2010

DNYA HAK HLALLER RAPORU

WORLD REPORT ON VIOLATION OF RIGHTS

2010 DNYA HAK HLALLER RAPORU

2010 WORLD REPORT ON VIOLATION OF RIGHTS

EDTRLER Ayhan KK Hseyin TRKAN Ercan ZTRK YAYIN HEYET Abdullah KKAYTEKN Ali YELDAL Atf GNEN Bayram SONGUR Celalettin CNGZ Esma ZELK Fadime TRKLMEZ Hatice BATKTAR Metin KUTLUBAY Mustafa DEMRAL mer ZELK Recep BABACAN Semiha KAYA Ufuk COKUN Veysel BAAR Yusuf AHN 1. BASKI Ocak 2011 HAZIRLIK Mustafa Ediz ALTIND KAPAK TASARIMI Fahrettin TADELEN
BASKI/CLT an Ofset ULUSLARARASI HAK HLALLER ZLEME MERKEZ (UHM) Selman-i Pak Cd. eyh Yokuu Sk. No: 6/3 skdar / stanbul Tel: 0 216 341 15 88 Faks: 0 216 495 29 63 web: www.uhim.org e-mail: info@uhim.org

Uluslararas Hak hlalleri zleme Merkezi

2010
DNYA HAK HLALLER RAPORU
WORLD REPORT ON VIOLATION OF RIGHTS

indekiler

SUNU 11 SYASET ve HUKUK

GR 1. KRESEL GLERN UYGULAMALARI a. ABD b. in c. Fransa d. srail e. Kanada f. Rusya 2. NKLEER GVENLK ZRVES ve RAN 3. GNEY SUDAN REFERANDUMU 4. WKLEAKS BELGELER a. WikiLeaks Hakknda b. WikiLeaks Belgelerinden rnekler 5. NATONUN YEN FZE SAVUNMA SSTEM 6. ULUSLARARASI KURUMLARIN UYGULAMALARI a. UCM ve El-Beir Karar b. BM Kararlar c. AHM Kararlar 7. KRESEL GLERN KENCE EVLER a. Guantanamo b. Bagram Esir Kamp Ya Da Karadelik! c. Ebu Gureyb 8. NAN ZGRLKLER 15 17 17 18 18 20 22 22 24 27 29 29 30 34 38 38 40 41 43 43 44 45 46

EKOLOJ
GR 1. CANLI TRLERNE KARI ACIMASIZ UYGULAMALAR a. Kanadada Fok Bal Katliam b. Faroe Adalarnda Yunus Bal Katliam c. spanyada Boa Greleri d. Hayvanlar zerinde Deneyler e. Gda ve Fast Food Firmalarnn Uygulamalar 2. EVRE FELAKETLER a. Aral Gl Kuruyor b. Meksika Krfezinde Yaanan Petrol Facias c. Zehirli amur Facias d. in / Sar Denizde Yaanan Petrol Felaketi 3. ENERJ ALANINDA YAANAN HLALLER a. Kutup Savalar b. Nkleer Enerji / Nkleer Santral / Nkleer Silah 4. KRESEL ISINMA 5. TARIM ALANINDA YAANAN HLALLER a. Tohum Sektr ve Tarm lalar b. GDOlu rnler 51 53 53 53 53 54 55 56 56 57 60 62 63 63 65 70 73 73 77

SAVA
GR 1. KRESEL GLERN ASKER MDAHALELER a. Afganistan gali b. Irak gali c. Filistin gali d. Dou Trkistan Mdahalesi e. Lbnan Mdahalesi 2. SAVALAR a. Yemen b. Sudan c. Pakistan d. Krgzistan e. Kolombiya f. Kabile Savalar ve Etnik atmalar 81 83 83 84 88 90 92 94 94 94 96 97 97 98

SALIK
GR 1. KOZMETK SEKTR Kozmetiklerde Kullanlan Maddeler ve nsan Salna Zararlar 2. LA SEKTR 3. GIDA SEKTR a. Fast Food Firmalarnn Uygulamalar b. eceklerler c. Katk Maddeleri d. GDOlu ve Hormonlu rnlerin nsan Salna Zararlar 4. SALGIN HASTALIKLAR a. Domuz Gribi / H1N1 b. Dier Salgn Hastalk Sylentileri 5. RUH SALII 103 105 105 108 114 114 117 118 119 121 121 125 126

KLTR SANAT
GR 1. HOLLYWOOD SNEMASI a. Hollywoodu Oluturan Etkenler b. 2010 Yl Hollywood Sinemas ve Amerikan Militarizmi c. Hollywood Katliam ve Soykrmlar Saptryor 2. ULUSLARARASI FESTVALLER ve DLLER a. Oscar dlleri b. Nobel dlleri c. Cannes Film Festivali d. Altn Portakal Film Festivali e. Mzik dlleri 3. POPLER KLTR a. Popler Kltr, Tketim ve Yerel Kltrlerin Asimilasyonu b. Yerel Dillerin Yok Edilmesi c. Televizyon Kltrnn Toplum Yapsna Etkileri 131 133 133 134 135 137 137 137 138 139 139 141 141 141 143

EKONOM
GR 1. FNANS DNYASI a. IMF 147 149 149

b. Para Piyasalar c. Ekonomik Kriz 2. TKETC HAKLARI ve PERAKENDE SEKTR a. Bankalar ve Kredi Kartlar b. GSM ve letiim irketleri c. Dierleri 3. ALIMA HAYATI a. sizlik-Yoksulluk b. Sosyal Gvenlik ve veren-alan likileri 4. YOLSUZLUK-RVET 5. KRESEL RKETLER 6. DEVLETLER ARASINDA EKONOMK LKLER

150 151 154 154 158 160 166 166 169 173 177 180

MEDYA
GR 1. SAVA ve MEDYA a. Embedded Muhabirlii b. Irak gali c. Afganistan gali d. Gazze ve Mavi Marmara 2. MEDYADA IRKILIK ve SLAMOFOBYANIN YAYILIMI a. Medya Irkl ve Nefret Sylemini Benimsiyor b. slamofobya 3. STATKO VE MEDYA a. Anayasa Deiiklii Referandumu b. Ergenekon Davas c. Terr 189 191 191 191 194 195 196 196 198 201 201 202 202

ETM
GR 1. ETMDE SMRGEC UYGULAMALAR a. Misyoner Okullar b. Yabanc Dilde retim c. Beyin G 2. TRKYEDE ETM ALANINDA YAANAN SORUNLAR a. Snav Sistemi ve Dershanecilik Sektr 207 209 209 209 210 211 211

b. Katsay Sorunu c. Zorunlu Eitim d. Ders Kitaplar e. Anadilde Eitim f. renci And g. Tek Tip Kyafet h. Nefret Sular I. Okulda iddet i. Eitim Finansman

211 212 212 213 213 214 215 215 215

TARH ve TOPLUM
GR 1. TOPLUMSAL K a. Aile Kurumunun ve Sosyal Yapnn Zayflamas b. Avrupada Ar Milliyeti Yaklamlar c. Mahalle Basks 2. TARHSEL OLAYLARIN ve MESELELERN STSMARI 219 221 221 225 225 227

SELM KAYNAKA 229

SUNU

Kresel glerin dnyaya byk zararlar veren uygulamalaryla dolu bir yl daha geride braktk. Her geen yl, yaanan ihlallerin arttna ve giderek daha tehlikeli boyutlara ulatna ahit oluyoruz. Hak ihlallerinin artmas kadar, belki daha da tehlikeli olan; insan haklar ihlallerinin sava blgelerinde yaananlardan ve zgrlk alanlarna dair kimi hukukd uygulamalardan ibaret olarak alglanmas. Bugn hak ihlallerine dair zihinlerde yerleen bu algnn da, aslnda balbana bir ihlal olduu sylenebilir. Bu projeksiyonun doal bir sonucu olarak, insan yaamn ilgilendiren hemen her alanda gerekleen ve tahrip gc ok daha yksek ihlaller gereince tartlmyor ve bu alanlarla ilgili bir mcadele biimi gelitirilmiyor. Siyasetten ekonomiye, salktan eitime, medyadan kltr-sanata uzanan bu ihlal dalgasnn nelere mlolduunu tesbit edebilmek iin ncelikle szkonusu alanlarda yaananlara bu perspektiften bakmak ve olaylarn arkasndaki nedenleri irdelemek gerekiyor. Ekonomide borsa, dviz kurlar ve dier parasal ilemlerle her gn milyarlarca Dolarlk vurgunlar hem dnyann gz nnde yaplyor, hem de bir ihlal olarak alglanmyor. te yandan ulus-

lararas irketlerin kr hrslarnn neden olduu ihlaller dalgas da, ou zaman gzlerden kayor. Salk alannda -zellikle ila sektrndekorku politikalar zerinden srdrlen rant lke ekonomilerini bile katlayacak seviyelere ulaabiliyor. Bunun en yakn rneine, Domuz Gribi kandrmacasnda ahit olduk. Dev ila irketlerinin uluslararas salk kurulular ile koordineli bir ekilde srdrd kampanya ile dnyann drt bir tarafnda insanlar teyakkuza sevkedilirken, resmi azlar kanalyla merulatrlan alama almalar irketlere milyarlarca Dolarlk rant salad. Medya araclyla suni gndemlerle oyalanan toplumlar, asl gndem olmas gereken ihlallerin ok uzanda kalyor. Bylece dnya gndemini maniple eden kresel gler, planlarn uygulamak iin uygun ortam da salam oluyorlar. Dnyann gndemine bomba gibi den WikiLeaks belgeleri de kresel glerin son yllardaki ihlalleri iin benzer bir rol stlendi. oktan deifre edilmi birok olayn, sr gereklerin ifas gibi sunulduu srete, dnyann drt bir tarafndan devam eden ihlallerin hibiri maalesef konuulmuyordu. Siyaset ve hukuk alannda yaanan gelimelere bakldnda; devletler aras ilikilerin ve uluslararas kurum ve kurulularn uygulamalarnn, kresel glerin istei dorultusunda ekillendii, bu kritere uymayan gelimelere annda mdahale edilerek yeni bir lin giriiminin balatld grlyor. 2010 ylnda rann nkleer faaliyetleri, ABDnin NATO araclyla hayata geirmeye alt fze savunma projesi ve Uluslararas Ceza Mahkemesinin Sudan Devlet Bakan mer elBeir hakkndaki tutuklama karar bu senaryolarn sahneye konulduu rnekler olarak kaytlara geti. Kltr-Sanat dnyasna baktmzda, zellikle Hollywood endstrisinin ve uluslararas festival ve dllerin, hegemon glerin dnya zerinde yrttkleri siyaset tarzna meruiyet kazandrmak ve yaanan ihlallerin toplumlar nezdinde normallemesine katk salamak gibi bir misyonu yklendiine ahit oluyoruz. dl alan yapmlarn temel

mesajlar ve dl komitelerinin yaklamlar fazla sze gerek brakmyor. Eitim alannda srdrlen faaliyetler, gelecek nesillerin yetimesi ve bilimin gelimesine dair temel kayglarn bir kenara braklp, eitimin ticari bir faaliyet alanna dnmesine neden oluyor. Ekoloji uluslararas irketlerin uygulamalar ile byk zarar gryor. 2010 yl dnya tarihinin en byk evre felaketine sebep oldu. Meksika Krfezinde gerekleen petrol faciasyla, uluslararas irketlerin kr hrslarnn nelere yol aabileceinin ok ac biimde tecrbe edilmi oldu. Sava algs kresel gler tarafndan kkl bir maniplasyona uram bulunuyor. Dnyann drt bir yannda yrtlen igaller, kamuoyuna kimi zaman askeri mdahale, kimi zaman da sava olarak yanstlyor. Topraklar igale urayan, canlarn, mallarn ve ailelerini korumak zorunda kalan insanlar, savaan terristler olarak gsteriliyor. Yine kresel glerin yzyllar boyunca srdrdkleri smr politikalarnn bir sonucu olan isavalar, zellikle Afrika ktasnda, silah devleri tarafndan servis edilen silahlarla srdrlyor. Tarih ve Toplumu ilgilendiren alanlarda yaananlar da kapsaml bir ihlal listesini iaret ediyor. Tarihte yaanm olaylar, dnya siyasetinde bir bask arac olarak kullanlyor. Yzyllar boyunca dnya zerinde gerekletirdikleri smrge ve soykrmlarn stn rtmeye alan kresel gler, farkl iki lke arasnda yaanan tarihi hadiselere mdahale ederek bir anlamda hedef saptryorlar. Toplumu ayakta tutan aile kurumunun, temel ahlaki deerlerin ve toplumu ayakta tutan dier yaplarn; zellikle g/ehirleme ile balayan srete her geen yl biraz daha zayfladna ve bu durumun yaamn her alanna yansyacak kkl problemlere zemin hazrladna ahit oluyoruz. Bugn televizyon, internet gibi medya kanallaryla korkutucu boyutlara ulaan bu dejenerasyonun, toplumlarn, dnyada olup-bitenler karsnda ilgisiz kalmasna yol at dnldnde, sre-

cin kimlerin ekmeine ya srdn grmek de zor deil. Btn bu olup bitenler karsnda sivil inisiyatiflere den; toplumu bilgilendirmek ve etkin bir mcadelenin zeminini hazrlamaktr. Bunun gerekleebilmesi iin; dnya zerinde oynanan oyunlar seyreden deil; nce oyunu zen, sonra da oyuna mdahale eden bir yaklam biiminin benimsenmesi gerekiyor. Sivil inisiyatiflerin bu noktada kar karya olduu bir sorun da; kresel aktrlerin bu alanda da olduka etkin almalar yrtyor olmas. Kresel glerin planlar dorultusunda hareket eden ve yanl uygulamalarn meruiyet zeminini oluturan, gndem saptran, olaylar manpile eden pek ok uluslararas yapnn, dnyann drt bir yannda toplumlar ve sivil yaplanmalar ciddi ekilde etkiledii pek ok farkl rnekte grlyor. Biz UHM olarak, oynanan bu oyunun deifre edilmesi ve etkin, sivil bir mcadele alannn olumas iin almalarmz srdryoruz. Bu kayglarla hazrladmz elinizdeki almann, szkonusu alana yeni bir soluk getireceine ve bu alanda srdrlen dier almalara katk salayacana inanyoruz.

Ayhan KK Ocak 2011 / stanbul

12

siyaset ve hukuk

GR

Kresel gler dnya zerindeki hakimiyetlerini diplomatik kanallarla salama alyor. Bata ABD olmak zere, dnya zerindeki tm kresel aktrler; srdrdkleri etkin ve gl diplomasi ile, dnyaya yn vermeye devam ediyorlar. Tm uluslararas kurumlar kendi politikalar dorultusunda kullanan ABD, Afrika ktasndaki smrgelerini olduu gibi devam ettirdii halde, szkonusu lkelerden ekildii izlenimini tm dnyaya yutturmaya alan Fransa, dnyann 6. byk nkleer gc olduu gerei tm dnya tarafndan artk anlalmasna ramen hala nkleer silah yokmu gibi davranan srail, ya da inanlmaz bir hzla byyen ekonomisiyle dnyay tehdit eder hale gelen in; bu kaos denkleminin ayaklarn oluturuyorlar. rann nkleer enerji program kresel gleri harekete geirdi: Dnyann gvenlii mi, hakimiyet meselesi mi? 2010 yl rann uranyum zenginletirme almalar konusunda scak gelimelerin yaand bir yl oldu. Sahip olduklar nkleer silahlar, imzaladklar uluslararas anlamalarla merulatran ve ayn zamanda BM Gvenlik Konseyinin daimi be yesi olan ABD, Rusya, in, ngiltere ve Fransa, dnya zerinde yeni bir nkleer g istemiyor. zellikle ABD ve srailin giriimleri ile BM Gvenlik Kon-

seyinde alnan 4. yaptrm kararlar, rann hem politik hem ekonomik anlamda durdurulmas amacn tayordu. Ancak Rusya ve inin ran ile kurduu kuvvetli ilikiler, yaptrm kararlarnn henz tasar aamasnda etkisizletirilmesini de beraberinde getirdi. Trkiye ve Brezilyann bu srete yapc zme dnk alternatifleri ve srdrdkleri diplomasi, dnya kamuoyunda takdirle karlanrken, bu aba kresel gleri ikna etmeye yetmedi. Uranyum takas anlamas konusunda ran ikna eden Trkiye ve Brezilyann szkonusu srete oynadklar rol, kresel glerin asl amacn deifre eden bir misyon yklenmesi bakmndan nemliydi. Yeni smrge plan bu kez de Sudanda uyguland. Kresel aktrlerin yeni smrge politikas olan ayrtrma-attrma ve blme plan, bu kez Sudanda uyguland. Yaklak yarm yzyldr sava halinde bulunan Sudann gney ve kuzey blgelerinde 2005 ylnda bar anlamas imzalanm, Gney Sudandaki zerk ynetimin gelecei daha sonra yaplacak referanduma braklmt. Gney blgesinde youn olarak kta Afrikas kkenli Hristiyan Sudanllarn yayor olmasn kullanan kresel glerin asl hedefi, Gney blgesinde bulunan petrol rezervlerini kontrol etmek ve Afrikann yzlm bakmndan bu en byk lkesini blerek Sudann Afrika siyasetindeki nfuzunu krmakt. Youn bir propagandann yaand referandum srecinde ABD; BM ve UCMnin byk desteini de arkasna ald. WikiLeaks oltas hangi bala atld? Hkmetlerin ve dier kurumlarn hassas belgelerini yaymlayarak dnyann gndemine bomba gibi den WikiLeaks, zellikle ABD d politikas ile ilgili yaymlad belge ve yazmalarla konuuldu. Gnll ve sivil bir kurulu olduu sylenen WikiLeaksin, aslnda nasl bir yap olduu, nereden beslendii ve hangi amaca hizmet ettii ise tam olarak bilinmiyor. WikiLeaksin yaymlad belge ve yazmalarn, gerekten ABDyi zor duruma dr-

d ve ABDnin yaymlanan belgeler karsnda aciz kalarak tm dnyann gznde kk duruma dt iddia edilse de, ilerleyen gnlerde durumun pek de yle olmad grld. Yaymlanan belge ve yazmalar, ABD siyasetinde ciddi bir deiiklie yolamazken, WikiLeaks ile ilgili eitli iddialar da ortaya atlmaya baland. ABDnin WikiLeaks araclyla duyurmak istediklerini kamuoyuna sunduundan, WikiLeaksin srail destekli bir operasyon olduuna kadar ok eitli iddialar konuuluyor. NATOnun Fze Kalkan Projesiyle dnya Souk Sava yllarna m dndrlmek isteniyor? Ronald Reagan dneminde gndeme getirilen ve Yldz Savalar olarak da bilinen balistik fze savunma sistemi 80li yllarda SSCB ile ABD arasnda ciddi krize yol amt. Daha sonra George W. Bush 2000li yllarda benzer bir projeyi bu kez ran ve Kuzey Koreyi hedef alarak gndeme getirmi ve yine Rusyann tepkisiyle karlamt; zira fzelerin ek Cumhuriyeti ve Polonyaya yerletirilmesi planlanyordu. Obama greve geldiinde ilk yapt ilerden biri, projeyi askya almak olmutu. 2009 ylnda tasarlanan yeni proje ise; fze savunma sisteminin bir NATO projesi olarak dnlmesini ve fzelerin Trkiyede konulandrlmasn ngryor. Daha maliyetli, daha tehlikeli ve daha riskli bu yntem iin Rusya ikna edilirken, Trkiye proje ile ilgili ekincelerini uluslararas platformlarda ak ekilde dile getiriyor. te yandan NATO Genel Sekreteri Anders F. Rasmussen, ABDnin talepleri dorultusunda projenin Avrupa lkeleri tarafndan benimsenmesi iin youn aba sarfediyor. Savunma sisteminin neyi hedefledii tartmalar srerken, ana hedef ran olarak lanse ediliyor. Ancak Rusyann da muhtemel hedef olduu gerei projeyle ilgili tartmalar alevlendiriyor. te yandan fzelere evsahiplii yapma ihtimali olan Trkiye, bu konumu ile Souk Sava dnemindeki tipik kanat lkesi pozisyonuna geri dnm olacak ki, bu da her anlamda Trkiyenin aleyhine bir srecin balamas anlamna geliyor.. Projenin siyasi anlamda neye tekabl edecei tartmalar srerken, fzelerin teknik yetersizlii de

gzden karlyor. Btn bu alevli tartmalara ramen, fzelerin iddia edildii gibi, olas bir nkleer saldrda kalkan vazifesi gremeyecei ve baarl olma ihtimalinin yaplan testler gz nnde bulundurulursa ok dk olaca da kantlanm bulunuyor. Uluslararas kurumlar kresel glerin dmen suyunda seyrediyor. Dnyann her devletine eit mesafede olmas ngrlen ve uluslararas hukuun ve barn korunmasn ama edinen kurumlarn, kresel glerin stratejileri dorultusunda varlklarn srdrdkleri her geen yl daha baskn bir ekilde hissediliyor. Birlemi Milletler, Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin ald kararlar ve bu kurumlarn uygulamalar, szkonusu iddiay ispata yetecek rneklerle dolu. Vahetin belgesi: 11 Eyll sonras ikenceevleri. 11 Eyll sonrasnda yeni bir igal dalgas ile dnyaya saldran ABD ve ona destek veren dier kresel gler, igallerini, dnyaya bar ve demokrasi getirecekleri iddialar ile merulatrmaya altlar. Bir taraftan igalleri devam ettiren ABD, dier taraftan hem ABDde, hem de igal ettii lkelerde kurduu ikenceevlerinden basna szdrlm gibi gsterilen insanlk d grntlerle dnyaya meydan okumay ihmal etmedi. Guantanamo, Ebu Gureyb ve Bagramdaki insanlk d ikence ve koullar, bu yl da geerliliini korudu. Szkonusu inan zgrlkleri olunca hukuk ilemiyor. Dnyada olduu gibi Trkiyede de, inan zgrlkleri konusundaki skntlar devam ediyor. nanlarnn gerektirdii bir yaam tarzn benimsemek ve bu yaam tarznn gerekliliklerini yerine getirmek isteyen insanlar, dnyann hemen her yerinde statkocu ve baskc uygulamalarla kar karya geliyorlar. Bunun en tipik rnei bu yl svirede yaand. lkede cami minarelerinin yasaklanmasna dair bir referandum gerekletirildi. Aznlklarn haklarnn ounluk tarafndan belirlenmeye alld bu lkenin, dnyann en mreffeh, zgrlk ve medeni lkelerinden biri olarak gsteriliyor olmas da olaya ayr bir boyut kazandryor.

16

1. KRESEL GLERN UYGULAMALARI

Hrriyet Daily News gazetesinde Barn Yinan imzas ile kan habere gre ABD'li yetkililer; "Trkiye ile yrtlen grmelerde, Ankara'nn ran konusuna yaklam, srail ile ilikilerindeki sorunlar ve NATO fze savunma sistemindeki tutumunun Trk-Amerikan ilikilerinin geleceini belirleyeceini" bildirdi. Haberde, ABD'nin Trk tarafna ayrca bu konularn Trkiye'nin ileride kendisini nasl konumlandrmak istedii asndan bir test niteliinde olduunu ilettii ifade edildi. Gazete, Washington'n bu meselede ilerleme kaydedilmemesi durumunda ylsonuna kadar "Ermeni soykrmn" tanyan bir kararn Kongre'den gemesinin srpriz olmayaca mesajn diplomatik yollardan Ankara'ya bildirdiini de yazd.2

a. ABD

ABD Ermeni Kartn Oynamaya Devam Ediyor

ABD'nin San Fransisco kentindeki federal mahkeme, 1915 olaylarnda yaamlarn yitiren Ermenilerin miraslarnn, sigorta irketlerinden tazminat talep edebileceklerine hkmetti. San Francisco 9. Temyiz Mahkemesi, geen yl, California eyaletinde 9 yl nce kabul edilen ve 1915 olaylarnda len Ermenilerin miraslarna, sigorta irketlerine kar dava ama yetkisini veren yasay iptal etmiti. Ayn mahkeme, nceki kararn bozarak, 1915 olaylarnda len Ermenilerin miraslarnn, kendilerine deme yaplmas iin sigorta irketlerine dava aabileceine karar verdi. Mahkeme, nceki karar gerekesinin aksine, "ABD d politikasnn bu konuda (1915 yl olaylar) kesin bir tutum sergilemedii gerekesiyle sz konusu yasann federal d politikayla elimediini" bildirdi.1 te yandan ABDnin NATO tarafndan uygulanacak fze savunma sistemi konusunda da Trkiyeye kar Ermeni kartn devreye soktuu grlyor.
1 http://www.usakgundem.com/haber/60005/trkiye-39-ninban-artacak-karar.html

ABD, Iraktan ekildii Sylemi zerinden Yeni Bir Yerleme Plann Hayata Geiriyor
Bata ABD olmak zere, dnya topraklarn smren kresel glerin; birok kez benzer bir yntemle, igal ettii topraklardan ekildiklerini ilan ettikleri tarihten sonra da aslnda uzun yllar igali devam ettirdiklerine ahit oluyoruz. Bunun bir rnei de Obama ynetimindeki ABDnin 2010 ylnda dnya kamuoyuna duyurduu Iraktan ekilme syleminde grld. ABDnin Iraktaki muharip askerlerinin bir ksmn ekmesinin, Uzakdoudan Afrikaya kadar pek ok blgede farkl rnekleri grlebilecek bir yerleme plan olduu anlalyor. Irakn Ortadounun kalbi ve kk bir prototipi olduu gerei, 750 milyar Dolar bulan yksek maliyet, binlerce asker ve tabi ki prestij kaybn daha da anlaml klmaya yetiyor. ABDnin 2 km uzunluunda, 420 bin m2 geniliinde, BM binasnn 6 kat byklnde 2.500 diplomat ve 7.000 zel gvenlik grevlisine evsahiplii yapan, yllk gideri 2.5 milyar Dolar bulan bir Badat Bykelilii ina etmesi de ABD nezdinde Irakn nerede durduunu ortaya koyuyor.3
2 http://www.ntvmsnbc.com/id/25143959/ 3 ABD Iraka ekilerek Yerleiyor, Taha zhan, 25.09. 2010, http://www.sabah.com.tr/Gundem/2010/09/25/abd_ iraka_ cekilerek_yerlesiyor

17

Irakta igalci g olarak bulunduu sre ierisinde, igal ettii dier topraklarda olduu gibi yerel dinamikleri bir ayrma arac olarak kullanmay ustalkla baaran ABD, Irakta da benzer bir yolu takip etti. Etnik ve mezhepsel farkllklar ii-Snni, KrtArap atmasna dntrmeyi baaran ABD, varlnn devam iin gerekli kaos ortamn da bylece salam ve dnya kamuoyu nezdinde igaline meru bir zemin hazrlam oldu.

c. Fransa

Fransa Afrikay Smrmeye Devam Ediyor

Dnya kamuoyuna Iraktan ekildii masaln yutturmaya alan ABDnin uygulamalarnn bir benzerini de Fransa sergiliyor. Afrikadaki lkeler zerindeki smrgesini olduu gibi devam ettiren Fransa, lkelerin demokratik tercihlerine ve bamszlklarna sayg duyduu yalann tm dnyada dile getirmeye de devam ediyor. Fransa Cumhurbakan Nicolas Sarkozy ve ABD Bakan Barack Obama seilir seilmez Afrikaya nemli ziyaretler yapma planlarna girimilerdi. ki bakann, uzun yllar nce kresel ilikiler asndan nemsiz olduu tescillenen bir ktayla alkadar olmaktan daha ar ncelikleri olduu anlalmt. Bu yaklam, iki iei burnunda Batl lidere tam da yaptklarn syledikleri eyi somutlatrmak, yani geleneksel i grme ekline bal kalmayan bir liderlik ortaya koymak ynnde mkemmel bir frsat sunmu oldu. Fransa, tam da smrgeciliin sona eriinin tarihsel adan kanlmaz olduunu anlad anda, gerek bir siyasi deha aheseri ortaya koydu: Afrikadan ekilmek iin gereken her eyi stlendi ve bunu aslnda bir milim bile kprdamayaca bir tarzda yapt. Fransa, bir ksm Fransz uyruunda olan gvenilir Afrikal siyasetileri, smrd 14 devletin bakan koltuuna oturtmak ve doal kaynaklar zerindeki sk kontrol srdrmek eklinde bir yol izledi. Yolsuzluu ve istikrar besleyen bylesi bir sistemin, muazzam insan haklar ihlalleri olmakszn devam etmesi dnlemezdi. Ancak Fransa sistemi uygulamaya koymaktan ekinmedi. Ktadaki yaklak 60 bin askeri sayesinde Fransa tek bir hareketle diktatrlerin imdadna koabilecei bir sistem kurdu. Bu, zaten belli maddelerin gizli tutulduu savunma anlamalarnn bir parasyd. Fransa gizli servisi de, gerektiinde, diktatrlerin hasmlarn yok etme grevini yerine getirmeye hazr bir ekilde bekliyor. Bu ekilde ortadan kaldrlan

b. in

in Avrupay Kuatyor
in Babakan Wen Jiabaonun ardndan Cumhurbakan Hu Jintaonun, Avrupa ziyaretleri, inin Avrupa lkeleri zerindeki basksn giderek arttrd iddiasn glendiriyor Ancak Avrupada hkmetlerle sivil toplum kurulularnn ine yaklamlar arasnda ciddi ayrmalar bulunuyor. Hkmetler inin Avrupada yatrm yapmas iin yarrken, insan haklar dernekleri hkmetlerinin Hu Jintaoyu indeki insan haklar ihlalleri sebebiyle uyarmasn bekliyorlar. rnein inli yetkililer Fransa ziyaretinde Dou Trkistan konulu protesto gsterileriyle karlat. Tibet konusu da Dou Trkistan gibi gndemden den konularn arasnda bulunuyor. zellikle Avrupay vuran ekonomik krizden sonra hkmetler bu konular Brksele yani Komisyona havale etmi grnyorlar. in Cumhurbakan Hu Jintao; Fransa ve Portekiz ziyaretlerinde Avrupann artk inin beklentilerini de hesaba katarak adm atmas gerektii mesajn gl bir ekilde verdi. zellikle spanya ve Yunanistana herkesin srtn dnd bir dnemde in, szkonusu lkelere sahip kmas karlnda, Avrupallardan hassas olduu konularda diplomatik destek beklediini aka sylemekte bir saknca grmyor.4

4 http://www.hakihlallerimerkezi.org/makale_detay.php? mid=187&cid=5

18

Afrikal muhalif listesi olduka kabark. Fransa, kurduu bu sistemle, Afrika lkelerini istikrarszlatrp tahrip etmeyi srdryor. Gerekten de btn eski Avrupal smrgeci gler arasnda, Fransa, smrgecilikten vazgemeyi reddediiyle ei benzeri olmayan bir yer tekil ediyor. Ve Parisle byle bir dostluu reddeden lkeler (Vietnam, Madagaskar, Kamerun ve Cezayir), zgrlklerinin bedelini yz binlerce canla dedi. Fransann nc Dnya fiyatlaryla uranyum karmaktan hi gocunmad Nijer de bu lkelerden biri. Fransa bu ii yle insanlk d koullarla yrtyor ki; bugn tarma dayanan bu lkede tarm yapmak imknsz hale gelmi bulunuyor. Fransann uranyum ihtiyacnn %40n karlamaya intihardan farksz ekilde seferber edilen Nijer, dnyann muhtemelen ikinci byk uranyum reticisi, fakat ayn zamanda bugn dnyadaki en yoksul lkelerden biri olma zelliini srdryor. lkenin ilk devlet bakan Hamani Diorinin 1974te, lkesinin, madenlerin karlmasndan zerre kadar fayda salamadn sylemesinin ardndan devrilmesinin, Fransa gizli servisinin ii olduu artk biliniyor. 1996dan bu yana gerekleen askeri darbe ve sregiden i isyan, Fransann bu stratejik kayna kontrol etme gayretinin uzun yllardr srdn belgeliyor.5

Sarkozy Derin Devlet Benzeri Bir Yaplanma m Kuruyor?

Fransada iktidar-para ilikisinin ortaya kt Woerth-Bettencourt davasna ilikin gazetecilerin bilgisayarlarnn alnmas, yarg zerindeki basklar, polisin gazetecileri takibe almas gibi gelimeler, Cumhurbakan Nicolas Sarkozy tarafndan bir Derin Devlet kurulduu phelerine yol at. Kozmetik devi LOrealin varisi Liliane Bettencourtun 2007deki cumhurbakanl seimlerinde Nicolas Sarkozyye mali yardmda bulunduu5 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=Radikal HaberDetay&Date=18.07.2010&ArticleID=1008647

nun ortaya kmasyla balayan skandallar dizisi Fransay sarsmaya devam ediyor. Hkmet, Bettencourt olayn Bettencourt ve kz arasnda bir miras kavgas olarak gstermeye alrken, ses kaytlar, itiraflar ve polisteki ifadeleri, soruturma iin maddi deliller sunuyor. Skandallar Mays 2009 ile Mays 2010 arasnda Liliane Bettencourt ve evresi arasnda yaplan grme kaytlarnn basna szmasyla balamt. Yetkililer Bettencourt'un Sarkozy'nin 2007 ylndaki seim kampanyas srasnda iktidardaki parti UMP'ye yasal olmayan yollardan ba yapt iddialarn soruturuyor. Bir yandan soruturma hkmetin basks altnda yrtlrken, dier yandan bir dizi yeni skandal yaand. Bettencourt olayna ilikin yeni bilgiler ortaya karan gazeteler iktidarn hedefi oldu. Bu dava kapsamnda haber kayna gizliliini koruyan yasa ihlal edildi, yargda kaos yaand, istihbarat servisleri illegal yntemlere bavurdu ve gazetecilerin bilgisayarlar alnd. Sarkozynin Bettencourt olay ile ilikisini ortaya karan bilgi ve belgeleri engellemek iin oluturduu bask ve devreye konulan yntemler Derin Devlet olarak yorumland. Le Monde gazetesi iki kez su duyurusunda bulundu. Temmuz aynda Le Monde gazetesinin, Lillant Bettencourtun mirasnn idarecisi Patrice de Maistrein gzaltndaki ifadelerini yaymlamas, Fransa alma Bakan Eric Woerthu zor durumda brakmt. Haberde Woerth'in, L'Oreal'n varisi Liliane Bettencourt'un mali ilerine ilikin bir soruturmayla balants olduu bilgisine yer veriliyordu. Daha nce Cumhurbakan Nicolas Sarkozy; Le Monde gazetesinin haber kaynan bulmak iin muhabirlerin peine polis takm, gazetecilerin telefonlarnn detayl faturalar polis tarafndan gizlice incelenmiti. Gazete, 20 Eyll gn de kaynak gizliinin ihlal edildii gerekesiyle su duyurusunda bulundu. kinci su duyurusu da, savcnn, haber kaynan ortaya karmaya almas zerine 22 Ekim gn yapld. hesaplama yargya da tand. Nantterre Sav-

19

cs Philippe Courroyenin Le Monde gazetesinin haber kaynan ortaya karmak iin polisten detayl telefon faturalarn istedii ortaya karken, ayn savc Bettencourt skandallarndan biri zerine bamsz soruturma yrten hakim Isabelle PrvostDesprezi devre d brakmak istedi. Ancak Courroye, davay Prvost-Deprezin elinden almaya alrken kendi tuzana dt. Dosyann tmnn baka bir savcla tanmas bekleniyor. Bettencourt davasnn horozlar arasnda bir savaa dntne dikkat eken Marianne dergisine gre, davann baka bir savcla tanmasyla birlikte gerek bir soruturma yrtlebileceini ifade etti. Bu srada bir dizi hrszlk olay yaand. 21 Ekim 2010 gn Point dergisi yaz ileri mdrlerinden Herv Gattegno ile Le Monde gazetesinden Grard Davetin bilgisayarlar alnd. Ardndan alternatif internet gazetesi Mediapart, Lilianne Bettencourtun evinde gizlice alnm kaytlar ieren bilgisayarlarnn kaybolduunu duyurdu. Mediapart, olayn 7-8 Ekim gecesi alndn aklad kaytlarda siyasi yaam illegal finanse etme olaynda Eric Woerthin yansra Nicolas Sarkozynin de adnn getiini belirtti. Hrszlk olaylarnn ardndan Sosyalist Parti (PS), merkezci parti MoDem ile Ulusal Gazeteciler Sendikas (SNJ) tepki gstererek, hrszlk olaynn aydnlatlmasn istedi. PS ve SNJ, hrszlklara ilikin koordineli soruturma balatlmasn istedi. Nicolas Sarkozy ise Le Monde gazetesinin sorusunu yantlarken; bunda beni ilgilendirecek bir ey gremiyorum dedi. Ancak hkmet partisi UMPden hrszlklar knayan herhangi bir aklama gelmemesi dikkat ekti. Mediapart, Sarkozynin aklamasna sert tepki gstererek; kendi Cumhurbakanlnn bir Serseri Devlet organize ettiinden phe duyulduunda; Cumhuriyet servislerinin yasad davranmasndan phe duyulduunda ve istihbarat servislerine bavurulduunda, Cumhurbakan birinci derecede ilgilidir diye kaydetti. Gzetilen hedeflerin, alnan materyaller, dzenlenen operasyonlarn temel bir varsa-

ym ortaya koyduuna iaret eden Mediapart, bir veya birka grevlinin koordineli bir giriimin kendilerini u soruyla devletin derinliklerine gtrdn belirtti: Bu grevli veya grevliler devlet mekanizmasnn bir sorumlusunun talebi zerine mi davrandlar? Bettencourt olaynn her eyden nce Sarkozynin teki yz olduunu kaydeden Mediapart, Sarkozynin bir Derin Devlet kurduu yorumunda bulundu. Mediapart; Derin Devlet, bundan birka yl nce Trk rejiminin gerek doasn karakterize etmeye yarayan bir formldr diyerek, tm yasa ve kontrollerin zerindeki bu yapnn devlet darbesine kadar gittiini hatrlatt ve Nicolas Sarkozy tarafndan kurulan Derin Devletin neye benzediini kefettiklerini aklad.6

d. srail

srail Sahip Olduu Nkleer Silahlarla Dnyay Tehdit Ediyor

rann nkleer alandaki faaliyetleri srailin kkrtmalar ile tm dnyada tartlrken, rann da taraf olarak altna imza att Nkleer Silahlarn Yaylmasn Engelleme Anlamas (NPT)n imzalamay reddeden ve 1958den bu yana nkleer silahlara sahip olduu bilinen sraile kar dnya sessizliini koruyor. srail NPTye imza atmad iin kendisini anlamann getirdii artlara uymakla ykml saymyor, hesap verme ihtiyac hissetmiyor. Nitekim en son NPT imzacs 189 lke sraili anlamaya katlmaya davet ettiklerinde, srail Hkmeti; NPT imzacs olmayan bir lke olarak srail kendisi zerinde yetkisi bulunmayan bu konferansn ald kararlara uymak zorunda deildir aklamasn yapt. te yandan srail, aklamay iki yzl olmakla sulad. sraile gre Ortadouda nkleerden arndrlm bir blge kurma hedefi blge gerekleriyle uyumuyor. srail nkleer ile ilgili tartmalarda, kendisinin
6 http://www.timeturk.com/tr/2010/11/02/sarkozy-derinfransa-yi-mi-kurdu.html

20

temiz rann kirli olduu sylemini dillendirmeye devam ediyor. Oysaki rann nkleer silah bir yana, nkleer teknolojisi dahi bulunmad biliniyor. srail ise 1958den bu yana uranyum ve pltonyum zenginletirme tesislerine sahip. srailin bu teknolojiye kavumasnda, bugn rana ok sert bir ekilde kar kan Fransann da katksnn olduu biliniyor. Dimonadaki nkleer tesislerin 300 kadar nkleer baln retilmesini salad tahmin ediliyor. Bu da sraili gre dnyann en byk 6. nkleer silahl gc yapyor. srail nkleer gcn Jericholar ile uzun mesafelerde kullanma gcne de sahip. Gelitirilmi Jericho fzelerinin menzilinin 7.800 kmye kadar uzand belirtiliyor ki bu rakam Avrupa, Asya ve Afrikay vurmaya yetebilir. Baz uzmanlar srailin konvansiyonel kullanma ek olarak nkleer silahlardan mayn gibi olduka farkl taktik silah alanlarnda da yararlandn belirtiyorlar. Son gelimelere gre srailin nkleer fzeler ile donatlm Alman yapm denizaltlar (Flotilla 7 Dolphin, Tekuma ve Leviathan) Basra Krfezine alm ve ran sularna yakn yerlerde konulandrlm durumda. Denizaltlarn bir yandan ran korkutmay hedefledii, dier taraftan ise ran hakknda istihbarat toplad belirtiliyor. Bir dier misyonun da MOSSAD ajanlarn krfeze karmak olduu iddia ediliyor.7

yapmaktan vazgeirebileceini kaydetti. srail siyasal kaynaklar Netanyahu'nun bu grn, grt ABD Bakan Yardmcs Joe Biden'a da bildirdiini belirttiler. Ancak Biden grmeden sonra, ran'a uygulanmakta olan yaptrmlarn "src" olduunu ve ie yaradn sylemiti.8

srail Tm Dnyay Dinlemeye Alm

srailin Negev lndeki Urim Kibbutzu yaknnda Akdenizdeki iletiim trafiine kulak vermi dnyann en byk istihbarat merkezine sahip olduu ortaya kt. Merkezi ifa eden Fransz Le Monde Diplomatique dergisine gre, ordunun sinyal istihbarat birimi 8200, buradan Dou Akdenizdeki iletiim hatlarndan veri topluyor. Merkezde 30 anten ve uydu alcsnn yansra telefon ve e-posta iletiiminde anahtar kelimeleri bulup zmeye programlanm bilgisayarlar var. stihbarat teknolojileri konusunda uzman Yeni Zelandal gazeteci Nick Hagerin imzasyla yaymlanan haberde, merkezi Negevde Beereba kenti yaknnda bulunan birimin, ABD ve ngiltere ile boy lecek kadar gelimi teknolojilere sahip olduu belirtildi. Bu donanm sayesinde srail; Avrupa, Ortadou ve Kuzey Afrikada hkmetler, uluslararas rgtler, irketler, siyasi partiler ve bireylerin iletiimlerine eriebiliyor. Temel amacn Akdenizden geen gemileri dinlemek olduu iddia ediliyor. Ayrca srail ve Avrupa arasndaki iletiim hatlar da denetleniyor. Hagere gre, antenlerle dolu Unit 8200de, Akdenizde gemiler arasndaki telsiz temaslar ile sraili Avrupaya balayan su altndaki iletiim hatlar da izlenirken, Echelon benzeri sistemle, ok gl bilgisayarlar, e-mail ve telefonlarda belirli kelime ve numaralar annda tespit etmek zere ayarland. Le Monde Diplomatique, ifre krma iinde de uzman olan irketin ulat bilgilerin, ilenmek zere 8200n Herzilyadaki ssne gnderildiini, oradan da Mossad ve orduya transfer edildiini belirtti. Tesiste grev yapan srailli eski bir kadn asker, birimde ngilizce ve Franszca yaplan telefon ko8 http://www.ihlassondakika.com/haberdetay2.php?id =326970

srail rana Mdahale in Kkrtmaya Devam Ediyor

Netanyahu, ABD'nin New Orleans kentindeki Yahudi kurulularyla bulumas srasnda yapt konumada rann nkleer alandaki faaliyetlerine deinerek, rann nkleer bomba yapmak niyetinde olduunu, ran bu amacndan vazgeirmenin yolu olarak, Bat'nn, gerekirse askeri gce bavurabileceini bildirmesi gerektiini syledi. ran'a kar uygulanan ekonomik yaptrmlarn, bu lkeyi nkleer silah edinme yolunda frenlemekte yetersiz kaldn savunan Netanyahu; "Tahran'daki tiranlk" olarak adlandrd ran ynetimine kar "ciddi bir askeri tehdidin", bu lkeyi nkleer silah
7 Nkleer srail ve Nkleer ran, Sedat Lainer, 30.05.2010, http://www.usakgundem.com/yazar/1602 /n% C3%BCkleer%C4%B0srail-ve-n%C3%BCkleer-%C4%B0ran.html

21

numalarn takip ettiklerini anlatarak; yaptmz, rutin iletiim trafii iinde mcevherleri tanmlayp bulmakt. ok ilgin bir iti diye konutu. Bilgileri Mossadla paylaan 8200, 1967de Alt Gn Savann ilk gnnde Msr lideri Cemal Abdnnasr ile rdn Kral Abdullahn telefon grmesi ile Filistin lideri Yaser Arafatn 1985te Akdenizde Ail Lauro yolcu gemisini karan eylemcilerle grmesini tespit etmiti.9

e. Kanada

ise tavizsiz yaklamn srdryor. Yaylmac politikasnn sonucu; Gney ve Kuzey Kafkasyadan vazgemeyen, perde arkasndan dilediini yapan lke, yaanan atmalar ve kanl katliamlar da lke ii meseleler olarak dnya gndeminden uzak tutuyor. Katliamlar i meselesi olarak adlandrsa da dnya kamuoyu, lkedeki faili mehullerden ve kayplardan dolay olduka rahatsz. Sivillerin bask, soykrm, kitlesel cinayetler ya da iddet grme tehdidi altnda olduu lkeleri listeleyen yllk indeks raporuna dayandrlan deerlendirmeye gre, Rusya 70 lke arasnda 16. srada yeralyor.11

Kanada Her artta srailin Yannda Olduunu Duyurdu

Kanada Babakan Stephen Harper; lkesinin, srail'e yaplacak her trl saldrda bu lkeye yardm edeceini belirterek; ''bedeli ne olursa olsun Kanada, her zaman srail'in yannda olacak'' dedi. Antisemitizm taraftarlarnn, Yahudilere ac ektirme eilimlerinin kresel bir fenomen haline gelmeye baladn ne sren Kanada Babakan; ''bu eilimde olanlar Yahudilere, anavatanlar olan srail'de yaptklarn da insan haklar dili ile savunmaya alyorlar. srail, dnyada varl saldr ve tehlike altndaki tek lkedir. Biz de manevi olarak daima srail'in arkasndayz'' diye konutu. Bu durumda olan bir lkeyi, BM ya da uluslararas bir forumda savunma durumunda, en kolay yol olarak ''srail'in sadk savunucusu'' yaktrmas ile karlaldn savunan Harper; "BM'de, srail kartl ile daha fazla oy alabilirdik. Ancak ben babakan olduum srece ne BM'de, ne de baka bir yerde bu olmayacak. Bedeli ne olursa olsun; Kanada her zaman srail'in yannda olacak'' diye konutu.10

Rusyann Antiterr Operasyonlar Soykrma Dnyor

Krm Rusyann bir paras haline getiren, eenistanda birliin salanmasn engelleyen, Kafkasya zerindeki emellerini diri tutan Rusya; Tatar ve erkes soykrmlarn tanmyor. erkes Kongresinin, soykrmn tannmas talebine Dumann yant : 2. Dnya Savanda erkesler soykrma uramamtr olmutu; oysa 1864 facias ve ncesinde 300 yl sren katliamlar, 2. Dnya Savann ncesini kapsyordu.12 1999 ylnda yeniden alevlenen ve giderek daha istikrarsz bir grnt izen eenistanda insanlar katliama uruyor, ya da ge zorlanyor. te yandan dnya gndeminde terr ve een kelimeleri birlikte kullanlmaya devam ediyor.13 Bugn, halknn ounun kanserle mcadelesi, verimli topraklarn mayn istilasnda olmas ve lke ii kargaa, mlteci olan eenlerin lkelerine dnn zorlatryor.

Patlamalarn Ardndan Gizli Tekilat kyor

1996 ylnda, bir een hastanesindeki Kzlha alanlarnn lmyle ilgili Rus gizli tekilatndaki bir ajann itiraf14 ve 1999 ylnda gerekletirilen bombal saldrnn ardnda FSBnin kmas, Rus11 http://www.sde.org.tr/tr/haberler/1073/rusyada-insanhaklari -sorunlari-devam-ederken.aspx 12 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=Radikal Yaza r&Date=15.04.2010&ArticleID=991627 13 http://www.kafkascecen.org.tr/?module=yazar_yazilari& yazi_no=100 14 http://www.istanbulhaber.com.tr/haber/cecenistandakisaldiri-rus-isi-cikti--61579.htm

f. Rusya

Rusya; Meselem Diyor, Su Oran Artyor

Son zamanlarda daha yumuak bir yzle, dnya ile ilikilerini iyiletiren Rusya, kendi i sorunlarnda
9 http://www.hakihlallerimerkezi.org/haberlerdetay. php?hid= 392&cid=5 10 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=Radikal Detay&ArticleID=1028208&Date=09.11.2010& CategoryID=81

22

yann terr sylemi zerinden eenistan zerinde oynad oyunlar belgelemeye yetiyor. te yandan konu ile ilgili alma yapan gazeteciler, ya da soruturma yrten ve olaylar hukuki adan sorgulayan savc ve avukatlar, ya esrarengiz biimde ortadan kayboluyor ya da suikaste kurban gidiyor.15 Rusyaya AHM tarafndan verilen kararda; 2000 ylnda gerekletirilen saldrda hayatn kaybeden sivillere kasti bir saldr olmad; ancak tedbirsizliin olduu gerekesi ile ceza verilmiti.16 nsan Haklar zleme Komitesinin, AByi karar almamakla sulad da dnldnde; ortada savatan daha vahim bir olayn varl aka grlyor

nkleer enerji konusunda destek verdii rana, veto hakkna ramen, BM Gvenlik konseyinin kararna imza atarak bir kar duru sergiledi.18 Bu durumun satr aralarnn iyi okunmas gerekirken, Rusyann derinden ve alenen gtt siyasetle dier dnya devletlerinden farkl; ama ihlaller noktasnda ayn izgide olduu gzkyor.

Trk Cumhuriyetlerde Rus Etkisi Sryor

SSCBnin mirasna sahip kmak ve Amerika karsndaki konumu salamlatrmak isteyen Rusya; SSCBnin dalm ile dalmamak iin, Bamsz Devletler Topluluunun olumasna nayak olmutu. Bugn, Azerbaycan ve Trkiye arasndaki Ermenistan sorunu nedeniyle, Azerbaycann Rusyaya yakn bir duru almas bile, Rusyann SSCBden kopan paralar kendinden uzak tutmama gayretini gsteriyor. Dnya smrgecilik tarihindeki en byk rakam olan retimin %93n alan Rusya, Trk Cumhuriyetlerdeki zenginlikleri brakmak istemiyor ve bunlarn ilenmesi iin teknolojideki eksiklikleri de iyi kullanyor. Bir taraftan Trkiyeye yakn bir politika izlerken; zellikle Ermeni meselesinde ilerin istedii gibi zlmesini bekliyor. Bu uygulamalar ile, Trk Cumhuriyetlerle Stalin zamannda yaplamayan etnik ayrmcl gerekletirmek isteyen Rusya, hem Trkiye hem de dier Trkler arasndaki mesafeyi ayarlyor. Orta Asya lkelerinin ounda resmi ve gnlk dilin Rusa olmas, etnik kimliin milli kimliin korunmas yolundaki abalarn engellenmesi ise dier bir etken olarak karmza kyor.17 Menfaatleri uruna, Afganistan meselesinde; ya da ran, srail gibi konularda sessiz kalan Moskova,
15 http://www.evrensel.net/haber.php?haber_id=44102 16 http://www.haber7.com/haber/20101204/AIHMdenRusyaya-Cecen-katliami-cezasi.php 17 http://qha.com.ua/yazar.php?id=159

18 http://www.kanalahaber.com/rusya-abdye-nicindirenemiyor-yazisi-319.htm

23

2. NKLEER GVENLK ZRVES ve RAN

rann nkleer enerji alanndaki faaliyetlerinden rahatsz olan kresel glerin, ABD ve srailin nclk ettii bir sre sonucunda BM Gvenlik Konseyinde alnmasn saladklar 4. yaptrm kararlar, 2010 ylnda dnya siyasetinin en nemli gndemlerinden biri oldu. Trkiye ve Brezilyann barl zmler retme gayretleri ran ikna etmeyi baarrken, BM Gvenlik Konseyinde yaptrm kararlarnn alnmasnn nne geemedi. Ancak iki lkenin sergiledii diplomatik tavr, kresel glerin sorunu zmekten ok, blgedeki etkinliklerini kaybetmemeye odaklandklarn deifre etmi oldu.

Bizzat nkleer silah sahibi ABD, Rusya, in, ngiltere ve Fransann nclk ettii NPT yani Nkleer Silahlarn Yaylmasn Engelleme Anlamasn, dnyada Hindistan, Pakistan, Kuzey Kore ve srail dnda, ran da dahil olmak zere dnyann neredeyse tm lkeleri imzalam bulunuyor. Bu yaklamlaryla szkonusu be devlet, anlamay imzalamayan drt lkeyi istisna kabul ederek, dnyada kendileri dnda kalan tm lkelerin nkleer silaha sahip olmamalarn temel hedef olarak belirlemi gzkyorlar.19 Barl amalarla kullanlan nkleer enerji ile nkleer silah teknolojisi arasndaki an sanldndan daha az olmas, kresel gleri endielendiriyor. Dolaysyla bugn dnya zerinde nkleer enerjiyi kullanan pek ok devletin ksa saylabilecek zaman dilimlerinde nkleer silah sahibi olmas mmkn. Bu da nkleer teknolojinin sk bir denetim altnda tutulmas gerektiini gsteriyor. Bata ABD olmak zere, nkleer silah sahibi kresel gler, Uluslararas Atom Enerjisi Kurumunun bu alandaki ilevini yetersiz gryor olacak ki, siyasi birtakm yaptrm ve uygulamalarla bu alan kontrol altnda tutmaya alyorlar. Bunun neticesinde uranyum zenginletirme almalarnn kimin hakk olduu, hangi lkelerin uranyum zenginletirme almas yapmasnn tehlikeli saylabilecei konusu byk tartma yaratyor.

Nkleer Silah Sahibi Kresel Gler Yeni Nkleer G stemiyor

Uluslararas anlamalarla ellerindeki nkleer silahlar merulatran, ayn zamanda BM Gvenlik Konseyinin be daimi yesi ABD, Rusya, ngiltere, Fransa ve in; uyguladklar politikalarla, dnya devletlerinin nkleer silah sahibi olmamalar gerektii sylemiyle, bir anlamda hedef saptryor ve kendilerini temize karmaya alyorlar. Szkonus be lke dnda Hindistan, Pakistan ve Kuzey Kore de nkleer silaha sahip. Ayrca srailin de nkleer silaha sahip olduu biliniyor fakat bu gerek srail devleti tarafndan kabul edilmiyor.

Asl Mesele Kresel Liderlik

ABD bu yaklam baz devletlerin yeterince sorumlu olmamalaryla izah ediyor; ancak uluslararas ilikilerde kimin sorumlu olduuna ABDnin hangi hak ve yetkiyle karar verdii sorusu ortada duruyor. stelik nkleer silahlar bir dier lkeye kar kullanmak gibi bir lgnl sadece ABDnin yapt biliniyorken, bu konuda en sorumlu lkenin ABD olduunu syleyebilmek de imkansz grnyor. Bu
19 ran Nkleer Krizi: Trkiye Oyunu Bozdu, Sedat Lainer, 31.05.2010, http://www.stargazete.com/acikgorus /iran-nukleer-krizi-turkiye-oyunu-bozdu-haber265957.htm

24

durumda yaplmak istenenin ran cezalandrmaktan ok, dnyada kimsenin kramayaca bir nkleer tekel kurmak olduu anlalyor. te yandan, ABDnin nkleer silah tartmalar zerinden pre-emptive (nleyici) diplomasi anlayn uluslararas hukuk haline getirmek istedii de baka bir tartma konusu. u anda rann deil askeri, barl nkleer teknolojiye dahi henz sahip olmad bilinmesine ramen, ABD ve dier kresel gler rann nkleer silah retme olaslna kar yaptrm kararlar aldrdlar. Bunun iin sunulan tek kantn rann gvenilmez bir lke olduu iddias ise olduka gln kalyor. Bu tablo henz sava dah ilan etmemi bir lkeyi sava sularndan dolay yarglayp mahkm etmeye benzetiliyor ki, bunun da insanlk tarihi boyunca ei benzeri bulunmuyor. Eer ABD, ran sadece niyet okuyarak cezalandrmay baarabilirse uluslararas sistemde n alnmas ok g bir gelenek balam olacak. Bu da nmzdeki dnemde Trkiye de dhil pek ok lkenin niyet okuma yoluyla cezalandrlmaya allabileceini gsteriyor. stelik bunu yapma yetkisinin de sadece BM Gvenlik Kurulunun 5 daimi yesinin tekelinde olaca kayg verici bir gelime olarak yorumlanyor. Yaanan tm gelimeler, ran ile ABD arasndaki gerilimin pek aznn aslnda nkleer bir sorun olduunu, asl sorunun kresel liderlik sava olarak tanmlanabileceini ortaya koyuyor.20

arasnda 17 Mays 2010 tarihinde imzalanan anlama, tm dnyada geni yank uyandrrken, rana askeri mdahale ve ekonomik ambargoyu kafasna koymu kresel gler iin de beklenmedik bir gelimeydi. Stratejist Sedat Lainer bu konuyu u ekilde ifade ediyor: Ahmedinejad Tahranda Erdoan ve Lulann kollarn havaya kaldrd srada Batda tam bir ok yaanyordu. Trkiye ve Brezilya kelimenin tam anlamyla pimi aa su katm oldu. ABD tam rana vurmaya hazrlanrken bu iki lke adeta havadaki yumruu tutmu oldu.21 Anlamann taraflarca imzalanmasnn ardndan ran, taahht edilen tarihte 'nkleer takas' anlamasn Uluslararas Atom Enerjisi Kurumu'na (UAEK) gnderdi. El-Alem Televizyonu'na gre, ranl yetkililer Viyana'da biraraya geldikleri UAEK'nn Bakan Yukiya Amano'ya, Ali Ekber Salihi'nin (ran Atom Enerjisi Kurumu Bakan) imzasn tayan mektubu iletti. ran'n daimi temsilcisi Bykeli Ali Asker Sultaniye'nin mektubu Amano'ya sunmas srasnda, Trkiye'nin BM Viyana Ofisi nezdindeki daimi temsilcisi Bykeli Tomur Bayer ve Brezilya'nn daimi temsilcisi Bykeli Antonio Jose Vallim Guerreiro'nun da hazr bulunduu bildirildi.22

BM Gvenlik Konseyi rana Yaptrm Karar Ald

Trkiye ve Brezilyann yapc giriimlerine ramen BM Gvenlik Konseyi rana kar 4. kez yaptrm karar ald. Yeni yaptrmlar 12 oyla kabul edildi. Trkiye ve Brezilya oylamada hayr oyu verirken, Lbnan da ekimser oy kulland. Konseyden geen paket, 15i Devrim Muhafzlar ile balantl 40 ran irketini ve sfahandaki nkleer merkezin bakan Cevad Rahikiyi kara listeye alyor. Karara gre rana halihazrda uygulanan uluslararas silah ambargosu daha da geniletilecek
21 Lainer, a.g.m. 22 http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=987751 &title=iran-nukleer-takas-anlasmasini-atom-enerjisikurumuna-sundu

Trkiye ve Brezilya Yapc Giriimlerde Bulundu

rann uranyum zenginletirme programnn merkeze alnd szkonusu diplomatik krizin zm iin Trkiye ve Brezilya yapc giriimlerde bulundular. Uzun grmeler sonucunda, ran elinde bulundurduu yaklak 1200 kg % 3.5 orannda zenginletirilmi uranyumu Trkiyeye emanet etmeyi ve karlnda ABD, Rusya, Fransa ve Uluslararas Atom Enerjisi Kurumundan oluan Viyana Grubundan 120 kg arlnda %20 orannda zenginletirilmi uranyum almay kabul etti. lke
20 Lainer, a.g.m.

25

ve bu lkenin nkleer programyla balantl ran bankalarna ynelik sk denetim ve yaptrmlar getirilecek. rana gidip gelen ve yasakl kargo tadndan phelenilen gemiler ak sularda kontrol edilecek.23 ABD, ngiltere, Fransa ve Almanyann; Rusya ve ini de ikna ederek alnmasn saladklar yaptrm kararlarnn, daha nce alnan yaptrm karar gibi etkisiz kalaca gr gl bir ekilde dillendiriliyor. zellikle Rusya ve inin ran ile olan gl ekonomik ilikileri nedeniyle, yaptrm kararlarnn daha alnmadan sulandrld ve etkisizletirildii ifade ediliyor. zellikle enerji alanndaki yaptrmlarn ve petrol satna ynelik kstlamalarn tasardan kartlmasnn, bu iddiay kuvvetlendirecei tahmin ediliyor. te yandan yaptrmlarn asl amalarndan birinin de srailin teskin edilmesi ve ABDnin itibarnn korunmas olduu dile getiriliyor. Zira ne ABDnin ne de Avrupadan herhangi bir lkenin mevcut kresel konjonktrde rana askeri mdahaleyi gze alamayaca biliniyor. Dolaysyla drdnc yaptrm kararlarnn, yeni bir nkleer gcn varlnn nne gemek ve zellikle blgede kresel glerin etkinliini korumak adna alnd sylenebilir.24

23 http://www.trt.net.tr/haber/HaberDetay.aspx?HaberKodu =7594476e-eec0-49b8-ab85-4699e8c527d3 24 Trkiyeyi Bir Kez Daha Alklyoruz, brahim Karagl, Yeni afak, 10.06.2010, http://yenisafak.com.tr/Yazarlar/ default.aspx?i=22693&y=IbrahimKaragul

26

kresel gler, bylece Sudanda bir kaos ortamnn hakim olduu ve mdahale edilmesi gerektii tezini dnya gndeminde gl bir ekilde tutmay baardlar.

ABD Sudann Blnmesi in Elinden Geleni Yapyor

Obama ynetimi Afrika'nn en byk lkesi Sudan'da Gney Sudan bamszlk referandumunun zamannda yaplmasn ve oylamann effaf olmasn istedi. Amerika'nn Sudan zel Temsilciliini yrten General Gration'un blgeyi 20 kez ziyaret ettiini vurgulayan Obama, Sudan'n bara kavumas iin dnya liderleri ile beraber bu konuda altklarn belirtti. Obama, Sudan'da yaanacak gelimelerin Sahra-alt lkelerini dorudan etkileyeceini hatrlatrken; Sudan'daki taraflarn 2005 Kapsaml Bar Anlamasna uymasn istedi. st kapal bir ekile mer El-Beir hakkndaki tutuklama kararna deinen Obama, Darfur blgesinin istikrara kavumas ve Sudan-Amerika ilikilerinin normallemesi iin mer El-Beir'in hukuki makamlarla yzlemesi arsnda bulundu. Amerika Dileri Bakan Hilary Clinton da; daha nce Sudanda gerekleecek referandum iin 'ileyen saatli bomba' nitelemesi yapmt.25

3. GNEY SUDAN REFERANDUMU

Kresel Glerin Mdahalesi Sudan kiye Blyor

Kesintili olarak yaklak 50 yldr sren savalar sonrasnda, Sudann gneyinin, yaplacak referandumda ayrlk karar vermesine kesin gzyle baklyor. Kresel glerin dnyann her blgesinde benzer senaryolarn farkl versiyonlarn devreye soktuuna ahit oluyoruz. Sudanda da din farkllnn krklendii ve ayrmcln lkenin gney ve kuzeyinin iki farkl lke olarak ayrlmasnn yolunu at bir sre yaand. Arap kkenli Mslmanlarn ounlukta olduu kuzey blgesinin, lkenin gneyinde yaayan Afrika kkenli Hristiyanlar ayrmcla tabi tutarak kt muamelede bulunduklar ve gney blgesinin yatrmlardan adil bir ekilde faydalanamad tezini gl bir ekilde ileyen Batl gler, Ocak 2011de gerekletirilecek referandumun sonularnda belirleyici bir rol oynam oldular. Gney blgesinin kuzey snr yaknlarndaki blgelerde kan petrole gzn dikmi olan bata ABD olmak zere kresel gler, referandumdan ayrlk sonucunun kmas iin gerekli btn nlemleri aldlar. Bir taraftan lkede yaayan farkl dinlere mensup insanlar attrmak iin gerekli ortam hazrlarken, bir taraftan da devlet bakan el-Beir hakknda Uluslararas Ceza Mahkemesinde soykrm sulamas ile tutuklama kararnn alnmasn salayan

ABD Sudan Yeni Yaptrmlarla Tehdit Ediyor

ABD, referandum sonras Sudan'a yeni yaptrm tehdidinde bulundu. Amerika Birleik Devletleri, Ocak 2011de Gney Sudann da merkezden ayrlmasyla sonulanabilecek referandum sonras artlarn ktlemesi durumunda Sudana yeni yaptrmlarda bulunabilecei tehdidinde bulundu. Buna karlk ABD, referandum sreci ve sonrasnda herhangi bir sorun kmamas durumunda Sudan terr kollayan lkeler listesinden karma vaadinde bulunuyor. Yine Amerikan ynetiminin vaatleri arasnda Sudan hkmetine ynelik yaptrmlarn kaldrlmas ile her trl normalletirme admlarnn atlmas bulunuyor.26
25 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=130023 26 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&ArticleID =128994

27

Sudanda Kiliseler Gney Sudann Blnmesi Adna Propaganda Yapyor

Gney Sudan'da faaliyet gsteren kiliseler Sudan'n blnmesi iin propaganda faaliyetleri yrtyor. Kuzey ynetiminin altnda ikinci snf vatanda muamelesi grdklerini savunan Episcopal kilisesinden Rahip Paul Yugusuk, Sudann blnmemesinin ykc olacan savundu. BBC Afrika Servisinin haberine gre; Gney Sudandaki dini liderler yaplacak referandumda Gneylileri ayrlk iin oy vermeye ard. Sudan Dini Liderler, Referandum nsiyatifi ad altnda koalisyon oluturan, ilerinde Roma Katolik Klisesi ve Protestan Kiliselerinin de olduu sekiz byk kilise, rahipleri biraraya getirerek propaganda faaliyetlerini yrtmekte. Sudann referandum ile ayrlmasn destekleyen kiliseler Sudann birlemesinin felaket olacan savunuyor.27

BM Gney Sudanda Yeni Ofis At

Birlemi Milletler Bar Gc (UNMIS) 9 Ocakta yaplacak olan referanduma az bir zaman kala Gney Sudanda yeni bir ofis atn duyurdu. Yeni ofisin referanduma hazrlk almalarna destek olma amacyla Bat Ekvator eyaletinde ald bildirildi. Birlemi Milletler (BM) resmi internet sitesinden yaplan yazl aklamada; Sudan isava yllarndan kalma mevcut 78 BM birimin alt Gney Sudanda, 2005 Kapsaml Bar Anlamasndan (CPU) bu yana ilk kez ofis ald belirtildi. Yeni alan birimle blgedeki BM ofis saysnn 79a ykseldii duyuruldu. Gney Sudanda 16 helikopterle grev yapan Birlemi Milletler Bar Gcnn referandum pusulalarn dataca, referandum kabinlerini kuraca ve referandumda grev alacak personele eitim verecei bildirildi.28

yazlar kaleme alyor. Ahram Politik ve Stratejik Aratrmalar Merkezi Sudan Masas Bakan Hani Raslan, srail'in kurulduu yldan itibaren Gney Sudan'daki ayrlk hareketlerle ibirlii iinde bulunduunu ve sonunda hedefine ulatn vurguluyor. Gneyin her yerinde srail'i grmenin mmkn olduunun altn izen Raslan, ancak ylsonuna kalmadan lkenin byk bir isavaa srklenme riskiyle kar karya bulunduunu ne sryor. Msrl air Faruk Cveyda ise; "Sudan'n paralanmas, Arap dnyasnn 1948 ylnda srail'in kurulmasndan sonra karlat en byk depremdir" ifadelerini dile getiriyor. Gney Sudan'n kaybedilmesinde uluslararas gler kadar Arap lkelerinin de sorumlu olduunu vurgulayan Cveyda bundan sonra da; "Darfur da gider mi, Beja da gider mi? Sudan varln nasl koruyacak?" gibi sorular sormaya balayacaklarn ifade ediyor. uruk gazetesindeki analizinde Asyut niversitesi profesrlerinden Dr. Halid Abdulkadir de srail'in Sudan'n paralanmasn salamak iin yllardr blgede faaliyet gsterdiini anlatyor. Bu ekilde Msr'n en zayf tarafndan yakalandn nesren Abdlkadir, gneyin kopmasyla, artk Nil'in hibir zaman eskisi gibi istikrarl olarak Akdeniz'e akamayacan da ifade ediyor.29

Ayrlkta srailin de Byk Pay Bulunuyor

Arap akademisyen ve entelekteller, Sudan'n paralanmasnda srail'in nemli rol ald ynnde
27 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&ArticleID =121365 28 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&ArticleID =127733

29 http://www.timeturk.com/tr/2011/01/12/israil-in-arapdunyasindaki-son-darbesi.html

28

4. WKLEAKS BELGELER

Times ve Der Spiegel gazeteleriyle birlikte aklayarak duyurdu. Sivil kayplar hakknda ayrntl bilgiler ieren belgeler, tm dnyada nemli tartmalara sebep olarak ses getirdi. Bu belgeleri ayn dnemi kapsayan Irak Savana ilikin 400 bin belgenin WikiLeaks tarafndan 22 Ekim 2010 tarihinde kamuoyuna aklanmas izledi. Ancak sitenin tm dnyada yank uyandrmas 28 Kasm 2010 tarihinde, 2004-2010 dnemine ait ABD Dileri Bakanl gizli yazmalarn yaymlamaya balamas ile birlikte oldu. Aklanaca duyurulan yaklak 100 bini hizmete zel (confidential), 15 bin kadar gizli (secret) olarak snflandrlan toplam 251.287 belgenin henz yaymlanm bulunuyor te yandan. WikiLeaks imdiye kadar ok gizli (top secret) snfna giren hibir belgeyi aklamad.30

a. WikiLeaks Hakknda

WikiLeaks Bir Komplo mu?

