Dadan ni

PKK Nasl Silah Brakr?

Krt Sorununun iddetten
Arndrlmas

Cengiz andar

Tm haklar sakldr. Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakfnn (TESEV)

izni olmadan bu yaynn hibir ksm elektronik ya da mekanik yollarla
(fotokopi, kaytlarn ya da bilgilerin arivlenmesi, vs.) oaltlamaz.
Bu yaynda belirtilen grlerin tm yazara aittir ve TESEVin kurumsal
grleri ile ksmen ya da tamamen rtmeyebilir.

TESEV bu raporun hazrlanmasna katklarndan tr Chrest Vakfna, Ak

Toplum Vakfna ve TESEV Yksek Danma Kuruluna teekkr eder.

NDEKLER
TESEV SUNUU, 5
NSZ ve TEEKKR, 6
METODOLOJ VE AMA, 8
KRT SORUNUNUN ZMNDE MEVCUT PARADGMANIN
GEERSZL, 13
Krt Sorunu ile PKKnin Ayrlmazl, 13
calan ile Krt Sorununun i ie Gemesi, 14
Denenmi Yollar: PKKyi Blmek ya da Tasviye, 15
YEN PARADGMA: SON KRT SYANI OLARAK PKK, 17
syan ve Terrizm Tanmlar, 17
Bir syan Hareketi Olarak PKKde Deiim ve Devamllk, 23
syann Psikolojik Boyutu, 26
PKKNN DNAMKLER, 27
Abdullah calan Faktr, 27
PKKnin ahin Kanad, 28
PKKnin Kurucu Kadrosu ve Sol Arka Plan, 279
PKKnin Kemalizme Bak, 31
Tek Adam ve rgtteki Gc, 34
Irak, ran ve Suriyedeki PKK ve calan Gc, 36
Krtlerde Kutsal leme: Apo, PKK, Da, 37
ZM ARACI OLARAK MZAKERE, 39
Gvenlik Siyasetinden Siyasi zme, 39
Diyalogdan Mzakereye Gei Aamas, 40
calann Askeri Yetkililer ile Temaslar, 42

MTin Rl ve calanla Grmenin nemi, 48

Grmelerin Nitelii, 50
Sivil Siyasetin Ykmllkleri, 53
Pratik Sonular, 54
PKKNN DEVLETLE LKSNN YAKIN TARH VE IKARILACAK
DERSLER, 56
Bir Gven ve Uzlama Aray Olarak Snr Dna ekilmek, 56
Snr Dna ekilmenin Maliyeti, 59
Snr Dna ekilme ve rgtte Blnme, 60
PKKnin Snr Dna ekilmesinin Trkiye Devleti iin Anlam, 62
Bugnk Durumda Geersiz Bir Adm: Snr Dna ekilme, 64
Silahl Mcadeleye Dn, 66
PKKde Yaanan Blnme ve Bir Btnlk Arac Olarak Silahl
Mcadele, 67
Silahl Mcadeleyi Kimler stedi?, 69
Habur, KCK Tutuklamalar ve Ar Sonular, 71
NMZDEK SRETE KRT SORUNU VE PKK, 77
Yeni Anayasa, Yeni zm Sreci, 77
PKK Sorununda D Boyut: ran, Suriye ve Dierleri, 77
zm Srecinin Aciliyeti, 79
calann Sreteki Konumu, 80
Kuak Farkllamas ve Duygusal Kopu, 82
NERLER, 83
EK 1: ABDULLAH CALANDAN YOL HARTASI VE EYLEM PLANI, 90
EK 2: BLGE BAROLARININ YASA TASARISI, 95
RAPOR N GRLEN KLER LSTES, 96

KAYNAKA, 99
YAZAR HAKKINDA, 102

TESEV SUNUU
Etyen Mahupyan, TESEV Demokratikleme Program
Kreselleme ile birlikte gelen ve AB yelii kriterlerinde somutlaan demokratik
normlar, birok lke gibi Trkiye iin de bir kaldra grevi grd. Bu sayede toplum
kendi tarihi ve devletine yeni bir gzle bakma frsat yakalad ve grmezlikten
gelinen, hasralt edilen sorunlar kanlmaz olarak siyaset alannn paras haline
geldi.
Krt meselesi diye anlan, ama temelde Krt kimliine sahip Trkiye
vatandalarnn varolusal ve kltrel taleplerinin devlet tarafndan reddedilmesini
ifade eden sorun ise, kapsam ve tarihsel arka planyla demokratiklemenin nndeki
en byk engel niteliini tayor. yle ki bugn artk Krt meselesinin zm
olmadan demokrasinin de yerlemeyecei kanaati yaygn kabul gryor.
TESEV Demokratikleme Program bu konuyu son yllar iinde sistemli bir biimde
ele alarak kamuoyunun dikkatine sundu. Kapsaml bir saha almasnn
yaynlanmasnn ardndan gelen raporla siyaseten geni bir yelpazede yer alan
farkl Krtlerin talepleri, bu taleplerin anayasal ve yasal karlklarnn ne olabilecei
ve sz konusu taleplerin toplumun dier kesimlerince nasl algland ortaya
konmaya alld.
Bu srecin Trkiyedeki siyaset alannn genilemesi ile akmas ise zmn yeni
bir anayasa erevesinde aranmasn gndeme getirdi. te yandan zmn yasal
balam aan ynlerinin bulunduu da giderek idrak ediliyor. nk gelecein gven
ilikisi iinde kurulabilmesi, gemiin geri gelmeyecek ekilde tarihe gmlmesini
ama ayn zamanda bu gemiin grnr klnmasn gerektiriyor. Bu ise kimlikler
aras bir karlamay ima etmekte. Dolaysyla Krt meselesinin zm
demokratik bir yntem ve yolun bulunmasna, taraflarn tm toplumu muhatap alan
bir tavr gelitirebilmelerine ve gelecei ipotek altna almayan bir siyasete raz
gelmelerine muhta.
Ne var ki devletle PKK arasnda yaanm olan ve halen dinmeyen karlkl iddet,
zm potansiyelinin hayata geebilmesi iin nce effaf bir konuma ortamnn
salanmasn, bylece zm yoluna geri dn olmayan bir biimde klmasn
gerektiriyor. Bunun anlam, calan da kapsayan bir biimde tm PKKllarn
kademeli olarak kendilerini siyasi srecin iinde alglamalarnn salanmasdr.
Yeni anayasann ve onunla balantl olarak Krt meselesinin zmnn eiinde
olduumuz bu dnem hayati nitelikte... Elinizdeki TESEV raporu, ihtiya duyulan
konuma iin nasl bir siyasi altyapya ihtiya olduunu irdeliyor. Konunun en yetkin
gzlemcilerinden biri olan Cengiz andarn yrtt alma, her iki tarafn kendi
oulluunu gznne alan bir biimde, zm yolunun talarnn gereki bir
biimde nasl denebileceini ortaya koyuyor.
Beklentimiz, sunulan bu zeminin, hem meselenin zmne, hem de Trkiyedeki
demokratikleme srecine anlaml bir katk ve yol haritas olmasdr

NSZ ve TEEKKR
Krt Sorunu ve zm yollar zerinde bugne kadar gk kubbe altnda yazlmam
ve sylenmemi hibir ey yok. Bu rapor almas iin yaptm eitli okumalar
srasnda ve ankaya Kknden Kandil Dana uzanan geni bir yelpazede, onlarca
kiiyle gnler tutan yz yze grmeler yaparken, yukardaki hkme bir kez daha
vardm. Krt Sorunu ile tam 40 yldr birlikte yaayan birisi olarak ok nceden
vardm bu hkme bir kez daha ve daha da kuvvetle vardm. Dolaysyla, bu rapor,
Krt Sorununun zmne ilikin hi kimsenin bugne dek aklna gelmemi hibir
neriyi sunmuyor.
Bu rapor, dadan ini ve PKKnin1 silahlarn sonsuza dek nasl brakabilecei
konusu ile snrl tutulmutur. Dolaysyla, almay bu snrlar iinde kalmaya gayret
gstererek yrttm ve konunun Krtlerin ulusal talepleri, kimlik haklar ve bu
konularda yaplmas gereken yasal dzenlemeler gibi yaamsal deerdeki boyutlarna
girmedim. TESEVin bu konular kapsayan almalar bata olmak zere, sorunun
sz konusu boyutlarn ele alan saysz nemli alma hali hazrda mevcuttur.
Dadan ni PKK Nasl Silah Brakr? Krt Sorununun iddetten Arndrlmas
balkl bu rapor, sorunun en can alc boyutu olan iddet boyutuna ilikindir ve Krt
Sorununu ele alan dier tm almalar tamamlayc niteliktedir.
nmzdeki tarihi dnemde, Krt Sorununun iddet boyutundan arndrlmas iin
nemli frsatlar sunmaktadr. Ama ayn ekilde, iddetin trmandrlmas ve
Trkiyenin kimsenin kazanl kmayaca bir i savaa srklenmesi ihtimali de
gz ard edilmemelidir. Buna ek olarak, 2011 ylnn ilk aylarndan balayarak daha
uzun bir sre tarihin bu dnemine damgasn vuraca anlalan Arap halk
ayaklanmalarnn Suriyeyi de iine alarak Trkiyenin kaplarna kadar ulamas,
Trkiyede Krtlerin youn biimde yerletii ve yaad blgelerde de etkisi
hissedilebilecek bir siyasi iklim oluturmaktadr. Bu sre iinde, ierii iddet, kan
ve can kayb olan bir konuyu ele almann ne gibi bir duyarllk tadn giderek daha
fazla hissettim. Szckler ve sfatlarn bile sahiplenildiini, karlkl mevzilere
yerletirilmi olduunu ise zaten biliyordum. Birisi iin zgrlk savas ya da
gerilla, dieri iin terrist idi. Birisi iin bakan ya da kahraman, dieri iin
blcba ya da bebek katili... Uzlama ile ihanet, barma ile teslimiyet,
zm ile tasfiye gibi kavramlar, durumuna ve taraflarna gre kolaylkla birbiri
yerine kullanlabiliyordu. Byle bir zemin zerinde alma yrtmek, hangi sonuca
eriir ve ne nerirseniz nerin, iki cami arasnda bnamaz kalmak ya da ne Aliye
ne Veliye yaranamamak gibi bir duruma dmeyi kanlmaz klabilir ve raporu da
sahip olabilecei deerden yoksun brakabilirdi. Bu almaya bunlar bilerek ve gze
alarak giristigimi bilmem soylemeye gerek var m?
Bu almann bir yandan akademik llere uymas, dier yandan siyasi karar alclar
ve sorunun taraflar iin bir referans deeri tamas ve ayn zamanda da gereki ve
uygulanabilir olmas, olaanst ince bir denge talep ediyordu. Btn bunlar iin,
1

PKK, Partiya Karkern Kurdistan szcklerinin ba harflerinden oluuyor. Krdistan iler Partisi
anlamna gelen rgtn ismi Krte. Bir Krt rgt olarak ve arlkl lde Krtler tarafndan
kurulmu olduundan hareketle, ismin verildii dile uygun olarak 'Pe Ke Ke" eklinde diye
okunmasnn doru olduu dnlmtr.

konuya ve yz yze grlen muhataplara olabildiince duygulardan arnm bir

biimde yaklamaya altm.
Raporun omurgasn, yz yze grmeler oluturdu. Grlen kiilere eklemeler
yaplabilirdi. Bu anlamda mkemmelii yakalam elbette deilim. Bununla birlikte,
grlen kiilerin isimleri ve sfatlar sralandnda, bu kiilerin byle bir rapor iin
gerekli temsil niteliine, eitlilie ve rapora katkda bulunacak niteliklere sahip
olduklar da grlecektir. Raporun bu ynyle, mkemmelie deilse de, yeterlilie
erimi olduunu syleyebilirim.
Kendileriyle yz yze, birok kez ve saatlerce grlen kiilerin duygularn ve
grlerini mmkn olabilecek en byk aklkla ifade edebilmelerini salamak ve
bylece raporun ieriini guclendirebilmek icin, aksini bizzat talep etmemeleri
durumunda sylediklerinin kendilerine dorudan atf yaplmadan kaleme alnacan
bildirdim. Rapor kapsamnda grlen kiiler arasnda Trkiyenin
Cumhurbakanndan eitli bakanlara, en st dzey brokratlardan bykelilere,
Kandil Dandaki PKK liderinden, rgtle aralarinda dogan kan davas dolayisiyla
PKKden kopmu olanlara, Trkiyede PKK izgisine bal biimde yasal siyaset
alannda rol alanlardan PKK muhaliflerine ve bamsz Krt ahsiyetlerine uzanan
onlarca kii vard. Trk devlet yetkilileri ve Trkiyede yaayan Krtlerin
sylediklerinden yaplan alntlarda isimlere atf yapmama kuraln uyguladm. Bunu,
kendilerine verdiim sz yerine getirmenin yan sra, isimleri kamuoyunda gayet iyi
bilinen kiileri polemiklere hedef olmaktan korumak amacyla yaptm. Ayn prensibi,
konunun hassasiyetinden tr Irakl Krt yetkililer iin de uyguladm. Irak
Cumhurbakanndan, Irak Krdistannda Babakan sfat tam olanlara uzanan
grlenler listesindekiler de bu rapora deerli katklarda bulundular; ancak raporda
kullanlan alntlarda isimlere gnderme yaplmad. Rapor iinde ismine dorudan
referans verilenler, Trkiye dnda yaayan farkl durulardan Trkiyeli Krt
ahsiyetler oldu. Ancak bunu yaparken, yaptm alntlarn eitli dnemlerde ve
eitli vesilelerle kamuoyu nnde paylalm grler olmasna ve alntnn
yapld kiiye zarar getirmeyecek nitelikte olmasna zen gsterdim.
Bu rapor iin grtm insanlarn hepsine, bu rapora verdikleri nemden, rapora
yaptklar katkdan ve zellikle ahsma gsterdikleri gvenden tr ok teekkr
ediyorum.
Cengiz andar
Haziran 2011

1.
METODOLOJ VE AMA
Cumhurbakan Abdullah Gl de dahil olmak zere hemen herkesin Trkiyenin bir
numaral sorunu olarak kabul ettii Krt Sorununun, 12 Haziran 2011 seimlerinin
ardndan yepyeni bir zm evresine girmesi de yine hemen herkesin zerinde
birletii bir beklenti. 12 Haziran 2011 genel seimlerinin ardndan Trkiyenin en
ncelikli konusunun sivil, demokratik, katlmc, insan odakl, zgrlk bir
anayasa olmas ve bu amata iktidar ve ana muhalefet partileri ile sivil toplumun ok
byk kesiminin birlemesi, Krt Sorununa zm abalarnn yeni anayasa yapm
ile paralel biimde ele alnmasna ynelik yeni ve gerekli bir heyecana yol am
durumda.
Byle bir dnemde kamuoyuna ve karar alclara yol gsterici bir ilev grmesini
umduumuz bu raporun amac, Krt Sorununun en can alc boyutu olan, byk
aclara yol am, binlerce insann kannn dklmesine neden olmu, can alm ve
almaya devam eden iddetin sona erdirilebilmesine ve bunun nasl mmkn
olabileceine ilikin olarak siyasi karar vericilere, bu konudaki karar etkileyebilecek
ve biimlendirebilecek siyaset alanna ve kamuoyuna geerli bir referans salamaktr.
Krt Sorununun bu en can alc boyutu olan iddetin sona erdirilmesi, dolaysyla
kann ve can kayplarnn durmas, kabaca PKKnin silahl glerinin dadan
inmesi ya da indirilmesi eklinde ifade ediliyor. E anlam tayor grnmekle
birlikte PKKnin silahszlandrlmas ifadesinden kanmakta isabet var. Zira bu,
Krtler tarafndan PKKnin tasfiyesi eklinde alglanmaktadr. PKKnin
silahszlandrlmas ve PKKnin tasfiyesi ifadelerinin zm giriimlerine katk
salamak bir yana, zaten hayli karmak olan soruna zm giriimlerini daha da
zorlatrdn gzlemledik. Aslnda bu konuya, TESEVin Aralk 2008 tarihli raporu
Krt Sorununun zmne Dair Bir Yol Haritas: Blgeden Hkmete nerilerde
PKKnin Silahszlandrlmas ara bal altndaki paragrafta ok ksa biimde
dikkat ekilmiti:
PKKya kar eyrek asrdr verilmekte olan mcadele, Krt Sorununun
askeri yntemlerle zmnn mmkn olmayacan gstermitir. Silahl
atmalar devam ettii srece, zm yolunda atlacak admlar da baarsz
olacaktr. Operasyonlar bir an nce durdurulmal, PKKnn silah brakmas
iin Krt sivil toplum temsilcilerinin ve siyasi partilerinin araclna
bavurulmal, PKK militanlarnn silahlarn brakmasn tevik edecek af
iermeyen bir dzenleme yaplmal, eski PKK militanlarnn toplumda yer
edinebilmeleri iin almalar yaplmal, hkm giymi PKK militanlarn
kapsayan bir sicil aff karlmaldr.2
Elinizdeki bu almann ierii de yukardaki ksa paragrafn erevesi iine
girmektedir. Ancak, varlan sonular, ok genel olarak yukardaki genelleme ile uyum
gstermekle birlikte, ondan ayrlabilen zgnle de sahiptir. Varlan sonular, bu
raporu, bir yandan Krt Sorununun zmne ilikin daha nceki TESEV
2

Krt Sorunun zmne Dair Bir Yol Haritas: Blgeden Hkmete neriler, (Istanbul: TESEV
Yaynlar, 2008), 5.

raporunun3 mantki devam haline getirmekte, dier yandan ise ieriinin zgnl
ve konunun hassasiyeti bakmndan kendisinden nceki TESEV raporundan belli
llerde farkllatrmaktadr.
Bu rapor kapsamnda yrtlen alma, raporun yaymlanmasndan yaklak bir yl
nce balad. Bu almada iki yol izlenmitir: Konu ieriine ilikin kaynak taramas
ve alan almas. Kaynak taramas kapsamnda, Trkiye dndaki rnekler iin,
ounlukla Amerika Birleik Devetlerindeki (ABD) dnce kurulular tarafndan
etnik kkenli isyanlarn, i savalarn, ayaklanmalarn nasl sona erdirildiine ilikin
yaplm olan almalara bavurulmutur. Bu tr almalar gvenlik ve gvenlik
stratejisi konularnda uzmanlam olan kurulularn yapmas esas alnmtr.
ABDde zellikle 11 Eyll 2001den sonra terr, terrizm gibi kavramlar ve ABD
karlarna hasm rgtlere ilikin almalarn saysnda adeta bir patlama
yaanmtr. Bu almalarda isyan ile terrizm arasnda fark gzetilmesi dikkat
ekmektedir ve dolaysyla, sz konusu almalar, bu rapor iin yararl bir yol
gsterici olmutur. Bunlar arasnda iki almadan zellikle yararlanlmtr. Bu
almalardan biri Amerikan Rand Corporation tarafndan Deniz Piyadelerinin
stihbarat Faaliyetine katk sunmak zere hazrlanan How Insurgencies End 4
(syanlar Nasl Sona Erer) isimli almadr. 20. Yzyl boyunca dnyann eitli
lkelerinde yaanan 89 ayaklanma ve i savan niceliksel ve niteliksel izlemesine yer
veren ve ok sayda uzmanin grev ald bu kapsamli calismanin metni Ben
Connable ve Martin C. Libicki imzasyla yayimlanmtr. Yararlanlan dier alma
ise Amerikan Kara Harp Okulunun dnce kuruluu niteliindeki Stratejik
Aratrmalar Enstits nn (Strategic Studies Institute) 2004te yayimladigi
Insurgency and Counterinsurgency in the 21st Century: Reconceptualizing Threat
and Response5 (21. Yzylda syan ve syan Bastrma: Tehdit ve Tehdide Karlk
Vermeyi Yeniden Kavramsallatrma) balkl rapordur. Ayn kuruluun Ocak
2007de yaymlad Rethinking Insurgency6 (syan Yeniden Dnmek) adl
almasndan da ayrica yararlanlmtr.
Raporun yazm srasnda sk sk bavurulan Trke kaynaklar arasnda Cengiz
Kapmaz imzasyla yaymlanan calann mral Gnleri7 baslikli kitap
bulunmaktadr. Soz konusu yayn, Abdullah calan ile yakaland 1999 tarihinden
2009a kadar geen on yllk srede yapilan grmelerin 20 bin sayfayi bulan
notlarna, 5000 sayfalk Abdullah calan savunmasna ve Abdullah calan ile
Trkiyenin, calan Trkiyeye Kar, No: 46221/99 davas kapsamnda Avrupa
nsan Haklar Mahkemesine (AHM) karlkl olarak aktardklar 1500 sayfalk
3

Kastedilen raporlar srasyla: Krt Sorunun zmne Dair Bir Yol Haritas: Blgeden Hkmete
neriler, (stanbul: TESEV Yaynlar, 2008); Dilek Kurban ve Ylmaz Ensarolu, Krt Sorununun
zmne Doru: Anayasal ve Yasal neriler (stanbul: TESEV Yaynlar, 2010); ve Ylmaz
Ensarolu ve Dilek Kurban Krtler Ne Kadar Hakl? Trkiyenin Bats Krt Sorununa Bakyor,
(stanbul: TESEV Yaynlar, 2011).

Ben Connable ve Martin C. Libicki, How Insurgencies End, (Virginia: Rand Corporation, 2010).

Steven Metz ve Raymond Millen, Insurgency and Counterinsurgency in the 21st Century:
Reconceptualizing Threat and Response, (Pennsylvania: Statejic Studies Institute, 2004).
6

Steven. Metz, Rethinking Insurgency, (Pennsylvania: Statejic Studies Institute, 2007).

Cengiz Kapmaz, calann mral Gnleri, (stanbul: thak Yaynlar,2011).

10

belgelerin tmne dayandrlarak kaleme alindigi icin essiz bir veri kayna olarak
deerlendirilmitir.8.
Altn zellikle izmek istediimiz ok yararl bir veri kayna da kamuoyu ile
paylalmayan, hatta PKK mensuplarnn ok nemli bir blmnn de eriemedii
Abdullah calann 2009 Austos aynda Almn balamas zerine devlet
yetkililerine sunduu kendi Yol Haritas olmutur. 15 Austos 2009 tarihli ve
Trkiyede Demokratikleme Sorunlar-Krdistanda zm Modelleri (Yol
Haritas) balkl bu 55 sayfalk metin incelenmi ve raporun konusuyla bire bir
ilikili olan blm Ek blmnde rapor okuyucular ile paylalmtr. Raporun
tasarlanmas ve yazm srecinde Abdullah calann mralda 2010 ve 2011
yllarnda avukatlaryla yapt grmelerin notlarn ve bata Murat Karaylan
olmak zere, Cemil Bayk, Duran Kalkan ve Mustafa Karasu gibi nde gelen PKK
yneticilerinin aklamalarn yaymlayan Frat Haber Ajans (ANF) da dzenli olarak
izlenmitir.
PKKnin kuruluu, silahl mcadeleye balama dnemi, iddet yntemleri ve silahl
mcadele tarihi konusunda hayli geni bir literatr mevcuttur. PKKnin karar
mekanizmalar ve i ileyiini anlamak iin ise PKKden ayrlm ve Abdullah
calana bakaldrm olanlarn kaleme aldklar kitaplardaki veriler ve bilgiler
deerlendirmeye alnmtr. Bunlar arasnda, M. Can Yce tarafndan kaleme alnan
Douda Ykselen Gne9, Selahattin elik tarafndan kaleme alnan Ar Dan
Tamak10 ve Mahsum Hayri Pir tarafndan kaleme alnan Bir Yanlsamann Sonu11
almalarn zellikle zikretmek gerekmektedir.
Raporun belkemiini alan almas oluturmaktadr. Alan almasnda
gerekletirilen yz yze grmeler, Trkiyede stanbul, Ankara, Diyarbakr,
Hakkari ve Vanda; Irak Krdistan Blgesinde Erbil, Sleymaniye, Kysancak ve
Kandil Dann yan sra Irakn bakenti Badatta; Avrupada ise Brksel, Berlin
ve Ruhr Blgesi'ni kapsayan geni bir corafyada yaplmtr. Yukarda ifade edildii
gibi, alan almas iin daa da gidilmitir. Kandilde Murat Karaylan ile, yannda
yardmclar Bozan Tekin ve Ronahi Serhatn da bulunduu alti saati aan bir
grme gerekletirilmitir. Yazara bu grmenin, Murat Karaylann imdiye
kadar Trkiyeli bir isimle yaptigi en uzun grme olduu belirtilmitir.
Alan almas boyunca gzetilen ilke, soruna dorudan taraf ve grleri dadan
inmek ve PKK nasl silah brakr? sorunsalnn zmne etki edebilecek ve
temsili nitelikte olan herkes ile yz yze grmeler yaplmas olmutur. Ekim
2010da balatlan ve toplamda 80 saati aan yz yze grmeler, 2011 Mays
ortasna kadar srdrlmtr. Alan almas, Kandil dnda, Avrupada bulunan
PKK yneticileri (Zbeyir Aydar, Remzi Kartal, Muzaffer Ayata gibi) ile yz yze
8

Raporun yayma hazrlanmas srecinde bavurulan tm yaynlara, raporun sonunda yer alan
Kaynaka blmnden ulamak mmkndr.

M. Can Yce, Douda Ykselen Gne (iki cilt), (stanbul: Zelal Yaynlar, 1999).

10

Selahhattin elik, Ar Dan Tamak- ada Krt Halk Direnii; Siyasi, Askeri, Ekonomik ve
Toplumsal Sonular, (Frankfurt: Zambon Verlag, 2000).

11

Mahsum Hayri Pir, Bir Yanlsamann Sonu, (stanbul: Komal Yaynlar, 2000).

11

grmelerin yan sra, devlet yetkilileri ile yz yze grmeleri de kapsamaktadr.

Devlet yneticileri ve PKKnin hlihazrdaki ileri gelenlerinden ayri olarak, PKKnin
silahl mcadelesinde uzun yllar yetkili konumda yer alm ve fakat daha sonra
PKKden kopmu olanlar (Osman calan Ferhat, Nizamettin Ta Botan, Halil
Ata Ebubekir, Hdr Sarkaya Ekrem) ile yaplan grmeler de elinizdeki
raporu zenginletirmistir. Kdemli Krt siyasetisi, eski Demokrasi Partisi (DEP)
Genel Bakan ve PKKnin denetimindeki srgnde Krt Parlamentosunun dnem
bakanln yaptktan sonra PKK hattndan uzaklaan Yaar Kaya ile de uzun
grmelerimiz olmutur. Keza, uzun yllar PKK dnda, hatta ona muhalif konumda
bulunmakla birlikte Krt Sorununda kanaat nderi olarak kamuoyunca tannan Krt
siyasi ahsiyetleri ve dnce insanlar da (Kemal Burkay, mit Frat, Orhan
Mirolu) rapor almas kapsamnda grlen isimler arasnda yer almtr. Bu
isimlere, son yllarda Krt Sorununa ilikin hemen her gelimede ne kan
Diyarbakrdaki sivil toplum kurulularnn szclerinden olan Diyarbakr Barosu
Bakan Mehmet Emin Aktar ve Gneydou Sanayici ve adamlar Dernei
(GNSAD) Bakan ahismail Bedirhanolunu, Kemal Burkaydan sonra
Krdistan Sosyalist Partisinin (Partya Sosyalsta Kurdistan, PSK) Genel Sekreterlii
grevini stlenen ve halen srgnde yaayan Mesut Teki ve muhafazakar Krt siyasi
alannn tannm ismi, Cizre eski Belediye Bakan, Refah Partisi, Fazilet Partisi ve
ksa bir sre Anavatan Partisi milletvekili olarak TBMMde grev yapm olan Haim
Haimiyi de eklememiz gerekir.
Yzyze grlenler arasnda zellikle belirtilmesi gereken bir dier isim de Sezgin
Tanrkuludur. Kendisi, kamuoyunda yakndan tannmasn salam olan, Diyarbakr
eski Baro Bakan ve nsan Haklar Vakf Diyarbakr eski Temsilcisi sfatlarna, bu
rapor almas dneminde CHP Genel Bakan Yardmcs sfatn da eklemitir.
CHPnin Krt Sorununa ilikin seim beyannamesine yansyan yeni yaklamnda
belirleyici rol oynayan stanbul Milletvekili Tanrkulu, TESEV Demokratiklesme
Programnn hazrlad Krt Sorunu raporlar dizisinin nceki raporlarna olduu
gibi, bu rapora da deerli katklarda bulunmutur. Bu isimlerin yan sra, rapor
almas sresince Trkiyede genel anlamda PKK hattnda addedilen ama ellerine
hi silah almam, iddetle ilikileri olmadan yasal alanda etkili rol oynayan Krt
ahsiyetlerinin grlerine de (Diyarbakr Milletvekili Leyla Zana, Mardin
Milletvekili Ahmet Trk, Diyarbakr Bykehir Belediye Bakan Osman Baydemir
gibi) kendileri ile yz yze yaplan grmelerde bavurulmutur.
Sorunun zmnde ve iddet boyutundan arndrlmasnda, deiik dzeylerde rolleri
olmas beklenen ve hatta rol almalar kanlmaz olan devlet ve hkmet yetkilileriyle
de grmeler yaplmtr. Bunlar arasnda Trkiye Cumhuriyeti Cumhurbakan
Abdullah Gl, Almn koordinatr sfatn stlenmi olan Trkiye Byk Millet
Meclisi (TBMM) 23. Dnem ileri Bakan Beir Atalay, TBMM 23. Dnem Adalet
Bakan Sadullah Ergin, mralda Abdullah calan ile diyalogu yrten Milli
stihbarat Tekilat (MT) Mstear Hakan Fidan, sorunun zm dorultusundaki
almalarda yer alm olan Babakanlk Mstear Efgan Ala, Trkiyenin Badat
Bykelisi ve eski Irak Koordinatr Bykeli Murat zelik, konuyla ilgili
alandaki grevi nedeniyle Trkiyenin Erbil Bakonsolosu Aydn Selcen, ayrca
Adalet ve Kalknma Partisi (AK Parti) Genel Bakan Yardmcs ve Adana
Milletvekili mer elik ve konuyla ilikisi ve gemi tecrbesi nedeniyle MT eski
Mstear Yardmcs Cevat ne de bulunmaktadr. Bu arada konuyla dorudan ve
dolayl ilgilerinden tr Irakl Krt yetkililer (Irak Cumhurbakan ve Irak Krdistan
12

Yurtseverler Birlii lideri Celal Talabani, Irak Krdistan Ynetimi eski Babakan,
Irak Krdistan Demokrat Partisi Bakan Yardmcs Neirvan Barzani, Irak Krdistan
Blgesi Bakanlk Divan Bakan Doktor Fuad Hseyin gibi) grlerine
bavurulan dier ahsiyetler arasndaydlar.
Siyasi partiler arasnda Milliyeti Hareket Partisi (MHP) ile raporun ierii ve
amacna ilikin kategorik olumsuz tavrndan tr grlmemitir. Terristlerin
Trk adaletine teslim olmas ya da ekiyaya haddinin bildirilmesi gibi sylemleri
parti pozisyonu haline getirmi olan MHPnin bu aamada, raporun ieriine anlaml
bir katk salayabilecei dnlmemitir.
Sorunun imdiye kadar dorudan taraf olmu Trk Silahl Kuvvetleri (TSK)
temsilcilerle dorudan grmeler yaplmam olsa da, ikinci azlardan dolayl
olarak edinilen bilgilerin yan sra, TSKnn soruna ilikin perspektifini yanstmas
bakmndan, bir yl ncenin Genelkurmay Bakan (em.) Orgeneral lker Babuun
Terr rgtlerinin Sonu12 balkl kitabndan zellikle yararlanlmtr. Orgeneral
Babu bu kitapta, dadan ini konusuna, esas olarak bir terr sorunu olarak
yaklamakta ve dolaysyla terrn sona erdirilmesini terr rgtne (PKK) son
verilmesi olarak grmekte ve bunun nasl yaplabilecei zerine grlerini dile
getirmektedir. Dadan ni- PKK Nasl Silah Brakr? balkl bu raporun
metodolojisi, vard sonular ve nerileri, Orgeneral Babuun Terr rgtlerinin
Sonu balkl kitabnda dile getirdii grlerden temelde ayrlmaktadr. Bununla
birlikte, sz konusu kitap, Krt sorunu ve PKK konusunda uzun yllardr n planda
olmu olan askeri elitin dnce kalplarn ve konuya yaklam tarzn yanstmas
asndan bu rapor iin deerlendirilen kaynaklar arasnda yer almtr..
Raporu kaleme alan, yaklak 40 yldr Krt Sorunu ve bunun eitli boyutlaryla ilgili
ve ilikilidir. Bu nedenle de, yllarn deneyiminin, bilgi birikiminin ve uzun yllar
iinde olumu grlerinin rapora yansmamas mmkn deildir. Yine de, raporun
omurgasn kendileriyle mlakat yaplan kiilerin gr ve dncelerinin
oluturmasna ncelik verilmitir. Varlan sonular ve bunlardan yola klarak
sunulan zm nerilerinde, bu rapor iin grlenlerin zerinde uzlatklar
noktalarn ne karlmasna zen gsterilmitir. Bu grlere dayanarak oluturulan
sonu ve nerilere ise raporun sonunda yer verilmitir.
Rapor, z PKKnin silah brakmas ve Krt Sorununun iddetten arndrlmasna
dayanan ieriiyle zgndr. Ayrca, grlen kiilerin kimlikleri, sfatlar ve
konumlarndaki eitlilie bakldnda da kapsam itibariyle bir ilktir. Krt
Sorununun iddetten arndrlarak nihai zme kavuturulmasyla, bu ierikteki
alma ve raporlarn gerei kalmayacaktr.
Raporun esas amac da budur.

12

lker Babu, Terr rgtlerinin Sonu, (stanbul: Remzi Kitapevi, 2011)

13

2.
KRT
SORUNUNUN
ZMNDE
PARADGMANIN GEERSZL

MEVCUT

Bu rapor, dadan iniin nihai olarak salanabilmesi sorunsalna, askeri seenei

darda brakarak yaklamtr. Nitekim, soruna askeri zm bulunamayacann
Trkiyedeki askeri otorite tarafndan da kendileri ile yaplan zel grmelerde ifade
edilmi olduu, devlet yetkilileriyle yaplan mlakatlarda yazarn bilgisine
sunulmutur. Abdullah calann 1999da yakalanmasnn ardndan PKKnin
Genelkurmayla anlamal olarak Trkiye iindeki silahl glerini snr tesine, Irak
topraklarna geri ekmesi, Genelkurmay tarafndan PKKnin askeri anlamda kesin
yenilgiye uratlamad eklinde alglanmtr. Yaplan grmelerde askeri
otoritenin bu algy, 2003 ylnda sivil otoriteye de ifade etmi olduu renilmitir.
Abdullah calan'n talimatyla 2004 ylnda PKKnin silahl mcadelesinin tekrar
canlandrlmasndan sonraki dnemde de, askeri otorite, askeri zmn sorunun
nihai zm olmayaca grn korumutur. st dzey devlet yetkililerinden
edindiimiz bilgilere gre, 2007 sonrasnda Krt sorununu demokratik alm ile
zmek giriimlerinin planlamasna giriilmeden nce askeri otoriteye "askeri olarak
PKK'ye son verebilecek misiniz?" sorusu iletilmi ve bu soruya kesin bir olumlu
karlk alnmamas zerine "Alm" hazrlklarna giriilmitir. Tm bu veriler, Krt
sorununa "askeri zm"n mmkn olmadnn, Genelkurmay evrelerince, zmnen
de olsa, kabul grdn ortaya koymaktadr. Dolaysyla, sorunun siyasi zmne
ncelik vermenin gerei de daha kolay anlalabilir bir hal almaktadr.
O halde PKKnin silahlar nihai olarak susturmas, bir baka deyisle dadan ini
nasl salanacaktr? Bu rapor, alan almasnn ortaya koyduu bulgulardan hareket
ederek bu soruya gereki ve uygulanabilir neriler gelitirmeyi hedeflemitir. Bu ise,
dadan iniin bugne dek neden mmkn olmadn ve PKKnin silahlar nihai
olarak terketmesinin niin gerekletirilememi olduunu, yine gereki bir biimde
deerlendirmeyi zorunlu klmaktadr. Bu deerlendirmenin salkl yaplabilmesi
iinse konuya yaklamda ve sorunu ele alta bir paradigma deiikliine gidilmesi
art grnmektedir. Dadan inie ancak yeni bir paradigma ile yaklalrsa sorunun
zm mmkn olcaktr; zira u ana kadarki gelimeler, var olan paradigmalarn
zme katk sunmadklarn gstermitir.

2.1. KRT SORUNU LE PKKNN AYRILMAZLII

Yllar boyu, bir klie genel kabul grd: Krt Sorunu ile PKK ya da terr sorunu
ayn deildir... PKK, neden deil, sonutur Krt Sorunu, PKK yok iken de vard.
PKK, Krt Sorununun zlememi olmasnn sonularndan biridir ve dolaysyla,
Krt Sorununu zme giriimi, PKK ile mcadeleden ayr ya da bamsz olarak ele
alnmaldr Farkl ekillerde ifade bulan ve ilk bakta doru grnen bu yaklam,
bugn geerliliini yitirmitir. nk PKK zlmeden, ve dolaysyla onun
tartmasz ve rakipsiz tek otoritesi konumundaki Abdullah calann durumu ele

14

alnmadan ve PKKnin silahlarn brakmas salanamadan, Krt Sorununun

zlebilmesi imkanszdr.
PKKnin Krt Sorununun ve dolaysyla soruna zmn nemli bir paras
olduunu tespit etmek, sorunun zm yolunda gerekli bir balangtr fakat yeterli
deildir. ayet PKK bir terr rgt muamelesi grecek ve PKK mensuplar
terristler olarak nitelenmeye devam edecek ise, konuya gvenlik politikalar
balamnda yaklamaktan ve PKK mensuplarna ynelik olarak inzibati nlemler
almaktan baka bir yol bulunmamaktadr. Bu bak asyla, PKKnin dadan inii,
rgt kadrosunun Trkiyenin yasal otoritelerine teslim olmalarn veya nc
taraflar (Amerika Birleik Devletleri, Irak ya da Irak Krt otoriteleri) tarafndan
teslim edilmelerini beklemek veya rgtn calan tarafndan tasfiyesini salamaktan
gemektedir. Bu deiik seeneklerin hepsi bugne dek denenmi ve tketilmitir,
dolaysyla gerekliklerini ve uygulanabilir olma niteliklerini yitirmilerdir.

2.2. CALAN LE KRT SORUNUNUN E GEMES

Abdullah calan, bilindii gibi, 1999 ylnda Kenyada teslim alnarak Trkiyeye
getirildikten sonra mral Adasndaki cezaevine konulmu, idam cezasna mahkum
olmutur. Ancak, cezann kesinlemesi sonrasnda Avrupa nsan Haklar
Mahkemesine (AHM) yapt bavuru sonucunda AHM 30 Kasm 1999da verdii
ihtiyati tedbir kararyla ve mahkeme i tznn 39uncu maddesi gereince u
aklamay yapmtr: nsan Haklar Mahkemesi, szleme hkmlerine bavurann
ikyetinin kabul edilebilirliini ve esasn etkin bir biimde sonulandrana kadar,
idam cezasnn infaz edilmemesi iin gerekli btn admlar atmasn ister.13
AHMin ihtiyati tedbir kararnn ardndan, Blent Ecevit bakanlndaki
Demokratik Sol Parti (DSP)- Milliyeti Hareket Partisi (MHP)-Anavatan Partisi
(ANAP) koalisyon hkmeti 3 Ekim 2001de yapt Anayasa deiiklii ile idam
cezasn terr, sava ve ok yakn sava sular ile snrlandrd.14 Avrupa Birlii
(AB) Uyum Yasalarnn kabul kapsamnda 3 Austos 2002de yaplan
deiiklikler15 sonucunda ise, Abdullah calan hakkndaki idam cezas mebbet ar
hapis cezasina evrilmitir.

13

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM), calan Trkiyeye Kar, No: 46221/99, 12 Mays 2005.

14

Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinin Deitirilmesi Hakknda Kanun, No. 4709,
3.10.2001, Resmi Gazete No: 24556, 17.10.2001. 1982 Anayasasna dair Altnc Deiiklik paketinin
15. maddesi uyarnca Anayasann Su ve Cazelara likin Esaslar balkl 38. maddesine yedinci bir
fkra olarak Sava, ok yakn sava tehdidi ve terr sular halleri dnda lm cezas verilemez.
Kanuna aykr olarak elde edilmi bulgular, delil olarak kabul edilemez. Hi kimse, yalnzca
szlemeden doan bir ykmll yerine getirememesinden dolay zgrlnden alkonulamaz.
fkras eklenmitir.
15

Avrupa Birlii nc Uyum Yasa Paketi, No. 4771, 03.08.2002, Resmi Gazete No: 24841,
17.10.2001. Paketin ilk maddesi uyarnca Sava ve ok yakn sava tehditi hallerinde ilenmi sular
iin ngrlen idam cezalar hari olmak zere 01.03.1926 tarihli 765 sayl Trk Ceza Kanunu,
07.01.1932 tarihli ve 1918 sayl Kaakln Men ve Takibine Dair Kanun ile 31.08.1956 tarihli ve
6831 sayl Orman Kanununda yer alan idam cezalar mebbet ar hapis cezasna dntrlmtr.

15

3 Kasm 2004 tarihinde yaplan seimlerde AK Parti, tek bana iktidar kuracak
parlamento ounluunu elde etmi ve bylece koalisyon hkmetleri dnemine son
vermitir. Recep Tayyip Erdoan bakanlndaki AK Parti hkmeti dneminde,
idam cezasnn kaldrlmasna ilikin Avrupa nsan Haklar Szlemesinin (AHS) 6
numaral protokol16 ile sava zamannda da idam cezasnn verilmesini engelleyen
13 numaral protokol17 imzalanmtr. 7 Mays 2004te kabul edilen Anayasa
deiikliinin 6. maddesi ile Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 87nci maddesinde
yer alan mahkemelerce verilip kesinleen lm cezalarnn yerine getirilmesine
ibaresi madde metninden karlmtr18 eklinde yeniden dzenlenmitir. 14
Temmuz 2004 tarihinde lm cezas Trkiye hukuk sisteminden tmyle karlm19
ve Abdullah calann durumu kanuna gre, hayat boyunca devam edecek
arlatrlm mebbet hapis olarak yeniden belirlenmitir.
calan, PKKnin tartmasz ve rakipsiz lideri konumunu arlatrlm mebbet
hapis hkmls olarak pekitirmi ve PKKnin silahl mcadelesinin son bulmas
konusunda nihai karar mercii durumuna gelmitir. Ksacas, Abdullah calann
durumu ve PKKnin silahl varln ieren anlamyla PKK Sorunu, Krt Sorununa
isel bir hale gelmi, iki sorun iie gemitir. Bu tespit, Trkiye hkmeti ile son
yllarda yakn ibirlii iine giren Irak Krdistan Blge Ynetiminin dzey bir
yetkilisi tarafndan da kendisiyle yapilan gorusmede u szlerle vurgulanmtr: Krt
Sorununu, Abdullah calan ve PKKden ayrmak belki 10 yl nce mmknd, ama
artk deil! Bu olguyu kavramadan ve kabullenmeden, Krt Sorununun zm de
sz konusu olmayacaktr.

