PRETHODNICI OSMANSKE DINASTIJE

U drugoj polovini XIII st. Osmanski bejluk blizu bizantske granice nije bio jak. Nastao je kao
posljedica slabljenja seldukog carstva.
Tek pod emirom Osmanom poinje razvoj drave; historicari su pomnije pisali o razvoju dinastije. Sve
je ovo razlog da historija najranije osmanske drave izaziva panju. Sve poznate legende se slazu da su
Osmanlije porijeklom iz plemena OGUZA i da su pripadali posebnom ogranku KAI. Predak Osmanov,
Sulejman-ah ivio je kod brda Merva u danasnjem Turkestanu. Kao plemenski starjeina pod
najezdom Mongola bio je prisiljen napustiti zemlju s ciljem zatite ivota i imetka. Kad su 1222.g.
Mongoli opustoili Mervu, Sulejman je krenuo prema Anadoliji.Naselio se blizu grada Erzidana i
nastavio ivjeti nomadskim ivotom.Tada umire Dingis-kan 1227.g. i Mongoli ne zauzimaju
Anadoliju. Nekoliko godina kasnije ponovo kreu u osvajanje i pobjeuju aha Perzije. Politicka
neizvjesnost i malobrojnost panjaka natjerala je Osmanlije da napuste Erzidan. Emir Sulejman stoga
kree prema Mezopotamiji. Kad je bio blizu Halepa odluio se prei Eufrat pri tome se utopio. Jedan
dio plemena smatrao je da trebaju ostati a manji dio je odluio da se vrate u Erzidan.Meu njima je
bio jedan od sinova Ertoglu. Oni su se naselili kod mjesta Erzegul.esto su se morali boriti protiv
Mongola te su smatrani hrabrim ratnicima. Glas o njima doao je do seldukog vladara Kaikubada.On
je u znak zahvalnosti dodijelio bogate panjake kod Eskiehira kraj Soguta koji je omoguavao dobre
uslove ivota.Sad su bili u susjedstvu Bizantije. Kaikubat je elio postii:a)oslobaao se dijelom
nepouzdanih plemena;b)trebali su biti tampon zona izmeu Nikejskog carstva.
Podruje je postalo poznato pod imenom DARU-ISLAM (zemlja islama) I nalazila se naspram
nevjernike zemlje. Ovaj poloaj tjerao ih je da stalno ratuju.Imali su ansu ili da nestanu ili da
opstanu. Borba se zvala GAZA vjerska dunost protiv nemuslimana,a ratnici su se zvali GAZIJE.
Kasnije su je nazvali DIHADOM, skup svih aktivnosti koje omoguavaju uvanje asti, porodice
protiv poroka ali I borbom. Dihad se najee vodio maem a nekada I perom. Nekada se rjeavao I
novcem, snagom I dusom. Podrazumijeva se sveukupna djelatnost zajednice I pojedinca u borbi protiv
poroka.Gaza I dzihad za Osmanlije su bile od velike vanosti.Ne samo borba protiv pravoslavaca nego
I protiv muslimana dala je poseban znaaj ovom plemenu(Kai-klizav;stijena)
Uporedo sa ratovanjem sa Bizantijom I Seldzucim, oni su zivjeli I miran ivot,nomadski I panjaci su
se zvali JAJLAK a zimi bi se spustali u gradske sredine KSLAK. Svi historiari OC istiu da je emir
Ertoglu upravljao plemenom oko pet decenija. Njagova smrt pada kad su se na tom tlu dogaale brojne
promjene I vanjske I unutranje.
Od bejluka do sultanata. Vrijeme vladavine emira Osmana (oko 1281.-1326.)
U vrijeme Ertogulove smrti u M. Aziji desila su se brojna previranja a posebno na tlu Ilhanidskog
carstva iji su vladari na elu perzijskog prijestolja.Bizantija se takoer obnavlja(na evropskom tlu).O
ovome govori hist. Pahimer koji govori da je vlast to namjerno
inila. Svjesni da u Bizantiji vladaju unutranje nezgode, turkmenski emiri ratuju sa bizantincima I
proiruju teritoriju.U zadnjim stoljeima vidljiva je invazija Turkmena. Oko 1281. na elo plemena Kai
dosao je Osman.Osman je u vazalnom odnosu prema Ilhanidima. Tada poinje razvoj osmanske drave
1281.-1326. Historiari kau da je Osman roen 1232. sa 23 godine ivota sa malim znanjem je uzeo
vlast.Zbog neiskustva prve godine su protekle bez znaajnih dogaaja. Turkmeni su I dalje ivjeli
nomadskim ivotom. Osman je esto zvan UTMAN (arap.Osman).Prve godine vladavine koristio je za
stjecanje znanja o voenju plemena.Teritorija koju su naseljavali imala je vaan poloaj.Osman je sa
svojim ratnicima upadao na granina bizantska mjesta, dolazi do plijena, on stie vojno iskustvo a glas
o njemu se pozitivno proirio.Poseban ugled poinju imati kod DERVIA I zahvaljujui njima Osman
se zeni kerkom vanog dervikog ejha Edebala.Poslije zenidbe ejh je Osmanu pripasao ma kao
sImbol borbe sa neprijateljima.Osman postaje veliki vojskovoa.Sve to doprinijelo je da Osman postaje
sve moniji emir u 13.st. On se pokazao i kao pragmatina osoba.Bio je praktian prema zapovjedniku
grada Biledzika gdje kupuje kuu te od Kjose Mihajla ui ta je to biti veliki vojskovoa.
Ovo je doprinijelo da Turkmeni iz drugih bejluka dou na tlo emira Osmana i ratuju na njegovoj
strani.I pored velike brojnosti ratnika Osman nije mogao voditi velike borbe.Zato je u napadima na
velike bizantske gradove Ihsan, Biledzik, Karadzahisar koristio taktiku spaljene zemlje (drao je
gradove pod opsadom a okolna sela pokoravao).Ova taktika vremenom se naputala sa jaanjem
emirata.Relativno veliki uspjesi uticali su na odluku Aladina III Kajkubada te mu je 1299. poslao
izaslanstvo, znakove zastavu,dobo i tugove kao simbol Carstva.Stoga se ova godina uzima za godinu
nastanka Carstva.
Od 1299.g. zapoinje intenzivna Osmanova borba ne samo protiv Bizantije nego i sa ostalim
bejlucima.Tokom 14. st. Osmanska drava je u stalnom rastu (Orhan,Murat,Bajazid).Izgrauje se

administrativni sistem. Pored line sposobnosti osm. vladara veliku ulogu u formiranju odigrali su
GAZISTVO, AHIZAM I DERVITVO. To je doba kada se unutranja i vanjska politka zasnivala na
JAGMI I MUDARI (jagma-otimanje;mudara-taktiziranje).
Smatra se da zadnje god. 13.st.pa do sultana Murata u pogledu voenja vanjske politike gazistvo je
imalo posebnu ulogu i mo.Posebno veliku ulogu je imala bitka kod BEFEONA 1301.g. u kojoj je
Osman potukao bizantijsku vosku, kojoj je prethodila opsada Nikeje(osmanlije-bizantinci)poslije su se
gazije iz svih krajeva anadolije skupile pod Osmanovu zastavu.U to vrijeme Osman je opsjeo i grad
Nikeju.Branioci su trazili pomo od Andronika Paleologa(1282-1328) koji alje u pomo 2000 svojih
vojnika.Oekujui pomo Osman je pripremio taktiku i nanio im poraz.Pobjeda 1321. znaila je da
Osman stjee veliki autoritet i zovu ga GAZI OSMAN. Pobjeda koja je izvojevana donijela je osim
slave i brojne ratnike koji ratuju na njegovoj strani.Na talasima uspjeha u 14.st. osmanski bejluk se
poveao. Osman i njegova drava stiu izgled ozbiljne drave.
Ovisnost o Ilhanidima postojala je i dalje, jer su Osmanlije sve do sredine 14.st. kao i drugi nadolski
emiri plaali poreze mongolskim vrhovnim vladarima.Nasuprot tome, ini se da se Osman potpuno
oslobodio utjecaja rum-seldukih sultana.On posebno koristi priliku da ranije bizantske gradove koje
su Bizantinci povratili sada trajno osvoji. On tu stvara svoja upravna mjesta koje je bilo do tada u
Karadihisaru.Osman uvruje svoju administrativnu vlast 1317. napravio je potez da je vlast prenio
na svog sina Orhana a on je ostao vladar.elio je pripremiti svog sina nasljednika za voenje ove vane
drave.Oko 1324. on je bio savladar a 2 godine pred smrt se povukao.Rezultat takve politike bio je da
je u zadnjoj godini ivota 1326. bio vladar 18 000km2 teritorije.Osman je traio da se njegovo ime
spominje petkom na dumi, zbog ega ga i nazivaju sultanom.Osman to nije bio jer ne kuje
novac(diskutabilno),te ga stoga i nazivamo emirom.
Sa teritorijalnim osvajanjem oblast Soguta postala je zanemariva u odnosu na teritoriju i posjede koje
su dobijali emirovi vojnici.Znatan dio posjeda dobijali su roaci, saplemenici kao oni koji su na
osnovu linog zasluivanja dobili posjede.Kako je broj vojnika uvean Osman je vojsku povjerio
vojskovoama(istaknutim) i oni se sad nazivaju BEGLERBEGOVIMA.
Brzo teritorijalno irenje je uticalo i na promjenu administrativne uprave (obiajno pravo). Osman i sin
mu Orhan posebno su panju posveivali pravu i zakonima- serijatsko pravo,kanuni a struna lica
postaju KADIJE (sudije) ljudi zadueni za unutranji red i mir zovu se SUBASE.Sve ove institucije
preuzimaju organizaciju selduckog carstva.Unosi se i novi kod urbanizacije sredine.Posebno su
znaajni Smirna,BrusaU trenutku smrti Osmana on se nalazio u tekiji ejha Alija (bratic njeg.
punca).Kako je princ Orhan stekao ugled on je bez ikakvih potresa zauzeo prijestolje.U narednom
periodu (1326.-1362.) sultan Orhane od bejluka stvoriti respektabilnu dravu.Orhan je 6. aprila 1326.
uspio osvojiti Brusu koja postaje zvanina prijestolnica sultana.On 1327. narjuje kovanje novca tek od
sada nastaje titula sultana kod Osmanlija.Ovo zvanje vailo je samo za njegove podanike.
SULTAN-ukras(od perja,konjske strune koji su nosili vladari) vladar,car koji ima punu kontrolu nad
dravom, da mu se ime spominje na hutbi I da kuje novac.
itava drzava i organizacija dobijaju novi izgled.U nekim historijama navode se razliiti datumi
vladanja ovog sultana.U trenutku smrti Osmana imao je 66 godina a Orhan u trenutku svoje smrti imao
je 81 godinu.Vlast je u ovih 130 godina bila stabilna.
Poslije zauzimanja Bruse Orhan se ne zaustavlja.On nastavlja politiku permanentne ekspanzije
teritorije Osm. Bejluka.Znaajno je da je 1331. zauzeo Nikeju (Izmir) a potom Nikomediju (Izmit)
1337.g.Bejluk je jo bolje organizovan.Osman zapoinje osvajanje drugih bejluka.Prvi koji je bio je
bejluk Karasi i trajalo je 10 god. (1335.-1345.).Napad nije bio ni spontan a ni sluajan.Cilj je bio
izlazak na Egejsko more, pribliavanje Bosforu i Dardanelima kao i bizantskoj prijestolnici.Arapski
putopisac 1333. Ibn Batuta zapisao je da je Brusa jako lijep i ureen grad, oduevio se sa irokim
ulicama i brojnim bazarima.Brusu je Orhan predao na upravu princu Sulejmanu koji se pripremao za
voenje dravne organizacije.Sulejman je 1331. u Nikeji podigao biblioteku i damiju.Poinje period
opismenjavanja, za profesora se dovodi David iz Cezareje.Njegovo mjesto preuzeo je Murat Delil a
potom Karahoda.
Da bi stekao jos veu naklonost podanika Orhan je izgradio imaret u Brusi a zatim za upravnika
postavio ejha hadi Hasana(potenog i uglednog).Sultan je esto i sam dijelio obroke.Dolazio je i
uvee da nakon molitve gasi svijee.To mu je donijelo jo veu slavu.
Kad je 15. juna 1341. umro Andronik III tada dolazi do III graanskog rata (Paleologa I Kantakuzena)
oko prijestolja Andronika je naslijedio sin Jovan V (9 god.) (1341-1391).Maloljetnom vladaru je
prijestolje osporio Jovan Kantakuzen.Stoga njegova majka proglaava Kantakuzena dravnim
neprijateljem.On se pridruio trakom plemenu i 26. oktobra 1341. proglaavaju ga za cara.Pustivi ih
da meusobno ratuju 1346. Orhan se pridruuje Kantakuzenu znajui da sa njim moe imati veu

korist.Jovan Kantakuzen je 1346. g. osvojio Carigrad i krunisao se za jedinog bizantskog cara.Da bi jo

vie pridobio Orhana, Kantakuzen mu daje za enu kerku Teodoru (politiki brak).Cilj je bio da kao
legalni nasljednici imaju pravo na Bizantsko Carstvo.Meutim, iako je Kantakuzen drao vlast,
Paleolozi su ponovo zapoeli bitku.To je pokuao iskoristiti srpski car Duan koji nastoji da na
ruevinama Bizantije stvori svoje carstvo.Zato je na red doao i Solun.Duan je sa vojskom opkolio
Solu, a Jovan Kantakuzen obraa se za pomo Orhanu koji mu je poslao 20000 elitnih ratnika.Tako je
1349. g. dolo da toga osmanska vojska prvi put pree u Evropu.Dolazak pred Solunske zidine imao je
za posljedicu brzo povlaenje Duanove vojske.Osmanlije su se vratile u Anadoliju.Zahvaljujuci
injenici da je Kantakuzen imao podrku Orhana graanski rat je splahnuo.Kasnije ponovo dolazi do
sukoba i situaciju koristi princ Sulejman koji je 1353. preao u Evropu i osvojio Cimerlik (galipoljski
poluotok). Naredna osvajanja u 1354. omogucila su prevlast.Tada se desio i zemljotres te situaciju
koristi princ Sulejman i cijelo Galipolje stavlja u posjed svog oca te pravi granicu Neposredno
Sulejman dovodi i vee snage kako bi stabilizovao svoju vlast.Ponovo osposobljava tvrave i daje im
istu funkciju.
Iste godine Sulejman vri akciju na Solun i osvaja ovaj grad. Solun e biti kratko pod vlau Osmanlija,
tek 1430. bio je osvojen do 1812.(Balkanski ratovi).
Mleci piu da e Bizantija voditi politiku neke od evropskih zemalja kako bi joj pruili pomo protiv
Osmanlija.Stoga Bizant poinje zagovarati ideju jedinstva istone i zapadne crkve. U Evropi je tad
voen Stogodinji rat.U ovo vrijeme u Carigradu dolazi do dravnog udara vlast preuzima Jovan V
Paleolog.Sultan Orhan vodio je i azijsku politiku.On uspjeva osvojiti Angoru(Ankara) i stie kontrolu
nad dervikim redom Ahija koji imaju uticaj nad zanatlijama.Princ Sulejman vodio je evropsku
politiku. Pored obnavljanja tvrava on je nastojao stvoriti krajite.Organizira dobru administraciju i
dobru vojsku.On naseljava turkmenske nomade-juruke na evropsko tlo s namjerom da naglasi svoj
stalni boravak na tom prostoru.Slino kao u M.Aziji Orhan i na tlu Evrope osniva male bejluke.Do
punog izrazaja dosle su vojskovoe Jakub, Bedredin, Ilbeg, Evrenosbei, Timurta, Ali-paa
MihajlogluOni novu teritoriju nazivaju Rumelijom.Na evropskom tlu poinje i velika aktivnost
dervikih redova.Oni su samoinicijativno vrili misiju irenja islama te tako i duhovno i svjetovno
pripremali teren za osvajanje.Iako su u mini bejlucima upravitelji imali samostalne odluke svi su bili
pod upravom princa Sulejmana.Veliki znaaj imao je i Ilbeg.
Osmanska drava susrela se sa velikim problemom.Sultan Orhan dobio je vijest o smrti princa
Sulejmana i umjesto u Brusi tijelo je ukopano blizu grada Buraira.Razlog je bio vrlo vaan politiki
in.To je bio uzor gazijama da krenu njegovim stopama.Na mjestu gdje je princ pogiunuo podignuto je
turbe koje postaje mjesto okupljanja gazija i dervia.To mjesto postaje odskona daska za novo
osvajanje.
Sultan Orhan je uvidio da nesrea ne dolazi sama po sebi.Drugi princ, Halil, bio je zarobljen od
Fokejaca.Tu situaciju koristio je Jovan V Paleolog.On je Fokejcima dao 100 000 dukata otkupa za
princa 1359. vraca ga sultanu Orhanu koji ne elei ostati duan, nastoji da vrati dug.Poto je sin Matej
ratovao protiv Bugara, Orhan mu alje vojnu pomo.Bizantinci nisu bili oprezni i nakon pobjede nad
Bugarima namjeravali su osvojiti Trakiju.Oni su naili na otpor Osmanlija.Nakon Halilovog povratka u
Brusu, Osmanlije su smatrali da nanose tetu sebi. Stoga zapoinju ratove protiv Bizantije.Posebno je
otar kurs pokazivao trei sultanov sin koji je zauzeo mjesto poginulog princa.Uz savjet svoga uitelja
nastavio je otro gazijstvo. Osnovni cilj Murata bio je osvajanje Jedrena i sa lalom ahinom je zapoeo
akcije na rijeci Marici.Cilj je bio onesposobljavanje dolaska pomoi u Jedrene. Rezultat je bio onakav
kako se oekivalo. Jedrene su odvojene od Bizantije i 1361.g. doao je sa veim vojnim snagama do
Jedrena i uspio ga sredinom godine osvojiti.Ovime su Osmanlije ukazale na tenju osvajanja
Trakije.Na osvojenom tlu uspostavljen je timarski sistem.Stalne akcije su pogaale seljako
zemljoradniko stanovnitvo.itavi krajevi ostaju prazni jer seljatvo bjei u okolne tvrave.Osvojenu
zemlju su dijelili za zasluge vojnicima.Istovremeno ono to je Sulejman zapoeo ponovno je
nastavljeno (dovodjenje Turkmena).U procesu irenja vlasti Osmanlija, dervii idu korak naprijed.Oni
se ubacuju na tlo jo ne osvojene zemlje. U takvim okolnostima u 81. g. ivota umire sultan Orhan.U
odnosu na 18 000 km2 koje je on naslijedio on svom nasljedniku ostavlja 75 000 km2 teritorije.Ovaj
sultan vodio je panju o unutranjem ureenju. Mnoge drave, vojne, vjerske institucije modificira po
uzoru na selduke.Za razliku od izbora Orhana izbor njegovog sina bio je beskompromisan.Orhan je u
godinama svoje vladavine nastojao da stekne dravno zvanje sultana ali njegovi susjedi mu to nisu
priznavali i zvali su ga i dalje emirom.

VRIJEME VLADAVINE SULTANA MURATA I (1361-1389)

Poslije smrti sultana Orhana na osmanski prijesto dolazi sin mu Murat sa 28 godina (13621389).Njegov ivot prekinut je nasilnom smrcu.Osnovna ideja u to vrijeme je pretvaranje OC u veliku
silu.Stoga je ovaj sultan veliki dio vlasti proveo ratujui.On trai od svojih podanika da ga zovu
HUDAVENDIGAR (sultan, car) ili AZEMI SULTAN (uzviseni car,sultan)on je ve formirana linost.U
prvim godinama vladavine se susrece sa potekoama.Zajednica Ahija iz Ankare smatrala je
povoljnim trenutkom da zbace sultana sa vlasti.Imali su podrku Karamanskog bejluka koji je bio jai
od OC. Vodee linosti su primjetile da je autoritet OC bio veliki i stoga poduzimaju mjere da se uniste
Osmanlije. Murat I je stoga brzo reagirao. Znao je da ako ustukne izazvati e pobune u drugim
dijelovima drave.Podanicima i drugima pokazao je zrelost svoje linosti.Nakon smirivanja Ankare
posvetio se pitanju Trakije, oko Marice i Rodopskog gorja.Znao je da ako osvoji to podruje da ce
uvrstiti i vlast u Evropi.U periodu 1356-1366.g. na jugu Balkana voen je rat Bugarskog carstva,
Ugarske, VlaskeRatovi su iscrpili drave to je sultan koristio.Tada umire i srpski vladar car Duan,
autoritet vlasti nije bio veliki i velmoe se slobodno nahode.Sve okolnosti imale su povoljne znake za
sultana.Trea opasnost mogla je biti Bizant gdje se i dalje vodi rat dinastija Paleologa i
Kantakuzena.Prije nego je poao u pohod, sultan je u Brusi imenovao za kadiju Bruse Halil-pau
Candarliju.Drugi in je dao da poslije osvajanja Jedrena 1365.g. ovaj grad postane prijestolnica a ne
Brusa.Kad je osvoio Jedrene veliku ulogu odigrao je lala Sahin.Premjetanjem prijestolnice Murat I je
nastojao pokazati da OC namjerava i dalje da se iri i to u Evropu.Bizantski car Jovan V Paleolog
pristao je po prvi put da Osmanlijama plaa porez (vazalnost).Razlog je bio to se sultan obavezao da
e Bizantskom carstvu obezbjediti dovoljne kolicine namirnica za podanike.Koristci iskustvo ranijih
azijskih imperija, sultan Murat nije preve opteretio svog vazala (simbolino).Jo u toku Muratove
vladavine simbolina suma se poela uveavati.Sada su traeni i drugi oblici vazaliteta Prvo je traio
taoce-bizantske prineve.U novoj fazi odnosa sultan Murat trai da Bizant alje odreni broj
vojske.Pred kraj vladavine sultan je traio da mu car doe na noge.Traio je da bizantski car prizna da
su svi bizantski prijatelji i osmanski prijatelji I obrnuto.
Za razliku od emirata Karaman, tadanje evropske drave su se s prezirom odnosile prema OC.Stoga
nisu ni reagirali na uspjehe Murata I .Jedini koji je primjetipo stvar je papa Urban V. On je
25.decembra 1365.g. proglasio kriarski rat protiv sultana pozivajui sve evropske vladare na
pokret.Razlog zbog kojeg je smatrao da ima prednost jeste pomorska sila.Pored pape Urbana V rat
prihvataju vladari kao Amadeo VI Savojski koji je doao do Dardanela odakle je napao 1366. Galipolje
koje se branilo s brojnih tvjava ali ve godinu kasnije Amadeo VI osvaja Galipolje.On teritoriju vraa
Jovanu V Paleologu.Od 1366/67. teritorija evropskog dijela carstva je odvojena od carstva, Murat I
ostaje hladnokrvan.
Razdvojenost carstva trajala je od 1366-1376.g.Galipolje je dolo sultanu u vlast od Andronika VI
(darovano).U meuvremenu je sa vojskovoama Evrenos-begom I lala Sahin-paom Murat I nastavio
osvajanje u evropskom dijelu carstva.Osvojen je Kumuldin i druge tvave u dolini rijeke
Vardar.Sultan je darovao posjede Evrenosima.Sam Evrenos-beg ostavlja sve to je zatekao i gradi
imarete i karavan-saraye.Lala Sahin je svoje brojne uspjehe imao na planini Balkan.Osvojio je
Plovdiv, tu je sagradio uveni most.Bar u ovo vrijeme uvodi se nova vrsta poreza
ispendik.Sultanovom odlukom 1371. imenovan je kadija u Brusi za velikog vezira.Kara Halila je
postavio za upravitelja punih 70 godina.Sultan je 1371.g. od teritorije evropskog dijela carstva formirao
Rumelijski ejalet (najveca administrativna upravna, teritorijalna i vojna jedinica na tlu OC). U doba
kad se formira ejalet desila se i Marika bitka voena izmeu Ugljee I Vukaina Mrnjavevia i
Osmanlija.Do bitke je dolo 26. septembra 1371.g.Osmanlije je predvodio sam sultan Murat i lala
Sahin. Osmanska vojska izvojevala je pobjedu.Znaaj je u tome to dolazi do velike ekspanzije na
evropskom kontinentu.Dolazi do poveanja broja podanika.Murat I je dio ovlasti prenosio na druge.
Sudstvo je bilo samostalno (serijat). erijatsko pravo razvilo se u doba Orhana kada je vezir bio
Alaeedin.Zvanje vezira nije predstavljalo znaajnu funkciju niti je imalo ovlatenja. Druga institucija je
sultanski divan (vijee) koje je vodilo vanjske i unutranje civilne poslove. Stoga se formiraju sandaci
(ar.zastava;vojna jedinica i teritorija na kojoj su se nalazile Osmanlije) na elu su bili
sandakbezi.Udruivanjem sandaka nastajao je ejalet na elu kojeg je bio beglerbeg. Sudsku dunost u
OC imao je kadija-sudija.Osm. Drava je poklanjala panju vojnoj organizaciji.Javljaju se vojni odredi
jaje-pijade, konjanici su se zvali muselimi-ar. oslobodjen.Plaene trupe su bile disciplinovane i
odgovorne vladaru.Teritorije Ugljee i Vukaina su podjeljene.Marko Kraljevi je bio sultanov
najodaniji vazal.Nakon pobjede nad Mrnjaveviima sultan se odmorio u Brusi a zatim naredio
ponovnu mobilizaciju radi osvajanja crnomorske obale. Dobar dio teritorije bio je pod vlau Bizantije.
Sultan je time htio jo vie vezati Bizant uz sebe.Lala Sahin mu je opet bio desna ruka. Dok je jedan
dio krenuo na Crno more drugi dio je krenuo na gradove ataburgas i Inik i osvojen je grad
Apolonija. Do 1375.g. sultan miruje.Te godine Osmanlije kreu u osvajanje Nia.Nakon osvajanja Nia

sultan odlazi u Jedrene da se odmori.Tada zapoinje 6-godinja vojna neaktivnost ali se provode
diplomatske aktivnosti (1375-1381.).Razlog tome je uvrivanje administrativne uprave i vlasti.
Sa Jakupom, emirom bejluka Germiyan dogovara enidbu svog sina Bayazita, ime je najvei dio te
kneevine dopao Osmanlijama 1381.g.Sedam godina prije toga(1374.) osmanski dravni vrh mogao je
ve stei jo jedan emirat: gospodar Hamita izjavio je da je spreman ustupiti ono podruje svoje drave
koje je prije pripadalo emiratu Eref za 80 000 zlatnika.
Sultan Murat I je tako dobio velike teritorije.Pored bejluka Eretne jo dva bejluka ula su u sastav OC.
Osvajanje Germijana i Hamida te osvajanje Sofije 1382.g. i prodiranje do Nia uinili su da emirat
Karaman uvidi snagu Osmanlija.
Sultan se nije oslanjao samo na vojskovoe nego i na sinove Bajazida, Jakuba, Savija. Murat nije
doivio smrt dvojice svojih sinova.Karamanima je kao narueno dolo to to se najmlai Muratov sin,
Savi, sandakbeg Burse, oko 1385.g. pobunio protiv oca.Meutim nije mu pomogla ni njihova pomo
jer sin nije bio dorastao ocu, Murat je unitio pobunjenike u Anadoliji kraj Konye, princ je zarobljen i
smaknut.Sultan Murat je tom sukobu prvi put u osmanskoj ratnoj povijesti upotrijebio topove.Sulta
Murat je 1386. izdao naredjenje Hajrudin-pasi da zauzme Solun od geostrateskog znacaja vazan grad.
Do prvog osmanlijsko-karamanskog rata dolo je 1381.g. koji e s prekidima trajati do 1466.g.U
ovom ratu vojske su se nale u blizini Konye (gl. grad karamanskog bejluka). Zapovjednici su bili
Murat I i Alaeedin njegov zet.Sultan je rasporedio vojsku tako to je centar ostavio sebi na
upravu,Bayazid je dobio lijevo krilo a Jakubu je ostavio desno krilo.Rezervne trupe predao je Timurtaspai.Ova taktika bila je prisutna sve do 17.st.Izvrivi raspored osm. trupe nanijele su poraz
Karamanima.Posebno se istakao Timurtas-paa koji dobija najvei plijen i postaje vezir sa tri
tuga(repa).Uslijedilo je opkoljavanje Konye i sultan se povukao na molbu kerke.Tako se rat zavrio
pobjedom Osmanlija bez naroitih gubitaka.Sultan Murat I donio je odluku da Anadolija bude
podijeljena na 5 sandaka.Bejluk Germiyan podan je na upravu Timurtas-pasi, oko Ankare sandaka
upravu je imao Faris.Igdli-beg dobio je na upravu sandak Hamid, Timurtas-pasa Sivlihisar sandak,
Indzik-beg
TIMAR perz. uvanje, njegovanje; pravno je uoblien posjed koji drava daje podanicima od
vojnika do zapovjednika i onih koji pomau uvrenju vlasti.Podanik ima pravo uivanja posjed ali
mora na poziv vojnih organa ii u rat i ratuju o svom troku.
Istaknutije vojskovoe su dobijali vee posjede 1375.g. sultan je donio odluku da se oni nazivaju
zeameti. Razlika je u visini nadoknade uivaocima. Prvi uivaoc se zove timarlija a drugi zaim.
timarlija nije imao pravo da sudi radnicima
timar nije predstavljo trajno vlasnitvo
timarlija je odgovarao sultanu za sve poslove
Od 80-90%zemlje zvalo se ARAZI MIRIYA a privatno vlasnitvo se zvalo MULK. Trei oblik
vlasnitva je vakuf (darovano).
Sve je ovo raeno s ciljem jaanja sistema vlasti. Ovakvo stanje je bilo sve 28.juna 1389.g.Na tlu cijele
OD vladalo je sveano raspoloenje.Ve 1387.g. dolo je do sveanosti udajom triju bizantskih
princeza za Murata, Bajazida i Jakuba.Produbljivala se veza izmeu Osmanlija i Bizantije.
Vodei krugovi Carstva ne zapostavljaju vojnu komponentu.Ratuje se na tlu Srednjevjekovne Bugarske
(kralj Sisman).Bugarsko carstvo je bilo u fazi raspadanja.Na drugoj strani sa teritorija pod sultanovom
vlau vre se napadi na teritorije srpskih feudalaca. Oni su uvidili da ne mogu da se suprotstave
sultanu te se stoga udruuju.Odluili su da na Kosovu polju blizu Pritine zaustave Osmanlije.Za
pripreme je saznao i sultan Murat pa se i sam pripremao.Teritorijalno irenje drave donijelo je i
unutranje promjene.Do prvih godina vladavine Murata I erijat je pretstavljao osnovni zakon.Kasnije
je okolnost dovela do tog da se pored erijata donose i drugi zakoni KANUNI.Ti zakoni su morali biti
usklaeni sa erijatom.Pored erijata i kanuna na podruju JI Evrope uvodi se i obiajno pravo ORF (ne
smije biti u suprotnosti sa erijatom).Ova prava omoguila su da druge institucije dobiju vea prava.To
se naroito oitovalo u tituli vezira.U poetku su imali savjetodavnu ulogu a kasnije od Murata I imaju
zakonodavnu ulogu.To je iskoristio Halil-paa Candarlija kome sultan prvo dodjeljuje zvanje pae pa
zatim vezira.Zbog velikih obaveza koje je sultan imao nije mogao obavljati sve poslove te je od 13811387. dio ovlatenja prenio na Halili-pau Candarliju.Uveavanjem broja ljudi pod orujem sultan
1385.g. fermanom donosi odluku da se oforme KAZASKERI-sudije u Rumeliji i Anadoliji.Pored
postojeih vojnih redova postojale su akindije koje su posebno organizirane jedinice.Poeli su se
formirati i yenicerski redovi (yeni+ceri-nove ete).Oni su igrali prvorazrednu ulogu kao prva
profesionalna stajaa vojska u Evropi.Od vremena sultana Orhana Osmanlije su formirali manje
odrede.

YENICERI su bili zarobljenici do 1402.g. i bitke kod Ankare. Obuavani su specijalnim

kolama, pripremani profesionalno za vojni poziv i neposredno su bili uz sultana.Od 1402.g. kad
sultan Mehmed objedinjuje carstvo yeniceri dobijaju veliki znaaj.Do bitke na Kosovu 1389. bilo
ih je do 2000 vojnika.Kasnije se broj uveava. Sada se u sastav yenicera pored zarobljenika
uzimaju i nemusliman.Kupljeni su putem DEVSIRME svakih 5-7 godina.Djeca su kupljena
izmedju 8-14 godina pa i do 18 godina. Pored nemuslimana u yenicere se uzimaju i muslimani iz
Bosne, Albanije i Kurdska djeca(manje).U yenicere nisu uzimana:
fiziki i mentalno nesposobna djeca
jedino muko potomstvo
muka djeca pravoslavnih svetenika
Uzimanje djece povjereno je najveim organima vlasti a proces odabira zvao se AEMI
OGLAN.Djeca su odvoena u prijestolnice a nakon odmora slati su u anadolska sela kako bi stekla
navike, aklimatizovala se i navikli na hranu, djeca prelaze na islam.Nakon godinu dana djeca su
dovoena u blizinu sultanovog dvora a potom je kretala obuka.Usmjeravana su prema onome emu su
bili skloni.Ueni su da budu odani vjeri i dravi(dinu ve devlet).. Nakon kolovanja slijedio je raspored
na dunosti.Svi skupa inili su yenicerski korpus.Bilo im je zabranjeno da se ene.Za slubu su dobijali
visoke plate a voa im se zvao yenicerski aga a do sultana Selima I i age su bile iz yenicerskog
odaka.Poslije su to bili visoki funkcioneri.Yenicerski odak u doba Sulejmana Kanunija broji 1012000, kasnije im broj opada, ene se i bune.Hrana im je direktno dolazila iz sultanovog
dvora.Slobodno vrijeme provodili su u vjebama.Od 17.st. naputa se sistem devsirme a yeniceri se
regrutuju posebnim putem te tako pokazuju nesposobnost i nemarnost.Upravo ova nemarnost i
nedisciplina doveli su do gubitka bitke Bekog rata.Jo krajem 16.st. sa prvim znacima opadanja moi
centralne vlasti doprinijelo je da korupcija vie zauzima maha.Kad je borba za preivljavanje postala
sve snanija, neki iz uticajnih porodica poeli su se ulanjivati u yenicere-muslimani.Ta djeca bila su
daleko od onog naina vaspitanja.Popustila je disciplina, odstupilo se od devsirme, do 17.st.yeniceri se
nisu enili i ivjeli su u kasarnama.Sada se ene, poveanjem porodice plate su bile nedovoljne i
dolazilo je do cestih pobuna.Oko 1649/50.g. OD je definitivno prekinula sa devsirmom.To nam daje
odgovor da yeniceri pokazuju znake slabosti.U 18.st. kriza e se jo vie produbiti i bit e uzrokom
brojnih pobuna u OC.Sve veu panju posveuju privredi u esnafima nego vojnim obavezama.Tako su
se neki ljudi upisivali u yenicere kako bi se rijeili obaveza a stekli neke ustupke.Postali su teak teret a
teko ih je bilo zbog brojnosti ukinuti.Vie sultana pokuavalo je da smanji njihov broj a za rukom je
polo tek sultanu Mahmudu II 1826.g. koristei se jednom pobunom.Jedan dio dao je da se pogubi ili
progna a ostale su rasporedili po vojnim jedinicama (NIZAMI-DEDID).Bosna je i ovdje imala
poseban znaaj i ukinuti su tek 1827.g.Yeniceri su pripadali bektaijskom dervikom redu koji je nastao
u 13.st.Osniva je bio uveni ejh Bektai, uenik ejh baba Ishaka koji su se pobunili protiv monog
Seldukog carstva.Pobunu je uspjela uguiti mona selduka vojska.Sad je ejh baba Ishak sa
uenicima u drugoj polovini 13.st. poveo u unutranjost i obuavao ih u tekijama koje su se nalazile
izmeu Ankare i Cezareje.Hadi Bekta je poznavao situaciju u kojoj se nalazio.Imao je veliki broj
sljedbenika jer je dozvoljavao slobodno ponaanje.Sljedbenici su poznati kao HAJDARIJE ili
ABDARI i po vjeri su bili mistici.Kao dobro organizovan red vremenom su uspjeli da privuku ne samo
vojnike nego i ljude izmeu Erzeruma i Kizilmana i uticaj im raste prema planini Tauros.Imali su i
veliki broj pristalica i na Balkanu.Kako se irila vlast preko Tesalije, Trakije, Kosova, Srbije i Bosne
broj se poveavao kao i broj njihovih tekija.Starjeine zavija zvali su se elebi.Njih su nasljeivali
sinovi a glavni ejhovi zvali su se dede (baba).Pored dervia i muvida postojali su ljudi koji su dolazili
na zikir (aik).
Dok je sultan Murat I rjeavao pitanje u Aziji, meu srednjovjekovnim vladarima JI Evrope dolo je
do pribliavanja. Osnovni razlog bio je zajedniki neprijatelj. Iako je 1388.g. lala Sahin doao do
Bilee gdje ga je Vlatko Vukovi pobijedio bio je to alarm da e ih opet Osmanlije napasti.Tokom
1389.g. oni vre opu mobilizaciju.Glavni organizatori otpora bili su krupni feudalci Vuk Brankovi i
Lazar Hrabeljanovi koji su pripremali vojsku.Do borbe je dolo 28/15. juna 1389.g. na Kosovu
polju.Uz sultana su tada bili hroniari.Iz toga saznajemo da na poetku bitke pobjednik se nije
nazirao.Kako je vrijeme odmicalo pokretljivija osmanska vojska je preuzimala inicijativu a sredinji
dio fronta je doao do izraaja.Vuk Brankovi je izveo dio neporaenih jedinica.Osmanlije i njihove
vojskovoe su zarobljavale istaknute protivnike.Meu njima je bio i Lazar Hrabeljanovi.Tada se javlja
i Milos (K)Obili koji eli izraziti pokornost sultanu, njega primaju u sultanov ator. Kada je prilazio
sultanu izvadio je no i rasporio ga.Sultan Murat I je podlegao od zadobijene rane.U tom trenutku
njegov najmlai sin Bayazid (Yilderim-munja) odmah je preuzeo komandu nad vojskom.Prva odluka je
bila da se njegov brat Jakub pogubi.

U trenutku smrti sultana Murata I iza njega je ostala drava koja se prostirala na povrini od 260 000
km2.On je bio svjestan da iskoristi tadanju situaciju i da haotini svijet susjeda potini Osmanlijama.
Kosovska bitka ima vanu ulogu u historiji Osmanskog Carstva. U turskoj historiografiji ova bitka
predstavljena je kao jedna od vanijih.
Vladavina Bajazida I (1389-1402)
Dok je trajala borba na Kosovu i kad je uo za oevu smrt, sultanov sin, Bajazid I., bio se proglasio
za vladara. Prvo je naredio pogubljenje brata Jakuba, to je nastavljeno raditi do kraja 17.st.Od tada su
prinevi zatvarani u zlatne kafeze.I Bajazid I je pokazao da nastoji nastaviti kontinuitet svojih
prethodnika.On je prihvatio ugledne linosti i lanove porodica koje su uinile da se Osmanski bejluk
prosiri sa 1,5 km2 na 260 000 km2.Najzaslunije vojskovoe su bile: hadi Ilbeg, Ede-beg, Evrenosbeg, Fadil-begIstaknute vojskovoe za emira Osmana I Orhana.Tadanje hronike posebno se bave
hadi Ilbegom.Znaajan je za osvajanje Dimotke. Ulogu je imao i u Marikoj bici.Odan sultanu Muratu
I izazvao je zavist osmanskog vojskovodje (lala Sahin-pase).Poto je lala Sahin imao uticaj na sultana
on se posluio neistinama da se hadi Ilbeg uhapsi, oslijepi i ubije na kraju.
Ede-beg i Fadil-beg imali su veliki ugled, a sa princom Sulejmanom doprinjeli su osvajanju
1343.g.Galipolja. Dobili su velike posjede u evropskom dijelu carstva.U djelu Mehakibnama navodi
se da su ova dvojica bili u bliskim rodbinskim odnosima.I Ede-beg je zbog zavisti kolega zavrsio kao
Ilbeg, dok je Fadil-beg doekao starost.
Evrenos-beg je bio vie poznat kao Mehmed Evrenos, grkog porijekla.Zasluan je za osvajanje
Galipolja.Do smrti je bio na najviim dravnim poloajima.Zasluge su mu za osvajanje Trakije,
Tesalije, Makedonije, te za uee u Marikoj bici.Dobio je velike posjede ali odanost mu je esto
provjeravana.Poslije smrti cara stavio se na stranu princa Mehmeda i imao je preko 100 god. u trenu
smrti.Bio je gospodar Sereza i Jeridej Vardara.Pored njega tu je bio i Sinan-beg, gospodar Trikale.
Meu uglednijim linostima bio je skopski krajinik Jirik-pasa koji je upravljo skopskim
krajitem.Zapovjednik Cisandera bio je Jusuf.Oni su skupa sa Evrenos-begom predstavljali glavni
oslonac princu Mehmedu za objedinjavanje carstva i tako e stei velika bogatstva. Znatnog udjela su
imale i pojedine porodice kao to je porodica Mihajloglu iji je jedan dio doao u Evropu a drugi ostao
na tlu Soguta Osniva ove porodice je Kjose Mihailo.U toku ranijeg perioda oni su bili poglavari
Bitinije. Saveznitvo sa Osmanom i Orhanom omoguilo mu je da zadri ranije posjede i da dobije
Harmanoglu.Zapaenu ulogu imao je u pregovorima sa Bizantom.Iza Kjose Mihaila ostala su tri sina:
Aziz, gazi Mihal-paa i Balta. Balta je bio odan OC i u bici kod Angore je poginuo.Ali-beg je imao
najuspjeniju karijeru i za njega se vee azijski dio porodice.Sjedite im je bilo u Amasiji i Brusi a
uestvovao je u Kosovskoj bici kao voa akindija (dovudza).Zbog zasluga je jedno vrijeme bio
beglerbeg Rumelije do 15 jula 1413. g. Ali-begov sin Juruc-paa bio je poznati vojskova za sultana
Murata II, bio je i beglerbeg Rumelije.I on je komandovao akindijama vodei ih prema Nikopolju,
Sofiji
Ali-begov sin gazi Mihal-paa istakao se u ratu protiv Vlake kneevine, uestvovao je u boju sa
sultanom Mehmedom II Fatihom.
Ali-beg je ratovao i poslije osvajanja Bosne 1478. gdje prodire do Venecije a 1492. dokumenti biljee
da ratuje kod dananje Ljubljane (Suzi Celebi u djelu je opisao Ali-bega).
Porodica Timurtas (gvozdeni kamen),osniva porodice bio
je
Timurtas-pasa.O njemu
postoje tri verzije:Hammer, Ismail Haki Uzuncarsili;potomak alpovske (glavarske) porodice,
saradnik emira Osmana.Otac mu se zvao Kara Ali-beg jedan od najistaknutijih vojskovoa za Osmana i
Orhana.Zahvaljujui ugledu i podrsci Timurtas je imao znaaj i za sultana Murata I.Iako je povremeno
uestvovao u ratovima u Evropi posebno se starao za Aziju.Izmeu 1362-1371. u Rumeliji za vrijeme
velikih pomenutih vojskovoa, Timurtas je imao ast u Aziji. Nakon Muratove smrti Bajezid je
imenovao Timurtas-pasu za rumelijskog beglerbega. Ta odluka je imala svoj znaaj i teinu.Novi vladar
je bio upoznat da meu vojskovoama vlada konkurencija i da je to posebna klica
nestabilnosti.Kako se za Timurtas-pasu znalo da je odan dinu ve devlet tako se znalo da e mu ova
funkcija najbolje odgovarati.Poslije 1389. Timurtas-pasa je pristupio ureenju timarskog sistema i bio
je vojno aktivan (osvajanje Stipa, Prilepa, Bitola, Katarina.).Sa akindijama je duboko upadao i do
Save i Dunava.Uestvovao je i u osmansko-karamanskom ratu protiv Ala Edina. Zbog svih zasluga
dobio je zvanje vezira. U tom zvanju bit e zarobljen 1402. u bici kod Angore I zajedno sa anadolskim
beglerbegom bit ce puten.Umire u Brusi kod jednog od sultanovih sinova, princa Ise.
Za drugog Timurtas-pasu se zna da je imao dva sina Omer-bega I Oruc-bega.

