelidir. Ek kutular
tarlalar, iine koyulmamaldr, yerleri belirsiz olduundan arza bulma zorlar.
Kablolar, rutubet ve zararl kimyasal maddelerin bulunduu endstri
blgelerinden uzak olmaldr.
Kablolar, cadde ve yollar boyunca,bunlarn yanndan denmelidir. Kablo
gzergh ak arazide bile iaretlenmelidir. Varsa ek kutular da gzergh
boyunca emin ve belirli yerlere konmaldr. aret levhalar ya da talar ile
belirtilmelidir. Bu sayede tadilat ve tamirat kolaylkla yaplabilir.
Kablolar meyilli araziden, dar boazlardan, kayalk yerlerden geirmek
gerekirse buralarda elik bandajl zel kablolar kullanlmaldr. Kablo ba ve
sonunda fazlalk braklmas gereklidir. Bylece arza hlinde yeni kabloya
gerek kalmadan tamirat yaplabilcektir.
Kablo bataklk arazide denecek ise nce bataklk tahlil edilir, sonra kablolar
knklerden borulardan beton veya aa kazklar zerinden geirilir. Bylece
kablo hem korunmu hem de kablo yolu sabit hle getirilmi olur.

2.2.2. ehir inde Kablo Gzergh Belirlenmesi

ehir, kasaba ve ky gibi meskun yerlerde kablolarn gzergh belirlenirken u
hususlara dikkat edilir:

Kablolar ehirlerde mutlaka yol ve sokaklar boyunca ve yaya kaldrmlarn

altna denmelidir, kablo deni yolunun ksa olmas tercih edilir.
Kablo yolunun, telefon kablolar, kanalizasyon bzleri, su ve doal gaz borular
ile karlatrlmadan belirlenmesi tercih edilmelidir.
Kablolar duruma ve ihtiyaca gre yollarn bir ya da iki yanna denir. Yolun
tek yanna denmi bir kablo tesisatndan, sonradan yolun dier yanna elektrik
almak gerekirse yol bozulur, trafik aksar buda istenilen bir durum deildir.
Kablolar, ahr, gbre sular veya kimyevi sularn akt atlye ya da fabrika
civarna denmez. ayet mecburiyet varsa kablo ok derine denir ve demir
boru iinden geirilir, borunun iki az ziftli bezlerle sarlr. Bylece kablo
tahrip edici svlardan korunmu olur.
Kablo denmesi esnasnda her trl ek kutular, branman kutularnn yerleri
tam olarak llr. Bina ve deimez yerlere iaret konur. Durum ayrca plana
ilenir.

58

Resim 2.1:Kablo gzergh kefi

2.3. Yer Alt kablolarnn Denme Yerine Tanmas

Yer alt kablo makaralar zerinde kablonun cinsi, kablo kesiti, damar says, iletme
gerilimi, boyu ve salma (serilme) ynlerine ait bilgiler bulunur. Makaralar demir veya
tahtadan olabilir, ok ar olduklar iin tesis yerine tatlarla gtrlr. Bazen makara
tama zel aralar kullanlmaktadr. Bu aralardan makara hi indirilmeden direkt olarak
kablo ekilerek denebilmektedir (Resim 2.3).
Makarann tattan indirilmesi olduka nemli bir itir. Makarann yere indirilmesi
iin vinle indirme ilemi yaplr (Resim 2.2. ) veya tata bir kalas dayanr. Makara yava
yava kalas zerinden yuvarlanrken bir halatla ters ynde ekilir. Makarann hzn kesmek
iin yere (kalas nne) engeller konur. Makara yere indirildikten sonra tesis yaknndaki bir
yere zerindeki ok ynnde yuvarlanarak tanr.

ekil 2.1: Kablo makarasnn tanma yntemleri

ekil 2.2: Kablo makarasnn denme yerine getirilmesi

59

Resim 2.2: Kablo makaras ve indirilmesi

Resim 2.3: Kablo makaralar tama aralar

2.4. Yer Alt Kablolarnn Deme Yerine Serilmesi

Makarada olmayan yani kangal hlindeki kablolar yuvarlanarak serilir (salr).
Kabloyu ekerek samak ve srklemek kablo zedelenebileceinden doru deildir.
Makarada bulunan kablonun salmas zel aparatlar (bucurgat) yardmyla yaplr. Bu
aparatn ayaklar makara yanlarna konduktan sonar makarann ortasndan geirilen mil,
aparatn yuvalarna yerletirilir. Aparatn vidalar her iki taraftan sklarak makara yerden
biraz yukarya kaldrlr.
Serme (sama) ilemi 3-4 kii tarafndan yaplmaldr. Bir veya iki kii makaray
evirir, bir kii de makarann hzl dnmesini nlemek iin bir tahta ile makaray kenardan
firenler. Kablo daha ok makarann stnden sald gibi bazen de makarann altndan
salr. Serme(sama) ilemi yaplrken kablo boyu uzadka kablonun arlna gre her 510 metrede bir tayc kullanlmaldr. Gelimi lkelerde kablo makara aparat
kullanlmadan direkt olarak kanala serilmektedir. Kablolarn ularna yardmc gereler
(pabu,kablo klf) taklarak ekilip serilmelidir.

60

Resim 2.4: Kablo makara aparatlar

Resim 2.5: Kablonun serilmesi

Resim 2.6: Kablo tayc ve kablo serilmesi

61

Resim 2.7: Kablo ekme iin orap ve kablo ucu

Kablolarn serme ve ekme ileminde, kablo ularnn zarar grmemesi iin kablo
orab ve kablo ucu kullanlr.

Resim 2.8: Kablonun serilmeden denmesi

Gerektiinde serme ilemini yapmadan kablolar direkt olarak kanala denebilir.

2.5. Yer Alt Kablolarnn Denme Yntemleri

Corafi zorluklar, iklim koullar, gvenlik, strateji, estetik ve elektromanyetik
uyumluluk gibi pek ok adan yer alt kablolarnn kullanm kanlmazdr. Yer alt
kablolar deiik ekillerde denebilmektedir. Deme ynteminin seilmesinde maliyet,
kablo gzerghnn zellii, estetik gibi unsurlar gz nne alnr. Genelde yer alt kablolar
toprak iine, su altna ve bina iine denir.

2.5.1. Yer Alt Kablolarnn Toprak ine Denmesi

Yer alt kablolarnn toprak iine denmesi yntemi srasyla yledir:
62

2.5.1.1. Kablo Kanalnn Hazrlanmas

Kablo kanal, tespit edilen kablo yolu boyunca uygun ara gerelerle alr. Kanaln
kazlaca yerin sert veya toprak zemin olmasna gre kullanlan ara gereler deimektedir
(Resim 2.9 ve 2.10.). Kanaln derinlii sokak ve alanlarda en az 80 cm, bu yerlerin dnda
en az 60 cm olmaldr. Bu derinlik zorunlu durumlarda zel koruyucu nlemler alnarak 20
cm dolaylarnda azaltlabilir. Kablo kanalnn dip genilii 40-50 cm, st genilii 60 cm
olmaldr. Bir kanal iine birden fazla kablo denecekse kablolar arasnda 20-25 cm kadar
genilik pay ilave edilir. Aslnda kanal ebat iletme gerilimlerine, kablo says ve kablo
aplarna ve bunlarn korunmas iin kullanlan tula vb. ebatna gre deiir.
ehir iinde kablo yolu iin yol ve caddeler boyunca kaz yaplr. Yaya
kaldrmlarnda alan kablo kanal, bina duvarlarndan en az 60-70 cm uzaklkta olmaldr.

ekil 2 .3: Kablo kanal boyutlar

Kablo kanal derinlii sokak ve alanlarda en az 80 cm, bu yerlerin dnda(ehir d)

en az 60 cm olmaldr.
Kablo kanalnn dibi dz ve ta gibi engellerden arnm olmaldr. ehir dnda
meskun olmayan yerlerde kablolar 50-60 cm derinlie gmlr. Eer kanal kfi derinlikte
alamyorsa kablo kanalnn st betonla takviye edilir (ok sert kayalk arazide). ehir
iinde kablolar caddeler boyunca ya da kaldrmlar altna ve duvardan en az 60-70 cm uzaa
denir. Genellikle kablo, yollarn cadde ve sokaklarn her iki yanna denir.
Caddeler dikine kablo ukurlar ile yarlmamaldr. ayet kablo caddeyi dikine
geecekse cadde harap olur, trafik aksar, iilik oalr. Caddelerden ar vastalar
getiinde kablo zedelenebilir. Bunun iin kablo en az 1 m derine denir. Kablolar eer
demir ya da bzler iine denirse boru ap kablo apnn en az 1,5 misli, knkler veya
bzlerin ap da kablo apnn en az 2 misli olmaldr.

63

ekil 2.4: Yer altndan kanal ama yntemi

Resim 2.9: Sert zeminde kablo kanal ama

Resim 2.10: Toprak zeminde kablo kanal ama

64

2.5.1.2. Kablonun Kanaldan Denmesi

Yer alt kablolar dorudan doruya alan kanal iine denmez. Dorudan topraa
denen kablonun mr ksa olur. nk toprak iinde birok kimyevi madde vardr.
Kanallarn taban salam zeminli ve tasz olmaldr. Kablo, alan kanala 10 cm kalnlnda
dklen elenmi kum zerine denir. Kablo kumun stne saa sola kvrmlar yaptrlarak
yatrlr. Denmi kablo zerine tekrar 10 cm kalnlnda elenmi kum dklr. Kum
tabakas kablonun soumasn salar. Kablo denirken burulma, diz verme, syrlma veya
ar gerilme gibi durumlarn olumamasna zen gsterilir, kablo yerde srnmez.
Kablo yeni doldurulmu bir yere deniyorsa ilerideki zemin yerlemelerinde
olabilecek kntleri giderebilmek iin kablo kanal ierisine dorusal olarak deil, kvrml
(S) olarak denir. Kablonun salam zeminde olduu gibi denmesi kabloda bir fazlalk
olmad iin yerleen zemine uymayacak ve kopabilecektir. Bu olaslk unutulmamaldr.
Bunun iin kablo kanala, fazlalk verilerek kvrml olarak denir.
Kablonun zerindeki kumun zerine ve ayn kanala yan yana denen AG ve OG
kablolar arasna tm kablo boyunca dolu tula veya en az 6 cm kalnlkta beton plaka veya
plastik vb. malzemelerden yaplm koruyucu elemanlar yerletirilmelidir. Bylece ukuru
aan iilerin kazma darbelerinden kablo korunmal ve orada kablo bulunduu nceden
anlalmaldr. Bu koruyucunun yaklak 30 cm zerine ise en az 10 cm geniliinde
polietilenden yaplm uyar eridi konulmaldr. AG ve OG kablolarnn st ste
denmesinde ise OG kablosu altta, alak gerilim kablosu da stte kalacak ekilde denir,
aralarna enine tula denir(ekil 2.5e baknz.).

ekil 2.5: Kablo kanal zellikleri

65

Bir enerji kablosu ile baka bir enerji kablosu ya da kumanda kablosu arasndaki
aklk 7 cmden az olmamak koulu ile kablo ap kadar olmaldr. Bir enerji kablosu ile
telekomnikasyon, demiryolu, otoyol vb. ile ilgili kablolarn birbirlerine yaklamalar ya da
birbirlerini kesmeleri durumunda aralarndaki aklk en az 30 cm olmaldr. Bu aklk daha
kk olduunda kablolar yanmayan gerelerden yaplan levha, yarm bz ya da borularla
korunmaldr.
Demir yolu, su kanal ve zerinden tat arac geen yollarn altndan geirilecek
kablolar elik, HDPE ya da beton muhafazal PVC borular veya beton kablo kanallarnn
iine denmelidir. Bu boru ve kanallarn st kenarlar, ray alt kenarlarndan ve yol
yzeylerinden en az 1 m aada olmaldr.