2.3. DENENM YOLLAR: PKKY BLMEK YA DA TASFYE

PKK taraf, rgtn tasfiyesi anlamna gelecek ve yle yorumlayabilecekleri her
gelimeye olaanst direnlidir. Bu alg kendileriyle yaplan yz yze grmelerde
de kolaylkla saptanabilecek nitelikteydi. Devlette st dzeyde grevlerde sorumluluk
alm bir yetkili de kendisiyle yaplan grmedeBugne dek devlet bir plan sahibi
olmad. Krtleri ve Abdullah calan zerinden PKKy blerek sonuca gitmek istedi.
Abdullah calana temel yaklam hep kullanmak hedefli oldu; onu zm iin
deerlendirmek deil szleriyle, bu gne dek izlenmi olan PKKnn tasfiyesi
politikalarnn geersizliini ifade etmitir. PKKye ynelik giriimleri Trkiye ile
uzun yllardr gren, Irak Krdistannn st dzey bir yneticisi de ayn gr
dillendirmi ve ayrca bu tr abalarn Trkiye iin tad riske iaret etmitir:
16

Avrupa nsan Haklar Szlemesi (AHS), 11 Nolu Protokol ile Deiik nsan Haklarn ve Temel
zgrlkleri Koruma Avrupa Szlemesine lm Cezasnn Kaldrlmasna Dair Ek 6 Nolu
Protokolun Onaylanmasnn Uygun Bulunduu Hakknda Kanun, No: 4913, 15.01.2003, Resmi Gazete
No: 25155, 01.07.2003.
17

AHS, lm Cezasnn Her Koulda Kaldrlmasn Dzenleyen 13 Numaral Protokol, No: 5409
06.10.2005, Resmi Gazete No: 26022, 13.12.2005.

18

Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinin Deitirilmesi Hakknda Kanun, No: 5170,
07.05.2004, Resmi Gazete No: 25469, 22.05.2004.
19

lm Cezasnn Kaldrlmas ile Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna likin Kanun, No: 5218,
14.07.2004, Resmi Gazete No: 25529, 21.07.2004. Bu kanun uyarnca Trk Ceza Kanununda yer
alan idam cezas tamamen kaldrlmtr.

16

PKKyi blmek gibi alglanacak bir ey de yaplmamal. Bu, gvensizlii besledii

gibi, PKKnin eylemlerini de kkrtyor. PKK eylemleriyle de, ksr dng haline
dnen bir trmanma balyor.

17

3.
YEN PARADGMA: SON KRT SYANI OLARAK PKK
Teslimiyet ve tasfiye, PKK asndan, sorunun nihai zm ynndeki
giriimlere balamak, yani silahlara veda ve dadan ini sonucunu elde edecek
gelimeleri balatmak bakmndan birer non-starter ilevi grmekte, yani
tartmay balamadan bitiren bir tutumu ima etmektedir. Teslimiyet veya tasfiye
odakl politikalar izlenmeyecek ise ki, bu politikalari izlemenin sonu vermediine
dair geni apl bir konsenss olusmustur- yeni bir kavramsallamaya ynelmek ve bu
kavramsallamann ifadesi olacak yeni paradigma zerinden konuya yaklamak
elzemdir. Bu da, PKK olgusunu terrizm, PKKnin kendisini terr rgt ve
mensuplarn terristler olarak tanmlamak yerine, durumu bir Krt isyan olarak
tanmlamay gerektirmektedir.
Byle bir paradigma deiiminin zorlu olduu kukusuzdur. st dzey bir gvenlik
yetkilisi, yz yze grmemizde PKKnin uzun yllar boyu Trkiye kamuoyunda
eytanlatrlm (demonized) olduunu, buna PKKnin kendisinin de ok byk
lde katkda bulunduunu ve bulunmaya devam ettiini, paradigmal deiikliin
kolay olmadn, zaman alacan belirtmitir. Ayrca, PKKnin gerek Amerika
Birleik Devletleri Dileri Bakanlnn ve gerekse Avrupa Birliinin (AB)
terrist rgtler listesinde Trkiyenin srarl diplomatik giriimleri sonucu- yer
almas da, yeni paradigmann kabuln zorlatran bir dier nemli faktrdr. Tm bu
zorluklara ramen, Trkiye Hkmetinin PKKyi bir Krt isyan olarak
deerlendirmesi zm icin ilk ve en nemli admdr.
Murat Karaylan, kendisi ile Kandilde yaptmz alt saati aan yz yze
grmemizde, PKKyi ada Krt isyan olarak nitelemistir. Trk kanaat
nderlerinin bir blm de, artan ller ve sklkta PKKnin yrtt silahl
mcadeleyi bir Krt isyan olarak alglamaktadr. Birok kaynakta adeta bir genel
kabul niteliinde, Cumhuriyet tarihinde 29 Krt isyanndan sz edilmekte olsa da,
Krt Sorunu zerinde alan baz gzlemci ile Krt siyasi evreleri, esas olarak, drt
isyan zerinde ittifak etmektedirler. Bunlardan birincisi, 1925 ylndaki eyh Sait
syan, ikincisi 1929 ylndaki Ar Da syan, ncs de 1938deki Dersim
syandr. PKKnin temsil ettii drdnc isyan ise bunlarn en uzunu ve en
kapsamls olmutur ve PKKnin silahl gleri silahlarn brakmam olduklar iin
drdnc isyann devam devam ettiini sylemek mmkndr. Bu adan
bakldnda, dadan ini, son Krt isyannn son bulmasn ifade etmektedir ve bu
raporun ad, ierii ve amac da, Krt isyannn sona ermesi/erdirilmesi ile e
anlamldr.

3.1. SYAN VE TERORZM TANIMLARI

How Insurgencies End (syanlar Nasl Sona Erer) isimli almada isyan
(insurgency) tanm yaplmakta ve isyanc rgt ile terrist rgt arasndaki fark yle
aklanmaktadr:

18

(...) Bu almada isyan en geni anlamnda alnmtr (...) syan, hkmet d

bir silahl grubun, mevcut rejimi devirmek, yabanc gc kovmak, daha geni
haklar kazanmak veya bamszlk elde etmek amacyla hkmetine kar
iddete bavurduu mcadeledir (...) Terrizme, genel olarak, bir taktik olarak
bakyoruz ve isyanc ve terrist rgtler arasnda sbjektif bir ayrm
yapyoruz. rnein rlanda Cumhuriyet Ordusunu (IRAnn Geici kanad,
Provos) bir isyan olarak incelerken, ondan kopan Gerek rlanda Cumhuriyet
Ordusu adl rgt (Real Irish Republican Army) bir terrist rgt olarak
grdk ve veri setimize dahil etmedik.20
IRA How Insurgencies End listesine dahil edilirken Gerek IRA adl rgtn
terrist olarak nitelenerek liste disi tutulmasinin ana nedeni, ilkinin silahl
mcadeleye grmeler yoluyla son vermeyi benimsemi olmasna karlk,
ikincisinin buna tmyle srt evirerek silahl eylemlerini devam ettirmesidir.21
Bu tanmda isyan ve terrist rgt ayrmnn sbjektif olduu ifadesi dikkat
ekiyor. Ayn sbjektif tercihin PKK iin de kullanlmas, dadan ini
yntemlerinin bulunmas iin kolaylk getirecektir. Nitekim, PKKnin st dzey
yneticilerinden Zbeyir Aydar, kendisiyle Brkselde yaptmz grmede, Bu bir
Krt isyandr. syan bitirmek iin isyanclarla grmeniz lazm. Baka trl nasl
biter? syann artlarn ortadan kaldrmann mzakeresi yaplmal demitir. Zbeyir
Aydar, ayn grmede Krtlerin temsili konusuna da, PKKnin isyanc yanna
gnderme yaparak ve grme tarihinde iktidarda olan AK Partinin 75 Krt
milletvekiline sahip olduuna dair sylemini (2007-2010 yasama dnemi)
hatrlatarak, 75 deil, 100 olsa farketmez. Mesele Krtleri kimin temsil ettii deil.
Krt isyann temsil edenler nemli szleriyle deinmitir.
PKK, Trkiyede resmi makamlarn tesinde Trk kamuoyunda eyrek yzyl akn
bir sre terrist sfat ile damgalanm ve yle alglanmtr. Ayrca yaygn biimde
uyuturucu trafiine bulam su rgt itham altnda bulunmaktadr. zerine
yapm bu etiketler, PKKnin bir isyan olarak nitelenmesine ve o ekilde bir siyasi
kategorizasyon iinde mtalaa edilebilmesine ciddi biimde glge drmektedir.
Oysa, isyanlara ilikin akademik ve kuramsal almalar, gerek terrizm ve gerekse
20

Connable ve Libicki, How,,220-221.

21

Bu arada, hatr saylr oranda ampirik veriler zerinden isyan analizi yapan How Insurgencies End
adl almada, incelenen 89 isyan arasna PKKnin da dahil edildiini, ancak PKKnn 1984-1999
yllar arasnda cereyan etmi sayldn ve Abdullah calann 1999da yakalanmasyla bitmi olan
isyanlar arasnda mtalaa edildiini de not etmeliyiz. Sz edilen alma, PKKnn 2004 ylnda
silahl mcadeleyi yeniden canlandrm olmasn ve Kandildeki varlyla isyan ayakta tutmaya
devam etmesini dikkate almam gzkyor. Rapor, ampirik incelemelerden yola karak yapm
olduu isyanlarn genel olarak on yl srd, sre uzadka hkmet glerinin kazand tezine
dayanark,, PKK isyannn 1999da 14 yln doldurmu olmas ve liderinin yakalanmas zerine sona
erdiine hkmettii anlalyor. calann 1999da yakalanmasnn ardndan PKKnin silahl glerini
Trkiye dna kartarak silahl mcadeleye son verdiini ilan etmesi, PKK hareketinin 2004 tarihli
sz konusu almada sona ermi isyanlar arasnda saylmasna yol am olabilir. Ne var ki, PKK, 1
Haziran 2004te silahl mcadeleyi yeniden canlandrmtr ve ana karargh Irak Krdistan
Blgesinde Irak-ran snr zerinde Kandil Danda olmak zere Trkiye-Irak snrna bitiik
blgenin Irak tarafnda ve Trkiyenin ounlukla gneydousunda silahl glerini muhafaza
etmektedir. Dolaysyla, PKKnin 20. Yzylda balayan ve 21. Yzylda devam etmekte olan isyan
niteliinin yerli yerinde durduunu saptamak gerekmektedir.

19

uyuturucu kaakl gibi su niteliklerinin isyan tanm ile elimediini, tam tersine
isyan aralar iinde sayldklarn ortaya koymaktadr. Bu almalar iinde
Amerikan Kara Harp Okulunun dnce kuruluu olan Strategic Studies Institute iin
Steven Metz ve Raymond Millen tarafndan kaleme alnm olan Insurgency and
Counterinsurgency in the 21st Century: Reconceptualizing Threat and Response adl
almay zellikle vurgulamak gerekir. Trkiyedeki PKK olgusunun, esas olarak, bir
Krt isyan olduuna ilikin yol gsterici ereveyi de izen bu almann aada
alntlanan blm adeta Trkiyedeki PKK alglamas gz nne alnarak yazlm
gibidir ve bu zelliiyle son derece dikkate deerdir:
Herhangi bir aamada her isyan baar elde etmek iin rejime kar dorudan
harekata girimek zorundadr. Bu, gerilla sava, terrizm, yetkililere suikast,
sabotaj ve dzensiz ya da asimetrik iddetin eiti tipleri biimini alabilir. Ayn
zamanda, isyanclar yeteneklerini gelitirmeye, ilerini renmeye, kaynaklarn
arttrmaya ve destek seferber etmeye devam etmek zorundadrlar. Bunu, d
ittifaklarn gelitirerek, kaaklkla, soygunla, uyuturucu trafii ile, adam
karmakla, karaborsaclkla, para aklamayla, kalpazanlkla, ticari korsanlkla,
sosyal yardmlarn yasa d kullanmyla, antajclkla, tehditle veya para
toplamayla yapabilirler. Silah satn alabilir, bunu ya ideolojik mttefiklerinden
edinerek ya da hkmet kuvvetlerinden ele geirerek elde edebilirler. Tm
olmasa da, isyanclarn ounluu meruiyetlerini arttrmaya, daha byk kitle
destei salamaya ve baz durumlarda uluslararas kabul grmeye aba sarf
ederler. (...)22
Grld gibi, genellikle siyasi nitelikte saylmayan ve vahim de olsalar adi sular
arasnda sralanan kaaklk, soygun, tehditle para toplama, antaj ve uyuturucu
trafii gibi faaliyetler, isyanclarn bavurduklar yntemler arasnda saylmaktadr.
Ayn ekilde, terrizm ve gerilla sava da, isyanclarn kulland aralar olarak
grlmektedir. Yukardaki alma ve benzer almalarda, terrizm, isyanlarn
operasyonel biimlerinden biri olarak yer almaktadr. syan, kavramsal anlamda
stratejik deerlendirmelere tabi tutulurken, terrizme bir taktik unsur olarak
yaklalmkatadr. Bu durumda, Trkiye rneinde, PKKnin terrizme bavurmu
olduu tartma gtrmez ve rgtn uyuturucu trafii ile ilikisine dair ciddi ve ar
ithamlar23 bulunmakta ise de, btn bunlar, PKKnin esas olarak Krt isyann ifade
ettii olgusunu ortadan kaldrmamaktadr. Bilakis, yukardaki tanmlar nda PKK
standart bir isyanc rgt kategorisine girmektedir.
syan tanmna ilikin olarak, uluslararas akademik evrelerde oldukca kabul gren
bir diger tanm da Bard E. ONeillin tanmdr:
Ynetici konumunda bulunmayan bir grup ile ynetimdeki yetkililer arasnda,
ynetimde olmayan grubun, siyasetin bir ya da birden fazla vehesinin
22

Metz ve Millen, 21st Century, 4.

23

ABD Hazine Bakanligi, PKK lider kadrosundan Murat Karayilan, Ali Riza Altun ve Zubeyir Aydar
Ekim 2009da, Cemil Bayik, Duran Kalkan, Remzi Kartal, Sabri OK ve Adem Uzunu ise Nisan
2011de uyusturucu kacakcisi olmakla sulam ve bu isimlerin varsa ABDdeki mal varlklarnn ve
banka hesaplarnn dondurulmasna hkmetmitir. Hazine Bakanliginin ilgili basin duyurularina su
adreslerden ulasilabilir: http://www.treasury.gov/press-center/press-releases/Pages/tg318.aspx ve
http://www.treasury.gov/press-center/press-releases/Pages/tg1148.aspx

20

meruiyetini salamak ya da yeniden tanmlamak veya yok etmek amacyla

siyasi kaynaklar ve iddeti bilinli olarak kulland mcadele (...)24
Bu tanm, gerilla tipi aralarla yrtlen isyanlar, amalar, stratejileri, iinde
bulunduklar evre ve ortam, halk destei, rgtsel g ve d destek ve bunlarn yan
sra harekete geirdikleri devlet tepkisi balamnda incelemektedir. Hkmetin, buna
nasl kar koyacan belirlemek iin, gerillalarn gerek amacn iyi tanmlamasi
gerektii zerinde durulmaktadr. Gerek ama nedir? Baz hkmet politikalarn
deitirmek mi, mevcut yneticileri devirmek mi, siyaset oyununun temel kurallarn
deitirmek mi, yoksa iinde bulunduklar yapdan tmyle ayrlmak m?25 Bu
kriterler, Trkiyede hkmetin soruna yaklam asndan, PKKnin gerek
amacnn da ayn ya da benzer biimde deerlendirilmesinde de geerli olmaldr.
PKKnin terr kategorisinden ziyade isyan kategorisi iinde deerlendirilmesinin
daha doru olacan ve bunun zm iin n koul olduunu savunurken, byk
lde Amerikan kaynaklarna bavurduk. Bunun en temel gerekesi, ABDde genel
olarak bu konuda ve zellikle isyan ve terrizm kavramlar arasndaki farklar
irdeleyen almalarn ve referans metinlerinin bolluudur. Bu kaynak bolluunun
sebebi ise, 11 Eyll 2011den sonra ABDde, doal olarak, terrizm ve terr
rgtleri zerine younlama ve ayn ekilde 2001de nce Afganistana mdahale,
ardndan ok daha geni boyutlu biimde 2003teki Irak igali sonrasnda igalci
Amerikan kuvvetlerinin yz yze kaldklar direni nedeniyle isyan ve terrizm
rneklerine ilikin aratrmalarn saysnda yaanan byk arttr. ABDdeki
akademik alann imkanlar ve entelektel dzeyi, sz konusu almalardaki teorik
ereveyi ve kavramsallamay da zenginletirmitir. ABD kaynakl almalar,
PKKy terr rgt yerine silahl Krt isyan olarak ele almay ngren bu
raporun pratik amalar iin gerekli teorik altyapiya destek oluturdular. Daha nce de
belirtilmi olduu gibi, referans alnan kurumlar ve almalar, devlet gvenlii ve
anti-terr konularyla ilgilidir. O alanlarda uzmanlamlardr, dolaysyla isyan ve
terrizm kavramlarna ilikin tanmlar, bar enstits tarzndaki kurumlarn
tanmlarndan daha nemli ve anlaml addedilmitir.
Bu kaynaklardan biri olan International Terrorism and Security Research
(Uluslararas Terrizm ve Gvenlik Aratrmas)26 internet sitesi terrizm ve
isyan fark konusunda dikkate deer bir tanm sunmaktadr:
Kilit nemde fark, isyan bir harekettir. Fark, zel bir amaca ynelik siyasi aba
anlamnda bir hareket olmasdr. Bu zellii onu, her ikisi de siyasi hareketin
hedeflerini ynelmesine imkn veren yntemler olmakla birlikte, hem gerilla
savandan hem de terrizmden ayrr.
Bir dier fark, terrizminkinden farkl olarak, isyanlar meydana getiren
eylemler ve operasyonlarn niyeti ile ilgilidir. syan veya gerilla savanda
24

Bard E. ONeill, Insurgency and Terrorism: From Revolution to Apocalypse, (Washington D.C.:
Potomac Books, 2005), 15.
25

Ibid, 15.

26

International Terrorism and Security Research, http://www.terrorism-research.com/ adresinde

mevcuttur (son eriim tarihi: 19/05/2011).

21

terr mndemi klan hibir ey yoktur. Bununla birlikte, baz baarl isyanlar
ve gerilla kampanyalar terrizme ve terr taktiklerine bavurmulardr. Bazlar
ise terr taktikleri ve terrizmin balca yntem haline geldii atmalara
dnmlerdir. Buna karlk terrizmi kesinlikle reddeden isyanlar da vardr.
()
Bir isyann hedefi, esas olarak, ibandaki hkmete, denetimindeki topraklarn
tmn ya da bir blmn kontrol edebilmek ya da siyasi iktidar paylamak
iin onu siyasi tavizlere zorlamak amacyla kafa tutmaktr. syanlar nfusun bir
blmnn aktif ya da zmni desteine ihtiya duyarlar. Bir terr grubu buna
ihtiya duymaz ve nfusun byk blmnn aktif destei hatta sempatisine
pek nadiren sahip olurlar. ()
Terristler, bir kural olarak, hkmet gleriyle dorudan temastan kanrlar.
Bir gerilla gcnn ise bir muharip g ile dorudan temastan kazanacaklar
vardr. Hkmetin askeri gcne etkili biimde kar koyabileceini bu sayede
kantlamak ister. Terrist bir grubun yle bir atmadan kazanaca hibir ey
yoktur. ()
syann muharip olmayan unsurlar hedef almaya ihtiyac yoktur. Bununla
birlikte birok isyan muhariplerin geniletilmi yasal tanmn genileterek
ordunun yanna polis ve gvenlik personelini de ekliyor. Terristler muharip ve
olmayan ayrm yapmazlar ve ayet yaparlarsa muharipler kategorisini o kadar
geniletirler ki, ayrm anlamsz hale gelir. () Son olarak, isyan ve terrizm
arasndaki fark, aktrn niyeti ile ilgilidir. syan hareketleri ve gerilla
kuvvetleri, amalarna ulamak iin sava hukukunu gz nne alarak
uluslararas normlara bal kalabilirler. Ama terristler, tanmlar gerei, sivil ve
askeri yasalarn her ikisine gre de su ilerler. Terristler, eer herhangi bir
sava hukukuna uyarlar veya kullanacaklar iddetin boyutuna herhangi bir
kstlamayi kabul ederlerse, kurulu dzen karsnda dezavantajl duruma
deceklerini dzenli olarak dile getirmektedirler. (...)27
Bu tanmdan yola klarak her iki kavram ok net izgilerle ayrmann kolay
olmad grlmektedir. Bununla birlikte, terrizmin isyan ile ayn ey olmad,
isyana gelince, terrizmi bir yntem olarak kullansa bile, bunun isyan tanmlayan bir
art olmad, isyan terrizm olarak tanmlamay gerektirmedii ortaya
kmaktadr. syan ve terrizm farkna ilikin dikkati eken tanmlardan biri ABD
Savunma Bakanlna aittir. Bakanlk, ABD Askeri Akademisinde (US Military
Academy) eitim amal kullanlan kullanlmak zere hazrlanan el kitabnda her iki
kavram ve eylem biimi arasndaki farklar u ekilde aklamaktadr:
Biz (ABD Savunma Bakanl), doktrinde, terrizmi, hkmetleri ya da
toplumlar genellikle siyasi, dini ve ideolojik amalar dorultusunda zorlamak
ve sindirmek niyetiyle korku uyandrmak iin hesapl biimde iddetle tehdit
etmek veya iddet kullanmak olarak tanmlyoruz.

27

Difference Between Terrorism and Insurgency, International Terrorism and Security Research,
eriim tarihi 19 Mays 2011, http://www.terrorism-research.com/insurgency/.

22

Biz (ABD Savunma Bakanl), doktrinde, isyan, amalarna ulamak iin

ykc faaliyetlere, sabotaja ve silahl atmaya bavuran rgtl bir direni
hareketi olarak tanmlyoruz. syanlar normal olarak yrrlkteki toplumsal
dzeni ykmaya ve lke iinde iktidar yeniden paylamaya alrlar. syanlar,
(1) Mevcut hkmeti, ardndan bir toplumsal devrim gelmeksizin, devirmeye
(2) Bir devletin snrlar iinde ulusal zerk bir blge kurmaya (3) Bir igal
gcn geri ekilmek iin zorlamaya (4) Daha alt dzeyde iddete bavurarak,
elde edilmesi mmkn olmayan siyasi tavizler koparmaya da alabilirler.28
Bir Amerikan Deniz Piyadesi olan Yarbay Michael F. Morrisin ABD Kara Harp
Okulundaki (US Army War College) almalar kapsamnda kaleme ald aratrma
projesinde de isyan ve terrizm fark zerindeki grleri de yanstlmaktadr:
Terrizm ve isyan ayrm sadece teorik deildir; zira her iki olguya verilecek
uygun karlklar ok farkldr. Her birine nasl karlk verileceine dair strateji
tercihlerinde bulunmadan nce, benzerlikleri ve ayrldklar ynler
belirlenmelidir (...) syanlar, terrizmin yerine alamayaca bir biimde,
devrimci amalar peinde iddeti siyasi programlarla birletirirler. Terristler,
siyasi hatta devrimci amalar peinde koabilirler ama kullandklar iddet, bir
siyasi program tamamlamak yerine, onun yerini alr.
Eer tanmlar terrizm ile isyan ayrdetmek iin ksmi bir yardm salamann
tesine gidemiyorlarsa, ikisini ayrdetmek iin bavurulan geleneksel yntem,
rgtsel zelliklerine bakmaktr. syanlar, normalde, sahaya terrist rgtlerden
hacim olarak ok daha byk gleri sava gler olarak sahaya srerler.
syanclar, tipik biimde, glerini askeri modelde, manga, takm ve blkler
olarak rgtlerler. Terrist birimler genellikle daha kktr ve formel bir
askeri komuta zinciri iinde olmayan tarzda rgtlenmi, birbirinden tecrit
takmlar halindedirler. syanc glerin yaps da, zellikle hkmettikleri
sndklar blgeler ve s alanlarnda, ounlukla daha grnr niteliktedir.
Terrist rgtler, gvenlii kolaylatrmak iin ar gizlilie ve birbirinden
kopuk hcrelere eilimlidirler ve bir isyann siyasi yapsn pek nadir
gsterirler.29
Bavurduumuz teorik kaynaklarn birounda isyanlar karakterize eden zelliklerin
arasnda, ounlukla, lke topraklarnn dnda askeri karargahlarn ve glerini
barndrdklar bir corafi alana sahip olmalar saylyor. ngilizce sanctuary
szc ile ifade edilen bylesi bir corafi alan, tpk Gney Vietnamdaki Vietkong
gerillalarnn Kuzey Vietnamda, Filistin Kurtulu rgt (FK) kuvvetlerinin nce
rdn (1960-1971) ve daha sonra Gney Lbnanda (1971-1982) sahip olduklar
biimiyle PKK icin de geerlidir. PKK, 1979da Abdullah calan bata olmak zere
nder kadrolarn Suriyeye geirmi, 1980lerin bandan itibaren 1999a kadar siyasi
karargahn Suriyede bulundurabilmi, ayn dnemde silahl glerini de Suriye
28

Insurgents vs. Gerillas vs. Terrorists, Amerika Birleik Devletleri Askeri Akademisi, Askeri
Eitim Blm, eriim tarihi 19 Mays 2011, http://www.usma.edu/dmi/iwmsgs/insurgents-vsguerrillas-vs-terrorists.pdf.
29

Michael F. Morris, Al-Qaeda as Insurgency, (Strategy Research Project, U.S. Army War College,
2008),.

23

kontrolnde bulunan Lbnann Bekaa Vadisinde barndrabilmitir. Yine 1982den

balayarak Trkiye snrlarna bitiik Irakn kuzey blgelerine de yerlemi, ayrca
rann yine Trkiye snrlarna bitiik Krtlerle meskun blgelerinden de
yararlanmtr. 1990larn balarndan itibaren ve zellikle 1999dan sonra, bata
Kandil da olmak zere Kuzey Irakta bir sanctuary elde etmitir. Kandilin yan sra
Hakurk, Zagros, Xnere, Zap, Haftanini iine alan blgeler ve Irak Krdistannn
ran ve Trkiye snrlarnn yanbandaki Soran ve Behdinan ad verilen blgelerinin
bir blm, PKKnin binlerce silahl gcnn yerleik hale geldii bir corafi alana
dnmtr. Nitekim, PKK, 2002nin sonbahar mevsiminde Irakta Kandil, Bradost
(Xinere ve Xarkuke), Zap ve Gareyi iine alan blgeyi Medya Savunma Alanlari
ilan ettigini duyurdu. Bu alanlara giren tum silahli guclerin hedef tekil edeceini
aklad.30

3.2. BR SYAN HAREKET OLARAK PKKDE DEM VE DEVAMLILIK

Yukaridaki olgu ve tanmlarn prizmasndan PKKyi bir isyan hareketi olarak yeniden
nitelendirmekte yarar vardr. Bu bak as, bizi isyanlarn ok boyutluluu,
devamll ve dnebilirliiyle yzyze getirmektedir. Insurgency and
Counterinsurgency... balkl almann isyan tanmna ilikin blmleri, PKKnin
Trkiyedeki konumu ve PKK tarafndan yrtlen silahl mcadelenin isyan
niteliinin yan sra PKKnin tarihsel evrimine de k tutacak kavramlar ve rnekler
sunmaktadr:
syan, siyasi amalarn konvansiyonel aralar ile ya da abuk bir biimde
iktidar ele geirmesi mmkn olmayan gruplarn benimsedii bir stratejidir
(). syan, zamana yaylan uzun, asimetrik iddet, mulaklk, karmak alan
kullanm (ormanlar, dalar, kentsel blgeler), psikolojik sava ve siyasi
seferberlik ile karakterize edilmektedir, -ki, bunlarn tm isyanclar korumaya
ve nihai olarak g dengesini kendi lehlerine evirmeye gre tasarlanmtr.
syanclar iktidar ele geirmeye ve mevcut hkmetin yerine gemeye teebbs
edebilirler (devrimci ayaklanma) veyahut ayrlma, zerklik, ya da belirli bir
politikann deitirilmesi gibi daha snrl amalara sahip olabilirler. ()
Geni anlamda, isyanlar iki biim alrlar. Ulusal isyanlar (burada ulusal
yerel anlamnda kullanlyor)31 diye nitelenebilecek olannda, balca taraflar,
isyanclar ve belirli bir meruiyete ve destee sahip ulusal hkmettir.
syanclar ile hkmet arasndaki ayrmlar, ekonomik snf, ideoloji, kimlik
(etnisite, rk, din), ya da daha baka siyasi unsurlara dayanmaktadir. Hkmetin
d destekleri bulunabilir ama atma temel olarak isyanclar ile ierdeki
merkezi rejim arasndadr. Ulusal (yine yerel anlamnda)32 isyanlarda gen
ilikiler sz konusudur. Sadece iki taraf isyanclar ile onu bastracak g
merkezi- deil, bu iki taraf arasndaki ilikileri, taraflardan birini destekleyerek
deitirecek bir dizi dier aktr de kapsar. Bu dier aktrlerin en nemlisi,
30

Cengiz Kapmaz, Ocalanin Imrali Gunleri, 201.

31

Parantez iindeki aklama yazara aittir.

32

Parantez iindeki aklama yazara aittir.

24

lke nfusunun kendisidir ama dardaki devletleri, rgtleri ve gruplar da

ierebilir. (...)
kinci nemli isyan biimi kurtuluu isyanlardr. Bunlar, isyanclar, d
igalci olarak grlen (gerekte yle olmasalar bile) bir ynetici gruba kar rk,
etnisite ya da kltr zemininde harekete geirirler. syanclarn amac, uluslarn
yabanc igalinden kurtarmaktr. Rodezyadaki isyan, Gney Afrikadaki
beyaz aznlk hkmetine kar olan, Filistin ayaklanmas, 1965 sonras
Vietnam, Sovyet igaline kar Afgan isyan, eenistan, Afganistandaki
mevcut Taliban/El Kaide isyan ve Irak isyan bu kategoriye ornek olarak
gsterilebilir.
Ulusal ve kurtuluu isyan arasndaki ayrm her zaman kat ve ak deildir.
Bir isyan, her ikisinin de unsurlarn barndrabilir ve yaam sresi iinde
vurgusunu ikisinden biri ynnde deitirebilir. rnein, yerel (ulusal) bir isyan
olarak balayan in komnist isyan, Japon igali srasnda kurtuluu ve
yerelin bileimine dnmus ve sonradan ulusal dzeyde tekrar yerele
dnmustur.33
PKKnin 1984te balatt, 1999da durdurduu ve 2004 ylnda yeniden
canlandrd silahl mcadelesi, neredeyse tmyle bu erevenin iine yerleiyor.
Ayrlk bir silahl rgt olarak, Byk, Bamsz Krdistan hedefiyle yola kan
PKK, 1990lardan balayarak ayrlklk hedefini terkettiini, Trkiye iinde
zm aradn ilan etmi34 ve federasyon35 hedefinden zerk Krdistan36
talebine uzanan, zaman iinde belirgin farkllklar gsteren bir siyasi izgiye
ynelmitir. Murat Karaylan bu srece ilikin dncelerini bu alma iin
kendisiyle yaplan grmede u szlerle aktarmtr:
1970lerde sol camiann iindeydik. Reel sosyalizmin etkisiyle uluslarn kendi
kaderini tayin hakkn, ayrlma hakk olarak anladk.37 Bu anlay, 1993e dek
srd. Souk Savan bitmesinin ardndan, Sovyetler Birliinin dalma
srecinde grlerimizde farkllama balad. Sovyetler Birliini zaten
revizyonist olarak gryorduk. O nedenle, k bizim iin sarsc olmad.

33

Metz ve Millen, 21st Century, 2-3.

34

Ahmet Hamdi Akkaya ve Joost Jongerden, 2000lerde PKK: Krlmalara Ramen Sreklilik,
Toplum ve Kuram, Say 4 Guz 2010, 79-102. Ayrca bkz. Selahattin elik, Ar Dan Tamak, Ekler
495-532

35

Ibid.

36

Ibid.

37

PKK, 1970lerin ortalarnda Ankara niversitelerindeki renci hareketi iinde olumaya balad. O
dnemde Trk solunda, zellikle genlik kesiminde, ayrlma hakk da dahil olmak zere, uluslarn
kaderini tayin hakk tartlmaz bir Leninist dogma olarak, etnik nitelikte sorunlara yaklamda bir
klavuz ilke olarak kabul edilmekeydi. Murat Karaylann, PKKnin 1984te balatt silahl
mcadelesinin temel amac olan Bamsz Krdistan hedefine ynelik ayrlklnn gerisinde
ideolojik anlamda olumsuz etkisinden sz ettii reel sosyalizm, Sovyetler Birliinin temsil ettii
sosyalizm izgisine iaret etmektedir.

25

zgcmze dayanma dersi karttk. 1993 Atekesi38 ok nemli bir frsatt

(...) O srete biz, Trkiye ile birlikte, Trkiyenin iinde Krt Sorununu
zmeli grne dnmtk. O dnm nemliydi
Karaylan, PKKnin 1993le birlikte ayrlklktan ayrlm olduunu Aradan 18
yl geti. Blclk nerede? Blc kim? 18 yldr, silah bir ara olsa da, silahsz
zmek istiyoruz sorunu. 1995teki Deiim Kongresi idi, ayrlma hedefinden
federasyona kaydk. 1995 sreciyle birlikte paradigmann kkten deiimi balad
eklinde vurgulamistir. Aslna baklrsa, ayrlktan federasyon amacna doru
evrilen PKKnin siyasi hedeflerinin 2001den sonra da, bu kez, zerklik ynnde
bir deiiklik gsterdii yine Karaylan tarafindan kendisiyle yaptmz grmede
u szlerle dogrulanmistir: Amacmz, Demokratik Trkiye-zerk Krdistan
slogan ile ilan ediyoruz. Biz, bir dava iin yola ktk. Demokratik zerklik olsun
gerisi gelir. Demokratik zerklik, Trk ordusunun Krdistanda slenmesine kar da
deildir.

KUTU:
Deiim Kongresi
Deiim Kongresi olarak adlandrlan PKKnn 5. Kongresi 1995 ylnda yaplmtr.
Kongrede o zamana kadar parti bayrann sembol olan orak-eki kaldrlp yerine
krmz zemin zerine sar eritli kzl yldz iinde meale benimsenmitir. Kimi
yorumcular, bunu PKKnin sosyalizme elveda dedii eklinde yorumlarken, PKK,
bunun sosyalizmden vazgeme deil, reel sosyalizmdeki yozlamadan dolay, bunun
sembol olan bayra deitirmek39 olarak deerlendirmitir. Toplantda alnan bir
dier karar ise 1986 ylnda dzenlenen 3. Kongrede Parti nderlii olarak
adlandrlan Genel Sekreterin, Parti Bakan olarak deitirilmesi olmutur. Bu
nedenle 1986ya kadar Genel Sekreter olarak anlan calan 1986-1995 arasnda
Parti nderlii, 1995ten sonra ise Parti Bakan40 olmutur.
Tm bu srete rgtn iddetle ilikisine dair, Karaylan PKKnin iddet
anlayndan 1999a kadar syrlamadn belirtmi, 1999a41 kadar reel
sosyalizmin etkisiyle iddet anlaymz srd. demitir. Abdullah calann
yakalanmasnn ardndan, PKKnin dardaki en st dzey yneticisi konumunda
bulunan Karaylan, PKKnin iddet anlayndaki temel kavramsal deiimi,
sadece savunma eksenli meru mdafaa anlamnda iddete evet szckleriyle
ifade etmis ve bugnk grlerimiz 2001de somutlat diye eklemistir. Esas
faaliyetimiz siyasidir. Yani bir toplumu, yeniden yaplandrma amacndayz diyen
Murat Karaylan, Bu amalar iin neden silahl g? Hem amacnzn ayrlk
olmadn sylerken, niin silah tayorsunuz? sorusuna ise u karl vermitir:
38

16 Mart 1993 tarihinde Turgut zaln lmnden bir ay nce, Abdullah calann Lbnann Bekaa
Blgesindeki Bar Elias Kasabasnda ilan ettii ilk PKK atekesi

39

elik, Ar Dan

40

bid.

41

Abdullah calan 15 ubat 1999 tarihinde ele geilerek mralda tutuklu yaamna balamtr.

26

Biz, silahl hareketten gelme bir gcz. Bunu savunma arac olarak tutuyoruz. Buras
Orta Dou; henz silah devre d brakamayz. Murat Karaylan, silahn bir sre
sonucunda braklabileceini de yle ifade etmitir: Trkiye devleti Krt halknn
demokratik, siyasal mcadelesinin nn sonuna kadar aarsa, inkar politikalarn
srdrmezse bu srete- silah anlamn kaybedebilir. Ne var ki, silahlarn
braklmas srecinin, yalnzca siyaseten doru admlarn atlmas veya doru
yasalarn ckarlmasna bal olmadn aklda tutmakta fayda vardr. Bir isyan olarak
silahl mcadelenin o mcadele iinde yer alanlar iin zaman iinde yaratt
psikoloji, bu surecin ynetilmesinde dikkate alnmasi gereken hususlardan biridir.

3.3. SYANIN PSKOLOJK BOYUTU

syanlar konu alan akademik almalar, psikolojik boyut zerinde nemle
durmaktadrlar. syana katlm asndan, katlmn ve dolaysyla isyann
devamllnn salanmasnda psikolojik boyutun zel bir yeri olduu
bilinmektedir. Psikolojik boyut, Trkiyenin Krt halknn hatr saylr blmnde
PKKnin ayakta kalabilmesi, varln ve bu arada yeni katlmlarla silahl
faaliyetlerini srdrmesi asndan, Trkiyedeki birok gzlemci tarafndan,
neredeyse belirleyici etkiye sahip olarak grlmektedir. Insurgency and
Counterinsurgency ... adl alma, sz konusu psikolojik boyuta u satrlarla
deinmektedir:
Herhalukarda, isyanclar, bakaldr sayesinde sknt, fke ve amaszln
patlayc bileimini ilerinde tayan zellikle gen erkeklerde direni ruhuna
hitap eder ve ylelikle kadro devirmeyi salarlar. syan, belirgin bir
maceraclk duygusunu harekete geirir, heyecan yaratr ve siyasi hedeflerinin
tesine geen bir anlam oluturur.42
syanlara ait bu karakteristiin Trkiyedeki son Krt isyanna ilikin olarak
zellikle siyasi hedeflerin tesine geen anlamn, Bejan Maturun Trkiyeli Krt
genlerini daa karan psikolojik artlar anlamak iin gen PKKllarla grmelere
dyanarak yazdigi Dan Ardna Bakmak adl kitabiyla iligili olarak verdigi bir
roportajda soylediklerinden anlayabiliyoruz: [Dagdaki PKKlilar] hala dadalar ve
kolay dnebilecek gibi de durmuyorlar (...) Btn bu grmelerden sonra benim
kefettiim ey u oldu; bizim kavrayamadmz derin bir maneviyat var orda. Bir
mistifikasyon, kutsallatrma var. Btn o ehit klt zerine yle bir ey ina edilmi
ki, yle bir kutsallatrma. calan, calandan daha fazla bir ey. PKK, PKKnin
kendisinden daha byk ve yce. Postmodern bir din gibi.43

42

Metz ve Millen, 21st Century, 4.

43

Yldray Ourun Bejan Matur ile yapt sylei, PKK Postmodern Bir Dine Dnt, Taraf
Gazetesi, 27 ubat 2011.

27

4.
PKKNN DNAMKLER
4.1. ABDULLAH CALAN FAKTR
Devlet yetkilileri, kendileriyle yaptmz grmelerde, PKKliler ve dier Krt
ahsiyetlerin akl ve netliinde olmasa da, Abdullah calann PKKnin silahl
mcadelesinin sona erdirilmesine ilikin merkezi bir role sahip oldugunu genel bir
mutabakat iinde dile getirmilerdir. 2009 ylnda balatlan Almn yla yakn
bir sre ncesinden balayarak n almalarn yapan ekip iinde yer alm olan bir
yetkili, toplantlarnda PKKnin silahszlandrlmas ve dadan ini konusunda
Abdullah calann en etkili karar mercii olduu vurguland diyerek, devlet
birimlerinde de Abdullah calann belirleyici rol konusunda bir konsenss
bulunduunu aktarmtr. Bu kanaat, genie bir yelpazeye yaylm, Krtler arasnda
kesinlik derecesinde ifade edilmitir. Bu rapor iin kendileriyle grlen Krt
ahsiyetlerin hemen hepsi, PKKnin silahszlanmasnn Abdullah calann bu
konuda kesin talimat vermesiyle mmkn olaca konusunda, gr birlii
iindedirler. Bu grte olanlarn arasnda, PKKye kart, hatta Abdullah calana
ynelik uzlaamaz tepkileri olanlarn da bulunmas zellikle ilgi ekicidir.
PKKnin siyasi hattnda yer alan, Trkiyedeki nemli Krt ahsiyetlerden biri,
Abdullah calann silahl mcadeleye son verme gcn ve bu konuda neredeyse tek
merci olduunu Silahl mcadeleyi bitirme vebalini kimse stlenmek istemiyor. O
iin vebali Abdullah calanda. O isterse, sylerse, silahl mcadelenin bitirilmesi
iin artlar olgunlamam bile olsa biter, dadan inerler szckleriyle vurgulamistir.
PKKden 2004 ylnda silahl mcadeleye son verilmesini savunarak ayrlan ve
Yurtsever Demokratik Partiyi (Partiya Welatparez Demokratik- PWD)
kurucularindan biri olan ve 1995ten itibaren PKKnin bir numaral askeri yetkilisi
olarak tannan Nizamettin Ta (Botan) da, Abdullah calan inin derse, dadakiler
inerler diyerek ayn ynde kanaatini belirtmitir. Muhafazakar eilimdeki tannm
bir Krt ahsiyeti ise Be saat konusam, son cmlem Bu i Apoda (Abdullah
calan) biter. O sylerse olur. Silahszlanma olur derim cmleleriyle, birbirinden
ok farkl Krt evrelerinin zerinde birletii bu hususa deinmitir. 1980dan beri
Stockholmde yaamakta olan ve silahl mcadeleyi bir mcadele yntemi olarak
reddetmi ve PKKye muhalif bir pozisyonda bulunmu olan nl ve kdemli Krt
siyaset adam Kemal Burkayn da gr ayn yndedir. Burkay, dadan ini
konusunda kesin szn Abdullah calana ait olduunu ifade ederek, calan dedii
takdirde, dadan indirebilirler eklinde gr aklamtr.
Bununla birlikte, PKK kart Krt evrelerinin bir blmnde, PKKnin doumundan
itibaren Trk devletinin kontrolnde olduu ve Abdullah calann zellikle 1999da
yakalanmasndan sonra Trk Genelkurmay tarafndan maniple edildiine ilikin
yaygn bir inan da bulunmaktadr. Bu evreler, Genelkurmayn bunu gerekten
istemesi ve karar vermesi halinde, PKKnin silahl mcadelesinin Abdullah calan
zerinden bitirilebilecei grn ne srmektedirler. PKKnin kuruluundan
itibaren Trk devletinin kontrolnde olduu, calann yakalanmasndan sonra, lideri
zerinden Trk Genelkurmaynn kontrolne daha da fazla girdiine ilikin gr
28

belirtenler, silahl mcadelenin 2011 ylna gelindii halde sona ermemesini, Trk
devlet sistemi iindeki belirli odaklarn bunun devamndan yarar grdkleri biiminde
aklamlardr.