AKINDZIJE su poluregularne osmanske snage. U prvoj fazi nastanka i razvoja najvie akindija je
bilo iz Trakije. Bilo je muslimana, nemuslimana, martolosa, vlaha. Ime su dobili od turske rijeci akin
upad a upadali su na teritorije koji nisu direktno granicile sa OD.Zato nisu imali nikakvu nadoknadu
drave.Plata im je bila ratni plijen.Bili su iroko obueni, iz seoskog stanovnitva a ratovali su manjim
grupama kako bi lake prodrli u pozadinu neprijatelja. Akindije su ratovale svih 12 mjeseci.Pocetkom
16.st. u Bosni ih je bilo oko 1000 po kanunnami.Manji odredi po 10-15 ljudi izgledali su kao da nemaju
discipline ni taktike. Ali naprotiv imali su dobru komandu i dovuze su sluali a zapovjednitvo se
zvalo tekfur.Najvece osm.vojskovoe su bile njihove starjeine i pored zvanja dovude zvali su se jos
ulular. Ratni plijen nisu dijelili ni s kim. Naroito su bili aktivni od Murata I do sultana Murata II. To je
vrijeme poznato kao doba gazijstva. Naroito im je naklonjen bio sultan Bajazid I Munja.
Nakon stabiliziranja vlasti Bajazid I je promiljeno vodio vanjsku i unutranju politiku.Pokuavao je
biti neutralan u sporovima a u odlukama krajnje oprezan. Dok Jirik-pasa iz Skopja nareuje napade u
Bosnu, drugom Firdus-pasi naredjuje napade na Kratovo (rudnici) 1389.U ime Lazarevog sina njegova
majka Mara sklopila je ugovor sa sultanom kojim priznaje vlast sultana na teritoriji Lazara
Hrabeljanovia,Stefanu ostaje vlast na tlu njegovog tragino preminulog oca.Da bude vazal
Osmanlijama morao je

Uestvovati u svim osmanskim ratovanjima

Dati sultanu za enu svoju sestru Oliveru
Davati iz rudnika srebra godinji danak (ekonomsko iscrpljivanje)

Pored teritorije Lazara Hrabeljanovia sultan poklanja panju Bizantskoj imperiji koja je bila u tekoj
situaciji. Poraz na Kosovu pokazao je Bizantiji da Osmanlijama u Evropi nema ko da se suprotstavi.Tu
situaciju dobro je znao Bajezid I pa je 17. septembra 1399. doprinio da Jovan V Paleolog doe na
prijesto. On uskoro umire a na prijesto dolazi Manojlo II Paleolog jedan od posljednjih imperatora
1391. 1425. koji je odgodio propast imperije. Nemajui izbora Manojlo II koji je bio gospodar
Konstantinopolja bio je prisiljen da potvrdi da je sultanov vazal.Tako je kupio vrijeme da se u
Konstantinopolju osjea kao vladar.Ali bilo je tu jo uspona i padova. Tokom 1390. novi sultan proveo
je u Jedrenu.U tom periodu podigao je damiju sa njegovim imenom.U to vrijeme sultan je morao
panju posvetiti i Anadoliji jer su smjenu sultana neke porodice doekale kao priliku za pobunu te tako
nastojale vratiti samostalnost.Znajui za tu opasnost sultan je protiv porodica poslao elitne jedinice. Ali
iste 1390. on je sa ostalom vojskom napao grad Filadelfiju.Ona je zakonski bila u sastavu Bizantskog
Carstva ali kako je Jovan V Paleolog bio vazal sultanu, sultan trai pomo i car osvaja sam svoj grad.
Pored osman. i bizant. trupa uee su uzele i trupe Stefana Lazarevia.Od tada se Srbi organizuju za
pohode Osmanlija.Nakon osvajanja ovog grada dato mu je novo ime, Allaseher.Grad se nalazio na
vaznom geostratekom polaju te se odatle spremao pohod na bejluk Ajdin.Emiri bejluka Ajdin,
Filadelfiju su smatrali svojim gradom.Zato je ovaj bejluk na vijest o padu Filadelfije poslao dio vojske
protiv Osmanlija.Meutim, vojni zapovjednici bejluka Ajdin preivjeli su poraz. Prihvatili su mirovni
ugovor sa sultanom i emir je pristao da se umjesto njegovog imena na hutbama spominje sultanovo
ime, te da priznaje osm. srebrenu aku za legalan novac.Na kraju je prihvatio da je Allasehir konano u
sastavu OD.Iz Efesa koji je bio gl. grad Ajdina emir je sa lanovima dinastije presao u grad Tir. Ajdin
je od 1391. uao kao vazalni bejluk u sastav OC.On se do tad smatrao najjaim bejlukom.Osvajanja
nisu uspavala sultana te on prelazi u bejluke Mentese I Saruhan.Emiri ovih bejluka otili su prema
istonoj Anadoliji.Slino je uradio Goturum (sakati) Bajazid, emir bejluka Kastamonija.Ova tri bejluka
povjerio je na upravu sinu sultana Ertogolu.
Sultan je odluio da preduzme mjere mobilizacije i zauzeo je bejluke Germijan I Tekke.Oni su bili
tampon zona izmedju OC I Karamnskog bejluka.Sultan je planove izvrio brzo bez materijalnih i
ljudskih rtava.Sada napada emira Ala Edina u vie navrata.On naputa prijestolnicu Konju i prelazi u
grad Kilikiju.To koristi sultan Bajazid I odlazi sa trupama pred Konyu.Tad primjenjuje taktiku da
opkoli grad i korektnim primirjem potede stanovnitvo.Taj postupak se proirio diljem M. Azije.Stoga
mnogi gradovi stavljaju se pod vlast sultana:Aksehir, Aksaraj, Nigde Emir AlaEdin sada nudi sultanu
zakljuenje mirovnog ugovora.Tu ponudu Bajazid I je i prihvatio.Sporazum je potpisan tako to svi
gradovi osvojeni do tad ostaju u vlasti Osmanlija a ostali u okviru Karamanskog bejluka. Nova granica
postavljena je na rijeci Cehajsembe.Nakon uspjeha u Anadoliji sultan smatra da se treba vie posvetiti
pitanjima u Evropi.
Dok je ratovao u Anadoliji sve vojne trupe povukao je u Aziju.Tu situaciju koriste Ugarska kraljevina
sa kraljem Sigismundom i Vlaska knezevina.One su skovale plan za osvajanje Dobrude i Vidinske
kneevine.Mira je sa vojskom trebao osvojiti Dobrudu I Silestru a Ugarska je teila za
Vidinom.Bajazid je 1391. poeo prebacivati vojne snage u Evropu I 1392. su krenuli u osvajanje
Skopja koje je bilo od velikog znaaja.Neposredno poslije osvajanja Skopje postaje glavni centar

skopskog krajita i odatle kreu sve operacije.Osmanlije kreu o osvajanje teritorije albanskih
plemena.Dok su Ugarska I Vlaka vijeale Osmanlije napadaju tlo Vidinske Bugarske koja je ve
odavno unutar razorena i osvajaju je 1392.g.Bugarski kralj Sisman je bez puno taktiziranja prihvatio
vazalne odnose prema sultanu. Dok Osmanlije zauzimaju teritoriju Bugarske, Mletaka Republika je
ojaala i proirila vlast na teritoriju Peloponeza.To je oivjelo ideju pokretanja novog krstakog
rata.Zagovarala se ideja o ujedinjenju istone i zapadne crkve.Ovu situaciju koristio je karamanski emir
AlaEdin koji mobilize vojsku i kree na Brusu I Ankaru.AlaEdin i saradnici su znali da je Brusa vie
nego obian grad za Osmanlije.Napad na Ankaru bio je potreban jer se grad nalazio u sreditu
Anadolije i imala je znaaj za sve Turkmene.Karamanski emir je stoga napao ove gradove. Smatralo se
da ce Ala Edin brzo ostvariti svoj cilj. U Aziji nije bilo dosto vojnih snaga a jedinice su napadale na
vise frontova. Zarobljavanje Timurtas-pase bio je signal sultanu da akcije Ala Edina nisu
bezazlene.Bajazid je napusti Jedrene i vojsku prebacio u Anadoliju.Zapoeo je novu mobilizaciju i sa
vojskom krenuo protiv Ala Edina.Do bitke je dolo na ravnici Akcavija koja je bila u sastavu bejluka
Germijan. Ala Edin je pustio Timurtas-pasu iz zatvora i sultan je njemu povjerio komandu nad
vojskom.Timurtas-pasa nanio je gubitke Karamanima. Osmanlije su zarobile Ala Edina I sinove mu
Alija I Mehmeda. Neposredno po zarobljavanju Timurtas-pasa naredio je da se Ala Edin pogubi.
Osmanska vojska nastavlja osvajanja na tlu karamanskog bejluka: Sivas,Tokat I Kajseri (gradovi). Ovi
gradovi su imali izvjesnu autonomiju.Bajazid krece i protiv Goturum (Sepavog) Bajazida. Jos 1392. su
od njega osvojili gradove Kastemonij, Sansu, Jandzii I I rudnike vazne za industriju. Sultan
nastavlja aktivnost i u Evropi. Ve se ukazuje prilike koje e se susresti sa njegovim sinovima.
Osmanski vladari bili su uzorni i odani vjeri i dravi zanemarujui i svoje osjeaje.To su potovali i
najvei neprijatelji.Ova tradicija se poela zanemarivati sa Bajazidom to je bio uticaj njegove ene
Olivere (uivanje alkohola).On je poeo zapostavljati svoje sultanske obaveze, a to se odraavalo i na
Halil-pau Candarliju i itav sistem.Poinju se unositi znaci razvrata.
Nakon otkrivanja velikog vezira (dalje VV) da nije moralno ist Ali-paa Candarli preduzeo je mjere
za reorganizacijom.On je proveo borbu protiv korupcije a posebno poklanja panju sudstvu.Proveo je
brojne reforme i sudije vie nee imati platu nego 2 % od presuda, uveo je sudske takse(2
akce).Posebno su vane i reforme monetarnog sistema.Povuena je stara aka i kovao se novac sa
vecom koliinom zlata i srebra.Na sve ove situacije i sultan je poeo vie panje posveivati svom
ponaanju.
Postignuti vojni i politiki uspjesi sultana Bajazida zabrinuli su kralja Sigismunda(1385.1437.).Sigismund je pokuao da na svaki nain sprijei prodiranje Osmanlija.Nakon osvajanja
Bugarske Osmanlije nastavljaju akcije u pravcu Vlake.Ona je poela da ratuje protiv sultana ali je
doivjela poraz.Osmanlije su od sultana Orhana imali ljude na dvorovima koji su radili za njih.Vec
1394.g. Vlaka kneevina priznala je vazalnost prema sultanu.Znajui da je ovo uznemirilo Evropu
dravnici vre pritisak na ostale vladare da im se pridrue.Bajazid je traio da mu vazali dou u
Jedrene.Nije mu doao Manojlo II Paleolog.Sultan je nakon ovog susreta zapoeo blokadu
Konstantinopolja.Naredio je akindijama da ratuju na Peloponezu.Sultan je napao neosvojivi dio
Tesalije. Sva ta aktivnost na tlu Albanije, Grke, Makedonije dovela je do prodiranja Osmanlija 1395.
do Slankamena na Dunavu.To je uznemirilo vlakog kneza Mircu te on otkazuje vazalnost to je jo
vie izazvalo Osmanlije. Najveci dio pored yenicera inile su jedinice sa Markom Kraljeviem na
elu.Ovaj vazal je provodio sva sultanova nareenja i kad je 17.maja 1395.g.dolo do borbe Osmnalije
su izgubile Marka Kraljevia na Rovinama, svog vjernog vazala.Zaotravanje odnosa sultana sa
evropskim vazalima rezutiralo je savezom Mletake Republike, Ugarske Kraljevine i Bizantskog
Carstva.Sultan nareuje da se izgradi Anadolihisar sa druge strane Konstantinopolja.Sultan je znao da
je ovaj grad zatien i da se odupirao brojnim napadima.I ovog puta osm. blokada eljela je da prisili
stanovnitvo na vazalne odnose.Drugi razlog je bio dugotrajna opsada (punih 8 godina (1394-1402)
radi slabljenja grada.Osmanska drava je tada bila suoena sa drugim nevoljama.Oni dolaze u
susjedstvo Ugarskoj Kraljevini kod Dunava. Vlaka je bila u sastavu OC.Kralj Sigismund je smatrao da
ne smije napustiti vladare koji su mu dali vojsku od 60 000 ljudi.Ovi vojni odredi bili su sigurni da e
moi nanijeti poraz Osmanlijama.Dok je Sigismund pripremao vojsku ni Osmanlije nisu ekale
mirno.Osmanski zapovjednici su preduzeli novu mobilizaciju i pripreme za rat.irila se velika
propaganda.Tako su se vojske pribliavale i susrele se poetkom septembra 1396.g. kod
NIKOPOLJA.Prava bitka se odigrala 28. sept. 1396. U poetku se nije mogao nazirati pobjednik ali
vremenom OV (osmanska vojska) je preuzela inicijativui evropljani su doivjeli poraz.Pobjeda je bila
puno vie od puke vojne pobjede.Ugled osman. vladara je u cijelom islamskom svijetu porastao.Halifa
Abasida Al Mutevekil II dao je sultanu titulu sultan rimskog carstva.
Nakon pobjede kod Nikopolja Osmanlije su prodrle sve do Sremske Mitrovice a akindije do
Slovenije, tj. Ptuja i tajerske.Posebna zasluga pripala je Ratkovicu ( Laskovicu)preuzeo je pod
Osmanlijama akcije protiv svojih sunarodnjaka.

Drugi dio vojske ratovao je na Peloponezu pri emu su dobili veliki plijen.Veliki uspijeh je bilo
osvajanje grada Argosa.Na onim prostorima danasnje Makedonije Osmanije 1397.g. vre
kolonizaciju.Dovode Turkmene i druga plemena M.Azije koja ne poznaju sistem(Tatari).Turkmenska
plemena bila su nomadska (juruk) i dajui im teritorije imali su ih blizu za nove mobilizacje.U Aziji
ponovo 1397. dolazi do novog osmansko-karamanskog rata.Osmanska vojska je ponovo zabiljeila
pobjedu.Dolo je do novih teritorijalnih irenja. Praeni su od strane mamelukih sultana, najpoznatiji
vladari, zauzimali su tlo Malatije i Eldzistana. Nezadovoljavajui se sa postignutim uspjesima postigli
su nove uspjehe zauzimanjem Erzidzana to ih je dovelo do kontakta sa Timur Lenkom.Nakon smrti
Dzingis-hana Mongolsko carstvo je bilo podjeljeno na vise hanata.Tad na prijesto stupa Timur Lenk,
potomak plemena Berlosa. Timurov otac nije bio vladar te mu nije mogao ostaviti titulu.O njemu
saznajemo tek 1363. g. nakon pobjede nad Timurtoglukom kad je bio u slubi emira Husejna.U znak
priznanja nad Timurtoglukom emir Husejn daje Timuru svoju sestru za enu.Ugled mu jaa enidbom
sa Husejnovim kerkama.Timur je priznat za gospodara Herata i Balhe on za prijestolnicu izabira grad
Samarkand. On je dao da se izgrade brojne palae, zatitni zid oko grada i doveo brojne uenjake.Sve
uinjeno uticalo je da na skupstini svih hanata tzv. KURILTAI bude izabran za vou svih Mongola.Pod
njegovu upravu doslo je 9 zemalja, Dinastija Ceten, Harizma, Horasan, Tataristan I Dest kipcaku,
zemlje Muzaferovih sinova u Iraku u Hindustanu i na kraju od Kineskog zida do Sredozemnog mora,
od Rusije do Mameluke drave.On je za kratko vrijeme stvorio monu dravu.Od mnogobrojnih
bitaka koje je vodio u jednoj je ranjen u nogu i ostao je hrom (lenk).Bio je izuzetno obrazovana linost,
govorio je turski, perzijski, bio je hafiz.Paznju je posvecivao i Bibliji i Tevratu.U mladosti je itao
biografije poznatih vojskovoa. U historiji je poznat kao okrutan vladar.Kad Timurova vojska dolazi u
kontakt sa Osmalijama 14/15. st. mongolsko carstvo je bilo na vrhuncu moi.Sultan Bajazid I je tad
uspio stvoriti i uveati teritoriju svoje drave koja se prostirala na 690 000 km2.To je znailo da se
uveao broj podanika i privrednika koji su omoguili velike uspjehe.
U cilju stabilisanja stanja u Carstvu, sultan je panju posvetio Mihajlu II Paleologu.Smatrajui da
uzalud troi novac sultan sklapa sa njim ugovor kojim se prekida opsada Konstantinopolja ali da car
pristaje na vazalan odnos. Bizantski sudija nije mogao suditi muslimanima te sultan uz dozvolu cara
alje svog kadiju.
Sultan je dozvolio i brojnim trgovcima (Genova, Dubrovnik) da slobodno obavljaju saradnju sa
osmanskim trgovcima.Ponovo je povratio svoj raniji ugled poremeen raskalaenim ponaanjem.Dolo
je do zategnutih odnosa sa Mongolima.Sultan je iranskim vladarima dozvolio utoite a naroito je
time izazvao Timur Lenka. Smatrajui da sultan izrie neprijateljstvo prema njima Timur Lenk dolazi
28. augusta 1400. g. u grad Sivas koji je pretvara u prah i pepeo.Kad je grad napadnut sultanov sin
Ertogul bio je zarobljen i pogubljen.Na putu osvajanja Mongoli nanose poraze Mamelucima i 5.
januara 1401. ulaze u Damask a 2 mjeseca poslije i u Bagdad. Osmanska vojska bila je u mnogo
inferiornijem poloaju. Omjer vojske bio je 70 000 ljudi Osmanlija i 160 000 ljudi Timur
Lenka.Postojala je mogunost da se vladari ujedine ali da Bajazid prizna vazalnost.
Do bitke je doslo 28. augusta 1402. g. kod Ankare (Angore).Uz Bajazida su se nalazili brojni vazali
gdje se posebno isticao Stefan Lazarevi.Kod Timur Lenka su bili emiri bejluka Mentese, Karamana I
Jedini ko je do kraja ostao dosljedan je Stefan Lazarevic koji je nakon poraza osmanske vojske
otisao u Konstantinopolj i dobio titulu despota.U ropstvo je pao sultan Bajazid I i sin mu Musa.
Preostale jedinice su se povukle.
Timur Lenk se korektno odnosio prema svom protivniku.Bajazid je negativno reagirao na sve
ponude. Kada se otvoreno poeo izjanjavati Timur Lenk je naredio da sultana zatvore u kafez i tako ga
pronose kroz Anadoliju.Vec 9. maja 1403. kod Aksehira Bajezid je umro od modanog udara ili je
popio otrov iz prstena.U trenutku smrti imao je 43 godine zivota. Pod njegovom vlau OC je preraslo
u respektabilnu silu a osvajanja u Anadoliji omogucla su posjedovanje cijele Anadolije, Makedonije,
Grke do Atine, Peloponeza, Bugarske. Vladari su prihvatili vazalni odnos prema sultanu.Do 1402.
sultan Bajazid je uspio da stvori centralizovanu I monu dravu sve slube bile su dobro organizirane.
Jedan dio turkmenski plemena je zbog toga bio nezadovoljan i htjeli su slobodno ivjeti.Kao I njegov
otac Murat I 1362. koji je od osvojenih teritorija u Evropi formirao je Rumelijski ejalet tako je I
Bajazid 1393. od azijskih sandaka formirao Anadolski ejalet.
U toku cijele vladavine na celu carskog divana bio je VV Ali-pasa Candarlija.On je na dunost doao
1377. Ali-paa je uz sultana Bajazida izgledao kao suvladar. Postavljene vojskovoe bile su Evrenosbeg, Ali-pasa Mihajloglu, Timurtas-pasaProtiv sultana su svo vrijeme bile brojne anadolske porodice
te je vremenom nezadovoljstvo raslo. To je dovelo da sultan u bici kod Angore dozivi poraz od brojnih
porodica koje su stale na stranu Timur Lenka.
VRIJEME INTERREGNUMA (1402.-1413.)

10

Nakon pobjede nad Osmanlijama Timur-han je mnogim begovima u znak zahvalnosti vratio njihove
kneevine koje postaju samostalne drave.On je vjeto postupao i prema Bayazidovim
sinovima.Preostali dio teritorije koji nije vraen podijelio je izmeu trojice brae Sulejmana, Ise i
Mehmeda.Princ Sulejman je dobio Rumelijski ejalet, princ Isa dobio je teritoriju oko Bruse (I grad
Brusu) a princ Mehmed je vladao preostacima iz srednje Anadolije (Amasija I Tokat).Timur je i
zarobljenike pustio iz zatvora naroito vojskovoe( veliki izdaci, pobuna, velikodusnost).
Ubrzo nakon pobjede kod Ankare Timur Lenk krenuo prema Izmiru(Smirna)kojom su upravljali
Ivanovci sa Rodosa.Timurovi zapovjednici nanijeli su im poraz.Krenuli su prema samom Izmiru u
kome su ivjeli i muslimani.Graani su poslali oko 10 000 djece koji su nosili Kur an kako bi
zaustavili vojskovoe.Timur je naredio ubistvo djece.Usao je u Izmir, zapalio ga i potom pri povratku
prema istoku Anadolije saznao je za smrt Bayazida.Nakon Izmira zauzeo je Krimski hanat da bi
1404.g. mobilizirao vojne snage i zapoeo svoj pohod na Kinu.Smrt ga je zatekla 19. februara 1405.
kod grada Otraks imao je 70 godina ivota a oko 36 godina je proveo kao han.
Nakon naputanja teritorije M. Azije 1403. podjela koja je nastala na hanovo insistiranje dovest e do
veoma interesantnih dogaaja. Niko od sinova nije uzeo titulu sultana.Za princa Sulejmana se znalo da
je obrazovan ali sklon alkoholu(r. 1375.).ivio je do 1410. Drugi sin Isa bio je kratko gospodar Bruse i
imao je neslavan kraj. Musa takoer nije imao uspjeha dok je najvie postigao princ Mehmed.Roen je
1382. a ivio je do 1421.Kao sultan je bio 7 godina i 10 mjeseci.Radilo se o veoma promiljenom
politiaru. Nakon privremene podjele OC koju je izvrio Timur-han, prinevi su znali da su teritorije
koje su im povjerene bile samo privremenog karaktera.U najboljem poloaju nakon te podjele proao je
princ Sulejman, koji je dobio cijeli evropski dio carstva, to je bila jedna zaokruena cjelina.Druga
dvojica Bayazidovih sinova kao prvi susjedi doli su odmah u sukob.Sultani Orhan, Murat i Bayazid u
toku svojih dugogodinjih vladavina stvorili su jaku centralizovanu dravu, imali su veliki broj krana,
pa jevreja kao svojih podanika.Slinu politiku u novim okolnostima nastavili su Mehmed I
Sulejman.Ali druga dvojica brae bili su zagovornici centralizacije smatrajui da treba biti
organizovana kao osmanski bejluk na osnovi gazijstva.Prema nemuslimanima su zauzimali okrutniji
stav.Kako je 1403/4. teritorij Male Azije bio posteen Timurovih pohoda jer je on otiao u osvajanje
Kine, to e svaki od brae iskoristiti da popravi svoj autoritet na podruju kojim je upravljao.Ali to e
dovesti do bratoubilake borbe.Mehmed kree u osvajanje bejluka Saruhan, Mentese i Ajdin s ciljem
da ih stavi pod svoju vlast ali u tome ga ometaju njegova braa, prije svih Isa. Razlog za to je u
injenici da je Isa bio svjestan svoje slabosti te je htio zadrati status quo.Ali Mehmed alje svoju
vojsku na Isine odrede i u bici kod njegove prijestolnice Bruse nanio mu je poraz. Nakon toga Isa je bio
prisiljen da napusti Anadoliju i spas nae u evrop. dijelu carstva, kod bizantskog cara Manojla II
Paleologa. Takav razvoj ove borbe Sulejman je posmatrao dosta pasivno ali saznavi za njen rezultat
stao je na stranu Isaa i poslao mu je pomo od 10 000 ljudi.Napadai su ovoga puta na vie mjesta
potukli Mehmedovu vojsku da bi kod Bruse ponovno doivjeli poraz.Isa ponovo odlazi u
Konstantinopolj i trai pomo od Ismentijag-bega.Od tada nemamo nikakvih vijesti o Isau.Njegove
teritorije ule su u sastav Mehmedove drave.
Dok je u M. Aziji trajao bratoubilaki rat Sulejman je najvei dio svog vremena provodio
raskalaeno.Jo 1403. predao je Manojlu II sklopljen ugovor po kojem je predao Bizantu Solun, elei
da od Manojla na taj nain stvori svog saveznika.Istovremeno Sulejman sklapa ugovor sa Stefanom
Lazareviem.Neku vrstu poluvazalnog odnosa Sulejman zadrava i sa Mirom(Vlaka
drava).Sulejman posebno sklapa ugovore sa albanskim aristokratskim porodicama Musa I Kitapi.
Takvo stanje koje je odgovaralo Sulejmanu nije odgovaralo Mehmedu koji je smatrao da ujedinjena
OD ne moe biti bez evropskog dijela.Inae Mehmed je bio bolji politiar nego Sulejman koji je bio
bolji vojskovoa.Smatrao je da prvo treba ujediniti OD na podruju M.Azije a onda krenuti u osvajanje
evropskog dijela.U tome je imao podrku Ali-pae Candarlije. Saznavi za ove planove Mehmeda brat
mu Sulejman odluio se na vojnu aktivnost protiv brata na podruju M.Azije.Aktivnost je bila
usmjerena na osvajanje Bruse.U toj prvoj fazi ratovanja Sulejman je nanio par poraza Mehmedu i
osvoji znaajnu teritoriju ukljuujui i Brusu.Tada se deava neto iznenaujue.Princ Musa postaje
vrlo znaajna linost 1406. kada se pridruuje Mehmedu.Njegova vojna aktivnost poela je u
evropskom dijelu napadajui Sulejmanovu vojsku sa malim vojnim odredima.Uz novanu pomo
Mehmeda postie znaajne uspjehe, izmeu ostalog osvaja Jedrene.Uvidjevi opasnost nastale situacije
Sulejman se brzo vraa u Evropu, napada Musaa, i vraa izgubljeni teritorij.Nakon tih dogaaja iz
1406. naredne 4 godine Sulejman ne napusta evropski dio OD.
Raskalaen nain ivota Sulejmana utjecat e na to da izgubi savez i prijateljstvo sa mnogim vaznim
linostima.Te slabosti najbolje e iskoristiti Mehmed i Musa.Smatrajui da Musa ima vie ratnog
iskustva Mehmed ga alje 1410. u Evropu sa velikim brojem vojnika. Pouen iskustvom iz 1406. Musa
se koristi svim Sulejmanovim slabostima pa se ak koristi i potkupljivanjem.Vodi munjevit rat, osvaja

11

Jedrene.Sulejman je ubijen.Ova deavanja na jugu Evrope imala su uticaj na vjerska pitanja.Za razliku
od Sulejmana koji je samo formalno bio musliman, Musa je bio vrlo fanatian.To su vrlo brzo osjetili
tadanji osm. vazali kao to su Stefan Lazarevi I Manojlo II Paleolog.Neposredno nakon
uspostavljanja vlasti Musa je dotadanje danke znatno uveao.Od Manojla je traio i da mu vrati sav
teritorij koji im je Sulejman bio dao.Nemajui drugog izbora vratit e mu Solun i dio teritorija
Tesalije.To Manojlo nije uinio sluajno.
U evrop. dijelu carstva Musa je za kazaskera postavio ejha Bedrudina.Sa promjenama unutranje
politike mjenja se i odnos prema vladaru i odnosi drutvenih klasa uope.Poinju da se okupljaju
turkmenski nomadi koji su bili pod uticajem heretika priznavali islam, ali nisu se pridravali
prakse.Sve vie spahija napusta Musaa.To isto rade i drugi osmanski redovi kojima ne odgovara
anarhija i u sve veem broju prelaze na stranu Mehmeda ali on ostaje bez akindija koji prelaze na
stranu Musaa.Nakon nepune tri godine vladavine Musa je otjerao sve one koji su bili protivnici
necentralizovane drave, a pridobio one koji su bili za to. Do bitke izmeu brae dolazi na polju
Camurlin kod Samarkana (50 km od Sofije) 5. jula 1413. g.Tek tada dolaze do punog izraaja pripreme
Mehmeda da razbije Bajazidove prijatelje, da na svoju stranu dobije nekadanje oeve vazale.Vojniki
poraz Musaa kotat e ga ivota.Nakon toga Mehmed se proglaava pobjednikom i ujedinjuje OC te se
proglaava sultanom istog 5. jula 1413. g. Od tada pa do smrti 4. maja 1421. pravi gospodar OC bio je
Mehmed I .Od tada i pored poraza nikad se vie nee desiti podjela Osmanskog carstva.

VRIJEME VLADAVINE MEHMEDA I (1413.-1421.)

Do bitke kod Ankare 1402. OC se prostiralo na 160 000 km2 a deset godina kasnije kada tu imperiju
obnavlja Mehmed I taj teritorij iznosi 340 000 km2.Nakon objedinjavanja carstva Mehmed I je bio
prepolovljen i ekonomski I vojno, pa je morao da se bori za osvajanje izgubljenih dijelova. Pobjedom
nad braom nije rijeio brojna unutranja ali ni vanjska pitanja. Iza Musaa ostala je vrlo poznata i
uticajna linost ejh Bedrudin-kazasker.On je roen u jednoj uglednoj porodici u gradu Simelu, koji
se nalazio u sastavu nekadanjeg emirata Kutahije koji je vremenom postao sandak u OC.kolovao se
kod djeda na teritoriji Egipta poznatog kao mjesto u kojem se ui o brojnim slobodama.Najvie
vremena proveo je u Kairu.Posebno znanje crpio je od Dzurdanija.Zahvaljujui talentu ali i volji za
uenjem ubrzo se o Bedrudinu proulo u Kairu a ondai ire.Shvativi da nema vie ta da ui pa i sam
postaje uitelj; sinu tadanjeg egipatskog vladara Beruha.Iako je bio uitelj to ga nije sprijeilo u
daljem obrazovanju.Obraa se dvojici ejhova Hasanu I Husejnu i od njih poinje uiti
tesawuf(islamska mistika)te time steeno znanje nadopunjuje. Naputa mjesto uenja i dolazi u
duhovnu prijestolnicu M. Azije-Konyu, odatle u Tir/Sirija.Razlog njegova odlaska je u injenici da su ti
gradovi bili poznati po obrazovanim linostima.Iz Tira odlazi na ostrvo Hios.Tu su ivjeli
kalueri(dobri poznavaoci Biblije) to je osnovni razlog njegovog odlaska tamo.Sa Hiosa 1410. g.
poziva ga princ Musa da bude kadija. U toku tri godine Musaove vladavine ejh Bedrudin je radio na
ope zadovoljstvo svih. Nakon Musaovog poraza a onda i ubistva ejh Bedrudin bio je posteen jer je
Mehmed znao da bi njegovim ubistvom dobio jos vie protivnika, a sa obzirom da je Bedrudin bio
veliki uenjak kao protivnik dobio bi i ulemu. Naredio mu je da ide u grad Iznik dajui mu dobru
penziju.Uz sve poasti 1413-1416. ejh je relativno dobro ivio.To vrijeme koristi da rairi mreu
svojih pristalica, pripremajuci zavjeru. Do otvorene pobune dolazi 1416. g. Ta godina nije sluajno
odreena za pobunu, jer tada dolazi do osmansko-mletakih sukoba. Kako u to vrijeme Osmanlije nisu
imale dovoljno pomorske snage bili su vrlo lako poraeni od Mleana.
Istovremeno dok je OD proivljavala svoje poraze Vlaka kneevina pokuava da se oslobodi
vazalnih odnosa prema njoj pa ce se i ona pobuniti.Pomo Miri pruio je i ejh Bedrudin.Sve su to bili
preduvjeti za izazivanje narodnog nezadovoljstva vlau.Tu situaciju koristi ejh i svojim pristalicama
nareuje javnu pobunu. Ali u tom trenutku iznosi javno u svojoj hutbi ono sto su mnogi smatrali
bogohuljenjem, odbacuje KISMET (sudbinu). Meutim, na elo ustanka nee stati sam ejh ve e to
mjesto prepustiti Duzme Mustafi, koji formalno pravno ostaje voa pobune.Ta pobuna izbila je u maju
1416. U tom trenutku na strani Bedrudina bilo je mnogo prednosti. Pomo mu je pruio i Mira pa i
Manojlo II i Mletaka Republika. Dobar dio anadolskog stanovnitva stao je na stranu
pobunjenika.Borbe su se najvise vodile na teritoriji Bugarske.Ne sluajno, ejh Bedrudin je odredio da
tu bude prvi ustanak , jer tu je imao najvie pristalica.
Sultan je od obnove drave najvie panje posveivao formiranju centralne vlasti i jake kopnene
vojske. Upravo kao to je i prije i ovdje dolazi do izraaja sultanova promiljena politika.Osmanska
vojska nanosi vie poraza pobunjenicima. Meu vie poraza posebno je zabiljeena ona pored Bereza,
gdje je uhapen i sam ejh Bedrudin.Nakon toga Bedrudin je i pogubljen.Nedugo nakon toga OD

12

susree se sa novim problemima.Izdajui se za Bajazidovog sina, ovjek po imenu Mustafa javno je

pokazao svoje pretenzije na prijestolje.Vrlo brzo je dobio veliki broj pristalica.On je zahvaljujui
neopreznosti vlasti zauzeo relativno veliki dio teritorije.Ozbiljna situacija nastala je kada je on poeo
kovati novac sa svojim likom.Tek tada vrh OD uvia ozbiljnost situacije. Tada Mehmed I jaa svoju
propagandu tvrdei da je to DURSEM- lani Mustafa. Ali u takvoj situaciji nije se znalo da li je to
istina ili nije.I ovog puta dolazi do punog uspjeha centralne osmanske vojske i ponovo se uspostavlja
Mehmedova vlast.Kako bi kod podanika stvorili pozitivniju sliku o Mehmedu se govorilo kao
DURZEM=GUREKCI lijep, dobro graen, zgodan.Prednost ovog sultana bila je u injenici da su na
njegovoj strani bile poznate vojskovoe: Ilijas-paa, Bajazid-paa, Ibrahim-paa.I pored vojnog poraza
Mustafa se uspio spasiti.Sultan Mehmed trai od Manojla II da primi Mustafu i uva ga kako nebi
ponovo ugrozio Carstvo a za uzvrat Bizantskom Carstvu dao je mnogo povlastica.Istovremeno, bojei
se opasnosti sa druge strane, Mehmed tih zadnjih mjeseci svoje vlasti alje pismo sinu Timur Lenka. Iz
tih pisama vidi se da na neki indirektan nain priznaje njegovu vrhovnu vlast. Zahvaljujui ovakvom
stavu tri godine nakon pobune Vlake drave sultanova drava uspjela je poraziti vojsku vlakog
vladara na tvravi urevu.Istovremeno, sultan je vodio preko diplomata dosta miroljubivu vanjsku
politiku. Ali radna opcija nije se mogla uvijek izbjei.Zato je Mehmed kao jedan od prioriteta postavio
jaanje yenierskog reda.Ve 1419./20 yenierski odredi obnovljeni su kao u doba Bajazida na 5-7
hiljada. Ono to je posebno vano jeste da je yenierski odred postao odan vladaru.Druga podrka bila
je od trupa koje su poticale iz nepoznatih porodica a koji su svojim linim sposobnostima doli do
izraaja.I oni su bili zagovornici jaanja centralne vlasti.
Iako je Mehmed izbjegavao ratovanje njegovi neophodni vojni pohodi bili su itekako od velikog
znaaja.U trenutku kad se osjeao izlaz iz krize OD sultan Mehmed I je u 39 godini ivota, 4. maja
1421. umro.(Obnovio je imperiju i vladao 7 godina i 11 mjeseci uveao je teritoriju na 340 000 km2
(prim. M.D. samo za Edina sam napisao koliko je tano vladao).Na prijestolje dolazi njegov 17godisnji sin Murat II (1421.-1451.- vladao 28 god. 10 mjeseci i 29 dana).Preuzimanje prijestolja proslo
je relativno brzo i bez veih potekoa.Mehmed je imao jo 4 sina koja su umrla prije njega te tako nije
dolo do bratoubilake borbe oko prijestolja.Izgledalo je da e Murat ll uspjeno vladati dravom ali to
je bilo prividno.Prije svih sveanosti koje su odrane povodom proglaenja novog sultana, pojavio su
kucuk (mali) Mustafa koji se izdaje za Mehmedova brata pa trai svoje pravo na prijesto.I ovog puta
osm. vojska morala je ratovati kako bi eliminisali i ovog Mustafu. Prednost novog sultana je u tome to
je relativno dobru vojnu snagu naslijedio od oca.Te vojne snage u toku 30 god. vladavine Murata ll
pokazat e mu potpunu odanost. Nakon sto je 28. februara 1423. uhapen i pogubljen Mustafa, ubrzo
su se proule glasine kako je novi vladar nesposoban.Ovakve glasine irili su protivnici osmanske
dinastije.Znajui za teinu propagande Murat ll poeo je povlaiti vrlo osmiljene poteze.Prvo je
pobjedio kucuk Mustafu a zatim naredio svojim vojnim snagama da ratuju protiv odmetnutih
anadolskih porodica.Tadasnji gospodar Sinope, Ismendij-beg na vijest da mu se pribliava sultanova
vojska pokuao je da pobjegne i da spas nae kod sultanovih protivnika ali izdao ga je njegov sin koji
postaje sultanov vazal.Murat ga je oenio jednom od svojih rodica.Naredni sultanov potez bio je
obnavljanje osmansko-bizantskog ugovora po kome pored vazalnih odnosa Konstantinopolj se
obavezuje da sutlanu godinje plaa cijenu od 30 000 dukata i da se car odrie svih svojih teritorija na
Crnom moru.Poslije tih uspjeha sultan svoju panju posveuje Dunejdu, emiru bejluka Ajdina. Kako
je sultan ranije znao za razloge Hamze-pae za ubistvo ovog emira to mu je i prepustio (Dzunejdin mu
je ubio brata u ranijim ratovima).Tom prilikom Hamza-beg u toku 1425. osvaja Ajdin a zarobljenog
Dunejdina dati e ubiti.Smatrajui da je konano sreeno stanje u Anadoliji sultan je 1425. preao u
evropski dio carstva.Neposredno po dolasku u Jedrene saziva sastanak svojih evropskih vazala.Doli su
mu: novi vlaki vladar Dou, despot Stefan i mnogi drugi izuzev Manojla ll koji je kao izgovor naveo
starost te poslao svog izaslanika.Prilikom tih audijencija u Jedrenu sultan prima izaslanstvo ne samo
svojih vazala npr. Mlecani, Hios, Rodos Sve to bilo je u cilju osnaenja OD I vraanja sultanovog
autoriteta.
Nemajui razloga da se dugo zadrava u Evropi, sultan se vraa u Anadoliju.Ovog puta sultan smatra
da je doao red da Mentese vrati pod svoju vlast.Taj posao prepustio je svom Balban-pai koji je bio
motiviran linim razlozima. Vojskovoi Osman-begu sultan daje zadatak da osvoji bejluk Tekke, i tu je
bilo dosta uspjeha.Tek nakon toga sultan se odluio na rat protiv Karamana.Borbe su bile brojne i
estoke.U jednoj bici kod grada Adalije od topovskog hica ubijen je emir Karamana, Mehmed-beg.
Naslijedio ga je sin Ibrahim koji je uoivi snagu Murata zatraio mir i sklopljen je mirovni ugovor
nakon ega je Ibrahim uzeo za enu Muratovu sestru a ovaj njegovu. Murat je kao miraz uz
karamansku princezu dobio i bejluk Hamid koji je 1402.g. uao u sastav Karamanske drave. Tako je
1426. zavreno vraanje otrgnutih bejluka.
U prvih pet godina vladavine sultan Mehmed ll je pokazao svoje sposobnosti za voenje vanjske i
unutranje politike.Sa ratnim protivnicima nije pravio kompromise ali gdje god je mogao vodio je

13

miroljubivu politiku u korist Osmanskog Carstva.To se vidi na primjeru kad je emir bejluka Germijan
pokazao interesovanje da ovaj bejluk zadri do kraja svog ivota a da ga potom ostavlja u naslijee
sultanu Muratu ll koji je i prihvatio odluku.U ovo vrijeme OC je bilo relativno stabilno, vojniki I
privredno jako.U treoj deceniji 15.st. jedan od monih Osm. susjeda Sigismund, suoio se sa novom
pobunom koja se desila sa Husitima iji je voa Jan Hus izrazio neslaganje sa crkvom.Sigismund je
stoga uestvovao u pokoravanju Husita, te je izbjegavao rat sa Osmanlijama. Srpska despotovina je
proivljavala unutranju krizu jer Stefan Lazarevi nije mogao nai izlaz.Takoer, Mletakoj Republici
je odgovarao mir sa OD.Lukavi Mleani su koristili Muratovu zaokupljenost te su ne napadajui OD
izvrili pritisak na Manojla ll da im ustupi luku Solun. Nemajui izbora Manojlo ll je 1423. predao
Solun pa e ovaj grad do 1430. biti pod vlau Mlecana. Zato su oni, da nebi izazvali sultana prihvatili
ovu miroljubivu politiku.
Sultan Murat ll s pravom se zabrinuo za sudbinu Bizantskog Carstva jer Manojlo ll kao iskusan car
nee li radi pakosti dati Mleanima Konstantinopolj i bizantsku krunu.Zato se Osmalije sa opreznou
pripremaju za okraj sa Mleanima. Do rata je dolo poetkom 1430. 28. februara napadnuti su
Mleani kod Soluna.Borbe su bile otre i snane.Na kopnu su Osmanlije pobijedile i 29. marta zauzele
Solun( do Balkanskih ratova 1912. grad je bio u sastavu OC, stanovnitvo jevrejsko).Osmanlije su dalje
osvojile Janjinu i pokrajine od Grke prema Makedoniji.Nakon ovih osvajanja Osmanlije su osvojile
Epir to je omoguilo irenje na tlo Albanije.Vidjevi da ne mogu preokrenuti stanje na kopnu Mleani
su ponudili mir po kojem bi trebalo ostati stanje kao do tada.Mirovni ugovor potpisan je 1432. Prvi put
Osmanlije imaju direktan izlaz na Jadran preko Albanije.Iako je Sigismund izbjegavao sukob nije ga
mimoiao.Do borbe je dolo 1427. g.Murat ll je najvei dio vremena provodio na tlu Anadolije te je
Sigismund stoga smatrao da proiri svoj utjecaj na okolne zemlje.Godine 1427. umire Stefan Lazarevic
i na elo srpske despotovine dolazi ura Brankovi. To je bila pogodna prilika za Sigismunda koji je
tako elio da povea svoj autoritet.Despotovina je trebala postati tampon zona izmeu Ugarske I
OC.Dok su Ugari drali Beograd, Osmanlije su imale svoj garnizon nadomak Beograda(Golubac).Zato
Osmanlije ele vratiti svoj ugled na ovom tlu.U ovom ratu nijedna drava nije zauzela teritoriju ali su
Osmanlije dobro vratile ugled. Sigismund je stoga 1428. potpisao novi osm.-ugar. ugovor.Zaustavljen
je rat u Despotovini a Osmanlije su se nale u tekoj situaciji prema Vlakoj.Tada je zbaen knez Dan
koga je pobijedio(djavo)knez Drakul iza koga je stajao car Sigismund.Knez Drakul je dobio ime po
odlikovanju zmaja.On je bio vrlo netolerantna osoba koja je uivala u patnjama drugih.Svog
prethodnika kneza Dana je nabio na kolac.Prema onima koje je smatrao za jae davao je
potovanje.Neposredno po preuzimanju vlasti knez Drakul je prihvatio vazalne odnose prema OC.
Pored plaanja danka prihvatio je da na poziv sultana alje vojsku u rat.On je to pokazao i na djelu
kada je sultan upao u Erdelj Drakul je poslao najodanije jedinice koje su 25. maja 1432. oblast
Braniseva pretvorile u krv.
Upravo ovih dana skopski krajinik Isak-beg Ishakovi upao je u Despotovinu i dijelio kazne pri
tome pokazujui despotu sta ga eka.Drugi vojskovoa Sinan-beg upao je u Kruevac, prijestolnicu
Despotovine i rekao da e zauzeti i druga mjesta.On ostaje u Kruevcu i mijenja mu naziv u Alada
Hisar(arena tvrava).ura Brankovi nemajui drugog izlaza po uzoru na svog ujaka daje sultanu
ker Maru za enu( Mara je sa sultanom imala skladan brak, ostala je u svojoj vjeri a nakon smrti
sultana njen pastorak ju je sa bogatim darovima vratio u Despotovinu).Nemajui svog glavnog grada
despot gradi novu prijestolnicu na Dunavu, Smederevo 1432.g.
Osmanlije ovih godina ratuju i protiv Krimskih Tatara, to je sukob sa Krimskim hanatom.Ali i dalje u
Maloj Aziji najvei neprijatelj bio je bejluk Karaman.Osmanlije osvajaju ovaj bejluk dio po dio.Godine
1431. istekao je ugovor iz 1428. izmeu Ugarske i Osmanlija.Smatrajui da je otklonio opasnost od
Ugarske, Sigismund je smatrao da je doao trenutak da vri pritisak na OD I Murata ll , te trai da mu
sultan da pravo na zatitniki odnos prema Bosni kojom vlada Tvrtko ll.Pored toga trai uticaj nad
Srpskom Despotovinom i sjeverom Bugarske.Godine 1431. Sigismund je pruio azil Fruini,
pretendentu na bugarski prijesto. Sve ove drave su u velikoj krizi jer nisu mogle voditi samostalnu
politiku.Mogle su se vezati ili za Sigismunda ili za Murata ll .Spomenute drave i njihovi vladari imale
su cilj da preive i da njihovi vladari ostanu na prijestolju.To su znali i Sigismund i Murat ll koji su to
nastojali iskoristiti u svoju korist.Sigismundu je polo za rukom da proiri svoj utjecaj.Sultan nije imao
izbora i primjenio je rat.Prilika se pojavila 1437. nakon smrti Sigismunda.Sultan je naredio vojskovoi
Aliju da sa veim vojnim snagama napadne i Despotovinu i Vlaku ali i Erdelj.Osmanlije predvoene
Alijem prelaze rijeku Dunav i zauzimaju brojne tvrave i dolaze do Hermenstat tvrave. Ugarskom je
vladao Albert Habsburki(1437.-1439.) a nakon njegove smrti naslijeuje ga sin Vladislav (1440..1457).Veliki znaaj stekla je linost Vladislava lll-poljski vazal. Sukob izmeu Vladislava
Habsburskog i Vladislava lll Jagelovica podijelio je Ugarsku na dva djiela.Ovaj sukob je dobro doao
Osmanlijama.Iako su bili zaokrueni unutranjim borbama oko prijestolja ugarska vojska bila je i dalje
najjaa sila.Ugarski vojnici 1438/39. su zauzeli vie gradova Srpske Despotovine.Vidjevi kako ove

