Banjaluka, ure Daniia 2a

Maturski rad iz energetika

TOPLANE

Mentor:

Uenik:

Mr. Dragan Babi, prof

Vuk Grbi, IV2

Banjaluka, avgust 2015. god.

S AD R AJ

Strana
1. Uvod.......................................................................................................................... 3
2. Sistem za snadbjevanje toplane vodom...................................................................4-6
3. Sistem za snadbjevanje toplane vodom......................................................................7
3.1. Zatvoreni sistem ............................................................................................8-13
3.2. Priprema vode..............................................................................................14-15
4. Zakljuak.................................................................................................................16
Literatura.....................................................................................................................17

1. UVOD

Energija je po svojoj prirodi uzrok i pokreta promjena. Adekvatno upotrijebljena, nositelj je

uspona ovjeka i njegovog progresa. Potrebe za energijom na odreen nain odraavaju
poloaj ovjeka i drutva u cjelini, te je kretanje ovjekovih potreba za energijom ilo
paralelnom s razvojem drutva.
Dvedeseti vijek je vrijeme naglog razvoja tehnike, tehnologije a naroito elektrotehnike.
Zamjenjujui parni stroj i njegovu tehniku, elektrina energija donosi snaan posticaj
industrijskoj proizvodnji, te pridonosi razvoju novih tehnologija. Uvoenjem automatizacije i
kompjuterizacije tehnoloki procesi su postali efikasniji i bri.
Termoenergetska postrojenja su namijenjena za proizvodnju toplotne energije sagorjevanjem
raznih vrsta goriva, i slue za proizvodnju vodene pare koja se u termoelektranama i
industrijskim energanama koristi za dobijanje elektrine energije a u hemijskoj, prehrambenoj
i drugim industrijama i za tehnoloke procese.
Termotehnika postrojenja pored ostalih obuhvataju i opremu i instalacije za zagrijevanje
vode i drugih nosilaca toplote korienjem raznih vrsta goriva. Dobijena toplota namijenjena
je za grijanje stambenih, industrijskih i drugih objekata.

2. TERMOENERGETSKA POSTROJENJA
3

Termoenergetsko postrojenje je sloeni sklop ureaja i postrojenja koji je namijenjen za

pretvaranje primarne energije goriva u elektrinu ili toplotnu energiju.
U termoenergetskim postrojenjima za organska (fosilna) goriva vri se transformacija
hemijske energije toga goriva, dok se u nuklearnim termoenergetskim postrojenjima koristi
energija jezgra (nukleusa) nuklearnih goriva.
U termoenergetskim postrojenjima se kao sekundarna moe proizvoditi elektrina i toplotna
energija. Prema vrsti proizvedene energije termoenergetska postrojenja se dijele na
kondenzacione termoelektrane, toplifikacione termoelektrane i toplane.
U kondenzacionim termoelektranama hemijska energija fosilnog goriva ili energija jezgra
atoma nuklearnog goriva se koristi iskljuivo za proizvodnju elektrine energije.

U toplifikacionim termoelektranama se ove dvije vrste sekundarne energije proizvode

kombinovano. Toplotna energija iz ovakih postrojenja troi se za industrijske procese u vidu
tehnoloke pare razliitih parametara, za grijanje i za proizvodnju sanitarne tople vode.
Toplifikacione termoelektrane mogu da budu industrijske ili javne. Industrijske toplifikacione
termoelektrane ili, kako se esto nazivaju, elektrane, proizvode oba vida sekundarne energije
za pokrivanje potronje u okviru fabrike u kojoj su postavljene, a njihov elektrini dio se
moe prikljuiti i na javnu mreu. Javne toplifikacione elektrane, koje se nazivaju
termoelektrane-toplane

(Slika

2),

su

elektrinim

dijelom

obavezno

ukljuene

elektroenergetski sistem, dok toplotnom energijom snadbijevaju oblinje fabrike i naselja.

