4.

PENDEKATAN, KAEDAH DAN KEMAHIRAN DALAM PENDIDIKAN

MORAL
Edward M. Anthony merumuskan bahawa strategi pengajaran dan
pembelajaran berhubung rapat dengan pendekatan, kaedah dan teknik
mengajar.

Ia merujuk kepada satu perancangan yang berkesan dalam

menentukan pendekatan serta memilih dan menyusun kaedah dan teknik

mengajar secara logikal dan sistematik untuk mencapai objektif pelajaran
secara optimum.
4.1

Pendekatan
Menurut Parera (1986), Pendekatan merupakan satu latar belakang
falsafah atau pandangan mengenai idea utama yang hendak
dibahaskan dan merupakan satu aksioma (pernyataan yang diterima
umum dan menjadi asas kepada sesuatu huraian). Kamarudin Hj.
Husin (1988) pula mengatakan pendekatan ialah satu kumpulan
andaian yang saling berkait tentang hakikat bahasa, hakikat
pengajaran bahasa dan hakikat pembelajaran bahasa. Dalam konteks
pendidikan pula, pendekatan merujuk kepada bagaimana sesuatu
mata pelajaran diajar berdasarkan objektifnya. Pendekatan harus
berlandaskan model, prinsip dan teori pembelajaran.
Perbincangan bersama guru memberikan saya maklumat
bagaimana untuk membuat satu rancangan pengajaran harian (RPH)
berkenaan isu ponteng dalam kalangan murid. Pendekatan yang telah
kami persetujui dan dirasakan sesuai untuk digunakan ialah
pendekatan kepedulian (caring approach Nodding) dan pendekatan
pemupukan nilai.
4.1.1 Pendekatan Kepedulian (Caring Approach Nodding)
Dari segi moral, pendekatan kepedulian merupakan
kesanggupan seseorang untuk berkorban demi orang lain.
Kepedulian, atau dalam istilah yang lain ialah ambil peduli,
mengambil berat dan menyayangi, yang melibatkan responsif

17

sensitif terhadap orang lain berdasarkan sikap keterbukaan dan

perhatian terhadap pengalaman mereka.
Perkataan care itu sendiri daripada caring approach
diambil daripada konteks Anglo Saxon, dimana ia membawa
maksud kesedihan atau keresahan. Oleh yang demikian,
kepedulian bolehlah didefinisikan sebagai perasaan ambil berat
terhadap orang lain.
Pendekatan ini adalah bertujuan untuk mengekal dan
mengukuhkan amalan penyayang di dalam diri sendiri dan
sesiapa sahaja yang seorang individu itu mempunyai
perhubungan dengannya. Ini bermaksud bahawa
perkembangan penyayang seorang individu adalah sesuatu
yang dalaman.
Cara melaksanakan pendekatan penyayang ialah melalui
empat aspek yang berikut iaitu modeling, dialog, praktis dan
kepastian. Modeling ialah tumpuan harus diberikan kepada
perkembangan pelajar sebagai seorang yang memberi sayang (
carer) dan menerima sayang ( cared for ). Konsep penyayang
dapat ditunjukkan dalam tingkah laku melalui teladan di mana ia
boleh diperhati dan diikuti.
Dialog diadakan dengan pelajar tentang konsep
penyayang dengan membimbing pelajar membuat refleksi dan
menganalisis perlakuan dan reaksinya sebagai seorang yang
dapat memberi sayang (carer) dan perhubungannya dengan
orang yang diberikan sayang (cared for).
Praktis dilaksanakan dalam menjalankan usaha
penyayang bersama dengan model dewasa seperti melibatkan
dalam khidmat sosial atau komuniti manakala kepastian pula
boleh didefinisikan sebagai perlakuan yang menggalakkan
sesuatu yang terbaik daripada orang lain (Martin Buber, 1965) Ia