14

akcije naruavaju ravnoteu sultan Murat ll je naredio da vojska zauzme preostali dio Despotovine.
Vojska je 18. augusta 1439. zauzela Smederevo kao i Novo Brdo (poznat po
rudnicima,naseljenosti,poljoprivredi, majka gradova). Iako je Despotovina ranije doivila prvi pad
sada je ponovo pala zauzimanjem Novog Brda.Meu brojnim zarobljenicima bio je i Konstantin
Mihajlovi koji e kasnije biti osman. yeniar.Vojno napredovanje Osmanlija na dijelu Srpske
Despotovine dovelo je Tvrtka ll u nezavidnu situaciju.Stoga je on od ranijeg danka poveao sumu na
50 000 dukata osm. vojskovoama ali je napao tvravu Beograd.Iako su ili na faktor iznenaenja,
branioci Beograda su pruili otpor, a posebno Dubrovanin, prior Ivan koji je pruio napadaima
dostojan otpor.U glavnom gradu Jedrenama deavali su se drugi dogaaji.Umjesto Isak-bega imenovan
je Halil-paa Candarli 1439. g. Na taj nain ozakonjena je politika OC da je osmanska porodica davala
sultane a porodica Candarlioglu davala je vezire. Sva ta zbivanja paljivo je pratio Janjo Hunjadi,
porijeklom sa tla Vlake ali je u Erdelju (Transilvanija) imao velike posjede te se smatrao bogatim
ovjekom.Pravi gospodar od 1440. gubernator Ugarske je bio Janjo Hunjadi (1446.-1452.).To je bio
ne samo zbog njegovog bogatstva nego i zbog njegova junatva.
Jedini uspjeh Evropa e imati ako pree u napad a ne bude se samo branila.
God. 1441. pod Hunjadijevom komandom poraene su osmanske trupe koje su prodrle do
Erdelja.Ohrabren uspjesima on 1442. prelazi Dunav i prodire sve do planine Balkan.Njegovi uspjesi
stvorili su haotino stanje kod Osmanlija.On 22.7.1443.g.osvaja Ni a 3.novembra osvaja Sofiju.Skoro
da nije bilo znaajnijeg osman. vojskovoe koji nije od Hunjadija doivio poraz.Takav je bio i
Rumelijski beglerbeg Kasim-paa.Ovi uspjesi su na evropskim dvorovima stvorili propagandu o
nepobjedivosti Hunjadija.Njegovi uspjesi ohrabrili su albanska plemena sa princom uraem
Kastriotijem (Skender-begom) na elu.On je poticao iz jedne od najuglednijih albanskih porodica te je
odveden na dvor sultana Mehmeda l , primio islam i zadrao ga do smrti.Koristei zbunjenost
Osmanlija, Skender-beg je navodno falsifikovao sultanov ferman kojim treba da ode u tvravu na Kroji
i tamo je okupio nezadovoljne i ustao protiv OD i tako ostao sve do 1466. g.
Koristei potekoe u evropskom dijelu carstva Ibrahim-beg Karamenioglu ponovno je ratovao protiv
Osmanlija nastojeci povratiti makar dio teritorija.On prelazi na tlo osmanske imperije i vodi operacije
od Kutahije do Ankare i od Balvadina do Sevrisehira. Sultan je bio prisiljen da odbranu svojih
pograninih tvrava prepusti vojskovoama a on se prebacio u M. Aziju da ratuje protiv Karamanskog
bejluka.Po dolasku u Anadoliju, Murat ll uspijeva zaustaviti ofanzivu i prelazi u kontranapad. Sultan
ponovo zauzima Konyu i vraa gradove ovog bejluka te sklapa mirovni ugovor jer slijedi politiku da se
Karaman ne smije odmah zauzeti a i meusobno se ene.
Dok je sultan ratovao u Karamanu, svog sina, princa Mehmeda, imenuje za Rumelijskog beglerbega.
Najvaniju rije imao je Halil-paa Candarlija.Svjestan da dalje voenje rata sa Karamanom moe da
mu se vrati kao bumerang on odluuje da sklopi mirovni ugovor. Smatrajui da Janjos Hunjadi ima
prednost on je pribjegao taktici da ponudi povoljan mir.Ugovor koji je ponudio Ugarska Kraljevina je
prihvatila i potpisuje se 12. juna 1444.g.Odlukom ugovora obnovljena je Srpska Despotovina, u
Smederevo se vraa ura Brankovi, Vlaka se nala pod Ugarskom Kraljevinom.Ugarska se
obavezala da nee ratovati protiv OC i da nee prelaziti Dunav prema jugu.Tek iza toga u augustu
1444. sultan potpisuje mirovni ugovor i sa karamanskim begom Ibrahimom.Izgledalo je da e svi
podanici moi u miru da rade i privreuju.Na dvoru se tad dogaa nesrea, najstariji sin Aladin
umire.Bojei se sultan abdicira i na prijesto dolazi 12-godinji princ Mehmed.Nakon abdiciranja sultan
je elio ivjeti daleko od dvora, da uiva u djelima knjievnosti i filozofije.Sve poslove u ime
maloljetnog sultana preuzeo je Halil-paa Candarli.Sam sultan je odluio da bude beglerbeg Mentese,
Saruhana i Ajdina, a najvie na tlu Jonskog mora.Ali 10 nedjelja nakon potpisivanja sporazuma sa
Ugarima stanje se mijenja.Nagovoren od kardinala ezara Baronea, Vladislav lll prekida mirovni
ugovor.Ugarska vojska 1. septembra 1444.g. se pojavljuje pod osmanskom tvravom Orsavan.Sultan
Murat II se vraa u Jedrene i preuzima ponovo vlast.Bez oklijevanja nareuje da 40 000 njegovih
elitnih jedinica bude prebaeno u Evropu.Sa ve postojeim trupama sultan se kretao prema Varni jer se
i veina ugarske vojske tamo kretala.Sa kraljem Vladislavom lll bio je i Janjos Hunjadi. Do bitke kod
Varne je doslo 10. novembra 1444. g.modernije naoruana, sa sposobnijom vojskom, sultanovi vojnici
bili su motiviraniji da pobjede.U toku same bitke ivot je izgubio i Vladislav lll.Bijegom sa bojnog
polja Janjos Hunjadi spasio je dio svoje vojske, a dokazalo se da je Osmanlije nemogue potisnuti iz
Evrope.Zakljuuje se novi mirovni ugovor. Neposredno po zavretku Murat ll ponovno abdicira a
Mehmed ll ponovno dolazi na prijesto. Murat ll dolazi u Manisu gdje eli nadoknaditi ono to nije imao
za vrijeme vladanja.Poslije kratkog vremena provedenog u Manisi stiu vijesti da su se u Jedrenama
pobunili yeniceri.Murat ll se ponovo vraa na vlast.

15

Dok je trajao ugarsko-osmanski rat od 1441-1444. novi bizantski car Jovan Vlll iskoristio je ovo stanje
da pobolja ugled Bizanta.Njegove jedinice su prele u ofanzivu na Peloponez i skoro ga zauzele.Car je
znao da e tako dobro privredno ojaati i carstvo i vojsku.Murat ll 1446.g. poveo je rat protiv
Bizanta.On je mobilisao vojsku od oko 60 000 ljudi.Osmanlije nanose gubitke Bizantincima i vraaju
Peloponez.Osvajanjem Korinta 3. decembra 1446. zavren je rat sa Bizantom.Ovaj put sultan nareuje
vojsci da nastave rat protiv Skender-bega Kastriota.Sultan je znao da mir sa Skender-begom dovodi do
njegovih ponovnih uzdizanja.Voen je gerilski rat. U tim ratovima protekla je cijela 1447. g.U
Ugarskoj kraljevini dolo je do promjene vlasti;Janjos Hunjadi je proglaen za gubernatora sve do
1452. g. Nakon poraza kod Varne Hunjadi je izgubio dobar dio svog ugleda. Evropa je hvalila Skenderbega Kastriota.Janjos Hunjadi se sprema za novi rat sa Osmanlijama.Kada ugarski gubernator skuplja
vojsku za vraanje svog ugleda postoje i drugi razlozi za ovaj rat.Poslije bitke kod Varne Despotovina
vie nije bila produena ruka Ugarske Kraljevine. Despot vodi rauna o sebi i svojoj porodici i zna da
svako vezivanje za Ugarsku moe loe da zavri.Ujedno od svoje keri Mare dobija informacije da on
nije obian vazal, stoga se on vrsto vee OD. Janjosu Hunjadiju ne dolazi pomo ni od Bizanta koji je
oslabljen.Sva Evropa aplaudira gubernatoru ali ne daje svoju vojsku za novi rat.Stoga Janjos u novom
ratu nema vise od 24 000 vojnika.Vojnici, prolazei kroz Despotovinu pokazali su se krajnje
neprijateljski.To su radili vojnici po nalogu Hunjadija.Meutim, Hunjadi je siguran u podrku
pravoslavnog stanovnitva na jugu Balkana.injenicu je zasnivao na tome da e mu kao i Jovanu Vlll
Paleologu pritei u pomo.
Na vijest o dolasku Hunjadija Murat ll preduzima bre mobilizacione mjere(oko 150 000 ljudi).Ne
elei pruiti Hunjadiju prednost Murat ll se zaputio onamo kuda su se kretale ugarske ete.Susreli su
se na Kosovu 17-19. oktobra 1448. Osmanlije su u potpunosti porazile Janjosa Hunjadija koji je
pobjegao sa malim brojem vojnika. Osmanska hegemonija dola je do apsolutnog izraaja. Pobjedom
na Kosovu sudbina Bizanta je u pitanju.Nakon pobjede sultan ne rasputa vojsku i alje je ponovo na
Skender-bega Kastriota.Skender-beg i ovog puta vjeto izbjegava sukob sa Osmanlijama.Sultan nije
jedino mogao da osvoji Kroju, centar otpora albanske vlasti.Sultan je 1449. dao do znanja da se Kroja
mora osvojiti, polazi im za rukom ali ne uspijevaju uhvatiti Skender-bega.On polazi u Epir a kasnije se
vraa i nastavlja ratovati.
U Bizantu dolazi do smjene vladara. Bizantom vlada Konstantin Xl Paleolog (1448-1453.). Drei se
tradicije 1450. Murat ll eni svog sina Mehmeda sa princezom od Zulkadra.Krajem godine 1450.
ponovo dolazi u palau u Manisi.Poslije kraeg vremena umro je 3. februara 1451. od modanog
udara.U vrijeme sultana Murata ll, gdje je tokom tree decenije svoje vladavine ojaan dignitet vlasti,
ipak je bio prinuen da dio svojih kompetencija prebaci na neke linosti.Razlog je realno stanje jer je
osman. imperija ponovo poela da se vraa na poziciju regionalne sile. Veliku ulogu odigrali su veliki
veziri. U porodici Candarli veliki broj postali su veziri.Pored Halil-pae koji je bio rodonaelnik
porodice vezir je bio I njeg. sin Ali-paa, unuk Ibrahim i praunuk Halil Svi su vezirsku ast obnaali od
1367.- 1453. sa prekidima. Za sve lanove vezira iz ove porodice historija vee injenicu procesa
jaanja centralne vlasti, donoenja zakona kanuna, zakonodavstva, obraanja panje finansijama al i
povezanost Candarlija sa ne uvijek aristokratskim porodicama istone Anadolije.To e najvie doi do
izraaja u doba vezira Halil-pae koji je otvoreno igrao posrednika vladajue dinastije koje su okretale
lea kad god su mogle.
Znaajna porodica Timurtas; njen osniva Timurtas imao je 5 sinova:Uruc-beg(rumelijski beglerbeg),
Umur-beg,Osman-beg(namjesnik Germijana), Jahsi-beg(zapovjednik tvrdjave Uvca)I unuk Alibeg(namjesnik Karesije).
Uporedo sa porodicom Timurtas vrlo zapaeno mjesto u 14/15. st. imali su lanovi porodice
Evrenos.Njen osniva Evrenos-beg, vojskovoa jo iz doba prvih sultana a imao je 6 sinova.Posebno
znaajan bio je sin Isa.Zapaeno mjesto imali su lanovi porodice Mihajloglu
Sultan Murat ll stupa na prijesto sa 17 god. I vladao je u kontinuitetu 23 godine.Od augusta 1444. do
januara 1445. uz njegovu saglasnost dunost je obavljao sin mu Mehmed.Ponovo se vraa i odlazi sa
prijestolja. Kad se 3. maja vraa po trei put na prijesto dunost obavlja do 3. februara 1451. Jedan
turski historiar smatra da je Murat ll vladao 28 god. 10 mjeseci I 29 dana. U trenutku stupanja na
prijesto za Murata ll govorilo se da ukoliko ouva ono to je naslijedio bit ce dobro(status quo).Ali on
se u svim prilikama pokazao kao oprezna linost.To je pokazivao sa Karamanidima, Dzandaridima, te
sinom Timur-hana.On je prema susjedima pokazivao naklonost.Posebno je na poetku vladavine
izbjegavao rat sa Ugarskom iji car Sigismund je smatran za najveeg evropskog vladara. Njegovo
dranje i politika iz prvih godina vladavine vremenom e se pokazati kao ispravan put sultanovog
dranja.Istovremeno u ovom periodu Murat ll je posvetio veliku panju modernizaciji vojnih
snaga.Uvidio je i nastojao da modernizuje snage sa puskama- MUSKETE iz kojih se pucalo vatrenim
ulom a posveuje panju i artiljeriji.Nabavljao je topove iz Evrope a kasnije su ih i oni proizvodili.Sa
svojim protivnikom Janjosem Hunjadijem analizirao je vojnu taktiku ovog vojskovoe od kojeg je

16

preuzeo manevrisanje opkoljavanjem sa zaprenim kolima.Osmanlije su topove poeli koristiti 1422.g.

u opsadi Konstantinopolja.Muskete koriste jo 1444.g. u bici kod Varne.Bio je poznat kod savremenika
kao ovjek koji je volio mnogo da ui.Svjestan je bio da iako ima jaku kopnenu vojsku da mu je slaba
taka pomorstvo.Zato je od Mleana nastojao da preuzme njihovo organizovanje u pomorstvu, da
modernizuje brodove i da zapovjednici budu najbolje kolovani.To je rezultiralo pomorcima.Ve
1442.g. u Galipolju se nalazilo 6 velikih ratnih brodova dok se rijena flota sastojala od lahkih snaga
usmjerenih prema Dunavu.Pored jaanja centralne vlasti i vojnih snaga tree interesovanje bila je
privreda.Zanatska i privredna snaga je uveana.Izgraivale su se nove urbane sredine sa levantskim
stilom.Pomaci su se vidjeli u Brusi i Jedrenama. Osmansko carstvo imalo je promet od 2 500 000
dukata.Privredna aktivnost posebno je podstaknuta u Rumeliji.Sljedea reforma bila je panja prema
yenicerima.Do tad je red popunjavan iz zarobljenika OC od tada se popunjavao red putem
DEVSIRME.Yeniceri postaju jos disciplinovaniji i odaniji sultanu.Isto se primjenjuje kod spahijakonjanika.
Sve ovo rezultiralo je ponovnim jaanjem timarskog sistema.Veliku panju sultan je posvetio i
administraciji. Katastarski defteri najbolje nam kazuju o preglednosti stanja iz ovog perioda
imperije.Sultan je zaokruio dravu u vrlo preglednu i funkcionalnu a kao cjelina davala je odreenu
snagu.Sve je to doprinijelo da OC pokae snagu u doba Mehmeda ll Fatiha.

OSMANSKO CARSTVO U DOBA MEHMEDA II FATIHA(1451-1481)

Rijetko se desavalo da poslije smrti jednog sultana ostane drzava u dobrom stanju. Nakon smrti
Murata ll 3. februara 1451. na cello OC dolazi Mehmed ll. Povrsina carstva bila je oko 500 000 km2 tj.
u proteklom periodu (1413-1451) carstvo je uvecano za 160 000 km2. do bitke kod Angore kada je
imala 690 000 km2 onda je jos uvijek bila u zaostatku. Svi ovi sultani nastojali su vratiti drzavu na onu
sirinu iz pocetka 15st. Za novog vladara se znalo da ima cilj prosiriti vlast na teritoriju juzno od
Dunava(Evropa) dok je na istoku zelio prosiriti vlast do rijeke Eufrata. Osnovni plan bio mu je zauzece
Konstantinopolja I tu stvoriti carstvo kao u doba njenog vladara Justinijana. Zelio je da mu drzava bude
svjetska sila. Planovi su mu bili zasnovani na realnim pretpostavkama. Nije morao ratovati protiv
brace, protiv anadolskih aristokrata jer im je moc svedena na razumnu mjeru a od oca je naslijedio
razumnu I dobro organizovanu drzavu. Kao I otac mu Murat ll I Mehmed ll je od samog pocetka
paznju posvetio jenicerskom odzaku. Plasio se da su jeniceri nepouzdani jer su bili pripadnici
bektasijskog derviskog reda. Za osnivaca, Hadzi Bektasa znalo se da je ucenik sejh baba Ishaka iz
Anadolije. Filozofija Bektasija bila je da su izucavali pored Kurana I Hadisa , hriscansko biblijsko
ucenje te je u njih svakodnevnim nahodjenjima bilo anadolskih sujevjerja. To znaci da su bili
nasljednici islamskih, hriscanskih I nomadskih ucenja. Zato je I Mehmed ll bio vrlo oprezan prema
jenicerima. On je 18. februara 1451. stupio na prijesto. Medju prvim odlukama bilo je da se ubije
njegov polubrat Ahmed(sin princeze od Sinopa), te da preuda njegovu macehu za Ishaka(vojskovodja),
drugu macehu Maru sa bogatim darovima vratio je u Despotovinu. Kako ona nikad nije presla na islam
zakaludjerila se po povratku u domovinu(tolerantnost).
Dok je na politickoj sceni izgledalo da djeluje uredno, istovremeno je naredio da Djuradj Brankovic
obnovi ranije vazalne odnose prema sultanu.I mehmed ll u prvim danima vladavine svojerucno je
potpisao medjudrzavne ugovore kako bi pokazao drzavni kontinuitet. Tako je sa Konstantinom Xl
Paleplogom I njg. Bracom Dimitrijusom I Tomom, despotima Peloponeza obnovio mirovni ugovor. Ali
on je u ovaj ugovor unio nove klauzule da obavezuje basileusa da u prijestolnici cuva I pazi princa
Orhana-sina Sulejmana. Time je onemogucavao njemu da mu postane suparnik. Mehmed ll se
obavezao da ce Bizantu godisnje placati 300 000 akci. Istovremeno sultan je u Jedrenama napravio
gestu koja ce se kasnije pokazati kao katasrofalna. On je po prvi put jenicerima poklonio peskes u
iznosu od 10 kesa. To je uradio po nagovoru evnuha(harem). Prve odluke novog sultna u zapadnim
diplomatskim ugovorima smatrane su za nepromisljene za novog sultana. Stoga su smatrali da ce OC
biti vise zabavljeno unutrasnji nego vanjskim pitanjima. Slicno je mislila I njegova opozicija. U tim
pogrsnim procjenama isticao se karamanski Ibrahim-beg . Smatrao je da ce se OD moci svesti na onu
iz doba interregnuma. Posli su u akciju racunajuci na neiskustvo sultana(19godina0. Vec u prvim
odmjeravanjima snaga, Mehmed ll ih je neprijatno iznenadio. Reagujuci brzo podsjetio je na Bajazida l
(pradjeda) ;susjedne bejluke je u korjenu sasjekao. Porazio je I vojsku Ibrahim-bega I doprinio da vec u
prvim godinama vladavine teritorija OC bude prosirena na tlo Karamana. Ojacan pobjedama kako u
Aziji tako I u Evropi sultan Mehmed ll smatrao je da treba da ostvari svoj san.

17

Osvajanje Konstantinopolja
Mehmed ll je zelio osvajanjem bizantske projestolnice ojacati svoj autoritet vise nego ijedan njegov
prethodnik. Bio je svjestan da u neposrednoj sredini ima saradnike koji mu nisu htjeli pomoci u
ostvarenju ciljeva. Sve je to doprinijelo da o mladom sultanu nije bilo pozitivnog misljenja. Zajuci da
raspolaze sa sredjenom drzavom , sultan je znao za snagu svojih neprijatelja. Konstantin Xl je imao
vlast u Konstantinopolju I zuoj okolini a sam grad bio je u osmanskom okruzenju. Mnogi su govorili da
Bizantijapredstavlja strano tijelo ali za Konstantinopolj se govorilo kao o zlatnoj jabuci sa brojnim
palacama I bogatstvima. Sultanova teznja za osvojenjem Konstantinopolja izazvala je protivljenje
njegovih prisnih saradnika. Podrzavali su ih aristokrati bejluka koji jos nisu bili osvojeni, te brojni
drugi. Plasili su se da Ocne dodje u nezavidnu situaciju te da Evropljani ne krenu u ofanzivu prema
sultanu. Deviza je bila zadrzati a ne osvojiti. Za razliku od bogatijih I tradicionalnijih porodica drugi
sultanovi podanici su ga poticali na ostvarenje sna. Oni su bili iz manje poznatih porodica, uzivaoci
arazi mirije, oni koji su samo zahvaljujuci sebi stekli slavu. Ova dva protivnicka tabora bili su
podjednake moci sto je sultanu Mehmedu ll odgovaralo.
Poslije duzeg razmisljanja sultan je cekao da nadje pravi izgovor za Casus belli. Prilika mu se nasal u
princu Orhanu, na kojeg je uvijek racunao bizantski car. Kada je osm. vojska sa glavnim jedinicama
otislau ra t sa Karamanom, bizantski vladar ucjenjuje sultanatrazeci mnogo veci iznos, te da ce dovesti
OC u stanje kao ono iz 1402. g.Zeleci da preduhitri svog protivnika Mehmed ll izigravajuci nevinost
naredio je da se sa Anadolihisara pocne graditi Rumelihisar.za nepune 4 mjeseca podignuta je 1452.
Rumelihisar tvrdjava. Bio je to pocetak opsade u opsadi.
Posto je karamanski beg porazen, Konstantin Xl je uvidio da je napravio zivotnu gresku. Ne cekajuci
da sultran objavi rat, Konstantin Xl je poceo u Evropi traziti saveznike I pomoc. Neke stvari bizantski
basileus je previdio. U Evropi je vodjen 100-godisnji rat I znacio je da je Evropa zavadjena, te da se
niko ne moze uzdici I ukazati kako spasiti Konstantinopolj. Vodjena je I borba katolicke I pravoslavne
crkve. Car nije znao sta da cini te se javno odlucuje za ujedinjenje crkava koje su razjedinjene 1054. g.
On stoga 12. decembra 1452. sa clanovima dinastije prisustvuje u Aja Sofiji zvanicnom ujedinjenju
krscanske crkve gdje se priznaje primat katolicanstvu. Konstantin Xl nastoji odmaci Mehmeda ll od
neminovnog rata.
Nakon podizanja Rumelihisara on ne objavljuje rat nego protivnika drzi stalno u neizvjesnosti.Salje
da ratuje protiv brace Dimitrija I Tome. Dolazak Konstantina Xl na ovo tlo bio je cilj Mehmeda ll da
onemoguci braci da pruze pomoc. U to vrijeme kod sultana se nalazio Urban koji uzima ime Orhan za
kog se znalo da dobro izljeva topove. On je javno obecao sultanu da ce izliti top kalibra kojim ce sultan
moci rusiti zidine Konstantinopolja. Top je bio takve velicine I moci da mu je trebalo da predje put za
citava dva mjeseca.Bio je to pocetak rata I prije sluzbene objave. Sultan salje obavjestajce u
Konstantinopolj da ispitaju stanje u samom gradu. Oni donose vijest da je raspolozenje prema caru
jako lose.
Sultan je sa jos od ranije pripremljenim planom otpoceo mobilizaciju. Poslije mobilizacije sultan 6.
aprila 1453. zvanicno oblavljuje rat Bizantu. Opsada traje do 29. maja 1453. g. Podaci o snagama su
vrlo saroliki. Sultan je mobilisao snage od oko 400 000 ljudi (Halkokondil), 165 000 (Nikolo Bravo),a
ostali izvori govore da je to oko 50 000 ljudi. Sultan je dobro promislio gdje ce postaviti sator, U blizini
kapije Karzijas (biz.) Karije (osm.). Raspored vojske prostirao se od drevnih vrata do Zlatnih vrata. Top
je stavljen pred kapiju sv. Romana. Istovremeno u sultanovoj vojsci bile su trupe iz despotovine, vecina
rudara iz rudnika Novo Brdo. Oni su poceli kopati lagume-podzemne hodnike smisljajuci da dizanjem
zidina vojnici upadnu u grad.
Nalazeci se u potpunom osmanskom okruzenju I branioci koje je nadzirao Konstantin Xl pokazali su
se kao dobri branioci. U Carigrad je dosla pomoc od 5 000 ljudi-dobrovoljaca pod Ivanom Longom. On
je poticao iz cuvene porodice Djustinijani. Mletacki izaslanik djeronimo naredio je brodovima da se
grupisu I naprave lanac kojim ce preprijeciti put Osmanlijama. U vodama Zlatnog roga,Bosfora
nalazilo se 18 tovarnih galija, 25 transportnih brodova, 48 galija sa dvostrukim redom vesala, preko
300 manjih plovnih objekata. Osmanlije nisu mogle djelovati sa mora.Ujedno nisu mogle ni napasti jer
bi tako objavili rat I Mlecanima.
Sa kopna su Osmalije intenzivno napadali na zidine grada. Svi zapovjednici bili su obavezani da ujutro
dodju sultanu I pitaju ga za dalji tok dogadjaja. U pocetku opsada Konstantinopolja nije bila jaka pa su
mnogi dolazili u djenovsku luku Feru te je Hajrudin-pasa odavao tajne neprijateljima.Jednog dana
delegacija je dosla sultanu da im on da jedan dio plana te da ga oni provedu u djelo. Sultan je rekao
Kada bi ijedna dlaka u mojoj bradi znala sta je u mojoj glavi odmah bi je iscupao.
Jedna ceta nalazila se u blazini Besiktasa ( Hajrudin-pasa) .Sultan nije mogao da prikrije da se stabla
bas na tom mjestu posjeku. Upravo sa ove strane nalazili su se mletacki brodovi. Sultan je naredio da
se skupi sva flota , te da se posjece sva stoka jer mu je trebao loj. Kad je suma posjecena naredio je da

18

se oguli kora a potom je premazao lojem a zatim poredao jedno do drugog. Zatim je naredio da se
prebace ovim putem brodovi I tako je izbjegao sukob sa Mlecanima. Konstantin Xl shvatio je da se
nalazi u teskoj situaciji te je poslao izaslanstvo, obecao da ce placati 70 000 dukata godisnjeg
vazaliteta. Na scenu ponovo stupaju protivnici ovog rata. Halil-pasa Candarli smatra ovo za povoljno
dok Zagranos-pasa vodja spahija privlaci vecinu na svoju stranu za nastavak rata. Sultan se drzao
neutralno. Nastavljen je rat. (Konstantinopolj je branilo 8 500 branilaca.) Branioci su pruzili
nevjerovatan otpor. Konstantin Xl imenuje Djulijana Longu za protestatora u znak zahvalnosti. Mletak
Djeronimo Mota bio je izabran za zapovjednika vojske. Zapoceo je otvoreni sukob katolika I
pravoslavnih a pomocnici postaju sve vise osijani. Sultan je 24, maja pozvao halil-pasu I zagranos-pasu
u svoj sator I naredjuje im da odmore vojsku do 29. maja kad treba krenuti napad. Iza svih tih trupa
postavio je najodanije vojnike koji su trebali ubijati sve koji bi bjazali sa fronta. U samim jutarnjim
satima 29. maja pocinje napad. Prije toga sultan je izdao naredjenje I objavu da ce svi imati pravo na
pljacku a on da ima pravo nad zidinama. Ovo je bio i dodatni motiv. Istovremeno aktivirani lagumasi iz
Novog Brda postavili su veliki broj laguma a ratni top je bio aktivan. Na jednom mjestu je bila
otvorena kapija na mjestu lagumske rupe. Jedan odred vojske je usao u tvrdjavu. Sam Djulijano Longo
(ranjen) tajno je pobjegao na mletacki brod te tako izaziva jos vecu paniku. Sve veci broj Osmanlija
ulazi u grad. Na ovo reaguje I princ Orhan I baca se sa zidina grada. Car Konstantin Xl dugo se borio I
casno izgubio zivot. Do poslijepodnevnih sati grad je bio osvojen . Sultan je usao u grad I posao prema
crkvi Aja Sofiji I od tada ona postaje dzamija. Sultanov ulazak u Aja Sofiju zatekao je vojnika kako
razbija motive (idolopoklonstvo). Sultan ga je pitao da li zna za sultanovu naredbu o vlasti nad
zidinama. Vojnik je pogubljen. Od tada se ovaj grad naziva ISTAMBUL-U grad. Sultan je namjeravao
da ovaj grad bude glavni grad carstva, te je tako sprijecio njegovo rusenje. Nakon osvajanja
Konstantinopolja izvrsio je svoj san. Od tada je nazivan EL FATIH Osvajac.
Uveo je red I zakon a osnovna zelja mu je bila da u grad naseli podanike iz svih krajeva carstva.
Nakon stabiliziranja vlasti on salje poruke muslimanskim vladarima da je osvojio Konstantinopolj I
srusio Bizantsko carstvo. Od tada ga muslimani nazivaju najvecim muslimanskim vladarom.
Sa osvajanjem Carigrada nastavlja se politika Orhana I drugih sultana o osvajanju. Sada druge sile nisu
mogle napasti Mehmeda ll kao skorojevica nego kao legitimnog nasljednika. Kako pise Djakomo de
Langusi Sutnja evrope je potvrdila da barbari nisu unistili bizantsko carsvo nego su legalno tu usli.
Nema podesnijeg mjesta od Carigrada za jedinstvo Osmanske imperije. Ono je ujedinilo ranije velike
imperije. Vec 1454. sultan za svjetskog patrijarha imenuje Genadija. Od njega trazi da sazna osnovno
ucenje pravoslavne vjere kako bi se korektno obnasao prema pripadnicima ove vjere. Doveo je I
pripadnike katolicke I jevrejske vjere.
Iako sa padom Konstantinopolja pada I Bizant to ne znaci potpuni pad ovog carstva. God. 1456.
osmanska vojska osvaja Atinu I zauzima citavu teritoriju morejske despotovine a 1460. cijela njena
teriotorija bila je pod sultanovom vlascu a 1461. sultan osvaja I Trapezuntsko carstvo. Nestaje svih
Konstantinovih podanika I sva teritorja prelazi u vlast sultana.
Prije nego jepoceo sa opsadom Konstantinopolja sultan je imao plan sta ce uciniti sa gradom. Najprije
je odlucio da ce to biti glavni grad imperije. Stoga je 24. maja 1453. obecao pravo na ratni plijen osim
prava na zidine. Tako je sprijecio razaranje prijestolnice I omogucio da mnogi imaju smjestaj za
zivljenje u ovom gradu. Zelio je naseliti podanike svih konfesija jer je tako mogao vratiti ugled I moc.
Poslije proglasenja on je poceo u ovaj grad dovoditi osim Turkmena, Grke, slivenske narode I Jevreje.
Dovodjenje I naseljavanje Konstantinopolja nije bilo spontano. Vec unaprijed su poceli naseljavati
pojedine kvartove sa odredjenom konfesijom. Tkav kvart je bio PANARIOT saobjektima pravoslavne
vjere, osmanlije dovode u njega pravoslavne Grke. Silcno je bilo I sa kvartom Galata (Djenovljanska
kolonija). Samo jezgro grada rezervisano je za naseljavanje muslimana. Ove mjere nastavice se I u
narednom periodu.
Fatih je potom preduzeo I druge mjere. Prva je odluka bila o smjeni velikog vezira Halil-pase
Candarlije, koji je osudjen zbog saradnje sa posljednjim carem Konstantinom Xl Porfirogenetom. Fatih
ga je osudio na smrt. Time je iscupan korijen povezanosti visokih vojskovodja I anadolske opozicije.
Fatih je odlucio da skrsi moc krvnog plemstva sto mu je omogucilo jacanje centralne vlasti. Ali,
pogubljenjem vezira nije potpuno nestala moc opozicije. O padu Carigrada prva je saznala Venecija I to
mjesec dana kasnije kad je odrzavana sjednica senata. Oni su vijest proslijedili papi Piju ll odakle se
vijest dalje prosirila. Upravo 1453. g. predstavlja I godinu kada nije bilo ni 100-godisnjeg rata.
Konsoldujuci stanje Fatih je bio prakticna osoba I krenuo je ostvarenje novih planova. God. 1454. salje
ferman Djuradju Brankovicu da mu preda despotovinu(legalni nasljednik). Istovremeno je osmanska
flota isplovila u Crno more. Razlog je bila zelja sultana da koristeci zbunjenost Evropljana osvoji sve
priobalne djenovljanske kolonije, Trapezuntsko carstvo (Komneni) I Moldaviju. Sve navedene zemlje
trebalo je da se u sto skorijem vremenu osvoje I pripoje OD. Naziralo se da granica u Evropi postaje
Dunav. Stoga su sve drzave oko ove rijeke strahovale za sebe. Jos je 1451. g. Ugarska koristila smjenu

19

na sultanskom prijestolju te je despotovina morala da joj ustupa Krusevacku oblast. Razlog je bio da
sultan Mehmed ll nakon osvajanja Carigrada prvu vanjskopoliticku aktivnost usmjeri na Balkan. Za
realizaciju osvajanja despotovine angazirao je oko 20 000 ljudi. Glavni dio vojske se kretao prema
Ostrovici I Smederevu. Osmanlije uspjevaju 1454. osvojiti Ostrovicu ali se povlace pred Smederevom.
Tad 18. aprila 1454. sklapaju mir sa Despotovinom. Despot se obavezao da ce OC placati porez od 80
000 dukata. Ubrzo je slopljen mir I sa Mletackom republikom. Potom se vraca u Carigrad. Na mjestu
VV nije bio niko. Fatih je za vezira imenovao Mahmud-pasu Andjelovica. Njegovo imenovanje znacilo
je sultan provodi svoju licnu politiku. Dok su trajale ratne operacije u martu I aprilu osman. jedinice
napale su Moldaviju. Rat je trajao skoro godinu dana da bi 5. oktobra 1455. sluzbena Moldavija
prihvatila vazalni odnos sa stepeno unutrasnje autonomije.
Uspjesi su ohrabrivali sultana da 1456. pripremi pohod na Beograd koji je bioi pod ugraskom vlascu.
Ta vijest ponovo je uzbudila Evropu. Zato su papa Kalikst lll I Janko hunjadi preduzeli mjere I poslali
pomoc za odbranu Beograda. U ovom boju posebno mjesto imao je svecenik Ivan Kapistran.
Pripremljeni branioci su uspjeli nanijeti poraze napadacima tako da je 21. jula 1456. sultan naredio
povlacenje ispred Beograda.To je bio veliki vojni ali I politicki poraz Mehmeda Fatiha.
Kada je u devetoj deceniji umru Djuradj brankovic naslijedio ga je sin mu Lazar koji nije dugo vladao
jer se osman. vojska predvodjena Mahmud-pasom Andjelovicem ponovo zaputila u Despotovinu.
Osvojene su brojne tvrdjave Smederevo I cijela Despotovina 1459. Osnovan je Smederevski sandzak
koji je postao centar vlasti na ovom podrucju. Zajedno sa ostalim sandzacima on je usao u sastav
Rumelijskog ejaleta. Dok je Mahmud-pasa Andjelovic uestvovao u osvajanju Despotovine ni sultan
nije mirovao te je ratovao na Peloponezu. U periodu od 1458./60. zauzeo je cijelu tu teritoriju.
Skender-beg kastrioti u Albaniji nastavio je sa daljim otporom. Borbe su bile duge I iscrpljujuce.
Skender-beg je iao pomoc papa I aragonskog kralja Ferdinanda. Rimski papa Kalikst ll stoga 1459.
proglasava krizarski rat. U ovo vrijeme Skender-beg je vracao gradove u svoju vlast (Skadar I
Drac).Tako je pomoc mogla stizati ne samo kopnom nego I vodom. Skender-beg rodjen je u gradu
Kroji 1405. u jednoj od uglednih knezevski porodica. U pocetku XV st. otac mu je bio gospodar Maca
u gornjoj Albaniji. Kako je ova teritorija jos u doba sultana Mehmeda l dosla u vlast OD Skender-beg
je kao dijete odveden u Jedrene I kao taoc proveo vise godina. Boravkom na sultanovom dvoru presao
je na islam I postao od tadasnjeg Djuradja, Skender. Najvise vremena je proveo u drustvu Murata ll
tako da je licno poznanstvo uticalo na njihove obostrane odluke. Koristeci povoljan trenutak
neopreznosti Skender-beg je napisao ferman u ime sultana Murata l da ide u rodnu Kroju I preuzme ga
1443. Neposredno po dolasku sa svojim pristalicama protjerao je osm. posadu I zapoceo dugogodisnju
borbu (25 godina) protiv Murata ll a I Mehmeda llFatiha (1443.-1468.) do trenutka u radu Nisosu kada
Skender-beg umire. Dugogodisnja borba I ratne sposobnosti te taktika koju je primjenjivao od 1448.
donijela mu je zvanje najboljeg evropskog vojskovodje. Nakon osvajanja srpske depotovine osm.
vojska krenula je u ofanzivne djelatnosti na okolne zemlje. Postavilo se pitanje o osvajanju Bosne. Ova
zemlja je bez obzira na unutrasnje nesloge predstavljala branu za dalje osvajanje sjevera. Zbog svog
geostrateskog polozaja bila je pogodna za osvajanje okolnih podrucja. Bosna je trebala da preuzme
dotadasnju ulogu Skopskog kraista.
Ofanzivna akcija osmanske vojske vremenom se prenosi I na Aziju.Rezultat te djelatnosti bio je da
osmanlije 1461. osvajaju Amasiju koja je bila znacajna djenovljanska kolonija. Te iste godine osvajaju
I bejluk Ismendijar(Dzandar). Time se osman. vlast u potpunosti ucvrstila na tlu zapadne Anadolije.
Ovi uspjesi su naisli na protivljenje osm. susjeda. Narocito gospodar bejlika emir Uzun Hasan (Bijeli
Osman). Ovaj emir poveo je rat protiv bejluka Karakojunur.Lukavstinom je preuzeo ovaj bejluk.
Istovremeno je uspio nmetnuti svoj autoritet ostalim aadolskim bejlucima I da postane gospodar
persijskog carstva. Imao je jaku vojsku I potencijal. I ovaj emir je prikupljao sve informacije o OC I
dvoru sultana Fatiha. Historicari kazu da je tim postupcima podsjecao na Timur Lenka a da ga je u
lukavstvu nadmasio. Uzun Hasan je stupio u savez I sa rodoskim vitezovima koji su slavili kao
neustrasivi ratnici, sa kiparskim kraljem I alajskim begom. Uspotavljaju se veze sa diplomatama
Mletacke republike. Nudi im se savez da ukoliko Mlecani zarate protiv sultana da ce im pruziti pomoc
od 30 000 ljudi.Uzun Hasan je znao da izmedju njega I Mlecana stoji osm. carstvo. Stoga im je
predlagao da akcije usmjere prema jugu Anadolije (nekadasnjem OC) te da se Uzun Hasan sa njima
sastane kod planine Taurusa. Gledajuci, ovaj plan nije izgledao nepromisljeno I nerealno. Na ovom
prostoru su se nalazili Kurdi koji su bili nepouzdani za OC, te neki bejluci koji se nisu zeljeli pokoriti
Osmanljama. Uzun Hasan je trazio da Venecija posalje artiljeriju. Planovi su medjutim bili samo san a
ne I realnost. Fatih I njegove vojskovodje su koristili svoje okolnosti I onemogucili su spajanje ovih
saradnika. Kada je 1472. mletacka flota napala obale osman. su pruzile snazan otpor.
Prije toga osmanlije su osvojile Karamanski bejluk I stvorile sandzak Karaman. Uzun Hasan nije ipak
odustao od rata sa Osamnlijama. Ponovo je uspostavio vezu sa Mlecanima I dogovoreno je da se
Mlecanima prepustaju Peloponez, Lezbos, Eubeja, Agros I okolina ukoliko osman. budu

20

potazene.Obecao im je prepustiti I glavni grad. Sa 70 000 vojnika Uzun Hasan polazi u akcije 1473.
protiv Osmanlija. Sultan Fatih je preduzeo potrebne mjere te je mobilisao sve podanike. Sa ogromnim
snagama Fatih je posao protiv glavnine persijske vojske. Do bitke je doslo 11. augusta 1473 kog
Eufrata (blizu grada Erzidzana). Kao mnogo puta do tada dosla je do izrazaja visprenost Mehmeda ll te
je spomenutog datuma osm. vojska nanijela veliki vojni poraz persijskim trupama. Interesantan je
odnos sultana prema zarobljenicima jer je naredio da se oni svi pogube.Fatih je naredio da svi
zarobljenici koji su obrazovani kao I clanovi sa Crnog mora,a koji nisu svojevoljno krenuli u boj sa
Uzun Hasanom, da se postede. Ovaj poraz je pokopao sve nade Uzun Hasana da postane novi veliki
vladar.
Poslije ovog rata sultan smjenjije VV Mahmud-pasu Andjelovica. Optuzen je za mnoge slabosti,
kolebljivost I popustljivost u velikim akcijama. Za njega je znao da je veliki obrazovan covjek, pisac
knjizevnih djela ( pseudonym ADNI). Na mjesto VV stavlja se Gedik Ahmed-pasa koji je sakupio vece
vojne snage I sa princom Mustafom namjeravao osvojiti preostali dio Karamana. Nakon njegovog
nestanka 1468. preostali dio dosao je pod vlast Pir Ahmeda I Kasim bega. Bojeci se da oni ne reaguju
ponovo vezir krece u vijne ofanzivne akcije. Princ Mustafa bio je sa njim jar mu je sultan Fatih dao
namjesnistvo na osvojenim teritorijama. Ubrzo on umire na sto Mehmed ll namjesnistvo povjerava
princu Dzemu. Imao je svega 16 godina. Za razliku od drugih vec tada je vladalo pozitivno misljenje.
U svojoj okolini je ostavljao utisak razborite I autoritativne licnosti. Svi koji su ga slusali
bespogovorno su izvrsavali njegova naredjenja.
Osmanske akindzje intenziviraju svoje napade daleko vise nego na teritorije svojih susjeda. Manji I
veci odredi su upadali u Korusku, Stajersku I Kranjsku. Jedan od najaktivnijih vojskovodja je Isa-beg
isakovic koji je ratovao na tlu Dalmacije I Slavonije. On 1471. sa spahijama upada na oba ova
podrucja. Rezultat je veliki ratni plijen I zarobljavanje velikog broja ljudi. Razlog da on posvecuje
veliku paznju dovodjenju zarobljenika pruzila im je mogucnost razvoja privrede. Zeljela se iskoristiti
privredna aktivnost cime bi I drzava I stanovnici imali koristi. Iste 1471 . akindzije upadaju u Kranjsku
I tom prilikom su zapalili jedan samostan. Oni takodjer dovode zarobljenike u Bosnu.
Vjerovatno ohrabreni uspjesima u prethodnoj godini akcije dovudz nastavljene su u 1472./73. g.
Koliko u branioci bili slabi govori podatak da su akindzije doprle do same Ljubljane I djelovali na
cijelom tlu Koruske. Stvorena je panika na ovim podrucjima pa se ljudi sa tla mletacke I hapsburske
granice povlace u unutrasnjost.
Istovremeno druge osm. vojskovodje nastavljaju dejstva na jug Balkana. Tako je Rumelijski beglerbeg
Sulejman-pasa 1474. dosao do Skadra koji je bio pod vlascu mletackog duzda. Branioci su pobjedili
Sulejman-pasu. On nije bio I pored toga smjenjen. Vec u 1475. Sulejman-pasa dobija naredjenje da
izvrsi mobilizaciju I da krene u Moldaviju te da kazni kneza Petra Arona koji je odbio izvrsavati
vazalne odnose prema sultanu. Sulejman-pasa je precijenio protivnika. Razlog je bio da Moldavija u
proteklih 18 godina izgleda kao slaba knezevina. Kad je Sulejman-pasa dosao u Moldaviju uvidio je
svoje greske. Tlo je bilo dosta sumovito a moldavske vojskovodje nisu bile slabe. U blizini rijeke
Berlat kod Rakovice 17. januara 1475. Sulejman-pasa je dozivio veliki poraz. Citav niz tvrdjava duz
Dunava zbog straha napustaju stanovnici I tako ih Moldavci lahko zauzimaju.
Osmanlije uspjehe takodjer postizu 1475. na Krinu protiv krimskog hanata. On je za osmanlije bio od
velikog znacaja jer su imali brojna bogatstva. Uz to, u blizini ovog hanata nalazile su se djenovljanjske
kolonije duz Crnog mora. Posebno je sultan bio zainteresiran za Kefu glavnu djenovljansku koloniju I
najznacajnije uporiste. Preko nje su dolazili brojni zacini, svila, krzna u Evropu. Medjutim, Mehmed ll
napad prema Kefi nije napamet planirao. Trazili su najprije izdajnike : Specifacije. Prije dolaska
osmanske vojske do zidina on je obecao da ce kad osman. dodju otvoriti kapije grada. Nezeleci
neuspjeh sultan je poslao ovom gradu vezira Gedik-pasu I dao mu 40 000 vojnika. I pored oceivanog
otpora Osmanlije su naisle na pogodnosti u gradu Tana ( Azov) koji se predao veziru bez borbe. Posto
je on bio pod vlascu krimskog hana odmah je saznao za izdaju. Gubitak Tane rezultirao je da brojne
tvrdjave duz Crnog mora osman. brzo zauzmu. Oni prosiruju plan svojih aktivnosti te 1476. krecu na
Krim I do 17.. g. Krim postaje osman. vazal.
Tako su tokom 1475. Osmanlije uspjele osvojiti I dio Besarabije a posebno je bilo znacajno osvajanje
Akermana. Rezultat tih osvajanja Gedik Ahmed-pase bilo je novo teritorijalno sirenje I dolazak do
Poljske kraljevine I kralja Kazimira.
Vec u 1476. g. osmanska vojska poduzima novu ofanzivu protiv Moldavije koja je bila ostavljena
postrani. Osman. vojska je porazila moldavsku vojsku koju je pomagala Poljska. Glavna bitka bila je
kod mjesta koje se zove Rosbaeni (Bijela Dolina) a napadnuta je I tvrdjava Hoti ali u njenom osvajanju
nije bilo uspjeha. Tih 70-ih godina 15st. na vlaskoj sceni je bio poznat knez Drakul kao surova I
nastrana osoba. Poznat je bio I kao Tepes- Nabijac na koplja. Drakul mu je bilo poznatije ime vrag,
djavo. Medjutim, bio je poznat I kao veliki protivnik OC. Iako je bio u vazalnom odnosu koristio je

