PRIKAZ I ANALIZA OTEENJA ZIDANOG OBJEKTA

- SPOMENIKA KULTURE STAROG JEDAN VEK

Doc. dr Vlastimir Radonjanin, dipl.in.gra.*,
Doc. dr Mirjana Maleev, dipl.in.gra.*,
Vesna Milovanovi, dipl.in.gra.-master*
* Fakultet tehnikih nauka, Departman za graevinarstvo,
Novi Sad, Trg Dositeja Obradovia 6, radonv@uns.ns.ac.yu
REZIME
Oteenja zidanih konstrukcija se uglavnom javljaju usled destruktivnih uticaja okoline, incidentnih
dejstava, starenja upotrebljenih materijala, ali su esto posledica i nae nebrige. U radu su prikazana
oteenja zidanog objekta spomenika kulture, koja su uglavnom nastala zbog viedecenijskog
neodravanja. Radi utvrivanja stepena oteenja glavnih konstrukcijskih elemenata i njihovog uticaja na
globalnu stabilnost i nosivost objekta, primenjena je opta metodologija za pregled i procenu stanja. Na
osnovu prikupljenih podataka zakljueno je da su se najozbiljnija oteenja pojavila na krovnoj konstrukciji
u obliku sloene kupole iznad centralne prostorije i AB konstrukciji ispod centralne prostorije sa bazenom.
Ovaj arhitektonski vredan objekat se moe odgovarajuim sanacionim merama spasiti od daljeg propadanja
i mogu mu se obezbediti zahtevana funkcionalnost, potrebna stabilnost i nosivost, kao i zadovoljavajua
trajnost. Ovaj rad je napisan sa ciljem da se ukae na ugroenost naeg bogatog kulturnog naslea i na
potrebu za njegovim ouvanjem.
KLJUNE REI: Zidane konstrukcije, procena, oteenja, defekti

ASSESSMENT OF MASONRY STRUCTURE

MONUMENT OF CULTURE OLD ONE CENTURY
SUMMARY
Damages of masonry structures occur mainly due to the destructive environment influences, incidental
actions, aging of built-in materials, but they are also result of our negligence. In this paper, damages of
masonry structure monument of culture that are caused by multi decade lack of maintenance, are
presented. For the purpose of determination of damage level of main structural elements and their influence
on global stability and bearing capacity, general methodology for survey and assessment was applied. On
the base of collected data it was concluded that the most severe damages occurred in the roof structure
shaped as complex dome over central room and in the RC structure under central room with swimming
pool. This architectonic valuable building could be saved from further devastation by appropriate repair
measures. These measures would also provide functionality, stability and bearing capacity, as well as
satisfactory durability. This paper was written with aim to show that our rich cultural heritage is jeopardised
and the need of its preservation.
KEY WORDS: Masonry structure, assessment, damage, defect

UVOD
Kompleks "Jodna banja" izgraen je u periodu 1908-1910, a zbog istorijske, kulturne i umetnike
vrednosti, proglaen je 1986. godine spomenikom kulture. Zgrada bazena, koja je predmet ovog rada,
zbog oronulosti i dotrajalosti, zatvorena je 1977. godine i od tada nije u funkciji. Tokom proteklih trideset
godina, dolo je do daljeg propadanja ovog istorijski i arhitektonski vrednog objekta usled delovanja
atmosferilija, biljnog sveta, ljudskog faktora i prirodnog starenja materijala.
Za zgradu bazena ne postoji projektno tehnika dokumentacija, ve samo osnove prizemlja i suterena iz
1980 godine i kopija originalnog crtea u knjizi "Istorija umetnosti - Kompleks Jodne Banje u Novom
Sadu", po kome je delimino izgraena.
Radi utvrivanja stepena oteenja zgrade bazena i izrade tehnike dokumentacije, obavljena su sledea
snimanja i ispitivanja:
Snimanje geometrije objekta.
Iskop temeljnih jama i utvrivanje dubine fundiranja.
Ispitivanje kvaliteta materijala ugraenih u nosee elemente konstrukcije (beton i opeka).
Detaljan vizuelni pregled konstrukcije objekta sa definisanjem vrste i stepena oteenja
osnovnih elemenata konstrukcije.
OSNOVNI PODACI O OBJEKTU
Zgrada bazena je parterna zgrada, koja se u osnovi sastoji iz dva dela:
deo objekta sa bazenom, priblino kvadratnog oblika, dimenzija 18.6x17.8m, i
aneksa, kojim je izvreno funkcionalno povezivanje glavne zgrade i objekta sa bazenom.
Ispod oba dela objekta postoji suteren, a krov iznad prostorije u kojoj se nalazi veliki bazen je sloenog
geometrijskog oblika sa centralnom kupolom. Danani izgled zgrade bazena prikazan je na slikama 1 i 2.