WikiLeaks tarafndan yaymlanan belge ve yazmalar dnya kamuoyunda tartlmaya devam ederken, WikiLeaksin konumu ve belgelerin yaymlanmasnn arkasnda yatan sebepler de ayr bir tartma konusu oluturdu. WikiLeaksin bir grup gnllnn insanlk namna birtakm kirli ilikileri aa karmay amalad gnll bir oluum mu, yoksa ABD veya srail gibi kresel glerin politikalarn daha rahat uygulayabilmelerini kolaylatracak bir komplo mu olduu pek ok mecrada tartlyor. Temmuz, Ekim ve Kasm 2010da yaymlanan belgelerle ilgili olarak yaplan deerlendirmeler; ncelikle ABDnin byk bir diplomasi ve gvenlik zafiyeti gsterdii ve dnya nezdinde kk dt ynndeydi. Belge ve yazmalar vesilesiyle ifa edilen bilgi ve konumalar nedeniyle ABDnin ilgili ahs, kurum ve devletlerden zr dilemesi gerektii dillendirildi. Yaymlanan belge ve yazmalara daha temkinli yaklaan ve gelimelere farkl yaklamlar getirenler ise ABDnin dnyaya sylemek ve duyurmak istediklerini bu yolla ifa etmeyi uygun bulduu iddiasn
30 2010da Trkiye, Seta Analiz, Sy. 32, s.87

Dnya Gndemine Bomba Gibi Den Belgelerin Yayncs: WikiLeaks

Dnya gndemine bomba gibi den gizli belge ve yazmalar yaymlayan WikiLeaks, 2006 ylnda kuruldu. Kaynaklarnn gizliliini koruyarak hkmetlerin ve dier organizasyonlarn hassas belgelerini yaymlayan sve merkezli bu uluslararas organizasyon; 4 Ekim 2006 tarihindeki kuruluundan, Aralk 2010a kadar geen sre zarfnda www.WikiLeaks.org adresinden yayn yapmaktayd. 2010 ylnda dnya gndemini sarsan belgelerin yaymlanmasnn ardndan WikiLeaks, kullanclarn eriimine kapatlrken, WikiLeaks belgelerine farkl kanallardan ulamak hala mmkn. Medya karsnda daha ok editr ve basn szcs Julian Assange ile boy gsteren WikiLeaksin in, ABD, Tayvan, Avustralya ve Avrupann pek ok lkesinden muhalif gazeteci, matematiki ve irket teknologlar tarafndan kurulduu belirtiliyor. WikiLeaks dnya kamuoyunda adn ilk olarak 25 Temmuz 2010 tarihinde Amerikan Ordusunun 2004-2009 yllar arasndaki Afganistan Savana dair 92.000 belgesini The Guardian, The New York

29

dillendirdiler. WikiLeaksin ABDnin bir oyunu olduunu dndrten bir dier nokta; bandan sonuna neredeyse tamamnn deifre edildii gemi olaylarn dnya kamuoyuna yeniden ve gizli kalm gereklemi gibi getirilerek gndemin megul edilmesi ve bugn yaanan yeni igal ve ihlallerin bu yolla gndemden drlmesinin yolunun almasyd. Ancak olaylarn srail destekli bir operasyon olabilecei ynndeki nc bir iddiann daha ortaya atlmas, WikiLeaksin daha uzun sre tartlacana iaret ediyor. Szkonusu yaklamn iddiasna gre WikiLeaksin esas patronunun Amerikan-srail likileri Komitesi AIPAC (American Israel Public Affairs Committe). ddiaya gre bilgiler bu kuruluun mensuplar tarafndan toplanyor. Yzbinlerce bilgi buraya akyor. AIPAC; ABD ynetiminin, Dileri'nin, Pentagon'un, ekonomi kurulularnn, uluslararas kurumlarn hassas yerlerinde bulunan yeleri zerinden dev bir casusluk ebekesini ynetiyor. AIPAC, rutin ekilde kendisine akan bilgileri topluyor, tasnif ediyor, sansrlyor, yaymlanmasna karar verdiini WikiLeaks zerinden servis ediyor. Servisler srail'in ABD iinde ve dnyadaki karlar ve nceliklerine gre yaplyor. Trkiye'nin bylesine hedef gsterilmesi de bu ekilde aklanyor. Kasm 2010da son belgelerin yaymlanmasndan bir hafta nce AIPAC'n talimatlar dorultusunda srail adna casusluk yapan bir kiinin suust yakalanarak grevden alnmas bu iddialar destekler bir gelime olarak alglanm, ancak olay medyada yeterince itibar grmemiti. Bylece, imdiye kadar en az 20 milyon belgenin alnd ve AIPAC'a szdrld syleniyor. Pentagon dahil, ABD ynetiminin btn birimlerinde szntnn adresi olarak bu rgt ne kyor. ABDnin nde gelen siyasetilerinin birounun, rgtn finansal desteini alm olmas, rgtn lkenin en ok korkulan ve sayg duyulan kurumlarndan biri olmasn salyor. Sadece Dileri Bakanl'na deil, Pentagon ve

dier kurumlara ait belgelerin de nmzdeki dnemde srail politikalar dorultusunda yaymlanaca ne srlyor. ddialara gre operasyonun amac; Barack Obama ynetimini zora sokmak, 2012 seimini kaybetmesini salamak, Ortadou'da dengelerin srail aleyhine gelimesinin nne gemek, Washington zerinde basklar artrmak ve onu srail politikalarna ynlendirmek olarak gsteriliyor. Trkiye'nin bu yaynlarn hedeflerinden biri olduu, Mavi Marmara gibi olaylar ve Ankara'nn blgesel yaknlamasnn srail'in alann daraltmasna misilleme olduu, Trkiye hakknda yeni bilgilerin servis edilecei, bu ynde kapsaml bir operasyon yrtld syleniyor. Belgelerde hibir ekilde srail'i rahtsz edecek bir unsurun bulunmamas, bu lkenin Avrupa, ABD, Dou Avrupa, Irak, Yemen, Somali ve daha birok blgede yrtt terr saldrlar, suikast ve rtl operasyonlarn isminin dahi gememesi iddialar kuvvetlendiriyor.31

b. WikiLeaks Belgelerinden rnekler

Papa Trkiyenin ABye Katlmasna Kar kyor

Guardian, WikiLeaks'in yaymlad son belgelerde, "Papa 16. Benediktus'un Mslman Trkiye'nin AB dnda tutulmasn istediinin" ortaya ktn yazd. Gazete, 2004 ylnda Joseph Ratzinger'in (Papa 16. Benediktus) papa olmadan nce, Vatikan'n konuya ilikin tarafsz olmasna karn, Mslman bir lkenin AB'ye katlmna kar ktn sylediini bildirdi. Vatikan'daki Yabanc Devletlerle likiler Sekretaryas Mstear Piskopos Pietro Parolin'in, Amerikal diplomatlara Ratzinger'in yorumunun kendi yorumu olduunu, Vatikan'n resmi grn yanstmadn sylediinin ortaya kt kaydedildi.
31 Wikileaks srail mi? Tel Aviv Balants, brahim Karagl, 03.12.2010, Yeni afak, http://yenisafak.com.tr/ Yazarlar/?i=25143&y=IbrahimKaragul

30

Guardian'n haberinde, "Amerikal diplomat, Ratzinger'in Mslman bir lkeyi AB'ye almann, Avrupa'nn Hristiyan kurumlarn zayflatacana inandn kaydediyor" denildi. Ancak 2006 ylna gelindiinde, artk papa olan Ratzinger'in grlerinde deiiklik olduuna dikkati eken gazete, Papa'nn Amerikal diplomatlara, "Vatikan katlma aktr ve Trkiye'nin Avrupa'daki yerini almak iin AB'nin Kopenhag kriterlerini karlamas gerekmektedir" dedii aktarld.32

Sarkozy: 70 Milyon Mslman ABye Giremez!

WikiLeakste yaynlanan ve ABD'nin Paris bykeliliinden gnderilen belgeler arasnda, Fransann; Trkiyenin AB yelii konusunda tutumunu gzler nne seren belgeler de yer alyor. 2007 tarihli bu kriptolar, Washington ynetiminin Trkiye konusunda Fransa'y ar bir markaja aldn gsteriyor. Belgelerin iindeki en nemli detay ise 18 Mays tarihinde gnderilen kriptoda, Fransa Cumhurbakan Nicolas Sarkozynin ABD'li diplomatlara sonucu ne olursa olsun 70 milyon Mslmann Avrupaya giriine izin vermeyeceini net bir ekilde syledii belirtiliyor. Kriptoda 6 Haziran'da yapaca grmede Bakan Barack Obama'dan en azndan mzakerelerin devamna izin vermeleri gerektiini nermesi isteniyor. 10 Mays 2007 tarihinde Paris Bykelilii'nden Dileri Bakanl'na gnderilen kripto, "D Politikada Yeni Fransz Hkmetini Yaknlatrmak" baln tayor. Belgenin zet ksmnda Sarkozy'nin, Trkiye'nin AB yeliine sert ekilde kar kt ve Trkiye'yi Akdeniz Birlii'nin bir paras haline getirmeye alt belirtildi. Belgede, "Sarkozy'nin, ABD'nin gl bir Avrupa'ya verdii destei iyice anlamas iin Trkiye'nin AB katlm mzakerelerine verdiimiz nemi zellikle vurgulamamz gerekiyor" denildi. Belgenin AB/Trkiye balkl blmnde ise u ifadeler yer alyor:
32 http://www.ntvmsnbc.com/id/25159270

18 Mays 2007 tarihinde Paris Bykelilii'nden Dileri Bakanl'na gnderilen kriptoda, Bakan Barack Obama'nn, Fransa Cumhurbakan Nicolas Sarkozy ile 6 Haziran'da yapaca grmede gndeme gelebilecek konular ve politika deerlendirmesi yaplyor. Kriptonun son ksmnda Trkiye yer alyor: "Sonu olarak, Sarkozy'nin, Trkiye'nin AB yeliine muhalefeti ak ve d politikasnn en belirgin kalemlerinden birisi olduu iin sarslmaz grnyor. Sarkozy, daha nceki grmelerimizde bize net bir ekilde Trkiye'nin AB'nin iine alnmasyla ilgili stratejik dncemizi dinlemekle birlikte Trkiye'nin darda braklmasnn sonucu ne olursa olsun Fransa'nn kimliiyle ilgili skntlar ve gmen meseleleri nedeniyle 70 milyon Mslmann Avrupa'ya getirilmesine kesinlikle kar ktn syledi. (ancak kendisi bu tezini Trkiye'nin Avrupa deil, Asya ktasnda olduu savna dayandryor.) Bakan, bir taraftan bu konudaki kararn AB'ye ait olduuna dikkat ekerken, dier yandan Trkiye'nin kendi iinde reformlar gerekletirebilmesi iin katlm mzakerelerinin durdurulmas ynndeki bir kararn erken veya dramatik bir ekilde, en azndan u dnemde alnmamas gerektiini sylemeli."33

Belgeler, Fas Kralnn Ynetime Mdahalelerini Gzler nne Seriyor

WikiLeaks belgeleri, Fasta, Trkiyedeki iktidar rnek alarak oy orann her geen gn ykselten Adalet ve Kalknma Partisinin, Fas Kral Muhammed tarafndan nasl bertaraf edildiini ortaya koydu. Radikal slama yakn politikalar desteklerken Trkiyedeki hkmetin baarsn rnek alarak grlerini lmllatran, logosunu gaz lambasyla deitiren Fasn Adalet ve Kalknma Partisi, 2000li yllarn bandan bu yana ykselen oy oranyla laik grlere sahip Kral Muhammedi endielendiriyor33 http://www.ntvmsnbc.com/id/25155998

31

du. Ancak parti, 2009 yerel seimlerinde byk bir bozguna urad. te bu bozgunun perde arkas WikiLeaks belgelerinde ortaya kt. Rabat ve Casablanca kl belgelere gre; lkede Kraln Partisi olarak grlen laik stiklal Partisinin her geen gn g kaybetmesi ve 2007 seimlerinde AKPnin nlenemez baars Kral Muhammedi AKPyi durdurmak iin bir plan yapmaya itti. Kral, okuldan arkada olan ileri Bakan Fuad Aliye; stifa et yeni parti kur, AKPyi ancak sen durdurabilirsin. Sarayn destei arkanda olacak dedi. Ali, Kraln talimatyla grevini brakt ve Modernite Partisini kurdu. Ardndan Kral Muhammedin kendisine destek verdiini belirterek kk partilerle ittifaka gitti. Seim gn gelip attnda anketlerde %20lerde grlen AKP sadece %6.5 oy alabildi ve birok byk ehirde belediye bakanln kaybetti.34

WikiLeaks Belgelerinde Ruslarn Mafyayla birlii Yapt ve PKKya Silah Satt ddia Ediliyor
WikiLeaksin szdrd gizli belgelerde Amerikal diplomatlarn Rusyay mafya devleti olarak nitelendirdii ortaya kt. Kremlinin sulularla i yapp onlar siyaseten himaye ettii, st dzey brokrasinin bir nevi kiisel vergi sistemi oluturarak rvet toplad aktarld. ABDnin Madrid Bykeliliinin, Rus mafyasnn Avrupa ayan aratran spanyol Basavc Jose Gonzalezden ald bilgileri aktard bir belgede yolsuzluk sisteminin tepesinde Vladimir Putinin bulunduu, yollar akan brokrat, oligark ve mafyann gerek bir mafya devleti oluturduu belirtiliyor. 13 Ocak 2010da Madridde Amerikal yetkililerle grmesinde Gonzalezin spanyadaki mafyann Rus balantlarn aratrrken Rus savclar, askeri yetkililer ve siyasetilerin yer ald uzun bir liste oluturduu belirtiliyor. Gonzalez, Rusya iin hkmet ile organize suun birbirinden ayrt edileme34 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=Radikal Detay&ArticleID=1032489&Date=13.12.2010& CategoryID=81

dii gerek bir mafya devleti ifadesini kullanyor. Putinin mafya ile i yaptn nesren Gonzalez, mafya devleti tanmnn Beyaz Rusya ve eenya iin de geerli olduunu sylyor. Belgelerde silah ticareti, kara para aklama ve Gney Kbrsa valizlerle para tama gibi olaylara deiniliyor. Rusya ile ilgili belgelerde u tespitler yer alyor: Rus casuslar silah ticareti gibi kirli operasyonlar yrtmek iin mafya babalarn kullanyor. Polis, istihbarat ve savclk; su ebekesine fiili koruma salyor. Rvet, polis ve FSBdeki yetkilileri zenginletiren paralel vergi sistemine dnm durumda. Putinin gizli para kasalar denizar lkelerde saklanyor. FSB baz mafya babalarn koruyabilmek iin hapse atyor. Daha ansllar ise parlamenter seilip dokunulmazlk kazanyor. ABDnin Moskova Bykelisi John Beyrle de mafya-devlet ilikilerine dair unu yazm: Her ey Kremline dayanyor. (Eski Moskova Belediye Bakan Yuri) Lujkov, belediye bakanlar ve valiler, Kremlindeki kstebeklere deme yapyor. Su unsurlar polis, FSB, ileri, savclk iindeki para karl korumadan (kria) yararlanyor. Amerikal diplomat Michael Davenport da bir belgede Rusyay yolsuz zorba diye tanmlam. Bir belgede Putin Batman, Devlet Bakan Dmitri Medvedev Robin diye tanmlanm. Kievdeki Amerikan Elisi William Taylor, ABye gaz tayan RosUkrEnergonun mafya babas Semyon Mogilevile ban yazm. ABDnin Tiflis Bykelisi John Tefft, Rusyann Abhazya ve Gney Osetyay silahlandrdn aktarm. ABDnin Grcistan lideri Mihail Saakaviliyi, Gney Osetya ve Abhazyaya kar askeri operasyon dzenlememesi konusunda uyard belirtiliyor. ABDnin Kazakistan Bykelisi Richard Hoagland da, Rus gaz devi Gazpromun yeni petrol yataklarn ele geirmek iin akbaba gibi davrandn bildirmi. WikiLeaks belgelerinde Rusya ve talya babakanlar Vladimir Putin ile Silvio Berlusconi arasnda pheli para ilikisi olduu ne srld. Amerikal diplomatlar, Berlusconinin Putinle enerji anlamalarndan ahsi kar elde ettiine dair phelerini yaz-

32

m. Dileri Bakan Hillary Clinton, Roma Eliliinden Rusya-talya yaknlamasnn perde arkasnn aratrlmasn istemi. Roma Bykelisi Ronald Spogli de Berlusconinin Rusya ile ilikileri tekeline ald ve Putinin avukat kesildiini rapor etmi. kilinin zel ilikilerine ve birbirine pahal hediyeler vermesine deinen eli Berlusconi Putinin mao, kararl ve otoriter ynetim tarzna hayran. Muhalefet Berlusconinin enerji anlamalarndan ahsen cmerte pay aldna inanyor. Romadaki Grc elisi Putinin ENI ile boru hatt projesinden kr pay vaat ettiini syledi diye yazm.

Ehud Barak ABDyi rana Mdahale Konusunda Uyarm

WikiLeaks'in yaymlad belgelerde srail Savunma Bakan Ehud Barak'n ran'n "nkleer hrslar" konusundaki grleri de yer alyor. ABD hkmetine ait 2009 tarihli bir i yazmada, Barak'n srail'i ziyaret eden Amerikan yetkililere, ran'n nkleer tesislerine ynelik bir saldrnn 2010 yl sonuna kadar uygulanabilirlii olduunu, ancak bu tarihten sonra ortaya konacak herhangi bir askeri zmn sonularnn kabul edilemeyecek derecede hasarlara neden olabileceini sylyor. ABD'nin Tel Aviv Bykelilii'nden gnderilen 2 Haziran 2009 tarihli bir belgeye gre ise Barak, ran ve Kuzey Kore'nin nn kesmek iin hibir opsiyonun masadan kaldrlmamas gerektiini sylyor. Barak ayrca, ABD ve srail'in ran konusunda ayn istihbarat paylat ancak edindikleri bilgiyi farkl analiz ettiklerini belirtiyor. Barak'a gre, ABD, ran' sululuu ispatlanana kadar masum olduunu dnyor, oysa blgenin ve dnyann kaderi ran'n nkleer silah elde etmesini engellemekten geiyor.35

byk rahatszlk duyan Suudi Arabistan Kral Abdullah, ABD'den defalarca, nkleer programn yok etmek iin ran'a saldr yapmasn istedi. Suudi Kral ayrca ABD'ye "hala zaman varken ylann ban kesmesini" tavsiye etti. Belgeler ABD eski Bakan George W. Bush ve halefi Barack Obama'nn ran'n stesinden gelmek iin gsterdii abalar ve Obama'nn daha sert yaptrmlar iin nasl destek saladn da anlatyor. Bu balamda belgelerde, in'in ran'a olan enerji bamllndan kurtulmas iin Suudi Arabistan'n Pekin'e dzenli olarak petrol salamasn amalayan bir ABD planndan da sz ediliyor.36

Arap Liderler de ABDden rana Mdahale Talebinde Bulunmu

WikiLeaksin yaymlad belgeler, Arap lkelerinin, rann nkleer tesislerinin bombalanmas iin bask yaptn gsteriyor. Belgelere gre, ran'n nkleer programndan
35 http://www.hurriyet.com.tr/dunya/1640 3634.asp?gid=373 36 a.y.

33

5. NATONUN YEN FZE SAVUNMA SSTEM

Fze Savunma Sistemi Yldz Savalarnn Devam m?

ABDnin Reagan dneminde gndeme getirdii Yldz Savalar projesi (Stratejik Savunma Giriimi: SDI) olarak da bilinen balistik fze savunma sistemi projesi, 80li yllarda ABD ile SSCB arasnda ciddi bir krize yol amt. SDI projesi uzay teknolojisi kullanarak ABDyi olas bir nkleer saldrdan korumay amalyordu ve proje, 1980li yllarn sonlarnda hem Dou-Bat yaknlamas ve silahszlanma alannda nemli ilerlemeler saland iin, hem de savunma harcamalarnda bu yllarda yaplan kesintiler ve ayn zamanda proje olduka maliyetli olduu iin terk edilmiti. Bu sistem George W. Bush tarafndan 2001de baka bir adla, bu defa ran ve Kuzey Koreye kar olduu iddia edilerek yeniden gndeme getirilmi, ancak yine Rusyann tepkisiyle karlalmt. Hatta ABD, bu sistemle elitii iin 2002 Hazirannda ABM antlamasndan ekildiini aklamt. Sz konusu sistem radar ve savunma fzelerinin Polonya ve ek Cumhuriyetine yerletirilmesini ngrmekteydi. Hatta bu amala 2008de her iki lkeyle anlama salanmt. Fakat sisteme Rusya ve inin muhalefeti devam etmekteydi. 2008 sonunda yaplan seimlerde ibana gelen ve Rusya ile yeni bir iliki

balatmay amalayan Obamann ilk icraatlarndan biri, sz konusu projenin askya alndn aklamak oldu. 2009 Eyllnde tasarlanan ve eski sistemin yerini almas ngrlen bu yeni sisteminin Bush zamanndaki sistemden en nemli fark, projenin bu kez NATO erevesinde dnlmesi ve maliyet sorununun da NATO iinde zmlenmesiydi. Ayrca sistem ilk etapta uzun menzilli fze savunma sistemin kurulmasndan ziyade, denizden ve karadan frlatlacak ksa ve orta menzilli savunma fzelerine dayanacakt. nceki sistem de esas olarak rana ve Kuzey Koreye kar oluturulmu olmakla beraber, Rusyada ciddi anlamda rahatszla yol amt. Bu yeni sistemin yine esas olarak rana ynelik olmas dnlmekle beraber, bu srete Rusya ile mmkn olduunca ibirlii yaplmas ve Moskovann tepkisini nlemek iin gerekirse ortak alma yrtlmesi ngrlyor.37

ABD Proje in Yalan zerine Kurulu Bir Kampanya Yrtyor

ABDnin yeni fze kalkan projesini aklamadan nce, zellikle medyay etkili bir biimde kullanarak gl bir kamuoyu oluturduu grld. ABDnin ran politikas, fze kalkan projesi ve Trkiyeye ABD fzelerinin yerletirilmesi konularyla ilgili olarak yaananlar, Amerikan ynetiminin politikalarn yrrle sokarken, devlet organlarn, medyay ve dnce kurulularn ne kadar bilinli bir ekilde koordine ettiini gsterdi. nce ABDnin olduu kadar dnyann da nde gelen yayn organlarndan New York Times gazetesinde, Obama ynetiminin Polonya ve ek Cumhuriyetine fze sistemleri yerletirmekten vazgetii, sz konusu fze kalkannn Trkiyeye kurulabileceiyle ilgili bir yaz yaymlanmt. New York Timesn bylesine gizli bir bilgiye ulamasnn mmkn olamayaca gereinden hareketle, haberin ABD ynetimi tara37 Fze Savunma (Kalkan) Sistemi Tartmas Ve Trkiye'nin Pozisyonu, Prof. Dr. Tayyar Ar, http://www.usak gundem. com/

34

fndan szdrlm olduunu sylenebilir. Nitekim daha sonra yaanan gelimeler New York Timesn haberinin, tamamen Beyaz Saray ve Pentagon (ABD savunma Bakanl) tarafndan koordine edilen yeni fze almnn ilk adm olduunu dorular mahiyette geliti. Yeni fze kalkan projesinde bu haberden sonraki sre adm adm u ekilde geliti: ABDnin nde gelen dnce kurulularndan German Marshall Fund yaymlad Transatlantik Eilimler 2009 anketinde, rann askeri amalarla nkleer g elde etmeye dnk bir aba iinde olduunu, ankete katlanlara ynelttii sorular ve ald cevaplar zerinden deerlendirdi. Yine ABD merkezli Pew aratrma kuruluu, ABDnin dnya kamuoyunda nasl alglandna dair bir anketin iine rann nkleer programyla ilgili sorular yerletirdi. Pewun aratrma sonular dnyann dier blgeleriyle ezamanl olarak Trkiyede de yaymland. Amerikan Savunma Bakanlnn internet sitesinde, Trkiyenin 7.8 milyar Dolarlk hava savunma sistemi satn alacayla ilgili bir bilgiye yer verilerek, bir Amerikan firmasna Milli Savunma Bakanlnca alan bu ihaleye katlabilmesi iin ruhsat verildii bildirildi. Pentagonun internet sitesinde yer alan bilgileri habere dntren ABD meneli haber ajanslar, bu ham bilgiyi gya ileyerek, Trkiyenin ABDden 7.8 milyar Dolarlk Patriot fzesi satn alacann kesinletiini bildirdiler. Yine ABDde yer alan, George Bush dneminde son derece faal olan, rana kar sertlik yanls yeni muhafazakar evrelere ve sraile yaknlyla bilinen Washington Enstits gibi baz dnce kurulularnda alan Trkiye kkenli uzmanlar, Patriotlarn satn alnmasnn kesinletiini teyid ettikleri gibi,

bu teyidle yetinmeyerek, Trkiyenin bu sistemleri randa gelecek tehdidi bertaraf etmek iin kullanacan ifade ettiler. rann nkleer programn denetlemekle de grevli olan Uluslararas Atom Enerjisi Ajansnn; ran yakn gelecekte askeri alanda kullanlabilecek bir nkleer gce sahip olamaz eklinde bir rapora imza atan bakannn yerine, lkesinin Kuzey Koreden alglad nkleer tehdit sebebiyle rana da son derece pheyle yaklaan emekli bir Japon bykeli atand.38

Yeni Fze Kalkan Projesi Neyi Hedefliyor?

ABDnin uzun yllardr farkl varyasyonlarn denedii, bu kez de bir NATO projesi olarak sunmay baard yeni fze kalkan projesinin, aslnda tam olarak neyi hedefledii konusunda farkl pek ok gr ortaya atlyor. Projenin Rusyadan rana, hatta Trkiyeye kadar pek ok gerek muhatab olduu iddialar gl bir ekilde dile getiriliyor. Planlanan fze kalkan projesi ran snrnda bir radar istasyonu kurulmas ve ihtiya halinde de Akdeniz'deki ABD gemilerinden anti-balistik fzelerin atlmasn ngryor. Bu kurgu Obama ynetiminin srail lobisinin basklarna boyun emesi ve 2012 seimleri ncesi ran'a bir saldr ile puan toplama arzusu olarak yorumlanyor. Bir dier ihtimal, fze kalkannn esas hedefinin ran olarak gsterilmesine karn, gerekte bu silaha sahip blge lkesinin Rusya olmas. Bu durumda ABDnin Yldz Savalar'ndan bu yana arzu ettii gibi dehet dengesini lehine bozarak stnlk salayaca ngrlyor. Trkiye ise her halkarda fze kalkan projesiyle yeniden "cephe lke" konumuna decek.39 Prof. Dr. ar Erhan yeni fze kalkan projesinin hedefini yle zetliyor: Maksat ortadadr: rana bask uygulamak, Rusyaya gzda vermek. Elbette bir de, bu savun38 ABDnin Trkiyeye Ynelik Fze Alm, ar Erhan, 22.09.2010, http://www.usakgundem.com/ 39 Trkiye'ye Fze Kalkan zerinden ran Basks, Erhan Bayurt, 14.11.2010, Bugn.

35

ma sistemini imal edecek olan Amerikan Savunma Sanayi irketlerinin kasalarna milyarlarca Dolar aktmak.40 Prof. Dr. Tayyar Ar ise projenin aslnda neyi hedefledii ile ilgili olarak akla gelebilecek sorular yle sralyor: ABD bu projeyle, ran tehdidini bir NATO tehdidi haline getirmek istiyor olabilir mi? Yoksa rana kar uzun vadeli bir cephe mi oluturmak istiyor? Pentagon, srailin ran sorunundan kaynaklanan gvenlik sorununu bir NATO sorunu haline dntrmek istiyor olmasn! Amerikan ynetimi NATO araclyla Avrupa siyasetindeki etkisini kalc hale dntrmek mi istiyor? Maliyeti tek bana demekten kurtulmann bir yolu olarak m grlmektedir? Aamal bir ekilde gelitirilmesi ngrlen bu proje sayesinde ABD fze savunma sistemine hem iyi bir pazar bulmu, hem de fze savunma sisteminin teknolojik transformasyonunun maliyet alt yapsyla ilgili sorunu kalc bir ekilde zm olmayacak m? Son zamanlarda srail ve ABD ile birtakm d politika sorunlarnda farkl dnen Trkiye tercihe mi zorlanmak isteniyor? zellikle sraile yakn olduu bilinen gvenlik brokrasinin icad olan bu projeye itiraz etmesi halinde Trkiyenin Batda meruiyetinin tartlr hale gelmesi mi amalanyor? Uzun vadede srail iin bir tehlike olarak grlen Trkiyenin ya Batya tam entegre olmas ya da Batdan koparak yalnzlamas ve srail iin de bir gvenlik meselesi olmaktan karlmas m dnlyor? Trkiyenin projeye bu haliyle destek verme40 Erhan, a.g.m.

si durumunda ise Ankarann d politika felsefesi tartmal hale getirmek mi isteniyor? Yoksa Trkiyenin evresinde ve uluslararas ortamda oluturduu olumlu imaj sarslmak m isteniyor? Ya da Trkiyenin bamsz politika gtme kabiliyetinin snrlar gsterilmek mi isteniyor?41

NATO ABDnin Dmen Suyunda Gitmeye Devam Ediyor

NATOnun, Souk Sava sonras dnemde, gerekten ihtiya duyulan bir oluum olup olmad ile ilgili tartmalar sryor. te yandan ekonomik kriz sonras neredeyse tm dnya tasarruf politikalar uyguluyor. Bu uygulamalar savunma ile ilgili meselelerde de hayata geiriliyor. Bu zorlu srete NATOnun ABDnin basklaryla ok yksek maliyetlerin konuulduu byle bir projeyi sunmas da ok kolay olmuyor. NATO Genel Sekreteri Anders Fogh Rasmussen, maliyetin yksekliinden, sistemin aslnda hangi tehlikeye kar kurulacana ve dahas sistemin baaryla kurulmasnn mmkn olup olmadna kadar pek ok konuda, tatmin edici cevaplar veremiyor. te yandan NATOnun hedef lke konusunda sessizliini srdrmesine mukabil, ABD ve Fransa bu konuda zaman zaman rann adn zikretmekten ekinmiyor.

Trkiyenin Proje ile lgili ekinceleri ve Proje Karsndaki Konumu

NATOnun yeni projesinin karsndaki en nemli engeller Rusya ve Trkiye olarak grlyordu. 20 Kasm 2010da Lizbonda gerekletirilen NATO Zirvesi, NATO ve Rusyann giderek yaknlatn ortaya koyan ve yeni savunma sistemi iin Rusyann endielerinin giderildii bir zirve oldu. lkesel anlamda en temel meselelerin konuulduu zirvede Trkiye; ortaya koyduu temel ekincenin karln alm grnyor. Fze siste41 Ar, a.g.m.

36

minin hibir lkeye kar olmamas ve kararlarda lke adnn gememesi, sistemin Trkiye topraklarnn sadece bir ksmn deil, tamamn koruma altna almas ve sistemin tamamyla bir NATO sistemi olmas ve kullanmnda tek bir devletin deil, ortak komuta anlaynn hkim olmas gibi taleplerinde Trkiye istediini alm gibi grnyor. Trkiye, hedefine, gerekliliine, kapsamna, mantna ve maliyetine kukuyla yaklat bu projenin zellikle belli bir lke ya da lkelere ynelik olmasn Souk Sava zamanlarn andran yeni bir bloklamaya yol aaca iin ekinceyle yaklayor. Trkiye, sistemin nemli bir ayann kendi topraklarna konulanmasndan ziyade ittifakn ihtiyalar ve gvenliinin dikkate alnmasyla ortaklaa karar verilmesini talep ediyor. Bu balamda herhangi bir lkenin gvenlik gereksinimlerinin dier lkelere dayatlmasna kar kan Trkiye, buna birlikte karar verilmesini savunuyor. Trkiye, ayrca cephe lkesi gibi kavramlarla anlmasndan duyduu rahatszl aka dile getiriyor ve bunun Souk Sava dnemine yeniden geri dnmek anlamna geldii dnlyor. Fze saldrsnda bulunan lke NATO yesi olmayan srail olursa bu durumda sz konusu savunma sisteminin bir gvence oluturup oluturmayaca da belli deil. Byle bir durumda fze sisteminin kullanmna kimin ve nasl karar verecei konusunda da ciddi soru iaretleri var. Ayn ekilde koullar deiir de, ran; Bat ve ABD iin tehdit olmaktan karsa; byk maliyetlerle oluturulan bu savunma sisteminin ne ie yarayaca da ak deil. Dolaysyla uluslararas koullarn ve g dengesinin srekli deiiklik gsterdii bir ortamda uzun vadeli gvenlik projeksiyonlar da oluturulamyor.42

ki nemli fiziki, MIT'ten Theodore Postol ve Cornell niversitesi'nden George Lewis, Mays aynda, fze savunma kalkan planlarnn "teknolojik mitlere" dayandn ve ilgili askeri testlerde, savunma fzelerinin nkleer balklar vuramadn iddia etti. Washington merkezli bir kurulu olan Arms Control Association'un "Arms Control Today" isimli yaynnda ortak bir makale yazan iki bilimadam, Pentagon'un 2002 ila 2009 arasnda yapt ve sonular kamuya da aklanan testleri incelediklerini, baarl olduu iddia edilen bu sonularn halk yanlttn sylyordu. Pentagon bu testlerde SM-3'lerin hedefi vurduunu duyurmutu. Ama zamannda Pentagon'a danmanlk da yapan Postol ve Cornell, baka trl dnyordu. Onlara gre ilgili testlerin sadece bir ya da ikisinde baar salanmt: "Bu demek oluyor ki, gerek bir savata balk yok edilemeyecek ve hedefine doru devam edecek. 10 SM-3 testinin sekizi veya dokuzu bunu gsteriyor." ki fiziki, sistem dhilindeki radar ve uydularn dman fzelerinin izini yeterince iyi srp sremeyecei, gerek fzeleri yem olarak kullanlan sahte fzelerden ayrp ayramayaca konusunda da kukulu olduklarndan, hazrladklar raporda Obama ynetimini; "bu teknik mitlerden kaynaklanan strateji, bir d politika felketine yol aabilir eklinde uyardlar.43

Fze Savunma Sistemi Askeri Testleri Geemedi

Btn diplomatik tartmalar bir kenara braklacak olursa, yeni fze savunma sisteminin ne kadar baarl olaca da ayr bir tartma konusu oluturuyor.
42 Ar, a.g.m.

43 Nato Fze Nato Kalkan Yenal Bilgici, Newsweek Trkiye, 11.14.2010, http://www.newsweekturkiye.com/ haberler/ detay/ 44586/NATO-fuze-NATO-kalkan

37

lkelerden Trkiye dnda tm lkeler, Roma Stats'n onaylarken, onaylamayan lkeler arasnda; ABD, Rusya, in ve srail de var.

UCMnin Uygulamalar Kimleri Kapsyor?

Kurulu gerekesi bu ekilde zetlenen UCMnin, uygulama alannn ise amacna hizmette yetersiz olmas, sorunlarn temel sebebini tekil ediyor. nk, Roma Statsn onaylamayan veya imzalamayan devletlerin snrlarnda gerekleen olaylar UCMnin soruturmas; ancak BM Gvenlik Konseyinin bavurusuna bal. Ve BM Gvenlik Konseyinin 5 daimi yesinden in ve ABD, UCMyi onaylamayan lkelerden olarak, veto haklarn dnyaya meydan okuyan sulara kalkan olarak kullanyorlar. UCM gibi dnya barnn teminat asndan olduka nemli bir organn elini kolunu balayan bu kstlamalara, BMnin en etkili zc g olmas da veto haklarna taklnca, ortaya El-Beire verilen; fakat kresel glerin hukukd uygulamalarnda ayn kararlln sergilenmedii tutuklama karar gibi ilgin kararlar kyor.

6. ULUSLARARASI KURUMLARIN UYGULAMALARI

a. UCM ve El-Beir karar

UCMnin Kuruluu Ve Amac

Uluslararas Ceza Mahkemesi (UCM), devletlerin ve bireylerin, uluslararas hukuk kapsamnda ileyebilecekleri en ar sular olan; soykrm, insanla kar sular (sistematik cinayet, seks klelii, ikence vs.), sava sular ve saldrganlk sularn soruturmak ve bu tr ihlallerin gerekletirilmesinde bir caydrc unsur olmak amacyla kurulan daimi bir uluslararas yarg organdr. UCMnin bu ksa tanm, Roma Statsnn 1. Blmnn 1. Maddesinde de aynen bu ekilde yaplmtr. 17 Temmuz 1998de Romada gerekletirilen diplomatik konferansta; 21 ekimser, 7 ret ve 120 kabul oyuyla Roma Stats kabul edilerek, UCMnin kurulmas fikri oyokluuyla benimsenmitir. 11 Nisan 2002de de Roma Statsnn ngrd zere, 60 lkenin onay fazlasyla tamamlanm ve UCMnin kurulmas karar gereklemitir. 1 Temmuz 2002 tarihi itibariyle Roma Szlemesini 139 lke imzalam, 74 lke onaylamtr. 44 Tm AB lkeleri, AB yesi olmayan Avrupa lkeleri, baz Afrika lkeleri ile Avrupa Birlii'ne aday
44 http://www.hirc.hacettepe.edu.tr/uli.htm

El-Beir in Soykrm ddias Kabul Grmedi

Uluslararas Ceza Mahkemesine, 14 Temmuz 2008de basavc Luis Moreno-Ocampa, Sudan Devlet Bakan mer El-Beirin sava suu ve insanla kar su ilediini ne srerek, tutuklanmas talebinde bulunmutu. Mahkeme, 2009 yl Mart aynda savcnn talebi ynnde karar verdi. Bu karar 22 yeli Arap Ligi, 53 yeli Afrika Birlii, 57 yeli slam Konferans Tekilat, Rusya, in, ran ve Trkiye olumsuz karlam; Amerika bata olmak zere birok Avrupa lkesi de desteklemitir. El-Beir hakknda savcnn soykrm iddias mahkemece kabul grmemi; ancak El-Beir; cinayet, tecavz, ikence, ok sayda sivili ge zorlama ve mallarna el koymakla sulamtr. 12 Temmuz 2010 tarihinde, hakknda ikinci bir tutuklama karar karlan El-Beir, 2003ten bu yana Darfur blgesindeki katliamlarla sulanrken, yapt aklamada, mahkemenin kararnn kendisini etkilemediini sylemiti.

38

Uluslararas Ceza Mahkemesinin Gvenilirlii El-Beir Kararyla Bir Kez Daha Sarsld
Uluslararas Ceza Mahkemesi (UCM), Darfurda soykrm uygulad gerekesiyle Sudan Devlet Bakan hakknda tutuklama karar ald. ElBeir ise UCMyi tanmadn dile getiriyor. UCM, daha nceki uygulamalarnn bir benzerini de el-Beir konusunda sergiledi. 11 Eyll sonras bata Irak ve Afganistan olmak zere, ABDnin ban ektii kresel glerin gerekletirdii mdahalelere ve dnyann gzleri nnde ilenen soykrmlara sessiz kalan UCM, el-Beir konusundaki yaklamlaryla bir kez daha snfta kald. Afrika Birlii Komisyonu Bakan Jean Ping, Afrika Birlii Zirvesinde UCM kararlarna ilikin ar eletirilerde bulundu. UCMnin sadece Afrikadaki insan haklar ihlalleri ile ilgilendiini savunan Ping, Afrikaya kar ifte standart uygulandn syledi. UCMnin karar srecinde Darfur bar srecine kar hassas olmadn da belirtti. UCM bayargc Luis Monero Ocamponun, Darfur bar srecini hi umursamadn; tek derdinin El-Beiri yakalamaya odaklanmak olduunu belirtti. Zirvede grlen nerge taslanda Afrika lkelerinin mer El-Beirin yakalanmas iin UCM ile ibirlii yapma zorunluluu yoktur ifadesi yeralrken, daha sonra kabul edilen taslakta, bu madde deitirilerek; Afrika lkelerinin El-Beirin tutuklanmas iin UCM ile ibirlii yapma zorunluluu vardr ifadesi yerald. Dahas, UCMnin Etiyopyann bakenti Addis Ababada, Afrika Birlii bnyesinde ofis amas da kabul edilerek taslaa eklendi. Birlik iindeki Gney Afrika kanad ile Libya kanad arasnda gr ayrl kmasna ramen, nergenin son hali kabul edildi. Gney Afrika, Gana ve Botswanann yerald Gney Afrika kanad mer El-Beirin tutuklanmasn desteklerken; Libya, Msr ve Eritreden oluan Libya kanad, UCMnin Batnn karlarna hizmet ettiini savunuyordu. Afrika Birliinin az deitirmesinde Gney Afrika kanadnn srarc tavr etkili olurken, nergenin son

hali kabul edildi.45

BMnin Yetkisini lk Kez Sudan in Kullanmas phelere Yol At

Bir katliam karsnda, bamsz bir mahkemenin alm olduu kararn pheler zincirinde yer almasnn sebebi ise olduka ilgin; nk Sudan UCMyi tanmyor ve UCM kendisini tanmayan ABD ve srail gibi devletlerin uygulamalarna mdahale edemiyor. te bu noktada, UCM kararnn hangi kriterle alnd sorusunu incelemek gerekiyor. Bilindii gibi Sudann Darfur blgesinde yedi yldr devam eden atmalarda ilenen uluslararas sular ile ilgili olarak, Gvenlik Konseyi 1593 sayl karar ile Uluslararas Ceza Mahkemesini yetkilendirdi. Bir lkede meydana gelen ve mahkemenin grev kapsamna giren sularla ilgili olarak sz konusu devlet mahkemeye taraf olmasa bile, Gvenlik Konseyi mahkemeyi yetkilendirebiliyor. Bu yetkilendirme sonucunda Mahkeme savcs, mahkemeye havale edilen olay ile ilgili olarak bir iddianame hazrlayarak Mahkemenin ilgili dairesine sunuyor. mer El-Beir hakknda mahkemenin vermi olduu tutuklama kararlar byle bir srecin sonucu. Burada ne kan konu, BM konseyinin UCMye bavurma konusunda kendisine tannan yetkiyi, ilk kez, Sudan konusunda kullanm olmas. Bu durum baz kesimlerin, Amerika iin olduka byk olan bu lkeyi blnme srecine sokmak amal olduunu belirtmelerine sebep oluyor.46 Ve ABDnin bandan itibaren karsnda olduu, UCMyi onaylayan devletlere gzda verdii bilinirken, Sudan konusunda UCMnin yannda olmas bu durumun ne kadar adilane olduu sorusunu gndeme tayor. Verilen tutuklama kararnn, uygulama alannn sadece Bat lkelerini kapsyor olmas da, kararn ve srecin yaanan sorunlarn zm noktasndaki konumunun sorgulanmasnda dier bir faktr. nk
45 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=122863 46 http://yenisafak.com.tr/yazarlar/?t=05.03.2009&y= IbrahimKaragul

39

El-Beir, UCMnin kararn destekleyen Amerikada bile tutuklanamyor.

Soykrm Sulamalarnn Zamanlamas Dikkat ekiyor

Sudan hkmetinin Darfur sorununun zm iin youn bir alma yrtt bir srete, Uluslararas Ceza Mahkemesi (UCM)nin mer El-Beir hakknda verdii, Darfurda soykrm kararn deerlendiren Sudan Enformasyon Bakan ve Hkmet szcs Dr. Kemal Ubeyyid, UCMnin soykrm kararn politik bulduklarn aklad. Kararn zellikle zamanlamasna dikkat eken Ubeyyid, zamanlamann Darfur Bar srecini baltalamay amaladnn ve Sudann demokratiklemesine mdahale edilmek istendiinin altn izdi. Sudan Haber Ajans (SUNA)nn duyurduu habere gre, Bakan Ubeyyid, 2009da verilen ilk kararn ve bu yeni kararn, UCMnin politik davrandnn kant olduunu savundu. Darfur sorununun zm iin, taraflar Dohada masaya oturtmaya alan Sudan hkmetinin abalarnn, bu politik kararla kesintiye uratlmak istendii ifade edildi.47

hayatn kaybetmesine sebep olurken, bu durumun msebbiplerinin, devlet liderleri olarak, saygnlklarndan hibir ey kaybetmemeleri, yaptklarna herhangi bir birliin, ses karmamas; insanlarn eitlik ilkesinin ibresinin gce yakn olduunu akllarna getirmelerine sebep oluyor. Ve kimse, Amerikann, Irakta gerekletirdii kurtarma operasyonlarn ne kadar kanl olduunu, srailin uygulad katliamlar, inin soykrmn da snrlarn aan basklarnn neden UCMnin gndemine gelmediini konumuyor. Bu durumda katliamn blgesel bir anlam olduu dnlrken, Sudan iin BMnin harekete geip, Mavi Marmara olaynda szde kalan knamalarndan yola karak, knamalarn yaptrma dnp dnmeyecei kamuoyu tarafndan merakla bekleniyor. Hukuk kurallarnn belli bir blgede geerli olmad, tm dnyada yaam hakknn teminat olduu bir dzen ise bamszlk ve tarafszlk ilkelerinin sorgulanmasyla mmkn olacaa benziyor. UCMnin ald karar nemlidir; ancak BMdeki veto haklarnn kaldrlmas ile phelerden arnm kararlarn alnacan dile getirmekte de fayda var.

UCM El-Beirin Gittii lkelerde Tutuklanmas in Bask Yapyor

Hollanda'nn Lahey kentindeki Uluslararas Ceza Mahkemesi (UCM), Kenya'dan, Sudan Devlet Bakan mer El-Beir'i, Kasm aynda dzenlenecek bir zirve iin bu lkeye gelmesi halinde tutuklamasn istedi.48 UCM, daha nce de el-Beiri Temmuz aynda ada yapt resmi ziyaret esnasnda tutuklanmasn istemi, ancak ad bu istei yerine getirmemiti.49

Kresel Bir Hukuk in Vetolar Kalkmal

Irakta, Afganistanda, Filistinde ve daha pek ok blgede kanl atmalar her gn pek ok insann
47 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=121230 48 http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno= 1045353&keyfield=646172667572 49 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=122863

b. BM Kararlar Birlemi Milletler (BM), 24 Ekim 1945'te dnya barn, gvenliini korumak ve uluslar arasnda; ekonomik, toplumsal ve kltrel bir ibirlii oluturmak iin kurulan uluslararas bir rgttr.50 BM antlamasnn giri ksmnda, rgtn kurucu temel felsefesi, insan haklarnn hakim olduu bir dnya ortaya karmak olarak nitelendirilmektedir. Ancak getiimiz yl yaananlar, BMnin insan haklarnn korunmas ynndeki tutumunun, devletlerin adlarna gre deitiini dndren cinstendi. yle ki rana kar hzla hayata geirilen yaptrmlar, sz konusu srail olduunda, knamalarla snrl kald. Ve kamuoyunda Mavi Marmara olarak adlandrlan, uluslararas sularda saldrya urayan gnlllerden oluan bir gemide, 9 kiinin bir devlet tarafn50 http://tr.wikipedia.org/wiki/Birle%C5%9Fmi%C5%9F_ Milletler

40

dan ldrlmesi, herhangi ciddi bir yaptrma dnemedi.

Kovuturma in Yeterli Kant Var; Ancak Yaptrmlarn Askda Olmas Dndryor

BM nsan Haklar Komitesi, getiimiz gnlerde basknla ilgili aklad raporunda: "Kovuturma iin yeterli gereke var" demiti. Komite raporunda baskn; "kabul edilemez lde gaddarlk" olarak tanmland. Gaddarlk olarak tanmlanan olay, BMnin 51. maddesine gre srailin fiili silahl saldr yapm olduunu gstermesine ramen, BM, srail iin rana kar alnan yaptrm kararlarna benzer bir karar almad.51 Kurulu aamasnda ban ngiltere ve Amerikann ektii BMnin, ilevlerinin de byk devletlerce belirlenmesi, veto hakknn halen devam eden koruyucu gc, BMnin ald kararlar ve bunlar uygulamada yine bu devletlerin etkisinde kald izlenimini veriyor. Zira u ana kadar, srailin uluslararas hukuku ineyen, bar tehdit eden tavr, hibir ciddi yaptrmla karlamad. Oysa rana uygulanan ambargo, BM kararyla, dier devletlerin ran politikalarn deitirmesine sebep olmutu.

kararla tarafszl sorgulanan bir kurum haline gelmitir. zellikle lkemiz asndan ska gndeme gelen AHM kararlar, Trkiyenin yksek tazminatlar demesine sebep olmutur.

AHMnin nan zgrl Anlay Her nanc Kapsamyor

AHM, dini nikahl einin haklarndan yararlanmak isteyen erife Yiit hakknda, 2 Kasm 2010 tarihinde Trkiyeyi hakl buldu. Bu karar, mahkemenin, Trkiyenin laiklii zerine gnderme yapmasndan ve aile hukukunda dini kurallarn egemen olmasndan duyulan rahatszlk nedeniyle alnm olduu yorumlarna sebep oldu.52 AHMnin dini zgrlk noktasnda verdii kararlar, pek ok defa tartlmt. Aczimendi tarikatna mensup 127 kiinin at davada 'Kamusal alanda dini kyafetlerin yasaklanmasn din zgrlne mdahale' olarak gren AHM, Trk mahkemelerinin apka Kanunu'nu uygulayarak bunu ihlal ettiine karar verdi53 Akllara Leyla ahin davasn getiren bu karar, niversiteler ve kamusal alan sorununu da bir kez daha hatrlatt. Mahkeme Leyla ahinin davasnda din zgrlnn kstlandn; ama bu mdahalenin Trkiye artlarnda kabul edilebilir olduu hkmne varmt. Byk Daire, din zgrlnn, demokratik toplumun kurucu unsuru olduunu beyan etmi, fakat AHS 9. maddesinin din motifli her eylemi korumadnn da altn izmitir. Mahkemenin verdii bu kararlar, dini zgrln snrlarnn devlet uygulamalarna teslim edilmi olduu kanaatini akllara getiriyor.

c. AHM Kararlar Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM), uluslararas bir tekilat olan Avrupa Konseyi'ne bal olarak kurulmu uluslararas bir mahkemedir. Mahkeme, Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve ek protokolleriyle gvence altna alnm olan temel haklarn inenmesi durumunda; bireylerin, birey gruplarnn, tzel kiiliklerin ve dier devletlerin, belirli usul kurallar dahilinde bavurabilecei bir yarg merciidir. 1949 ylnda kurulan AHM, lkelerinde, hukuk sisteminde hakszla uradn dnenler iin son umut niteliinde bir yapdr. Ancak, ne var ki, uluslararas bir yap olan AHM, verdii pek ok
51 http://www.dunyabulteni.net/?aType=yazarHaber&Article ID=13884

AHMye Gre Hangi Partiler Kapatlabilir?

Trkiye, AHMnin gndemine parti kapatmalaryla da pek ok kez tanmt. Demokratik sistemlerde parti kapatma gibi bir uygulamann, iddet sz konusu olmadnda, makul olan bir yannn olma52 http://www.adaletbiz.com/serife-hanimin-dramimakale,3 5.html 53 http://www.stratejikboyut.com/haber/aihmden-kamusalalan-serbestisi--45231.html

41

mas verilen cezalar iin artc olmamt. Lakin HEP, DEP ve ZDEP davalarnda verilen karar ile Refah Partisinin bavurusunun reddedilmesi elikili bir tablo oluturmutu. Daha sonra Fazilet Partisi, AHMnin slama kar nyargl tutumu olduu nedeniyle bavurusunu geri ekmiti. Kapatlan Fazilet Partisi Bakan Recai Kutan: AHM, Avrupa kltrnn rn olan faist ve ar sosyalist kii ve kurumlarn en krc sz ve davranlarn tasvip ederken, Avrupada yaayan Mslmanlarn, inanlarndan dolay maruz kaldklar hakszlklarla ilgili bavurularnda, daima Avrupa nsan Haklar Szlemesini aka ihlal etmitir. AHM, adil bir mahkeme olmadn gstermitir 54 eklinde konutuunda, AHMnin tarafszlnn Trkiye ve slam sz konusu olduunda farkllk gsterdii bir kez daha dile geliyordu.

Trkiyeden AHMe Reform ars

2008 ylnda 5.7 milyon Euro tazminat deyen Trkiye, 2009 ylnda AHMnin insan haklar szlemesi sistemini ke gtrdn iddia ederek, mahkemeye reform arsnda bulundu. Mahkemenin bir kazan kaps gibi grldnn altn izen Trkiye, baz kararlarda da elikili bir yol tutulduunu belirtti.55 AHMnin tarihinde bir ilk olan bu ar, hukukular tarafndan eitli eletirilere maruz kalmt.

54 http://www.tumgazeteler.com/?a=1193 963&cache=1 55 http://www.kenthaber.com/Haber/gunc el/Normal/turkiye,-aihme-bayrak-acti/c1e51c3b-a1e6-48ccabac-dfe1cd40772a

42

7. KRESEL GLERN KENCE EVLER

Herhangi bir biimde tutulan veya hapsedilen bir kimse, insaniyetin ve insann doutan sahip olduu insanlk onuruna saygnn gerektirdii bir biimde muamele grr.56 Btn dnya buna inanmak istiyor; ama gerek u ki, hukuk kurallar suu tespit edilmemi zanllar iin dahi koruyuculuk zelliini yitirmi durumda. Geride braktmz yllarda ska dile gelmesine ramen, hibir kesin kararn alnamam olmas, BM raporlarnn dahi ayiadan ibarettir yaktrmasna maruz kalmas, dnyann ok sesli gndeminde grnen; ya da grnmeyen pek ok hapishanedeki hakszlklarn devam edecei izlenimini brakyor. Ve hukuk kurallarnn yetersizlii, byk glerin hasr alt etme abalar iinde, mahkumlarn sesiz lklarn dnyann duymas engelliyor.

Krfez ssnn bir blmne verilen isim. Burada, bata Afganistan olmak zere eitli lkelerde ele geirilen, El-Kaide ve Taliban ile ilgisi olduundan phelenilen kiiler tutuluyor. Hapishane blmden oluuyor: Kamp Delta (ki buna Kamp Echo da dahildir), Kamp guana ve artk kapatlm olan Kamp X-Ray. Tesis, zaman zaman Guantanamo, Gitmo veya Kamp X-Ray olarak da anlmaktadr.57 Resmi tanm bu olan hapishane; aslnda hukuk kurallarnn urayamad yer olarak gndemdeki yerini alrken; Guantanamo, iinde hukukun olmad bir alan. Ne Kba ne de Amerikan hukukunun geerliliinin olmad bir alan. Egemenlik temeli olmayan bir iktidar biimi. zetle, ucu buca olmayan bir iddet alan... Bir kiracnn kiralad evde pheli addettii insanlar bir odaya kapatp tutmasna benzeyen bir durum var ortada.58 tanm ile zdeleiyor. Guantanamo; buradaki insanlarn da, onlarn dndaki tm dnyann da akbetine dair bir fikir yrtlemeyen bir yer; tpk blgenin sahipsizlii gibi bu insanlar da dnyann vey evlatlar.

11 Eyllden Beri kence Merkezi Olan Guantanamo BMye Gre Kapatlmal

Guantanamo, tarihi srecinin dnda, 11 Eyllden sonra ikencenin merkezi olarak dnya gndemindeki yerini ald. Btn insan haklar rgtlerinin ar eletirilerine maruz kalan Guantanamo, BMnin hazrlad rapora gre bir an nce kapatlmal; nk uzmanlarn grlerine gre baz muameleler, Birlemi Milletler Szlemesindeki ikence tanmlaryla rtyor.59 Amerikann BM temsilcilerine dahi kaplarn amad kampta, snrl ve Amerikal yetkililerin kontrolnde yaplan gzlemlere gre; tel rglerle evrili kafeslerde tutulan mahkumlar, ikencenin her trlsne maruz kalyor. yle bir sistem kurulmu ki, havalandrma yerinde tel rgler iindeki top
57 http://tr.wikipedia.org/wiki/Guantanam o_Kamp%C4%B1 58 http://www.radikal.com.tr/ek_hab 59 http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2006/02/060214 _un_guantanamo.shtml

a. Guantanamo Guantanamo Kamp, 2002 ylndan itibaren askeri hapishane olarak kullanlmakta olan, Guantanamo
56 http://www.mazlumder.org/dosyalar/HERHANGI%20 BIR%20BICIMDE%20TUTULAN%20VEYA%20 HAPSEDILEN %20KISILERIN%20 KORUNMASI %20ICIN%20PRENSIPLER%20BUTUNU.pdf

43

sahalarnn ortasnda, Kbleyi gsteren ve "Mekke: 12.793 km yazl" bir ok iareti var. Yani tutuklularn Guantanamoya almalar iin ve onlara her an ailelerinden, lkelerinden, yurtlarndan kltrlerinden ne kadar uzakta olduklarn hatrlatmak iin yazlm bir yaz. Psikolojik basklar, elbette ki bununla snrl deil. Tel rgler iindeki tuvalet ve dularn tamamen ak olmas, insanlarn en temel ihtiyalarnn dah nasl zulme dntrldnn gstergesi.60 Amerika, Guantanamo gndeme geldiinde, bu insanlarn insan olmadklarna dair herkesi inandrmaya alrken, dnya basnna kaplarn atnda; aslnda hibir eyi hak etmeyen bu insanlara, insanca artlar sunduunu iddia ediyor. Ve tabi bu durumda, alk grevi yapan tutsaklara, elleri kollar balanarak zorla besin tpleriyle gda verilmesi, Amerikann insan hayatna verdii nemi gzler nne seriyor(!) Tutsaklarn uzun sreli tecrite tabi tutulmalar, ar scaa, a ve grltye maruz braklmalar ile gndeme gelen Guantanamo, kafeslerde tutulan, akbetlerini hikimsenin bilmedii, zihnimizde banda uval, turuncu kyafetli adamlar olarak yerini alyor.

Guantanamoyu, dikkati baka yere ekme kategorisine yerletirmesi, gzleri ok daha vahi ve daha nemli bir Amerikan alkoyma merkezi olan Afganistandaki Bagram Hava ssne evirmi oldu. eklinde konutu. 2001 sonunda Afganistann Bagram ehrinde kurulan hapishane, Amerikan savclar ve insan haklar uzmanlar tarafndan denetlenemiyor. Bu sebeple kara delik olarak adlandrlan hapishanede, ounlukla Afganl tutsaklar yer alrken, son zamanlarda en az 50 lkeden vatanda da Bagrama gtrlm.61

Bagramdaki Mahkumlarn ounun Avukat Yok

Bagram, her anlamda tam bir muamma; ne ka tutuklunun olduu ne de hapishane hakknda detayl bilgi var. Ancak, New York Timesn haberine gre, Bagram kurulduktan drt yl sonra bile, tpk Guantanamodaki ilk alkoyma merkezi olan X-Ray kampndaki koullara benzer ekilde, kablo kafeslerinin hcre, kovalarn da tuvalet olarak kullanld ifade ediliyor. Hepsinin tesinde, baz Bagram mahkmlarnn avukat olsa da ounun avukat bulunmuyor. Bu bilgilere ek olarak, kamuoyuna den haberlerse; tutuklularn durumunun Guantanamodan eksik deil, fazla olduunu gsteriyor. Muzam (Mozzam) Begg adndaki ngiliz vatandann, 2002 ylnda Pakistan topraklarnda yakalandktan sonra Amerikan glerine teslim edilmesi ile yolu Bagram kampna dm. Burada uygulanan ikenceleri, duyduu bir lktan sonra unuttuunu anlatan Begg, kamptaki tek tutuklu kadn mahkuma yaplan ikenceleri zetlerken; iddet, tecavz, hakaret gibi pek ok ikenceye urayan bu kadnn, tuvalet ihtiyacn erkek tuvaletinde ve herkesin gz nnde gidermek durumunda kaldn anlatyor.62 Susuzluu ispat edilmi bir doktor olan Afiyet Sddkinin, grd iddet nedeniyle, bilincini kay61 http://www.haberpan.com/amerikanin-yeni-guantanamosubagram-amerika-dis-politikasinda-afganistan-yeni-merkezolma-yolunda-haberi/ 62 http://www.timeturk.com/tr/2008/08/05/650-no-lu-esirincigliklari.html

b. Bagram Esir Kamp Ya Da Karadelik! Amerikann Iraktan ekilme Afganistana ise daha fazla g gnderme kararyla gndeme, Amerikann Afganistandaki gizli hapishaneleri geldi. New York merkezli insan haklar rgt Human Rights Watch, gizli CIA hapishaneleri iddialarna yenilerini ekleyerek, Amerikan hkmetinin halihazrda Kba'daki Guantanamo ss'nde tuttuu bir grup tutsan, Guantanamo'ya getirilmeden nce Afganistan'da gizli bir merkezde ikence ve kt muameleye maruz brakldklarn anlattklarn sylyor. Birka yl nce, ngiliz insan haklar avukat Clive Stafford Smith; Bush ynetiminin lke dnda zulm tacndaki elmasn yerini; yani
60 http://yenisafak.com.tr/diziler/guantanamo/ guantanamo02.html

44

bettii belirtiliyor ve Sddki halen Bagramda tutsak. Hukuki gzetimin yoksunluunda her trl ihlalin gerekletii Bagramda, 2008 ylnda, nceki ABD ynetimi tarafndan BM ocuk Haklar Komitesine verilen bilgilere gre, bir yl nce ste tutulan en az 10 ocuk olduu anlalyor. Yani Bargam ocuklar iin bile hapishane!

c. Ebu Gureyb Amerikann, Saddam ve kitle imha silahlar bahanesi ile girdii Irak, ok byk aclara sahne oldu. Kamuoyuna yansyan grntler nasl bir ikencenin var olduunu kantlarken, tm gzler Ebu Gureybe evrildi. Akl almaz ikencelerden bahsediliyordu, keyfi uygulamalarla yaplan tutuklamalar sebebiyle her Irakl potansiyel sulu muamelesi gryordu ve her gn yeni bir fotoraf karesi vicdanlarda derin izler ayordu. Kafalarna uval geirilmi, vcuduna elektrik verilen tutuklularn grntlerine, onlarla Amerikan askerlerinin ektirdii son derece aalayc grntler de eklendiinde, bir hapishanenin nasl ikence merkezine dnt gzler nne serildi. Madurlarn dilinden aktarlanlarsa, ikencenin geldii son boyutta, insanlarn onurlarnn hedef alndn gsteriyordu. Bir tutuklu, aylarca rlplak braklp, defalarca tacizlere maruz kalyor, kadnlar herkesin gz nnde tecavze uruyordu.

Her birinin elinde fotoraf makinesi vard. Ben bu odaya defa girdim, 5 defa elektrik verildi. En zor durumlarn birinde dilimi srdm. Azmdan kanlar akmaya balad63 Kendi bana gelenlerin yansra, zellikle kadn tutuklularn yaadklar karsnda aresizliini ifade eden Hac Ali: nsanlar ailelerinin nnde kk drld. Kadn askerle cinsel birlemeyi reddettii iin, kadn asker, adama tecavz etti! Kadnlara kocalarnn nnde tecavz ettiler. Kadnlarnn nnde erkeklere tecavz ettiler. Kadnlarla aramzda 9 metre mesafe vard. Tecavze uruyorken bizden yardm istediler. Ama hibir ey yapamadk. nk hcrelerdeydik.64 Kendilerini hahamlarn da sorguladn anlatan Hac Ali, Ebu Gureybde yaananlar birinci azdan anlatrken, dnya bir kez daha Cenevre Anlamasnn hkmlerinin kapsamn sorguluyor.

Madurlar kence Anlatlmakla Bitmez Diyor

Ebu Gureybin simge fotoraf olan Hac Ali; aslnda Ebu Gureybe atlmak insan iin onur krc bir durumdur diyor. Camiye giderken yolda durdurulan ve tutuklanan Hac Ali, Ebu Gureybdeki aalayc uygulamalarn, ikencelerin, hangi boyuta vardn u ekilde ifade ediyor: Ebu Gureybde lk 15 gnn 4 gnne; tren gnleri diyorlar. 4 gnde boazmdan ieri hibir ey girmedi.15 gn boyunca rlplaktm. Ama, ayn mekanda ay boyunca rlplak duranlar vard. kence odasna girince, kafamdan uval kardlar. Karmda aralarnda kadn askerlerin de olduu 10-12 asker vard.

63 http://www.haber7.com/haber/2006011 iskence-kurbani.php 64 http://www.haber7.com/haber/2006011 iskence-kurbani.php

8/Iste-o-meshur8/Iste-o-meshur-

45

8. NAN ZGRLKLER

grlen ksm, svire gibi liberal bir lkede yaplan bir referandum ile yasakland. BM Din ve nan zgrl Raportr Esma Cihangir yapt aklamada; bunun endie verici olduunu belirterek, bu kstlamann, Mslman toplulua ynelik bir ayrmclk oluturduunu belirtti.66 Referanduma getirilen tepkilerin banda, bunun Avrupadaki slam ve yabanc kartlnn bir sonucu olmas geliyor. Nitekim virenin, 2009 ylndaki referandumunun ardndan, Hollandal siyaseti ve zgrlk Partisi Lideri Geert Wilders, benzer bir referandumun kendi lkesinde de yaplmasn istedi.67

Barts Yasaklar
nsan hak ve zgrlklerinde, bireyin iradesinin dnda zorlama ve basklara maruz kalmasnn engellenmesi amalanrken, hukuk kurallar bu iradeyi koruma hkmndedir. Ama maalesef, uzun yllardr, bata Trkiye olmak zere dnyann pek ok lkesinde, keyfi uygulamalarla inanc gerei ban rten kadnlar ayrmcla tabi tutuluyorlar. Ve bu uygulama, bak asna gre bir keyfiyet kazanrken, en tabi insan hakk olan eitim ve sosyal hayatta yer edinme konusundaki eitsizlik, hemcinsler baznda da byk yara alnmasna sebebiyet veriyor. Ak bir hak ihlali, senelerdir ksr bir dng ierisinde devam ederken, barts, devlet baznda oy amal bir karclktan te gitmiyor.

nan zgrl, devletlerin resmi ideolojileri erevesinde, dini tekrar yorumlama ve onu kendi politikalar erevesinde tutabilme isteinden dolay, pek ok kez gndeme gelen bir konudur. Hem kiinin neye inandna karlamaz denir, hem de inan, yaama noktasna geldiinde toplumu etkileme balnda konuulur. Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 9. maddesi: Herkes dnce, din ve vicdan zgrlne sahiptir; bu hak, din veya inancn deitirme zgrln, din veya inancn, tek bana ya da topluluk halinde, alen veya gizli olarak ibadet, retim, uygulama biiminde aa vurma zgrln de ierir 65 eklinde olmasna ramen, dnya gndeminden dmeyen barts ve minare yasa, inan zgrl konusunda ak bir hukuksuzluun var olduunu gsteriyor.

Anayasaya Gre Ceza Kanunla Uygulanabilir.

Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 38. maddesi: Ceza yerine uygulanan gvenlik tedbirleri ancak kanunla konulabilir diyor; ama Trkiye Cumhuriyetinde barts, kamusal alan diye tabir edilen yerlerde yasaklanyor. Hibir hakl gerekesi olmad halde yllardr eitli ekillerde gndeme gelen; kimi zaman kat, kimi zaman daha esnek tutulan barts yasanda, bu zamana gre uygulanan
66 http://www.cnnturk.com/2009/dunya/11/30/bmden.m inare.yasagi.yorumu.ayrimcilik/553658.0/index.html 67 http://www.sabah.com.tr/Yazarlar/ibrahim__kalin/2009/ 12/05/minare_yasagi_ve_cogulculugun_sinirlari

Referandumla Minareler Yasakland

Bir ibadethanenin, siyasi bir g simgesi olarak
65 http://www.liberal.org.tr/incele.php?kategori=MTg= &id=NjUz

46

farkl politika, iin hukuki yndeki zafiyetini aa karyor. Kafalarn kart bu hukuksuzluun madur ettii kadnlar ise, haklarnn ihlal edildiini maalesef anlatmakta baarl olamyorlar. Temel hak ve zgrlklerden; klk-kyafet, dini inan ve eitim hakknn her ne de aykr olan yasan, hukuki adan bir temelinin olmayn ise uzmanlar, eer buras bir hukuk devletiyse, kanuna aykr hibirey uygulanmamaldr eklinde ifade ediyorlar.68 Barts yasa ile gndeme gelen kamusal alan sorunu ise Prof. Dr. Mmtazer Trknenin; bizim hukukumuzda kamusal alan diye bir tabir yoktur demesiyle, bartsnn keyfi bir snrlamaya tabi tutulduu izlenimini uyandryor.69 Ve 2010 ylnda, Ankara Cumhuriyet Basavclnn, Emine Erdoan ve Hayrunisa Gl hakknda yaplan su duyurusuna byle bir su tanm yoktur gerekesiyle verdii karara avukat Kazm Berzegin hukukta bir kural vardr, kanunsuz su olmaz70 yorumu, kanunsuz yasak nasl oluyor? sorusunu akllara getiriyor.

Geert Wildersn bartsnden vergi alnmasn talep etmesi71 barts konusunda ayrmclk iddialarnn; aslnda barts takan inan sahiplerine ynelik bir baskya dntn gsteriyor. Hukuki hibir gerekesi olmayan bu uygulama dnya zerinde hzla yaylrken, kadn haklar savunucularnn sessizlii de, toplu olarak bir inancn mensubu insanlarn, hak ihlalleri ile yldrlmaya alld izlemine yol ayor.

Aznlk Haklar yileiyor Ama nanlar nndeki Engeller Son Bulmuyor

Trkiye, ABye girme srecinde bata aznlklarn haklar olmak zere pek ok konuda iyiletirmeler yapyor. kard yasalarla, kararl bir politika izleyen Trkiye, inanlarn yaanmas noktasnda da aznlklarn haklarn gzetiyor. zellikle, Trabzondaki Smela Manastr ve Van Akdamar Mzesinin ylda 1 kez ibadete almas olumlu karland. Buna ek olarak, Trkiyenin, Heybeli Ada Ruhban Okulunun almas iin de gerekli admlar atmakta kararl olmas, lke iin, zellikle Batda son dnemlerde ykselen, din zgrl konusundaki kstlamalar gz nne alndnda, bir hogr lkesi imajn iziyor. Ancak, belirtilmeli ki aznlklarn inanlar noktasndaki bu hogr, lke insan iin pek de geerli deil. Barts deimez yerini korurken, iyerlerinde namaz klnmasna izin verilmemesi, inanca ynelik ihlallerin son bulmadn gsteriyor.

Dnya Bartsn Yasaklamakta Yaryor

nsan hak ve zgrlklerinin savunucusu konumundaki Bat bata olmak zere, dnyann pek ok yerinde barts, ho karlanmayan dini simgelerden biri olarak, laiklik ilkesine ters dt gerekesi ile yasaklanyor. Her frsatta Trkiyeyi zgrlkler konusunda eletiren devletlerin, yasaa Trkiyeyi rnek gstermeleri ve Trkiyeyi ar tazminatlar demeye mahkum eden AHM nin bu konuda lkemizdeki yazl uygulamay hakl bulmas dikkatlerden kamazken, yasakla AHS nin 8, 9 ve 10. maddeleri ihlal ediliyor. Kazakistandaki yasa savunan vekilin, bu yasakla ayrmcln nlendiini savunmas, Hollandal
68 http://www.tumgazeteler.com/?a=6657 65&cache=1 69 http://www.stargazete.com/politika/basortusune-yasaginhukuki-dayanagi-yok-haber-258009.htm 70 http://www.stargazete.com/politika/basortusune-yasaginhukuki-dayanagi-yok-haber-258009.htm

71 http://www.stargazete.com/politika/basortusune-yasaginhukuki-dayanagi-yok-haber-258009.htm

47

ekoloji

GR

Canl trlerinin maruz kald acmasz uygulamalar bu yl da devam etti Yllardr tm dnyann gzleri nnde gerekletirilen ve Kanada Hkmetinin izin vererek onaylad fok bal katliam sryor. zellikle internet zerinden yaylan foklarn kafalarna vurularak ldrld grntler, fok krknden imal edilen rnlerin satnda ciddi bir de neden olmutu. Talepteki bu d zerine, bu yl avlanmakta isteksiz grnen fok katillerine, Kanada Hkmeti avlanan foklarn bir ksmnn hkmet tarafndan satn alnaca szn verdi. spanyada yzlerce yldr srdrlen ve spor, gelenek hatta sanat gibi klflarla merulatrlmaya allan boa greleri, ilginin azalmasna karn devam ediyor. Katalunya Parlamentosu bu yl ald bir kararla boa grelerini yasaklad. Ancak yasak spanyann dier blgelerini kapsamyor. Boa greleri her yl yzbinlerce boann can ekierek lmesine yol ayor. Faroe Adalarnda gerekletirilen ve lkedeki genlerin yetikin olduklarnn bir isbat niteliindeki yunus bal katliam sryor. Her yl kan glne dnen okyanusta insan canls Calderon yunuslar katlediliyor.

Kozmetik sektrnn; rnlerinin insanlar zerindeki muhtemel etkilerini lmek iin hayvanlar zerinde uyguladklar acmasz deneyler, dnyada her yl milyonlarca hayvann haftalar, bazen aylarca ac ekerek lmesine neden oluyor. Kozmetik sektr ise temizlik ve gzellik sylemi zerinden milyarlarca Dolarlk dev bir sektr olma zelliini muhafaza ediyor. Dev gda irketlerinin, zellikle fast food firmalarna et tedarik eden et reticilerinin, hayvanlar besleme ve kesim srecindeki uygulamalar, insan aklnn snrlarn zorluyor. Tavuklarn, eskisine oranla iki kat fazla gs etine sahip olacak ekilde yetitirilmesi ve 48 gnde kesim aamasna getirilecek uygulamalara tabi tutulmas bunun en arpc rneklerinden bir tanesi. Dnya bu yl tarihin en byk evre felaketine sahne oldu. Meksika Krfezinde Nisan aynda gerekleen petrol felaketi, szntnn tamamen durdurulabildii Austos ayna kadar, her gn, okyanusa yaklak 100 bin varil petrol szdrd. Transocean irketi tarafndan BPye kiralanan Deepwater Horizon platformunda meydana gelen kaza, Obama hkmetinin kollayc tavrndan, BP ve dier sorumlu irketlerin skandal uygulamalarna; medyann olayn korkun boyutlarn saklayan sunumundan, szntnn insan ve dier canl trlerine verdii zararn boyutlarna kadar her adan tam bir facia olarak kaytlara geti. Meksika Krfezinde gerekleen petrol faciasnn bykl, bu yl dnyann farkl blgelerinde yaanan benzer facialar glgede brakt. Temmuz aynda Sar Denizde gerekleen petrol facias ve Ekim aynda Macaristanda gerekleen zehirli amur felaketi, bu yl gerekleen dier byk evre felaketleriydi. Bir zamanlar dnyann 4. byk gl olan ve Sovyet rejiminin yanl uygulamalaryla kuruyan Aral Gl, bugn artk bir kum ln andryor. BM Genel Sekreteri Ban Ki Moon Nisan aynda yapt ziyarette, blge liderlerini zm bulmalar konusunda uyarrken, en st dzeyde BM destei vaat etti.

51

Kresel gler enerji iin kar karya geliyor, faturay tm dnya dyor. Kresel snmann artmas ile birlikte Kutup blgesindeki buzullarn erimeye balamas, evresel bir sorun olmasnn tesinde, trilyonlarca Dolarlk enerji rezervlerinin paylam konusunda kresel gleri kar karya getiren bir srecin balangc oldu. Dnyadaki petrol rezervlerinin yaklak %25inin buzullarn altnda olduu tahmin ediliyor. Bu da bata Rusya olmak zere, buzullara snr olan ABD, Kanada, Danimarka, hatta buzullara snr olmayan inin bile itahn kabartyor. Bilim insanlar ise, buzullarn erimesinin tam bir felaket olacan, nmzdeki on yllarda buzullarn tamamen erimesiyle birok blgenin sular altnda kalaca ve dnya iklim dengesinin ciddi oranda bozulacan tahmin ediyor. Kresel glerin getiimiz yllardan bu yana Kutuplar zerindeki hak iddialar, birtakm restlemeler ve gvde gsterileri ile kendini belli ederken, yakn zamanda szkonusu lkeler arasndaki temaslar, buras hepimize yeter anlaynn glendiini, yine de zellikle Rusyann Kutup blgesindeki enerji kaynaklar uruna savamay gze alabileceinin en st mercilerce dillendirildiini gzler nne seriyor. Dnya gndemi 2010 ylnda bata ABD olmak zere pek ok Avrupa devletinin, rann nkleer faaliyetleri konusunda duyduu endieleri ve bu konuda BM Gvenlik Kurulunda alnan birtakm yaptrmlar takip etmek zorunda brakld. Ancak nkleer enerji ile ilgili sadece bu yl ortaya kan belge ve bilgiler bile, bata ABD olmak zere, szkonusu sylemi her platformda yksek sesle dile getiren lkelerin, nkleer enerji ve nkleer silah konusunda, hi de o kadar masum olmadn gzler nne seriyor. Kresel snma artarak devam ediyor. Bizzat devletler ve kresel irketler tarafndan srdrlen kr ve g odakl uygulamalarla, inanlmaz boyutlara ulaan kresel snma, dnyay tehdit etmeye devam ediyor. Srecin ba msebbibi konumundaki devletler ve kresel irketler, yaygnlatr-

maya altklar sylemle, srecin tamamyla insanlarn sorumsuz davranlarndan kaynakland savn kabul ettirmeye alyor. te yandan, bu yl pepee gelen doal afetler, kresel snmann dnyadaki iklim hareketleri zerinde etkili olduu ve doal afetlerin meydana gelmesine sebep olabilecei noktasndaki iddialarn tekrar gl bir ekilde gndeme gelmesine neden oldu. Tohum irketleri tekelleiyor, GDO tm dnyaya yaylyor. Tohum irketlerinin iftilerin elini kolunu balayan uygulamalar bu yl da devam etti. zellikle krsal kesimlerde iftilerin ellerindeki binlerce eit tohumdan faydalanan ve daha sonra bu tohumlarn patent hakkn alarak, asl sahipleri olan iftilere satan dev tohum firmalar, devletlerin tarm politikalarn da kknden sarsyor. te yandan, genleriyle oynanm tohumlarn, insan nesli zerinde ne gibi etkilerinin olabilecei, yetkili azlarca da sorgulanyor. GDOlu rnler ise mthi bir hzla yaygnlamaya devam ediyor. Ekolojik etkileri ve insan salna verecei zararlar bile henz tam olarak netlememiken, GDOlu rnlerin retim ve tketiminin bu denli yaygnlam olmas, kayg verici bir sreci de beraberinde getiriyor.