Slika 2. Termoelektrana-toplana

U toplanama se proizvodi samo toplotna energija koja se koristi za grijanje i pripremu

sanitarne tople vode i podmiruje potronja dijela veeg ili cijelog manjeg naselja. Kod novijih
rjeenja se iz toplane mogu podmiriti i potrebe za tehnolokom parom u uim razmjerama.
Nosioci toplote u termoelektranama su vodena para (parne termoelektrane) ili gasovi nastali
sagorijevanjem fosilnog goriva u posebnim ureajima (gasne termoelektrane). Postoje i
kombinovana postrojenja kod kojih se koriste istovremeno oba nosioca toplote.
U nuklearnim elektranama nosilac toplote je takoe vodena para, ali mogu da budu i druge
materije, u zavisnosti od vrste nuklearnog reaktora.
U toplanama se proizvodi vodena para ili topla voda razliitih parametara, a postoje i rjeenja
kod kojih se istovremeno proizvode i topla voda i vodena para.
Turbopostrojenje u termoelektranama moe da bude sa parnom ili gasnom turbinom. Najee
se koriste parna turbopostrojenja zbog mogunosti izgradnje jedinica vee snage (parne
turbine do 1.300 MW, a gasne do 200 MW), veeg stepena korisnosti (parne termoelektrane
do 40% a gasne 28-34%) i mogunosti korienja i najkvalitetnijih goriva. Odreeno
poboljanje stepena korisnosti moe se postii primjenom parne i gasne turbine u istom,
kombinovanom postrojenju.

Prema tehnolokoj strukturi parne termoelektrane mogu da budu blokovske ili neblokovske.
Kod blokovskih struktura, svaka turbina dobija paru iz jednog pripadajueg parnog kotla
(monoblok) ili, znatno rjee, iz dva (dublblok). Spojni cjevovodi pare i vode izmeu blokova
ne postoje, pa termoelektrana predstavlja skup termoenergetskih blokova koji mogu imati
samo zajednike pomone ureaje.
Neblokovska struktura

(centralizovana

ili sekcijska) primjenjivana je kod starih

termoelektrana, u vrijeme kada snaga parnih kotlova nije mogla da prati snagu turbina.
Termoelektrane sa blokovskom strukturom su jeftinije i jednostavnije, a lake se ostvaruju
upravljanje i regulisanje, tako da se neblokovske termoelektrane danas vie ne grade.

3. SISTEMI ZA SNABDIJEVANJE TOPLANE VODOM

Rashladna voda ima u modernoj pogonskoj tehnici vrlo vanu ulogu. Rafinerije,
eliane, plinske turbine, nuklearni reaktori, termoenergetska postrojenja itd. ne mogu u
svojoj funkciji djelovati bez rashladne vode. Svaki ureaj, koji proizvodi toplotnu energiju,
troi rashladnu vodu. Pod rashladnom vodom se podrazumijeva voda koja ima ulogu medija
za odvoenje toplote kod tehnolokih procesa. Na industrijsku rashladnu vodu se postavljaju
danas posve odreeni zahtjevi obzirom na njezin sastav. Praktiki nema na raspolaganju vode,
koja bi idealno u potpunosti odgovarala tim zahtjevima. Stoga je nuna priprema i obrada
vode koja se koristi u rashladne svrhe.
Voda se u termoenergetskim postrojenjima koristi za:

kondezovanje izraene pare;

hlaenje gasa i vazduha za turbopostrojenje i velike elektromotore;
hlaenje ulja za turbopostrojenje i napojne pumpe;
hlaenje leita pomonih ureaja;
hidraulini transport ljake i pepela, i
popunu masenih gubitaka pare i kondezata.

Kod kondezacionih termoelektrana, najvei potroa vode su kondezatori parnih turbina, dok
se za ostale potroae troi najvie 7% od ukupnog protoka rashladne vode.
Kod toplifikacionih postrojenja veliki gubici vode nastaju i zbog gubitaka kondezata, naroito
ako se tehnoloka para koristi u procesima u kojima se kondezat gubi.
Sistemi za snabdijevanje toplane vodom mogu da budu otvoreni ili zatvoreni.

3.1. Zatvoreni sistem

7

Kada u blizini termoelektrane nema rijeke sa dovoljnim protokom, primijenjuje se zatvoreni

sistem vodosnabdijevanja, koji se sastoji u tome to se voda koja se zagrijala u kondezatoru
hladi i ponovo koristi kao rashladna. Zatvoreni sistem vodosnabdijevanja moe se izvesti sa
akumulacionim jezerom ili sa rashladnim kulama.
Zatvoreni sistem vodosnabdijevanja sa akumulacijom
Kod zatvorenog sistema sa akumulacijom glavni pogonski objekat se postavlja u blizini obale
vjetakog jezera koje se obino gradi na rijeci sa malim protokom. Pumpe se smjetaju u
crpnu stanicu na obali jezera, poto godinje kolebanje nivoa vode moe da iznosi i po
nekoliko metara. Zagrijana voda vraa se na odreenom rastojanju od vodozahvata, kako bi
mogla da se ohladi. ema cjevovodne rashladne vode ista je kao i kod otvorenog sistema
vodosnabdijevanja, i data je na Slici 3.