Slika 1 Spoljni izgled objekta

Figure 1 External view of the structure

Slika 2 Sloeni deo krova iznad bazena

Figure 2 Complex part of roof above pool

U konstrukcijskom smislu objekat sa bazenom je masivna zidana zgrada sa noseim zidovima u oba
ortogonalna pravca. Zidovi su zidani od opeka starog formata u dve irine ( 61cm dve opeke i 30cm
jedna opeka). Nain obeleavanja osa, kao i oznake prostorija, prikazani su na osnovi prizemlja (slika 3).
Nosea konstrukcija kompletnog krova izvedena je od lakog i obinog betona. Krovna ploa na ravnom
delu krova izvedena je kao AB ploa (d=12cm), koja se oslanja na "mone" AB grede irine 20cm,
prosene visine do ploe 55cm, na meusobnom rastojanju od cca 2m ("sistem ploa ojaanih rebrima").
AB grede se oslanjaju na nosee fasadne i unutranje zidove irine 61cm. Jedino je krovna konstrukcija
iznad prostorije "V" izvedena kao "pruski segmentni svod". Razliiti tipovi krovnih konstrukcija u istom
objektu ukazuju na injenicu da je u proteklom periodu iz nekih razloga zamenjen klasini "pruski svod"
sa, za taj period, savremenom AB konstrukcijom. Mogui uzrok uklanjanja pruskog svoda u veem broju
prostorija odabrana je korozija elinih "I" profila usled poveane koncentracije vlage. Krov iznad
prostorije u kojoj se nalazi veliki bazen je sloenog geometrijskog oblika i izveden je u vie nivoa, a njeni
osnovni elementi oznaeni su na slici 4.

Slika 3 Osnova prizemlja (oznake osa i prostorija)

Fig. 3 Plan of the ground floor (marking of axis and
rooms)

Slika 4 - Elementi krovne konstrukcije iznad bazena

Fig: 4 - Elements of Roof strucure above the pool

I deo krovne konstrukcije iznad velikog bazena je donji osmougaoni tambur, sa polukrunim prozorima,
koji se oslanja na zidove prostorije sa bazenom direktno i preko zidanih svodova. Tambur je na fasadi
visine cca 3.5m, a njegovi zidovi su duine 4.2m i 4.6m naizmenino. irina zidova tambura, koji su
izvedeni od lakog betona gde je kao krupan agregat upotrebljena lomljena opeka, je proseno 0.6m. Na
spojevima zidova su obelisci a na sredinama atike.
II deo krovne konstrukcije iznad velikog bazena je svod sa 8 lunih greda, koje se pruaju u radijalnom
pravcu i oslonjene su u uglovima donjeg tambura. Grede su promenljive irine od 60cm na vrhu, do 70cm
na mestu oslanjanja. Na lune grede se oslanja poligonalna greda. Vaenjem cilindra iz svoda utvreno je
da se sastoji iz dva sloja (gornjeg i donjeg sloja) izmeu kojih je vazduni prostor.