52

milyon civarnda olan fok nfusunun, bu yl 7 milyon 200 bine ulatn syledi.73 te yandan Kanada hkmeti, "bu yl avlanacak foklardan 20 bininin 3 ayr projede kullanlmak zere devlet tarafndan satn alnacan" duyurdu. Bu aklama, evre rgtleri tarafndan "katliama devlet destei" olarak yorumland. 74

1. CANLI TRLERNE KARI ACIMASIZ UYGULAMALAR

a. Kanadada Fok Bal Katliam Krklerine zarar gelmemesi iin kafalarna demir ubuklarla vurularak etkisiz hale getirilen, daha sonra derileri canl canl yzlen fok balklarna ait grntler, getiimiz yllarda internet ortamnda yaynlanm ve tm dnyada ok etkisi yaratmt. Kanadada hkmet destei ile srdrlen fok katliam sryor. Kanada Hkmeti, foklarn soyunun tkenme tehlikesinin artk ortadan kalktn, saylarnn oaldn ve bu nedenle morina bal stoklarna byk zarar verdiini ne srerek, uygulamasnn arkasnda duruyor.72 Her yl mart ay sonlarnda balayan fok bal av iin, Kanada bu yl da kontenjann artrd. Dnya genelindeki protestolara ramen geen yl 338 bin 200 fokun avlanmasna izin veren Kanada, bu yl kontenjan 50 bin artrd ve avlanacak fok saysn 388 bin 200 olarak aklad. Kanada Federal Balklk Bakan Gail Shea, yapt aklamada, kotann artrlmasna gereke olarak, yine blgedeki fok saysnn artmasn gsterdi. Her yl avlanabilecek fok saysnn 300 bin ila 600 bin arttn iddia eden Bakan Shea, 1970'lerde 2
72 http://www.kesfetmekicinbak.com/doga/01934/

b. Faroe Adalarnda Yunus Bal Katliam Danimarka otonom lkesi Faroe Adalarnda, her yl dzenli olarak Calderon yunuslar katliam gerekletiriliyor. Katliamn barolnde, yetikin olduklarn ispatlamaya alan yerli genler var. ldrerek ya da seyirci olarak, blgedeki tm halkn bir ekilde dahil olduu bu vaheti dnya grmezlikten geliyor. Calderon yunuslarnn da dier yunus trleri gibi insan canls olduu ve ekinmeden insanlara yaklat biliniyor. Bylece, ekinmeden lmlerine yzen yunuslarn vcutlarna derin kesikler alyor ve kendi kanlarnda boulmalar iin braklyor.75 c. spanyada Boa Greleri spanyada yzyllardr srdrlen boa greleri, bu yl Katalunya Parlamentosunun ald kararla yasakland. Katalunya Parlamentosundaki oylama 55e kar 68 oyla kabul edildi. Ancak karar 2012de yrrle girecek ve spanyann yalnzca bu blgesi iin geerli olacak.76 Boa greleri ile ilgili en yaygn eletiri, boalarn maruz kald iddetin, onlarn ac ektirilerek yava yava ldrlmesinin; hayvan haklaryla, dolaysyla da insanlkla badamayaca ynnde. Bir dier eletiri ise boa grelerinin Franco rejimi
73 http://www.cnnturk.com/2010/dunya/03/16/kanadada n.yeni.bir.fok.katliami.karari/568099.0/index.html 74 http://ekonomi.haberturk.com/luks-yasam/haber/506891fok-katliami-kotasini-bu-yil-50-bin-artirdilar 75 http://www.timeturk.com/tr/2010/05/03/faroe-adalarindaki-yunus-katliamina-tepki.html 76 http://www.ntvspor.net/haber/digersporlar/20884/nba tv.html

53

dneminde spanya'nn milli sporu olarak dayatlm olmas. Boa greinin spanyol zenginlerinin elencesi olduu gereinin, gelenein halk nezdinde fazla yaygnlamamasna yol at biliniyor.77 Kimilerince spor, kimilerince sanatsal bir etkinlik olarak tanmlanan boa grelerinde, her yl ortalama 250 bin boan ldrld tahmin ediliyor.

bazen hafta srebiliyor. Baz maddeler o kadar ciddi bir hasara yol ayor ki, tavanlarn gzleri btn temel niteliklerini kaybediyor. ris, gzbebei, kornea tek bir patolojik dokuya benzemeye balyor. Aratrmaclar, testin sonucunu etkilememek kouluyla, bazen az miktarda topikal anestezi uygulayabiliyorlar. Bunun, iki hafta boyunca gzne kimyasal madde damlatlm bir hayvann acsn azaltmas ise mmkn deil.79

d. Hayvanlar zerinde Deneyler Kozmetik endstrisinin her gn piyasaya srd ynla kozmetik rnn, yllar iinde milyonlarca hayvann yaamn yitirmesine sebep olduu biliniyor. Kozmetik rnlerin bileenleri olabilecek yeni maddeler iin genellikle tavanlar ve kemirgenler zerinde vahi deneyler dzenleniyor. Bu maddeler; zehirlilik, deri ve gz tahrileri, deri alerjilerine yol ama, kaltsal bozuklua ve kansere neden olan zellikler bakmndan test ediliyor. Bu ve buna benzer pek ok rnekte hayvanlar, insanlarn sslenmeleri uruna ac iinde lyor.78

LD 50 (Lethal Dose Yksek Doz) Testleri

Bir maddenin ne kadar zehirli olduunu belirlemek iin akut oral toksisite testleri yaplyor. 1920lerde gelitirilen bu testlerde hayvanlara (ruj ve kt gibi yenmeyen maddeler de dahil olmak zere) ok eitli maddeler ya zorla, ya da boazlarna sokulan bir tple yediriliyor. Standart testler 14 gn sreyle uygulanrken, hayvann hayatta kalmas durumunda bazlar 6 ay srebiliyor. Deney sresince hayvanlarda kusma, ishal, fel, kaslma ve i kanama gibi klasik zehirlenme semptomlarna rastlanyor. En bilinen akut toksisite testi ise LD 50 (Lethal Dose) testi. LD 50; %50 ldrc doz, yani deneye dahil edilen hayvanlarn yarsn ldren madde miktar anlamna geliyor. Bu dozu belirlemek amacyla, rneklem olarak belirlenen hayvan gruplar zehirleniyor. Genellikle, hayvanlarn yarsnn ld noktaya ulalncaya kadar hepsi iddetli derecede hastalanarak youn bir ac ekiyorlar. Olduka zararsz maddeler sz konusu olduunda bile, hayvanlarn yarsn ldrecek konsantrasyonun belirlenmesinin iyi olaca dnlyor ve muazzam miktarlarda madde hayvanlara zorla yediriliyor. Deneyin tek amac maddenin ne kadarnn hayvanlarn yarsn ldreceini lmek. lmekte olan hayvanlarn acsna son vermenin deney sonucunu etkileyecei iin byle bir uygulama da sz konusu deil. Sadece Amerikada, ABD Kongresi Teknoloji Deerlendirme Dairesinin (OTA) yapt aklama79 a.y.

Draize Testleri
Draize gz tahri testleri, ilk olarak 1940larda, ABD Gda ve la daresi alanlarndan J.H. Draizein, tavanlarn gzlerine sklan bir maddenin, ne kadar tahri edici olduunu belirleyen bir derece gelitirmesiyle kullanlmaya baland. Bu testlerde, hayvanlar genellikle sadece balarn darda brakan aletlere sktrlyor. Bylece hayvann gzn kamas ya da ovuturmas engelleniyor. Test edilmek istenen madde (rnein gz far, rimel, amar suyu, ampuan vb.) her bir tavann tek bir gzne damlatlyor/srlyor. Hayvanlarn alt gz kapa dar ekiliyor ve bylece oluan anaa madde konuyor. Sonra gz kapatlyor. Bazen birka kez madde tatbik ediliyor. Tavanlar her gn gzlemlenerek, gzlerinde ime, ban, enfeksiyon ve kanama olup olmad saptanyor. almalar
77 http://www.bbc.co.uk/turkce/izlenim/ 2010/01/100108_fooc_spain.shtml 78 http://www.nuveforum.net/1342-kimya/57637-kozmetikendustrisinin-uyguladigi-hayvan-deneyi-yontemleri-18-a/

54

ya gre, her yl birka milyon hayvan bu toksikoloji testlerinde can ekierek ldrlyor.80

Dermal Toksisite Testleri

Dermal Toksisite Testlerinde, ciltlerine madde tatbik etmek amacyla tavanlarn krkleri kaznyor ve test edilecek madde hayvann cildine uygulanyor. Tahri olan yerlerini kamalarn nlemek amacyla hayvanlar hareket edemeyecekleri kutulara sktrlyor veya bir boyunlukla hareket etmeleri engelleniyor.81

Yasa Ne Diyor?
Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Birlii Konseyi, 2009 ylndan itibaren kozmetik rnler iin, hayvanlar zerinde deney yaplmasn yasaklayan bir karar ald. Ancak, ayn kararda baz kozmetik rnler iin bu srenin uzatld da belirtiliyor. Bu da, piyasaya yeni srlecek olan ve insan saln tehdit etmesi muhtemel kozmetik rnlerin hayvanlar zerinde test edilmesine devam edilecei anlamna geliyor.82 Trkiye de, 5199 Sayl Hayvanlar Koruma Kanunu ile, bilimsel aratrmalar iin hayvan deneylerine izin vererek, szkonusu ihlale sebep olan lkelerin arasnda yer alyor.

besliyor, hem de eskisine oranla bir tavuktan iki kat daha fazla et alyorlar. Tabi btn bunlar salayabilmek adna, hayvanlar acmasz uygulamalara tabi tutuluyorlar. Dnyaya geldii gnden, kesilecei gne kadar hi gn grmeyen kmeslerde beslenen hayvanlar, daha fazla gs etine sahip olmalar iin verilen yem ve alarla ayakta durmakta dahi zorlanyorlar. Doal geliimlerine oranla ok fazla gelien vcutlarn tamakta zorlanan ayaklar daha fazla dayanamayan tavuklarn nemli bir ksm da henz kesilemeden lyor. Btn bunlar, dnyann her yerinde var olan fast food firmalar ve dev spermarketlere et yetitirmek iin yaplyor. Benzer uygulamalar, etleri insanlar tarafndan tketilen dier hayvanlar zerinde de gerekletiriliyor.83

e. Gda ve Fast Food Firmalarnn Uygulamalar Bugn dnyadaki et sektrn kresel lekli 3-4 irket kontrol ediyor. Bu durum, tarih boyunca gda irketlerinin ulat en ciddi bykl ifade ediyor. Endstriyi elinde bulunduran dev irketler, hayvanlarn yetitirili ekillerini de kknden deitirdiler. rnein tavuklar 50 yl ncesine oranla neredeyse yar yarya daha erken bytlyor ve kesiliyor. Ancak yetime sresindeki bu azalmaya ramen, daha fazla gs etine sahip olacak ekilde yetitirilen tavuklar, artk iki kat daha bykler. Bylece dev gda irketleri, tavuklar hem 70 gn yerine 48 gn
80 a.y. 81 a.y. 82 a.y.

83 Food, Inc., Yn: Robert Kenner, ABD, 2008.

55

2. EVRE FELAKETLER

a. Aral Gl Kuruyor

Tarihsel Sre
Gemite dnyann 4. byk gl kabul edilen ve zbekistan ile Kazakistan snrnda bulunan Aral Gl, SSCBnin blgedeki pamuk retimini artrmak iin gl besleyen nehirlerin ynn deitirmesi zerine, 1960'larda kurumaya balad.84 1930lu yllarda, Sovyet Rusyann artan pamuk ihtiyacn karlamak zere balatlan sulama projelerinin, bugn Aral Glnn kar karya kald durumun temel sebebi olduu biliniyor. 1960larda Karakurum Kanalnn almas, ardndan Seyhun ve Ceyhun rmaklarnn ynnn deitirilmesi, buharlamann da etkisiyle, Aral Glndeki su dzeyinin her geen yl daha da azalmasna yol amt. 1980lere gelindiinde Seyhun ve Ceyhun rmaklar gle ulamadan kurumaya balamt.85 lerleyen yllarda gl alan kldke iklim ko84 http://www.cekud.org.tr/haberx/290-aral-golu-kuruyor.html 85 Aral Gl Kuruyor (mu?), Yrd. Do. Dr. Mekre Ylmaz, http://www.21yyte.org/tr/yazi.aspx?ID=3340&kat= 18

ullar da deimi, gl evresindeki lman iklim, yerini karasal iklime brakmt. te yandan ar sulama nedeniyle, yeraltndaki tuzlar topran yzne km, pamuk verimi dmt. Pamuk retimini artrmak iin kimyasal gbre ve zirai ila miktar ykseltilmi ve Dnya Salk rgtnn yasaklad son derece zararl tarm ilalar, ok geni tarm alanlarnda kullanlmt.86 Gldeki kum ve tuz orannn artmas, bugn onlarca balk trnn ve yzlerce canlnn yok olmasna yol at. Gln ie doru hzla ekilmesi sonucu ardnda brakt tuzlu kum, evreye hastalk samaya devam ediyor. Bu nedenle blgede; kanser, astm, anemi ve bbrek hastalklarnda %30 orannda art gerekletii kaydediliyor. Kimyasal atklar, zbekistann Karakalpak blgesinin tm yeralt sularna szdndan, insanlar tarafndan kullanldnda lmlere sebebiyet veriyor.87 Gln kurumas ayrca ortaya byk miktarda tuzlu bir toz tabakas kard. Rzgarla, Japonya'dan skandinav lkelerine kadar uan bu tuzlu tozlar, zellikle Orta Asya'da sal tehdit ediyor.88

2010da Yaanan Gelimeler

BM Genel Sekreteri Ban Ki Moon, Nisan ay balarnda dzenledii Ortaasya gezisi kapsamnda, byk blm kurumu durumda olan Aral Gln ziyaret etti. Aral Glnn kurumasndan duyduu znty dile getiren Ban Ki Moon, zm iin tm blge lkelerini harekete gemeleri konusunda uyard. Aral Glnn kurumasnn, yerkrenin en ok edici felaketlerinden biri olduunu syleyen Ban Ki Moon, ''Btn blge liderlerini biraraya gelip zm bulmalar iin uyaryorum'' diye konuurken, en st seviyede Birlemi Milletler destei vaadetti.89 Eyll aynda New Yorkta gerekletirilen BM
86 a.g.m. 87 a.g.m. 88 http://www.denizhaber.com.tr/dis-basindan/25715/aralgolu-orta-asya-tatli-su-kurudu-afet-yerkure-bm-ban-kimoon-sovyetler-birlig.html 89 a.y.

56

Genel Kurulunda yapt konumada, zbekistan Devlet Bakan smail Kerimov, Aral Gl ve evresinde gerekleen evre felaketlerine dikkat ekerek, Aral Glnn son 40 yl ierisinde hacim olarak 7 kat, su miktar bakmndan 13 kat kldn syledi. Aral Gl'nn kurumasnn, bu blgede yaayan milyonlarca insann problemi olduunu ifade eden Kerimov, bu insanlarn bata BM olmak zere uluslararas kurululardan yardm beklediini belirtti.90

b. Meksika Krfezinde Yaanan Petrol Facias 20 Nisan 2010'da, Transocean irketi tarafndan British Petroleum'a (BP) kiralanan Deepwater Horizon adl platformda bir patlama meydana geldi. Patlamada, platformda alan iiler hayatn kaybederken, milyonlarca varil ham petrol Meksika Krfezi'ne yayld. BP'nin, okyanus yzeyinin 1500 metre derinliindeki Deepwater Horizon petrol kuyusundan krfez sularna, aylar boyunca toplamda milyonlarca varil petrol szd.91 Sznty durdurmak iin denenen birok yntemden, Austos ayna kadar yant alnamad.92 Yaanan bu facia, dnyann imdiye kadarki yaanm en byk petrol facias olarak kaytlara geti.93 Sre ncesi ve sonras ile incelendiinde, pek ok kresel irketin faaliyetlerine yn veren kr hrsnn, bu felaketin yaanmasndaki en nemli etken olduu aka grlyor.

Faciaya Davetiye kartan Uygulamalar

Faciann yaanmasndan sonra ortaya kan baz bilgiler, Transocean irketince British Petroleuma (BP) kiralanan Deepwater Horizon platformunun,
90 http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=103032 4&title=kerimov-aral-golunun-kurumasini-onlemek-icinyardim-istedi 91 http://www.greenpeace.org/turkey/news/deepwater-petrolsizintisi-280610 92 http://www.tgrthaber.com.tr/news_view.aspx?guid=5 bbee6a2-dad8-4c5a-b72d-66f5600b6637 93 http://www.sabah.com.tr/Ekonomi/2010/08/04/bp_ resmen_dunyanin_en_buyuk_faciasi

ABD Maden dare Servisine modern bir teknoloji mucizesi olarak bildirildiini ve bir kaza ihtimalinin neredeyse mmkn olmayaca gerekesiyle baz gvenlik artlarndan muaf tutulmasnn istendiini ortaya koyuyor.94 Teknolojideki hzl gelimeler, ak sularda petrol arayan sondajclar giderek daha derinlere ekerken, denetimsiz ani fkrma ve denize salan petrol temizleme yntemleri, bu hza ayak uyduramad. 2000'lerin bandan bu yana gerek sektr, gerekse akademisyenler tarafndan yaymlanan bir dizi raporda, derin sularda denetimsiz ani fkrma, fkrma nleyici donanmlarn (BOP) ilev hatalar, endstrinin balam bir petrol salmasn nlemedeki yetersizlii iin giderek artan riskler hakknda uyarlarda bulunmutu. ok byk basn altnda olmalar nedeniyle, derin sularda alm kuyularn gnde 100 bin varile kadar petrol karabilecekleri zellikle belirtilmiti.95 Endstri yetkililerine gre maliyeti 500 bin Dolar olan teknoloji, dier lkelerde zorunlu olarak uygulanyor. Amerikan Mineralller Ynetimi uzaktan kumandal kapama teknolojilerinin kullanmn zorunlu hale getirmeyi 2000 ylnda gndemine alm, ancak irketler, yksek maliyetleri gereke gstererek yllarca bu nlemin zorunlu klnmasna kar km ve ynetimi ikna etmilerdi. te yandan, 500 bin Dolarlk bir gvenlik teknolojisine kar kan BPnin, 2010 ylnn ilk eyreinde 6 milyar Dolar kr elde ettii ve ayn zaman diliminde 3.5 milyon Dolar lobi almalar iin harcad biliniyor.96

irketler Birbirlerini Sulad

ngiliz petrol irketi BP, yaynlad raporda, Meksika Krfezindeki petrol kuyusu felaketinden birok firmann sorumlu olduunu iddia etti.
94 Dnyann Yz Karas Bir Felaket, Grhan Savg, Aksiyon, s.808 95 http://www.nationalgeographic.com.tr/ngm/1010/kon u.aspx?Konu=2 96 http://www.greenpeace.org/raw/content/turkey/press/ reports/bp-deepwater-petrol-felaketi.pdf

57

BP, Transocean irketine ait petrol platformundaki patlama, yangn ve denize aylarca petrol pskrmesinin, mekanik arza, insan hatas ve mhendislik eksikliinden kaynaklandn duyurdu. Transocean ise BPnin sorumluluk almaktan katn bildirdi. Raporda, petrol kuyusundaki beton kapan hatal olmasnn, doalgaz ve dier svlarn petrol borularna ykselmesine yol atn ve platformdaki ekibin yzeye kan hidrokarbonlar 40 dakika fark etmedii belirtiliyor. Beton kapan yapmndan sorumlu olan Halliburton irketiyse BPnin raporunun ok byk eksiklik ve hatalarla dolu olduunu bildirdi.97

ri gndeme getirmekte glk ekti. Hatta, ngiliz kamu yayn kuruluu BBC, BPnin sponsorluklar yoluyla arln arttrd sanat alanndaki varln protesto eden bir grup ngiliz aydna kar, BPnin sanata desteini savunan programlar yaparak bu alandaki en ilgin yaklam sergiledi.100

ABD Hkmetinin Kollayc Tavr

Deepwater Horizon petrol platformunda yaanan patlamann yol at hasar tespit etmek zere ABD Ulusal Aratrma Komisyonu tarafndan hazrlanan raporda, BPnin yol at felaketin, Beyaz Saray tarafndan her aamada yok saylarak, ya da boyutlar indirilerek yanstldna dikkat ekiliyor. Raporda, patlamann birka gn sonrasnda aklamada bulunan Beyaz Sarayn; Meksika Krfezinde bir sznt olduunu yalanladna dikkat ekiliyor. lerleyen gnlerde szntnn inkar edilemez biimde ortaya kmasnn ardndan, Obama ynetiminin felaketin boyutlarn kltmek ynnde aba sarfettii belirtiliyor. Her frsatta Krfeze szan petrol miktarnn gnde 5 bin varil olduu iddiasn yineleyen Obama ynetiminin, gerek rakam aklamaya alan ulusal kurumlar da bizzat engelledii syleniyor. Mays aynda szntnn gerek boyutlar zerine bir rapor yaymlamak isteyen Amerikan Ulusal Okyanus ve Atmosfer Ynetiminin (NOAA) bu giriimini askya alan Obama ynetimi, kurumun raporu yaymlamasna ancak Temmuz aynda izin vermiti. Raporda, sznt rakamnn gnde 5 bin varilin ok stnde; gnde tam 60 bin varil olduu belirtiliyordu. Obama ynetimi, szntnn tm dnyann gndemine oturduu ve BPnin prestijinin yerlerde srnd Austos aynda yapt bir aklamada, sznt sonucu Krfez sularna karan petroln %75inin yok olduunu iddia etmi; ancak bu iddia daha sonra uzmanlar tarafndan yalanlanmt.101
100 http://haber.sol.org.tr/dunyadan/bp-nin-sicilini-merakettiniz-mi-haberi-30995 101 http://haber.sol.org.tr/dunyadan/obama-yonetiminden-bpye-kirli-destek-haberi-34649

Medya ve irketler Kamuoyunu Yanl Bilgilendirdi

Meksika Krfezinde yaanan petrol faciasnda, szntnn devam ettii srete, BPnin kamuoyuna verdii yanltc rakamlar ve medyann haberi yanstrken taknd yanl tutum, faciann boyutlarnn, dnya kamuoyu tarafndan salkl bir ekilde alglanamamasna yol at. Patlamay takip eden ilk gnlerde, BP irketi okyanus sularna karmakta olan petroln 1.000 varil olduunu tahmin ettiklerini aklad. Takip eden gnlerde, Ulusal Deniz ve Atmosfer daresi (NOAA) bu rakamn BPnin tahmininden be kat fazla olduunu, gnlk szntnn 5.000 varil (909 milyon litre) civarnda olduunu aklad.98 Ancak kazadan yaklak hafta sonra deniz altndan fkran petroln videosu yaynlandnda, daha nce telaffuz edilen rakamlarn gerei yanstmaktan ok uzak olduu anlald. Grdkleri karsnda dehete kaplan uzmanlar, petroln deta bir nehir gibi aktn ve szntnn gnde 50 ila 100 bin varil olabileceini ilettiler.99 Felaket haberleri radyo ve televizyonlardaki evre programlarnda deil, daha ziyade ekonomi haberleri arasnda yer buldu. evreci programlar BPnin finansal desteini kesecei korkusuyla habe97 http://www.voanews.com/turkish/news/BP102500659.html 98 http://www.greenpeace.org/turkey/news/meksika-korfezipetrol-sizintisi-040510 99 Savg, a.g.m.

58

Faciann nsan Yaamna Etkileri

11 kiinin hayatn kaybettii patlamayla balayan faciann boyutlar henz tam olarak netlememi olsa da, tarihte yaanan en byk petrol faciasnn asl etkileriyle, nmzdeki yllarda daha ak bir ekilde yzleilecei tahmin ediliyor. Uzmanlar, tahribatn yalnzca Amerika kylar ile snrl kalmayaca, tm dnyay olumsuz etkileyecek bir felaketle kar karya olduumuz grnde birleiyor.

ediyor. Soyu tkenme tehlikesi altndaki trler olan balinalar, deniz kaplumbaalar ve gmen kularn yaam alan da tehdit altnda. Times-Picayune adl gazetenin haberine gre, tehdit altndaki alan, ABD'nin su kularnn %70'ten fazlas iin yaamsal alan olan bir klama ve dinlenme noktas olma zellii tayor.104

Faciann Ekonomik Boyutu

Meksika Krfezinde gerekleen felaket, insan ve canl yaamna verdii/verecei zararlarn yan sra, ekonomik adan da bir felaket olarak nitelendiriliyor. Felaketin faturasnn ne kadarn BP ve sorumlu olduu anlalan dier firmalarn stlenecei ise tam bir muamma. Yine de konu ile ilgili yetkililer, felaketin BPye faturasnn ok ar olacan sylyor. Cumberland Advisors adl yatrm irketinin kurucusu David Kotok, Bu, yalnzca bir evre kirlenmesi olay deil. BP bu iten milyarca Dolar deyerek kacak. Eer olayda bir ihmal tesbit edilirse, Meksika Krfezine akan her bir varil iin 4 bin 300 dolar ceza deyecekler. Eer bakaca bir su belirlenirse rakam e katlanacak. Krfeze yeni tahminlere gre gnde 40 bin varil petrol akyor. Kuyu ancak ay iinde tmden kapatlacak. Gerek faturay o zaman greceiz dedi. evre felaketinin tazminatlar dahil BPye tm faturasnn bugn itibaryla 4.3-8.6 milyar Dolara ulat hesaplanyor. Faturay orta vadede 36 milyar Dolar olarak tahmin eden ABDnin en byk bankalarndan Goldman Sachs ise bu zararn hisse senedi fiyatlarnda yer aldn ve bu nedenle de daha fazla d olmayacan belirtiyor. Goldman Sachs, 36 milyar Dolarlk rakam faturann st snr olarak gryor. BP hisseleri patlamann olduu 20 Nisandan bu yana %40 orannda deer yitirmi ve iflas sylentileri kmt. Goldman Sachsa gre makul bir en kt durum senaryosunda fatura, 60-70 milyar Dolara kadar ulaabilecek. Bu konuda daha karamsar grle104 http://www.greenpeace.org/turkey/news/deepwater-petrolsizintisi-280610

Faciann Dier Canl Trlerine Etkileri

Meksika Krfezinde yaanan facia, yalnzca insan hayatn deil, dier canllar da olumsuz etkiledi. Amerikan Denizcilik Ajans da petrol rtsnn Florida'nn gneyindeki ok deerli bir mercan kayaln tehdit ettiini aklayarak, uydu grntlerine gre, petrol tabakasnn, dnyann nc byk mercan kayaln abucak kaplamasna neden olacak "loop aknts" ad verilen bir deniz akntsna 20-30 km uzaklkta bulunduunu bildirdi.102 te yandan, Amerikan hkmetinin kirlilikle mcadele almalarnn sorumlusu sahil muhafaza komutan Amiral Thad Allen yapt aklamada; eer 200 km kynn petrolden etkilendii sylenirse bunun yanltc olabileceini, nk derindeki hassas bataklk blgenin de petrolden etkilenmi olabileceini belirtti. Amiral Allen, petrol fkran kuyu kapatldktan sonra yzeydeki petrol tabakasnn temizliinin birka ay alabileceine iaret ederek, "Bundan sonra asl i balyor. Ekosistemleri, faunay yeniden kurmak yllar alacak" dedi.103 Szntnn 130 mil (200 km) uzunluk ve 70 mil (110 km) genilikten daha geni bir alana ulat, Louisiana, Alabama, Mississippi ve Florida aklarn etkileyecei tahmin ediliyor. BP'nin sznt yapan kuyusundan srekli akmakta olan ham petrol, Krfez'deki yzlerce tr tehdit
102 http://www.nethaber.com/Dunya/145949/Meksikakorfezindeki-petrol-sizintisi-mercan 103 http://www.8sutun.com/Petrol-faciasinin-etkileri-surecek_ 83569.html

59

re sahip olan Cumberland Advisorsdan David Kotok ise Meksika Krfezine akan ham petroln, Gulfstream akntsna karmas durumunda tam bir felaket senaryosu ve yzlerce milyar Dolarlk bir kabusla kar karya kalacaz diye konutu.105

BPnin Daha nceki Benzer Uygulamalar

20 Nisan 2010da Meksika Krfezinde gerekleen kaza, sonular henz net biimde grlememi olsa da, imdiden dnya tarihinin en byk evre felaketlerinden biri olarak kabul ediliyor. Kazann baaktr BPnin nceki yllardaki karnesi incelendiinde, sicilinin pek de parlak olmad grlyor. 1995 ylnda John Browneun ba yneticilie atanmasyla ykselie geen irket, 2000lerde de devam edecek stratejisini agresif byme ve kr bakmndan riskli blgelere girme olarak belirledi. Bu srete tpk emek gc gibi gvenlii de bir maliyet kalemi sayan BP, krn katlamak iin bu alanda minimum tedbirle i yapmay ilke edindi. 1999 ylnda bir alt kuruluu olan BP Exploration Alaskann, Alaskaya yasad biimde kat atk depolad anlalnca, irket 22 milyon Dolarlk bir cezaya arptrld. Eyll 2004te, ABDnin Texas City blgesinde bulunan rafinerisinde bir patlama meydana gelen irket, 2 iisinin lmne neden olmu ve bir nc ii ar yaralanmt. irket, gvenlik ihmali nedeniyle 110 bin Dolar para cezasna arptrld. Ayn rafinerideki kazann stnden henz 6 ay gemeden gerekleen ikinci kaza, tam anlamyla felaketle sonuland. 1934te kurulan ve iilerin burada lm riski somuttur dedikleri rafineride gerekleen patlamada 15 ii lm, 170 ii yaralanmt. irket, gvenlik ihmali nedeniyle 21,3 milyon Dolarlk cezaya arptrlmt. Bu patlamadan bir yl sonra, Temmuz 2005te, eiinden dnlen facia, irketin risk algsnn nelere yol aabileceini ortaya koydu. BPnin Meksika Krfezinde bulunan Thunder Horse platformu,
105 http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=Radi kalHaberDetay&Date=13.06.2010&ArticleID=1002216

Karayipler ve Meksika Krfezini etkisi altna alan Dennis Kasrgasnn ardndan adeta bir gemi gibi yan yatt. 1 milyar Dolarlk yatrmla kurulan ve Krfez petrolnn %20sini tek bana karmas planlanan platformun inaatnn yeni bitmi olmas ve henz faaliyete gememi olmas, belki bugnkn bile glgede brakacak bir faciann eiinden dnlmesini salad. irketin daha yksek kr kaygsyla binlerce iiyi ara vermeksizin altrarak, normalin altnda bir srede tamamlad platformu eski haline getirmek iin yaplan tamiratlar esnasnda, petrol karma srasnda szntya neden olabilecek ok byk inaat eksikliklerinin de olduu fark edildi. Thunder Horseun batmann eiinden dnmesinin zerinden bir yl bile gemeden, Mart 2006da, BP Kuzey Kutbundaki en byk petrol szntsna neden oldu. BP, 1 milyon litre petroln Alaskaya szarak bir evre felaketi yaamasna neden oldu. Ekim 2009da ABD Federal Gvenlik ve Salk Kuruluu, Texas Citydeki rafinerisinde gerekletirdii 709 adet ihmalden tr irketin 87,4 milyon Dolarlk cezaya arptrlmasn nerdi. 20 Nisanda gerekleen felaketin henz iki hafta ncesinde BP, Texas Citydeki rafinerisinin filtre sisteminde bir ay sren bir aksaklktan tr, ok miktarda zehirli gaz atn havaya kartn kabul etmiti.106

c. Zehirli amur Felaketi 4 Ekim 2010da Macaristann bakenti Budapetenin 160 km gneyindeki Ajka kentinde bir alminyum fabrikasndaki setlerin yklmasyla evreye yaylan zehirli amur, yeni bir evre felaketine sebep oldu. inde 1 milyon metrekp kimyasal zehirli kzl amurun bulunduu 9 ve 10 numaral depolarn duvarlarnn yklmasyla etrafa yaylan zehir; 9 kiinin lmne, yaklak 200 kiinin de yaralanmasna yol at.107 Felaket, dorudan 7 bin insan etkilerken,
106 http://haber.sol.org.tr/dunyadan/bp-nin-sicilini-merakettiniz-mi-haberi-30995 107 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=132368

60

yaklak 40 kmlik bir alan yaanmaz hale geldi. Zehirli atk, 50 ton arsenik, 300 ton krom ve yarm ton civa ve kurun ieriyordu.108 Kzl amur, alminyumun ilenmesi srasnda kullanlan boksitten kaynaklanan bir atk. Bu amur zel havuzlarda toplanyor ve iindeki suyun zamanla buharlamas sonucu geriye sadece kurumu kzl toprak kalyor.109

Felaketin evre Salna Etkileri

evre rgtleri yaanan bu felaketi, Avrupada son 30 ylda yaanm en byk felaketlerden biri olarak gryor. Kzl amurun temizlenmesinin en az bir yl alaca tahmin ediliyor. Yerler kuruyunca tozun havaya kalkaca ve bu tozun ciere gitmesi halinde ciddi salk sorunlarna yol aabilecei kaydediliyor. Zira atn iinde ar metaller mevcut. Kzl amurdaki kimyasallar cilde dediinde yanklara neden oluyor. Gze temas etmesi durumunda ise krle varan zararlar verebilecei syleniyor.110 te yandan, Greenpeace rgtnn Viyana niversitesine gnderdii kzl amur rneklerinin sonular, felaketin boyutlarn gzler nne seriyor. Analize gre, amurun %70'i, 2 mikrondan kk tehlikeli tanecikler ieriyor. Eer bu zerrecikler yutulursa, insan sal iin byk tehlike arz ediyor. Paracklar ne kadar kk olursa, solunum sisteminde o kadar etkili olabiliyor. Toksik maddeler ieren amurun ierisinde, arsenik gibi baka bir tehlike daha bulunuyor. Kzl amur kuruduu zaman, arsenik, toz eklinde havaya karacak ve bu zehirli madde solunum yoluyla insan vcuduna ulaacak. Felaketle birlikte, 700.000 metrekplk bir alana zehirli madde bulat bile.111 Kazann gerekletii gnleri takip eden srete,
108 http://www.zaman.com.tr/haber.do? haberno=1041967&title=kizil-camur-icin-kanser-uyarisi 109 http://www.ntvmsnbc.com/id/25138803/ 110 a.y. 111 http://www.greenpeace.org/turkey/news/macaristandakikizil-camur-yuksek-risk-iceriyor-191010

zehirli atn nce Tuna Nehrine, ardndan Karadenize akmas, felaketin ok daha vahim sonular dourmas ihtimalini de kuvvetlendiriyor. Trakya niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal Bakan Prof. Dr. Faruk Yorulmaz, konu ile ilgili yapt aklamada; zehirli amurun etkisi altndaki canllarla beslenen hayvan ve insanlar, kanser de dahil olmak zere, pek ok ciddi kronik hastalkla kar karyadr. Etki altndaki bitkilerle beslenen hayvanlar, zehiri vcutlarna almakta ve bu hayvanlar yiyen insanlarda da zehirlenme meydana gelmektedir. Sz konusu zehirli amur, topra, suyu ve havay kirletmekte, bu sayede toprakta ya da suda yetien, havay soluyan her canlnn vcuduna girmektedir. amur ile kirlenen sularn yeralt veya yzeysel ime suyu kaynaklarn kirletmesi de sz konusudur. Yksek alkali zellikte olan bu atklarla temas, deride yana ve gzlerde ciddi hasarlara neden olabilmektedir. Alkali zellii nedeniyle, solunum yolu ve azdan alnmas ile, solunum yollarnda ve yemek borusunda ciddi yanklara, daha sonraki dnemde ise kansere yol aabilmektedir. Bunun yannda unutulmamas gereken nokta ise tm bu zehirli maddelerin, uzun yllar sonra ortaya kacak olan sakat doumlar, dkler, kanser, fel gibi zararl etkileri bulunmaktadr eklinde konutu.112 Macaristan Afet Dairesi Szcs Tibor Dobson ise, kimyasal zehirli kzl amurun, Marcali Nehrindeki tm canl varln yok olmasna neden olduunu aklad.113 Felaketten etkilenmesi muhtemel lkelerden biri de Trkiye. Ancak evre ve Orman Bakanlndan yaplan aklamada, Trkiye iin herhangi bir tehlikenin bulunmad ifade edildi. Yaplan aklamada; lkemiz iin herhangi bir tehlike sz konusu deildir. Ancak btn ihtimallere kar Karadeniz'de Kirlilik zleme Projesi erevesinde stanbul niversitesi Deniz Bilimleri Enstits ile birlikte nmzdeki hafta iinde Karadeniz'de lmler yaplacaktr" denildi.
112 http://www.hurriyet.com.tr/yasasinhayat/16068981.asp 113 http://www.cnnturk.com/2010/dunya/ 10/07/kizil.camur.karadenize.yaklasiyor/592177.0/

61

Macaristan Hkmeti ve Fabrikann Yaklamlar

Kazann gereklemesinden sonraki ilk gnlerde; kzl amur Avrupa Birlii normlarna gre tehlikeli atk deil sylemi ile hareket eden Macaristan Hkmeti, ilerleyen gnlerde kazann etkilerinin daha net bir biimde anlalmaya balanmas zerine bu syleminden vazgeti ve alminyum fabrikasndaki atk rezervinin duvarlarnn nasl ykld ile ilgili soruturma balatt. AB de amurun yaylmasna engel olmas konusunda Macaristan uyard. Olayla ilgili bir soruturma balatlmas iin ileri Bakan'na talimat verdiini syleyen Macaristan Babakan Viktor Orban; "bu felaketin doal sebeplerden kaynaklandna dair hibir iaret yok. Ve eer bir felaket doal bir felaket deilse, o halde insanlardan kaynaklanm demektir. Bu lkedeki herkes bu trajediden ve oluan zarardan kimin sorumlu olduunu bilmek istiyor" diye konutu. 114 te yandan, Macaristan'da, evre felaketine yol aan zehirli amur szntsnn aylar nce balad ortaya kt. Bir Macar evreci kuruluun havadan ektii fotorafta, sz konusu alminyum fabrikasndaki szntnn, setin bir kesinden evreye yaylmakta olduu grlyor. Fotorafn, 11 Haziran tarihinde ekildii anlald. Bu da yetkililerin ihmalkarln gndeme getirdi. Zira felaket meydana gelmeden 2 hafta nce fabrikay denetleyen mfettiler olumlu rapor vermiti. Polis, soruturma erevesinde fotoraf incelemeye ald.115

lkenin en byk petrol irketlerinden China National Petroleum Corpa (CNPC) ait boru hattnda, 16 Temmuz 2010da meydana gelen patlamann ardndan balayan yangn, 2 bin itfaiyeci tarafndan 15 saatte sndrlebildi. Sar Denize binlerce ton ham petrol szd. Byk bir alan ham petrolle kaplanrken, geimini balklkla salayan blge halk byk darbe ald.116

d. in / Sar Denizde Yaanan Petrol Facias Meksika Krfezinde yaanan petrol felaketinden sadece birka ay sonra, Sar Denizde benzer bir felaket daha gerekleti. Boyutlar itibariyle Meksikada yaanan felaketin glgesinde kalan ve yeterince zerinde durulmayan felaket, binlerce ton ham petroln deniz suyuna karmasna neden oldu.
114 a.y. 115 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=132368

116 http://www.haber1.com/Bir-petrolfaciasidaha_153954.html

62

petrol yarnn ihtiyatan deil, g hrsndan kaynaklanan bir hakimiyet tutkusu olduu sylenebilir. Zira blgedeki enerjilere sahip olmak iin yaran ABD, Kanada, Danimarka, Norve ve Rusya gibi lkeler dnyann en zengin lkeleri sralamasnda ilk sralarda yeralyorlar.118

Kutuplarda Hak ddialar

3. ENERJ ALANINDA YAANAN HLALLER

a. Kutup Savalar

Kresel Isnma ile Balayan Sre

Son yllarda kresel snmann etkileri ciddi biimde hissedilmeye baland. Bu durumun devletleraras mnasebetlere ve enerji politikalarna yansmalar da gecikmedi. Kuzey Kutbunda buzullarn erimeye balamas ile fitili atelenen srete yaananlar bunun en gl rnei. Kresel snma, Kuzey Kutbu'ndaki buz ktlelerini her geen gn kltyor. Yaz aylarndaki buz ktlesi 1979'dan bugne %20 orannda klm durumda. Dnyann geri kalan blgelerine gre iki kat daha fazla snan kutupta 2050 yl yaznda hi buz kalmamas bekleniyor. Arktika'nn buzullarnn, 2007 yaz sonunda, 4 yl nceki ayn dnemde sahip olduu alann yarsna geriledii ifade ediliyor.117 Buzullarn erimesi ile, daha nce ulalmas mmkn olmayan yeni enerji rezervlerinin ortaya kmas, zellikle blgeye snr olan lkeleri heyecanlandryor. Tahminlere gre dnya petrollerinin en az %25i bu blgede bulunuyor. Ayrca dier madenler asndan da zengin olan blge, szkonusu lkeleri kar karya getiriyor. Ancak kutuplarda kzan
117 Kuzey Kutbu Isnyor, Sema Tokat, http://www.global enerji.com.tr/hab-23000204-107,43 @2300.html

Buzullarn erimesi ile ortaya kan enerji kaynaklarnn kullanm ile ilgili tartmalar son yllarda alevlenmi olsa da, blgedeki hakimiyet ekimesi ok daha eskilere dayanyor. Rusyann Kuzey Kutbunda hak iddias 1911e kadar uzanyor. Moskova 1916 ve 1924te -hem arlk ve hem de Sovyet dnemlerinde- Sibiryann kuzeyindeki btn adalar Rus teritoryasnn iinde ilan etti. 1926da bu alan geniletildi. Sonraki yllarda Rusyann egemenlik talepleri Kuzey Kutbunun yarsna ulat. SSCB, 2. Dnya Savandan sonra taleplerini deniz hukukunu esas alarak dile getirdi. Hatta 1967de ayn taleplerinden hareketle Archangelsk ve Vladivostok arasndan geilerde cret istedi. Bylece bu blgenin, Rusyann kys olan bir deniz deil, i sular olduunu iddia etti. Rusya sonraki yllarda konu ile ilgili olarak ABD ve Norve ile grmeler yapt.119 Bir dier rnek de Hans adndaki ada. Ellesmere Island ile Grnland arasnda, Kennedy Kanal zerinde, Kuzey Kutbunun 1.000 km gneyindeki 1,3 km2 byklndeki Hans Adas, Kanada ve Danimarka arasnda tartma yaratyor. 1984te Danimarkann Grnland Bakan Hyem, bu adaya giderek, lkesinin egemenlik haklarn vurgulad. zerinde kimsenin yaamad, bitki yetimedii ve ancak kresel snmann daha da artmas halinde balklk iin kullanlmas ihtimali olan Hans Adas, gelecekte daha da byk sorun olabilir. Danimarka drt yldr her yaz, Hans Adas evresin118 Kutuplarda Petrol Savalar, Sedat Lainer, http:// www.usakgundem.com/yazar/770/kutuplardapetrolsavas lari.html 119 http://www.diplomatikgozlem.com/haber_oku.asp?id =3742

63

de askeri varlk gstererek egemenlik talebini vurguluyor. 2005te Kanada, Danimarkaya cevap iin, blgeye yzlerce asker, birka helikopter, bir firkateyn ve bir buz krma gemisi gnderdi.120 2000li yllara gelindiinde, lkeler, kutup denizinin altnda uzayan 1800 kilometrelik Lomonosov sradalarnn kendilerine ait olduunu ispat etme yarna girdiler. BMye ilk bavuruyu 2001 ylnda yapan Rusyann talebi, kantlar yetersiz bulunarak reddedilmiti. Kutuplardaki g gsterisinde en nemli gelime 2007 ylnda yaand. Aralarnda milletvekili ve biliminsanlarnn da bulunduu bir ekip, okyanusun 4 kilometre dibine inerek Rusya bayran dikti. Dnemin Rusya Devlet Bakan Vladimir Putin tarafndan annda kutlanan bu eylem, Lomonosov Dalarnn denizaltndan kayalk silsileyle Rusyaya balandn kantlamay amalyordu. Okyanusun dibine dikilen Rus bayrana drt lkeden tepki gecikmedi. ABD bir nkleer denizalts ile casus uaklarn blgeye gnderdi. Kanada Dileri Bakanl; "bayraklar dikip 'burada hak iddia ediyoruz' diyemezsiniz. 15. yzylda yaamyoruz, Ruslar sadece ov yapyorlar" aklamasn yapt. Rusya'nn hamlesine kar ABD, Kanada, Norve ve Grnland zerinden Danimarka da derhal planlarn devreye soktu. Kanada, derin deniz liman kuracan ve 7 milyar Dolar harcayp sekiz yeni buzkran devriye gemisi ina edeceini duyurdu. Hatta Kanada Babakan' Stephen Harper, 2007 Austosunda blgeye giderek Moskova'ya karlk verdi. Yine Austos aynda bir ABD gemisi Kuzey Kutbu'nda deniz tabannn haritasn karmak zere yola koyuldu. Danimarka ise, Lomonosov'un okyanus altndan Grnland'a bal olduunu ispat iin seferber oldu. Rusya, 2008'in yaz aylarnda bir adm daha ileri gitti ve Sovyetler Birlii'nin dalmasndan sonra ilk kez Kuzey Kutbu'na bir sava gemisi gnderdi. 2009
120 a.y.

ylna gelindiinde ise Rusya Kutuptaki karlarn korumak iin zel; bir askeri g oluturacan aklad. 121 Danimarka ise, Kutup blgesi ile ilgili sylemini, 600 yldr smrge olarak ellerinde bulundurduklar Grnland zerinden yrtmeyi tercih ediyor ve Grnland ile Kuzey Kutbu arasndaki balanty bilimsel yollardan aklamaya alyor. Danimarka Bilim Bakan Helge Sander Danimarkal bilimadamlar Kuzey Kutbunun Danimarkaya ait olduunu dnyorlar eklinde bir aklama yaparak, bu konudaki grlerini ifade etti. te yandan Grnlandn kendisi de nemli bir petrol ve gaz kayna olarak grlyor. Buzlardaki erime ve iklimdeki yumuama sayesinde petrol ve gaz aramalar kolaylayor ve imkansz corafyalar arama ve iletmelere uygun hale geliyor. Danimarkann bu durumdan faydalanarak daha uzun yllar dnyann en zengin lkelerinden biri olarak kalmay planlad anlalyor.122 Kanada Babakan Stephen Harper ise blgeye dzenledii ziyarette, Kanadann kutup blgesinde iki askeri tesis kuracan aklad. Biroklarnca dnyann en barl milletleri arasnda saylan Kanadann, Kuzey Kutbuna, hem de kresel snma tartmalarnn en youn olduu bir zamanda askeri tesis kurmas manidar karlanyor.123 Ayn ekilde Norve de, kutup blgesinin kendilerine ait olduunu savunuyor. Norveli biliminsanlar yaptklar aratrmalar sonucu hazrladklar raporlarda, kamuoyuna, kutup blgelerinin aslnda Norvee ait olduunu ortaya koyan sonular sunuyorlar. Kuzey Kutbunu bu kadar cazip hale getiren sadece petrol, gaz ve dier kaynaklar deil. Blge ayn zamanda ok nemli bir deniz yolu olabilme zellii tayor. Buzullarn biraz daha erimesi durumunda kuzey yarmkrede seyahat ve ulam ile ilgili ciddi deiikler yaanacak. Bu nedenle byk bir rekabet de bu deniz yollarnn hakimiyeti zerine yaanyor.
121 http://www.ntvmsnbc.com/id/25134002/ 122 Lainer, a.g.m. 123 a.y.

64

rnein Kanada adalar evresindeki Kuzeybat geiini kendi karasular iinde gryor. Bata ABD olmak zere Norve ve Danimarka ise buna kar karak geii uluslararas sular arasnda sayyor.124

2010da Yaanan Gelimeler

2010 yl, Kutup savalar asndan da scak gelimelerin yaand bir yl oldu. Kutup blgesindeki zengin enerji kaynaklar iin savamay dahi gze alan lkelerden Rusya ve Norve arasnda imzalanan anlama, kavgaya gerek yok, buras hepimize yeter modelinin bir iareti olarak yorumland. Rusya Babakan Vladimir Putin de aklamalar ile bu kany glendiriyor. Putin, Moskovada dzenlenen Uluslararas Kuzey Kutbu Konferansnda yapt, Rus televizyonlarndan yaymlanan konumasnda, blgedeki lkelerin buradaki kaynaklarn sahiplii konusunda savaaca iddialaryla ilgili olarak; "Kuzey Kutbu iin ne srlen bu korkutucu senaryolarn ok byk blm temelsiz" dedi. Bu senaryolar ileri srenlerin sadece lkeler arasndaki atmay kztrmak ve "tehlikeli sularda balk avlamak" amac gttn ifade eden Putin, lkelerin Kuzey Kutbundaki karlarnn, aslnda "atma" olduunu, ancak tm bu anlamazlklarn uluslararas hukuk temelinde zleceine inandn syledi. Rusyann Kuzey Kutbu gndeminde, evre kayglarnn ilk sray oluturduunu, petrol ve gaz reticilerinin blgede faaliyet gsterebilmeleri iin ok sk ekolojik kurallara maruz kalacan belirten Putin, "Kuzey Kutbunun deeri milyarca varil ve gazdan ok daha fazladr. Eer Kuzey Kutbunda sorumlu davranmazsak, avantajlar yerine yeni kresel sorunlarmz olur" dedi.125 Rusya ve Norve, 40 yllk anlamazln ardndan Kuzey Kutbu snr anlamasna imza atarak, blgede petrol ve doal gaz aratrmalarn balatmann yolunu at. Rusya Devlet Bakan Dmitry Medvedev ve
124 a.y 125 http://www.iyibilgi.com/haber.php?haber_id=180346

Norve Babakan Jens Stoltenberg, Rusyann Barents Denizi kysndaki Murmansk kentinde dzenlenen trende, Kuzey Kutbunda iki lke snrlarn belirleyen anlamaya imza attlar. Kremlinden yaplan yazl aklamada, "Mzakereleri 1970lerde balayan anlamann imzalanmas, ilikilerimizde tarihi bir ilerlemeyi simgelemekte" denildi. Medvedev ve Stoltenbergin, n anlamann Nisan aynda yapldnn hatrlatld aklamada; "bu, Kuzey Kutbundaki tm nemli anlamazlklarn, mevcut uluslararas hukuk temelinde mzakereler yoluyla zlebileceinin bir rneidir" ifadesine yer verildi.126

b. Nkleer Enerji / Nkleer Santral / Nkleer Silah

ABD Nkleer Silahlarn Aklad

Bata ran olmak zere, tehlike olarak grd lkelerin nkleer faaliyetlerini kontrol altna almaya alan ABDnin, dnyann hibir lkesi ile kyaslanmayacak sayda nkleer sava balna sahip olduu, bizzat ABD Savunma Bakanlnca yaplan aklama ile kantlanm oldu. ABD Savunma Bakanl, ABD'nin 5.113 nkleer sava bal olduunu aklad. Adnn aklanmasn istemeyen bir st dzey yetkili, 5.113 nkleer sava balnn yan sra, imha edilmeyi bekleyen "birka bin" sava bal daha bulunduunu belirtti. Ayn yetkili, ellerindeki stoun, nkleer sava balklarnn 1989'dan bu yana %75 orannda azaltlm hali olduunu syledi. Pentagon'un aklamasyla bu trden ayrntlar ok gizli olarak nitelendiren ABD'de ilk kez nkleer sava balklar konusunda resmen bir rakam verilmi oldu. Aklamann, ABD Dileri Bakan Hillary
126 http://www.milliyet.com.tr/rusya-ve-norvec-kuzey-kutbusiniranlasmasinaimzaatti/dunya/sondakikaarsiv/18.10.2010/ 1289496/default.htm

65

Clinton'n, BM'deki Nkleer Silahlarn Yaylmasnn nlenmesi Anlamasn gzden geirme toplantsndaki konumas srasnda yaplmas, dikkati ekti.127

ABD 5 NATO lkesindeki Nkleer Silahlarn ekiyor mu?

ngiliz Times gazetesi, ABD Bakan Barack Obama'nn, lkesinin nkleer silahlarla ilgili politikasn yeniden dzenleyeceini iddia ederek, ABD'nin, Trkiye'nin de aralarnda bulunduu NATO yesi 5 Avrupa lkesinden nkleer bombalarn geri ekebileceini yazd. Haberde, Obama ynetiminin, silah kontrol analizcilerinin lkenin nkleer silah kullanm koullarn tanmlamasn istemesi sebebiyle bask altnda olduu hatrlatld.128

ABDye Ait Nkleer Silahlarn stanbulda Olduu ddia Ediliyor

Souk Sava dneminde ABDnin Sovyet Rusya tehdidine kar dnyann birok lkesine nkleer silah tad biliniyor. Trkiyede ABDye ait nkleer silahlarn yeri konusunda korkun bir iddia ortaya atld. Nisan ay balarnda Hrriyet gazetesinde yeralan bir habere gre; Savunma Bakanl danmanl da yapan emekli bykeli Taner Baytok, Trkiye'de ABD'ye ait yaklak 100 nkleer silahn, sanld gibi ncirlik ss'nde deil, stanbul'da bulunduunu syledi ve "12 milyon stanbullu nkleer bomba zerinde oturuyor" dedi. Baytok, unlar kaydetti: stanbulda 12 milyon kii nkleer bombalarn zerinde oturuyor. Bir patlama annda, silahlar Boaz'n altn stne getirecek gte. Stratejik ve taktik silah ayrmna dikkat eken Baytoka gre; stratejik silahlar, daha ok ABDde konulanm durumda olan, okyanus tesine gnderilebilen nkleer silahlar. Taktik silahlar ise souk sava dneminde herhangi bir nkleer sava kma olaslnda, ABDdeki stratejik silahlar atelenene kadar geecek srede, demir perdeye yneltile127 http://www.ntvmsnbc.com/id/25090132 128 http://www.ntvmsnbc.com/id/25077079/

bilecek, daha hzl, daha yakn menzilli fze ve bombalar. Baytok, ifte anahtar sistemi ile atelendiini syledii silahlarn anahtarlarndan birinin ABDde, dierininse evsahibi lke olduundan Trkiyede bulunduunu, sava halinde bu sistemin devreye girdiini ve silahlarn gnderildiini anlatt. Baytokun aklamalarndaki bir baka ilgin unsur ise Trkiyeye ynelik izlenen politika. Emekli bykeliye gre, SSCB ile ABD arasnda nkleer silahlarn azaltlmas konusundaki SALT ve START anlamalar erevesinde Avrupadaki ABD nkleer silahlarnn byk ounluunun mekanizmas deitirildi. Bu silahlar, F-16 ve benzeri sava uaklarna konulandrlabilecek ekilde mobil hale getirildi. Oysa Trkiyedeki silahlar bu uygulamann dnda tutuldu. Baytok, bunun nedenini de Trkiyede hibir hkmetin bu konuda ses karmamas olarak aklad.129

ABD; ran ve Kuzey Kore in Taahht Vermiyor

ABD nkleer silahlara sahip olmayan lkelere kar, ayn tr silahlar kullanmayacan aklad. Nisan aynda aklanan belgede, taahhdn, Nkleer Silahlarn Yaylmasnn nlenmesi Anlamasna uyan lkeler iin szkonusu olaca belirtilerek, bir anlamda ran ve Kuzey Koreye gzda verilmi oldu. ABD'de Bakan Barack Obama ynetimi, ABD'nin nkleer silahlar kullanmna snrlamalar getiren yeni politikasn aklad. ABD Savunma Bakanl'nn dier mttefik hkmetlerle istiarelerde bulunarak nclk ettii bir yllk almann rn olan belgeyle, ABD ilk kez, nkleer silahlara sahip olmayan lkelere kar ayn tr silahlarn kullanmn ihtimal d brakyor. Ancak yeni strateji, lkelerin Nkleer Silahlarn Yaylmasnn nlenmesi Anlamas'na (NPT) uymalar halinde ABD'nin olas bir nkleer misillemesine maruz kalmayaca ynnde nemli bir unsur da ieriyor. Bunun, NPT'ye uymayan ran ve Kuzey
129 http://www.hurriyet.com.tr/gundem/14322683.asp

66

Kore'ye "potansiyel hedef olmaya" devam ettikleri mesajn verme amacn tad yorumu yaplyor. ABD'nin nkleer silahlara bavurmay, ancak "ar durumlarda" dnebilecei ve yeni nkleer sava balklarnn gelitirilmemesine olan taahhdn dile getirildii stratejide, nkleer silahlarn ulusal gvenlikteki rol azaltlrken, konvansiyonel silahlarn ise glendirilecei belirtiliyor.130

Rusya ernobilden Ders Almama Benziyor

Rusyada bulunan baz nkleer santrallerde, 2009un Aralk aynda balayan ve Ocak 2010da devam eden bir dizi arza, 20. yzyln en byk nkleer kazas olarak kaytlara geen ernobil faciasnn yaand Rusyada, nkleer endstride izlenen politikann ok fazla deimediini ortaya koydu. Greenpeace Akdeniz'den, Rus nkleer endstrisi ile ilgili bir aklama yapld. Aklamada u szlere yer verildi: Belarus hkmet kaynaklarna gre Volgodonsk nkleer santralinde arzal paralar bulundu. Rosatom kaynaklarna gre, kk bir santralde kullanlan bozuk paralar, 2009 Aralk ayndan beri bagsteren bir dizi acil durumdan sonra yaplan denetimlerde ortaya kt. Bundan nce de Novovoronezh ve Kalinin nkleer enerji santrallerinde baz arzal paralar tespit edilmi ve Rusyann ina ettii Tianwan nkleer santrali de cezaya arptrlmt. 19 Aralk 2009da Volgodonsk santralinin ikinci nitesi de fiziki olarak faaliyete geti. Halihazrda yakt dolu ve yaknda elektrik retimine gemeye hazr olan santralde, skandallar da beraberinde geldi: Elektrik retmesi gereken donanmlar hi retime gemedi. Nkleer tehdide dnen tesislerde, reticisi belli olmayan ekipmanlarn kullanld ortaya kt. 26 Aralk 2009da, yani fiziksel faaliyetten iki gn sonra meydana gelen kazada; ksadevre koruma sistemlerinin devreye girmesi sebebiyle 1 numaral tribn ebeke balantsn kesti. Kazann sebebi ise
130 http://www.ntvmsnbc.com/id/25078862

hzl bir ekilde bulundu; sebep jenaratrler ve transformatrler arasnda kullanlan izolatrlerin arzal olmasyd. Bu kazay bir bakas izledi. 10 Ocak 2010da, buhar jenaratrnde arza tesbit edildi; arza buhar jenaratrnn borularndan kaynaklanyordu ve reaktr kapatld. nite ebekeye ancak 16 Ocakta tekrar balanabildi. Daha nce de, dier Rus nkleer santrallerinde kalitesiz paralar nedeniyle benzer sorunlar grlmt. Austos 2007de, Kalinin Nkleer Santrali'nde korsan donanm bulunmutu. Ayrca santralde yanl anahtarlarn kullanld tesbit edilmiti.131

srailin Nkleer Silaha Sahip Olduu Belgelendi

Guardian gazetesi, srail'in u ana kadar dorulamad nkleer silah programna ilikin ilk resmi belgelerin ortaya ktn iddia etti. srail'in, 1970'lerdeki ayrmclk dneminde Gney Afrika'ya nkleer silah pazarladn ortaya kard. Haberde, Gney Afrika Cumhuriyetnde 1481994 yllar arasndaki rk apartheid rejimine ait arivlerden kan belgelerin, srail'in nkleer silah sahibi olduunu ortaya koyduu iddia ediliyor. Haberde u ifadeler yer alyor: "Gney Afrika arivlerinden karlan gizli belgeler, srail'in rk ayrmcl rejiminin uyguland srada, bu lkeye, nkleer sava bal satmay nerdiini ortaya koydu. Bunlar, srail'in nkleer silaha sahip olduuna iaret eden ilk resmi deliller olma niteliini tayor." Guardian, sz konusu belgelerin, Gney Afrika Savunma Bakan PW Botha ve srail'in o dnemki savunma bakan, imdiki cumhurbakan olan imon Peres arasnda, 1975 ylnda dzenlenen 'ok gizli' bir toplantnn grme tutanaklar olduunu belirtiyor.132

srail Nkleer Denizaltlarn ran Kylarna Konulandrd

ngiliz Sunday Times gazetesi, srail'in nkleer
131 http://www.ntvmsnbc.com/id/25064590 132 http://www.ntvmsnbc.com/id/25098645

67

fze ykl adet denizaltsn, Krfez'de ran ky eridi yaknna konulandrdn yazd. Gazetenin haberinde, srail'in denizaltlarndan ilkini ran, Suriye ve Hizbullah'n balistik fze retiminin tehdit oluturmas gerekesiyle gnderdii yer ald. Dolphin, Tekuma ve Leviathan adl srail denizaltlarnn daha nce de Krfeze gittii kaydedilen haberde, ancak bundan sonra denizaltlarn en az birinin kalc olarak Krfezde bulunmasna karar verildii bildirildi. Gazete, bir donanma yetkilisine dayanarak, denizaltlardaki fzelerin menzillerinin 1500 km olduunu ve ran'da herhangi bir hedefi vurabileceini aktard.133

Sol Parti'nin Meclis Grubu Bakan Gregor Gysi de; nkleer santrallerin kullanm sresinin uzatlmasnn, sadece Almanya'da faaliyet gsteren drt enerji devinin karna olduuna ve tm bedelin halkn omuzlarna yklendiine dikkat ekti. Bu durumun toplumda bir blnmeye yol aaca uyarsn yapan Gysi; bu, toplumu yakndan ilgilendiren ve yzleilmesi gereken nemli bir tartma konusu. nsanlara nkleer santralin birinde bir patlama olduunda ne diyeceksiniz? O zaman bu lke bile olmayacak, burada kimse yaamayacaktr. Bunlarn tmn, drt byk enerji irketinin kar iin gze alyorsunuz. Bu yaptnz kesinlikle kabul edilemez." dedi.134

Almanya 17 Nkleer Santralinin Kapatlma Sresini 12 Yl Erteledi

Hrstiyan Demokrat Parti ve Hr Demokrat Parti'den oluan Merkel hkmetinin Almanya'da kullanmda olan 17 nkleer enerji santralinin iletme sresinin uzatlmasn ngren tasarsna, Federal Meclis yaanan byk tartmalarn glgesinde "Evet" dedi. Karar tasars, mecliste yaplan oylamada 289 "Hayr" oyuna kar 308 "Evet" oyuyla kabul edildi. 2 milletvekili ise ekimser oy kulland. Buna gre, 1980den nce devreye giren yedi santral 8, kalan on santral de 14 yl daha iletilecek. Szkonusu dzenlemeyle Almanya'da nkleer santrallerin kapatlmas 2036 yln bulacak. 2002 ylnda Sosyal Demokrat Parti (SPD) ve Yeiller Partisi iktidardayken hazrlanan yasa ile Almanya'da nkleer enerji santrallerinin 2022 ylna kadar devreden karlmas ngrlmekteydi. Almanya'da pazar pay en byk elektrik irketleri; E.on, RWE, EnBW ve Vattenfall Europe. Bu drt irket lkedeki elektrik ihtiyacnn %80'ini karlyor. Elektriin drtte biri nkleer santrallerde retiliyor. Elektrii nkleer santraller araclyla daha ucuza retebilen ve daha fazla kr elde edebilen enerji devleri, bu yzden, atom santrallerini iletme sresinin mmkn olduunca uzun tutulmasn istiyor.
133 http://www.ntvmsnbc.com/id/25100957

Fransa ve Britanya Arasnda Nkleer birlii

Britanya ve Fransa kresel g olarak kalabilmek iin savunmada ortak oluyor. ki lke, ekonomik kriz yznden savunma harcamalarnda ciddi oranda kesintiye giderken kresel oyuncu olarak kalabilmek iin ortak askeri g oluturma, uak gemilerini paylama ve nkleer aratrmalar birlikte yrtme konusunda anlat. Mzakereleri aylarca sren askeri ve nkleer ibirlii konusundaki iki anlama, Kasm aynda Fransa Cumhurbakan Nicolas Sarkozy ve Britanya Babakan David Cameron tarafndan Londrada imzaland. Nkleer anlamaya gre, nkleer silahlarn testinde teknoloji paylam olacak. Britanyada nkleer test teknolojilerini gelitirmek iin bir merkez kurulacak. Fransada ise nkleer silahlarn test edilecei bir tesis kurulacak. Fransann dousundaki Valducte bir nkleer simlasyon merkezi ina edilecek. Britanyada muhalefetteki i Partisi, anlamalarn savunmada bamllk yarataca eletirisini yneltirken, Cameron; ortakla evet, egemenlii terk etmeye hayr. ki lke de egemen devlet olarak kalacak yantn verdi. Sarkozy de; nlemler her iki lkenin caydrclktaki bamszlna saygy esas alyor dedi.135
134 http://www.dw-world.de/dw/article/0,,6163303,00.html 135 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=Radi kalDetay&ArticleID=1027157&CategoryID=81

68

Fransadan Almanyaya Nkleer Atk Tand

Kasm 2010da Fransadan Almanyaya demir ve karayolu ile nakledilen nkleer atklar, byk bir felakete sebebiyet verme riski ile tand. Fransann La Hague kentinden yklenen nkleer atklar, protestolar eliinde yaklak 92 saat sren yolculuun ardndan, Almanyann Gorleben kentindeki depoya ulatrld. Atklarn nakliyat, La Hagueden Almanyann Dannenberg kentine kadar demiryolu ile, Dannenbergten 20 kilometre uzaklktaki Gorlebene kadar ise karayolu ile gerekletirildi. Yksek oranda radyoaktif madde ieren atklarn nakliyat, protestolar nedeniyle glkle yapld. Nkleer enerji kartlar, gzergah boyunca hem demiryolunda, hem de karayolunda protesto gsterileri dzenleyerek nkleer atklarn yolculuunu geciktirdi. Fransa'dan gelen nkleer atklarn, bugne kadarki en tehlikeli radyoaktif atklar olduunu belirten evreciler, Gorleben tesisinin bunlarn depolanmas iin uygun bir yer olmadn vurguluyor. te yandan, ''Sddeutsche Zeitung'' gazetesinin haberine gre; Almanya, lkenin batsndaki Ahausta depolanm olan nkleer atklar Rusya'daki Mayak Aatk Depolama Tesisine gndermeyi planlyor. Hkmet kaynaklarna dayandrlan haberde, Rusya ile anlamann imza aamasnda olduu bildirildi.136

136 http://www.ntvmsnbc.com/id/25149799

69

4. KRESEL ISINMA

nsan tarafndan atmosfere verilen gazlarn sera etkisi yaratmas sonucunda, dnya atmosferi ve okyanuslarnn ortalama scaklklarnda belirgin bir art gzleniyor. Bugn bilim evrelerinde kresel snma, atmosferdeki karbondioksit orannn artmasna balanyor.137 Kresel snma ayrca, yeryzndeki ya dengesinin bozulmas olarak da aklanyor. Bozulan denge, yan yeryzne dengeli dalmn engelliyor. Baz yerler ar ya alrken, baz yerler kuraklktan kvranyor. Ar tketimin bir sonucu olarak ortaya kan iklim deiimi, etkisini gittike artan oranda hissettiriyor.138 Kresel snma, yeryzndeki ekolojik denge ve insan yaam asndan vahim sonular douruyor. Bu sreci hazrlayan faktrlerin neler olduu, bugn ayrca bir tartma konusu. Yeryz tarih boyunca snp souduu iin, bu srecin normal olduunu dnenler olsa da, ABDnin uzay aratrmalarndan sorumlu kuruluu NASA (Ulusal Havaclk ve Uzay Dairesi) yapt aratrmalara dayanarak, snmann insan kaynakl olduunu aklad.
137 http://www.gunlukplan.org/guncelhaberler/5005-kureselisinmanin-yan-etkileri.html 138 http://dogader.org/index.php/basindan/471-dunyadankuresel-isinma-manzaralari

NASAnn internet sitesinde yaymlanan makaleye gre, son birka on yln, doal dngnn bir paras olmadnn ilk kant olarak, deiimin ok hzl gerekleiyor olmas gsteriliyor. NASA, bu hzl deiimi; gezegenimiz, en byk scaklk deiimlerini getiimiz milyon yllar iinde, buz alar esnasnda tecrbe etmitir. Biliminsanlar, paleoiklim (gemie ait iklim) verileri ve modellerden elde edilen bulgular nda, gemi buz alar sona ererken gezegenin 4 ila 7 derece (C) snmasnn yaklak 5000 ylda gerekletiini tahmin ediyorlar. Sadece getiimiz yzylda, scaklkta 0.7 derece art gzlendi ki, bu daha nceki snmadan 8 kat daha hzl bir snmaya iaret ediyor" szleriyle aklyor.139 Kresel snmann boyutlar ve menei tartladursun, son yzyldr bata devletler ve kresel irketler tarafndan srdrlen kr ve g odakl uygulamalarn, kresel snmann ba msebbibi olduu sugtrmez bir gerek olarak duruyor. Dnya bir taraftan telafisi mmkn olmayan bir srecin iine itilirken, bir taraftan bizzat devletler ve kresel irketler tarafndan yrtlen kampanyalarla, sorumluluk, srecin maduru olan insanlara braklyor. Yrtlen kampanyalar ve kullanlan sylemlerde, olayn sorumluluu tamamyla insanlarn sorumsuz davranlarna ykleniliyor ve kampanyalarda ne karlan tavsiyeler gerekletirilirse sorun zlecekmi gibi bir hava estiriliyor.