Slika 3. ema zatvorenog sistema vodosnabdijevanja sa akumulacijom: 1 GPO (glavni

pogonski objekat), 2 pumpe za rashladnu vodu, 3 crpna stanica, 4 magistralni vodovi, 5
cijevi za dovod vode, 6 kondezator, 7 cjevovodi, 8 slivni kanali, 9 otkriveni kanali,
10 ureaj za isputanje vode, 11 ureaj za regulisanje nivoa vode, 12 draga, 13
cjevovodi

Zatvoreni sistem vodosnabdijevanja sa rashladnim kulama

Kada povrina jezera nije dovoljna za prirodno hlaenje zagrijane rashladne vode,
primijenjuje se vjetaki hladnjak koji se naziva rashladna kula. Na Slici 4. prikazan je
zatvoreni sistem vodosnabdijevanja sa rashladnom kulom.

Slika 4. ema zatvorenog sistema vodosnabdijevanja; 1 cjevovod, 2 ureaj za roenje, 3

pumpa, 4 kondezator, 5 pumpa za dodatnu vodu, 6 akumulacija eliminator kapljica, 7
okno, 8 bazen.
Toranj za hlaenje ili rashladna kula je isparni hladnjak koji se koristi za hlaenje vode ili
drugog radnog medija na temperaturu okolnog vazduha. Ove kule koriste isparavanje vode
kako bi smanjile temperaturu sistema. Obino se koriste u rafinerijama, hemijskim
elektranama, nuklearnim elektranama itd. Kule mogu biti razliitih veliina i oblika, od malih
dimnjaka na kuama pa sve do hiperboloidnih kula (Slika 5), koje mogu da budu visoke i do
200 m, sa prenikom i do 100 m, ili pak pravougaonog oblika, koje mogu biti visine do 40 m i
duine do 80 m.
Rashladni tornjevi se dijele prema tipu strujanja (prirodna ili mehanika cirkulacija) i prema
smjeru strujanja vazduha (unakrsno ili suprotnosmjerno). Rashladni tornjevi sa prisilnom
cirkulacijom (mehanikom) se jo mogu podijeliti na tlane i indukovane.
Kada elektrana ne bi imala toranj za hlaenje, morala bi da raspolae sa oko 100.000 kubnih
metara vode na sat, i ta koliina vode bi morala da se kontinualno vraa u okean, jezero ili
rijeku, odakle se voda uzima. Ovakav princip rada, bez rashladne kule, moe vremenom
dovesti do poveanja temperature reke ili jezera, to bi dovelo do velikog poremeaja
lokalnog ekosistema i ivotne sredine. Rashladna kula omoguava disipaciju odreene
koliine toplote u atmosferu, gdje se pomou vetra i vazduha iri u mnogo veoj zapremini
nego to topla voda moe da raspodjeli u unutranjosti same vodene mase iz koje je prvobitno
uzeta.

Slika 5. Hiperboloidna rashladna kula

Rashladna kula s prirodnom cirkulacijom, sa detaljima i emom prikazana je na Slici 6. Kula
se sastoji od tornja (1) hiperboloidnog oblika koji moe da bude okruglog ili mnogougaonog
presjeka, najee od armiranog betona.

Slika 6. Rashladna kula sa prirodnom promajom: 1 toranj, 2 kondezator, 3 pumpa, 4

cjevovod, 5 ureaj za roenje, 6 eliminator kapljica, 7 bazen, 8 okno, 9 usmjeriva,
10 mlaznice, 11 pokrivena okna, 12 pumpa za dodatnu vodu, 13 - akumulacija
Rashladna voda sa pumpom (3) potiskuje u kondezator (2), gdje se zagrijava, a zatim u
cjevovod (4) kojim se raspodjeljuje po cijelom poprenom presjeku kule, pa se pomou
mlaznica raspruje. Ispod cjevovoda (4) nalazi se ureaj za roenje (5) koji se, kod
savremenih konstrukcija, sastoji od azbestnocementnih ploa, po kojima se voda sliva u
obliku filma. Kroz zazore izmeu ploa struji vazduh i hladi vodu. Po izlasku iz ureaja za
roenje vazduh struji kroz eliminator kapljica (6), a zatim odlazi u atmosferu.