21

svaku priliku da odustane od vazaliteta. Jos 1461. g. smatrajuci da je sultan zauzet ratovanjem u Aziji I
Evropi pokusao je da Vlasku osamostali I otkaze svoj vazalitet. Tako je sklopio savez sa ugarskim
kraljem Matijom Korvinom I da tako otjera Osmanlije. Otvorena pobuna natjerala je sultana Mehmeda
ll da shodno situaciji brzo reagira. Fatih je izvrsio brzu mobilizaciju. Sa mnogim protivnicima kneza
Vlada Tepesa uspio je da ga porazi. Sultan na njegovo mjesto postavlja Radula koji prihvata vazalni
odnos.
Osmanlije su tada imali I brojne nesporazume sa Mletackom republikom koja je bila mocna trgovacka
drzava sa brojnim kolonijama duz mora. Mlecani znajuci da se ne mogu samo zadrzati u Dalmaciji I na
Apeninima nastojali su se prosiriti I na Peloponez. Jedan dio Peloponeza bio je pod vlascu Dimitrija I
Tome Paleologa. Njihovi I interesi Mlecana su se poklapali I doslo je do saveza. Medjutim, izmedju
brace je doslo do vojnog sukoba I Dimitrije je zatrazio pomoc od Fatiha. Koristeci ovu situaciju
osmanske vlasti uspjele su zauzeti cijelu Tominu teritoriju. To je bio povod za novi osmansko-mletacki
rat. Videci da nece imati uspjeha Mlecani paznju I teziste borbi preokrecu na Albaniju. Pomoc I
Mlecanima I Skender-begu pruza pruza papska drzava, papa Pije ll I papa Pavle ll (1464.- 1471.). Na
strani protivnika osmanlija bio je aragonski kralj Ferdinand. Svi ovi savezi rezutirzli su da Mlecani
preuzimaju od osmanlija gradove Skadar I Drac, dvije poznate luke. Istovremeno Osmanlije pomoc
traze od pravoslavlja, grcki metropolit I vaseljenski metropolit iz Istambula. Borbe izmedju 1461/63.
dovele su do otvorenog rata 1463. izmedju Osmanlija I mlecana. Rat je trajao 16 godina od 14631479.g. U pocetku 1463./68. borbe ovih vojski vodjene su sa promjenljivom srecom. Ali kad umire
Skender-beg Kastrioti stanje se mijenja u korist Osmanlija. Albanski narod nije nasao odgovarajuceg
vodju tako da oni prihvataju osmansku vlast. Osmanlije imaju sve vecu prednost I uspjehe. Medju
Albancima pocinje intenzivnije primanje islama.
Kako je 1463. osvojen dobar dio bosanske zemlje dolazi I do stvaranja novih sandzaka 1463 .
Bosanski; 1480. Hercegovacki; 1471. Zvornicki. Sve se ovo desavalo dok su osmanlije ratovali
protiv Mlecana. Oni gube I na Peloponezu a to rezultira osman. osvajenjem Negroponta (Eubeje). To je
bilo od izuzetne vaznosti jer je on predstavljao jedan od centara vlasti juzne Evrope. Osmanlije
pokazuju napredak I u pomorskim snagama.
Sultan 1468.g. vodi rat protiv Karamana gdje je formiran karamanski sandzak. Time je na tlu M. Azije
nestao osmanski najveci neprijatelj. Jedan karamanski princ je uspio pobjeci kod Uzun Hasana.
Svi uspjesi natjrace mletacku rapubliku da prva zatrazi mirovne pregovore do kojih dolazi 24. januara
1479.g. Ona je prihvatila gubitak Peloponeza, djelova Albanije, ostrva Lemnos I Eubeje I po prvi put
Mlecani prihvataju da plate ratne dugove od 100 000 dukata. Mlecani su dobili pravo da njihovi trgovci
imaju pravo trgovine I kretanja po cijeloj teritoriji OD kako su ga imali trgovci Firence I Dubrovnika,
da u Istambulu imaju svog prestavnika (bailo). Mir je omogucio Osmanlijama da vojne snage prebace
na druge frontove. Zato 1479. posle su vojne snage protiv Erdelja. Angazirane su vojskovodje Ali-beg I
Iskender Mihajloglu. Oni su bili poznati kao zapovjednici akindzija. Oni su upadali na podrucje
Koruske, Kranjske I Stajerske te Dalmacije. Upadu se suprotstavio erdeljski knez Stjepan ll Bahtori.
Do borbe je doslo na Kruskom polju kod Vajzburga 13. oktobra 1479. g. Na iznenadjenje erdeljski
vojnici su pobijedili Osmanlije. Ali oni nisu bili zbunjeni nego su nastavili akcije na tlo hapsburske
drzave I mletacke republike. Osmanska flota koja je bila povjerena Gedik Ahmed-pasi da bi se
aktivirala na Sredozemlju. Razlog je bila cinjenica sto je Gedik Ahmed-pasa uzivao ugled kao
obrazovana osoba koja komunicira sa svojim saradnicima. Sultan ga je odredio za realiziranje plana
osvajanja Apeninskog poluotoka. I dok se gedik Ahmed-pasa pripremao, licno Mehmed ll Fatih
koristeci mirno stanje u Anadoliji koncentrisao je snage za osvajanje Rodosa.
Rodos je imao izuzetan geostrateski polozaj I tako je predstavljao smetnju za osman. pohode po
Sredozemlju. Sam otok cuvali su rodoski vitezovi. Oni su pripadali Jovanovcima (11st.) formirani su
na tlu Palestine a 1310. uspostavljaju vlast na Rodosu a do 1522. imali su punu kontrolu. Njihiv
duhovni I svjetovni starjesina bio je papa. Pridrzavali su se svih dobrih odnosa sa protivnicima I kad je
vojska Sulejmana Kanunija osvojila Rodos pustila ih je I oni odlaze da zive na Malti.
Sultan Mehmed ll uvidio je da predstojece poduhvate ne moze izvesti bez osvajanja Rodosa. Zato
imenuje Mesih-pasu da organizuje vojsku.
Neuspjeh osmanlija zabiljezen je kod Ugara. Armja pod zapovjednistvom Pavla Kavizisija zvanog
pobjednik Turaka uspjela je da suzbije pohode na ovu kraljevinu. Jos od 1456. Fatih je koristio svaku
priliku da zabiljezi pobjedu nad Ugarima I spere svoju sramotu. U ovo vrijeme Ugarska je pod Matijom
Korvinom bila mocna I jaka sa vojskom koja je zaustavljala prodor Osmanlija. Vijesti o osvajanju
Rima ohrabrile su Korvina da njegova kraljevina nije centar osvajanja Fatiha. Sultan je sanjao da
ostvari svoj drugi san, osvajanje Rima u 50 god. Grad Rim nije bio centar njegovog osvajanja nego
cijeli Apenini. On je pravio planove da iz albanske luke Flarone prebaci dio kopnenih snaga na jug
Apenina I da odatle zapocne osvajanje grada. Na putu su mu bile drzave sa dugom tradicijom. Znajuci
za uspjehe Gedik Ahmed-pase sultan se odlucio da mu ponovo povjeri zadatak. Kako je bio

22

disciplinovan dobivsi imenovanje Gedik Ahme-pasa je za kratko vrijeme prikupio snage I prebacio se
28 juna 1472. g. na jug Apenina. Najveci dio vojske za zauzimanje Otranske luke cinili su jeniceri I
azapi (nezenje iz Anadolije). Osvajanjem Otranta Osmanlije stvaraju most sa Balkanom. Gedik
Ahmed-pasa se vraca u Rumeliju da izvede novu mobilizaciju I pocne aktivnije djelovanje. Na vijest da
su Osmanlije zauzeli Otrant izazvali su metez neprijatelja. Papa Sikst lV je obavijesti sve znacajnije
licnosti. Evropska diplomacija dosjetila se vazne stvari. Ne dozvolivsi da Fatih pridobije Esrefa .
(1468-1495) mameluckog emira, oni su prenosili glasine da je dolazak Osmanlija na Apenine odskocna
daska za napad na Egipat. Evropljani su govorili da je zauzimanje Otranta cilj Osmanlija da ponovo
napadnu Rodos. Sultan je iznenada naredio da preostale jedinice dovedu u Istambul I da krenu u pravcu
Gobze gdje se nalazio Hanibalov grob. Za sultana se znalo da uvijek ima planove koji su samo njemu
poznati.
Sultan, iako je imao 49 godina na putu prema Gobzi 3, marta 1481. je umro. Kao vladar je na
prijestolju proveo 30 godina 22 dana. Bio je vladar dva carstva Bizantskog I Trapezuntskog I 14
kraljevina I da je uspostavio vlast u preko 200 gradova. Kod mjesta gdje je ukopan pravi se presedan.
Fatihovo tijelo je ukopano u Istambulu kod njegove dzamije. Tada se carstvo prostiralo na 850 000
km2. Osmanska imperija se nije samo vratila u granice imperije u doba Bajazida l nego je I povecana
za oko 20 %. Povecao se I broj stanovnika, privredni centri, rudnici I sto je vazno nasao se pored
Turkmena, Jermena I Grci,slavenski narodi, Vlasi, Moldavci, Tatari,JevrejiSluzbeni naziv sultana je
bio suveren dva ..,Rumelije, Anadolije, gospodar dva mora. Veliku paznju posvecivao je
umjetnosti I kuturi I bio je prakticni musliman. Posebnu paznju je posvetio vaseljenskom patrijarhu
Genjadiju. Mnogo se interesovao I za druge vjeroispovjesti. Bio je mecena mnogih naucnika I
umjetnika. Medju onima koji su dosli na sultanov dvor bio je Djentile de Benini koji je naslikao portret
sultana. Slikama je ukrasio Top-kapi saraj .Njegova podrska ovom slikaru izazvala je zamjerke mnoge
uleme. Donio je brojne kanune o odnosima drzave prema pojedincu, vakufu a cilj je bio jacanje
centralne vlasti. Od pocetka je bio veliki neprijatelj anadolskih porodica. Od sultana Murat l on je
najvise paznje posvetio timarskom sistemu. Po odluci osvajaca Konstantinopolisa zemljiste vinograda,
baste, kuce, mlinovi mogu biti u privatnoj ili vakufskoj svojini a ostalo je drzavno. Time su bili
zadovoljni zemljoposjednici I time su izbjegli sudbinu kmetova u Evropi.
U tom smislu on je izvrsio agrarnu reformu koju je provodio veliki vezir Karamani Mehmed-pasa
(1477-1481). Tim reformama posebno su bili nezadovoljni predstavnici uleme. Bas u protekle 4 godine
oduzeta je zemlja koja je bila u vlasnistvu vakufa te se stvorila velika politicka opozicija prema
postojecoj vlasti. U ovo doba OC se susrece sa novim nacinom prikupljanja poreza. Razlog da sve
manje poreza trazi u naturi nego u novcu bila je zelja sultana da ima velike kolicine novca kojim bi
placao svoje budzetske korisnike. Sakupljaci su time uzimali dio novca za sebe I tako jos vise
opterecivali poreznike. Ovaj nacin unaprijed uzimanja poreza zvan je ILITIZAM. Da ne dodje do vecih
zloupotreba on je donio kanune za reguluisanje centralne, pokrainske I lokalne vlasti. Posebno je dobro
funkcionisao system popisa svega od interesa za drzavu. Obicno su se popisi vrsili svakih 10 godina I
obavljali su ih strucni ljudi. U svim popisima uvijek je drzava bila iznad lokalnog I pokrainskog I imala
je potpis I monogram (nisan) sultana.
Do Fatihovog vremena po tradiciji svaki podanik ako mu nesto nije jasno mogao se licno obratiti
vladaru. Sad se formira posebna kancelarija gdje pristize sva korespondencija na koju odgovaraju drugi
ljudi a ne sultan. Jos je jedna tradicija napustena a to je prisutnost sultana na svim sjednicama diwana.
U ovo vrijeme druge polovine 15st. nemuslimanski podanici-zimije relativno su imali zadovoljavajuce
uvjete zivota I nisu bili nicim optereceni kao u Evropi. Zato jedan dio stanovnistva iz evropskih
zemalja dolazi na tlo OC da tu zivi.
U Fatihovo vrijeme javljaju se I negativne stvari kao sto je peskes jenicerima (5000 kesa) I od tada se
po prvi put biljezi inflacija. Ona se javlja u momentima kada je potreban novac a postojece sume nisu
mogle zadovoljiti potrebe (kvarenje novca). Inflacijom su osteceni vojska, administracija I sudstvo kao
osnova uprave osmanske drzave. Sve ce to I pored uspjeha, podizanja brojnih gradjevina baciti
izvjesnu tamu na vladavinu ovog osmanskog vladara I diplomate.
Problem je bio jos u jednoj cinjenici- hanefijska skola kojom vladara ne nasljedjuje najstariji sin nego
najsposobniji. Iza sultana Fatiha ostala su dvojica sinova Bajazid I Dzem. Ovo ce biti razlog da od
1480. g. pored izvjesnih slabosti nastaje period bratoubilackog rata.

VLADAVINA SULTANA BAJAZIDA ll (1481.-1512.)

Vijest o iznenadnoj sultanovoj smrti brzo se prosirila I dosla I do njegovih sinova. Za sina mu
Bajazida bili su jeniceri I ulema a za mladjega Dzema bio je VV Mehmed-pasa Karamani, dio spahija I

23

indirektno njegov otac Mehmed Fatih sto se vidi iz cinjenice o povjerenju namjesnistva nad
Karamanom ( Konja je blizu Istanbulu) dok je drugi bio u Amasiji. Po tradiciji je onaj od princeva koji
prije dodje do prijestolnice postajao sultan. Cim je umro 3. maja 1481. njegov VV je poslao pismo sa
sadrzinom princu Dzemu. Medjutim, pristalice princa Bajazida su presrele kurira, uzele mu pismo I
izmjenjeno poslali Bajazidu. Na licu mjesta su jeniceri ubili vezira a 4. maja 1481. su do dolaska
Bajazida iz Amasije imenovali za upravitelja sina mu Korkuta.
I pored preduzetih mjera za brzo kretanje ipak je novom vladaru trebalo devet dana da iz Amasije
dodje u Istanbul. Bio je to I razlog sto se dugo cekalo na ukop sultana. 21.maja 1481. god. sultan
Mehmed Fatih je ukopan u svojoj Fatih-dzamiji u Istanbulu. Istog dana Bajazid II za velikog vezzira
imenovao je Ishak-pasu koji je najvise doprinio da iz konkurencije izbaci brata mu Dzema. Drugi
razlog je to sto je bio ozenjen kcerkom Gedik Ahmed-pase. Vec tada je obnovljena Fatihova greska. U
znak zahvalnosti Bajazid II je podijelio peskese jenicerima. Vec tada mnogi su se pitali sto jenicerski
korpus podrzava novog vladara: jeniceri su bili uz Bajazida ll zato sto su smatrali da je vojska
zamorena svakodnevnim ratovanjem a takav nastavak nije im odgovarao. Isto tako brojni zapovjednici
I jenicerski aga osjetili su da svi koji su bili zasjenjeni imaju prilike da donose odluke.
Na strani sultana Bajazida bili su I krugovi uleme- svjetovne I duhovne, stare aristokratske porodice,
brojne plemenske starjesine I dervisi. Svi ovi slojevi su to radili radi svojih licnih interesa. Zahvaljujuci
tome Bajazid ll je mnogo lake prevazisao brojne teskoce. U vrijeme dolaska na prijesto sultan je imao
31 godinu. Vjestom politikom I kompromisima uspio je relativno dugo da se zadrzi na prijestolju. Prva
odluka bila je da se povuce Fatihov ferman o oduzimanju vakufskih imovina, nekretnina koje je sultan
Fatih nacionalizovao u korist drzave. Smatra se da je on nacionalizovao 20 000 sela I imanja sto je
najvise pogodilo dervise I sejhove.
Za novog vladara znalo se da je vjerski privrzeniji I da je pripadao derviskom redu HELVETIJA . U
toku vladavine dobio je naziv VELI- sveti. Ova denacionalizacija, da bi se priblizio ulemi, bila je jedan
od brojnih poteza koji je cinio a da time nije ugrozio timarski sistem. To je razlog da na prelazu XV na
XVI stoljece timarski sistem nije doveden u pitanje.
Druga strana je u prvim godinama bila razocarana sultanom, aristokratske porodice koje nisu dobile
ono sto su ocekivale. Stoga ove porodice prelaze na stranu princa Dzema. On je odmah osporio prijesto
svome bratu a to je pokusao I vojnicki. On je sa pristalicama iz Konje krenuo u Brusu I zauzevsi je on
se proglasio vladarem. Mnogi su bili iznenadjeni brzom reakcijom novog vladara koji je princa Dzema
natjerao u bjekstvo. Princ Dzem bjezi na teritorij Mameluckog sultanata. Tu je nasao azil I novcanu
pomoc I vec tada su preduzeli mjere. Prikupivsi svoje pristalice, vojnicki se osposobivsi, princ Dzem
1482. ponovo prelazi na tlo njegovog brata. I ovaj drugi pohod zavrsio se bezuspjesno. Vjerovatno
plaseci se, nemajuci sigurnog utocista, princ Dzem bjezi na otok Rodos. Poslije kratkog vremena
vitezovi su ga poslali u Francusku jer su se bojali osm. osvete. Toga je bio svjestan I papa Inocentije
Vll koji ga dovodi u Rim da tu posluzi kao legalni predstavnik OC u ropstvu. Brat mu Bajazid ll
ponudio je apanazu za izdrzavanje princa.
Kad je 1464. na Apenine dosao Karlo Vlll I zauzeo Rim princ je postao njegovim zarobljenikom.
Govorio je princu Dzemu da je on pod njegovom zastitom. Karlo Vlll je bio sretniji sto drzi princa
Dzema nego sto je zauzeo Rim. Ali iznenada 25. februara 1495. umro je princ Dzem. Po nekima se
smatra da mu je otrov dao papa Aleksandar Bordzija. Neki opet smatraju da je to bila zelja Bajazida ll.
Smrt Dzema odgovrala je I Rimu I Carigradu.
Sultan Bajazid vodio je umjerenu vanjsku I unutrasnju politiku ali to ne znaci da nije ratovao. Tako
godinu dana po dolasku na prijesto osmanska vojska je povela vecu vojnu akciju I zauzela
Hercegovinu. Dvije godine Kasnije 1484. Osmanlije vode rat u Moldaviji I osvajaju luke Akerman I
Kilikiju. S druge strane Osmanlije su se morale braniti od mamelucke vojske. Intenzivne vojne
aktivnosti bile su izmedju 1488.- 1491. I osmanska I mamelucka vojska povela je po sest akcija.
Medjutim, ti ofanzivni pokusaji su zavrsili neuspjehom za obije strane. Po prvi put Osmanlije su
osjecale potrebu za novcem. Upravo u ovom ratu sultan je uvidio zastarjelost naoruzanja svoje vojske,
narocito u artiljeriji. Sultan je uvidio da je potrebno da pjesadiju naoruza puskama ARKEBUZAMA.
Kad je rijec o sultanovoj vanjskoj politici on je vodio vrlo defanzivnu politiku ali poslije smrti princa
Dzema on pocinje ekspanzivnu politiku prema Mletackoj Republici I Poljskoj. Tako izmedju 1497.1499. Osmanlije vode rat protiv Poljaka. Rat je izbio 1497. kad je poljska vojska dosla na tlo Moldavije
s ciljem osvajanja ove zemlje. Kako je sultan od 141. utrosio velika finansijska sredstva za nabavku I
pravljenje oruzja ta inovacija je dobro dosla u ovom ratu. Zahvaljujuci novom oruzju sultanova vojska
je izvojevala novu pobjedu I osvojila cijelu Moldaviju. U ovm ratu nestalo je drzave Zlatne horde koji
su bili muslimani ali na strani Poljske. Dio dotadasnje drzave usao je u sastav Krimskog hanata. Poslije
rata sa Poljskom 1499. Osmanlije ratuju protiv Mlecana 1499.-1503. I ovog puta povod za rat bio je
Peloponez. Na talasima postignutih uspjeha Osmanlije izlaze kao pobjednici. Kod Navarina 12. augusta
1499. bitkom Osmanlije osvajaju Lepant, u Korintskom zaljevu. Vidjevsi da je Venecija u poteskocama

24

papa Bordzija pruza pomoc Mletackoj rapublici. On ne salje vojsku nego finansijsku pomoc a I potice
Ugarsku da udje u ovaj rat. Pod pritiskom pape Ugarska 1500.g. objavljuje rat OD. Dolazi do preokreta
jer Mlecani prelaze u prednost. Izrazite nadmoci nije bilo sto rezultira da 14. decembra 1502. dodje do
prekida rata izmedju Venecije I Osmanlija. 22. februara 1503. mir sklapa I Ugarska kraljevina a 10.
augusta 1503. sa Venecijom se sklapa I potpuni mir. Razlog za ovaj mir bio je u cinjenici sto je Bajazid
odbio da ratuje na dva fronta.
I dok je osmanska vojska ratovala protiv Venecije Osmanlije su u luci Istanbula izgradili dva ogromna
broda. Time su pokazali da zele biti I gospodari Sredozemlja. Na prelazu XV u XVl st. OC izlazi iz
regionalne ljusture I ulazi u oklop svjetske sile. Oni se pocinju mjesati u prilike drzave koje nisu bile
susjedi OD.
Sultan je u ratu Francuske, Napulja I Milana stao na stranu Napulja I Milana. On obecava I vojnu
pomoc od 25 000 vojnika a do Napulj preda u ruke Otronto luku osvojenu jos za vrijeme Fatiha.I ovog
puta osmanska obavjestajna sluzba bila je od velike koristi I sultanu Bajazidu ll. On je preko svojih
spijuna dobijao informacije o stanu na dvorovima evropskih vladara.Meutim, desava se da na
Pirinejima nestaje drzave Maura, Granade 1492. a nekatolicko stanovnistvo napusta ovu tertoriju a I
Jevreji.Sultan tu nije reagovao upravo zbog ropstva princa Dzema.
U ovo vrijeme sultan je imao neogranicenu vlast. Zahvaljujuci onome sto je naslijedio od oca sultan
nastavlja sa ucvrscivanjem centralne vlasti.U unutrasnjij politici je isao ka jacanju vojne, politicke I
ekonomske politike carstva.Osmansko carstvo je imalo prednost.Zahvaljujuci jenicerima I spahijama
bili su jedini koji imaju stajacu vojsku. U ovo doba pocinje I velika graditeljska djelatnost. Podizu se
brojni sakralni I profani objekti, ne samo dzamije I medrese nego I hanovi, karavansaraji, dvorovi I
komunikacioni putovi radi bolje povezanosti I sigurnosti. Koliko je to bilo poznato govori to da je
Leonardo da Vinaci ponudio da izgradi veliki most preko Zlatnog roga. Jedan od problema u prvim
godinama vladavine je nasljedna inflacija.Da bi je zaustavio sultan dotadasnji novac povlaci iz opticaja
I kuje stvarninovac. I pored velikih prihoda zaustavljanja inflacije pored velikih korisnika, velike
kolicine novca trebale su za gradjevinsku djelatnost. Zato ponovo 1501. u OD se javlja inflacija. Ovog
puta sultan je bio prisiljen da inflaciju rijesi drugim putem. Po prvi put je uveden vanredni porezAVARIZI. Placali su ga svi sultanovi podanici. Njime su najvise bili pogodjeni nomadi. Do pocetka
XVl st. oni su zivjeli slobodnim nacinom zivota placajuci porez u naturi. Sa jacanjem centralne vlasti
ove mjere su osjetili I slobodniji ljudi.
Sljedece s cime se susrecu Osmanlije su Sijje koji priznaju samo Muhammeda a.s. za poslanika a Aliju
za jedinog halifu. Oni su poticali sa podrucje Irana. Nomadi sada potpadaju pod njihov uticaj. Nosili su
crvene kape I dobili su naziv KIZILBASE. Sljedbenici sijja bili su pristalice derviskog reda SAFAVIJA
koji dobijaju ime po vodji sejhu Ishaku Safaviju. Ovo ucenje se prosirilo na tlo danasnjeg
Azarbejdzana. Ovu situaciju koristi persijski sah te on 1501. osvaja vlast u Persiji I proglasava se za
saha (1501-1521) vladajuca persijska dinastija koja je cesto ratovala sa Osmanlijama. Sljedbenici
Safavija pocinju persijskog cara umisljati I gledati kao sveca. Tako su postali fanaticni. Tada je
uzdignuto ime sejha Ishaka Safavija koji se pocinje dozivljavati kao novi Mesija. Upravo u doba
sultana Bajazida ll narastanjem broja Safavija dovodi se vlast sultana u pitanje.
Slicno kako su aristokratske porodice dale sultanu podrsku pa mu je uskratile uradili su to I brojni
derviski redovi. Posebno su derviski redovi bili protiv sultana jer na vrijeme ne uvidja opasnost od
kizilbasa. Persijski sah Ismail dozivljava slavu od svojih sljedbenika I on preko njih pokusava oslabiti
OC I osigurati druge ciljeve. Tako je isao u pravcu Durkadira I tako pridobio veci broj sljedbenika.
Ovakvo stanje pogorsalo je unutrasnje odnose u OC. Nesigurnost u cilju javnog obracuna sa
kizilbasama pogorsava ugled sultana I u oblastima gdje je imao prednost. Tadasnji sultanovi sinovi
Sahinsah, Korkut, Ahmed, Selim uticu na ovu situaciju. Odnosi medju princevima bili su takvi da je
svaki nastojao da bude vladar. Napetost prelazi u vojne sukobe sto slabi sultanov autoritet a jaca uticaj
kanala koji imaju znacaj za sinove. Najbolje se snasao princ Selim. Mustafa je bio upravnik Kafe I u
njegovo ime je Gazi Husrev-beg isao u Rusiju Ivanu Groznom. Vjestom politikom najmladji princ
Selim natjerao je 24. aprila 1512. da sultan Bajazid ll abdicira u njegovu korist. 26.maja 1512. umire
sultan u 61 godini zivota. Smatra se da NIJE umro prirodnom smrcu 9 ubijen). Historicari navode da je
vladao 30god., 11 mjes., 22 dana. Kad se sumira njegova zasluga je bila u privrednom prosperitetu. U
njeg. doba poklonjena je velika paznja mnogim rudnicima. Bajazid ll je ozivio rudarsku privredu. Tada
ozivljava gradjevinska djelatnost. Kako kaze Ibn Kemal (savremenik) Bajazid ll ostao je upamcen kao
vladar koji je uspio ocuvati teritorije koje je osvojio njegov otac. Jedna od najvecih zasluga je sto je
modernizacijom naoruzanja regulisao placanje od vojnika do zapovjednika. Kada je 24. aprila 1512
abdicirao u korist Selima l Bajazid nije ostao kao osoba koja je omiljena podanicima. Njegove vatrene
pristalice su ga vremenom napustale te vise niko nije za njim zalio.

25

SELIM I (1512-1520.)
Dolazak sultana Selima l (1512-1520) osjetio se odmah jer je podsjecao na svog djeda sultana
Mehmeda Fatiha. Najprije se morao obracunati sa bracom. Princ Ahmed se povukao sa pristalicama u
centralnu Anadoliju. Pridruzuju mu se kizilbase I aristokratske porodice I on se zapucuje prema Konji.
Ovu situaciju posebno koriste Kizilbase. Njihov uticaj pokazao se pokazao narocito kad je princ
Murat, bratic sultanov javno stao na stranu kizilbasa. U prvim mjesecima 1512. brojne kizilbase su
zauzele istocnu Anadoliju sa centrom u Amasiji. Poslao je sultan najodanije jedinice na njih. Novi
sultan zbog svog ophodjenja dobija nadimak JAVUZ- Strogi. Sultan je brzo doveo neprijatelje u
defanzivan polozaj. Kizilbase se povlace u unutrasnjost a Murat prelazi na stranu persijskog saha. U
novim bitkama pobjedjen je brat Ahmed I zadavljen. Isto je bilo I sa princom Korkutom I sa 4 njegova
sina. Najstariji Sahinsah takodjer tragicno zavrsava zivot. Stoga Selim l trazi da svi muski potomci
osim sina mu Sulejmana budu pobijeni. Tek kada je zavrsio borbu sa clanovima dinastije on se posvetio
kizilbasama.
On je s pravom govorio da oni predstavljaju trojanskog konja u Anadoliji.Stoga je naredio njihovo
nemilosrdno ubijanje gdje god se nadju. Centar pobune kizilbasa bio je grad Teke. Vojska sultana nije
im dopustala da naprave organizovaniji otpor. Vjerovtno uz pomoc Persije oni su pocetkom 1513.
uspjeli da se okupe I pripreme ozbiljniji otpor. Ismail Safavid objavljuje 1513. sultanu rat da bi naredne
godine dosao kod mjesta Cardivana kod jezera Van gdje se 13. augusta 1514.sukobljavaju osmanska I
persijska sila(40 000 kizilbasa). Profesionalnije osmaske jedinice nanijele su poraz Persijancima.
Nakon ove pobjede osmanska vojska krece u ofanzivu sto rezultira zauzecem Tabriza. Zbog zimskog
perioda I losih uslova Selim l bio je prisiljen da se povuce na svoju teritoriju. Osmanska vojska
1515/16. ponovo ratuje sa susjedima. U maju je osvojen Kemal a u julu bejluk Zulkadr. Vec 1516
zauzeta je cijela teritorija Bitlis. Tada osmanlije dolaze u sukob sa mameluckim sultanom. Od
Erzeruma do Bekira svi priznaju sultanovu vlast. Sva Anadolija sem bejluka Ramazan je u
OC.Osmanlije nastavljaju akcije na tlu danasnjeg Azarbejdzana I Kaspijskog jezera tako da imaju
prodor u sirem osvajanju Bagdada. Sa novim podanicima osman. vojska je jos vise uvecana sto
omogucava ratovanje protiv safavidske Persije. Iako su jeniceri mislili da ce sultan Selim l napraviti
pauzu on to nije uradio jer ih je pripremao za rat protiv mameluckog sultana Esrefa Al Garra. Egipat je
tada predstavljao jednu od mocnijih islamskih zemalja. Sultan Esref je tad vladao od Eufrata do
zapadnih granica Egipta. Njegovi vladari bili su robovi te su nazvani MAMELUK. Svoju dinastiju
imaju od 1382-1517. I bilo je ukupno 24 vladara tursko-cerskeskog porijekla sa Kavkaza. Problem u
islamskom svijetu bio je sto su Spanija I Portugal bile u velikom uspjehu. Jaka flota I otkrivanje novog
kontinenta pridavali su joj tu snagu I moc. Kako je sultan Esref bio duzan da stiti Mekku I Medinu to je
Selimu l bio povod vise da preuzme njegovu ulogu. Citav svijet je bio u Iscekivanju sta ce se desiti jer
je portugalska flota bila na domaku Mekke (luka Dzeda). Selim je bio vrlo promisljena licnost a to
pokazuje I njegovo osvajanje arapskog svijeta. Selim l je krenuo da zastiti Mekku. Dolazak arapske
delegacije iz Mekke bio je dobar razlog da Selim l krene na mameluckog sejha Esrefa. Selim je poslao
brojna izaslanstva arapskom svijetu kako bi prosirili propagandu da oni zauzimaju mamelucki sultanat
kako bi ih zastitili od lose uprave. Izvrsena je mobilizacija vojske I ziveznih namirnica, oruzja I
municije a pozvao je neke obrazovane licnosti kako bi ga uptile u stanje mameluckog sultanata. Poslije
vojnih priprema vojska je krenula prema gradu Alepu u Siriji. Stanovnistvo grada je pokazalo
interesovanje da se preda. Mameluci su bili protiv, pa su stanovnici izasli iz grada I stali na stranu
sultana. Prije bitke sultan je izvrsio vojni raspored: Zejnil-pasi povjerio je desno krilo, Karamanski
Husejn-pasa zapovjedao je lijevim krilom. Posebno su se isticali vojskovodje Ali-beg, Sehsualioglu I
mahmut-beg Ramazanioglu. Nalijevom krilu bio je Mehmed-pasa Bukur namjesnik Bekira. Na centru
su bili jeniceri sa sultanom Selimom . Imali su I veliku artiljeriju koju su prethodno maskirali. Nasuprot
osman. snagama nalazile su se velike snage Mameluka. Koliko je bio svjestan opasnosti sultan Esref
povjerio je desno krilo Hair-begu a lijevo Damask. Do bitke je doslo 24. augusta 1516. kod Marc
Dabika. Borba je bila kratka I bez vecih zrtava. Posebno mjesto imala je artiljerija te je I presudila
bitku. Zivot je izgubio sultan Ali-Gauri a umjesto njega dosao je Esref Tumanbei. Osmanlije nisu
zauzele samo grad I tvrdjavu prepunu novca koji im je dobro dosao.Nakon kratkog predaha u Alepu
sultan je nastavio da se krece prema Damasku. U oktobru 1516. usli su u Damask. U samom gradu
sultan je odsjeo u palaci Kasr Eblak koja mu postaje sjediste u kom prima posjete izaslanstva arapskih
zemalja.
Mnoge planove sultan je realizirao izdajnickim drzanjem Hair-bega koji je bio na onoj strani koja
donosi vecu korist. Posije kraceg boravka u Damasku sultan je presao Sinaj I dosao do Egipta. Odbrana
branilaca na ovom putu je bila slaba. U cijelom vojnom pohodu propaganda je odigrala izvanrednu
ulogu. Sve ovo je doprinjelo da pocetkom januara 1517. sultan Selim l bude pred zidinama Kaira.
Posljednji mamelucki vladar je u selu Redanije poduzeo posljednji korak odbrane. Dozivjeli su poraz a

26

vladar je bjekstvom spasio zivot. Ubrzo je uhvacen I predat sultanu. Vojska je usla u Kairo gdje su
doveli Esrefa Tumanbeja koji je 15. aprila osudjen na vjesanje. Tako je cijeli Egipat dosao pod
osmansku vlast. Sve arapske zemlje, serif Mekke su se predali sultanu a 17. jula 1517. Mekka je usla u
sastav OC.
Na prvi pogled ovo je izgledao veliki teritorijalni uspjeh. Sultan je zelio jos osvojiti Jemen I tek tada
biti zadovoljan. Selim l je odlucio za kratko da se vrati u Istanbul. Prethodno je donio odluku da se
teritorija Egipta prisjedinjuje OC a da dobija naziv ejalet MISIR. Za namjesnika je imenovao Hairbega. Druga odluka je bila da za razliku od drugih teritorija Misir zadrzava postojeci poredak. Egipat
stoga osim smjene vladara nije imao vecih promjena. Sultan je sa sobom poveo halifu El Mutevekila.
Kad je dosao u Istanbul postalo je jasno zasto ga je doveo. Sultan je htio da ovaj posljednji clan iz
dinastije Abasija prenese halifat na osmanske vladare. Tako su od 1517-1924. sunitske halife bili
osmanski vladari. Neposredno po prenosenju vlasti El Mutevekil se vratio u palacu gdje je umro 1543.
cime nestaje Abasida. Kad osman. vojska osvaja Siriju I Egipat portugalski brodovi su bili jos kod
Dzede. Bojeci se da ce flota na celu sa Hajrudinom Barbarosom napasti na njih portugalska flota se
povlaci. Osvajanje arapskih zemalja dovelo je do novih razdoblja u povjesti islamskog svijeta.
Osmanlije postaju zastitnici Mekke, Medine, Jerusalema. Isto tako osvajanjem Egipta Osman. carstvo
se prosirilo I na Afriku te se nasli u sredistu tranzitne ekonomije. U narednom periodu su rezerve naglo
porasle.
Medjutim, I pored velikog plijena I prihoda ipak se osjecao nedostatak novca. Uvode se vanredniavarizi porezi a to je doprinjelo da u Anadoliji 1519. dodje do pobune. Prvi medju pobunjenicima bio
je sejh Djelali (djelalije). On je popularnoscu izazvao da ga smatraju Mesijom. Vlast je ugusila pobune
ali su se posljedice osjecale kasnije.
Selim l nakon povratka u Istanbul napravio je predah a potom naredio pripreme za rat na Zapadnu
Evropu. Posebnu paznju sultan posvecuje pomorskim snagama. Zahvaljujuci Hajrudinu Barbarosi
(1474-1546) Osmanlije uspjevaju izgraditi mocne pomorske snage = prva pomorska sila. Zahvaljujuci
ovom gusaru I njegovom poznanstvu sa alzirskim begovima I Alzir prelazi u ruke sultana. Selim I
Alzir proglasava posebnim ejaletom.Hajrudin Barbarosa je bio porijeklom Grk, veliki gusar zajedno sa
bratom Arudzom. Uspio je zaustaviti spanske snage da 1515. dopru do Alzira. Medjutim, Selim je imao
plan da prije nego napadne Ugarsku treba zauzeti Rodos. U zavrsnoj fazi priprema 22. septembra 1520.
umro je Selim l (8god, 4mjes, 22 dana). U trenutku smrti imao je 50 godina. Iza njega ostalo je mocno
carstvo, super sila, rasprostrto na tri kontinenta od Beograda do Armenije I od Ukrainskih stepa do
Alzira a na jugu do Jemena.Umro je u Jedrenu.

VRHUNAC OSMANSKOG CARSTVA

U 26 godini zivota na prijesto stupa princ Sulejman. Iako je najveci dio zivota proveo u Istambulu ne
moze se reci da je tu I rodjen I da je umro kod Sigeta(1520-1566). To je period u kom dolazi do najvece
ekspanzije OC. Princ je bio u Manisi u doba oceve smrti. Kao malodoban jedini od brace ostavljen u
zivotu, imao je najbolje ucitelje. Na mjestu sandzakbega Manise Sulejman je bio od 1512. g. I to je
jedini sandzak kojim je on upravljao. Prema njgovim biografima razlikovao se od oca, bio je blag,
velikodusan, obazriv I pravedan ali I stog prema sinovima, prijatelju I zeni Roksalani. Kao jedinog
potomka svi su se bojali za njega I postovali ga. Sultan Sulejman je odmah krenuo sa izazovima. Hairbeg, namjesnik Misira, smatrao je da je dosao pravi trenutak za osamostaljivanje. To su pokusali I
ostali sandzakbegovi. Sulejman je poslao elitne jedinice na pobunjenike I pobjedio ih. Drugi dio
usmjerio je na Rodos. Evropske zemlje tada su bile u fazi previranja. U Evropi, Fransoa I I Karlo V
Hapsburski izrazili su pretenzije za prijestolje Svetog rimskog carstva. Ta borba slabila je vojnu I
ekonomsku moc evropskih snaga. Tek 1521. u martu donesena je odluka da se Karlo V bira za cara
SRC sto je nastavilo previranja sa Fransoa l do smrti drugog. U Evropi se dogadjala jos I pobuna protiv
papa I indulgencija. Tokom vladavine od 1520.- 1566. g. OC pod Sulejmanom Kanunijem vodilo je
vise ratova koji su iskljucivo ofanzivnog karaktera koji se mogu podijeliti na tri grupe:
1.
2.
3.

protiv HaBsburske monarhije

front na SredozemljU, Rodos I posjedi Venecije
ratovi sa Persijom I njenim sahovima iz dinastije Safavida

U ovom periodu iako je OD dosezala vrhunac svoje moci I dosla u posjed I novih teritorija a tako I
uvecalabroj podanika ipak doktrina je zadrzana od ranije. To je da se tokom Sulejmanove vladavine

27

ratovalo na samo jednom frontu. Gdje su prilike zahtjevale da se otvori novi rat Osmanlije su to
izbjegavale cak I na svoju stetu. U pojedinim od ovih brojnih ratova ako ne mogu ostvariti cilj nastojali
su da ne budu u gubitku.
Ratovi osmanskog carstva sa susjednim drzavama
U doba Sulejmana Kanunija
U vrijeme preuzimanja duznosti novi sultan je nastavio vojnu mobilizaciju za rat sposobnih podanika.
Do rata dolazi u 1521.g. Pravac kretanja glavnine osmanske vojske koju je vodio sam sultan bio je u
pravcu Beograda. Ovaj grad bio je u sastavu Ugarske kraljevine. Beograd je na pocetku XVl st. bio
.. I uspjesnijim vojnim akcijama na tlu Srednje Evrope. Beograd je zatvarao put Osman. u sirenju
vlasti prema Ugarskoj I Hapsburgovcima. Za razliku od 1456. kada je pruzen zilav otpor situacija u
novom pohodu bila je losija za branioce. Jos 1490. umro je Matija Korvin jedan od najuspjesnijih
vladara. Moc centralne vlasti je oslabila te je ova drzava bila u stanju pune feudalne anarhije. Stanje je
pogorsano 1514. kad je doslo do seljackog ustanka. Vodja Dzordz ugarskim jedinicama nanosio je
vise poraza ali I samom sebi. Oslabio je otpor prema Osmanskom osvajacu. Zato je I sultan Sulejman
racunao da je to povoljan trenutak za sirenje OC na racun Evrope. U ovim okolnostima prethodnicu
glavnine osmanske vojske vodio je vojskovodja Piri-pasa. Upravo je on sa prethodnicom jedinica prvi
dosao do Beograda I poceo sa opsadom grada I tvrdjave. Dosao je I sultan I zatvorio pravac pruzanju
pomoci braniocima. Borba je bila vrlo ostra a osman. jurisi bili su jako silni. Ipak 29. augusta 1521.
nakon vise vojnih jurisa uspjela je OV (osman. vojska) da osvoji beogradsku tvrdjavu. Stvoren je siri
manevarski prostor za djelovanje preko Save I Dunava. Sultan je naredio da se tvrdjava osposobi I
smjestio je vojsku te je spremao z dalje napade na Ugarsku. Ubrzo nakon osvajanja Beograda sultan
vojne jedinice okrece prema Rodosu. Ujedno rodoski vitezovi su bili poznati kao hrabri I veliki boric
za odbranu krscanstva. Sa osvajanjem Rodosa dobijao se bolji strateski polozaj. U zadnjim mjesecima
1521. glavnina vojske nalazila se na jugu.Zastok otpor pruzili su narocito Ivanovci. Poslije zestokih I
krvavih borbi branioci Rodosa uvidjeli su da ako nastave borbu svi ce izginuti. Prihvatili su da casnom
predajom sa naoruzanjem presele ne Maltu. Do predaje Rodosa doslo je 21. januara 1522. cime je ne
po velikom bogatstvu za OD predstavljao Ahilovu petu. Poslije ova dva velika uspjeha sultan
Sulejman pokazuje se kao mudar vladar I kao takticar. U narednom periodu od 1522.- 1526. nema
vecih vojnih akcija. Medjutim, to ne znaci da je OD bila neaktivna. Nakon zauzimanja Rodosa I
Beograda sultan je smjenio Piri-pasu. Razlog je bio I taj sto je on duznost obavljao I za vladavine
njegova oca. Umjesto njega za VV izabran je sultanov prijatelj Ibrahim-pasa (1523-1636). Bliskost njih
dvojice granicila se sa povjerenjem izmedju njih da mu je davao velika ovlastenja. Ibrahim-pasa je bio
jako inteligentan I obrazovan covjek.U trenutku kad je smjenjen Piri-pasa na to mjesto pretendirao je I
Ahmed-pasa. Postavljanjem Ibrahim-pase za VV sultan je presao staru tradiciju. Kako bi umirio
Ahmed-pasu dao mu je namjesnistvo nad Misirom. Dosavsi 1523.g. u januaru u Kairo Ahmed-pasa koji
je ranije imao kontakt sa mameluckim licnostima docekali su trenutak da ponovo dignu pobunu.
Mameluci uz podrsku naroda javno su se pobunili. Na vijest o pobuni istovremeno su reagirali I sultan
I Vv. Osmanske jedinice su brzo dosle u egipat I za kratko vrijeme uspijevaju ga osvojiti. Sve se ovo
desava u vrijeme kad se vodi borba izmedju Fransoa l I Karla V. Doslo je do cuvene bitke 1525. kod
Pavije. Nesposobni Fransoa l dozivio je poraz od Karla V. On stoga trazi otvorenu pomoc od OC. Od
tada su bili dobri odnosi izmedju OC I Francuske. Francuski kralj tih dana pred evropskim
diplomatama izjavio je da OC smatra jedinom sposobnom silom koja moze garantovati snazenje
evropskih drzava. Francuski vladar bio je svjestan da bez Burgundije I . Francuska nije u
mogucnosti da jaca svoju centralnu vlast I da se nasal u teskoj situaciji. To je narusilo I ravnotezu
medju evropskim drzavama. Sultan Sulejman znao je da bez Francuske bi I njgova situacija bila
nepovoljna za dalja osmanska osvajanja. Francuski ambassador je rekao da Karlo V ima ambicije da
postane vladar svijeta. To je doslo do izrazaja kad se nakon bitke kod Pavije nasao u zarobljenistvu I
morao prihvatiti ugovore koji je Karlo V nalagao. Zato je 1526. kad se dokopao slobode dosavsi u
Pariz odrekao svih obaveza. To ce uticati da sve do 1541. I smrti Fransoa I traje prikriveni rat Spanije I
Francuske.
Sredivsi stanje u arapskim pokrainama I vrativsi autoritet centr. Vlasti osman. sultan je 1526. odlucio
da napadne Ugarsku kraljevinu koja je I dalje bila jaka. Jos od osvajanja Beograda osman. vojska je
upadala u Hrvatsku I Dalmaciju, narocito sijelove koji su bili pod Hapsburzima. Intenzitet je pojacan
1524. a poseban znacaj su imale akindzije sa Ferhat-begom Mihajloglu na celu. Nerijetko osman.
akindzije upadaju na tlo Kranjske, Koruske I Stajerske. U jednom od napada 1526. poginuo je dovudza
Ferhat-beg. Njegovu glavu pobunjenici su donijeli kralju Ljudevitu u Budim. Posebno se radovao
Pavao Toroni koji je I bio veliki vojskovodja I duhovni celnik. Smatrajuci to uvredom bosanski

28

sandzkbeg Gazi Husref-beg I Bali-beg Jahjapasic okupili su vojsku I odlucili napasti Jajacku banovinu.
Cilj im je bio njeno zauzimanje cime bi dosli do direktnog sukoba.
MOHAKA BITKA
Ove pobjede su bile uvodni trenutak za novidogadjaj-Mohacku bitku. Mobilizirajuci snage sultan
Sulejman je odlucio aktivirati sve vojne potencijale kako bi u jednom potezu osvojili cijelu Ugarsku.
Vec 23.aprila 1526. objavljena je vojna mobilizacija I to u Istambulu. Ova mobilizacija je izvrsena do
perfekcije, sto je govorilo o ozbiljnosti situacije a I vojnih rodova. Nakon toga sultan se sa glavninom
poceo kretati prema Beogradu. U toku kretanja pridruzivale su mu se jedinice iz Rumelije. Sultan je
potom izdao zapovjed da je glavno zborno mjesto na Dunavu kod Beograda. Pridruzio mu se I Gazi
Husref-beg. Iskender-beg, Jahsi-beg I Muhajloglu bili su komandanti jenicera koji su prebaceni preko
Dunava. Sve namjernice koje su putem uzimali su placane. Zadnjih dana jula 1526. realiziran je prvi
dio plana a to je opca mobilizacija, dolazak do Beograda U blizini Beograda Osmanlije su se
ulogorile rasporedjen je vojni logor od Dunava do Iloka. Osmanlije su 1.augusta 1526. osvojili Ilok,
Zapocela je propaganda u kojoj su dervisi igrali glavnu ulogu. Carev cilj bio je Budim. Glavnina vojske
kretala se prema Osjeku. Zbog nedostatka mostova Osmanlije su za 5 dana napravile most na rijeci
Dravi. Vec 22. augusta 1526. Osmanlije zauzimaju I Osjek. Svi putevi bili su otvoreni. Ali na putu se
nalazio problem-MOHAC. On je bio poznat kao mocvarno podrucje prepuno bolestina. Dosavsi do
Mohaca Osmanlije su postavile novi vojni poredak jer su znali za dolazak ugarske vojske. Sultan je
nalozio Bali-begu Jahjapasicu da bude prethodnica. Medju njima se nalazio I VV Ibrahim-pasa. Bio je
tu I odred od 150 topova. Iza njih je isao odred sa Berhan-pasom gdje je isto bilo 150 topova. Iza njih
je isao sultan sa jenicerima, 6 odreda spahija I sa licnom gardom. Poslije njih su isle trupe pod
komandom Gazi Husref-bega. Kad su svi stigli ponovo je zapocelo vjecanje. Do neposredne bitke
doslo je 25. augusta 1526. g. Vrhovnu komandu nad vojnim snagama imao je licno sultan Sulejman.
Na suprotnoj strani nalazila se ugarska vojska pod Ludovikom(1516.). Izmedju dviju protivnickih
snaga pocele su manje carke. Potom je na scenu stupila artiljerija(topovi) I ona je I preuzela inicijativu.
Mnogi smatraju da je I to dovelo Osmanlije u vodeci polozaj. Ugarska vojska nije imala sansu za
pobjedu zbog:

vece brojnosti osmanske vojske

zbog nedostatka artiljerije
zbog discipline osmanske vojske
zbog nedostatka motivacije za pobjedu.