ABD Kresel Isnma Tabirini Deitirdi

Beyaz Saray, 2010 ylnda "kresel snma" tabirini resmi olarak "kresel iklim bozulmas" eklinde deitirdi. Daily Mail'in haberine gre, Beyaz Saray'n bilim danman John Holdren, halktan bundan byle "kresel iklim bozulmas" tabirini kullanmasn isteyerek, bu ifadenin, durumun tehlikesini daha iyi ortaya koyduunu syledi. ABD Ulusal Havaclk ve Uzay Dairesi NASA da 2008'deki bir raporunda, "kresel snma" tabirin139 http://haber.sol.org.tr/bilim-teknoloji/asadan-kureselisinma-aciklamalari-haberi-28279

70

den kanmak gerektiini, iklim deiikliinin en ciddi etkisinin s ykselmesi olmadn bildirmiti. NASA'nn raporunda, ya dzenindeki ve deniz sevilerindeki deiikliklerin insanlar zerindeki etkisinin, tek bana s ykselmesinden daha fazla olduunu belirtmiti.140

2010 Ylnda Yaanan Afetlerde Kresel Isnmann Etkisi

Kresel snmann etkileri gn getike daha net biimde hissedilirken, zellikle 2010 yl ierisinde gerekleen baz olaylarda, kresel snmann etkileri tartlyor. Birlemi Milletlerin 2007 ylnda gerekletirdii ve iklim konusunda alan biliminsanlarnn katld hkmetler aras panelde ileri srlen baz ngrlerin tutmu olmas da bu tartmalar daha dikkate deer klyor. Rusya, 2010 ylnda, kaydedilen meteorolojik tarihin, en scak yazn yaad ve yzlerce orman yangn ile boumak zorunda kald. Pakistan iin 2010 yl tarihinin en youn muson yalarn yaad bir yl oldu. Temmuz ay ortalarnda gerekleen sel felaketinde, 36 saatte metrekare bana den 3 metre ya, 14 milyon kiiyi felakete srkledi. 141 2009 ylndan bu yana aralksz sren kuraklkla bouan inde, 20 milyondan fazla inli ime suyu sknts ekerken, kuraklktan 6 milyon 450 bin hektar tarm arazisinin zarar grd belirtildi. in yetkilileri; bu yl sellerden 116 bin evin ykldn, 20 milyon kiinin olumsuz etkilendiini ve yaklak 1500 kiinin ldn, 700 kiinin de kayp olduunu, toplam 40 milyon ABD Dolar zarar olutuunu aklamlard. Bu aklamalarn ardndan, 2010 Austos ayndan itibaren inin batsnda yaanan sel ve toprak kaymalarnda 110 kiinin ld, yzlerce kiininde kayp olduu akland.142

Hindistan'n Cammu Kemir eyaletinin dalk Ladeh blgesinde, 6 Austos 2010da bastran kuvvetli yamurun yol at sel nedeniyle 130 kii ld, yaklak 400 kii ise kayboldu. Austos aynn ilk haftasnda yaanan seller; Almanya, Litvanya ve ek Cumhuriyeti'nde de barajlarn yklmasna sebep oldu. te yandan bu yl 17 lkede, tm zamanlarn en yksek scaklklar kaydedildi.143

Kresel Isnmann nsan Salna Etkileri

Yaplan aratrmalar, kresel snmann insan sal zerinde ciddi etkileri olduunu gzler nne seriyor. Stratosferdeki ozon tabakasnda incelme, yeryzne ulaan ultraviyole (morotesi) nlarn artna neden oluyor. Yeryzne ulaan ultraviyole nlarndaki art, insan baklk sistemini zayflatmas nedeniyle, enfeksiyonlara yakalanma eiliminde artma ve kanser eiliminde arta neden oluyor. Ultraviyole nlarndaki art ayrca gne yanklarnn oluumu, fotosensitivite ve deri elastikiyetinde azalma sonucu oluan erken yalanma ile sonulanyor. Olumsuz iklim koullar, zellikle solunum sisteminde deiik hastalklar oluturabildii gibi, hastaln kolayca gelimesine de yol aabiliyor. st solunum yolu enfeksiyonlar, grip, sinzit, astm, bronit, kronik bronit hatta pnmoni gibi baz hastalklar, olumsuz iklim koullarnn ve kirli hava younluunun belirgin olduu blgelerde daha fazla gzleniyor.144

Kresel Isnmann Okyanuslar ve Dier Sular zerindeki Etkileri

Kresel snmann olumsuz etkilerinin grld alanlardan biri, de okyanuslar ve yeryzndeki
143 http://www.cnnturk.com/2010/bilim.teknolji/kuresel. %C4%B1sinma/08/12/felaketler.tesaduf.mu/586516.0/ 144 Kresel Isnma-klim Deiikliinin Solunum Sistemi zerine Etkisi ve Bykehir Broniti, Mesut imenSami ztrk, F..Sa.Bil.Tp Derg., 2010: 24 (2): 141 146

140 http://www.cnnturk.com/2010/dunya/09/18/abd.yonet imi.kuresel.isinma.tabirini.kaldirdi/590108.0/index.html 141 http://www.cnnturk.com/2010/bilim.teknolji/kuresel. %C4%B1sinma/08/12/felaketler.tesaduf.mu/586516.0/ 142 http://dogader.org/index.php/basindan/471-dunyadankuresel-isinma-manzaralari

71

dier sular olduu aklanyor. Okyanus ve denizlerde yaayan canl trlerinin birounun neslinin tkenmesine yol aan ve ime suyu olarak kullanlan kaynaklarda da ciddi tahribata sebebiyet veren kresel snmann ykc etkileri, son yllarda daha ak bir biimde grlebiliyor. Uzmanlar; seller, tayfunlar, yalarn artmas, azalmas veya karakter deitirmesi, akarsu debilerindeki deiiklikler, yeralt su seviyelerinin dmesi, toprak neminde azalma, buzullarn erimesi nedeniyle deniz seviyelerinin ykselmesi, deniz seviyelerinin ykselmesi nedeniyle kylara yakn yeralt sularnn tuzlanmas, tarmsal retimde azalma, rn eitlerindeki deiiklik, biyoeitliliin azalmas, alk ve susuzlua bal iklim gleri, hatta pozitif geri besleme olgularnn bir ksmnn, dorudan kresel snmann su dngs zerindeki etkisiyle balantl olduunu; scak dalgalar, orman yangnlar gibi dorudan suyla ilgili olmayan olaylarn dahi, canllar zerindeki etkilerini suyla balantl olarak gsterdiini sylyor.145 Su haklar savunucusu Maude Barlowa gre, su konusunda yaanan olumsuz gelime birbiriyle balantl. Barlow bunlar, dnyadaki tatl sularn tkenmesi, su kaynaklarndaki kirlenme nedeniyle her geen gn daha fazla sayda insann temiz su kaynaklarndan yoksun kalmas ve kendi karlar uruna suyu her ynden denetim altna almay amalayan irketlerin basks olarak aklyor. nsanlarn ve dier canllarn, ihtiya duyduklar suya eriimlerini kstlayan tm bu olumsuz gelimelerin, her aamada kresel snma tarafndan iddetlendii iddia ediliyor.146 Nature dergisinde yaymlanan aratrmaya gre, okyanuslardaki phytoplanktonlarn says snmann etkisiyle azalyor. Bu canllarn 1899 ile 2008 yllar arasnda %40 orannda yok olduu kaydedildi. Aratrmay kaleme alan bilim adam Daniel Boyce,
145 Kresel Isnmann Buharlatrd Bir Dnyada Su Hakk, mit ahin, http://www.suhakki.org/2010 /07/kureselisinmanin-buharlastirdigi-bir-dunyada-su-hakki/ 146 a.g.m.

phytoplanktonlarn yok olmasnn, deniz ekosistemi iin felaket anlamna geldiini ifade etti. Aratrmaya okyanuslardaki byk yrtc balklarn azalmas zerine baladklarn anlatan Boyce, unlar syledi: "Karada aalar ne anlama geliyorsa, okyanus ve denizlerde de phytoplanktonlar o demektir. Okyanuslardaki gda zincirinin ilk halkasdrlar. Gne nlaryla enerji retir ve okyanusu beslerler. Onlarn ok olmas, okyanuslarn, iklimlerin, mevsimlerin, balklarn, canllarn ksaca dnyamzn salkl olmas anlamna gelir." Iss ykselen okyanuslarda duraan katmanlar olutuunu, bu, yzden phytoplanktonlarn beslenemediini ifade eden bilim adam, bu ekilde devam ederse bu canllarn 300 yl sonra tamamnn yok olabileceini kaydetti. spanya'daki Bilimsel Aratrmalar Yksek Konseyi (CSIC), Akdeniz'deki biyofarklln byk tehdit altnda olduunu aklad. Dnyann farkl blgelerindeki denizlerde, 10 yldr yrtlen aratrmann sonular "Plos One" adl derginin zel saysnda yaymland. Biliminsanlar, iklim deiikliinin yaratt scaklk art, kirlenme ve canllarn gelimesini salayan evre koullarndaki bozulmadan dolay, dnyada biyofarklln en ok tehdit altnda olduu deniz olarak Akdeniz'i gsterdi. Akdeniz'in ardndan tehlike sinyalleri veren blgeler Meksika krfezi ve in denizi olarak ifade edildi. CISC'e bal alan bilimsel aratrma uzmanlarndan Marta Coll, "Byk olaslkla Akdeniz'deki bu tehdit, iklim deiiklii ve evre artlarnn ktlemesinden dolay gelecekte ok daha byyecek" dedi.147

147 http://www.gazete5.com/haber/kuresel-isinma-4-agustos201-32797.htm

72

5. TARIM ALANINDA YAANAN HLALLER

a. Tohum Sektr ve Tarm lalar

Bu durumun en gl rnei ABDnin Irak igalinde sergilendi. Irak igal edildiinde, lkenin telif haklar yasas, tohumu da ierecek ekilde deitirilirken, Amerikal uzmanlar tarafndan yasa nce ngilizce hazrlanm, ardndan Arapaya evrilerek Irakn yasas haline getirilmiti.148 te yandan, uluslararas tarm irketleri dnya gda ve tarm ekonomisi zerindeki denetimlerini her geen gn arttryor. Dnya Ticaret rgt (DT), Serbest Ticaret Anlamalar (FTAlar) ve Ekonomik Partnerlik Anlamalar araclyla hayata geirilen uluslararas dzenlemeler tarm irketlerinin ihitya duyduu hukuki zemini salarken, birok lkede gda ve tarm politikalarnda tarmsal ticareti ncelik olarak tevik eden Dnya Bankas ve IMF programlar da ayn amaca hizmet ediyor.149

Tohum irketleri Patent Yoluyla iftileri Madur Ediyor

Kresel irketler her alanda olduu gibi, tarmda da tekellemeyi hedefliyor. Devletlerin ve uluslararas kurulularn yardm tekellemenin zeminini hazrlayan sreci hzlandryor. Tarmda, zellikle son 30 ylda yaanan gelimeler, bu alanda yeni bir ihlal sahas yaratyor. Tohum trleri iftilerden eitli yollarla alnp, kk deiikliklerle patentleniyor ve iftiler, binlerce yldr insanln ortak kullanmnda olan ve bizzat kendileri tarafndan retilen tohum trlerini, szkonusu irketlerden satn almak zorunda kalmak suretiyle ekonomik olarak baml hale getiriliyorlar. Tohum irketleri ayn zamanda, tarm ilalar alannda da benzer uygulamalar sergiliyorlar. zellikle kendi sattklar tohum trleri iin zel retilen herbisitlerle bu alanda da bir tekel oluturuyorlar. Kk lekli tohum irketlerini satn almak suretiyle, kyl tohumlarn tamamen ortadan kaldrmay hedefleyen dev irketler, bir taraftan da birtakm yasal dzenlemelerle sonuca gitmeye alyor. kartlan kanunlarla kyllerin tohum satmas yasaklanrken, yasalarn hastalklardan korunmak amacyla kartld syleniyor.

Genleriyle Oynanm Tohumlar

Yldz Teknik niversitesi retim yesi Prof. Dr. eminur Topal, genetii deitirilmi tohum kullanmnn inanlmaz derecede arttn, bunun da skntlara yol atn belirtti. Topal, Nisan aynda dzenlenen ''Genetik Yaps Deitirilmi Organizmalar'' konferansnda yapt konumada, genetik yapdaki deiimlerin rnn znde bulunan proteini de etkilediini syledi. Transgenik tohumlarn tm dnyada ciddi bir rant halini aldn ifade eden Topal, yle devam etti:''Genetii deitirilmi tohum kullanm son yllarda inanlmaz derecede artt. u an ABD, Kanada, Brezilya, Arjantin gibi birok lkede yaklak 120 milyon hektar alanda genetii deitirilmi tohum yetitiriliyor. Tarm ve Kyileri Bakanlna gre lkemize bu tr tohumlarn girii yasak. Ancak bu konuda gmrk kaplarmzda gerekli kontroller yaplmyor. Trkiye; ABD ve Kanada'dan ciddi tohumluk ithalat yapyor. Yani byle bir durumda, lkemize transgenik tohum gelme ihtimali ok yksek.''
148 Ab Kyllerin Tohumuna Gz Dikti, Prof. Dr. Tayfun zkaya, http://www.odatv.com/n.php?n=ab-koylulerin-tohumuna-goz-dikti-0101700200 149 http://www.karasaban.net/cok-uluslu-tarim-sirketleridunya-gida-krizini-yaratiyor-koyluler-haklarini-geri-istiyor/

73

Trkiye'de transgenik rn analizlerini yapabilecek laboratuarlarn bulunmad belirten Topal, ayrca lkemizde kaak tohum ithalatnn da ok fazla olduunu kaydetti. Transgenik tohumlarn retim ve verimi arttrdn vurgulayan Topal; ''fakat, genetii deitirilmi tohumdan elde edilen pamukta, lif boylar daha ksa oluyor. Yani transgenik pamuk tohumu tekstil sanayisi asndan uygun deil. Byle olunca da pamuun pazar pay ok ciddi oranda dyor. reticiler zor durumda kalyor'' diye konutu.150

Tohumlarda Genetik Programlama phesi

Bata salgn hastalklar olmak zere, insan saln ve ekolojik dengeyi olumsuz etkileyecek pek ok uygulama, genetik programlama ile mmkn hale geliyor. zelikle tohum sektr szkonusu olduunda, ithal tohumlarn genetik olarak programlanm olabilecei phesi, artk devlet yetkililerince de dillendirilmeye baland. Bunun en ilgin rnei, YK Bakan Yusuf Ziya zcandan geldi. Yksekretim Kurulu Bakan Prof. Dr. Yusuf Ziya zcan, Nevehir niversitesinin akademik yl al dolaysyla, Nevehir Kltr ve Sanat Merkezi'nde dzenlenen trende yapt konumada, ABD ve srail'in domatese yerletirilecek bir genle Trk milletini 20 yl iinde yok edebileceini syledi. Trkiye'ye ABD ve srail'den domates ve buday tohumu ithal edildiini anmsatan zcan; lkemizde yetitirilen domates ve budayn tohumlarnn byk bir ksm, yerli tohumumuz olmad iin Amerika ve srail'den geliyor. Bir Trk aydn olarak, bazen gerekten kendimi ok kk hissediyorum. Yani biz ihtiyacmz olan domates tohumunu bu lkede retemez miyiz? Evvelden atalarmz bu tohumlar kendileri retip, yllarca bu retimin devamn salamlar. Biz niye yapmyoruz? Tohumculukla ilgili bir aratrma enstitmz olsa, buna birka niversitemiz nclk etse fena m olur? Sonunun ne olaca da belli deil. Bu domates tohumunu alyorsunuz, artk genetik programlama diye
150 http://www.ntvmsnbc.com/id/24961107

bir ey var, iine bir genetik mekanizma yerletirirler. Hi bilmediimiz hastalklara kaplabiliriz. Byle eylerle, zamanla bir milleti yok edebilirsiniz. yle bir eyler yerletirirler ki, 20 yl ierisinde o tohumdan yiyen insanlar lr. yle tehlikeler de var. Sadece 'aman paramz dar gidiyor' endiesiyle sylemiyorum. niversitelerimizin bu konularda bize yardm etmesini istiyoruz eklinde konutu.151 YK Bakannn bu aklamalarndan birka gn sonra iddialara yant veren Tarm Bakan Mehdi Eker, YK Bakan tarafndan verilen bilgilerin dzeltilmeye ihtiyac olduunu syledi. ddialar enformatik kirlilik ve ehir efsanesi olarak yorumlayan Mehdi Eker, Trkiye'de bugne kadar bin 710 eit tohum gelitirildiini, bunun %50'sinin Tarm Bakanl uzmanlar tarafndan, %40-45'inin zel sektrn adaptasyon almalar sonucu, sadece %5'inin de niversiteler tarafndan gelitirildiini kaydetti.152

Binlerce rnn Tohumu Yokolma Tehlikesiyle Kar Karya

Ticari olarak daha yksek verime sahip olan; ancak tohum vermeyen bitkilerin yaygnlamas nedeniyle, Anadolu'ya zg baz sebze ve meyve eitleri yok olma tehlikesiyle kar karya... Seluk niversitesi Ziraat Fakltesi Tarla Bitkileri retim yesi Yrd. Do. Dr. Ahmet Tamko, yapt aklamada, zellikle son 10-15 yldr, yzyllardr bu topraklarda retilegelen domates, salatalk, patlcan gibi, ou sonradan lkemize gelen rnlerin yerini, bu bitkilerden daha fazla verime sahip, grnmleri daha dzgn eitlerin almaya baladn belirtti. lkenin her yerinde, ticari olarak adeta bir zorunluluk halinde retilmeye balayan sebze ve meyvelerin, bu topran artk yerli rnleri olmu eitlere ihtiya brakmadn dile getiren Tamko, ''Eski tohumlardan retilen rnler aranan standart grnmde olmad iin satlamyor. Bu nedenle eski
151 http://dunyabulteni.net/index.php?aType=haber&Art icleID=130835&q=yusuf+ziya+%C3%B6zcan 152 http://www.ntvmsnbc.com/id/25138177/

74

geleneksel sebze ve meyvelerimizin tohumlar reticiler tarafndan saklanmaz oldu. Bu tohumlar belli bir scaklkta korumaz, ya da belli bir zaman iinde ekmezseniz yok olur. Bu da, her biri ok nemli birer gen kaynamz olan eitlerin kaybolma tehlikesiyle kar karya kalmasna neden oldu'' dedi. Bu eski bitkilerin, kresel snma nedeniyle, scaklklarn ar artmas ya da ortaya kabilecek beklenmeyen bitkisel hastalklara kar adeta bir gvence konumunda olduunu vurgulayan Tamko, unlar kaydetti: ''Byle bir durum ortaya karsa, bu eski geleneksel bitkilerimizden alacamz genleri yksek verime sahip bitkilere tayarak, sorunu zebiliriz. Kendi bitkilerimiz kaybolursa, gelimi lkelerin gen bankalarndan gen almak zorunda kalabiliriz. O zaman ihtiya duyduumuz genleri bu lkeler bize verirler mi, nasl bir bedel deyerek alrz, imdiden bilemeyiz. Bu nedenle, bu geleneksel bitkilerimizin tohumlarn, en azndan tedbir olarak koruma altna almak zorundayz. Bu tr sebze ve meyve tohumlaryla, doal olarak bir blgede yetien endemik trler, milli bir projeyle koruma altna alnmaldr. Trkiye'de, devlet kurumlarnn belli blgelerde gen bankas almalar var; ancak kesinlikle yeterli deil.''153

Tarmsal Faaliyetlerdeki Yanl Uygulamalar evre Kirliliine Sebep Oluyor

evre ve Orman Bakanl tarafndan hazrlanan evre Durum Raporu, tarmsal faaliyetlerdeki kimi yanl ve kastl uygulamalarn evreye ciddi oranda zarar verdiini ortaya koyuyor. Raporda, binlerce yl doal ortam koullarnda, doayla uyumlu bir biimde yaplan bitkisel, hayvansal ve tarmsal faaliyetlerin evreye zarar vermedii ve evre sorunlarna neden olmad, ancak hzla artan nfusun gda ihtiyacn karlayabilmek amacyla, birim alandan daha fazla rn alabilmek iin, tarma giren yapay unsurlarn, doal ortam bozan ve evre sorunlarn yaratan bir sektr haline geldii syleniyor.
153 http://www.gidahareketi.org/Tohumlar-Tehlike-Altinda334-haberi.aspx

Raporda, yanl sulama uygulamalarndan kaynaklanan temel evre sorunlarna rnek olarak; tabansuyu ykselmesi, tuzluluk, gbre ve kimyasal ila kalntlarnn sulama suyuyla derine inmesi, sulamadan dnen sularn tuz konsantrasyonlarn artrarak yeralt ve yerst sularna karmas, iz elementlerin su kaynaklarnda birikmesi, toprak erozyonu ve bu sulardan yararlanan canllar (bitki, hayvan ve insan) zerinde hastalk ve zararlarn olumas gsteriliyor. Tarmsal retimde bilinsiz ve ar miktarda kullanlan kimyasal gbre ve ilalarn da evre zerinde olduka olumsuz etkiler yaratt vurgulanrken; gbrelemenin evre zerine olan etkileri; toprak, su, hava ve bitki kalitesinin dmesi, gbrelemenin toprak zerindeki etkileriyse; toprak reaksiyonu, strktr, toprak canllar ve topran toksik maddelerce zenginlemesi olarak aklanyor. Rapora gre; gbrelemenin atmosfer havasn iyiletirici etkisine karlk, artan azotlu gbre kullanm havay olumsuz etkileyen amonyak ve azot oksit klarna neden olabiliyor. Artan azotlu gbre kullanm ile, artan miktarlarda atmosfere geen diazot monoksit gaz, ozon tabakasnn paralanmasn tevik ediyor. Gereinden fazla gbre kullanmnn sebep olduu evre sorunlar u ekilde zetleniyor: Yksek dzeyde azotlu gbreleme sonucu, topraktan ykanmalarla, ime sular ve akarsulardaki nitrat miktarnda art, Fosforlu gbrelerin yzey aklaryla tanmas sonucu, ime sularnda ve dier akarsulardaki fosfat miktarnda ykselme, Yksek dzeyde azotlu gbrelerin kullanld topraklardaki bitkilerde nitrozamin gibi kanserojen maddelerin olumas, zellikle yapraklar yenen marul ve spanak gibi bitkilerde nitrat ve nitrit birikimleri. Raporda ayr pestisidlere de yer veriliyor. Besin maddelerinin retimi ve tketimine kadarki srete besin deerini bozan ve bitkilere zarar veren bcekleri, mikroorganizmalar ve dier zararllar yok etmek iin kullanlan pestisid kalntlarnn; topraa, suya, havaya ve gdalara bulaarak, onlar kirletmesi ve

75

sonuta da insan saln ve doal dengeyi olumsuz ynde etkilemesinin birer evre sorunu olduu vurgulanyor. Tarm ilalar eitli yollarla su ekosistemine de bulayor. Tarmsal mcadele srasnda su iindeki veya kenarndaki bitkiler veya bceklerin dorudan ilala temas, ilalanm bitki ve toprak yzeyinden ilalarn yamur sular ile ykanmas, ila endstrisi atklarnn akar ve durgun sulara boaltlmas, bo ambalaj kaplarnn su kaynaklarnda ykanmas ile tarm ilalar sulara bulayor. Su ekosistemine giren bir pestisid, su flora ve faunasn olumsuz ynde etkiliyor. Toprak fauna ve floras da tarm ilalarndan etkileniyor. Toprakta biriken ilalar, topra derece derece yok edebiliyor ve ilalarn aktif maddeleri, toprakta yetien rnlere ve dolaysyla bunlar yiyen canllara geebiliyor. Tarm ilalar hava yoluyla da evreyi kirletiyor. Etkili maddenin buharlaabilir olmas youn ila kullanlan alanlarn evresindeki yerleim yerlerinde tm canllar zerinde zararl etkilere neden oluyor. Bunlarla birlikte, youn ekilde bilinsiz kullanlan tarm ilalar, mikroorganizmalarn ilalara kar duyarlln azaltyor. Raporda ayrca, bitki hastalk ve zararllarna kar kullanlan ilalarn, toksite derecesine gre, son uygulama ile hasat arasnda gemesi gereken belirli bir sre olduu, eer ila uygulamasndan hemen sonra rn hasat edilirse, bitki yzeylerindeki yal, nemli veya mumlu tabakada ila kalntlar bulunabileceinden, bu besinlerin tketilmesinin insan ve evre sal bakmndan tehlike oluturaca aklanyor.154

TBTAK evresel Gvenlie Dikkat ekti

TBTAK Marmara Aratrma Merkezi, Enerji Sistemleri ve evre Aratrma Enstits, 19-21 Ekim 2010 tarihleri arasnda Uluslararas SECOTOX '98/ Ekotoksoloji ve evresel Gvenlik Konferans dzenledi. Aralarnda 80 yabanc
154 http://www.cevreonline.com/CevreKR/tarimsal%20kir lilik.htm

biliminsannn yan sra Trkiye'nin eitli niversite ve kurulularndan 70 delege de tebli sundu. evre konusunda Avrupa'da dzenlenen en nemli konferanslardan olan SECOTOX '98, evre kirlilii konusunda ok sayda ulusal ve uluslararas biliminsann biraraya getirdi. Toksik maddelerin ekosistemlerdeki davranlar, etkileri, bu konularda alnmas gereken nlemler tartld. Konferansta ayrca, Akdeniz ve Karadeniz'deki evre problemleri ve zm yollar da ele alnd. Konferansta rn artrmn salamak amacyla yaplan konvansiyonel tarmda, ar kimyasal gbre ve ila kullanmnn toprak ve suyu hzla kirlettii, bitkilerde zararl maddelerin birikmesine neden olduu ve bu durumun insan saln olumsuz etkiledii bildirildi. Uluda niversitesi (U) Tp Fakltesi Radyasyon Onkoloji Anabilim Dal Bakan Prof. Dr. Kayhan Engin, konvansiyonel tarmla elde edilen rnlerin, insanlarda kanser riskini artrdn syledi. Yaplan bir aratrmaya gre, tarm rnlerinde kullanlan kimyevi gbre, sentetik ilalar ve hormonlar yznden ylda dnyada 3 milyonun zerinde kiinin zehirlendiini, bunun yaklak 200 bininin de ldn kaydeden Prof. Dr. Engin; ''konvansiyonel tarmla elde edilen rnler yznden zehirlenmeler son yllarda olduka artt. Tm kanser olgularnn %35'i, beslenme alkanlklaryla ilikili. Bu oran olduka yksek'' dedi. Prof. Dr. Engin, konvansiyonel tarmn rn artrm iin tercih edildiini, ancak kimyevi maddelerle ksa vadede fazla rn alnabilmesine ramen, uzun vadede verimsizleecek olan topran, insanla hizmet edemeyecek duruma geleceini vurgulad. Engin, dnyann doal kaynaklarnn dengeli kullanm ve uzun vadede ekonomik geliimini hedefleyen yeni bir tarmsal anlay modelinin uygulamaya konulmasnn art olduunu belirtti.155
155 http://www.kadinlaricin.net/saglik/tarimsal-ilaclarinzararlari.htm

76

b. GDOlu rnler Dnya Salk rgt (WHO), genetik yapsnda doal yollarla oluamayacak deiiklikler meydana gelmi canllar, genetii deitirilmi organizmalar olarak tanmlyor. Canllarn genetik yaps ok eitli yollarla, insan eliyle deitirilebiliyor. Canlnn kendisinde var olmayan ve baka bir canldan alnan yeni genlerin eklenmesi sz konusu olduu gibi, bu deiim canlda fonksiyonel olan genlerin eitli teknikler kullanlarak ilevsizletirilmesi eklinde de olabiliyor. Genetii deitirilmi, hayvanlar youn olarak ila denemeleri ile genlerin fonksiyonlarn anlamak amacyla, laboratuar ortamlarnda retildii ve bu ortamlarda test amal kullanldndan toplumsal tartmann snrlar dnda kalyor.156 Dnya zerinde GDO ekili alanlarn bykl her geen yl artyor. 2008 yl itibariyle toplam 25 lkede, 125 milyon hektar alanda GDOlu rn ekimi yaplm bulunuyor. Bu rakam, 12 yllk art trendinin devam anlamna geliyor. Ancak buna ramen, dnyann birok lkesi, GDOlu rnlerden oluan gdalara kar olduka koruyucu tedbirler almaya ve yasal dzenlemeler getirmeye devam ediyor.157 GDOlu rnlerin tarm ekonomisindeki pay, 1996 ylnda 115 milyon Dolar iken, 2007 ylnda yaklak 7 milyar Dolarlk bir bykle ulam bulunuyor. En yaygn ekilen drt GDO ekini olan soya fasulyesi, msr, pamuk ve kanola, GDOlu rn ekilen toplam arazinin %25ini oluturuyor. Ayrca dier temel besinlerden olan pirin ve buday zerindeki youn testler de devam ediyor. GDOlu rn ekiminde ilk srada ABD yeralyor. ABDyi srasyla Arjantin, Brezilya, Hindistan, Kanada ve in takip ediyor.158 Dnya tarm ve ekonomisindeki bu hzl ykseliine paralel olarak, GDOlu rnler ile ilgili tartmalar da artarak sryor. GDOlu rnlerin gerekli156 Frsatlar ve Korkular Arasnda GDOlar, Muhammet akirolu, Seta Analiz, Say:14, Ocak 2010, s.4-5 157 a.g.m., s.6 158 a.g.m., s.6-8

lii, muhtemel zararlar ve dier pek ok konu, dnya kamuoyunda tartlmaya devam ediyor. Trkiyede son yllarda GDOlu rnlerle ilgili yasal dzenlemelerin sk sk deitiriliyor olmas da, bu konudaki phe ve itirazlarn artmasna sebep oluyor. Yasa deiiklikleri, GDOnun Trkiyede de uygulanmas iin, hazrlk olarak da deerlendiriliyor. GDOlu canllarn farkl kategoride evresel sorun oluturma potansiyeli bulunuyor. Bunlar; yatay gen transfer riski, hedef d canllarn zarar grme olasl ve biyoeitliliin ciddi oranda azalmas riski olarak sralanyor. Yatay gen transferi; tarmsal arazilere ekilen bitkilerin, ekilen yerlere yakn mesafede yaayan ayn tre ait yabani bireyler ile tozlama sonucu yeni genin yabani bireylere tanmas olarak zetleniyor. Hedef d canllarn zarar grme riski ise; ancak bu bitkiler ekildikten sonra youn gzlemlerle tespit edilebiliyor. Modern tarmn en kronik yan etkilerinden olan biyoeitliliin azalmas ise zellikle son 30 ylda, dev tohum irketlerinin ayn variyeteyi ok geni sahalara ekilecek ekilde gelitirmesi ve satmas ile zirveye km bulunuyor.159 GDO ieren rnlerin tohumlarnn evreye kararak doal rnleri etkileyip yapsn bozabilecei iddia ediliyor. GDOlu rnlerin doal ortama yaylp yaygnlamas sonucunda, bcek nfusunun olumsuz etklilenmesi ve tm ekosistemin kme olasl da dile getirilen bir baka eletiri. GDOlu rnlerin biyoeitlilii tehlikeye sokaca ve biyolojik kirlilie neden olaca da yaygn endieler arasnda. GDOlu rnlerin ekonomik boyutu da tartlyor. Bugn GDOlu gda retimi birka irketin tekeli altnda bulunuyor. Geleneksel tarmda kullanlan bitkilerin tohumlaryla, bir sonraki yl yeniden rn alnabiliyor. GDOlu tarmda ise, reticiler firmalardan her sene tohum almak zorunda kalyor. GDOlu rnlerin patentlerinin alnmas da ayr bir ihlal olarak tartlyor. GDOlu bitkilerin patentinin neredeyse tamam irketlerin elinde bulunuyor. Tm insanla ait bir materyal olan DNAnn zel159 a.g.m., s.12

77

letirilmesi gibi bir uygulama, tm dnyada tepki ile karlanyor.160 GDOlu rnler salk asndan da pek ok zarar barndrd gerekesiyle eletiriliyor. Kanserden ksrla kadar pek ok zararnn olduu yaplan aratrmalarla ispatlanmaya allan GDOlu rnler, bir taraftan salad faydalar ne srlerek merulatrlmaya ve yaygnlatrlmaya allyor. Trkiyedeki dzenlemeler de GDOlu rnler iin ak kap brakyor. GDO: ada Esaret kitabnn yazar Prof. Dr. Kenan Demirkol, Trkiyeye 12 yldr GDOlu rnlerin girdiini ifade ediyor. Szkonusu durumu, gerekli yasal dzenlemelerin olmamasna balayan Demirkol, market raflarnda yer alan biskviden hazr orbaya kadar, ortalama 1000 eit rnn GDOlu olduunu dile getiriyor.161 Trkiye 2009daki ynetmelik deiikliinden sonra, 2010 yl iinde de ynetmelikte iki kez deiiklie gitmiti. Genel itibariyle GDOlu rnlerin retimini yasaklayan, ancak te yandan GDOlu rnlerin lkeye giriine msaade eden bir anlayn hakim olduu ynetmelikler, konu ile ilgili tezat uygulamalar da gzler nne seriyor.

160 http://www.ntvmsnbc.com/id/25018394/ 161 http://www.gidahareketi.org/Gdo--Cagdas-Esaret-791haberi.aspx

78

sava

GR

11 Eyll Olaylar, ABD ve mttefiklerinin igal ve smr zihniyetlerinin harekete gemesi iin iyi bir bahane oldu. 11 Eyll Olaylarnn ardndan, Afganistan igal eden ABD hkmetinin amac szde same bin Ladini bularak lkeyi terrden ve uyuturucu retiminden arndrmakt. Ancak Afganistanda herhangi bir iyileme durumunun grlmemesi ABD hkmetinin bu bahanesinin, aslnda Ortadoudaki hakimiyetini salamlatrmak ve blgenin enerji kaynaklarn smrmek iin uydurulduunu kantlam oldu. zgrlk ve bar kavramlar kresel glerin igal politikalarna alet ediliyor. Dnyada demokrasinin ylmaz savunucular gibi grnen ve bu kavram zerinden terr estiren kresel gler; igal politikalarn da, igal ettikleri lkelere demokrasi gtrmek iddiasyla merulatrmaya altlar. 2003 ylnda ABD hkmeti ve koalisyon gleri Irakta nkleer silah retildii ve bunun dnya iin bir tehdit unsuru olduu bahanesini ne srerek blgeyi igal ettiler. Ayrca Saddam Hseyinin bir diktatr olarak halkna zulmettiini ve El- Kaide ile ilikisinin bulunduunu iddia ederek blgeyi tama-

men kendi hkimiyetleri altna aldlar. Ancak igal bahanesi olarak ne srlen nkleer silah retimi ve Saddamn El-Kaide ilikisini dorulayan bir kant ortaya kmad. Dnyann pek ok blgesi; smrgeci glerin tetikledii lke ii atmalarla kaynyor. Smrgeci gler bir yandan dnyann pek ok blgesinde igallerini srdrrken; dier yandan zellikle Ortadou ve Afrikada srdrd politikalarla, sinir ularna dokunarak ve idinamikleri hareket geirerek isavalarn zeminini hazrlyorlar. 2010 yl, Yemenden Krgzistana pek ok lkede isavalarn yaand bir yl oldu. zellikle Afrika ktasnn belli blgelerinde meydana gelen kabile savalarnn sebebi ise smrge glerinin igal politikalarnn bir uzants olarak grlyor. Tarih boyunca iddet ve katliamlara sahne olan Afrika ktas bugn ne hazindir ki, etnik kken ya da dini inan farkllklarndan kaynaklanan isavalara sahne oluyor.

81

2010 Ylnda Afganistanda Yaananlar

Haksz yere dokuz yldan bu yana igale maruz braklan Afganistan halk, smrlecek yeralt zenginlikleri ve siyasi karlar uruna kaos ortamnda yaamn srdrmeye alrken hergn lmle yzyze geliyor. WikiLeaksin ortaya kard belgeler, ABD ve NATOnun sava hukukuna aykr eylemlerini ve Afgan sivillere kar gerekletirdii katliamlar dnya kamuoyuna duyurdu.164 Sivillerin maruz brakld durumlar sadece bunlarla da snrl kalmyor. ABD ve NATO gleri sivillerin youn olduu cami, bina gibi meknlara saldrlar dzenleyerek onlarca lme sebep oluyor. 2010 yl Ekim aynda Afganistann gneyinde bulunan Helmand blgesine NATOnun dzenledii hava saldrsnda 25 sivil ld. Pek ok kii de binalarn enkaz altnda kald. Ancak NATO yetkilileri hava saldrsn kabul ederken, sivillerin lmediini ne srd.165 Ayn zamanda ABD ve NATO askerlerinin etik olmayan tutumlar sivilleri hedef almalaryla kalmyor, askerler ldrdkleri masum sivillerin cesetleriyle hatra fotoraf ektirmeyi de ihmal etmiyorlar. New York Timesn verdii habere gre; yksek rtbeli bir savunma grevlisi, sivilin cesedinin banda, bu cesetlerin balarn havaya kaldrp tutarak poz veren deiik askerin grntlerini ieren resimleri yanllkla gnderdi. 2010 Ocak ve Mays aylarnda gerekletirilen bu cinayetlerden sulu bulunan ve be askerden biri olan Corporal Jeremy N. Morlock, Afgan cesetlerinin banda tpk avclarn gururla avn tutarak poz vermeleri gibi poz veren fotoraflarda yer ald. Calvin R. Gibbs, Adam C. Winfield., Michael S. Wagnon II, Andrew H. Holmes ve N. Morlock bu cinayetin ierisinde dier isimler arasnda yer alyor.
164 http://www.itibarhaber.com/dunyadan/16933-abd-onayliiskence 165 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=133828

1. KRESEL GLERN ASKER MDAHALELER

a. Afganistan gali 11 Eyll 2001 saldrlarnn gereklemesinin ardndan Bush hkmeti same B. Ladinin saldry stlenmemesine ramen, Afganistanda Ladinin terristleri eittiini ve Taliban tehlikesinin bir tehdit oluturduunu bahane ederek, Afganistan igal etti. galin amac da Afganistan terrden ve uyuturucu retiminden temizleyerek blgenin i gvenliini salamak olarak ifade edildi.162 Oysa ABDnin Irak igali gibi Afganistana da asker karmas uluslararas hukuka ters dmekteydi; ancak Bush hkmeti bu hukuku dikkate almad. Kendi halkna da igalin hakl gerekelerle yapldn ifade ederek destek istedi. ABDnin blgede kalma sebebinin uyuturucu retimi, Taliban tehlikesi ve Ladinden ziyade blgenin doal zenginliklerini kontrol altnda tutmak olduu artk tm dnya tarafndan biliniyor.163

162 http://tr.wikipedia.org/wiki/Afganistan_Sava%C5 %9F%C4%B1 163 http://blog.milliyet.com.tr/ABD_nin_Afganistan_isgalinin_nedeni_belli_oldu__Afganistandaki_zengin_maden_y ataklari___/Blog/?BlogNo=248462

83

ddialara gre; Kandaharda grev yapan askerlerden birinin sivillerden bulduu uyuturucu maddesini sse getirerek imeleri sonucu, zevk iin, bu cinayetleri gerekletirdikleri bildiriliyor.166 Bu rnekler ABD ve NATO iin Afgan sivillerin hayatlarnn bir nem tamadn gzler nne seriyor. galde len sivillerin saysnn dikkate alnmamas ve lenlerin kayt altnda tutulmamas da bu durumu doruluyor. Nitekim ABD Bakan Obama; Temmuz aynda, Afganl sivilleri zevkle ldrdn dile getiren ve bunu bir kltr olarak gren, sava sulusu General James Mattisi, Merkez Kuvvetler Komutanlna atayarak onore etti. Oysa Mattis Afgan sivilleri ldrdkten sonra; Afganistana giderseniz burka giymeyen kadnlar tokatlayan insanlar grrsnz. Bu adamlara ate etmek elenceli eklinde aklama yaparak insan hayatna bitii deeri gzler nne serdi.167

yorlar.169 2010 Ekim aynda da Rusya, ABD nclnde blgede bulunan NATO kuvvetlerinin yrtt igale katlma karar ald. Bu balamda Rusya, NATO kuvvetlerinin kendi topraklarnda ikmal almalarna izin veriyor. Aralarndaki ilikinin ilerlemesi Rusyann da igalden fayda salayacan gsterirken, Obama; Polonya ve ek Cumhuriyetine yerletirilmesi dnlen fze kalkan sisteminden vazgemesinin ardndan, sistemin nereye konulandrlaca konusunda Rusyaya da danlacan aklad.170

Afganistan galini Destekleyen Devletler

Dokuz yldr terrizmi bitirmek bahanesiyle ABDnin srdrd igaller politikas NATOnun desteiyle devam ediyor. NATOya ye olan lkeler Afganistana asker karmas yaparak binlerce can almaya devam ederken, terrizmi bitirmek bahanesiyle 2001 ylnda kollar svayan ABD, blgeyi tamamen kartrmaktan baka bir i grmedi. Ortadouya bar getirme bahanesiyle, Ortadounun tamam zerinde hegemonya kurmak isteyen ABD, planlarna ters den btn etkenleri ortadan kaldrma abasnda. ABD bu noktada byk srail devleti planlar dorultusunda da hizmet veriyor.168 Binlerce sivilin hayatn yitirmesine ve blgenin talan edilmesine aldrmayan igal kuvvetleri ise, 2014 ylna kadar blgenin i gvenliini salayabileceklerini ngrerek Afganistanda kalacaklarn ifade edi166 http://www.gencbilim.com/Haber/once-oldurmus-sonrabasinda-poz-vermisler_91161.html 167 http://www.haberpan.com/zevk-icin-afgan-vurdular/ 168 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=132999

b. Irak gali 11 Eyll saldrlarnn ardndan George W. Bush hkmeti tm dnyaya ne denli bir g olduunu ve gsterili bir i gerekletirdiini gstermek iin diktatr Saddam rejimine son vermek ve szde Iraka zgrlk gtrme amacyla 2003 ylnda balatt igal politikas, devam ediyor. Balangcndan itibaren Bush hkmeti ve mttefiklerinin diline pelesenk ettii bu kavramlar, Irakta youn ihlallerin yaatlmasna sebep olmaktan teye gemedi. Irakta yaananlar, sosyolojik, psikolojik, kltrel ve ekonomik anlamda onarlmas imknsz tahribatlara yol aarken, lkede i karklklarn da msebbibi oldu; lke Snni-ii ve Arap-Krt atmalarndan da nefes alamaz hale geldi. 2010 ylna gelindiinde ise Obama Iraktaki grevlerinin sona erdiini ve artk blgeyi kendi ynetimine brakacaklarn iddia etse de, Irakta bombalar patlamaya ve kan akmaya devam etti.

gali Gerekletiren Yzler Piman Deil

11 Eylln zerinden iki yl getikten sonra, dnemin ABD bakan George W. Bush, ekranlarda, Saddamn El Kaide ile iliki iersinde olduunu
169 http://www.timeturk.com/tr/2010/11/19/abd-2014-ekadar-afganistan-da.html 170 http://haber.sol.org.tr/dunyadan/rusya-da-afganistanisgaline-katiliyor-haberi-35071

84

ve kimyasal silahlar barndrdn ve bu etkenlerin kendileri ve birok devlet iin tehdit unsuru tadn bahane ederek blgeyi igal etti. Iraktaki mdahalesi ile dnyaya g gsterisi yapmak ve bu arada Irakn petrol rezervlerini kontrol altnda tutarak kendi ekonomisini desteklemek; ABD igalinin amalarndan sadece birkayd.171 Irak igalinin en nemli destekilerinden biri, hi phesiz eski ngiltere Babakan Tony Blairdir. Nitekim Bush ve Blair igal kararn istiare sonucu birlikte almlard. gal sresince belli aralklarla biraraya gelen iki bakan, zaman zaman demelerinde piman olmadklarn, farkl durumlarda da her eye ramen ayn karar alacaklarn akladlar. 2010 ylnda Blairle gerekletirilen bir grmede, kendisi, Saddamn tm dnya iin bir tehlike olduunu, terristlerle ibirlii iersinde olduunu ve bugn hayatta olmas durumunda ran ile nkleer silah konusunda rekabette olacan belirtti. Ve byle bir tehdidin ortadan kaldrlmas konusunda Busha gereken destei verdiklerini syledi.172 Irak igalinden faydalanan dier bir lke de sraildi. srailin igal sresince Filistine yapt bombardmanlar Irak igali nedeniyle karartld. Ayn zamanda ABDnin Irak igal etmesi, byk srail plan iin de byk nem tayordu. Irak ABD tarafndan igal edilirken, Siyonistlerin plan da rahata Filistin topraklarn igal etmekti. Ayrca ABD askerlerinin Irakta bulunmas sraillilere ynelik tehditleri ortadan kaldryor, bir bakma tampon blge grevini stleniyordu. Bu yolla srailin Siyonist politikas da kendisine meru bir zemin oluturuyordu.173 ABDnin igal politikasn destekleyen bir dier lkede Hollandayd. 2010 yl Ocak aynda Hollanda hkmetinin Irak savana verdii destei inceleyen bamsz bir
171 http://tr.wikipedia.org/wiki/Irak_Sava %C5%9F%C4%B1 172 http://www.timeturk.com/tr/2010/01/30/irak-i-yine-isgalederdim.html 173 http://www.vuslatdergisi.com/article.php?id=635298 7041&sid= 4271398506

komisyon, Amerikann Irak 2003teki igalinin uluslararas dayana olmadna karar vererek, haksz yere yaplan bu igalde, Hollanday verdii destekten tr sulad. Komisyon ayrca Hollandann, Irakn Amerikan ve ngiliz kuvvetlerince igalini desteklemesinin temelinde, Amerika ve ngiltereyle dayanmay koruma arzusunun yatt belirtti.174

gal Blgesinde Yeni Planlar

2003ten bu yana yzbinlerce insann canna mal olan, Irak igalinin 2010 ylnda bakan Obama tarafndan ulusa sesleni konumasnda bitirildii ilan edildi. Obama; imdi yeni bir sayfa ama zaman diyerek blgeden ekildiklerini ve artk Irakn kendi hkmetini kurmas gerektiini aklamt. Ancak danman sfatyla 52 bin asker blgede kalmaya devam edecek. Pek ok ssn kapatlmamas ve herhangi bir olay durumunda ABD askerlerinin olaya mdahale etme haklarnn bulunmas, ABDnin Irak zerinde yeni planlarnn olduunu akllara getiriyor.

ABDnin Brakt Miras; Kaos Ortam

ABDnin Irakta brakt askerler ve halen ak bulunan pek ok s, ABDnin Iraktan ekildii sylemiyle eliiyor. Etnik ve mezhepsel atmalar yznden lkede ou zaman gerekleen patlamalar, intihar eylemleri Irakn gvenli bir blge olmasna engel oluyor. Ancak igalin brakt bu iddet ve blnmlk daha uzun yllar srecee benzerken, ABD hkmeti ekinmeden Irak iin yeni bir sayfadan sz edebiliyor. Nitekim pek ok kaynak da, bu sylemlerin doru olmadn ifade ediyor. Suriyede bulunan Irakl kaynaklar; "Amerikan kuvvetlerinin Iraktan ekildikleri doru deil" dedi. Irak Airetler Birlii Bakan Isam el-Bouhlala; ABDnn Iraktan ekilmesi taktiksel bir admdr yorumunda bulunarak, bu, Amerikan kongre se174 http://www.tumgazeteler.com/?a=5878736

85

imleriyle ayn zamanda gelen taktiksel bir ekilmedir. Ortada gerek bir ekilme ve gerek manada bamsz bir Irak yok dedi. Irakn eski lideri Saddam Hseyine kar da muhalefet etmi nemli bir aktivist olan El-Bouhlala, ABDnin Ortadouya sadece Saddam Hseyini devirmek iin gelmediini, ayn zamanda blgeyi ynetmek, enerji kaynaklarn kontrol altna almak ve tm blgeyi yeniden kendi karlar dorultusunda dizayn etmek istediini syledi. Bouhlala, ABD ynetiminin Irak mezhepsel atmalarla bldn ve bunun da yllar sren iddet olaylarna sebep olduunu da szlerine ekledi. Bu arada amda yaayan Irakl bir gazeteci olan Bassam Mahdi, bu ekilmenin ksmi olduunu, ABDnin Iraktaki askeri s ve dier noktalarna ek olarak arkasnda 50,000 muharip olmayan asker braktn syledi. Mahdi; bu tam bir ekilme deil, sadece Irak hkmeti ile Amerikan ynetimi arasnda varlan anlamann takvimi gerei yaplan ksmi bir ekilmedir diye devam etti. Bunun biimsel bir ekilme olduunu ve Irak kuvvetlerinin gvenlii ve istikrar salayabilecek gten yoksun bulunduunu da szlerine ekledi. 175

men, hala yenidoan bebekler arasnda, konjenital (doumsal) anomal haller bagsteriyor; baz ocuklar iki bal ve fel halde dnyaya geliyor. Bir aratrmaya gre de, Fellucede kanser hastas olan 14 ya ve altndaki ocuklarn says rdndekilerin drt, Kuveyttekilerin de sekiz katna tekabl ediyor. 4 bin 800 Felluceliyi kapsayan aratrmay yrten biliminsanlarndan Chris Busbyye gre, kanser vakalarnn ve konjenital anomalinin sebeplerinin belirlenmesi zor. Busby, byle bir etkinin meydana gelmesi iin, halkn genlerde deiime yol aan bir eyin etkisinde kalm olmas gerektiini ekliyor.176 gal gleri drst olmayan sylemlerle kimyasal silah kullanmadklarn iddia etseler de, yaplan aratrmalar, kimyasal silahlarn kullanldn ak bir biimde gzler nne seriyor. Bunun en somut delili ise blgede farkl trlerde kanser oluumlarnn binlerce kiiyi olumsuz etkilemesi. zellikle Felluce, Almatar blgelerinde yaayanlarn kimyasal silahlara maruz brakld, ayrca Temmuz 2010 tarihli aratrmaya gre ocuk lmlerinin artmas ve onkolojik hastalklarn yaylmas bu durumu kantlad. 177

galin Bilanosu
ABDnin bata ngiltere olmak zere kresel glerden alm olduu destekle Irakta gerekletirdii korkun katliam olduka kabark bir ihlal tablosunu gzler nne sererken, yaatt aclar vicdan sahibi insanlarn zihninde uzun sre diriliini koruyacaa benziyor. Saddam rejiminin despot ynetiminden bunalan halk, ABDyi nceleri kurtarc olarak grm olsa da, yaatlan katliam, tecavz, ikence ve i savan ardndan ABDnin korkun politikalarna bizzat ahit oldu.

2010 Ylnda Irakta Yaananlar Felluce Katliamnn zleri

ABDnin uluslararas sava hukukunu inedii en nemli noktalardan biri de kimyasal silahlar. ABDnin zellikle 2004 ylnda Fellucede kulland biyolojik silahlarn canllar zerindeki etkileri nmzdeki yllarda ac biimde grlecek. Independent Gazetesinin yaymlad bir rapora gre; Fellucedeki kanser vakalarn oran, 2. Dnya Savanda atom bombas atlan Hiroima ve Nagazakideki orandan daha yksek. Rapor Fellucedeki doktorlarn yenidoan bebeklerin lmlerinin artna dair ikyetlerini aktaryor. Felluce katliamnn 2004 ylnda gerekletirilmesine ra175 http://www.timeturk.com/tr/2010/08/22/abd-nin-irak-tancekilme-yalani.html

Irakn Sakin Yl
Amerikan ve Irakl yetkililerin 2010 ylnda I176 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=Radikal HaberDetay&Date=&ArticleID=1012930&CategoryID =9 177 http://www.haberpan.com/felluce-katliami-hirosimayigecti/

86

rakta iddet olaylarnn azaldn iddia eden iyimser sylemleri Badatta faaliyet gsteren Anayasal Hak ve Hrriyetleri Gzetleme Merkezinin yaymlad raporla geerliliini yitirdi. Anayasal Hak ve Hrriyetleri Gzetleme Merkezi, Irakl gvenlik ve salk kaynaklarna dayanarak, 2010 ylnda lke genelindeki iddet olaylaryla ilgili yaymlad rapora gre, Irakn sakin ylnda toplam 4.561 kiinin ldn ve 12.749 kiinin de yaraland bildiriliyor. iddet olaylarnda en ok can kaybnn Basra, Ninova (Musul), Badat, Diyala, El Anbar ve Kerkk'te meydana geldii belirtilen raporda, lkede halen kaosun devam ettii ve pek ok kimlii belirlenemeyen ceset bulunduu ifade ediliyor. statistiklerin doru olmad ynndeki iddialar destekleyen raporda, len her kiinin kaydnn tutulmadn bildirirken, Badat'n kuzeyinde yeralan Taci Hapishanesinden Badat'taki Rusafe Hapishanesine nakledildikleri srada 7 tutuklunun havaszlktan ldn, 15 tutukluda solunum sorunu meydana geldii, ayrca El Anbar, Basra ve Diyala illerinde 3 tutuklunun ld ve bu lmler hakknda herhangi bir aklama yaplmad belirtildi. te yandan Irak mahkemelerinin son 3 ylda verdii idam kararlarnda 2009 ylnda azalma olurken, 2010 ylndaysa art grld. 2008'de 138, 2009'da 86 ve 2010 ylnda 131 kii hakknda idam karar verildi.

kence, Tecavz ve Psikolojik Bozukluklar

ABDnin Irak igal etmesinden bu yana, WikiLeaks belgelerinin ortaya kard gerekler, ABD avu ve askerlerinin insanlktan ne derece uzakta olduu ve vicdann tesinde tutumlar sergilediini ortaya koyuyor. ABD askerlerinden bazlar sava suundan yarglanrken, bunlar arasnda yeralan 101. Hava ndirme Tmeninde komando olarak grev yapan eski asker Steven Greenin savunmas ise dehet veriyor. 2009 ylndan bu yana cezaevinde bulunan Green; 2010 yl Aralk aynda verdii ifadede, ger-

ekletirdii korkun eylemleri sava koullarnda yaptm diyerek kendisini aklamaya alrken; "eer asker olmasaydm ve Iraka gitmeseydim, byle bir insan olmayacaktm. Bana be defa mr boyu hapis vererek hayatmn sonuna kadar dar karma niyetleri olmadn gsterdiler. Ben artk sadece Tanrnn adaletini bekliyorum" dedi.178 Bu korkun ikence ve tecavzler, Irak halknn ruh salna ciddi zararlar verdi. Byk ounluunu sivil halkn oluturduu kesimden en fazla etkilenen ocuklar oldu. Szkonusu tecavz, ikence ve katliamlar ocuklarda ar travmalara sebebiyet vererek uzun sreli psikolojik rahatszlklara zemin hazrlad. Askerlerin bozulan psikolojisi igalin dier bir yzn oluturuyor. ngilterede Kings College London niversitesi, Psikiyatri Enstitsnn yapt bir aratrma, Irakta bulunan igalci askerlerin eitli psikolojik rahatszlklar yaadn ortaya koydu.179 Iraktan dnen askerlerin ounda intihar ve psikolojik bozukluklarn yansra, yaknlarna uyguladklar iddet eylemlerinin n plana kt gzlemleniyor. AP'ye gre askeri steki davransal salk merkezinde tedavi grenlerin says 2008 ylndan 2009 ylna %60 orannda artarak 25,4 binden yaklak 40 bine kt. 2010 ylnda ise bu say art gstermeye devam etti. Amerikada getiimiz yl yaymlanan bir kitap, Irak igaline katlan askerlerin elerine eitli ikenceler yaparak dvdkleri hatta ldrdklerini ortaya koydu. Soyutlanm Asker ismiyle yaymlanan kitap, Irak'tan dnen askerler tarafndan birden ok e cinayeti ilendiini kantlarken, Amerikan basn kaynaklar, kitabn yazar Helen Benedict'in u szlerine yer verdi: Onlarca Amerikal e; ya aslarak, ya si178 http://www.8sutun.com/Caniden-kan-donduranifadeler_ 96787.html 179 http://www.aktuelpsikoloji.com/haber.php?haber_id=8530

87

lahla, ya kafalar kesilerek, ya da kaburgalar krlarak ldrld. te yandan kadn haklar savunucusu Cetsi Bannerman, konuya ilikin unlar syledi: Amerika'da savatan dnen askerlerden kaynaklanan aile ii iddet oran, tarihte grlmeyen rakamlara ulat. nk oktan sonra ilk grlen rahatszlk, kontrol altna alnamayan iddettir.180

c. Filistin gali 1948den bu yana srail igali altnda bulunan Filistin, onbinlerce can kayb verirken, 2010 ylnda da srail, can almaya ve blgeyi Filistin halk iin yaanmaz bir hale getirmeye devam ediyor. srailin bu uzun vadeli igal politikas ise, Byk srail Devleti hayalini kuran Siyonizm ideolojisine hizmet ediyor. Bu erevede hareket eden srail, sivil-asker tanmakszn Filistinlileri katlediyor ve yerleim birimlerine ambargo uyguluyor. te yandan tehcir politikalaryla binlerce yerliyi topraklarndan g etmeye zorluyor.

2010 Ylnda Filistinde Yaananlar srailin gizli tehcir politikalar

srailin zellikle Kuds blgesinde yrtt gizli tehcir politikas binlerce aileyi madur ediyor. Kudste igali protesto eden gsterilere katlan aileler ikamet haklarndan, sosyal ve ekonomik haklarndan mahrum ediliyorlar. Ayrca, Kuds Sosyal ve Ekonomik Haklar Merkezi adl sivil toplum kuruluu, Kuds'teki baz ailelerin, srgn tehdidi aldklarna ilikin bavurularda bulunduklarn bildirdi. Hamasl drt milletvekili srgn edildi Bu arada srail mahkemesi, bir ay nce cezaevinden braklan Filistin parlamentosunun Hamas milletvekillerinden Muhammed Ebu Tir'in, Kuds'te ikamet hakknn kaldrlarak, kent dna srgn edilmesine dair karar, itiraz hakkn sakl tutarak onaylad. 181
180 http://www.habereditor.com/news_detail.php?id= 67081&uniq_id= 1294050664 181 http://www.habervitrini.com/israilden_daha_sert_yapt irimlar_ -469021.html

Haaretzin yaymlad habere gre; sadece 2008 ylnda 4 bin 557 Filistinlinin Dou Kudsteki ikamet haklarnn ellerinden alnd belirtildi. Yahudilerin istedikleri zaman lke dna ktklarn ve istedikleri kadar kalabildiklerini; ancak sra Filistinlilere gelince srailin sert yaptrmlaryla kar karya kaldklarnn altn izen Haaretz; srailin bu yntemle mmkn olduu kadar ok Filistinliyi Dou Kudsten atmaya altklarn vurguluyor. Bu duruma rnek olarak iki Filistinliyi gsteren gazete; Dou Kuds doumlu olan elektrik mhendisleri Dr. med Hammada ve Dr. Murat Ebu Halafn eitim iin ABDye gittiklerini; ancak lkelerine dnmek istediklerinde kendilerini kt bir srprizin beklediini belirtiyor. Nesiller boyu Dou Kudsl olan her iki mhendisin de kentlerine dnmesinin ileri Bakanlnca engellendiini duyuran gazete Hammadann yldr doup byd kentte yasad olarak kaldna ve her an tutuklanma tehlikesiyle kar karya bulunduuna iaret ediyor. Dier isim Ebu Halaf ise, ziyaret iin bile olsa, hl Dou Kudse giremiyor.182 Bu yolla yerleim alanlarn geniletmeyi planlayan Siyonist rejim, Bat eriada 625 konut ina edeceini bildirdi.183

Saldrlar
2008 ylnn sonlarna doru gerekletirilen Gazze saldrsnn ardndan blge bombardmanlara ve katliamlara sahne olmaktan kurtulamyor. srail hkmeti, zellikle Hamas ve Kassam fzelerini bahane ederek sk sk sivillere ynelik saldrlar dzenliyor. Eyll 2010 tarihinde, srail Hava Kuvvetleri'nin gece yars Gazze eridi'nin orta kesimlerine dzenledii fze saldrsnda Filistinli kaynaklara gre, 3 kii hayatn kaybetti.184
182 http://www.haberler.com/israil-dogu-kudus-te-gizli-tehciruyguluyor-2116470-haberi/ 183 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=138014 184 http://www.stargazete.com/dunya/israil-gece-yarisi-gazzeseridini-bombaladi-3-olu-haber-297746.htm

88

Yine Ekim 2010 tarihinde srail askerlerinin, igal altndaki Bat eria'daki Filistin kentlerinden ElHalil'in bir kyne yapt operasyonda, 2 Filistinli hayatn kaybetti.185 srail Hava Kuvvetleri'ne bal savauaklar, 16 Ekim sabah Gazze eridi'nin gneyinde, Refah'taki tnel blgesini bombalad. Verilen ilk bilgilere gre, bombardmanda 1 Filistinli ld, 2 kii de yaraland. Filistinli grg tanklar, srail uaklarnn, Refah'ta tnellerin bulunduu alana en az 2 fze saldrsnda bulunduunu belirttiler. Refah'ta saldrya hedef olanlarn, tnellerde alan Filistinliler olduu belirtilirken, iki yaralnn blgedeki hastaneye kaldrld kaydedildi.186 Bu rneklerden hareketle, srailin herhangi bir bahaneyi ne srerek Filistinli sivillere saldr dzenlemesi olaan hale gelmi bulunuyor.

kenceler
srail askerlerinin Filistinin pek ok blgesinde gerekletirdii insanlk d saldrlarnn yannda, uygulanan ikenceler de srail askerleri tarafndan byk bir elence kayna olarak grlyor. Filistinli Esirleri Savunma Merkezinin yapt bir aklamaya gre, srail askerlerinin tutuklad Filistinliler cezaevlerinde iddetli ikencelere ve psikolojik basklara maruz braklyorlar. Hapishanelerdeki yaam artlarnn ok kt olduunu belirten Merkez, esirlerin en tabii haklarndan dah mahrum brakldklarn sylyor. El-Kuds gazetesinin haberine gre Merkez; yaynlad basn aklamasnda, srailin sularn itiraf etmeleri iin Filistinlilerin uyumalarn engellemek gibi cezalar verdiini belirtti. Serbest braklan esirlerle gren Merkez; srailin en sk uygulad ikence metodunun, esirlerin uyumalarn engellemek olduunu, bu uygulamann kimi zaman 100 saati bulduunu bildirdi.
185 http://www.haber7.com/haber/2010100 8/Israil-koyu-basti2-Filistinli-olduruldu.php 186 http://www.cnnturk.com/2010/dunya/0 9/15/israil.ucaklari.refahi.bombaladi/589781.0/index.html

srailin bu ikence metoduyla Filistinli esirler zerinde psikolojik bask uygulamay hedeflediini ifade eden Merkez; ikence dneminden sonra esirlerde uykusuzluk sorunu bagstermekte, endie ve umutsuzlua kaplmaktalar dedi. Merkeze gre bir dier ikence metodu ise, esirleri srekli olarak slak halde brakmak. srailli gardiyanlar, ok souk suyu, kk bir sandalyenin zerine oturan esirlerin zerine dkyorlar. Esirler, kurulanmaya balad zaman ayn ilem yeniden tekrarlanyor.187 srail askerinin Filistinli bir kadn tutuklayp, gzlerini baladktan sonra etrafnda oryantal dans yapt grntlerin ortaya kmas, Filistinlilere ynelik yaplan hakaretlerin bir baka biimini gzler nne seriyor. stelik srailli askerler bu irkin tutumlarn kayt altna alp yaymlyorlar. Kaytlarda grlen asker, szkonusu olaydan bir hafta kadar nce ikence uyguladklar bir baka Filistinliyle fotoraf ektirerek Facebookta yaynlam ve altna askerliimin en gzel hatralar diye not dmt.188

Gazze Ambargosu
2007 ylndan bu yana Gazzeye kar uygulanan ambargo, Gazzede yaam alanlarn daraltyor. Ambargo sebebiyle blgeye yardm girememesi, Gazze halknn yaamn tehdit ediyor. Blgedeki tbbi malzeme yetersizlii, evsiz kalan halkn salksz artlarda yaamas ve hijyenik olmayan yiyeceklerin tketilmesi sonucu Gazzede ciddi anlamda bir yaam tehdidi bulunuyor; ancak srail hkmeti buna aldr etmeden ambargoyu devam ettiriyor. Yaplan aratrmalara gre, 2007den 2010 ylna kadar uygulanan sert ambargo yznden lenlerin saysnn 377ye ulat belirtiliyor. Dnya kamuoyuna seslenen Filistinli yetkililer, be yldr Siyonistlerin haksz ve vahi politikalarnn ar yk altnda ezilen, her geen gn yeni kurban187 http://www.israhaber.com/filistinli-esirlere-acimasizcaiskence-yapiliyor-9009-haberi.html 188 http://www.nethaber.com/Dunya/163967/IsrailaskerindenFilistinli-kadina-ORYANTAL

89

lar veren Gazze halkna yardm edilmesini, be yldr srdrlen suskunluun bozulmasn, hasta ve ihtiya sahiplerinin dar kmalarna imkn salanmas ve btn snr kaplarn amas iin igal rejimine bask uygulamasn istedi. 189

lasyon politikalarna maruz braklan Dou Trkistanda, 2009 ylnda yaanan Urumi katliamnda yzlerce kii hayatn kaybetmi, binlercesi yaralanm ve tutuklanmt.

2010 Ylnda Dou Trkistanda Yaananlar

Dou Trkistanda yllardr sistematik ikence ve kt muamele uygulayan in, Urumi katliamndan sonra 2010 ylnda da, insanlarn yaamna son vermeye ve vicdandan uzak politikalaryla ikence uygulamaya devam etti. 11 Eyllden sonra blgedeki Mslmanlar zerine odaklanan in hkmeti, sindirme politikasyla pek ok insan sokaklardan toplayp mahkm etmekle kalmyor, toplu idamlar da gerekletiriyor. Uzun yllar haksz yere insanlk d artlarda cezaevinde tutulan Nobel Bar dl sahibi Rabiya Kadirin ifadelerine gre; Dou Trkistan slami Hareket Grubuna bal olduu iddia edilen 18 kii, terrist olduklar gerekesiyle ldrld, 17 kii de tutukland. Kadir, bu olayn soruturulmasn, kamuoyuna duyurulmasn ve aratrlmasn talep ediyor. Kadir, konunun uzmanlarnn, Dou Trkistan slami Hareket Grubunun liderinin 2003 ylnda Pakistanda ldrldnde grubun zaten daldn dndklerini ve bu yzden insanlarn tutuklanp ldrlme gerekelerinin yersiz olduunu sylyor. Uluslararas insan haklar rgtleri de inin terrle sava ad altnda Dou Trkistanllar ezerek onlarn bamszlk taleplerini de bylece geersiz ve yasad kld konusunda hemfikir. Hatta bu konuda gerek Uluslararas Af rgt gerekse nsan Haklar zleme rgt tarafndan her yl neredeyse iki rapor yaymlansa da, bu raporlar dnya kamuoyunun ilgisini ekmiyor ve daha da trajik olan, dnyann nde gelen liderleri tarafndan bilhassa ticari kayglardan tr gzard ediliyor. Dolaysyla, sper g olma yolunda ilerlemesi kimileri tarafndan sevinle karlanan inin baskc tavr, herkes tarafndan onay gryor.192

Mavi Marmara Saldrs

2010 yl Mays aynda, dnyann pekok lkesinden yzlerce sivilin katld, Gazzedeki ambargoyu kaldrmak ve blgeye insani yardm gtrmek amacyla yola kan gemiler, srail askerlerinin saldrsna urad. Amalar sadece Gazzeye insani yardm gtrmek olan bu savunmasz insanlar, srail hkmeti tarafndan terrist olarak damgalanmakla kalmad, askerler ellerindeki silahlarla, gemide bulunanlara ate atlar. Uluslararas sularda gerekletirilen bu saldr 9 Trk vatandann lmne ve pek ok kiinin de yaralanmasna sebep olurken, gemiler Adod Limanna ekildi.190 srailin gerekletirdii bu korkun katliam sonrasnda AB, NATO ve BMde knama kararlar alnd. srail iledii bu hukuk tanmaz eylemi sebebiyle yargland, ancak henz bir yaptrma tabi tutulmad.191

d. Dou Trkistan Mdahalesi Dou Trkistan blgesi, dnyann grmezden geldii, inin herhengi bir bilgilendirme ve aklama yapmadan acmasz uygulamalarna devam ettii bir blge olma zelliini srdryor. inin ehirlerinden biri zannedilen Dou Trkistan uzun yllardan beri in, mezalimi altnda can ekiiyor ve in uygulad insan haklar ihlallerinden tr kimseye hesap vermeksizin korkun uygulamalarna devam ediyor. 1949 ylndan bu yana kt muamele ve asimi189 http://www.islamidavet.com/gazze-ambargosukurbanlarinin-sayisi-377ye-ulasti.html 190 http://www.internethaber.com/mavi-marmaradan-gelenson-ciglik--256771h.htm 191 http://www.dha.com.tr/0-son-dakika-haberi_59999.html

Bebek Katliamlar
in politikalarndan biri de, Mslman nfusu192 http://www.dusuncegundem.com/conte nt/view/441/29/

90

nun oalmasna engel olmak. Nfus artna engel olmak iin, in hkmeti akl almaz uygulamalar sergiliyor. Kanunlatrd aile planlamasna uymayan aileleri ise haksz yere para ya da hapis cezasna arptryor. in hkmeti, Dou Trkistan'da Mslman Trk nfusunun artmasna engel olmak iin, "doum kontrol kanunu"nu acmaszca uygulamaktadr diyen Dr. Alimcan; Bu kanuna gre ehirlerde oturanlarn 2, kylerde oturanlarn 3 ten fazla cocuk sahibi olmalar yasaktr. Bu yasaa uymayanlar ok ar cezalara arptrlmaktadr. Geni krsal kesimlerde yasaa uymayan kadnlara; hibir tedbir alnmadan toplu krtaj operasyonlar yaplmaktadr. Hamile kadnlarn karnlarndaki ocuklar zorla karlarak ldrlmektedir. Kural d doan ocuklara isim verilmemekte, vatandalk hakk tannmamaktadr. Dini inalar gerei, ynetimin bu konudaki yasaklarna kar gelenler ise hapsedilmektedir eklinde konutu.193

Haberleme alar kesik. Oru tutmak yasak. Her biri, her an lmle burun buruna. Hacca giden memurlar iten atlyor. inlilere gre, Dou Trkistanl olmak su. Onlara kin ve nefretle bakyorlar. Polis, keyfi uygulamalaryla halk taciz ediyor. stedii yerde arayp sorguya ekebiliyor. Hibirinin gvencesi yok. 35 milyon insan yarnndan emin olmayan bir atmosferde yayor. Tutuklanan veya ldrlen kiilerin, geride kalan aile fertlerinin durumu iler acs. Ksacas, orada tam anlamyla bir insanlk dram yaanyor. "194

Mdahale Salk Alann da hlal Ediyor

1949 ylndan bu yana in igali ve istilas altnda bulunan Dou Trkistan blgesinde yaatlan youn insan haklar ihlalleri, eitsizlik, mecburi krtaj, doum kstlamas, inan zgrlklerinin yannda salk alannda da belirgin biimde kendini gsteriyor. Mslman Trk blgelerinde, salk alannda herhangi bir yatrm szkonusu olmad gibi mevcut hastane ve salk ocaklarna doktor atamalar yaplmyor. Ambulans saylarnn yetersiz olmas bir yana, mevcut hastanelere gerekli cihazlar alnmyor. Kentlerdeki hastanelerde grevli doktorlarn ounun inli doktorlar olmas dolaysyla Mslman kadnlarn tedaviye yanamamas ve bu doktorlarla dil sorunu nedeniyle iletiim kurulamamas gibi ok ciddi alt yap problemleri bulunuyor. Ulam ve yol problemlerinden ve says zaten az olan hasta nakil aralarnn yetersizliinden dolay birok hasta yolda hayatn kaybediyor ya da evlerinde lme terk edilmektedirler. Ayrca salk hizmetlerinin cretli olmasndan dolay herhangi bir salk gvencesi olmayan ve ekonomik durumu iyi olmayan hastalar, byk skntlar yayorlar. Gelen haberlere gre; ayrlk, bamszlk yanls olarak tutuklanan genlere hastalklar annda tedaviye getirildiklerinde, baz doktorlarn gelen talimatlar erevesinde, genlerin uyuturucuya al194 http://www.milligazete.com.tr/haber/dogu-turkistanunutulmus-filistin-156755.htm

Dini zgrlk Yasa

in hkmetinin ihlal ettii insan haklarndan biri de inan zgrlnn yasaklanmas. in mezalimi altnda bulunan Dou Trkistan halknn tamam Mslman olmasna ramen inanlarnn gereklerini zgrce yerine getiremedikleri gibi, dinlerinden tr hapse atlyor ve ikenceye tabi tutuluyorlar. Bu uygulamalar ocuklar iin de aynen tatbik ediliyor. in Anayasas'na gre, her vatandan dine inanma veya inanmama hakk bulunuyor. Dou Trkistan Trk nfusunun tamam Mslman. Ancak devlet memuru olan Mslmanlarn namaz klmas ve oru tutmas yasaklanm bulunuyor. 18 yan altndaki ocuklarn Kur'an renmesi ve camilere gitmesi de yasak. Grg tanklarnn ahit olduu olaylar anlatan Seyit Tmtrk, yaanan ihlaller hakknda unlar syledi: "Dou Trkistan'da Kur'an okumak su.
193 http://www.habername.com/haber/dogu-turkistan-cinisvec-37964.htm

91

mas iin kokain, eroin ve esrar gibi keyif verici maddeler rnga ettikleri bildiriliyor. Bu ekilde acil kan ihtiyac talebiyle hastaneye getirilen birok gence de, kastl ve planl olarak, AIDS'li kan rnga edildii de iddia ediliyor.195

inliletirme Politikalar
in; Dou Trkistan blgesinin adn sonradan kazanlm topraklar anlamna gelen Sincan olarak deitirdi. Blgenin ismini deitirdikten sonra buraya inli insanlar yerletirerek Dou Trkistanl Mslman Trkleri asimile etme politikas gden in, demografik olarak blgenin bamszlk ihtimalini drmek iin zellikle blgeye giden inlilere pozitif ayrmclk yapyor. Konu ile ilgili bir baka problem ise, Dou Trkistanda yrtlmekte olan szde ift Dilde Eitim ve retim Snflar uygulamas. Bu uygulama Dou Trkistan halknn mill varln ciddi ekilde tehdit ediyor. Tiyanan haber sitesinin verdii bir habere gre; aznlk ilkretim ve ortaretim okullarnda tesis edilen szde ift Dilde retim Snflarnda renim grmekte olan rencilerin says 853 bine ulaarak blge genelindeki okullarda eitim grmekte olanlarn %36,5ini tekil ediyor. in merkez hkmeti bu plann, 2012 ylna kadar, Dou Trkistanllarn daha youn olarak bulunduklar Aksu, Kagar ve Hoten bata olmak zere yedi ilde uygulayarak, yerli genlerin ift dilli blmlere giri orann %85in zerine karmay planlyor. Bu plan gerekletirmek iin de blge genelinde ciddi bir seferberlik balatlm bulunuyor. Bu amaca ynelik olarak son ylda in, Dou Trkistan genelinde ift dilli snf inaatlar iin blge maliyesinden 200 milyon Yuandan fazla, merkez hkmetten ise 3 milyar 750 milyon Yuan (580 milyon Dolar) tahsis etti. in hkmeti ift dilde retim okullarnda ince ders verecek retmen an kapatmak iin, ok sayda inliyi blgeye yerletiriyor. te yandan in, bu zel uygulamalar dnda,
195 http://www.toplumsalbilinc.org/forum/index.php?topic =13348.0

Uygur dilinde eitim veren yksek eitim kurumlarnda btn derslerin ince olmasn zorunlu hle getirdi. Dersleri ince olarak anlatamayan retim grevlilerine ise, yerlerini boaltmalar ynnde bask yaplyor. ince bilmeyenleri toplumdan dlamay hedefleyen bu yasa; ayn zamanda Dou Trkistan halkna kimliini, milletini, bamszln, din inancn ve anadilini unutturarak, gelecek nesilleri tamamen inliletirmeyi amalyor.196

e. Lbnan Mdahalesi 12 Temmuz 2006 tarihinde Hizbullah rgtnn iki srail askerini karmas srailin Lbnana saldrmas iin bir bahane tekil etmiti. atma BMnin mdahalesiyle 14 Austos 2006 tarihine kadar srm, ancak 1000in zerinde sivilin ldrlmesi uluslararas dzeyde ar ekilde tepkiyle karlanmt. 197 Bu sre srail ve Lbnan arasndaki gerginlii artrarak, zaman zaman kriz halini alan atmalarn zeminini hazrlad.