4.2. PKKNN AHN KANADI

PKKnin kuruluu itibariyle Trkiye Devletinin kontrolnde olduunu dnen ve
silahl mcadelenin sona ermemesini devlet iindeki baz odaklarn karlarna ters
dmesine balayanlar, Trkiyede, esas olarak, silahl kuvvetler bnyesinde yer alan
bu tavrn, PKKnin ynetici kadrolarnn bir blmnde de karlk bulduunu
vurgulamlardr. Trk devletinin (bu balamda Silahl Kuvvetler iinde bir odak
kastediliyor) PKKdeki karl olarak, daha ziyade Duran Kalkan (Abbas) ad
etrafnda toplanan ahinlere vurgu yaplmaktadr. Burada PKKnin silahl
glerinin kontrolnde olan ve PKK terminolojisinde Medya Savunma Alanlar
diye ifade edilen Irak Krdistan Blgesinin Trkiye ve ran snrlarna bitiik dalk
blgesinde bulunan nde gelen PKK yneticisi, Cemil Bayk, Duran Kalkan ve
Mustafa Karasunun birlikte hareket ettikleri ve PKKnin ahin kanadn
oluturduklar zerinde durulmaktadr. Kendisiyle grlen devlet yetkililerinin bir
blm de, PKK evresi dnda kalan baz Krt ahsiyetlerin yaptklar bu yorumunu
onaylarmlardr. Irak Krt yetkilileri de byk oranda bu gr ve yorumu
paylamaktadrlar. Gerek bu gr ileri sren Krt ahsiyetlerin, gerekse Irak Krt
yetkililerinin bir blm Trk devlet yetkilisi de dahil- Abdullah calan ismini ve
Krdistan Topluluklar Birlii (Koma Civaken Krdistan- KCK) Yrtme Konseyi
Bakan sfatyla PKKnin hiyerarik sralamada en tepe noktasnda bulunan Murat
Karaylan ahin kategorisinde sralamadklar ve bu isimleri ayrdklar dikkat
ekmitir.
Abdullah calann avukatlar araclyla mraldan gnderdii mesajlarda, zaman
zaman, ahin ierie rastlanlmaktaysa da, bu, calann hcrede tutuklu
bulunmasnn dezavantajndan tr, dardaki PKKyi ok etkin biimde kontrol
edememesi ve rgtn kontrol edemez grnt vermek istememesiyle
aklanmaktadr. Bu konuda, Trkiyede saygn bir Krt siyasi ahsiyeti, kendisiyle
yaptigimiz grmede, calan isminin ahin kanatn isimleriyle ayn dalga boyunda
bulunmadni yle ifade etmistir: Abdullah calan, rgte sz geiremedii,
rgtn kendisini dinlemedii grntsnn kmas ihtimalinden ok kaygl. O
yzden, rgtn havasn yanstan mesajlar da veriyor; aklamalar rgtnknden
farkl gibi gzkyor ama hep ince mesaj vardr kendi aklamalarnda, ayet
okumasn bilirsen. rnein, sivil itaatsizlik konusunda, polis saldrmadka hi kar
koymayn dedi. Bu ta atmalar gibi eylemler, onun istedii eyler deil. Durum
boyle olsa dahi, PKK rgt ve onun silahl gcn calann elinde skca tuttuu
iki kart olarak grmek gerekmektedir. calann bu kartlar, kendisinin taraf olaca
ve kabul edecei bir zm formlne ulalncaya kadar, Trkiye devleti karsnda
elinde tutmaktan vazgemeyecei bugne kadarki deneyimlerle kantlanmtr.
Buna karlk, PKK zerinde sahip olduu tartmasz otoriteye ramen, onun gibi
cezaevinin snrlayc artlarna maruz bulunmayan dadaki rgtn de calan
zerinde eitli kanallardan etki sahibi olduu ve mralnn kararlarn
biimlendirdii de grlmektedir. Kendileriyle grlen baz devlet yetkilileri bu iki
hususun zellikle altn izmilerdir: Abdullah calan herey deil; rgt de
29

(Kandil) ok etkili. Abdullah calan, zaman zaman, oradan gelen tavrla tutum
deitirdi. Kabul ettii baz eylerden vazgeti. calan PKKnin tek adam ve ilk
ve son szne sahip olsa da, dadaki ynetici kadronun kimi zaman calanin
tesine geen bir etkisinin bulunduu ve bu gerein soruna zm giriimlerinde
dikkate alnmas gerektii, grtmz baz devlet yetkilileri ve Krt ahsiyetler
tarafndan dile getirilmi olan bir husustur.

4.3. PKKNN KURUCU KADROSU VE SOL ARKA PLANI

PKKnin resmi kurulu tarihi olarak Kasm 1978 kabul edilmektedir. Diyarbakrn
Lice ilesinin Fis kynde yaplan yaklak 20 kiinin katld bir toplantda kuruluu
kararlatrlan rgtn o toplantda yer alanlarnn byk blm, lm ya da
ldrlm, saf deitirmi ya da siyaset alanndan ekilmilerdir. O toplantya
katlanlardan bugn hayatta olan ve halen PKK saflarnda bulunmaya devam eden
isimler, Abdullah calann yansra Cemil Bayk, Duran Kalkan ve Ali Haydar
Kaytandr. Bu isimlerin her de Irak snrlar iinde dada bulunmakta ve byk
lde ayn siyasi hat zerinde durmaktadr. Bu isimlerin yansra, Abdullah
calann, Ankarada niversite rencilii dneminde PKKnin tohumlarn att
srada yannda bulunan birka isim, (Mustafa Karasu, Rza Altun gibi) yine dada
faaliyetlerine devam etmekte ve kendilerinden Ankara Grubu olarak sz
edilmektedir. PKK evreleri, bu isimlerin rgt zerinde calan ile tarihi
gemilerine dayanan bir nfuzlar bulunduunu teslim etmektedirler. Bu isimlerin
PKK zerindeki nfuzu anlatlrken, sz konusu grubun ounluunun Trkiyenin
Krt nfusu iinde aznlk oluturan Alevi kimliine ve tmnn 1970lerin sol
niversite ortamndan km olmalarna zellikle vurgu yaplmaktadr.
Grtmz baz Krt ahsiyetlerden PKK sosyolojisinin yukarda sz edilen
ynne dikkat ekenlerzellikle, PKK ile ters derek 2004 ylnda rgtten ayrlm
olan Osman calan, Nizamettin Ta, Halil Ata gibi eski st dzey PKK yneticileri-,
Ankara Grubunun 1970ler Trkiyesinde edindikleri Alevi-sol ideolojik gelenei
devam ettirdiklerini belirtmilerdir. Burada Alevi-sol gelenekle, Alevilerin yzyllara
yaylan deneyimden szdkleri ve Osmanl mparatorluundan Trkiye
Cumhuriyetine tadklar derin bir Snni iktidar korkusu, Cumhuriyet dneminde bu
korkuyla birlikte Alevilerin Kemalizmle tarihsel ve gl bir ba kurmalar, ve bu
ban 70lerdeki sol siyasetle i ie gemesi gibi farkl tarihi srelerin st ste
binerek bugne yd bir toplumsal-siyasal gelenein kastedildii dnlebilir.
PKKnin eski st dzey yneticilerinin bu gelenee vurgu yapmalarndaki sebep,
PKKnin iinden filizlendii 1970ler sol niversite genliinin taraf oldugu sasol, Kemalizm-irtica, Alevi-Snni siyasal atma eksenlerinin ve bu ortamda
ekil alm siyasi-ideolojik repertuarin PKK ynetici kadrosu iinde belli bir grup iin
hala geerliliini srdrmekte olduuna dikkat ekmektir. Bylelikle, sz edilen st
dzey yneticiler, Krt Sorununu zme noktasinda en byk sorumlulua ve
yetkiye sahip olan AK Partiye dair PKK iinde, kkleri PKKnn oluumuna ve onun
da tesine uzanan, derin bir kukunun varlna iaret etmektedir.
PKK iinde arl olan bu siyasal-ideolojik gelenein farknda olan ve kendisini bu
gelenein karsnda konumlayan siyasal-toplumsal aktrler de bu ideolojik kartln
dini boyutunun, kartl belki de daha da keskinletirecek ekilde, altn izmektedir.
Fethullah Glen cemaatinin haftalk yayn organ olarak tannan slami eilimli
30

Aksiyon dergisinde devlet istihbarat kaynaklarndan yararlanlarak kaleme alnd

izlenimi veren PKKnin Derin Troykas balkl yazda, PKK iindeki bu yapdan
yle sz edilmektedir:
PKKda ne kan isimler Murat Karaylan ve Cemil Bayk. Halbuki kanl
rgt sevk ve idare eden bir troyka var. Duran Kalkan, Mustafa Karasu ve Ali
Haydar Kaytan Trkiyede Krtlerle Trkler arasnda kitlesel bir sava
kmasn istiyor (...) Bunlara ilaveten bir de Sabri Ok ismi zikrediliyor.
Krtlerin nemli bir kesimi ve baz PKKllara gre ilk isim derin glerle
birlikte hareket eden derin PKKllar temsil ediyor. Ulusalc bir fikri
benimseyen lye gre AK Parti, slamc zelliklere sahip bir parti ve niyeti
Trkiyeyi geri gtrmek. PKKden ayrlarak Kuzey Irakta yaamaya balayan
terrist Osman calan, sz konusu lnn (Kalkan, Karasu ve Kaytan) ok
tehlikeli olduunu belirtiyor: PKKnin iinde Kemalistlerden daha ok
Kemalistler var. Solcular ve Aleviler de yer alyor ayrca. zellikle solcu
Aleviler PKK iinde her zaman gl ve etkin oldular. Trkiyedeki baz
glerle alyor, onlarla birlikte hareket ediyorlar. ()
PKKnin derin troykas olarak tanmlanan terristlerin en arpc zellii
radikal solu benimsemeleri, Alevi ve ateist olmalar. lgin oan ise her ismin
ayr bir fraksiyonu temsil etmesi. Radikal solcularn liderliini Duran Kalan
yapyor. Ateist Alevilerinkini de Mustafa Karasu ile Ali Haydar Kalkan. Bu
isimler slamiyete ve dindar yneticilere karlar. PKKnin savatan yana bir
izgi izlemesini, rgtn belirlenmi zamanlarda eylem yapmasn istiyorlar.44
Yukarda zikredilen isimler arasnda yer alan ve PKKnin kurucu kadrosundan olan
Duran Kalkann Trk kimlii, kk bir ayrnt olsa da, PKKnin kuruluunda yer
alan fakat sonradan hayatlarn kaybeden Haki Karer ve Kemal Pirin de solcu Trk
niversite rencileri olduu gz nnde bulundurulduunda, aslnda PKKnin
oluumunda sol ideolojinin etnik milliyetilikten ok daha fazla rol oynadna dair
nemli bir ipucu sunmaktadr. PKKnin oluumuna isel devrimci sol sylemin ve
bak asnn PKK iinde, zellikle lider kadronun bir blmnde, bugn de
arln koruduunu tespit etmek gerekmektedir. Bu devrimci sol bak asn belki
de en iyi Duran Kalkann 12 Haziran 2011 seimlerine ilikin olarak ve calann
seimleri nemseyen aklamalarna mesafe alarak yapt u deerlendirme
yanstmaktadr: Krt halknn kaderini seim deil, yrtt mcadele, ayaklanma
isyan, serhldan, devrimi belirleyecek45 Duran Kalkan, Frat Haber Ajansnn
(ANF) Behdinan (Irakn Hakkariye bitiik blgesi) kl haberine gre, Newroz
Konumasnda ayrca unlar sylemitir:
Tabii ki seimleri nemsiyoruz, hafife almyoruz. Seimleri yine bu haliyle de
yurtsever demokrat adaylar seilsinler diye siyasi rgtler aba harcyorlar.
Ama bir olayn ne anlama geldiini, hangi sonular vermeye ak olduunun
da doru bilinmesi lazm. Bu bakmdan mevcut haliyle seim sonunda her ey
belirlenecek deniliyor fakat zm retecek bir yan yoktur. nk yeni bir
siyaset ortaya kmayacak. Baz yenilikler yapyoruz dense bile, bu mevcut
44

Haim Sylemez, PKKnin Derin Troykas, Aksiyon Dergisi, 678, (3-9 Aralk 2007).

45

Duran Kalkan ile sylei, Frat Haber Ajans (ANF), 23 Mart 2011.

31

AKP politikalarn merulatrmaktan AKPnin zihniyetinin ve politikalarnn

bir anayasal yap kazanmaya allmasndan baka bir ey olmayacak. O da
Trkiyenin demokratiklemesi, Krt Sorununun zlmesi anlamna
gelmeyecek. Yeni bir despotizmi, faizmi Trkiyeye oturtacak, Trkiye
toplumunun zerine geirecek; yeni, daha inceltilmi gizli, sinsi bir inkar ve
imha sistemini de Krt toplumunun bana geirecek.46
Daha da carpc olan, bu yaklam tarznn, PKK hattndaki BDPnin oluturduu
blokun 36 milletvekillii kazanarak ok nemli bir baarya imza att 12 Haziran
seim sonularndan sonra da kendisini gostermesidir. KCK Yrtme Kurulu
Bakanl adna 17 Haziran 2011de yaymlanan aklamada, calann silahl
eylemlerin durdurulmasi anlamndaki eylemsizligin devam talebi, Kandilden
duyurulmami, bunun yerine Kandil, calann arsn deerlendirmeye alacan
yle bildirmitir:
Kamuoyunun bildii gibi nderliimizle devlet adna bir heyet grmeler
yrtmektedir. En son 14 Haziran gn nderliimizle heyet arasnda bir
grme yaplmtr. nderliimiz, 15 Haziran gn avukatlaryla yapt
grmede ortaya kan seim sonularn deerlendirerek devlete, BDPye ve
hareketimize arlar yapmtr. nderliimiz, seimlerden AKPnin elde
ettii yzde 50 orann, BDPnin destekledii Emek zgrlk ve Demokrasi
Blokunun salad yksek baarnn ve CHPnin de zme katk
mahiyetindeki seim mesajlarnn dikkate alnarak, srecin demokratik
anayasa sreci olarak ilerlemesi, anayasal zme ilerlik kazandrlmas
temelinde ele alnmasn n grmtr.
Krt halk nderi, Krt sorunun zmnde bir boyutu devrimci halk sava
dier boyutu da demokratik anayasal zm olan iki boyutlu olan bu srecin
anayasal zmn gelimesine frsat sunulmas bakmndan KCKnin
devrimci halk savan devreye koymamas iin ar yapmtr.
Ancak, bilindii gibi hareketimiz ve Krt siyaseti zerinde Trk devletinin
gvenlik gleri tarafndan gelitirilen saldrlar devam etmektedir. Ciddi
askeri ve siyasi operasyonlarn, Krt siyasetilerine ve halka dnk tutuklama
ve gzaltlarn, basklarn youn olduu bir saldr ortam yaanmaktadr.
Hareketimizin ynetimi, sregelen belirsizlik ortamn ve btn bu yaananlar
gzeterek nderliimizin 15 Haziran gn hareketimize yapt ary tm
ynleriyle deerlendirip nmzdeki hafta iinde somut tutumu halkmza ve
kamuoyuna aklamay uygun grmtr.47

4.4. PKKNN KEMALZME BAKII

PKKnin kurucu kadrolarna ve Raporun yazld dnemde Kandildeki yonetimine
gl izdsmn birakan sol tavrn yansra, ideolojik olmaktan ok pragmatik
saylabilecek kendine zg bir Kemalizm anlaynn da, bata Abdullah calan
46

Ibid.

47

KCK Info (Koma Civaken Kurdistan Info), e-mail ile gnderilen bilgi notu, 17 Haziran 2011.

32

olmak zere PKKnin bugnk ynetici kadrosunun bak asnda nemli bir yeri
olduunu belirtmek gerekmektedir. PKK liderleri, Mustafa Kemal Atatrk ve
Kemalizme genellikle olumlu gndermeler yapmaktadr. zellikle Abdullah
calann aklamalarnda Atatrkten olumlu sz edilmektedir. calan, PKKnin
2005teki Yeniden na Kongresine gnderdii ve demokratik konfederalizm
tezini iledii Politik Raporda elbette bu rapor, PKKnin ideolojisi ve siyasi
program haline gelmitir- Trk ynetiminin Krtleri eski tarzda
ynetemeyeceklerini iyi anlamas gerekir. kinci bir Irak istemiyorlarsa, demokratik
zm ve bar zerinde ciddiyetle durmalar gerekir. Bu zmn Mustafa Kemal
Atatrkn zgrlk yaklamnn gereki bir uygulamasna ters dmediini iyi
bilmek gerekir. Atatrkn zgr Krt yurttalna ve kendi ortaklaa veya ayr
demokratik organlarna dman olduunu, Kemalizmin Krt dmanl demek
olduunu iddia etmek, milliyeti tuzaklara dmek anlamna gelir,48 demitir. Ayn
raporda, calan u gre de yer vermitir:
Mustafa Kemalin grleri ak. Gazeteler de Yaln Kk Apoyu Kemalist
yapt diye yazm (...) Ben kendim dorular grecek gteyim. Mustafa Kemal
Krtlere de unu sylemitir: Krtlerin srtndan kimse emperyalizmin oyununu
oynayamaz... Trklerin, Krtlerin srtndan yarn Gneydou da, Kbrs da,
Pontus da, Karadeniz de gider... Hepsi sessiz. Neden sessiz? Bu dar, ksr Enver
Paa izgisidir. Alttan alta Kzl Elmaclar Trkiye Cumhuriyetini batracak.
Bunlar, Aar, Baykal, Baheli ve benzerlerinin izgisidir. Bu Enver Paa, ttihat
ve Terakki izgisi dalmaya gtrecek. Ayn zihniyet, ayn ovenizm ()
Bunun Trklkle, Trk halknn da alakas yok. Trk halk bizim gibi bir
halktr. Trk halk karde, iyi bir halktr (...) Bir ksm komprador, kozmopolit
st tabaka halklar istedii gibi kullanmak istiyor. Mustafa Kemal birinci
perdeyi yrtt att. Doru bir ulus anlayn ortaya koymak istiyordu. Ancak
konjonktr daha fazla yapmasna izin vermiyordu. Mesele Mustafa Kemal
hayranl deil, tarihi doru yorumlamaktr ()49
Mustafa Kemali ve Kemalizmi, Krtlere ynelik Trkiyedeki milliyeti
uygulamalardan saknan yaklam, Kandildeki uzun grmemizde Murat
Karaylandan da ifade etmitir. Karaylan, neo-ttihatlk olarak niteledii baz
uygulamalardan sz ederken, yani Kemalizm mi? seklindeki mdahalemize,
Kemalizm ile ilikisi yok. Ayn ey deiller. nder Aponun bu konuda ok nemli
deerlendirmeleri vardr. Mustafa Kemal, ttihat bir evre tarafndan kuatlmt.
Cumhuriyetin ilk yllardaki gnahlarndan onlar sorumludur. Mustafa Kemalin
sorumluluu yoktur. Bugn Trkiyedekiler o ttihatlarn devamdrlar50 karln
vermitir.
Bu yaklam teyid eden ekilde, calann grlerini calann mral Gnleri
adl kitapta da bulmak mmkndr:

48

afak Mahsum (der.), PKK-Yeniden na Kongre Belgeleri, (stanbul: etin Yaynlar, 2005), 75.

49

Ibid. 75-76.

50

Mahsum, PKK-Yeniden na, 75-76.

33

calana gre, Atatrk, Krt Sorunu konusunda zerklik anlayna sahipti.

Bunu dile de getirmiti ama Krtlerle uzlamas engellendi. Her defasnda
karsna yeni bir ey kartld; zmir suikast, Menemen Olay, eyh Sait
ayaklanmas gibi. eyh Sait syannda Fethi Okyar babakand, Benim en
yakn arkadalarm Krttr. Krtlerin zerine gidemem dedi. Bunun zerine
Okyar drerek Krtlerin zerine gittiler. Mustafa Kemal, Krtlerin ve
Trklerin uzlamas, bir arada yaamas iin alt. 1922lerin balarnda
Krte eitimle ilgili bir yasa da kard. Ancak buna izin verilmedi. ttihat
kadrolar etrafn daraltmlard. Bu kadrolar komnizmi, slam ve Krtl
tasfiye ettiler.51
PKK yneticileri, stanbul hkmeti ile aralarnda Mustafa Kemalin de yer ald
Heyet-i Temsiliye arasnda, 22 Ekim 1919da imzalanm olan Amasya Protokol
ile 16/17 Ocak 1922 gecesi zmitte gazeteci Ahmet Emin Yalmana verdii demete
Krtlere zerklik verileceini sylediine gnderme yapmaktadr. Bu iddialar,
Atatrkn PKK ynetimi tarafndan dier Trk yneticilerden ayrt edilerek
saknlmasnn ve hatta vlmesinin en nemli nedenlerinin banda gelmektedir.
Kemalizm de, dolaysyla, Krt Sorununun bugne dek zlemezliinin
gerekelerinden biri olarak asla gsterilmemektedir. Nitekim, PKKnin ideolog
yneticilerinden Mustafa Karasu, Trkiye Byk Millet Meclisinin (TBMM) kurulu
yldnmnde yapt aklamada, Kemalizmin gncellenmesi gereinden sz etti.
Frat Haber Ajansnn (ANF) Behdinan kl haberinde yer alan aklamasnda
Mustafa Karasu yle demektedir:
Kemalizmin gncellenmesi derken 1920-1924 arasndaki 1. Meclisten e bu
Meclisi oluturan yaklamdan sz edilmektedir. nk 1. Meclis Krtleri,
Lazlar, erkesleri ve birok kesimi kapsad gibi, bu yllarda Mustafa Kemal
eitli konumalarnda Krtler iin muhtariyetten sz etmitir. Bu aslnda
gnmz llerinde gncelletiinde, siyasal olarak Demokratik zerklie
tekabl etmektedir. Bu adan o dnemin gncellemesi nemlidir. te yandan
1920de Trkiyenin kuruluunda rol alan Mustafa Kemalde ve kurulu
felsefesinde Krt inkarcl yoktur (...) Mustafa Kemal bir Kurtulu Sava
nderidir (...) Bu ynyle o dnemdeki zihniyetin, pratiin gncellemesi ayn
zamanda Krt Sorununun zm anlamna gelmektedir. zellikle kendisine
Kemalist diyen subaylar var; aydn, yazar ve brokratlar var. Kemalizmin
gncellemesi derken esasta da bu evrelere seslenilmekte ve o dnemdeki
yaklam ve pratie gre davranmalar istenmektedir.52
Daha nce de ifade edildii gibi, PKK ynetici kadrosunun Kemalizme ve Mustafa
Kemale yapt olumlu vurgu bugn iin ideolojik olmaktan ok pragmatiktir.
Kemalizmle zdeletirilen ilk meclis dnemi, sorunun bugnk zm iin tarihsel
bir referans olarak ortaya konmaktadr.
Grld zere, Abdullah calan ile PKKnin ahin kanad iinde sralanan
isimler arasnda ideolojik arka plan ve temel siyasi yaklamlar bakmndan fark
bulunmamaktadr. Bu durumda, zerinde speklasyonu yaplan farkll pratik eylem
51

Kapmaz, mral Gnleri, 457.

52

Mustafa Karasu ile sylei, ANF, 22 Nisan 2011,

34

izgisinde atlacak admlarn nitelii ve zamanlamasnda aramak isabetli olacaktr.

Dolaysyla, dadan ini ve PKKnin silah brakmas dorultusundaki zm
giriimlerinde Abdullah calan ve PKKnin ahinleri arasnda farkllklar ne
almann hi isabetli olmad da anlalmaldr. Byle bir ayrmn yaplmas ve buna
gre hareket edilmesi, Abdullah calan bata olmak zere, PKK ynetiminde rgtn
tasfiyesi giriimleriyle e anlaml alglanmakta ve rgt bir ve btn olduunu
kantlamak ve bunu salama almak iin, tam tersi ynde, silahl atmalarn
trmandrlmasna yol amaktadr.

4.5. TEK ADAM VE RGTTEK GC

Abdullah calan ve PKKnin ahinleri arasnda izgi farkllklar bulunduu
varsaym, sonu itibariyle, calann belirleyici roln ortadan kaldrmyor. Hereye
ramen, calann silahl mcadelenin sona erdirilmesine kesin karar vermesi
durumunda, gcnn rgtnn ahin kanadn ve sz edilen eilimin siyasi
tercihlerini aaca konusunda, kendisiyle grlen Krt ahsiyetlerin hemen tm
hemfikirdir. Abdullah calann herey olmadn, rgtn de (Kandil) zaman
zaman Abdullah calana tutum deitirtecek lde ok etkili olduunu bilebilecek
kadar Abdullah calan ile yrtlen temaslardan haberdar olan devletten st dzey
bir yetkili kendisi ile grmemiz srasnda Abdullah calan (Krtler iin) kitlesel
adan simge; rgt (PKK) iin ve rgt iinde yaptrc deerlendirmesini
yapmtr.
Abdullah calan-rgt (PKK-Kandil) ilikisine dair u hkm doru olacaktr:
Abdullah calandan bamsz hareket edebilen bir rgt (PKK ve da) dinamii
var, ama Abdullah calana ramen hareket edebilecek bir rgt dinamii yoktur.
PKKy odana alan belirleyici her admn Abdullah calanda kilitlenecei,
Abdullah calan by-pass edebilecek hibir PKK organ ve yetkilisinin bulunmad,
tuhaf olabilir ama hi kimsenin kar kmad bir gerein ifadesidir.
PKKnin temellerinin atl, kuruluu, geliimi, stratejik hedeflerinin belirlenmesi,
her aamada ald taktik pozisyonlar Abdullah calana aittir. Ocalan, uzun yllar
iinde ustalkla bir tr kii klt oluturmay baarmtr. PKK, kii
putlatrmann uyguland baarl rneklerden biridir. Abdullah calan ve
PKKy yakndan izleyen st duzey bir devlet yetkilisinin bize yapt tanm u
ekildedir: PKKde, inanlmaz biimde, herkes, dnme, yeni teorik ereve
gelitirme yetkisini Abdullah calana devretmi adeta. PKKnin en st dzeyinde
grev aldktan sonra 2004te Abdullah calan ile ayri dusup orgutten ayrlm olan
eski lider kadrolar, Erbilde yaptmz grmede sorduumuz rgtte Abdullah
calann ardndan iki numara kim? sorumuza, Hi kimse. numara da yok. Drt
numara da yok. Be numara da. Yze kadar sayn, kimse yok diyerek Abdullah
calann PKKnin tek adam olarak konumunu vurgulamlardr. Bu kadrolar,
kii putlatrmasnn 1990da baladn, bunda, kurucu kadrolardan Cemil Bayk
ve Ali Haydar Kaytan gibi isimlerin O olmasa, biz olmazdk gibi bir sylem
gelistirerek nemli rol oynadklarn belirtmitirler. Ali Haydar Kaytan, 3 Nisan
2010da ANF tarafndan yaymlanan Abdullah calan zerine syleisinde yle
demitir:

35

Dnce gc zerinde younlarken aklma peygamberler gelir.

nderliimizde de (Abdullah calan) yle (...) Biz ondan duyduk. Biz onun
bak asna katldk. Hepimiz onun dncelerine gittik. Biz deyim
yerindeyse, onun grlerine gittik. Senin deerlendirmelerine inanyoruz
dedik. Bunlar sylerken biz seni nderlik olarak kabul ediyoruz demedik.
Ama o doal olarak istisnasz ve kendiliinden btn toplantlar ve tartmalar
yneten, gndem oluturan, younlatrandr. Toparlayandr. Bakalarndan da
gr alandr. Tabii ki baz katklar sunanlar var. Ama sonuta ona katlyoruz
(...) Yani sonuta doal nderimizdi. Mthi bir ey bu (...) Kavrama
yeteneimizin ve zgrlmzn snrlarn belirliyor. Hakikat toplumda
aryoruz. Toplumsalln iinde aryoruz. Hakikatn zemini oras. Felsefe ok
net. Ne ararsanz ondadr. Tasavvuf ve Alevi inancna da yakn. nder Apo
benim iin Dounun dncesinin zirvelemi kiiliidir. Sentezdir. Hakikat
temsil eden dounun byk bilgelerinin dncelerini esas alyor. Dnce ve
anlama gc nemlidir. O arkadalar olarak Hallac Mansuru, Babeki, Pir
Sultan, Mahir ayan, Shreverdiyi izlediini syler. Bu topraklarn dnce
gcnn zirvelemi halidir. (...)53
Abdullah calan da mralya getirildikten sonra 21 ubat 1999da Jandarma
stihbarat Dairesi tarafndan alnan ifadesinde Ali Haydar Kaytandan deolojik yan
ve yorum kabiliyeti ok gldr diye sz etmitir.54 PKKnin ynetici ekirdeinin
Abdullah calan ismini ycelterek simgelestirmesinin halka halka alt kadrolara
yaylp, zaman iinde iyice pekitii anlalmaktadr. Bu surecte ideolojik egitimin
rolu one cikmaktadir. Zira ayn kadrolar, PKKnin yapsnn, byme dneminde,
Arap evresindeki Baas gibi olmadn, aksine
mkemmel bir sistem
oluturduunu PKKnin yzde 90-95i eitimdir diyerek vurgulamislardir.
Ocalanin yerlestirdigi ve PKK kadrolarinin zamaninin cogunu alan ideolojik egitim,
1996 ylndan sonra Abdullah calan tarafndan kaleme alnan metinlere dayali
olarak gerceklestirilmeye balanmtr.
PKKnin ilk dneminden itibaren yirmi yl rgt saflarnda yer alm ve en st
dzeyde ynetim yetkileri stlenmi olanlarn bize anlattklar, sre iinde calan
kltnn nasl olutuunun gl ipularn vermektedir. calan, dier kurucu ve
ynetici kadrolardan ayrp, hepsinin zerinde ykselten nemli bir ara zeletiri
mekanizmasnn calan dnda ve onun kararyla hemen her ynetici ya da ynetici
adayna uygulanm olmasdr. PKK st ynetiminde yer alanlar arasnda kurucular
dahil- zeletiri vermemi ve yapt yanllardan tr, orgtn silahl glerinin bir
dnem slenmi olduu Lbnann Bekaa Vadisindeki ve daha ziyade Kuzey Irakta
denetimi altnda tuttuu blgelerdeki hapishanelerinde, bir sre hapis cezas
ekmemi olan hemen hi kimse bulunmamaktadr. Bu mekanizmanin calan tek ve
dokunulmaz kilarak tek adam konumuna imkan saladigini tahmin etmek zor
degildir. Muhafazakar bir Krt siyasi ahsiyeti, grmemizde, Abdullah calann
halk iinde ok nemli bir gc olduundan sz ederek, bunun kayna
oldugunu savunmutur:
1. Krtler ve zellikle gen kuaklar arasnda fedai ruhu yaratt;
53

Ali Haydar Kaytan ile sylei, ANF, 3 Nisan 2010.

54

Arslan Tekin, mraldaki Konuk, (stanbul: Bilgeouz Yaynlar, 2009), 80.

36

2. Kendisinden baka herkesi, zeletiri ve cezalandrma ile sfrlad. Rakibi

yok. Olamaz da;
3. atmalarda verilen PKK kayplarnn zerinden, onlarn ailelerinde byk
bir dayanma duygusu oluturdu.
Abdullah calann kardei ve PKK eski yneticilerinden Osman calan da Abdullah
calann gcnn neden ve nereden kaynakland sorusuna doru cevap aranmam
olduunu kendisiyle Irak Krdistan Blgesinde Kysancakta yaptmz grmede
soyle vurgulamistir: Trk devleti, Abdullah calan zemedi. Terristba,
blcba, bebek katili gibi etiketlemelere yle vakit harcand ki, onun kim, nasl biri
olduuna, gcnn nereden geldiine hi kafa yormad. Abdullah calan
zemedii iin de, Krt Sorununun zm zorlat. Abdullah calann da
hmn zerine ekerek ve aabeyi ile balarn kopartarak rgtten ayrlm olan
Osman calan, milyon kiinin Abdullah calan iin siyasi irademizdir diye
imza vermi olduuna55 vurgu yaparak Krt ailelerinin genellikle kalabalk yapsna
dikkate alnrsa sz konusu rakamn yaklak 10 milyon Trkiye Cumhuriyeti
vatandan kapsadn ne srmtr. Osman calan, bu rakamn Trkiyenin de
iinde bulunduu blgedeki birok Orta Dou lkesinin nfusundan fazla olduunu
hatrlatarak, Abdullah calann byk kitle gc olan bir siyasi ahsiyet olarak
alglanmas gerektiini vurgulamtr.
Abdullah calann izleyicileri zerinde sahip olduu ve pek az siyasi lidere nasip
olabilecek gcnn kaynaklarnn doru tehisi, Kurt Sorununa zmn ve bu
cozumun ayrlmaz bir paras haline dnm olan dadan iniin ve PKKnin
silahlarn nihai olarak brakmasnn da nn aacaktr.

4.6. IRAK, RAN VE SURYEDEK PKK VE CALAN GC

Abdullah calann Krtler nezdinde, PKK zerinden edindii ve PKKy da aan
nfuzu, Krtlerin youn olarak yaadklar ran ve Suriyede de hissedilmektedir. Irak
Krtleri arasnda, ran ve Suriye Krtlerine oranla, ok daha zayf olmakla birlikte,
nfuzu her lkede de mevcuttur. PKKnin bir zellii de, Orta Dou corafyasnda
Krtlerin yaad btn lkelerde deiik isimler altnda varln srdren tek Krt
rgt olmasdr. PKKden baka Trkiye, ran, Suriye ve Irakta rgtlenmi baka
bir Krt rgt, bir dier deyimle pan-Krt rgt bulunmamaktadr. PKK yanls
veya PKKnin Krtlerin yaad deiik lkelerdeki kolu olarak Irak, Suriye ve
randa kurulmu olan partilerin ve taraftarlarnn tm kendi liderleri olarak
Abdullah calan tanmaktadr.

55

Orta Douda ve Avrupada Krtlerin yaad geni corafyada 18 Austos 2005 tarihinde balatlan
ve calan siyasi irademizdir sloganyla yrtlen imza kampanyas 20 Ekim 2006 tarihinde 3
milyon 243 bine ulaarak, sonucu ilan edildi. Bu rakamn 2 milyon 40 bini Trkiyenin iinde
toplanmt. Bu imza kampanyasndan sonra, PKK evreleri Abdullah calandan Krt halk nderi
sfatyla sz etmeye baladlar. Cengiz Kapmaz, Ocalan Gunlukleri, 388-389.

37

Irak Krdistan Blgesinde, PKKnin Irak Krdistan kolu olarak Krdistan

Demokratik zm Partisi (Partiya areseriya Demokratika Kurdistane- PDK) adl
rgt faaliyet gstermektedir. 2002de kurulan PDK, Irak Krdistan Demokrat
Partisi, Irak Krdistan Yurtseverler Birlii, Goran, Krdistan slam Birlii gibi
rgtlere oranla zayf olsa da Kandil blgesindeki belediyeleri bu parti ynetmektedir.
Suriyede irili ufakl ok sayda Krt siyasi partisi bulunmaktadr. PKKnin Suriye
kolu saylan ve 2004te kurulan Demokrat Birlik Partisi (Partiya Yekitiya
Demokratik- PYD) adl rgt, Suriye Krt rgtleri arasnda en etkililerinden biri
saylmaktadr. randa ise ran Krt siyasi hareketinin uzun yllar temsilcisi saylan,
ran Krdistan Demokrat Partisi, 1980lerdeki gcn hayli kaybetmi
grnmektedir. Parti, Irak Krt glerinin srarlar zerine, rana ynelik silahl
mcadelesini 1990larn ilk yarsndan itibaren durdurmu ve Irak Krdistanndaki
askeri slerini kapatm durumdadr. ran Krdistan Demokrat Partisinin siyasi
nderlii, Irak Krdistannda, Erbil ile Sleymaniye arasndaki Kysancak kentinde
yerleiktir. ran Krt siyasi hareketinin bugn sahadaki silahl temsilcisi, PKK
tarafndan 2004te ran kolu olarak kurulan Krdistan zgr Yaam Partisidir
(Partiya Jiyana Azada Kurdistane- PJAK). PJAKn, bir dnem PKKnin ran
ilikileri sorumlusu olan Osman calan tarafndan kurulduu, Irak Krdistannda
grtmz eitli Trkiyeli Krt kaynaklar tarafndan da belirtilmitir. Osman
calan da, Kysancakta kendisiyle yaptmz grmede, bu bilgiyi teyid eden
aklamalarda bulunmutur. PJAKn siyasi-askeri merkezi de, PKK gibi Kandil
dandadr. Zaten, gney-kuzey aksnda byk bir da ktlesi olan Kandilin dou
ynndeki geni yamalar ran, bat ynndeki geni yamalar ise Irak topradr.
Kandil, bu zelliiyle hem Irak ve hem de ran Krdistannda byk bir hinterlanda
sahiptir. Bu nedenle de, eitli dnemlerde gerek Irak Krtlerinin Badat rejimlerine,
gerekse ran Krtlerinin Tahrana kar yrttkleri silahl ayaklanmalarda askeri
karargah ilevi grmustur. Bugn Kandil, PKK ve PJAKn silahl glerinin nemli
bir blmn bir arada barndrmaktadr.

4.7. KRTLERDE KUTSAL LEME: APO, PKK, DA

ran rneindeki geleneksel ve bir dnemin ok gl Krt partilerinin gcnn,
tedricen PJAK ile yer deitirmeye balamasnn gerekesini, Trkiye Krdistan
Sosyalist Partisinin Genel Sekreteri Mesut Tek, Erbildeki bir grmemizde, Krt
siyasi geleneinde kim dada ise, halk onun altnda toplanr. Da tutan, daa kan
siyasi hareketi de denetler szleriyle izah etmitir. Onyllarca Krtlerin dadan
baka dostu yok meselini bir kltr kodu haline getirmi olan Krtlerdeki da
mistifikasyonu, dadan inii gorundugunden daha etin bir hale getirmektedir. Sz
konusu da mistifikasyonu, Abdullah calann zm konusunda tatmin olmad ya
da edilmedii srece neden da kozunu sk skya tutmaya devam ettiini ve
edeceini de anlatmaktadr. Paradoksal biimde, kendisi hi daa ayak basmam
olan Abdullah calan ile da arasnda simbiotik bir iliki sz konusudur. Bylece,
geni Krt kitleleri nezdinde bir tr Abdullah calan-isyan-da lemesi (trinity)
sz konusu olmaktadr. Bu lemenin zellikle da boyutu, Murat Karaylan'da u
sozlerle ile ifade etmektedir: "stedikleri kadar ada teknolojik ara ve silahlar
kullansnlar, Krdistan 'da halkna dayanan ve srtn Krdistan'n muazzam

38

corafyasna dayayan gerilla yenilmezdir. Gerillann stratejik mttefiki Krdistan

corafyas ve dalardr!"56
calan-PKK-da mistifikasyonunun derinliini teyid eden ve dorudan tarafnn bu
raporun yazar olduu bir diyalog, Hakkaride yaanmtr. Hakkari, Trkiyenin ran
ve Irak ile ortak snr olan tek ilidir. l ayn zamanda PKK nfuzunun en gl
ekilde hissedildii yerdir; nitekim Abdullah calan, 14 Ocak 2011de yaymlanan
grme notlarnda, Hakkariyi en rgtl olduumuz yer diye tanmlamtr.
Hakkaride, 13 Ocak 2011 gecesi Belediye Bakan ve bir grup Hakkarili aydnn yer
ald zel bir sohbette, sz alan stanbullu konuklardan birinin yapt Karnnzdan
konumayn. stanbuldan sizi itenlikle dinlemeye gelmi olan dost insanlar var.
Zihninizin gerisinde yatanlar bizimle paylaabilirsiniz uyars zerine, sohbet
bitiminde yazarn yanna yaklaan Hakkarili gen bir akademisyen, sze Yine
karnmzdan konutuk biliyorum diye girmi, ve soyle devam etmitir:
Bunu hep yapacaz. Yanmza u an bir nc kii gelse, Trk ya da Krt fark
etmez, ben hemen karnmdan konumaya balayacam. Nedeni basit. Asl
sylemek istediimizi syleyemediimiz iin sz dolandryoruz. Bana inann,
ayet Trkiye devleti Krtlere yarn demokratik zerklik ilan etse, Krte
eitimin ilkokul dzeyinden itibaren balatlacan aklasa, hatta Trkiye
bayrann yanna kendi bayranz asn dese; buradaki halk bunlar tatmin
etmeyecektir. nk, halk, ncelikle iki sorunun cevabn aryor: rgte
(dadakiler) ne olacak? Bakana (Abdullah calan) ne olacak? Trkiyenin te
yannda nasl grnd bir yana, buradaki halk PKKy kendileri iin, kendi
uurlarna can vermi olan insanlar olarak gryorlar. Vefa borcu duyuyorlar.
Krt halknda bu vefa duygusu var. Dadakileri terketmeyecekler. Dadan inii
grmedike, hapishanede liderleri olarak grdkleri insann durumu yle
kaldka, hibir zm bu halk tatmin etmeyecek. Durum bu ve bunu aka
syleyemediimiz iin, biz, kamuya ak her durumda karnmzdan
konuacaz.
Dadan ini ve calann konumu konusunda devletin yrtt st kapal
almalarda grev alm olan bir yetkili, grmemiz srasnda kendisine bu
anekdotu aktardmzda, te mesele budur. Meselenin bu olduunu biz de biliyoruz
ve bunu bilerek yola kmtk karln vermitir. Dadan ini ve PKKnin silah
birakmasinda en kestirme yolun calan zerinden getii, calann rgtne sz
dinletme konusunda denenmi bir nfuzu sahip olduu, devletin ynetim kademesi
tarafndan da bilinmektedir. Bu baglamda, hukumetin Ocalan ile muzakere etmek
konusunda siyasi irade gostermesinin,dadan iniin yolunu hazirlayacagi onermesi
aslinda devlet yetkililerinin de bildigi bir gercegin tekrarlanmasindan ibarettir.