10

Voda se sliva u bazen (7) odakle se cirkulacionom pumpom (3) ponovo potiskuje kroz
kondezator (2). Vazduh za hlaenje vode ulazi kroz okna (8) koja se nalaze po obimu tornja i
usmjerava se pomou usmjerivaa (9). Da bi se sprijeila pojava leda na oknima, temperatura
ohlaene vode se zimi odrava na 10 12 0C, a pomou mlaznica (10) se oko kule odrava
topla vodena zavjesa. Okna mogu da budu i pokrivena (11). U rashladnim kulama se, zbog
isparivanja, gubi oko 1,2 1,5% vode koja se mora nadoknaivati. To se vri pomou pumpi
za dodatnu vodu (12) iz akumulacije (13).
Ponekad se, naroito u zemljama sa arkom klimom, primijenjuju rashladne kule sa
vjetakom promajom koja se postie ventilatorom. Ove kule su manjih dimenzija i
drugaijeg oblika od onih sa prirodnom promajom.
Rashladni tornjevi sa prinudnim strujanjem (vjetakom promajom) koriste ventilator za
strujanje vazduha prema dnu tornja. Strujanje vazduha moe biti inducirano i presurizaciono.
Mogu se jo podijeliti i na rashladne tornjeve sa krstastim i suprotnosmjernim strujanjem.
Skoro svi rashladni tornjevi sa prisilnom cirkulacijom su suprotnosmjerna. Oni daju
pouzdaniji protok vazduha i time je efikasnost vea. Snaga ventilatora je razmjerno mala s
obzirom na izmijenjeni toplotni tok (1:100), ali kod postrojenja od npr 100.000 kV bila bi
potrebna snaga ventilatora od 1.000 kV to je jako puno, pa se u to sluaju prelazi na
rashladne tornjeve sa prirodnim strujanjem. Karakterie ih manja dimenzija izmjenjivake
povrine i nia izlazna temperatura medija koji se hladi, te ukupne manje dimenzije. Toplotni
uinak rashladnog tornja prije svega zavisi od temperature vlanog termometra vazduha.
Temperatura suvog termometra i relativna vlanost imaju neznatan uticaj na toplotni uinak
rashladnih tornjeva sa prinudnim strujanjem, ali utiu na koliinu ishlapljene vode unutar
rashladnog tornja. Zagrijevanje vazduha moe se podijeliti na osjetni dio i na latentni dio
toplote koju vazduh preuzima hlaenjem vode. Ako se ulaznom vazduhu poveava
temperatura suvog termometra, uz nepromjenjenu temperaturu vlanog termometra, ukupna
izmjena toplote ostaje ista, ali se mjenja omjer izmjenjene osjetne i latentne toplote.

Na Slici 7. je prikazan suprotnosmjerni rashladni toranj sa induciranim strujanjem. Ventilator

je smjeten niz struju vazduha u odnosu na ispunu tornja, na izlazu vazduha, pri vrhu ureaja.
Zbog isparavanja male koliine kondenzatorske vode (oko 1% protoka), temperatura vode se
postepeno smanjuje tokom njenog slivanja kroz ispunu tornja suprotnosmerno od vazduha.
11

Vee kapljice vode noene strujom vazduha odvajaju se na eliminator kapi. Struja vazduha
izlazi pri vrhu tornja i isputa se u okolinu. Voda ohlaena ishlapljivanje pada u sabirnu
posudu odakle se odvodi prema kondenzatoru. Takav sistem omoguava dobru izmjenu
toplote zato to najhladniji vazduh dolazi u kontakt sa najhladnijom vodom.

Slika 7. Suprotnosmjerni rashladni toranj

Kod krstastih rashladnih tornjeva (Slika 8) vazduh popreno struji na vodu koja se cijedi kroz
punilo. Ventilator je smjeten niz struju vazduha u odnosu na ispunu tornja, na izlazu vazduha
pri vrhu ureaja. Ispuna se nalazi u nivou sa ulazima vazduha. Vazduh ulazi u toranj kroz
bone aluzije i struji horizontalno kroz ispunu i eliminator kapi. Vazduh se zatim usmjerava
prema gore i izlazi pri vrhu ureaja. Voda se raspruje iz mlaznica, pada preko ispune i dolazi
do krstastog strujanja vode i struje vazduha.

Krstasti rashladni toranj sa induciranim strujanjem ima poveanu povrinu za ulaz vazduha.
Usled krstastog strujanja, ovakav toranj moe biti znatno nii od specijalnog tornja. Negativna
strana ove izvedbe je povean rizik od recirkulacije istroenog vazduha iz tornja.