Resim 2.11: Kanala kum denmesi ve kablonun yerletirilmesi

Kablolar ekilirken zedelenmemeli ve ek yaplmamaldr. Her ek yeri ve zedelenen yer

arza kayna olabilir. 0 Cnin altndaki s deerlerinde kablo denmemelidir.

Resim 2.12: Kanala kablonun denmesi

66

Kablolar ekme makinesi ile veya kanala deme yapan makineler ile de denebilir.

Resim 2.13: Kablonun ekme makinesine balanmas ve denmesi

Resim 2.14: Kablonun deiik tipte kanallara denmesi

Kablolar betondan hazrlanm kanallara da denebilir.

Resim 2.15: Kablolarn beton kanallara denmesi ve kanaln kapatlmas

67

Resim 2.16: Kablolarn kanala denmesi ve tulalarn yerletirilmesi

Kablo kanallarnda tulalarn stne mutlaka kablo olduunu belirten uyar eridi
konulmaldr.

Resim 2.17: Kablo uyar eridi

Kanallara denen kablolarn bklme veya dn yarap ad verilen belirli bir

yarapla kavis yaptrlmas gerekir. Dn yarapnn istenilen deerlerden kk tutulmas
sonucunda, kablo zerinde atlamalar oluur. Bu da yaltkan malzemenin bozulmasna, kablo
mrnn ksalmasna sebep olur.
Kablolarn en kk kvrlma yarap, D kablonun d ap olmak zere Tablo
2.1deki gibi olmaldr.
Kablo kvrlma yarap (R)
Kablo damar Says

XLPE VE PVC
Yaltkanl AG

XLPE ve PVC Yaltkanl YG

Zrhl
Kablolar

damarl

12 x D

15 x D

15 x D

Bir damarl

15 x D

15 x D

15 x D

Tablo 2.1: Kablolarda en kk kvrlma yarap

68

rnek: XLPE (apraz bal polietilen yaltkanl) ve PVC yaltkanl AG kablolar

kvrlma (kavis) yarap bir damarl iin kablo apnn en az 15 misli olmaldr.

2.5.1.3. Kablonun Kanala Deme leminde Dikkat Edilecek Hususlar

Kablo kanal gzergh, ehir iinde yol ve caddeler boyunca yaya

kaldrmlarna yakn olarak seilmelidir. ehir dnda da ulam yollarna yakn
yerler seilmelidir.
Gerekmedike sk sk nehir, kpr demir yolundan kablo gzergh
geirilmemelidir.
Kablo kanaln uygun ara gerele amak gerekir.
Kablo kanal derinlii ehir iinde en az 80 cm, ehir dnda en az 60 cm
olmaldr.
Kablo kanalnn dip genilii 40-50 cm, st genilii en az 60 cm olmaldr
(ekil 2.5.).
Kablo kanalnn zemini salam ta gibi engellerden arnm olmaldr.
Kablo kanal zeminine 10 cm kalnlnda elenmi kum denmelidir.
Ayn kablo kanalna AG ve OG kablolar denecekse aralarna tula
yerletirilir ve OG kablosu altta olacak ekilde yerletirilir (ekil 2.5).
Ayn kanala yanyana kablolar denecekse aralarnda en az 7 cm mesafe
olmaldr (ekil 2.5).
Kablolarn telefon kablosu,demir yolu, doal gaz veya su borusu, cadde, yol ve
sokak gibi yerlerin altndan geirilmeleri gerektiinde koruyucu (boru veya bz)
ierisine alnmalar gerekir.
Kablolar ok soukta denmemelidir nk ok soukta kablonun yaltkan
tabakas atlayabilir.
Kablo, serme ve deme ileminde zedelenmemelidir.
Kablo kanala gergin olarak deil kvrmlar yaptrlarak denir.
Kablo kanalnn dn yapt yerlerde, kablolarn en kk dn yar ap
deerlerine dikkat edilmelidir (Tablo 2.1).
Kanala denmi kablo zerine 10 cm kalnlnda elenmi kum denir.
Kumun zerine enine olarak tulalar denir (Resim 2.16ya baknz.).
Tulalarn zerine uyar eridi yerletirilir (Resim 2.17ye baknz).
Kanal uygun dolgu malzemeleri ile doldurularak kapatlr, st dzeltilir.
Deme ilemi bittikten sonra artan kablolarn ular nem girmeyecek ekilde
kapatlmaldr.
Yer alt kablolarnn direkt ini ve knda, binalara giri ve knda, metal
borular veya sac kanallar kullanlmaldr.
Deme ileminde emniyet ve i gvenlii tedbirlerine uyulmaldr.

2.5.2. Yer Alt Kablolarnn Su Altna Denmesi

Enerji iletim hatlar corafi koullar, enerji iletim gvenlii salanmas gibi
nedenlerden dolay su altndan denebilir. Su altndan denen kablolardan alternatif ve
doru akmla enerji nakili yaplabilir. Bu iki yntemden en uygun olan seilerek su altndan
enerji nakil hatlar sistemleri yaplr.
69

2.5.2.1. Su Altndan Alternatif Akmla Enerji letimi

Alternatif akmla enerji iletiminde, denizden ve nehirden geiler yaplabilir. Enerji
iletiminde kullanlacak kablo tuzlu suya ve korozyona dayankl olmaldr. Enerji iletiminde
orta, yksek ve ok yksek gerilimler kullanlabilir. Su alt kablo gei gzerghn seerken
su alt akntlarna ok dikkat edilmelidir. Fazla aknt olmayan yerler tercih edilmelidir.
Kablo zemin stne veya zemin iine denebilir, zeminin zelliine gre yntemler seilir.
Trkiyede stanbul Boazndan, Gkeada, Bozcaada alternatif akml deniz alt kablo
geileri rnek verilebilir.

2.5.2.2. Su Altndan Doru Akmla Enerji letimi

Doru akmla (DA veya DC) su altndan enerji nakil sistemlerinde yksek gerilim
kullanlmaktadr. Doru akml yksek gerilim (HVDC -High voltage direct current) iletimi
teknikleri, dnyada geni uygulama alanlaryla kendisini kabul ettirmitir. Bir g hattnda
HVDC kullanmak ou zaman en iyi ve ekonomik alternatif olmann yannda evre
asndan da ok fayda salar. HVDC sistemi ile g ak hzl ve hassas olarak hem g
seviyesi hem de yn olarak kontrol edilebilir. Dier yandan yeni AC iletim hatlarnn
kurulmasnn g veya imknsz olduu blgelerde, mevcut datm sisteminin kapasitesi,
AC hatlar HVDCye evrilerek ok etkili bir biimde ykseltilebilir.
DC ile g transferi HVDC ve HVDC LIGHT yntemleri ile yaplmaktadr.

HVDC ile enerji iletimi yntemi

HVDC (High Voltage Direct Current), Trkeye yksek gerilimli doru akm olarak
evrilebilir. HVDC ile ilgili aratrmalar 1920lerde balamasna karn ilk uygulama 1954te
sve ile Baltk denizindeki Gotland adas arasnda 20 MW lk 100 kVluk 96 kmlik bir
proje ile hayata geirilmitir. 1970lerden nce cva arkl anahtarlar, DCden ACye veya
ACden DCye dntrmek iin kullanlyordu. Bunlarda sk sk geri atlama frekanslarn
ieren birok problem vard. 1970de tristr valflerinin kullanlmasyla HVDC kullanm
ivme kazanmtr. 1987de u anda da dnyann en byk HVDC projesi olan Brezilyadaki
6.3 GWlk 600 kV ve 800 kmlik proje hayata geirilmitir. HVDC dnyada u anda 80den
fazla projede, yaklak 60.000 MWlk DC iletim iin kullanlan kendini kantlam bir
tekniktir.
Yksek doru gerilimli sistemde temel olarak yaplan retilen alternatif gerilimin
dorultularak gnderilmesi ve al ucunda da tekrar alternatif gerilime evrilmesidir
(dorultucu-evirici). Kullanlan dorultucular faz kpr tipidir. Baz ok zel durumlarda
mevcut alternatif akm (AC) havai hat veya kablolar g artrm salama amal DC hattna
evrilerek kullanlabilir. Bu sayede ayn hatlardan 2 kat says kadar hatta daha fazla g,
DC olarak iletilebilir. HVDC deiik kategoride uygulanmaktadr:

70

Noktadan noktaya iletim: Dnyadaki ou uygulama havai hat veya deniz

altndan olmak zere iki terminal arasndadr. ki deiik teknik vardr:
Tek hat ve iki hatl sistemlerdir.
o
Birok uygulamada konvertr istasyonlar arasnda kullanlan tek
hat tekniidir. Bu teknikte iletim monopolardr ve toprak ve deniz
suyu dn olarak kullanlr (ekil 2.6 baknz.).
o
Bipolar iletim yani iki hattn kullanld tekniktir. Burada bir hatta
arza olmas durumunda dieri iletime devam edebilir (ekil 2.6
baknz.).
Geriden dnm istasyonlar: Bu uygulamadan dnyada birka tane
vardr. Burada konverter(AA-DA) ve inverter (DA-AA) ayn istasyon
ierisinde kurulur ve genellikle ayn veya farkl frekansa sahip iki iletim
an birbirine asenkron balamak iin kullanlr. rnein 50 hz frekansl
ve 60 hz frekansl iki sistemin balantsdr.
ok terminalli istasyonlar: kiden ok konverter terminali gerektiren
uygulamalardr. Daha kompleks bir yap gerektirir. Ara konverter
terminalleri vardr ve dnyada u anda sadece bir uygulamas vardr
(2000 MW Hydro Quebec-New England Kanada).

ekil 2.6: HVDC iletimin monopolar ve bipolar yapm

HVDC ile iletimin tercih nedenleri

DC iletimin tercih konusu olmas iin baz avantajlarnn olmas gerekir, bunlar
aada sraland gibidir:

Dk yatrm maliyeti: DC (DA) iletim hatlar AC (AA) iletim

hatlarndan daha ucuza malolur fakat HVDC AC-DC ve DC-AC
konverter istasyonlar yatrmlar dikkate alnmaldr. Tm yatrm
maliyet faktrleri incelendiinde grlmtr ki havai hatlarda 500-800
km zeri ve deniz altndan yaklak 50 km zeri mesafeler iin HVDC
ok daha avantajldr.