2010 Ylnda Lbnan ve srail Arasnda Yaananlar

srail ve Lbnan arasnda 2006da yaanan kanl atmalardan sonra, 2010 yl Austos aynda Adise kynde kan atma, yeni bir savan sinyallerinin verildiini akllara getirdi. srailin dzenledii saldrda asker ve bir gazetecinin ld bildirilirken be askerin de yaraland ifade edildi. Kanl atmann nedeni hakknda ayrntl bilgi edinilemezken, srail ordusu, blgedeki rutin devriye grevinde olan srail askerlerinin, bir aac kesmeye alrken Lbnan mevzilerinden atee maruz kaldn ve karlk verdiini duyurdu. Lbnan kaynaklar ise ilk saldrnn srail tarafndan yapldn iddia etti. Grg tanklar, atma srasnda ok iddetli patlamalarn meydana geldiini ve halka snaklara
196 http://www.cinmalialma.com/dogu-turkistandakiihlaller/egitim-haklari-ihlali.html 197 http://tr.wikipedia.org/wiki/2006_%C4%B0srailL%C3% BCbnan_Sava%C5%9F%C4%B1

92

gitmeleri ars yapldn belirttiler. srail Dileri Bakanl, atmadan Lbnan hkmetini sorumlu tutarken, Lbnan, ihlallerin devam halinde sonularna katlanacaktr diyerek ak bir biimde tehditte bulundu.198 srailin bu tehditlerini eletirerek bildiri yaynlayan Lbnan Komnist Partisi, tehditlerin, rk srail devletinin koulsuz destekisi ABD temelli olduunu vurgulad. srail yneticilerinin binlerce silahsz sivili, ocuklar ve bebekleri mlteci durumuna drecek saldrlarla tehdit ettiini bildiren Komnist Parti, tehditlerin Lbnandaki direni hareketini krmak ve 1982den beri Lbnana yapt saldrlarda alnan baarszlklara kar sanal bir zafer ilan etmek iin yapldn syledi.199 Temmuz aynda Filistinli iadam Yaser Kalak'n organize ettii iki gemi, srailin tedirginlik duymasna sebep oldu ve srail bu giriimleri engellemek iin diplomatik ataa geti. Haaretz gazetesinin haberine gre; srail Dileri Bakanl; ABD, Birlemi Milletler, Avrupa Birlii, NATO ve Msr'daki bykeliliklerine, filonun durdurulmas iin ilgili makamlarla grerek Lbnan ve Suriye'ye bask yaplmasn istedi. 9 Trk'n hayatn kaybettii Mavi Marmara basknna gelen tepkilerin ardndan Gazze ablukasn hafifleten srail, yardm filolarn "provokasyon" olarak nitelendirdi. Habere gre Tel Aviv ynetimi, diplomatlarna, bulunduklar lkelerdeki st dzey yetkililere, sz konusu filonun zellikle "dman bir lkenin limanndan yola kacan" anlatmalarn talep etti. srailli yetkililer, Lbnan'daki filonun organize edilmesine Suriye'nin de yardmc olduunu belirterek am'n bu konuda ikna edilmesini istedi.200

198 http://www.haberdar.com/haber/lubnanda-korkutancatisma-1668922 199 http://www.evrensel.net/haber.php?hab er_id=72831 200 http://www.zaman.com.tr/haber.do?hab erno=1007965&title=israil-lubnan-gemisini-durdurmakicin-atakta

93

2. SAVALAR

a. Yemen 1967 ylnda ngilizlerden bamszln kazanan Gney Yemen ile 1990 ylnda Kuzey Yemenin birlemesinin ardndan Yemende zaman zaman isyanlar yaand. 1991 ylnda patlak veren Krfez Savanda Yemenlilerin Saddam Hseyine destek vermeleri Suudi Arabistan ile Kuveyt tarafndan olumsuz karlanarak bu lkelerde yaayan yaklak 1 milyon Yemenliyi snr d etmelerine sebep oldu. Yaanan bu durum, Yemenin sosyal ve ekonomik yapsnn bozulmasnn nn amt. Bu bozulmann yannda, son yllarda El- Kaidenin Yemendeki baz blgeleri s olarak kulland ynndeki iddialar; Yemeni uluslararas kamuoyunda hedef tahtasna oturtan balca neden oldu. El- Kaidenin blgedeki faaliyetlerinden rahatsz olan ABD, bu noktada Yemen hkmetinin gerekli nlemleri almad gerekesiyle sk sk uyarlarda bulunuyor.201

mezhebine bal gruplar ile hkmet gleri arasnda 2004 ylndan beri sren gerginlik ve atmalar, 2009 Austosunda bir kez daha yerini silahl atmalara brakt. Olaylar yakndan takip eden ran, Suudi Arabistan ve ABDnin etkileri, Ortadoudaki mezhepsel atmalarn ve rekabetlerin kzmasna neden oluyor. Yzyllardr Yemen politik yaamnda nemli bir etki kurmay baaran Kuzey Yemenli ii kabilelerin hkmete isyanna liderlik eden Husiler, mcadelelerini ABD, srail ve Suudi Arabistan kart bir sylemle srdrrken, Abdullah Salih rejimi ise ran, Irak ve Lbnanl ii rgtleri, Yemeni istikrarszlatrmakla suluyor. Hkmetin 2009 ylnda Husilere kar yrtt kanl atmalar 2010 ylna da srayarak pek ok kiinin lmne sebep oldu.202 Suudi Arabistan Yemen ordusunun saldrlarn meru klma abasndayken, Yemende Husilere yaplan saldrlarn devam ettii ve bu saldrlarda 20 kiinin ldrld belirtildi.203

ABDnin Yeni Oda Yemen

El-Kaidenin son yllarda Yemende faaliyet gsterdii iddias, akllara ABDnin Irak ve Afganistan igallerini getirdi. Afganistan ve Irakla benzerlikler yaayan Yemen isava sebebiyle istikrarsz ve zayf bir hkmet tarafndan temsil edilirken ABDnin ban ekecei bir mdahalenin sinyalleri verilmeye baland bile. Suudi Arabistan, ABD ve El- Kaide kskacnda bulunan blge, yaanan isava ve d mdahalelerle ekonomik ve sosyal ynlerden olumsuz etkilenirken, sivil halk ar koullarda yaam mcadelesi veriyor.

Yemen Hkmetinin Husilerle atmas

Yemenin kuzeyinde, iiliin bir kolu olan Zeydi
201 http://www.usakgundem.com/yazar/1572/yemen%E2 %80%99deya%C5%9Fananlar-ne-%C4%B0fadeediyor.html

b. Sudan Yzlm bakmndan Afrikann en byk lkesi olan Sudan, yeralt zenginlikleri bakmndan da olduka verimli topraklara sahip. lkede petroln
202 http://www.orsam.org.tr/tr/raporgoster. aspx?ID=528 203 http://www.israhaber.com/index.php?haber_id= 8243&dil=tr

94

bol olmas tarih boyunca yeni enerji sahalar arayan kresel glerin itahn kabartyor. 1956 ylnda bamszln kazandktan sonra, askeri darbeler, isava ve katliamlarla dnya gndeminde olan lke, srekli bir kaos ortamnda varln srdrd. lkenin gney ksmnda bulunan Afrikal Hristiyanlar ve Mslmanlar arasnda yaanan isavaa son yllarda Darfur krizi eklendi.204

Darfur Krizi
Bakent Hartumun batsnda yeralan Darfurda, yerel kabileler ve Arap kabileler arasnda su ile otlak alanlar yznden kan anlamazlk zaman iersinde isyana dnt. 2003 ylnda yaanan bu isyan blgede bulunan Toro Boro ile hkmet tarafndan desteklenen Cancavit milisleri arasnda vuku bulmutu. Bu atmalardan yaklak iki milyon insan zorunlu ge maruz braklrken, yzbinlercesi de ldrld.205

Krizin 2010 Ylna Uzantlar

Uzun yllardan beri i atmalara sahne olan Sudanda, Hristiyan ve Mslmanlar arasndaki savatan sonra, 2003 ylndan 2010 ylna kadar Arap asll cancavitler ile Afrikal Mslmanlar arasnda youn bir ekime yaanyor. Yedi yldan bu yana yaanan isava binlerce insann lmne sebep olurken, te yandan kendi lkelerinde mlteci durumuna den insanlar barnaksz ve hastalkl ortamlarda yaam mcadelesi veriyorlar. Mlteciler sndklar kamplarda yaam mcadelesi verirken, evleri yklp yaklyor ve kadnlar tecavze uruyor.206 Darfurdaki ekimeye mdahil olan kresel glerin tutumu da zihinleri kartran ayr bir nokta. Kresel glerin Darfur endiesi 2003 ylndan bu yana istikrar salanamayan
204 http://www.ntvmsnbc.com/id/25017933/ 205 http://tr.wikipedia.org/wiki/Sudan 206 http://www.kirilmanoktasi.com.tr/Detay.aspx?c= 10&i=958

Darfur, kresel glerin odak noktalarndan biri. Milyonlarca insan isavan glgesinde ve savan nasl baladndan ve bu noktaya nasl geldiinden habersiz biimde insanlk d artlarda yaam mcadelesi veriyor. Darfurdaki gruplarn blgede srekli karmaa yaratmalar ve blge halklarn madur etmeleri kresel glerin iine yaryor. Bu noktada Darfurun stratejik konumu ve sahip olduu petrol kaynaklar byk nem tayor. Corafi konumu itibariyle Msr'n gneyinde yer alan Sudan, Msr'n ve Arap leminin stratejik gvenlii bakmndan nemli bir yerde bulunmas sebebiyle srailin, 1950 ylndan beri Byk srail Devleti politikasn yakndan ilgilendiriyor. Bu sebeple srail ve ABDnin; Sudann gney blgesindeki ayrlk Sudan Kurtulu Ordusu gibi gruplarla Darfuru kartrmak istedii biliniyor. Darfur'da merkeze kar mcadele veren rgtler, ulusal bir hedefleri olmadndan, sorunu milletleraras arenaya tar ve Afrika Birlii yerine Avrupa Birlii'nin aracln isteyerek d glerin ajandasn uygularken, Darfur'da terr ve katliam yaparak korku salyor ve g hareketini hzlandryor.207 Bu noktadan hareketle, Darfurda verilen yaam mcadelesinin kresel glerin eliyle Darfur hkmeti tarafndan gerekletirildiini sylemek mmkn. Darfur hkmetinin cancavit rgtne silah salamas ve blgeyi kartrmas bu kanaati dorularken, madur olan kesim yerel halk oluyor.

Kabileler Aras atma

Sudann gneyinde bulunan Nuer ve Dinkalar arasnda uzun yllardr yaanan husumet, 2010 yl Ocak aynda, Nuer kkenlilerin Dinka obanlarna saldrmalaryla byk bir atmaya dnerek 140 kiinin yaamn yitirilmesine sebep oldu. En iddetli atmalarn Tonj kentinde yaandn nesren kaynaklar, Makana Nuerlerin 139 Dinka oban ldrdn, onlarcasn da yaralad207 http://dogruhabergazetesi.com/index.php/guncel/81haber/423-batnn-darfur-oyunu-

95

n, Nuerlerden de len olduunu ama ellerinde gvenilir bir say olmadn syledi. BM'nin st dzey yetkilisi Lise Grande; "Yerel yetkililerden aldmz bilgiye gre 140 kii ld, 90 kii yaraland ve 30 bin bykba hayvan alnd" diye konutu.208

c. Pakistan Uzun yllardan beri karmak yap ve istikrarszln olumsuz etkileri altnda bulunan Pakistan 2010 ylnda da isava yznden byk kayplar verdi. lke bir yandan Taliban rgtnn eylemleriyle urarken, te yandan ABD ve NATOnun siyasi basksna maruz kald. ABD ve NATO Pakistanda sadece siyasi bask uygulamakla kalmad; belli aralklarla dzenlenen saldrlar, ok sayda insann hayatna mal olurken, sosyal hayat fel oldu. zellikle bu yl sel felaketiyle bouan Pakistan, yardma en ok muhta olduu srelerde dahi ABD ve NATOnun dzenledii operasyonlardan kurtulamad.

kaydedildi210. Sel felaketiyle bouan Pakistana Amerikadan bomba yayor ABDnin, sel felaketiyle bouan Pakistanda Temmuz aynda dzenledii saldrlarda en az 12 sivil ld. Pakistanda yaanan insanlk dramna ramen blgedeki operasyonlarnn hzn kesmeyen ABDnin, Veziristana insansz hava ua ile gerekletirdii saldrda 12 kii hayatn kaybetti. Hayatn kaybedenlerin ounun kadnlar ve ocuklar olduu bildirildi.211 ABD insansz uaklarla can alyor Ekim aynda El-Kaidenin kalesi olarak bilinen Veziristan blgesine, ABDnin insansz hava uaklaryla dzenledii saldrlarda yaklak 68 kiinin ldrld bildirildi.212 Operasyon iin zellikle Veziristan blgesini seen ABD, insansz hava uaklaryla byk tahribatlar yaratrken, zaman zaman sivil insanlarn evlerini de hedef ald. Taliban rgtne ynelik yrtt operasyonlarla ok sayda sivilin de yaamna son verdi.

Kemirde Katliam
Uzun yllardan beri Hindistan ile Pakistan arasnda sorun olan Kemirde fke dinmiyor. Haziran aynda bir ocuun Hind polisi tarafndan katledilmesinin ardndan yaplan protestolarda 100 kii ldrld. Hindistan gvenlik gleri Kemirde yaayan Mslman liderleri, yaptklar protestolardan tr gzaltnda tutuyor. Nitekim Kasm aynda gerekletirilen protesto gsterilerinde de Hind gvenlik gleri orantsz g kullanarak eylemcilere gaz bombas att.213

2010 Ylnda Pakistanda Yaananlar

Pakistan ordusu ile Taliban arasnda sk sk atmalar yaanyor. Mart aynda Kuzey Veziristan'da askeri kontrol noktasna dzenlenen saldrda 1 yarbay ile 4 askerin ld, askerlerin dzenledii kar operasyonda ise 24 gerillann ld bildirildi. Peaver'deki bombardmanda lenlerle birlikte en az 59 kiinin hayatn kaybettii akland.209 Bombal saldrlarda len siviller Eyll aynda Pakistann Pencap eyaletinin bakenti Lahorda Hz. Alinin ehadet gnn anma mnasebetiyle Lahorun Bhati oktaki iilerin merkezi olan Karbala Game ahda iiler tarafndan yaplan yryte, st ste yaplan bombal saldrda 35 kii hayatn kaybederken 260 kii de yaraland. Yarallar arasnda kadn ve ocuklarn da bulunduu
208 http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2010/01/ 100107_sudancattle.shtml 209 http://www.milligazete.com.tr/haber/pakistanda-ic-savassiddetini-artiriyor-157407.htm

210 http://dogruhabergazetesi.com/index.php/dunya/71haber/11258-pakistanda-patlama-35-oelue-260-yaral 211 http://www.stargazete.com/dunya/yardim-bekleyenpakistan-a-amerika-dan-bomba-yagdi-haber-285947.htm 212 http://www.istanbulhaber.com.tr/haber/pakistandainsansiz-ucak-saldirisi-11-olu-52994.htm 213 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=136500

96

ortal iyice kztrmt. d. Krgzistan 6-7 Nisan 2010 tarihlerinde 5 yldan beri ikti1991 ylnda bamszln kazanan Krgzistanda, 2005 ylndaki parlamento seimlerinde 75 darda olan Bakiyev ynetimi kartlarnn hkmet yeden nn suikaste uramasyla lkede i kar- binasn ele geirmeye almalar ve iileri bakann klklar meydana geldi. Bu olaylarn bymesi ze- dverek ldrmeleri, lkeyi kaosa bomu ve bunrine Talasta halk ayaklannca Kurmanbek Bakiyev dan tr 17 kii yaamn yitirirken 180 kii de 216 hkmeti istifa etmek durumunda kald ve yerine yaralanmt. Ancak olaylarn bununla snrl kalmayarak etnik Sosyal Demokrat Partisi milletvekili Roza bir atmaya dnmesi, can kayplarnn artmasna Otunbayeva getirildi.214 Kurmanbek Bakiyev Ynetimi, yaanan yolsuz- sebep oldu. Haziran aynda O ve Celalabad kentlerinde yaluklar, ekonomik ve siyasi sorunlar neticesinde, Rusya'nn da onay ile devrilmiti. Bakiyev'in yerine Roza anan etnik atmalardan dolay 180 kii yaamn yiOtunbayevann geirilmesi, Gney Krgzistan k- tirdi, 1800 kadar kiinin de yaraland ne srld; kenli bir siyaseti olan ve blgede yaayan halk tara- ancak sivil kaynaklar l ve yaral saysnn resmi fndan desteklenmekte olan Bakiyev'in devrilii, bu kaynaklarn vermi olduklar saylarn ok stnde 217 blgede byk apl sorunlarn knda etken oldu. olduunu belirtti. te yandan geici bir iktidar temsil eden Krgzlar ve aznlk durumundaki zbekler araOtunbayevann, 27 Haziran'da yaplacak bir anayasa snda yaanan bu atmalar ve katliamlar, ilerleyen reformu ile ynetimini merulatrmaya almas ve srete de hergn artarak devam etti. lmlerin 2012 ylna kadar i banda kalaca bir hkmet artmas binlerce zbek vatanda mlteci durumuna kurmaya abalamas, Bakiyev yanls gneyde byk drd. bir tepkiye yol at. zbekistan snrna ylan zbeklerin durumu, Gney Krgzistan'daki Krgzlarn ok byk can kayplarnn durmas ve blgede istikrarn sabir ounluu kendi blgelerinden olan Bakiyev'i lanmas iin Rusyadan yardm talebinde bulunan desteklerken; zbek kkenli nfus Roza geici hkmetin talebinin kabul grmemesi KrgOtunbayeva'ya destek verince bu durum, Krgzlar zistan kaderine terk etti.218 ile zbeklerin arasnda ekime yaratt. Gney Krgzistan'n giderek Krgzistan'dan e. Kolombiya uzaklayor oluu ve zbekistan'n blgenin iileri1819 ylnda Simon Bolivar tarafndan bamszne karmaya almas, blgede yaayan Krgzlarn lna kavuan Kolombiya, bu tarihten sonra Muhafazbekistan'a ve zbeklere kinini artrd.215 zakar Parti ile Liberal Parti arasndaki rekabete ma7 Nisan Olaylar ve Etnik atmalar ruz kald. Krgzistanda iktidarda olan Bakiyev ynetimi 1850lere gelindiinde iki parti, kamu ynetimisrasnda yaanan yolsuzluklar, yksek enflasyon ve nin gl bir merkeze dayanan merkezi ynetime mi, giderek artan isizlik halk iersinde isyana sebep yoksa grece zerk eyaletlere dayanan federal ynetiolmu ve i blnmelere yol amt. me mi dayanaca konusunda uzlaamadlar ve atBakiyev kartlar hkmetin istifasn talep ederken, bir ksmnn da Bakiyev taraftar olmas, 216 http://www.medyasozluk.com/7+nisan+2010+
214 http://tr.wikipedia.org/wiki/Krgzistan 215 http://www.stratejikboyut.com/haber/kirgizistanda-etniktemizlik-mi-yapiliyor--38025.html kirgizistan+da+isyan.html 217 http://tr.euronews.net/2010/06/15/kirgizistan-daki-siddetolaylari-ciddiyetini-koruyor/ 218 http://www.etikhaber.com/content/view/ 88207/38/

97

malar balad. Yzyln sonuna kadar dk younluklu olarak geen atmalar 1899a gelindiinde topyekn bir isava halini ald. Bu isava 1903 ylna kadar srd ve 300 binden fazla kiinin hayatn kaybetmesine sebep oldu. Bu dnemde Liberal Partiyi ezerek iktidar ele geiren Muhafazakr Parti, 1948 ylna kadar ar bir bask rejimiyle lkeyi ynetti. 1948 ylndaki seimlerde Liberal Parti aday Jorge Eliecer Gaitann suikaste kurban gitmesi ortal iyice kztrarak, 14 yl srecek olan Violencia ismi verilen isavaa sebep oldu. sava ve hkmetin basks lke iinde blnmeler yaratarak kyl cumhuriyetlerin olumasna sebebiyet verdi. Bu bamsz kyl cumhuriyetlerinden en gls ve en iyi rgtlenmii olan Marquetalia Kyl Cumhuriyeti, 1964 ylnda ordu tarafndan datld. Kolombiya ekonomisinin isavatan tr urad tahribat, ar krizin yannda hkmetin uygulad bask rejimi, halk iersinde o sralarda Marquetalia Kyl Cumhuriyetine ynelik terr ve katliama yant vermek amacyla kurulan Kolombiya Devrimci Silahl Gleri-Halk Ordusu (FARC-EP) ve Ulusal Kurtulu Ordusu (ELN) sempatiyle karlanyordu. Manuel Marulanda tarafndan kurulan FARC-EP, iktidar perspektifine sahip, silahl mcadelenin yannda halka dnk propagandaya da nem veren Marksist-Leninist bir rgt olmasnn yannda finansmann uyuturucudan salyor ve bugn halen Kolombiya topraklarnn %40n denetimi altnda bulunduruyor.219

FARC yeleri Halk Ordusu ismiyle saylarn artrarak pek ok operasyon dzenledi. Ve bu durum uzun yllardan beri isavala bouan Kolombiyada 2010 ylnda da terr ve hkmet arasnda yaanan sava devam ettirdi.220 Bu atmalarda ise hem devlet hem de FARC rgt sivil insanlara zarar vermekle kalmad pek ounun yaamna son verdi. Dokuz asker ld Mays aynda Kolombiya'nn gneyinde, Marksist FARC gerillalarnca gerekletirildii bildirilen bir saldrda dokuz asker ld. Askeri kaynaklar, FARC'n seim yaplacak 30 Mays gn kullanaca dnlen gizli silah ve patlayclar arayan askerlerin, gneydeki Caqueta blgesinin krsal alannda saldrya uradn bildirdi.221 Devlet terrist diye binlerce sivil ldrd Yllardr FARC rgtyle bouan Kolombiya hkmeti Haziran aynda ldrd gerillalarn saysn daha fazla gstermek iin binlerce masum genci katletti. Bu korkun katliam gerekletiren milisler ise ldrdkleri her masum gen iin ayrca para dl aldlar.222

f. Kabile Savalar ve Etnik atmalar

Smrgecilerin Afrika Ktasna Brakt Miras; Kabile atmalar

Kabile Savalarnn 2010 ylnda da devam ediyor olmas, bu sorunun aslnda smrge dneminden kaldn gsteriyor. zellikle Afrika ktasn smren kresel gler, buray istedikleri biimde snrlandrm ve blmlerdi.
220 http://www.savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID= 1&ArsivAnaID=43346 221 http://www.sabah.com.tr/Dunya/2010/05/25/kolombiyada_ farc_saldirisi_9_olu 222 http://haber.mynet.com/detay/foto-analiz/istatistik-icinbinlerce-genc-oldurulmus/517024

2010 Ylnda Kolombiya sava

60l yllarda kurulan ve kurulu amacn, lkedeki adaletsizliklere politik ve ekonomik sorunlara son vermek ve ABDnin Kolombiyaya mdahalesine kar koymak eklinde belirleyen FARC rgt, bugn Kolombiya hkmeti, AB ve ABD tarafndan terr rgt olarak tanmlanyor.
219 http://www.latinbilgi.net/index.php?eylem=yazi_oku &no=3476

98

Smrge haline gelmeden evvel pek ok etnik gurup birarada yayor ve Afrikallar olarak tanmlanyorken, smrgeci Avrupallar blgeyi istila ettikten sonra snrlar blmeleri sonucu Afrikallar , Ugandal, Nijeryal, Somalili eklinde tanmlanmaya baladlar. Bu durum da, etnik ayrmclk tohumlar ekerek milliyetilik duygularn yeertti.223 Yllar sonra smrgeci gler Afrikadan ekilirken, yerli halka dmanlk tohumlarn miras braktlar. Nitekim etnik ve dinsel atmalar 2010 ylnda devam ederken, daha uzun yllar varln koruyacaa benziyor.

Somalide Kabile atmalar

Srekli fakirlik ve savalarla bouan Afrikann Somali blgesinin Baadweyne kynde, Mart aynda bulunan su kaynaklarnn kontrol yznden iki kabile arasnda atma kt. Kyn sakinlerinden Ahmed Hirsi, AFP'ye yapt aklamada, Sleyman-Habergidir ile Kubeys-Diren airetleri arasnda kan atmada en az 15 kiinin ldn ve birok kiinin de yaralandn syledi.224

Ugandada Kabile atmalar

Uganda ordusu yllardr blgede yaanan sr hrszl yapan kabileleri silahszlandrmaya alrken, Nisan aynda sr hrszl yaptklarn belirledii kabile yelerinden 41'ini iddetli atmalarda ldrd. Karamoja blgesinde Jie kabilesi savalarnn, komu Dodoth kabilesine saldrd, belirlenirken devreye giren Uganda ordusu, takibini yaptn ne srd 41 kiiyi katletti.225

Nijeryada Dinsel ve Etnik atmalar

Sk sk dinsel ve etnik atmalara sahne olan Afrikann en kalabalk lkesi Nijerya, 2010 ylnda da bu atmalardan kurtulamad.
223 http://www.haberpan.com/afrika-e2-80-99da-bolunmesenaryolari-i-haberi/ 224 http://www.karsihaber.com/afrika-somali-kabileler-arasisavas-nedenleri.html,01c3d5 225 http://www.savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID= 5&ArsivAnaID=56989

2010 yl Ocak aynda lkenin Jos kentinde daha nce yaanan dinsel atmalarda evi yklan bir Mslmann, evini yeniden ina etmek istemesi zerine Hristiyan gruplarn buna mdahale etmesiyle balayan olaylarda, resmi kaynaklarn verdii bilgilere gre 20, ABD nsan Haklar zleme rgtnn verdii bilgilere gre de yaklak 200 kii yaamn yitirdi.226 Yine Jos kentinde Noel gn dzenlenen bombal saldrlarn ardndan, Mslman ve Hristiyan gruplar arasnda kan atmada 80 kii ld. Nijerya 140 milyonluk nfusuyla, neredeyse eit sayya sahip Mslman ve Hristiyanlar arasnda blnm durumda. ki toplumun birarada yaayabileceini dile getiren Hristiyan ve Mslman liderler, kan atmalardan siyasileri sorumlu tutuyor. Nisan aynda yaplacak seimler yznden siyasetilerin dini ayrmcl krklediklerini ifade eden Nijerya Hristiyan Birlii Bakan Ayo Oritsejafor ile Nijerya Mslmanlarnn ruhani lideri Sultan Muhammadu Said Ebubekir, ortak bir aklama yaparak siyasetileri eletirdiler.227 Youn atmalardan kendini alamayan Jos kenti Mart aynda da etnik atmalara sahne oldu. Yaanan etnik atmalarda en az 500 kiinin ld bildirilirken, olaylarla ilgili olarak 95 kiinin yakalandn belirten hkmet yetkilisi, Berom kabilesine ait kyn, ger Fulani kabilesi mensuplarnn saldrsna uradn anlatt. Grg tanklarnn ifadelerine gre, havaya ate aan saldrganlar, evlerinden kanlar rastgele ldrd. lenler arasnda kadnlarn ve ocuklarn da bulunduunu ifade eden tanklar, kamak isteyen btn ocuklar ve baz kadnlar saldrganlarn bakla kestiklerini belirtti.228

226 http://www.haberler.com/nijerya-da-dini-catismalar-200olu-haberi/ 227 http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2010/12/101228_ nigeria_faith.shtml 228 http://tr.euronews.net/2010/03/08/nijeryada-etnik-catisma500-olu/

99

salk

GR

Kozmetik sektr insan saln tehdit ediyor. nsanlarn daha salkl bir yaam srmek, daha gzel grnmek ve kendisini daha iyi hissetmek iin kulland kozmetikler, bir yandan insan salnda ciddi zararlara yol aarken, te yandan fahi fiyatlarla satlmaya da devam ediyor. Son yllarda dnya ekonomisinin en byk sektrlerinden biri haline gelen kozmetik sektr, salk sektr ile birlikte anlsa da, salk kurumlarnn ilalar zerindeki denetimlerine muhatap olmuyor. Eczane raflarnda ilalarla yan yana satlan kozmetikler, hem salk sektrnn toplum nezdindeki imajn, hem de dnyann en byk sektrlerinden birinin pazar payn paylayor. la endstrisi: Tp dnyasnn imparatoru. Yaklak 1 trilyon Dolarlk dev bir sektr haline gelen ila endstrisi, tp dnyasndaki hkimiyetini her geen yl biraz daha glendiriyor. Bu durum ila sektrnde yaanan skandal uygulamalarn da artarak devam etmesi anlamna geliyor. nsanlarn korku politikalar ve psikolojik yntemlerle daha fazla ila kullanmalarnn tm dnyada tevik edildii bir sreci yayoruz. la sektrleri tarafndan abluka altna alnan doktorlarn da, bu srece ciddi

anlamda dahil olduklarn grmek mmkn. la sektrndeki dev firmalar tarafndan finanse edilen aratrmalar, tm tp dnyasnda doktor ve hasta yaklamlarn belirlemeye devam ediyor. Son yllarda yaplan baz aratrmalar, ila firmalar tarafndan finanse edilen ya da desteklenen aratrmalarn, bamsz aratrmalara oranla daha olumlu sonular verdiini ve ila kullanmn arttrc bir rol stlendiini ortaya koyuyor. te yandan insanlarn dertlerine are bulmak iin kullandklar ilalarn ilevsellii ve gereklilii de tartlmaya devam ediyor. Yaanan tecrbeler, ilalarn birok yanetkileri ve kalc zararlarnn bulunduunu ortaya koyuyor. Gda endstrisi mayn tarlas gibi. nsanlarn en temel ihtiyalarndan biri olan beslenme, bugn yaadmz dnyada salkl bir ekilde srdrlmesi pek de mmkn olmayan bir hal alm durumda. Dev gda firmalarnn bitmek bilmeyen kr ve g odakl uygulamalar, insan saln hiesayan uygulamalar beraberinde getiriyor. Bunun en ac rneklerinden biri, kamuoyunun gndemine Eyll aynda gelen ve dev fast food firmas Burger Kingin de iinde yerald birok gda firmasn ilgilendiren bakterili et skandalyd. Olay kamuoyunun gndemine geldiinde, yaklak 160 bin porsiyonluk bakterili et oktan tketilmiti bile. Fast food firmalarnn akl almaz uygulamalarnn yansra, her trl gda rnnde kullanlan katk maddeleri ve hormonlar da, insan saln tehdit etmeye devam ediyor. Yaplan aratrmalar, gda sektrnde yaklak 80 bin katk maddesi kullanldn, ancak bunlarn henz binde birinin dah bilinmediini ortaya koyuyor. Son yllarda gda sektrndeki en byk tartma konusu ise GDOlu rnler. GDOlu rnlerin, topraa, evreye ve insan salna ne gibi zararlar verecei henz tam olarak kantlanmam olsa da, yaplan aratrmalar, artk dnyann neredeyse her yerinde kanlmaz olarak kullanlan GDOlu rnlerin insanln bana ok byk iler aacann sinyallerini veriyor.

103

Salgn hastalk komplosu tm dnyay kandrd. 2009 ylnda patlak veren ve arka plan bu yl net bir biimde grlmeye balanan Domuz Gribi, tm dnyada milyarlarca Dolarlk a tketimine yol aarken, alarn insan salna ne gibi zararlarnn olaca nmzdeki on yllarda kesin bir biimde grlebilecek. Dnya Salk rgt (WHO)nn salgn hastalk tanmn deitirerek ok ksa bir srede tm dnyay teyakkuza sevketmesine sebep olan Domuz Gribi, hastala yakalanan ve hayatn kaybedenlerin saylar baz alndnda, dnyada her yl yaanan olaan grip vakalarndan bile hafif saylabilecek bir hastalk olarak kaytlara geti. Ancak WHO, yapt aklamada 2 milyar insann Domuz Gribine yakalanaca ve yaklak 100 milyon insann leceini duyurmutu. Tm dnyada hkmetler, salk bakanlklar ve ilgili birimler tarafndan srdrlen kampanyalarda, yz milyonlarca insann a olmas, devletlerin de ihtiyalarnn ok zerinde a satn almas saland. Domuz Gribi salgn sonular itibariyle, ila sektr iin milyarlarca Dolarlk bir vurgun anlamna geldi. Dnya ruh saln kaybediyor. nsanlar, beden salnn yansra ruh saln korumakta da glk ekiyor. Televizyon, trafik, medya dili, sosyo-ekonomik skntlar ve daha pek ok ey, insanlarn ruh saln bozucu bir etki vazifesi gryor. nsanlarn ruh saln yeniden kazanmak iin takip ettikleri sreler de, pek ok riski beraberinde getiriyor. zellikle ok yaygn olarak kullanlan antidepresanlarla ilgili pek ok aratrma, szkonusu ilalarn yanetkilerini ortaya koyuyor.

104

Sa Boyalar
Kanser yapc kozmetikler arasnda sa boyalarnn arlkl bir yeri bulunuyor. Sa derisine ok yakn ksmlara ve sa diplerine uygulanan boyalardaki maddeler, deri tarafndan emilerek kana, oradan da vcudun her yerine yaylyor. Hayvanlar zerindeki almalarda sa boyalarnn kansere sebep olduu tespit edildi. Sa boyas kullanm ile lsemi riskinin %50, kullanm sresinin 16 yln zerine kmasyla da %150 artt bulundu. Ylda 1-4 defa san boyayan kadnlar hi boyamayan kadnlara oranla %70 daha fazla yumurtalk kanseri riski tarken, her yl 5 defa ve daha fazla san boyayan kadnlarda bu risk %100n zerine kyor. Baz aratrmalara gre sa boyas kullanma ile lenf kanserine yakalanma arasnda balant olduu (%50 daha fazla risk) ortaya konuyor. Gney Kaliforniya niversitesindeki aratrmaclar, srekli sa boyas kullanm ile mesane kanseri arasnda bir balantnn olduunu tespit ettiler. 15 yl veya daha fazla sreyle, en az ayda bir defa salarn boyayanlarn, dier insanlara gre 3 misli daha fazla mesane kanserine yakalanma riski tad bulundu. Ayn aratrmaclar; 10 yl veya daha fazla sre kuafrde alan kiilerin sa boyasna maruz kalmayanlara gre, 5 kat daha fazla mesane kanseri riski tadn bildiriyorlar.230

1. KOZMETK SEKTR

Kozmetiklerde Kullanlan Maddeler ve nsan Salna Zararlar ABD Ulusal Meslek Gvenlik ve Salk Enstitsnn yapt bir aratrma, kozmetiklerde, 800den fazla zararl kimyev madde bulunduunu ortaya kard. Kozmetiklerde kullanlan 2 bin 983 kimyev madde zerinde yaplan aratrma sonucunda, bunlarn 884nn toksik (zehirli) olduu belirlendi. Sradan bir el kreminde; stearik asid, sorbitol, gliserin, C-12-15 alkil benzoat, sodyum borat TEA, alkol, dimetikon, aloe vera, phenoksi etanol, propilen glikol, quins ekstrakt, tokoferil asetat, potasyum sorbat, EDTA, alantoin, metil paraben, propil paraben, butil paraben ve mentol gibi kimyasallar bulunuyor. Kozmetik maddelerden sa spreyleri, parfmler ve pudralar solunum yoluyla; rujlar ve sprey tarznda kullanlan baz parfmler yutularak; gz evresi iin pazarlanan rnler o blgedeki ince deri ve mukoza tarafndan emilerek; yine sa boyalar, kremler ve benzeri ekilde cilde uygulananlar da deriden vcuda giriyor.229
229 Kozmetik rnlerin teki Yz, Prof. Dr. Yusuf ahin, Sznt, Ocak 2004, Say:300, http://www.sizinti.com.tr/ konular/ayrinti/kozmetik-urunlerin-oteki-yuzu.html

Kremler
Yz kremleri ve gz civarnda kullanlan kozmetiklerin mikrobik bulamalara sebep olduu biliniyor. Bir aratrmada, belirtilen trdeki 150 kozmetik rneinin %63 ila %75inde orta ve yksek derecede bakterilerin varl tespit edildi. Deodorantlarda kullanlan kloralhidratn, vcuttaki yararl bakterilerin lmesine sebep olduu ve ilgili blgelerde enfeksiyonlara kar direnci krd bildiriliyor.231

Kozmetik rnler Alerjiyi Tetikliyor

Alerjiye sebep olan maddelerin yaklak te birini kozmetikler, vcut bakm rnleri ve temizlik maddeleri oluturuyor. Alerji, tahri veya temas yoluyla meydana gelen cilt hastalklarna sebep olan
230 a.g.m. 231 a.g.m.

105

kozmetikler arasnda; parfmler, sa boyalar, maskaralar, reineli rnler, alfa hidroksi alkol ieren tonik ve sklatrclar, baz temizleyiciler, cildin soyulmasn salayan yz bakm rnleri, gne kremleri saylabilir. Parfmlerde bitki ve hayvan meneli olmak zere, organik-inorganik 4.000den fazla madde kullanlyor. Baz koku verici maddeler alerjik deri hastalklarna, nefes darl ve ksre, astml hastalarda solunum yolu tkanmasna sebep oluyor. zellikle bu sektrde alanlarda bu tip ikayetlere ska rastlanyor. Ter kokularna kar krem, stik ve sprey formunda kullanlan deodorantlar da, ihtiva ettikleri formaldehit, slfokarbonat, petroluktum, benzoik asit ve kostik soda gibi zehirli maddeler sebebiyle derinin tahriine ve yanmalara sebep oluyor. Yine deodorantlarda kullanlan kloralhidrat, ter bezlerini tkayarak tabi durumun bozulmasna yol ayor, tabi yalarn dar kn engelliyor, sonuta sivilce ve siyah noktalarn (komedon) ortaya kmasna sebep oluyor. Kirpiklerin hacmini artran rimellerin bazlarnda bulunan thimerosal adl madde de tahri edici zellik tayor. 232

rumas, ift grme, haprma, burun tkankl, kulak nlamas, kulak ars, badnmesi, ksrk, nefes darl, yutkunmada zorluk, astm krizi, ba arlar, uyumsuzluk, ksa sreli hafza kayb, konsantrasyon bozukluu, mide bulants, endie, abuk kzma, huzursuzluk, isilik, kurdeen, egzama, eklem ve kas arlar, kalb atnda bozukluk, hipertansiyon, lenf bezlerinde ilik gibi problemlere sebebiyet verebiliyor. te yandan, parfm hammaddelerinin %80den fazlasnn zararl olup olmad test edilmedii iin, parfm veya benzeri maddelerin ne gibi salk zararlarna yol aaca henz tam olarak bilinemiyor.233

Di Macunlar
Piyasada satlmakta olan pek ok di macununda, koruyucu olarak formaldehit kullanlyor. Bu kimyasaln kansere yol at, Avrupa ve Amerikada yaplan aratrmalarda defalarca ispatland. Tarmda, hayvanclkta ve morglarda (cesetlerin rmesini engellemek iin) bu maddeden faydalanlyor. Birok lke bu ok zararl maddenin kullanmn yasaklasa da, lkemizde bu konuda herhangi bir kstlama bulunmuyor. Di macunlarnda sk kullanlan bir dier madde, SLS eklinde ksaltlm sodium lauryl sulfate veya sodium lauryl ether sulfate (SLES). Cilt tahribatna, gzlerde kalc zarara ve mide lserine yol aabilen SLS, genelde sanayilerde boru hattn temizlemek iin tercih edilirken, sv bulak deterjan ve yzey temizleyicilerin de deterjan aktif maddesi. Yine baz macunlarn ierisinde koruyucu diye kullanlan paraben (methylparaben, ethylparaben, buthylparaben ya da benzylparaben bunlara rnektir) gs tmr yapt iin baz Avrupa lkelerinde yasaklanmt. Yine di macunlarnda kullanlan florr (florid) ise; dilerimizin d yzeyi iin nemli olmakla birlikte, vcuda alndnda beyin hasarna yol ayor. ocuklara zel satlan di macunlarnda, florr oran yetikinlerinkine oranla ok daha yksek tutuluyor. Bunun sebebini Kimya Mhendisi Kudret Livaolu
233 a.g.m.

Parfmler
Kozmetikler; kanser, alerji, tahri ve enfeksiyona direncin bozulmas dnda da salk sakncalar tayor. Daha ucuz ve yaygn kullanlmasnn salanmas iin parfmlerin %95i sentetik olarak petrolden elde ediliyor. Parfmlerde kullanlan benzoinin, farelerin lenf dmlerinin genilemesine, dalaklarnn bymesine ve karacierlerinin zarar grmesine sebep olduu bildiriliyor. Parfmler yalnzca kullanc iin deil, yaknndaki migren hastalar iin de zararl zellikler barndryor. Parfm ve kolonya kokular, migren hastalarnn beyninde, elektrik faaliyetinin deimesine yol aarak, migren arlarnn balamasna sebep olabiliyor. Parfmlerde kullanlan koku maddelerinin kiilerin hassasiyetine gre; gz yaarmas veya ku232 a.g.m.

106

yle aklyor: ocuklar daha ok ikolata ve eker tketiyor. Florr miktar artrlarak daha iyi bir koruma hedefleniyor. Oysa miniklerin azlarn bol suyla alkalamalar yeterli. Veya bykler iin retilmi di macunlarn kullanmalar ktnn iyisi nevinden. 234

ampuanlar
ampuanlarda da benzer uygulamalar grlyor. rnein kpn kalcln arttrmak iin, cocamide dietanolamin (DEA) kullanlyor. Amerikadaki bir niversitede yaplan aratrmalar, DEAnn, anne fareden yavrusuna getiini tespit etmi ve ciddi beyin hasarlar gzlenmiti. Di macunlarnda karmza kan svy kprtme zellii veren sodium lauryl ether sulfate (SLES) Ammonium Laureth Sulfate/Sodium Lauryl Sulfaten (SLS) vcuttan emildii, salar zayflatp dklme yapt bilimsel olarak ispatlanm bir baka gerek. Slikondan yaplm dimethicone/ cyclomethicone maddesi sa dolgun, parlak gsteriyor. Silikon trevi olduu iin, sa deliklerini, cildi tkyor; vcudun teneffs etmesini engelleyip grnmez bir tabaka oluturuyor. stelik salarn ksa srede yalanmasna yine bu madde sebep oluyor. Kimya Mhendisi Betl ahin, yapt aklamada unlar sylyor: Kepek ampuanlar; kanserojen formaldehit, kresol ve polyvinilprolidon ierebilir. Baz ampuanlarda kanserojen amin bileikleri remesini salayan 2-nitroprono-1, 3 diol ve polyethilen glikol kimyasallar kullanlabilir. Du suyunun fazla scak olmas sa derisinin emme zelliini arttrr ve kimyasallar vcuda daha fazla nfuz eder.235 zellikle ampuanlarda kullanlan kimyasallarn domuzdan elde edilebilecei uzmanlar tarafndan da dile getiriliyor. Kimya Yksek Mhendisi Kudret Livaolu konuyla ilgili olarak unlar sylyor: Kullandmz rnn iinde myristic acid, stearik acid,
234 Yzde Yz Doal Yalan Buraya Kadarm!, Tba Kabacaolu, Aksiyon, Say: 813, 5-07-2010, http://aksiyon.com.tr/aksiyon/haber-27133-184-yuzde-yuzdogal-yalani-buraya-kadarmis.html 235 a.g.m.

jelatin, lesitin, biotin, L-cysteine ve collagen varsa, dikkatli olmamz gerekiyor. nk bunlar yumuatma, akkanlk, parlatma gibi zellikleri vermekle birlikte hem bitkisel hem de hayvansal olabilir. Eer bitkiselse sorun yoktur. Fakat hayvansalsa domuzdan elde edilmitir. Etikette maddelerin kayna bitkisel diye belirtilmemise; ya da rnlerimizde domuzdan elde edilmi hibir katk maddesi kullanlmamaktadr aklamas yoksa, bu maddelere kar dikkatli olmak lazm. Yahudi kkenli markalar buna zen gsterir. Onlarn rnleri dier zararl maddeleri barndrmakla birlikte; domuz ve katklarn iermez. Bir ampuan ok zellikliyse mesafeli yaklamak, iindekiler ksmn ayrntsyla okumak gerekir.236

236 a.g.m.

107

2. LA SEKTR

la Endstrisi Olaand Byyor

nsan saln dorudan ilgilendiren ila sektr, yaklak 1 trilyon Dolarlk pazar pay ile dnya ticaretinin en byk endstrilerinden biri olma zellii tayor. Her geen gn pazar payn arttrarak byyen sektr, hi kukusuz kresel sermayelerin ilgi oda haline geliyor. nsan salnn gzard edilerek, ticari kayglarn nplana alnd bir anlay, doal olarak, insan hayatn dorudan ilgilendiren ihlalleri de beraberinde getiriyor. Endstrinin, ihtiyacn ok tesinde bir byme hzna sahip olmas da, balbana bir ihlal olma zellii tayor. la sektrnn Trkiyedeki seyri de benzer bir sreci izliyor. On yl nce yllk 5 milyar Dolarn altnda olan ila harcamalarnn 17 milyar Dolara ykselmesi, bu durumun en ak gstergelerinden biri.237 la firmalar, Trkiyedeki yal nfusun nmzdeki yllarda artacan ngrerek yeni stratejiler gelitiriyor. ubat 2010da ila sektrnn nc firmalarnn temsilcilerinin katld 3. Marketting Power Konferans, szkonusu tartmalara sahne
237 la Harcmas Neden 5 Milyar Dolardan 17 Milyar Dolara kt, Ahmet Rasim Kkusta, http://www.gida hareketi.org/Ilac-Harcmasi-Neden-5-Milyar-Dolardan-17 -Milyar-Dolara-Cikti-262-yazisi.aspx

oldu. Novartis Trkiye lke Bakan ve la Sektr Genel Mdr Gldem Berkman, Trkiyenin yal nfusunun %7 olduunu hatrlatarak; "bu rakam dnyadaki en dk rakam. lkemiz ok gen bir lke. Ancak 25 yl sonra Trkiye, dnyann en hzl yalanan lkeleri arasna girecek. la sektr de daha ok yal bireylere hizmet eden bir sektr olduundan, gelecek yllarda ila sektrnn ok daha fazla bymesi bekleniyor" dedi. Novartis Neuroscience Blm Sat ve Pazarlama Direktr Selahattin Sayan ise; "yeni gelien koullara gre, ila sektrnn de kendisini gelitirmesi, buna gre nlemler alnmas gerekiyor. Kriz dnemlerinde deien koullara gre, organizasyonlara yatrm yaplmas gerekiyor. Senaryolar yapmamz gerekiyor. Kriz dnemleri, mterilerin nabznn ok iyi tutulmas gereken dnemlerdir. Krizlerde mteri ncelikleri de deiebiliyor. Gerek grmedikleri kalemleri ortadan kaldrabiliyorlar. Tm bunlara nlem almak gerekiyor" diye konutu.238

la Firmalar Psikolojik Yntemlerle la Almn Tevik Ediyor

Dnyann birok lkesinde, ilalarn dorudan reklamnn yaplmasna izin verilmiyor. la firmalar, dzenledikleri kampanyalar ve sunumlarla, insanlar ila kullanmak zorunda olduklarna inandrmaya alyor. cretsiz tarama ve muayene yntemleri ile muhatap grubuna rahatlkla ulaan firmalar, insanlar korkutarak ila kullanmaya ikna ediyor. Bunun en nemli rnei, 2009 ylnda yaanan Domuz Gribi srecinde yaanm, Dnya Salk rgt (WHO), yaklak 2 milyar insann H1N1 virsne muhatap olaca, 100 milyon insann hayatn kaybedecei korkusunu medya kanallar ile yayarak, btn dnyay teyakkuza sevketmi ve insanlar a olmalar konusunda uyarmt. Ancak salgnda hayatn kaybedenlerin says, her yl yaanan benzer grip salgnlarnn zerine kmamt.
238 http://www.lpghaber.com/Ilac-Sektorunun-Sorunlari-VeGelecegi-Konusuldu--haberi-378398.html

108

Prof. Dr. Ahmet Rasim Kkusta, ila firmalarnn finansal destei ile kurulan sivil toplum kurulularnn, benzer bir amaca hizmet ettiini sylyor. Hastaln reklamnn yaplmasnn, dolayl olarak ilacn reklam olduunu ileri sren Kkusta; astm, hipertansiyon gibi birok hastalkla ilgili dernekler var. Bunlarn hepsi, ila firmalarnn bir eit pazarlama kuruluu. Modern tbbn, ila endstrisi karsnda, gazozuna ila konmu kzlardan hibir fark yok dedi. Szkonusu derneklerin finans kaynaklar ile ilgili olarak Kkusta; mali destek tamamen ila firmalarndan gelir. Onlarn geliri, ila firmalarnn reklamlarndan ve kongrelerden kalan paralardan salanr. Dernekler de mehur kiileri hastalk reklamnda kullanarak gndem olutururlar. Bu dernekler; biz insanlar bilgilendiriyoruz, farkndalk oluturuyoruz diyorlar. Ancak bu farkndalk oluturmann amac baka. Zaman zaman eker taramas ve tansiyon taramas gibi bedava kampanyalar dzenlerler. Burada da maksat ila tketimini artrmaktr. nk bu taramalarda, 'Bak senin tansiyonun var. la kullanmalsn' mesaj verilir eklinde konutu. 239

la Sektr Tp Dnyasn Kontrol Etmeye alyor

Dev bteli ila firmalar, gerek finansmann salad aratrmalar, gerek hekimler zerinde kurduklar basklarla; hem tp dnyasn kontrol altnda tutmaya, hem de ila tketimini yaygnlatrmaya alyor. Annals of Internal Medicine isimli tp dergisinde yaynlanan bir aratrmada, ila endstrisinin sponsorluunda yaplan aratrmalarn byle; bir destein olmad aratrmalara gre ok daha olumlu sonular verdii belirlendi. Boston ocuk Hastanesinden bir grup biliminsan 2000-2006 seneleri arasnda yaplan ve ClinicalTrials.govda kaytl olan, 346s ila endstrisi tarafndan desteklenen, 200 ise desteklenmeyen toplam 546 aratrmann deerlendirildii raporda; ilalarn, endstri tarafndan
239 http://yenisafak.com.tr/Ekonomi/?t=14.02.2010&i= 241505

desteklenen aratrmalarn %85inde etkili olduklar sonucuna varlrken, bu oran hkmet tarafndan desteklenen aratrmalarda %50 ve kr amac gtmeyen kurulular tarafndan desteklenen aratrmalarda ise %72 olarak bulundu. la endstrisinden yardm alan kr amac gtmeyen kurulularn aratrmalar da byle bir yardm almayanlarnkine gre %85e kar %61 gibi bir farkllk gsterdi. Bu sonu, ila endstrisinin destekledii aratrmalarn ok daha yksek oranda olumlu sonulandn ortaya koyuyor. Bir baka rnek ise grip ilac Tamiflu ile ilgili. Bamsz bir bilim kurulu olan Cochrane tarafndan yaplan ve 2005de yaynlanan aratrmada Tamiflunun zatrree ve komplikasyonlar nlemede etkili olduu sonucuna varlmt. Geen sene aralk ay banda BMJ isimli dergide yaynlanan ve Cochrane tarafndan yaplan aratrmada ise, Tamiflunun salkl erikinlerde gribin zatrree ve dier komplikasyonlarn nlemedii, sadece hastalk sresini bir gn ksaltt bildirildi.240 la endstrisinin; salk sektr ve hekimler zerindeki etkilerinin grlebilecei bir dier alan ise reeteler. Hekimlerin, ila firmalarnn teviki ve ynlendirmeleriyle, muayene ettikleri hastalara ok sayda ila yazyor olmas, dnya genelindeki ila harcamalarn abartl biimde arttryor. Dzenli beslenme, egzersiz ya da istirahat gibi yntemlerle iyileebilecek hastalarn, muayeneden ykl reetelerle ayrlmas; salk asndan ciddi skntlar dourmakla kalmyor, ekonomik adan da tahribata yol ayor. nsanlarn binlerce yllk beslenme alkanlklarnn deitirilmesinde de, ila sektrnn ciddi katklar bulunuyor. Sebze, meyve ve hayvansal gdalardan elde edilecek olan vitamin ve minerallerin yerini, bu maddeleri vcuda kazandraca iddia edilen haplar alyor. nsanlar, artk herhangi bir hastal
240 la Firmalarnn Destekledii Aratrmalara pheyle Yaklalmal, Ahmet Rasim Kkusta, http://www.gida hareketi.org/Ilac -Firmalarinin-Destekledigi Arastirmalara -Supheyle-Yaklasilmali-328-yazisi.aspx

109

bulunmasa da, daha salkl bir yaam vaadi ile bu haplardan almaya tevik ediliyor. Ancak durumu daha vahim klan, bu sylemin bizzat hekimler tarafndan dillendiriliyor olmas. Bu konuda Prof. Dr. Ahmet Rasim Kkusta unlar sylyor: Son senelerde adeta bir 'vitamin lgnl' yaanyor. nsanlar elmay, portakal, mandalinay brakt, vitamin hap iiyor; ocuklarna balk yedirmiyor, omega 3 yutturuyor. nsanlar, ak ve gizli reklmlarla, yalanmay ve hastalklar nledii iddia edilen bu maddeleri kullanmaya deta mecbur braklyor. yle ki, artk neredeyse herkesin kendine zel bir vitamini, doal besin destei olmaya balad. Vitaminler de aslnda birer kimyasal maddedir. Vitamin hap yutacanza sebze ve meyve; balkya hap ieceinize balk yiyin.241

Danimarkal Nova Nordisk'in, Irak hkmetine 1.4 milyon Dolar rvet verdii ortaya kmt. Amerikan Gda ve la Dairesi verilerine gre; 2008 ylnda onay verilen ilalarn %80'den fazlasnn klinik testleri Amerika dndaki lkelerde gerekletirildi. Ayrca ila devi GlaxoSmithKline'n, diyabet ilac Avandia'nn kalp krizine neden olduunu gsteren klinik deneylerini gizledii ortaya km, haber tp dnyasnda byk yank bulmutu. Bu ilacn klinik testlerinin de yurt dnda yapld ortaya kmt.242

Sahte la retimi
la Gvenlii Enstits'ne gre geen yl sahte ilalarn neden olduu lm ya da hastalanma vakalar 2 bini geti. Bu say, 2008'den buyana %9'luk bir arta iaret ediyor. Sahte ila retimi ve sat, hem zengin hem de yoksul lkeler iin byk bir sorun. Dnya Salk rgt'ne gre, zengin lkelerde en ok hormon, steroid ve kanser ilalarnn sahtesi satlyor. Gelimekte olan lkelerde, zellikle de Afrika'da, stma, verem, HIV ve AIDS gibi ldrc hastalklara kar retilen sahte ilalar da yaygn. Bu hastalklar, sahte ilalar kullanlnca daha da kt seyrediyor.243 Afrikann dousundaki lkelerde, Uluslararas Polis Tekilatnn (Interpol) koordinasyonuyla dzenlenen operasyonlarda, 10 ton sahte ila ele geirildii bildirildi. Interpol tarafndan yaplan aklamada, sahte ila operasyonu erevesinde Burundi, Kenya, Ruanda, Tanzanya, Uganda ve Zanzibar'da 80 kiinin tutukland kaydedildi. Dnya Salk rgtnn yardm ve Interpol'n koordinasyonuyla son iki ay iinde dzenlenen operasyonlarda sahte ilalarn imalat, ka-

la irketlerinden Rvet Skandal

ABDnin nde gelen ila reticilerinin, aralarnda Trkiye'nin de bulunduu baka lkelerde, doktorlara, rvet karlnda ilalarn hasta reetelerine yazdrd ortaya kt. Vatan gazetesinin haberine gre; skandal soruturan federal savclar, bu lkelerde, insanlarn klinik deneyleri tamamlanmayan ilalarla, kobay olarak kullanlm olmasndan endie ediyor. New York Times'in haberine gre; bu reticilerden biri, nl ila devi Johnson&Johnson. irketin iki lkede ayn ekilde doktorlara rvet vererek ilalarn ve cihazlarn reetelere yazdrd belirlendi. Soruturma kapsamnda olan Medtronic de; Yunanistan, Polonya, Almanya, Trkiye, talya ve Malezya'daki faaliyetleri konusunda Amerikan otoriteleriyle ibirlii yaptn aklad. Baka bir tbbi cihaz reticisi Zimmer de yabanc lkelerdeki faaliyetleri konusunda inceleme altna alnd. ABD'de, ila irketleri hakkndaki rvet sulamas, 2002 ylna kadar uzanyor. lk olarak Syncor isimli ila reticisi sulu bulunarak, 2.5 milyon Dolar tazminat demeye mahkum edilmiti. 2009 ylnda,
241 http://yenisafak.com.tr/Ekonomi/?t=14.02.2010&i= 241505

242 http://www.patronlardunyasi.com/haber/ ABD-deki-ilac-skandali-Turkiye-ye-de uzandi/ 89292 243 http://www.tgrthaber.com.tr/news_view.aspx ?guid=c6a957ec-3f61-4a42-9f323b2d73dc3 c6e

110

akl ve satna kartndan phelenilenlerin gzaltna alnd belirtildi.244 zellikle Afrika ktasnda yaygn olan sahte ila ticaretinin asl sorumlular ise, dnya ticaret ve siyasetine yn vermeye devam ediyor. Afrikay smrgeletirerek her trl imkandan yoksun brakan, ktann tm yeralt ve yerst imkanlarn kullanan kresel gler, yz milyonlarca insann salkl bir yaam srme hakkn elinden alrken, bir yandan da ktaya sahte ila sokarak, oluan insanlk d tabloyu dah ticari bir faaliyet alanna evirmeyi baaryorlar.

lalar Birok Yanetki Barndryor

nsanlarn tedavi olmak iin kullandklar ilalarn ok sayda yanetkisi olduu biliniyor. la firmalarnn hazrladklar prospektslerde, insanlar ilalarn yanetkileri konusunda eksik ve yanl bilgilendiriliyor. Birok salk mensubu da, hastalaryla ilgili yeterli bilgiye sahip olmadan, reetelerine szkonusu ilalar yazmaktan ekinmiyor. Bu durum, her yl, yalnzca ilacn yanetkilerinden kaynaklanan binlerce vakaya sebep oluyor. 'HowStuffWorks' isimli sitede yer alan habere gre, ilalarn trne bakmakszn, en yaygn yanetkiler arasnda; bulant ve kusma, alerjik reaksiyon, rehavet kmesi, uykusuzluk, kalp arpnts ve bamllk bulunuyor. lalarn en yaygn 10 yanetkisi yle sralanm: Doum kusurlar, intihar dncesi, zorlayc davran, barsak kontrol problemleri, tuhaf uyku davranlar, halsinasyonlar, renkli idrar, grme ve dier hislerle ilgili problemler, ar ve aclar, hafza kayb.245

Ciprofloxacin verilen 3 kadn zerinde yaplan aratrmada, ilacn tm yararl bakteri poplasyonunu bastrd tespit edildi. Aratrmaclar, gnll kadna, 10 aylk aratrma srecinde, 5 gnlk sreler boyunca gnde iki Ciprofloxacin vererek, kadnlar her gn testten geirdi. Aratrmay yapan California'daki Stanford niversitesinden Les Dethlefsen ve David Relman, ilacn barsaklardaki etkisinin ok byk ve hzl olduunu bildirdi. Biliminsanlar, her krn bitiminden bir hafta sonra bakterilerin ilk durumlarna dnmeye baladn; ancak bu dnn genellikle tam olmadn syledi.246

la srafnn Boyutlar Her Geen Gn Byyor

Tm dnyay ilgilendiren kresel ekonomik bir problem olan ila israf, her geen yl katlanarak bymeye devam ediyor. Prof. Dr. Ahmet Rasim Kkustaya gre; evlerimizin birer kk eczaneye dnmesinde en byk pay, ila endstrisinin politikalar. Tedavi edilmesi gerekmeyen veya kendiliinden geecek olan birtakm yaknmalar, uzun sre tedavi edilmeleri gereken hastalklara dntrmek, ksa zamanda iyileen hastalklarda tedaviyi gereksiz ekilde uzatmak, uydurma hastalklar icat etmek, refl kanser yapar veya astm ldrr gibi sloganlarla hastalk fobileri yaratmak, etkinlii ve gvenilirlii kantlanmam yeni ve pahal ilalarn yaygn ekilde kullanlmasn salamak, hayatn hamilelik, menopoz gibi tabi dnemlerini ila kullanlmas gereken hastalk dnemlerine evirmek, ak ve gizli reklmlar... bu politikalara rnek olarak gsterilebilir. Kkusta, doktorlarn ve hastalarn da bu tablonun olumasnda pay sahibi olduklarn sylyor. Bilgi ve tecrbe eksiklii, hasta basks ve defansif tp uygulamalar, ila endstrisinin tantm, reklm, promosyon, bedava kongre seyahatleri gibi aralarla, doktorlara yapt asimetrik psikolojik basknn bu noktada rnek gsterilebileceini syleyen Kkustaya gre, devlet hastanesi doktorlar, has-

Antibiyotikler Salk Asndan Byk Riskler Tayor

Amerikal aratrmaclarn yapt, Proceedings of the National Academy of Sciences dergisinde yaymlanan aratrma, antibiyotiklerin, vcutta yaayan ''iyi'' bakterilere zarar verebilecei tezini destekliyor.

244 http://samanyoluhaber.com/ShowFlashNews.aspx?Ne wsId=446677&AspxAutoDetectCookieSupport=1 245 http://www.gidahareketi.org/Ilaclarin-Basimiza-AcmadikDert-Birakmadigi-Ortaya-Cikti-691-haberi.aspx

246 http://www.gidahareketi.org/Antibiyotikteki-BuyukTehlike-898-haberi.aspx

111

taya yeteri kadar zaman ayramadklar iin, bol bol ila yazarak gnah karyorlar. 'ok ila yazan iyi doktordur' veya 'pahal ila yazan iyi doktordur' anlaynn yanllna dikkat eken Kkusta, hastalar bu konuda uyaryor. Reetesiz ila kullanmnn yanllna da deinen Kkusta, byk ilimizde gerekletirilen bir aratrmaya gre, Trkiye'de reetesiz ila kullanm orannn %48 olduunu aktaryor.247

finin 442 gs rntgenine ve 74 mamografiye e oranda radyasyon yayd ortaya kmt.248

Bill Gates Vakf Ksrlatrc Alar Finanse Ediyor

Bill ve Melinda Gates Vakf; tm dnyada kitlesel ksrlatma ve alama iin tasarlanm teknolojilere finansman destei veriyor. Yakn zamanda vakf tarafndan finanse edilen bir program, erkein er bezlerine alt ay boyunca ksrlatrma salayacak iddetli ultrason patlamalar iin kullanlacak bir ksrlatrma program nitelii tayor. Bu uygulama geici ksrlatrma olarak da isimlendiriliyor. Aratrmaya hibe edilen para, Almanya Enfeksiyon Aratrma Merkezi iin alan Carlos Alberto Guzmann Helmholtz Merkezine; Helmoltz la Aratrmalar Enstitsnden, Claus-Michael Lehr ve Steffi Hansene veriliyor. Szkonusu enstitlerin ikisi de, Gates Vakfnn kresel salkta byk atlmlara ve bululara ulamay hedefleyen Byk Cret Keifleri/Byk Meydan Okuma Keifleri programnda yer alyor.249

Tomografi Atom Bombas Kadar Zarar Veriyor

ngiltere'de salkl kiilerin vcut tomografisi ektirmesi yasakland. Salk Bakanl'na gre, tomografi esnasnda vcudun maruz kald radyasyon; Hiroima'da atom bombasndan kurtulan kiilerdeki kadar. Tomografi ektirmek, geen yllarda; osteoporoz, kalp rahatszl, damar tkankl ve diyabet gibi hastalklar nceden tespit edebildii iin salk uzmanlar tarafndan sklkla tavsiye ediliyordu. Salkl bireylerin her be ylda bir tomografi ektirmesini neren doktorlarn bu tavsiyesi zerine harekete geen bakanlk, tm vcudu tarayan tomografinin, normal bir rntgenden 400 kat daha fazla radyasyon yaydn tespit edince yasak karar ald. Tomografiye salkl giren her 50 hastadan birinin maruz kald radyasyon nedeniyle ekim sonrasnda kansere yakaland belirtildi. Yaynlanan raporda, sk tomografi ektirenlerin vcutlarndaki birikmi radyasyon seviyesinin, II. Dnya Sava'nda, Hiroima ve Nagasaki'ye atlan atom bombalarndan kurtulanlarla eit seviyede olduu belirtildi. Sradan bir rntgen, vcudu grntlemek iin tek bir n gnderirken, tomografide daha detayl bir grnt elde etmek iin, art arda birok n gnderiliyor. 2009 sonunda California niversitesi'nde grevli Prof. Rebecca Smith-Bindman'n, 1119 kiiyi inceleyerek yrtt aratrmada; tek bir tomogra247 Hap Yutmamak in Ne Yapmalyz?, Ahmet Rasim Kkusta, Zaman, 8.5.2010, http://www.zaman.com.tr/ yazar.do? yazino= 981449&keyfield=

nsanlk, Haberi ve Onay Dnda Gizli Kitle lalarna Maruz Kalyor

Gizli kitle ilalar, dnyann her yerinde ve ou kez devlet tarafndan, vatandalarnn haberi ve onay dnda kullanlyor. Kitle ksrlatrmas ve nanoparackl alar, insanlarn haberi olmadan uygulanabiliyor. Bu nanoparacklar, rnein havaalan gvenlik kontrol noktasndan geen herkese sprey sklarak ya da ofis binalarnn veya okullarn havalandrma sistemleriyle kitlelere uygulanabiliyor. Bu teknoloji, potansiyel olarak insanlarn salk hrriyeti iin byk bir tehlike anlamna geliyor. Devletler veya ila irketleri, rnein gne kremi ad altnda, cilt kremi alar retme imkanna sahip. Cilde srldnde vcuda yabanc DNAlar veren,
248 http://yenisafak.com.tr/Gundem/?i=251034 249 http://www.gidahareketi.org/Bill-Gates-den-KisirlastiriciAsilar-Ustelik-Bedava-944-haberi.aspx

112

cilt tabakasnn altna geen ve orada alan nanoparacklar ile insanlarn kendilerini alayacaklar rnler gelitiriliyor. Benzer bir uygulama aslnda musluklarmzdan akan sularn floridlenmesiyle yllardr hayata geiriliyor. Dnyada yerel ve merkezi ynetimler, ebeke sularn ellerinde hibir tbbi tan ve reete yokken, florid ilacn insanlara vermek iin kullanyorlar. Yani bu onaylanmam ila, su kaynaklarna ekleniyor ve florid eksikliine dair tek bir tan veya herhangi bir doktordan tek bir reete olmadan, milyonlarca kii bu ilac almaya zorlanm oluyor.250

250 a.y.