Bitka je trajala samo tog dana. Tom pobjedomod 29.augusta zadan je smrtni udarac Ugarskoj kraljevini
koja je u narednih 15-ak godina vegetirala. Veliki njen dio pao je pod Osmansku vlast. Poslije pobjede,
nagradjivanjem najistaknutijih I festom, glavnina vojske krenula je na Budim. Dolazak pred budimske
zidine iznenadio je branioce koji su se odlucilim predati 10.septembra 1526. Kako je tad padao Kurban
bajram Osmanlije su to odlucile provesti na pravi nacin. Glavna proslava bila je na kraljevom dvoru.
Sultan je pokazao interesovanje za Pestom gdje je boravio Ivan Zapolja, madjarski bogatas. Zbog
bogatstva, ugleda I simpatija prema Osmanlijama a kako je poginuo kralj Ludovik sultan je odlucio da
Ivana Zapolju imenuje za kralja. To je uradio iz prakticnih razloga. Ivan je imao brojne veze sa
feudalcima. Predajuci mu formalnu vlast kao I zbog zimskih mjeseci Sulejman je odlucio pred kraj
1526. da se vrati u Istambul a trupe da se vrate u svoje domovine. Poraz na Mohacu znacio je pad
Ugarske kraljevine koja je smatrana za snaznu drzavu u Evropi. To je znacilo I jacanje I napredovanje
Osmanlija prema centralnoj Evropi.
Unutrasnje I vanjske okolnosti jacale su protivnika Ugarske koja je imalanavedene probleme.
Istovremeno u odnosu na raniji period rata Francuske I Spanije, Evropa nije mogla pruziti vojnu pomoc
za odbranu Ugarske kraljevine. U vrijeme bitke na Mohacu car Karlo V bio je u ratu sa ligom od
Kognica,(saveznici koji su protiv Karla V). Oni su 26.maja 1526. bili u sukobu sa Evropom osnivajuci
koaliciju za borbu protiv Karla. Ligu su sacinjavali papa Kliment Vll, Francuska, Firenca I Milano,
Mletacka republika. Tako se desilo da se Ugarska nasal u slicnoj situaciji kao Konstantinopolis prije 7
decenija.
Iza povlacenja glavnine osmanske vojske teritorija Ugarske bila je podjeljena na 2-3 dijela. Jedan dio
(juzni)su uzele Osmanlije, istocni dio dat je Ivanu Zapolji a treci (zapadni) zauzeo je Ferdinand
Hapsburski. Od tada u naredni decenijama teritorija Ugarske postaje centar ofanzivnih dejstava diljem
osmansko-hapsburske granice.

29

Dalji ratovi Sulejmana Kanunija sa susjedima

I dok je 1526. g. osmanska vojska dozivljavala pobjede vec 1527. izbijaju pobune u
Anadoliji.Kilikija je bila centar pobune a povod je bila strogost sluzbenika prilikom mjerenja obradive
povrsine.Iako je pobuna bila opravdana (porodica Tasila) osman. snage su iste godine ugusile pobunu.
Izbila je uskoro pobuna u Karamanskom ejaletu.Vodja je bio jedan dervis, bektasija Kalenderoglu.
Najvise pristalica imao je u redu Abdela kalender potom I ostalih redova. Veliki vezir Ibrahim-pasa je
brzo reagirao na tlu Karamana. Sa 2000 spahija I 3000 konjanika on je krenuo prema pobunjenicima.
Najvise pobunjenika pobijeno je u planini Basif (Basaf)sredinom 1527. g.
I dok su pobune gusene u Anadoliji, dvojica vojskovodja sandzakbeg Gazi Husref-beg I Bali-beg
ujedinili su snage da zauzmu ostatke Jajacke banovine. Tokom 1527. dvojica sandzakbegova nanijeli su
protivnicima brojne poraze. Oni potom prosiruju djelovanje ne bosansku krajinu. To je rezultiralo da I
Banja Luka dodje u sastav Bosanskog ejaleta. Aktivno su djelovali I u Lici, Krbavi I Dalmaciji.
Naredne 1528. Osmanlije su pripremale vojsku za napad na Hapsburgovce u Ugarskoj. Razlog je bio
promjena stanja na tom prostoru. Jos 1527. Ferdinand Hapsburski sa pomocu svog brata odlucio se za
napad na Budim. Kako je odbrana Budima bila slaba morao se predati a Ivan zapolja je pobjegao.
Osmanski sultan je 1528. proveo u pripremama za nove pohode na Ugarsku. Vec 10.maja 1529.
mobilizirane osmanske vojne snage kracu u novi vojni pohod. Sada se govori da je krajnji cilj sultana
Bec.Glavni savjetnici sultana Sulejmana bili su Ibrahim-pasa, Ajvaz-pasa I Kasim-pasa. Kako su
Osmanlije od Istambula do Budima bili rascistili prostor krenuli su direktno na Budim. I ovog puta
sultan izdaje naredjenje da se ne smije pljackati, paliti I nanositi zlo pokorenima. To se nije dopadalo
akindzijama I jenicerima. To je bio jedan od razloga da se zapocne pobuna medju jenicerima. Ipak bijlo
je vise onih koji su bili odani sultanu. Vrativsi Budim u drugoj polovini 1529. Osmanlije krecu prema
Becu.Glavnina vijske se 27. septembra nasal pred beckim zidinama. Tada 400 ladja je spalilo mostove
koji su spajali Bec I one koji su ih spajali sa Budimom. Tu je bio cilj da se protivnicima onemoguci
pruzanje pomoci. Napadi su trajali od 27. septembra do 14. oktobra 1529.g. Zimski uslovi su natjerali
sultana da se povuku. Drugi odredi su ratovali u gornjoj I donjoj Stajerskoj I Austriji. Istovremeno dok
su vodjene borbe oko Beca nastupile su diplomate iz sukobljenih ali I drugih drzava. U trenutku kad se
Osmanlije gubile opreznaost vojvoda Ferdinand je krenuo na Budim. Dolazak hapsb. Vojske pod
Budim nije se dobro provodio. Ovog puta Budim je ostao u sastavu OC.
Novi pohod osmanske vojske iz 1532. poznat je po tome sto je u tom trenutku pod Sulejmanom
Kanunijem bilo oko 200 000 ljudi. I ovog puta pravac je bio prema Hapsburskoj monarhiji. To je bio
njegov peti pohod prema Hapsburzima. Koliko je bila vojska jaka govori I podatak da cara Karla V
oslovljavaju titulom kralja. Vojske je bilo: 16 hiljada iz Rumelije, 30 hiljada iz anadolije, 12 hiljada
jenicera, 20 hiljada spahija, 16 hiljada akindzija I 300 topova. Sa borbenim dijelom veliki broj ljudi bio
je zaduzen za prehranu, kao vodici, dervisi, (zanatlije ljekari, smjestaj). Kod Beograda sultanu se
pridruzilo oko 15 hiljada Tatara sa Krima (Sahib Giraj). Kod Osjeka sultanu su se pridruzile jedinice iz
bosanskog sandzaka vodjene Gazi Husref begom.
* Porodica Giraj je od 1456.-1774 bila vladar u Krimskom hanatu*
U prvoj fazi vojnog pohoda protiv Hapsb. Ove vojne snage uspjele su osvojiti vise vojnih tvrdjava.
Po znacaju I velicini posebno se istice tvrdjava Kiser koju je OV osvojila 29. augusta 1532. Time su se
osmanske teritorije nalazile na oko 100 km udaljene od Beca. Zauzimanjem Kisera sultan je smatrao da
su svi uslovi za rat ispunjeni. Tad je naredio vojno utvrdjivanje I zaustavljanje vojske. Ipak se nastavilo
sa ratom protiv tvrdjava koje jos nisu bile osvojene. Tako je 1532. osvojena I slavonska Pozega te je
usla u sastav bosanskog sandzaka. Kad su Osmanlije osvojile tvrdjavu Kisr to je bilo od velike vaznosti
da glavnina osmanske vojske dodje iz Istambula do Beca.
Andrija Dori, admiral spanske mornarice izvrsio je napad na Peloponez I preuzeo Korint. Tako je
otvoren I drugi front u borbi protiv Hapsburgovaca (braca). U takvoj situaciji Sulejman Kanuni bojeci
se vecih posljedica vrsi mobilizaciju pomorskih snaga I daje ih hajrudinu Barbarosi. Tada ga imenuje
za kapudani Derije. Kad flota napada Peloponez dolazi I do veze osman. I spanske drzave. Francuzi su
jedva docekali I pruzili pomoc u floti Osman. Fransoa I je od OD dobio slobodu trgovine po cijeloj
OD. To je bio pocetak pregovora poznatih kao TRGOVACKE KAPITULACIJE.
Hajrudin Barbarosa se pripremao da pored protjerivanja Spanaca sa Peloponeza izgradi jos vecu
flotu. Uz pomoc flote Barbarosa nastavlja pomorsku aktivnost te smatra za povoljan trenutak osvajanje
Tunisa. Spanska flota je u medjuvremenu pripremila odbranu Tunisa I definitivno 1538. manja
podrucja dolaze pod Spaniju a osvajanje Tunisa se odlozilo. Sve ovo se desavalo kada Osmanska
vojska vodi rat protiv Safavidske Persije. U velikom vojnom pohodu koji je zapoceo 1534. glavni
zapovjednik(sarasker) bio je Ibrahim-pasa. Njegova vojna sposobnost se ponovo pokazala

30

zauzimanjem Tabriza. Tadasnji sah Tahmaz I znajuci za snagu OC izbjegao je da sa Osmanlijama vodi
presudnu borbu. Upravo povlacenje saha Tahmaza olaksalo je Osmanlijama da vojsku upute I na druge
dijelove Osman.-persijskog fronta. I pored uspjeha svog vezira I sultan Sulejman se odlucuje da krene
na Persiju. On se zaputio na teritoriju danasnjeg Iraka. Persijska vojska se I dalje drzala defanzivno.
Sultan je to I ocekivao I 31. decembra 1534. osvojio je Bagdad te je tako poslije Damaska 1516. I drugi
grad halifa dosao pod vlast Osmanlija. Ovime se OC priblizavalo svom vrhuncu. Bagdad je postao
najvece osmansko vojno utvrdjenje ali I najcjenjeniji grad. Nazvan je darul selam- kuca
spasa(mira),dok je Beograd dobio sluzbeni naziv darul dzihad- kuca borbe.U naredna 4 mjeseca
zivio je sultan Sulejman Kanuni, o tome svjedoce brojna pisma Mlecanima. Potom sultan je sa
jedinicama krenuo prema Tabrizu. I ovdje se sultan zadrzao neko vrijeme a nakon 18 mjeseci 8. januara
1536. vratio se u Istambul. Time se zavrsio njegov sesti vojni pohod od kada je preuzeo prijesto od
svog oca.
U medjuvremenu Ibrahim-pasa koji je u dobroj mjeri po pogledu casti bio poljuljan povlaci svoje
drzavne interese I sklapa savez sa Francuskom I daje joj trgovacke kapitulacije. U odlukama obije su se
drzave obavezale na savez, uzajamno pomaganje, slobodu plovidbe I trgovine. Ugovorom je Francuska
stekla prednost nad u odnosu na svoje susjede. Kapitulacije su produzene I u daljem periodu. Osmanlije
su se nadali da ce francuski novac ozivjeti njihovu trgovinu I pribaviti vece finansije. Jedna od odluka,
vezana za ovaj savez bila je uzajamno vojno pomaganje. Predvidjeno je da Francuzi napadnu sa sjevera
Apeninski poluotok I tako preotmu teritorije koje su priznavale moc cara Karla V. Istovremeno je
sultnija Hurem-sultana (Roksalana) uspjela pomutiti odnose sultana I velikog vezira. Razlog je bilo
isticanje njene licnosti kao I njenog sina Selima. Rezultat je odluka sultana da u martu 1536. fermanom
smjenjuje I pogubljuje VV Ibrahim-pasu. U naredne tri decenije nijedan VV nije imao onakvog uticaja
kao Ibrahim-pasa. Ovo je pocetak uplitanja harema u vanjsku I unutrasnju politiku OC. Ubijenog
vezira zamjenio je Ajvaz-pasa koji je uzivao ugled. Ubistvo Ibrahim-pase znacio je veliki gubitak za
OC. Njegovim ubistvom nestalo je I sejh-ul-islama Kemala-pase Zade, velikog historicara, prirodnjaka
I po inteligenciji cuvenog ucenjaka.
Sve se ovo desavalo u vrijeme kad je polupismeni ali posteni Albanac Ajvaz-pasa mobilisao vojsku na
dalje pohode. Tek kad su zavrsene visemjesecne pripreme u maju 1537. sultan je dosao u albansku luku
Valonu sa sinovima. Razlog je bio osvajanje svih ili vecine prostora Albanije koja je bila pod
Mlecanima.
Drugi dio pohoda realizirao je Hajrudin Barbarosa koji krece u osvajanje ostrva Krfa. Ovi pohodi su
trebali predstavljati uvod u osvajanje dijela Apeninskog poluostrva. Ali do toha nije doslo. I u narednoj
1538. uglavnom zahvaljujuci pomorskim snagama nastavljeni su pohode na preostale otoke. Osmanlije
su zeljele onemoguciti Mlecane da se mijesaju u politiku na Sredozemlju. Medjutim, ovim planovima
su se suprotstavljali branioci koji stvaraju savez papske drzave, Mletacke drzave I Spanije (81
venecijanska, 36 papskih I 50 spanskih brodova). Vrhovnu komandu nad ovom flotom imao je Andre
Dorija. Osmanska flota imala je 124 veca plovna objekta sa Hajrudinom Barbarosom . Do sukoba je
doslo kod Perveze u zalivu Arte 25. septembra 1538. Andre Dorija je namjeravao izvuci Osmanlije
na otvoreno more. Hajrudin je izvrsio pregrupisavanje snaga: desno krilo povjerio je Turkutu, lijevo
Salih rejsu a centralni dio ostavio je sebi. Barbarosaje osjetio da se Dorija nalazio u nezahvalnoj
situaciji zbog nesaglasnosti unutar svoje flote. Tako je 25. septembra 1538. Barbarosa nanio poraz
saveznickim snagama a noc je spasila totalno potopljenje svih saveznickih brodova. Nakon ove bitke
osmanska flota postaje najdominantnija na moru. Ovom bitkom najvise je bila ostecena Mletacka
republika koja gubi trgovinski prioritet.
Vidjevsi da ne moze izmjeniti stanje Mlet. Rep. Se odlucila na sklapanje mirovnog ugovora sa OD.
Odluke mirovnog ugovora iz 1539. definitivno su ratifikovane 1540. sto se uzima kao datum mira
Osmanlija I Mlet. Republike. Mlecani su se odrekli posjeda u Dalmaciji I Egejskom arhipelagu a
zauzvrat je dobila slicne pozicije kao I Francuska. Osmanska drzava je dobila nadoknadu od 300 000
dukata za stete koje su joj Mlecani nanijeli u ratu.
Jos u vrijeme osman-mletac. Rata dio osmanskih vojnih snaga ratovao je na tlu Moldavije. Na vise
mjesta nanijeti su porazi braniocima. Sluzbena Moldavija je 1538. sluzbeno prihvatila vazalni odnos sa
Osmanlijama. Iste te 1538. vece osman. snage ratuju na tlu danasnjeg Jemena I osvajaju Adan. Domace
stanovnistvo I vlast pruzaju otpor sto je znak da cijelo ovo podrucje u narenih 9 godina pruza otpor.
Jemen je osvojen 1547. g. To je vrijeme kad Osmanlije imaju uspjeha I u Sjevernoj Africi, na tlu Libije.
Na taj nacin je sredinom XVIst. Cio arapski svijet dosao pod vlast osmanskog sultana. U nadoru vojnih
pobijeda Osmanlije su se odlucile za put prema Indijskom potkontnentu. Tu su Portugalci vec od ranije
stvorili svoje kolonije. Pod izgovorom da su indijski muslimani pod portugalskom prismotrom, kao
halife uzeli su pravo da ih oslobode. Ova osmanska ekspedicija prosla je sa porazom. Jedan od razloga
neupjeha bio je sto su pojedini muslimanski vladari(radze I maharadze) bili neslozni I tako
onemogucili osmanske uspjehe. Ali kako je osmansko carstvo bilo najmocnije u islamskom svijetu

31

trazena je njihova intervencija na raznim planovima. Sulejmanu se obracaju turkmenski vladari trazeci
da osvoje Podvolozje koje je bilo u ruskim rukama. Na taj nacin svi putovi bili su otvoreni za Mekku I
Medinu. Osmanlije odgovaraju pozitivno. Ovi pohodi govorili su o svjetskoj politici sultana.
Nista manja paznja nije bila usmjerena na Evropu. Osnovni neprijatelj bio mu je spanski vladar I car
Svetog rimskog carstva Karlo V. Zato je OC podrzavalo u Evropi sve Karlove neprijatelje kako bi
vojno, politicki I ekonomski oslabio Karla V. Kada Osmanlije 5. oktobra 1540. potpisuju mirovni
ugovor sa Mlecanima historicari biljeze da je to doba dobrih odnosa I sa Francuskom a predmet je
zajednicka mrznja prema Karlu V Fransoa je od 1541. do 15 nastojao da preuzme Milano od karla
V kako bi ekonomski ojacao Francusku. Medjutim, sultana je interesovalo nesto drugo. Iako je
Mohacka bitka bila uspjesna Ugarska ipak nije bila ugasena. Posebno se osjecaju poteskoce kada 1541.
umire Ivan Zapolja a situaciju iskoristava Ferdinand Hapsburski. On po treci put organizuje napad na
Ugarsku. Vec 23. juna 1541. sultan je sa vojskom dosao u Ugarsku a 25. augusta dolazi do Budima. Na
svim prostorima je ukinuta ugarska vlast te se formira posebna pokraina- BUDIMSKI EJALET.
Prostor sjevero-zapada je I dalje nazivan Ugarska kraljevina. Kako je OV dio Ugarske stravila pod
Budimski ejalet prostor Erdelja (Transilvanija) postavlja u poseban polozaj; za vladara postavlja Ivana
Sigismunda (sin Ivana Zapolje). Sultan se 1543. povlaci mada je jedan dio Ugarske pod vlascu
Hapsburgovaca. On se odlucuje da 1543. zauzme preostali dio.
Istovremeno Hajrudin Barbarosa 20. augusta 1543. sa Francuzima zauzima Nicu. U zimskim
mjesecima osman. flota boravi u francuskoj luci Tulan. Ta francus.-osmanska idila trajala je do smrti
Fransoa I 1547. g.
Nista manje aktivne nisu bile ni kopnene trupe koje osvajaju teritorije Visegrada u Ugarskoj. Ne
biljezeci vece vojne uspjehe a imajuci troskove sultan 1545. odlucuje da sklopi mir sa
Hapsburgovcima(2 godine). Taj mir je od 1. augusta 1547. utvrdio I pojasnio nejasna pitanja izmedju
Ugarske I Osmalija. Sluzbeni Bec pristao je na osmanski diktat: preostali dio Ugarske ostaje zakonit ali
na taj dio hapsburska monarhija Osmanskom carstvu na ime danka placa 300 000 dukata. To ostaje do
1606. Te iste godine su Hapsburgovci dobili iste kapitulacije kao Francuska ranije.
Vec 1548. Sulejman Kanuni poduzima svoj vojni pohod I vodi rat sa mocnom Pesijom. Ali Persijanci
pouceni iskustvom nisu prihvatili otvoreni rat vec su ratovali polugerilski. U medjuvremenu sultan je
napredovao I u mjestu Sidi Gazija docekao ga je princ Selim, namjesnik Manijse. Kad je Sulejman
dosao u Konju docekao ga je princ Bajazid, namjesnik Katramanije a dalje napredujuci docekao ga je
najsteriji sin, princ Mustafa namjesnik Sivasa. Kako je nastupao zimski period sultan se odlucio da ode
u siriju I u gradu Alepu provede zimu. U narednoj godini Osmalije krecu prema Persiji ali Persijanci
prihvataju mir.U tom periodu u Evropi je vojska mirovala ali 1551. sultanu od rumelijskog beglerbega
Mehmed-pase Sokolovica dolaze vijesti o napadu Ferdinanda na Erdelj. Osmanska vojska je ove
godine izvojevala vise pobjeda a osvojen je I Temisvar. Drugi dio vojske je pokusao osvojiti Eger ali
bezuspjesno. Osmanlije vec 1552. osnivaju TEMISVARSKI EJALET.
Istovremeno ratujuci sultan vodi I suptilnu politiku. On se posredstvom svojih vazala izdaje za
zastitnika protestanata I na taj nacin zeli oslabiti papsku vlast. Ovaj period nije dovoljno izucavan.
Podrska protestantima bila je osnov vanjske politike sultana Sulejmana. Zahvaljujuci politici
osmanskog vrha prema Hapsburgovcima izmedju 1521.-1555. imalo je uticaj da zastitnici katolicanstva
prihvate mirovne ugovore sa protestantskim protivnicima. Sulejman im pise da ih podrzava u njihovoj
borbi protiv papa. To se vidi u vojnom I ekomomskom saveznistvu sa Francuzima , Fransoa I Anrijem.
Kako je Sulejman podrzavao Francuze govori I to da je na zahtjev Francuske pristao da se
protestantske vodje bore protiv Karla V. Medjutim, da bi pokazao dobronamjernost I pomoc prema
protestantima Sulejman vrsi pritisak da Hapsburgovci ne tjeraju protestante a u pravim vazalnim
zemljama (Erdelj) ugoscuje Kalviniste. U ovo vrijeme Karlo V uspostavlja bliske veze sa safavidskom
Persijom. Kako je 1546. basra bila pod Osmanlijama kontrolisano je priobalje Crvenog mora.
Zahvaljujuci tome Basra je pored Sueca postala druga luka osmanske flote. Jedina opasnost bila je
prisutnost Portugalaca koji su prethodno osvojili otok Honmus. Znajuci vaznost ovog otoka 1552. su
Osmanlije odlucile osvojiti ovaj otok ali to je bilo bezuspjesno. Vec 1553. Sulejman ratuje protiv
Persije. Iste godine se u sultanovoj porodici desila nesreca. Sultanija Roksalana je htjela da njen sin
Selim bude nasljednik. Medjutim, tu su bili I drugi sinovi te je nastojala da ih smakne. Kako je
najstariji sin Mustafa bio najomiljeniji on je predstavljao I najvecu opasnost. Roksalana je pripremala
Sulejmana kako bi ubila Mustafu. Sultan je s godinama postao nepovjerljiv prema sinovima.
Povjerovavsi Roksalani sultan 1553. donosi katil-ferman I davljenjem, sina salje na onaj svijet. Koliko
je Mustafa bio omiljen pokazuje I negodovanje stanovnistva. U takvoj situaciji pocinje osman-persij.
Rat. Sultan je svojim prisustvom zelio da ohrabri svoje oficire. Rat je nastavljen 1554. a u zimskim
mjesecima 1555. sultan je boravio u Asmasiji. Tu on odlucuje da povede pregovore s Persijom I tu 28.
maja 1555. je sluzbeno potpisan mir. Po odlukama azarbejdzan je prepusten Persijancima a Irak prelazi
Osmanlijama u ruke. Ovaj prvi osmansko-persijski ugovor poznat je I zbog cinjenice sto je Erdelj

32

1554/56. iskazao nelojalnost prema sultanu I okrenuo se prema Hapsburgovcima. Stoga 1556. Erdelj
kako ne bi ugrozio stanovnistvo vraca vazalitet prema sultanu. U tim okolnostima dolazi do saveza
drzava Atlantika preko centralne Azije do Indijskog potkontinenta.
Sredinom XVIst. Na historijsku scenu stupa I Rusija. Iako duboko zaostala Rusija pod vlascu Ivana VI
Groznog zahvaljujuci potencijalu prvi put ratuje protiv mongolskih hanata. Tom prilikom uspjeva
osvojiti prostore oko bazena rijeke Volge do Asrahana. Time su ugrozene ne samo osmanske granice
nego I ostali mongolski hanati. Osmanlije se priblizavaju Uzbecima. Oni pokusavaju da umanje ova
ruska osvajanja otvarajuci putove prema krimskom hanatu. Oni odrzavaju zive trgovinske veze cime su
se najvise okoristili Osmanlije. Pod izgovorom da je sultan I halifa nastojali su da privuku njegovu
paznju. Na Rusiju se gledalo kao na trecerazrednu silu. Zbog toga Osmanlije I ne vode primarnu
politiku prema Rusima. Cak im daju I neke trgovinske povlastice. Oko 1512. vazali Osmanlija su isli u
Rusiju. Zahvaljujuci potcjenjivanju Rusije oni koriste situaciju I napadaju tlo Zlatne horde I
uspijevaju je osvojiti. Na opasnost ukazuju predstavnici Giraja iz Krima. Kad se priblizavaju obalama
Crnog mora sultan uvidja da mu prijeti opasnost. Posebno 1552. kad Rusi osvajaju Kaza I astrahan
1556. Osmanlije su se nasle u losem polozaju. Moldavski knez trazi pomoc od Rusa kako bi vratili
svoju samostalnost. Vec 1557. Kozaci I njihov ataman Devretas usudjuju se napasti tvrdjavu Azov na
Crnom moru. Kad je Rusija zagospodarila Zlatnom hordom sultan pocinje pazljivije da prati situaciju I
ne priznaje carsku titulu ruskog cara.
Vojno-politicki uspjesi Osmanlija u XVlst.doveli su je u rang super-sile. To je period njene
najintenzivnije gradjevinske djelatnosti kad su podignuti brojni sakralni I profani objekti: madrese,
tekije, bezistani, karavan-saraji, vodovodi, palace, Sve iole ugledne licnosti OC su se u XVlst.
Utrkivali koja ce od licnih sredstava napraviti koristan objekat I tako produziti svoju slavu. Istaknutiji
pojedinci(Gazi Husref-beg) cijeli svoj imetak su uvakufili za opce dobro. Ni u jednom periodu nije
nastalo toliko vakufa kao u doba Sulejmana Kanunija. Posebno mjesto imao je mimar Sinan a zbog
djela su ga nazvali Vinci istoka. Medju njgovim arhitektonskim djelima je Sulejmanije dzamija
zavrsena 1556. a pored nje su podignuti fakulteti. To je doba kada se diljem carstva javljaju filozofi,
teolozi, prosvjetari, umjetnici cija djela ni do danas nisu prevazidjena. To je bio I trezultat ekonomskog
prosperiteta. Carstvo je I dalje nastavilo sa vojno-diplomatskom aktivnoscu.Bez prekida je OV u raru
ili pripremama a narocito u ejaletima carstva- Budimski ejalet, Smederevski I Bosanski sandzak.
To je I vrijeme kada se u zadnjim godinama Sulejmanovog zivota nastavlja borba medju princevima
Bajazidom I Selimom. Vaznu ulogu igra I Hurem sultanija Roksalana koja je bila vjesta u spletkama I
dovela princa Bajazida da se pobuni protiv oca. Sultanu odanija vojska je vojnicki pobjedila princa koji
sa clanovima uze porodice I pristalica spas trazi kod persijskog saha. Tadasnji persijski sah Tahmaz I
sam vodi vjestu politiku I navodi sve da o princu misle kao o izdajniku. Nakon sto ga je politicki
iskompromitovao vratio ga je sa porodicom u Bursu. Time im je stavio do znanja da u visokoj politici
nema prijateljstava nego cisti interes. Dosavsi na tlo O I produzujuci put u Bursu Bajazida su sa
porodicom zajedno zadavili u tom gradu. Tim cinom je na svijetu jedino ostao princ Selim koji je po
kvalitetima iza ubijene brace. I dok su trajale borbe medju princevima, osmanska flota koja dominira
Sredozemljem osvaja nove teritorije na tlu sj. Afrike. Tako pod sultanovu vlast dolaze Tripolis, Bizeta,
Oran I dr. Kad 1565. osman. flota pokusa osvojiti Maltu to se zavrsava neuspjehom. Kada 28. juna
1564,g. ostaje upraznjeno mjesto na celu flote Sulejman imenuje dotadasnju drugu licnost divana
Mehmed-pasu Sokolovica. Radilo se o poznatoj licnosti koja je obavljala duznost kapudan-pase,
rumelijskog beglerbega, te licnosti koja je na bojnom polju pokazivala umjesnost I spretnost ili
dobijanjem podanika osnivanjem Pecke patrijarsije. Ubrzo nakon preuzimanja duznosti zbog
neplacanja duga od 30 000 dukata dodisnje koje je isplacivala Hapsburska monarhija Osmanlije 31.
januara 1566. objavljuju r\at Hapsburgovcima. Neplacanje danka je bio samo povod a uzrok je bio plan
OD da Osnanska vojska zauzme Egen I Siget I time anulira neuspjeh na Malti. U toku zimskih mjeseci
OV vrsila je pripreme a glavno zborno mjesto jedinica bio je Istambul. Do zvanicnog polaska doslo je
1.maja 1566. Kako pisu historicari nikad do tad OV nije izgledala Svecanije I sa vecim naoruzanjem.
Taj pohod bio je Sulejmanov 13 pohod u toku 46-godisnje vladavine(Beograd, Rodos, Mohac, Bec,
Kisek, Bagdad, Krf, Budim, Gran, Tabis, Nahcivan.). Sve se odvijalo prema unaprijed napravljenim
planovima. Ostavljali su zadivljene podanike. Na putu prema Egeru nalazila se tvrdjava Siget koju je
trebalo zaobici. Medjutim, sultan je bio protiv toga (neprijatelji iza ledja). Mnogi zapovjednici su
prihvatili obrazlozenje vise zbog neprotivljenja gospodaru nego zbog svog misljenja. Sigetska tvrdjava
I njen zapovjednik Nikola Zrinjski nisu mogle, po njihovom misljenju, odoliti osmanskoj vojsci. Bili su
iznenadjeni kada su branioci pokazali izuzetnu odlucnost I sposobnost za odbranu. Za ovo se znalo I
kod sigetskih branilaca ali u trenutcima kad je bitka bila pri kraju u noci izmedju 6/7. septembra 1566.
umro je u satoru sultan Sulejman Kanuni.(71godinu, 4 meseca I 10 dana)
Sultan Sulejman uvrsten je medju najvece vladare OC. Na istoku su ga zbog donosenja zakona
nazvlai KANUNI a na zapadu VELICANSTVENI. U vrijeme njegove smrti OC se prostiralo od

33

Dnjesta , Balkana do Anadolije, Bliskog, Srednjeg Istoka pa do Alzira u Africi. Po misljenju historicara
P=2 500 000 km2 gdje nisu uracunati Krim, Erdelj, Vlaska I Dubrovacka republika a bilo je oko 8 500
000 km2. Evropske drzave ovog vremena OC nisu dozivljavale kao barbarsku imperiju. Oni u ovo
vrijeme OD dozivljavaju kao uredjenu, pravnu drzavu. Posebno je to prisutno u doba Sulejmana
Kanunija koji je najvecu paznju posvetio evropskoj politici. Osmanska drzava je tako postala znacajan
drzava u Evropi. U ovome je velika uloga sultanovih saradnika,vezira(Ibrahim-pasa, Mehmed-pasa
Sokolovic). Za Ibrahim-pasu historicari kazu da je bio glavni arhitekta evropske politike ali uz
saglasnist evropskog vladara. Za Sulejmana Kanunija se znalo da ima osjecaj za odabir licnisti na
vazne funkcije. To je imalo za posljedicu da se od 1520.-1566. donese veliki broj zakona-kanuna koji
su dali odgovore na postojece probleme. Dolazi do jace integracije osmanske vlasti na cijelom
prostoru. U donosenju zakona veliku ulogu imao je Ibrahim-pasa ali I dva sejh-ul-islama, Kemal-pasa
Zade I Ebu Sud. Pored njih dvojice znacaj je imao I Mula Ibrahim koji djeluje u Halepu.
Osmanska imperija nije poznata samo po osvajanju I zakonima nego I po razvoju naucne djelatnosti.
Jedno od vaznijih imena bilo je Toskopri Zade koji je izradio ENCIKLOPEDIJU od br razreda koje
je posvetio pojedinim piscima. Druga licnost je Piri Reis koji se profesionalno bavio pomorstvom ali
bio je I veliki kartograf I geograf. Karte koje je on uradio priblizne su danasnjim. .. na
finansijska pitanja I fiskalno pravo I akzneno pravo koje je odredjeno jos u doba sultana Mehmeda
Fatiha. Ovi zakoni su dopunjeni zakonom mjesnim. Kad je 1517. osvojen Misir zakoni su ostali
nedirnuti, cak je dio prenesen I u centar OD.
Usljed novih teritorijalnih osvajanja pored osvojenih formirani su novi ejaleti. U Evropi se stvara
Budimski 1541. I Temisvarski 1553. ejalet. Ejaleti su osnovani I u istocnoj Anadoliji, ejalet Sivas,
Erzerum I Vari; a na tlu danasnjeg Iraka imamo Begeladski ejalet a na jugu Arabije Jemen.Na sjeveru
Afrike ejalet Alzir, Tripolitanija, Abesinija (obalno podrucje Sudana I Eritreje), Misir (Egipat I Sirija).
U ovo vrijeme pored redovnih I vanrednih poreza, OD prihode je imala od Vlaske, Moldavije, Erdelja,
Dubrovacke republike, kao I Hapsburske monarhije(30 000 dukata), Gilan (na obalama Kaspijskog
jezera), Sirvan(Kavkaz), Basra (Persijski zaliv). Raniji bejluci su usli u sastav Anadolskog ejaleta.
Samo je bejluk Ramazan neki vid samostalnosti imao od XVllst. Povecala se I administracija I broj
cinovnika u carstvu(korespondencija sa susjednim drzavama). U ovakvoj situaciji kad su obaveze
prerasle I vladar nije mogao staviti svoj potpies uvodi se sluzba rejs-ul-kita (korespondencija sa
stranim drzavama). Ova licnost nije u pocetku imala vleiku ulogu kao kasnije kad biva zaduzen kao
minister vanjskih poslova. Ove licnosti su morale biti obrazovane, pravno I obicajno, I morali su
poznavati brojne jezike.
Unutrasnje poslove u doba Sulejmana Kanunija vodila je Haseki Hurem sultanija. Ona je donosila
velike unutrasnje odluke vezane za svo carstvo. Njenim nagovorom sultan je dao ubiti VV Ibrahimpasu kao I najstarijeg sina Mustafu. Drugi Vv Husref-pasa(ubio se), Sokolovic nije uspio doci na
mjesto VV jer je Roksalana postavla zeta Hrustem-pasu Opukovica. U doba Sulejmana Kanunija za
snabdijevanje prijestolnice izgradjen je vodovod. Posebno je u Sulejmanovo vrijeme podignut veliki
broj sakralnih I profanih objekata. Tada je podignuta I dzamija Sulejmanija djelo mimara Sinana.
Sultan sulejman Kanuni je najduze vladao njgova imperija je dosegla skoro vrhunac, puno toga je
uradio zahvaljujuci svom radu, upornosti I marljivosti. Mnoge odluke koje mu se pripisuju nije donio
on nego njegovi sarafdnici. Jedna od najboljih osobina jeste sposobnost izbora saradnika. Zajedno su
napravili puno I u unutrasnjoj I u vanjskoj politici. Bio je postovan kako od onih koji su mu bili
pokorni tako I od stranih drzavnika. Sa njegovom smrcu 1566.g. zavrsava se faza uspona OC. Njegovu
smrt prikrio je VV Mehmed-pasa Sokolovic. U periodu od tri nedjelje od smrti sultana do dolaska
princa Selima pravi vladar bio je Mehmed-pasa SOKOLOVIC.

OSMANSKO CARSTVO U VRIJEME SELIMA II (1566.-1574.)