71

Dk kayplar: Ayn g miktar iin DC iletim hatlarndaki kayplar,

istasyonlardaki kayplar (% 0,6) eklense dahi AC iletim hatlarna gre
ok dktr.
Deniz altndan iletim: Uzun mesafelerde yksek kablo kapasitansndan
kaynaklanan reaktif g ak maksimum iletim mesafesini
kstlamaktadr. DC iletimde byle bir snrlama yoktur. sve Almanya
arasnda 250 kmlik bir HVDC kablo iletimdedir.
Asenkron balant: Birbirine senkron olmayan (ayn frekansta olsa dahi)
iletim alar arasnda g alveriini salamak iin tek yol HVDCdir.
Kontrol kolayl: HVDC uygulamalarnn ounda ana kontrol sabit
g transferine dayanr. Kontroller uygulamaya gre deiir. Birok
durumda DC balant ana AC istasyonu sistemin performansn
gelitirmek iin kullanlabilir. Gnmzn gelimi yar iletken
teknolojisi ve programlanabilir kontrol cihazlaryla DC iletim iin sonsuz
kontrol seenekleri yaratmak mmkndr. Ayrca PSCAD veya EMTDC
gibi baz yazlm programlarn kullanmak da kontrol asndan kolaylk
salayabilir.
evre: Yeni ve zellikle yakt kullanan elektrik santralleri kurmak
yerine, mmkn olan durumlarda mevcut fazla retimi datmak evre
asndan daha yararldr. DC iletimse ACye gre daha az
elektromanyetik dalga retmesi asndan avantajldr.

ekil 2.7: HVDC sistemi ilekara ve denizaltnda iletim

HVDC iletim sistemlerin avantajlar:

evresel etkileri daha azdr.

Ayn kesitteki bir iletkenden iletilebilecek g daha yksektir.
letim hattnn uzunluunda bir snr yoktur.
Ekonomik olarak daha verimlidir. G kayplar DC hatlar zerinde daha
azdr.
Yeni teknolojilerle aktif ve reaktif g kontrol ekstra kompanzasyon
malzemesine ihtiya kalmadan yaplabilmektedir.
Asenkron balant avantaj (50 hz ile 60 hz gibi).
G ak ok hzl kontrol edilebilir ve g ak yn ok hzl
deitirilebilir.
Gvenirlik, stabilite, g kalitesi, eviriciler arasndaki iletiim a
sayesinde arzann annda tespiti ve takibi DC iletimin gvenirliini
arttran bir sebeptir.

72

HVDC deniz alt kablo balantlar yatrm maliyeti asndan 50 ile 100
km mesafelerde daha avantajldr. Karadan iletimde ise 500 kmnin
stnde daha avantajldr.

HVDC sistemi ile iletim konverter istasyonlar

retim, kullanmdaki akm deiken olduundan HVDC iletim gnderici uta ACden
DCye (dorultucu) ve alc uta DCden ACye (evirici) geri dntrc olarak tercih
edilir. HVDC iletimde DCden ACye ve ACden DCye dntrme iin kullanlan temel
alet, graetz devresi olarakda bilinen faz tam dalga kpr dorultucudur. Bu fazl 6
palsl (darbeli) dntrcdr. Bir- faz 12 pals dntrc(ekil 2.8), iki- faz 6 palsn
birleiminden oluur, gerilim farkll 30lik faz farkyla salanr. 30 lik faz fark bir YY(ekil 2.9) transformatr ve dieri Y-(ekil 2.9) transformatr tarafndan bir 6 palsl
kprnn yaplmasyla elde edilir. HVDC dntrcs AC adan bir harmonik akm
kayna olup ebeke kaynaklar ile alclar asndan zararldr.

ekil 2.8: 12 Darbeli seri bal AA-DA dntrc

Konverter istasyonlar yaplarna gre e ayrlr:

Doal komutasyonlu konverter istasyonlar: Anahtarlama tristrlerle yaplr.

ok yksek (4000A) akm tama kapasitesine sahiptir.
Kapasitr komtasyonlu konverter istasyonlar: Konverter trafosu ile tristr
vanas arasna komutasyon kapasitr balanarak gerekletirilir. ArjantinBrezilya enterkonnektesinde 1998de kullanlmtr.
Kontrollu konverter istasyonlar: Voltaj kaynakl konverter teknolojisiyle
alr ve anahtarlama da IGBTve GTO kullanlr ki bunlar kontroll
elemanlardr. Bu tip konverterler retim olmadan dahi pasif besleme zelliine
sahiptir. Aktif ve pasif gleri bamsz olarak kontrol edebilir.

Konverterlerin ortalama ina sreleri, doal komutasyonlu 3 sene, kapasitr

komtasyonlu 2 sene, kontroll 1 sene olarak belirtilmektedir. Konvertr istasyonlarnn
almas tamamen otomatiktir, srekli teknik personele ihtiya yoktur, sadece periyodik
bakm gerektirir.

73

ekil 2.9: Konverter istasyonu elemanlar

Resim 2.18: Konverter istasyonunda bulunan tristrler

HVDC LIGHT ile enerji iletimi yntemi

HVDC ABB tarafndan gelitirilen yeni bir DC g transfer sistemidir. zellikle orta
ve kk lekli retim ve datm uygulamalar iin uygundur. HVDC light birka MWtan
300 MWa kadar bir g aralnda 150 kVta kadar iletim salayabilir ve niteler paralel
balanabilir.

74

HVDC LIGHT ile enerji iletim yapm elemanlar

HVDC light iki elemandan oluur, bu elemanlar konverter istasyonlar ve bir ift
kablodur.

stasyonlar: stasyonlar genelde voltaj kaynakl konverterler olup IGBT

yar iletken teknolojisiyle retilir. HVDC light modler bir sistem olup
belli baz standartlarda retilir. ou ekipman fabrika ortamnda
birletirilip istasyon iin ayrlan alana kurulur. Bu kolaylk kurulum
asndan zaman kazandrr. 65 MVAlk bir istasyon iin yaklak 800
m lik bir alana ihtiya duyulur ve bu istasyon yaklak 12 ay gibi bir
srede teslim edilebilir ve doal grntye adaptasyon salanabilir.
stasyonlarn bakm ok azdr ve sadece AC kesiciler ve soutucu fan ve
pompa gibi elemanlar bakmdan geirilir. stasyonlar arasnda iletiim
hattna ihtiya yoktur.

Kablolar: Daha nceki uygulamalar iki tip kabloyla yaplyordu. Bunlar

MIND (yksek viskoziteli ya ve kat kaplamal), LPOF (dk
viskoziteli ya ve kat kaplamal) kablolardr. Yeni HVDC light kablolar
ise (polimer kablolar) ok yksek mekanik esneklik ve dayankll
nedeniyle ok derin denizlere ve zorlu deniz tabanlarna dahi serilebilir
dayankllktadr. Bu polimerik madde kablonun stne uygulanacak
gl darbeler ve srekli katlanmaya dayankllk kazandryor. DC
kablolar ift galvanize elik zrhlarndan dolay manyetik olmayan daha
az dayankl AC kablolara gre daha avantajldr. Kara uygulamalarnda
direkt yere gmlebilir hibir korumaya ihtiyalar yoktur. u anda
dnyada 540 km uygulamaya sahiptirler. HVDC light zellikle deniz ap
adalara, ana karalardan enerji aktarm uygulamalar iin idealdir.

ekil 2.10: HVDC LIGHT sistemine rnek (Denizdeki platforma enerji tanmas)

75

Yenilebilir enerji kaynaklar asndan HVDC nemi

Yenilenebilir enerji kaynaklar veya yaygn (bireysel) enerji retimi (DISTRIBUTED

GENERATION) DG asndan bakld zaman HVDC light ok byk nem
kazanmaktadr. Yenilenebilir enerji veya Distributed Generation ile yaygn enerji retiminde
depolanan veya asenkron retilen enerjinin ebekeye verilmesi ancak HVDC iletim ile
mmkndr (Resim 2.19a baknz.).

ekil 2.11: Yenilenebilir kaynaklardan elde edilen enerjinin iletimi

Resim 2.19: Denizde bulunan rzgr santral ve kablo ekimi

Dnyada HVDC uygulamalar

Dnyada yaygn olarak artk HVDC ile enerji iletim uygulamalar kullanlmaktadr.
Trkiyede hlen bu yntemin uygulamas yoktur. Dnyadaki kara zerinde yaplan en byk
HVDC iletim projelerinden biri Brezilyadadr.