56

Murat
Karaylan,
(Mezopotamya Yaynlar), 500.

Bir

Savan

Anatomisi-Krdistan'da

Askeri

Eylem,

39

5.
ZM ARACI OLARAK MZAKERE
5.1.

GVENLK SYASETNDEN SYAS ZME

Dadan ini, bir baka deyile PKKnin silahl mcadelesine son vermesi ve
bylece Krt Sorununun iddet boyutundan arndrlmas konusunda Abdullah
calann merkezi rol, Trkiye devleti tarafndan, zimnen de olsa kabul edilmi ve
Trkiye devleti eitli yollardan ve deiik araclar ile calan ile diyaloga
gemitir. Devletin, Abdullah calann roln grmezden gelmesi ve kendisiyle
diyalog kurmamas gibi bir durum yirmi yla yakn bir sredir sz konusu olmamtr.
Bu noktada yllardr Abdullah calan ile kurulmakta olan ve deiik aktrler
tarafndan yrtlen diyalogun nitelii ve ierii nem tamaktadr. Devlet-calan
diyalogu olsa da, bu diyalog hibir zaman sorunun sona erdirilmesine ynelik bir
mzakere nitelii kazanmamtr.
Trkiye hkmeti ile yakn ilikiler iinde bulunan ve Irak Krt ynetiminin karar
mekanizmasndaki en nemli ahsiyetlerden biri, Siz mevcut birikiminiz ve
grlerinizle, ayet Trkiyede sorumlu bir konumda olsaydnz, silahl mcadelenin
durdurulmas iin ne yapardnz? sorumuza, kategorik biimde Ben olsam Abdullah
calan ile mzarekeye otururum. Ama ona bir partner olarak davranarak ve onu
PKK lideri kabul ederek cevabn vermitir. Ayn kii, Trkiyenin Abdullah
calan ile mzakereye zayf bir konumdan deil, gl bir konumdan oturacak
olmasnn avantajna dikkat ekerek, Guney Afrika ornegindeki Nelson Mandelanin
durumuyla bir karsilastirma yapmtr. calann durumunun Mandelann durumu ile
benzerlik tamadn ifade ederek, Btn dnya Mandelann arkasndayd. Bunu
Mandela da biliyordu. Gl olduunu biliyordu. Hatta, Gney Afrikann beyaz
cumhurbakan De Klerk de biliyordu. De Klerk, cumhubakan olmakla birlikte
Mandelann kendisinden daha gl olduunu biliyordu demi ve u gr dile
getirmitir: Abdullah calan yle deil. Btn dnya arkasnda deil. nsan haklar
rgtleri yle deil. Tm Krtler bile deil. Mzakereye gl konumdan deil, zayf
konumdan oturacak. stelik, Trkiyenin elinde ve mzakerede avantajl olan taraf
Trkiye. Bununla birlikte, rgt ve hatr sayl bir kitle zerinde lider o. Sorunu,
bu zelliini dikkate alarak, onunla mzakere ederek zmek mmkndr.
Trkiye ile Irak Krt ynetimi arasndaki yaknlamada ok nemli rol oynam olan
ve Trkiyeyi Irak Krtleri iin stratejik ortak olarak gren bir baka Irakl Krt
yetkili ise, Bu ii zmenin yolu, kestirmeden gitmek, yani PKK ile mzakereye
oturmaktr. Bu da Abdullah calan ile mzakereden geer diye gr belirtmitir.
Her iki yetkili de, Abdullah calan ile zaten grlmekte olunduunun kendilerine
hatrlatlmas zerine, kendileri ile farkl zamanlarda yaptmz grmelerde ortak
bir kanaat ortaya koyarak, Milli stihbarat Tekilat (MT) gryor. Bu bir
mzakere olamaz demilerdir. Gorusmecilerden biri, MTin Abdullah calan ile
gryor olmas, konuya gvenlik asndan yaklamak demektir. Mzakere iin
Babakan bir siyasi heyet kurar, o heyetin iinde MT Mstear da olabilir. O ayr.
Ancak, yaplmas gereken konuya siyasi adan yaklalan ve bir siyasi heyet
araclyla yaplacak bir mzakeredir derken, dieri, Mzakere MTle olmaz. Bir
40

noktaya kadar. Siyasi etki ve saygnlk sahibi kiilerden bir heyet oluturulmas
gerekir diyerek, ayn dorultuda kanaatini belirtmitir. Her iki Irakl Krt yetkili de,
arlatrlm mr boyu hapis cezas ile mralda tutuklu olan Abdullah calana
kendi konumuyla ilgili bir gelecek perspektifi verilmedii takdirde, onunla yaplacak
mzakerenin de yol alamayacana dikkat ekmilerdir. ki Irakl Krt yetkiliden biri,
bu grn Adama (Abdullah calan) kendisine ilikin bir ufuk verilerek mzakere
yrtlr eklinde ifade ederken, dieri sz konusu gr u ekilde vurgulamtr:
Mzakere, 1) Kltrel haklar; 2) Dadakiler iin af; 3) Siyasi katlm (PKKllarn
yasal, meru siyasete entegre edilmeleri) konular zerinde yrtlr. Af, kademeli
olur. Dadaki lider kadrodan 10-15 kii burada (Irak Krdistan, Kuzey Irak) mlteci
olur ya da Avrupaya gider. Varlacak anlamay halka ve rgtne dnk olarak
Abdullah calan zerinden uygulatmak gerekir. Trkiyenin iindekiler de,
dadakilerin ok byk ksm da onu dinler. Varlacak anlamaya direnen kk bir
grup kalabilir ama onlarn nemi olmaz. Ama, btn bunlarn uygulanabilmesi iin
adama (Abdullah calan) bir gelecek perspektifi vereceksin ki, ibirlii yapsn;
rnein 2 yl sonra hapisten kacaksn gibi. Bir sre sonra serbest kalacan bilse,
ibirlii yapar. Yoksa niye yapsn ki?
Irakl Krt yetkililer, bu grlerini muhataplar olan Trk yetkililere de
aktardklarn, ancak Trk tarafnn 1) Asker; 2) Kamuoyu tepkisinden ekindii
iin, sz konusu yaklam benimseyerek hayata geiremediini ne srdler. Bu
durumdan hareketle, sz konusu yaklama mutlaka askerin de kazanlmas
gerektiine, askerlerin bu zm tarzna ikna edilmesinin nemine gnderme
yapmaktadrlar. Irakl Krt yetkililerden biri, Trk kamuoyunun bir yl kadar bir sre
medya zerinden bu tarz zme hazrlanmas gerektiinin zerinde durarak, Trk
kamuoyunun alglamasnn, sorunun zm nnde ciddi bir engel olarak
dikildiinin idrakinde olduunu sylemitir.

5.2. DYALOGDAN MZAKEREYE GE AAMASI

Trkiyede Krt Sorununun bugne kadar zlememesinin sebebinin konuya
stratejik olarak baklmadn, hep taktik biimde, orasndan burasndan
yaklaldn, oysa Trkiyenin zmesi gereken bir numaral ve hatta tek sorunun
bu olduunu syleyen ayn yetkili, Sadece anayasa deiiklikleri yetmez diyerek,
Abdullah calan ve rgt by-pass ederek zm yolunda yol alnmasnn
imkanszlna deinmitir ve calan ve rgt ile mzakerenin sonu alacak en
geerli yntem olduunu bir kez daha vurgulamtr.
Kendisiyle yrtlen diyalogun sonuca yonelik bir pazarligi ima eden mzakere
aamasna gelip dayand, Abdullah calann da son dnemde sk sk dile getirdii
bir husustur. Abdullah calann, avukatlar araclyla d dnyaya aktarlan, 13
Nisan 2011 tarihli grme notlarnn iinde dikkatten asla kamamas gereken ok
nemli bir ayrnt vardr:
(...) Srecin nasl gelieceini burada yaptm grmeler belirleyecektir.
Byk ihtimalle 15 Hazirana kadar grmelerim olacak. Bu yapacam
grmelerden sonra hkmetin demokratik zm ynnde adm ataca yani
zme gidecei konusunda veriler ortaya karsa, mzakere sreci balam
olacak ve bu ekilde bir zm yoluna girmi olacaz. Bu seimlerden sonra

41

AKPnin anayasal bir zme, bu yeni anayasa kapsamnda zme gitme

ihtimali var, umarm yle olur.57
Burada calann sz ettii grmeler, Irakl Krt yetkililerinin esas olarak MTle
grme diye belirttikleri devlet yetkilileri ile srdrulen grmelerdir. calann
devlet ile grmelerinin devam ettiine ilikin teyidi, 28 Nisan (2011) gn
kendisiyle yaplan avukat grmesinde, grenler arasnda yer alan avukatlarndan
biri ve Demokratik Toplum Kongresi (DTK) E Bakan Aysel Tulukun aklamas
ile renilmitir. Tulukun verdii bilgilerde, calann Tulukun da aralarnda
bulunduu avukatlarna grmeyi srdrd devlet yetkilileri iin grenlerin iyi
niyette olduunu, ancak mzakere srecinin iyi niyetten teye gidemediini,
sylemesi kamuoyunun dikkatine sunulmutur. Abdullah calan, iki hafta sonra,
kendisiyla gren devlet heyeti ile kanaatlerini, grmelere ilikin kayglaryla
birlikte daha ayrntl olarak aklamtr:
Burada (mral) yaptmz grmelere ilikin birka ey syleyeyim. Burada
yaptm grmeler nitelikli grmelerdir, anlaml grmelerdir. Ciddi
grmelerdir. Benimle grmeye gelen heyet, grmenin ciddiyetinin
farknda, her geen gn daha da farkna varyor diyebilirim. Bu konuda ihtiyatl
davranmak istiyorum, nm grmek istiyorum. nceki deneyimler var. Tek
tarafl admlar atmak istemiyorum. Gemi deneyimler beni byle davranmak
zorunda braktryor. Her trl olasl deerlendirmek, gz nnde
bulundurma zorunda olduumu biliyorum. Gemite zaln, Erbakann,
Ecevitin bana gelenler beni byle davranmaya itiyor. Ben gereki bir
adamm. Umutluyum ya da deilim diyemem. zal ile herey anlama
noktasna kadar gelmiti. ok umutluyduk. Gerillaya silahlar braktrmaya
hazrlanyorduk. 1993te tamam zm geliiyor, herey tamam diyorduk ama
bir gn sonra zal rap diye ld! Yine bilinen o Erbakan sreci var, onunla da
bir zm gelitirecektik. Bu konularda ciddiydi. Onu da hemen devirdiler. O
Suriyeli Haddam bunlar tekrar gazetede sylemi, doru sylyor. 2000lerde
ise Ecevitin durumu yine yle. O da zm gelitirmek istiyordu, onu da
devirdiler, yere ydlar, fel ettiler.
Ben heyete de zal, Erbakan, Ecevitin bana gelenleri hatrlattm. Dedim ki,
Siz imdi burada benimle gryorsunuz, yarn size de benzeri bir durum
gerekletirebilirler. zal, Erbakan, Ecevite yaptklarn size de yapabilirler. ,
d bir sr odak bu srecin gelimesini engellemek istiyor, isteyebilir. Buna
drdnc kez arabay devirmek denir. Ben bu riski gze alamam, 15 Hazirana
kadar bekleyeceim dedim.
Buradaki grmeler elbette nemlidir. Heyet ciddidir. Heyette devletin ciddi
kurumlarnn temsilcileri vardr. Devlete etki edebilecek gte bir heyettir.
Heyetin devlete, siyasi partilere, topluma etki edebilecek gc vardr. Ama
henz devlete, siyasi partilere, topluma etki etmemitir.58

57

13 Nisan 2011 tarihli mral Grme Notlar, ANF.

58

KCK Info (Koma Civaken Kurdistan Info), e-mail ile gnderilen bilgi notu, 16 Mayis 2011.

42

calan, benzer ekilde gerekletirdii grleri 20 Mays 2011de aklanan

grme notlarnda da dile getirmitir. calan, kendisiyle gren devlet heyetinin
iyi niyetini ve konulara hakimiyetini de verek u grleri bir kez daha ve yeni bir
vurguyla aklamtr:
(...) imdi bu gelen ve benimle gren heyet iyi niyetli bir heyettir. Bu heyet
Gladio ile balantl deildir. Ben bunu kendilerine de syledim... Ben bu
heyetin Gladiodan bamsz olduunu gryorum. Bu konuda eminim. Heyet
sorunu zme konusunda iyi niyetli olup, bu konuda komplo ierisinde deildir.
Heyet gldr, ikna edebilir, irade sahibidir. Heyet ne tam hkmet memuru,
ne de kandrmaca bir devlet ekibidir. Bu heyetle grmelerimiz ciddidir, bir
kandrlma durumu sz konusu deildir. Ancak hkmeti, babakan ikna
etmeye gleri var m? ABDye ramen bir eyler yapabilecekler mi, buras
nemli (..)59
calan kendisiyle gren devlet heyetine gvenini daha nce grlmedik gl bir
biimde ortaya koymaktadr. Daha nce kendisiyle yaplan grmelerin bir oyalama
taktii olmasndan duyduu kukular sk sk belirtmi olan Abdullah calan, en son
grt devlet heyeti iin byle bir durumun sz konusu olmadn neredeyse
kesin bir dille sylemektedir. calan, heyeti, devlet iinde Krt Sorununun
zmn isteyen kanat olarak grdn ima ederek yle devam etmitir: Heyet
veya devlet iinde savan gelimesini istemeyen, bar arzulayan kimseler Krtlere
kar gelitirilen bu politikalara kar gelebilir mi, bu politikalar durdurabilir mi,
bilemiyorum. Tekrar ediyorum, buraya gelip benimle gren heyet iyi niyetlidir. Bu
meselelere de hakimdir. Ancak bu eylere gc yeter mi, onu da greceiz.60

5.3. CALANIN ASKER YETKLLER LE TEMASLARI

calan 1999da Kenyada arka plan henz tam aydnlanmam ama uluslararas
siyasi ilikiler erevesinde alglanmas gereken gelimeler sonucunda yakalanarak,
Trk gvenlik gleri tarafndan mral Adasna getirilmitir. calann mralya
getirildii tarihten balayarak, bugne dek devlet yetkilileriyle sren temaslarnda
temann srekli olarak kendini tekrarlad grlmektedir. Abdulah calann
mralya getirildii 1999un ilk eyreinde askeri yetkililer ile balayan
grmelerinde ortaya kan hususlar, Nisan-Mays 2011de avukatlaryla yapt
grme notlarndan anlaldna gre, halen masada durmaktadr. Sz edilen
hususu yle sralamak mmkndr:
- Mzakere istei: Abdullah calann devlet yetkilileri ile diyaloglarn,
sorunun zm iin mzakereye dntrmesi beklentisi ve istei;
- rgtn masaya getirmesi: calann devlet yetkilileriyle yapt
grmelerde, kendisinin srekli olarak bar ve uzlama izgisini izlediini,
ama buna gerekli karl bulamadn bildirmesi ve bir noktadan sonra

59
60

calan: Krtlerin kellesine karlk Trkiye-ABD anlat, ANF, 20 Mays 2011.

Ibid.

43

yapaca bir ey kalmayacan duyurmas, PKKy tasfiyeye yanamamas,

bylece rgtn bir koz olarak ne karmas ve elinde tutmas;
- Muhataplarnn yetkisi: Grt devlet yetkililerini farkli dnemlerde
farkli sfatlar tayan farkli isimler- kendileriyle bir uzlamaya varlsa bile,
bunu uygulayabilecek yetkiye sahip olup olmadklarn srekli sorgulamas.
Bu rapor almas sayesinde ve srasnda, sz konusu temaslar ve grmelerde belli
dzeylerde rol alm her iki taraftan devlet ve PKK- kiileri dinleyerek
rendiklerimizden aktarabileceklerimiz yledir: Abdullah calan yakaland ve
tutukland 1999dan 2005 ylna dek, kendisiyle gren devlet yetkilileri olarak
karsnda sadece askeri yetkilileri muhatap olarak grmtr. Aslnda calann
askeri yetkililerle temas 1997 ylnda, Trkiyede 28 ubat Sreci ad verilen
askeri mdahale dneminde balamtr. calan ile o dnemde Bursa
Hapishanesinde yatan PKK yetkililerinden Sabri Ok ve Muzaffer Ayata zerinden
kurulan temaslar, calan 1 Eyll1998 tarihinden balamak zere atekes ilanna
gtrmtr. Atekesten sonraki srete ise Abdullah calan, Suriyeyi terk etmeye
mecbur braklmtr. O srete rol alanlar, kendileri ile yaptmz grmelerde
calan ile dolayl temas kuran askeri yetkililerin, Abdullah calana Avrupaya
geerek, PKKnin siyasallatrlmasna ncelik vermesi perspektifini verdiklerini
sylemitir.
Muzaffer Ayata, kendisiyle Kasm 2010da Berlinde yaptigimiz grmede, 1997de
Bursa Cezaevinde hapis yatt dnemde kurulan temaslar anlatmtr. Kendisi ile
Sabri Okun, kendileriyle temas kuran askerlerin Krt Meselesi konusundaki
bilgilerinden ve zellikle tahlil yeteneklerinden ok etkilendiklerini, bunun zerine
Bursa Cezaevinden telefon araclyla, o srada amda bulunan Abdullah calan ile
temas kurarak, askerlerin ciddiyeti konusunda, liderlerini ikna ettiklerini
belirtmitir. Abdullah calann askeri yetkililerle grlmesine ikna olmas zerine,
temaslarn, Trkiyeden Avrupaya gnderilen bir albay araclyla, o dnem
Avrupada bulunan PKKnin Suriyeli bir yetkilisiyle de kurulduunu da anlatmtr.
Ayatann anlattna gre, askerler, slamcln bir numaral tehdit olarak
grld bir zaman diliminde PKKye sorunu zme amal olarak yaklamlardr.
Trkiyeden ayrlma talebinin olmamas halinde her konunun konuulabileceini
bildiren askerler, grmelerin balayabilmesi iin PKKnin atekes ilan etmesini art
komu, bunun karlnda PKKye ynelik operasyonlarn durdurulaca
taahhdnde bulunmulardr. Muzaffer Ayata, Berlinde bizimle paylat bilgileri
hayli ayrntl biimde, iki ay sonra, Tempo dergisine de anlatmtr.61
Abdullah calan, Muzaffer Ayatann sylediklerini aylar sonra bir aklamasnda
teyid etmitir 20 Mays 2011de Frat Haber Ajans tarafndan yaymlanan mral
avukat grmesinde, Ocalan, Kasm 2010dan Muzaffer Ayatadan dinlediklerimizi
daha da ayrntlandrarak ve asker iindeki farkl fraksiyonlarn bulunduunu ne
srerek, deiik askeri yetkililerin Krt Sorununun zmne farkl yaklamlarn
isim vererek dile getirmitir.

61

Eyp Erdoan ve Cemal Suba, Muzaffer Ayata ile Sylei: Asker Syledi Ben lettim, Tempo
Dergisi, 6 Ocak 2011.

44

Birinci komplo dneminde Gladionun ban ekenler Gre-iller ekibiydi...

kinci dnemde ise Trkiyedeki Gladionun ban eken kii evik Birdir. O
dnem Doan Gre roln evik Bir oynad. Hatta bu evik Bir, (Hseyin)
Kvrkolunun Genelkurmay Bakan olmasn istemedii iin ona suikast
giriiminde bulundu. Bu dnemde (smail Hakk) Karaday, daha sonra da
Kvrkolu her ikisi de sava snrlandrmak istiyorlard. Onlar da silahlarn
susmasn, atmalarn bitmesini, silahl glerin bir yere toplanmasn, ondan
sonra zme dair her eyin konuulabileceini sylyordu. Bize de haber
gnderdiler. Cezaevine gidip Muzaffer Ayata ile grmlerdi, cezaevi
zerinden benimle de grme talepleri oldu. Muzaffer Ayata Tempo
Dergisine anlatmt. Doru sylyor. Onlara ulamlar, bana da daha sonra
telefon ettiler. Avrupaya da bir temsilcilerini gndermiler. Ben onlarn bu
sava snrlandrma isteine karlk verdim. zme ans tandm.62
calann askerlere ilikin deerlendirmesinin isabetini bilememekle birlikte,
kendisiyle kurulan temasn ieriine ilikin aktardklar ve kimlerin o ilikiyi hangi
gerekeyle ve hangi araclarla kurmu olduuna ilikin aklamas, sz konusu
dnemde sz konusu gelimelerin perde arkasnda rol alm olan farkl isimlerin bize
anlattklarn dorulamaktadr. Bu grmelerde rol alan bir kaynan, bize
bildirdiine gre, calan ile gren askeri yetkililer, farkli dnemlerde farkli
kiilerdi ve farkl eilimleri temsil etmekteydiler. 1997de calan ile temas salayan
askerler ile 1999da mralya getirilmesinden 2001 sonuna kadar gren askerler,
ayn ekibe mensup olanlardan, genellikle ayn kiilerden olumaktayd. 2002-2005te
AK Parti iktidarnn ilk dneminde grenler ise farkl kiilerdi. kinci dnemde
gren kiiler, sz konusu kaynan ne srdne gre, 2008-2010 yllar arasnda
Ergenekon soruturmasnda tutuklandlar.
KUTU
DEVLET-CALAN GRMELER
ARACILI VE DOLAYLI TEMASLAR
Devlet taraf: Cumhurbakan
Trk Devletinin Abdullah calan ile dolayl ya da dorudan grmelerinin hayli
gerilere, yaklak 20 yl ncesine giden bir tarihesi bulunmaktadr. Trkiye Devleti
ile calan arasndaki ilk temas, calann Suriyenin bakenti amda yaad 19921993 yllarnda kurulmutur. Bu temaslar dolayl grme olarak nitelenmelidir,
zira o dnemde temaslar Cumhurbakan Turgut zal ile yakn ilikisi olan Irak
Krdistan Yurtseverler Birlii Bakan Celal Talabani araclyla kurulmutur..
Celal Talabani, Turgut zal ve dnemin Jandarma Genel Komutan Orgeneral Eref
Bitlis ile kurduu temaslar sonucunda ve onlarn bilgisi dahilinde PKKnin silahlarn
brakmas amacyla Abdullah calan nezdinde giriimlerde bulunmutur. calan,
Talabani araclyla yrtlen Trkiye Devleti ile ilk dolayl temasn, mralda
avukatlaryla yapt grmede u ekilde anlatmaktadr:

62

calan Krtlerin kellesine karlk ABD-Trkiye anlat, ANF, 20 Mays 2011.

45

Talabani bana zal bu ii zmek istiyor dedi. zal, Talabaniye Eref Bitlis
de benden yana, bu sorunu zeceim demiti. Talabani yeter ki atekes ilan
edilsin demiti... zal silahl birliklerin bir yerde toplanmasn, atekesin
olmasn benden istedi. zm iin onlar krmadm. Onlar bu ekilde zmn
gelieceini sylyorlard... Atekes ilan ettik. Fakat devlet o dnem zme
hazr deildi. zal, devleti, askeri, partisini bara hazrlamamt, bara ikna
edememiti. (...)63
calann sz konusu giriimler sonucunda 16 Mart 1993te Lbnann Bar Elias
kasabasnda ilan ettii ve tarih kaytlarna PKKnin ilk atekesi olarak den
aklamasyla balayan sre, 17 Nisan 1993te Turgut zaln lmyle ar yara
almtr. 24 Mays 1993de PKKlilerin silahsz 33 askeri Elaz-Bingl Karayolunda
pusuya drerek kuruna dizmeleri zerine, atekes anlaml hibir ilerleme
salanmadan sona ermitir. Gerek Abdullah calan, gerekse Murat Karaylan, daha
sonra, 33 askerin kuruna dizilmesi olayndan, blgedeki PKK komutan olan emdin
Sakk sorumlu tutmulardr.
Devlet taraf: Babakan
Trk Devletinin Abdullah calan ile ikinci temas Babakan Necmettin Erbakan
zerinden 1996da kurulmutur. Erbakan, resmi sfat tamayan araclar ile calana
atmalarn durdurulmas ve zm aranmas amacyla szl ve yazl (mektup)
mesajlar iletmitir. Sonrasnda, Necmettin Erbakan bakanlndaki Refah PartisiDoru Yol Partisi koalisyon hkmeti, askeri bask altnda 28 ubat Srecinde 1997
ylnda grevden ayrlmaya mecbur braklmtr.
Devlet taraf: Genelkurmay
nc temas Necmettin Erbakan hkmetinin grevden uzaklatrlmasnda barol
oynayan askerler araclyla gerekletirilmitir. Genelkurmayn st rtbeli
komutanlar tarafndan balatlan temaslar, nceki iki rnekten farkl olarak dolayl
grme olarak nitelenebilir.
Genelkurmay kadrolarnn giriimi, 1997de Bursa Cezaevinde yatmakta olan
PKKnin lider kadrosuna mensup Sabri Ok ve Muzaffer Ayata zerinden Abdullah
calan ile kurulmutur. Bursa Cezaevinden telefon araclyla amdaki calan ile
temas kuran Ok ve Ayata, PKK liderini askerlerin yaklamnn ciddiyetine ikna
etmitir. Bunun zerine, Genelkurmay temsil eden bir albay, Avrupada PKKnin
sorumlularndan ahin kod adl Suriyeli bir rgt mensubuyla yzyze grmtr.
Bu srete yer alanlarn bize bilgi verirken Kvrkolu ekibi olarak niteledikleri
Genelkurmay mensuplar, Abdullah calana, Trkiyenin snrlarnn
deimezliini ve toprak btnln kabul etmeleri halinde, PKK ile her konuyu
mzakere etmeye hazr olduklar bilgisini iletmitir. Askerler, Trkiyede tehdit
nceliini slam kktendinciliinde grmekteydiler ve glerini bu tehlike zerinde
younlatrmak iin, PKK ile silahl atmalarn durdurulmasndan yanaydlar.

63

20 Mays 2011 tarihli mral Grme Notlar, ANF.

46

calan, 20 Mays 2011de yaymlanan mral avukatlarla grme notlarnda,

askerlerin giriiminden Karaday ve Kvrkolu, her ikisi de sava snrlandrmak
istiyorlard. Onlar da silahlarn susmasn, atmalarn bitmesini, silahl glerin bir
yere toplanmasn, ondan sonra zme dair her eyin konuabileceini sylyorlard.
Bize de haber gnderdiler... diye sz etmitir.
Askerlerce, 1997de balatlan ve PKKllarla dorudan, yzyze, Abdullah calan
ile dolayl yoldan yrtlen grmeler 1 Eyll 1998de Abdullah calann atekes
ilann salamtr
Abdullah calan, atekes ilanndan ksa bir sre sonra Suriyeyi terketmi ve 15
ubat 1999da Kenyada Trk yetkililerine teslim edilerek, mral cezaevine
gnderilmitir.
DORUDAN TEMASLAR
Devlet taraf-Genelkurmay
Devlet-calan grmelerinin drdnc dnemi 1999da balad ve daha ncekilerin
aksine, calan ile yz yze grlmtr. Tabii, Abdullah calann Trkiyeye
getirilmesi, yarglanmas ve idam cezasna arptrlmas, daha sonra yaplan anayasa
deiiklikleri sonucu bu cezasnn arlatrlm mr boyu hapsine evrilmesi
zerine, PKK liderinin mraldaki tutukluluk durumu, kendisiyle yz yze
grmeler yaplmasn doal ve mmkn klmtr.
1999-2001 sonu aras calan ile esas olarak askerlerin grt bilinmektedir. Bu
askerlerin, 1997de dolayl temas kurmu olanlar ve onlarn devam olduunu, sz
konusu grmelerde rol alanlarn anlatlarndan rendik. calann mralya
getirildii 1999 ve sonraki yllarda Genelkurmay Bakanlnda Orgeneral smail
Hakk Karaday ve ardndan Orgeneral Hseyin Kvrkolu bulunmaktayd. calan da
zaten bu isimleri vermi ve Karaday ve Kvrkoluna bal askeri kadrolarn
kendileriyle iliki kurduunu ne srmtr..
Abdullah calan, o dnemde kendisiyle yz yze gren askerleri yle
anlatmaktadr: 99da daha ok askeri arlkl heyet gelip benimle o dnemde
grt. O dnemdeki askerler tecrbeliydi, samimi gibiydiler. Onlardan birisi Oyun
byk, bunu boa kartmamz gerekiyor. Siz lkeyi blmek istemediinizi belirtip
iddetten vazgeerseniz, her konuyu konuabiliriz dediler. Bunun zerine atekes ve
snr dna ekilme kararm oldu ve gerillalar snr dna ekildi...64
calann anlatt kadaryla, 1999da kendisiyle gren askerlerin sylemiyle,
1997de grmek iin harekete geen Genelkurmay kadrolarnnki ayn niteliktedir
Bylece, 1997de calan ve PKK ile grmeleri balatmak isteyen Genelkurmay
kadrolar ile 1999da yzyze grmeye balayanlarn arasnda bir devamllk
mevcuttur. Bunlar zaten ounlukla ayn ekibe mensup olsalar da sonradan bu ekip
deimitir..
64

ANF, 20 Mart 2011.

47

Devlet taraf- Askerler

calan ile 2002-2005 arasnda yz yze grmelerde daha ncekilerden farkl askeri
kadrolar rol almtr. PKKnn silahl mcadeleye 1 Haziran 2004ten itibaren dn
de bu dneme denk gelmitir.
calann karsna 2003-2004 dneminde devlet adna kan askerlerin nemli
blm, 4-5 yl sonra Ergenekon davas sanklar arasnda yer almtr.
Bu bilgilerden hareketle, arlkl olarak 2002-2005 aras dnemdeki askeri unsurlar
ile calann grmelerini Beinci Dnem Devlet-calan grmeleri diye
nitelemek yanl olmayacaktr.
Beinci dnem grmelerini dierlerinden ayran yan, grmeleri yrten askeri
kadrolarn, Karaday-Kvrkolu dnemindeki askeri kadrolardan farkl olmalarnn
yansra, bir yandan da Genelkurmay Bakan Orgeneral Hilmi zkkn iradesini
temsil etmekten de uzak bulunmalar olmutur.
Sz konusu dnemdeki grmeleri yrten ve birka yl sonra Ergenekon davasnda
tutuklanan askerler ile Genelkurmay Bakan Orgeneral Hilmi zkk arasndaki
ayrlklar, Darbe Gnlkleri gibi belgelerde ve medyada yer bulmutur.
Devlet taraf- Milli stihbarat Tekilat (MT)
2005 ylndan itibaren, hkmetin arlk koymasyla, MTin calan ile
grmelerde askerin yerini almaya balamas sz konusu olmutur. 2006 ylndan
itibaren, Celal Talabani de bir kez daha Trk hkmetinin istei ve bilgisi dahilinde
PKK silahlarnn susturulmas iin zm bulunmas ynnde devreye girmitir. ve
2005ten itibaren Devlet-calan grmeleri, mnhasran, Asker-calan
grmeleri olmaktan kmaya balamtr.
Bylece Devlet-calan grmelerinin ncekilerden ok farkl nitelikte altnc
dnemine girilmitir.. O dnemde MT Mstear Yardmcs sfatn tayan Emre
Taner, mralda Abdullah calan ile grmtr. Sz konusu dnemde calann
yansra PKK yetkilileri ile de yzyze grmeler gereklemitir.
ok st dzeyde bir devlet yetkilisinin 2006-2008 arasnda Avrupada PKKnn ileri
gelenlerinden Sabri Ok ve Zbeyir Aydar ve Adem Uzun ile birden fazla kez bir
araya geldii renilmitir. 2006 ylnda yrtlen grmelerde asker rol almamakla
birlikte, engel de olmamtr. MT, Dileri ve gvenlik brokrasisinin PKKy
dadan indirme projesi, dnemin Dileri Bakan Abdullah Gln de desteini
almtr. Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezerin de giriime yeil k yakt ne
srlmtr.
2006 yl ile birlikte grmeler, mral-Kandil-Avrupa olmak zere PKKnn
aya ile birlikte yrtlmtr. Kandil ve Avrupa balantsnda, Celal Talabaniden
de destek salanmtr. Talabani, zellikle Kandildeki Murat Karaylan ile Trk
devletinin balantsnn kurulmasnda rol almtr.

48

Bu dnem zarfnda Murat Karaylann Babakan Tayyip Erdoana uzun bir mektup
gnderdii ve mektubun Erdoana ulatrlm olduu bilgilerimiz arasnda.
Hkmetin bilgisi dahilinde MT Mstear Emre Tanerin ban ektii giriim,
PKK liderleriyle anlalarak Haburdan 19 Ekim 2009da 34 kiinin Trkiyede giri
yapmasna uzanmtr. Trkiye gelenlerin 8i anlama uyarnca Kandilden Murat
Karaylan tarafndan gnderilmi, 26s ise yine Mahmur mlteci kampndan seilerek
Trkiyeye gnderilmitir..
Emre Tanerin nemli rol ald proje, silahlarn braklmasyla, atlacak e zamanl
admlar ngrmekteydi. Bir yandan kltrel kimlii tanyacak yasa deiiklikleri ve
yeni anayasa almalar yaplrken, calann tutukluluk artlarnda da iyiletirme sz
konusu olacakt. Yine e zamanlama ile, dadakilerin nder kadro dnda kalanlar,
Trkiyeye hemen entegre edilecek, dadaki lider ve yneticiler, 5 yl Irak
Krdistan blgesinde kalacaklard. 5 yl sonunda onlar da, muhtemelen hapisten
kacak ve calan ile birlikte Trkiyede yasal siyaset yapmaya tevik edileceklerdi.
ok byk lde, 1993teki beklenmedik lmnden hemen nce Turgut zaln
kafasnda uyanan zm formllerini devam ettiren bu yaklam, Haburdan girileri,
siyasi zm srecinin balang noktas olarak ngrmekteydi. Bu yolda, plana gre,
Habur girilerinin devamyla, PKKnn tedricen de olsa silahszlanmas sz konusu
olacak ve siyasi zme ynelinecekti. Habur gelimeleri zerine 2009da sz konulu
plan donduruldu.
Devlet taraf- MT Mstear ve eitli Bakanlk Temsilcileri
2010da Hakan Fidann Emre Tanerin yerini almasyla Devlet-calan grmeleri
anlandrld. 2010da Hakan Fidann giritii yedinci Devlet-calan
grmelerine Adalet Bakanlndan da katlmlar olduu biliniyor. Heyette,
Genelkurmayn yansra ileri Bakanl ve emniyet mensuplarnn bulunup
bulunmadklarna dair eitli ama elikili beyanlar iittik.
Yedinci Devlet-calan grmelerini, bir sredir, geni katlml ve eitli
bakanlklardan st dzey brokratlarn yer ald bir devlet heyeti yrtmektedir.

5.4. MTN ROL VE CALANLA GRMENN NEM

Abdullah calann askerlerle dorudan yz yze temaslar, yakalanmas ve
sonrasinda tutuklanmasnin ardindan 1999da balam ve sivil otoritenin grme
srecine dahil olup, temaslarn sorumluluunu devralmasna dek alt yla yakn
srmtr. Bu dnem boyunca, Milli stihbarat Tekilat (MT), kendi srarlar zerine
baz grmelerde yer aldysa da, calan ile grmelerde barol askeri yetkililerde
kalmtr. 2005ten balayarak, askerin calan grmelerindeki rol ve etkisi
azalmtr. Askerin rolndeki azalmann nedeninin, hkmetin siyasi karar
mekanizmalarnda askerlerin geleneksel arln grece azaltmaya balamas
olduu, bize anlatlanlardan karttmz bir sonutur. 2010 ylnda MT Mstearl
grevinden emekli olan Emre Taner, PKKllarn dadan indirilmesi ve silahl
mcadelenin sona erecei bir zmn bulunmas konusunda, gerek Abdullah
calan ile grmelerde, gerekse rgt ile temaslarda en nemli aktr konumundayd.
49

Emre Taner, bir yandan Babakan Tayyip Erdoan ile uyum iinde alrken, dier
yandan da Irak Krt yetkililerinin de desteini ve adeta sarslmaz gvenini elde
etmitir. Aratrmamz sresince, Irak Krt liderliinin, gerek Irak Cumhurbakan
Celal Talabaninin banda bulunduu Krdistan Yurtseverler Birlii kanadnn,
gerekse de Irak Krdistan Blge Ynetimi Bakan Mesut Barzaninin Irak Demokrat
Krdistan Partisi (KDP) kanadnn hemen tm yetkililerinden Emre Taner iin vc
szler ve kendisine byk gven duyduklarn dinledik. Emre Taner tarafndan
hazrlanan zm plan, bata Irak Krt taraf olmak zere, konuyla ilgili birok
evre acisindan hala PKK Sorununun nihai zm bakmndan geerliliini byk
lde halen korumaktadr. Emre Tanerin 2010da grevden ayrlmasndan sonra,
Abdullah calann devlet ile grtn sylerken bahsettii temaslar, Tanerin
selefi ve bir dizi deiik bakanlk grevlisinin de rol almasyla srmtr.
PKK lideri, kendisiyle son iki yl iinde gren kadroya, daha nce grtklerine
oranla daha olumlu bir gzle baktn ve bu kez grmelerin daha ierikli cereyan
ettiini, yukarda avukatlar ile grme notlarndan yaptmz alntlardan da aka
grlebilecei gibi, rgtne bildirmitir. Bu ekilde, kendisiyle yrtlen
grmelerin sonucundan da, yani bir uzlamaya varlmas ihtimalinden, eski
dneme oranla bu kez daha fazla umutlu olduunu gstermitir.
Murat Karaylan, kendisiyle yaptmz grmede, Devletin yapt en nemli i,
nder Apo ile (Abdullah calan) grlmesidir. O sayede geen yl Hasan Cemale
sraladm drt art ortadan kalkmtr. nk o drdn iinde en nemlisi, Abdullah
calan ile grlmesiydi demitir. Murat Karaylann gnderme yapt konuma,
2009 ylnn mays aynda Hasan Cemal ile Kandilde yapt konumayd. Hasan
Cemal, Murat Karaylan ile mlakatnn notlarn Milliyet Gazetesinde, Mays
2009un ilk haftasnda dizi olarak yaymlam ve Murat Karaylan mlakat ve
Karaylann mesajlar, 2009 Temmuz sonu-Austos banda resmen balatlan
Alm mmkn klan nemli bir kilometre ta olarak kabul edilmitir. Murat
Karaylan, Hasan Cemal ile sz konusu mlakatnda, zm iin yaplacak
temaslardaki ana artn drt seenek eklinde dile getirmitir. Bu seenekler u
ekildedir:
1. Devletin mralda Abdullah calan ile grmesi;
2. Bu olmaz ise, Kandilde kendileriyle grlmesi;
3. Devlet bu ilk iki seenee yanamaz ise, parlamentoda temsil edilen
Demokratik Toplum Partisi65 (DTP) ile grmesi;
4. Bu seenek de kabul edilmez ise, bir Akil Adamlar Heyetinin66
kurulmasi ve bu heyetin,hem devlet ve hem de PKK ile temas kurarak,
yani PKK ile devlet arasnda dolayl temas kurarak, zm aramas.
65

Demokratik Toplum Partisi (DTP), 2009 Aralk aynda Anayasa Mahkemesi tarafndan kapatld.
Partinin E Bakanlar Ahmet Trk ve Aysel Tuluka 5er yl siyaset yasa getirildi. DTPnin yerini
Bar ve Demokrasi Partisi (BDP) ald.

66

Murat Karaylan kurulacak Akil Adamlar Heyeti iin Eski Dileri Bakanlarndan, emekli
Bykeli lter Trkmenin adn da telaffuz etmiti.

50

Abdullah calan ile kendisinin ifadesiyle bir devlet heyetinin grmesi, 12 Eyll
2010da yaplacak olan Anayasa Deiiklii Referandumundan nce siyasi polemik
konusu olmu, ancak Tayyip Erdoan,devletin gerekli grd durumlarda calan ile
greceini, daha nceden de grm olduunu savunmutur. rnein, bir
televizyon programnda bu grn u szlerle belirtmitir: Bu lkenin istihbarat
tekilat kalkar onunla da grr, bakasyla da grr. Ve bu ne ilktir, ne sondur.
Bunlar yaplr67 Tayyip Erdoann aklamasna en anlaml destek, Cumhuriyet
Halk Partisinin (CHP) o dnemde yeni olan Genel Bakan Kemal Kldarolundan
gelmitir. Kldarolu, calan ile grmeler konusunda Babakan Erdoan ile ayn
dorultuda gr bildirince68, polemikler kesilmi ve calan ile grmelerin
normallemesi, daha nce hi sz konusu olmad sekilde mmkn olabilmitir.
Murat Karaylan, Abdullah calan ile devletin mraldaki grme srecinin
gereklemesine dikkat ekerek, bu durumda PKKnin nasl silah birakacagi
konusunda Kandilde kendileriyle ya da BDP veya oluturulacak bir Akil Adamlar
Heyeti ile temas kurulmas seeneklerini deerlendirmeye gerek kalmadn ifade
etmitir. Bylece, dadan ini ve PKKnin silahl mcadeleden nasl vazgeeceine
ilikin olarak Abdullah calann nihai karar mercii olduu ve olaca, bir kez daha
vurgulanmtr.

5.5. GRMELERN NTEL

Devletin Abdullah calan ile grmesinin uzun bir gemii olduuna gre, bu
son aama grmelerinin, daha ncekilerden ne fark olduunu, Karaylandan ksa
bir sre sonra Brkselde grtmz PKKnin st dzey yneticileri, Zbeyir
Aydar ile Remzi Kartal u szleriyle ifade etmilerdir: imdiki dnemde Abdullah
calanla yaplan grmelerin, eski grmelerden fark, daha ncekinde Sen
elimizde tutuklusun; yapabilecein bir ey yok denerek, onun zerinden hareketin
tasfiyesi aranyordu. imdi ise Ne diyorsun? Ne istiyorsun? deniyor.
Zbeyir Aydar ile Remzi Kartaln syledikleri, devletin st dzey bir gvenlik
yetkilisinin bu rapor iin kendisiyle yaptmz grmede bize belirttii Devlet bir
plan sahibi olmad. Krtleri ve Apo ile PKKy hep blerek sonuca gitmek istedi.
Devletin Abdullah calana yaklam hep kullanmak hedefli oldu; onu zm iin
deerlendirmek olmad eklindeki gorusle rtmektedir. Bir baka st dzey devlet
yetkilisi ise, kendisiyle grmemizde, Abdullah calann devletle grmeler
konusunda son derece tecrbeli ve ayrca ok zeki olduuna iaret ederek, Bugne
kadar, her seferinde devletle ama birden ok devletle muhatap oldu. Hem de ayn
zaman diliminde birden ok devletle szleriyle, calan ile grmelerin bir sonuca
erdirilmesi iin, karsnda tek devlet bulunmas gerektiinin nemini
vurgulamtr. Ayn yetkili, Abdullah calann genellikle karsnda devlet adna
muhatap olarak askerleri grm olmasndan yola karak, Askeri, seilmilerin
67

Siyaset Meydan, Show TV, 1 Mays 2011

68

Kldarolu ile Sylei, Ankara Kulisi, CNN Trk, 23 Austos 2010.