18

juga berfungsi untuk mengesah dan menggalakkan the best in

others dalam perhubungan antara individu.
4.1.2 Pendekatan Pemupukan Nilai
Pendekatan pemupukan nilai merujuk kepada penerapan nilai
budi pekerti yang baik pada diri kanak-kanak. Oleh sebab
pendekatan ini digunakan secara sedar dan tidak sedar, maka ia
menjadi pendekatan paling luas yang digunakan dalam
pengajaran moral sekolah rendah.
Objektif pendekatan ini adalah untuk menanam nilai
tertentu yang dianggap baik dan patut dimiliki oleh murid-murid.
Pendekatan pemupukan nilai memberi peluang kepada pelajar
memahami, menganalisis sesuatu nilai sebelum menerima dan
menghayati nilai tersebut yang berlandaskan kepada prinsip
moral.
Pendekatan pemupukan nilai boleh dilaksanakan dengan
cara mengambil contoh teladan daripada tokoh-tokoh tempatan
atau luar negara, pengukuhan positif apabila perlakuan yang
baik ditunjukkan dan dendaan yang sesuai apabila berlakunya
tingkah laku negatif serta memberi penjelasan atau
memanipulasi pengalaman yang dialami oleh murid-murid untuk
menerima dengan baik suatu nilai yang dikehendaki.
4.2

Kaedah
Kaedah ialah satu rancangan tentang apa yang akan dilaksanakan
sesuai dengan situasi bagi mencapai sesuatu objektif pengajaran
(Ishak Ramly, 2006). Teknik pula ialah cara yang digunakan guru untuk
melaksanakan kaedah, strategi dan pendekatan. Untuk melaksanakan
pendekatan kepedulian dan pendekatan pemupukan nilai yang telah
ditentukan sebelumnya, saya memilih untuk menggunakan kaedah
nyayian, bercerita dan perbincangan untuk digunakan dalam sesi
pengajaran.

19

4.2.1 Kaedah Nyanyian

Nyanyian merupakan salah satu daripada aktiviti pembelajaran
yang amat digemari oleh pelbagai peringkat umur terutama
murid sekolah rendah. Teknik nyanyian amat
menghiburkan pelajar dan dapat mengurangkan ketegangan
setelah berjam-jam berada di sekolah. Nyanyian lagu boleh
digunakan sebagai set induksi, sebagai isi
pembelajaran dan untuk melengkapkan aktiviti penutup.
Untuk melaksanakan kaedah nyanyian, guru perlu
memastikan murid dapat melihat lirik. Lirik boleh ditampal pada
papan hitam, diedarkan kepada murid atau dipancarkan melalui
LCD. Lebih menarik jika guru telah menyediakan rakaman lagu
supaya mudah diikuti murid. Selepas itu, murid boleh diminta
untuk membuat ulasan tentang lagu yang telah dinyanyikan.
4.2.2 Kaedah Bercerita
Bercerita merupakan satu teknik yang boleh menarik minat
kanak-kanak. Biasanya murid-murid akan lebih cepat
memberikan tumpuan terhadap penceritaan guru. Bercerita
menjadikan pengajaran pembelajaran lebih menarik
dan berkesan. Pelbagai jenis cerita berunsur moral boleh
didapati dengan mudah daripada akhbar, majalah,internet dan
lisan. Bercerita boleh merangsangkan minda dan menimbulkan
minat murid jika guru melaksanakannya secara berkesan.
Banyak pengajaran dan nilai moral juga dapat dicungkil
daripada cerita-cerita yang mengandungi unsur moral.
Cerita yang dipilih haruslah berkaitan dengan isu moral
yang ingin disampaikan. Guru juga perlu bijak mempelbagaikan
nada suara supaya bersesuaian dengan watak yang
disampaikan dalam cerita. Kad-kad imbasan, puppet atau
wayang kulit juga boleh digunakan kerana kanak-kanak lebih

20

mudah tertarik jika bahan maujud digunakan oleh guru dalam

pengajaran.
4.2.3 Kaedah Perbincangan
Kaedah ini dapat menggalakkan murid untuk berbincang secara
dua hala. Di samping itu, ia memberi peluang kepada semua
murid untuk mengutarakan pendapat, saranan dan pandangan
yang bersesuaian. Secara tidak langsung, ia melatih murid
untuk berkomunikasi dengan lebih berkesan. Kelebihan kaedah
ini ialah guru sebagai pemudahcara dan murid rasa dihargai
kerana diberi peluang.
Kaedah ini mempunyai kelebihannya dari segi murid
dapat melibatkan diri dalam kumpulan. Murid perlu memainkan
peranan yang aktif dalam mengulas, menganalisisdan memberi
idea mengenai suatu isu yang dibincangkan. Peranan guru amat
penting untuk mengagihkan murid ke dalam kumpulan
berdasarkan kebolehannya.
4.3