76

ekil 2.12: Brezilya HVDC uygulamas

Yapm yl: 1984-1987

G: 3150+3150 MW
DC voltaj: 600 kV
Havai DC hat uzunluu: 785 km + 805 km
Seim nedeni: Uzun mesafe, 50/60 Hz frekans evirimi

Danimarka Almanya aras

balant:
Gc 600 MW
DC voltaj 400 kV
Denizalt kablo uzunluu 50
km
Kullanm nedeni deniz alt
uzun mesafe katedilmesi ve
asenkron balant

Yunanistan talya aras

balant:
Monopol Gc 500 MW
AC 400 kV
DC 400 kV
Kablo uzunluu 160 km
Yapm yl 2001

sve
Almanya
aras
balant:
Gc 600 MW
DC voltaj 450 kV
Kablo uzunluu 250 km
Kullanm nedeni deniz alt
uzun mesafe katedilmesi
Yapm yl 1994

ekil 2.13: Avrupada bulunan HVDC uygulamalar

77

ekil 2.14: Dnyada bulunan HVDC uygulamalar(60 hz 50 hz)

78

ekil 2.15: ABDde yaplan HVDC ile iletim uygulamas (Pttsburg Potrero aras)

Tm bu rneklerden de grlecei gibi dnyada deniz alt balantlarnn byk bir

ksm yksek gerilim DC ile yaplmaktadr. Esnek AC iletim teknikleri (FACTS-Flexible AC
transmission systems) (ekil 2.16 baknz.) ile istendiinde AC iletimde yaplabilecek
sistemler kurmak mmkndr. HVDC olarak iki istasyon fakat hat ekilerek yaplr ve
istasyon dorultucu ve inverter tasarmlar yldz-gen olarak yaplarak senkronizasyon
sorunlar ortadan kalktnda veya istendii takdirde AC, istendii takdirde DC olarak
yaplabilir.

ekil 2.16: FACTS ile iletim(esnek balant)

79

2.5.2.2.4. HVDC Kablolar Demesinde Dikkat Edilecek Hususlar

HVDC ile iletim kablolar ekilirken tuzlu suya ve korozyona dayankl zel yapm
kablolar seilmelidir. Kablo gzergh iin kurululardan gerekli izinler alnmaldr. Kablo
gzergh olarak deniz alt akntlarnn az olduu yerler tercih edilmelidir. Kablo, ekilecek
mesafeye uygun boyda olmaldr, kesinlikle ek yaplmamaldr ve kablo ekilirken
zedelenmemelidir. Kablo deniz dibinde zemin zerine, zeminin altna ve zemin zerinde
platformlar zerine denebilir. Ayrca kablo koruyucular iinde de denebilir. Kablo
ekimi iin uygun aralar seilmelidir (Resim 2.21-22-23e baknz.).

Resim 2.20: Su alt deme kablolar

ekil 2.17: Kablonun sualt zemin iinden ekilmesi

80

Resim 2.21 : Kablonun deme aracndan denize indirilmesi

Resim 2.22: Kablonun denizden ekilmesi

Resim 2.23: Deniz dibinden kablo ekme arac ve deniz dibine kablonun denmesi

81

Resim 2.24: Denizden kablo ekme arac ve kablonun deniz iindeki grnm

Kablolarn denizden denmesi iin teknolojik ynden ileri dzeyde ara gerece
ihtiya bulunmaktadr.

2.5.3. Yer Alt Kablolarnn Bina ine Denmesi

Yer alt kablolar cadde, meydan ve sokaklar boyunca belirli bir yol (gzergh)
izleyerek binalara girer veya bunun tersine olarak binadan kar. Binalara ve tesise giren yer
alt kablolar, ana datm panosuna, OG modler hcrelere, trafo merkezlerinde
parafudurlara balanarak son bulur. Kablolar bina iine denirken mekaniki tesirlerden
korunmalar iin ayak altna denmez. Kablolar binaya giri ve klarnda, boru veya
knkten geirilerek ezilmekten korunmaldr. Yer alt kablolar hibir zaman beton ve sva
ierisine denmez. Kablolar ya kanallar iine ya da duvar veya tavanlara, uygun ekilde
denir.

2.5.3.1. Yer alt Kablolarnn Duvar stne Denmesi

Yer alt kablolar duvara yatay ve dikey olarak denir. Her iki konumda da duvara
tespit iin kroeler kullanlr. Dikey olarak kroe denmesinde kroe aralklar en ok 80 cm
olmaldr. Yatay olarak denen kablolarda ise kroe aral en ok 50 cm olmaldr. Her iki
konumda birden fazla kablonun yan yana denmesinde ray tipi kroeler de kullanlr. Ayrca
metalden yaplm bir gvde zerinde birden fazla kroe balanarak zel yaplm kroeler
de kullanlr. Bunlardan baka duvara tespit edilmi balkonlar (putreller), kanallar, kablo
merdivenleri veya kelepeler zerine de denebilir (ekil 2.18-19a ve resim 2.25-26a
baknz).

82

ekil 2.18: Kablo balkonu (putrel) ve kablonun tutturulmas

ekil 2.19: Kablo merdiveni ve kablonun tutturulmas

Resim 2.25: Kablo kelepesi ve tnel gei kablosunun tutturulmas

83

Resim 2.26: Kablonun kroelerle ve kablo merdiveni ile duvardan denmesi

2.5.3.2. Yer Alt Kablolarnn Tavana Denmesi

Kablolarn tavan altna denmesinde, bir kabloyu tavana tutturmak iin kroeler,
delikli sac kanallar veya elik kelepeler kullanlr. Birden ok kablonun tavandan gemesi
gerektiinde putrellerden yararlanlr. Kroeler aras en ok 40 cm olmaldr (Resim 2.27e
baknz).

Resim 2.27: Tavan altna kablonun kpr-putrel ve delikli sac kanaldan denmesi

2.5.3.3. Yer alt Kablolarnn Kanal ine Denmesi

Bina iinde kablolar genellikle imento ile svanm ekilde ve beton kanallar ierisine
denir. Kanallarn genilii en az 30 cm, en ok 100 cm olmaldr. nk kanal ok geni
olduunda, stne kapatlacak kapak bel vererek ve kebilecektir. Derinlii ise en az 30 cm
olmaldr. Kanallarn st kenar 40x40x4 mmlik kebentle takviye edilir. Kablo
kanallarnn azlar ya baklaval sacdan (5 mm kalnlnda) veya betondan yaplm (6 cm
kalnlnda) kapaklarla kapatlr. Kablo saysnn ok olmas durumunda, kablolar kanaln
yan duvarlarna da denir. Kablolar arasnda 6 cmlik aralk braklmaldr.

84

Resim 2.28: Kablolarn beton kanala denmesi

2.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Kablolarn denmesi ile ilgili ynetmelik maddeleri unlardr:
Madde 58-b.
b) Kablolarn denmesi:
1) Yer alt kablolarnn dendikleri yerler kimyasal, mekanik ve sl etkilerden
olabildiince uzak ya da bunlara kar korunmu olmaldr.
2) Kablo ve evresini yangn tehlikesinden korumak ve yangnn yaylmasn nlemek
iin kablolar yanc maddeler zerine denmemelidir. Kablolarn varsa jt tabakalar
soyulmaldr.
3) Yap girilerinde kablolar boru iine alnmal, kablo ile boru arasndaki boluk
elastik silikon ya da benzeri bir madde ile doldurulmaldr. Bu amala imento kullanlamaz.
Mekanik darbelerin oluabilecei durumlarda elik borular kullanlmaldr. elik borular
nerede kullanlrsa kullanlsn faz ayn borudan geirilmelidir. Tek damar olmas
durumunda anti manyetik malzeme kullanlmaldr.
e) Kablo yerlerinin iaretlenmesi:
Kablo tesisleri bulunan kurulular, bunlarn yerlerini tam olarak iaretleyerek bu
kablolarn gei gzerghlarn gsteren planlar, belediye ve mcavir alan snrlar iinde
ilgili belediyelere, dier yerlerde de ilgili mlki idare amirliklerine vermelidir. Yer alt kablo
gzerghlar kaplamasz yerlerde iaretli beton kazklarla, kaplamal yerlerde oyulmu
iaretlerle belirtilmelidir. yle ki gzergh grnmeyen kablolar (mesela hendek
iindekiler), kablo gzergh ve nitelii anlalacak ekilde iaretlenmelidir.

85

Bu erevede dz gzergh maksimum 100 m'de bir, ek ve branman yerleri dn

noktalar vb. yanlgy nleyecek ekilde iaretlenmelidir. Bu iaretler yerine gre beton
kazk, pirin veya dkm levha ya da kaldrm kaplamasnda oyulmak suretiyle yaplmaldr.
f) Kablo renk kodlar TS 6429 standardna uygun olacaktr.

86

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Yer alt kablolarnn duvara sac kanaldan denmesini yapnz.
lem Basamaklar
Kablo gei yerini
iaretleyiniz.
Kabloya uygun sac kanal
seiniz.
Yer alt kablosunu seiniz.
Kablo kanaln duvara
tutturunuz.
Kabloyu kanala tutturunuz.
Kanal kapan kapaynz.

neriler
Kablo gei yerini dikey olarak iaretleyiniz.
Kablo gei yerini dzgn olarak iaretleyiniz.
Kablo kanalnn delikli tipte olmasna dikkat ediniz
(kablolarn rahat soumas iin).
Kablo apna uygun kalnlkta kanal seiniz.
Kanal deliklerinden duvara iaret koyunuz.
aretlediiniz yerlere uygun bir ekilde delikler
anz.
Deliklere dbeller taknz.
Kablo kanaln uygun bir ekilde duvara tutturunuz.
Kablolar kanala kablo ba ile tutturunuz.
Kablolar birbirinden aralkl olarak kanala
tutturunuz.
Kapa kapatrken kablolarn zedelenmemesine
dikkat ediniz.
Kapa kanala vidalayarak tutturunuz.
gvenlii ve gvenlik tedbirlerine uyunuz.

87

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1.

Kablo kanal deme yerini doru iaretlediniz mi?

2.

Kablo kanaln ve kabloyu doru seebildiniz mi?

3.

Kablo kanaln duvara tutturma deliklerini doru ve uygun

olarak deldiniz mi?
Kablo kanaln doru ve uygun olarak duvara deliklerinden
tutturdunuz mu?
Kablolar doru ve uygun olarak kanala tutturdunuz mu ve
kablo kanal kapan kapattnz m?
gvenlii ve emniyet tedbirlerine uydunuz mu?

4.
5.
6.

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

88

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.

() Yer alt enerji hatlar atmosferik olaylardan etkilenmezler.

2.

() Yer alt enerji hatlarnn arza tespiti ve onarm kolaydr.

3.

() Kabloyu sererken srkleyerek ekilmelidir.

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

4.

Kablo kanal derinlii yerleim merkezlerinde en az ka cm olmaldr?

A)
40 cm
B)
60 cm
C)
70 cm
D)
80 cm

5.

Kablo kanal dip genilii en az ka cm olmaldr?

E)
10 cm
F)
20 cm
G) 30 cm
H) 40 cm

6.

Kablo kanal dibine en az ka cm kalnlnda elenmi kum denmelidir?

)
2 cm
J)
4 cm
K) 10 cm
L)
8 cm

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen

bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
7.