12

Slika 8. Krstasti rashladni tornjevi

3.2. Priprema vode

13

Za rad termoenergetskih postrojenja neophodno je proizvesti dovoljne koliine kvalitetne

vode, a to je mogue primjenom razvijenog tehnolokog procesa koji podrazumijeva
proizvodnju vode, odravanje i kontrolu kvaliteta vode u svim segmentima vodenoparnog
ciklusa.
Oteenja i njima izazvani otkazi termoenergetskih postrojenja u velikom broju su izazvani
usljed neadekvatnog kvaliteta napojne vode, usljed ega se odvijaju razliiti tipovi korozionih
procesa. Voda je dobar rastvara i u svom hemijskom sastavu sadri i veliki broj primjesa koje
joj daju veoma sloen hemijski sastav. Upravo zbog toga sirova voda prua mogunost
odvijanja niza kompleksnih i razliitih korozionih procesa. Zbog toga je vodu, kao osnovni
fluid u termoenergetskim postrojenjima, potrebno podvrgnuti adekvatnoj pripremi kako bi se
korozioni procesi sveli na minimum i mogli kontrolisati. Neophodno je u svakom
pojedinanom sluaju odrediti djelujui mehanizam korozije i uzronike koji ga izazivaju.
Da bi se voda nesmetano i bez posljedica koristila u postrojenjima, mora se izvriti njena
priprema, i to tako da se nepoeljene primjese potpuno odstrane ili da se svedu na dozvoljene
vrijednosti. Primjese mogu biti mehanike, koloidne i rastvorene, pa se za njihovo uklanjanje
primijenjuju odgovarajui naini preiavanja.
Preiavanje od razliitih primjesa odstranjivanje mehanikih primjesa neorganskog i
organskog porijekla vri se taloenjem ako su estice vee gustine od vode i filtriranjem i
dodavanjem koagulanata za plivajue i lebdee estice.
Taloenje primjesa iz vode je prirodni proces pri kome se estice vee gustine izdvajaju iz
vode pod dejstvom Zemljine tee, a koristi se samo za grubo preiavanje. Sprovodi se
horizontalnim ili vertikalnim, pokrivenim ili otkrivenim talonicama.
Filtriranjem se mogu odstraniti i finije mehanike neistoe. Filteri se prave od materijala
organskog ili neorganskog porijekla.
Preiavanje od koloidnih materija koloidne materije se odstranjuju hemijskim putem,
dodavanjem supstanci koje dovode do koagulacije koloidnih primjesa, tj. do njihovog
meusobnog sljepljivanja i poveavanja, kako bi se lake izdvojile i taloile. Materije koje

14

izazivaju ovu pojavu zovu se koagulanti, a to su najee gvoev hlorid, aluminijum-trisulfat

i trinatrijum-aluminat.
Preiavanje od rastvorenih primjesa preiavanje od rastvorenih soli moe se vriti u
cilju njihovog potpunog ili djeliminog udaljavanja. Postoji termiki i hemijski postupak.

2. ZAKLJUAK

15

Termoenergetska postrojenja su namijenjena za proizvodnju toplotne energije sagorjevanjem

raznih vrsta goriva, i slue za proizvodnju vodene pare koja se u termoelektranama i
industrijskim energanama koristi za dobijanje elektrine energije a u hemijskoj, prehrambenoj
i drugim
industrijama i za tehnoloke procese.
Sistemi za snabdijevanje termoenergetskih postrojenja vodom mogu da budu otvoreni ili
zatvoreni.
Zatvoreni sistem vodosnabdijevanja moe se izvesti sa akumulacionim jezerom ili sa
rashladnim kulama
Kada je povrina jezera dovoljna za prirodno hlaenje zagrijane rashladne vode, tada
govorimo o zatvorenom sistemu vodosnabdijevalja sa akumulacijom, kada povrina jezera
nije dovoljna za prirodno hlaenje zagrijane rashladne vode, primijenjuje se vjetaki
hladnjak koji se naziva rashladna kula.
Da bi se voda nesmetano i bez posljedica koristila u postrojenjima, mora se izvriti njena
priprema, i to tako da se nepoeljene primjese potpuno odstrane ili da se svedu na dozvoljene
vrijednosti. Primjese mogu biti mehanike, koloidne i rastvorene, pa se za njihovo uklanjanje
primijenjuju odgovarajui naini preiavanja.

LITERATURA
16

1. Brki Lj., Bekavac V., Markovi S.: Termoenergetska postrojenja. Za III razred
usmerenog obrazovanja mainsko-energetske struke. Zavod za udbenike i nastavna
sredstva: Beograd 1989.

2. Energetika za 4. razred srednje kole;

3. Internet (slobodna enciklopedija o energetici).

17

Datum predaje: ______________

Komisija:
Predjsednik

_______________

Ispitiva _______________
lan

_______________

Komentar:

Datum odbrane: _____________

Ocjena__________ (___)