Kemahiran
Kemahiran dirujuk sebagai kepintaran, kepandaian, kecekapan dalam
melakukan sesuatu. Ia juga bermaksud kemampuan untuk mencapai
dengan jayanya sesuatu yang mana memerlukan pengetahuan yang
khusus atau kebolehan tertentu.
4.3.1 Kemahiran Pembelajaran Aktif
Pembelajaran aktif merujuk kepada kaedah di mana pelajar
melakukan sesuatu termasuk memproses, mengguna dan
membuat refleksi terhadap maklumat yang diberi. Kaedah ini
berasaskan kepada dua anggapan pembelajaran secara
tabi'inya adalah satu kegiatan yang aktif dan manusia berlainan
belajar dengar kaedah yang berbeza. Elemen pembelajaran
aktif termasuk bercakap, mendengar, menulis, membaca dan
membuat refleksi.
21

Schon (1983) menyatakan bahawa sesuatu situasi tidak

wujud dalam keadaan yang sedia ada tetapi dibentuk daripada
peristiwa yang membingungkan, menggangu dan kurang pasti.
Pelajar mesti melakukan sesuatu untuk mencari pengertian
sesuatu situasi yang boleh dikaitkan dengan situasi atau
pengalaman sendiri.
Melalui refleksi, pelajar menggunakan pangkalan data
kognitif yang terdiri daripada contoh, imej, pengalaman dan
tindakan untuk membingkai situasi baru dan menyelesaikan
masalah (Schon, 1987).
4.3.2 Kemahiran Pembelajaran Kontekstualisme
Menurut John Dewey (1916), pembelajaran kontekstual
merupakan satu keadaan di mana pelajar akan belajar dengan
baik jika apa yang dipelajari berkaitan dengan apa yang berlaku
di persekitaran. Pembelajaran ini menekankan pada daya fikir
yang tinggi, pemindahan ilmu pengetahuan, pengumpulan dan
penganalisis data serta pemecahan masalah-masalah tertentu
samada secara individu atau berkumpulan.
Kontekstual dari ayat asalnya dalam Bahasa Inggeris
(asal bahasa Latin con = with + textum = woven) bermaksud
mengikut konteks atau dalam konteks. Konteks pula membawa
maksud keadaan, situasi dan kejadian.
Kaedah kontekstual adalah berasaskan maksud
kontekstual itu sendiri, di mana ia mampu membawa pelajar ke
matlamat pembelajaran isi dan konsep yang berkenaan.
Ringkasnya, pembelajaran kontekstualisme ialah satu kaedah
pembelajaran yang menggabungkan isi kandungan dengan
pengalaman harian, individu, masyarakat dan alam pekerjaan.
Pembelajaran jenis ini menyediakan pembelajaran secara
konkrit yang melibatkan aktiviti hands-on dan minds-on.

22

PENDEKATAN DALAM PENDIDIKAN MORAL

Prof. Madya Dr. Chang Lee Hoon
Fakulti Pendidikan, Universiti Malaya
changlh@fp.um.edu.my
Pendahuluan
Terdapatnya beberapa pendekatan pendidikan moral yang telah diperkenalkan
melalui pelbagai program pendidikan moral atau nilai sejak 1960an. Pendekatanpendekatan
ini telah digunakan dalam pengajaran dan pembelajaran pendidikan moral
sama ada di negara barat atau timur, termasuklah negara kita. Namun begitu, seperti
yang mungkin disedari bahawa kesemua pendekatan ini boleh dikatakan sesuai jika
diubahsuaikan mengikut konteks budaya negara kita. Oleh itu, telah menjadi satu
kebiasaan di mana seseorang guru mengabung beberapa pendekatan dan menggunakan
pendekatan pendidikan moral secara ekeltik.
Antara pendekatan yang telah diusahakan melalui pelbagai program pendidikan moral
yang mungkin boleh digunakan dalam konteks Pendidikan Moral di negara kita ialah:
1. Pemupukan Nilai
2. Perkembangan Moral Kognitif
3. Analisis Nilai
4. Penjelasan Nilai
5. Pendekatan Penyayang (Caring)
6. Pendekatan Pembelajaran Kooperatif
Pendekatan tersebut memberi beberapa alternatif dalam pengajaran dan pembelajaran
pendidikan moral yang seharusnya merangkumi ketiga-tiga dimensi
penaakulan/pemikiran moral, perasaan/emosi moral dan perlakuan/ tindakan moral.
1. Pendekatan Pemupukan Nilai
Fokus utama dalam pemupukannilai ialah menanamkan set nilai budaya
masyarakat ke dalam diri individu supaya menjamin kesinambungan budaya masyarakat
2
tersebut. Set nilai inti dianggap sebagai standard tingkah laku mural yang patut
diamalkan dalam kehidupan harian, sama ada secara peribadi atau dalam hubungannya
dengan orang lain.
Pendekatan pemupukan nilai boleh dilaksanakan melalui cara yang berikut:
(a) Melalui contoh teladan daripada tokoh-tokoh tempatan, negara dan luar negeri.
(b) Pengukuhan perlakuan positif kepada tingkah laku yang baik dan dendaan yang
sesuai bila berlakunya tingkah laku negatif.
(c) Memberi keterangan serta memanipulasi keadaan atau pengalaman yang dialamai
oleh pelajar supaya mereka menerima dengan baiknya sesuatu nilai yang
dikehendaki.
Pendekatan pemupukan nilai tidak boleh dikaitkan dengan pendekatan indoktrinasi atau
propaganda yang hanya menekankan penerimaan sesuatu doktrin tanpa mengambil kira
pemikiran yang rasional. Pendekatan pemupukan nilai memberi peluang kepada pelajar