51

ynettii tek devlete tabi klmamz gerekli. Demokrasiyi henz yeterince tahkim
etmi deiliz diyerek, Trkiyenin demokratikleme ynnde ataca admlarin,,bu
erevede 12 Haziran 2011 seimlerinden sonra yeni anayasa srecinin calan ile
birlikte zm araylarndaki belirleyici etkisinin altn izmitir. Trkiyede yasal
alanda yer alan nemli ve lider konumdaki Krt ahsiyetlerden biri, devletin en st
kademelerinden gelen bu tespite aynen katlarak, Operasyonlar durduracak ve
zmn zeminine olumlu katk yapacak olan da budur grn belirtmitir.
Trkiyenin dou ve gneydou blgelerindeki dalarda bulunan PKKllara kar,
PKKnin eylemsizlik ilan etmi olmasna karlk yrtlen askeri operasyonlarn,
zm yolunda ilerlenmesini imkanszlatrd PKK evreleri ve hkmete kadar
uzanan Trk siyasi evrelerinin nemli bir blmnn zerinde ittifak halinde olduu
bir husus olarak ortaya kmaktadr. Bununla birlikte, askeri operasyonlara ilikin
kararlar ise askeri otoritenin, genellikle, siyasi otoriteden bamsz biimde alp
uygulad bizzat hkmetin iinden bize iletilen bir bilgidir. ok st dzey bir
yetkili, Trkiye demokratikletii oranda, hukuki sistemini yeniledii ve meru sivil
otoritenin salam biimde lkenin ynetim erkine yerletii durumda, askerlerin
calan ve PKK konusunda karar verme arlklarnn da azalacan ve zaman iinde
Abdullah calann oyunu asker ile oynama eiliminin de zayflayacan,
sylemitir: Her iki tarafta da asker ve PKK- provokasyonlardan yana olanlar var,
nk silahl mcadelenin devamn istiyorlar. Burada esas sorumluluk bizde. Devleti
tek klar, askeri ona tabi klarsak, PKK tarafndaki provokasyonlarla ba etmek ve
onu etkisiz brakmak daha kolay olur.
PKKye tmyle kar bir hatta yer alan ve PKK ile hibir dnem balants olmam
bir Krt aydn ise, PKKnin zlmesi yolunun Abdullah calan ile birlikte
hazrlanmas gerektiine deinirken, Abdullah calann bu rolnn alt yaps
devlet, medya, hkmet, PKK, vs. tarafndan salanmaldr. Hibir askerin ona kendi
gelecei ve PKKye ilikin bir vaatte bulunma hakk olmad anlatlmaldr. Ona bu
sz verecek olan muhataplar, Cumhurbakandr, Adalet Bakandr, bir genel aff
kartabilecek olan otoriteyi elde tutanlardr. Askerin, ona bu ynde bir vaatte
bulunma imkan salanmamaldr demitir. Bu, Abdullah calann uzun bir sre
asker ile gelecei grme alkanlnn bulunduunu, bu yntemin ise,
Abdullah calann sandnn aksine, zm kolaylatrmayp zorlatrd
anlayn ortaya koymaktadr. Nitekim, mralda tutuklu bulunan Abdullah calan
ile temas halinde olan, Trkiyedeki PKK evresinin yasal alandaki en nemli
ahsiyetlerinden biri, Abdullah calann devlet-hkmet ayrm yaptn,
devletten genellikle askeri anladn ifade ettikten sonra, Abdullah calan devleti
ciddi, hkmeti gayr ciddi buluyor demitir. Ayn kii, Abdullah calann
1990larn bandan beri askeri nemsediini aktararak, Onun nezdinde bir
avuun, bir astsubayn bile, neredeyse, bir bakandan daha fazla nemi vard. Onunla
bugn grenler, bu grmeleri Babakann talimat ve bilgisi altnda, onun
yetkilendirmesiyle yapyor olsalar bile, onlara kurumsal temsilden tr -onlar
devlet olarak grerek- zel nem veriyor diye dncesini belirtmitir. Abdullah
calan ile son dnemde mralda srdrlen grmelerden haberli bir devlet
yetkilisi ise, gerek Kandilin (PKK rgt anlamnda) gerekse Abdullah calann
kendisinin Trkiyedeki gelimeleri iyi okuyamad kansn ifade etmi ve Keza
Abdullah calan da eski programda; askeri, eski konumundaym gibi ne alan bir
yaklamda szleriyle, bilgisayar diliyle olarak kulland eski program ile hem
Abdullah calann hem de Kandilin Trkiyeye bak asnn, yine bilgisayar
52

diliyle, gncellenmesi gereini belirtmitir. Bu anlatmlardan, Abdullah calann

devleti, esas olarak, asker olarak alglamaktan syrlamam olduu sonucu
kmaktadr. Bu alglama aral, Gneydouda AK Parti ile BDPnin iki parti olarak
ayakta kald ve birbirlerine siyasi rakip olduu olgusuyla birleince, calan ve dier
PKK liderlerinin ve bu arada BDP kadrolarnn son dnemde AK Partiyi ve
hkmeti kyasya bir polemiin hedefi haline getirmelerinin nedenini de izah
etmektedir.
Btn bu hususlar, sadece Abdullah calann yaklamn ve hareket tarzn
anlamaya imkan verecek ipular olarak deerlendirilmelidir; hkmetin Krt
politikasnda yanltan arnm olduu eklinde anlalmamaldr. Zira, Abdullah
calann programn gncellemesi -yani askeri; kendisi, PKK ve Krt Sorununa
ilikin siyasi karar verme denkleminden kartmas - hkmetin gerekten devletin
tek temsilcisi olduuna ikna olmasn gerektirmektedir. calan buna gerekten ikna
edecek olann ise mraldaki tutukluluk artlarnn ve konumunun deieceini
uygulamada grmesi olduu anlalmaktadr Aksi halde, Abdullah calan, bir yandan
devlet iindeki dualite zerine kurgulad oyununa devam edebileceini, dier
yandan da programnn gncelleebileceinin, iaretlerini 13 Nisan 2011 tarihinde
avukatlaryla yapt grmenin noktalarnda u cmleleriyle vermektedir:
(...) Trkiye kamuoyu unu iyi bilmelidir ki, nemli bir eikte bulunuyoruz.
Krt Sorununun demokratik yollardan zlme ihtimali de mevcuttur. Byle
olursa, demokratik zm geliirse Trkiyenin n, ekonomi de dahil her
alanda alacaktr. Ama aksi takdirde istemediimiz byk bir savan gelime
ihtimali de var... Ben burada tek bama bar araylarn srdryorum.
KCKnn, BDPnin, DTKnn konumu farkldr. AKP daha nce de sylediim
gibi polis eliyle, bu polis akademisi dediimiz evrenin akl hocalnda halka
ve demokrasi glerine bask uyguluyor. Ama dikkat edilirse ben Emniyet
Genel Mdrl diyorum, MTi, yani istihbarat ve Genelkurmay buna
katmyorum. Bu akademi evresi ve polis 2002 ncesi JTEMin yapt grevi
stlenmi durumda. (...)69
Abdullah calan ile grmelerin srdrlmesi, grmekten vazgeilmemesi ya da
grmelerin kesintiye uramamasnda yarar olduu, rapor almas iin
grtmz kiilerin ortak grdr. Ancak, grmelerin bir oyalama grnts
kazanmamas, grmelerin srdrlmesi kadar nem tamaktadr. mralda yaplan
grmelerin gerekliliini, calandan ve PKKden 2004 ylnda kopan ve calann
en amansz hasmlar arasnda sayd Nizamettin Ta, Halil Ata ve Hdr Sarkaya
kendileri ile Erbilde yaptmz grmede Devlet Apoyla grmeyi kesme
hatasna dmemeli. 10 bin kiiyi kzgnlkla yakabilir. Byle bir gc var. Abdullah
calan, inin derse dadakiler inerler szleriyle ifade etmilerdir. Bunu bir antaj ya
da tehdit unsurundan ziyade syleyenlerin kimliine baklarak- zmn nnn
nasl alacana ilikin objektif bir tespit olarak kaydetmek daha isabetli olacaktr.
Ad geen kiilerden biri, Abdullah calann can gvenlii salanr ve iyi yaam
koullarna kavuursa, yapmayaca, vermeyecei yoktur szleriyle calann
esneklik marjnn, taviz verebilme yeteneinin hayli geni olduunun altn
izmitir. Nasl? sorusuna ise Onun formln o bulur! Siz Ergenekonu halledin,
69

29 Nisan 2011 tarihli mral Grme Notlar, ANF.

53

gerisi gelir cevabyla, soruna bir zm bulunabilmesi asndan Abdullah calana

ilikin olarak askerin siyasi karar srecinde devreden karlmas zorunluluuna bir
kez daha dikkat ekmitir.
Sivil otoritenin zm elde etmek iin Abdullah calan ile grmesinin
gerekliliinin, AK Partinin iktidara geldii 2002 sonbaharndan beri hkmet
evresinde kabul grm olduunu, bu rapor almas vesilesiyle rendik. ok st
dzey bir devlet yetkilisi, grmemiz srasnda, Abdullah calan mralda tutuklu
bulunmasna ramen, devletin Abdullah calana rehin haline gelmi olduu ve
aslinda bundan yola klarak Abdullah calan ile sivil otoritenin grmelere
girimesinin tevik edilmi olduunu ve grmelerin askerlerin elinden sivil
unsurlara kaydn bilgi olarak aktarmtr.

5.6. SVL SYASETN YKMLLKLER

Son dnemde Abdullah calan ile yrtlmekte olan, yrtld Babakan Tayyip
Erdoan tarafndan kabul edilip ana muhalefet partisi CHPnin Genel Bakan Kemal
Kldarolu tarafndan da onaylanan grmeler farkl bir yaklamla ele alnmasna
ramen, PKK liderinin kukular ve rezervlerinin devam ettii sezilebilmektedir.
calan, kendisiyle grld seferin birinde KCK tutuklamalarnn baladna,
bir baka seferde Hakkride 9 kylnn ldrldne, nc kez ise Yksek
Seim Kurulunun tam da o gn BDPnin destekledii bamsz adaylarn seime
girmesini engelleme karar aldna dikkat ekerek, Bir tasfiye politikas devrede,
benim zerimden bir oyalama gelitiriyor olabilirler deerlendirmesinde
bulunmutur.70 Abdullah calann devletin yeni, sivil unsurlaryla kendisiyle
yrtt grmelerin kendi zerinden bir oyalama politikas olarak
alglanmamas iin, karlkl olarak zerinde mutabk kalnacak somut uygulamalara
ynelinmesi gerekmektedir. Bir baka yol ise, grmelerde yapsal bir deiiklie
gidilmesi olabilir.
calan, daha nce de eitli vesilelerle dile getirdii, kendisiyle gren heyetin
temsil yetkisi ve uygulama gcne ilikin kukusunu 29 Nisan 2011de darya
kartlan grme notunda da benzer ekilde dile getirmitir:
Yaklak yldr burada grmeler yapyorum... Aslnda smail Beiki doru
sylyordu; calann tutukluluk koullarnda mzakere yrtmesi doru
deil demiti ama bu sreci gtrecek kimse olmad iin ben bu sorumluluu
stlenmek zorunda kaldm. Benden baka kimse var m, kim yapacak? Ben
halkmza teekkr ediyorum, beni bu noktaya onlar getirdiler. Halk arkamda
durdu, halkla aramda zel bir ba var. Krt siyaseti de Sayn calan dedi,
muhatap gsterdi, teekkr ediyorum ama benim burada koullarm ok snrl.
Grlyor, elim-kolum bal... Benim tek yapabildiim buraya gelen heyetle
grmeleri srdrmek. Bunu da bir umut n deerlendirmek iin
yapyorum. Ama yle anlalyor ki bunlar inisiyatifli deil, AKPye
belirlediimiz zm kabul ettiremiyorlar, ikna edemiyorlar. Anladm
kadaryla ne orduya ne AKPye burada belirlediimiz zm kabul
ettirebiliyorlar. Bu KCK tutuklamalarndan, operasyonlardan onlar da rahatsz
70

29 Nisan 2011 tarihli mral Grme Notlar, ANF.

54

olduklarn, yanl olduunu sylyorlard. Heyetin yetki dzeyi dktr.

Ykseltilmesi gerekir.71
mral ile grmelerin seyri ile yakndan ilgili bir devlet yetkilisi, calan ile gren
heyetin siyasi irade ile donatlmam bulunduunu, o yetkinin hkmette olduunu
ve bunun nasl kullanlacan, kullanlp kullanlmayacan anlamak iin 12 Haziran
2011 seimleri sonrasndaki yeni anayasa yapm srecinin beklenmesi ve grlmesi
gerektiini syleyerek, Abdullah calann yukarda yer verilen serzeniini zmnen
dorulamtr.
Bir Irakl Krt yetkili ise, Abdullah calann heyetin yetki dzeyi dktr,
ykseltilmesi gerekir talebinden ok nce, bizimle yapt grmede Trk
muhataplarna defalarca MT ve gvenlikilerden oluan bir heyetle grmelere
devam etmenin yanl olacan, bir komite kurulup, siyasi nitelikte bir grme
heyeti oluturarak sonu alnabileceini neri olarak ilettiini bildirmitir. Bu Irakl
Krt yetkili, grlerine daha nce yer verdiimiz dier Irakl Krt liderler gibi,
Siyasi kimlikli bir komite olsun ve siyasi grn derken, Orta Dounun
muhaberat rejimleri ile dolu olduundan hareket ederek, Abdullah calan ile de bir
Orta Dou rejimi gibi grmemek gerektii zerinde durmu ve yol bu deil diye
eklemitir.

5.7. PRATK SONULAR

Abdullah calann, dadan ini konusunda devlet tarafndan yllardr muhatap
alnm olduu bellidir. Buna ramen, silahl mcadelenin sona erdirilememi
olmasnn, calan ile yaplan grmelerin doru bir yontem zerine oturmamasndan
kaynakland anlalmaktadr. En azndan, doru bir yontem belirlenmemi olmas,
silahl mcadelenin bitirilememesinin balca nedenleri arasnda saylabilir. Buradan
hareketle, yllar ncesinden beri srdrlen Devlet-Abdullah calan
grmelerinden bundan sonraki surec icin su genel sonuclari cikarmak mumkundur:
1. mralda Abdullah calan ile srdrlen diyalog, sorunu nihai olarak zme
amacna ynelik mzakereye dnmelidir;
2. Sz konusu amala yrtlecek mzakereler, Abdullah calann gelecei
zerinde grmeyi de iermelidir;72
71

Ibid.

72

Babakan Erdoan, seim kampanyasnn son gnlerinde, 8 Haziran gecesi CNN-Trk televizyon
kanalnda, 9 Haziran sabah Kral FM adl radyo istasyonunda ve 9 Haziran gecesi ATV televizyon
kanalnda, Abdullah calann idam edilmi olmas gerektiine ilikin aklamalar yapmis ve
mraldakiyle ilgili ceza kesinleti. Nedir bu ceza? Arlatrlm mebbet hapis. AK Parti bunun
zerinde asla oynamaz. Tayyip Erdoan sa olduka, byle bir eye asla msaade etmez demitir.
Babakann bu szleri, kendisinin yakn evresini de oluturan devlet yetkilileri ile de grmelerimiz
ile desteklenmi olan dadan inie ilikin bulgular ve vardmz sonular skntya sokacak
niteliktedir. Babakann calann idamna dair bu aklamalarnn uygulamaya geebilmesi, Trk
hukuk sisteminden idam cezas kalkm olduu iin zaten sz konusu deildir. Dolaysyla, kendisinin
bu aklamalar, seim rekabeti ve seim kampanyasnn atmosferiyle aklanabilir. Asl nemli ve can
alc aklamas, calann tutukluluk artlarnn deimeyeceine ilikin olandir. En nemlisi,
Tayyip Erdoan, sa olduka, byle bir eye asla msaade etmez szleriyle gelecekte atlabilecek
admlara da ipotek koymu olmasdr. Bununla birlikte, 12 Haziran 2011 seimlerinin sonular,

55

3. Mzakere srecinde, PKKnin blnmesi ya da zayflatlmas taktikleri

zerinde younlamaktan kanlmaldr. Zira, bu denenmi ve sonu
vermemi bir yaklam olmutur. PKKnin blnmesi ya da zayflatlmas
zerine kurgulanacak bir mzakere yntemi, gerek rgt iinde btnleme ve
dayanmay arttran bir sonu verdii ve tersine iddet trmann tevik ettii
ve gerekse Abdullah calan zerinde tasarlanan biimde sonu vermedii
iin, uygulanmamaldr.
4. Bunun yerine, Abdullah calann rgtsel btnle sahip bir PKK
zerindeki otoritesini dadan inie yneltecek mekanizmalarn kurulmas
zerinde durulmaldr.

Babakann partisinin grkemli seim zaferinin ardndan yapt konumada iaret ettii hususlarn ve
konumasnn ruhunun, ayrca BDPnin destekledii bamsz adaylarn TBMMde 36 sandalye ile
temsilini mmkn klan seim baarsn nmzdeki sre iin esas almann daha isabetli olaca
kansndayz. Siyaset adamlarnn bir dnemde sarfetmi olduklar baz szlerinin, belirli artlar altnda
geri alnabildiinin saysz rnei bulunmaktadir. Bu bakmdan, Raporun vard sonularn
geerliliinin ortadan kalkmadn dnmekteyiz.

56

6.
PKKNN DEVLETLE LKSNN YAKIN TARH VE
IKARILACAK DERSLER
Rapor almas kapsamnda kendileri ile grme yaptmz PKKnin Kandildeki
bir numaral kiisi konumunda bulunan Murat Karaylandan Krt hareketi iinde yer
alan amansz muhaliflerine dek uzanan geni bir yelpazede yer alan isimler Abdullah
calann dadan inii salayacak yegane otorite olduunu belirtmitir. Hatta PKK
ile yldz barmayan Krdistan Sosyalist Partisinin Erbilde, srgnde yaayan
Genel Sekreteri Mesut Tek, Ondan (Abdullah calan) baka bu ii bitirecek kimse
yok. O isterse, dadan indirebilir. Kandil, bunu kendiliinden yapamaz. Devletin
Abdullah calanla zmesi mmkn. Abdullah calann ok da byk talepleri
yok. Trk Devletinin uzlaabilecei tek kii o. Sava durduracak olan da o. diyerek
kendileri ile grlen dier birok kii gibi calann son derece merkezi bir
konumu olduu dncesinin sadece PKK yeleri ve destekileri arasnda deil ayn
zamanda PKK ile ayn siyasal ve ideolojik izgide olmayanlar tarafndan da kabul
edildiini dile getirmitir.
Tm bu grmelerde dadan iniin salanabilmesi iin esas muhatap alnmas
gereken kiinin Abdullah calan ve onunla kurulmas gereken ilikinin trnn de
mzakere olduu netlik kazanm olsa da, ilikinin salkl ve zme hizmet
edebilecek ekilde yrtlebilmesi iin atlmas gereken baz sina qua non (olmazsa
olmaz) admlar vardr. Bu admlarn ieriini zmleyebilmek iin Devletin calan
ile kurduu ilikilerin yakn tarihine bakmak gerekiyor, zira bu tarih, karlmas
gereken dersler ve alnmas gereken ipular ile doludur.
2011den geriye doru bakldnda, zm tasnn, 1999da, silahl mcadelenin
yeniden canlandrld 2004e oranla, 2004te ise 2011e oranla daha dk olduu
grlmektedir. Yani zm olasl her geen yl biraz daha zorlamaktadr.
zellikle 2009da yaanan Habur gelimesi, bir yandan PKKnin silahl glerinin bir
plan dahilinde dadan inebileceklerinin gstergesi olarak ele alnabilecek iken, dier
yandan Habur sonras yaanan olumsuz gelimeler, dadan inii daha da etrefil bir
hale getirmitir. Sz konusu yakn tarihe gz atldnda, 1999 ve 2004 yllar
arasnda PKKnin silahl mcadelesinin sona erdirilmesi asndan, Trkiyenin nne
km olan ans ve frsatlarn gereince kullanlamad hkmne varlabilir. Bu
noktadan hareketle, bundan sonra atlmas gereken admlar doru ekilde
belirleyebilmek iin ncelikle PKK ile Trkiye Devletinin farkl unsurlar arasndaki
ilikilerin u ana dek ne ekilde sonular verdiine bakmak ve buradan alnabilecek
derslere odaklanmak gerekmektedir.

6.1. BR GVEN VE UZLAMA ARAYII OLARAK SINIR DIINA

EKLMEK
Abdullah calann askerlerle dolayl ekilde 1997 ylnda balayan ve 1999 ylnda
yakalanmasnn ardndan mralda yz yze grmeler eklinde yllara yaylarak
devam eden grmelerinin yks, calann avukatlarndan oluan Asrn Hukuk
57

Brosunun73 szcs ve danman Cengiz Kapmazn kaleme ald calann

mral Gnleri adl kitapta anlatilmaktadir. Asrn Hukuk Brosunun 1999dan bu
yana Abdullah calan ile yapt grmeler sayesinde toplad belgelere
dayanlarak kaleme alnan kitap, dadan ini ve PKKnin silahlarn brakmas
konularnn calann askerler ile deiik dnemlerde kurduu diyaloglarda tikankilik
yaratan balca noktalar oldugunu ortaya koymaktadir. Kitabn detayl bir okumas
yapldnda, Abdullah calann pek ok noktada devlet ile uzlamaya yatkn
olduu, ancak PKKnin tasfiyesi olarak alglad ve kendince PKKnin karlksz
olarak dadan iniini ngren her anlama ve nerinin karsnda durduu ve
bunlara direndii gze arpmaktadr. Kitapta ayrca, calann, yakalannn
ardndan baz artlar ne srerek o dnem kendisi ile gren devlet yetkililerine, yani
askerlere, PKKyi dadan indirebileceine ve bu konuda verecei karar PKKye
kabul ettirebileceine dair gvence verdiine de yer verilmektedir:
calan, sorunun zmne esas tekil edecek modeli ilk kez devletle paylat.
1) 1993 tarihine kadar dnsel dzeyde bamszlk dncemiz vard, ama o
tarihten sonra artk yok. Ulus-devlet modelini doru bulmuyoruz. 2)
Trkiyenin Misak- Milli yapsna sayglyz. Federasyon ve otonomi
seeneklerinin de karsndayz. 3) Demokratik haklarn tannmas, kltrel
almlarn yaplmas, toplumsal katlm yasasnn dzenlenmesi halinde
PKKy en ksa srede dadan indiririm. (...) Yeni tezler sorgu srecini gn be
gn izleyip takip eden Babakanlk Kriz Merkezinde masaya yatrld. Yaplan
deerlendirme sonrasnda, mraldaki sorgu komisyonundan calana rgt
bu tezleri kabul eder mi? sorusunun sorulmas istendi. calan hi tereddt
etmeden soruya, Bana bal kalrlar, yantn verdi. Bunun iin rgt ile
temasa geme olanann kendisine tannmasnn yeteceini belirtti. (...)74
Kitapta dadan ini konusuna dair dikkat ekici blmlerden bir dierinde
calann uzlamann salanabilmesi iin belli admlar atmaya hazr olduu u
ekilde ifade edilmektedir:
Mahkeme kararndan (calann 1999da mralda grlen davas)75 iki ay
sonra, Trkiyenin gndemi anti-terr yasasna kilitlendi. Hkmet tarafndan
hazrlk almalarna balanan ve artl tahliye ngren yasa, rgt ynetimini
devre d brakyor, kendiliinden teslim olan rgt yelerine ceza indirimi
ngryordu. Yasaya byk nem atfeden devlet, calann gelitirdii yeni
strateji ile birlikte rgtte kafa karkl yaandn dnyor, bu karkln
yasann kmasndan sonra dalmaya yol aacana inanyordu. Yasann
hazrlk almalar srerken, calan da yasann ieriine dair aklamalarda
bulunmaya balad. calan, devletin karmay dnd artl tahliye
yasasnn ieriinin ok nemli gelimelere yol aabilecei inancndayd. Bu
yzden yasann ieriinin iyi doldurulmas gerektiini sylyor ve baz uyarlar
yapyordu. Devletin Ey arkadalar inin demesiyle kimsenin inmeyeceini,
73

Asrn Hukuk Brosu, Abdullah calan ile 1999dan bu yana yz yze grme yapan ve onun
aklamalarn darya kartan rol nedeniyle, rgtn lideri ile PKK rgt arasnda bir etkili
organ konumuna kendiliinden geldi.
74

Kapmaz, mral Gnleri, 20. 16 Temmuz 2003 Tarihli Grme Notlarndan alntlanmtr.

75

Parantez iindeki aklama yazara aittir.

58

bunun iin zemin hazrlanmas gerektiini dnyordu.76 calan, yasann etkin

pimanlk eklinde deil, PKK mensuplarn demokratik siyasal yaama katma
eklinde ele alnmasn istiyordu.
Aslnda anti-terr yasasnn hazrlk almalarnn gsterdii net bir ey vard.
Sorgu srecinden itibaren daha ok calan izleme stratejisi izleyen devletin
PKKye yaklam hala kuku doluydu. Ankarada PKK ve calan makul adm
atarak kendisini ispatlasn yaklam egemendi. calan devletteki bu hissiyat
sezmiti: Devlet sanrm PKKden kukulu. PKK kendini ispatlasn diyor. Tek
ans, Asmayalm, asmazsak roln oynasn biiminde somutlayor... Devlet
hemen adm atmaz. Uygulanabilir mi, ona bakar. Benim balamam bekler.
nandrc bir-iki baarl pratik adm atlrsa cevab gelebilir,.77
calana gre, devletin ileri adm atmas PKKnin gven vermesine balyd.
calan ak bir ekilde, devletin kendisine calan ile diyaloga girdi
dedirtmeyeceini sylyordu. yleyse srecin nn acacak adm PKKden
gelmeliydi. rnein, Trkiyeyi iddet ortamndan karacak gl admlar,
srecin nn aacak bir rol oynayabilirdi. calann kafasnda gerillay
Trkiye dna ekme dncesi vard. Bu dncesini ilk kez 5 Temmuzda
(1999) avukatlaryla paylat. Bizim iddeti durdurmamz balang olabilir.
Silahl mcadele aamasn geride brakma teknii uygulanabilir... Bu yeni adm
olur. Pratikte de gleri Gneye (Kuzey Irak, Irak Krdistan Blgesi)78 ekme,
snrlarn gerisine ekme olabilir. Atekesin bir ileri adm olabilir. Bu aamada
en ileri admdr. Mevcut kilitlenmeyi amak iin atma ortamndan ekilme
yaanr, ondan sonra devletin tavr beklenir. (...) Bundan sonra yasal gvence
araylar olabilir. Parlamentonun gr as da deiir.79
calan, avukatlarna bu dncesini akladktan iki gn sonra, PKK Bakanlk
Konseyine 5 sayfalk bir mektup ile Trkiye topraklarnda bulunan PKK
kuvvetlerinin snr dna ekilmesi talimatn iletmitir. Mektubun en nemli ksm,
bu kararn silahl mcadeleye son verme ilan olmasyd. calan, nerisini u
ekilde dile getirmitir: iddetin pratik olarak da gvenceli olarak da sona erdiini
kuku gtrmez bir biimde kantlamak gerekiyor. Bu durumda en etkili sonu alc
yol, herkesi zerine deni yapmaya zorlayacak ve ayn zamanda kolaylk salayacak
olan, bar iin silahl mcadeleye son verme ilandr. 1 Eyll 1999da silahl
mcadeleye son verdiimizi aklamak ve glerimizi snr gerisine, Gneye ekip
srece gre deerlendirmek ve hazrlklara ekmektir.80 Bu dnemde, PKKnin
snr dna ekilme dncesi henz kamuoyuna aklanmamt. Hazrlklar ve
rgtle mesaj trafii byk bir gizlilik iinde yrtlyordu. Devlet, calann rgt

76
77

Kapmaz, mral Gnleri, 86. 5 Temmuz 2003 Tarihli Grme Notlarndan alntlanmtr.
Ibid.

78

Parantez iindeki aklama yazara aittir.

79

Kapmaz, mral Gnleri, 86-87.

80

Kapmaz, mral Gnleri, 88-89.

59

snr dna karmas iin rgtle gerekletirdii mesaj alveriine herhangi bir
engel karmad.81
6.1.1. SINIR DIINA EKLMENN MALYET
calann rgt ile yapt bir dizi yazmann akabinde PKK, Trkiye
topraklarndaki silahl glerini snr tesine ekmitir. Ancak, bu geri ekilme
srasnda yzlerce de kayp vermitir. Kaynaklarda PKKnin kayplar konusunda net
bir rakam bulunmamakla beraber PKKye yakn evreler, bu sayy 500-1000 aras
olarak telaffuz etmektedir. Dier yandan geri ekilme operasyonundan sorumlu olan
PKKnin o dnemdeki askeri yetkililerinden Hdr Sarkaya (Ekrem) kendisi ile
Erbilde yaptmz grmede kayp saysnn 250 dolaylarnda olduunu ifade
etmitir.
Snr tesine ekilmenin ok ksa bir sre iinde gerekletirilmesini calann srarla
talep etmi ve bu dogrultuda kesin talimatlar yadrm olmasn eletiren Hdr
Sarkaya, geri ekilme srasnda verilen kayplarn byk bir ounluunun Sason
Blgesinden gelen ve dolaysyla snr tesine ekilmek iin geni ve dz bir
araziden gemek zorunda kalan PKK birliklerinden olduunu ifade etmitir.
calann PKK glerini snr tesine ekme kararn bilen Trk Silahl Kuvvetleri,
ekilen PKK glerine kar operasyon yapmama ykmll altna girmemiti. Bu
nedenle silahl kuvvetler snr tesine ekilme srasnda dzenledii operasyonlarla
PKKye ar kayplar verdirmitir. Murat Karaylan, sz konusu dnemde yaanan
gelimeleri u ekilde dile getirmektedir:
(...) 1 Eyllde geri ekilme kararn tm glere telsizden bizzat ben bir
deerlendirme konumasyla birlikte ilettim. (...) ok gemeden, iki hafta sonra,
geri ekilmede mthi bir danklk ve panik havasnn egemen olduunu
biliyoruz. (...) Ksaca geri ekilmenin dzenlemesi, planlamasnn iyi
yaplamamas ve Trk devletinin de, frsat bu frsattr, diyerek saldrya
gemesi, tuzaklar kurmas sonucu geri ekilme srecinde ciddi darbeler
alnmtr. (...) Trk devleti ve ordusu... Ne kadar ldrrsem kardr diyerek,
geri ekilmenin yaplaca btn yollara tuzaklar kurmutu. Geri ekilme
srecinde 200 civarnda ehit verildi. (...)82
calann PKK kuvvetlerini snr tesine ekme karar uygulanm olmakla birlikte,
silahl kuvvetlerin dzenledii saldr sonucu verilen ar kayplar, bir gven
bunalmna yol am ve zme giden yolda ayn admn yeniden atlabilmesini
imkanszlatrmtr. Gnmzde, Krt Sorununun zmnn ancak silahlarn
sustuu bir ortamda mmkn olabileceini dnen ve dolaysyla zme doru
giden yolda atlmas gereken admlarn banda PKKnin Trkiyedeki glerini snr
tesine ekmesinin geldiini vurguluyan evreler, 1999 yaanan bu olay gz ard
etmektedirler. Zira yakn gemie bakldnda, PKKnin ayn hareketin

81

Kapmaz, mral Gnleri, 92.

82

Murat Karaylan, Bir Savan Anatomisi Krdistanda Askeri izgi, (stanbul: Mezopotamya
Yaynlar), 352-353.

60

gerekletirildii 1999a ait kt anlar bulunmaktadr ve bu anlar, ayn admn

atlmasnn nnde ciddi bir engel tekil etmektedir.
6.1.2. SINIR DIINA EKLME VE RGTTE BLNME
calann talimatyla Trkiye iindeki silahl glerin snr dna ekilmesinin
PKKye maliyeti, nemli lde can kaybyla snrl kalmamtr. PKKnin Trkiye
iindeki silahl glerini snr dna ekme ve silahl mcadeleye son verme karar,
her ne kadar calann tahmin ettii gibi, PKK ynetimi ve rgtnn byk lde
kendisine bal kalmas sayesinde mmkn olabildiyse de, PKKnin bir dizi nemli
isminin de rgtten kopmasna yol amtr.
PKKnin baz ynetici kadrolar karar davaya ihanet olarak nitelendirip PKKden
koparlarken, calann mahkemede kulland uzlamac savunma dili ve ardndan
gelen silahl glerini Trkiye snrlar dna kartma ve silahl mcadeleye son
verme kararlar, PKKnin da tesine geen geni bir evrede, calann
Genelkurmayn kontrolune girdigi ve onun isteklerine gre hareket ettii
dncesini kuvvetlendirmi ve aleyhinde yaplan propagandaya malzeme
salamtr. calan, aralarnda baz PKKlilerin de bulunduu Krt siyasi
evrelerince, tam da PKKnin siyasi hasmlarna ynelttii en ar sfatlarla, yani
teslimiyet ve tasfiyecilikle sulanmtr.
Aliza Marcusun Trkede Kan ve nan: PKK ve Krt Hareketi adyla
yaymlanan kitab,83 yukarida sozu edilen donemde rgtten kopan PKKnin kdemli
kadrolar ve yetkililerine dayanmaktadr. Dnyada PKK konusundaki en nemli
referans kitaplardan biri olarak kabul edilen bu kitap, byk lde, 1999 travmas
zerine rgtten kopan, 1978de PKKnin Licenin Fis Kyndeki kurulu
toplantsnda yer alan kuruculardan Hseyin Topgider ve ilk silahl eylemlerini
rgtleyen nde gelen askeri-siyasi kadrolarndan Selahattin elikten alnan bilgilere
dayanmaktadr. Bu iki isimden Selahattin elikin bu dnemde yaanan gelimelere
de geni lde yer verdii, PKK ve Krt silahl mcadelesinin tarihini ele alan Ar
Dan Tamak adl, PKKnin bu dnemki i dinamiklerini anlamak adna ok
nemli bir kitab bulunmaktadr. Snr dna ekilme ve silahl mcadeleye son verme
karar alnd dnemde hapishanede bulunan PKKnin nemli liderlerinden M. Can
Yce de, calann o dnemki politikasn hanet ve teslimiyet olarak
nitelendirmekte ve bu politikaya kar kanlarn banda yer almaktadr.
1996da anakkale cezaevinde tutuklu iken, Douda Ykselen Gne balkl bir
Abdullah calan biyografisi ve PKK tarihi yazan ve PKK literatrnde Abdullah
calann yceltilmesi anlamnda zel bir yeri olan M. Can Yce, 1999da calann
ald kararlardan duyduu byk hayal krkl ve yaad travma zerine nceki
calan yceltici kitabnn tam tersi bir ierie sahip Uluslararas Kar-Devrim
Hareketi, Teslimiyet ve Tasfiyecilik ile Bir Yanlsamann Sonu balkl bir kitap
kaleme almtr. Yce, daha nce kalame ald Abdullah calan biyografisinde
calan vmekte ve yle demektedir: Krdistan lkesinin Gnein lkesi olarak
tanmlanmas bouna deil. Gnein lkesi, daha fazla gnesiz kalamazd. ok
bekledi, ok ac ekti; ok trajediler yaad, fakat sonunda gneine kavutu. Btn bu
83

Aliza Marcus, The PKK and the Kurdish Fight for Independence: Blood and Belief (New York and
London: New York University Press, 2007).

61

nedenlerden dolay Dou ve Gne imgesinin Abdullah calan gerekliini en iyi

anlatan imge olduunu dnyoruz.84 Buna karn, PKKnin simge ahsiyetleri,
Mahsum Korkmaz, Hayri Durmu, Kemal Pirin isimlerinden oluan Mahsum Hayri
Pir imzasyla yaymlad Uluslararas Kar-Devrim Hareketi kitabnda ise
PKKnin silahl glerinin Abdullah calann kararyla snr dna kartlmas
dnemine ilikin, eski liderini hedef alan polemiki bir duru sergilemektedir. Yce,
kitabnda Abdullah calann devlet tarafndan PKKnin tasfiyesi plannn
uygulaycs haline sokulduunu ileri srmektedir:
KUTU:
M. Can Yce: PKKnn ilk kadrolarna mensuptu.. 1980 ylnda yakalanm ve 20 yl
cezaevinde kalmtr. Yurtdnda yaayan Yce, Abdullah calann amansz
hasmlarndan biri olmutur.
Mahsum Korkmaz: PKKnn silahl mcadelesinin balad 15 Austos 1984 Eruh
Basknnn komutan. 1985 ylnda Gabar Dandanki bir atmada lmtr. smi,
PKKnn Lbnanda Bekaadaki siyasi-askeri merkezine verilmitir..
Hayri Durmu: PKKnn kurucularndan. 1982 ylnda Diyarbakr Cezaevinde
girdii lm orucunda hayatn kaybetmitir.
Kemal Pir: PKKnn ilk kadrolarna mensuptu. 1982 ylnda Diyarbakr Cezaevinde
girdii lm orucundanda hayatn kaybetmitir.

PKK ve devrimi btn deerleri ve kazanmlaryla tasfiye etme plan

yrrlkteydi. calana biilen rol besbelliydi. Sorgu ifadeleri zapta geirilmi,
3 Nisan (1999) savclk ifadesiyle tasfiye plan ve calann rol gvence altna
alnmt, her ey denetim altnda ve izdikleri konsept temelinde yryordu.
Aceleleri yoktu, sindire sindire, sindirte sindirte yol almak durumundaydlar.
Onlarca yllk bir mcadeleyi ve direni deerlerini ksa srede ve sorunsuz
halletmek mmkn deildi, toplumsal ve siyasal yasalara uygun olmazd.
rnein klasik trden bir itiraflk ve bu temelde yaplacak teslim ol arlar,
ksa vadede belki kimi etkilenmelerde bulunabilir, ama mcadeleyi ve partiyi
topyekn tasfiyeye gtrmezdi. O nedenle calana sradan ve allagelmi bir
itiraf rol oynatlmayacakt. O bir bar savas olacak ve devlete
hizmetini bu temelde yerine getirecekti. imdi sra bar savalndayd.
Ama bunun iin ncelikle PKKye ulalmas ve denetim altna alnmas
gerekiyordu. PKKnin denetim altna alnma sreci ile birlikte halkn yeni
srece altrlmas almalar da gerekliydi. Bunun iin darya iletilen
mesajlarn en geni ekilde basnda ve yayn organlarnda ilenmesi
gerekiyordu.
calan bunu baarabilecei konusunda kendisine gveniyordu, bu ar gveni
kurduu sistemden kaynaklanyordu. Devlete de gven vermi ve bunun iin
84

Yce, Douda Ykselen Gne, 26.

62

sadece olanak ve frsat verilmesini, zaman tannmasn isteyecekti. Bar

savaln elbette avukatlar araclyla gerekletirecekti. (...) O, artk
Bekaada kkreyen bir sava komutan deil, mral emberinden gemi bir
bar savasdr.85

6.2. PKKNN SINIR DIINA EKLMESNN TRKYE DEVLET N

ANLAMI
Abdullah calann, silahl mcadeleye son verme ve bu amala Trkiye snrlar
iindeki silahl glerini snr dna kartma karar, bir ksm PKKli ve Krt siyasi
evrelerinin kendisini teslimiyet ile ithamna yol amakla birlikte liderliinin
sorguland bu hareketin, devlet ile uzlama yolunda da bir karl da olmam
gibi gzkmektedir. Kapmaz kitabnda bu durumun nedenlerinin ipularn u ekilde
vermektedir:
calan att admn PKKyi dadan indirmek iin tarihi bir aama olduunu
dnyor, devletin de bu adma bal olarak almda bulunmasn istiyordu.
26 Temmuzda (1999) bu beklentisini, Dadan indirme birinci mesele deil
mi? Neden adm atmyorlar? diye zetledi. Ancak ksa bir sre sonra, devletin
snrdna kma kararna ynelik tutumu belli olmaya balad. Devlet adm
yeterli grmyor, snrdna kma yerine dadan indirmeyi talep ediyordu. (...)
PKKnin dadan indirilmesi iin yasal dzenleme gerekir, diye sylendi.
calan, devletin karaca anti-terr yasasn nemsemekle birlikte ieriini
yetersiz gryor, yasann tm rgt yelerini kapsamas gerektiini
dnyordu. Snrdna klmas yerine rgt dadan indirme beklentisi
iinde olan devlete u yant gnderdi:
Bence gler bir yere ekilebilir. Bunu doru buluyorum. Devlet gl, sen
adm atmadan ondan adm atmasn bekleyemezsin. Kylere dn,
koruculuun kalkmas nemli yeni admlar olarak grlr. Pimanlk Yasas ve
genel af konusunda Adalet Bakanl ile avukatlar grebilir mi? Dalardan
gerillann iniini yasayla nasl salayacaklar? Yasa bence bunu gz nne
almad. Yasa bir nevi af ise rgt btnsel olarak deerlendirilir.86
calan, Snr dna ekilmek yetmez; dadan indir eklinde ifade edilebilecek
devlet talebi ile rgtteki alkantlar arasnda brakan ekilme karar, PKK Bakanlk
Konseyinin 5 Austos 1999da calann aklamasn onaylamas zerine
uygulamaya geirilmitir. Karar sonrasnda PKKnin askeri kolu ARGK, Bakan
Aponun silahl glerimize ynelik gelitirdii, 1 Eyllden itibaren savan
durdurulmas talimatn ARGK gleri olarak Bakomutanmzn bir emri olarak
alglyor ve emir komuta dzeninde yekvcut olarak uygulamaya koyacamz
belirtiyoruz87 aklamas yapmtr. Aklama sonrasnda devletin snr dna
85

Ibid, 91-92.

86

Kapmaz, mral Gnleri, 92-93.

alntlanmtr.
87

29 Temmuz 1999 tarihli mral Grme Notlarndan

Kapmaz, mral Gnleri, 101.