() HVDC ile iletimde ACden DCye dorultma (evirme) konverterle yaplr.

8.

()

9.

() HVDC ile iletimde deniz altndan 50 km alt mesafelerde yatrm maliyeti

avantajldr.

HVDC ile iletimde kullanlan tek hat tekniinde toprak ve deniz suyu dn
olarak kullanlr.

Aada verilen cmlede bo braklan yere doru szck/ szckleri yaznz.

10.

HVDC LIGHT sistem ile iletim ..ve...........lekli retim ve datm

uygulamalar iin uygundur.

89

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

90

RENME FAALYET-3

AMA

RENME FAALYET-3
RENME FAALYET-3

Standart ve ynetmeliklere uygun, kablo bal montajn hatasz olarak

yapabileceksiniz.

RENME FAALYET-3

ARATIRMA

Kablo balklarnn taklma nedenlerini aratrnz.

Kablo balklarn takma yntemlerini aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam (kablo bal reten firmalar), elektrik

RENME FAALYET-3

taahht

firmalar,

ARATIRMA

elektrik

iletim

ve

datm

yapan

kurululardan

yararlanabilirsiniz. Bu aratrmalar yaparken gvenlik tedbirleri alnmas

gereken yerlerde gvenlik tedbirlerinin alnmasna dikkat ediniz. Aratrmanz
rapor hline getirerek arkadalarnza sununuz.

3. KABLO BALIKLARI
3.1. Kablo Bal Tanm ve Grevi
Alak gerilim ve yksek gerilim kablo ularnn nemden, tozdan etkilenmemesi ve
elektrik alannn kontrol altna alnmas ile ksa devre zorlanmalarna kar diren
gstermesini salayan gerelere kablo balklar denir.
Yksek gerilim kablolar, elektriksel stresin (zorlanmann) herhangi bir boalm veya
izolasyon bozulmasna meydan vermeyecek ekilde tasarlanr. Kablonun kendi yaps
herhangi bir ekilde ( ek veya balk sistemlerinde olduu gibi) bozulduunda, kablo
boyunca oluan stres yaps bozulmu olur. 6,6 kV ve zeri ekranl kablolarda, izolasyon
tabakasnn karld noktada ok yksek bir stres oluur (ekil 3.1.a baknz). Bu stres,
kablo yzeyindeki havay bile iyonize etmeye yeterlidir. Bu iyonizasyonla oluan s ve dier
etmenler bir zaman sonra izolasyon yzeyini bozacaktr. Bu dearj ve izolasyon bozulmasn
nlemek iin ekran ularndaki stres seviyesini azaltacak bir stres kontrol sistemine ihtiya
vardr. Balk sistemlerinde bu stres kontrol ilevini yine ek ve balk gvdesinin iinde
bulunan ayr bir stres kontrol tabakas yapmaktadr (ekil 3.1.b baknz.). Bu tabaka hacim
genilemelerine ve daralmalarna dayankl ve stres blgesini dzletirici bir yapdadr. Bu
para da s bzmeli olduundan deiik kablo reticilerinin ufak retim farklarndan (ap
ve ekil fark) etkilenmez.
91

ekil 3.1: Kablolarda balk ile elektriksel stres kontrol

3.2. Kablo Bal eitleri ve Yaplar

Kablo balklar dhil ve harici olmak zere iki tipte retilir.

3.2.1. Dhil Tip Kablo Balklar

Kablo ularn, bina ierisinde veya kapal blgelerde balamak iin kullanlan
gerelere denir. Tek damarl ve damarl deiik kesitli kablolarn kapal ortamlardaki alt
tesislerine irtibatnda kullanlr. ok tozlu, nemli ve benzeri ar iletme artlarna kar
dayankl olarak retilir. 1 KVluk kablolarda dhil bala ihtiya duyulmaz. 1 kVun
zerindeki kablolarda ise elektrikli alann kontrol, ksa devre dinamik ve termik
zorlamalara kar dhil kullanmda da kablo ularna balk taklmas gerekir. Yapm
gereleri olarak silikon-kauuk ve ok yksek gerilim iin porselen kullanlmaktadr.
Balklar,-50 C ile + 250 C aras scaklklarda fiziksel herhangi bir deiiklie
uramadan sorunsuz olarak grevini yapmaldr. zolatrlerin zerindeki kanatlar vastas ile
gvde zerindeki kuru blgelerde su birikmesi nlenmi ve ayn kanatlar sayesinde ark
atlama mesafesi uzatlmtr. zolatrler silikon-kauuktan imal edilmitir. zolatrler su
geirmez ve 130 C scaklktaki buhar altnda alabilir. Silikon-kauuk izolatrlerin nemli
zelliklerinden birisi maksimum iletme scaklnda damar yaltkan malzemesini skca
sarmasdr. zolatrler ark atlamalarndan dolay bnyeleri iinde meydana gelebilecek
gazlar kolayca dar atabilecek fiziksel yapya sahiptir.
zolatrler kimyasal olarak zayf asitlere, alkali mineral bazl yalar ve alkole
dayankldr. Her izolatrn iinde, imalat srasnda yerletirilmi elektrikli alann dalmn
dzenleyici, yar iletken ve zel silikon-kauuktan yaplm bir deflektr (saptrc)
bulunmaktadr. Silikon-kauuk izolatrl kablo balklar 40 kA (tepe deer) veya zel
montaj ekli ile 125 kA (tepe deer) kadar ksa devre akmlarna kar dayankldr.

92

Resim 3.1: Dhil silikon-kauuk kablo bal

3.2.2. Haric Tip Kablo Balklar

Harici tesislerde kablo ularnn balanmas iin kullanlan gerelere denir. 1 kVluk
kablolarda yamur, kar suyu ve rutubetin kablo iine szmasn nlemek iin kablo ucunda,
damarlarn birbirlerinden ayrld blgeye kablo bal montaj gerekir. 1 kVun stndeki
kablolarda ise kablo bal, ayn zamanda elektriki alan kontrol altna alr ve ksa devre
zorlamalarna diren gsterir. Tek damarl ve damarl deiik kesitli kablolarn ak
yerlerdeki alt tesislerine irtibatnda kullanlr. Her trl ak hava artlarna kar dayankl
olarak retilir. -50 C ile +250 C aras scaklklarda fiziksel herhangi bir deiiklie
uramadan sorunsuz olarak alrlar. Gne na, ozona, ultraviyole nlarna kar
dayankldr. zolatrler slikon-kauuktan imal edilmitir, izolatrler su geirmez ve 130 C
scaklktaki buhar altnda alabilir.
zolatrler ark atlamalarndan dolay bnyeleri iinde meydana gelebilecek gazlar
kolayca dar atabilecek fiziksel yapya sahiptir. zolatrler kimyasal olarak zayf asitlere,
alkali mineral bazl yalara, alkol ve fenollere dayankldr. Her izolatrn iinde, imalat
srasnda yerletirilmi, elektrikli alann dalmn dzenleyici, yar iletken ve zel silikonkauuktan yaplm bir deflektr bulunmaktadr. Silikon-kauuk izolatr ve zel kablo
pabucu izolatrn iine kir ve nem szmasn nleyecek biimde ekillendirilmitir.
Harici balklarda silikon-kauuk izolatrlerin dip ksm bakr ekran iletkenlerinin
zerine tam oturacak ekilde imal edilir. Bylece izolatr gvdesi zerinde meydana gelecek
kaak akmlarn kolayca ve dorudan doruya temas ettii bakr ekran iletkenleri vastas ile
tehlikesizce topraa akmas salanr.
damarl kablolarda kullanlan harici balklarda damar ayrm yeri protolin ile
doldurulur. Protolin dolgu, topraklama sistemi ile birlikte damarlarn ayrm yerinde elektriki
ve mekanik gvenlii salar. Silikon-kauuk izolatrl kablo balklar 40 kA(tepe deer)
veya zel montaj ekli ile 125 kA(tepe deer) kadar ksa devre akmlarna dayankldr.

Resim 3.2: Harici silikon ve YG porselen kablo bal

93

Haric balk izolatrlerinin kanatlar dhil balklara gre uzun ve ular su

damlalarn gvdeden uzak tutacak biimde ekillendirilir, bylece ark atlama mesafesi ve su
yolu uzatlmtr.

3.3. Kablo Bal Montaj

Dhil ve harici kablo balklarnn montajn ayr ayr incelenecektir.

3.3.1. Dhil Tip Kablo Bal Montaj

Dhil tip kablo bal montajnda kullanacamz ara gerelerle, montajda dikkat
edeceimiz hususlar aada incelenecektir.

3.3.1.1. Montaj Ara ve Gereleri

Dhil tip kablo balklarnn taklmasnda kablo kesme ve soyma aletleri, YG
damarl(Resim 3.4 baknz.) ve YG tek damarl (Resim 3.3 baknz.) dhil kablo balk
montaj seti, i gvenlii ve emniyet ara gereleri (eldiven vb.) kullanlmaktadr.

Resim 3.3: Tek damarl kablo balk malzemeleri Resim 3.4: damarl kablo balk
malzemeleri

Resim 3.5: Kablo kesme aparat

94

3.3.1.2. Tek Damarl Dhil Tip Kablo Bal Montaj

Dhil kablo balklar tek damarl ve damarl kablolara taklabilir. Silikon-kauuk
kablo balklarn takmak ok kolaydr. Uygun boyda kablo yaltkan soyulduktan sonra
silikon ya srlerek balk sk bir ekilde kablo damar zerine geirilir. Dier balk
takma ynteminde, s bzmeli balk kullanlrsa balk kablo damar zerine geirilir ve
dardan bir s kayna ile balk stlarak montaj tamamlanr(Resim 3.6a baknz.).

Resim 3.6: Is ile bzmeli kablo bal takma

Kablo d klf yaltkannn kullanlan gerilim ve kablo kesitine gre soyulmas

gerekir. Bunun iin kablo bal imalatlarnn hazrlad tablolardan yararlanabiliriz
(ekil 3.2. ve Tablo 3.1e baknz.).

ekil 3.2: Tek damarl dhil tip kablo bal boyutlar

95

Tablo 3.1: Tek damarl dhil tip kablo balnn gerilime ve kesite gre boyutlar

Dhil tip kablo balklar tek kanatl veya ok kanatl olabilir. Deiik tipte kablo
bal olabilir, bunlarda izolatr (kanatlar) ve balk izolasyonu ayrdr (Resim 3.7ye
baknz.) veya izolatr balk izolasyonu ayn gvde zerinde olabilir (Resim 3.3e baknz.).