23

memahami, menganalisis sesuatu nilai sebelum menerima and menghayati nilai tersebut
yang berlandaskann kepada prinsip moral, Walaupun pendekatan ini mudah digunakan,
ialah lebih cenderung kepada pemusatan guru dalam pengajaran dan pembelajaran
pendidikan moral. Oleh itu, guru perlu menggunakan pendekatan lain yang memberi
peluang yang lebih kepada pelajar melibatkan secara aktif dalam pengajaran dan
pembelajaran pendidikan moral.
2. Pendekatan Perkembangan Moral Kognitif
Pendekatan perkembangan moral kognitif berdasarkan kepada teori
perkembangan moral kognitif yang telah dikaji oleh beberapa ahli psikologi
perkembangan seperti Piaget (1932) dan Kohlberg (1975). Pendekatan ini bertujuan
untuk membimbing seseorang mengembang pertimbangan moral secara peringkat iaitu
bermula daripada peringkat mematuhi peraturan moral kerana takut hukuman oleh pihak
yang berautoriti sehingga peringkat berautonomi di mana keputusan moral ialah
berasaskan kepada prinsip moral yang sejagat.
3
Pendekatan ini dilaksanakan dengan menggunakan dilemma moral sebagai rangsangan.
Dilema moral merujuk kepada sesuatu keadaan di mana terdapatnya konflik nilai dan
memerlukan seseorang membuat pilihan nilai dan beri sebab atau justifikasi ke atas
keputusannya. Dilema moral ini boleh terdiri daripada dilemma hipotetikal (direka,
kesusasteraan atau isi kandungan sesuatu disiplin) atau yang benar-benar (real-life)
berlaku dalam kehidupan seseorang tersebut.
Cara melaksanakan pendekatan perkembangan moral kognitif ialah seperti yang berikut:
(a) Mengemukakan satu dilema moral dan soalan probe untuk seseorang berfikir
tentang beberapa alternative dalam dilemma tersebut.
(b) Membuat pilihan moral dan memberi sebab ke atas pilihan tersebut.
(c) Berdasarkan kepada sebab yang diberikan tentukan peringkat pertimbangan
moral
(d) Tambah soalan probe untuk meningkatkan tahap pemikiran moral murid.
Dalam menggunakan pendekatan ini, seorang guru harus menerima pendapat pelajar
dengan fikiran terbuka dan membimbing mereka mempertingkatkan tahap penaakulan
moral mereka. Yang menjadikan fokus dalam pendekatan ini ialah proses (struktur)
bukan keputusan (kandungan) penaakulan/pertimbangan. Oleh kerana pendekatan ini
lebih memokuskan kepada aspek kognitif moral, maka guru perlu menggunakan
pendekatan lain supaya aspek emosi moral dan perlakuan moral diberikan penekanan
yang setara.
3. Pendekatan Analisis Nilai
Fokus utama pendekatan analisis nilai ialah memberi kemahiran pemikiran yang
logik dan sistematik dalam penyelesaian sesuatu isu nilai seperti isu berkaitan dengan
polisi awam (seperti keselamatan negara, dadah), hak individu dan alam sekitar.
Pendekatan ini memerlukan seseorang mengumpul dan menimbangkan fakta yang
releven sebelum membuat sesuatu keputusan.
4
Cara melaksanakan pendekatan analisis nilai ialah seperti yang berikut.
(a) Kenal pasti dan menjelaskan soalan/isu nilai
(b) Mengumpul fakta/bukti untuk membuat pertimbangan nilai
(c) Menilai fakta yang relevan dan membuat keputusan tentatif
(d) Menguji keputusan tentative dengan situasi yang berbeza, meletakan diri ke
dalam situasi sebenar atau berdasarkan kepada prinsip moral yang sejagat
Pendekatan ini akan melibatkan pelajar secara aktif dalam proses menganalisis nilai
secara objektif yang berasaskan kepada fakta yang relevan. Oleh kerana pendekatan ini
menekankan kepada lebih kepada aspek kognitif berbanding dengan aspek emosi/afektif
dalam proses analisis nilai, maka guru disarankan agar juga menggunakan pendekatan