63

ekilme kararna kar tutumu netletike calan da umutsuzlua kaplmaya

balamtr:
PKKnin aklamay yapt tarihte calan, mralda avukatlaryla grt.
Ancak rgtn snrdna kmay kabul etmesi de devlet ile calan arasndaki
krizi sona erdirmemiti. Ankaradaki egemen hava hala calan nce dadan
indirsin eklindeydi. Bunun tercmesi: Neden teslim olmuyorlar da geri
ekiliyorlard. Bu durum, mralda calana hissetirilmiti. calan,
avukatlarna Ankaradaki havay zetledikten sonra, devletin taknd tutumu
kabul etmeyeceini aklad:
Ankaradaki egemen hava, calan nce dadan indirsin biimindedir. Bu
gereki deildir. Neden teslim deil de ekilme? diyorlar. Bu da
zmszlktr. PKKlilere izah etmekte inanlmaz glk ekeceiz... Neden
teslim ol ars deil de snrdna kma? biimindeki yaklamlar ii yokua
srme anlaydr. Olumsuz yaklamdr. Gereki olmad gibi pratik de
deildir. Snrlarn dnda olma herkes asndan olumludur. Glerin ieride
olmas halide provokasyonlar devam eder.88
Asker, PKKnin Trkiye iindeki glerini, Abdullah calann talimatyla snr
dna ekmesini bar umudu olarak deil de rgtn yaamaya devam etmesi
eklinde alglamtr. Trkiyenin eski Genelkurmay bakanlarndan emekli Orgeneral
lker Babu da, Trkiyedeki silahl PKK glerinin snr dna ekilmesini
calann uzlama amal bir jesti gibi deerlendirmemektedir ve calann azalan
gcn korumak amacyla yapt bir hamle olarak grmektedir. lker Babu bu
konudaki grn yle aklamaktadr: stn gvenlik gleriyle karlaan
terristler, daha gvenli blgelere doru dalmaya alr. 1999da Trkiyede bu
durum yaanmtr. Yurt iinde yenilen PKK, o andaki gcn oluturan 3000e yakn
terristini Irakn kuzeyine ekmitir. Bu grubun etkisiz hale getirilmemesi, PKKnin
ileride tekrar sahneye kmasna olanak salamtr.89
Nitekim, snr dna ekilmeye ek olarak, calann silahl bir PKKl grubun teslim
olmas eklinde yapt ikinci hamlesinden sonra Genelkurmay, 29 Eyll 1999
tarihinde bir aklama yaparak bu konudaki duruunu net bir ekilde ortaya
koymutur. Sz konusu grubun propaganda yapmak amacyla geldiine yer verilen
bildiride Terr rgtnn son zamanlardaki rpnlarn szde rgtn inisyatifinde
gelien bar giriimleri olarak alglayp, neredeyse alklamay anlamak mmkn
deildir. Bu giriimin, terr rgtn iinde bulunduu kmazdan kurtarmaya
ynelik propaganda olduunu, olaya dikkatle bakan herkesin anlamas mmkndr...
Bu nedenle Trk Silahl Kuvvetleri, bu mcadeleyi son terrist etkisiz hale getirilene
kadar srdrmeye kararldr. Terristler iin tek k yolu da teslim olmak ve
Pimanlk Yasasndan yararlanmak iin yce Trk adaletine snmaktr. (...)90
denilmektedir. Bu aklama, PKKnin silahl glerini Trkiye dna ekme kararnn
zme doru atlan bir adm ve uzlama zemini aray olarak alglanmadn akca
ortaya koymaktadr.
88

Kapmaz, mral Gnleri, 101-102.

89

lker Babu, Terr rgtlerinin Sonu, (stanbul: Remzi Kitapevi, Mays 2011), 146.

90

Kapmaz, mral Gnleri, 114-115.

64

6.3. BUGNK DURUMDA GEERSZ BR ADIM: SINIR DIINA

EKLME
Bu raporun hazrlanmas srasnda yaptmz grmede Murat Karaylan bugn
gelinen noktada Trkiyedeki gleri geri ekmenin gereksiz olduunu kesin bir dille
ifade etmitir. Karaylan, grmemizden iki gn nce ANFde yaymlanan
syleisinde bu konuya ayrntl biimde deinmitir:
Byle bir durum (geri ekilme) sz konusu deildir ve herhangi bir ekilde
gndemimize de gelmi deildir. nk olamayacak bir eydir. Doru, biz
99da glerimizin hemen hemen tmn Trkiye snrlar dna karmtk.
Bu o zaman asndan ac bir deneyim oldu. O zaman zm henz ok uzak
grld iin uzun bir zamana ihtiya olduundan dolay byle bir eye
gereksinim duyulmutu. imdi glerimizi tekrardan Trkiye snrlar dna
karmay dayatmak, aslnda sreci zmeme, ertelemek, zamana yaymak ve
belki de baka niyetler tamak anlamna gelir. Onun iin bizim byle bir
dayatmay herhangi bir biimde kabul etmemiz de mmkn deildir. Neden?
nk pratik hibir anlam yoktur. zm srecine katk olsun diye hibir
deer tamayan bir husustur. Gler ta Dersimden ay boyunca yryecek,
Gney Krdistana gelecek, bylece zm geliecek! Hayr, zm geliirse
Dersimdeki gler zaten oradan zm srecine dahil olurlar. Bu daha
kestirme ve daha kolay bir yol deil mi? Eer zm niyeti ve zihniyeti varsa
neden tm gleri ta Dersimden, Erzurumdan, Binglden aylarca yrterek,
gney snrlarna tayacaz?91
1999 ylnda yaanan olaylardan karlan olumsuz dersler, bugn Trkiyedeki PKK
silahl glerinin, zm yolunda bir imkan yaratmak amacyla snr dna ekilmesi
olasln hayli zayflatmaktadr.
Brkselde grtmz Zbeyir Aydar ile Remzi Kartal da, bu konuda Murat
Karaylan ile benzer grler belirtmilerdi. Aydar, dadan ini anlamnda Silah
brakmak bu gibi konularda en son aamadr diye konumu ve o noktaya gelmek
iin nceliin Abdullah calan ile yaplan grmelerin mzakere aamasna
gelmesi ve buna paralel olarak gven arttrc nlemlerin uygulanmasnn gereklilii
zerinde durmutur. Yaptmz yz yze grmelerde ortaya kmtr ki Trkiye
iinde PKK hattnda olan ve yasal siyasi zeminlerde faaliyet gsteren tannm Krt
ahsiyetler de Krt Sorununun zm aamasna gelebilmesi iin, PKKnin varln
korumas, bu erevede silahl gcnn de devam etmesi yani bir bakma Kandilde
bulunmasnn gereklilii zerinde durmaktadrlar.
Bahsi geen bu kiiler yaptmz gremlerde Silahl mcadelenin miadn
doldurmu olduunu ifade etseler de, bu gr daha ziyade felsefi bir bak as
olarak ele alnmaktadr. Dolaysyla bu gr PKKnin kaytsz ve artsz olarak silah
brakmas ve Kandili terk etmesine noktalarna kadar uzamamaktadr. Silahl
mcadelenin miadn doldurduu grn dile getiren Krt ahsiyetlerden biri
eylemsizlik srekli olmaldr diyerek, devletle birlikte hazrlanacak 5-10 yllk bir
yol haritas gerei zerinde durmutur. Ayn kii silahlar brakn n art olmasn
91

Gerilla Snr Dna ekilmiyor, Murat Karaylanla sylei, ANF, 9 Kasm 2010.

65

dedikten sonra dalarn boalmas Hizbullahn doldurmasyla sonulanr. Silahl

slami Krt hareketi, ran, Hamas, Hizbullah, El Kaide gibi unsurlarn etkisi altna
girer. Brakn dada dursunlar. Eylemsizlik srd takdirde, PKKnin dada
bulunmas, Trkiyenin karna eklinde ilgin bir gr dile getirmitir. Abdulah
calan ve Krtler tatmin olmadan, gerilla silah brakmaz diyen ayn Krt ahsiyeti,
eyh Saitin, Seyyid Rzann gerillas olsa, sonlar byle olmazd szleriyle zm
noktasna ulalana dek PKKnin dadaki silahl gcnn Krt kitleler tarafndan
bir gvence unsuru olarak alglanacan ileri srmtr. PKKnin silahl glerinin
bakomutan konumunda bulunan Murat Karaylan da ayn gr u gl ifadelerle
dile getirmektedir:
Gerilla, Krdistan devriminde stratejik bir gtr. (...) Gerillann var olmas
demokratik toplumsal sahann da roln oynamasna zemin sunmaktadr.
Gerillann yaratt denge zerinde bugn Krdistanda demokratik, siyasal ve
serhildan mcadelesi yrtlmektedir. () Eer gerillann yaratt ortam,
denge unsuru olmasayd ne Trk devleti, ne de baka devletler Krt halknn
siyasal demokratik mcadele yrtmesine bu denli gz yummazlard. (...) Bu
denge ortamnda halkmz ve demokrasi gleri de siyasal demokratik mcadele
olanaklar bulabilmektedir. rnein gerillann varl olmasayd Alevi
halkmza ve tm Alevilere yaklam farkl olurdu.92
Ayn ekilde, Trkiyede yasal alanda faal olan bir baka tannm ve etkili Krt
ahsiyeti de yukarda aktarlan bu gr ile uyumlu biimde Krtler, Abdullah
calann ev hapsiyle balayp nihai zgrlne varacak olan, dadakilerin kademeli
olarak inecei, yasal gvenceye kavumu kimlik haklaryla ilgili gelimelerin birbiri
ardna gidecei bir srece dayal zme, yani bu yol izlenerek varlacak bir
silahszlanmaya raz olurlur, bunu kabul ederler. Aksi halde, silah braklmasna raz
olmazlar. Krtler silahl gleri kendilerinin gvencesi olarak gryorlar demitir.
Btn bu yaklamlar, 1999 tecrbesi sonucunda ortaya kan gvensizlik ortam ile
birletiinde, PKKnin silahlarn brakmasn yani, bir baka deyile dadan inii,
sanldndan daha girift bir duruma sokmaktadr.
Abdullah calan da o dnem, snr dna ekilme ve silahl mcadeleye son
vermenin dadan ini iin bir adm olduunu ne srerek, dadan iniin nasl
olabileceini kendi asndan aklamt:
Genel af ve demokratik hukuk reformuyla birlikte PKK silahlar tmyle
brakmaya hazrdr. Bu sefer dardan ieriye gelip silahlar brakma arsn
imdiden yapyorum. Bu gerekletiinde, silahlar da dahil her eyi Trkiyenin
gcne katmaya hazrdr. Demokratik hukuk reformu ve genel af olursa, bunun
iin ak siyaset yaplr... Devlet ne zaman gelin derse, silahlarla birlikte gelinir.
Ne kadar silah isterlerse, getirilecek. Ama demokratik hukuk reformu ve genel
af artyla.93

92

Murat Karaylan, Bir Savan Anatomisi,s.478-479.)

93

Kapmaz, mral Gnleri, 103. 12 Austos 1999 tarihli mral Grme Notlarndan alntlanmtr.

66

Tm bu grlerden PKKlilerin ve rgtn yandalarnn dadan ini ve

dolaysyla silahlarn braklmasn zme ulamann n art deil, mzakereyle
varlacak bir uzlamann sonucu olarak yani son aama olarak deerlendirdikleri
anlalmaktadr. Bir anlamda, dadan ini ya da silahlara veda zmn n
koulu olmaktan kmakta ve Krt isyannn sona ermesi ile e anlaml hale
gelmektedir.
Abdullah calann yakalanmas ve mral Adasna getirilmesinin ardndan 1999
ylnn ilk eyreinde meydana gelen gelimeler, dadan ini ve PKKnin
silahlar nihai olarak brakmas iin ne yaplmas ve ne yaplmamas gerektiini,
bugn iin de geerli dersler halinde ortaya koymaktadr.
1. PKKnin silahl glerinin Trkiye dna karlmas ki, 2009da Almn
balamasndan sonra da gndeme getirilen nemli bir talep olmuturdadan ini ile e anlaml deildir, ayrca dadan inii salamak iin
yeterli bir adm da deildir;
2. PKKnin silahl glerini snr dnda da olsa (Kandil) muhafaza etmesi,
rgtn ve rgt zerinde Abdullah calann etkisinin devam iin
zorunludur. Bu Abdullah calann geleceini devlet ile grmek iin
vazgemeyecei bir kozdur;
3. PKKnin dadan inii, ancak PKKnin Trkiyenin siyasal hayatna
katlmas iin n ald takdirde sz konusu olabilecektir. Bunun hukuki
dzenlemeleri yaplmal, rgt bir btn olarak ele alnmal ve dolaysyla
ierii ve kapsam genel af olacak bir adm atlmaldr. Dadan iniin
salanmas ancak bu admlarla ilintili olacaktr.

6.4.

SLAHLI MCADELEYE DN

1999 ylnda PKKnin silahl glerin, Trkiye snr dna ekmesi ile ele geirilen
frsatlarn gereince kullanlamam olmas, 2004 ylnda PKKnin silahl mcadeleyi
yeniden canlandrmasna yol aan nedenler arasnda saylabilinir. Trkiye snrlarnn
dna km olan PKK silahl glerinin bir blm, zellikle 2004ten balayarak
tekrar Trkiyenin ve byk lde gneydou ve dou blgesinde yer alan dalara
geri dnmlerdir.
Yine 1999 yl tecrbesinden anlalyor ki silahl mcadelenin devam ettirilmesinin
birden fazla aktrn siyasi hesaplarna uygun dyor. calan PKKnin silahl
glerinin varln korumay zme gidecek yolda bir gvence olarak grmekteydi
buna karn kendisiyle o dnemde grmeleri yrten askeri evreler bu durumu
benimsenmeyerek dadan inite srar etmitirler. Bu durum, bir bakma, rgtn
tasfiyesinden kayglanan PKK gleri tarafndan silahl mcadelenin yeniden
canlandrlmas iin itici bir g olarak kullanlmtr. PKKnin silahl mcadeleyi
Abdullah calann karar ve talimatyla 1 Haziran 2004ten balayarak yeniden
canlandrmas, rgtn o tarihte iine girdii en nemli i kriz ile de yakndan ilikili
gibi gzkmektedir.

67

6.4.1. PKKDE YAANAN BLNME VE BR BTNLK

ARACI OLARAK SLAHLI MCADELE
Irakn Amerikan igali altna girmesi, Amerikan gvenlik emsiyesi altnda lkenin
kuzeyinde zerk hatta yar bamsz bir Krt varlnn oluaca artlarn belirmesi,
Trkiyenin Avrupa Birlii yolunda mesafe almas, PKKnin mcadelesinin
parametrelerini de etkilemitir. 2003 ylnda rgtn st ynetiminde kendini gsteren
gr ayrl, 2004 ylnda uzlamaz bir noktaya ulam ve paralanmaya neden
olmutur. Aralarnda Osman calan (Ferhat), Nizamettin Ta (Botan), Kani Ylmaz
(Faysal), Halil Ata (Ebubekir), Hdr Yaln, Hdr Sarkaya (Ekrem), Jiyan Deniz,
Sakine Batman ve Ali Dursun gibi nfuzlu yneticilerin ve kdemli kadrolarn
bulunduu bir ekip, Trkiye iinde de nemli bir destek elde ederek rgt ynetimine
arln koymaya balamtr. Grmelerde edindiimiz bilgilere gre bu ekip,
aada kabaca ifade ettiimiz grleri nedeniyle rgtn geri kalan ynetici
kadrolaryla ayr dmt:
1. Lider kltnn (yani Abdullah calann sorgulanamaz liderliini) reddi;
2. Silahl mcadelenin gereksizlii dncesi. Trkiyenin AB yolunda yapmakta
olduu demokratik reformlarnn, Trkiye iinde siyasal mcadeleyi mmkn
kld. PKKnin siyasallaarak ve silahl mcadeleyi tmyle reddederek
Trkiye siyaset sahnesinde rol almak iin almasnn gereklilii;
3. PKKnin ikinci maddeyle de ilikili olarak Krdistann her drt parasnda
birden rgtlenmeyi reddederek sadece Trkiye rgtne dnmesi;
4. Irak Krdistannda bir Krt ynetiminin olumu olduunu, Krt tarihinde
olumlu bir aama olarak deerlendirilerek, Irak Krt rgtleriyle yakn
dayanma iine girilmesi;
5. Amerikann Iraktaki igalinin Krtler lehinde bir gelime olarak
deerlendirilmesi, emperyalist Amerika tezlerinin bir kenara braklarak,
ABD ile ilikiye girilmesi.
.
Ad geen PKKli ynetici ve kdemli kadrolar, sadece Trkiye iinde deil, PKKnin
Kandildeki geni yelpazesi iinde de etkili olmulardr. mraldan gelen talimatla,
sz konusu ekibin PKK organlarndan ihralarnn yan sra silahl mcadelenin 1
Haziran 2004te tekrar balatlmas karar duyuruldu. Abdullah calan, aralarnda
kardei Osman calann da bulunduu, PKKnin st dzey ynetici kadrolarnn
kopuunu, kendisine ynelik yaplan ve ABDyi sorumlu tuttuu bir komplo olarak
grmektedir. calan, bu kopu nedeniyle Osman calan ile Nizamettin Taa (Botan)
ok ar sulamalar yneltmekte olsa bile kopuun iini acttn da gizlememektedir.
99da daha ok askeri arlkl heyet gelip benimle o dnemde, grt. O
dnemdeki askerler tecrbeliydi, samimi gibiydiler. Onlardan birisi Oyun
byk, bunu boa karmamz gerekiyor. Siz lkeyi blmek istemediinizi
belirtip iddetten vazgeerseniz, her konuyu konuabiliriz dediler. Bunun
zerine atekes ve snr dna ekilme arm oldu ve gerillalar snr dna
ekildi. Ecevit o dnemde bir eyler yapmak istiyordu zme ynelik. Rahan
aff da bu nedenle dnlmt. Gerillay da kapsayacakt. O dnemdeki
68

heyetle olan grmelerimiz 2001e kadar devam etti. Daha sonra bilindii gibi
tekrar NATO Gladiosu Trkiyedeki Gladio ile birlikte devreye girdi. Eceviti
tasfiye ettiler. Krt hareketini de o dnemde ikiye ayrmak iin oktan
hazrlklarn yapmlar. Bu durum Amerikann Iraka mdahalesiyle dorudan
balantldr. Osman-Botan ala bu oyuna geldiler. Dierleri de Kandilde
kaldlar. Kandilde kalanlar bu ayrlmay zamannda nleyebilirlerdi. Ancak
bunu baaramadlar, sreci iyi ynetemediler, yetersiz kaldlar. Benim
mdahale etmemi istediler. Ben o dnemde Bir bedenimi ikiye ayrdktan sonra
birini tercih etmemi istiyorsunuz, ben bunu kabul edemem diyerek byk bir
fkeyle karlk verdim. Onlara ok fke duydum, ok ar eletiriler ynelttim,
ok ar hakaretler ettim. Adeta bedenimizi ikiye blmelerini nasl kabul
edebilirdim? Ama o alak Osman-Botanlar kopup gittiler. Bine yakn kadro da
eridi. O dnem zamannda bilgi getirilmedi bana. Kopukluklar oldu. Sonuta
rgt ikiye blmek istediler. (...)94
Murat Karaylan da kitabnda PKK iinde yaanan bu kopua deinmekte. Silahl
mcadelenin 1 Haziran 2004'te yeniden canlandrlmasn, "1 Haziran Hamlesi"
olarak tanmlayan Karaylan'n deindii hususlar, her ne kadar sulayc bir dille
yazlm da olsa, adn zikrettii baz kiilerin grmelerimiz srasnda anlattklaryla
rtr niteliktedir:
Kkeni eskiye dayanan ama nderlikin esaretinden sonra krlmas derinleen
Ferhat, Botan, Ebubekir, Serhat ve Ekrem gibi kiiliklerin de yer aldklar,
partiden gizli bir grup olarak hareket eden bu kiiler iten ie ykc
faaliyetlerini srdrm ve giderek kendilerini daha da rgtl hale
getirmilerdi. () Btn bu faaliyetlerini ikiyzlce ve gizlice srdre bu grup
ayn zamanda d balantlarna da dayanarak, ABDnin blgeye mdahalesiyle
birlikte daha cesaretli davranm ve 2003 Temmuz aynda yaplan bir toplantda
harekete kar isyanlarn aka ilan etmilerdi. () Daha sonra gelien I.
Kongre-Gel platformunu bir k zemini yapmaya alan bu ihaneti tasfiyeci
grup, hareketi tmden nderlikin izgisinden kararak, uluslararas glerin
yedeine sokmaya almlard. Bunun iin her trl yol yntemi denemi,
YNK zerinden d balantlara dayanarak, sonu almak istemilerdir.(...) Bu
ihanet grubunun k harekette byk bir sarslma ve dalgalanmay
yaatmtr. Ancak yaanan bir takm krizli srelerden sonra nder Aponun
Mart 2004te PKKnin yeniden ina srecini balatarak gerekletirdii
mdahaleyle bu tasfiyeci srecin nne geilmi. () ideolojik ve siyasal
olarak tmyle deifre edilen bu grup etkisiz klnnca kap, YNKya
snmlard. Gney zeminine dayanan bu ihanet grubu d glere dayanarak
dmanlk ve tasfiye faaliyetlerini srdrm ancak kendileri tasfiye olmaktan
kurtulamamlard.95
Karaylan, PKK iindeki blnmeden, st kapal biimde de olsa ABD ve Irak
Krdistan'nda kendisiyle ittifak halinde bulunan Celal Talabani'yi ve onun liderliini
yrtt Krdistan Yurtseverler Birlii'ni (YNK) sorumlu tutmaktadr:
94

calan: Krtlerin Kellesine Karlk ABD-Trkiye Anlat!, ANF, 20 Mays 2011.

95

Karaylan, Bir Savan Anatomisi,.483-484.(Murat Karaylan'n kitab, s. 483-484)

69

(...) Uluslararas komplocu gler dtan gelitirdikleri saldrlarla yetinmeyip,

iten ihanet etmi bir grubu rgtleyerek tasfiyeci giriimlerini iyap ierisinde
de boyutlandrp sonu almak istemi. () Bu tasfiyecilik ncekilere gre daha
donanml, srtn uluslararas komplocu glere dayandrarak, uluslararas
komplonun i operasyonu biiminde sonu almak istemitir. Ancak nder
Aponun mdahalesi ve hareketin gelitirdii hamleci kla uluslararas
komplonun bu i operasyonu tmyle sonusuz braklmtr.96
Bylece, PKKnin silahl mcadelesinin trmandrlmasnda, rgt ii atlaklarn
stesinden gelebilme amacnn belirleyici bir rol oynam olduu hkmne de
varlabilinir. Nitekim, Trkiyede silahl mcadele kartlyla tannm ve PKKden
kopan yukardaki isimlere yakn duran bir Krt aydn, grmemizde, bize, PKKnin
1 Haziran 2004te Abdullah calandan ald talimat dorultusunda silahl
mcadeleye geri dnme kararn, Sava karar, savan dnda kalan kadrolarn
grlerini, tartmalar durdurdu, nemsizletirdi. Sava karar, PKK iindeki
blnmeyi gideren, kadrolar bir arada tutan rol oynad. Trk derin devletinin amac
da buydu. Derin devletle, PKKdeki sava kanadn, Cemil Bayk gibilerinin
menfaatleri akt yorumunu yapmtr.
6.4.2.

SLAHLI MCADELEY KMLER STED?

Grmelerimiz srasnda 1999-2004 yllar arasnda yaanan gelimelerin devlete

de, Abdullah calana da ders olduunu ifade eden bir Krt aydn Silahlarn
durmas sivil alana yol ayor. Afla ya da o tr yollar ile dadan inmeler, silahl
adamlarn otoritesini kryor. 2000de Cemil Baykn, Duran Kalkann adn duyan
m vard diyerek silahl mcadeleye geri dnn hem PKKnin, hem de devletin
iindeki baz unsurlarca zellikle istenmi olduunu ne srmtr. 1 Haziran
2004de yeniden balatlan silahl mcadele hazrlklarnn, aslnda bir hayli gerilere
gittii gerek Abdullah calann aklamalarndan, gerekse PKKnin silahl glerinin
bandaki isim olan Murat Karaylann kitabnda dile getirilenlerden anlalmaktadr.
calan, Irak igal eden ABD birliklerinin, Medya Savunma Alanlarna
girmesinden kayg duyarak, PKKnin silahl glerinin Kuzey Iraktan Trkiyeye
geri dnmesini ngrmtr. PKK ve Krtlerin bir blmnn dilinde, Irak
Krdistan Gney, Trkiyenin Krt blgeleri Kuzey olarak ifade edilmektedir.
calan, 4 Eyll 2002 tarihli mral grme notlarnda, PKKnin silahl glerine
(HPG) Trkiyeye giri yapmalar arsnda bulunmaktadr; Meru savunma iin
HPGyi gelitirsinler. Gerekirse sayy 100 bine karsnlar. Kuzeye de girebilirler.
Ben onlara snr koymadm. (...) calann bu deerlendirmesinden sonra, PKK
mensuplar gruplar halinde Trkiyeye girmeye balamtr ve 2003 ylna geldiinde
Trkiyedeki PKK gruplarnn says 1500e97 ulamtr. Murat Karaylan, da ayn
dnemde ne ekilde hareket edildiini u ekilde anlatmaktadr:

96

Karaylan, Bir Savan Anatomisi,.488. (Murat Karaylan'n kitab, s.488)

97

Kapmaz, mral Gnleri, 202.(Cengiz Kapmaz, calann mral Notlar, s.202)

70

(...) HPG, 2001-2002 ve 2003 srelerini ok ciddi bir ideolojik ve askeri

younlamayla yaad. () Ayrca meru savunma izgisinde savunma
savann gelimesi iin hazrlklar balatarak, zellikle de 2003 ylnda Kuzey
eyaletlerine bir savunma sava iin gerekli olan g saysn aktard. () Btn
bunlar yaplrken aleniyet esas alnmad. Sadece hareketin dar ynetimi bilgisi
dahilinde yrtlen bir faaliyet oldu. Ayn zamanda basn gibi organlara hi
yanstlmad. Deyim yerindeyse kimseye fark ettirilmeden, ieriye gler
mevzilendirildi. Bu nedenle Trk devleti de durumun pek farknda olamad.
Fark ettikten sonra i iten gemiti ve gler artk alanlarda mevzilenmiti...
2003 ylnda bunlarla beraber HPG artk karargahn da Kandilden Behdinan
alanna tarma kararn ald ve savunma savana hazrlk faaliyetlerini
younlatrd. ()98
Abdullah calann rgtyle temas ve ilikileri bir anlamda devletin kontrol
altnda olduu dnldnde, devletin PKKnin silahl mcadeleyi balatma
hazrlklarndan ve lke dnda konulanan glerini Trkiye iine kaydrma
almalarndan habersiz olmas pek olas gzkmemektedir. Grtmz
kiilerden bazlar devletin baz birimlerinin ya da dier bir deile derin devletin,
PKKnin silahl mcadeleye gei hazrlklarndan kesinlikle haberdar olduu
grn dile getirmitirler. Bu yorumu yapanlar, devlet ya da derin devletten
kastedilenin ne olduu sorusuna asker veya Genelkurmay cevabn vermektedirler.
rnein, Nizamettin Ta (Botan) Kasm 2010da Erbildeki uzun grmemizde,
Abdullah calann, kendilerinin PKKden uzaklatrlmalaryla sonulanan, 1
Haziran 2004 tarihli silahl mcadelenin yeniden balatlmas kararn iittikleri
zaman ne dndklerini u szlerle aktarmtr: Sava kararn Genelkurmay
iradesidir diye yorumlamtk. Devlet mdahalesidir. PKKnin siyasallamas,
Genelkurmayn hesabn bozacakt. Sava olmasa, ordu siyasete nasl mdahale
edecekti?
2003-2004 yllar arasnda mralda Abdullah calan ile yaplan temaslar yakndan
izleyen ve hatta temaslarn bir ksmnda aktif rol alan kiilerden biri kendisi ile
yaptmz grme srasnda, o dnem calan ile gren askerlerin PKK liderinin
rgtn silahl mcadeleye ynlendirmesinde etkili olduklarn belirtmi ve Daha
sonra bir blm Ergenekon davas sanklar arasna giren askerler, Abdullah
calan darbe olacana ve AK Parti iktidarnn zaten ortada kalkacana
inandrmlard. Bu ekip, calana ABye gidiliyor ama bunda senin yerin yok;
ABnin Trkiye denklemine gcn olmazsa giremezsin mesajn da ilettiler. Bunlar,
Trkiyenin AB yolunda ilerleyiine zaten karydlar demitir.
Bu noktada, Abdullah calan ile farkl tarihlerde farkl eilimlerden gelen farkl
askeri kadrolarn grm olduunu bir kez daha hatrlamak gerekmektedir.
Orgeneral smail Hakk Karaday ve halefi Orgeneral Hseyin Kvrkolunun
genelkurmay bakanlklar dneminlerinde, yani 1997de calan ile kurulmaya
balanan temaslar, ayn kadrolar tarafndan calan mralya getirildii dnemde ve
hatta sonrasnda da, 2001 sonuna dek srdrlmtr. Temaslar 2002den balayarak
2005e kadar devam ettiren ise, bugn Ergenekoncu olarak adlandrlan subaylardr.
98

Karaylan, Bir Savan Anatomisi,.482-483. (Murat Karaylan, Bir savan anatomisi-Krdistanda

Askeri izgi, s.482-483)

71

2002 yl bandan Amerikann Irak igal ettii 2003 ylna dek, calan ile
mralda neredeyse hi grme yaplmam, grmeler adeta dondurulmutur. 2002
sonrasnda calan ile grmeleri yrten ekip grmeleri 1997 ve 2001 yllar
arasnda yrten askeri kadrolardan sadece farkl bir yaklama sahip olmakla
kalmamaktayd, bu ekip ayrca o dnemin Genelkurmay Bakan Orgeneral Hilmi
zkkn kontrol altnda da deildi. Bu ekibin calan ile yrtt iliki ekli
nceki dnemden farkl olarak, daha ziyade, tutuklu (ya da tutsak) olan PKK liderine
talimat verme ve telkinde bulunma eklindeydi. Bu bilgi o dnem yrtlen temaslar
bilen ve hatta yakndan izleyenlerin grmelerimiz srasnda aktardklar notlardan
karlmtr.
Abdullah calan 29 Nisan 2011 tarihli grme notlarnda yukarda eitli
boyutlaryla zerinde durduumuz ve etkisi, sonular ve derslerini bugn bile halen
hissetmekte olduumuz dnemi u ekilde aklamaktadr:
2002de AKP iktidar baladktan sonra ordudaki, benim JTEM dediim
Gladio glerinin iki- sefer darbe teebbsnde bulunduklar imdi
anlalyor, fakat baarl olamyorlar. 5 Kasm 2007 tarihinde Bush-Erdoan
Zirvesinden sonra ABD aka desteini ordudan ekip AKPyi desteklemeye
balamtr. Aslnda Ergenekon davasyla yaplan da budur. Ben bu generaller
iin satlm demitim, daha sonra Veli Kk de 5 Kasm Erdoan-Bush
grmesini kastederek biz o gn satldk demiti. Aslnda balarna geleni iyi
anlamt.99
6.5.

HABUR, KCK TUTUKLAMALARI VE AIR SONULARI

2005 yl itibariyle calan ile kurulan temaslarn giderek, askerlerin idaresinden

kt ve Babakan Tayyip Erdoan ile daha yakn bir alma iinde bulunan Milli
stihbarat Tekilatna (MT) kayd rapor almas srasnda edindiimiz bilgiler
arasndadr. 2007 ylnda balayan Ergenekon soruturmasnda kapsamnda ortaya
kan AK Parti hkmetini hedef alan darbe giriimlerinin 2003 ve 2004 yllarnda
younlat ama sonu vermedii bilgisi gz nne alnrsa ve buna Trkiyenin
ABye tam yelik mzakerelerinin balatlmas kararnn 2004 yl Aralk aynda
gerekletirilen Brkseldeki AB Zirvesinde alnd gerei eklenirse, sz konusu
kayn zamanlamas ilgili bir ipucu da elde edilmi olur. AK Parti hkmeti, Ekim
2005te AB ile tam yelik iin mzakerelere balam ve Trkiyenin konumu Aday
lkeden Katlmc Aday lkeye deimitir. Bu gelimeler, sivil ynetimin
konsolide olmasnn iaretidir ve dolaysyla Abdullah calan ile devletin yrtt
temaslarn askeri kurumlardan sivil kurumlara geiinin nedeni olarak da
alglanabilirler. Bu arka plandan hareket eden gelimeler, 22 Temmuz 2007de
yaplan genel seimleri AK Partinin yzde 47 gibi ok yksek bir oy oranyla
kazanmasnn ardndan Almn da nn amtr.
Krt Sorununun zm giriiminin balangc olarak ilan edilen Alm,
Almn Koordinatr sfat verilen dnemin leri Bakan Beir Atalayn da
katlmyla 29 Temmuz 2009 tarihinde Ankarada Polis Akademisinde dzenlenen ve
15 aydn, gazeteci ve akademisyenin katld bir toplantyla balatlmtr. nce
Krt Alm olarak adlandrlan giriimin ksa srede isim deitirilmi ve
99

29 Nisan 2011 tarihli mral Grme Notlar, ANF.

72

Demokratik Alm olarak anlmaya balanmtr. Sonrasnda Babakan Tayyip

Erdoan, Demokratik Alm yerine Mili Birlik ve Beraberlik Projesi adn
kullanmay tercih etmitir.
Kamuoyunda ksaca Alm olarak anlan zm giriiminin zirve noktas, 19 Ekim
2009 tarihinde 26s Kuzey Iraktaki mlteci yerlekesi Mahmur Kampndan, 8i
Kandilden, aralarnda 4 ocuk ve ayrca kadnlarn da bulunduu 34 kiilik grubun
Habur snr kapsndan giri yapmas olmutur. 8i silahl PKK mensubu, 34 kiinin
Haburdan girii ve snrda ok ksa bir soruturmann ardndan serbest olarak
Trkiyeye dnleri, silahlarn braklmas konusunda Almn hedefine
ulaacana ilikin byk umutlar dourmtr. Ancak, grubun Haburdan
Diyarbakra kadar zeri ak bir otobsle ve onbinlerce kiinin sevgi ve sevin
gsterileriyle getirilmesi, Trkiye siyasi hayatnda alkantlara ve Trkiye
kamuoyunun bir blmnn sert tepkiler vermesine neden olmu ve Alm tam da
zirveye ulat dnlen bir noktada tkanmtr.
KUTU:
KIRILMA NOKTASI: HABUR OLAYI
19 Ekim 2009 tarihinde Habur Snr Kapsndan Trkiyeye 4 ocuk olmak zere
toplam 34 kii girmitir. Gelenlerin 8i Kandilden 22si Mahmur Kampndan
gelmitir. Haburdan giri yapan grubun Kandilden gelen yeleri hakknda rgt
yelii ve propagans yapmaktan, Mahmurdan gelen 22 kiiye hakknda ise rgt
yesi olmakla birlikte rgt adna faaliyet yrtmekten dolay Diyarbakr 4., 5., 6.,
Ar Ceza Mahkemelerinde davalar almtr.
Diyarbakr 4. Ar Ceza Mahkemesinin 2010-302 esasnda grlen davann ilk
durumasnda 2si Kandilden ve 5i Mahmurdan olmak zere toplamda 7 kiinin
tutuklanmasna karar verilmi olup, bu ahslar halen tutuklu bulunmaktadrlar.
Diyarbakr 5. Ar Ceza Mahkemesinin 2010-305 esasnda grlen davann ilk
durumasnda 2si Kandilden ve 1i de Mahmur olmak zere 3 kiinin
tutuklanmasna karar verilmi olup, bu ahslar halen tutuklu bulunmaktadrlar.
Diyarbakr 6. Ar Ceza Mahkemesinin 2010-282 esasnda grlen davada ise
mahkeme sanklar hakknda tutuklama karar vermemitir. Haburdan giri yapanlar
arasnda 8i Kandilden 9u Mahmurdan gelen 17 kii hakknda eitli yerlerde
yaptklar konuma ve basn aklamalarndan dolay dava alm olup bu kiiler
serbest durumdadr.
u an itibariyle Kandil den gelenlerden 4 Mahmurdan gelenlerden ise 6s halen
cezaevinde tutuklu bulunmaktadrlar. Tutuklananlar dndaki 24 kii ise Trkiyeyi
terk etmi durumdadrlar. Gerek tutuklu bulunanlar ve gerekse de Trkiye dna
km olanlar hakknda Malatya, Erzurum, Van ve Diyarbakr zel Yetkili Ar Ceza
Mahkemelerinde alm birden fazla dava bulunmaktadr. Kandilden gelen Ltf ve
erif isimli rgt yeleri propaganda suundan ceza alm olup erif ve Nurettin
isimli rgt yeleri hakknda propagandadan alan davalarda yarglama halen devam
etmektedir. Devam eden bu davalar hakkndaki en ilgin bilgi ise, Kandilden gelenler
hakknda Haburdan giri yaptklar gne ile ilgili olarak alan davalar rgt
yeliinden alm olmasna ramen, ayn kiilerin giri yaptktan bir gn sonra
yaptklar aklamalar hakknda alan davalar ise rgt yeliinden deil de rgt
73

yesi olmamakla birlikte rgt adna faaliyet yrtmekten almtr. Yani

mahkemeler Kandil den gelenleri giri yaptklar ilk gn rgt yesi olarak kabul
etmekte, sonraki gnlerde ise rgt yesi kabul etmemektir.
Bu rapor almas srasnda edindiimiz bilgilere gre, Haburdan yaplan giri,
hkmetin Alm projesinin nemli bir aya ve genel bir plann nemli bir paras
olarak dnlmt. Genel Plan, 2005ten balayarak zellikle MT Mstearnn
devletin dier kurumlar ile egdm halinde atlacak admlar belirlemek adna
yapt hazrlklardan olumaktadr. Genel Plan, Kandilin de bilgisi dahilindedir ve 8
PKKlinin ilk aamada silahlarn brakarak Haburdan Trkiyeye giri yapmas da
bu plan uyarnca dadan ini dek gidebilecek bir yolda atlm bir ilk admdr. Sz
konusu plan, e zamanl atlacak admlar ngrmekteydi ve hayli kapsamlyd. Plana
gre, Trkiye, hukuk alannda Krt Sorununun zm erevesini oluturacak
admlar atarken, Abdullah calann tutukluluk artlarnda da deiiklik yaplacak,
calan, sre zarfnda ev hapsine geirilecekti. Buna paralel olarak Kandildeki 6065 kiilik ynetici kadronun dndaki PKKliler eve dn niteliinde olan ve tm
siyasal
haklardan
hemen
yararlanmaya
balayabilecekleri
bir
aftan
faydalanabileceklerdi. 60-65 kii olarak belirlenen Kandildeki PKK ynetici
kadrosunun ngrlen 5 yllk bir gei sresi boyunca Irak Krdistanna yerlemesi
ve sonrasnda Trkiyeye gelebilecei bir zm mekanizmas ngrlmt. Sz
konusu 5 yllk gei sresi, bir yandan PKKnin Kandildeki ve lke dardaki
ynetici kadrolarnn, dier yandan da onlarla e zamanl olarak ev hapsini
tamamlayacak olan Abdullah calann Trkiyenin siyasi hayatna katlmlarn
ngrmekteydi. Bu almann hazrlanmasnda Irak Krt yneticileri de rol almt.
Haburdan giri, bu raporun hazrlanmas srasnda kendileriyle grtmz baz
st dzey devlet yetkililerinin de zellikle vurgulad PKKnin Trkiyelilemesi
tasavvuru ile uyumluydu. Trkiyede kimisi daha nce st dzey gvenlik grevleri
stlenmi olan, kimisi halen bu grevlerde bulunan yetkililer dadan iniin
salanabilmesi
iin
PKKnin
Trkiyelilemesi
gerektiinin
zerinde
durmaktadrlar. Kendilerini bunun tam olarak ne anlama geldiini sorduumuzda,
PKKnin Kandilde ve Avrupada kald srece yabanc glerin denetimine ak bir
durumda olduunu ve rgtn bu durumdan kmas ve silahlarn brakabilmesi iin
Trkiyenin meru zeminlerdeki siyaseti iine ekilmelerinin art olduunu
belirtmektedirler. Kendi anlatmlaryla bu tasavvur Trkiyedeki siyaset kulvarnn
PKKye, dada silahl mcadele yrtmesine gerek brakmayacak ekilde, almasn
ifade etmektedir. Bu adan bakldnda Habur giriimini, PKKnin
Trkiyelilemesinin kk ama nemli ilk adm olarak grmek gerekir.
PKKnin Trkiyelilemesi tasavvurunun ve zerinde birka yl boyunca allm
bir plann ilk uygulanma noktas olan Habur giriimi sonrasnda ilerin ters gitmesi,
kamuoyunca zaten bilinmeyen plann rafa kalkmasna yol amtr. zellikle,
Haburdan iki ay sonra, birok belediye bakann ve kapatlan DTP (Demokratik
Toplum Partisi) ve onun yerine kurulan BDPden (Bar ve Demokrasi Partisi) ok
sayda kadronun KCK Davas kapsamna tutuklamas dalgas sreci geri
dnlemeyecek ekilde etkilemitir. Aralarnda belediye bakanlarnn da yer ald
KCK sanklarn Diyarbakr adliyesi nnde birbirlerine kelepelenmi ekilde
gsteren fotoraflar, Trkiye genelinde byk tartmalara yol aarken Krt
toplumunda daha da byk bir travmaya neden olmutur.