Resim 3.7: Balk izolasyonu ve izolatr ayr ayr (paral tip)kablo bal

ncelenecek kablo bal montaj, izolatr ve balk izolasyonu ayr ayr tipte
olacaktr. Kablo YE3SV tipindedir.

96

ekil 3.3: YG kablonun yaltkannn soyulmasnn boyutu

ekil 3.4: Kablo bal montaj

Kablo d klfn ve altndaki koruma bandn Tablo 3.1den faydalanarak

llere (L) gre kesip karnz (ekil 3.3 ve Resim 3.8e baknz.).
Tellerin zerindeki bakr eridi kablo ucundan d klfa gelecek kadar kesip
kardktan sonra ortaya kacak olan bakr telleri geriye doru bknz ve
iletken kt ile yar iletken bant, ucundan itibaren kesilen d klf hizasna
kadar kesip karnz (Resim 3.9a baknz.).
Montaj setinde bulacanz cam paras ile bakr iletken zerindeki protethen-x
yaltkan tabakann zerindeki ince yar iletken tabakay d klf hizasna kadar
yaltkan tabakann eklini bozmadan iyice kazyarak temizleyiniz. Kazma
esnasnda yaltkan paralarn kalmamasna zen gsteriniz. Utan itibaren
yaltkan tabakay kesip karnz, kablo yar iletken tabakasnn deflektr yar
iletken tabakasn gememesine ok dikkat ediniz (Resim 3.11e baknz.).

97

Kablo iletkenine kesite uygun kablo pabucu geirip pens ile ayr noktasndan
iyice sknz. Bal ve izolatr geirmeden nce ambalaj ierisinde
bulacanz silikon yan iletken damar zerindeki yaltkan tabakaya ince film
eridi eklinde srerek balk ierisindeki deflektrn burkulmu bakr tellere
deinceye kadar itilmesi salandktan sonra izolatr yapran balk zerine
boluk kalmayacak ekilde skca taknz ve yapran tam oturmasna zen
gsteriniz (Resim 3.13 3.14 - 3.15e baknz).
Aaya doru bkm olduunuz bakr telleri rg eklinde birletirerek uygun
kesitteki kablo pabucunu takp pens ile skldktan sonra sistem topraklamasna
irtibatlaynz. U koruyucu apkay kablo pabucunun zerinden geirerek alt
eteinin izolatr yaprann st kenarn rtecek kadar inmesine dikkat ediniz
(Resim 3.15e baknz).
Bylece kablo balmz iletmeye hazr konuma gelmitir (ekil 3.4e
baknz.).

Kablo bal taklmas:

Resim 3.8: YE3SV kablonun d klfnn kesilmesi

Resim 3.9: YE3SV kablonun kesilen d klfnn ve koruma bandnn karlmas

98

Resim 3.10: YE3SV kablonun bakr eridi ve telleri, kt koruyucu(siyah) ve yar iletken
tabaka

Resim 3.11: YE3SV kablonun yar iletken tabakasnn cam para ile soyulmas

Resim 3.12: YE3SV kablonun bakr tellerinin burulmas ve kablo bal montaj seti

99

Resim 3.13: YE3SV kablo yaltkan zerine bal takmadan nce silikon yann srlmesi

Resim 3.14: YE3SV kabloya silikon baln taklmas

Resim 3.15: YE3SV kabloya silikon izolatr (yaprak) ve u koruyucu apka taklmas

100

ekil 3.5: Kablo bal

Silikon-kauuk paral tip kablo bal montajnda, nce balk izolasyonu evirerek
skca kablo damar zerine geirilir sonra balk izolatr skca evirerek geirilir.

3.3.1.3. Damarl Dhil Tip Kablo Bal Montaj

damarl dhil tip kablo bal montaj, bir damarl kablolar iin yaplan montajn
aynsdr. Kablo d klf ve damar yaltkan klflar gerilime ve kesite uygun olarak soyulur
(ekil 3.6 ve tablo 3.2ten yararlanlr). Kablo damarlarnn k ksmna (damar ayrm yeri)
silikon balk taklr ve protolin dklr sonra damarlarn yaltkan klflar soyulduktan sonra
her damarn balklar taklr. Pabular taklarak balk kullanma hazr hle getirilir.

ekil 3.6: damarl dhil tip kablo bal boyutlar

101

Tablo 3.2: damarl dhil tip kablo balnn gerilime ve kesite gre boyutlar

Resim 3.16: damarl dhil kablo bal

102

3.3.2. Haric Tip Kablo Bal Montaj

Haric tip kablo bal montajnda kullanlacak ara ve gerelerle montajda dikkat
edilecek hususlar aada incelenecektir.

3.3.2.1. Montaj Ara ve Gereleri

Haric tip kablo balklarnn taklmasnda kablo kesme ve soyma aletleri, OG
damarl(Resim 3.18e baknz.) ve OG tek damarl (Resim 3.17e baknz.) haric kablo
balk montaj seti, i gvenlii ve emniyet ara gereleri (eldiven vb.) kullanlmaktadr.

Resim 3.17:Tek damarl kablo balk malzemeleri Resim 3.18: damarl kablo balk
malzemeleri

3.3.2.2. Tek Damarl Haric Tip Kablo Bal Montaj

Tek damarl haric tip kablo balklar montaj, silikon tipleri iin dhil tiptekilerin
aynsdr. nce kablo yaltkan soyulur, yaltkan balk boyutuna uygun olarak soyulmaldr
(ekil 3.7 ve tablo 3.3ten yararlanlabilir.). Haric tip kablo balklarnn boyutlar
grlecei gibi dhil balklardan daha byktr. Yar iletken tabaka uygun boyda
temizlenir, silikon ya srlr ve izolatrl kablo bal skca taklr. Kablo pabucu ve
rgl bakr iletkene pabu taklr.

ekil 3.7: Tek damarl haric tip kablo bal boyutlar

103

Tablo 3.3: Tek damarl haric tip kablo balnn gerilime ve kesite gre boyutlar

ekil 3.8: Haric tip tek damarl kablo balnn taklmas

104

ekil 3.9: Tek damarl harici tip kablo bal

3.3.2.3. Damarl Haric Tip Kablo Bal Montaj

damarl haric tip kablo bal montaj, bir damarl kablolar iin yaplan montajn
aynsdr. Kablo d klf ve damar yaltkan klflar gerilime ve kesite uygun olarak soyulur
(ekil 3.10. ve tablo 3.4.ten yararlanlr). Kablo damarlarnn k ksmna silikon balk
taklr ve protolin dklr sonra damarlarn yaltkan klflar soyulduktan sonra her damarn
balklar taklr. Pabular taklarak balk kullanma hazr hle getirilir.

ekil 3.10: damarl haric tip kablo bal boyutlar

105

Tablo 3.4: damarl haric tip kablo balnn gerilime ve kesite gre boyutlar

106

ekil 3.11: damarl haric tip kablo bal

Resim 3.19: damarl haric tip kablo bal

107

Alak gerilim enerji hatlarnda haric olarak balant yaplmas gerektiinde mutlaka
resimde grld (Resim 3.20) gibi balk taklmas gerekir. Bu baln yapmnda silikon
huni eklindeki balk kablo damarlar soyulduktan sonra kabloya geirilir ve iine protolin
sertletirici dklr. Sertletirici kuruduktan sonra kablo balantlar yaplr.

AAA

Resim 3.20: Alak gerilim kablo bal

Resim 3.21: Kablo balnda ark oluumu

108

3.4. Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

lgili ynetmelik maddeleri unlardr:
Madde 58-b;
4) YG kablolarna dahilde ve harite kablo bal yaplacaktr. Kablo balklar
kabloya su, nem girmesini nleyecek ekilde olmaldr. AG kablolarda su girmesini
nleyecek tedbirlerin alnmas durumunda kablo bal kullanlmayabilir.
5) Kablo ekleri mutlaka zel ek aksesuarlar veya ek kutularnda yaplmaldr.
6) Kablolarn koruyucu klflar ya da yaltkanlar bulunduklar yerlerde zorlanmamal
ve zedelenmemelidir.
7) Tek damarl kablolarn tespitinde kullanlan elemanlar manyetik halka
oluturmamaldr.

109

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET

Tek damarl silikon kablo baln taknz.

lem Basamaklar
Kablo d klfn soyunuz.
Kablo damarndaki yar
iletken tabakay soyunuz.
Silikon kablo baln
taknz.

neriler
Kablo katalog ve varsa CDlerini inceleyiniz.
YE3SV kablosunu seiniz.
Kablo soymak iin uygun ara gereleri hazrlaynz
(balk montaj seti, kesme soyma aletleri).
Kablo d klfn soyarken, fazla derinden klf
kesmeyiniz (Resim B-Cye baknz.).
Kablo damar zerindaki bakr telleri burunuz.
Yar iletken tabaka soyma ileminde montaj setinden
kan cam paray kullannz ve d klftan en az 10
mm kalacak kadar soyunuz. Fazla miktarda
soyulmas elektrik alannn homojenliini bozacaktr
(Resim Dye baknz.).
Silikon kablo baln seiniz, kablo balklarnn
paral veya tek para olarak retildiini hatrlaynz.
nce montaj setinden kan silikon yan damar
yaltkan zerine srnz (Resim E).
Silikon kablo baln damar zerine evirerek ve
skca taknz (Resim F-Gye baknz).
Baln soyulan d klf iinde kalacak ve bakr
ekran iletkenlerinin zerine tam oturacak ekilde
taklmasna dikkat ediniz.
Kablo damar zerinde bulunan burduunuz bakr
tellere uygun pabu taknz.
Kablo bal montajnda i gvenlii ve emniyet
tedbirlerine uyunuz.

110

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1.

Kablo damar d klfn yntemine uygun soyabildiniz mi?

2.

Kablo damar yar iletken tabakasn uygun boyda ve yntemle

soyabildiniz mi ?

3.

Kablo baln kullanm yerine uygun seebildiniz mi?

4.

Kablo baln evirerek ve skca bakr ekran tellerine deecek

ekilde takabildiniz mi?

5.

Bakr ekran tellerini burarak ucuna pabucu uygun yntemle

takabildiniz mi?

6.

Kablo bal montajnda i gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

111

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.

() Kablo balklar kablo ularnn nem, toz, elektrik alannn kontrol ve ksa devre
zorlanmalarna kar diren gstermelerini salayan geretir.

2.

() Kablo balklar -50 C ile +250 C aras scaklklarda grevini srdrmelidir.