24

lain dalam pengajaran dan pembelajaran pendidikan moral.

4. Pendekatan Penjelasan Nilai
Pendekatan penjelasan nilai membimbing pelajar menyedari dan kenal pasti
tentang perasaan dan nilai peribadi dan orang lain sertai berkomunikasi secara terbuka
nilainya kepada orang lain. Pendekatan ini melibatkan penggunaan pemikiran rasional
dan kesedaran emosi diri dan orang lain dalam pembentukan sesuatu set nilai
peribadinya.
Cara melaksanakan pendekatan penjelasan nilai merangkumi tiga proses menjelaskan
nilai kendiri seseorang individu seperti yang berikut:
I Proses memilih: (i) memilih secara bebas
(ii) dari pelbagai pilihan yang sedia ada
(iii) menimbangkan kesan-kesan ke atas setiap pilihan
II Proses menghargai (iv) mengharagi setiap keputusan yang telah diambil
(v) menyatakan secara terbuka
III Proses bertindak (vi) bertindak ke atas keputusan yang telah diambil
(vii) sentiasa mengamalkan nilai yang dipilih secara
berterusan dalam kehidupannya.
5
Dalam mengendalikan pendekatan penjelasan nilai, guru berperanan sebagai seorang
fasilitator atau pembimbing. Guru perlu menerima segala keputusan yang telah diambil
oleh pelajar tanpa memihak kepada mana-mana pelajar . Masalah akan timbul sekiranya
keputusan pelajar bertentangan dengan nilai murni masyarakat Malaysia. Untuk
mengatasi masalah ini, guru perlu peka dan menggambungkan pendekatan ini dengan
pendekatan lain (seperti analisis nilai) supaya lebih membimbing pelajar membuat
keputusan yang lebih menepati aspirasi masyarakat dan negara.
5. Pendekatan Penyayang (Caring)
Pendekatan penyayang atau caring dalam pendidikan moral berasaskan kepada
kritikan pendekatan yang memberi tumpuan kepada konsep saling pergantungan dan
prihatin dalam sesuatu perhubungan dan pertalian dengan orang lain. Pendekatan
penyayang ini bertujuan untuk mengekal dan mengekuhkan amalan penyayang di dalam
diri sendiri dan sesiapa sahaja seorang individu itu mempunyai perhubungan. Ini
bermaksud bahawa perkembangan penyayang seorang individu adalah sesuatu dalaman.
Cara melaksanakan pendekatan penyayang ialah melalui empat aspek yang berikut.
(a) Modeling - tumpuan harus diberika kepada perkembangan pelajar sebagai
seorang yang memberi sayang (carer) dan menerima sayang (cared for). Melalui
teladan, maka konsep penyayang dapat ditunjukkan dalam tingkah laku yang
mereka boleh memerhati dan mengikuti.
(b) Dialog - diadakan dengan pelajar tentang konsep penyayang dengan
membimbing pelajar membuat refleksi dan menganalisis perlakuan dan reaksinya
sebagai seorang yang dapat memberi sayang (carer) dan perhubungannya dengan
orang yang memberikan sayang (cared for).
(c) Amali - mengadakan amali dalam menjalankan usaha penyayang bersama
dengan model dewasa seperti melibatkan dalam khidmat sosial atau komuniti.
(d) Pengesahan - mengesah dan menggalakkan the best in others dalam
perhubungan antara individu.
6
Pendekatan penyayang ini mengembangkan tingkah laku moral yang mengekalkan
prihatin/penyayang dalam masyarakat dengan cara caregiving bukan caretaking. Oleh
kerana pendekatan ini lebih mengutamakan prinsip penyayang (care), maka guru
disarankan supaya menggabungkan pendekatan yang mengembangkan prinsip keadilan
dalam pengajaran dan pembelajaran pendidian moral.
6. Pendekatan Pembelajaran Secara koperatif