Poslije smrti Sulejmana Kanunija naslijedjuje ga princ Selim II (1566-1574). Osmansko carstvo
dozivljava blagi zaokret u odnosu na raniji perod. Taj zaokret savremenici nisu otkrili a do njega dolazi
zbog objektivnih okolnosti. Drzava je bila stabilna za susjede. Dobro participiraju I okolnosti u drugim
drzavama. Hapsburska monarhija daleko je od jedinstva kakvo je bilo u doba cara Karla V. Ona je
raspolucena na austrijski I spanski dio. Nailaze brojne pobune od strane protestanata. Iako tako
Hapsburzi imaju probleme koji dolaze od susjeda Francuza sve to dovodi da Hapsburska monarhija u
XVlst.izbjegava novi rat sa Osmanlijama. Osmanska saveznica Francuska bila je zaokupljena svojim
problemima. Neokrunjena kraljica Katarina Medici povlaci konce za borbu sa Hugenotima. Tada I
dolazi do cuvene BARTOLOMEJSKE NOCI 26/27 augusta 15.. kad se papine pristalice obracunavaju
sa Kalvinistima. Mletacka rep. Je sada nastojala ocuvati stanje status quo, zadrzavanje svoje

34

diplomatske politike koja odgovara I njima a I Osmanlijama. Medjutim, OC nije bilo bez vanjskopolitickih problema. Najveci protivnik na istoku bila im je Persija. Ali ni ona nije bila na zavidnom
nivou pa je OV relativno cvrsto kontrolirala granice na istoku. Na sjevernim granicama bila je opasnost
od tatarskih hanata mada je Krimski hanat bio u vazalnom odnosu prema sultanu. Rusije nije imala
velikog uticaja na ovu politiku. Sultan je vec od ranije bio upucen u stanje drzave. Sluzbeno Selim all
preuzeo je vlast 7. septembra 1566.g. koga su zvali sinom Hurem sultanije.
Poznato je da je Selim ll bio sklon alkoholu te je tako sultana koristio njegov vezir Mehmed-pasa
Sokolovic koji ce mu postati zet zeneci Esme hanumu.
Nastupa pobuna begova u Jemenu 1567. s ciljem vracanja samostalnosti. Pokazalo se da su pobunjenici
bili jaki I tri godine je trebalo da vojnicki pobijede dio Zaedita. Jemen se podijelio na dva dijela : jedan
pod osmanskom vlascu a drugi pod Zaeditima koji su bili Siti a vlast su drzali od 1680-1969. Sa
Hapsburskim diplomatama su vodjeni pregovori jer rat nije bio skroz skoncan. Pregovori su trajali od
1566-1568. I zavrseni stanjem statu quo. Znacaj ugovora iz Speira je taj sto je hapsburska vlast priznala
da Erdelj bude u vazalnom odnosu prema sultanu, pretenzije prema bugarskom
kraljevstvu Sin Ivana Zapolje ne nosi vise kraljevsku nego knezevsku titulu.
Stvorena je interesna sfera preko nekadasnje Hapsburske
God. 1569. Osmanlije su krenuli u rat sa Rusima kako bi vratili hanate Kazaa I Astrahan. Vodjene
borbe na Kavkazu I sjeverno od Kaspijskog jezera bio je uvjetovan zeljom Osmanlija kako bi imali
dobar geostrateski I ekonomski polozaj. Time bi Osmanlije dobile glavne putove (put svile). Isto tako
osvajanjem Kazaa I Asrahana skratio bi se put trgovcima sto bi znacilo vecu sigurnost I profit. Tih
godina VV Mehmed-pasa pomislja na kopanje kanala koji bi spojio Don I Volgu. Svojom flotom
Osmanlije bi mogle da se prebacuju od Crnog mora do Kaspijskog jezera pa I prema Kini. Posebno je
bilo vazno I za trgovinu jer vodenim putom roba bi se lakes prebacivala.
Drugi plan Mehmeda-pase je prokopavanje Sueckog kanala cime bi se postigle ranije teznje. Pripreme
su provedene ali je 10. oktobra 1579. g. ubijen Mehmed-pasa Sokolovic. Bez obzira na neuspjehe u
ratu sa Rusima OV je bila u vecem preimucstvu u odnosu na Ruse. Veliku ulogu igrali su Krimski
Tatari. Osmanski vojnici zeljni ratnog plijena su 1571. doprli do Moskve a po povlacenju su zapalili
prijestolnicu. Zaporaski kozaci koji se nisu do tada isticali sa malim brodovima su doprli do pred sami
Istambul. Po prvi put je grad bio ugrozen od kako je zauzet 1453.g.
U ovo vrijeme Osmanlije su ponovo u ratu sa Venecijom zbog Kipra. Osmanska flota je 1570.
izvrsila invaziju na Kipar I osvojila ga. Posto je Kipar bio pod vlascu mletackog duzda doslo je do
objavljivanja rata. Ovim bahatim ponasanjem OC stvorilo je protiv sebe savez Mletacke rep., Spanske
kralj. I papske drzave na celu sa papom Pijem V na celu. Stvaranje antiosmanske koalicije bilo je
motivisano teznjom da se pobijedi osmanska flota I tako stekne prednost. Jedan od razloga je I Don
Huan Austrijski koji se smatrao dovoljno sposobnim. Ovaj vodja je dosao do Lepanta I 7.oktobra
1571. ne samo pobijedio osmansku flotu nego je sve brodove I potopio. Medjutim, iako su dozivjeli
poraz saveznicke snage nisu mogle povratiti Kipar a flote su se razisle na razlicite strane. Tadasnji
mletacki poslanik Antonije Balbi otisao je u osmansku rezidenciju da vidi situaciju kod Osmanlija. Na
primjedbu mletackog poslanika Vv Mehmed-pasa Sokolovic mu je rekao :Dosao si vidjeti kako je s
nasom hrabrosti nakon posljednjeg slucaja. Velika je razlika izmedju vaseg gubitka I nasega. Mi
smo oduzevsi vam jednu drzavu odsjekli ruku a vi ste nam pobivsi nasu mornaricu obrijali
bradu. Odsjecena ruka nece vise izrasti a obrijana brada ce jos gusce narasti.
Ovakav odgovor mletackom bajlu nije bila fraza nego I realnost. Vec u julu 1572. u vode
Sredozemlja isplovila je flota od 200 jedrenjaka izradjenih u brojnim osmanlijskim brodogradilistima.
Tad je OD imala velika materijalna sredstva I sposobno ljudstvo. Velike finansije priznavala je I
Mletacka rep. Iskustvo kojim su raspolagali nalagali su im da prema Osmanlijama vode fleksibilniju
politiku. Bajlo je 5.marta 1573. potpisao novi ugovor koji se sastojao od 7 tacaka.
Prva tacka- Venecija se obavezala da Osmanlijama plati sve ratne troskove nastale u kiparskom
ratu(1571./1573.)300 000 dukata.
Druga tacka-obavezala se da ce povuci svoju tesku artiljeriju iz pogranicnih mjesta.
Treca tacka-Osmalije prepustaju otok Mlecanima koji trebaju da im plate danak od 500/1 500 dukata.
Cetvrta tacka-sultan Selim II dozvoljava Mlecanima da obnove trgovacke kapitulacije koje su
postojale od ranije.
Peta tacka-ukida se danak na ime Kipra od 8 000 dukata.
Sesta tacka-predvidjeno je da granica na tlu Dalmacije I danasnje Albanije ostane na onim mjestima
do izbijanja rata 1570.
Sedma tacka-predvidjala je vracanje sve zaplijenjene robe.
Ovaj mirovni ugovor prihvatila je I Spanija zato sto je kralj Filip ll planirao da izvrsi invaziju na Tunis.
Sa 99 galija (prepunih vojske) Spanjolci su dosli do obala Tunisa. Kako je u Gradu Tunisu u

35

medjuvremenu bila osmanska posada na vijest o dolasku Spanaca oni se povlace. Za nesigurnost
osmanske posade u Tunisu bilo je krivo I saznanje da Hamid iz dinastije Hafsida (Hasfida ) je sklopio
tajni sporazum sa Spanjolcima. I poder prednosti tokom 1574. uspijevaju samo djelomicno u
planovima. Osvojivsi Tunis I vidjevsi ponasanje Hamida uzimaju za namjesnika njegovog brata
Muhameda. Dajuci upravo njemu upravu nad Tunisom Spanjolci su htjeli da imaju jaku posadu. Zato
zapocinju gradnju brojnih tvdjava u Tunisu. Dogadjaji su preneseni I u osmansku prijestolnicu. Vodece
licnosti su to smatrale za uvredu I nih I sultana. Trazili su da vojne snage krenu u progonstvo
Spanjolaca. Posebno se isticao Koladz (sablja) Alija jer je za Tunis bio posebno vezan. Snage su
15.maja 1574. sa 278 brodova I sa 48 000 vojnika te pod askerom Sinan-pasom krenule prema Tunisu.
Vojna taktika kao I preimucstvo vojske ucinile su da osmanske vojne snage u julu 1574. oduzmu Tunis
od Spanjolaca. Takodjer zauzimaju I druga podrucja. Tako 11.septembra 1574. Tunis dolazi pod vlast
Osmanlija do 1912.g. Neuspijeh Spanjolaca kod Tunisa sa zapovjednikom Don Pedrom uticu da
Spanija ne gubi snagu na ratove u Africi I oni se okrecu Americi.
Sretno zauzimanje Tunisa desava se u vrijeme kada sultan Selim nije uopce vodio brigu o unutrasnjoj
politici. Vec 15.decembra 1574. je padom u kupatilu dobio potres mozga I umro. On je I rodjen I umro
u Istambulu. Iza sebe je ostavio pet sinova: Murat, Sulejman, Mustafa, Dzihangir I Osman.
Najpoznatiji arhitekta tog doba mimar Sinan podigao je dzamiju Selimiju. Uz sebe je imao odanu I
sposobnu licnost velikog vezira Mehmed-pasu Sokolovica.
Pocetak vladavine harema I vrijeme sultana Murata III (1574-1595)
Nakon smrti Selima na prijesto dolazi princ Murat(1574-1595). Imao je 28 godina kada je dosao na
vlast. Njegova prva duznost bila je da preostalu bracu posalje na onaj svijet. Smaknuce princeva vise
nikoga nije iznenadjivalo. Kao I u ranijim slucajevima I ovog puta ulogu u preuzimanju prijestolja
imao je Mehmed-pasa Sokolovic. Po izlasku sa broad princ je pokusao da poljubi ruku velikog vezira.
Ovo je bio treci osmanski vladar a da se nije mijenjalo stanje na carskom divanu.
Vladavina Murata III uzima se I kao doba vladavine harema I mijesanja kako u unutrasnju tako I u
vanjsku politiku. Zene direktno ucestvuju u politici. Prva zena bila je Nurban, njegova majka. On se
ponajvise vezao za sultaniju Safiju, venecijanskog porijekla. Njen otac je bio namjesnik na Krfu I
prilikom zarobljavanja dosla je u kontakt sa sultanom. Treca zena bila je njegova tetka Esme hanum.
Ostale zene koje su bile sultanove naleznice zvale su se jednim imenom HASEKI. Prije dolaska na
prijesto 1.decembra 1574. princ Murat je bio jako obrazovana licnost. Blizak je bio pjesnicima I
dervisima I sam je pisao pjesme. Volio je muziku, ples I umjetnost. Imao je hobi da sakuplja satove.
Novi vladar je volio cijeli zivot. Tradicionalni ceremonijal sa pripasivanjem sablje, predavanje peskesa
jenicerima nastavljeno je I za Murata III.Pored prvog vezira Mehmed-pase, bio je Pijali-pasa Madjar,
treci Ahmed-pasa iz Stajerske I cetvrti Mahmud-pasa iz Slovenije (Kranjska). Istovremeno na celu
rumelijskog ejaleta bio je Sijavus-pasa iz Slavonije a na celu mornarice je bio Kalabrizanin Ocali- Kilic
Alija dok je jenicerski aga bio Cakala- Djenovljanin. Glavni evnuh harema bio je Velzer-Nijemac iz
Koruske. Drugim rijecima glavne civilne I vojne licnosti bile su porijeklom sa Balkanskog I
Apeninskog poluotoka. To je bio odraz okretanja prema evropskoj politici.
U ovo vrijeme osmanska imperija nije vodila neke ratove. Ferhat-beg Sokolovic vodeci borbu protiv
susjednih hapsburskih tvrdjava kao kliski sandzakbeg 1572. nanio je poraz vojsci grofa Anesberga. U
ovj bici zarobljen je veliki broj ucesnika pa I sin pomenutog grofa. Ponudjen je otkup od 30 000 dukata
za mladica a ovim novcem je sagradjena dzamija Ferhadija. Ferhat-beg nastavlja svoju aktivnost na tlu
bosanske krajine te osvaja Ostrozac I Cazin. Tada je hapsburski car Rudolf II (1576-1612) bio prisiljen
da se vojnicki direktno suprotstavlja jedinicama bosanskog sandzaka iako je bio priznat za cara Svetog
rimskog carstva.
Carstvo je u ovo vrijeme izuzetno bogato a novac je pristizao ne samo iz vazalnih zemalja nego I
poluvazalnih kao sto su Venecija, Vlaska, Moldavija, Dubrovnik. Koliki je uticaj I moc OD vidi se kad
Poljska ostaje bez kralja na njeno prijestolje se kandiduje Anri francuski. Ali kad anri napusta Poljsku
Osmanlije 1575. g. postavljaju Stjepana Bartolija, svog vazala na mjesto kralja. Duznost ce obavljati
od 1575.-1586. Osmanski vladar Poljsku smatra svojom zemljom. U takvoj situaciji Mehmed-pasa
Sokolovic ponovo sa Becom 1.januara 1577. sklapa ugovor kako bi sprijecio ratovanje u Evropi(8
god.). Evropske zemlje jedna za drugom produzuju mirovne sporazume sa Osmanlijama. Posebno
Spanija I Francuska kao I apeninske drzave bojale su se pred osmanskom flotom. Ugled VV Mehmedpase Sokolovica je sve vise padao. To je narocito doslo do izrazaja kad sultan na perfidan nacin
odlucuje pogubiti rodjaka Mehmed-pase, vezira u Budimu. Ubistvo se desilo 10. oktobra 1578. godinu
dana ranije nego ce biti pogubljen I sam Mehmed-pasa Sokolovic. On je pogubljen u atentatu a na

36

mjestu velikog vezira nalazio se 14 godina kod tri sultana- Sulejmana Kanunija, Selima II , Murata III
a dio tog vremena djelovao je I kao sultanov suvladar.
Bio je obrazovana licnost, sklon umjetnosti I knjizevnosti kao I historiji. Zna se da je znatan dio
bogatstva uvakufio podizuci brojne sakralne I profane objekte u mnogim dijelovima OC. Po Hameru je
Mehmed-pasa Sokolovic bio najveci veliki vezir osmanskog carstva koji je najduze imao taj polozaj
14 godina pod tri osmanska sultana.
U medjuvremenu na tlu OD desavale su se intrigantne stvari uslovljene I unutrasnjim I vanjskim
okolnostima.Jos 15.. otrovan je persijski sah Tahmaz I. Na njgovo mjesto dosao je sin mu Hajdar.
Situaciju koja je nastupila namjeravao je iskoristiti sultan Murat lll . Planove za novi rat sa persijom
osporavao je VV Mehmed-pasa jer bi tako uslijedio neizvjesan ishod I gubitak finansija. Murat lll se
sve vise udaljavao od VV I izbjegavao ga upravo zbog ovih odluka. Jedna takva odluka je I ta da 1578.
sultan objavi rat Persiji. Akcije su pocele u martu 1578. I to u Bagdadu I Sehirsaru koji je bio glavni
grad svih Kurda. Za glavnog zapovjednika vojnih snaga sultan je imenovao Mustafu-pasu koji je ranije
osvoji Kipar. Kako su Osmanlije 1577.g. osvojile Gruziju to im je rat sa Persijom bio olaksan. Iako su
se ocekivale velike bitke u periodu od aprila do augusta oboje snage vodile su neodlucnu borbu.
Medjutim, to nije moglo trajati unedogled. Tako je 10.augusta 1578. pred gruzijskom tvrdjavom Cildir,
doslo do boja u kojoj je do punog izrazaja dosla sposobnostMustafe-pase nad snagama Turhan hana.
Ovog puta odluka VV je potvrdjena da se jednom bitkom ne moze dobiti rat.
Vec 10.oktobra dolazi do atentata nad Mehmed-pasom. Glavni rivali za mjesto VV bili su Sinan-pasa
(Tunis,Alzir) I Mustafa-pasa (Gruzija, Kipar).
Ne zeleci povrijediti nijednog od njih sultan je pod izgovorom da postuje tradiciju imenovao drugog
vezira Ahmed-pasu. Nakon 6 mjeseci on je smjenjen I sultan povjerava mjesto VV Sinan-pasi. Novi
veliki vezir se suocio sa velikim problemima na koje je upucivao I Mehmed-pasa Sokolovic. Na
historijsku scenu stupaju I DRUZI. Gorstacki narod koji ime dobija po osnivacu I plemenskom vodji
koji se tako zvao a pripadao je plemenu MARDA ili MARDAITA. Postojbina im je bila sj. Od
Kaspijskog jezera a dosli su na tlo Mezopotamje I podijelili se na : Tejmana I Sehaba. Vremenom se
naseljavaju na tlo Libanona. Drugi dio je pripadao plemenu Ibn Mana a oni su se naselili izmedju
Tripolisa I Bejruta. Oni su bili jedno od najodanijih plemena Osmanlijama. Kad su neki namjesnici
poceli da ih terorisu doslo je do pobune Druza oba plemena.
Rat koji je tada vodjen protiv Persije rezultirao je da Osmanlije osvoje teritorij danasnjeg
Azarbejdzana. Prisne odnose uspostavljaju sa Abdurahmanom II, uzbeckim hanom. Osmanlije u
narednim godinama osvajaju Gendze I Karabaj. Na persijskom prijestolju je bio unuk saha Tahmaza I
pod njeg. vladavinom Persija je vratila stari ugled. Jedan od prvih poteza bio je slapanje brzog mira sa
OC I rat (1578.) konacno je zaustavljen. Mirovna inicijativa je primljena od Osmanlija jer je Murat III
uvidio gresku neposlusavsi Mehmeda-pasu. Do potpisivanja mira doslo je 21. marta 1590.g. Sah Abaz
prihvatio je da najveci dio Azarbejdzana ostane kod Osmanlija kao I Tabriz (Karabaj, Sirvan,
Gruzija,Sehrisar). Izmedju Murata III I Abaza zagovara se ideja pomirenja Siita I Sunnita. Uprkos
uspjesima stanje u OD u zadnjim decenijama XVIst. Nije bilo zadovoljavajuce. Korupcija je bila
prisutna u svim drustvenim slojevima. Posljedica su ble brojne pobune podanika. Brojni ustanicki
pokreti zapazeni su u Ugarskoj, Budimu I u Tabrizu.Povod su neisplacene vojne place ali I anzadovanje
trgovaca, zanatlija I stanovnistva zbog opadanja moci novca. U Istambulu 1592. dolazi do pobune.
Nosioci pobune bili su jeniceri koji pokazuju svoju nedisciplinu, zene se, ulaze u esnafe a u ovaj red
sad se ne ulazi pitem devsirme nego I krupcijom. Pobune su ubrzo ugusene. U takvoj situaciji dolazi do
novog osmansko-hapsburskog rata. Povod za objavu rata Becu bio je vojni poraz OV kod Siska u
kojima je 22. juna 1593.do hapsb. Bio porazen bosanski namjesnik Hasan-pasa Predojevic. Izmedju
ostalog u boju je poginulo 7000 spahija. Taj poraz sultan je dozivio kao licnu uvredu. Sa glavninom
trupa sultan salje VV Sinan-pasu On je 27. septembra 1593. sa jedinicama presao most kod Osjeka I od
tada traje otvorena borba. U tom periodu od 1593.- 1606. rat se vodio sa promjenljivom srecom.
Sredinom 1594. hapsburska vojska je porazila OV I preotela iPetrinju, Sisak, Goru, Hrastovicu.
Najvecu zaslugu u tome imao je nadvojvoda Maksimilijan. Kad je on odnio pohvale svom vladaru u
Bec situaciju preokrecu u svoju korist Osmanlije vracajuci Hrastovicu, Goru, Petrinju ali ne I Sisak.
Tatarska vojska 1594. osvojila je mjesta Tatu I Sv. Martin. Drugi dio vojske predvodjene Sinan-pasom
osvojio je tvrdjavu JANIK. Iako je glavnina OV podsjecala na doba kada je carstvom vladao sultan
Sulejman Kanuni savremenici su uocili pukotine. To su osjetili sutlanovi vazali iz Erdelja, Vlaske,
Moldavije. Oni su to htjeli iskoristiti kako bi se oslobodili vazalnosti I cak sklopili savez sa carem
Rudolfom II. U pomenutim zemljama postojale su I vodece licnosti koje su vise naginjale
Osmanlijama. Najvise je na ovu pojavu reagirao Sinan-pasa koji je izjavio u Istambulu da ce sa njima
postupiti kao I sa Tunisom. Obecao je da ce I u ovom ratu osvojiti ne samo Bec nego I Prag. Dok je
plamtao rat 16. januara 1595. umro je Murat III u 49. godini.(20 god, 22 dana). Iako je carstvo
pokazalo slabosti teritorijalna osvajanja pokazala su da je carstvo tezilo prosirenju. Cijela osmanska

37

imperija bila je podjeljena na 40 ejaleta I to 8 u evropskom, 4 u africkom I 28 u azijskom dijelu. Tu su

bile I zemlje u poluvazalnom odnosu priznajuci vrhovnu vlast sultana a zadrzavajuci autonomiju.
Murat III je bio posljednji osmanski vladar cija se smrt krila nekoliko dana od podanika. Svog
nasljednika Mehmeda lll je pripremao za mjesto sultana povjeravajuci mu upravu nad jednom
pokrainom. Bio je posljednji vladar koji je pripadao klasicnom periodu carstva.

SULTAN MEHMED III (1595.-1603.)

Novi sultan je rodjen 1566.g. u Manisi I u trenutku preuzimanja prijestolja imao je 28 godina. Po zelji
oca od 16 godina se pripremao za predstojeci poziv, sandzakbeg, okruzen brojnim saradnicima.
Interesantno je spomenuti da je svojih 27 sestara poudao za poznatije licnosti a 19 brace dao je
pogubiti. Po obicaju na sve vaznije polozaje dosle su nove licnosti. To je prvi osjetio VV Sinan-pasa na
cije mjesto dolazi Ferhat-pasa koji je imenovan za kazaskera(ova rijec nije vjerodostojno napisana).
Sam Sinan-pasa je penzionisan dobivsi 300 000 akci. Novi vezir je morao ugusiti u Vlaskoj
pobunjenicki ustanak. Glavni dio vojske je bio stacioniran u Ugarskoj pokraj tvrdjave Gran. Vec
2.septembra 1595.g. ova vojska je dozivjela poraz. Osmanlije su izgubile ovu ali I tvrdjavu Visegrad.
Vojni porazi su uzdrmali ugled novog vladara ali I njegovih drzavnika. Vidjevsi da nema ugled medju
podanicima Mehmed III se odlucio da licno ode na ugarski front I tako povrati povjerenje podanika. Te
1596.g. je OV nanijela veci poraz hapsburgovcima na vise mjesta a poljuljano povjerenje se vratilo
sultanu. Iako je jednu od najvecih uloga imao jedan od vezira Cikala, sultan u 1597. imenuje Mehmeda
Sartadzi (kovac nozeva za rat) za vodju vojske. On se pokazao kao potpuno nesposobna osoba.
Osmanlije su 1598. izgubile tvrdjavu Rab. U narednim mjesecima 1598/99. rat medju vojskama vodjen
je bez vecih vojnih uspjeha. U takvim okolnostima u Aziji 1600.g. dolazi do pobune predvodjene
Abdul Halimom. On je pokupio oko 30 000 ljudi I nanio poraz osmanskim trupama. Zahvaljujuci
Hasan-pasi (sin Mehmed-pase Sokolovica) pobune su donekle sprijecene. U narednom periodu kod
mjesta Dzanika zivot je izgubio Abdul Halim a na njegovo mjesto dolazi njegov brat Deli Husein. Za
razliku od prvog on je dobro organizovao pohod I kod mjesta Pokat je ubio Hasan-pasu.
Na osmansko-ugarskom frontu Osmanlije preuzimaju inicijativu I osvajaju tvrdjave Egelj I Kanjizu.
Centralna vlada osniva 1600.g. Kanjiski ejalet u ciji sastav ulazi Pozeski sandzak. Poteskoce I vojni
porazi u Anadoliji umanjivali su I efikasnost Osmanlija u Evropi. Svu situaciju prete Spanija, Malta,
FirencaOni nastoje da iskoriste situaciju I u savezu da od sultana preotmu Alzir. Njihov napad je
osujecen zahvaljujuci veziru Cakali. On je bio bolji pomorac nego kopneni vojnik.I to je jedan od
razloga da OV 1601. ima uspjehe na hapsburskom frontu I uspijevaju da vrate stolni Beograd (Sakas
Feherbat).
Situaciju je pratio I persijski sah koji u novembru 1603. Osmanlijama sluzbeno objavljuje rat. Snage se
dijele na dva fronta. Persijska vojska je u pocetku osvojila nekoliko gradova (Tabriz). Tada
22.decembra 1603. umire mehmed III. Bio je bez poroka, pobozan, I bio bi dobar vladar da nije morao
ratovati na toliko frontova.(8 godina,11 mjeseci, 5 dana). Imao je 38 godina u trenu smrti a bio je
poznat po promjenama VV (12 licnosti ) sto govori o slabosti I nesigurnosti carstva.
STANJE OSMANSKOG CARSTVA U PRVOJ POLOVINI XVII st.
SULATAN AHMED I (1603-1617.)
Novi osmanski vladar postao je Mehmedov sin Ahmed I (1603.-1617.). Dolazak na prijesto prosao
je bez potresa zahvaljujuci Javuz Aliji Malkocu. Vojska je tada ratovala na ugarskom I persijskom
ratistu. To je koristio Abaz I koji zauzima tvrdjavu Erevan. Zauzeo je I glavni grad Gruzije a dalje su
osvojena I druga mjesta Gruzije. Neuspjesi su natjerali sultana da za sraskera imenuje Cikala. Njegovo
imenovanje izvrseno je u junu 1604. a istovremeno vodece licnosti carstva nastojale su da dobiju
naklonost Francuske, Engleske I Mletacke republike obnavljajuci kapitulacije. To se radilo zbog
pobune u Anadoliji koja jos vise jaca. Kara Said, Kalendaroglu su licnosti koje su bile aktivne na tlu
Ajdina I Saruhana. Vidjevsi da dva fronta kao I pobune carstvo uvlace u dublju krizu sultan Ahmed I
trazi nacin da sklopiu mir sa Hapsburgovcima. Inicijativa nije bila toliko brza, skoro dvije godie
diplomate su pregovarale za mir.
Istovremeno su vojske na frontu ratovale. Jos sredinom 1605. OV je napala tvrdjavu Gran I 26.
novembra 1605. uspjele su da je vrate pod osmansku vlast. Slicno je bilo I sa tvrdjavom Visegrad.
Njihovim osvajanjem pozicije osmanskih pregovaraca su ojacale I to je I uticalo na sklapanje mira.

38

Tokom 1605/06. manji osmanski odredi upadali su u Korusku, Stajersku I Kranjsku. Stanje postaje I
poveplinije jer je za erdeljskog kneza izabran Backoi, sultanov prijatelj. Dolazak takve licnosti je
ojacao polozaj Osmanlija.
Polozaj u ratu sa persijancima bio je nepovoljan. Kod Tabriza 6. augusta 1605. bila je Osmanska
vojska pobijedjena od saha Abaza Velikog.(od ove godine se masovno koristi duhan I kafa.)
Ustanak u anadoliji je postajao sve opasniji po OD. Sultan Ahmed I je poslao najelitnije jedinice na
ustanike vodjene Nasuh-pasom I Ali-pasom. Kad su se nasli blizu Vaalvadine dozivjeli su poraz I oni.
Sultan Ahmed l (15godina) odlucio je da sam krene u pohod ali je bio sprijecen. Hapsburski car Rudolf
ll (1576.-1612.) vidjevsi da ne moze preokrenuti rat u svoju korist odlucuje se za mir. Osmanlije su
taktizirali poslavsi cara prvo erdeljskom knezu. Mirovni ugovor je sklopljen .u Becu.
Tek onda je sultan Ahmed l odlucio sklopiti mir 14. jula 1606. Pregovori su idalje vodjeni a konacni
mir je potpisan 11. novembra 1606. na uscu Zitve (Zitvanski ugovor). Hapsburska monarhija na ime
onog dijela koji je zaposjela placa 200 000 dukata I oslobadja se ugovora iz 1537. (30 000 dukata). Pod
sultanovom rukom nasli su se gradovi Janak, Jeger(1595) I Kaniza (1600.)
Osmanska drzava prvi put sluzbeno hapsburkog vladara priznaje za cara. U ime OC mirovni ugovor
potpisao je 80-godisnji Murat0pasa. Osmansko carstvo priznalo je punu ravnopravnost hapsburskoj
monarhiji. Po prvi put OD je priznala da nema potpunu kontrolu nad osvojenim I ne osvojenim
tertorijama. Rezultat Zitvanskog ugovora bio je uzrokovan slabostima osmanske drzave. U narednoj
1607. OC I sa Poljskom je potpisalo mirovni ugovor kako bi ucvrstili granice prema Hapsburgovcima.
Ustanici u Anadoliji (Saruhan) su nanosili velike poteskoce carstvu. U blizine stare osmanske
priestolnice Bruse doslo je do pobune predvodjene Kinalijem. U istocnoj Anadoliji svi putevi I klanci
su bili pod vlascu pobunjenika (Dzemsira).
Osmansko carstvo je najvise opasnosti imalo iz Halepa. Kurd Candulad I emir. Udruzili su vojne
snage I krenuli su u rat protiv OC. Vojnim putem su htjeli izdvojiti Siriju I Libanon I osamostaliti se.
Veliki vezir Murat-pasa posao je licno protiv ustanika. Ovaj ostarjeli covjek imao je vise pobjeda protiv
Kurda I Druza. Po starom obicaju mnoge od zarobljenih vodja je poveo u prijestolnicu (duzim putem).
Tako je uspio umiriti vecinu pobunjenika.
Vec 1608. preostali dio pobunjenika pokusavajuci da vrate oblasti dozivio je poraz. Sve pobjede uticale
su da I u ratu sa Persijom dodje do rjesenja. Murat-pasa krece1610. protiv Persijanaca. Vidjevsi da se
ratna sreca udaljila od njega sah Abaz nudi da se uspostavi onakva granica kao iz vremena saha
Tahmaza I Sulejmana Kanunija. Sultan smjenjuje Murat-pasu sa polozaja velikog vezira. Tu se vidi I
uticaj harema. Svoje poteze pocinje vuci Kosem sultanija Mahbejker. Mjesto vezira zauzima Nasufpasa, Murat-pasa odlazi u penziju a 5.augusta 1611. umire vjerovatno pod uticajem Kosem sultanije.
Sljedecu 1612. I 1613.g. OC provodi u miru. Tad se gradi I Mavi- plava dzamija. Veliki vezir Nasufpasa poceo se nasilno ponasati sto je dovelo da sultan potpies katil ferman 17. oktobra 1614. Na mjesto
novog vezira izabran je Danar Mehmed pasa.
Vec 22.novembra 1617. umire vladar Ahmed I (28godina)(13god,18 mjeseci, 1 dan).
SULTAN MUSTAFA I (1617-1618.- 1622-1623.)
Prijesto preuzima brat mu Mustafa I . On je dva puta vladao (1617/18.) I (1622/23) I dolazio na
prijestolje pod prisilom drugih. Iza sultana Ahmeda I ostalo je 7 sinova, trojica su bili na polozaju
velikog sultana: Osman I, Murat IV, Mustafa I.
SULTAN OSMAN II (1618-1622.)
Istog dana vladarsku titulu preuzima Genc Osman (1618-1622). Dolazak novog sultana obiljezen je
izbijanjem novog osmansko-persijskog rata. Zna se da je bio izuzetno dobar vojnik. Prvih dana
vladavine dosao je u sukob s jenicerima jer se pokazao kao skrta osoba. Svojim prepotentnim drzanjem
odbio je I druge drustvene slojeve. Stanje mu je postalo tesko kad je ratujuci protiv Poljske imao
skromne uspjehe. Ovakvim ponasanjem vremenom stvorivsi opoziciju, osim Kosem sultanije, izgubio
je povjerenje. Zbog mlih uspjeha, mjesanja harema, I dr. doslo je do velike pobune. Najvise neprijatelja
nalazilo se u sultanovoj blizini. Zato je 19. maja 1622. Osman zbaen sa prijestolja. U pobuni je po
drugi put dosao na vlast suludi sultan Mustafa. Istovremeno tada (18god) sultan Osman je odveden u
zatvor Jedi kuler (7 kula) . Organizatori pobune koji su bili zadovoljni odvodjenjem Osmana pobojali
su se da zbog svoje mladosti, a znajuci da sultan Mustafa nema vladarskih sposobnosti nece Osman
izvrsiti njihovo pogubljenje. Presuda je obavljena od strane mutavca I ubijen je Osman. Tako je po prvi
put doslo do fizicke likvidacije osmanskog vladara od njegovog podanika.
Ime veliki vezir Daut-pasa bio je sinonim za ovo ubistvo. Oni pismeni znali su da nije dobro ostaviti ga
na tom mjestu I ubili su ga. Njegovo mjesto je povjereno Mere Huseinu. Sva ta desavanja su uskoro

39

izazvala kontra reakciju I neredi su bili prisutni u svim dijelovima carstva. Istog dana 10. septembra
1623.g. doslo je do smjene sutana Mustafe.
SULTAN MURAT IV (1623-1640.)
Na prijesto dolazi sultanov brat Murat IV. Kako je osmanska imperija prozivljavala brojne potrese
dolazak novog vladara prosao je bez velikih svecanosti . Znalo se da ce novi vladar u pocetku samo
nominalno vladati a da ce njegova majka Mahbejker vuci konce.
Doazak novog sultana okarakterisan je praznom drzavnom kasom pa su njeno korisnici bili
nezadovoljni. Doslo je I do pobune Azapa. Neredi su bili prisutni I u civilnim I u vojnim institucijama.
Situaciju su najbolje iskoristili Persijanci pa je 28. septembra 1623.g. usla vojska u Bagdad I
prisjedinila ga svojoj imperiji. Vec 2.oktobra 1623. stanovnistvo je pomoglo da se vojska razoruza I
stalo je na stranu Persijanaca. Nakon zauzimanja Bagdada sah Abaz Veliki zanosio se mislju da pobije
stanovnistvo ovog grada. Razoren je grob Ebu Hanife I grob saha Abdul Kadira Galanija koji su bili
veliki ucenjaci svog doba. Gubitak Bagdada bio je povod da sa polozaja velikog vezira smijene Mere
Huseina I daju ga Cerkez Mehmed-pasi. On obnavlja kapitulacije sa Francuskom, Venecijom,
Holandijom a produzuje I mir sa Hapsburgovcima. Takva politika odgovarala je svim evropskim
zemljama jer je od 1618.-1648. vodjen je dan od velikih ratova TRIDESETOGODISNJI RAT.
U ovo vrijeme doslo je do novih pobuna u Anadoliji. Vodja jedne od vecih pobuna zvao se Abaza.
Osjecajuci opasnost V. vezir je poslao vojne jedinice da poraze pobunjenike. Tajnim kanalima je
ponudio mir I predaju Abaza. Tako pocinje nova politika prema pobunjenicima-vojna I diplomatska
rjesenja. Pobunjenik Abaz-pasa je odbio prijedlog pa je 15.augusta 1624. u blizini Kajserije doslo do
otvorene bitke. Vojnicki superiornija sultanova vojska je pobunjenicima nanijela poraz a Abaza se
spasio bjekstvom. Uskoro je kod Erzeruma ponovo poceo dizati pobunu. Vidjevsi sposobnost
protivnika ovog puta Osmanlije nude otvoreno Abazi mir nudeci mu jedno od namjesnickih mjesta.
Abaza je pristao da bude sultanov podanik ali da bude namjesnik Erzeruma. Te 1624. OC se susretalo I
sa problemima na drugim stranama. Jedan dio vojske je ratovao sa Tatarima sa Krima koje je predvodio
Mehmed han Giraj(21.juli 1624.). Uskoro je I odred kozaka dosao do Istambula I opljackao ga.
Na Porti je doslo do smjene vezira I postavljen je novi Hafiz-pasa. Njegov zadatak bio je da porazi
Persijance I povrati Bagdad. On je uspio za kratko vrijeme sakupiti 40 000 vojnika I 5. maja je dosao
blizu mjesta Cekik blizu Dijarbekira. U neravnopravnoj borbi Osmanlije su porazile Persijance I
osvojen je Kirkuk. Isto tako osmanska flota ubrzano je modernizirana I pravljeni su veliki brodovi.
Stanje u osmanskoj drzavi I pored brojnih pokusaja da se zavede red I mir bilo je jako tesko. God 1626.
stanje je bilo gore nego s pocetka vladavine Murata IV (kuga, bolest). Problemi su bili I na vojnom
polju. Te 1626. Hafiz-pasa je posao u pravcu Bagdada. U novembru 1626. Bagdad se nasao u
okruzenju OV. Medjutim usljed nedostatka naoruzanja I slabe pripreme jedinice su morale napustiti
opsjedanje. To je bio I razlog smjene na mjestu v. vezira. Halil-pasa postaje novi vezir. Korupcija I
slabljenje centralne vlasti bile su preduvjeti za pobune. Krajem 1626. otvoreno se buni beglerbeg
Abazapasa. Ovog puta novi v.vezir dobija naredjenje da napadne pobunjenike. I pored svih prednosti
tokom 1627 ustanici su OV nanijeli vise poraza sto ce biti da 6.aprila 1628 Halil-pasa bude smjenjen a
ubrzo I umire. Za razliku od ranijih v.vezira Halil-pasa je bio vrijedan, umjeren u odlukama ali splet
okolnosti nije dozvolio njegovo napredovanje. Njega nasljedjuje Husref-pasa Bosnjak. On je sa
pobunjenim Abaza-pasom vrsio pregovore. Rezultat ovoga je bio da Husref-pasa pridobije pobunjenika
I Abaza-pasa je imenovan za bosanskob beglerbega. Iste 1628. pobune izbijaju I u drugim dijelovima
carstva a posebno su bili znacajni Jemen I Krim. Pobunu nastoji iskoristiti Murat IV koji nastoji
umanjiti ovlastenja svoje majke. Kada je 2. maja 1629. Husref-pasa posao u rat protiv Persije kako bi
preuzeo Hamadan, saznao je za pobune nakon smrti abaza Velikog. On je bio jedan od najvecih sahova
Persije iz dinastije Safavida. Naslijedio ga je unuk princ Zaim Mirza. Tu situaciju nastoji iskoristiti
Husref-pasa I snage okrece na Bagdad ali I ovog puta bezuspjesno. Husref-pasa je bio smjenjen a
postavljen je Hafiz-pasa za v. vezira. U vise ejaleta anadolije izbijaju pobune stanovnistva. Razlog je
bila ekonomska situacija. Na iznenadjenje mnogih pobuna se prosirila do Istambula. 9.februara 1632.
ustanici su usli u Istambul I ubili Hafiz-pasu. I njegov nasljednik Husref-pasa biva isto ubijen. Sultan
Murtat IV (20g.) pokusava uzeti stanje u svoje ruke udaljava majku iz dvora I preuzima vlast u
narednih 8 godina. O.12.maja 1632. naredjuje da seubije Redza-pasa , glavni zapovjednik pobuna u
anadolskim ejaletima. Na mjesto v.vezira postavljen je Tabanasi Mehmed-pasa, Albanac. I 1633.g. su
ubijani svi oni koji su se zamjerili sultanu. U septembru 1633. doslo je do najveceg pozara u Istambulu
I vecina objekata je unistena (20 000 kuca je zapaljeno). Dok se sultan susrece sa pozarom stanje na
osmansko-persijskom frontu okrece se u korist Osmanlija. Prilikom ubistva nepodobnih licnosti sultan
se odlucio na ubistvo beglerbega abaza-pase(24.augusta 1634.) Brojnim smnaknucima poznatih licnosti
sultan uspjeva ucvrstiti autoritet. Sultan smatra da 1634. krene prema Bagdadu I pokusa ga osvojiti.

40

Angazirana je sva teska artiljerija. Bagdad je u zadnjim mjesecima 1634. I osam mjeseci 1635. bio
napadan. Persijska vojska se uspjesno branila I sultan je 6.augusta 1635. naredio napustanje Bagdada I
zapucuje se u Tabriz I osvaja ga. Sultan je boravio u Tabrizu kako bi pokolebao Persijance u daljoj
borbi protiv Osmanlija I da pokaze vojnu snagu. Ali 25. decembra 1635. on odlucuje da se vrati u
istambul prethodno naredjujuci da mu se braca Bajazid I sulejman pogube.
Persijanci koriste odlazak Osmanlija I vracaju tertotrije za sto sultan okrivljuje v.vezira I smjenjuje ga
a postavlja Bajram-pasu. Nakon njegove smrti za vezira postavlja Tajar Mehmed-pasu. Sultan odlucuje
da 1638. ponovo krene na Bagdad I poslije 14 dana , 15 decembra 1638, OV vraca ghrad pod svoju
upravu. Za namjesnika u Bagdadu postavlja Kucuk Hasana, jenicerskog agu. Sultan 17.januara 1639.
preko Dijarbekira je isao prema Istambulu gdje dolazi 9.juna 1639. Ubrzo Persijanci I sah Zaim Mirza
nude okoncanje rata Osmanlijama. Do mira je doslo 19.septembra 1639. a najvaznije odluke bile su da
Osmalije zadrze Bagdad a Persijanci Ereverm. Ocekivalo se da ce sultan sada krenuti u Evropu. Ali 8.
februara 1640. sultan Murat IV umire I 28 godini. (16god, 4mjeseca, 28dana). Smatralo se da je bio
dosta blaga osoba a ustvari je bio dosta okrutan, zeljan krvi I zlata. Njegova uprava pokazala je
slabosti Osmanske vlasti.

VRIJEME SULTANA IBRAHIMA (1640.-1648.)

Kad je 8.2.1640.g. umro sultan Murat IV na prijesto je dosao njegov brat Ibrahim (24god). On je bio
treci sin sultana Ahmeda koji preuzima duznost. Razlikovao se od Osmana po starosti I od Murata koji
je bio poznat po okrutnosti koje su pogadjale kako blizu okolinu tako I carstvo. U odnosu na svu trojicu
bio je najgori. Uobicajene svecanosti su prosle bez vecih potresa. Dosla su mu brojna izaslanstvaiz svih
dijelova carstva I drugih zemalja. Darovi su bili izuzetno bogati. U zemlji je vladao relativan mir koji je
uspio nametnuti Murat IV. Sa susjedima nije bilo rata a jedina poteskoca bili su odnosi sa hapsburskom
monarhijom., jer je beglerbeg Hasan pripojio dijelove Stajerske.Na evropskom tlu traje
tridesetogodisnji rat.
Prvi dani vladavine novog sultana govorili su da ce on vladati dobro I da ce carstvo izaci iz krize.
Veliki vezir bio je Kara Mustafa-pasa. On je zelio da u kracem periodu poveca vrijednost akce I da
ozivi trziste I privredu. I na vanjsko-politickom polju uslovi su bili vrlo povoljni. On izdaje naredjenje
da se povede rat protiv Kozaka koji su 1636. bili zauzeli tvrdjavu Azov. Sultan 1641.g. salje flotu I
kopnene snage. Ovaj pohod protiv Kozaka predstavljao je pocetak kraja njegove vladavine. Osmanski
oficiri su potcjenili protivnika I dozivjeli su poraz, izgubili su oko 7 000 jenicera. Sama opsada koja je
trajala 3 mjeseca (10.10. 1641.g) zavrsena je neuspjesno. Ovaj neuspjeh je nastavljen u 1642.g. Prema
ovom gradu bilo je upuceno oko 14 000 trupa koliko je bilo I muskaraca u Azovu. Na vijest o dolasku
Osmanlija Kozaci su odlucili da bez borbe napuste Azov. Novi kazasker Mehmed-pasa Sultan Zade
ostao je bez zeljene vojnicke slave. Ponovo na scenu stupa Kosem sultanija. On upucuje I druge zene
da se pocnu mjesati u politiku. Tako pojedine osobe(miljenici) dobijaju visoke vojne polozaje. To je
ugrozilo polozaj Kara Mustafa-pase. Najveci protivnici bili su Silahdar Jusuf, Husein Dzindzi Hodza I
Mehmed-pasa Sultan Zade. Iza ovog trijumvirata stajala je Kosem sultanija. Odlukom sultana Ibrahima
smjenjen je I ubijen 7.marta 1644.g. Kara Mustafa-pasa . Tada u Krimskom hanatu dolazi do smjene na
prijestolju I vlast preuzima Islam Giraj, brat Mehemda Giraja koji je bio vezirov prijatelj. Kako bi
sultana zavarali a osjetivsi njegove slabosti, majka I njeni igraci dovodili su mu zene I vodjen je los
zivot. Veliki interes je sultan pokazivao I prema krznu, mirisima, cvijecu sto je ponovo uticalo na moc
carstva. Svojim ponasanjem sultan je dao primjer I svojim najblizim podanicima te carstvo dozivljava
jednu od najvecih kriza. To su osjetili I sultanova majka I clanovi trijumvirata. Zanosili su se idejom da
krenu u veci boj kako bi okrenuli paznju podanika prema ratu. Prilika se pokazala kada su hodocasnici
krenuli prema Dzedi I bili presretnuti od strane malteskih vitezova. Zarobljeni su odvedeni na Kretu.
Optuzujuci Mletacku republiku da pomaze vitezovima u napadu su napravili prekrsaj, sultan Mlecima
objavljuje rat/ KANDIJSKI RAT/ koji ce trajati 24 godine.
Do izbijanja ovog rata doslo je vrlo smisljeno.Od ranije je kapudan-pasa Jusuf (Josip Maskovic)
Dalmatinac bio najveci zapovjednik ovog rata jer je zelio veci dio Dalmacije osvojiti I staviti pod vlast
Osmanlija. Znajuci za prikrivene ambicije ovog admirala, sultan je Jusuf-pasu imenovao za saraskera
cjelokupnih snaga (80 galija, 3 tuniska, 10 alzirskih, 300 camaca I 10 engl-nizozem.), 7000 jenicera,
1400 spahija kojim je htio da napadne, I na moru I na kopnu, mletacke podanike. Iz same carigradske
luke 30.aprila 1645.g. krenuli su prvi brodovi prema Kreti. I prije ovog rata Osmanlije su pokazivale
interes za ovaj otok. Sam pocetak ovog rata bio je drugaciji u odnosu na ranije pohode. Niko od
ucesnika u pohodu nije znao kuda brodovi idu I sa kim trebaju ratovati. Informacije o tome dobili su
tek 24. juna 1645. kad su se trebali iskrcati, Dva dana kasnije pocinje invazija na Kretu. Iskrcavanje je

41

izvrseno na otok Sikeliju koja je trebala biti glavna osmatracnica za osvajanje. Vec 27.juna flota je
uplovila u luku Kaneju gl. grad Krete. Osmalije 17.augusta zauzimaju Kaneju I okolinu. Zeleci izbjeci
zrtve sa obje strane napadaci su predlozili da branioci napuste Kaneju. Predaju grada I drzave nije
izvrsio Navigario, nego zapovjednik konjice Djankarlo. Kako je broj branilaca bio veliki Kreta je
predata Osmanlijama 17.decembra 1645.g. Nakon uspjeha ugled Dzindzi-hodze kao najeksponiranije
licnosti OD je naglo porastao u dvoru I carstvu. Sultan je iskoristio pobjedu da se ubiju svi sa kom se
susretao, medjutim tadasnji sejhu-ul-islam Abu Said naglasio je da ta gesta nema uporista u zakonu
(pravoslavci). Stoga sultan opoziva svoju odluku koju je ranije donio. Istih dana je poslato uputstvo
erdeljskom knezu da bude spreman za akcije sa Hapsburzima.
U to vrijeme petogodisnji princ Mehmed imenovan je za namjesnika Manise. Prvi vojni uspjeh,
osvajanje Kaneje, pohranio je ugled Mehmed-pase sultan Zadea. Na mjesto Kapudan-pase imenovan
je njgov saradnik Musa. Za razliku d mnogih sposobnih pomorskih oficira ovaj zapovjednik se pokazao
kao vrlo nesposobna licnost te Osmanlije ratuju sa Mlecanima sa vrlo promjenljivom srecom.
Husein-pasa je koristio opustenost Mlecana I 20.oktobra 1646.g. osvaja Rotin na Kreti. Rat je
nastavljen I u 1647. U jednoj od mnogih bitaka u zarobljenistvo je pao I admiral Musa. Na njegovo
mjesto je imenovan Fadil-pasa. Sultan uspjeva da novom admiralu stavi na raspolaganje brodova I
15000 jenicera. Uporedo ratujuci na Kreti dio OV otvorio je front u Dalimaciji. Na mjestu namjesnika
bosanskog ejaleta bio je Ibrahim-pasa Gabeljak koji je vec dugo zagovarao rat sa Mlecanima U prve
dvije godine nije bilo vecih vojnih operacija u Dalmaciji (trgovina). Jos tokom 1646.g. Kliski sandzakbeg Ali-beg osvojio je stari Zadar I Turanj a dozivio je poraz kod Zemunike. Mletacka vojska sada
prelazi u ofanzivne akcije I osvaja Islam I Nadin. Zaustavio ih je Mustafa-pasa (bosanski namijesnik)
koji krece prema Sibeniku. Mletacka vojska tih mjeseci 8.septembra 1647. napala je I osvojila Drnis.
Sva ova desavanja nisu interesovala sultana koji zivi raskosno I raskalaseno u dvoru u prijestolnici.
Osokoljen Ibrahim donosi odluke osudjivanja na smrt svojih prvih saradnika Mustafa-pasa sultan
Zade. Dzindzi-hodza je u njemu vidio svog protivnika I stoga mu namjestio ubistvo. Kako je iz
zarobljenistva pusten Musa on uzima titulu velikog vezira. Kosem sultanija I Dzindzi-hodza imenovali
su ahmed-pasu za drugog vezira carstva. I sam Ahmed-pasa je bio potkupljiva osoba da je sultanu dao
poklon vrijedan 300 000 akci.
Skoro na svim razinama vlasti vladao je haos. Mnoge sposobnije licnosti, bojeci se sultanove
hirovitosti a zeleci se spasiti proglsavali su se odmetnicima. Zbog toga dolazi do jos vecih nereda.
Sva ova desavanja prate Mlecani I 1648.g. odlucuju da na vise mjesta napadnu osmanske tvrdjave kako
bi ih osvojili. Na dalmatinskom frontu uspijevaju 1648. osvojiti Klis. Gubitak ove vazne tvrdjave
sultanu je predstavljen kao gubitak male crkve. Zbog svoje cestitosti Fadil-pasa sultanov zet smjenjen
je sa polozaja. U prijestolnici je sve vise vladalo nezadovoljstvo I 7. augusta 1648. jeniceri su prevrnuli
kazan I trazili sultanovu abdikaciju. Uporedo sa sultanom jeniceri traze smjenu I Ahmed-pase.
Jenicerima se pridruzuju spahije I ulema. Da prikriju pravi razlog mascara trazili su smjenu V.vezira I
da to mjesto povjere Sofi Mehmed-pasi. Dok su potpisnici htjeli izvrsiti smjenu Bektas-aga, vodja
pobunjenika, istupio je otvoreno. U carski dvor dosli su pobunjenici I dosli do sultana te ga natjerali da
dobrovoljno abdicira u korist sina Mehmeda IV. Tako je nakon 8 god, 5 mjeseci I 28 dana smjenjen
sultan Ibrahim. Njegovi savremenicci su znali da je carstvo u velikoj krizi ali su znali I za sultanove
pristase te su trazili smaknuce Ibrahima. Izgovor je bio da ne mogu biti dvojica halifa. Krvnici su dosli
u Jedi kulu I zadavili sultana.
VLADAVINA SULTANA MEHMEDA IV AVDZIJA DO IZBIJANJA BECKOG RATA (1648.1683.)