113

2. GIDA SEKTR

a. Fast Food Firmalarnn Uygulamalar

Bakterili Et Skandal
Bata Burger King olmak zere, birok gda firmasnn adnn kart bakterili et skandal, kamuoyunun gndemine Eyll 2010da geldi. Ancak daha sonra olaylarn bu tarihten birka ay nce gerekletii anlald. ABD merkezli fast food zinciri Burger King'in, zararl olduu bilinen salmonella ve listeria tr bakterili etleri piyasaya srd ynndeki iddialar, Trkiyenin gndemine, hamburgerlerin muhtemelen oktan tketilmi olduu bir tarihte geldi. Tarm Bakanl soruturma balatrken, konu ile ilgili konuan Tarm Bakan Mehdi Eker; bakterili etlerin imha edildii ne srlen Balkesir'deki Zeybek Kat Atk Tesisleri'nde yaplan incelemelerde, imha ileminin gerekletirilmedii tespitine vardklarn aklad. Tesis hakknda savcla su duyurusunda bulunduklarn kaydeden Bakan Eker, Maliye ve evre bakanlklarnn da srece mdahil olduklarn syledi. Olay kamuoyuna tayan Taraf gazetesinin gerekletirdii rportajda, Tarm ve Kyileri Bakanl Tefti Kurulu Bakan Metin Serdem, soruturmay yrten Bamfetti Sleyman ambann byk bir titizlikle bilgileri derlediini belirtirken, almalarmz srasnda, Kocaeli blgesindeki iki memu-

rumuz, geriye evrak dzenleyerek etlerle ilgili aklama yoluna gitmiler. Bunlara derhal grevden el ektirdim, btn yetkilerini ellerinden aldm, soruturma balattm dedi. 160 bin porsiyon hastalkl ete hi ulaamadklarn, nk olayn kendilerine ge aktarldn ifade eden Serdem, yle konutu: Bu etlerin Fasdat deposundan karld, evraklarla sabit grnyor. Daha sonra Zeybek Kat Atk Merkezine gidiyor. Etler burada yok oluyor. Zeybekin sahibi bize; etleri kpeklere yedirdim diyor. Bilirkiiye inceletiyoruz; kpeklerin bu kadar eti iki ay iinde tketmeleri mmkn deil. Geriye bir tek ey kalyor; bu etler piyasaya verilmi. Bu tr etlerin piyasada eitli tketim yollar olduunu syleyen Serdem; belki hamburger dkknlarnda millete yedirdiler. Belki kyma yaptlar marketlerde sattlar, belki de dner yaptlar bfelerde sattlar... Sosis mi yaptlar, sucua m evirdiler, onu tesbit edemiyoruz. Ama bir ekilde bu etler piyasaya verildi ve biz de bunlar yedik. Bizim soruturmamzn u anda ortaya koyduu sonu bu. Bu phe zerine, konunun aydnlatlmas iin, biz de olay savcla tadk dedi. Serdem ayrca soruturma srecinde baz yetkililerin kendisine ulap rvet imasnda bulunduunu szlerine ekledi.251 Bakterili et skandalna karan irketlerse birbirini sulad. Burger King ile franchise anlamas bulunan TAB Gda yetkilileri, konunun Burger King ile bir ilgisi olmadn savunarak, ncelikle Burger Kingi aklama gayretine giriti. Konunun muhataplarnn retici firma ile tedariki firma olduunu savunan yetkililer, gerekli tedbirleri aldklarn ifade ettiler. Fastad Gda ile Burger King'in temsilcisi TAB Gda tarafndan yaplan; "irketlerini satn almamz istediler. Bunu yapmadmz iin hakkmzda aslsz ihbarlarda bulundular" sulamasna karlk, tedariki firma TT Gdann sahiplerinden Selim Gncolu; hastalkl olduu sylenen etlerin peine dtkleri iin hedef haline getirildiklerini ne
251 http://www.taraf.com.tr/haber/12-ton-zehirli-eti-yedik.htm

114

srd. Et retimini Erzurum'da nc kuak temsilciler olarak srdrklerini anlatan Gncolu, Fasdat tarafndan satn alnma taleplerinin de olmadn syledi. Fastad ve TAB Gda dzenledii toplantda, bakterili etlerin Zeybek Tesisleri'ne teslim edildiine dair baz belgeleri de kamuoyuyla paylat. Ancak Tarm Bakanl Tefti Kurulu Bakanl mfettileri, imhann delili olarak gsterilen belgede imzas olan ziraat mhendisi N.F. ve salk teknisyeni M.Sye, "geriye ynelik belge hazrladklar" tespitiyle kademe ilerleme durdurma' cezas verilmesi gerektiini rapor etti. Mfetti raporuna gre iki grevli, 7 Haziran 2010 tarihinde irkete incelemeye gittikleri halde, geriye dnk olarak 29 Nisan 2010 tarihli rapor hazrlad. Gebze'de kurulu Fasdat Gda'nn Genel Mdr Celal Oktay, bakterili etlerin Kocaeli Belediyesi'ne bal zayda yerine, imha edilmek zere Balkesir'e gndermelerinin, "etlerin bir an nce imha edilmesini istemelerinden" kaynaklandn ne srd. Balkesir'deki Zeybek Kat Atk'a ilk kez sorunlu rn gnderdiklerini belirten Oktay; "belediyeye ait kat atk irketi zayda'a rnlerin imhas iin bir bavurumuz olmad. Ancak daha nce de altmz iin biliyoruz; onlar daha sonraya gn veriyorlar. Oysa biz bu rnleri bir an nce atmak istiyorduk. Danmanlarmz bize Zeybek firmasn buldu" dedi. Oktay, nceki gnk basn toplantsnda imhann delili olarak gsterdikleri, belgenin Tefti Kurulu raporuna gre geriye dnk hazrland' ynndeki soruyu ise; "size yemin ediyorum ben de bunu bilmiyordum. ok enteresan bir ey. Ancak mfetiin o raporu bizimle alakal deil, kendi i olaylar" diyerek yantlad.252

rekesiyle McDonalds'a dava at. The Centre for Science in the Public Interest (CSPI-Kamu Yarar in Bilim Merkezi) adl grup, promosyon oyuncaklarla ocuklar kendine eken McDonaldsn, ocuklarnn salkl beslenmesini isteyen aileleri engellediini ne sryor. Grup, McDonaldsn Happy Meal adn verdii ve vizyondaki filmlerde grlen karakterlerin oyuncaklarn hediye ettii mnlerin, kanunen adaletsiz, aldatc ve illegal olduu yorumunu yapyor.253

McDonaldsn Satt Bardaklar Kanserojen Madde erdii in Toplatld Yine ocuklarn hedef alnd bir baka olayda da McDonaldsn imzas var. McDonalds firmas, zerlerinde 2010 yl ierisinde vizyona giren Shrek filmi karakterlerinin resimlerinin bulunduu bardaklar, tanesi 2 Dolardan sata sundu. Ancak ksa sre sonra, mterilerinden bardaklar kullanmamasn istedi. Shrek bardaklarndaki boyann, ocuklarn eline bulamas ve ocuklarn ellerini ykamadan azlarna gtrmeleri halinde, dk seviyede kadmiyuma maruz kalmasndan endie ediliyor. Aratrmalar, kadmiyum metalinin, kemik erimesi ve ciddi bbrek problemlerine sebebiyet verebilen kanserojen bir madde olduunu gsteriyor.254

Kzartmalk Yalara Kanserojen Kimyasallar Katlyor

Kzartmalarda kullanlan yalara katld anda, kullanlm yan rengini sarya dntren ve yank kokusunu da yok ettii iddia edilen Magnesol XL adl kimyasal, Kzartmalk Yalarnz Dkmeyin! Artk Magnesol XL Var! sloganyla fast food firmalarna pazarlanyor. Szkonusu kimyasaln kullanlmasyla, en fazla 3 gnde bir deitirilmesi gereken ya, en az 9 gn kullanlabiliyor. Ancak ilemin ayn ya zerinde defalarca uygulanmas, srenin 20 gne
253 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aTy pe=RadikalDetay&ArticleID=1004520&Date=25.06.20 10&CategoryID=79&rf=1&ver=671 254 http://www.cnnturk.com/2010/dunya/06/04/ mcdonalds.shrek.bardaklarini.toplatiyor/578869.0/index.ht ml

Oyuncakl Menlerle ocuklar Kandrlyor

Amerika'da gl bir tketici grubu, menlerle birlikte oyuncak vererek ocuklar kandrd ge252 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=129820

115

kadar uzamasn salayabiliyor. Yanm kzartma yalarnn rengini ap, kokusunu yok ederek, yeniden kullanlmasn salayan Magnesol XL iin ithalat izni alnrken, Tarm Bakanl da yanltld. Magnesol XL iin verilen izinde, rnn kullanm alan olarak sakz, pirin, tuz, peynir gibi gda maddelerinin yzey uygulamalarnda, tava, teneke yzeylerini yalamada katk maddesi olarak kullanlaca yer alyor. Konu ile ilgili soruturma balatan Tarm Bakanlndan yaplan aklamada; Magnezyum Silikat adl kimyasaln, Trk Gda Kodeksi Renklendiriciler ve Tatlandrclar Dndaki Gda Katk Maddeleri Teblii'nde yer aldna dikkat ekilerek, szkonusu kimyasaln; toz gdalar, tuz ve tuz yerine geen maddeler, gda takviyeleri, peynir, sakz, pirin salam, sosis, ekerleme ve eni verici maddelerin, sadece yzey uygulamalarnda; tava, teneke gibi maddelerin yzey yalama rnlerinde de katk maddesi olarak kullanmna izin verildii belirtiliyor. Bakanlk aklamasnda ayrca, Magnesol ve benzeri rnlerle ilgili inceleme balatlmas iin il mdrlklerine talimat verildiine de dikkat ekilerek; "bahse konu olan rnlerin, belirtilen amalar dnda kullanldnn tespit edilmesi durumunda, Gda Kanunu erevesinde ilem yaplacaktr" deniliyor. Tarm ve Kyileri Bakanl, bu konuda Salk Bakanl'yla da gryor. Dnyaca nl McDonals firmas, Magnesol XL adl kimyasal kullandn kabul etti. Kurumsal letiim Mdr Nedret Trkkuu; Trkiye'ye Tarm Bakanl'nn onay ile ithal edilen Magnesol XL maddesi, kzartma yalarmzn filtre edilmesi srecinde, yan kalitesini bozan paracklar temizlemek zere, tamamyla gda kanunu erevesinde belirtilen usuller ile kullanlyor dedi. 255

tan McDonalds, bu davranyla halk saln da hie sayyor. McDonalds alanlarnn, rnlerin piirilme ve tketime hazrlanma evresinde ortaya kardklar zehirli atklar ehir kanalizasyon ebekesine boaltmalar grntlendi. Konuyla ilgili konuan blge esnaf, defalarca McDonalds yetkililerini konu hakknda uyardklarn; ancak sz dinletemediklerini belirtirken McDonalds defalarca ankaya Belediyesine ikyet ettiklerini ancak bir sonu alamadklarn sylediler.256 McDonaldsn skandal uygulamalarndan biri de svete yaand. McDonalds'n Stockholm'deki ubelerinde, tarihi gemi salatalar ve eski hamburgerler satt iddia edildi. sve'in devlet TV kanal STVde ortaya kartlan skandal; McDonalds bu davranyla, halk saln da hie sayyor bal ile halka duyuruldu. McDonalds'da baz alanlarn anlatmlaryla yola klan programda, zellikle tarihi geen tavuk salatalar ve hamburgerlerin tarihinin yenilenerek halka taze gda olarak satld iddia edildi.257

Cipsler
Patates cipsi, ierdii maddelerle kalp rahatszlklar, obezite ve kansere sebebiyet veriyor. Dnya Salk rgt ile Amerikan Gda ve la Kurumuna gre, bir yetikinin gnde en fazla 6 gram tuz almas, 65 gram ya tketmesi gerekiyor. Yani gnde 2 paket cips yiyen bir ocuk, bu oranlar fazlasyla ayor! Gnde 2 paket cips yiyen bir ocuk, bir yetikinin bile almamas gereken oranda ya ve tuz tketmi oluyor. Bu iki kurumun uzmanlarna gre, gnde ortalama 2000 kalori alan bir yetikinin en fazla 65 gram ya tketmesi gerekiyor. stelik bu, toplam ya miktarnn iinde, kalbe zararl olan doymu ya orannn 20 gram amamas gerekiyor. Sigara kadar tehlikeli olan trans yalarn ise hi tketilmemesi vurgulanyor. Dnya Salk rgt uzmanlar ayrca, bir yetikinin gnde en fazla 6 gram tuz almas
256 http://www.tumgazeteler.com/?a=2879066 257 http://www.habername.com/haber/mc-donalds-isvec-fastfood-39454.htm

McDonaldsn Dier Skandal Uygulamalar

ABD gda devi McDonalds`n Ankara Kzlay ubesi byk bir skandala imza att. Atk gdalardan arta kalan zehirli sular, belediye atk depolama ve artma merkezi yerine, ehir kanalizasyonuna boal255 http://www.gidahareketi.org/-Mc-Donald-s-ta-KanserojenSkandali-106-haberi.aspx

116

gerektiini sylyor. Bu oran, ocuklarda 3 grama kadar iniyor. Oysa ocuklarmzn tkettii 100 gramlk bir paket patates cipsinde 25-33 gram arasnda ya bulunuyor. Trkiyede satlan patates cipslerinin zerinde belirtilmedii iin, hangi oranda doymu ve trans ya kullanldn renemiyoruz. Ancak ngiliz Kalp Vakfnn (BHF) verilerine gre, 100 gramlk patates cipsindeki doymu ya oran 10, trans ya oran ise 3 grama kadar kabiliyor. Tuz oran da 3 grama kadar ykseliyor. Bir baka deyile, gnde 100 gramlk iki paket cips yiyen bir ocuk, aslnda bir yetikinin almas gereken ya ve tuz orann tketmi oluyor. ngiliz Kalp Sal Vakf (BHF), ocuklarn cips tketimini azaltmak iin; Cips yemek ya imekten farkszdr sloganyla bir kampanya balatt. BHFye gre 35 gramlk cips paketinde, 2.5 ay ka yemeklik ya kullanlyor. lkede cipslerde kullanlan ya ile gnde iki Olimpik yzme havuzu doldurulabiliyor. Dnyada her yl 36 milyar paket patates cipsi satlyor. Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrmalar Kurumu (TBTAK), gda rnleriyle ilgili kanser taramasnda Trkiyede 20 eit rn piyasadan tesadfi yntemle toplayp inceledi. Bu rnleri kapsayan ev yemekleri, kavrulmu erez, frnclk mamulleri, cipsler, kahve, biskvi, kraker, ikolata, bebek mamalar, patates kzartmalar, Trk tatllar, zgara, kebap, dner ve kfte gibi gdalardan oluan yaklak 50 gday da analiz etti. Aratrmann ilk aamasnda, yksek sya maruz kalan; cips, kraker, bebe biskvisi, kavrulmu erezlerde yksek oranda kanserojen akrilamid maddesi tespit edildi.258

Antalya Tketici Mahkemesi'ne alan davada grevsizlik karar verildiini belirterek, bunun ne anlama geldii hakknda u aklamay yapt: "Tketici mahkemesi bunu aratrmakla grevli deildir. Yani tketici somut bir zarar grp, alayp-szlayphastalanp gelmeli ki siz dava aabilesiniz' dendi." Ali Ulvi Byknohutu, dava gerekeleri hakknda unlar kaydetti: Biz Coca-Cola'nn ne olduunu anlayalm diye dava amtk. Konumuz uydu: Trk Kodeks Yasas'na gre ambalajl rnlerin tmnn zerinde ierik tam ve anlalabilir biimde yer almaldr. Coca-Cola ve benzeri gazl iecekler diyor ki, u u u var, bir de Coca-Cola zt var. Biz de diyoruz ki doada 'Coca-Cola zt' diye bir bitki yok, doal kaynak gster. yle bir ey yok. O zaman bu neyin bileimi? Bunu aka yazmazsan Trk Gda Kodeksi'ne gre aykr hareket ediyorsun demektir. Bu durumda da bu rnlerin toplatlp yasaklanmas gerekir" diyen Ali Ulvi Byknohutu, yle devam etti: "Bizim iddiamz bu. Coca-Cola zt iinde neyin ka gram olduu aklanrsa zarar var m yok mu ortaya kacak. Daha dorusu biz zararl olduunun ortaya kacan iddia ediyoruz.259

Maden Sularnda Nitrit ve Amonyak Tehlikesi

Salk Bakanl, halkn salyla oynayan maden suyu reticilerinin belirlenmesi iin harekete geti. Hfzsshha ve Halk Sal Laboratuvarlarnda gerek kaynandan alnan, gerekse piyasadan toplanan numunelerle yaplan analizlerin sonucunda, Srma, Sarkz, Efe, Beypazar ve zkaynaktan oluan be marka maden suyu ve sodasnda nitrite rastlanmad. Uluda marka maden suyunun analizlerinde ise, kaynandan alnan numuneler temiz karken, piyasadan alnan numunelerinin birinde nitrit, dierinde ise amonyak belirlendi. Kzlay, Askoop Kzlcahamam, Salihli, Knk, ifa, nar, Kula, Yldz, amlk ve Kuzuluk maden sularnda ise nitrit tespit edildi. Trk Gda Maddeleri Tzne gre, maden sularnn kesinlikle nitrit ve amonyak iermemesi
259 http://www.gidahareketi.org/Dikkat--Bu-GidaGorunumlu-Zehirdir-961-haberi.aspx

b. ecekler

Coca Colann erii Aklanmyor

Coca-Cola'nn ieriini renmek iin Trkiye'de ilk defa 2006 ylnda alan dava hayal krklyla sonuland. Kirader Bakan Ali Ulvi Byknohutu,
258 http://www.kadinpenceresi.com/air/cipslerin-zararisaymakla-bitmiyor.html

117

gerekiyor. Ancak Dnya Salk Tekilat ve Tarm Tekilatnn gda kodekslerine uygun olarak Tarm ve Kyileri Bakanlnca yeni bir kodeks hazrlanyor. Bu yeni kodekste maden suyu ve sodalarnda 0.02 mg/lt orannda nitrite izin verilirken, amonyan yine hi bulunmamas gerekiyor.260

Enerji ecekleri Alkolizme Zemin Hazrlyor

ABD'de yaymlanan bir aratrmaya gre; en ok genler tarafndan tketilen enerji iecekleri, alkolizme zemin hazrlayabiliyor. Aratrma, ylda 52 adet veya daha fazla enerji iecei tketen rencilerin sarho olma eilimi gelitirdiklerini, daha fazla alkol tkettiklerini ve yetikin yata alkol bamls olabildiklerini ortaya koyuyor. "Alcoholism: Clinical and experimental research" adl dergide, 2011 ylnda yeralacak olan aratrmaya gre, ok sk enerji iecei tketen kiiler, alkolik olabilme riski ile kar karya kalabiliyor.261

zellikle gda konusunda hibir ticari srrn tketici salndan daha nemli olamayacana dikkat eken Destek Patent Ynetim Kurulu Bakan Kemal Yamankaradeniz, bu konuda Tarm Ve Kyileri Bakanl'nn daha proaktif hareket etmesi gerektiini anlatt. Et ithalatnda yaplan speklasyonlarn, tezini hakl kardn anlatan Kemal Yamankaradeniz; aslnda Tarm Bakanl'nn daha ok teknik alt detay olan bilgileri tketicilerle paylamal. Sonuta lkemize giren rnler, iindeki hem kimyasallar hem katk maddeleri asndan ne derece insan salna yararldr ya da zararldr? Bu konuda net bilgilere sahip deiliz diye konutu.262

Yourt, Tatl ve Dondurmaya Hayvansal Jelatin Konuyor

Gdada denetimlerin artrlmasna ramen, olumsuz rneklerin nne geilemiyor. Tarm Bakanl'nn denetimlerinde; baz sucuklarda at, eek ve domuz eti, baz markalarn rettii yourtlarda da jelatin kt. Konuyla ilgili aklamalarda bulunan GMDES (Gda ve htiya Maddeleri Denetleme ve Sertifikalandrma Aratrmalar Dernei) Bakan Hseyin Kamil Bykzer, gerek durumun, kamuoyuna yansyandan ok daha vahim olduunu syledi. Gerek durumun ok daha korkutucu olduunu belirten Bykzer, Tarm Bakanl'n denetimleri artrmaya, tketicileri de zellikle gda alverilerinde bilinli davranmaya aryor. Tarm Bakanl, 2009 ylnda 22 bin 172 gda rneini analiz etmi, bunlarn 1.171'inde olumsuz sonu kmt. Hseyin Kamil Bykzer'e gre, Trkiye'de gda konusundaki en byk problem; ambalajlarda gerekte kullanlan malzemelerin farkllk gstermesi. Tketiciyi yanltan bu durum ekseriyetle st rnlerinde yaanyor. Baz reticiler, retim maliyetini drd iin yourt, tatl ve dondurmaya hayvansal jelatin katyor. Ancak bu madde etikette yazmyor. Jelatin, hayvanlarn deri ve kemiklerinden retiliyor. Avru-

c. Katk Maddeleri

Gda Endstrisinde 80 Bin eit Katk Maddesi Bulunuyor

Gda endstrisinde 80 bin eit katk maddesi kullanlyor. Ancak bunlarn henz binde biri bile bilinmiyor. Gda konusunda gndeme gelen hilelerin, inovatif rnlerdekine gre masum kalacan vurgulayan Biyolog Hamit Akay, bunun gerekesini yle aklad: "Kaara her ey katlyor. Patates karm masum bir ey. En kts atk rnlerin katlmasdr. Onun dnda protein denen rnler var. Gda rnlerindeki temel felsefe, bir eyi nce znden kopar, ana formundan kar, baka bir ekle sok, sonra bunu maml hale getir. nk byle bir durumda, yaptnz mdahaleleri insanlar anlayamayacak duruma geliyor. Bylece ok yksek oranda kr elde edilebiliyor."

260 http://www.gidahareketi.org/Icecek-Analizlerinden-CikanOlumcul-Tehlike-939-haberi.aspx 261 http://www.gidahareketi.org/Enerji-IceceklerindekiBuyuk-Tehlike-960-haberi.aspx

262 http://www.gidahareketi.org/Dikkat--Bu-Gida Gorunumlu-Zehirdir-961-haberi.aspx

118

pa'da jelatin retiminde daha ok domuz kullanlyor. in'de ise kpekten bile jelatin retiliyor. Dnyada, ylda tketilen 380 bin ton jelatinin %99'u Mslman olmayan lkelerde imal ediliyor. Trkiye'de jelatin retimi yok. Tketimin tm yurtdndan getiriliyor. Avrupa, Amerika ve Uzakdou'dan getirilen jelatinlerde, domuz katks bulunma ihtimali ok yksek. Trkiye'deki gda firmalar, sr jelatini ithal edildiini aklyor. Ancak bu konuda yeterli denetim yok. lkeye her yl byk miktarda domuz jelatini girdii iddia ediliyor. Jelatin, yourdun dnda, ikolata, ekerleme, puding, dondurma, ya pasta, margarin, merubat, ila, ampuan, parfm ve sa jlesi retiminde de kullanlyor. Tarm Bakanl'nn yapt son aratrmada, 27 eit yourtta jelatine rastlanldn hatrlatan Bykzer, "1 ton stten 600 kilo yourt elde edilirken, 400 kilosu su olup kayboluyor. Ancak firmalar, bunun iine 4-5 kilo jelatin atp stn tamamn yourda eviriyor" diyor.263

Danimarkada Copenhagen niversitesi tarafndan yaplan aratrmalara gre; kzlarn 20 yl ncesine gre, bir ya daha erken ergenlie ulat tespit edildi. Bu son aratrmaya gre kzlar, artk ortalama 9 yandan 10 ay aldktan sonra ergenlik ana giriyor. ngiltere ve Amerikada yaplan aratrmalar da ayn sonular veriyor. Uzmanlar, ilkokula giden ocuklarn ergenlie girmesinin hem psikolojik adan bir dezavantaj olduunu, hem de hormonlarn gelimesiyle meme kanseri riskinin de daha erken yalara ekilebileceini dnyor. 265 Dr. Uygar zesmi konu ile ilgili olarak unlar sylyor: "Testbiotech tarafndan evcil hayvanlar zerinde yaplan bir aratrmada; st, i organlar ve kas gibi dokularda Genetii Deitirilmi Bitkilerin yani GDOlarn DNA paralar tespit edildi. En son, Nisan 2010da talyadaki bilim insanlar, genetii deitirilmi soyadaki DNA dizilimini kei stlerinde de bulduklarn rapor etmilerdi. Keilerde grld gibi bu keilerin stnden beslenen ocuklarda da ne yazk ki GDOlu DNA paracklarnn izlerine rastland. Bu vakalar ilk kez grlmyor; bundan birka yl nce, GDOlu msr DNAs bu msrlarla beslenen domuzlarda grlmt. Ayrca, balklarda da GDOlu bitki DNAlarna rastlanmaya baland. Testbiotechden Christoph Then; DNA inceleme yntemleri gelitike GDOlu rnlerin DNAlarn vcdumuzda daha fazla bulmaya balyacaz dedi. Gemite, Avrupa Gda Gvenlii Ajans (EFSA) GDOlu bitkilerin DNAlarnn izlerinin hayvanlarda grlemeyeceini iddia ediyordu; fakat bundan yllar sonra bitki DNAlarnn barsakta tamamyla paralanmad ve bu yzden i organlarn yapsnda, damarda ve hatta farenin sperm hcrelerinde bile bulunduu grld. Testbioteche gre milyonlarca ton genetiiyle oynanm soya, Avrupada domuzlara, kmes hayvanlar ve byk265 http://www.gidahareketi.org/Cocuklarin-ErkenErgenliginden -Kim-Ne-Rant-Sagliyor-794-haberi.aspx

d. GDOlu ve Hormonlu rnlerin nsan Salna Zararlar

GDOlu rnlerin ekolojik adan zararlar tartlrken, GDOlu rnlerin insan salna da ciddi zararlar verecei ifade ediliyor. Yaplan aratrmalar GDOlu rnlerin kanserden ksrla kadar ok nemli zararlar olduunu ortaya koyuyor. Gen bitkinin iine yerletirildii iin, onu tketenlerin de risk altnda olaca, salk konusundaki eletirilerde sk sk dile getiriliyor.GDOlarn hedef olan rn hari dierlerinde nasl bir etki yapt bilinmiyor. Zaman zaman bu gdalarn kansere yol aaca iddialar ortaya atlyorsa da, bu iddialar henz ispatlanabilmi deil.264 te yandan, hormonlu rnlerin ocuklarda erken ergenlie sebebiyet verdii de iddia ediliyor.
263 http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=1010767& title=tarim-bakanliginin-acikladigi-gida-ihlalleribuzdaginin-gorunen-yuzu 264 http://www.ntvmsnbc.com/id/25018394/

119

ba hayvanlarna besin olarak veriliyor. Birok uzman bunun ilerde byk salk sorunlarna yol aacan belirtiyor.266

266 http://www.ntvmsnbc.com/id/25125562

120

4. SALGIN HASTALIKLAR

a. Domuz Gribi / H1N1 Dnya kamuoyu, 2009 ylnda yaanan Domuz Gribi salgn ile alkaland. Uluslararas salk kurulularndan medyaya, hkmet dzeyindeki ynetim birimlerinden eitim kurumlarna kadar pek ok merci, konu ile ilgili yanl bilgilendirme ve hatal ynlendirmelerle toplumlar teyakkuza sevketti. Korku politikalarnn etkisi ile alnan acil nlemler ve yrtlen a kampanyas, milyarlarca Dolara malolurken, hastaln her yl yaanan dier grip salgnlarndan daha yksek bir tehlike arzetmedii grld. Btn bu yaananlar, srecin kresel irketlerin bir tezgah m olduu sorusunun sorulmasna neden oldu.

Domuz Gribi Gerekten Bir Salgn Hastalk myd?

Dnya Salk rgt (WHO), virsn ilk grld Nisan 2009 tarihinde yapt aklamayla, alt ayda 2 milyar insann bu hastala yakalanaca ve 100 milyon insann leceini duyurmutu. Bu mthi iddia, annda dnya kamuoyunun gndemine oturmutu. Domuz Gribi ortaya kt gnden itibaren WHO; henz ok yeni bir hastaln byk oranda lmlere neden olaca gibi aklamalar yaparak, dnya kamuoyunu panie sevketmi, ar nlemler ve harcamalar yaplmasna neden olmutu.267 Hastaln etkilerinin ortadan kalkmasndan sonra gerekletirilen aratrmalar, hastaln kresel
267 Sahte Domuz Gribi, Gdalar&stn Irk Yaratma Dnya Nfus Azaltm Projeleri, F. William Engdahl, Bilim+Gnl, stanbul, 2009, s.6

lekli bir salgn hastalk olmadn ortaya koyuyor. 2010 yl banda aklanan ve Harvard niversitesi uzmanlar tarafndan gerekletirilen aratrma, sonular itibariyle bu gerei teyit ediyor. ABDde, Nisan-Kasm 2009 arasnda, domuz gribi lmlerini inceleyen dnyann en prestijli eitim kurumlarndan Harvard niversitesi ve ngiliz Medical Research Council tarafndan yaplan aratrmada; domuz gribinin her yl milyonlarca insann yakaland mevsimsel gripten ok nemli fark olmad, hatta virsn ldrc etkisinin, mevsimsel gripten daha dk olduu belirlendi. Bu yeni verileri gren bilim dnyas; bu sonular ngrebilmi olsaydk, dnya genelinde alama kampanyalar dzenlenmesi gibi nlemler alnmas sz konusu olmayacakt yorumunu yapt. Harvard uzmanlarna gre Domuz Gribi, hemen hemen normal grip kadar can ald; en byk fark ise akcierlere ok daha derinlemesine nfuz etmesi oldu. Aratrmann bandaki isim olan Harvard Profesr Marc Lipsitch; ilk balarda virsn etkisinin ne ekilde olacan tahmin etmek zordu, ama imdi elimizdeki verilere baktmzda bunun normal grip virsnden ok da farkl etkilere sahip olmadn gryoruz ifadesini kulland. Harvardn aratrmasna gre; H1N1 belirtileri gsteren hastalarn %1.44 hastanede tedavi edildi. %0.239u youn bakma alnd. %0.048i, yani yaklak 10 bin kii hayatn kaybetti. Buna gre domuz gribinin lmcll, her yl dzenlenen grip as kampanyalarna ramen, mevsimsel grip virsne 36 bin kurban veren Amerika iin ok daha dk kald.268

Dnya Sal rgt (WHO)nn Yanl ve Tarafl Uygulamalar

Bir hastaln salgn olarak ilan edilmesi, Birlemi Milletlere bal bir kurum olarak faaliyet
268 http://www.cnnturk.com/2010/saglik/01/04/harvard. noktayi.koydu.domuz.gribi.abartildi/557911.0/index.html

121

gsteren Dnya Salk rgt (WHO)nn belirledii ve tm dnyada hkmetlerin referans ald 6 evreli bir srece baldr. WHO, Domuz Gribi hastalnda bu sreci ok hzl ve gerekd olarak iletmiti. Domuz Gribi salgn ilk aamada 4. evreye, birka gn sonra da 5. evreye ykseltilmiti. 11 Haziran 2009da ise, dnya apnda bir alama yaplmasn gerektiren 6. evre alarm verilmiti. Bu garip uygulama ve sre boyunca WHOnun taknd anlalmaz tutumla ilgili olarak ok arpc iddialar ortaya atld. Gemi rneklerle ve hastaln tamamen ortadan kalkmasndan sonra gerekletirilen aratrmalarla birlikte deerlendirildiinde, iddialarn ne kadar gl olduu bir kez daha grlyor. Der Spiegel dergisine konuan ve grip konusundaki aratrmalar deerlendiren Cochrane Tekilat'nn bakan Epidemolog Tom Jefferson ise, WHOnun, Nisan 2009'da, tm dnyada hkmetlerin referans ald "pandemi" (salgn) tanmn deitirdiini syledi. Eski tanmda, WHOnun bir hastal pandemi olarak ilan edebilmesi iin; yeni bir virsn ortaya kmas, hzla yaylmas, insanlarn bu hastala baklnn bulunmamas, yksek lm oranna sahip olmas ve bulama orannn yksek olmas gerektiini belirten Jefferson, ancak Nisan aynda alnan kararla WHOnun, bu son iki arttan vazgetiini ve lm oran yksek olmayan domuz gribi hastalnn, bir anda pandemi tanmnn iinde yeraldnn altn izdi. Kresel salgn kararnn ardndan tm dnyada hkmetler, milyonlarca doz a siparii vermi, ilalar stok edilmeye balanm, bylece ila sektrne milyarlarca Dolarlk bir gelirin kaps aralanmt. ddiaya gre WHO'nun bu kritik kararlar ald toplantlara profesrlerin tevikiyle Glaxo, Novartis ve Baxter'in temsilcileri de gzlemci sfatyla ilk kez katld.269 British Medical Journal (BMJ) ve Aratrmac Gazetecilik Brosu (BIJ) tarafndan Haziran
269 http://www.ntvmsnbc.com/id/25030843/

2010da yaymlanan bir raporda; WHO'nun grip politikalar ve tavsiyelerini belirleyen biliminsanlarndan bazlarnn, a ve grip ilac reten firmalarla kar ilikileri olduu akland. BMJ ve BIJ'a gre WHO, kendi kurallarn ihlal ederek bu ilikileri kamuoyuna duyurmad gibi, domuz gribi salgn konusunda tm dnyay ilgilendiren kritik kararlar alan danmanlarn adlarn da gizledi. rgt Bakan Chan; "danmanlarn isimlerinin a ve ila endstrisinin basksndan korunmalar'' amacyla gizlendiini bildirdi.270 WHO ayrca Temmuz 2009da yaymlad bir bildiri ile, Domuz Gribi salgnyla ilgili vaka saysn daha nadir gncelleyeceini aklad. WHO bylece, kimin Domuz Gribi virs tadna dair bilimsel bir veri sunmayan denemelerden vazgeme karar ald. rgt, dnyadaki tm vakalarn H1N1 Domuz Gribi olduu nkabul ile H1N1 vakalarn saymay brakt.

Domuz Gribi As
Domuz Gribi as; gereklilii, etkinlii ve yanetkileri bakmndan ciddi pheler ve riskler tayor. Austos 2009da ngiltere ve Fransada Domuz Gribi as, hayvanlardan sonra az sayda insan zerinde, ABDde ise 2 bin kiinin zerinde denendi. Ancak sonular en fazla 2 aylk verilerle snrlyd. Ann etkinlii ve muhtemel zararlarn test edecek aratrmalar bitmeden piyasaya srld. Trkiye de alara ilk ruhsat veren lkelerden biri oldu. Hakknda hibir olumlu veri bulunmayan ve byk risk tayan alar; 6-36 aylk bebeklere, ocuklara, salk alanlarna ve savunma mensuplarna uyguland.271 Ancak, bilindii gibi, yeni retilen bir ann yan etkilerinin sebep olaca bir hastalk, 20-30 ve hatta 50 yl sonra ortaya kabiliyor.
270 Bir Zamanlar Domuz Gribi Salgn Vard!, Ahmet Rasim Kkusta, Zaman, 12 Haziran 2010, http://www.zaman. om.tr/yazar.do?yazino=994300&title=bir-zamanlardomuz-gribi-salgini-vardi 271 http://www.gidahareketi.org/Asilar-Hakkinda-GizliGercekler- -561-haberi.aspx

122

Asyla lisans alan Novartisin resmi sitesindeyse, ann yanetkileri blmnde, ann muhtemel yanetkileri u ekilde sralanyor: Yerel enjeksiyon yeri reaksiyonlar, ar kol hareketi, kzarklk, ime, scaklk, ekimoz, ate, keyifsizlik, yorgunluk, yz demi, baklk sistemi bozukluklar, geici bbrek tutulumu, vasklit, boaz ve az demi, ar duyarllk reaksiyonlar anafilaktik ok ve lme sebep olmas, sindirim bozukluklar, ishal, mide bulants, karn ars, kusma, kan ve lenf bozukluklar, geici trombositopeni, metabolik ve beslenme bozukluklar, eklem arlar, kas ars, sinir sistemi bozukluklar, ba ars, ba dnmesi, Guillain-Barre Sendromu, fel, solunum bozukluklar, gs ars, farenjit, rinit, StevensJohnson sendromu, prurit, rtiker, vb... Ann virsten daha lmcl olabilecei iddiasnn dier dayanaklarysa unlar: Alarn iinde koruyucu madde olarak Aluminyum ve Civa Kkleri (neurotoxin) bulunmas. Alarn iinde yardmc ajan olarak Squalenne bulunmas. A vcuda verildiinde baklk sistemi bu formlle savayor, kazanyor ve yok ediyor; ancak vcudumuzda ok hayati sistemler iinde de Squalenne ya moleklleri mevcut. Amerikal uzmanlarn iddiasna gre; baklk sistemi a ile savarken, kendi bnyesindeki Squalenne molekllerine de saldrarak sonu lmle bitecek bir ykm balatyor. Ay retenlerin, bu ann kendilerine uygulanmasna izin vermedikleri rapor ediliyor.272 Domuz Gribi asnn ne lde koruyucu olduu da ayrca bir tartma konusu oluturuyor. Birok aratrma, grip alarnn ok az koruma saladn ortaya koyuyor. Bu iddiay dillendiren biliminsanlarndan biri olan Dr. G. Buckwald konuyla ilgili unlar syledi:
272 http://www.teknikgundem.com/Haber/Gunc el/17102009/Asisi-virusten-tehlikelimi.php?month=2&date=17&year=2011

Domuz Gribi as da dahil olmak zere herhangi bir ann hastalklara kar koruyucu olduunu isbat eden herhangi bir veri yoktur. Yani hibir a korumaz. Aksine her a baklk sistemine alan bir sava; byk hastalklara, hatta lme alan bir kapdr. Domuz Gribi asnn yanetkileri getiimiz aylarda grlmeye baland. Avrupa lkelerinde domuz gribi asn yaptranlar arasnda 26 kiide narkolepsi (ar uyku eilimi) tespit edildi.273 A ile ilgili bir baka ilgin olay, ann tad risklerle ilgili nemli ipular veriyor. Dnyay panie sevkederek herkesin a olmas gerektiini syleyen Dnya Salk rgt Bakan Margaret Chanin, bir gazetecinin a olup olmad ynndeki sorusunu; hayr, henz olmadm eklinde yantlamas, tm dnyada byk bir aknlk ve tepkiyle karlanmt.274 Domuz Gribi ile ilgili arpc iddialardan biri, Avustralyal virolog Adrian Gibbsden geldi. Gibbs; yaptm incelemede bu virsn, bir laboratuardan km olma olasln ok yksek olarak buldum" dedi. Gibbs, grip as ya da yeni grip ilalar gelitirmek isteyen biliminsanlarnn laboratuar ortamnda yeni grip virsleri yaratmaya altnn bilindiini, bu virslerden birinin laboratuardan "kam" olabileceini aklad. Gibbs, virsteki genetik mutasyonunun, domuzlar arasnda grlen domuz gribinden 3 kat daha hzl olduunu, bunun da virsn mhendislik eseri olduu iddiasn glendirdiini kaydetti.275 Domuz Gribi as ile ilgili en arpc iddia ise Finlandiya eski Salk Bakan Dr. Rauni Kildeden geldi. Domuz gribi asnn bir aldatmaca olduunu belirten Dr. Kilde; bu a ile mmkn olduunca, dnya nfusunun ou ldrlmek isteniyor dedi. Bu dncenin eski ABD Dileri Bakanlarndan Henry Kissingere ait olduunu syleyen Dr. Kilde,
273 http://www.gidahareketi.org/Domuz-Gribi-AsisiYaptiranlar-Dikkat--875-haberi.aspx 274 http://www.gidahareketi.org/Dso-Baskani-Domuz-GribiAsi-Olmayi-Reddetti-630-haberi.aspx 275 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aTy pe=RadikalDetay&Date=13.5.2009&ArticleID=935716

123

14-15 Mays 2009 tarihinde yaplan Bilderberg toplantsnda bu kararn alndn belirtti. Dr. Kilde, bir televizyona yapt aklamasnda, ABD, hibir maddi kayp yaamadan; hatta milyarlarca Dolar kazanarak dnya nfusunu te iki orannda azaltmay hedeflemektedir diye konutu. Dnya Salk rgtne domuz gribinin lmcl bir salgn olduu ynnde beyanda bulunmas iin bask yapldn belirten Rauni Kilde; bylece ay tercihli deil zorunlu yapmak istiyorlard. zellikle hamile kadnlarn ve ocuklarn ilk nce a ile zorunlu tutulmas, gelecek nesillerin hedeflediini gstermektedir aklamasnda bulundu. Kilde szlerini yle srdrd; hikimse ann 1 yl, 5 yl ya da 20 yl sonra ne gibi etkilerinin olacan bilmiyor: Mutlak ksrlk m? Kanser mi? Ya da lmcl herhangi bir hastalk m? Dr. Rauni Kilde; Amerikan ynetimi ileride bundan doacak herhangi bir skntdan dolay ila irketlerine bir sorumluluk yklenmemesi iin imdiden nlemini ald ve onlar tm sorumluluklardan muaf tuttu. Bu bile iin ciddiyetini gstermeye yeter dedi.276

Domuz Gribinin Ekonomik Boyutu ve la Firmalarnn Kazanc

Dnyada her yl grip hastal sebebiyle yaamn yitirenlerin says yaklak 500 bini bulurken, tm dnyann teyakkuza sevkedildii Domuz Gribi hastalnda lenlerin says 15 bini gemedi. Ancak, yaratlan kaos ortamnda, birok dnya lkesine milyonlarca doz a satld ve insanlar salk kurumlarnn tevikiyle bu alar yaptrmak zorunda brakld. Yaplan aratrmalar, bata ila firmalar olmak zere, zellikle Dnya Salk rgt gibi uluslararas referans kabul edilen salk kurumlarnda danmanlk yapan ahslarn, sreten ok byk miktarda paralar kazanarak ktn gsteriyor. Konu ile ilgili pek ok haber ve istatistik, Domuz Gribinin, ila firmalar tarafndan hazrlanan ve WHOnun destekledii bir speklasyondan ibaret olduunu doruluyor. Avrupa Konseyi Salk Birimi efi Wolfgand Wogard, Domuz Gribi salgnnn dnya apndaki panikten faydalanmak isteyen ila firmalarnn balat276 http://www.timeturk.com/tr/2009/12/13/dr-kilde-gripasisi-milyonlari-oldurecek.html

t sahte bir salgn olduunu syledi. Wogard, Domuz Gribi tedavisinde kullanlan ila ve koruyucu alar reten irketlerin Dnya Salk rgtnn domuz gribini bir salgn olarak tanmlama kararn etkilediini savundu. 277 Dnya Salk rgt'nn (WHO) hastalklarn sklk ve yaylma dzenini inceleyen epidemioloji birimi direktr Profesr Ulrich Keil; "Domuz Gribi salgn, ila reticilerinin krlarn artrmak iin bu irketlerle ortak olarak retilen bir korku kampanyasyd" diye konutu. WHOda kalp hastalklar konusunda bir numaral uzman olarak kabul edilen Profesr Keil, Avrupa Konseyindeki aklamasnda u szleri kulland: "WHO; SARS ve Ku Gribi konusunda da tm tahminlerinde yanld. Kamu saln ilgilendiren onca ey varken, Domuz Gribi konusunda halkta byk bir panik yaanmasna sebep olduk ve bu tamamen abartlm bir korkuydu. WHOnun kararlar lkelerin salk btelerine ok byk yk getirdi. nsanlarn lmne sebep olan en nemli etkenlerin; hipertansiyon, sigara, yksek kolesterol, obezite, egzersiz yapmama, sebze ve meyve tketiminin azl olduunu ok iyi biliyoruz. Hkmetler, WHOnun tavsiyesi dorultusunda bu alanlara yatrm yapmalar gerekirken kresel bir salgn yaanmas ynndeki deliller ok zayf olmasna ramen, Domuz Gribine yatrm yapmak zorunda brakld." 278 nl GDO'lu ve hibrit tohum devi ve ila devlerinden Novartis firmas, bu yln ilk eyreinde geen yla oranla, krlln %49 arttrd. Bu artn nemli sebeplerinden biri Domuz Gribi' as satlaryd. ok ksa bir sre nce CEO grevine getirilen Amerikal Joe Jimenez'in baar hanesine yazlan bu krllk, Novartis hissedarlarnn yzn gldrd. Novartis firmasndan yaplan aklamaya gre, yln ilk yarsnda net gelirler 2.93 milyar Dolara ulat. Bu rakam Geen yl ayn dnemde 1.96 milyar Dolar dzeyinde kalmt. Toplam satlar %25 artarak, 12.1 milyar Dolarlk bir ciroya ulat. Firma tm dnyada bu dnemde 1.1 milyar Dolarlk Domuz Gribi' as satt. Novartis, ayrca, gelimekte
277 http://www.gidahareketi.org/Avrupa-dan-Sok-EdenDomuz-Gribi-Itirafi-637-haberi.aspx 278 http://www.ntvmsnbc.com/id/25053480

124

olan lkelerdeki pazar payn da arttrd. lk 3 aylk dnemde bu pazarlarda %38 orannda byyerek, 1.2 milyar Dolarlk sat yapt.279 Onlarca lke, birou kullanlmayan/kullanlmasna gerek kalmayan alardan, nfusunun zerinde rakamlarda sipariler verdiler. Bugn birok lke, ellerinde kalan milyonlarca doz ay geri vermek, ya da baka lkelere satmak iin urayor. Alanma oranlarnn neredeyse tm lkelerde %5 civarnda kalmasnn, bunda etkili olduu biliniyor. te yandan birok lke iki doz uygulanmas gerekecei sylemi zerine nfuslarndan ok a sipari etti. rnein, 65 milyon nfusa sahip Fransa 94 milyon, domuz gribinden 65 bin kiinin lebilecei ileri srlen, daha sonra bu rakam 1000e ekilen ama sonuta 400 den az insann ld ngiltere 90 milyon dozluk anlama imzalad. Trkiyede 3 firmaya toplam 43 milyon doz a smarland. Bugne kadar 8.4 milyon ann Trkiyeye geldii ve bunun 4 milyon dozunun harcand, ancak iki kere alananlar ve ziyan olan alar sebebiyle, sadece 2 milyon kadar insana a yapld biliniyor. A firmalar, lkelerin ellerinde kalan alar geri almaya yanamad gibi, anlama gerei olan ve lkelerin ihtiyacnn kalmad alar da satmak iin lkeler zerinde bask uyguluyor. New York Timesda yer alan bir habere gre; Novartis firmasnn yneticilerinden Daniel Vassela, szlemeye uymak istemeyen lkelerin, gelecekteki bir pandemide ilk srada olmayabileceklerini, gvenilir ortaklar tercih edeceklerini syleyerek, aka tehdit ediyor.280 Domuz Gribi, getiimiz yllarda Ku Gribi ve SARS ile ilgili olarak benzer sreleri izleyen, bata Novartis, GlaxoSmithKline, Roche ve Baxter gibi kresel ila firmalarnn ve bu firmalarla balantl biliminsanlarnn, korku politikalar ile tm dnyay bask altna alarak milyarlarca Dolar kazan salad bir senaryo olarak kaytlara geti.
279 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=Radikal Detay&ArticleID=992775&Date=25.11.2010&Category ID=80 280 Domuz Gribi Asnda Bir Oyun Mu Var?, Ahmet Rasim Kkusta, http://www.ahmetrasimkucukusta.com/ 2010/ 02/08/yazilar/tip-yazilari/domuz-gribi/domuz-gribi-asisin da-bir-oyun-mu-var/

b. Dier Salgn Hastalk Sylentileri

NDM-1 Virs
Domuz Gribinin yanklar srerken, dnya 2010 ylnda yeni bir virs haberi ile alkaland. Hindistanda ortaya kan, daha sonra Pakistan ve Afganistanda grlen NDM-1; ABD, Kanada ve Avustralyaya ilave olarak ngiltere, Belika ve Hollanda gibi Avrupa lkelerinde de grld. ngilterede 50 hastada NDM-1 tesbit edildii, Belikada ise 1 hastann NDM-1e sahip bir bakterinin yol at enfeksiyon sonucu hayatn kaybettii belirtildi. NDM-1; aralarnda E.coli'nin de bulunduu farkl bakterilerin iine yerleip, bu bakterileri de en gl antibiyotik gruplarna kar direnli hale getiriyor. Bu antibiyotik gruplar, zaten acil mdahalelerde ve direnli bakterilere kar tedavilerde kullanlyor. NDM-1'in zaten direnli olan bakterilere bulamasndan da endie ediliyor. Bu durumda daha da glenecek olan bakteriler, insandan insana geebilir ve tedavisi neredeyse imkansz yeni bir salgn tr ortaya kabilir. Aratrmaclarn inceledikleri NDM-1 enfeksiyonlarnn en az birinde bakterinin bilinen btn antibiyotiklere direnli olduu saptand.281 Domuz Gribi tehlikesinin tamamen ortadan kalktnn resmi azlar tarafndan dile getirilmesinin hemen ardndan yaanan bu gelimeler, akla benzer bir senaryonun bir kez daha sahnelenmek istendii fikrini getirdi.

281 http://www.ntvmsnbc.com/id/25122196

125

gre, depresyon tedavilerinde, venlafaksin etken maddeli antidepresanlar kullanan hamilelerde dk oran %68'e kadar kt. Aratrma sresince, antidepresan kullanan kadnlardan 20 haftalk hamile olan 284 kii de ayn nedenle dk yapt.283

5. RUH SALII

Antidepresanlarn Zararlar Karidesler zerinde Test Edildi

Genellikle antidepresanlarda kullanlan fluoksetin hidroklorr maddesinin karidesleri intihara srkledii ortaya kt. ngilteredeki Portsmouth niversitesinden biliminsanlar, echinogammarus marinus tr karidesleri artma tesislerinin kndaki sularda, tesbit edilen seviyede, fluoksetin hidroklorre maruz brakt. Biliminsanlar, korkak, merakl, hareketli karideslerin, bu maddeye maruz kaldktan sonra inanlmaz derecede dikkatsiz davranmaya baladna, bu "deliliin" karidesleri kolayca av haline getirdiine dikkati ekti.284 Hayvanlar zerinde gerekletirilen bu deney, antidepresanlarn insanlar iinde ciddi zararlara sebebiyet verdiini gzler nne sererken, te yandan hayvanlar zerinde uygulanan bu yntemler canl trlerinin maruz kald muamelenin de kant olma zellii tayor.

Antidepresanlarn levi Tartlyor

ngiliz Hull niversitesinden biliminsanlar, 47 klinik deneye dayandrarak yaptklar bir aratrmada; antidepresanlarn sanld kadar etkili olmadn ortaya kard. Aratrmay yrten Hull niversitesi Psikoloji Blm retim yesi Prof. Irving Kirsch, yapt aklamada; antidepresanlar zerine yaplm ve yaymlanmam aratrmalar nedeniyle bu aratrmay yaptklarn belirtti. Aratrmay srdren biliminsanlarnn deneylerden sonra vardklar sonu yle: Antidepresanlar sadece ar depresyon vakalarnda, snrl oranda ie yaryor. Dnya genelinde ok satlan baz ilalarn hastalar zerindeki etkisi, klinik deneylerde kullanlan ve hastann kendisini iyi hissetmesini salayan placebo, yani yalanc ilalarn etkisinden farkl deil.282

Antidepresanlar Rya Grmeyi Engelliyor

REEM Nroloji Merkezi'nden Dr. Mehmet Yavuz, birok antidepresan ilacn rya grmeyi engellediini, ya da en asgari dzeye indirdiini syledi. Dr. Yavuz'a gre, dardan alnan biyolojik ajanlarn ryalar engellemesi, ryalarn da bir nrokimyas olduunu gsteriyor. Alnan birok antidepresan ilacn ryalar inhibe ettiine, yani rya grmeyi engellediine, yahut ryalar asgariye indirdiine inanmaktayz diyen Mehmet Yavuza gre, dardan alnan biyolo283 http://www.hurriyet.com.tr/yasasinhayat/14956064.asp 284 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?a Type=RadikalDetay&ArticleID=1009073&Date=20.07 .2010&CategoryID=79

Antidepresanlar Ciddi Riskler Tayor

Kanada'da yaplan bir aratrmaya gre antidepresanlar, hamilelerde, zellikle ilk 3 aylk dnemde de neden oluyor. Kanada'nn Montreal niversitesinden biliminsanlarndan Dr. Anick Berard'n 5 bin 100 hamile kadn zerinde yapt aratrmann sonular, Canadian Medical Association Journal isimli tp dergisinde yaymland. Dr. Berard'n aratrmasna
282 http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/437072.asp

126

jik ajanlarla ryalarn engellenmesi de ayn zamanda beynin bir rya nrokimyas olduunu gsteriyor.

Sosyo-Ekonomik Skntlar Ruh Saln Bozuyor

Dnya Salk rgt verilerine gre, hem eitim hem de gelir dzeyinin dkl, ruhsal bozukluk skln 2,5 kat artrd. Trkiye Psikiyatri Dernei Genel Sekreteri Do. Dr. Burhanettin Kaya, 10 Ekim Dnya Ruh Sal Gn dolaysyla yapt yazl aklamada, Trkiye Psikiyatri Derneinin, uluslararas alanda da sklkla vurgulanan yoksulluk ve sosyal dlanma konusunun, ruhsal sorunlarn yaygnlamas asndan en belirleyici unsur haline geldii kansnda olduunu belirtti.285

Kresel politikalar, medyada cinayetlerin ok sk ileniyor olmas ve dnyada bitmeyen savalar. fkenin yansma biiminin deitiine deinen Dr. Akam; "kiilik bozukluu %7 civarndayd, %11'lere kt" dedi.287

Fazla Televizyon zlemek Depresyona Neden Oluyor

Amerikan Tp Dernei'nin yaymlad bir aratrmaya gre; genlerin televizyon banda geirdii saatler uzadka, depresyon riski de artyor. Depresyon belirtileri gstermeyen 4 bin 142 gen zerinde yaplan aratrmada; gnde 3 saatten az televizyon seyredenlerin %6'snda depresyona rastlanrken, bu oran 9 saatten uzun sre televizyon seyredenlerde %17'nin zerinde bulundu. Bu ilikinin sosyoekonomik artlar ve eitim durumu ile ilgili olmadn ve depresyon riskinin erkek ocuklarda kzlara gre daha yksek olduunu ortaya koyan aratrmann nemli bir bulgusu da bilgisayar oyunlar, video veya radyo ile depresyon arasnda bir ilikinin olmadnn saptanmas. Genlerin zamanlarn sosyal, entelektel veya fiziksel aktivitelerle veya arkada ve aileleri ile geirmek yerine televizyon banda akl kalmalarnn nemli bir etken olduu dnlyor. Uzun sre televizyon seyretmenin uyku dzenini bozmas ve olumsuz film veya haberlerin depresyona zemin hazrlamas da ihtimal dhilinde. Depresyonu kolaylatran faktrlerden biri de reklamlar. nk reklamlarda gerek hayatta ok ender rastlanan mkemmel insanlar var ve hepsi de inanlmaz derecede mutlular. Birok reklam da, eer u marka arabanz veya bu marka telefonunuz yoksa ne kadar zavall olduunuz tezini beyinlere kazyor. te yandan aratrmalar, televizyonun, ocuklarn sadece zek geliimini, ruh ve sinir saln deil; kalp ve akcierlerini de olumsuz etkileyebileceini ortaya koyuyor. Fransa'da televizyon ve radyo programlarn denetleyen Yksek Grsel-itsel Konsey, televizyonlarn 3 yandan kk ocuklara ynelik ovlar yaymlamasn, geliim srelerinin o287 http://www.aktuelpsikoloji.com/haber.php?haber_id=4777

Trkiyede Her 5 Kiiden Biri Ruh Sal Konusunda Tedaviye htiya Duyuyor Yaplan aratrmalar, Trkiye'de her 4-5 kiiden birinde, tedavi gerektirecek dzeyde ruhsal hastalk bulunduunu ortaya koyuyor. Son 1 ylda herhangi bir ruhsal rahatszl olan kii oran %17.2ye ulat. Bu oran kadnlarda erkeklerin 2 katna tekabl ediyor. ehirlerde ruhsal hastalk grnme oran kasaba ve kylere oranla daha fazla. Bu oran batya gittike artyor. Bu da kent hayatnn, insanlarn ruh saln koruma noktasnda ciddi bir riskle kar karya olduunu gsteriyor.286

iddet Eilimi Tm Dnyada Art Gsteriyor

Kiilik bozukluklar ve iddete eilim, sadece Trkiye'de deil, dnyada da byk bir art gsteriyor. Uzmanlara gre, psikopatlarn says %80 artt. Son dnemde akllar zorlayan cinayetler ve cinayeti ileyenlerin, bir filmi andran aklamalar, konunun uzmanlarn dah hayrete dryor. Konu ile ilgili aklama yapan Umut Vakf Ynetim Kurulu yesi psikiyatr Ayhan Akam'a gre ise silahlanmann nne geilmesi gerekiyor. Dr. Ayhan Akam, konunun sacayana dikkat ekti:
285 http://www.ntvmsnbc.com/id/25139683 286 http://www.aktuelpsikoloji.com/haber.php? haber_id=7770

127

lumsuz etkilenebilecekleri gerekesiyle yasaklad. Ayn kurul, ebeveynleri de uyararak bebeklerini Baby TV, BabyFirst TV gibi yurtdndan yayn yapan kanallardan uzak tutmalarn istedi. Amerikan Kalp Dernei de odalarnda teknolojik rn bulunan ocuklarda, bunlara ok vakit ayrmalar ve iyi uyuyamamalar sebebiyle kalp hastalklar riskinin artt uyarsnda bulundu. Ailelerinden arkadalarnda grdkleri dijital cihazlar isteyen ocuklar, ksa srede odalarn teknoloji mezarlna eviriyor ve sz konusu cihazlar dolaysyla ocuklar salkl uyuyamyor. Amerikan Kalp Dernei'nin raporunda, 13-16 ya aras ocuklarn gnde 6,5 saatten az uyumas halinde, onlar gelecekte yksek tansiyon gibi sorunlar beklediine de dikkat ekiliyor. Raporda, ocuklarn bu sorundan kurtarlmas iin, yatakodalarndaki teknolojik istilnn durdurulmas isteniyor. Bunun iin ailelerden, ocuklarnn yatakodalarndaki bilgisayar, bilgisayar oyun konsollar, cep telefonlar ve mp3 alarlar gibi cihazlar uzaklatrmalar isteniyor. Aratrmaya gre, ocuklarn byk blm, 8-9 saatlik uyku yerine ge saatlere kadar ya da gecenin bir yars kalkarak televizyon izliyor, mzik dinliyor veya arkadalar ile mesajlayor ve yeterince uyumuyor. Odalarnda televizyon bulunan ocuklar, bulunmayanlara gre daha ok abur-cubur tketiyor ve daha az hareket ediyor. Bir dier aratrma ise, televizyonun astm hastaln tetiklediini ortaya koyuyor. Glasgow niversitesi tarafndan doumlarndan 12 yana gelene kadar izlenen 3 bin ocuk zerinde yaplan bir aratrmada, gnde iki saatten fazla televizyon seyreden ocuklarda astmn iki misli fazla grld belirlendi. Aratrmaclar, televizyon-astm ilikisini, ocuklarn hareketsiz olmalar ile aklamaya alyor.288

288 ocuklar Televizyondan Uzak Tutun!, Ahmet Rasim Kkusta, Zaman, 15.5.2010, http://www.zaman.com.tr/ zar.do?yazino=984008&keyfield=

128

kltr sanat

GR

Hollywood; ABD ve srailin en byk destekilerinden biri olma zelliini srdryor. Hollywood merkezli sinema sektr, gerek kresel glerin politikalarn tm dnyaya yayarak, gerek gelimeler karsnda sergiledikleri durula; zellikle 11 Eyll sonrasndaki igal srecinin en nemli destekisi oldu. Yahudi sermayedarlarn tekelinde bulunan Hollywoodda, igalleri makul gsteren, kahraman ABD askerlerinin dramatik yklerinin anlatld, mdahalelerin igal edilen lkelerdeki halkn iyilii iin yapld kandrmacasnn tm dnyaya yutturulmaya alld filmler ekildi. Souk Sava dneminde Rambo serisi ile Afganistan SSCB igalinden kurtaran ABD, bu kez Afganistan igal ederek kurtarmay deniyor. Uluslararas festival ve dller hangi amaca hizmet ediyor? Kresel gler siyasal-ekonomik-askeri alanda kurduu hegemonyann devamn salayabilmek iin her trl yola bavuruyor. Kltr-sanat alannda gerekletirilen pek ok festival ve dl programlar da benzer bir amaca hizmet ediyor. zellikle Oscar dllerinin, ABDnin kresel stratejilerine paralel bir seyir izledii aka grlyor. 11 Eylln hemen sonrasnda balatlan igaller, Oscarn o yl siyahi adaylara verilmesi ile glgelenmeye allmt. Daha

nceki yllarda da pek ok kez, Yahudi soykrmn anlatan filmlerin o ylki trenden kucak dolusu Oscar heykelcii ile ayrld grlmt. Bu yl da deien bir ey olmad ve kahraman ABD askerlerinin Irak halk iin katlandklarn ve gsterdikleri kahramanlklar (!) anlatan The Hurt Locker filmi tam 6 dalda Oscara layk grld. Tpk Oscar gibi Nobel dlleri de benzer bir anlayla datlyor. zellikle Nobel Bar dl, dnya barna katk salayan kiilere verildii iddia edilerek, fakat her seferinde kresel glerin dnyann iinde bulunduu olumsuz tablonun msebbibi konumundaki temsilcilerine veriliyor. Gemite bu dln kimlere verildiini hatrlamakta fayda var: ABD Deniz Kuvvetleri Komutan olduu gn; savaa hogeldin derim; nk bu lkenin savaa ihtiyac olduunu dnyorum diyen 26. ABD Bakan Theodore Roosevelt, 28. ABD Bakan Thomas W. Wilson, hayatn savaa adam bir baka isim olan dnemin ABD Genel Kurmay Bakan George C. Marshall, Yahudi kkenli ABDli diplomat Henry Kissinger, Filistinde ak bir soykrm uygulayan srailli diplomatlar Menachem Begin, zak Rabin, imon Peres ve son olarak Bush dneminde balatlan igalleri bitireceini vaadettii halde bu konuda henz hibir somut adm atmayan ABD Bakan Barack Obama. Dnya genlii popler kltr ve televizyon ile uyutuluyor. Kitle iletiim aralarnn yaygnlamas ve internette sosyal paylam alar aracl ile dnyann her noktasnda olan bitenden haberdar olmann kolaylamas; zellikle genlerin popler kltrden daha kolay etkilenmesi sonucunu dourdu. Nitelikten uzak ve estetik deer tamayan birok rn, ksa srede benimseniyor ve bir sanat eseri olarak kabul edilebiliyor. Ahlki deerlerin ve estetik bilincin kaybolmasna yol aan bu sre, dnyada olup bitenleri umursamayan ve giderek kendi mutluluuna odaklanan bir neslin yetimesine zemin hazrlyor.

131

1. HOLLYWOOD SNEMASI

a. Hollywoodu Oluturan Etkenler 19. yzyln sonlarna doru Britanya, Berlin ve Paris gibi blgelerde fotoraf zerine yaplan denemeler sonucu, gelien sinema, bu alana duyulan ilginin artmasn salad. Her ne kadar bu gelimeler bir balang olsa da, tarihiler asndan sinematografiyi kefeden Fransz Lumiere kardeler, bu alandaki en nemli isimler olarak kabul edilir.289 Lumiere kardeler bu gelimelerden hareketle, 1897 ylnda bir sinema salonu aarak farkl yeniliklere imza atmaya devam ettiler. Pariste yaanan bu gelimeler Avrupa ve Amerikay da etkiledi ve Los Angelesta 1902 tarihinde bir sinema salonu ald.290 1. Dnya Sava savaa katlan baz Avrupa lkelerini sosyal ve ekonomik adan zayf drm ve sinema sektr de bu durumdan etkilenmiti. Bu durum Amerikann iine yarad ve Hollywood sinema sektrnde dier lkeleri geride brakt. Yapmclarn yatrm blgesi haline gelen Hollywood, yeni

bir r at.291 Sinemann gelien teknolojiye paralel olarak grsel-hareketli ve renkli-sesli bir biime dnmesi, byk bir izleyici kitlesi olutururken, uzun vadeli kr kaplar aralanm oldu. Sinema sektrn elinde bulunduran ABD, toplumlara yeni ve hzl bir tketim arac sunmakla kalmam, sinemay sanatsal bir faaliyetten ziyade, ekonomisini kalkndran bir gie arac olarak grm ve ayn zamanda politik gdmleri iin bu alan kullanmaktan ekinmemitir. Dnya zerinde sz sahibi olma kavgasyla, birbirleriyle atan dnya devletlerinin kaderini belirleyecek olan 2. Dnya Savanda, Almanya, Japonya gibi lkeler iktidar olma yolunda ilerlerken, savaa katlmaktan yana olmayan ABD halknn bu tutumu, Japonyann Pearl Harboura saldrmasyla devre d brakld.292 O dnemde ABD bakan olan Franklin Rooseveltin nl sinema ynetmenlerini Beyaz Saraya ararak bir toplant dzenledii ve bu toplantda gre, sava propagandas ieren filmlerin sipari edildii ynnde iddialar mevcut.293 Souk Sava dneminde Sovyet Rusya ile ekime iersinde olan ABD, komnizme kar kapitalizmi ssleyerek sinema sektrn kulland. Dnyaya hkim olma sevdasyla, dier medeniyetleri sistem dna itip, kendi ngrd biimde dier medeniyetlere ekil vermeye alan Bat kltr, bu sefer scak atma yoluyla deil, kltr ve sanat yoluyla bu politikasn yrrle koydu. Nitekim 1950li yllardan bu yana ABDnin, bu stratejisini, dier lkelerin medeniyetlerini tahakkm altna almak iin kullandn grmek zor deil. Bu kltrel tahakkm ve tahrip ise, bir taraftan dier toplumlar sindirerek yozlatrrken, dier taraftan kresel glerin dnya zerindeki hakimiyet291 http://www.maxicep.com/sinema-tiyatro/sinemaningelisimi-sinemanin-dogusu-sinema-nasil-gunumuze-geldi249185.html 292 http://tr.wikipedia.org/wiki/ikinci_Dnya _Sava 293 http://www.derindusunce.org

289 http://www.maxicep.com/sinema-tiyatro/sinemaningelisimi-sinemanin-dogusu-sinema-nasil-gunumuze-geldi249185.html 290 http://www.kameraarkasi.org/sinema/makaleler/sinem atarihi.html

133

lerini kltrel-sanatsal ve ekonomik alanlarda da srdrmesinin yolunu ayor.

b. 2010 Yl Hollywood Sinemas ve Amerikan Militarizmi Hollywood sinema sektr, ABD politikalar dorultusunda igrrken, bu durum zellikle 11 Eyll Olaylarnn ardndan zellikle slam dnyasna ynelik anti-propaganda biimiyle iyiden iyiye ekillendi. ABD Hollywood kanalyla kendisinin; mutlak iyi, uluslararas arenada zgrlk ve bar yanls olduu izlenimi uyandrmaya alyor. Nitekim Hollywood sinemasnn pek ok rneinde sava konusu ilenirken, yine bu rneklerde ABDnin mutlak hakl olduu grnts gze arpyor. 11 Eyll Olaylarnn ardndan, ABD hkmetinin gerekletirdii igalleri meru zemine oturtmak amacyla, pek ok filme destek salad biliniyor. Bu balamda, ABD hkmetinin ekillendirdii sinema sektr, kanlmaz (!) olan sava eylemini, destans biimde izleyiciye sunarken, muhatab olan kart gc terrist, baskc, despot kimliklerle gstermeyi ihmal etmiyor. 2. Dnya Sava, Vietnam Sava, Afganistan ve Irak igallerini konu alan filmler incelendiinde, ABDnin bu propagandas gzler nne seriliyor. 2. Dnya Sava srasnda Japonyann Pearl Harbora saldrmalar Hollywood iin iyi bir malzeme olmu ve, Michael Bayn ynettii 2001 yapm Pearl Harbor filmiyle ABD; bize bir dokunann cann binbir biimde yakarz diyerek mesaj vermiti.294 Souk Sava yllarnda ABD-Sovyetler Birlii atmasn ileyen seri filmlerde Rambo isimli kahraman(!), Sovyetler Birlii igalindeki Afganistan kurtarrken, ABD hkmetinin ne kadar barl ve yardmsever olduunu dnya halklarna sunuyordu. Yine 11 Eyll olaylarnn ardndan pepee ekilen ve Irak igalini konu alan filmlerin ncelikli olarak verdii mesaj slamofobya dncesi oldu.
294 http://tr.wikipedia.org/wiki/Pearl_Harbor_%28film%29

ABDnin derin devlet yapsn ileyen ve Dominic Senann ynettii Swordfish/Kod Ad Klbal filminde terr bahanesi kullanlarak namlunun ucuna Mslmanlar yerletirildi. Oliver Stoneun ynettii World Trade Center/Dnya Ticaret Merkezi isimli film de, yine 11 Eyll Olaylarnn ardndan hedefi belirlenmi olarak gsterime girdi.295 Amerikal ynetmen Irwin Winkler 'in ektii Home Of The Brave/Cesurlarn Vatan isimli film, ABDnin igal politikasn hakl gerekelere dayandran bir gsterim olarak beyaz perdede yerini ald. ABD'nin Irak' igal etmesinden iki yl sonra gsterime giren Jarhead isimli film ise, ABDde byk tartmalara yol at. Filmle alakal eletiride bulunanlarn bir ksm, Washington ynetiminin savaa mecbur kald fikrini verdiini dnrken, bir ksm eletirmenler de filmin bir deniz piyadesinin ordudaki konumundan sz ettiini belirtti. Irak igalinin hemen ardndan ekilen ve bir dram filmi olan The Situationda da, savamak durumunda kalan ABD askerleri ile igale maruz kalan Irakl sivillerin iinde bulunduu durum ilenirken izleyiciye, kan glne dnen Irakn iler acs durumu yanstlmakla beraber, mecbur kaldklar iin savaan ABD askerlerine sempati duyulmasn salamakta baar elde ettikleri sylenebilir.296 2010 yl Hollywood sinemasn incelediimizde ise, Hollywoodun, tarihi perspektifinden bir ey kaybetmediini sylemek mmkn. Albert-Allen Hughes kardelerin ynettii The Book Of Eli/Tanrnn Kitab filminde, ivisi kan dnyann kurtarcs olan Mesih rolndeki kahramann, Hristiyanlk propagandas yaparak dier dinleri yadsdn grmek zor deil. Paul Greengrass tarafndan ekilen Green Zone/Yeil Blge adl film, bir taraftan ABDnin Irak igaline sebebiyet veren etkenlerin bahane olduunu ortaya koyarken, dier taraftan olay deifre
295 http://www.gencyaklasim.com/content/view/246/86/ 296 http://www.porttakal.com/haber-irak-isgalini-anlatanhollywood-filmleri-67855.htm

134

eden tek kahramann ABDli bir asker olduunu vurguluyor.297 Ynetmenliini Jon Favreaunun yapt Iron Man 2/Demir Adam 2 filminde gze arpan nokta, Afganlar tarafndan esir alnan kahramann, demir bir giysi yaparak terrizm vahetinden kendini korumas konu ediliyor.298 Kathryn Bigelow tarafndan ynetilen The Hurt Locker/lmcl Tuzak filmi Sava Afyondur! cmlesiyle giri yapsa da, tipik bir Amerikan sava filminin tesine gemedii grlyor. Filmde konu edilen ise, yine her blgesi byk bir tehlike altnda olan Irakta, ABD askerlerinin yaad psikolojik travmalar. Filmde ABD askerlerinin Irak halknn can gvenliini korumak iin blgede bulunduklar mesajnn tesinde Amerikan militarizmi ve milliyetilii de sinsice verilmeye allyor.299 rnekler bunlarla snrl deil. Hollywood eskiden olduu gibi bugn de ABD ve srailin kresel karlarna hizmet etmeye devam ediyor.

c. Hollywood Katliam ve Soykrmlar Saptryor Oscar dll Amerikal oyuncu Angelina Jolie'nin ilk ynetmenlik denemesi olan ve Bosna'daki soykrm yllarnda (1992-1995) geen bir ak hikyesini konu alan filmi iin ekim izni, BosnaHersek Federasyon Kltr Bakanl tarafndan verildi. Ancak filmin senaryosuna dair negatif duyumlarn yaylmas zerine, Bosna Hersek halk ve baz dernekler bu izne tepki gsterdiler. Viegrad kentinde, 1992 ylnda, liseye giden kzyla birlikte tecavze urayan ve bunun zerine kurduu dernekle, 25 bine yakn tecavz maduru kadnn ifadesini toplayarak Lahey'deki Uluslararas Sava Sular Mahkemesine sunan Bakira Hasei, AA muhabirine, filmin konusunun, "tecavzcsne k olan bir Bo297 http://www.sinema.pro/sinema-haberleri/2010-yilihollywood-filmleri/haberi 298 http://moviegrande.com/sinema/elestiriler/elestiri41.htm 299 http://www.gencsinema.com/makale/2-8729/olumcultuzak-amerikan-sinemasi-afyondur

nak kadnn hikyesi" olduunu duyduklarn syledi. Bunun zerine, Bosna-Hersek'teki Birlemi Milletler Mlteciler Yksek Komiserlii (BMMYK) araclyla Angelina Jolie ile iki defa grme talebinde bulunduklarn belirten Hasagi, ancak taleplerinin dikkate alnmadn belirtti. Jolie'nin, byle bir filmde, nce sava maduru kadnlar dinlemesi gerektiini vurgulayan Hasei; "bizim iin; sadece 'toplama kampnda ak' ifadesinin kullanlmas yeterlidir, buna izin vermemek iin mcadelemizi srdreceiz. Byle bir eyi kesinlikle kabul edemeyiz. Gnlerdir sava maduru kadnlar bizi aryor ve yaadklarmzn asla byle bir filmle yanstlamayacan sylyorlar" dedi. Kendilerine filmin senaryosunun ieriinin hl verilmediini ve filmle ilgili gelen duyumlarn, sava maduru kadnlarn ruh saln olumsuz ynde etkilediini, aclarn artrdn syleyen Hasei, szlerini yle srdrd: "Toplama kampnda ak olamaz. Byle bir olay, byk bir yalan; gereimizin, tarihimizin, yaadmz katliamn, soykrmn saptrlmas olur. Toplama kampnda ak-sevgiyi, ancak ocuunuz iin hissedersiniz. Onu kurtarmak iin hereyinizi verirsiniz. Byle bir hikyeyle sava kurbanlarna hakaret ediliyor. Bu hepimizin, Mslmanlarn kk drlmesi olur. Hereyin arkasnda dururuz, ama bir kurbann tecavzcsne k olabileceini kesinlikle kabul edemeyiz." Ayrca Hasei, sava maduru bir kadnn kendilerini bugn aradn ve alayarak; "ltfen Jolie'ye sorun; boynuna bak dayatlarak tecavze uramak ak m oluyor" diye konutuunu szlerine ekledi.