III deo krova ine poligonalna osmougaona betonska greda i gornji osmougaoni tambur. Tambur se
oslanja na poligonalnu gredu i ima osam polukrunih prozora. Visina gornjeg tambura na fasadi je 1.5m,
duine zidova tambura su naizmenino 1.9 i 2.1m, a irina zidova je 0.3m. Na spoju dva susedna zida
tambura izvedeni su ukrasni stubovi od opeke.
IV deo krova iznad bazena je betonska kupola sa bitumenskom hidroizolacijom. Kupola je takoe
dvostruka - dve ploe sa vazdunim meuprostorom. Gornja ploa je zvonastog oblika sa ukrasnim
betonskim elementom. Donja ploa kupole je poligonalne osnove sa plitkom strelom.
U cilju utvrivanja sastava ravnog krova izvaena su 4 cilindra. Na osnovu analize sastava izvaenih
cilindara iz ravnog krova zakljueno je da je u proteklom periodu u nekoliko navrata raena lokalna
"popravka" krova dodavanjem novih hidroizolacionih slojeva.
Veliki bazen u centralnoj prostoriji izveden je kao armiranobetonski, spoljnih dimenzija 8x6.6m (slika 5).
Bazen se oslanja na sistem armiranobetonskih greda i kratkih armiranobetonskih stubova u suterenu.
Fasadni i pregradni zidovi u suterenu su zidani od opeke starog formata. Tavanica u suterenu ispod
prostorije sa velikim bazenom je izvedena kao AB ploa. Iznad ostalih prostorija u suterenu meuspratna
konstrukcija je izvedena kao zidani svod, koji se oslanja na unutranje i fasadne zidove. U suterenu ne
postoji podna konstrukcija, ve samo sloj nabijene zemlje, a u jednoj prostoriji pod je od opeke.
Radi dobijanja podataka o dubini fundiranja i vrsti temelja obavljen je iskop zemlje u zoni masivnih
fasadnih zidova (slika 6). Utvreno je da su temelji fasadnih zidova izvedeni kao trakasti temelji, zidani
opekom starog formata, debljine 75 cm (zidovi 60cm + sokla 15cm). Ukupna visina zidova - temelja,
merena od gornje ivice sokle je 215cm.

6.6m
8m

Slika 5 - Izgled velikog bazena

Fig. 5 View of large pool

ISPITIVANJE KVALITETA BETONA I OPEKE

Slika 6. - Iskop temeljne jame

Fig 6 Excavation of foundation pit

Beton
Naknadno utvrivanje vrstoe betona pri pritisku obavljeno je destruktivnim ispitivanjem na izvaenim
betonskim cilindrima iz dostupnih betonskih i armiranobetonskih elemenata konstrukcije. Ispitivanjem su
obuhvaeni betonski zidovi donjeg tambura (3 cilindra) i ploe ravnog krova (4 cilindra). Na osnovu
vizuelnog pregleda cilindara izvaenih iz zidova donjeg tambura (slika 7), zakljueno je da je beton
spravljen od loine zgure (ljake), izdrobljene opeke i renog peska i ljunka, a da je kao vezivo
najverovatnije korien "Roman" cement. Beton je porozan sa dosta upljina u strukturi. Srednja vrednost
upijanja vode iznosi 6.7%. vrstoe betona pri pritisku se kreu u rasponu izmeu 9 i 19MPa.
Cilindri izvaeni iz AB ploe ravnog dela krova satojali su se iz nekoliko slojeva rasporeenih na razliite
naine: bitumenski premaz, cementna kouljica, sitnozrni beton, sloj hidroizolacije, estrih malter, nasuti
sloj ljunka, AB. beton, to svedoi o viekratnim lokalnim "sanacijama" ravnog krova. Vizuelnim
pregledom betona ugraenog u AB plou (slika 8), zakljueno je da je beton spravljen sa renim
agregatom, da je kompaktan i bez defekata u strukturi. Srednja vrednost vrstoe pri pritisku je vea od
30MPa.
Opeka
Vizuelnim pregledom uzetih uzoraka opeke iz sruene zidane atike iznad donjeg tambura utvreno je da
se radi o punim opekama "starog formata" nazivnih mera 30x15x6.5cm (slika 9). Opeke su neravnih
povrina, mestimino okrnjenih i krivih ivica. Nakon sprovedenih laboratorijskih ispitivanja zakljueno je
da je u zidove objekta ugraena kvalitetna opeka od peene gline I klase, marke M100. Za zidanje je
najverovatnije korien produni malter.