1.

Period od 1648.-1658. I prva decenija Kandijskog rata

Uobicajene svecanosti 16.augusta 1648. I na prijesto stupa Mehmed IV. Posto je drzavna blagajna
bila potpuno ispraznjena, jeniceri nisu dobili uobicajeni poklon. Mnogi su se u jenicerskom odzaku
pobunili protiv velikog vezira Sofi Mehmed-pase 25.septembra.1468.g. Njima se pridruzio I dio
spahija. Iste licnosti od sultana Ibrahima ponovo se uzdizu. Jedan dio ih je prognan kako bi se
onemogucila dalja osveta onih koji su doveli rzavu u tezak polozaj. Lose vijesti dolazile su iz
pokrajina. Izmedju Ilhana I Aksehira isticali su se I I Katedzioglu te su opustosili brojna stoljetna
naselja. Ponovo Kosem sultanija nastoji vratiti svoj dignitet. Po nagovoru svoje nene I majke Hatidze
sultan je nominalno u maju 1469. smjenio VV kako bi Kosem sultanija postavila sebi odanu licnost. Ta
1649.g. poznata je kao posljednja sluzbena godina kad se vrsi devsirma I vise nikada do 1826.g. I
raspustanja jenicera nije vrsena. Dok sultan ovjerava dokumente svojih prethodnika a koji su se ticali

42

susjeda ali I svojih sunarodnika. Spomenuti odmetnik Katidzi Zade je ojacao I dosao do predgradja
Istambula I zauzeo Uskudal. Dok su trajale pobune to je imalo odraza na vojsku koja je na Kritu.
Nedostatak novca, oruzja uticalo je da se rat vodi bez znacajnijih pomaka. Dok su oficiri I vojska
zivjeli tesko na dvoru se zivjelo raskosno. Da bi zadrzali taj nivo vodece licnosti carstva skupa sa
sultanom-djetetom prodavali su polozaje onima koji su im mogli platiti. Centralna vlada uvodi nove
vanredne poreze a prijasnje poreze povecava. Sve to usloznjava stanje sto izaziva smjenu Sijavus-pase
I dovodjenje Kurdzi-pase. On je poznat po smjenjivanju mnogih vaznih licnosti (Mehmed-pasa
Cuprilic). Narednih godina stanje postaje jos teze. Nema uspjeha ni u Dalmaciji ni na Kreti, a na
granicama carstva dolazi do upada kozaka. Kako je 1653.g. isticao mirovni ugovor sa Hapsburzima
sluzbeni Bec je 20.jan 1653. sa peskesom od 20 000 guldena produzio mir.
Sama OD imala je nove poteskoce sa odmetnicima na tlu cijele Anadolije. Tako 1653. se istice licnost
Abaza Hasan. Nemajuci drugog izbora vrsi se opca mobilizacija I vojska se povjerava
Katridzioglu,namjesniku Karamana. Povjeravanje ovom namjesniku nije bilo slucajno jer je I on bio
odmetnik. Kada su se vojske sukobile kod Aksaraja dozivjela je poraz a Katridzioglu se spasio bijegom
u Konju. Abaza Hasan je kreuo prema angori. Primjenjujuci staru taktiku Porta je Abaza Hasanu
ponudila da bude vojvoda- starjesia svih Turkmena. Kako je s Abaza Hasanom bio Imsir-pasa
(namjesnik Bagdada) povjeren mu je Alep u Siriji. Razlog je sukob Imsir-pase sa Druzima.
U medjuvremenu je Hatidze Turhan poslala na onaj svijet Kosem sultaniju. I sama je preuzela istu
ulogu kao I njena umrla svekrva. Na polozaj VV imenovala je Fahrudz Ahmed-pasu. Bio je stroga,
tvrda I nepotkupljiva osoba. Ubrzo po dolasku na cello Porte VV je preuzeo mjere kako bi ojacao
centralnu vladu. U pokusajima nije bilo izlaza I stanje je I dalje bilo lose. Tadasnja sultanija naredila je
sinu da 17.februara 1653. sazove diwan za radi raspravljanja o finansijama. Rashodi su bili 12 miliona
a prihodi 2 miliona. Novac je odlazio na ratovanje sa Mlecanima a na granicama je doslo do pobune
kozaka.predvodjenih Hmeljnitskim. Kozaci ne ratruju samo sa Poljacima nego napadaju I granice OD.
Osmanlije salju isluzene jenicere da sprijece napadace ali oni dozivljavaju poraz. Naredna 1654. bila je
interesantna po slabosti carstva ali I po posjetama Poljaka, Uzbeka, Tatara sa svojim izaslanstvima I
poklonima. Sultan prima sve delegacije I realizuje njihove zahtjeve.
Jedan mali dogadjaj u Dalmaciji:Fadil-pasa Maglajac kod Kninaje pobjedio Mlecane I salje
zarobljenike. Tako je u Istambulu 20.marta 1654. odrzana paradaza podsticaj vojsci. Osmanlije su I dio
brodova u lukama Istambula opremili namirnicama I municijom da ratuju protiv mletacke flote.
Flota 16.marta 1654. isplovljava Iz Dardanela I pobjedjuje nekoliko mletackih brodova(kapudan pasa
Murat) Zapovjednik Mlecana je bio Francesko Morozini.Osmanska flota je posla prema otoku. Odatle
idu prema Milosu. I narednih mjeseci OF napada Mlecane na otocima oko Peloponeza. Umjesto Dervis
Mehmed-pase na mjesto VV imenovan je imsir-pasa. On je bio licnost vrlo sumnjivog morala. Bio je
zacudjen imenovanjem. On odgovara da ne zeli biti slijepi poslusnik dvora I da mu je dovoljan steceni
polozaj. Ubrzo se saznalo da ce ako dodje u Istambul biti ubijen. Ovo odbijanje donijelo mu je
popularnost u narodu pa na pritisak mnogih sultan obnavlja ponudu Imsir-pasi za velikog vezira.
Popularnost koju je stekao svojim ranijim odbijanjem bio je jedan od osnovnih faktora da sultan
Mehmed IV ponudi duznost bas njemu. Ovog puta Imsir-pasa prihvata ponudu I iz Alepa sa velikom
pratnjom krenuo je prema prijestolnici. Kretanje je bilo planski organizirano. Pored prvobitne pratnje
na putu su mu se pridruzile poznate I nepoznate licnosti.Na putu mu se pridruzuje I Abaza pasa koji je
postao zapovjednik svih Turkmena. U blizini Kutahije Abaza-pasi pridruzio se I Mehmed-pasa
Cuprilic. Sve odane Imsir-pasa je primao I vezivao ih za sebe. Sa pratiocima je 28.februara 1655.g.
usao u Istambul. Taj ulazak je podsjecao vise na dolazak nakon neke pobjede. Kao I kod drugih vezira
prve mjere bile su da beglerbegove I sandzakbegove opozove I dovede sebi odane licnosti. Medju
njima je bilo dosta ranijih odmetnika od centralne vlasti a koji su za stanovnike Istambula predstavljali
negativce. Svi su se plasili Imsir-pase I njegovih saradnika. Kako bi ogranicili moc VV sultanu su
pojedinci govorili propagandu. Jedan dio ljudi u Anadoliji pocinje sumnjati u velikog vezira.
Sredinom maja 1655. dvor I sultan Mehmed IV oduzeli su pecat Imsir-pasi a potom je osudjen I ubijen.
Razlog je bio strah dvora od premoci Imsir-pase. U takvim okolnostima sultanova majka Hatidze
Turhan na mjesto VV postavlja Murat-pasu. Sredinom 1655. OC je bilo na vrhuncu anarhije na svim
nivoima vlasti. Murat-pasa uskoro odustaje od vezirata. Duznost preuzima muz sultanije Sulejman-pasa
porijeklom Jermenac. On se uskoro suocio sa problemima na tlu Sirije,Iraka,Egipta I Eritreje. Problemi
I poteskoce natjerali su sve clanove carskog diwana da podnesu kolektivnu ostavku. Carstvo je bilo na
raskrscu .Na scenu tada stupaju veziri iz porodice Cuprilica.

Vrijeme velikih vezira Mehmed-pase I Ahmed-pase Cuprilic

43

Vec 27.februara 1656. polozaj velikog vezira ponudjen je Mehmed-pasi Kupriliju.Razlog je bio sto
su smatrali da se radi o staroj osobi, misleci da ako se ne pokaze sposoban moci ce dovesti sposobnijeg.
Drugi razlog bio je sto je Mehmed-pasa bio osoba koja iza sebe nije imala znacajniju struju I bili su
sigurni da to nece izazvati previranje. Treci razlog koji navodi Hatidze Turhan je saznanje da je
Mehmed-pasa pripadao onom krugu koji je iz Albanije kao dijete dosao putem devsirme. Razlog je bio
I u cinjenici da je on od 1645. bio jedan od komandanata na kretskom frontu I imao je dosta uspjeha.
Prije preuzimanja pecata velikog vezira Mehmed-pasa je sa Hatidze Turhan napravio pismeni dogovor
kojim je trazio da Hatidze Turhan I sultan Mehmed IV pristaju da sve odluke vezira mogu biti
donesene bez njihove saglasnosti. Pristavsi na ovaj uvjet tek tada Mehmed-pasa sluzbeno preuzima
duznost.
Jedna od najvecih poteskoca bila je stanje u vojsci. Vec na pocetku susreo se sa vojnom pobunom.
Dugogodisnji rat na Kreti iscrpio je vojsku, I ona se buni protiv drzave. Svi su ocekivali da ce ovo
dotuci V.vezira. Medjutim, Mehmed-pasa je pokazao suprotno. Umjesto vojske on je poslao
pregovarace kojima prihveta sve ono za sta su se vojnici bunili I uspjeva umiriti pobunu. Uskoro je
poceo uklanjati licnosti koje su bile korumpirane. Sve odluke je donosio samostalno. Takva politika
naisla je na odobravanje sultanovih podanika. Posebno su Mehmed-pasini protivnici uvidjeli snagu
ovog vezira koji je priznavao zakon iznad svega. Postao je popularan I cjenjen sto se vidjelo I u vojsci I
medju protivnicima. U takvim okolnostima 26.juna 1656.g. kapudan-pasa Kenan-pasa sa 79 plovnih
objekata isplovio je iz Dardanela. Ovaj admiral bio je prepotentna licnost. Njegova samouvjerenost
osvetila mu se 6.jula jer su Osmanlije naisle na jaku mletacku flotu. Mlecani su iskoristili slabosti
Kenan-pase I nanijeli takav poraz koji je izjednacen sa bitkom kod Lepanta. Mlecani krecu u
kontraofanzivu I preotimaju Samos, Tenedos I Samotrar. Sve ovo dogadja se istovremeno kad je
kovana velika zavjera protiv Mehmeda IV. No I ovog puta Mehmed-pasa Kuprili koristi tezak trenutak
hvata zavjerenike I ujedno optuzuje I hvata ranije zavjerenike. Vojni poraz I zavjera govorili su o
dubini teskoca u OC.
Stanje je pogorsano kad se na Bosforu pojavila I mletacka flota. Pomorska blokada Istanbula imala je
za posljedicu povecanje cijene artikala. Upravo ove najteze trenutke mehmed-pasa maestralno koristi.
Videci da se sultan I njegova majka nalaze u teskom stanju veliki vezir trazi nova ovlastenja:

Potvrdjuje se ranija odluka da v.vezir bez konsultovanja ikoga moze samostalno donositi
odluke
Javno na sve polozaje dovodi ljude po svom nahodjenju I bez prigovora sultana
Niko u carstvu nema pravo ustati protiv vezira
Da sultanija I sultan se obavezu da nece kritikovati samog vezira.

Odluke su potpisane 15.novembra 1656.g. Medjutim, ova ovlastenja naisla su na negodovanje uleme
I vojnog establismenta. Vojska ga je optuzila da nikad nije ostvario vecu pobjedu I da nije bio
vicansablji a ulema ga optuzuje da ne poznaje zakone, civilnu administraciju tj. da nije vican peru.
Ove optuzbe nisu licno bile uperene preotiv Mehmed-pase koliko zbog toga sto im ovaj mudri starac
oduzima ovlastenja. Dvor je ipak ostao na strani velikog vezira. Od ovog vremena poslije
15.novem.1656. Mehemd-pasa Kuprili pokazuje se u pravom svjetlu. Kao prvo na iznenadjenje mnogih
pokazuje nevjerovatnu energiju za sve poslove.To je doslo do izrazaja u brojnim sitnim pobunama u
Anadoliji ali I na dr. mjestima. Bez milosti gusi svaku pobunu I uspostavlja autoritet centralne vlasti.
Sve pobunjene vodje je likvidirao. Nakon pomorskog poraza slicno kao sto je naredio Mehmed-pasa
Sokolovic I on naredjuje izgradnju 6 velikih brodova. Svi oni bili su namjenjeni za vojne akcije a ne za
trgovinu. Umjesto Kenan-pase imenovao je Mehmed-pasu. Izgradnja brodova govori nam da OC iako
je u krizi ima jos uvijek velike vezire I strucnu radnu snagu. Kao I prethodne godine tako je I 1657.
ponovo u prisustvu stanovnistva Istanbula ispracena flota. Te manifestacije su psiholoski kod
stanovnistva vracale samopouzdanje. Ujedno je predstavljala I politiku velikog vezira. Mletacka flota
sad je jurila OF, ali imali su srecu da se admiral Mocanigo dokazao za najmocnijeg pomorca pa je bio
svjestan da ako prepusti inicijativu na moru mora se ratovati I na kopnu. Zato je I jurio OF I kod otoka
Farmose ponovo porazio osmanske snage. Ovim novim porazom Mlecani dolaze do velikog ratnog
plijena. Osmanske vojne poraze krajem jula 1657. zaustavio je Katirdzi Mehmed-pasa. On je na Kreti
napao Mlecane I izvojevao pobjedu. Time je dosla do izrazaja briga Mehmed-pase Kuprilija za vojsku
koja sada ima motivaciju za ratovanje. Sve je to rezultiralo da iz defanzive OV krece u ofanzivu. Na
drugoj strani sultanova vojska u Dalmaciji dozivljava poraz. Tadasnji sandzak-beg Bosne Sidi-pasa I
skadarski Ali-pasa Cengic(hercegovacki) bili su u ofanzivi prema Zadru, Splitu I Kotoru. Kod sva tri
grada osmanlije dozivljavaju poraz. Ovi porazi bili su u sjeni uspjeha 15.novembra 1657.g. na

44

Lemnosunanose poraz Mlecanima I osvajaju otok. U zimskim mjesecima 1657/ 1658. koristi se
vrijeme za jacanje osmanskih snaga. U tom periodu skoro sve jedinice snabdjevene su potrebnim I
imaju redovna mjesecna primanja. Istovremeno Mehmed-pasa Kuprili se obracunava sa pobunjenicima
ali I sa Erdeljom, Moldavijom I Vlaskom. U toj situaciji prolazi I 1658. da bi u zadnjim mjesecima
doslo do velike pobune u Anadoliji. Vodja pobunjenika ne trazi sada smjenu sultana, Abaza Hasan.
Razlog pobune je licni interes jer se usprotivio da bude sandzakbeg jednog od budimskih ejaleta. Nije
mu odgovaralo I jacanje centralne vlasti. U vrijeme ove pobune Mehmed-pasa je testirao sultanove
odane trupe te ih salje protiv ovog pobunjenika. Osmanske snage koje su napale pobunjenike
dozivljavaju pobjedu. Pobunu je nastavio koristiti erdeljski knez Franjo II Rakoci. Kao I njegov
prethodnik Istvan Batoli izrazavao je pretenzije na poljsku krunu I tako postane tvorac jedne mocne
drzave. Nastojao je pridobiti Vlasku I Moldaviju. Sa dijelom trupa Rakoci je krenuo na Poljsku
kraljevinu koju je napao sa juga a sa sjevera mu je pomoc pruzio svedski vladar Karlo X Gustav.
Razlog ucesca Svedske je obecanje svih balkanskih zemalja. Njima se pridruzuju kozaci I Bogdan
Hmeljnitski. Ovako dobro osmisljeni plan se nije mogao realizirati jer su svi dogovori bili samo
deklarativni.
Stanje za erdeljskog kneza postaje teze kad se svedka vojska povlaci I ide na Dansku a uporedo kad ih
napustaju saveznici koji se obracaju Osmanlijama.
U takvoj situaciji Mehmed-pasa Kuprili salje pomoc Poljacima u borbi protiv erdeljskog kneza. I on
sam je krenuo s vojskom protiv Rakocija. Sa krimskim Tatarima Osmanslije dolaze u Erdelj I 1658.
erdeljska knezevia je toliko poharana kao nikad do tada. Nakon pobjede Mehmed-pasa donosi odluku
da Erdelj nema pravo samostalnog biranja kneza I ova knezevina dolazi u isti polozaj kao Vlaska I
Moldavija a kneza ubuduce postavljao je sultan.
Uspjesno ugusene pobune u Anadoliji I Erdelju bile su nova tacka oslonca da Mehmed-pasa nastavi
rjesavati probleme u OD. To dolazi do izrazaja kad on brojne komandante uklanja sa polozaja pod
izgovorom da mogu iskoristiti slavu I pobuniti se. Poseban je bio slucaj Deli Hasana koji je postao
autoritet I da ne bi okrnjio vezirov autoritet on ga smjenjuje. Iako su sultanove odane licnosti uspjevale
ugusiti pobune to nije sprijecilo druge da se pobune. Tako 1659.g. izbija pobuna u ejaletu Misir. Veliki
vezir dio trupa salje u Egipat I one ugusuju pobunu. Za savremenike je izgledalo da nakon ugusivanja
pobune U Vlaskoj dolazi do pobune na celu koje je Mihna. Prijestolnica trgoviste bila je
razorena 22.novembra 1659. Bukurest postaje sluzbena rezidencija danasnje Rumunije. Ubrzo iza ove
pobune dolazi donove pobune Franje II Rakocija u Erdelju I do 16. aprila 1660. Osmanslije odnose
pobjede a zivot gubi I sam Franjo Rakoci.
Nakon svih ovih dogadjaja Mehmed-pasa Kupril smatrao je da stupa trenutak kad treba vojno ojacati
granice OC. Duz sjevernih granica od Rusije, Poljske do Hapsburske monarhije gradila su se nova
utvrdjenja od 1660. U to vrijeme zabiljezeno je da se prvih mjeseci 1660. zaposljava veliki broj
nezaposlene radne snage a I privreda apsorbira dosta nezaposlenog gradskog stanovnista. Vidljivi su
oporavci na drustvenom, vojnom I ekonomskom polju. Do smrti 31,oktobra 1661.g. velikog vezira
nigdje nije dolazilo do pobuna sto je predstavljalo jacanje centralne vlasti. Vidjevsi da mu se priblizava
smrt po predaji VV je mladom sultanu Mehmedu IV Avdzi dao savjete:

Da ne slusa savjete zena sa dvora bez obzira da li se radilo o majci,zeni, sestri

Da nad vojskom ima stalnu kontrolu I da je stalno drzi u pokretu
Da pojedinim podanicima ne dozvoli da se previse obogate
Da bude stalna briga centralne vlade dovoljna kolicina novca cime bi se isplacivale sve usluge

Bilans vise od pet godina vezirovanja Mehmed-pase biljezi da je poslao oko 36 000 ljudi sa razlicitih
polozaja. Najvise je onih koji su se odmetali od vlasti I onih koji su bili podmitljivi. Znajuci ga od
ranije kao blagu licnost sadasnje ponasanje pokazalo je ostrinu zakonodavne vlasti a bio je
beskompromisan prema onima koji su mu bili prijatelji. Osudjivao je svako nasilnistvo a sam je najvise
insistirao na brojnim fizickim likvidacijama, konfiskacijama imovine I progonima. Ovakve drakomske
mjere imale su za rezultat da uspostavi red,rad I zakonitost. Ove pojave su bile prisutne u svim
pokrainama carstva. Nakon smrti Mehmed-pase Kuprilija duznost je sultan povjerio \njegovom sinu
Fazli Ahmed-pasi koji ce od 1661-1676 biti veliki vezir.
Novi vezir se pokazo dosta umjerenijom osobom. Razlog tome je vec postignuta zakonitost. Vrijeme
kad se na Porti nalazio Ahmed-pasa Kuprili poznato je kao doba politicke I vojne sigurnosti. U odnosu
na oca bio je obrazovanija licnost zahvaljujuci uciteljima. Smatrao se vrhunskim znalcem teologije
islama kao I poznavaocem sarijata. Njegova sklonost ka nauci, kulturi umjetnosti ucinili su da primjer
VV slijede mnoge licnost carstva pa je to period renesanse u OD.U tom periodu osmanske vlasti

45

svakodnevno su imali drzavnicke kontakte sa Evropom I van nje. Tokom 15-godisnje uprave Fazli
ahmed-pase znatna snaga I znanje su se koristili na jacanje autoriteta centralne I pokrainske vlast a
insistirao je na zakonodavstvu. Iako je uspostavljena puna kontrola, ipak OD nije izbjegla rat sa
susjedima. Kako je 1663. istekao mirovni ugovor sa hapsburgovcimaVisoka Porta smatrala je da ima
priliku da nulira neke odredbe iz Zitve I da zapocne novi rat sa Becom. Kao povod za novi rat Porti je
posluzila optuzba da je hapsburska vojska napala I osvojila tvrdjavu Sekel Hit koja je bila u blizini
Kanjize I tu podigla novu tvrdjavu. Osmanlije su u ultimatumu trazili da car Leopold I naredi da se
Sekel Held vrati sultanu a tvrdjava kod Kanjize da se razori. Fazli ahmed-pasa izvrsio je mobilizaciju
od 121 000 vojnika sa kojim se uputio preko kanjiskog I budimskog ejaleta prema Becu. Racunajuci
na pobjedu v.vezir je zatrazio nove ustupke, da se hapsburgovci obavezu na placanje 30 000dukata.
Ocekujuci negativan odgovor Ahmed-pasa se sa trupama uputio prema tvrdjavi Gran. Komandu nad
ovom tvrdjavom imao je grof Fergas koji je sve pratio. Na osnovu prikupljenih informacija grof je
pripremio odbranu grana. Kad je 7.augusta 1663. dio trupa dosao u kontakt s hapsburgovcima naneseni
su porazi braniocima. Vec 17.august 1663. kad je Ahmed-pasa zatrazio od grofa da mu preda tvrdjavu
Ujvar-Novi Zrinski dobio je negativan odgovor. Grof je napadnut I nakon vise jurisa Hapsburgovci su
bili u teskom polozaju. Branioci Ujvara su ponudili Osmanlijama predaju tvrdjave a da branioci mirno
I dostojanstveno napuste tvrdjavu. Tako je OV 24.septembra 1663.uslau Ujvar cime je nakon
zakljucenog mira 1606. osman.sila postigla uspjeh protiv Hapsburgovaca.Uporedo su Tatari po
vezirovom naredjenju bili aktivni u Moravskoj I Sleskoj. Mnoga mjesta Ravenburg, Brno. Bili su u
dobroj mjeri opljackani. Ratni plijen je bio veliki. To je ohrabrilo Osmanlije da zadnjih mjeseci prodru
do danasnjeg Luksemburga I zapale 32 postojeca sela.
Smatrajuci da je postigao veliki uspjeh I dosao do ratnog plijena, Ahmed-pasa je krajem oktobra
naredio povlacenje glavnine trupa. I u povlacenju su Osmanlije bile dosta aktivne I 2.novembra su
osvojile Novigrad. Veliku pomoc araskeru Ahmed-pasi pruzili su Moldavski ili Vlaski knezovi. Zimski
predah je iskoristila vojska Hapsburgovaca. Manje jedinice su napadale Osman. duz Mure I Drave.
Komandant grof Julijus od Hohenloa sa 40 000 pjesaka sredinom januara 1664. krece iz Ptuja da
preotme tvrdjavu od Osmanlija. Pomoc su mu pruzili hrvatski ban I brojni magnati.Koristeci zimu
21.januara 1664. oni preotimaju tvrdjavu Berzent. Borbe su trajale dva dana. To ih je ohrabrilo da
nastave ali kad su dosli do Sigeta I Pecuha odustali su od napada na njih I krenuli prema palanki Dareti.
To se desavalo 1663/64. kad je Ahmed-pasa boravio u Beogradu. Vijesti su uznemirile mnoge opasne
licnosti u Istambulu. Ahmed-pasa u tom trenutku ne iduci nigdje iz Beograda preko Bagaona Gojesa
ponudio je mir Becu. Car Leopold nije dao nikakav odgovor. Zato 20.marta 1664. posto je u
zemunskom polju izvrsio mobilizaciju I smotru, Ahmed-pasa planira da vojnicki djeluje protiv
Hapsburgovaca.
I dok je 1663. protekla sa relativno znacajnim uspjehom osmanskih oruzanih snaga sto je rezultat
djelatnosti velikih vezira dotle u prvim mjesecima 1664. OV koja ratuje sa Mlecanima intenzivira
aktivnost svojih vojnih operacija na Kreti ali I ratuje sa Hapsburgovcima. Sve se to dogadja u vrijeme
kad Mehmed IV (23 godine) najveci dio vremena provodi u lovu kao strasan lovac sto nastavlja sve do
abdikacije 1687. Zato je I poznat kao avdzi- lovac. Druga strast bile su mu zene. Poseban uticaj imala
je Rebija Gulmes koja je bila Grkinja sa Krita. Poznata je bila kao licnost koja uspjeva potisnuti utjecaj
Hatidze Turhan(Ruskinja). Njen znacaj postae veci kada daruje sultanu sina Mustafu II. Na dvoru se
odvijao raskosan zivot omogucen tako sto je v. vezir Ahmed-pasa uspio osigurati dobru finansijsku
situaciju.
Proljetnih mjeseci 1664. Ahmed-pasa je kao sarasker vojske bio pritisnut trazenjem da protiv Leopolda
I vodi energicniji rat nego prije.Posebno je podrsku imao od erdeljskog kneza I halepskog beglerbega
burdzi Mehmed-pase. V.vezir je dobio vijest da mu u susret dolazi velika vojska Nikole Zrinjskog,
praunuka onog Nikole koji je branio Siget. I njegov potomak prije nego je dosao do glavnine sultanove
vojske potukao je manje osman. odrede te je prozvan zaljezni stub. Kad 17.maja osmanska vojska
krece u sukob dosla je vijest da je osvojena tvrdjava Mitra. Osmanslije osvajaju Baraden I Berzenc.
Osvajanje ovih tvrdjava skratilo je osmanlijama put prema Kanjizi. Istovremeno hapsburska vojska je
napadala Kanjizu koju je branio Husein-pasa.Sarasker Ahmed-pasa se stoga odlucuje napasti tvrdjavu
Novi Zrinjski. Ova tvrdjava bila je na desnoj obali Mure I bila je jedno od jacih vojnih utvrdjenja.
Saznavsi da sultan ide prema Ujvaru pomoc im pruza Ferd Marsal Monttekvali. Branioci prelaze u
ofanzivnu akciju. Njihovo udaljavanje koristi Ahmed-pasa I 29 juna Osmanlije ponovo osvajaju Ujvar.
Ovog puta v.vezir izdaje naredjenje da se tvrdjava porusi do temelja kako je ne bi neprijatelj zauzeo.
Osmanskim trupama su se pridruzile jedinice iz Nikopolja, Ohrida I Peloponeza. Hapsb.vojska od 12
000 ljudi krenula je prema Ujvaru I nemogavsi ga osvojiti porusila je brojna okolna naselja. Ova
ofanziva rezultat je dolaska snaga iz Svetog Rimskog Carstva ciji je vladar bio Leopold I. Do susreta
vojski doslo je kod Karmendra. Osmanlije predvodi Ahmed-pasa a hapsburgovce Ferd Marsal
Montekvali. Do bitke dolazi 31.jula 1664. kod tvrdjave .u dolini Labe. Kao tampon zona

46

nalazilo se istoimeno mjesto. Vec 1.august kod Sv. Gotharda Osmanlije dozivljavaju tezak poraz.Tom
prilkom zivot je izgubilo dosta istaknutih komandanata, brojne jedinice kukavicki su pobjegle I
pobjednik je ostala hapsburska vojska.
Od bitke kod sv. Gotharda od 1.augusta zapocinje osmansko definitivno povlacenje sa prostora srednje
I jugoistocne Evrope. Sam poraz nije izgledao tako tragicno. Pretrpljeni poraz natjerao je v.vezira da
10.augusta potpies mirovni ugovor sa Hapsburgovcima. Do potpisivanja je doslo kod mjesta
Vesvar(Ajzemberg). Na potpisivanje hapsburske strane kod Ajzenberga doslo je zbog realne opasnosti
od francuskog kralja Luja XIV. On je bio poznat kao veliki protivnik hapsb.monarhije I nastojao je
Austriju potisnuti kako bi svoju drzavu zadrzao na mjestu glavne evropske sile. Drugi razlog bile su
velike pobune carskih podanika koje su se opirale centralistickoj politici Leopolda I zbog povecanja
poreskih nameta. Sadrzaj samog ugovora bio je onakav kao iz mira kod Zitja . 1.Erdelj su trebale
napustiti hapsburske I osmanske jedinice. Sluzbeni Bec I Istanbul su erdeljskom knezu Apafiju priznali
punu vlast I kontrolu ali pod uslovom da I dalje bude vazal osmanskom sultanu. Kad je rijec o
Madjarskoj od ranijih 7 zupanija, 3 su usle u sastav hapsburske monarhije a 4 ostaju kod osmanskog
vladara. Novigrad I Ujvar ostali su pod osmanskom a Sekelheld pod hapsburskom vlascu. Jednom
tackom ugovora hapsburgovcima je dato pravo utvrdjenja njenih granica ali I osmanska strana dobija
isto odobrenje.
U cjelini ovaj osmansko-hapsburski mirovni ugovor iz 22.oktobra1664.g. bio je povoljniji za Osmanlije
iako su dozivjeli vojnicki poraz. Istovremeno se pokazalo da Hapsbubovcipostepeno preuzimaju vlast.
Najzasluzniji za odluke ovog mirovnog ugovora bio je Ahmed-pasa.
U vrijeme ovih pregovora u Istanbulu su se desavali interesantni dogadjaji. Iz Misira su dolazile vijesti
o velikoj pobuni protiv vlade u Istanbulu. Kako OD, iako ratuje na dva fronta, elitne jedinice odlaze u
Kairo I za relativno kratko vrijeme guse pobunu. Uskoro slicne vijesti dolaze I sa Kipra. Razlog je
zahtjev da za beglerbega dodje raniji Ibrahim-pasa. I dok je OV sa promjenljivom srecom ratovala na
Kreti I Dalmaciji I sa Hapsburgovcima dotle je alzirska flota iskoristila zauzetost Evrope I isplovila u
Sredozemno more.
Svojom aktivnoscu tokom 1663.OF kao brojne pojedinacne grupe bile su aktivne prema flotama
evropskih zemalja.Engleska je sa Tunisom, Tripolijem I alzirom napravila separatni ugovor u kom je
utvrdjeno da brodovi Velike Britanije ne budu napadani od navedenih zemalja. Za razliku od pomoraca
Tunisa I Tripolija, Alzirski gusari nastavili su I dalje da napadaju engleske brodove. To je bio razlog da
Englezi tokom 1665.g. ponovo stupe u rat sa alzirskim gusarima. Engleski admiral Beafolt iskoristio je
napad Alziraca na Provansu I koristeci to kao povod napao alzirske pomorce I nanio im poraz. Francuzi
u kontranapadu napadaju brodove I priobalje Alzira I osvajaju grad Zigeri. Nakon toga Francuska
namjerava prosiriti utjecaj na Alzir, tako sto je vrsila kolonizaciju I naseljavanje. To su uocile vodece
alzirske licnosti te su poduzeli mjere da potisnu Francuze. U kontranapadima su uspjeli vratiti grad
Zigeri a 25. decembra 1665. sklopljen je mir izmedju Engleske I Francuske s jedne I Tripolija, Tunisa I
Alzira s druge strane kojim se obavezuju na nenapadanje. Plan se sastojao od 25 preciznih tacaka. Ali u
kasnijem periodu Francuska ponovo tezi osvajanju Alzira.
Poslije potpisivanja mira sa Hapsburgovcima OC paznju usmjerava na Mletacku vojsku. Vojni I
politicki pritisak postao je toliko jaki da Mlecani nude mirovni ugovor koji bi obe drzave potpisale na
obostranu korist. Izmedju 1664/69. vode se pregovori popraceni bitkama na frontu. Ahmed-pasa
Kuprili trazi na ime stete 100 000 dukata, da Mlecani predaju Osmanlijama tvrdjavu Sud. Zauzvrat
nude rusenje novih utvrdjenja I pustanje na slobodu svih vojnih I civilnih zatvorenika. Osmanski
prijedlozi djelomicno su prihvaceni u Veneciji jer mletacka sinjorija nije bila za predaju tvrdjave Sud.
Njegov odgovor znacio je novu eskalaciju. Neki dogadjaji su skrenuli paznju. Javila se licnost koja se
proglasila Mesijom ciji je uticaj najvise bio na Jevrejske podanike. Javio se strah od ponovnih pobuna.
Pobune se javljaju I u Mekki, Basri I ejaletu Misir. Kako je za ugusenje pobuna trebalo obezbjediti
dosta vojske to znaci da osmalije ne vode aktivnu borbu sa Mlecanima. Ali 1667.g. u Dalmaciji se
desio I zemljotreskoji je porusio brojne grafdove( Dubrovnik). Posljedice su bile I u Kotoru, Baru I
Ulcinju. Diplomatski odnosi su I dalje trajali, Luidji Molini nudio je da se isplati 100 000 dukata ali I
20 000 talira godisnjeg danka a da zadrze osvojena mjesta u Dalmaciji I Peloponezu (Klis I stara
Kandija). Dok je v.vezir prihvatao ponude, njegov zet Kara Mustafa-pasa se usprotivio sklapanju mira
sa Venecijom. On je smatrao da cijeli Krit treba da bude pod sultanovom vlascu. Luidji Molini je
prihvatio da preda Krit ali nije mogao jer je on bio I djelomicno vlasnistvo papa I drugih saveznika.
Osmanlije su pretrpjeli I stete zbog pojave falsifikata novaca sto je lose uticalo na osmansku privredu.
Osmansko carsto je imalo stete zbog pozara u Budimu 1669.g. u kojem je skoro u cjelosti izgorio grad
I drzava. Osmanlije koje su raspolagale sa 70 000 vojnika pokusavale su da zadrze kontrolu na
granicama. U toj situaciji 1.juna 1669. sultan Mehmed IV poslao je pismo svom veziru.Po prvi put on
je trazio od Ahmed-pase pobjedu u Kandijskom ratu I osvjanje Kandije. Od juna do septembra OV je
vrsila stalne ofanzivne akcije I 6.septembra 1669. osvojen je cijeli Krit I sklopljen je mir sa Venecijom.

47

Mirovni ugovor se sastojao od 18 tacaka a jedna od njih je da svo stanovnistvo Krete moze sa
pokretnom imovinom napustiti otok bez uznemiravanja. Njihova evakuacija trajala je 3 sedmice I 28.29
septembra sa svih tvrdjava na Kritu skinute su Mletacke zastave. Svim desavanjima prisustvovao je
Ahmed-pasa kako se ne bi desile iznenadne situacije. Zavrsetak rata smatra se vrhuncem uspjeha
v.vezira Ahmed-pase. Brojni statisticari su zapisali da od 1645-1669. je poginulo preko 100 000 ljudi
Osmanlija I 30 000 Mlecana. OC nije moglo da propusti dogadjaje u svom susjedstvu. Tad je u
Hapsburskoj monarhiji bila urota Zrinjskih. U Istanbul je dosao Franjo Bukovicki koji je nudio da
sultan posalje na pogranicne oblasti vojsku I da se uspostavi sultanova vlast jer zele da se oslobode
tiranije Nijemaca I Jezuita. Franjo je nudio OC danak od 60 000 talira. To je bila idealna prilika za
osvajanje novih teritorija. Veliki vezir odbijao je ovu ponudu tabora Zrinjskih jer je on sa Leopoldom I
sklopio posten mirovni ugovor I da nema nikakvog realnog razloga da urade takav potez. Godinu dana
kasnije 1671. ponovo dolazi ista delegacija I dobijaju isti odgovor. Car Leopold I je otkrio zavjeru I
uhvatio Zrinjske I Frankopane. Osmanska drzava nije dugo bila u miru. God 1673. doazi do osmanskopoljskog rata u kom 11.septembra 1673. kod Hocinja poljska vojska nanosi poraz Osmanlijama. Poljaci
traze da se Osmanlie odreknu teritoria Ugarske I Podolije. Ovo je bio realan povod Kara Mustafi-pasi
da sa svoji vojnim odredima krene u osvajanje znacajnih poljskih tvrdjava sto rezultira da 15. sept.
preotmu tvrdjavu Hotman. U domino sistemu pale su I druge tvrdjave tako da su Osmanlije ponovo
zagospodarile tlom od Dnjepra do Dnjestra. Poslije duzeg vremena 1676.g. na teritoriji M. Azije dolazi
do velike pobune koja je po svom broju podsjecala na pobune u doba sultana Ahmeda I , Osmana I
Murata IV. Pobuna se desila kad su stanovnici Istanbula izrazavali negodovanje prema sultanu koji je
izbivao u Bursi. Rat sa Poljacima intenziviran je kad je Poljskavojska bila prisiljena da potpies mirovni
ugovor. Osmanskom carstvu ostali su Hodonija I Kamnivec a nova granica se protezala duz Buceca,
Bara, Jelova I Cerkova. Osim Pjelzaka I Podvolocja teritorij Ugarske je bio u sastavu OC. U ratu protiv
Poljaka djelom je ucestvovao I v.vezir Ahmed-pasa koji je pokazivao znake bolesti. On je bio glavni
kreator osman-poljskog mirovnog ugovora. Vec 30.oktobra 1676. u 41 godini zivota umro je Ahmedpasa. Do tada punih 15 godina bio je na polozaju v. vezira I zato je s pravom nazivan licnoscu v.vezira
koji je s pravom obavljao u sastavu OC.Za njega je se znalo da je spadao u red najobrazovanijih
licnosti, umjetnika; da je pokazivao sklonost prema umjetnickoj djelatnosti I da se s pravom ponasao
kao vladar.
Za razliku od svog oca Ahmed-pasa nije provodio rigorozne mjere pa je ostao upamcen kao blaga
osoba. Sve njegove odluke donesene su bez ishitrenosti I bile su pravno utemeljene. Nastojao je da
zakon bude iznad svih podanika pa I sultana. Ali bilo je I onih koji se nisu toga pridrzavali. Nije bio
skrtica a bogatstvo koje je imao stekao je na potpuno legalan nacin.

a.

Vrijeme velikog vezira Kara Mustafe-pase

Neposrednoposlije smrti Ahmed-pase duznost v,vezira povjerena je Kara Mustafi-pasi, sinu Urucbega koji je obavljao duznost kajmekama namjesnika u administraciji I vojsci.Obicno su to licnosti
koje su u odsustvu sultana do beglerbega vrsili posao zamjenika. Kada bi sultan odlazio iz Istanbula u
prijestolnici bi ostajao kajmekam. Duznost su obavljale licnosti u duznosti beglerbega ili sandzakbega.
Tek u 19st. on predstavlja duznost okruznog namjesnika(sreski nacelnik). U vojnom pogledu zvanje
kajmekama odgovaralo je cinu potpukovnika a u prijestolnom odgovaralo je cinu pase ili generala. Za
Kara Mustafu-pasu znalo se da je temperamentna osoba. Njegovi znalci su znali da ce on sada voditi
agresivnu ratobornu politiku. Vec 3.marta 1677. Kara Mustafa-pasa objavio je Rusiji rat. Kao povod
uzeta je optuzba Rua da su zarobili kozackog hetmana Dorosenka.Ovaj osmansko-ruski rat bio je
razlogom odlaganja njegovog glavnog cilja a to je osvajanje Beca I rat s Hapsburgovcima. Osmanlije
su sa potcjenjivanjem gledale na Rusiju. Glavninu vojske predvodio je Ibrahim-pasa koji je bio
sarasker. Rusi su iskoristili situaciju I poraili Ih a potom porezali osmanlije kod Cehrina. Neuspjeh u
ratu sa Rusima kostao je polozaja Ibrahim-pasu I krimskog hana. Njega zamjenjuje Murat Giraj. To je
omogucilo da OV 1678 ponovo krene u akciju protiv Rusa. Vojusku je predvodio Kara Mustafa-pasa.
On je 2.juna dosao do Dnjestra I dobio iznenadjujuci odgovor da je nasuprot njima vojska Rusa od 100
000 ljudi. To saznanje uozbiljilo je Kara Mustafu-pasu da ne ratuje protiv neke ente drzave. U trenutku
kada se pobojao da ne dozivi poraz dosao mu je kozak Hmeljnitski. On je bio u osmanskim zatvorima I
bio je godinu ranije pusten. U znak za korektno ponasanje dosao je kod Kara Mustefe-pase I ponudio
mu pomoc u borbi protiv Rusa. Pridruzio u se ukoro I tatarski han Murat Giraj te odlucuju da krenu na
Cehir. I ovog puta je ruska vojska nanijela osman. poraz. Od tada pocinju ozbiljni osmanski porazi a
Rusija ce dobijati na ugledu I nanositi poraze I prosiriti se na racun OC> U prvimozbiljnim osmansko-

48

ruskim odnosima Rusija je pokazivala interes za Ukrainu. Sve vise se interesuje za teritoriju zapadno
od Dnjepra.Jedan od razloga pobojavanja Rusa jeste da Kozaci ne ugroze njihovu teritoriju. Vec
27.augusta situacija se izmjenila. U tvrdjavi Cehrinu neko je podmetnuo pozar I usljed eksplozije
tvrdjava je porusena. Kako je Kara Mustafa-pasa I dalje bio u blizini on dolazi do utvrdjenja I zauzima
ga. Od tada Osmanlije u odnosu na Ruse preuzimaju inicijativu. Rat traje sve do 1681. Podsredstvom
krimskog hana dolazi do sklapanja mirovnog ugovora po kom Rusi dobijaju Kijev sa pet pokrainskih
palanki, Kozacima je dozvoljeno vadjenje soli I ribarenje a teritorija izmedju Buga I Dnjesta postala je
tampon zona. Sve ostalo je bilo pod vlascu sultana.

KARLOVACKI MIR I NJEGOVE ODLUKE(26.1.1699.)