Bosna Basn Filmi Tartyor

Hasei bu ifadelerini dile getirirken, film Bosna-Hersek gndeminde de byk yank uyandrd. Filmin senaryosuyla alakal farkl yorumlar tartmalara neden oldu. Baz haberlerde; filmde, toplama kampnda bulunan bir Bonak kzn kampn sorumlusu, etnik komutann oluna k olduu ve babann bu aka kar kt ileri srlyor. Bosna-

135

Hersek'in nemli gazetelerinden Denvni Avazn haberinde filmin senaryosu u ekilde anlatld: "Bonak kzn k olduu tecavzc Srp askeri, kz dier esirlerden uzakta gvenli bir yere gtrr ve ona her gn yemek getirir. Gen kz, yalnzlnda Srp gencini dnr ve aralarndaki ak byr. Ancak hikyenin gidiat burada deiir. Byk bir bombalama ncesi ikisi bir kiliseye snr. ok sayda Srp askeri bu bombalama srasnda lmtr. Srp genci, kzn Bosnal askerlere yeri hakknda bilgi verdiini dnerek onu ldrr. Daha sonra BM askerlerine teslim olur ve sava sulusu olduunu kabul eder." Basnda tartlan bu iddialar srerken, Angelina Jolienin, filmin senaryosuna dair rahatlatc bir aklama yapmad grlyor. BMMYK'nin iyi niyet elisi olan Jolie, beraber yaad aktr Brad Pitt'le birlikte, 5 Nisanda Bosna-Hersek'e gelerek, Bosnal ynetmen Aida Begi'in sava yllarnda kaybolan elerini bekleyen kadnlarn hikyesini anlatt Gorajde ve Viegrad kentlerindeki mlteci kamplarn ziyaret etmiti. Daha sonra bu ziyaretin, Jolie'nin, Bosna-Hersek'te 1992-1995 yllar arasnda gerekleen soykrmda toplama kampna den Bonak kzyla onu kurtarmaya alan bir Srp genci arasnda geen ak yksnn anlatld filmin hazrlklar kapsamnda olduu aklanmt. Film ekimleriyle ilgili olarak daha nce Srbistan'daki zel televizyon kanal Pink TV'nin sahibi Jelyko Mitrovi'le anlaan Jolie, Mitrovi'in projeden vazgemesine ramen film almasna ara vermemiti. Budapete'deki bir film stdyosunda 29 Eyllde ekimlerine balanan ve Jolie'nin ilk ynetmenlik denemesi olan, yaklak 12,5 milyon Euroya mal olacak filmde, BosnaHersek, Srbistan ve Hrvatistan'dan ok sayda nl oyuncu rol alyor.300

300 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=Radi kalDetay&ArticleID=1025039&Date=22.10.2010&Cate goryID=81

136

rinin siyahi oyuncu ve ynetmenlere verilmesi hemen herkesin dikkatini ekmiti. Ekim ay iersinde lkemizde gsterime girmi olan film, yalnzca 4.586 kii tarafndan izlendi.302

2. ULUSLARARASI FESTVALLER ve DLLER

a. Oscar dlleri 2010 ylnda, Kathryn Bigelow imzal The Hurt Locker/ lmcl Tuzak en iyi film kategorisinde birinci olarak, toplamda 6 Oscar dlnn sahibi oldu.301 ok nemli kabul edilen kategorilerde Oscar kucaklayan The Hurt Locker filmi, kahraman (!) ABD askerlerinin gsterdii fedakrlklar ve karlat tehlikeleri konu ediniyor. Kahraman ABD askerleri, lm pahasna dmanlaryla arpmaktan geri durmuyor ve Irak halknn refah iin mcadele ediyorlar. stelik askerler bu fedakrlklarna ramen, sokaktaki kadnlar ve ocuklar tarafndan hakarete maruz kalyorlar. Tm bu hareketliliklere elik eden ezan yahut Kuran- Kerim sesi de fonda eksik braklmyor. Sava Afyondur! cmlesiyle giri yapan film, ABDnin bu afyona olan bamlln gzler nne seriyor. ABD politikasna hizmet eden Hollywood sinemas ve Oscar dlleri, ABDnin igallerini ve ihlal ettii haklar aklama projesini devam ettirirken, bu noktada olduka irin grnmeyi de eksik etmiyor. 11 Eyll Olaylarndan sonra Oscar dlle301 http://www.cnnturk.com/2010/kultur.sanat/sinema/03/08 /oscarda.the.hurt.locker.surprizi/566500.0/index.html

b. Nobel dlleri sveli Alfred Nobel dinamiti icat ettikten sonra Avrupada savaan taraflara bunu pazarlam ve ticaretten milyonlarca Dolar kazanmt. Nobel, lmne yakn bir zamanda, bir dernek kurulmasn ve bu dernein insanla hizmet veren kiileri dllendirmesini vasiyetinde bildirmiti. Nitekim bugnk Nobel dllerinin kayna dinamit ticaretine dayanmaktadr.303 Nobel dln insanla armaan eden Alfred Nobel, dinamit ticaretiyle byk krlar elde ederek kapitalizm ve smrnn bir paras olmu ve gelecek emperyalist zihniyetlere malzeme brakarak bu organizasyonun devamn salamtr. 1901 tarihinde ilk dl verilirken, gnmzde de insanlk yararna ortaya konulan rnlerin sahipleri Nobelin vasiyetiyle dllendirilmeye devam ediyor. Nobel dl sahiplerinin sicilleri izlendiinde, karmza insanlk onuru, bar, kardelik gibi deerleri yadsyan uygulamalarn olduu bir tablo kyor. 1906 ylnda Nobel Bar dlne layk grlen ABDnin 26. Bakan Theodore Roosevelt, bakanlktan evvel Deniz Kuvvetleri Komutanl grevine atand ilk gn; savaa hogeldin derim nk bu lkenin savaa ihtiyac olduuna inanyorum eklinde yapt aklamayla ne kadar bar yanls olduunu ilan etmiti. 1919 ylnda Nobel Bar dln alan bir baka bar yanls (!) da ABDnin 28. bakan Thomas Woodrow Wilsondu304 ABDli bir politikac olan Cordell Hull, 1945
302 http://yenisafak.com.tr/pazar/?t=21.03.2010&i=246577 303 http://tr.wikipedia.org/wiki/Nobel_dl 304 http://www.hakihlallerimerkezi.org/makale_detay.php ?mid=145&cid=13

137

ylnda BMye olan katklarndan tr Nobel Bar dlne layk grld. Hayatn katliam ve savalara adayan ABD Genelkurmay Bakan George C. Marshall; 1953'te, 2. Dnya Sava'ndan sonra Avrupa'nn iktisadi kalknmasna ve dnya barna yapt katklardan dolay Nobel Bar dl ald. Yahudi kkenli ABD diplomat Henry Kissinger 1973 ylnda Nobel Bar dlne layk grld. Uzun yllardan beri Filistinde katliamlara imza atan srailin devlet adamlarndan biri olan Menachem Begin 1978 tarihinde Nobel dl sahibi oldu. Yine srailin 5. Babakan zak Rabin ile 9. Cumhurbakan imon Peres; dnya barna byk katk saladklar gerekesiyle 1994 ylnda Nobel Bar dl sahibi oldular. ABDnin devlet bakan olan Barack Obama ise 2008 seimlerinden nce dnya barnn salanmas iin birok vaatlerde bulunmutu. 2009 ylnda bu vaatleri yerine getirmedii grlmesine ramen Nobel Bar dl Obamaya verildi.305 Obamann 2009 ylnda Nobel Bar dlne layk grlmesi birok kesim tarafndan eletirilirken, Nobel dlleri Komitesi bu yl Bar dln inli muhalif siyaseti olarak cezaevinde yatan Liu Xiaobo'ya verdi. Liunun cezaevinde yatma sebebi ise bir insan haklar savunucusu olarak in hkmetinden taleplerde bulunmasyd. dln Liuya verilmesi in hkmetinin tepkisine neden olmu ve Norvele diplomatik ilikilerinin bozulacana ilikin ifadeler basnda yer almtr.306 2010 yl Nobel Ekonomi dl ise geleneine uygun bir biimde ABDli Peter Diamond, Dale Mortensen ile ngiliz ve Gney Kbrs vatanda Christopher Pissaridese layk grld.307 Nobel dllerine ev sahiplii yapan Norvein,
305 http://tr.wikipedia.org/wiki/Barack_Obama 306 http://www.hurriyet.com.tr/dunya/15991482.asp 307 http://www.sabah.com.tr/Ekonomi/2010.10.11/nobel_ ekonomi_odulu_sahiplerini_buldu

uluslararas pek ok bar rgtne ye olmakla beraber ayn zamanda ok sayda silah retimi irketinin olduu ve bu noktada ABD ile yakn iliki iersinde olduu biliniyor.

c. Cannes Film Festivali 2010 ylnda Avrupa dndaki lkelerin yapmlarnn, Cannes Film Festivalinde yeralmas dikkat ekti. Ancak burada zerinde durulmas gereken nokta, Avrupa sinema dnyasnn sunduu kaynaklar dorultusunda yaplan filmlerin, sinemadan ziyade kendi ulusal, kltrel ve siyasi anlamda smrdkleri dncesidir. Bat dnyasnn, kaynak bulmada zorlanan dier lkelere malzeme sunarak, bu alan kendi lehlerine kullandklar grlyor. Bu yolla Batl lkeler, kaynak sunduklar dier lkelerin sinemaclar araclyla hem szkonusu lkelerin yapmlarn ynlendiriyorlar, hem de finansal adan destekledikleri bu lkelere siyasi bask uygulama imkn buluyorlar. Festivalde gsterilen "When We Leave / Ayrldmzda" balkl Alman yapm film, bu gzlemleri doruluyor. Feo Alada'n senaryosunu yazd ve ynettii film, ikinci bir "Geceyars Ekspresi" skandalna dnebilecek kadar vahi bir Trk ve slm portresi iziyor: Einden geimsizlik nedeniyle ayrlan bartl bir kz (Sibel Kekilli), ailesinin boanma arzusuna iddetle kar kmas zerine ailesinden ve Trk topluluundan ok byk tepki gryor. Ve dlanyor. Sonunda bartsn kararak ocuuyla birlikte Alman snma evinde huzuru buluyor(!)308

Fransa Cezayir Katliam le Yzleemiyor

Cannes Film Festivalinde yeralan dier bir film ise, Rachid Boucharebn ynetmenliini yapt Hors La Loi/ Kanun D isimli filmi. Szkonusu film 2. Dnya Savann ardndan, 8 Mays 1945 tarihinde Fransann smrgesi durumundaki Cezayirin Setif kentinde Mslmanlara uygulanan soykrm konu ediniyor.
308 http://yenisafak.com.tr/Yazarlar/?i=22403&y=Yusuf Kaplan

138

Filmin festivalde yeralmas, Fransann ar milliyeti kesimini kzdrd ve protestolara sebebiyet verdi. 2. Dnya Savann sona ermesi zerine dzenlenen kutlamalara, Cezayir bayraklar ile katlan tm Mslman Cezayirlilerin zerine; Fransz ordusu, polisi ve Fransz smrgecileri tarafndan acmaszca ate alm ve silahsz olan 45 000 sivil Cezayirli, grldkleri ve yakalandklar her yerde katledilmiti. Bu tarihten, Cezayir'in bamszln ilan ettii tarihe kadar sivil Cezayirlileri sistematik bir ekilde katleden Fransa, tarihinin bu kara sayfasn grmek istemiyor. Ancak bu srete Cezayirli ve baz Fransz tarihilerin verdikleri rakamlara gre en az 2 milyon Cezayirli, Fransa tarafndan soykrma uratld. Sk sk Fransa ile Cezayir arasnda diplomatik krizlere sebep olan Fransa'nn acmasz smrgeci gemii, Fransz devlet yetkilileri tarafndan bir trl kabul edilmiyor. Nitekim Fransa Cumhurbakan Nicolas Sarkozy, bir seim konumasnda Fransa tarihinde soykrm yapmamtr, Fransa insan haklarn icat eden lkedir eklinde bir aklama yapmt. Rachid Bouchareb'in filminin Cannes Film Festivalindeki vizyonundan nce sinema salonu nnde toplanan Cezayir Soykrmna katlan Fransz askerler, filmi protesto ederken, UMP partisi Alpes Maritime milletvekili Lionnel Luca, filmi grmedii halde, ekimlerin balamasyla birlikte ekimleri durdurabilmek iin, sava gazi ve malulleri, devlet bakanl da dhil olmak zere, her trl yola bavurmas dikkatleri ekmiti. 309

yeleri arasnda, Srplarn Bosna-Hersekte gerekletirdii soykrmda, soykrm ve tecavz olaylarn hafife alan sylemleriyle, pek ok kesim tarafndan tepki alan nl ynetmen Emir Kusturica da yeralyordu. Srebrenicada tecavze urayan ve katledilen insanlar nemsemeyen bir tavrla; tecavz olaylarn abartyorsunuz diyen ve katledilen kiiler iin de l saysn abartyorsunuz eklinde aklamalarda bulunan Kusturicann AKSAV tarafndan jri yesi olarak Antalyaya davet edilmesi, pek ok kesim tarafndan byk tepkiyle karland. Trkiyedeki Bonaklar ve vicdan sahibi tm insanlar yok sayarak davet edilen Kusturica, kamuoyunun byk tepkisi karsnda lkesine geri dnd.310

e. Mzik dlleri

MTV Mzik dlleri

MTV Mzik dlleri, 1984 ylndan bu yana; mzik alannda en iyi yapm dnya kamuoyuna sunmak ve bu yapmlarn sahiplerini dllendirmek iddiasyla MTV tarafndan her yl dzenli olarak veriliyor.311 Bir sanat eseri olarak mziin evrenselliine vurgu yaplmas gerekirken, bugn uluslararas olarak dzenlenen organizasyonlarn sanatla ve mziin evrenselliiyle pek de badamad grlyor. Organizasyon tarihi incelendiinde; dl trenlerinin gayriahlaki grntlere sahne olduu, dller ve trende taknlan tavrlarla da ahlakszln yaygnlamasna zemin hazrland grlyor. spanyann bakentinde verilen 2010 yl MTV Mzik dlleri programnda sanatlarn sahnede sergiledikleri tavrlarla program adeta erotik bir ova dnt. Basna yansyan baz balklar arasnda, En Edepsiz MTV dl Ttreni maneti de, bu iddiay doruluyor. Nitekim, Madridde gerekletirilen
310 http://www.ntvmsnbc.com/id/25139619/ 311 http://tr.wikipedia.org/wiki/MTV_Video_Mzik_dlleri

d. Altn Portakal Film Festivali Avrupa ve Asyann en kkl film festivallerinden biri olan Antalya Altn Portakal Film Festivali de, Trkiyede gerekletirilen uzun soluklu bir festival olarak uluslararas arenada yerini alyor. Antalya Bykehir Belediyesinin desteiyle, Antalya Kltr Sanat Vakfnn organize ettii, bu yl 47.si dzenlenen Altn Portakal Film Festivali jri
309 http://www.haberler.com/videohaber/video.asp?id=20 67119

139

gecede, sanat ve mzik dllerinden ziyade, sanatlarn sahnede sergiledii ovlar ve cinselliin sonuna kadar ayan beyan edildii n plandayd. Krmz hal treninin ardndan basna poz veren, asl ad Ben Drew olan ngiliz arkcs Plan B, nce basn mensuplarna el hareketi yapt, ardndan da cinsel organn tutarak, herkesi aknlk iinde brakt. Gecede aknlk yaratan dier bir isim de Eva Longoria oldu. Longoriann geceye katlmay uygun bulduu kostm bir yana, sahnede yannda bulunan danslar soymas da byk aknlk yaratt. Caja Magica da yaplan trende; Kesha erotik dans ovunun yansra basn mensuplarna el hareketi yaparak geceye damgasn vuran isimlerden biri oldu.312 MTV Avrupa Mzik dlleri bu tarz bir sunumla sahiplerini bulurken, gecede, Amerikan sanatlarn ezici ounlukta olduu da gzlerden kamad.313

312 http://www.milliyet.com.tr/Dunya/ SonDakika.aspx?aType=SonDakika&ArticleID=131167 9&Date=08.11.2010&Kategori=dunya&b=En edepsiz MTV odul toreni 313 http://tr.euronews.net/2010/11/09/mtv-avrupa-odullerisahiplerini-buldu/

140

Tketen Genlik
Modern dnya her ne kadar insan hayatn kolaylatran, yaam standardn artran olanaklar vaat etse de srekli tketmek isteyen bir toplum yaratt kesin. Bu durum genlerde, marka kltrnn olumasna sebep olurken, genleri retmeden tketmeye, lgn harcamalar yapmaya ve kontrolsz, sorumsuz hareket etmeye itiyor. Tasarruf bilinci her geen gn azalrken, bilinsizce yaplan kredi kart harcamalar ise birok aileyi ekonomik skntya sokuyor. Bu olumsuz tablodan etkilenende kukusuz aile kurumu oluyor.

3. POPLER KLTR

a. Popler Kltr, Tketim ve Yerel Kltrlerin Asimilasyonu Dnya zerinde varlklarn srdren pek ok kltr, 21. yzylda postmodern dnya gryle birlikte deiip/dnyor. Popler kltrn srekli tketime dayal olarak sunduu yaam biimi bugn, televizyon, internet gibi teknolojik aralar yoluyla herkesin hayatna kolayca yerleirken, insanln kadim kltrel ve sanatsal deerlerini tahrip ve tahrif ediyor. Hl byle olunca popler kltrn ngrd yaam biimini benimsemeyenler, toplumdan tecrit ediliyor ve dlanyorlar. Popler kltr sosyo-ekonomik alanlarda datahribata yol ayor. Sosyal bir etkileim iersinde, gelenek ve kltrleri dorultusunda, gen nfusu bireysellie zendirerek, aile yapsnda atmalara sebep oluyor. te yandan srekli tketimin altn izen reklamlar, yeryznde yaanan alk sorunlarndan bihaber biimde, ar savurgan tutumlar sergilemekten kanmazken, bireysel tketim ve bireysel yaam biimi bir ideolojiye dnyor.314
314 http://idc.sdu.edu.tr/tammetinler/dinkultur/dinkultur 24.pdf

b. Yerel Dillerin Yok Edilmesi Kltr oluturan ana unsurlardan biri olan diller, smrgeci glerin uygulamalaryla yok edilmeye allyor. Farkl ktalarda varolan pek ok dil, dnyaya egemen olma sevdasna den gler tarafndan, yok edilmeye allyor. Batl lkelerin smrdkleri lkelerde konuulan yerel diller yasaklanyor ve smrgeci lkenin dili; blgenin resmi dili haline getiriliyor. Kapitalist smrgeci glerin ana hedefi ncelik olarak milletlerin kendilerine zg dillerini ortadan kaldrmak oluyor. Norve, sve ve Finlandiya gibi smr lkelerinde de eski tarihlerden bu yana varlklarn srdren Sami rk vaktiyle byk basklara maruz braklmt. Norvee bilmeyen Samilere kar etnik ayrmclk uygulamas o gn Norve hkmetinin politikalar arasndayd. Bu politika sayesinde Sami dilleri ve kltrleri byk zarar grd, Samilere ait pek ok gelenek kayboldu.315 Yine smrgeci gler, Amerika ve Afrika ktasn, igal ederken, ncelikle ktalarn tarihsel kltrel zenginliklerini ifade eden, blge halklarnn dillerini yok ettiler. Blge halklarnn konutuu onlarca dil yok oldu. Smrgeci zihniyetlere ait olarak n plana
315 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=Radikal Detay&Date=8.11.2010&ArticleID=1027977&Category ID=81

141

kan, spanyolca, Portekizce, Hollandaca, ngilizce ve Franszca deiik ktalarda egemen dil haline geldi. Bylece kta halklarnn esas ana dilleri yok edilerek zorbaca dikte edilen resmi diller oluturuldu. 2010 ylnda, dnyann 106 lkesinde ngilizcenin ok yaygn olarak kullanlmas dikkate alndnda, ngilizce konuanlarn saysnn bir milyara yakn olduu sylenebilir. ngilterenin eski smrgeleri olan Hindistan, Pakistan, Banglade, gibi lkelerde ngilizce; bugn hala hem eitim alannda hem de gnlk yaamda kullanlyor. Kresellemeye paralel olarak internet ve telekomnikasyon dilinin de ngilizce olmasnn, ngiliz dili ve dolaysyla kltrnn hegemonik biimde yerletiine rnek olarak gsterilebilir. Fakat bununla birlikte son yllarda kresel g merkezlerinin Asyaya doru kayd ve inin dnya ekonomisini byk lde etkiledii bir gerek. Bu balamda ince dnya apnda kullanlarak hzla geliiyor. Dnyann pek ok lkesinde niversitelerde, in dil blmleri ve kurs merkezlerinin almas ve dnyann nemli internet-yazlm irketlerinin in dillerini esas alan zel programlar gelitirmesi bu durumu onaylyor.316 Bugn pek ok Afrika lkesinde yerel dillerde eitim imkn bulunmuyor. 521 yerel dilin konuulduu Nijeryada ngilizce tek eitim dili. Belli bal yedi etnik grubun yaad ve 62 dilin konuulduu Kenyada da sadece Svahili ve ngilizce olarak eitim veriliyor. 133 dilin konuulduu Sudanda eitim Arapa ve ngilizce. Ruandada da, lkenin yerel dili Kinyarwanda dilinde eitim yaplmazken, dersler ngilizce ve Franszca olarak ileniyor. Bu balamda dil, kltr ve sanat gibi deerler, Bat dnyasnda ABD ve mttefiklerinin baskn kltr ile ekillenirken, ayn zamanda da Asya ktasnda merkezi otorite konumunda bulunan in kl316 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=Radikal Detay&Date=8.11.2010&ArticleID=1027977&Category ID=81

trnn tm dnyaya kabul ettirilmeye alldn sylemek mmkn.

c. Televizyon Kltrnn Toplum Yapsna Etkileri

izgifilmler ocuklarda Sinir Yapyor

Amerikada yaplan bir aratrmaya gre; artk izgifilmler ocuklara hayatn belli bal erdemlerini retmek yerine, onlar iddetle tantryor. Seattle ocuk Hastanesi Aratrma Enstitsnden Dr. Christakis ve Frederick Zimmerman, 330 ocuk zerinde yaptklar aratrmada, u gerekle karlat: Okul ncesi dnemde, iddet ierikli programlar izleyen ocuklar, ileride yatlarna gre kat daha agresif oluyor! Aratrma, zellikle erken dnemde iddet ierikli programlar izleyen ocuklarda; okul dneminde hile, kt davranma, itaatsizlik, agresiflik ve vicdan azab ekmemek gibi davranlarn ska grldn ortaya kard. Zimmerman Kardeler, yaptklar aratrmadan yola karak unlar syledi: iddet ierikli izgifilmlerde kahramanlar dvyor ve iddet ierikli davranlarla ahlanyor. izgifilmlerdeki bu durum, ocuklara iddetin elenceli olduunu retiyor. ocuklar, baladklar andan mezun olduklar zamana kadar, okulda yaklak 13 bin saat geiriyorlar. Ayn zaman iinde televizyon karsnda geirdikleri sre ise yaklak 18 bin saat. Ve bu 18 bin saat genellikle ocuklarn zihinsel, duygusal ve bedensel geliimine olumsuz etkide bulunuyor.

Fazla TV zleyen ocuklar iddeti Elenceli Buluyorlar

Amerikan Psikologlar Dernei (APA), 18 bin saat boyunca iddet ierikli malzemeye maruz kalmann sonularn yle aklad: iddet ierikli izgifilm veya filmler, ocuun acya kar duyarllnn azalmasna, iddetten korkmamasna veya sklmamasna, hatta bazen iddeti elenceli bulmasna neden oluyor. Sonuta da

142

ocuun daha agresif davranlar sergileme ve dierlerine kar zarar verici davranlarda bulunma olasl artyor.

Her Ya Grubu zlediklerinden Farkl Etkileniyor

Uzman Psikolog Ceyda Eke, ocuklarn yalarna gre TVden ve iddet ierikli izgi filmlerden nasl etkilendiklerini yle anlatt: TV izleme artk bebeklik andan itibaren balyor. Bebeklikte izledikleri eyin ieriine deil, daha ok renkli k geileri ve seslere dikkat n plandadr, insan ve hayvan figrleri de bu yata ilgilerini eker. Ya bydke, okul ncesi dnemde izledikleri eylerin ieriine dikkat ve bundan bir anlam karma abalar artar. Okul andaki ocuklar ise zihinsel geliimlerinin artmasyla, karakterlerin motivasyonu, davranlar ve sonular arasndaki ilikiyi daha da net karrlar. Yani her ya grubu izlediklerinden fark yollarda etkilenir.

lecei belirlendi. ngiltere'deki Bristol niversitesi'nden biliminsanlarnn, 10-11 yandaki 1.013 ocuk zerinde yaptklar aratrmada, ocuklarn, zamanlarnn ne kadarn bilgisayar banda oyun oynayarak, ya da televizyon seyrederek geirdii ve ekran banda zaman geirmenin ocuklar zerindeki etkileri aratrld. Psikolojik durumlarn belirlemek iin ocuklara baz sorular soran aratrmaclar, fiziksel faaliyetlerinin younluunu lmek iin, katlmclardan 7 gn boyunca bellerinde bir cihaz tamalarn da istedi. Amerikan "Pediatrics" dergisinde yaymlanan aratrmada, her gn ekran banda 2 saat ya da daha fazla zaman geiren ocuklarn fiziksel faaliyetleri youn olsa da, sosyal ilikilerinde daha fazla glkle karlatklar ve daha fazla duygusal sorunlara sahip olduklar grld.318

ocuklar izgifilm Kahramanlarna zeniyorlar

Psikolog Ceyda Eke, izgifilmlerin ocuklarn fantezi dnyasn etkilediini belirterek, unlar syledi: ocuklar, iddet ierikli izgifilmlerdeki kahramanlarla zdeim kurma eilimindedir. zellikle kahramanlar, ktleri yenmek adna iddet uygulamay kabullenilebilir bir hale soktuklarnda; bu davranlarn gerek yaamda taklit edilme olasl artar. iddet ve korku veren davranlara kar duyarszlamak da, gerek hayattaki iddete kar tolerans artrr. Bakasnn yaad acy elenceli bulmak da iddettir.317

TV zleyen ocuun Psikolojisi Bozuluyor

ngiliz biliminsanlar tarafndan yaplan aratrmaya gre; TV seyreden ocuun psikolojisi bozuluyor. Ekran nnde uzun zaman geiren ocuklarn psikolojik sorunlarnn olma riskinin daha fazla olabi317 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=135871 318 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=132127

143

ekonomi

iin yasal ilemlerin devreye sokulduu bir sreci beraberinde getiriyor. 2004 ylnda yaklak 3.7 milyar TL olan toplam kredi kart borlar, bugn %400e varan bir artla 18 milyar TLye, bankalar tarafndan takibe alnan mteri says da 2 milyona ulam bulunuyor. Tketiciler, geen yllarda olduu gibi, bu yl da en ok GSM ve dier iletiim firmalarndan ve banGR kalardan ikayeti oldular. Yanltc reklamlar, mteriyi bilgilendirmeden deitirilen kampanyalar, haksz yere alnan cretler ve buna benzer pek ok uygulama, mteri ikayetlerinin temelini oluturuyor. sizlik tm dnyada artmaya devam ediyor, yoksulluk kalc hale geliyor. Yaplan aratrmalar dnya zerindeki Dolar Finans dnyasndaki acmasz rekabet, dnyay milyoneri ve Dolar milyarderlerinin saysnn her geen yl arttn gsteriyor. te yandan dnya nyoksullua itiyor. fusunun geri kalan ksm giderek yoksullamaya Dnya 2010 ylnda, kresel ekonomik krizin devam ediyor. Rakamlar; nfusu 6 milyar aan dnetkilerinin daha net grlmeye baland bir yl olyamzda, yaklak 2.4 milyon zenginin, kresel servedu. Kresel sermayelerin krizden glenerek ktktin yaklak %35ini elinde bulundurduunu lar, buna mukabil dnya zerindeki yoksullar kersylyor. vanna 60 milyon insann daha katld grld. te Ekonomik krizle birlikte kronikleen istihdam yandan kriz, baz AB yesi lkelerde de etkili olurken, AB yelerinin, szkonusu lkeler; Yunanisan, sorunu, bu yl da isizler ordusuna yeni milyonlar Protekiz ve rlandann iinde bulunduklar duruma katmaya devam etti. 2010 yl itibariyle dnya zerindeki isiz nfusu yaklak 210 milyona ulat. Son yaklamlar da hayli ilginti. yllar, tm dnyada olduu gibi, Trkiyede de isizTketicinin en nemli sorunu kredi kart borlaliin ac sonularnn net biimde grld yllar r, en byk ikayeti GSM irketleri oldu. Gen nfusun byk lde, ne retimde, ne Tm dnyada olduu gibi Trkiyede de kredi de eitimde var olduunu gsteren aratrmalar, kart kullanm hzla artyor. 2010 yl itibariyle Tr- sorunun nmzdeki yllarda daha da vahim bir hal kiyede kullanlan kredi kart says 46 milyona, top- alacan iaret ediyor. lam banka kart says 67 milyona ulam bulunuyor. te yandan alma hayatnda yaanan zorluklar Bankalarn kredi kart ve hesapsz tketime zendida bymeye devam ediyor. Zor alma artlar, ren reklam ve kampanyalar tketicinin bilinsizliiydk cretler, haksz kesinti ve iten karmalar, le bileince, ortaya telafisi zor bor ykleri kyor. kayt d istihdam, uzun mesai saatleri ve kt muTrkiyede son bir ylda gerekletirilen nakit ekim amele gibi pek ok sorun, zellikle kresel irketlerin yaklak 200 milyar TLye, kredi kart cirosu da 175 uygulamalarnda aka grlyor. milyar TLye ulat. Bu durum beraberinde, kredi Yolsuzluk yaygnlayor, rvet alenileiyor. kart borlarnn artt ve kullanclarn bankalar Son yllarda rvet ve yolsuzlukla ilgili olarak tarafndan takibe alnarak, borlarn tahsil edilmesi yaplan aratrmalar, yolsuzluun giderek yaygnla147

tn, rvetinse insanlar tarafndan normal bir ilem olarak alglanmaya baladn gzler nne seriyor. Szkonusu aratrmalardan biri, Arap dnyasnda rvet ve yolsuzluun maliyetinin 1 trilyon Dolar civarnda olduunu, bu rakamn Arap lkelerinde kii bana den milli geliri yaklak 20 Dolar arttrabilecei, ya da mevcut su ve gda sorununu zmeye yetebileceini ortaya koyuyor. Kresel irketlerin snr tanmayan uygulamalar tm dnyaya zarar veriyor. Dnya, kresel irketlerin uygulamalaryla, her geen yl daha zor durumlarla kar karya kalyor. 2010 ylnda Meksika Krfezinde yaanan ve bata BP olmak zere, payda kresel irketlerin sebep olduu petrol facias, hem insan ve canl hayatna verdii zararlar, hem de dnya ekonomisinde sebep olduu tahribat nedeniyle, dnyaya telafisi mmkn olmayan kayplar yaatt. Son yllarda dnyann en byk firmalar haline gelen Google ve Facebookun, zellikle reklam ve zel hayatn gizlilii ile ilgili uygulamalar tartlmaya devam ediyor. Szkonusu irketler, internet zerindeki uygulamalarn savunurken, bir yandan da tekellemeye devam ediyorlar. Ekonomik kriz ncesi ve sonrasndaki srete baz kresel lekli irketlerin uygulamalar da tartlmaya, bir ksm da yarg srecine tanmaya baland. Kriz ncesindeki baz uygulamalaryla krizi tetikledii iddia edilen Goldman Sachs, iflas gizlenen Lehman Brothers, rneklerden sadece ikisi. te yandan, birok kresel irket, kriz sonras srete hisse alm ve irket birlemeleri iin, yaklak 1 trilyon Dolar nakdi ellerinde tutuyor. ABD ile in arasnda sinirler geriliyor, silahlanmaya ayrlan bte rktc boyutlara ulayor. Son yllarda dnya ekonomisindeki g ve etkinliini inanlmaz bir hzla arttran in, ABD ile pek ok platformda kar karya gelmeye ve restlemeye balad. ABDnin en temel eletirisi, inin Yuan politikas. ABD, inin Yuan deerinin altnda tutarak, dnya ticaretinde haksz rekabete yol atn ve haksz kazan saladn ne sryor.

in ise szkonusu sulamalar kabul etmiyor ve ABDyi bu konudaki aklamalar srdrmemesi konusunda uyaryor. Silahlanma, lkeler arasndaki ilikilere etkisinin dnda, devletlerin silahlanmaya ayrd korkun btelerle de dnya iin ciddi bir problem olmaya devam ediyor. Silahlanma konusunda Arap lkelerinin birbirleriye yar iinde olduklar ve bata ABD olmak zere, byk silah reticilerine ciddi paralar akttklar grlyor. BM Gvenlik Konseyinde rann nkleer faaliyetleri karsnda alnan yaptrm kararlarnn yanklar tm dnyada srerken, bata ABD olmak zere, kresel gler; dnya devletleri ve kresel firmalara, rana ambargo uygulamalar konusunda bask uyguluyor. 2010 yl ierisinde bata Trkiye olmak zere pek ok devlet ve irket, szkonusu politikann muhatab olmak durumunda kaldlar.

148

alnacak bu iki sandalyeyi verme konusunda ''biraz direndiini'' ifade eden anakc; ''AB, bu deiim ve dnmn biraz daha rotasyon usulyle yaplmasn arzu ediyor. Bu 24 sandalyeden ikisinin, srekli ykselen piyasa ekonomilerine verilmesi yerine, gruplar iinde rotasyon yaplmasn tercih ediyor'' dedi.320

IMFyle Ters Den Macaristann Kredi Notu Drld

1. FNANS DNYASI

a. IMF

Petrol lkesi Irak, IMFye Muhta Hale Getirildi

ABD ve Irak igaline destek veren dier lkelerin mdahaleleri, petrol zengini Irak, IMFden yardm istemeye mecbur brakt. Uluslararas Para Fonu (IMF), Irak'a 3,6 milyar Dolar kredi verilmesini onaylad. IMF'den yaplan aklamada, Irak'n demeler dengesi ihtiyalarnn karlanmas amacyla, bu lkeye 3,6 milyar Dolar tutarnda kredi verilmesinin onayland belirtildi. Kredinin iki yllk bir sre iinde verileceini bildiren IMF, 455 milyon Dolarlk ilk dilimin Badat'a verildiini kaydetti. Irakl yetkililer, Mays'ta 7 milyar Dolar kredi taleplerini aklamlar, 4 ay sonra bunu 5 milyar Dolara indirmilerdi.319

IMF'nin kar kmasna ramen, bankalara vergide srar eden Macaristan, negatif izlemeye alnd. Kredi derecelendirme kuruluu Standart&Poors ve Moody's, Macaristan'n Baa1 olan kredi notunu takibe alrken, ileriki srete drebileceini belirtti. Macaristan'n notunun indirim riskiyle kar karya kald daha nce de belirtilirken, bunun en byk sebebi IMF ile anlamann kesintiye uramas olarak gsteriliyor. Kurululardan Moody's, izlemeye alnmasna gereke olarak, Uluslararas Para Fonu (IMF) ve Avrupa Birlii ile kesintiye urayan grmelerin, Macaristan hkmetinin kamu finansmann ekillendirme kararll ve lkenin ekonomik bymesinin grn konusundaki belirsizlii artrmasn gsterdi. S&P ise, lkenin kamu borcunda anlaml bir d salayamad takdirde notunu drmekle tehdit etti.321

IMF-Dnya Bankas Zirvesinde Gerekli Kararlar Alnamad

Ekim aynda Washington'da gerekletirilen IMF-Dnya Bankas toplantlarndan, kur savalarn nlemeye ve gelien lkelerin oy hakknn arttrlmasna ynelik net bir sonu kmad. Gelimi lkelerle gelimekte olan lkelerin birbirini sulad toplantlarda, gelien lkelerin oy haklarnn arttrlmas konusu, G-20 zirvesine brakld. IMF-Dnya Bankas toplantlarnda, kresel kur gerginliini azaltmaya ynelik ciddi bir adm atlamad.
320 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=131950 321 http://www.dunyabulteni.net/?aType=hber&Article ID=122629

IMF Trkiyeye Sandalye Vermek stemiyor

Hazine Mstear brahim anakc, IMF ile IMF'nin cra Direktrleri Kurulunda, Trkiyeye iki sandalye verilmesi konusunda mzakerelerin devam ettiini, ancak IMF'nin sandalye vermede gnlsz olduunu syledi. Kurulda 9 sandalyeye sahip AB'nin, kendisinden
319 http://www.usakgundem.com/haber/50608/ petrol-lkesi-irak-imf-39-ye-muhta-hale- geldi.html

IMF yelerinden oluan Uluslararas Para ve Finans Komitesi, kur sava konusundaki tansiyonu drme grevini IMF'ye vermekle yetindi. Komite, para fonundan, lkelerin dierlerine zarar vermeden nasl byyebileceklerine ilikin almalar yapmasn istedi. Toplantlarda zme kavumayan dier bir konu, IMF'deki oy haklar meselesiydi. IMF yeleri konunun daha sonraki toplantlara braklmasna karar verdi.322

b. Para Piyasalar

Para Birimleri Ekonomik Sava Sebebi

Dnya Bankas ve Uluslararas Para Fonu IMF, lkeler arasnda para birimleriyle ilgili bir ekonomik sava kabilecei uyarsnda bulundu. IMF ve Dnya Bankas bakanlar, ayr ayr yaptklar aklamalarla, para birimleri konusunda artan gerilimin, krlgan bir dnemden geen dnya ekonomisini tehlikeye soktuuna iaret etti. IMF bakan Dominique Strauss-Kahn, baz lkelerin para birimlerini adeta bir silah olarak kullandn ve kendi ekonomilerinin bymesini salamak amacyla, baka lkelerin ekonomilerini tehlikeye attklarn syledi. in gibi hzl bymekte olan lkeleri rnek gsteren Strauss-Kahn, IMF politikalarnda etkili olmak isteyen bu lkelerin, dnya ekonomisinin gelecei iin daha fazla sorumluluk almas gerektiine iaret etti. Dnya Bankas Bakan Robert Zoellick de, hkmetleri gerilimin azaltlmas konusunda birlikte almaya davet etti. Zoellick, ibirlii yaplmamas halinde, uluslararas yatrmclarn gveninin kaybolacan syledi.323

G-20 zirvesinde yalnz kalan ABD Bakan Barack Obama, liderlere, gr farklarn bir yana brakarak, nceki zirvelerde varlan anlamalar dorultusunda hareket etme arsnda bulundu. Gney Kore Devlet Bakan Lee Myung-bak ile ortak bir basn toplants dzenleyen Obama, G-20'nin dengeli bir byme mekanizmas konusunda uzlamasn beklediini kaydetti. Ancak Obama, Fed'in son niceliksel geveme admn, st kapal olarak da olsa savunmaktan geri durmad. ABD Bakan, "G-20, ABD'deki bymenin dnya iin nemli olduunu anlyor" diye konutu. inli yetkililer, Obama'ya yant vermekte gecikmedi. in Maliye Bakanl'ndan bir yetkili, kresel talebin yaratlmasnda, gelien lkelerin rolnn abartlmamas gerektiini syledi. Yetkili, kresel talebin sadece gelien lkeler tarafndan canlandrlmasn beklemenin gereki olmadn vurgulad. in Ticaret Bakanl'ndan bir yetkili ise, kur konusunun politize edilmemesi gerektiini kaydetti. Yetkili; "ABD kendi hastal iin bakasn ila almaya zorlamamal" diye konutu. Dier yandan, ABD Hazine Bakan Timothy Geithner, ABD'nin Dolar bilinli olarak zayflatma politikas gtmediini belirtti. in'e de deinen Geithner, in'deki enflasyonun, ABD'nin niceliksel geveme programndan ok, Yuann dk tutulmasndan kaynaklandn savundu. Geithner, Yuan zerindeki yukar ynl basknn ise, in ekonomisine olan gveni yansttna dikkat ekti.324

Ekonomik Kriz Sonras krazatlar banda

1980'li yllarda bor alp vermede en kilit rol stlenen ve "Banker Bilo" filmi ile ekranlara kadar tanan bankerlerin yerini, bugn, Hazine'den aldklar ruhsatla faaliyet gsteren ikrazatlar ald. eitli nedenlerle bankalardan kredi alamayanlar ikrazatya kounca, Hazineye bal alan 28 ikrazatnn ilem hacmi 2009'da tavan yapt. Dnyada geen yl yaanan ekonomik kriz, finansal piyasalar alt st ederken, Trkiye'de, bankaclk kesimi
324 http://www.ntvmsnbc.com/id/25150290/

G-20 Zirvesi ABD ve ini Kar Karya Getirdi

Kasm aynda dzenlenen G-20 zirvesi; ABD ve in arasnda bir atma alanna dnt.
322 http://www.ntvmsnbc.com/id/25139905 323 http://www.usakgundem.com/haber/58139/-quotekonomik-sava-kabilir-quot-.html

150

dnda vatandaa kredi salayan 'ikrazatlk' messesesinin bor para verme faizlerinin de 'frlamasna' neden oldu. Bor verme anlamndaki ikraz kelimesinden adn alan ikrazatlarn, mterilerinin son yllarda byk oranda artmasnn dier bir nedeni ise bankalara gre daha az ve "esnek" prosedr uygulamalar. Herhangi bir banka, irketlerden, vergi dairesi onayl bilano, gelir tablosu, detayl mizan, ticaret ve sanayi odas kayt tablosu, dier bankalardaki limitrisk ve teminat bilgileri, kapasite raporu, ikoluna gre son yllara ait detayl ithalat ve ihracat rakamlar gibi belgeler isterken, ikrazatlarda bu belgelerin ouna gerek duyulmuyor. Hatta ou ikrazat vergi levhas fotokopisi ve ikametgah gibi temel birka belge ile mterilerine kredi ayor. Kendilerine tefeci dedirtmeyen devletten belgeli ikrazatlk yapanlarn aylk bor faizi, bankaclk veya finansal kesiminin faizinin 5,3 katna karken, basit ortalama faiz, %100'e yaklat. Verilere gre, 2009 yl sonu itibariyle, 18'i stanbul'da, 6's Ankara'da, zmir, Antalya, Denizli ve Yalova'da birer tane olmak zere, toplam 28 ikrazat faaliyet gsteriyor. 2008 ylnda 98 milyon 150 bin lira olan ikrazatlarn toplam sermayesi, geen yl 99 milyon 197 bin liraya ykseldi. krazatlarn dnen varlklarnn tutar, ayn dnemler itibariyle 141,7 milyon liradan 178,5 milyon liraya kt. Denetimler nedeniyle 90'l yllarda 76 olan ikrazat says bugn 25'e dm durumda. Ancak, kaytd faaliyet gsterenlerin says binlerle ifade ediliyor. 1980'lerdeki banker krizinin kamuoyundaki etkisi nedeniyle de kendilerine "tefeci" denilmesinden rahatsz olan ikrazatlar, Hazine Mstearl'ndan aldklar yetki belgesiyle almalarna karn, gznnde bulunmak istemiyorlar.325

c, durumu; "tezghalt mevduat faizi % 11'lere kmken bir irkete % 8.80'le kredi teklif ediliyor. Sonu nereye gider bilmiyorum" eklinde zetledi. Kredi ve mevduat rekabetinde akl almaz uygulamalar yaanyor. Gelinen noktada baz mteriler kredi ekip ayn bankaya mevduat olarak yatrarak para kazanabiliyor. Mevduatta tezgahalt faizler %11'leri zorlarken, kredi faizi oranlar %8.8'lere kadar indi. Piyasada, Avrupa'daki krizin baz bankalar nakit skklna soktuu iin mevduat faizlerinin ykseldii kans ykseliyor.326

Yabanc Bankalar Trk iftisinin Toprana Elkoyuyor

iftiler, baz yabanc bankalardan ald kredi karlnda ipotek ettii tarlasn kaybetme tehlikesi ile kar karya. Girdi maliyetlerinde oluan arta ramen, IMF dayatmas sonucu devlet destei alamayan, rn de para etmeyen ifti, baz yabanc bankalarn cazip imknlarla sunduu kredi karlnda ipotek altna aldrd tarlasn da kaybetme noktasna geldi. Ziraat Mhendisleri Odas, yabanc sermayeli bankalarn, iftinin deme gcne bakmakszn ve kastl olarak retime deil, tketime ynelik krediler verdiini belirterek, iftileri deme glne drmekte ve haciz uygulamalaryla topraklarna el koymakta olduunu bildirdi. Ziraat Mhendisleri Odas (ZMO); ay, ttn, ekerpancar, zm gibi tm reticilerin retimden kopartlmalar srecinin, Trkiye tarmna okuluslu irketlerin egemen olmas anlamna geldiini ifade ederek; "tarm bir kltrdr, tekelletirilemez" dedi.327

c. Ekonomik Kriz

Avrupa lkeleri Bor Batanda

Uluslararas kredi derecelendirme kuruluu Standard&Poors (S&P), yalanan nfus ve kamu maliyesini eriten finansal krizle mcadele maliyeti nedeniyle, dnyann en byk baz ekonomilerinde,
326 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=119391 327 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=108104

Bankalarn Tezgahalt Faiz Sava Piyasay Altst Ediyor

Bankalarn mevduat ve kredideki rekabeti tehlikeli boyutlara trmanyor. smi verilmeyen bir banka325 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=122707

151

kamu borlarnn patlama yolunda olduunu belirtti. S&Pnin bu uyars, gzleri bir anda borlu lkelere evirdi. IMF ve Dnya Bankas raporlarna gre, rlanda, gayrisafi yurtii haslasnn 11 kat borca sahip. ngiltere ve Hollanda da alarm veriyor. Trkiye ise iyi lkeler arasnda. S&Pnin hazrlad rapora gre; mevcut ml politikalar temel alndnda, 2050 yl itibariyle, dnya nfusunun te ikisinden fazlasn oluturacak 49 ekonominin ortalama net bor oran, Gayrisafi Yurtii Haslalarnn (GSYH) %245ine ulaacak. Bu oran, 2007 ylnda %148 dzeyindeydi. Dnya Bankas ve IMFnin Ekim ay Dnya Ekonomik Grnm 2010 raporunda ise, 2010 yl ilk eyrek itibariyle ABDnin 13 trilyon 917 milyar Dolar toplam d borcu bulunuyor. ABDyi 9 trilyon 123 milyar Dolarla ngiltere, 5 trilyon 123 milyar Dolarla Fransa ve 4 trilyon 969 milyar Dolarla Almanya izliyor.328

ABD Merkez Bankas Piyasaya 600 Milyar Dolar Sryor

Amerika Birleik Devletleri Merkez Bankas (FED); lke ekonomisini canlandrmak amacyla piyasaya 600 milyar Dolar pompalama karar ald. FED bu kararyla, ekonomistlerin yaygn beklentisi olan 500 milyar Dolarn da zerine km oldu. Merkez Bankas, piyasaya para pompalamay, parasal genileme (quantitative easing) olarak bilinen yntemle yapacak. Sistem, Merkez Bankas'nn uzun vadeli devlet tahvili satn almas yoluyla iliyor. Amerikan ekonomisi Temmuz-Eyll 2010 tarihleri arasnda %2'lik byme kaydetmi; ancak bu dzey, yksek isizlik orann azaltmaya yetmemiti.329

Yunan basn, Yunanistan Adalet Bakanlnn, mahkmiyet sreleri iki- yl arasnda deien hkmllerin, belirlenecek paralar karl serbest kalmasn, maddi durumu elvermeyen hkmllerin de, cezalarn uygun deme artlaryla satn alabilmelerini ngren bir dzenleme zerinde altn yazd. Bu sayede ar dolu hapishanelerin de rahatlayaca ileri srlyor. Uygulama hayata geirilirse, 1.230 mahkumun hapis cezalar para cezasna evrilebilecek, serbest kalacak hkmller ekonomik durumlarna gre, gnde 5-100 avro arasnda deien demeler yapacak. Tmden parasz hkmller, 100-720 saat arasnda deien saatlerde kamu yararna ilerde almakla grevlendirilecek. Be yla kadar cezalandrlan kk sularda 75 ya zeri mahkumlar ev hapsine tb tutulabilecek. Yunan hapishaneleri, kapasitelerinin 9 bin olmasna ramen, 11 bin 934 mahkum ve hkml arlyor. Polis nezarethanelerinde tutulanlarla birlikte bu say 12 bin 400e kyor.330

Euro lkeleri Portekize Yardm stemesi in Bask Uyguluyor

Euro Blgesi yelerinin ou, Portekiz'e Avrupa kurtarma fonundan yardm talep etmesi iin bask yapyor. Euro Blgesi lkelerinin, ekonomisi ok daha byk olan spanya'y da, ayn duruma dmekten kurtarmak amacyla bunu yaptklar belirtiliyor. Almanya Maliye Bakanl'ndan bir kaynan, "Portekiz'in fondan yararlanmas, spanya iin iyi olur; nk spanya'nn Portekiz'le balantl taahhtleri ok byk" eklindeki aklamas dikkat ekiyor. Pek ok analist, rlanda'dan sonra Portekiz'in de Avrupa yardm fonundan destek isteyecei grnde. Portekiz'in ardndan spanya'nn da ayn yolu izlemek zorunda kalaca dncesi ise kayg yaratyor.331
330 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=Radikal Detay&ArticleID=1022562&Date=07.10.2010& CategoryID=81 331 http://www.ntvmsnbc.com/id/25154132/

Yunanistan Mahkumlara zgrlk Satyor

Kresel ekonomik krizde iflas noktasna gelen ve IMF'nin bor paketiyle hayatta kalan Yunanistan'n bavurduu ekonomik areler arasna, para karl mahkmlar serbest brakma da ekleniyor.
328 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=Radikal Detay&ArticleID=1023512&Date=13.10.2010& CategoryID=80 329 http://www.bbc.co.uk/turkce/ekonomi/ 2010/11/101104_fed_stimulus_update.shtml

152

Ekonomik Krizler Kresel irketleri Etkilemiyor

Ekonomik kriz in'den ABD'ye kadar tm dnyay etkilerken, kresel lekli uluslararas irketler, ekonomik krizi de krl gemeyi baard. Mcevherci Tiffany&Co.'dan stat sembol haline gelmi binlerce Dolarlk antalar reten Louis Vuitton'a kadar ok sayda "ikon" markann satlar krize ramen patlad. stelik bu lks markalar, satlarn tketicinin elini cebine atmad, harcamalarn dibe vurduu ve yetkililerin alverii zendirmek konusunda uzun bir sredir baarl olamad ABD pazarnda gerekletirdi. Tiffany&Co. 2010un ilk eyreinde ABD'deki satlarn %26 ykseltti. Fendi'den Givenchy'ye kadar birok nl markay ats altnda barndran lks ikonu Louis Vuitton'un, ABD'deki satlar da ayn eyrek dnemde %20 artt. Zenginler kulbnn en fazla tercih edilen lks saat reticilerinden svireli Tag Heuer de krizin vz geldii irketler arasnda. Tag Heuer'n son rakamlarna gre de ilk eyrekte, zellikle mcevher ve pahal saat satlarndaki art %58 oldu. Hatta lks saatleri ile tannan svire'nin saatiler birliinin Marketwatch'a verdii bilgiye gre, ABD'ye yaplan saat ihracat mays aynda %12 artt. Uzmanlara gre, kriz zamanlarnn kral her zaman iin "nakit sahipleri" oluyor. zellikle krizin yaratt olumsuz psikoloji ile, elinde nakiti olanlar, kendilerini daha mutlu hissettirecek pahal ve k rnlere yneliyor. ABD pazarnda artan lks satlarn destekleyen faktr ise, krizle beraber gelir dalmnda yaanan bozulma oldu. Tketici harcamalar, geen hafta aklanan rakamlara gre beklentilerin de zerinde dt. nk buradaki tketiciyi arlkl olarak temsil eden orta gelirli ABD'linin almgc artan i kayplar ile iyice eridi. Ancak zenginlerin geliri, ortadirein aksine, ok daha hzl bir ekilde artmaya balad.332

ekonomisinin toparlanmaya baladn, ancak hala krlganlklar olduunu belirtti. Zoellick, 2008-2009 yllarnda ekonomik kriz srasnda, 10 milyonu Latin Amerika'da olmak zere 60 milyon kiinin yoksullua itildiinin hesaplandn kaydetti. Yoksulluu azaltmak iin nemli gelimeler yaandn, ancak bu gelimelerin daha ok in, Hindistan, Meksika ve Brezilya arlkl olduunu vurgulayan Zoellick, zellikle Sahra Alt Afrikas'nda yoksulluun hala temel sorun olduunu bildirdi.333

Avrupa Birlii Dnem Bakan Krize Euronun Neden Olduunu Syledi

Avrupa'nn en tepesindeki isim, Avrupa'nn bugn yaad ml sorunlardan Euro'yu sorumlu tuttu. Dolar karsnda tamamen kmemek iin direnen Euro'ya en byk eletiri Avrupa'nn zirvesinden geldi. Financial Times'n haberine gre, Avrupa Birlii Bakan Herman Van Rompuy, son yllarda Euro'nun ok gl olmasnn Euro blgesinin bugn yaad ml sorunlarn sebebi olduunu syledi. Ml piyasalar da ekonomik sorunlara ar tepki gstermek ve sylentiler ve nyarglarn ok fazla etkisinde kalmakla eletiren Van Rompuy, "Piyasalar ilk 10 ylda fazlasyla rahatt, ama imdi en ufak bir olayda ok byk tepki gsteriyorlar" dedi. "Yanl giden ey bu yl yaanmad. Yanl giden ey; Euro'nun tarihinin ilk 11 ylyd. Baz alardan kendi baarmzn kurban olduk diyebiliriz. Euro dk faizle ok gl bir para birimi haline geldi. Bir bakma bir uyuturucu oldu; ancak altnda yatan sorunlar gremedik" diyen Van Rompuy, 16 lkelik Euro blgesinin geen ay paralanma noktasna geldiini; ancak Avrupal liderlerin bugn ilerleyebilmek iin halklarn houna gitmeyecek fakat yaplmas gerekli olan ekonomik reformlar uygulamak zorunda olduklarnn farkna vardklarn syledi.

Ekonomik Kriz 60 Milyon nsan Yoksullua tti

Dnya Bankas Bakan Robert Zoellick, kresel ekonomik krizin 60 milyon kiiyi yoksullua ittiini syledi. Zoellick, yapt aklamada, dnya
332 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&ArticleID= 122653

333 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=122467

153

Bankalar Kartzedelerden Rekor Seviyede Kar Elde Ediyor

Devlet Bakan ve Babakan Yardmcs Ali Babacan, bankalarn, kredi kart cret ve komisyonlar ile hesap iletim cretinden oluan faiz d gelirlerinin, Eyll 2010 dnemi itibaryla geen yla gre %2,7 artarak 8 milyar TLye ulatn bildirdi. Toplam kredi hacminin 2008 Aralk aynda 85 milyar TL iken, bu rakamn, 2009 Aralk aynda 97 milyar TL'ye, 2010 Eyll aynda ise 120 milyar TL'ye ktn ifade eden Babacan, "Bunlarn ierisinde takipte olan rakam, 2008 Aralk aynda 2 milyar 74 milyon TL, 2009 Aralk aynda 4 milyar 40 milyon TL, 2010 Eyll aynda ise 3 milyar 857 milyon TL'dir" dedi. Ali Babacan, takipteki kredilerin toplam kredilere orannn, 2008 ylnda %2,43, 2009 ylnda %4,15 ve 2010 ylnda %3,2 olarak gerekletiini kaydetti. Babacan, "Tketici kredileri ve kredi kartlarnda takipte olan mteri says; Mart 2010'da 3 milyon 32 bin, Nisan aynda 3 milyon 13 bin, Mays aynda 2 milyon 949 bin ve Eyll aynda 3 milyon 57 bin kiidir" dedi. Babakan Yardmcs Babacan, bankalarn, bireysel ve ticari bankaclk hizmetlerinin belirli bir karl olarak, mterilerinden "hesap iletim", "yllk hesap" ve "yllk mevduat" gibi isimler ad altnda cret tahsil ettiklerini syledi. Bu miktarn bankalarca belirlendiini iaret eden Babacan; "mevcut durumda kriterlere ilikin herhangi bir mevzuat bulunmamaktadr. Kredi kart cret ve komisyonlar ile hesap iletim creti gibi gelirler, faiz d gelirler altnda snflanan bankaclk hizmet gelirlerinde muhasebeletirilmektedir. Bankaclk sektrnn faiz d gelirler ad altnda gsterilen bankaclk hizmet gelirleri, Eyll 2010 dneminde, geen yln ayn dnemine gre %2,7 artmtr ve toplam 8 milyar TL civarndadr" diye konutu.336
336 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=137940

2. TKETC HAKLARI ve PERAKENDE SEKTR

a. Bankalar ve Kredi Kartlar

Trkiyede 2 Milyon Kii Banka Takibinde

Trkiyede yaklak 2 milyon kii, 30 milyar TLye yakn kredi kart borcu nedeniyle bankalarn takibine taklm durumda. Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu (TESK) Genel Bakan Bendevi Palandken, yapt aklamada; sicilde ve kredi kartlarnda etkin bir yaplandrlmaya gidilmesi gerektiini belirtti. Palandken daha nce iki kez sicil aff karldn, ancak bankalarn karlan sicil aflarn uygulamadna dikkati ekti.334

Kredi Kart Borlar %391 Artt

2004 ylnda 3,7 milyar TL olan taksitli kredi kart borcu tutar, 2010 Kasm ay itibariyle 18,1 milyar TLye ykseldi. 2004 ylnda toplam 13,8 milyar TL olan kredi kart bor tutar da %202 artarak, 2010 Kasm aynda 41,6 milyar TL ykseldi.335
334 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=136652 335 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=136310

154

Bankalar Kaynak Kullanm Destekleme Fonu Kesintisini Mterilerine, Yanstyor

Bankalar, Bakanlar Kurulunun Ekim ay sonlarnda ald kararla, bireysel kredilerdeki 'Kaynak Kullanm Destekleme Fonu' (KKDF) kesintisinin %10'dan %15'e ykseltilmesini, mterilerinin kredi taksitlerine yanstmaya balad. Mterilerini SMS yoluyla bilgilendiren banka ynetimleri, kredi demelerinin yeniden hesaplanmas iin mterilerini ubelere armaya balad. Yeni oluan tabloya gre, 24 ay vadeli 20 bin TL ihtiya kredisi eken bir tketici, toplam 160-170 TL ek demeyle karlaacak.337 Szkonusu uygulama ile bankalar kendilerine ait olan bir mkellefiyeti mterilerine yanstmaya alyor. Tketici dernekleri yaptklar aklamalarda, mterilerinin bankalarn yeni szleme talebini kabul etmemesi gerektiini bildiriyorlar.

Kredi Kart Kullanm Artyor, Sektr Daha Fazla Kart Kullanm stiyor
Resmi verilere gre Trkiye'de 67,3 milyon banka kart bulunuyor. Son 1 ylda ATM kartlaryla 200 milyar TL nakit ekim gerekleti. Bankalararas Kart Merkezi (BKM) verilerine gre; 2010 Eyll ay itibariyle yerli ve yabanc kredi kartlar ile yurt iinde yaplan ilemlerin adeti 1 milyar 518 milyon, toplam kredi kart ilemleri cirosu ise 173 milyar 676 milyon TLye ulat. 2010'daki ilk 9 ay, geen yln ayn dnemi ile karlatrldnda kredi kartlarnn ilem adedinde %11 ve ciroda da %17 orannda art kaydettii belirtildi. Ayn dnemde banka kartlaryla yaplan ilemlerin adedi 689 milyon 272 bin 880 adedi bulurken, banka kart ilemlerinin cirosu ise 162 milyar 209 milyon TL olarak kaydedildi. 2010'daki ilk 9 ay, geen yln ayn dnemi ile karlatrldnda; banka kartlarnn ilem adedinde %15 ve ciroda da %17,5 orannda art kaydettii bildirildi.338
337 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=135271 338 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&ArticleI D=133047

Ancak ulalan bu devasa rakamlar bile, sektr memnun etmeye yetmiyor. Her zaman daha fazlasn isteyen kr odakl anlay, yaptklar aklamalarda kendisini fazlasyla eleveriyor. Trkiyede tketicinin hl alverilerde banka kartn kullanmay bilmediine dikkat eken Visa Europe Blge Genel Mdr Berna lman; "insanlar spermarketlere girmeden, nndeki ATM'den para ekip yle alveri yapyor. Halbuki, banka kartlaryla ierideki POS cihazlarndan deme yapabilirler. Spermarketlerin nnde ATM olmas ok manasz" dedi. Avrupa'da kullanmn dengeli olduunu belirten lman, Trkiye'de orann %4'lerde olmasn, henz kart sahiplerinin durumun farknda olmamalarna balad. Geen ay iinde farkndal artrmak iin reklam almalarnda da bulunduklarn hatrlatan Berna lman, nmzdeki birka ylda bu 7 milyar TLyi 50 milyara kararak banka kartlarnn alveriteki kullanm orannn %25'in zerine tamay hedeflediklerini syledi.339

Trkiyede Al-Veri Alkanl Deiiyor

Yaplan aratrmalar ve resmi veriler, Trkiyede al-veri alkanlklarnn deitiini gsteriyor. Son yllarda hem banka kart says, hem de bu kartlarla yaplan ilem hacminde ciddi artlar gzleniyor. Toplam kredi kart says 46,2 milyona ulaan Trkiye'de, yln ilk 9 aynda yurtiinde kredi kartndan yaplan harcama oran, 171 milyar 629 milyon TL oldu. Bankalararas Kart Merkezi'nin (BKM) verilerine gre; geen yln ayn dneminde kredi kartlarndan 149 milyar 956 milyon TL harcanmt. Bylece, kredi kart ile yaplan harcama oran, bir nceki yln ayn dneminden %14,5 art salam oldu. Toplam harcamann 156 milyar 951 milyon TLsini alveri harcamalar olutururken, 14 milyar 679 milyon TLsini nakit ekme ilemleri olarak gerekleti.

339 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=133931

155

Sanal ortamdaki ticarette ise %51'lik ciddi art kaydedilirken harcama tutar 7 milyar 414 milyon TLden 11 milyar 194 milyon TLye kt.340

Yksek Kredi Kart Faizleri Yeni Tefeciler Douruyor

Kredi kart borcunun denmesinde finansal destek salayan firma says her geen gn artyor. Yasal olduu ileri srlen bu firmalar, uygulanan yksek faizlerin rn eklinde ortaya kp, adeta yeni bir sektr oluturmu durumda Birok kiinin adeta korkulu ryas haline gelen kredi kart borcunun denmesinde, benzer yntemlerle finansal destek ve danmanlk salayan firma says giderek artyor. Enflasyon zerinden yaplan zamlara bal olarak artan kamu borlar ve kredi kartlarnda gecikme zamlarnn ykseklii nedeniyle, son dnemde yasal olduunu iddia eden finansal destekiler ortaya kt. Bankalarn bile sunamad dk faizli borlanmalarla demeye imkan tanyan bu firmalar, vatandan borcunu aylk 0,95 faizle 12 ay taksite blerken, bazlar 5 ay erteleme ve 24 aya kadar taksit imkan sunuyor. Tketiciler Birlii Bakan Nazm Kaya ise, baz kiilerin tketicilerin iinde bulunduu durumdan kazan salamaya altn ifade ederek; maduriyetten inanlmaz paralar kazanyorlar. Bir miktar paras olan kii, hemen kredi kart borcu bulunan vatandan peine taklp, bundan para kazanmaya alyor diye konutu.341

10 bin TLnin stne iki kademe getirilecek. Harcamalarda, 10 bin lirann stne asgari deme snr %30, 20 bin lirann stne ise %40 olacak. BDDK 10 bin TLlik snrn 5 bin TL olmasn istiyordu; ancak bankalardan gelen itiraz zerine snr 10 bin TLye ykseltildi. BDDK ynetmelik iin son olarak Hazine'den gr gelmesini bekliyor. Yeni dzenleme Hazine'nin gr de geldikten sonra yaymlanacak.342 Bankalarn, szkonusu dzenlemeye itiraznn balca nedeninin, insanlarn ekonomik koullarn gzard ederek, daha fazla harcama yapmalarn ve deyemeyecekleri miktarlarda borlarla bankalara olan bamllklarnn artmasn salamak olduu ak bir ekilde grlyor.

Kredi Kart Almak Kolay, ptal Etmek kence

BDDK'ya yaplan ikyetlerin banda kredi kartlar, kredi kartlar ile ilgili ikayetlerde de kredi kartnn iptal edilmemesi ilk srada yer alyor. BDDK'nn ynetmelik taslayla; "ubeler kanalyla yaplan kart iptaline ilikin taleplerde, bu talebin hangi tarihte alndna dair ube yetkililerince imzalanm bir belgenin, veya doldurulan iptal talep formunun bir rneinin kart hamiline verilmesi zorunludur" dzenlemesi getiriliyor. Bylece kiiler, kredi kartlarn iptal iin ubelere gittiklerinde, doldurduklar iptal talep bavuru formunun bir rneini de kendileri alabilecekler. Bylece iptal ettirilen tarih asndan sorun kmayacak.343

Bankalar Asgari deme Tutarnn Artmasn stemiyor

Binlerce kiinin ekonomik krize girmesine ve intiharlara yol aan kredi kart borlarna yeni nlem geliyor. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK), kredi kart borcunda asgari deme snrlarn yeniden dzenlemeye hazrlanyor. Buna gre 10 bin TLye kadar limiti olan kredi kartlarnda asgari deme snr, halen olduu gibi %20 olacak; ancak
340 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=133928 341 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=132079

Bankalar Kredi Kart Aidat in Farkl Yollar Deniyor

Bankalar ile tketiciler arasnda yllardr devam eden 'kredi kart aidat' sorunu, yeni bir boyut kazand. Aidatlar nedeniyle kredi kart mterilerini kaybetmek istemeyen bankalar, kredi kart aidatn baka bir isimle ve 12 aylk taksit halinde tahsil etmeye balad. Bu yntemle, milyonlarca kredi kart mte342 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=130751 343 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=130751

156

risinin farknda olmadan aidat dedii belirlendi. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ve Sanayi ve Ticaret Bakanl'nn uyarlar sonucunda, kredi kartlar aidat konusunda yapt uyarlar ie yarad. Bu uyarlar dorultusunda, kredi kart sahipleri, aidat isteyen bankalardan kredi kartlarnn iptal edilmesi iin bavuruda bulunmaya balad. Borcunu dzenli olarak deyen kredi kart mterilerini kaybetmek istemeyen birok banka da kredi kartndan aidat alma ilemini askya ald. Ancak, bankalarn aidat almama ileminin ok uzun srmedii ve aidat konusunda yeni bir yntem gelitirdikleri belirlendi. Tketiciler Birlii'nin, tketicilerden konuyla ilgili gelen ikayetler dorultusunda yapt aratrmalara gre, bankalar hala kredi kartlarndan 30 TL ile 300 TL arasnda aidat tahsil ediyor. Baz bankalar, aidata gelen tepkiler nedeniyle, bu bedeli 'yllk yelik creti, yelik creti, hesap iletim creti, yllk hesap iletim creti' gibi adlar altnda tahsil etmeye balad. Yine ayn aratrma erevesinde, bankalarn dikkat ekmemesi iin bu tr bedelleri 12 ayda tahsil ettii belirlendi. Bu yntemle aylk 2-3 TLlik demelerin tketiciler tarafndan da fark edilemedii saptand.344

luyla veya hakem heyetleri nezdinde hakkn arayabilmektedir. Ancak btn tketicilerin birey olarak hak arama yollarna bavurmas mmkn olmamaktadr. Mevcut haliyle kredi kart aidatn yasal klfa sdramayan bankalar ise, kendilerince kart aidatn hukuki bir ereveye sokacak yeni bir yntem bulmutur. Buna gre, tketiciye, izleyen ayda aidat kesintisi yaplaca bildirilmekte ve szde tketici onay alnm olmaktadr. Kredi kart szlemeleri matbu szleme olup, tketici ile mzakere edilmedii iin; szlemede yer alan tketici aleyhine maddeler 4077 sayl Tketicinin Korunmas Hakkndaki Kanuna gre, haksz arttr ve geersizdir. Bu balamda kart aidatlar da yasal deildir. Hal byleyken, tketiciye, ay sonu gnderilen ekstrede, tek satrla kart aidat alnacann bildirilmesi, bu durumun ne mzakere edildii, ne de onayland anlamna gelir ve uygulamann yasaya aykrlk halini deitirmez.345

Kart Aidatlarnn Tketiciye Maliyeti 1.5 Milyar TLyi Buluyor

Her yl ''kredi kart aidat'' ad altnda toplam 1,5 milyar TL, tketicinin cebinden bankalarn kasasna gidiyor. Tketiciler Birlii Genel Bakan Nazm Kaya, her yl ''kredi kart aidat'' ad altnda toplam 1,5 milyar lirann, tketicinin cebinden bankalarn kasasna gittiini ileri srerek; ''kredi kart aidatlarnn alnmamas iin yllardr mcadele verirken, son dnemlerde aidatsz kredi kart karlmaya baland. Demek ki, olabiliyormu'' dedi. Kaya; bugne kadar verdikleri ve vermeye devam ettikleri mcadelelere ramen, tketicilerin, yllardr kredi kart aidat demek zorunda brakldn belirtti. Yarg tarafndan tketicilerin hakl bulunmasna ramen, bankalarn aidattan vazgemediini ifade eden Kaya, yle konutu: ''Her yl 'kredi kart aidat' ad altnda 1,5 milyar TL, tketicinin cebinden bankalarn kasasna gidi345 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=108563

Bankalar Yargtay Kararlarn Hie Sayyor

Bankalar, yasal olmayan kredi kart aidatlarna klf uydurmak iin ekstre oyununa snyor. Tketiciler Birlii Genel Bakan Vekili Mehmet Muta ahin, konuyla ilgili u aklamay yapt: Kredi kart aidat, gnmzde tketicinin yaad en byk sorunlarn banda gelmektedir. Kart aidatnn yasal olmadna dair hakem heyetleri ve tketici mahkemelerinin yansra, en st yarg makam olan Yargtayn da rnek kararlar vardr. Buna ramen, hayatn vazgeilmezi haline gelen kredi kartndan, bankalarn 60 TLye varan aidat kesintisi yapmas, artk tketiciyi ileden karmaktadr. Tketiciler kart aidatna kar bankaya itiraz yo344 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=128118

157

yor. Tketiciler Birlii olarak, tketicilerin bireysel mcadele ve uralarna son vermek ve herkesi bu haksz uygulamadan kurtarmak iin, 2009 yl Temmuz aynda dava atk. Bu dava halen sryor. Kredi kart aidatlarnn alnmamas iin yllardr mcadele verirken, son dnemlerde aidatsz kredi kart karlmaya baland. Demek ki, olabiliyormu. Aidatsz kredi kart kullanlabiliyormu. Bu, bizim hakl olduumuzu gstermiyor mu?'' te yandan aidat almayacan beyan eden bankalar, posta yolu ile gnderilen hesap ekstrelerinden, aylk 1 lira civarnda cret alyorlar. Bu durum szkonusu cretin zamanla arttrlabileceini veya hizmetin cretsiz gerekletirilebilmesi iin belli miktarda al-veri yapma artnn getirilebileceini akla getiriyor.346

ayr blgesinden, bir bankann Kzlay'daki ubesindeki kendi hesabna EFT zerinden 1000'er lira gnderdi. Daha sonra bankalarn ald komisyonlar ayn mesafedeki taksi cretleriyle kyasland. Ortaya kan sonu; bankalarn komisyon arknn taksimetreden daha hzl dndn gsterdi.348

b. GSM ve letiim irketleri

Trk Telekomun Sabit cret nad Dantaya Tanyor

Telefonsuz internet (Yaln ADSL) imkanna ramen Trk Telekomun tketiciye getirdii sabit telefon hatt zorunluluu nedeniyle, her abone, ayda sadece sabit cret iin 18 TL demek zorunda braklyor. Tketiciler Birlii sorunun zm iin konuyu Dantaya tayor. Konuyla ilgili aklamalarda bulunan Tketiciler Birlii Genel Bakan Nazm Kaya, Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu (BTK)nun, aylk sabit creti, bir ylda 9 TLden 18 TLye karan Telekomun szcln yaptn ileri srd. Kaya, Trkiye genelinde yaklak 7 milyon sabit internet abonesi bulunduunu, bunun da byk bir blmnn konut telefonlar arlkl olmak zere internet eriimi iin sabit telefon abonesi olduuna dikkat ekerek, yle devam etti: "Yasal dzenlemeler, gerek yaln ADSL konusunda, gerekse ehirii haberlemede, alternatif firmalarn serbestliine imkan salamasna ramen, tekel konumundaki firmann varl devam ediyor. Nevehir'de, Kocaeli'de, zmir'de alnm Tketici Mahkemesi kararlar var. Bilirkii raporuna istinaden alnan kararlar var. Bu kararlar, sabit hat olmadan internet balants yaplabileceini belgeliyor. Tm bunlara ramen, BTK, haksz uygulamalarn nne gemiyor. Oysa ki BTK, sadece Telekom'un varln devam ettirmekten sorumlu deil. BTK, ruhsat verilmi tm firmalarn menfaatlerini korumak ve rekabet ortamn oluturmakla grevli.349

Taksit ve Puan Biriktirme mkan Kredi Kart Tercihini Etkiliyor

Bankalararas Kart Merkezi'nin (BKM) kredi kart kullanm alkanlklar "Kart Monitr 2010" aratrmasna gre, Trkiye halk, harcamalarnn yarsna yaknn kredi kartyla yapmay tercih ediyor. BKM aratrmasna gre, Trkiye'de kredi kartlarnn en beenilen zellii, taksitli alveri olurken; kart kullanclarnn %85'i kredi kartlarn, taksit ve puan biriktirme zelliinden dolay tercih ediyor. Aratrmaya gre, kredi kart kullanclarnn taksit zelliini kullanm skl %84' buldu. TK verilerine gre; kredi kartlar ile yaplan tketim harcamalarnn zel nihai tketim harcamalar iindeki pay %33 olarak kaydedilirken, Kart Monitr aratrmas sonular da, bu verilerle paralellik gsterdi.347

Bankalarn EFT cretleri Dudak Uuklatyor

Babakan Yardmcs Ali Babacan'n eletirisiyle yeniden gndeme gelen bankalarn para transferinden kestikleri cretler konusunda Ankara Ticaret Odas ilgin bir aratrma yapt. Oda, Ankara'nn 15
346 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=120120 347 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=128104

348 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=129733 349 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=137473

158

nternet ve GSM Aboneleri Fatura ve Tarifelerden ikayeti

nternet ve cep telefonu kullanmnn yaygnlamas, tketici ikayetlerini de beraberinde getiriyor. Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu (BTK), abonelerin nabzn tutmak amacyla bir anket dzenledi. BTK, yapt aratrmada, sadece anketten yararlanmad. Anketin yansra, kuruma gelen ikyetler ile Trkiye statistik Kurumu (TK) verilerini de dikkate ald. almada, sabit telefon, GSM ve internet sektr ayr ayr deerlendirildi. Ankete katlanlarn yarsndan fazlasnn fatura konusunda ikyeti olduu, ikyetlerin %80'inin de zme kavuturulmad ortaya kt. Mobil hatlardaki ikyetlerin banda, %23 ile fatura, %22 ile tarife paketi, %17 ile kampanya ikyetleri geliyor. Aratrmann dier boyutu da, internet kullanclarn yakndan ilgilendiriyor. Kullanclarn byk ekseriyetinin 'hizmet almnda' sknt yaad grld. Bu oran %64'ler seviyesinde. ikyetler kendi arasnda ayrldnda, %26's hizmet kalitesi, %24' fatura, %16's ise tarife olarak ayrlyor.350

aypl mal ve hizmetler de nemli yer tutuyor" dedi. brahim Gll'nn verdii bilgilere gre; iletiim ve internet sektrnden gelen ikayetler, kota am ve tarifeler zerinde younlayor. GSM operatrlerinin 'her yne' tarifelerine ye olanlar, daha nce taahht edilen miktarda fatura beklerken, ykl faturalarla karlayor. Kampanyalar balatlrken tketiciye detaylar anlatlmyor. Tarife dndaki konumalarn fiyatnn yksek olduuna ynelik de herhangi bir bilgi verilmiyor. Kota amnda da uyarc bir mesaj gelmiyor. Dolaysyla tketici, bu tr uygulamalar bilmedii iin sknt yayor.351

Hak hlallerinde Bankalar ve GSM irketleri Ba ekiyor

Tketiciler Birlii'nin 2010 lk Yar Hak hlalleri Raporu'nun kara listesinden bankalar ve GSM irketleri kt. 2009 ylnda kr rekoru kran bankalar ve GSM irketleri, 2010'da ayn zamanda vatandan en ok ikayet ettii kurumlar oldu. Rapora gre; tketiciler bankalar; kart aidatlar ve hesap iletim cretleri, yksek kredi kart faizleri, komisyonlar ve bankaclk ilemlerindeki harlardan dolay ikayet; ederken; GSM irketlerine ynelik en ok ikayet, 3G hizmetleri, firmalarn tketici onay olmadan tarife deiikliine gitmesi ve kontrden TL'ye geiteki gizli zamlardan geldi. 2010 ylnn ilk alt aynda 3 bin 635 adet tketici bavurusu gerekleti. Yurtdndan ve Trkiye'nin 81 ayr ilinde ikamet eden tketicilerden gelen bavurularn %41'i stanbul kaynakl.352

GSM irketlerinin Her Yne Tarifeleri Aboneleri Aldatyor

Tketiciler Birlii Antalya ubesi'ne gelen ikayetlerin byk ounluunu, kredi kartlar ve GSM operatrlerinin 'her yne' tarifeleri oluturuyor. Bankalarda, kredi alm srasnda tketiciye yanstlan dosya paras da nemli ikayet konusu. ube Bakan brahim Gll, aylk ortalama 250 civarnda ikayet aldklarn, bunlarn hemen hemen yarsn bankalarn oluturduunu syledi. Bu ikayetlerin byk ounlunu cevaplandrdklarn belirten Gll; "hak ihlalleri arasnda ilk srada bankalarn kredi kartlar aidatlar ve GSM operatrlerinin 'her yne' tarifeleri geliyor. Ayrca, bankaclkta hesap iletim cretleri, kredi alrken tketicilere yanstlan dosya paralar da ciddi ikayet konusu. Kapdan sat,
350 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=135911