Slika 7 Cilindar izvaen iz zida

donjeg tambura
Fig. 7 Core drilled of the part 1
of roof structures

Slika 8 Cilindar izvaen iz AB

ploe iznad prizemlja
Fig 8 Core drilled of RC slab above
ground floor

Slika 9 - Opeka uzeta iz zidane atike

objekta
Fig 9 Brick take out from masonry
attic

VIZUELNI PREGLED KONSTRUKCIJE

Detaljnim vizuelnim pregledom obuhvaeni su svi dostupni delovi u unutranjosti objekta i na fasadi, kao
i svi karakteristini nosei elementi konstrukcije. Karakteristina oteenja pojedinih delova objekta i
elemenata konstrukcije su:
Krovna konstrukcija iznad prostorije sa bazenom (spolja, slika 10):
otpadanje tronog maltera i ukrasne plastike u malteru,
otpadanje betona u slojevima do dubine od 5-15cm, lokalno i do 25cm,
korozija armature u zoni skrivenih stubova,
rastreeni i skloni padu: zidane atike, zidani venac, ukrasni obelisci i ukrasni stubovi,
raznovrsno biljno rastinje na horizontalnim i zasvedenim povrinama,
ispucala i delimino odvojena cementna kouljica od ploe svoda i od lunih greda,
ostarila i veim delom otpala bitumenska hidroizolacija sa svoda, lunih greda i kupole.
Krovna konstrukcija iznad prostorije sa bazenom (unutra, slika 11):
otpadanje zavrnog dekorativnog premaza,
prsline vertikalne, poprene i radijalne,
lokalna korozija armature u poligonalnoj gredi i
tragovi procurivanja -vlaga na mestu spajanja zidova tambura i na registrovanim
prslinama.
Fasadni zidovi (slika 12):
oteene opeke zbog formiranja kanala za voenje elektrinih instalacija,
ispale opeke iz zida i sokle i isprane spojnice,
korenje biljaka koje proiruje spojnice i dovodi do lokalne destrukcije zida,
mahovina, liajevi i iscvetavanje soli,
rastreeni svodovi i delovi zidova oko otvora.
Zidovi u unutranjosti objekta (slika 13):
lokalno, povrinsko otpadanje maltera (uglavnom gornji deo zida ili uz ivice lukova),
vertikalne i poprene pukotine,
vlani zidovi, naroito u gornjim delovima zbog procurivanja vode kroz otvore u kupoli,
otpadanje ljuskanje dekorativne boje sa povrine zidova,
u zidu u osi "4" (prostorija II) postoji kosa pukotina koja je posledica lokalnog sleganja
temelja,
iznad svih prolaza nisu izvedene nadvratne grede, to je uzrokovalo pojavu pukotina,
korenje biljaka koje proiruje spojnice i dovodi do lokalne destrukcije zida i
naslage soli i bui u suterenu.
Meuspratne konstrukcije, stepenita i nosea konstrukcija bazena:
oteeni sputeni plafoni u prostorijama,
jaka korozija elinih nosaa pruskog svoda,
ispucala i ulegla podna betonska ploa,
zidano stepenite je rastreeno i obraslo biljkama i mahovinom,
oba jednokraka betonska stepenita su ispucala, deformisala se i odvojila od zida usled
sleganja.

korozija armature na donjoj povrini AB ploe bazena,

korozija betona u donjim delovima stubova ( beton je troan, kruni se i otpada).

U itavom objektu nedostaje vertikalna i horizontalna hidroizolacija.

Na nadstrenici sa sabirnim kanalom registrovane su poprene pukotine sa tragovima procurivanja. Malter
na donjoj povrini je troan, ispucao i delimino otpao, betonska ivica je trona i okrnjena, a vidljiva je i
korodirala armatura. Kanal i prodori olunih vertikala kroz nadstrenicu su obrasli biljnim rastinjem.

Slika 10 Oteenja betonskog zida donjeg tambura

Fig 10 Damages in lower part of roof structures

Slika 11 Oteenja na unutranjoj strani krovne konstrukcije

Fig. 11- Damages on interior side of roof structure

Drvo u zidu

Slika 12 - Karakteristina otecenja fasadnog zida

Fig 12 Characteristic damages of face wall

Slika 13 Karakteristina oteenja zidova u enterijeru

Fig. 13 Characteristic damages of interior walls

OCENA STANJA OBJEKTA

Zidovi i temelji
Registrovana oteenja na noseim zidovima glavnog objekta su takvog stepena da globalno ne
ugroavaju njihovu stabilnost i nosivost. Lokalno je ugroena stabilnost delova zidova na mestima gde u