Nakon vojnog poraza kod Sente 1697.g. a i zbog zauzetosti u drugim pokrajinama Carstva, sultan
Mustafa II naredio je diplomatama da zaponu pregovore sa lanicama Svete lige. Znaajnu ulogu
imao je engleski poslanik na Porti Padzet.Za njega se znalo da uiva potporu engleskog kralja Viljema
III Oranskog. Englezi su savjetovali Osmanlije da priznaju gubitak Erdelja, Budimskog ejaleta i dr.
teritorija. I dok Osmanlije prihvataju Padzetov prijedlog za mir dotle ne zele sklapati mir sa Mletakom
Republikom.Veliki vezir vri novu mobilizaciju 1698. i stavlja veliki broj pjeaka i konjanika (..) a
pokazuje da posjeduje veliki broj pomorskih snaga.Tadanji bosanski namjesnik Daltabant Mustafapaa uspio je da osvoji Bosanski Novi. Sve se to deava sredinom 1698. kada je jedna osmanska
delegacija predvoena sa reis ef.Ramijom otila 10. jula na pregovore u Be.U datim instrukcijama
osmanska strana potpomognuta Engleskom i Holandijom eljela je da se sa Habsburgovcima sklopi mir
Utis Posidetis a druga delegacija je pregovarala sa Mletakom Republikom, Poljskom i Rusijom.
Prijedlozi su bili da se pregovori vode u Slankamenu, Devlecima ili u samom Beu. Meutim, u
oktobru 1698.g. dogovoreno je da to budu Sremski Karlovci u blizini Petrovaradina.Pregovori su
voeni 6.oktobra 1698. izmeu Osmanlija i Habsburgovaca, Mleana I Poljske. Osmanlije su traile da
im se Erdelj vrati u vazalnost sto Habsburgovci nisu prihvatili, ak su Habsburgovci traili da Erdelj
ue direktno u sastav Habsburke monarhije a da oni na to plaaju izvjesnu novanu nadoknadu.
Nakon iskuenja 6. januara 1699. Osmansko Carstvo je potpisalo mirovni ugovor sa Habsburskom
monarhijom i Poljskom a sa Mletakom Republikom 7.februara 1699.g.
Prema odredbama svaka drava zadrava teritorije koje su do pregovora bile u njihovom posjedu.
Sjeverna granica Bosanskog ejaleta ila je Savom I Unom. Tada je Bosna jednim meunarodnim
ugovorom dobila dio granica.Mletacka Republika zadrala je skoro cijeli Peloponez a u Dalmaciji od
linije koja spaja Knin,Veliki Sinj-Zadar,Vrgorec,Gabela.U toku samih pregovora bilo je na dnevnom
redu i Dubrovacko pitanje. U novim okolnostima Mleani su doli u dodir sa dubrovakom granicom.
eleci izbjei neposrednu granicu Dubrovani su ponudili dio svojih teritorija pod sultanov
suverenitet.Klek, Neum na sjeveru i Sutorina na jugu dati su OD koja ih je uklopila u sastav Bosanskog
ejaleta. Karlovaki mirovni ugovor bio je teak za Osmansko Carstvo.Porta se suoila sa pravim
stanjem na terenu i morala prihvatiti gubitke u evropskom dijelu carstva. U odnosu na raniji period
ovog puta sultan nije diktirao mirovni ugovor nego je bio primoran da prihvati gubitke u proteklih 13
godina.U vrijeme kad 6.februara 1699. OC sa Mletackom R. sklapa mirovni ugovor istog dana
potpisano je i primirje sa Rusijom. Tek 13. juna potpisan je mirovni ugovor u Istanbulu.Odredbama su
Osmanlije Rusima dale Azov.Posebno je vana odluka da su Rusi zvanino bili osloboeni plaanja
godinjeg danka Girajima. Naredna taka predviala je da Rusija ima pravo na Porti drati jednog
poslanika to govori da Rusija dobija iri znaaj.Ona je izvukla maximum povoljnih odluka u odnosu
na realno stanje.Isto tako i Poljska je dobila dio Podolije.I pored toga Poljska je zbog nepovoljne
unutrasnje situacije od polovine 18. st. ula u red treerazrednih zemalja.Sveana ratifikacija mirovnih
ugovora izvedena je u septembru 1699.g. u Istanbulu.Svaka od drava predstavnica nastojala je
pokazati svoju mo. Iako je ovim mirovnim ugovorom Osmansko Carstvo bilo gubitnicka strana, mir
potpisan u Karlovcima je odgovarao I OD. Razlog je bio sto su se Osmanlije susretale sa brojnim
unutranjim i vanjskim problemima. Osmansko-perzijska granica i dalje je bila napadana i esto su
dizane pobune(Krim,Tripolis). To je bio veliki izazov za velikog vezira Husein-pau Kuprilija (16971702).On je kao i njegov djed Mehmed-paa u toku svoje petogodinje uprave ipak uspio da odgovori
svim izazovima I da Beki rat i Karlovaki mirovni ugovor zavri na najbolji nain.Kao i njegovi preci
nastojao je da ojaa finansije, da odri red i mir, nastojao da uspostavi normalan odnos izmeu
sultanovih muslimanskih i nemuslimanskih podanika.Muslimanski podanici su bili osloboeni poreza
iz Beogradskog paaluka, Zvornikog sandak. U ejaletu Damask bila je slina akcija.S ciljem jaanja
finasija naredio je da se zaplijene bogatstva rudnika u Erzerumu. Od konfiskovane rude su se kovali i
topovi.

49

Rudnici srebra u blizini Soluna su ponovo aktivirani (poveanje zaposlenosti). Jo jedna odluka bila je
da se 1702.g. ponovo kupe djeca putem devirme(poslednji put).Jo od vremena kapudan-pae Kilic
Alije plovnim snagama se nije posveivala panja.Zato je Husejn-paa naredio 1699.g. izgradnju novih
brodova, novu reorganizaciju vojske i oprave, umjesto ranijeg sistema, da se oficiri izabiraju po
zaslugama. U tome je imao podrku admirala Mazamont sejh-ul-islama Fejzulah efendije.

BECKI RAT (1683.-1699.)

Neposredno nakon potpisivanja ugovora narednu godinu veliki vezir proveo je u pripremama za
novi rat.U januaru 1683.g. izvrena je smotra osmanske vojske.Prikupivi ogromne vojne snage prvih
mjeseci 1683.g. Osmanlije su se kretale u pravcu Habsburke monarhije i Bea a komandu-sarasker
imao je Kara Mustafa-paa.Malo se zna da je meu vojskom bio i sultan Mehmed IV.Ipak, sve se
deavalo na tlu OC i slubenog rata nije ni bilo.Tek kad su Osmanlijama stigle vijesti da je Leopold I
sklopio savez sa poljskim kraljem Janom Sobieskim 15.maja 1683.g. gdje se obje drave obavezuju da
e jedna drugoj pruiti pomo, 16.maja je u sultanovo
ime
Kara
Mustafa-paa
objavio rat Habsburgovcima.Glavni vodi OV bio je erdeljski knez Tekeli.Na vijest o
pribliavanju nevienih osmanskih snaga od 200 000 ljudi iz Bea gdje je bilo 10 000 civila
i
toliko branilaca 14.jula iz dvorca bjezi habsb. vladar sa mnogim uglednim linostima.Ponekima je do
ovog bijega doslo 8.jula jer se zna da je 14.jula OV bila pod bekim zidinama. Izuzetna prednost
Osman. u oruanim snagama u odnosu na branioce Bea nije iskoritena.Umjesto da krene u ofanzivu
Kara Mustafa-paa naredio je kopanje rovova i pozicionu borbu.To je bia katastrofalna greka. Strah
mju braniocima uinio je da oni steknu samopouzdanje da se mogu boriti protiv Osmanlija.Prvi
ozbiljniji napadi bili su u drugoj polovini augusta 1683. Najvea bitka vodila se 29.augusta 1683.g. jer
na taj dan je sarasker mislio da osvoji Be na isti dan kad su Osmanlije pod Sulejmanom Kanunijem
osvojile Beograd i nanijele poraz Ugarima.Tog 29.augusta Be nije osvojen iz razloga to su
najistaknutiji predvodnici OV bili u zavadi elei slavu za sebe. Za tu neslogu saznali su habsb.oficiri i
iskoristili ga.Bojali su ako se ponovi napad iz 29.8. da e nastati nova neizvjesnost.Ali tada im u pomo
stie poljski kralj Jan Sobieski.Neposredno pod Beom krenula je u napad na Osmanlije.Posebno je
estok napad bio 12. septembra kad su natjerali Osmanlije u povlaenje to je predstavljalo poetak
kraja ovog rata.U ovom periodu ivot je izgubilo oko 100 000 sultanovih podanika to je uinjeno s
namjerom da se pobjeda branioca uvelia. Osmanske jedinice preivljavaju veliki poraz kod mjesta
Kahlenberg kraj Bea.injenica da od 12. septembra poinje osmansko povlaenje to iziskuje
ostavljanje dosta naoruanja, velikog atora velikog vezira sa svim bogatstvom.Od tada OC konstantno
iz ofanzive prelazi u defanzivni poloaj.Porazom pod bekim zidinama skinut je oreol osmanske
nepobjedivosti.Neposredno
nakon
potiskivanja
Osmanlija,
JanSobieskisavojvodomLotaringije kree u kontranapad.Pravac kretanja bio je du Dunava.U
daljem kontranapadu osvojene su brojne osmanske tvrave du ove rijeke.Za relativno kratko vrijeme
doli su do tvrave Gran koju osvajaju.Iako poraeni osmanski vojni zapovjednici su 7. oktobra kod
mjesta Komoljna postavili vojnu zasjedu i znatan dio Poljaka je izginuo.
Zahvaljujuci Lotarinkom vojvodi kralj Jan Sobieski je izbjegao hapenje.U novom napadu 9.oktobra
kod Polkarnija nanose novi poraz Osmanlijama.I dok se Osmanlije povlae moldavski knez Stefan
Potrojcek zvanino je stupio na stranu Habsburgovaca i Poljaka i proglasio nevazalnost osmanskom
sultanu.Evropski saveznici su ohrabreni ili u nove ofanzivne akcije.
Na vijest o porazu pred Beom sultan Mehmed IV smjenjuje Kara Mustafu-pau i on zavrava svoj
ivot 25.decembra 1683.g.Istog dana donosi se puno toga o ovoj linosti koga optuuju da je bio sklon
korupciji, da je protivnike fiziki likvidirao i da je mislio da ima vie sposobnosti nego je imao.
Sultan je htio imenovati Fazli Mustafu-pau za v.vezira, brata Ahmed-pae. Meutim, za v.vezira
imenovan je Mustafa dotadnji yenicerski aga.Pravu vlast je imao drugi vezir na Porti Ibrahim-paa.On
je bio protivnik Kara Mustafe-pae.Dolaskom novog v.vezira iako je rat bio intenzivan dolo je do
smjene brojnih elnika kao i krimskog hana (ponovo Selim Giraj).Meu Evropljanima vlada
oduevljenje i elja da se Osmanlije protjeraju iz Evrope.Tadanji papa Inocentije XI inicira stvaranje
vojnog saveza izmedju Poljske, Habsburgovaca, Mletake Republike i papske drave koja treba da
finansira izdatke rata.Tako nastaje savez izmeu Bea, Varave, Venecije poznatiji kao SVETI SAVEZ
ILI LIGA.Prethodno je napravljen plan zadataka saveznika.Poljaci su trebali napasti Moldaviju i
Podoliju, Habsburgovci trebaju napasti Budimski, Kanjiki ejalet a Mletaka vojska kopnenim putem
Dalmaciju, Albaniju i Peloponez.Tako se formiraju i interesne sfere saveznika.
Becki rat izmedju 1684.-1692.

50

Ve u junu 1684.g. habsburka vojska napadala je Budimski ejalet a habsbur.vojvoda Lotarinki 13.
jula osvaja Viegrad.Sljedei napad su izvojevali 27. jula 1684.g. kod Bosa i tada je ivot izgubio Siri
Ahmed-paa, temivarski beglerbeg.Upravo tada su habsb. jedinice dole pred budimski zid.Osmanlije
doivljavaju poraze u Dalmaciji, Slavoniji i Lici.Jedna od najznaajnijih pobjeda bilo je zauzimanje
tvrava Brezovice, Zlatine i dr.Dio carskih trupa drao je cio Budim u opsadi.Zahvaljujui v.veziru
Ibrahim-pai ovaj grad nije osvojen.Poljaci tokom 1684.g. ratujui u Podoliji doivljavaju
neuspjehe.Na ovom dijelu fronta glavni zapovjednik bio je Sulejman-paa Ajnadi.Vojni uspjesi
Osmanlija kao i ope raspoloenje i uticaj rimskog pape 15. jula 1685.g. inicirali su da Mletaka
Republika objavi rat Osmanlijama.Glavni njihov zapovjednik bio je Francesko Morozini.Do tog
vremena sultanovi pobunjenici u Dalmaciji uspjeli su osvojiti tvrave Vrana, Ostroac, Karin, Nadin,
Skradin i Makarsku.Taj pobunjeni dio nazivao se MORLACI.Pod ovim imenom podrazumijevali su se
podanici Zagore i bavili su se stoarstvom (grc.maurus-crn vlah).U morlahe su ubrajani i podanici
katolike i pravoslavne vjere.Dio podanika pobunio se i u Lici i Krbavi te dijelu Albanije pod
sultanovom vlau.
Mletaka flota 25.jula 1684. usidrila se kod otoka Sveti Maur.Spretnije mlet. snage zauzele su i druge
otoke.To je bila uvertira za dalje mlet. djelatnosti to rezultira da zauzmu Pervezu 21.septembra 1684.
Mustafa-pasa Ljubimac je vojnim manevrima podsjecao na Hajrudina Barbarosu.
Na talasu ovih vojnih uspjeha nastavlja se aktivna djelatnost svih lanova Svete Lige.Habsburgovci su
aktivni na tlu budimskog i kanjikog ejaleta i u ljetnim mjesecima habsburka vojska zauzima tvrdjavu
Uyvar.Stanje za OD postaje jos tee i sloenije zbog injenice da su raniji porazi Osmanlija ohrabrivali
nemuslimanske podanike. Jedno od glavnih pobunjenickih mjesta je Majne. Pod vostvom Luke
Ibriimovia ustanak je obuhvatio prostor skoro cijele Slavonije.Ustanici su u velikoj mjeri bili
potpomognuti od Habsburgovaca jer 1685.g. ne samo sa teritorihje SRC pristiu vojni odredi nego i iz
drugih zemalja.Koliko je to uzelo maha govori da Francuska Luja XIV nemajui izbora javno prua
Habsburgovcima pomo. Slino se deava i od strane vjenih saveznika OD, Tekelijeve pristae u
Ugarskoj.U to vrijeme posebno veliki vojni porazi OV bili su u Lici i Krbavi kada su osvojeni Nin
dolina Krbine i okolna naseljena podruja.Drugi dio vojske prodirao je u pravcu Osjeka.Karakteristika
ratovanja bila je da su zauzeta mjesta paljena odmah po osvajanju. Posebno je interesantno da kad je
habsbur. vojska dola do Osijeka pored paljenja grada spalila je i most. Trei dio habsb. pod komandom
grofa Palfija biljeio je uspijehe. On je trupe usmjerio duz rijeke Save i posvetio panju Dubikoj
tvravi.
Tako je 1685. protekla u ofanzivi habsburke vojske.I naredne 1686.g. nastavljene su akcije. Hrabrost
napadaa bila je jo vea jer su planirali da osvoje Budim, glavni grad budimskog ejaleta.Vezir ovog
ejaleta bio je yenicerski aga Abdurahman-paa (70 godina).Pokazao je svoju vojnu sposobnost ali
2.septembra 1686. Budim je osvojen.Ovim osvajanjem Budima habsbur. su uzeli klju OC.I duga
brojna mjesta i tvrave su se predale to je uvealo broj lanica Svete Lige.U toku zadnjih mjeseci
osvojeni su Peuh i Segedin.Drugi dio Habsb.snaga ratovao je u Slavoniji.Osvojena je Slavonska
Kostajnica.U tome im pomo pruaju katoliki pripadnici.Ove pobunjenike predvodio je Novak
Petrovi.Tu istovremeno dolazi do migracionog kretanja muslimanskog stanovnistva (sjever-jug).I
Mleani 1686. navode uspjehe. Jedan od najveih uspjeha je osvajanje grada Sinja. Angazovanje
Mleana bilo je i u ovim dijelovima koji su bili ranije pod sultanovom vlau.
Rat je nastavljen 1687.g. Najvee borbe voene su kod mjesta Valpova na rijeci Dravi.Ali 12. augusta
kod Hasena voena je bitka i srea je bila na strani Hasburgovaca. Poraz kod Mohaa bio je jedan od
kljunih poraza za Osmanlije.Ubrzo i preostali dio budimskog i kanjikog ejaleta bio je osvojen a u
pohodu je uestvovao Josip II. I dok habsb. osvajaju ove pokrajine dotle poljski kralj Jan Sobietski nije
imao uspjeha.On je ratovao protiv Tatarskog hana.Ve 2.septembra 1687. Poljaci se povlae ispod
Kaninjevca.Vojno organiziranje Poljaka nije tako veliko.
Mletaka vojska 1687. biljei uspjehe na dalmatinskom I peloponeskom frontu.Tom prilikom mlet.
osvalaju Patros, Lepant, Mizistru i Atinu te brojne gradove u antikoj Lakoniji I Atici.
Posebnoje za Osmalije bilo teko gubljenje grada Novog 30.septembra 1687. Od tada Herceg Novi
zauvijek se gubi za Bosnu.
Gubitak najznaajnijih mjesta i tvrava stvorilo je veliko nezadovoljstvo kod stanovnitva prema
sultanu Mehmedu IV.Prvo nezadovoljstvo u vojsci izbilo je kod Sombora i Becina, blizu tvrave
Petrovaradina.Kako bi smirio tenzije sultan na mjesto v.vezira postavlja Sijavus-pau s ciljem da ako
nista da nadu demoralizovanoj vojsci a I narodu. Medjutim, ocekivanja su bila nerealna. Pokazalo se da
v. vezir nije krivac za ovu situaciju nego sultan Mehmed IV. Vec 17.oktobra 1687.g. ubijen je v.vezir
Sulejman-pasa. Sultan je njegovu glavu poslao podanicima kako bi sprijeio pobunu.Ali to je i bio
njegov kobni postupak. Pobunjenici su ga optuili za to.Tako je 8. novembra 1687. sultan Mehmed IV
abdicirao.Nominalno je vladao 39 godina 3 mjeseca i 1 dan a imao je 45 godina.Za razliku od nj. oca

51

koji je zadavljen, Mehmed IV poslat je u zlatni kafez.To je bilo mjesto Edirne gdje je umro 6.januara
1694.g.Umjesto da bude on je bio sjena sultana na prijestolju.Istog dana 8. novembra
1687. na nj. mjesto doao je Sulejman II njegov polubrat.U vrijeme preuzimanja vlasti imao je 45
godina.On e na prijestolju ostati 4 god.Kad je preuzimao prijestolje dolo je do pobune yenicera a
glavna pobuna je bila na Atmejdanu. Ovog puta brzo je reagirano i za kratko vrijeme su pobile
kolovoe pobune a kajmekama Redep-pasu ubili.Dok su trajale ppripreme za ustolicenje 27.
novembra 1687.g. Koristei stanje u kom se carstvo nalazilo dolazi do masovne pobune
stanovnitva u Istanbulu gdje 28.februara 1688.g. provaljuju u sam dvor.Ubijen je v.vezir a njegova
ena je ostala bez obje ruke.Umjesto Sijavus-pae v.vezir je postao niandija Ismet-paa.On je za
relativno kratko vrijeme pohvatao pobunjenike i uveo red u prijestolnici.Sva deavanja itekako su
dobro dola Svetoj Ligi.Koristei osm.zauzetost upravo vojska Svete Lige nastavlja ofanzivu a
Habsburgovci osvajaju Erdelj koji je branio Osman-paa ija pisma dokazuju tekou odbrane. On je u
jednoj od brojnih bitaka i sam poginuo a na njegovo mjesto doao je sposobni Rustem-paa.Meutim,
nemajui nikakve pomoi 14. decembra 1687. ule su u Erdelj carske trupe (glavni grad erdeljskog
Tekelija).
Tokom 1687.ofanzivu su vodili
i Mleani koji osvajaju
Tebu.Istovremeno
zapovjednik
Karlovakog upao je preko Bosanske Krajine preko Dervente u Posavinu. Habsbur. se nisu
zadrali na osvojenom prostoru ali su odnijeli bogat plijen.
I u 1688.g. lanice Svete Lige postiu vojne pobjede. Najvanije je bilo zauzimanje Beograda
6.septembra 1688.g.Za odbranu je izginulo 1600 yenicera.Istovrmeno manje odjeljenje habsbur. vojske
krenulo je prema Bos. Ejaletu i 4. septembra 1688. osvojen je Zvornik, jedan od glavnih vojnih i
privrednih centara.Tree odjeljenje habsb. vojske bilo je pod komandom hrvat.grofa Esterhazija koji je
pokuao da zauzme Biha kao jedno od strateki vanih mjesta.Upravo 1688.g. mlet. vojskovoa
Morazini izvrio je gl. akciju na Peloponez i osvojio mnogo gradova.Atina
a
posebno
Akropolj
je
usljed bombardovanja skoro sav uniten.OCu
zadnjim
decenijama XVII st. susree se sa potekoama.Pobune nisu samo od nemuslimana nego i od onih koji
nisu blizu fronta.Jegen Osman-paa se pobunio.On je za kratko vrijeme prikupio pristalice i takoer
Gedik Ahmed-pau. Njih dvojica su za kratko vrijeme zagospodarili dijelom Anadolije.Sultanov
autoritet je bio srozan i nastupila je anarhija.Efikasnost sultanovih jedinica bila je ravna nuli. Sultan
alje nove jedinice koje poraavaju pobunjenike a predvodnike ubijaju.Sva dogaanja praena su od
evropskih zemalja.U narednoj 1689.g. dolazi do ozbiljnih ponuda da se zakljui mir.Osmanske
diplomate su traile da se habsbur. povuku iz osvojenih teritorija i da im se vrati Erdelj.Diplomate
Leopolda I traili su da Istanbul preda sve izgubljene teritorije, da dozvoli trgovinu habsb.
trgovcima.Da oni budu zastitnici svetog groba u Jerusalemu, da krimski Tatari vrate osvojene teritorije
u Moldaviji i da sultan preda kneza Tekeliju kako bi mu se sudilo.
Zahtjevi su predati 12.marta 1689.g.Krajem marta Mleani su traili da ako hoe da Osman. potpiu
mir sa njima da priznaju gubitak teritorija na Peloponezu, Dalmaciji, Krfu i da plate odtete,
Negropont, Malvaziju, Ulcinj i Bar (poznati kao vana gusarska uporita).Iako Poljaci nisu imali
uspjeha i oni trae naknade za tetu Kamijec, Podoliju i Ukrajinu, Besarabiju, dio Krimskog hanata,
novanu nadoknadu.Svi su bili nerealni da osman. strana nije htjela ni da ih razmatra.
Istovremeno je u Istanbulu tekla priprema za nove sukobe. Ve 9.aprila 1689. donesena je odluka da se
povede akcija a da vojsku povede sultan Sulejman II.Znajui da sultan nema iskustva za savjetnika mu
je postavljen rumelijski beglerbeg Redep-paa, a drugi sarasker je bio Fazli Mustafa-paa Cuprili.Kod
Kostajnice je hrv. ban grof Drakovi doekao snage i 29.jula 1689.g. nanio im poraz. Kod Zvornika su
habsb. poraeni zahvaljujui Topal Osman-pai.Habsburgovci postiu nevien uspjeh.Vojska prodire
do Nia i na putu zauzima tvrave a dok stanovnitvo doekuje habsb. kao oslobodioce, prodor se
nastavlja u pravcu Pirota.Domae stanovnitvo pomagalo je habsb. kao vodii.Ohrabren tim
deavanjima general Pikolomini odluio je dio vojske usmjeriti prema Skoplju. Njegov prodor bio je
uspjean.Rezultat vojnih pobjeda habsb. bio je da se na elu Porte smjeni Redep-paa koji je osuen
na smrt i da se trai izlaz u novim linostima. Osmanlije trae pomo od francuskog kralja Luja XIV.
Ljudevit Badenski feldmarsal je bio komadant snaga koje su bile u blizini Skoplja koje je osvojeno
26.oktobra 1689.g.Ve 6.novembra habsb. vojska osvojila je i Prizren. Na teritoriji Makedonije desio se
ustanak protiv sultana. Tokom 1689.g. Osman. se sreu sa posljednjim veim akcijama habsb. posade u
Lici i Krbavi.To stanovnitvo sa sveenikom Markom Mesiem ratovalo je protiv gospodara.Rezultat
je da do kraja 1689.g. cio prostor Like i Krbave pripada Habsburgovcima a muslimansko stanovnitvo
se naselilo u dananjoj Bosanskoj Krajini. Vojni uspjesi habsb. tokom 1689. izazvali su zavist Mletake
Republike.Mletake obavjetajne slube su obavjetavale da dio herc.plemena a posebno Dubrovaka
Republika su se stavili na stranu Habsburgovaca i tako im olakavaju poloaj.Naroito su Mleane
zabrinule informacije da poglavari navedenih zemalja trae da zvanini Be usmjeri akcije sa prostora
Dalmacije.Njih nije zadovoljavala injenica da su Mleani tu bili dosta aktivni a zabrinjavalo ih je sto

52

su Mleani kontaktirali sa crnogorskim plemenima.U maju 1688. na Cetinju na zboru plemenskih

glavara donesena je odluka da Crnogorci otkazuju pokornost sultanu i za gospodare trae
Mleane.Rezultat ovog vojno-politikog djelovanja bilo je da je u jesenjim mjesecima u crnogorskim
nahijama prestala vlast Osman. a zamjenjuju ih Mleani a vlast preuzima linost guvernadura.Arsenije
III Crnojevi dolazi tada u C.Goru i iz pravca Nikia dolazi u Cetinje.
Kako u habsb. osvojili Pe(patrijarija)Pikolomini je poruio Arseniju III da se vrati a ako ne on e
imenovati drugu linost.Patrijarh Arsenije bio je naklonjen vie Veneciji nego Beu.On se 4.novembra
1689. vraca u Pe. Po dolasku u patrijariju dobija vijest da je Pikolomini otiao u Prizren i umro
6.novembra (kuga).Dok je u ljeto 1688.g. habsb.
vojska prodirala dolinom Morave stanovnitvo im
se pridruivalo.Kad dolaze na tlo Makedonije stanovnitvo se buni na elu sa Karpoem. On je bio
zapovjednik martolosa.Kao vojnik velikog autoriteta on je digao ustanak a sljedbenici su mu bili ljudi
sa sela.Stanje je bilo teko jer je Jegen Osman-paa zaveo strahovladu.Njegova samovolja i despotizam
pogaali su stanovnitvo rudarskog Kratovskog kraja. Prije dolaska habsb. ustanici sa Karpoem
osvojili su Kumanovo, Kratovo i Krivu Palanku.Car Leopold I vou ustanka imenovao je u zvanje
kneza kako bi ga privukao uz Be.Oktobra 26. osvojeno je Skoplje, Veles, Stip i znatan dio teritorije.Na
iznenaenje mnogih prije nego je krenuo general Pikolomini se odluio za jedan potez. Naredio je da se
iz makedonskih gradova odnesu dragocjenosti, vojska se povue a Skoplje je spaljeno. Ovakav
postupak je negativno djelovao na domae stanovnitvo.Stanje je pogorano i stoga sto su habsb. oficiri
gledali na njih sa visine.Ovakvo bahato ponaanje uinilo je da svi saveznici poinju drugaije gledati
na situaciju.Podjela koja je nastala Osmanlijama je dobro dola.Habsb. vojska prela je granicu ubojite
moi pa se stoga moe oekivati kontraofanziva Osmanlija.To e biti prisutno 1689. te na osman-poljs,
osman-mlet. I osman-habsb.frontu dolo je do smirenja situacije.U to vrijeme sultan Sulejman Ii
povlai potez da 7. septembra 1690. imenuje Fazli Mustafu-pasu za v.vezira.Za njega se znalo da je
obrazovan, diplomata, astan.Pojedine linosti su pokuale da ga udalje sa dvora.I pored otpora sultan
Sulejman je ostao pri svojoj odluci.Novi v.vezir je odmah podsjetio na oca i na brata.Na glavne
poloaje doveo je sposobne, nekorumpirane linosti.Zaveo je red i u finansijama.Znajui da je veliki
dio stanovnitva stao na stranu habsb. poslao je proglas podanicima da se vrate pod sultanovu vlast a da
e dobiti amnestiju i smanjene poreze.Posebno je Fazli Mustafa-pasa uoio pojavu da pored velike
naklonosti katolikih podanika habsb. sve veu naklonost poinje pokazivati prema Rusiji i Moskvi.
Sljedeu mjeru koju donosi v.vezir je da diziju plaaju striktno prema erijatu.To znai da se dizija
nije uzimala od domaih nego od punoljetnih mukih lanova porodice. On je nastojao da ojaa
vrijednost novca.Trai da se sav novac iz dravne blagajne stavi na raspolaganje a da on i ostali
velikani stave bogatstvo u ruke drave.Tim novcem trebalo je isplatiti vojsku.
Novi vezir panju je posvetio oruanim snagama.Bio je upoznat da je yenicarski odak due vremena u
krizi koja se manifestira njenom nedovoljnom obuenou.Zato je preko odanijih oficira koje je
postavio na kljuna mjesta naredio da se uspostavi disciplina.Slino je postupo i sa spahijama.Svi oni
koji su bili upisani u timarske deftere a nisu obavljali uredno poslove naredio je da im se oduzmu
timari.Te timare je podjelio onim linostima koje su se eljele boriti preotiv Svete Lige.Iako mnogi
elni ljudi OD nisu vjerovali u ove reforme vojske, bili su iznenaeni da je on energinim potezima
uspio za kratko vrijeme da uspostavi pravi vojni poredak.Ovo je predstavljalo prvu fazu uprave Fazlipase koji prelazi na drugu fazu a to je da sa uozbiljenim jedinicama napadne vojsku lanica Svete
Lige.Glavni udar OV po nareenju Fazli Mustafa-pase bio je usmjeren prema Mleanima i
Habsburgovcima.Izdao je nareenje da se napadnu i sultanovi vazali koji su ranije preli na stranu
Svete Lige.Jedan dio vojske VV povjerio je Halil-pasi iz Skoplja, ije jedinice su trebale napasti
Mleane na Peloponezu i da potom krene prema SI teritorijama.
Drugi dio snaga predvodio je sam v.vezir i iao je prema Habsburgovcima.Vojska je krenula iz donjeg
toka rijeke Vardara.Rezultat Halil-pasinog djelovanja je poraz Habs. kod Stipa i Velesa.Drugi dio
vojske koji je iao iz pravca Sofijei Custendila napao je ustanike u Krivoj Palanki, Kumanovu, iji
predvodnik je bio Karpo.On je uhvaen i pogubljen.Habsb.vojska je u Skoplju ostavila poloaj.
Krimski han Selim Giraj dobio je naredjenje da on ue u Skoplje 1690.g. i da tu Karpo bude
ubijen.Uskoro je iza ovog vojnog uspjeha OV osvojila i Tetovo.Tek tada vee osman. oruane snage
napale su Kaenik.Tu habsb. pruaju otpor.U tome udjela imaju sultanovi podanici-izdajnici.Vojni
porazi i neaktivnost habsb. uinila je da na cijelom prostoru Smederevskog sandaka doe do punog
vojnog sloma sva ranije osvojena mjesta dola su pod vlast sultana.Pravac povlaenja habsb. bio je
prema Savi i Dunavu.Sada se pokazala druga strana osvajaa.Ranije su oni govorili da su oslobodioci
a sada ostavljaju saveznike na cjedilu.To se odnosilo kako na srpske podanike tako i na
Albance(katoliko stanovnitvo). Ovakva nezainteresovanost i nevojniki odnos prema saveznicima
naroito je pogodilo civilno stanovnitvo. Jedan od osnovnih razloga sto se habsb. vojska povlaila sa
juga Balkana bio je u injenici to je dolo do habsb-franc. rata.Drugi teak poloaj habsb. bile su
finansije.Ma koliko oni ranije dolazili do ratnog plijena nisu mogli da nadoknade gubitke.Vojni

53

neuspjesi to je bilo iznenaenje 1689-90. posebno su odgovarali Mleanima.Mletaka Republika ne

samo da je bila ljubomorna nego su i njene vodee linosti smatrale da ce Habsburgovci da ih istisnu sa
jadranske obale.
Skoro po nepisanom pravilu sultanov nemuslimanski podanici bili su naklonjeni Beu sto Veneciji nije
odgovaralo.To je doprinijelo da sada podanici iz Albanije i
Peloponeza ponovo prelaze
Veneciji.Imajui to u vidu Mletaka Republika preputajui saveznike sudbini nastojala je da zadri sto
vie osvojenih prostora i da propagandom pridobije podanike.
Sve ovo je bilo praeno od namjesnika drugih pokrajina OC i vojni uspjesi te poboljanje finansija
podigli su Fazli Mustafu-pasu na nivo njegova oca( 10.maj 1691.).
Poslije nove mobilizacije podanika kree iz Carigrada s ciljem daljeg potiskivanja Habsburgovaca i
Mleana.U istom trenutku umro je sultan Sulejman II u Jedrenu gdje se i razbolio 22.juna 1691.g. a
proveo je na prijestolju 3 g. 7mjeseci i 14 dana.Imao je 50 god. ivota kada je umro. Mnogi su mislili
da e se na prijesto vratiti Mustafa IV ali ipak na prijesto dolazi Ahmed II Ikindzi.Imao je 48 godina
u trenutku preuzimanja prijestolja.Novi sultan skoro da je bio kopija svog polubrata.Nije se mijeao u
svoj posao preputajui da drugi upravljaju carstvom.Bio je povuen, sjetanPrva odluka bila je da na
mjestu VV zadrava Fazli Mustafu-pasu.Njega je imenovao i za seraskera OV. Smjena na osmanskom
prijestolju odgodila je ranije planirane pohode VV.Sredivi stanje Fazli Mustafa-pasa dolazi u glavni
vojni tabor i pravi most preko Save gdje je preavi na drugu stranu zaputio se prema tvravi
Petrovaradina.Ve 19.augusta 1691. kod mjesta Slankamen susrele su se osmanske i habsburke
jedinice. Borbu su zapoele osmanske snage.Po prvi put kako je doao na poloaj VV on se ogluio na
savjete svojih komandanata da se izbjegne sukob sa glavninom habsb. vojske i pored
najdobronamjernijih primjedbi Fazli Mustafa-pasa se odluio da krene u rat.Ohrabrivale su ga vijesti da
su pomorske snage na manjim amcima nanijele habsb. poraze.Meutim, to ga je kotalo i poraza i
ivota. Habsburski vojskovoa Ludvig Badenski koji je rukovodio bitkom dobivi vijest da je VV
ranjen koristi taj trenutak zbunjenosti i prelazi u protuofanzivu.Borbe su tada dobile na intenzitetu a
Osmanlije su napustile vojni poredak to je dalo snagu protivniku i Osmanlije doivljavaju poraz a
Fazli Mustafa-pasa je izgubio ivot.Njegovo tijelo nikad nije pronaeno.Postavilo se pitanje koja ce
linost zauzeti mjesto VV.To je bio namjesnik Peloponeza Halil-paa. Ovog puta sultan Ahmed II
odluio je da civilnu vlast prepusti Ali-pai, carigradskom kajmekamu a Halil-pai vojnu vlast.U
zadnjim mjesecima 1691.g. Osmanlije biljee uspjehe protiv Poljaka kod Kramenjeca.Kako novi VV
Halil-pasa nije ispunio oekivnja sultan ga 21.marta smjenjuje.Novi veliki vezir postaje Hadi Ali-paa,
velike energije, realan u procjenama, poten.To koriste Engleska i Nizozemska i nude Hadi Ali-pai
mirovne pregovore i da oni budu posrednici meu zaraenim stranama.Mirovne pregovore prihvatili su
i Habsburgovcii Mleani.U Be su poslati diplomate Zulfikar-paa, Mauro Konkordat, Grk
porijeklom.Zbog prevelikih zahtjeva Svete Lige mirovni pregovori su prekinuti.Da su lanovi Svete
Lige bili nerealni govori i injenica zahtjeva da se sultan odrekne Erdelja, da su Poljaci traili predaju
Kamjenjevca a Mleani trae mnoge teritorije u Albaniji i na Peloponezu. Zbog toga propadaju mirovni
ugovori a protivnike strane i dalje ratuju.Poetkom 1692. osvojen je veliki Varadin. Vraeni Beograd
postao je interesantan Vv hadi Ali-pai te nareuje njegovo utvrivanje.
Sultan Mustafa Avdzi 6. januara1692.g. umire u 51 godini a njegova smrt ostaje nezapaena.Zbog
nesporazma sa gl.defterdarom sultan Ahmed II odluio je da smijeni Hadi Ali-pau i dovodi Bujukli
Mustafa-pau.On sa dijelom jedinica polazi prema Erdelju.Kod Oltenida (na Dunavu) dobio je vijest da
su Habsb. jedinice napale Vilagos i Jenet i osvojile ga.Glavne Habsbur.jedinice su se uputile prema
Beogradu.Zelei sauvati Beograd novi VV se upuuje prema beogradskoj tvravi kako bi je oslobodio
od opsade.Vijesti o dolasku pomoi Muhafiz Dafer-pai, prelazi u ofanzivu i oslobaa se Habsb. prije
dolaska osmanske vojske.Iako je saznao za uspjeh Mustafa-pasa dolazi 19.sept.1693. u ovaj grad.Izdaje
nareenje o jaanju beogradske tvrave.Dio tatarskih trupa dobili su zadatak da akindijski napadaju
Habsb. teritorije.Dok Osmanlije donekle sreuju stanje iz azijskog dijela carstva dolaze loe
vijesti.Namjesnik Basre odmetnuo se od centralne vlasti. Iskusni osman. vrh postupa kao I ranije. U
Basru sultan salje jedinice i pobune su vojniki uguene. Iako je dobro obavljao svoje zadatke sultan
ipak za VV imenuje Surmali Ali-pasu.Imenovan je 7.aprila 1694.g. a jedna od prvih odluka bila je da
dobru ponudu Svete Lige odbije.lanice Lige nudile su mirovni ugovor na bazi status quo.Ubrzo iza
toga odbijanja Ali-pasa je krenuo u pravcu.Odatle
je
namjeravao
ii
u
pravcu Petrovaradina.Ali vrijeme je bilo nestabilno i nakon 21 dana bitke kod Petrovaradina morao je
odstupiti neobavljena posla.
Osmanlije ratuju 1694.g. sa Mleanima.Osmanska vojska nanosi vie poraza Mleanima na tlu
Hercegovakog sandaka.Koristei zauzetost Osmanlija,Mleani iznenada napadaju otok Hios i
21.novembra 1694.g. ga osvajaju.Ti neuspjesi doveli su i do zabrinutosti vodee linosti u
Istanbulu.Hios je trebalo vratiti pod svaku cijenu ako se Osmanlije misle zadrati u Evropi.Preduzete
su nove mjere, nova opa mobilizacija:Ajdin, Mentese, Saruhan, Kutahija, Kastamonija, Bolu,

54

Karaahisar.U zadnjim mjesecima 1694. nareenja su provoena sporo.Osman-paa od Basre

pokuavao je da prekine kontakt sa sultanom.Gubitak Mekke I Medine znaio je ne samo gubitak
teritorija nego i autoriteta. Namjesniku Damaska Jusuf-pasi naredio je mobilizaciju u pokrajinama
Misir i Jerusalem i da tako napadnu serifa Saida.Krenuli su prema Mekki i serif Said je pobjegao jer je
znao ishod bitke.Time je izbjegnuto krvoprolie pa je Jusuf-pasa na mjesto Saida imenovao njegovog
roaka Abdullaha.To je bilo jo sloenije pitanje jer su ostali gradovi Arabije oekivali kako e tei ovi
sukobi.
Neredi izbijaju u pokrajinama sjeverne Afrike.Flote Alira i Tripolisa su se odluile napasti Tunis.Do
ovog je dolo iz razloga to iako su navedene pokrajine bile pod OD, bile su i skoro potpuno
samostalne.Pobuna je bila tokom 1695.g.Ve 6.januara 1695. umro je u 51 godini sultan Ahmed II
(3god, 7mjeseci i 14dana).Na njegovo mjesto dolazi novi sultan Mustafa II, sin Mehmeda IV Avdija.
Kad je dolazio na prijesto vrio je brojna imenovanja na vane poloaje.Situaciju koristi serif Said koji
iz Jemena dolazi u Mekku i dovodi ponovo u opasnost OC zbog pobune arapskog svijeta.Ponovo
doivljava poraz od jedinica iz Egipta.Uspjeh biljei i OF 9. februara 1695.g. koja vraca otok Hios pod
osmansku upravu.I drugdje OV biljei uspjehe.Tatari tokom 1695. potiskuju poljsku vojsku do
Lavova.Vatra je pri tom progutala brojna poljska sela. Uporedo sa tim Tatari sa tla Poljske kraljevine
dovode oko 30 000 Poljaka i naseljavaju ih na teritorije OC.
Svi ovi uspjesi podiu moral Osmanlijma.Osvaja se i Titel. Jedan od osmanskih vladara Mustafa II
uestvuje na frontu.To
dovodi do
novih pobjeda.Kod
Lugosa 11.septembra 1695.
uestvuje u bici i sultan.To je presudan momenat da Osmanlije nanesu Habsburgovcima poraz.ivot
je
izgubio i Fridrih Vetereni.Kod Osmanlija ivot su izgubili i beglerbegovi Rumelije i
Dijarbekira.Osmanlije su imali i front prema Rusiji.Iako je na ruskoj strani u ljudstvu bila vojno
nadmona armada, OV je odbila napad na Azovu. Smatrajui da je nastupio trenutak sultan nareuje
da se napadnu Aksehir I .. koji su bili pod rukovodstvom osamostaljenih linosti.Autoritet je
ubrzo vraen centralnoj vlasti nakon pobjede nad ovim odmetnicima.
U takvoj situaciji ulazi se u 1696.g. gdje ve 8.februara ispred Topkapi Saraja su postavljeni
tugovi.Poslije priprema 22.aprila mobilisane jedinice krenule su u Jedrene a odatle prema Sofiji.Stigle
su vijesti da je saksonski vojvoda opsjeo Temivar i da glavnina vojske ide prema ovom mjestu.Sultan
je krenuo iz Sofije prema Temivaru sa velikom vojnom snagom.Habsburgovci su se povukli.Kod
mjesta Olos susreli su se dijelovi osmanske i habsburske vojske i dolo je do borbe. Pobjedu je odnijela
OV.Time je put do Temivara bio slobodan sto je omoguilo da i ratni materijal i namirnice stignu u
grad.Dok su glavnine vojski djelomino ratovale dotle je grof Simon Forkas u 1696.g prodro na
teritorij Bosanskog ejaleta.Habsburgovci su se orijentisali na ratni plijen I zarobljavanje.U 1697.g.
osmanske vlasti poduzimaju nove mobilizacione radove, naroito izmeu Nia i Beograda.Razlog je
bio put koji je povezivao ove gradove a gdje su se stacionirale hajduke grupe koje su napadale
stanovnitvo.Istovremeno je veliki vezir Elmas Mehmed-paa vrio nove mobilizacije s ciljem da
stekne bolje uslove za osvajanja.Sa mobiliziranim jedinicama poao je prema Niu a potom
Beogradu.Izdao je nareenje da se naprave dva mosta na Dunavu.Razlog je bio taj da glavnina vojske
krene prema Banatu I Slavoniji. Habsburske jedinice bile su pod komandom Eugena Savojskog.Glavni
centar bio je tvrava Titel na uu Tise u Dunav.Osmanska vojska je stekla izvjesnu prednost to je
rezultiralo vojnim uspjesima a Osmanlije ponovo kreu prema Petrovaradinu.
Sva kretanja bila su u augustu 1697.g. Princ Savojski alje topove
i
vojsku
prema
Petrovaradinu.Dolazak ovih bataljona onemoguio je Osmanlijama da zauzmu ovu tvravu.Elmas-pasa
naredio je da dio vojske krene prema Segedinu.Grofu Siliku je Savojski naredio da doe u Segedina i
sam se tamo kretao.Na putu se susreo sa Dafer-pasom.On je odao ratni plan Osmanlija.Saznavi za
ove planove princ Savojski preduzeo je mjere da glavnini OV sprijei prelazak Tise.Doao je na obale
Tise gdje je 11. septembra 1697.g. kod Sente dolo do velike bitke u kojoj je OV doivjela poraz a
ivot gubi i Elmas-pasa.Taj poraz bio je znak Osmanlijama da su Budimski i Kanjiski ejalet, dio
Dalmacije i Slavonija trajno izgubljeni. U bici je uestvovao i Mustafa II.On je zahvaljujui prisebnosti
svoje pratnje izbjegao zarobljavanje.Doao je u Temivar.On je 17.septembra umjesto Elmas-pase
posvetio .Endzazade.U to vrijeme princ Savojski je jo jednom pokazao svoju savjesnost.Dobivi
informacije da se u Bosanskom ejaletu nalaze male jedinice preao je Savu i poao dolinom Bosne
prema Sarajevu.Ve 23. oktobra 1697. uli su u Sarajevo, vrlo bogat grad. Sutradan 24.oktobra po
miljenju historiara Habsburgovci su zapalili cijeli grad koji je potpuno izgorio kako bi prikrili
pljaku.Cijela Baarija bila je u pepelu.Nakon paljenja princ Savojski je naredio povlaenje preko
Visokog, epa, Maglaja i Doboja.Pri povlaenju se habsburskoj vojsci prikljuilo 40 000 katolika i
pravoslavaca.To je bio veliki udar kojim je pokazana spretnost i pokretljivost habsburke vojske a
nespretnost osmanske vojske.I dok je u evropskom dijelu carstva 1697.g. protekla loe po Osmanlije
dotle se situacija u Anadoliji smirila.

55

U Bosni je doslo do odmetanja Memija.Njegov postupak izazvao je nezadovoljstvo svih slojeva i ejh
Bagdada uz dozvolu Porte uspostavlja sultanov suverenitet.
U Misiru je 1697. harala velika kuga. Zbog sue je nastala i glad te je umrlo mnogo
stanovnitva.Namjsnik Ismail paa izazvao je nezadovoljstvo svojim otrim mjerama iji cilj je bio
jaanje centralne vlasti.

56