25

Pendekatan pembelajaran secara koperatif akan mewujudkan suasana

pembelajaran yang saling pengantungan positif di mana pelajar akan bekerja dan belajar
bersama-sama untuk mencapai sesuatu matlamat yang tertentu. Pembelajaran secara
koperatif mempunyai ciri-ciri yang tertentu yang membezakan daripada aktiviti di mana
murid berkumpul untuk melakukan sesuatu aktiviti seperti yang digambarkan dalam
jadual yang berikut:
Jadual: Perbandingan antara pembelajaran berkumpulan secara koperatif dengan
pembelajaran berkumpulan yang tradisional
Pembelajaran Berkumpulan Secara
Koperatif
Pembelajaran Berkumpulan Secara
Tradisional
Saling pengantungan positif Tidak ada saling pengantungan positif
Akauntabiliti individu Tidak ada akauntabiliti individu
Kumpulan yang heterogenous Kumpulan yang homogenoues
Bersama-sama memimpin Seorang pemimpin sahaja yang dilantik
Bersama-sama bertanggungjawab Bertanggungjawab terhadap diri sahaja
Penekanan kepada tugas dan proses Penekanan kepada tugas
Kemahiran sosial diajar secara langsung Kemahiran sosial diajar secara implisit dan
kadang kala diketepikan
Guru memerhati dan membimbing Guru tidak mementingkan fungsi kumpulan
Kumpulan menilai keberkesanan kendiri Tidak ada proses berkumpulan
(Sumber: Johnson Johnson & Holubee dalam Gunter, Estes & Schwab, 1999.
Instruction. A models approach (3rd ed.). Boston: Allyn and Bacon)
7
Pendekatan pembelajaran secara kooperatif boleh dilaksanakan melalui pelbagai aktiviti
yang berikut:
berfikir-berpasangan-berkongsi
permainan
main peranan
projek
jigsaw
Pendekatan pembelajaran secara kooperatif dapat mewujudkan kepekaan terhadap
perasaaan dan pandangan ahli kumpulan lain dan seterusnya kesefahaman dan saling
hormat antara satu sama lain untuk kebaikan bersama. Segala konflik yang dihadapi oleh
kumpulan juga akan dapat ditangani secara bekerjasama dan bertanggungjawab bersama
untuk memastikan bahawa kumpulan berjaya. Pendekatan ini amat digalakkan dalam
pengajaran dan pembelajaran pendidikan moral.
Kesimpulan
Pendekatan dalam pendidikan moral yang dibentukkan adalah berasaskan kepada
pelbagai teori yang berkaitan dengan perkembangan moral dan pembentukan sahsiah
individu. Dengan menguasai pendekatan-pendekatan ini, guru dapat memilih teknik
pengajaran dan pembelajaran yang sesuai untuk mengembang ketiga-tiga aspek dalam
pendidikan moral iaitu pemikiran moral, perasaan moral dan amalan moral. Selain
daripada itu, seorang guru harus mewujudkan satu suasana atau iklim moral dalam
pembelajaran dan pembelajaran pendidian moral. Iklim atau suasana moral akan wujud
jika adanya amalan nilai-nilai murni di kalangan pelajar dan guru sendiri.
Rujukan
Abdul Rahman Md. Aroff (1999). Pendidikan moral. Teori etika dan amalan
moral. Serdang: University Putra Malaysia.
Chang Lee Hoon (2001). Penggunaan vignette dalam kajian penaakulan moral di
kalangan pelajar tingkatan empat. Dalam Marohaini Yusoff (ed.). Penyelidikan

26

8
kualitatif: pengalaman kerja lapangan kajian (m.s. 155 187). Kuala Lumpur: Penerbit
Universiti Malaya.
Gilligan, C. (1982). In a different voice: Psychological theory and womens
development. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Narvaez, D. (2001). Community voices and character education. Minnesota
Department of Children, Families & Learning and University of Minnesota.
Noddings, N. (1984). Caring: a feminine approach to ethics and moral education.
Berkeley: University of California Press.
Nucci, L. P. (2001). Education in the moral domain. Cambridge: Cambridge
University Press.
Prillaman, A.R., Eaker, D.J. & Kendrick, D.M. (eds.) (1994). The tapestry of
caring: education as nurturance. Norwood, N.J.: Ablex Publishing Corporation.
Rest, J., Narvaez, D, Bebeau, M., Thoma, S. (1999). Postconventional moral
thinkihg: A neo-Kohlbegian approach. Mahwah: NJ, Erlbaum.

27