zidovima postoje otvori, zbog nepostojanja horizontalnih serklaa ili zidanih svodova, u delu zida gde je
registrovana kosa pukotina usled sleganja i u delovima zidova u kojima raste i iri svoje korenje
viegodinje drvee.
Temeljni zidovi i zidovi u suterenu su u relativno dobrom stanju (bez pukotine, ispadanja opeka i ispiranja
maltera iz spojnica). Temeljni zidovi su zidani od opeke i u direktnom su kontaktu sa tlom i podzemnim
vodama. Zidovi suterena su vlani i memljivi i imaju znaajno iscvetavanje soli na povrini.
Svodovi, meuspratne konstrukcije, AB stubovi
Na armiranobetonskoj ploi sa rebrima iznad prizemlja nisu registrovana oteenja koja ugroavaju njenu
stabilnost i nosivost.
U pruskom svodu iznad prizemlja registrovana je jaka korozija glavnih elinih nosaa, to dovodi u
pitanje nosivost i stabilnost predmetne meuspratne konstrukcije.
Na zidanim svodovima iznad suterena glavnog objekta nisu registrovana oteenja, ali dugotrajno
prisustvo vlage i pojava iscvetavanja soli mogu, dugorono gledano, dovesti do destrukcije opeka i
maltera u svodu i na taj nain smanjiti nosivost i ugroziti stabilnost svoda.
Na armiranobetonskoj ploi iznad suterena (ispod centralne prostorije) registrovana je jaka korozija
armature, koja smanjuje nosivost ploe. U sluaju da se ne preduzmu odgovarajue mere, dalje
napredovanje procesa korozije armature moe dovesti do ugroavanja njene stabilnosti. Betonski stubovi
u suterenu imaju redukovan popreni presek u donjoj zoni zbog korozije betona i smanjenu nosivost.
Krovna konstrukcija
Najoteeniji deo objekta je krovna konstrukcija iznad centralne prostorije. Najvea oteenja na ovom
delu objekta postoje na zidovima donjeg tambura, koji prihvataju optereenje od sloene krovne
konstrukcije sa kupolom. Zidovi donjeg tambura, koji su izvedeni od lakog betona, su sa znaajno
redukovanim presekom, a armatura u skrivenim stubovima, u uglovima zidova, je potpuno korodirala.
Ova oteenja smanjuju nosivost zidova i ugroavaju nosivost i stabilnost itave krovne konstrukcije. Na
ostalim elementima krovne konstrukcije (prstenasta greda, zidovi gornjeg tambura, centralna kupola)
postoje oteenja koja u velikoj meri ugroavaju trajnost krovne konstrukcije i funkcionalnost objekta.
Ravni krov objekta sa slojevima koji su dodavani u prolosti, vremenom je zbog neodravanja postao
idealna podloga za rast biljaka. Biljke na krovu svojim korenjem i biolokom korozijom doprinele su
ubrzanju deterioracije materijala u ravnom krovu.
Trajnost noseih zidova i zidova donjeg tambura je dodatno naruena nekontrolisanim slivanjem
atmosferskih voda, zbog oteenja ili nepostojanja sistema za odvoenje vode sa krova.
Svi ukrasni arhitektonski detalji na fasadi objekta (atike, obelisci, krovni venci, reljefna "plastika", zavrni
malter na zidovima, ...) su znaajno oteeni ili srueni, tako da se pojedini detalji teko mogu
rekonstruisati.
Osnovni uzroci koji su doveli do pojave veine navedenih oteenja su: zaputanje i neodravanje objekta
u dugom vremenskom periodu, viedecenijska izloenost objekta atmosferskim uticajima, dotrajalost
materijala i nepostojanje hidroizolacije za zatitu od kapilarne vlage.
Generalno se, za ceo objekat, moe zakljuiti: Funkcionalnost objekta je potpuno naruena, opta
stabilnost objekta trenutno nije ugroena, nosivost pojedinih elemenata konstrukcije je smanjena i trajnost
objekta je znaajno smanjena. Meutim, ovaj arhitektonski vredan objekat se moe odgovarajuim
sanacionim merama spasiti od daljeg propadanja i mogu mu se obezbediti zahtevana funkcionalnost,
potrebna stabilnost i nosivost, kao i zadovoljavajua trajnost.

LITERATURA
1.
2.
3.
4.

Elaborat o oceni stanja objekta "Jodna banja - objekat bazena" u Novom Sadu, br. E-031-34/PS-3-2006, V.
Radonjanin, M. Maleev, D. Pavlovi, M. enejac, V. Milovanovi, I. Luki, A. Drakuli, FTN Novi Sad.
Diplomski master rad "Procena stanja, sanacija i rehabilitacija zidanog objekta - spomenika kulture"
Vesna Milovanovi, mentor Mirjana Maleev, FTN, Novi Sad, 2006.
Istorija umetnosti - Kompleks Jodne Banje u Novom Sadu, Donka Stani, str. 121 - 132.
Radonjanin, V., Maleev, M. (2005): Causes and manifestation of most frequent damage in masonry
structures, 11th International Simposium of MASE, Ohrid, 28-30 September/2005., Proceedings, pp. 489497.