3.

() Haric kablo balk izolatr kanatlar dhil balklara gre daha ksadr.

4.

() damarl kablo balk montajnda damar ayrm yerine protolin dklr.

Aada verilen cmlede bo braklan yere doru szckleri yaznz.

5.

Kablo balk izolatr kanatlarnn grevi ..ve..t r.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

112

RENME FAALYET-4

AMA

RENME FAALYET-4
RENME FAALYET-3

Standart ve ynetmeliklere uygun, yer alt enerji hatt kablo balantlarn hatasz
olarak yapabileceksiniz.

RENME FAALYET-3

ARATIRMA

RENME FAALYET-3

Yer alt enerji hatt kablo balantlarnda kullanlan ara gereler nelerdir,
aratrnz.

Yer
alt enerji hatt kablolar balantlarnda dikkat edilmesi gereken hususlar
ARATIRMA
aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam, elektrik taahht firmalar, elektrik

iletim ve datm yapan kurulular kullanabilirsiniz. Bu aratrmalar yaparken
gvenlik tedbirleri alnmas gereken yerlerde gvenlik tedbirlerinin alnmasna
dikkat ediniz. Aratrmanz rapor hline getirerek arkadalarnza sununuz.

4. YER ALTI ENERJ HATTI

BALANTILARI
4.1. Yer Alt Kablolar Balant Yerleri
Yer alt kablolar ile balant yerlerine rnek olarak unlar verilebilir. Trafo
merkezlerine enerji giri ve k balantlarnda, alt sahalar balantlarnda, tesislere enerji
verilmesinde, enerji hatlarnn birbiri ile kesime durumlarnda (bir enerji hattnn getii
yerden dier bir enerji hattnn gemesi gerektii yerlerde, dier hat yer altndan geirilir),
havai hatlarn geirilemedii yerlerde yer alt kablo balantlar yaplabilir.

113

Resim 4.1: Yer alt kablo balant yerleri (Datm trafo merkezleri)

4.2. Enerji Hatlarnn Etrafndaki Tesislere Yaklam Mesafeleri

Enerji hatlarnn (yer alt ve havai hatlarn) baz tesislere en kk yaklama
mesafelerine uyulmas gerekir. Bu yaklam mesafeleri ile ilgili hazrlanm tablolardan
faydalanlabilinir. Tablo 4.1de enerji hatlarnn tesislere en kk yaklam mesafeleri
verilmitir.
Doal Gaz ve
Petrol
Boru
TesisTr
Hatt
(LNG,
LPG dahil)
Yan yana veya paralel olma mesafeleri (m)
0.6 *
0-170 kV
Yer Alt Kablolar le
Birbiriyle kesime hli mesafeleri (m)
0.4 *
0-170 kV
4(10***)
Enerji Nakil Hatlar Yan yana veya paralel olma hli
le
10(30***)
(D iletkenin maks. salnml iz dm ile
boru ekseni) mesafeleri (m)
0-72 kV 72-420kV
Birbiriyle kesime hli
3
10
(direk ayana) mesafeleri (m)
0-72 Kv 72-420kV
Direk veya dier elektrik topraklamalar ile
2 **
Topraklama
Sistemleri le
olan mesafeleri (m)
0 - 420 kV
Tablo 4.1: Enerji hatlarnn tesislere olan yaklama mesafeleri

114

Tablo 4.1 de

Zorunlu hllerde yre ve zel artlar karsnda bu mesafeler alnacak baz

tedbirlerle yukarda belirtilen mesafelerin yarsna kadar kltlebilir. Yer alt
kablosu ile gaz ve petrol boru hatt arasnda izole PVC veya PE gibi maddeler
konulmaldr. Bu gibi maddelerin boyutlar, et kalnl en az 5 mm olmak art
ile

Elektrik tesisleri topraklamalar ile gaz veya petrol boru hatt tesisleri veya
topraklamalar kesiiyor veya aralarndaki uzaklk 2 metreden az ise,
topraklama iletkeninin her iki taraf gaz veya petrol borusu zerindeki kesime
noktasndan itibaren ikier metre olmak zere veya boru hattndaki temas
gerilimi 50 volt tan az olacak ekilde izole edilmelidir.

Basn ykseltme (pompa-kompresr),basn drme ve datm istasyonlar

gibi boru hatt blmlerinin yeryznde eriilebilen tehizatlarna vb.
ksmlarna olan en kk yaklam mesafeleridir.

Tablo 4.1de
ENH direklerinin demiryolu ve karayoluna olan en yakn yatay uzakl, metre olarak
hangisi daha bykse ya direin toprak st tm boyundan 2 metre daha byk ya da
karayolu veya demir yolu istimlak snrnn dnda olmaldr. GSM baz istasyonu kulelerinin
elektrik kuvvetli akm tesislerine olan en yakn yatay uzakl, kulenin toprak st boyundan
2 metre daha byk olmaldr. Ayrca Mobil Telekomnikasyon ebekelerine Ait Baz
stasyonlarnn Kurulu Yeri, lmleri, letilmesi ve Denetlenmesi Hakknda Ynetmelik
hkmlerine de uyulur.

4.3. Yer Alt Enerji Kablolarnn Balant Yntemi

Yer alt enerji kablolarnn balant ynteminde kablo pabularnn nasl takld ve
balant yapmnda dikkat edilecek hususlar incelenecektir.

4.3.1. Yer Alt Kablolarna Pabu Taklmas

Yer alt kablolarna pabu takmadan balantlarnn yaplmamas gerekir. Taklacak
pabularn kablo kesitine uygun seilmesi gerekir. Kablolara pabu taklmasnda, kablo
ucunun gereinden fazla almamas ve pabularn zel pensle sklmas gerekir. Kablonun
pabuca gevek tutturulmas ark olumasn salar, arkn olumas da tesisler iin ok
tehlikelidir. Kablo pabular 6 mmden 400 mm kesitine kadar olan iletkenler iin kullanlr.

115

Resim 4.2: Kablo pabular ve skma pensesi

Yer alt kablolarna pabu takarken dikkat edilecek hususlar unlardr:

Kablo ucunu pabuca uygun olarak amalyz (pabuca girme derinliine gre).
letken ular bir bez veya fra ile temizlenmelidir (ekil 4. 1.aya baknz).
letkeni sonuna kadar kablo pabucuna veya konnektre taknz.
Pabuca uygun skma pensi ucunu pense taknz. Kesinlikle baka aletlerle
ezerek pabu takma yapmaynz (ekil 4. 1.b-c. baknz).
Pabucu en az iki yerinden pens ile sknz (Resim 4.4.e baknz).
Pabucun iyice skldn kontrol ediniz.

ekil 4.1: letkenin fra ile temizlenmesi ve skma pensi ile pabu taklmas

116

Resim 4.3: Pabucun sklmas

Resim 4.4: Pabucun pens ile sklmas yntemi

4.3.2. Yer Alt Kablo Balantlarnda Dikkat Edilecek Hususlar

Yer alt kablo balantlarnn ok dikkatli, emniyet ve i gvenlii tedbirlerine
uyularak yaplmas gerekir. Balantlarn yanl yaplmasndan dolay tesislerde istenmeyen
sakncalar oluabilir. Yer alt kablo balantlarnn yapmnda dikkat edilecek hususlar:

Yksek gerilim kablo balantlarnda mutlaka kablo bal kullanlmaldr.

Kablo balklar uygun ekilde direk zerine veya balant yerlerine
tutturulmaldr.
Alak gerilim haric kablo balantlarnda kablo bal kullanlmaldr.
Kablo ularna uygun pabular yntemine gre taklmaldr.
Kablolarn pabularla balantlarnda gevek irtibat olmamasna zen
gsterilmelidir.

zellikle yksek gerilim kablolarnn, havai hatlara balant noktalarnda parafudurlar

ile kablolarn korunmas salanmaldr (Resim 4.10a baknz.).
117

Oluabilecek ksa devrede hasarlarn nlenmesi iin tek damarl kablolar

zemine (direk, trafo platformu,duvar vb.) sk bir ekilde tespit edilmelidir.
zellikle tek damarl kablolarda kablo tutturma paralar, ksa devrenin neden
olaca kuvvetlere dayanacak boyutta seilmeli ve aralarnda yeterli aklk
olmaldr. ok damarl kablolar, damarlarn birbirleri zerine sarlmas ortak
klf ve bantlarn kullanlmas konsantrik iletken zrh veya plastik klflar ve
topran salad dayanm ile ksa devrede oluan kuvvetlere dayanr (Resim
4.7ye baknz.).
Kablolar ksa devrelere kar termik manyetik alterlerle korunmaldr.
Kablonun ar snmas ve gereksiz amalar nlemek iin sigorta akm
kablonun tayaca akmdan byk olmaldr.
Yer alt kablolarnn diree ini ve klarnda mekanik darbelere kar
koruyucu sac kanal veya borulardan geirilmesi gerekir (Koruyucular anti
manyetik malzemeden olmaldr. Resim 4.5e baknz.). Tek damarl faz
kablolar ayn borudan geirilmemelidir (Resim 4.6ya baknz).
Yer alt kablolarnn metal klflar tesislerin topraklama sistemine
irtibatlandrlmaldr.

Resim 4.5: Direkte balant yaplan kablolarn sac kanal ile korunmas

Resim 4.6: Kablolarn ayr ayr boru iinden geirilerek korunmas

118

Resim 4.7: Yer alt kablolarnn diree sabitlenmesi

Resim 4.8: alt sahasnda porselen bala yer alt kablo balants(240 KV)

Resim 4.9: Kablo balkl balant

119

Resim 4.10: Balkl kablolarn havai hatlara balants(parafudur korumal)

Resim 4.11: Dhil balkl kablolarn trafo ve modler hcrelere balants

Resim 4.12:Trafo merkezine balkl kablo balants

120

Resim 4.13: Yer alt kablolarnn ana datm pano baralarna balants

Kablolar konnektrler ile de balanabilir.

Resim 4.14: Konnektr ile kablo balants yapm

4.3.3. YG Yer Alt Kablolar Metal Klflarnn Topraklanmas

Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii'nin Ek-J blmnde hava hatlar
koruma tellerinin ve yer alt kablolar metal klflarnn topraa akan hata akmlarnn bir
ksmn tayabilecei belirtilmektedir. YG yer alt kablolarnn bunu gerekletirebilmesi
iin ise her iki batan da topraklanmas gerekmektedir. Baz uygulamalarda kablonun metal
klfnn yalnz bir utan toprakland grlmektedir.
YG bir damarl kablolarda, kablo fazndan geen iletme akm metal klfta bir
endksiyon gerilimi douracak ve klf her iki batan da topraklanmsa klf zerinden
iletme akmna zt bir endksiyon akm akacaktr. Sz edilen bu akm kablonun yklenme
yeteneini azaltacaktr.