74

KCK srecinde yaanan tutuklama dalgalarnn ilki, DTPnin nemli bir baar elde
ettii 29 Mart 2009 tarihli yerel seimlerden iki hafta sonra 14 Nisan 2009 tarihinde
gereklemitir. Bu ilk dalgada DTPnin genel bakan yardmcs tutuklanmtr.
Aralarnda 7 belediye bakannn bulunduu, Habur sonras gerekleen ikinci ve en
ok yank uyandran tutuklama dalgas ve bunu izleyen yaygn tutuklamalarla birlikte,
2010 ylnn ilk eyreine gelindiinde BDPnin 1483 yesi tutuklanm durumdadr.
2011de 12 Haziran Genel Seimleri arifesinde KCK davas ile balantl olarak
tutuklananlarn says 3200 dolayndadr. Bu rakamn byk bir ounluunu
BDPnin kaytl yeleri oluturmaktadr.100
Haburdan giri yapan gruptakiler arasnda Kandilden gelenler hakknda rgt
yelii ve propagandas yapmaktan, Mahmurdan gelen 22 kiiye hakknda ise rgt
yesi olmamakla birlikte rgt adna faaliyet yrtmekten dolay Diyarbakr 4, 5 ve 6.
Ar Ceza Mahkemelerinde davalar almtr. Bu raporun yazld tarih itibaryla
Kandilden gelenlerin 4, Mahmurdan gelenlerin ise 6s halen tutuklu
bulunmaktadr. Yani, 19 Ekim 2009 tarihinde Haburdan giri yapanlardan 10u, 12
Haziran 2011 seimlerine gelindiinde halen tutuklu bulunurken, geri kalan 24 kii de
Trkiyeyi terk ederek Mahmura ve Kandile geri dnmlerdir. Habur ve ardndan
gelen KCK operasyonlar ve zellikle Habura ilikin kendilerine verilen szlerin
tutulmad algs, Kandilde hkmete ynelik tamiri ok zor bir gven krizinin
domasna neden olmutur. Grmemizde, Murat Karaylan bu derin gvensizlik
duygusunu gayet ak biimde dile getirmitir.
Habur tecrbesinin, tm taraflar iin, alnmas gereken ar bir ders iermektedir.
Habur, zaten bir hayli kamburlu olan soruna, bir de KCK Davas sorununu eklemi ve
ortaya kartt gven bunalm nedeniyle zm iin yaplacak herhangi bir
giriimden nce karlkl gven ortamnn oluturulmas iin youn aba
sarfedilmesini zorunlu hale getirmitir.
KUTU:
Koma Civakn Kurdistan (KCK) nedir ve ne deildir?
KCK ksaltmas Trkiye kamuoyunun gndemine ilki 2009un ilk aylarnda, ikincisi
Aralk 2010da dzenlenen geni apl tutuklama dalgalaryla girdi.. Trk medyas,
yaygn biimde, KCKdan PKKnn ehir rgtlenmesi olarak sz etmi ve etmeye
devam ediyor olsa da, KCKnn tanm bu deildir.
KCKnn alm Koma Civaken Kurdistandr ve Krdistan Topluluklar Birlii
anlamna gelmektedir. KCK, Abdullah calann 2004 ylnda yazd Bir Halk
Savunmak adl kitapta ortaya att Demokratik Konfederalizm ilkesi erevesinde
rgtn yeniden rgtlendirilmesiyle kurulmutur. calan tarafndan gelitirilen
Demokratik Konfederalizm konsepti, bir yandan ulus-devlete bir alternatif, dier
yandan da Orta Douda sorunlarn zm iin bir model olarak nerilmitir. Bu
erevede, KCK, PKKnin ve onun uzants olarak dier Krt blgelerinde faaliyet
gsteren tm parti ve organizasyonlarn koordine edildii bir yrtme organ
niteliindedir.
100

Ahmet nsel, KCK Operasyonunun Arkas, Radikal ki, 18 Nisan 2010 ve Cengiz andarn BDP
E Genel Bakan Filiz Koaliden 28 Mays 2011 tarihinde ald bilgiye dayanmaktadr.

75

KCK fikri, Kongra Gelin (Halk Kongresi) 2007 Maysnda Kandilde yapt
5.Kongrede ortaya km ve varln 2005ten beri srdren KKKnn yerini
almtr. Alm Koma Komalen Kurdistan olan KKK, Kongra Gelin Mays 2005te
236 delegenin katlmyla Kandilde dzenledii, 3. Kongresinde calann
Demokratik Konfederalizm konseptine uygun ekilde kurulmutur. KKKnin
kurulduu Kongra Gelin 3.Kongresinde rgtsel ema 5 kiilik Kongra Gel
Bakanlk Divan, 11 Daimi Komisyon, 7 kiilik Adalet Divan, 7 kiilik KKK
Yrtme Konseyi Bakanl eklinde belirlenmitir. 3. Kongrede Kongra Gel
Bakanlna Zbeyir Aydar, KKK Yrtme Kurulu Bakanlna ise Murat
Karaylan getirilmitir.
2007 Maysnda Trkiye, ran, Suriye, Irak ile yurdndaki Krtleri temsil eden
toplam 213 kiinin katld Kandildeki 5. Kongrede KKKnin ismi KCK olarak
deitirilmitir. Buna gre, Trkiye odakl bir rgtlenme olan KKKden farkl olarak
KCKnn Trkiye, ran, Irak ve Suriye Krtlerini kapsayacak bir at rgt olmas
ngrlmtr. Abdullah calann stats KCK Bakan olarak belirlenmitir. Bir
Bakan ve 30 yeden oluacak bir Yrtme Konseyi kurulmasna ve bu konseyin
grev sresinin iki yl olmasna karar verilmitir. u an, KCK Yrtme Konseyi
Bakanln Murat Karaylan yrtmektedir.
KCKda aadan yukar doru rgtlenme ngrlmektedir. inde Genlik Konseyi,
Kadnlar Konseyi ve Trkiye, Irak, ran ve Suriyede ve bu lkelerin dnda yaayan
Krtlerin temsil edildii iddia edilen be ayr konseyin yansra PKK, randa faaliyet
gsteren PJAK (Partiya Jiyana Azad a Kurdistan - Krdistan zgr Yaam Partisi)
ve Suriyede faaliyet gsteren PYD (Partiya Yekitiya Demokratik - Demokratik Birlik
Partisi) gibi siyasi partiler, sivil toplum kurulular ile PKKnn silahl kolu olan HPG
(Hezen Parastina Gel) de temsil edilmektedir. Ad geen konseylerden seilen 300
delegenin temsil edildii Kongra Gel ise KCKnn bir tr yasama organ ya da
parlamentosu niteliindedir.
Murat Karaylan, KCKnn dayand demokratik konfederalizm ilkesini, topik
grnmekle birlikte, bunun Trkiyedeki uygulamasnn nasl olabileceinin
detaylarn kitabnda u ekilde ele almaktadr:
Trkiye ile her ne kadar stratejik amacmz demokratik birlik temelinde
bulumak olsa da, bizimle demokrasi+devlet yaamak istemezlerse, buna kar
zmsz deiliz, alternatifimiz vardr. Bu da demokratik konfederal sistemin
bamsz bir biimde kendini ilan etmesidir. (...) Toplum bamsz olmal, ulus
bamsz olmal. Ama bamsz uluslarn konfederal sistem ierisinde birlikte
ve eit bir biimde demokratik ulus topluluunu oluturmas temel ama
olmaldr. Trkiyede bunu gelitirmek istiyoruz. Eit olalm, Cumhuriyetin
kuruluunda halkmzn da emei var, kurucu bir yedir, diyoruz. Federasyon ya
da klasik anlamda otonomi gibi hedeflerimiz yoktur, bunu istemiyoruz. Siz
iktidar olun, biz de sizin egemenliinizde otonom olalm, demiyoruz.
Mantmz otonomici bir mantk deildir. Uluslarn eitlii mantdr,
demokratik ulus mantdr. Ortaklama, eitli kltrlerin birarada yaama
sistemidir. Eer uluslar bu erevede birlikte yaamak istemiyorlarsa ayr da
yaayabilirler. Ama insanlk erdeminin temel amac ortaklamadr, kardelik
arasna snrlar koymamaktr. (...) Sistemimiz iinde klasik bak asna
76

aamayanlar biz bamsz olacaz dediimizde devlet olacamz anlamn

karmaktadrlar. znde byle dnmek ve bu mantkla yaklamak
konfederal sistemin reddi olmaktadr. (...)101
Trkiyede geni lekli tartmalara zemin hazrlayan Demokratik zerklik
kavram da, Demokratik Konfederalizm ilkesi ile ilgilidir ve KCKnn bu ilkeye
dayal temel amalar arasndadr.

101

Murat Karaylan, Bir Savan Anatomisi, s. 461.

77

7.
NMZDEK SRETE KRT SORUNU VE PKK
7.1.YEN ANAYASA, YEN ZM SREC
12 Haziran 2011 seimleri sonrasnda Trkiye Krt Sorununa bir zm bulunmas
konusundaki beklenti ve umutlarnn hayli ykselecei bir dneme girilecektir. Seim
ncesi dnemde Babakan Tayyip Erdoan ve iktidar partisi yeleri ile BDP kadrolar
arasnda yaanan sert polemikler, PKKli silahl unsurlara kar askeri operasyonlarn
artarak devam etmesi ve bu arada PKKnin stlendii silahl eylemler, yeni sre
zerinde glgesini drm olsa da, grtmz tm taraflar 12 Haziran 2011
sonrasna ilikin beklentileri ve umutlarnn olduunu ifade etmektedirler. Bunun
balca nedeni 12 Haziran sonrasnda yeni anayasa yapm srecine girilecek
olmasndr.
Devletin en kilit mevkilerinden birinde bulunan bir yetkili kendisi ile yaptmz
grme srasnda, Krt Sorunu ve sorunun PKK boyutuna ilikin olarak seim
sonras yeni anayasa almas ile nihai noktas silahszlanma olan bir sre
balayabilir demitir. Ona paralel bir konumda bulunan, yine ok st dzey bir
devlet yetkilisi ise imdi Yeni Anayasa ile seimlerden sonra- yol alma ansmz
var. Yeni Anayasann bir ok maddesi, Krtlerin kendilerini iinde bulabilecekleri,
Trkleri de rahatsz etmeyecek biimde pekala deitirilebilir. Bu tr anayasa
almalar, taslaklar var eklinde konumutur. Grtmz bir hkmet yesi
ise seimden sonra Anayasa deiiklikleri yaplabilir. Terrle Mcadele Kanununda
da gereken deiiklikler yaplabilir diyerek, 12 Haziran 2011 sonrasnda Krt
Sorununun zmnde yeni bir srecin sz konusu olabileceinin iaretini vermitir.
Sz konusu yetkililerden biri nihai noktas silahszlanma olan bir srein
balayabilmesinin, uluslararas taahhtlere de bal olduuna iaret etmi ve
Uluslararas taahhtten kastnz ran m? sorusuna, genel anlamda blge
lkelerini ve ayn zamanda mttefik lkeleri de kastettii karln vermitir
7.2. PKK SORUNUNDA DI BOYUT: RAN, SURYE VE DERLER
Krt Sorununun zm noktasnda d glerin nemli olduu gr bizi, dadan
ini ve PKKnin silahlarn brakmas sorunsalnn d boyutuna gtrmektedir.
PKKnin lider kadrolar ve silahl glerinin uzun yllardr Trkiye topraklar dnda
bulunuyor olmalar, Krtlerin, Orta Dou corafyasnda drt deiik egemen lke
topraklar iinde yayor olmalar, bata Almanya olmak zere Avrupa lkelerinde
kalabalk bir diaspora oluturmu olmalar, PKK Sorununa kendiliinden bir
uluslararas boyut eklemektedir. PKKnin silahl glerinin nemli bir ksmnn,
Irak Krdistan Blgesinin ran Krdistanna bitiik olan blmne yerlemi olmas,
Kandil Dann dou yarsnn ran topraklar iinde bulunuyor olmas, PKKy ran
ile yakn fiziksel temasta tutan etkenlerin banda gelmektedir.
PKKnin dadan inii konusunda ran faktrnn neminin altn izen Krdistan
Sosyalist Partisinin Genel Sekreteri grmemiz srasnda ran, Krt Sorununun
zmnden yana deil. Hatta buradaki durumdan, yani Erbilde bir Krt ynetiminin
78

bulunmasndan da holanmyor ama artk olumu, de facto bir Krt ynetimi var.
Trkiyenin Krt Sorununa yaklam farkl olur. ran politikas Trkiye gibi
ezberlere bal davranmyor. Tekere omak sokabilir szleriyle rann, PKKnin
silahlarn brakmas konusunda oynayabilecei olumsuz role dikkat ekmitir. Ayn
gzlemi, bir dnem PKKnin ran ile ilikilerinden sorumlu olan Osman calan ile
PKKnin en st dzeyinde sorumluluk stlenmi biri olan Halil Ata da (Ebubekir)
paylamlardr. Halil Ata, PKKnin dadan indirilmesi konusunda hakknda ran
ile balamadan olmaz. ran mutlaka zme katlmal demitir. Abdullah calan da
son dnemdeki grmelerinin notlarnda ran faktrne dair ilgin gndermelerde
bulunmaktadr:
(...) Yksekovada yaanan olaylara ilikin ksa bir deerlendirmede
bulunacam. Yeterince anlalmyor, provokasyon sz mevcut durumu tam
aklamyor; provokasyon bu olan bitenler karsnda hafif kalyor, i daha
ciddi, daha derindir. in arkasnda ran vardr. Bu, Trkiye ile gvenlik
anlamas erevesinde gelitirilmitir. O bilinen Hizbullah tahliyesi vard.
Onlar daha sonra rana katlar. Bunlar nceden anlalm eylerdir. ran
daima byle eylerin arkasnda durur. Elini bir eylere uzatr. Kendine bal bu
tr gleri daima oluturur ve destekler. Gemite de baz Kemalist aydnlara
kar bu tr eyler yaptlar. Yine ayn eyleri Orta Douda da yapyor. te
Lbnanda, Suriyede, Bahreyn gibi yerlerde de bu tip iler yapyor.
Bahreyndeki ii ayaklanmasnn arkasnda ran vardr. rann tarz budur. ran,
Hakkari, Yksekova, Van gibi snr blgelerinde parayla, silahla bunu yapar.
Paraya ve silaha zaaf ve eilim gsteren birileri her zaman bulunur zaten. te
gryorlar Krt halk baz eyler kazanyor, kazanmlar var, buna ortak olalm
diyorlar. Hesap bu. Amalar Krt halknn mcadelesinin stne dini
kullanarak konmaktr. (...)102
Bununla birlikte, bu aklamalar yaptktan ksa bir sre sonra, Trkiyenin Orta
Doudaki Arap halk ayaklanmalar zerinden ABD ile Krtlerin kellesi zerinden
anlam olduundan kayglanan calan, bu kez de Krtlerin ran ve Suriye ile
anlaabilecekleri zerinde durmutur:
Trkiye ABD ile anlaarak Kaddafiyi satt. u an NATOya salanan
zmirdeki askeri s de gsteriyor ki, Trkiye tamamen ABD ile anlam
durumda ve btn imkanlarn seferber etmitir. Krtleri de bu politikalarla
balantl olarak satmtr. Buna btn Krtler dahildir. Suriyedeki, randaki,
Iraktaki Krtler de dahildir. Krtler Suriye ile de, ran ile de anlamaya
alabilir. Bu srete.. Suriye ve rana u sylenebilir; sakn Krtleri
kullanmaya kalkmasnar. Bu, onlar iin bir felaket olur, onlarn sonu olur. Ben
onlar sert bir ekilde uyaryorum. Krtlerle anlamaldrlar. Demokratik
zerklik temelinde bir anlamaya gidilebilir. ayet Suriye devleti kabul etmezse
Krtler muhaliflerle hareket edebilirler. Ancak Suriyedeki muhaliflerle birlikte
hareket etme durumunda da aba Suriyeyi demokratikletirmek ynnde
olmaldr. (...)

102

calan: Byk Sava karsa Hkmet 3 Ay Dayanamaz, ANF, 13 Mays 2011.

79

Bugnden sonraki tabloyu yle gryorum. Bunu halkmz, herkes bilmeli.

Suriye ve randaki Krtler zgrlk izgisinde kalacak ve daha da geliecekler.
Irakdaki Krtler ise, zellikle bir kesimin ranla derin ilikileri var ve rann
etkisi ok fazla. rann buradaki etkisi kkl olduu iin tamamen randan
kopmazlar. Bu nedenle oradaki Krtlerdin politik olarak ikiye blnme tehlikesi
vardr, bu imdiden grlmelidir. (...)103
calann tahlilinin isabeti bir yana, aklamas Krt Sorununun ve bu arada
PKKnin faaliyetinin, Trkiye snrlar tesinde blge dengeleri erevesine
oturtulmas asndan nemlidir. Nitekim, Irak Krt yneticilerden biri, yaptmz
grmede, Suriyede patlak veren olaylar konusunda Trkiye hkmetinin taknd
tavrn, Suriye Baas rejimini ok fkelendirdiini belirterek, Suriyeliler, bir zamanlar
PKK kartn ellerinde tutarlard. Bu kart tekrar kullanmak istemeleri kimseyi
artmasn demitir.
calan, daha nceleri de, devletle bir restleme iine girdii dnemlerde PKKnin
blge dengeleri iindeki konumunu, Trkiye'ye kar bir koz olarak
kullanabileceinin ipularn vermiti. "calan'n 10 Eyll 2003 tarihli u szleri o
dnem restleme srecinin hangi parametrelerle srdrleceini gzler nne
sermekteydi: 'Trkiye ABD'ye yaknlarsa, PKK, ran, Suriye hatta Rusya'ya
yaknlar. Trkiye, ran ve Suriye ile iliki gelitirirse, PKK, ABD ile ilikiyi
gelitirir. Bu bir tahterevalli gibi deiik. Bu tr ilikiler doaldr. (...)"104 Ayn
Abdullah calan, PKKnin d boyutunu, Trkiye'ye kar bir koz olarak ne ekilde
kullanabileceine dair sinyaller verirken, "Trkiye ii uzlama" potansiyelini de
vurgulamaktadr: " PKK'ye gelin denilebilir. Seksen yllk hatay dzeltmek
gerekiyor. ar yaplr, demokratik siyasi btnle katlma gelirler. PKK buna
gelmiyorsa bata ben olmak zere mdahale ederim."105
Bata Fransa ve Almanya olmak zere baz lkelerin de Avrupadaki PKK kadrolarn
kontrol ettii ve Trkiye ile aralarndaki ilikiye gre, PKK ile ilikilerini
dzenledikleri gr Trk gvenlik brokrasisi ve siyasi evrelerinde yerleik bir
kanaat olmasnn yan sra PKKnin d boyutuna dair bir rnek olarak gz nne
alnmaldr.
7.3. ZM SRECNN ACLYET
Orta Dou ve Kuzey Afrikann Arap Devrimi ya da Arap Bahar olarak nitelendirilen
byk halk ayaklanmalar sonucunda yaad tarihi dnm ve PKKnin blgesel
boyutu dnldnde, Trkiyenin Krt Sorununa kendi iinde zm bulmasnn
aciliyetini de ortaya kmaktadr. Leyla Zana grmemiz esnasnda Krt Sorununun
zm ile ilgili olarak bu sorun zlrse, zm yoluna girerse; Trkiye ite o
zaman, gerekten dnyada kpr olur, blgenin yldz olur demitir. Grmeler
srasnda birok Krt ahsiyeti de benzer grler dile getirmitir. Krtlerin
103

calan: Krtlerin Kellesine, ANF, 20 Mays 2011.

104

Kapmaz, mral Gnleri, 238. (Cengiz Kapmaz, calan'n mral Gnleri, s.238) (24 Eyll 2003
tarihli mral Grme Notlarndan alntlanmtr.)

105

bid.

80

Trkiyeden kopmak ve ayr, bamsz bir devlet kurma hedefi gtmediklerini, ancak
Trkiye snrlar iinde eit vatanda stats ile hkmranlk paylam
istediklerini, demokratik zerklik kavramnn esas olarak bunu ifade ettiini
vurgulayan Krt ahsiyetlerden biri, Trkiye ite o zaman, gerekten blgesel bir g
olacak diyerek, Krt isyannn zmnn Trkiyeyi bir btn olarak uluslararas
sahnede glendireceinin zerinde durmutur. Irak Krt yneticilerinden biri de ayn
ekilde, sorunu Trkiye kendi iinde zmezse, bakalar PKKyi kullanr diyerek
sorunun blgesel ve uluslararas boyutuna gnderme yaparken, Trkiye zerse,
etkisi tm Krtlere yaylr; btn Krtler Trkiyeden yana olur, ta rann iine
kadar, ran-Irak snr boyunca ran Krtleri zerinde etki kurmu olur. Savunma
hattn bizim zerimizden Irakn ortasna kadar uzatm olur. Krt Sorununun
Trkiyenin kendi iinde zlmesi, Suriyeye de yansr. zm, Trkiyeyi mthi
glendirir grn savunmutur.
zmn gecikmesi, ve buna e anlaml olarak Abdullah calann konumunun
deimemesi, dolaysyla bununla ilintili olarak dadan iniin belirsizlemesi ve
blgeyi saran byk kitlesel alkantlar gz nne alndnda, sorunun
zmszl srklenmesi ve Trkiyedeki durumun bir daha toparlanmas ok zor
olacak ekilde rndan kmas giderek glenen bir ihtimal olarak kendini
hissettirmektedir. Bunlarn yan sra nmzdeki dnemde taraflarn asgari
mtereklerde uzlaabilecekleri bir zmn ortaya konulmamas halinde bir yandan
Abdullah calann sreten ekilmesi olaslnn ve dier taraftan Krt hareketinde
yaanmaya balayan kuak deiiminin durumu daha da kmaza srkleme ihtimali
vardr.
7.3.1.

CALANIN SRETEK KONUMU

Abdullah calan, 2011 yl Mays aynda yapt ve Trkiye medyasnn yine tehdit
etti biiminde yanstt aklamalarda mralda devlet heyeti ile yapt
grmelere dikkat ekerek Ben bu srece demokratik anayasal zm sreci
demitim dedikten sonra Ben 15 Hazirandan (2011) ya byk anlama olur ya da
topyekun byk bir sava olabilir, kyamet kopabilir demitim. Hem krda hem
ehirde topyekn bir halk sava geliebilir. Bunun da sonular ok ar olur. Byle
halk sava, sokaklarda, ehirlerde her yerde olur, hatta i sava olabilir, demitim.
Tekrar sylyorum i sava olursa bundan yalnzca Krtler etkilenmez, herkes
etkilenir. (...) Krtlere ak sylyorum. Byle bir durumda da burada beni lm
bilsinler, burada pratik nderlik yapamam. (...)106 diyerek seim sonras dnemde
yaanacak geliemelerin ynne gre sreten ekilebileceinin ilk sinyallerini
vermitir. PKK lideri ayn grleri bir hafta sonra yaymlanan grme notlarnda da
tekrarlamtr:
(...) Burada halkmza, rgtlerimize u arda bulunuyorum: Ben sizlere pratik
nderlik de yapmak isterdim ancak koullarm elvermedii iin teorik nderlik
yapyorum. 15 Hazirana kadar bu sylediim erevede bir yeil k
yaklmazsa, zmn gelieceine dair bir bildirim yaplmazsa, beni lm
bilin! Artk ondan sonra yaanacak olan bakaldrdr, isyandr, her ey olabilir.
Ben buna devrimci halk sava diyorum. Tarihi gnler yayoruz, tarihi
sreteyiz, nemli gelimeler olur. Herkes bunlarn farknda olmal. BDP,
106

calan: Byk sava, ANF, 13 Mays 2011.

81

Kandil hepsi bunun farknda olarak hareket ederler. Umarm sava olmaz,
zm geliir, bar olur.107
calan, 15 Haziranda sreten ekileceine dair daha nceki haftalarda yapm
olduu aklamalarnn ne Krtler nezdinde ne de Trkiye kamuoyunda yeterince
anlalmadn belirterek, bunu tehdit etmek veya antaj yapmak iin deil, zme
katk sunmak amacyla sylediini vurgulayan yeni bir aklama yapmtr.
15 Haziranda ekileceim ynnde yaptm aklamalarn gerek Krtler gerek
Trkiye kamuoyu tarafndan yeterince anlalmadn dnyorum. Uzun
zamandan beri ve u an omzumda olduka yk var. zerimde oka dm var.
Benim burada, (mral) bu koullarda daha fazla rol almamn, pratik nderlik
yapmamn doru olmadn dnyorum. Ben daha nceleri de pratik nderlik
yapamayacam, bunun doru olmadn belirttim. 15 Haziranda ekileceim
derken, bu tehdit, antaj olarak deerlendiriliyor. Tehdit amal deil, Krt
Sorununun zm iin bu aklamalar yaptm. Mevcut koullarla pratik
nderlik yapmam faydadan ok zarar veriyor. Gerek devlet gerek Kandil ve
BDP, btn sorunlar benim zerime ykm, Krtler de benden pratik nderlik
bekliyor. Bundan sonra kendi durumlarna ilikin kendi kararlarn kendileri
almaldrlar. Benim burada zaten sonumun ne olaca da belli deil. Bir deprem
olsa buras zerime yklsa ne olacak. Bu durum mr boyu sremez. Bir
kayann bile fiziksel bir mr vardr. Fiziksel adan en fazla ne kadar
dayanabilirim, bilemiyorum. O yzden herkes kendi nderliini yapmaldr.
Ayn ekilde Kandildekiler de hepsi 60l yalarna gelmiler, belli bir
tecrbeye sahipler, kendileri nderlik yapabilecek tecrbeye ve olgunlua
sahiptirler.108
calann 2011 ylnn Mays aynda yapt aklamalarda ska vurgulad 15
Haziran 2011 tarihini, mutlak bir kararn verilecei bir gn olarak deil, 12 Haziran
2011 seimleri sonras olarak ele almak gerekmektedir. Zaten, calan da,
aklamasnda 15 Haziran tarihini kullanmakla, 15 Haziranda mutlaka seim olur
demiyorum. Hemen 15 Haziranda zm geliir demiyorum, beklemiyorum109
demi ve zerinde durduu hususun, hkmetin Krtleri zm srecine dahil
ederek sorunu zeceklerine ilikin bir aklama yapmas olduunu belirtmitir.
PKK-BDP hattnda 15 Hazirana dair bir beklenti olarak sunulan Krtleri zm
srecine dahil etmeki de calann durumunu ve bunun yannda dadan ini ile
demokratik zerklik ve ana dilde eitim gibi taleplere ilikin mzakere aamasna
geilmesi anlamnda ele almak gerekmektedir.

107

calan: Krtlerin Kellesine, ANF, 20 Mays 2011.

108

calan: Yeil Ik Bekliyorum, ANF, 27 Mays 2001.

109

bid.

82

7.3.2.KUAK FARKLILAMASI VE DUYGUSAL KOPU

12 Haziran sonras yeni Anayasa yapm ile birlikte yeni bir zm srecine
girilmesinin aciliyeti, yukarda ifade edilen faktrlerin yan sra, zellikle gen Krt
kuaklarnda Trkiye ile duygusal kopuun ok kritik bir noktaya erimesi ve
bununla balantl olarak Krt siyasi hareketinde kuaklararas farklln ortaya
kmasyla da ilikilidir. PKKnin Avrupadaki en st dzeydeki ismi olan Muzaffer
Ayata, Kasm 2010daki grmemizde Abdullah calan bir ans. Kontrol elinde
tutuyor. Bar istiyor dedikten sonra, zme ilikin kuak unsuruna vurgu
yaparak bizim kuak bir ans; nereden baksanz biz ayn okullarda okuduk, ayn
kantinlerde tarttk, ayn derneklerde bulunduk, birlikte askerlik yaptk diyerek
iinde bulunduumuz dnemde gen Krt aktivistlerinin, Trklerle bu trden ortak
paydalara sahip olmadn anlatmak istemektedir. Gen Krt kuaklaryla,
Trkiyenin geri kalan blm arasnda yaanmaya balayan bu kopu, Murat
Belgenin u satrlarnda da ele alnmaktadr:
yi Krtler/kt Krtler diye bir ayrm yapamazsnz. lle yapacam diye
tutturursanz, buna yalnz siz inanrsnz. Krtlere bunu kabul ettiremezsiniz;
hatta o kt Krt dediklerinizin itibarn arttrm olursunuz.
Bu olgu birok kere dile getirildi: Hakkariye, Cizreye, Mua gittiimizde
konuup anlaacamz insan bulmak kolay deil. Zaman akyor, yarattmz
koullar kendi insanlarn yaratyor. Konuup anlaacamz son kuak da (ki
be aa be yukar yatmzdr) yalanyor. Onlarn boaltt yerleri
doldurmaya balayanlarla ortak dilimiz kalmyor. Bundan sonra gelenler, bizi
brakn bir yana, kendi aabeylerinin kuandan da bar sz
dinlemeyecek.110
Belgenin konuup anlaacamz son kuak, ki be aa be yukar yatmzdr
diye tanmlad kuaktan bir isim olan Ahmet Trkn, Murat Belgenin Taraf
Gazetesinde kan yazsyla ayn gn yaymlanan Milliyet Gazetesinden Asl
Aydntaba ile yapt sylei de durumu arpc biimde ortaya koymaktadr. Ahmet
Trk, Aydntaban BDPli siyasiler sk sk Bizden sonra gelen nesille bar daha
zor diyor. Genler daha m kzgn sorusuna yle. Bu grlyor zaten.
Arkamzdan, savala bym, birlikte yaam grmemi farkl bir kuak geliyor. Biz
yal kuak daha farkl sreleri yaadmz iin daha kolay diyalog kuruyoruz. Ama
duygusal ayrma balad. zellikle de genlerde. Bunu ortak aklla engellememiz
gerekir111 karln vermektedir. Ahmet Trk, bunu Engelleyebilir miyiz?
sorusunu ise Evet ama Krtler asndan artk bu anlayla, mevcut statkoyla yaam
srdrlebilir deil. Bu Trklerle Krtler birlikte yaamayacak anlamna gelmiyor.
Ama bizlere bir stat lazm. Ayrca calana ev hapsi gndeme gelse tansiyon der.
Bir forml bulunmazsa meselelerin zm zor112 diye cevaplyor.

110

Murat Belge, Krt Sorunu ve Babakan, Taraf Gazetesi, 29 Mays 2011.

111

Asl Aydntaba, BDPli Bamsz Mardin Aday Ahmet Trk: Genlerde Duygusal Kopu
Balad Artk, Milliyet Gazetesi, 29 Mays 2011.
112

Ibid.

83

8.
NERLER
Krt Sorunu ve onun ayrlmaz bir paras haline gelen PKK Sorununun zmne
ilikin zellikle son iki yl iinde yaanan olumsuz gelimeler zmn zora
sokmutur. Bunun yannda, 12 Haziran seimleri sonras yaanacak sre barndrd
riskler ve tehlikeler kadar, yeni bir srecin balamas ansn ve zm frsatlarn da
sunmaktadr. Rapor almas boyunca yaptmz grmelerde, yeni bir srete nasl
yol alnabileceine ilikin devletin elinde yeterli hazrlk ve birikimin bulunduunu
saptam olduk.
Abdullah calann 15 Austos 2009da sunduu ve halen devletin elinde bulunan
yol haritasnn yan sra, Trkiye Devletinin Krt Sorununun zm konusunda
herhangi bir plan olmad ynndeki yaygn kannn aksine, devletin elinde de
atlmas gereken pratik admlar dizisi ya da eylem plan diye nitelendirilebilecek,
bir baka deyimle her ne kadar Habur sonras rafa kaldrlm olsa da bir eit yol
haritas bulunmaktadr. 12 Haziran seimlerinden sonra, yeni Anayasa almalaryla
birlikte n alacak yeni srete, yol haritalarnn raflardan indirilmesi ve zerlerinde
aradan geen zamanda cereyan gelimeler de gz nne alnarak yaplacak
modifikasyon ve rtularla aralarnda belli bir uyum salanarak tekrar gndeme
getirilmesi mmkndr.
Krt Sorunu ve onunla balantl olarak PKK Sorununun zm konusunda neler
yaplabileceine ilikin farkl grlere sahip olan ve zaman zaman birbirine kart
grler beyan eden ve zt konumlarda bulunan kesimlerin, 12 Haziran 2011
seimlerinin ardndan neler yaplmas gerektiine dair ncelikle zerinde durduklar
konular arasndaki kesime noktalarn gz nne alarak, eitli nerilerde bulunmak
mmkndr:
1. Taraflar arasnda (Devlet ve PKK) arasnda zm ynnde yol alnabilmesi iin
ncelikle bir gven ortamnn yaratlmas;
Gven ortamnn salanmasnn n koulu, KCK Davasndan tutuklu bulunan
sanklarn bata seilmi belediye bakanlar olmak zere byk blmnn
serbest braklmalarnn salanmas ve davann drlmesi;
KCK davasnn drlmesi ve tutuklularn serbest kalmas, Krt siyasi
kadrolarnn meru ve yasal zeminde siyaset yapmalar iin nlerinin almas
anlamna gelecei ve dadakilere Trkiyede byle bir imkann var olduu
ynnde bir iaret verecei iin zellikle nem tamaktadr.
Netice itibaryla, KCK Davas tutuklularnn nemli bir blm, PKK ile balantl
olmakla birlikte dada silahl eylem yapmak yerine, yasal alanda rgtlenme ve
siyasi mcadeleyi tercih etmi kiilerden olumaktadr. Meru ve yasal alanda,
siyaset yapacak yzlerce kadronun, sonu olarak, siyasi nitelikteki eylemlerinden
tr tutuklanmalar, PKKnin silahl mcadeleye devam tercihini zendirmek gibi
olumsuz bir rol oynamaktadr.
84

KCK Davasnn drlmesi ve bu yolla ok sayda tutuklunun serbest kalmas

iin, davann almasna ve tutuklamalara imkan salayan Trk Ceza Kanunu ve
Terrle Mcadele Kanununun ilgili baz maddelerinde deiiklik yaplmas
yeterli olacaktr. Mart 2006dan sonra blgede meydana gelen kitlesel gsterilere
katlanlarn ve bunun sonucu olarak gzaltna alnp haklarnda dava alanlarn
says binlerle ifade edilmektedir u an bile dava kapsamnda cezaevlerinde
bulunan tutuklu ve hkmllerin says 100 binin zerindedir. Bunlarn nemli bir
blmn de ocuklar oluturmaktadr. Bu say 12 Eyll 1980 dnemindekinden
bile daha yksektir.
KCK Davas avukatlarndan, Diyarbakr Baro Bakan Emin Aktar kendisi ile
yaptmz grme srasnda Kitlesel gsterilere katldklar iddiasyla
haklarnda dava alanlar bir tek eylem sonucu birka yasa maddesini ihlal ile
sulanmaktadrlar. Bu durum su ve ceza adaleti ile orantllk ilkelerini gz ard
etmek suretiyle kamuoyu vicdann rahatsz etmektedir. Keza saylar binlerle
ifade edilebilecek olan bu kiilerin, sicilleri nedeni ile ileride topluma
kazandrlmas ve insan onuruna yakr bir i bulmalar ve bu ite almalar da
mmkn olmamaktadr. Bir eyleme katlp slogan ya da ta atmakla sulanan bir
kii TCK 314/2, TMK 7/2, 2911 sayl yasann 32. maddesi, kamu malna zarar
verme gibi ok sayda sula itham edilmekte ve cezalandrlmaktadr. Ta atan bir
kii yllarca rgt iinde bulunan bir kiiden daha ar bir cezai yaptrmla
karlamaktadr dedi. Emin Aktar ayrca TCKnn 220. maddesi ve TMKnn
7/2. maddesinin iptali ya da deitirilmesi sonucu, bu tr deiikliklerden serbest
kalmak suretiyle yararlanacak KCK davas sanklarnn orannn yzde 70
olacan belirtti.
KUTU:
TCK ve TMKnn Deitirilmesi Gereken Maddeleri
TCKnn 220/4, 220/6 ve 220/7 fkralar, srasyla: rgtn faaliyeti erevesinde
su ilenmesi halinde, ayrca bu sulardan dolay da cezaya hkmolunur; rgte
ye olmamakla birlikte, rgte bilerek ve isteyerek yardm eden kii rgt yesi
olarak cezalandrlr; rgt iindeki hiyerarik yapya dahil olmamakla birlikte,
rgte bilerek ve isteyerek yardm eden kii rgt yesi olarak cezalandrlr
ifadelerini iermektedir. Terrle Mcadele Kanununun 7/2 maddesi ise: Terr
rgtnn propagandasn yapan kii, bir yldan be yla kadar hapis cezas ile
cezalandrlr. Bu suun basn ve yayn yolu ile ilenmesi halinde, verilecek ceza yar
orannda artrlr. Ayrca, basn ve yayn organlarnn suun ileniine itirak etmemi
olan sahipleri ve yayn sorumlular hakknda da bin gnden onbin gne kadar adli
para cezasna hkmolunur. Ancak, yayn sorumlular hakknda, bu cezann st snr
bebin gndr. Aadaki fiil ve davranlar da bu fkra hkmlerine gre
cezalandrlr. demektedir.
KCK Davasnn drlmesi ve tutuklularnn serbest braklmas, zmn
PKKnin Trkiyeliletirilmesi ile salanabilecei zerinde duran ve bylelikle
PKKnin d glerin kontrolnden karlmasn ngren devlet yetkililerinin
bak as ile de uyumludur. ok st dzeyde bir yetkilisi kendisi ile grmemiz
srasnda bu sorunun zm, Trkiyede demokratiklemenin yol almasyla,
85

demokrasinin tahkim edilmesiyle, devletin tek devlete indirilmesiyle mmkn

olabilir. Demokrasinin tahkimi, her trl szn sylenebilecei, her trl faaliyetin
iddete, silaha bavurmadan gerekletirilebilecei bir yap anlamna gelir. Bu
balamda dadan indirmek demek, Kurun atma; gel, kelime at; kurundan daha
ar kelime at, demokratik zerklikten aklna ne geliyorsa hangi kavramlar ortaya
atacaksan at; yeter ki kurun atma demek. Oysa, biz adamlar KCK davasyla ieri
attk. Onlar, ne olurlarsa olsun, kurun atmak yerine kelime atmak tercihini ne
karan bir faaliyeti temsil ediyorlard demitir.
Bu alglamadan hareketle, 12 Haziran seimleri sonras KCK Davasnn, gerekli
hukuki dzenlemeler yaplarak drlmesi, PKKnin Trkiyelilemesi yani bir
baka deyimle dadakilere Trkiyede yasal siyaset yollarnn ak tutulmas
bakmndan hayati bir anlam tamaktadr. Bu adm asgari lekte ise, zm iin
zorunlu olan gven ortamnn olumasna katkda bulunacaktr.
2. Gven ortamnn salanmas ve srdrlebilir olmas ancak silahlarn sustuu
ve susturulduu bir ortamda mmkn olabilir. Bu nedenle, PKKnin eylemsizlik
halinin srekli klnmas gerekmektedir. PKKnin eylemsizlik halinin konsolide
edilmesi ise, Silahl Kuvvetler bata olmak zere, gvenlik kuvvetlerinin PKKnin
silahl unsurlarna ynelik operasyonlarnn durdurulmasn da gerektirmektedir.