121

Bu yzden iletme akm, izin verilebilir yklenme akmna yakn deerde ise metal
klf yalnz bir bata topraklanmaldr (retim tesisleri, indirici merkezler vb.). 34,5 / 0,4 kV 50 kVA bir trafo postasnn YG taraf anma akm 0,84 A ve 34,5/0,4 kV - 2500 kVA trafo
postas YG taraf anma akm ise 42 A'dr.
Yerel uygulamalarda bu tip trafo merkezlerinin YG tarafnda 3(1x95/16) mm XLPE
kablo standart olarak kullanlmaktadr. Sz geen kablo, baz koullar altnda (*) 360 A
akm tamaktadr. ((*) 20 C toprak scaklnda, sl direnci 1 Km/W olan bir toprakta, 0,7
ile 1,2 m aras deme derinliinde, 7 cm aklkla yan yana denmi, sktrlm kum
iinde ve zeri dolu tula ile rtlm 3 adet bir damarl kablonun her bir damar iin
yklenme akm)
Grld gibi YG ebekelerinde kullanlan kablolarn iletme akmlar ile izin
verilebilir yklenme akmlar arasnda byk farklar vardr. nc ahs trafo
merkezlerinde kullanlan YG kablolarnn iletme akmlarnn snr deerden ok kk
olduu gzkmektedir.
Sadece bir uta yaplan topraklamalarda potansiyel bir tehlike daha vardr. Herhangi
bir ksa devre durumunda, ak uta kablo uzunluuna bal olarak tehlikeli gerilimler
oluabilir.
rnek: 1x95/16 mm bir damarl kabloda faz iletkeni ile metal zrhn karlkl
endktans L=0,4 mH/km olup 8 kA bir ksa devrede ve 500 m kablo uzunluunda,
topraklanmam ak uta topraa kar
E=Ik. W. L. l= 8 kA x 314 rad/s x 0,4 mH/km x 0,5 km = 500 Voltluk bir gerilim
belirir.
YG koruma dzenleri ancaya kadar tesirli olacak bu gerilimden saknmak
gerekmektedir. Bir damarl ok uzun kablolarda (l > 500 m) belirli aralklarda komu
kablolarn metal zrhlar birbirleri ile aprazlanabilir.
Bir trafo merkezinde, faz toprak hata akm (Ih), koruma teli ya da yer alt kablo metal
zrh zerinden akan akm (Im) ve merkezin koruma topraklamasndan geen akm (IE) ile
gsterilirse Kirchoff'un birinci yasas uyarnca Ih = Im +IE yazlabilir. Trafo merkezi
koruma topraklamasndan geen IE akmnn, Ih hata akmna oranna azalma (redksiyon)
faktr denir ve r = I E / I h ile gsterilir. Yer alt kablosu metal zrh her iki bata
topraklanmamsa r = 1, dolaysyla Ih = IE olur. Ayrca metal zrhtan akacak
akmn Im
= (1-r) x Ih olduu kolayca grlebilir.

122

ekil 4.2: Kablolardan geen hata akm

Sonu:

YG bir damarl kablolarnn iletme akmlar, izin verilebilir yklenme

akmlarndan olduka kkse, metal klflar her iki tarafta topraklanabilir.
letme akmlar ile yklenme akmlar ayn mertebede ise metal klflar bir
tarafta topraklanmaldr.
Topraklama lm yaplrken metal klfn trafo merkezi koruma
topraklamasna olan balants ayrlmaldr.
UE topraklama gerilimi, (Rk) trafo merkezi koruma topraklamas direnci, (Ih)
tek kutuplu hata akm ve (r) redksiyon faktr olmak zere, redksiyon yoksa
topraklama gerilimi UE = Rk x Ih bants ile, redksiyon varsa UE = Rk x Ih x
r bants ile hesaplanabilir.

Resim 4.15: Yer alt kablolarnn topraklanmas

123

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
damarl balkl kablonun balantlarn yapnz.
lem Basamaklar
Balkl kablolar montaj
yerine sabitleyiniz.
Kablo balantlarn yapnz.

neriler
Kablo balk katalogu ve varsa CDlerini
inceleyiniz ve montajnzda stteki ekilden
yararlannz.
YG kablolarn sabitlerken birbirlerine en ok
yaklama mesafelerini gz nne alnz.
Bu mesafeler, 35 kV iin min. 325 mmdir(tablo
3.4e baknz).
Kablo damarlarnn sabitlenmesi iin uygun
montaj kelepelerini ve galvanizli profili temin
ediniz.
Kablo damarlarn aralarndaki mesafelere dikkat
ederek profile kelepeleri skarak zedelemeden
tutturunuz (Ksa devrede oluan zorlanmalar iin
kablolarn sabitlenmesi gerektiini hatrlaynz).
Kablonun damar ayrm (d klf) ksmnda
uygun ekilde sabitleyiniz.
Kablo damar ve d metal klf iletkenlerini
koruma topraklamasna irtibatlaynz.
adet bulunan kablo iletkenlerini pabularndan
baralara (trafo veya panonun) veya havai hat
iletkenlerine irtibatlaynz.
Btn kablo balantlarnda pabu kullannz.
Btn balantlarnzda gevek irtibat
olmamasna dikkat ediniz.
gvenlii ve emniyet tedbirlerine uyunuz.
Balantlarnzda baret ve eldiven kullannz.

124

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1.

Uygun kablolar sabitleme profil ve kelepelerini seebildiniz

mi?

2.

Kablo damarlarn, aralarndaki msaade edilen mesafelere

uygun sabitleyebildiniz mi?

3.

Kablo damar ayrm (d klf) ksmn uygun ekilde

sabitlediniz mi?

4.

Kablo metal klf iletkenlerini topraklamaya irtibatlayabildiniz

mi?

5.

Kablo damar iletkenlerini uygun bir ekilde balayabildiniz mi?

6.

Balantlarnda i gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

125

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Yer alt kablolar ile doal gaz ve petrol boru hatt arasnda (yan yana veya paralel
0- 170 KV) mesafeler en az ne olmaldr?
A)
0,2 m
B)
0,3 m
C)
0,4 m
D)
0,6 m

2.

Yer alt kablolar ile doal gaz ve petrol boru hatt arasnda (birbiriyle kesime hli
0-170 KV) mesafeler en az ne olmaldr?
A)
0,40 m
B)
0,35 m
C)
0,30 m
D)
0,25 m

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen

bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
3.

() Yer alt kablosu ile gaz ve petrol boru hatt arasnda izole PVC veya PE gibi
maddeler konulmaldr.

4.

() letken, fra veya bez ile temizlenmeli ve uygun pabu pensi ile sklmaldr.

5.

() Tek damarl faz kablolar, direk ini ve klarnda ayn koruyucu borudan
geirilebilir.

6.

() Yer alt kablolarnn metal klflar tesislerin topraklama sistemine

irtibatlandrlmaldr.

7.

() Oluabilecek ksa devrede hasarlarn nlenmesi iin tek damarl kablolar zemine
(Direk, trafo platformu, duvar vb.) sk bir ekilde tespit edilmemelidir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

126

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Modln
Ad

Ama

Yer alt enerji hatlar

rencinin

Ad:
Gerekli atelye ortam ve Soyad:
donanmlar salandnda uygun
yer alt kablolarn ve balklarn Snf :
semek yer alt kablolarnn No.:
denmesi ve balantlarn
yapmak

...
...

AIKLAMA: Aada listelenen davranlarn her birini rencide gzleyemediyseniz

(0), Zayf nitelikli gzlemlediyseniz (1), Orta dzeyde gzlemlediyseniz (2), ve iyi
nitelikte gzlemlediyseniz (3) rakamn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz.
DEERLENDRME LTLER

Yer alt kablolarnn seimi

A)Yer alt kablolarnn kullanm yerlerini bilme
B)Yer alt kablolarnn yap elemanlarn bilme
C)Yer alt kablo anma scaklk deerlerini bilme
D)Yer alt kablo anma gerilim deerlerini bilme
E)Yer alt kablo standart kesitlerini bilme
Yer alt kablolarnn duvarda kanala denmesi
A)Malzeme montaj ara gerelerini bilme
B)Kablo kanal gzerghn doru belirleme
C)Kablo kanaln ve kabloyu doru olarak seme

127

D)Kablo kanaln duvara doru ve uygun tutturma

E)Kabloyu kanala uygun ekilde tutturma
F)Kulland malzemeleri tam ve salam olarak teslim
etme, alma ortamn temizleyip dzenleme
Kablo bal taklmas
A)Uygun kablo ve baln seilmesi
B)Kablo damar d klfnn doru soyulmas
C)Kablo damar yar iletken tabakann soyulmas
D)Kablo balnn
taklmas

doru

ve

yntemine

uygun

Yer alt kablo balantlarnn yaplmas

A)Kablo balant ara gerelerinin hazrlanmas
B)Kablonun zemine sabitlenmesi
C)Kablo metal klf
irtibatlandrlmas

iletkenlerinin

topraklamaya

D)Montaj ve balantlarda emniyet ve gvenlik

tedbirlerine uyma
E)Eldiven,
kullanm

baret,

izme

ve

dier

ekipmanlarn

TOPLAM PUAN

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

128

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALIYETI-1N CEVAP ANAHTARI
1

Damar

Zrh

RENME FAALIYETI-2NN CEVAP ANAHTARI

1

Doru

Yanl

Yanl

Doru

Doru

Yanl

10

Orta-Kk

129

RENME FAALIYETI-3N CEVAP ANAHTARI

1

Doru

Doru

Yanl

Doru

yamur
suyu giriini
nleme- ark
atlama
mesafesini
uzatmak

RENME FAALIYETI-4N CEVAP ANAHTARI

1

Doru

Doru

Yanl

Doru

Yanl

130

KAYNAKA
KAYNAKA

ALTIN Mahir, Mustafa STNEL, Mehmet KIZILGEDK, Elektrifikasyon,

Ankara, 2001.

nsal YILMAZ, Hayati DURMU, Elektrik Tesisat Projesi Meslek Resmi,

Ankara, 2002.

Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii, Ankara, 2002.

Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, Ankara, 2000.

131