Operasyonlarn durduu ve eylemsizlik durumuna sreklilik kazandrabilecek

bir ortam, her iki tarafta da var olan ve savan devam etmesi drtsne sahip
kesimler iin elverili olan provokatif ortamlarn nne geilmesine imkan
salayacaktr.
Devlet tarafnda operasyonlarn durdurulmas, askeri otoritenin kesin olarak sivil
otoriteye tabi klnmasyla, sivil otoritenin bu sz konusu yaklam
benimsemesiyle mmkn olabilecektir.
Trkiyede aktif siyaset iinde yer alan nemli bir Krt ahsiyet, eylemsizliin
srekli olabilmesi iin, devlet ile birlikte izilecek bir yol haritasnn
hazrlanmasna ve bunun garantrln devlet kurumlarnn stlenmesi
gerektiine deinmitir. Bunun gerekesini, yl iinde hkmet deiir ve
nceki yol haritasn tanmyorum derse, ne olur? diye aklamtr. Ayn Krt
ahsiyet, bu geici uzlamann karl olarak operasyonlarn durdurulmasn da
gerillaya bir alan izilir; koordinatlar verilir; bunun dna karsa vurulur, aksi
halde operasyonlar durur szleriyle arta balamtr.
Bu admlar mmkn klacak mekanizmann ne olaca konusunda birbirinden ok
ayr konumlarda bulunan, biri devletin st dzey bir yneticisi, dieri yasal
alandaki Krt liderlerden biri, ncs Krt sivil toplum kurulular ve Trk
kamuoyu nezdinde itibarl bir kanaat nderi olan ahsiyet bir komisyon
kurulmas nerisini ortaya atmlardr.
neri sahiplerine gre, bu komisyonda devlet temsilcilerinin yan sra, PKKnin
yasal alandaki temsilcisi (bir nevi Kuzey rlandadaki Sinn Fein rnei gibi)
BDPliler, hukukular, her iki tarafn (devlet ve PKK bunu bu hususta Abdullah

86

calan olarak okumak da mmkn) zerinde anlaaca toplumdaki saygn

kiilikler yer alabilirler.
3. Dadan inii zendirecek ekilde meru ve yasal zeminde siyaset
yaplmasnn nnn gerekten ak olduunun en anlaml gstergesi, KCK
Davasnn drlmesinin yan sra, Krtlerin Trkiye Byk Millet Meclisinde
en geni, adil ve gereki temsilinin mmkn klnmasyla olabilecektir. Bu durum
Trkiyede i bar ve PKKnin Trkiyelilemesinin salanabilmesi iin
seim barajnn yzde 10un altna ekilmesini zorunlu klmaktadr. Bu dzenleme
bir demokratik gereklilik olmasnn yan sra Krt Sorununun iddetten
arndrlmas iin ok nemli pratik bir deere sahip olduu iin de
benimsenmelidir.
4. Yukarda sralanan bu admlar, Krt Sorununun zmne ilikin zorunlu
hukuki ereve gereklemeden anlam kazanamaz. Bunlarn banda, yeni bir
anayasann hazrlanmas ve yeni anayasada yeni bir vatandalk tanm yaplmas
gelmektedir. Ayn ekilde, genel bir Krt halk talebi haline gelen anadilde eitim
ve retim konusunun, tatminkar bir zme kavumas da byk nem
tamaktadr. Dolaysyla yeni bir anayasa yapm, Krt Sorununun iddetten
arndrlarak zlmesi dorultusunda hayati bir nem tamaktadr.
5. Yeni anayasa yapmyla balayacak yeni hukuki dzenlemeler, Krtlere
Trkiyede yeni bir stat kazandrmay ama edinmelidir. Krtlerin yeni bir
stat elde etmesi keyfiyeti, PKKnin nfuzu altndaki Krtlerin dnda kalan ve
hatta PKKnin karsnda yer alan Krt evrelerinde bile adeta bir konsenss
halinde dile getirilmektedir. Rapor almasnda vardmz en temel sonularndan
biri, Krtlere stat kazandrlmasnn zm srecindeki belirleyici rol ve
nemi olmutur
Statnn gereklilii konusunda gr birlii olsa da bu statnn ne olaca
konusunda grler eitlilik gstermektedir. Grler, demokratik zerklikten
yerel ynetimlerin yetkilerinin glendirilecei, bir tr ademi merkeziyete kadar
uzanan yelpazeye yaylmaktadr. Bununla birlikte, rapor almas srasnda
yaptmz aratrma ve grmelerden Krtlerin elde edecei bu yeni statden,
Krtlerin Trkiye Cumhuriyeti snrlar iinde siyasi hayatta en geni demokratik
katlmla yer almas ve bu erevede yine Trkiye Cumhuriyeti snrlar iinde
kendilerini ynetebilme konumunda bulunmalarnn kastedildiini karmaktayz.
Bu balamda, Cumhuriyet Halk Partisinin 2011 Genel Seimi Beyannamesinde
de yer alan Trkiyenin kabul etmi olduu Avrupa Konseyi Yerel Ynetimler
artna konulan ekincelerin kaldrmas konusu zerinde durulmasnda yarar
olaca dncesindeyiz.
Krtlere yeni staty ifade eden bir konu balnn uygulanmas konusunda
Cumhuriyet Halk Partisinin zel ve gl bir destek vermesi durumu son derece
nemli bir siyasi kazan olarak deerlendirilebilecek bir gelimedir. Zira, 2009
Temmuz sonunda hkmet tarafndan balatlan Almn, 2009 Ekim aynda
Haburda yaanan gelimeler sonucunda tkanmasnda, CHPnin o dnemdeki
genel bakannn amansz muhalefetinin belirleyici bir pay olduu, bu rapor
almas srasnda hkmet evreleriyle yaptmz grmelerde edindiimiz
87

bilgilere arasndadr. Bu adan, CHPnin 2009 ylndaki Almn nn tkayan

yaklam ile 2011 ylnda seim beyannamesine yansyan tavr arasndaki konuya
yaklam bakmndan var olan derin farkn, zm ynnde ilerlemek iin bir ans
uyandrdn dnmek gerekmektedir.
6. Abdullah calann, zm iin deerlendirilmesi gereken, zmn
partneri roln stlenecek ok nemli bir siyasi aktr olduu, rapor almasnda
grlen hemen herkesin zerinde birletii bir noktadr. Buradan hareketle,
calann tutukluluk artlarnda yaplacak yeni bir dzenleme de sorunun zm
ve dadan iniin salanabilmesi asndan kanlmaz grlmektedir
Tutukluluk artlarnda yaplacak yeni dzenleme, ksa vadede tutukluluk
artlarnn iyiletirilmesinden orta vadede calann serbest kalmasna dek uzanan
bir dzlemde ele alnabilir.
Kendisiyle grtmz eitli kiilerin zerinde ortaklat ksa vadeli
dzenleme ev hapsine gei olarak dile getirilmektedir.
Ev hapsi kavram calann devlet heyeti dndaki insanlarn da kendisiyle
grebilecei bir konuma gelmesini ve rgtyle ilikilerini zme daha etkin
bir katk yapacak ekilde kurabilmesini salayacak bir imkan olarak
deerlendirilmektedir.
Ev hapsine gei konusunda birbirinden ok fazla ekilde ayrlan grler
olmamakla beraber, bunun zamanlamas ve yeri zerine deiik neriler
yaplmaktadr. mralnn ierisinde sadece calann bulunaca sivil ziyarete
ak bir ak hapishane haline getirilmesi gerektiini vurgulayanlar olduu gibi,
calann tamamen farkl bir yere, mesela Diyarbakra, nakledilmesi zerinde de
duranlar da mevcuttur. Grmelerimiz srasnda, calann konumunun ne
olacana ilikin en radikal nerinin, Trkiye Krtleri arasnda calana
kartlyla bilinen bir ahsiyetten gelmesi ise artc olmutur. Sz konusu Krt
ahsiyet, devletin PKKyi nasl zebilecei sorusuna, kategorik bir cevap
vererek Bakann serbest brakacaksn. Bakan yle durduka, PKKy
zemez diyerek calann serbest braklmas gereini vurgulamtr. Bununla
birlikte, bunun kademeli olabileceini ve en az 2 yllk bir gei sresiyle
uygulanabileceini de szlerine eklemitir.
Irakl Krt liderler de dahil, grtmz ok sayda insan, Abdullah calann
63 yana gelmi olduunu, 12 yldr tutuklu bulunduunu, idama mahkum olmu
hi kimsenin bu kadar uzun sre tutuklu kalmasna raslanmadna iaret ederek,
sorun Abdullah calan yaarken zm bulunmasnn nemi zerinde
durmaktadr.
7. Dadakiler, iin aamal bir af uygulanmas, bu rapor almas srasnda
grtmz devlet yetkililerinden PKK yneticilerine, hatta PKKye muhalif
olan Krtlere dek yaylan geni bir yelpazede tarafndan PKKnin silahl glerini
dalardan ve bu arada Kandil'den indirmek iin, en geerli yol olarak dile
getirilmitir. Dadakiler iin aamal af, kendileriyle grmeler yaptmz
farkl siyasal pozisyonlara sahip neredeyse herkesin zerinde uzlat en nemli
kesime noktalarndan biri olmutur. Elbette ki, nihai bir toplumsal barn elde
88

edilebilmesi iin aamal affn sadece PKK'lileri deil, PKK'den kopmu ve

ayrlm olmakla birlikte PKK eylemlerinden tr cezai kovuturmaya urayan
ve yurt dnda yaamak zorunda kalan binlerce kiiyi de kapsamas
gerekmektedir. Bu durumda, hibir zaman PKK'li olmam olsa da, Krt sorunuyla
ilgili gelimelerden tr yurt dnda bulunan ok sayda kiinin de ayn
uygulamadan yararlanmas gerekmektedir. Btn bunlarn gereklemesi ancak
zel bir kanunun karlmasyla mmkn olabilir.
Af bal altnda, veya bu szcn dourabilecei tepki nedeniyle, bir baka isim
verilerek yaplabilecek benzer bir dzenlemeden bahsedilirken aama kelimesi
Trkiyede siyasi hayata hemen dahil olmalar salanacak silahlarn brakm
PKKliler ile PKK ynetici kadrosu arasnda ayrm yapma zorunluluna iaret
etmektedir. Kandildeki 60-65 kiilik ynetici kadronun, Trkiyede siyasi hayata
yasal biimde dahil olabilmesi iin belli bir zaman plan oluturulmas ve bu
zaman plannn calan iin hazrlanacak olan ve onun da ayn imkanlardan
yararlanmasn hedefleyen zaman planyla e zamanl olarak tasarlanmasnn
gereklilii zerinde durulmaktadr.
Raporun hazrlanmas srecinde yaptmz grmeler ve aratrmalar sonucunda
PKKnin ilk kez atekes ilan ettii 1993 ylnda Turgut zal tarafndan gelitirilen
aamal af dncesinin, PKKnin silahl glerini dadan inie ikna edebilecek
en geerli yntem olarak halen geerliliini koruduu saptanmtr.
eitli dnemlerde Pimanlk Yasas adyla gndeme gelen ve hatta TBMMden
de geen dzenlemelerin soruna hibir zm getirmemesinin temel nedeni, bu
dzenlemelerin konuya siyasi olarak yaklalmam olmas, rgt bir btn olarak
ele almamas, ynetici kadroyu kapsam d brakmas ve bu ekilde rgt blme
ve tasfiye etme niyetini n plana kartt izlenimini yaratmasdr.
Turgut zal, ynetici kadro ve zellikle Abdullah calan hari, tm silahl
PKKllarn Trkiyeye veya evlerine dnerek her trl haktan derhal
yararlanabilecekleri; Abdullah calan dahil, ynetici kadronun ise 5 yllk bir
gei srecinden sonra, bu dnem zarfnda su ilememeleri kaydyla, ayn haklara
kavuacaklar aamal bir af tasarlamaktayd. Devletin eitli birimleri tarafndan
daha sonralar da zerinde allan dier af tasarlar da, byk lde ayn
esaslara bal kalmtr.
Bu eit bir affn hukuken nasl mmkn olabileceine dair sivil toplum tarafndan
gelitirilen eitli ipular da mevcuttur. 25 Mays 2003 tarihinde Diyarbakrda
aklanan ve Ek 2de bulabileceiniz Diyarbakr, Van, Batman, anlurfa, Mardin,
Siirt, Bingl, Ar ve Tunceli barolarnn ortak nerisi olan yasa tasla,
geerliliini halen korumakta ve benimsenmesi halinde pratik sonular retme
imkan sunmaktadr.
Habur sonrasnda srecin tkanmasyla beraber aamal af da, uygulanamadan
devre d braklmtr. Bununla birlikte, devletin st dzey bir yetkilisinin aada
alntladmz arpc deerlendirmesi, dadan ini konusunun geleceine dair
iyimser bir bak as yaratmaktadr:

89

rgt, aslnda silahl mcadeleyi bitirmek istiyor. Bunun kant, dadan adam
gnderme konusunda yapt ibirlii. Haburda bunu ortaya koydular. Sre
ileseydi, grup grup adam gndereceklerdi. Avrupadan gelecekler hazrd.
Bunu, karlkl ibirlii ve egdmle yaptk. Habur iyi ynetilemeyince byk
gven bunalm dodu.
Ama Haburdaki sre, yine canlandrlabilir. Trkiyede demokratik bir ortam
yerleirse, bunun hukuki yaps oluturulursa, halk da rgte silahl
mcadelenin bitirilmesi ynnde etkide bulunabilir. (...) Evet, blgedeki yeni ve
gen kuaklar, byk bir ruhi kopu halindeler. Doru. Ancak, baka bir lkeye
de meyletmiyorlar. Gittikleri, dayanmak istedikleri bir baka yer de yok. Bu,
sorunun Trkiye iinde zm iin olumlu bir unsur olarak ele alnabilir.
Mthi bir gven bunalm domu olduu iin, gveni yeniden kuracak
admlar atmak gerek. Bunun iin yasal deiiklikler de yapmamz gerekiyor.
(...)
rgt dadan indirmek iin bir Komisyon kurulur. Buna BDPliler bile alnr.
sim listesi karlr. u isimler, hemen gelip her trl haktan yararlanr denir.
u u isimler 2 sene, u u isimler 5 sene sonra. calan 10 sene sonra denir.
Yani bir perspektif verilir. calana perspektif vermeden yol alamazsnz.
Ancak, btn bunlar yaparken, yle yasal dzenlemeler yapacak, yle yasalar
kartacak, baz yasalar yle dzelteceksiniz ki, gelenler ieri girmeyecek,
haklarnda soruturma almayacak. Yani, Habur sonras bir daha
tekrarlanmayacak. Yoksa niye gelsinler. (...)
Bu adan bakldnda uzlalmaz grlen PKK tarafnda da sorunun zmne,
silahl mcadelenin sona erdirilmesine ynelik bir istek mevcuttur ve bu istek
devlet yetkilileri tarafndan da bilinmektedir. O halde lkede demokratik bir
ortamn yerlemesi, gerekli hukuki altyapnn oluturulmas ve en nemlisi
taraflar arasnda gven ortamnn yeniden ina edilmesi durumunda Habur sonras
yaananlar ve benzeri olaylar nedeniyle tkanan srecin yeniden
canlandrlmamas ve Trkiyenin yakn gemiine damgasn vuran en byk
sorunlarndan birinin barl bir siyasal zeminde zme kavuturulmamas iin
hibir neden yoktur. Krtlerin, yeni bir anayasa ile kendilerini eit vatanda
hissedecekleri, bugnkne dek sahip olduklar statden farkl bir stat elde
edecekleri demokratik bir Trkiyede dadan ini de mmkn olacaktr.

90

EK 1:
ABDULLAH CALANDAN YOL HARTASI VE EYLEM
PLANI
PKKnn ban ektii ve srdrd Krt silahl hareketinin otuz yla yaklaan
gemii, liderinin tutuklu bulunmas, binlerce Krtn yurt dna gitmi olmas, yurt
dndakilerin bir blmnn -yurt iindekiler gibi- silahl varlklarn korumalar,
isyann sona ermesinin, bu raporun tm ieriinden de anlalabilecei zere, aamal
biimde zamana yaylarak mmkn olabileceini gsteriyor.
Bu bakmdan, zmn bir sre iinde gerekleebilecei genel kabul gryor.
zm nerileri, genellikle, yol haritas ya da eylem plan gibi balklar altnda
toplanyor. Sorunun zmnn en nemli ve etkili muhatab olan Abdullah calan
da, Almn balamas zerine 15 Austosta devlet yetkililerine kendi yol
haritasn sundu.
Kamuoyu ile paylalmayan, ancak AHMe intikal etmi bulunan calann yol
haritasnn bir blmn, gerek PKK liderinin zihin kalbn ve yaklamn anlamak
bakmndan, gerekse de belge niteliinden tr Dadan ni-PKK Nasl Silah
Brakr raporuna alyoruz. PKK liderinin zm nerileri, haliyle, nmzdeki sre
bakmndan da zerinde durulmas gereken unsurlar ihtiva ediyor.
Abdullah calan, uzun biimde kendi tarih tezini ve argmanlarn sraladktan
sonra Eylem Plan adl blmde dadan inie ipucu tekil edecek kendi aamal
zm nerilerini kaleme almtr. Eylem Plan ara bal altnda da, Demokratik
zm Plan alt baln takiben nerdii pratik admlara gelene dek, kendisine
gre, biri Trk devletinin geleneksel yaklamn, dieri Irak Krdistanndaki Krt
siyasetilerinin yaklamn ierdiini iddia ettii dier alternatif zm planni
tartyor ve konunun yakn tarihesine ilikin yorumunu sunuyor.
Sz konusu blmleri, Abdullah calann PKKnn hareket tarz ve sylemini
etkileyen zihin kalbna ipucu tekil ediyor olmas nedeniyle muhafaza ettik.
Trkiyede Demokratikleme Sorunlar-Krdistanda zm Modelleri (Yol
Haritas) balkl 55 sayfalk metnin son blm iinde yer alan Eylem Plannn
pratik neriler ieren paragraflarn da aynen aktaryoruz.
Abdullah calann, 15 Austos 2009 mral diye noktalad AHMe de
iletilmi olan, Trk devlet yetkililerine verdii kendi Yol Haritasnn, Eylem
Plan ara bal altnda Demokratik zm Plan alt balnn sonuna kadar olan
blm yle:
Toplumsal sorunlarda nerilen her zm modeli pratik deer ifade etmedike zihin
jimnastii olmaktan teye gitmez. phesiz pratik admlar da dnceyle ilgilidir,
yryen dncedir. Yine de baarl zmlemelerin deeri pratikle ancak yant
bulabilir.

91

Krt sorunun zmne ilikin pratik admlar atmakta kendi ahsm adna olduka
amatrce de olsa atmay tek tarafl eylem hareketlerinden daha ok nemsedim.
Anlaml diyaloglara her zaman ncelik verilmesi gerektiine inanrm. Ama diyalog
adna kendini kandrmann da felaket getirdiini bilirim. Taraflarn mzakere
pozisyonunu hi kmsememek gerekir. En kk bir mzakere zemini, en gelikin ve
baarl geen g eylemlerinden daha deerlidir.
Krtler konusunda 1970lerde PKKnin dou srecinde ok kat bir inkr politikas
yrrlkteydi. Szl olarak kar kmak bile en ar cezalarla karlk buluyordu.
Daha o dnemde sol gruplarla ortak demokratik zmlere ncelik tannd. ADYD
(Ankara Demokratik Yksek renim Dernei -1975) Bakanlna seilmem bu
amalayd. Yrmediinde PKK kna ynelim kanlmazd. 15 Austos hamlesine
ynelim yine inkr ve imha politikasna kar tek alternatifti. stediim gibi olmasa da
tm gcmle yklenmekten ekinmedim.
Sayn Cumhurbakan Turgut zaln 1990larn banda sunduu diyalog ortam
gelitirilseydi belki de Krt sorunu ok farkl konumlarda olurdu. Devlet, kendi
bakanna diyalog ve mzakere iin frsat tanmad. Geleneksel inkrc ve imhac
pratik tm gle devredeydi. Cumhuriyet tarihinin en karanlk dneminden
geiliyordu. 1997-98de siyasi ve askeri cepheden yanalan diyalog denemesi de ayn
akbete urad. ve d engelleyiciler, zcesi tm siyaset ve askeri yap zerinde
etkili olan Gladio, en basit diyalog ve mzakere pozisyonuna bile olanak tanmyordu.
mral sorgulama srecimi bir diyalog ve mzakere zemini olarak tm deerlendirme
abalarma ramen birileri hep bozdu. Tm nerilerim cevapsz kald. Ak ki sonuna
kadar hareketin tasfiyesi planlanyordu. Mzakere ve diyalogu sonlar gibi gren
yaplar vard. Mthi palazlanmlard. Devlet iinde devlet olmulard. Bulac
iktidar hastal olarak en tehlikelisi ve acmasz olanyd. Tm uyarlarma ramen
yine binlerce lm ve hesapsz maddi kayplar gerekleti. ahsen 1990lardan beri
sava snrl tutmay tercih ediyordum fakat sonu vermeyince en son uyarlarm
Krdistan ve Krtler boyutunda topyekn varln koruma ve zgrln
salama amal direniin arzulanmad halde gelimesinin kanlmaz olduu bir
srece hzla yaklaldn belirtmek-aklamak zorunda kaldm. Olas diyalog ve
mzakere zemini bu ynl olaslklarn gerekleebilirlilii nedeniyle dile getirildi.
Savan taraflar arasnda planlar yok deildir. Eylem planlar, zerinde en ok
durulan ve yaplan almalardr. Kendi deneyimlerimden bu almalarn varln
ok iyi bilmekteyim. Tek tarafl eylem planlar itiyakla yaplr. Zor olan taraflar
buluturacak eylem planlar gelitirmektir. Karlkl empati olmadan bu tr planlar
gelitirilemez. Tek tarafl olarak gelitirilen ve halen uygulanan eylem planlar
hakknda ksa bir deerlendirmeyle birlikte iki tarafn uzlamasna yol aacak olas
bir eylem planna ilikin grlerimi sunmaya alacam. Kendimi plann
uygulanmasndan sorumlu bir taraf olarak grmediimi batan belirtmeliyim. nk
iinde bulunduum hkmllk stats ve uygulanma koullar taraf olmam mmkn
klmaya elvermez. Sunduum grler daha ok taraflarn birbirini gereki
tanmalarn salamak ve olas ortak bir eylem planna ilikin olmazlarla olabilirler
konusunda aydnlatc olmay hedefliyor. Buna gre;
1- Geleneksel nkrc ve mhac zm Plan: Bu zm dorultusunda eskisi kadar
youn olmasa da halen gelitirilen ve uygulanan planlar sz konusudur. Snfsal
temeli devlet rantna dayal olarak oluan orta snf burjuvazisi ve brokrasisi olan
92

bu kesimler, ite ve dta olduka tehir ve tecrit olmalarna karn, imha planlarn
tm sinsi ve kaba yntemlerle uygulamaktan ekinmemektedir. Geleneksel Krt
ibirliki kesimler dndaki tm Krtler, bu plann uygulamasna tarihlerindeki en
kapsaml direnilerle karlk vermektedirler. Direniin nderlii konumunda olan
PKK, bu planlar uygulanmaya devam ettike bundan sonra da kendi eylem planlarn
kapsamlca uygulayabilecek kapasite ve glere sahiptir. Pasif savunma
planlarndan, aktif savunma ve topyekn direni planlarna gei yapabilecek
konumdadr. nmzdeki dnemde demokratik zmde yaanacak ciddi tkanklklar
karsnda topyekn savunma planna gemesi beklenebilir.
2- Federalist, Milliyeti zm Plan: Bu planlar da eitli boyutlarda ve alanlarda
uygulanma durumundadr. Irak Krdistan Federe Ynetimince hayata geirilen bu
planlarn arkasnda blgenin geleneksel smrgeci ulus-devletleriyle kresel
hegemonik gler durmaktadr. Hepsinin amalar deiik de olsa genel bir
mutabakat sz konusudur. Krtlerdeki devrimci demokratik potansiyeli arptmak
amacyla bu plana destek vermektedirler. ABD, Krt Federe Ynetimini en ak
destekleyen hegemonik g konumundadr. Irak, Suriye, ran ve Trkiyeyi kontrol
etmede Federe Ynetim stratejik rol oynamaktadr. Trkiye, ran ve Suriye
ynetimlerini kendi Krtlerinin direncini bastrma ve Krdistanlarn yok sayma
pahasna kinci Dnya Savandan beri Kuzey Iraka skm Kk Krdistan
plann eitli yntemlerle desteklemektedir. Bu biilmi rol amak istediinde ise
hep birlikte kar kmaktadrlar. Bl-ynet politikacl, plancl en ok Kk
Krdistan projesiyle yrtlmektedir. zellikle devrimci, radikal demokrat ve
sosyalistler bu yolla etkisizletirilmeye allmaktadr. Plann temel hedeflerinden
biri de PKK izolasyonudur. Kk Krdistan karlnda PKK izolasyonu ve tasfiyesi
hakknda ok kapsaml bir Gladio almas vardr. Ayrca uluslararas diplomaside
de geni bir destek bulmaktadr. Plan imdilik ABD-Trkiye-Irak ynetimince ve
aralarna Krt Federe Ynetimini de katarak PKKyi silahl mcadeleden
vazgeirmeye abalamaktadr. Fakat bu plan, taraflarn farkl karlar nedeniyle
yeterince ilememektedir. Uygulamas snrl kalmaktadr. Krt toplumunun geni
kesimleri tarafndan desteklenmediinden fazla umut vermemektedir. Dar bir elitin
karlarna hizmet ettiinden her geen gn daha ok deifre olmakta ve tecritle
karlamaktadr.
PKKnin bu plana kar verdii yant, teslim olmama ve direnie devam biiminde
olmutur. Uzun sreden beri saflarndaki birok kararsz, ahlaki ve ideolojik zayflk
iinde bulunanlarn kap snd bu plan sahipleri yeni ibirliki bir hareket
gelitirmek istemelerine ramen hemen deifre olmaktan kurtulamamtr. Krt
milliyetilii, geleneksel zayfl nedeniyle tutarl bir ulus-devleti plan da
gelitiremediinden yozlap tasfiye olmak adeta kaderleri haline gelmitir. Tm
umutlarn PKK direniinin krlmasna balamlardr. Trkiye hkmetleri de uzun
sre umutlarn ayn ynde kullanmlardr. Kk Krdistana dayal Krt
milliyetiliinden medet ummulardr. Rumlara ve Ermenilere uygulanan planlarn
bir benzerini Kk Krdistan temelinde Krtlere uygulamak istemilerdir. Fakat
koullarn farkll ve PKKnin konumu bu plann ters tepmesine yol amaktadr.
Glenen PKK izgisi olmaktadr.
3-Demokratik zm Plan: lk iki maddedeki planlarn fazla umut vermemesi ve her
bakmdan ok pahalya patlamas, Trkiye Cumhuriyetini demokratikleme
projelerine yneltmitir. ada gelimelerin de bu ynde olmas, ABD ve ABnin
93

uyum ynnde tevikleri, medya, sivil toplum, kamuoyunun byk blm, Krtlerin
tamamnn bu ynde eilim gstermesi ilk defa demokratik zm planlarnn
uygulanabilirlilik ansn artrmaktadr. Olduka aznla dm ulusalc-milliyeti
faist cephenin tm kar direnmesine ramen devletin temel kurumlarnn da
demokratik zm projelerine kar kmamas ve hatta altyapsnn hazrlanmasnda
nemli rol oynamalar, zm planlarnn gerekleme ansn arttrmaktadr. Bu
tarihi yeni durum karsnda taraflar arasnda uygulanabilecek eylem plan birka
aamadan geii gerektirmektedir. Eer demokratik zm plannn ana hatlar
zerinde devletin temel kurumlaryla hkmetin mutabakat oluursa ve Krt tarafyla
birlikte demokratik glerin de desteini alrsa muhtemel uygulamalar-aamalar u
ynde geliebilir:
a-Birinci Aama: PKKnn atmaszlk ortamn kalc olarak ilan etmesi. Bu
aamada taraflarn provokasyonlara gelmemeye, gleri zerindeki kontrol
sklatrmaya, kamuoyunu hazrlamaya devam etmeleri gerekir.
b-kinci Aama: Hkmetin inisiyatifiyle TBMMnin onayndan gemi ve
hazrlayaca nerilerle hukuki engellerin kaldrlmasna yardmc olacak bir Hakikat
ve Uzlama Komisyonunun tekil edilmesi. Komisyonun tekilinde tm taraflar
arasnda azami muvafakat aranacaktr. Af messesesi bu komisyonda yaplacak itiraf
ve savunmalara bal olarak nerilerek TBMMye sunulacak. Bu biimde yasal
engellerin kaldrlmas halinde PKK, yasad konumdaki varln ABD, AB, BM,
Irak Krt Federe Ynetimi ve Trkiye Cumhuriyeti yetkililerinin iinde bulunaca bir
kurul denetiminde Trkiye snrlarnn dna karabilecektir. Daha sonra bu
glerini kontroll olarak deiik alan ve lkelerde slendirebilecektir. Bu aamada
nemli olan kritik nokta, PKK siyasi tutuklu ve hkmllerinin braklmasyla, PKK
silahl glerinin snr dna ekilmesinin birlikte planlanmasdr. Biri diersiz
olmaz ilkesi geerlidir.
c-nc Aama: Demokratiklemenin anayasal ve yasal admlar atldka tekrar
silahlara bavurmann zemini kalmayacaktr. Peyderpey bata PKKde grev alm
olanlar olmak zere uzun yllardan beri srgn yaayan, vatandalktan karlm,
mlteci konumuna dm olanlarn yurda dnmesi balayacaktr. KCK
faaliyetlerinin yasallk kazanmasyla PKKnin Trkiye snrlar dahilinde faaliyet
gstermesine gerek kalmayacaktr. Her bakmdan legal demokratik siyasal, sosyal,
ekonomik ve kltrel faaliyetler esas alnacaktr.
Bu aamal plann hayata gemesinde Abdullah calann konumu stratejik nem arz
etmektedir. calansz yrme ans ok snrldr. Dolaysyla konumuna ilikin
makul zmler gelitirilmek durumundadr.
Trkiye kamuoyunda ve Krtlerin ezici ounluunda younca tartlan ve ortaya
kmas benden beklenen demokratik zm ve planlamasna ilikin taslak halinde
dnce ve nerilerimi bu biimde sunabilirim. Ak ki taraflardan gelecek dnce
ve neriler konusunda, dnce ve nerilerimi gzden geirmek, deitirmek ve
gelitirmek durumunda olacam...
Abdullah calan, taraflardan gelecek dnce ve neriler konusunda, dnce ve
nerilerimi gzden geirmek, deitirmek ve gelitirmek durumunda olacam demi

94

olduuna gre, 55 sayfalk Yol Haritas metnini, nihai bir pozisyon olarak deil,
zerinde oynanabilecek bir taslak olarak deerlendirmek doru olacaktr.

95

EK 2:
BLGE BAROLARININ YASA TASARISI
Madde 1
Bu kanunun yrrle girdii tarihten nce;
Siyasi ve ideolojik amala su ilemek iin Trk Ceza Kanununun 313 nc
maddesine gre kurulmu teekkl, 171 inci maddesinde yazl gizli ittifak veya Trk
Ceza Kanununun 125, 131 ile 146 nci maddelerinde yazl sular ilemek zere
kurulmu silahl rgt ve cemiyet mensubu olup da;
a) Haklarnda her hangi bir tahkikat yaplmam olanlardan, bu Kanunun yrrle
girdii tarihten itibaren 1 yl iinde yetkili mercilere bavurup da yasadan
yararlanmak isteyenler hakknda her hangi bir ilem yaplmayarak,
b) Haklarnda hazrlk tahkikat ve son tahkikat yaplmakta olanlarn tahkikatlar
durdurularak,

c) Haklarnda son tahkikat yaplm

kesinleenlerin kalan cezalar,

olup,

verilen

mahkumiyet

hkmleri

5 yl sreyle ertelenir.
5 yl iinde ayn trden bir fiil ilemeyenlerin, haklarnda ilk ve son soruturma
yrtlenler ile haklarnda her hangi bir tahkikat yaplmam olanlarn dosyalar,
haklarnda tahkikat yaplm olup da verilen hkm kesinleenlerin cezalar
kendiliinden ortadan kaldrlr. Bu kanunun 3. maddesindeki haklarn kstlanmasna
ilikin ertelemelerde ortadan kalkar.
Madde 2
Bu madde hkmleri Trk Ceza Kanununun 169 ve 314 nc maddelerinde
gsterilen ekilde teekkl, silahl rgt veya cemiyet mensuplarna, bunlarn hal ve
sfatlarn bilerek barnacak yer gsteren veya yardm eden, erzak veya silah veya
cephane tedarik eden veya baka yollardan yardm edenler hakknda da uygulanr.
Madde 3
Bu kanundan yararlananlarn sosyal, siyasal ve medeni haklarna ilikin tm
kstlamalar da 5 yl sre ile ertelenir.

96

RAPOR N GRLEN KLER LSTES:

Devlet ve Hkmet Yetkilileri:
Abdullah Gl - Cumhurbakan
Sadullah Ergin - 23. Dnem Adalet Bakan
Beir Atalay- 23. Dnem ileri Bakan
Hakan Fidan Milli stihbarat Tekilat (MT) Mstear
Efgan Ala Babakanlk Mstear, eski Diyarbakr ve Batman Valisi
Murat zelik- Trkiyenin Badat Bykelisi, eski Irak Genel Koordinatr
Aydn Selcen - Trkiyenin Erbil Bakonsolosu
Cevat ne Emekli MT Mstear Yardmcs

Siyasi Partilerin Temsilcileri:

mer elik Adalet ve Kalknma Partisi Genel Bakan Yardmcs, Adana
Milletvekili
Sezgin Tanrkulu Cumhuriyet Halk Partisi Genel Bakan Yardmcs, stanbul
Milletvekili

PKK Yneticileri:
Murat Karaylan KCK Yrtme Kurulu Bakan
Zbeyir Aydar Eski Kongra Gel Bakan, KCK Yrtme Kurulu yesi
Remzi Kartal Kongra Gel Bakan
Muzaffer Ayata PKK Avrupa Sorumlusu
Bozan Tekin KCK Yrtme Kurulu Bakan Yardmcs
Ronahi Serhat - KCK Yrtme Kurulu Bakan Yardmcs

PKKden Ayrlm Eski Yneticiler:

Osman calan
97

Nizamettin Ta
Halil Ata
Hdr Sarkaya

BDP (Bar ve Demokrasi Partisi) ve DTK (Demokratik Toplum Kongresi)

yeleri:
Ahmet Trk DTK E Bakan, Demokratik Toplum Partisi (DTP) Eski Genel
Bakan ve Mardin Eski Milletvekili
Leyla Zana Diyarbakr Milletvekili
Osman Baydemir Diyarbakr Bykehir Belediye Bakan
Abdullah Demirba Diyarbakr Sur Belediyesi Bakan

Sivil Toplum Kurumlarndan simler:

Mehmet Emin Aktar Diyarbakr Barosu Bakan
ahismail Bedirhanolu Gneydou Sanayici ve adamlar Dernei Bakan
mit Frat Krt Aydn, Helsinki Yurttalar Meclisi

Siyasetiler, Avukatlar ve Aydnlar:

Kemal Burkay Krdistan Sosyalist Partisi Kurucu Lideri
Yaar Kaya- DEP Eski Genel Bakan, Brkseldeki Krt Parlamentosunun
dnem Bakan
Mesut Tek Krdistan Sosyalist Partisi Genel Sekreteri
Haim Haimi Cizre Eski Belediye Bakan, Refah Partisi, Fazilet Partisi ve
Anavatan Partisi Eski Milletvekili
rfan Dndar Asrn Hukuk Brosu Avukat
Cengiz Kapmaz- Asrn Hukuk Brosu Szcs ve Danman
Selim Okuolu 1997-2001 Devlet-calan temaslarnda rol sahibi bir avukat
lhami Ik Abdullah calan ile devlet kurumlar arasnda kurulan temaslarda rol
sahibi olan ve medyada Balk olarak tannan kii.
98

Orhan Mirolu Krt Aydn, Yazar

Irakl Hkmet Yetkilileri ve Siyasetiler:

Celal Talabani Irak Cumhurbakan
Neirvan Barzani Irak Krdistan Blgesi Eski Babakan, Irak Krdistan
Demokrat Partisi Bakan Yardmcs
Fuad Hseyin Irak Krdistan Blgesi Bakanl Divan Bakan
Kerim Sincari Irak Krdistan Blge Hkmeti ileri Bakan

99

KAYNAKA:
Kitaplar:
Babu, lker, 2011. Terr rgtlerinin Sonu, stanbul: Remzi Kitaevi.
Bayrak, M., 2009. Krtlere Vurulan Kelepe ark Islahat Plan, Ankara: Z-GE
Yaynlar.
Beiki, . (ed.), 2009. Resmi Tarih Tartmalar -6-, Resmi Tarihte Krtler, stanbul:
zgr niversite Kitapl 76.
Buldan, N., 2004. PKK de Kadn Olmak, stanbul: Doz Yaynlar.
Connable, B., Libicki, M. C., 2010, How Insurgencies End, RAND, Washington:
National Defense Research Institute.
elik, S., 2000., Ar Da n Tamak- ada Krt Halk Direnii; iyasi, askeri,
ekonomik ve toplumsal sonular, Frankfurt: Zambon Verlag.
iek, N., 2009. tiraf-Karanlk Dnemin Tetikileri, stanbul: Tima Yaynlar.
rkkaya, M. S., 2000. Beyrut Gnl-Apo nun Ayetleri, Basel: 14 Temmuz
Yaynlar.
Doan, A., 2011, JTEM Ben Kurdum, stanbul: Tima Yaynlar.
Genelkurmay Belgelerinde Krt syanlar I, 2011. Yeniden Dzenlenmi kinci Bask,
stanbul: Kaynak Yaynlar.
Genelkurmay Belgelerinde Krt syanlar II, 2011. Yeniden Dzenlenmi kinci
Bask, stanbul: Kaynak Yaynlar.
Kahraman, A., 2002. Krt syanlar (Tedip ve Tenkil), kinci Bask, Kln:
Mezopotamya Yaynlar.
Kapmaz, C., 2011. calan n mral Gnleri, stanbul: thaki Yaynlar.
Karaylan, M., 2011. Bir Savan Anatomisi - Krdistanda Askeri izgi, Almanya:
Mezopotamya Yaynlar.
Kl, E., 2009. JTEM-Trkiye nin Faili Mehul Tarihi, stanbul: Tima Yaynlar.
Kundak, H., 2007. Gneydou da Unutulmayanlar, stanbul: Alfa Yaynlar.
Kutschera, C., 1979. Le Mouvement National Kurde, Paris: Flammarion.
Mahsum, (ed.), 2005. PKK-Yeniden na Kongre Belgeleri, stanbul: etin
Yaynlar.
Marcus, A., 2007. The PKK and the Kurdish Fight for Independence Blood and
Belief, New York and London: New York University Press.
Matur, B., 2011. Dan Ardna Bakmak, stanbul: Tima Yaynlar.
McDowall, D., 1996. A Modern History of the Kurds, London & New York, I.B.
Tauris.
Metz, S., 2007. Rethinking Insurgency, Strategic Studies Institute.
Metz, S., Millen, R., 2004. Insurgency and Counterinsurgency in the 21st Century:
Reconceptualization Threat and Response, Strategic Studies Institute, Mart 2011
<www.strategicstudiesinstitute.army.mil>.
Olson, R. (ed.), 1996. The Kurdish Nationalist Movement in the 1990s Its Impact
on Turkey and the Middle East, Kentucky: The University Press of Kentucky,
Lexington.
O Neill, B. E., 2005, Insurgency and Terrorism: From Revolution to Apocalypse,
Second Edition, Dulles, Virginia: Potomac Books.
calan, A., 2009. Trkiye de Demokratikleme Sorunlar-Krdistan da zm
Modelleri (Yol Haritas), mral.
calan, A., 2005. mral Konumalar-Bar Umudu, Cilt I, stanbul: etin Yaynlar.
ne, C., 2010. Trkiye Ekseni, stanbul: Yakn Plan.
100

Paa, hsan Nuri, 1992. Ar Da syan, kinci Bask, stanbul: Med Yaynlar.
Pekmezci, N., 2011, Apo, Pilot ve Derin Devlet, Ankara: Kripto.
Pir, M. H., 2000. Bir Yanlsamann Sonu, stanbul: Komal Yaynlar.
ahan, T., Balk, U., 2005. tiraf- Bir JTEM ci Anlatt, nc Bask, stanbul:
Aram Yaynlar.
afak, M., (der.), 2005. PKK Yeniden na Kongre Belgeleri, stanbul: etin
Yaynlar.
ener, M. ., 2007. Adn Koyamadm, kinci Bask, stanbul: Doz Yaynlar.
Tekin, A., 2009. mral daki Konuk, nc Bask, stanbul: BilgeOuz.
Toplum ve Kuram, 2010. Toplumsal Mcadele ve Politik iddet Hattnda Krt
Hareketi, stanbul: Toplum ve Kuram Yaynlar.
Yayman, H., 2011. ark Meselesinden Demokratik Alma Trkiye nin Krt Sorunu
Hafzas, stanbul: Seta Yaynlar.
Yeen, M., 2011. Son Krt syan, stanbul: letiim Yaynlar.
Yldz, H. 2001. Muhatapsz Sva Muhatapsz Bar, syanbul: Doz Yaynlar.
Yce, M.C., 1999. Dou da Ykselen Gne I, stanbul: Zelal Yaynlar.
Ajans Yazlar:
30 Nisan 2011 tarihli mral Grme Notlar, Frat Haber Ajans (ANF).
29 Nisan 2011 tarihli mral Grme Notlar, ANF.
Ali Haydar Kaytan ile sylei, ANF, 3 Nisan 2010.
Duran Kalkan ile sylei, ANF, 23 Mart 2011.
Gerilla Snr Dna ekilmiyor, Murat Karaylanla sylei, ANF, 9 Kasm 2010.
Mustafa Karasu ile sylei, ANF, 22 Nisan 2011,
calan: Byk Sava karsa Hkmet 3 Ay Dayanamaz, ANF, 13 Mays 2011.
calan: Krtlerin kellesine karlk Trkiye-ABD anlat, ANF, 20 Mays 2011.
calan: Yeil Ik Bekliyorum, ANF, 27 Mays 2001.
Gazete Yazlar ve Makaleler:
Aydntaba, A., BDPli Bamsz Mardin Aday Ahmet Trk: Genlerde Duygusal
Kopu Balad Artk, Milliyet Gazetesi, 29 Mays 2011.
Belge, M., Krt Sorunu ve Babakan, Taraf Gazetesi, 29 Mays 2011.
Erdoan, E. ve Suba, C., Muzaffer Ayata ile Sylei: Asker Syledi Ben lettim,
Tempo Dergisi, 6 Ocak 2011.
Hammes, T. X., Countering Evolved Insurgent Networks, Military Review
LXXXVI (Temmuz-Austos 2006), 18-26.
Hayden, H. T., What is the difference between insurgency and terrorism?,
ProCon.org,
28
ubat
2007,
http://usiraq.procon.org/view.answers.php?questionID=931.
nsel, A., KCK Operasyonunun Arkas, Radikal ki, 18 Nisan 2010
Morris, M. F.,Al-Qaeda as Insurgency, (Strategy Research Project, U.S. Army War
College, 2008).
Our, Y., Bejan Matur ile yapt sylei, PKK Postmodern Bir Dine Dnt,
Taraf Gazetesi, 27 ubat 2011.
Sylemez, H., PKKnin Derin Troykas, Aksiyon Dergisi, 678, (3-9 Aralk 2007).
nternet Siteleri ve Televizyon Programlar:
Insurgents vs. Gerillas vs. Terrorists, Amerika Birleik Devletleri Askeri
Akademisi, Askeri Eitim Blm, eriim tarihi 19 Mays 2011,
http://www.usma.edu/dmi/iwmsgs/insurgents-vs-guerrillas-vs-terrorists.pdf.
101

International Terrorism and Security Research, eriim tarihi 19 Mays 2011,

http://www.terrorism-research.com/insurgency/.
Kldarolu ile Sylei, Ankara Kulisi, CNN Trk, 23 Austos 2010.
Kararlar ve Kanunlar:
Avrupa Birlii nc Uyum Yasa Paketi, No. 4771, 03 Austos 2002, Resmi Gazete
No: 24841, 17 Ekim 2001.
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM), calan Trkiyeye Kar, No: 46221/99,
12 Mays 2005.
Avrupa nsan Haklar Szlemesi (AHS), 11 Nolu Protokol ile Deiik nsan
Haklarn ve Temel zgrlkleri Koruma Avrupa Szlemesine lm Cezasnn
Kaldrlmasna Dair Ek 6 Nolu Protokolun Onaylanmasnn Uygun Bulunduu
Hakknda Kanun, No: 4913, 15 Ocak 2003, Resmi Gazete No: 25155, 1 Temmuz
2003.
-------------, lm Cezasnn Her Koulda Kaldrlmasn Dzenleyen 13 Numaral
Protokol, No: 5409, 6 Ekim 2005, Resmi Gazete No: 26022, 13 Aralk 2005.
lm Cezasnn Kaldrlmas ile Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna likin
Kanun, No: 5218, 14 Temmuz 2004, Resmi Gazete No: 25529, 21 Temmuz 2004.
Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinin Deitirilmesi Hakknda
Kanun, No. 4709, 3 Ekim 2001, Resmi Gazete No: 24556, 17 Ekim 2001.
Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinin Deitirilmesi Hakknda
Kanun, No: 5170, 7 Mays 2004, Resmi Gazete No: 25469, 22 Mays 2004.

102

YAZAR HAKKINDA:
CENGZ ANDAR
Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi (1970), ODT dari limler Fakltesi
Uluslararas likiler Asistan (1970-71), stanbul Bilgi niversitesi'nde (1997-99),
stanbul Kltr niversitesi (2002-2009) ve zyein niversitesi'nde (2011) retim
Grevlisi olarak Modern Orta Dou Tarihi ve Politikas dersi verdi. Cumhurbakan
Turgut zal'a d politika alannda danmanlk yapt ve Trkiye Cumhurbakanl
ile Irak Krt liderlii arasnda ilk kez dorudan temaslarn kurulmasnda rol ald.
(1991-1993) Washington'un tannm dnce kurulular Wilson Center ve United
States Institute of Peace'de "21.Yzyl Trkiye'si" zerinde aratrma yrtt (19992000). ounluu Orta Dou sorunu zerinde Trke yedi kitab var. Trk-Amerikan
ilikileri ve Trk d politikas konulu, ABD'de baslm ngilizce kitaba katkda
bulundu. eitli Amerikan akademik dergilerinde makaleleri yaymland. Bir sredir
Irak, Krtler ve Trkiye'nin Orta Dou stratejisi konulu bir kitap yazyor. Basn
yaamnda 1976'dan bugne Vatan, Trk Haberler Ajans, Cumhuriyet, Gne, Sabah,
Yeni afak, Bugn ve Referans gazetelerinde grev ald. Televizyon kanallar, NTV,
Habertrk ve CNN-Trk'te, TV 8'de ve TRT'te zel programlarda yer ald. TRTHaber ve A Haber'de zel programlarn srdryor. Lbnan'n al-Mustaqbal
gazetesinde ve Trkiye'de ngilizce yaymlanan Turkish Daily News ve New
Anatolian gazetelerinde ke yazarl yapt. Abdi peki Bar dl (1987), Haber
dalnda rsan ymen dl (1993) ve Gazeteciler ve Yazarlar Birlii Hogr
dl (1995) sahibi.

103