GSM Aboneleri Abartl Faturalarla Madur Ediliyor

GSM abonelerinin, dahil olduklar paketlere uygun hareket ettikleri halde, beklenenin zerinde faturalarla karlatklar bildirildi. Tketiciler Birlii Genel Bakan Nazm Kaya, konu ile iligili yapt aklamada; ''tarifeler karma351 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=125531 352 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=124382

159

k, faturalar kabark. Ayn hizmete farkl cretlerin yanstlmas, teknik hata olabilecei iyi niyetine karlk, faturalara manuel giri yapldn da akllara getirmektedir. 1 Nisan sonras, ara balant cretlerinde tavan fiyatlarn 40 kurua indirilmesi, GSM operatrlerinin farkl araylara girerek kr marjlarn korumak istediklerini gstermektedir eklinde konutu.353

lin de katlmyla yrtlmesine karar verildii bildirildi.354

GSM irketleri Kontrden TLye Geite Gizli Zam Uygulad

Kontrden TLye geile birlikte, birok tketicinin ikayette bulunduu bildirildi. Geile birlikte, tketicinin baz beklentiler iine girdiini dile getiren Tketiciler Birlii Genel Bakan Nazm Kaya, yle konutu: Tketiciler, kontr at periyotlarnn saniye baznda yaplmasn,, fiyat ve tarife karmaalarndan kurtulmay, piyasaya 5 TLlik kartlarn sunulmasn bekledi. Ancak bugn durum daha da karmak hale gelindi. zellikle 1 Nisan ncesi 20 kurua yaplabilen grmenin bugn 30 kurua yaplabilmesi, hatlarnda ykl olan kontrlerin %33 eksiltilerek TLye evrilmesi, birok tketicinin bavuru merkezimize ilettii ikayetlerden anlalmaktadr. Yaplan gizli ve anlamal zam, zam yapabilmek iin kontrden kurua gei operasyonu yapldn gstermektedir. Kaya, sektr firmalarnn kontrden kurua getiklerini belirten sloganlarna ramen, cretlendirmede, kontr at periyotlarnn sresini uzun tutmalar nedeniyle, 10 saniyelik grme iin 60 saniye creti dendiini szlerine ekledi.355

GSM irketlerinin Abonelerini 3G Reklamlaryla Kandrd ddia Edildi

Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurulu; Turkcell letiim Hizmetleri A., Avea letiim Hizmetleri A.. ve Vodafone Telekomnikasyon A.. hakknda soruturma almasna karar verdi. Kurulun 12 Mays'ta ald karar, Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu'nun internet sitesinde yaymland. Yaplan duyuruya gre, yerinde incelemeler neticesinde, Avea letiim Hizmetleri A.. ve Vodafone Telekomnikasyon A.. hakknda kuruma sunduu bildirimlerde tutarszlklar ve yanllar bulunmas nedeniyle savunmalar alnmak zere soruturma almas kararlatrld. Turkcell letiim Hizmetleri A.. hakknda da, kuruma sunduu bildirimlerde tutarszlklar ve yanllar bulunmas, yrtlen yerinde denetim almasna ilikin sreci yavalatan bir tutum iinde bulunmas, yerinde denetim almas srecinde hazrlanan baz ekran grntleri ve aklamalarn denetim sonunda teslim edilen dokmanlardan karlmas ve denetim sonunda Denetim Heyeti tarafndan hazrlanan tutanan imzalanmamas nedeniyle, savunmas alnmak zere soruturma almasna karar verildi. Duyuruda, Telekomnikasyon Kurumunun Denetim almalarna likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelikin 13. maddesi erevesinde, ilgili birim olarak Sektrel Aratrma ve Stratejiler Dairesi Bakanlnn grevlendirilmesi, soruturma heyetinin, Tarifeler Dairesi Bakanl ve Sektrel Rekabet ve Tketici Haklar Dairesi Bakanlndan persone353 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=123582

c. Dierleri

Sebze-Meyvelerin %24 Yolda ryor

Enflasyonu tehdit eden sebze ve meyve fiyatlarnn drlmesi iin, Merkez Bankas; demiryolu ann glendirilmesi nerisini getirdi. Domates bata olmak zere, sebze ve meyve fiyatlarnda yaanan arta dikkat eken Merkez Bankas Bakan Durmu Ylmaz, fiyatlar drc bir proje nerisinde bulundu. rnn, retimden tke354 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=114398 355 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=110201

160

ticiye ulancaya kadar %24'nn rdn belirten Ylmaz; "tamada yaanan sorunun zlmesi gerekiyor. Bu kapsamda Antalya ile Ankara arasnda demiryolu a kurulabilir eklinde konutu.356

Perakende Sektr Kuralsz Bir ekilde Byyor

Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu (TESK) Genel Bakan Bendevi Palandken, perakende sektrnn kuralsz bir ekilde bydn belirterek; "Austos aynda 250'ye ulaan alveri merkezi saysnn, 2011'de 313'e kacan tahmin ediyoruz. Kk iletmeler, saylar hzla artan alveri merkezleri karsnda tek tek kapanyor ya da tabela deitiriyor" dedi. Palandken, Trkiye'de 2 milyon i yeri ile, 3 milyonun stnde esnaf olduunu syledi. Ekonominin can damar olan kk iletmelerin srekli ihmal edildiini, problemlerinin yllardr zmlenmediini ifade eden Palandken, bir zamanlarn en gzde meslekleri arasnda bulunan esnafln, artk her geen gn ktye gittiini ve bitme noktasna geldiini kaydetti. Trk perakende sektrnn 250 milyar Dolarlk bir bykle sahip olduunun altn izen Palandken; "uluslararas ve yerli byk sermaye, bu pastadan pay almaya alyor. Haksz rekabet, kuralszlk, esnafmz her geen gn daha kt duruma dryor. Esnafn acilen yeniden yaplandrlmas art. Perakende sektr kuralsz bir ekilde byyor dedi.357

si, yerli reticileri sevindirdi. evre ve Tketici Haklarn Koruma Dernei (ETKODER) Genel Bakan Mustafa Gkta, yabanc mal ve ara almnn, yerli reticiyi yok ettiini syleyerek, devletin yerli retimi desteklemesi gerektiini belirtti.358

Et Fiyatlarn Ykselten Speklatrler Durdurulamyor

Et fiyatlarnn srekli yksek kalmasn salayan et speklatrleri, tm abalara ramen durdurulamyor. Tarm ve Kyileri Bakanl'nn, Kasm ayndaki Kurban Bayram ncesinde, et fiyatlarn indirmek iin ald et ithalatn geniletme karar da speklatrleri durduramad. Speklatrler bu kararn ardndan harekete geerek; ithal edilecek kurbanlklar domuz iftliklerinde yetitiriliyor! Hristiyan lkelerden ithal edilen hayvanlardan kurbanlk olmaz! Deli danal hayvanlar da ithal ediliyor! iddialar ile vatandalarn kafalarn kartrmaya devam ettiler. Konuyla ilgili Tarm Bakanl bata olmak zere birok kamu kurumuna ikayet geldii belirtildi. Bakanlk yetkilileri ise bu tr iddialarn tamamnn aslsz olduunu, ithal edilecek hayvanlarn, yetitirildii iftliklerden Trkiyeye getiriliine kadar geen tm aamalarnn kontrol edildiini kaydettiler.359

Kapatyoruz Kandrmacas Esnaf Zor Durumda Brakyor

Haksz rekabete yol aan 'Kapatyoruz' ilanlaryla mteri toplayan maazalar, Rekabet Kurulu'na ikayet edildi. Adapazar Sandalyeciler ve Mobilyaclar Esnaf Odas Bakan Muhittin Kl, haksz rekabete yol aan 'Kapatyoruz' ilanlaryla mteri toplayan maazalar Rekabet Kurulu'na ikayet etti. Kl, her geen gn bir yenisi alarak, halka ucuz ve kalitesiz rnleri, sahte sloganlar ile sunan ve mobilyac esnafn madur eden geici maazalarn almasn engellemek iin Rekabet Kurumu'na bavurduklarn syledi. Kl, yapt aklamada,
358 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=132129 359 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=130633

Yabanc Marka lgnl Ekonomiyi Olumsuz Etkiliyor

Sanayi ve Ticaret Bakan Nihat Ergnn, belediyelerin ve kamu kurumlarnn otobs, bilgisayar gibi ihtiyalarnn, bundan byle yerli reticiden karlanmak amacyla alma balattklarn syleme356 http://www.zaman.com.tr/haber.do?haber no=1045508&title=sebzemeyvenin-yuzde-24u-yoldacuruyor-cozum-demiryolunda 357 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=133704

161

'Bitiriyoruz', 'Kapatyoruz' ad altnda mobilya, hal ve ev tekstil rnlerini sata sunan maazalarn oaldn belirterek; "birka firma sat potansiyelini artrmak ve halk sahte sloganlar ile kandrarak dikkatini ekmek iin eitli isimler ad altnda gn birlik kiralanan depolarda sat yapyorlar. Bu da haksz rekabete yol ayor" dedi.360

Kresel irketler Tketimi Arttrmak in Her Yolu Deniyor

ABD'de yz milyarlarca Dolarlk tevik planlar ve bol para, tketiciyi alverie yneltmeyince, perakende devleri kendi tevik planlarn kard. Kimi bedava rn datyor, kimi alveriin bir ksmn kendisi dyor, kimi ise binlerce Dolarlk uygun faizli kredi buluyor. Kriz yorgunu ABD, tketicisini canlandrmaya ynelik devlet ve merkez bankas giriimleri ie yaramaynca, dnyann en byk ekonomisinin nde gelen perakendecileri, kendi tevik paketlerini oluturmaya balad. ABD ekonomisinin can damarn oluturan Sam's Club, Target, Toys "R" Us, Staples ve Office Depot gibi birok perakende devi, allmadk promosyonlarla, hem maazalara mteri ekmeyi, hem de onlara para harcatmay hedefliyor. Target, kendi kredi kart sahiplerine %5 indirim uygularken, Toys "R" Us, bir tatil fonlama program ile mterilerinin tasarruflarna katkda bulunuyor. Staples ve Office Depot ise bir peniye ya da cretsiz olarak, ofis malzemeleri datyor. Wal Mart'n sahibi olduu Sam's Club'da uygulanan tevik plan ise, belki de en allmadk yntem. Satlarnda azalma grnce mterilerine bir anket uygulayan Sam's Club, sorunun mterilerinin kredi bulamamas olduunu anlad. Bunun zerine irket, kriz sonras sklatrlan kredi koullar nedeniyle bavurular geri dnen mterileri iin bir "kolay kredi" plan hazrlad. Mays ayndan bu yana yrrlkte olan plana
360 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=125513

gre, Sam's Club mterisi, irketin anlamal olduu bir finans kuruluundan 25 bin Dolara kadar kredi alabiliyor. Krediyi ayarlayan Superior Financial Group, bavuru yapan Sam's Club yelerine, bavuru cretinde 100 Dolarlk indirim yapyor ve daha dk faiz uyguluyor. Yani Sam's Club yelerine daha uygun fiyatlarla tketici kredisi bulup, bu sayede mterilerine daha fazla harcama yaptrmay, kendisi de satlarn artrmay amalyor. Ayrca Sam's Club, kredi veren kurulua gnderdii ve kredi alan her ye zerinden 50 Dolar komisyon alacak.361

Trkiyede Tketicilerin Borcu 150 Milyar Dolara Yaklat

Tketicilerin, zellikle kredi kullanm ile bankalara olan borlar rktc boyutlara ulam bulunuyor. Hesapszca harcama yapmaya tevik edilen tketicilerin, 2010 yl ortalarnda elde edilen verilere gre toplam borcu, yaklak 150 milyar TLye ulam durumda. Elde edilen rakamlara gre; tketicilerin bankalara olan toplam borcu 143 milyar 265.3 milyon TL'ye ulat. Merkez Bankas'nn verilerinden yaplan hesaplamaya gre, bankalarn tketici kredisi alacaklar 104 milyar 797.6 milyon TL'ye ykseldi. Tketicilerin kredi kart borlar ise 38 milyar 467.7 milyon TL oldu. Konut kredileri 48 milyar 899.8 milyon TLye, tat kredileri ise 4 milyar 119 milyon TL oldu. Dier tketici kredileri ise 51 milyar 778.8 milyon TL'ye kt.362

Akaryakt Devleri Vatanda Kandrmaya Devam Ediyor

120 milyar Dolarlk enerji sektrn mercek altna alan Cumhurbakanl Devlet Denetleme Kurulu, arpc gerekleri gn na kard. Akaryaktta, rafineri kndan pompaya uzanan ada, yksek kazanlarn elde edildii tespiti yaplan raporda; "lkemizdeki datc ve bayi paylarnn, rekabet
361 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=120466 362 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=119844

162

dzeyinin yksek olduu AB lkelerindeki datc ile bayi marjlarna kyasla olduka yksek seyrettii tespit edildi" ifadesine yer verildi. Getiimiz yl Haziran aynda balayan, iki ay sre ile geerli tavan fiyat uygulamasnn da beklenen olumlu ve kalc etkiyi salamad vurguland. Akaryakt piyasasnda ithalatn yasal mevzuat nedeniyle neredeyse imknsz hale getirildii belirtilen raporda, akaryakt irketlerinin indirimleri pompaya yanstmada, zamlar kadar istekli olmadklar belirtiliyor. Rekabet Kurumu da, 2008 ylnda Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu'na (EPDK) bir yaz gndererek, akaryakt sektrnde uygulanan fiyatlarn ok yksek olduunu, bunun sektrde rekabetin salanmamasndan kaynaklandn bildirmiti.363

Akaryakt Fahi Krlarla Satlyor

Dnyada benzinin litre fiyatnn en pahal olduu lkelerden olan Trkiyede, vatanda fiyatlara isyan ederken; akaryakt irketleri, tketicinin dedii cretin byk ksmnn TV vergisi olarak alndn syleyerek kendini savunmuyor. Ekonomi yazar Erdoan Szer, Bugn gazetesindeki kesinde; Trkiyedeki akaryakt irketlerinin skandal uygulamalarn, ismini aklayamad devlet memuru bir enerji uzmanna dayandrarak unlar yazd: Dardan baktnzda, akaryakt fiyatlar piyasa artlar ierisinde oluuyor gibi grnyor. Ancak bu tezi boa karan 'ikinci fatura' gerei var. irketler, d piyasadan satn aldklar akaryaktn faturasn gizleyip, daha pahal grnen ikinci bir fatura dzenliyor. Dolaysyla i piyasada, vergi, navlun, bayi kr gibi unsurlarla tketiciye yansyacak fiyat oluurken, dk olan gerek alm fiyatndan deil, iirilmi ikinci fatura fiyat zerinden hesap yaplyor. Enerji uzman rnek de veriyor; "diyelim ki bir irket, benzini 4 TLden satn ald. piyasada fiyat 6,5 TL civarnda. Gerek alm fiyatndan vergi uygulansa fiyat 5,5 TLde oluacak. Bu de izin verilmiyor, fiyat i piyasada 7 TLye getiren ikinci
363 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=117803

bir fatura devreye giriyor, sonuta akaryaktta indirim olacana fiyat art yaanyor." Uzman, btn bu iddialarndan sonra u arpc hesab ortaya atyor: "Eer ikinci fatura oyunu oynanmasa, akaryakt fiyatlar bugnk seviyesinden ok daha aada olur. Akaryakt irketlerinin, 1 litre benzin fiyatn yaklak 75 kuru aa ekme marj olduunu dnyorum. Gerek fatura i piyasaya yansm olsa; bugn benzin 4 TL deil 3,25 TL olurdu..." Son derece iddial bir o kadar da arpc bir gr! "yi de sizin grdnz bu oyunu EPDK gremiyor mu" diye sordum. Soruma aldm yant, iin boyutunu daha bir net ortaya koydu. Dedi ki, "serbest piyasa kuralnda kontratlarda gizlilik esastr. EPDK kimsenin kontratn gremez. Dolaysyla gerekte kimin hangi fiyattan rn aldn bilemez, takip edemez. Zaten iin pf noktas da bu gizliliktir."364

ar Merkezleri Tketiciye Yardmc Olmuyor

Byk irketlerin ar merkezleri, tketicilerin sorunlarn zmekten ok, sorun olmaya balad. Bankalarn, GSM irketlerinin ve teknoloji markalarnn ar merkezleri, tketicileri ldrtacak seviyeye ulat. nk baz irketler tamamen bant kaydndan hizmet veriyor. Bu da, zaman kstl olan tketiciler iin byk bir zaman kayb anlamna geliyor. Baz tketiciler, zellikle bu bant kaytlar yznden ar merkezleriyle grmek istemiyor. Sektrn bu konudaki tavr ise olduka ilgin. Mteri Hizmetleri Uzman Akn Baal, eletirileri haksz buluyor. Bundan 15 yl ncesine kadar, iini halletmek iin uzun zaman ve emek harcayan gnmz insannn, telefonda 7 dakikada bir ilem yapmaya bile tahamml edemediini dnyor. Baal, sesli yantlama sisteminin tam da soraca soruya uygun bir seenek olmad iin ikyet edildiini belirtiyor. Baal'a gre irketler daha iyi hizmet vermek iin ar merkezi birimlerinde ok sayda mteri temsilcisi istihdam ediyor. Baal, her soruya ve
364 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=138876

163

soruna zel sesli yantlama sisteminin gelitirilemeyeceini belirtiyor ve; bunun iin 100 farkl tulama seenei koymak gerekir. Hatta blgesel ivelere uygun men oluturulmasn ister mi acaba mterilerimiz? Her telefonu aan, hi bekletmeden, hemen cevap verebilmek iin de mteri says kadar mteri temsilcisini, telefon banda bekletmek gerekir diyor. Baal, tketiciye u uyarda bulunuyor: Sesli yantlama sistemlerinden bir zm beklemek doru deil; nk o sistem, sadece ksa bilgi aktarm iin kuruluyor. zm aradnzda, mteri temsilcisiyle grmelisiniz. Hep ayn eyi sylyorlar diyenler, rn veya hizmet satn alrken ltfen szlemelerini okusun.365

Calgon Milyonlarca Mteriyi Kandrd, Mahkeme Satn Durdurdu

Merkezi ngilterede bulunan Reckitt Benckiser Temizlik Malzemesi Sanayi ve Ticaret A.. tarafndan retilen temizlik rn Calgonun sat, mterilerini aldatt gerekesiyle durduruldu. Ancak dava srecinin uzamasn frsat bilen firma, hazrlad reklam filmlerinde nce Calgon markasnn ismiyle beraber, rn Finish olarak tantt; ardndan sessizce Calgon ismini Finishle deitirdi. Bylece firma; mteri portfyn kaybetmeden satlarna devam etmi oldu. Ancak yine de mahkemenin szkonusu karar, tarihi bir karar olarak kabul ediliyor. Tketici Mahkemesinin, Reckitt Benckiser firmas tarafndan retilen Calgon marka temizlik rnnn retimini durdurmas ile ilgili kararn aklayan, Salk ve Gda Gvenlii Hareketi Bakan Kemal zer; kresel bir markann retiminin durdurulmas karar, tarihi bir karardr dedi. Salk ve Gda Gvenlii Hareketi Bakan Kemal zer ile Calgon aleyhine dava aan Salk ve Gda Gvenlii Hareketi Adyaman Temsilcisi Mehmet ztrk, yaptklar ortak basn toplantsnda u grleri dile getirdiler:
365 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=106554

Halen merkezi ngilterede bulunan Reckitt Benckiser Temizlik Malzemesi Sanayi ve Ticaret A..; 1823de Almanyada kurulan Benckiser firmas ile ngiliz Reckitt & Colman firmalarnn 1999da birlemesi ile ortaya km, kresel bir firmadr. Mezkr firma, 1986 ylndan bu yana Trkiyede faaliyet gstermektedir ve Calgonit, Kosla, Lovela, Quanto, Veet, Air Wick, Oxi, Calcor, Marc, Vanish, Lovelamatik, Tiret, Vitroclen, Harpic, Cillit, Power Ball gibi markalarn yan sra, en nl kire zc olduu iddia edilen CALGONun da reticisidir. Salk ve Gda Gvenlii Hareketi Adyaman Temsilcisi Mehmet ztrk, zerinde 1 kg yazan Calgon marka kire nleyici satn almtr. Dikkatli bir tketici olan ztrk, rnn hafif olmasndan phelenir. Ambalajnda 1000 gr yazan rn tartnca, 630 gr geldiini grr. Bunun zerine, baka rnler satn alm ve herbirini tartmtr. Ancak her tartlan rn, %20 ila %35 aralnda deien miktarlarda, eksik kmtr. Bilgi ve desteimizle konu yargya tanm ve tespit, toplama ve de retimin durdurulmas davas almtr. Mahkeme, bilirkii tayin etmitir. Bilirkii incelemesinde, benzer bir olayn daha nce de tespit edildii ve rnlerin iade edildii de anlalmtr. Ayrca bilirkii, rnler zerinde yapt incelemede, rnlerin sahte olmayp, orijinal olduunu da belirlemitir. Zaten retici firma da mahkemeye sunduu savunmada, bu aypl rnlerin kendisine ait olduunu kabul etmektedir. Mahkeme ise duruma srasnda, dava konusu rnlerden rastgele seilen 2 rn huzurda tarttrm ve ambalajnda 1 kg yazmasna karn, birinin 706 dierinin ise 730 gr geldiini kayda geirmitir. Yarglama bir yldan fazla srm ve tm deliller toplandktan sonra karar aamasna gelinmi ve de getiimiz ay, karar aklanmtr. Mahkemenin kararnda 4703 sayl teknik mevzuat ile 4077 sayl Tketici Kanunu muvacehesinde Calgon marka rnn, 3 ay sre ile retiminin durdurulmasna ve piyasadaki aypl rnlerin toplanmasna karar verilmitir.

164

Mahkeme, kararnda da grlecei zere; firma, miktarn hikimsenin bilmedii kadar byk miktarda ve %40lara varan oranda eksik dolumlu rnn piyasaya srerek, tketiciyi aldatm ve de haksz kazan elde ettii ortaya kmtr. Bundan dolay kendini savunamad gibi, davann uzun srmesinden yararlanarak marka deiikliine gitmitir. Dnyann en byk temizlik rnleri reticisi firmalarndan biri olan bir firmann, son derece yksek teknolojiye sahip dolum tesislerine sahip olmad dnlemez. Davaya konu rnler arasnda; hem 300-400 gr aralnda eksik dolum, hem de hibir izah olamayan deiken rakamlarda dolumlar yaplmtr. Bu durum, firmann haksz kazan elde etmesinin yansra, Trkiyedeki kamu denetimlerinin eksikliinden yararlandn da ortaya karmaktadr.366

ler getirilmesini, hem evreye hem de lke ekonomisine byk fayda olacan ifade etti.367

Krsalda LPG Vergileri Kentteki Doalgaz Vergilerinden 40 Kat Fazla

Krsal blgelerde tp gaz ile snmak veya yemek piirmek isteyenler, byk ehirlerde doalgaz kullananlara oranla 40 kattan fazla oranda TV dyorlar. TO Lpg Sv Gazlar ve Otogaz Montaj Servisleri Meslek Komitesi Bakan Erkan Knac, LPG'nin temiz ve yaanabilir bir dnya iin en salkl ve ada enerji trlerinden biri olduunu belirterek LPGnin, gvenli olduu kadar, muadil yaktlarla kyaslandnda evreyle en dost yaktlardan biri olduunu syledi. Trkiye'de LPG sektrnn yaad en byk skntnn, tpl segmentin her geen gn gittike daralyor olmas olduunu dile getiren Knac, krsal blgelerde tp gaz ile snmak veya yemek piirmek isteyenler, byk ehirlerde doalgaz kullananlara oranla 40 kattan fazla oranda TV dediklerine dikkat ekti. Knac, evreye zarar veren yaktlara ynelmek zorunda kalan tketicilere dnk indirim366 http://www.gidahareketi.org/Mahkeme-Calgon%E2 %80%99un-Satisini-Durdurdu--951-haberi.aspx 367 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=133420

165

ise, kriz yznden, aile geimini salayp yoksulluktan kurtulmay baaramayan kii saysnn ykseldii de, raporda kaydediliyor. Raporda ayrca dnyada alma gcnn ylda %1.6 orannda byd ve bu katlm karlamak iin 45 milyon yeni i yaratlmas gerektii bildiriliyor. 369

3. ALIMA HAYATI

Yoksulluk Snr 2.500 TLye Ulat

Trkiyede eitli kurumlar tarafndan yaplan aratrmalar, yoksulluk snrnn 2.500 TLye dayandn gsteriyor. Aratrma sonucunda elde edilen rakamlar, aydan aya ya da kurumdan kuruma deise de, elde edilen sonular, drt kiilik bir ailenin yoksul saylmamas iin, aylk gelirin yaklak 2.500 TL civarnda olmas gerektiini gsteriyor. Belediye ve zel dare alanlar Birlii Sendikas (Bem-Bir-Sen) verilerine gre, Kasm 2010da Trkiye'de alk snr 926, yoksulluk snr 2 bin 520 TLye ulat.370 Bu rakam Trk-in aratrmasnda; alk snr iin 862, yoksulluk iin 2 bin 807 TL olarak akland.371 Memur-Sen tarafndan gerekletirilen benzer bir aratrma ise, Trkiyede drt kiilik bir ailenin alk snrnn 951, yoksulluk snrnn 2.462 TL olduunu sylyor.372

a. sizlik-Yoksulluk

Euro Blgesinde sizlik Son 12 Yln En Yksek Seviyesine Ulat

Euro blgesinde isizlik oranlar, 2010 ylnn Ekim aynda %10,1'e ulaarak, son 12 yln en yksek dzeyine kt. sizlik oranlar talya'da ykselirken, Fransa ve Almanya'da bir miktar azald, spanya'da ise deimedi. AB istatistik kurumu Eurostat'n verilerine gre bu oran, 1998 ylnn Temmuz ayndan bu yana grlenlerin en yksei olarak kaydedildi. Euro blgesinde isiz says 80 bin artarak 15 milyon 950 bine; 27 yeli AB genelinde ise 84 bin artarak 23 milyon 150 bine kt.368

Gen gc retime ve Eitime Dahil Edilemiyor

Ankara Ticaret Odas (ATO) tarafndan hazrlanan rapora gre; Trkiye'de 11 milyon 547 bin alma andaki gen nfustan; 3 milyon 904 bini, ne retimde, ne de eitimde yer alyor. Bir baka deyile, her 100 genten 34' atl durumda. ATO'nun Trkiye statistik Kurumu (TK) Haziran ay igc istatistiklerinden yararlanarak hazrlad, "'te Genlik" raporuna gre, 52 milyon 503 bin kii olan alma andaki nfusun, 11 milyon 547 binini 15-24 yalar arasndaki genler olu369 http://www.voanews.com/turkish/news/Uluslararas-ParaFonu-ile-Uluslararas-Calma-Orgutu-102124214.html 370 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=138346 371 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=137264 372 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=138719

Dnyadaki siz Says 210 Milyon

Uluslararas Para Fonu ile Uluslararas alma rgt, finans krizinin, dnya isiz ordusuna 30 milyon kiinin daha katlmasna yol atn aklad. ki kuruluun yaynlad rapora gre, dnyadaki isiz says 210 milyona kt. ki uluslararas kurulu, durgunluun zellikle gelimi ekonomilere zarar verdiini bildirdi ve bu lkelerde isiz saysnn dmediine iaret etti. Kalknma yolundaki lkelerde
368 http://www.usakgundem.com/haber/59729/e uro-blgesinde-sizlik-son-12-yln-zirvesinde.html

166

turuyor. Genlerin 5 milyon 642 bini erkek, 5 milyon 905 bini ise bayan. alma hayat iinde 11 milyon 547 bin gencin 3 milyon 732 bini (%32,3) yer bulurken, 3 milyon 911 bini renimine devam ediyor. 3 milyon 904 bin gen ise ne eitimde ne de retimde yer alyor. alan 3 milyon 732 bin gencin drtte birinden fazlas (961 bin) "cretsiz aile iisi" durumunda bulunuyor. Bir gelir elde etmeden ve sosyal gvenceye sahip olmadan alr gzken bu genler, atllk orann perdeliyor. cretsiz aile iisi olan genler istihdam iinde deerlendirilmedii zaman atllk oran %34'den %42'ye kyor. Rapora gre, atllk oran kzlarda daha da yksek... Her 100 erkekten 21'i retim ve eitimde yer almazken, bu say kzlarda 47'ye ykseliyor. 5 milyon 905 bin gen kzn 1 milyon 317 bini alrken, 1 milyon 842 bini eitimine devam ediyor. Atl gen kzlarn says ise 2 milyon 746 bin. Atl genlerin %70'ini kzlar oluturuyor.373

bazda 4,4 milyar kiinin sahip olduu zenginlik, 2000 ylndan bu yana %72 orannda art kaydetti ve artmaya devam etmesi bekleniyor. Sz konusu 4,4 milyar kiinin sahip olduu toplam servet, 195 trilyon Dolara ulat ve toplam servetin 2015'te %61 orannda artarak, 315 trilyon Dolara ulaaca tahmin ediliyor. 3,03 milyar kiinin ise en az 10 bin Dolar serveti bulunuyor. Bu durum, kresel nfusun %68,4'nn toplam servetin yalnzca %4,2'sine sahip olduunu gsteriyor. Toplam nfusun %0,5'i yani 2,4 milyon kiinin ise, 1 milyon Dolardan fazla serveti bulunuyor. Sz konusu 2,4 milyon kii kresel zenginliin %35,6'sn oluturuyor.375

Yoksulluk Yaygnlayor
Yaplan aratrmalar, kresellemenin dnyaya zenginlik getirmediini ortaya koydu. Milli Prodktivite Merkezi (MPM) yapt aratrmada, kreselleme srecinin, lkelere ekonomik, siyasal ve sosyal adan baz gelimeleri vaat etse de; ayn zamanda yoksulluun art gibi eitli olumsuz sonular beraberinde getirdiine dikkat ekti. Aratrmada, kreselleme ile ekonomik ve sosyal hayatn dnda kalan yoksullarn, yoksulluktan kurtulma umudunun da tkendii vurguland. Aratrmada, kreselleme srecinin yoksulluk ile ilikisi tanmlanrken zerinde durulmas gereken en nemli noktann, kresellemenin beraberinde getirdii uluslararas kurulular ve bunlarn azgelimi ya da gelimekte olan lkelerde uygulad yapsal uyum programlar olduu kaydedildi. Aratrmaya gre; yapsal uyum programlar reel cretlerin dmesine neden olurken, isiz saysndaki artnda cretlerdeki d arttryor. alan kesim iin, alternatif emek gcn oluturan isizlerin tehdit unsuru haline geldii belirtilen aratrmada; nk ok dk cret karlnda almay isiz kalmaya tercih etmektedirler denildi.
375 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=132051

Avrupa sizlikte Trkiyeyi Geride Brakt

Euro Blgesi'nde isizlik rekor stne rekor kryor. Euro Blgesi'nde (AB'de para birimlerini Euro olarak deitiren ve kullanan 22 lke) son birka aydr yzde 10 ile tarihi zirvesinde bulunan isizlik oran Eyll aynda %10,1'e trmand. AB'de en yksek isizlik oranlar; %20,8'le spanya, %19,4'le Letonya, %18,6'yla Estonya ve %18,2'yle Litvanya'da grlrken, en dk oranlar %4,4'le Hollanda, %4,5'le Avusturya ve %5'le Lksemburg'da kaydedildi.374

Kresel Servetin Dalmndaki Uurum Derinleiyor

Dnyann %68.4', toplam kresel servetin sadece %4.2'sine sahip... Kresel bazda 4,4 milyar kiinin sahip olduu toplam servet, 2000'den bu yana %72 artarak, 195 trilyon Dolara ulat. Credit Suisse'n hazrlad rapora gre, kresel
373 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=136295 374 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=134406

167

Kresellemenin az sayda insana refah salarken, dnya nfusunun byk bir blmn yoksul braktnn tespit edildii aratrmada; uygulanan politikalar ile, hem lkeler iinde, hem de lkeler arasnda eitsizlik derinlemi ve zengin ile yoksul arasndaki uurum artmtr. Yirmici yzyln banda kii bana den gayrisafi yurtii hslada en zengin ile en yoksul arasndaki fark 22ye 1 iken, 2000 ylna gelindiinde bu fark, 267ye 1e kadar ykselmitir. Daha fazla zenginlik getirecei varsaylan kreselleme, btn dnyada yoksulluun artmasna neden olmu ve bu srete uygulanan iktisadi ve sosyal politikalar sonucunda pek ok insan isiz kalmtr. Bu insanlar yeni yoksullar olarak adlandrlan kesimi oluturmutur. Yeni yoksullar; nceden yoksul olmayp, yeni iktisadi ve sosyal yaplanmalarn olumas sonrasnda yoksullaanlar ifade etmektedir ifadeleri kullanld. Kreselleme ile birlikte byk kentlerde yaam alanlarna ilikin eitsizliklerin de derinletiine dikkat ekilen aratrmada, yoksullarn kent merkezlerinden dland ve belli alanlara yld kaydedildi. Merkezden uzak kalan yoksullarn; eitim, salk gibi temel kamu hizmetlerinden faydalanma imkanlarnn azalm ya da tamamen ortadan kalktnn belirtildii aratrmada, kreselleme ile ekonomik ve sosyal hayatn dnda kalan yoksullarn, yoksulluktan kurtulma umudunun da tkendii vurguland. Kreselleme ve yapsal uyum programlarnn tek bana yoksulluun nedenini oluturmad kaydedilen aratrmada yle devam edildi: nc dnya lkelerinde yoksulluk ve eitsizlik 1980 ncesinde de vard, ama son yllarda byk bir srama kaydettii kesindir. Yapsal uyum programlar sonrasnda borlar nedeniyle kredi aknn durmas, yabanc yatrmlarn azalmas, isizliin artmas, cretsiz kamu hizmetlerinin azalmas, lkelerde yoksulluun artn krkleyen nemli unsurlardr. lkelerin ekonomik yapsnda meydana gelen bu olumsuz durum, sosyal yaam da andrmtr. Az gelimi lkelerde isizlik oran byrken, toplumsal huzursuzluk ve iddet artm; ayrca beslenme

ve salk koullar da ktlemitir. Yaanan bu srete evre sorunlar da, yoksulluu etkileyen olumsuz unsurlardan biri olarak artmtr.376

Dnya Genleri sizlikle Bouuyor

Uluslararas alma rgt (ILO), dnyada genler arasndaki isizlik orannn geen yl, 15-24 ya arasndaki 81 milyon isizle rekor seviyeye ulatn bildirdi ve bu durumun kayp bir kuak" yaratma riskini beraberinde getirdii uyarsnda bulundu. ILOnun genlerin istihdam konusundaki raporunda, dnyada genler arasndaki isizliin hi olmad kadar st dzeye ulat ve bu yl iinde daha da artmasnn beklendii" belirtildi. Raporda, isizlerin orannn 2007de %11.9dan geen yl %13e ykseldii kaydedilirken;, bu orann bu yl hafif bir art gstererek %13.1e ykselecei ve ertesi yl ise %12,7ye decei tahmininde bulunuldu. ILO, 2007den beri 7.8 milyon artan isiz genlerin, kayp bir kuak" yaratma riskini beraberinde getirdiini, bu genlerin i piyasasndan ktklarn ve kendilerine doru drst bir yaam salayacak bir i midini kaybettikleri uyarsnda bulundu. Genler ekonomik kalknmann motorudur" diyen ILO Genel Direktr Juan Somavia; bu potansiyelden vazgemenin, toplumun istikrarn bozabilecek ekonomik bir israf olduunu" kaydetti. Aratrmay yapanlardan ekonomist Sarah Elder; bu genlerin tm giriimleri yaptn, ancak kaplarn yzlerine kapandn" belirtti. 377

sizlik Saadet Zinciri KandrmacasnYaygnlatryor

nsanlar zengin etme vaadinde bulunan Hong Kong meneli quest.net sitesinin Trkiye ayana Mali ube polisleri tarafndan baskn yaplmas, baz frsatlarn iine yarad. Sanayi Bakanl'nn siteyi kapatma kararnn ardndan, benzeri faaliyette bulunan siteler, mteri
376 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=126718 377 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=124938

168

avna kt. Hong Konglu irketin ardndan Norve meneli Goldmine International (GMI) firmas, Trkiye pazarnda nceki irketin ye ve ofislerini kullanyor. quest.net'in younlat blgelerdeki kahvehanelere akn eden site mensuplar, katlmclardan giri creti olarak 70 Dolar talep ederken, bunun karlnda gnlk 450 Dolar kazanma taahhdnde bulunuyor. Kamuoyunda 'Titan' olarak bilinen ve ye yaparak para kazandrdn iddia eden internet siteleri, yeniden tremeye balad. Sanayi Bakanl, en son yaplan ihbar ve ikyetler zerine, yelik-dorudan sat yntemiyle alan quest.net internet sitesi hakknda inceleme balatm ve irketin faaliyetlerini kanuna aykr bulmutu. Bunun zerine yurtd meneli irketin Trkiye'deki faaliyetlerine son verilmiti. Bu gelimeler, Norve meneli Goldmine International irketinin Trkiye ayann bymesinin yolunu at. zellikle stanbul'da Gngren, Baclar, irinevler ve Aksaray'da youn olarak faaliyete geen irket, sisteme ye olmak isteyen kiilerden 70 Dolar talebinde bulunuyor. Bunun karlnda 18 karat altn ayarnda olduunu iddia ettikleri saat, mcevher, kolye, kolluk ve kalem gibi eantiyonlar veriyor. demeler banka zerinden ve elden yapld iin, paralar yine direkt olarak yurtdna aktarlyor. te yandan GMI bnyesinde Gold hesab bulunan biri tarafndan da sisteme dhil edilmek mmkn. Gold hesap sahibi olmak iin almak istediiniz plana gre 30, 70, 130 ve 220 Dolarlk '1/1 Gold plan, 2/2 Gold plan ve 3/3 avantajl Gold' gibi farkl alternatif imknlar sunuluyor. Goldmine ayrca yelerin sisteme dahil ettii her iki kii karlnda 30 Dolar ek deme yapyor. Katlmclarn, nc kiileri ye yapmalarnda ise yelere ayrca 30 Dolar daha katkda bulunuyor. yelere sadece bir defa rn teslimi yaplyor. Sistem iinde bymek isteyen yeler ise katlm iin gerekli 70 Dolar hesaba yatryor; ancak rn yerine ekstra bonus elde ediyor. quest.net, stanbul'daki varolarda tuttuu ofis evlerde byme yolunu tercih ederken, Goldmine

International, meydanlardaki ay bahelerini tercih ediyor. siz genleri hedef seen site, ye olmak isteyen genlere byk paralar kazanma vaadinde bulunuyor. Sistem, irkete ye olanlara gnlk 450, haftalk 3 bin 150, aylk 13 bin 500 ve yllk da 164 bin 250 Dolar para kazanma vaadinde bulunuyor. Katlmclarn ilgisini ekmek iin de; Goldmine'n quest.net ile bir balantsnn olmad, irketin vergi kaydnn olduu ve yaknda Trkiye ofisinin alaca taahhdnde bulunuluyor.378

b. Sosyal Gvenlik ve veren-alan likileri

Norvete Kadn alanlara nsanlk D Muamele

Norve'te bir irket, kadnlarn tuvalet ihtiyalarndan bile rahatsz oldu ve regli dnemlerinde krmz bir iaret tamalarn istedi. Dnya genelinde artan kleletirme uygulamas Avrupa'da zirveye kt. Dnyann szde en mreffeh lkelerinden biri olan Norve'te kadn iilere bask zirve yapt. Bir irket, kadn alanlarndan, neden ok tuvalete gittikleri konusunda herhangi bir soruturmaya tabii tutulmamalar iin, regli dneminde krmz bileklik takmalarn istedi. Hindustan Times gazetesinin internet sitesindeki habere gre; bu "dudak uuklatc talep" ii sendikasnn lkedeki irketlerin "acmasz" tuvalet kurallaryla ilgili raporunda ortaya kt. Sendikann raporunda, iverenlerin, alanlarn tuvalet ihtiyac iin ok zaman harcad ve bunun retimde kayp anlamna geldii konusunda giderek daha takntl olduu bildirildi. Raporda, iverenlerin %66'snn tuvaletlere giri iin elektronik kart sistemi getirdii, baz iyerlerinde tuvaletlere kamera yerletirildii, bazsnda ise tuvalete imza defteri konulduu belirtildi. Sendikann raporunda, en ar eylemin bir iverenin kadnlarn adet dneminde krmz bileklik takmalarn istemesi olduu vurgulanarak, bunun, kadnlar aalayc bir tutum olduu ifade edildi.
378 http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=991603 &title=yeni-saadet-zinciri-kahvehanedeki-issize-dadandi

169

Norve tketici ombudsman bakan Bjorn Erik Thon, adet dnemiyle ilgili getirilen tuvalet kuralnn, zel hayat ihlal ve kiiye hakaret olduunu syledi.379

Asgari cretin %35i Devlete Gidiyor

Trkiye'de bir iverenin asgari cretli bir alan iin yapt her 100 TLlik demenin 35,2 TLsi devlete gidiyor. iye ise bunun 64,8 TLsi kalyor. Devletin, gelir vergisi, SSK primi ii pay, isizlik sigortas ii pay, damga vergisi, SSK primi iveren pay, isizlik sigortas iveren pay gibi isimlerle, asgari cretle alan vatandalarn maalarnn yarsna yakn, henz cebine bile girmeden, devletin kasasna dnyor. OECD ve Gelir Politikalar Genel Mdrl'nn hesaplamalarna gre; Trkiye'de cret zerindeki vergi yk sosyal sigorta ve isizlik sigortas primi de dahil olmak zere %36,5 dzeyinde ve bu rakam evli ve 2 ocuklu bir alan esas alnarak yaplyor. Bu hesaplamaya gre; Trkiye'nin cret zerindeki vergi yk, OECD lkeleri arasnda 8. srada bulunuyor.380

Dou ve Gneydou Anadolu illerinde ikamet ediyor. Sosyal Gvenlik Kurumunun, sosyal gvenlik kapsamnn, yeil kart hari, toplam il nfusuna oran rakamlarndan yaplan hesaplamalara gre, Dou ve Gneydou Anadolu halknn yarsnn, sosyal gvencesinin kaynann yeil kart olduu tespit edildi.381

Trkiye Kazalarnda Dnya ncs

alma Bakan mer Diner, Hindistan ve Rusya'dan sonra, lml i kazalarnda Trkiye'nin 3'nc srada yer aldn syledi. Bakan Diner, l Danma Kurulu'nda; Trk- Bakan Mustafa Kumlu, DSK Genel Bakan Sleyman elebi, Hak- Bakan Salim Uslu, TSK Bakan Turul Kudatgobilik ve Bakanlk brokratlaryla biraraya geldi. Bakanlk'ta yaplan toplant sonras konuan Diner, alma hayatyla ilgili sorunlar sraland takdirde; isizlikten sonra en nemli sorunun i sal ve gvenlii olduunu vurgulad. Bakan Diner, Hindistan ve Rusya'dan sonra, lml i kazalarnda Trkiye'nin 3'nc srada yer aldn syledi. Bakan Diner, szlerini yle srdrd: "Meslek hastalklarnda, zellikle lml kazalarda olduu kadar kt bir durumda deiliz. 1 milyon 220 bin iyeri varken, 8 milyon 800 binden fazla ii var. Bunlarn %99.7'si KOB nitelii tayor. Bu iilerin %83.8'i KOB'lerde alyor. kazalarnn %81'i KOB'lerde meydana geliyor.382

Trkiyede 3.5 Milyon Kiinin Sosyal Gvencesi Yok

Trkiye'de sosyal gvenlik kapsamnda aktif alan kii says 15 milyon 714 bin 795 kii. Yaplan istatistiklere gre 72.5 milyon nfusa sahip Trkiyede 3 milyon 403 bin 883 kiinin sosyal gvencesinin olmad belirlendi. Sosyal gvencesi olan 69 milyon 158 bin vatandan ise 10 milyona yaknn, yoksul ve dar kesimli kiilere verilen yeil kart sahibi vatandalar oluturdu. Trkiyede sosyal gvenlik kapsamnda aktif alan kii says ise 15 milyon 714 bin 795 olarak kaytlara geti. Sosyal Gvenlik Kurumunun verilerine gre; Trkiyede 9 milyon 402 bin 705 kiide yeil kart var. Sosyal Gvenlik Kurumunca sigortal alanlardan ayr tutulan bu kiilerin tamamna yakn ise
379 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=138107 380 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=135346

Avrupada Emeklilik Ya 70e Yaklayor

Avrupa Birlii (AB) Komisyonu, yalanan nfus nedeniyle emeklilik yann 2030'lu yllarda 70'e ykseltilmesi gerektiini bildirdi. Srdrlebilir emeklilik sistemi iin neriler hazrlayan AB Komisyonu, yalanan nfus nedeniyle, AB'de alma andakilerin saysnn 2012 ylnda hzla gerilemeye balayaca uyarsnda bulundu.
381 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=128797 382 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=121464

170

Son 50 ylda AB'de ortalama yaam sresinin 5 yl arttna ve son tahminlere gre 2060 ylna kadar 7 yl daha uzayacana dikkat eken AB Komisyonu, halen 65 yann zerindeki her bir kii iin alma anda 4 kiinin bulunduu AB'de, bu orann 2060 ylnda, 65 yann zerindeki her bir kii iin alma andaki 2 kii olarak deieceini duyurdu. Bu durumda mevcut emeklilik yann deitirilmemesi halinde sosyal gvenlik sisteminin kecei uyarsnda bulunan AB Komisyonu, emeklilik yann 2040 ylnda 67'ye ve 2060 ylnda 70'e karlmas halinde bile, emeklilerin alanlara oran asndan, bugn 60 yanda emeklilie karlk geleceini bildirdi. AB'nin projeksiyonlarna gre; emeklilik sisteminin srdrlebilirlii asndan bugn 65 yanda emeklilik, 2020 ylnda 67 ve 2035 ylnda 70 yanda emeklilie denk geliyor. Bu durumda 2040'l yllarda emeklilik yann 70'in de zerine karlmas gerekiyor. AB yeleri arasnda Almanya, Danimarka, Hollanda, ngiltere, rlanda ve sve; 2020'li yllarda emeklilik yan en az 67'ye ykseltmeyi planlyor. Yalanan nfus yannda dk doum oranlar nedeniyle alma andaki nfusu 2012'de hzla azalmaya balayacak AB'nin, ekonomisini bytebilmek iin g almaktan baka aresi bulunmuyor.383

inde alma artlarnn Zorluu ileri ntihara Srklyor

in bir yandan dnya ekonomisindeki yerini salamlatrrken, bir yandan da lke ierisindeki mevcut artlaryla da gndeme gelmeye devam ediyor. inde alma artlarnn zorluunun boyutlarn gzler nne seren en ak rnek ise, baz iilerin, alma artlarnn zorluu nedeniyle intihar etmi olmalar. Szkonusu haberi kesine tayan yazar evket Srek, konuyla ilgili olarak unlar yazd: Shenzen'deki Foxconn Apple rnleri reten fabrikada ok sayda iinin intihar etmesi, in'deki skntlara baka bir boyut getirdi. Zira bu fabrikada383 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=120572

ki iiler, alma artlarnn, zorluundan intihar etmilerdi. Bu gelime, in'deki iilerin alma artlarnn dnya ticaret rgtnn tarif ettii ekle ne kadar uyup uymad konusunu gndeme getirdi. stelik bu fabrika, bir dnya markas ve yabanc sermayeli yatrmd. Bu tip yatrmlarda, iilerin intiharlara varacak kadar kt artlarda altrlyor olmalar, hem in hkmetini, hem de dnya markas Apple firmasn zora soktu. Foxconn cretlere zam yapmasna ramen sorunlarn halledemedi. 384 inin dou ve bat blgeleri arasndaki sosyoekonomik uuruma da deinen Srek, bu durumun sosyal patlamaya sebebiyet verebileceini belirtiyor: Madalyonun bir tarafnda iyi ekonomik gstergeler, dier tarafnda sosyal patlamaya' anak aacak ciddi sorunlar. Bu durumun en ak gstergesi, dou ile bat ve i kesimler arasndaki devasa orandaki gelir eitsizlii ve sosyal farkllklar. inli yetkililer de bunun farkndalar ve doal olarak endie duyuyorlar. Douda yllk geliri 30 bin Dolarn zerinde youn nfuslu bir kesimden ve saylar milyonlarla ifade edilen Dolar milyonerlerinden bahsedilirken, bat ve i kesimlerde 800 milyonluk byk bir nfus 200 Dolar gelirle yaamaya alyorlar. lkedeki yllk kii ba gelir hl 3 bin Dolar civarnda.385

Hkmet Akaryaktta Vergilerin ok Yksek Olduuna Katlyor

Vatandan akaryakt ve otomotivdeki yksek vergi oranlarna ynelik ikyetine, Maliye Bakan Mehmet imek de katld. Trkiye'de vergi oranlar ve vergi yknn yksek olmadn belirten imek; "ama akaryakt, telekomnikasyon ve otomotivde hakikaten vergiler yksek, kabul ediyorum" dedi. imek, bu vergilerin 1999 ylnda gerekleen deprem sonrasnda konulduunu, krizde de "yapp kaldn" syledi. Motorlu tatlardaki vergi yk %38 ile 47 ara384 in Rahat Deil, evket Srek, Referans, 28.06.2010 385 a.y.

171

snda deiiyor. Bir litre benzinden TV ve KDV olarak %67-70 orannda vergi tahsil edilirken, telekomnikasyon sektrnden alnan vergilerin oran ise %30'u buluyor.386

Servis Tamaclnda 8 Ay allp 12 Ay Vergi Veriliyor

stanbul Ticaret Odas Servis Tamacl Meslek Komitesi Bakan Erol Uyank, servis ii yapanlarn 8 ay alp, 12 ay vergi dediklerini kaydetti. renci servis aralarnn 8,5 ay almasna ramen 12 ay vergi demelerinin, ayn zamanda haksz rekabeti de beraberinde getirdiine deinen Uyank, Hkmetin bu konuda alma yaparak allan dnemde vergilendirilme sistemine geilmesini veya vergi iadesi yaplmasn istedi. Hem atl alyoruz hem de almadmz zaman ierisinde vergi dyoruz, diyen Uyank, bu hakszln dzeltilmesi ve gerekli almalarn yaplmas iin, tm sektrn birlik ierisinde hareket etmesi gerektiini hatrlatt.387

386 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=133629 387 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=132321

172

4. YOLSUZLUK-RVET

Otomobil Devi Daimlere Rvet Sulamasyla Dava Ald

Otomotiv devi Daimlere, aralarnda Trkiyenin de olduu 22 lkede rvet datt sulamasyla, ABDde dava ald. Dosyada; zmirde ESHOTa, Ankarada da polis tekilatna otobs satnda, Mr X ve Mrs X rumuzlu yetkililere rvet verildii iddialar da var. ABD'li savclar, Mercedes aralarn reticisi Daimler'i, ''uzun sren rvet deme pratii'' iine girdiini, yzmilyonlarca Dolarlk anlamalar kazanmak iin, 22 lkedeki yetkililere toplamda Dolar tutarnda, yzlerce deme yapmakla itham ettiler. Offshore banka hesaplar kullanarak, yanltc fiyat dzenlemeleri yapan ve nc kiiler araclyla hkmet yetkililerine rvet verdii ileri srlen Daimler'in, rvet demelerini, irketin bilanolarnda ''komisyonlar, zel indirimler ve gerekli demeler'' olarak gsterdii ifade edildi. Dosyaya gre; Daimler ve ana bayisi, Trkmenistan'da bir Trkmen yetkiliye, ubat 2000'de deeri 300 bin Euroyu aan zrhl Mercedes otomobil verdi. Ayn dnemde irket, Trkmenistan hkmetiyle dzinelerce aracn satlmas konusunu gryordu.

Dosyadaki belgelerde, irketin 1999 ylnda, Liberya'da kamyon satma anlamas karlnda, Liberyal bir yetkiliye 267 bin Eurodan fazla deeri olan zrhl Mercedes otomobil verdii ne srlyor. Savclar, ayrca Daimler'i, Irak'ta ara satlmas anlamalarn garanti altna almak amacyla, Irakl hkmet yetkililerine %10 rvet vermekle suladlar. irketin, Irak'ta rvet vererek BM'nin Gda Karl Petrol Program'n ihlal ettii belirtiliyor. irket, Endonezya'da st dzey bir yetkilinin ocuuna evlilik hediyesi de vermi. Daimler'in rvet datt iddia edilen lkeler arasnda; in, Msr, Yunanistan, Hrvatistan, Macaristan, Endonezya, Irak, Fildii Sahili, Letonya, Nijerya, Rusya, Srbistan, Karada, Tayland, Trkiye, Trkmenistan, zbekistan ve Vietnam bulunuyor. Alman Siemens irketi de, geen yl Aralk aynda ABD ynetimiyle uzlamaya vararak, ABD ve Almanya'da hakkndaki rvet soruturmalarnn sona ermesi iin 1,3 milyar Dolar demeyi kabul etmiti.388

3M Firmasna Trkiyede Rvet Verdii ddiasyla Dava Ald

ABD'nin en nemli kresel irketlerinden biri olan 3M firmas, irket bnyelerinde bulunan Trkiye temsilciliinin, Trkiye'de baz kamu kurulularna hizmet ve rn satmak iin rvet verip, haksz ihaleler ald, yolsuzluk ve usulszlk yapld iddiasyla i soruturma balatt. 3M firmas, Austos aynda Amerikan Adalet Bakanlna ve Halka Ak irketler Denetleme Komisyonu'na (U.S. Securities and Exchange Commission) verdii eyrek dnem faaliyet raporunda, sz konusu iddialar, yetkili Amerikan makamlarna bildirdi. 3M firmas, Trkiye'de adnn kart yolsuzluk ve rvet iddialarn tam olarak aratracaklarn, ancak, aratrma sonrasnda ortaya kacak sonularn
388 http://www.ntvmsnbc.com/id/25073743/

173

ve bu sonularn bedelinin ne olacan henz tahmin edemediklerini bildirdiler. Raporda hangi kamu kuruluuna rvet verildii veya hangi ihaleye fesat kartrldna ilikin bilgiye yer verilmedi. Bunun soruturma sonucu ortaya kmas bekleniyor.389

Gmrklerde Kaaklk rktc Boyutlara Ulat

Gmrklerde 2005 ylndan bu yana 2 milyar 560 milyon TLlik kaaklk olay ortaya karld. Bu dnemde 870 milyon TL deerinde uyuturucu, 1 milyar 689 milyon TLlik ticari eya ele geirildi. Gmrk Mstearl Gmrkler Muhafaza Genel Mdr Neet Akko, gmrklerdeki kaaklk olaylar, 2010 ylnn ilk 7 ay ve son 6 yla ilikin deerlendirmelerde bulundu. Kaaklkla mcadele almalar neticesinde 1 Ocak-31 Temmuz 2010 tarihleri arasnda, lke genelinde toplam bin 982 kaaklk olaynda, 281 milyon 402 bin TL deerinde yakalama gerekletirdiklerini bildiren Akko, bu miktarn, 253 milyon 522 bin TLlik blmnn ticari eyadan, 27 milyon 880 bin TLlik blmnn ise uyuturucu maddeden olutuunu ifade etti.390

iin tek tip bandrol kullanlmakta olduunu belirttii aklamasnda, ancak uygulamada dk matrahl rn iin alnan bandrollerin yksek matrahl rnlere yaptrld ve bu suretle TRT'nin bandrol asndan dolandrldnn tespit edildii kaydedildi. TRT'den mini radyo ithalat belgeleri karlnda alnan bandrollerin, televizyon satlarnda kullanld tespitinin yapld; sadece bir firmann 200 bin adet LCD TV alm iin bandrol almad; bu cihazlara dier firmalardan temin ettii 1 Dolara ithal edilen radyo bandrollerini yaptrarak hileli bir ilem yapt; Mali Polis'in denetimleri sonras ortaya kt. TRT'nin urad zararn tam olarak ortaya karlmas ve bandrol yolsuzluuna karan firmalarn kendi aralarndaki organizasyonu ortaya karlabilmek iin 11 Austos'ta stanbul Cumhuriyet Basavclna su duyurusunda bulunan TRT, dolandrcln boyutlar ve olaya ismi karan firma ve kiilerin isimlerinin nmzdeki dnem, kamuoyuna duyurulacan aklad.391

Kaak Bandrol Uygulamasyla TRT 80 Milyon Euro Zarara Uratlm

Gemi dnemlere ait bandrol ilemlerini mercek altna alan ve 80 milyon Euroluk zarar olduunu tespit eden TRT Genel Mdrl, yolsuzluun boyutlarnn ortaya karlmas iin stanbul Cumhuriyet Basavclna su duyurusunda bulundu. Devlet Bakan Blent Arn'n da el koyduu yolsuzluk dosyasnda, TRT'nin edinilen ilk bilgilere gre yaklak 80 milyon Euro zarara urad tahmin ediliyor. TRT'den yaplan yazl aklamada bandrol yolsuzluunun nasl yapld ortaya konuldu. TRT, gemi uygulamalarda bandrole tabii tm cihazlar
389 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=133179 390 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=126361

Arap lkelerinde Rvet ve Yolsuzluun Bedeli 1 Trilyon Dolar

Rvet ve dier finansal yolsuzluklarn Arap lkelerine olan maliyetinin 1 trilyon Dolar bulduu bildirildi. Lbnan ve ngiltere'de ofisleri bulunan Arap Yolsuzluk Kart Organizasyonu tarafndan yaynlanan rapora gre, yolsuzluklarn maliyeti, Arap lkelerinin 1950-2000 yllar arasndaki gelirlerinin te birine denk geliyor. Bamsz sivil organizasyon, aratrmann sonularn getiimiz gnlerde Msr'n bakenti Kahire'de dzenlenen "Blgede Yolsuzlua Kar kan Stratejiye Doru" temal konferansta aklad. Konferansta konuan organizasyon genel sekreteri Emir Hayat, Arap lkelerinin byk ounluunun yolsuzlukla bann dertte olduunu ve bunun da problemlerle baedemeyen zayf devletler ortaya kardn syledi.
391 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=125179

174

Konuyla ilgili yerel medyada yeralan haberlere gre Hayat; yolsuzluun Arap lkelerine 1 trilyon Dolara ml olduunu, bu miktarla bir vatandan yllk gelirinin 200 Dolar artrlabileceini ve blgenin gda ve suda kendi kendine yeterli olmasna katkda bulunacan vurgulad. Genel Sekreter, Arap lkelerinin petrol ve dier rn ihracndan 1950-2000 yllar arasnda 3 trilyon Dolarlk gelir elde ettiini ve kalknma projelerine 1 trilyon Dolar harcandn belirtti. Yaklak 1 trilyon Dolarn da silah almna harcandn syleyen Hayat; kalan parann yolsuzluk ve dier ml sular nedeniyle kaybolduunu kaydetti.392

Young Trkiye Genel Mdr Osman Dinba ile Gney Dou Avrupa ve Trkiye Usulszlk ncelemesi ve Uyumazlk Danmanl Blm Sorumlu Orta Dilek ilingir tarafndan dzenlenen toplantyla, ''11. Global Yolsuzluk Anketi-irketlerde Rvet ve Usulszlk Eylemleri Raporu'' akland. Dnya genelinde 1.409, Orta Dou ve Dou Avrupa'da 353, Trkiye'de 50 ynetici ile grlerek gerekletirilen aratrma raporuna gre, Orta ve Dou Avrupa lkelerindeki ve dnyadaki katlmclarn oranna (%16) paralel olarak Trk katlmclarn %14' son 2 yl iinde irketlerinde nemli bir yolsuzluk olay yaandn belirtti.394

Gneydou Merkezli irketlerde 1 Milyar Dolarlk Hayali hracat Tespit Edildi

Merkezi Silopi, Hakkari, rnak ve Yksekova olan baz irketlerin, 10 ayda 1 milyar Dolarlk tekstil ve petrol ihracat yaptklarn beyan etmeleri devleti harekete geirdi. Gmrklerden Sorumlu Devlet Bakan Hayati Yazc'nn talimatyla grevlendirilen mfettiler, Gney ve Gneydou Anadolu'daki Habur, Esendere, Dilucu ve Trkz gmrk kaplarndan yaplan ihracatlar mercek altna ald. Yine bu irketlerin, stanbul Halkal, Ambarl, Karaky, Zeytinburnu (Zeyport) limanlarndan da ihracat yaptklar belirlendi. lk incelemede, irketlerin beyan ettikleri yabanc irketlerle, ticari faaliyette olmadklarnn belirlenmesi zerine incelenen irketlerin banka hesaplar donduruldu. stelik bu irketlerin, hayali ihracattan elde ettikleri haksz kazanc PKK'ya aktardklar phesi de sz konusu. Bu phe zerine soruturmaya, MT ve Mali Sular Aratrma Komisyonu (MASAK) da dahil edilecek.393

Rvet Hzla Yaygnlayor

86 lkeden 90 bini akn kii arasnda yaplan yoklama sonunda her on kiiden altsnn, kendi deneyimlerine dayanarak, rvetin giderek daha yaygn hale geldiini dnd ortaya kt. BBC'nin haberine gre; Uluslararas effaflk rgt (Transparency International), polise verilen rvetleri nemli bir sorun olarak vurguluyor. Yoklamaya katlan her drt kiiden biri, son 12 ay iinde ve ounlukla da polise, ahsen rvet verdiini aklad. Uluslararas effaflk rgt Transparency International'a gre Trkiye'den yoklamaya katlanlar, i evrelerinin ve zel sektrn, ardndan devlet daireleri ve kamu grevlileriyle, eitim sektrnn en ok rvet verilen alanlar olduunu belirtti. BBC tarafndan yaptrlan ayr bir yoklamaya gre de; yolsuzluklar, kresel dzeyde en fazla zerinde konuulan sorun. klim deiiklii, isizlik, yiyecek ve enerji fiyatlarndaki artlar, "en ok konuulan konular" sralamasnda, yolsuzluklardan sonra geliyor. Transparency International aratrmasnda, yolsuzluklara en ok karan kurumlarn siyasi partiler olduu kaydedildi; yoklamaya katlanlarn yars, hkmetlerinin sorunla mcadelede yetersiz olduuna inandklarn syledi. Kresel Rvet Barometresi'ne gre, Afrika k394 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=117042

Global Yolsuzluk Anketinin Sonular Vahameti spatlyor

Trk yneticiler irketlerinde son 2 yldr nemli yolsuzluk olaylarnn yaandn bildirdiler. Ernst &
392 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=120906 393 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=119341

175

tasnn gney blgelerinde "yetkililerle sorun yaamamak iin" rvet deniyor. Arap lkelerinde ve Latin Amerika'da "ileri hzlandrmak iin" rvete bavuruluyor. Asya-Pasifik blgesinde insanlarn %35'i, aslnda haklar olan hizmeti alabilmek iin rvet verdiini dnyor. Kuzey Amerika ve Avrupa Birlii'ndeyse rvet verenlerin ou, niin rvet vermi olduklarn hatrlamadklarn sylediler.395

denetimlerin sonucunda da 627 rapor yazld. Salk sektr denetimlerinde, 12 milyar 312 milyon 921 bin 232 TLlik matrah incelendi. 12,3 milyar TLlik gelir beyanna karlk, salk kurulularnn 5 milyar 260 milyon 668 bin 511 TL geliri kard tespit edildi. Hesap uzmanlar, salk kurulularna da 710 milyon 772 bin 345 TL ek vergi tahakkuk ettirdi.396

Vergi Kaakl naat Sektrnde Tavan Yapt

Hesap uzmanlarnn vergi denetimleri, inaat sektrnde kazanlan her 100 TLnin 57,5 TLsinin, salk sektrnde ise 32,7 TLsinin devletten gizlenerek, byk tutarlarda vergi karldn ortaya koydu. Maliye Bakanl Hesap Uzmanlar Kurulu Bakanl, 2006-2009 yllar arasnda inaat ve salk kurulular nezdinde geni apl bir sektr denetiminde bulundu. almada, zellikle stanbul'da byk konut projelerini gerekletiren byk inaat irketleriyle, belli saynn zerinde konut satan firmalar incelemeye alnd. 4 yllk srete toplam 509 inaat irketinin denetime tabi tutulduu alma sonunda 1.834 rapor dzenlendi. naat sektrnde incelemeye alnan firmalarn devlete sz konusu dnemde 5 milyar 924 milyon 998 bin 212 TL gelir beyan ettii belirlendi. Buna karlk; 3 milyar 404 milyon 927 bin 209 liralk gelirin devletten karld anlald. 2006'da 353,5 milyon TL olan gelir kaa, 2007'de 951,9 milyon TL, 2008'de 935,5 milyon TL, geen sene ise 1 milyar 163,9 milyon TL olarak tespit edildi. Hesap uzmanlar, inaat sektrndeki incelemeleri srasnda, gelirini gizleyerek devletten vergi kard ortaya kan firmalara, 630 milyon 250 bin lira ek vergi kard. Maliye Bakanl hesap uzmanlar, 2006-2009 dneminde salk sektrnde de 166 mkellefi denetime tabi tuttu. zel hastanelerde younlatrlan bu
395 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=138885

Dev naat Firmalarnn Yneticileri rk Malzeme Kullandklarn tiraf Etti

Marmara depreminin yaand 1999'dan sonra yaplan binalar, kullanlan malzemeler ve standartlar itibaryla grece salam kabul ediliyor. ehirlerdeki konut stokunun byk blmn oluturan 1970'li yllarda yaplm binalar ise, bugn yeniden yklp yaplmay gerektirecek kadar rk. Aolu naat Ynetim Kurulu Bakan Yaar Aolu, 1970'li yllarda yaptklar konutlar rk malzemeden ina ettiklerini itiraf etti. "Asrlk Konutlar Yapmalyz" panelinde inaat sektrnn nde gelen isimleri ve ekonomi gazetecileri konuyu tartt. Kaliteli malzeme olmad iin, mecburen, 35 yl nce bugn ayakta kalma mrn doldurmu binalar yaptklarn belirten Aolu, u itirafta bulundu: "1970'lerde, Bulgaristan'dan gelen ekme, hurda demiri inaatlarda kullanrdk. Deniz kumunun topak topak amurunu ayklardk. imentoda kuyruk olurdu, hazr beton yoktu. Statik hesaplarnda standart bugnknden 4-5 kat geriydi. O gn iin elimizdeki malzeme buydu. Ama bugn iin, Trk insannn bu yaplarda yaamak hakk deil. Btn inaat firmalar o yllarda binalarn bu ekilde diktiler. stanbul'daki binalarn %70'i sorunluysa, sulu hepimiziz." Aaolu naat'n patronu Ali Aaolu da, 1970'lerde 'deniz kumu ve hurda demirden' bina yapt itirafnda bulunmutu.397

396 http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno =1044989&title=insaatta-100-liralik-gelirden-58isaglikta-ise-33u-devletten-gizleniyor 397 http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=104422 8&title=muteahhitlerden-itiraf-curuk-malzemeler kullandik

176

Lehman Borthersn flasnn Aylarca Gizlendii Ortaya kt

ABDnin en nemli finans kurumlarndan Lehman Brothers bankasnn, iflas masas tarafndan yaplan kontrollerde, iflasn kamuoyuna duyurulmasndan aylar nce batt, ancak bilano hileleri yaplarak ar ml problemlerin sakland ortaya kt. Amerikan Mahkemesi tarafndan grevlendirilen bilirkii tarafndan hazrlanan 2200 sayfalk raporda; Lehman Brothersn, aylar nce ml skntlar yznden batmann eiine geldii ve kamuoyuna duyurulduu; 2008 yl Eyll ayndan haftalarca nce de deme gcn tamamen kaybettii belirtildi. Banka tarafndan yaplan bir hile ile, 2008 ylndaki borlanma seviyesinin dt izlenimi verildi. Gerekte ise finans kurumunun batmasna neden olan ar borlanma azalmam; aksine ykselmiti. 2008 ylnda Lehman Brothersin batmasyla, dnya apnda yaanmakta olan krizin zirvesine ulalm oldu. Btn bankalar aralarndaki gveni kaybettiler. Ancak devletlerin mdahaleleri ile uluslararas piyasalar kontrol altna alnabildi. Meydana gelen zarar sradan vatandalar vergileriyle demeye devam ediyorlar.399

5. KRESEL RKETLER

Goldman Sachs, Ekonomik Krizi Tetikleyen Uygulamalar Sebebiyle Sorgulanyor

Dnyann en gl yatrm bankas Goldman Sachs'n st dzey yneticileri, Amerikan Senatosu'nun zel Soruturma Komisyonu'na toplam 11 saat ifade verdi. Goldman Sachs Ynetim Kurulu Bakan Lloyd Blankfein, dizginlenemez biimde agzllkle davranmakla itham edilen kurumunu savundu; ml krizde oynadklar rolle ilgili iddialar reddetti. Senatrler; bankay, kendi yatrm rnlerinden bazlar iin sat pozisyonu alarak, ml krize katkda bulunmakla sulad. Lloyd Blankfein ise sulamalar reddederek, srarla Goldman Sachs'n yanl bir ey yapmadn syledi. Senato Soruturmalar Daimi Alt Komitesi'nde ifade veren Blankfein; ''konut piyasasnn k zerine bahse girerek para kazandklar sulamasnn gerekleri yanstmadn'' kaydetti. ABD Sermaye Piyasas Kurulu (SEC) da, iki hafta nce Goldman Sachs', 2007 ylnda bir finansal rn iin yanl bilgi vererek dolandrclk yapmakla sulamt. Goldman Sachs hakknda bu sulamalar soruturmak zere dava almt. Bu kararn ardndan, Goldman Sachs hakknda ngiltere'de de soruturma ald.398
398 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=112693

Petkim randaki Yatrmlarn Durdurma Karar Ald

Petkim, ran'daki yatrm planlarn, Birlemi Milletler ambargosu nedeniyle dondurdu. Petkim Ynetim Kurulu yesi Yavuz; "global bir irketiz, BM'nin kararlarna uymak zorundayz" dedi. irket imdilik ran'daki yatrmlarndan vazgeti. CNBC-e'nin sorularn yantlayan Petkim Ynetim Kurulu yesi Yavuz; "biz ran'la retim maliyetlerinin ucuz olduu yerden dnyaya alma gibi bir strateji kapsamnda ilgileniyorduk. Ambargo nedeniyle bunu dondurmu vaziyetteyiz. nk biz global bir irketiz. Birlemi Milletler'in alaca her trl karara uymak durumundayz" dedi.400

399 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=107882 400 http://www.ntvmsnbc.com/id/25144863/

177

Googlea Anti-Tekel Soruturmas Alyor

Avrupa Birlii, internet arama motoru Google'un pazardaki nemli bykln, daha kk rakiplerini zayflatmak iin kullanp kullanmadnn, aramalar srasnda rakiplerinin linklerini daha az gsterip gstermediinin aratrlaca antitekel soruturmas balatyor. Avrupa Komisyonu'nun aklad soruturma plan, Microsoft ve Intel'e kar yaplan anti-tekel soruturmalardan sonra, bir dier nemli soruturma olacak. Google'un i faaliyetleri dnya apnda ilk kez byle byk bir soruturmadan geirilecek. Microsoft'un sahip olduu arama motoru da dahil olmak zere birok firma, Google'un genel aramalar sonucunda kendi hizmetlerinin linklerini ok az gsterdiini ileri sryor.401

Facebook Reklamda Tekelleiyor

Dnyann en byk sosyal paylam a konumundaki Facebook, internet zerindeki reklamlarda da zirvede yer ald. Ksa srede internet reklamlarndan aslan pay almay baaran Facebook, bu alanda da tekellemeye doru gidiyor. Yarm milyar akn kullancsyla Facebook, 2010 ylnn nc eyreinde ABD'de 297 milyon reklam ald. Dnyann en byk sosyal paylam sitesi Facebook, internet kullanclar kadar, reklamclardan da aslan payn kapt. nternet aratrma irketi "Comscore" raporuna gre, 3. eyrekte, ABD'de internette yaynlanan reklamlarn %23,1'i Facebook'ta yer ald.402

mek, yeni alanlar istihdam etmek iin harcamyorlar. Moody's, ekonomi dengelendike irketlerin bu paray hisse geri alm, birleme ve satn almalar iin kullanmalarnn daha muhtemel olduunu ifade etti. Moody's verilerine gre; ABD'de finansal olmayan irketlerin elinde, 2010 yl ortas itibariyle 943 milyar Dolar nakit bulunuyor. 2008 yl sonunda bu rakam 775 milyar Dolar seviyesindeydi. Moody's'e gre; 943 milyar Dolar nakdin %37'sini oluturan 346 milyar Dolar sadece 20 irketin bilanosunda bulunuyor. Cisco 39.86 milyar Dolar ile en fazla nakde sahip irket. Cisco'yu, 36.79 milyar Dolar ile Microsoft ve 30.06 milyar Dolar ile Google izliyor. Teknoloji sektrnn elindeki nakdin, 207 milyar Dolar, ila sektrnde 124 milyar Dolar, enerji sektrnde 105 milyar Dolar ve tketici rnleri sektrndeki nakdin de 101 milyar Dolar olduu tahmin ediliyor.403

Dev Gda Firmalar Yeni irket Avna kyor

Emtia borsalarnda artan gda fiyatlar, byk irketleri harekete geirdi. Gelecek yllarda talebin katlanarak artaca ngrsyle hareket eden emtia fon devleri, uluslararas piyasalarda kk balk' avna kt. Pek ok byk irketin, zellikle Asya gibi gelien piyasalardaki gda irketleriyle pazarlklar yapt belirtiliyor. Dier bir deyile, dnyann en byk gda devleri, gda fiyatlarndaki art eilimini geici' deil, kalc' gryor ve pastadan paylarn arttrmak iin glerine g katyor. klimsel nedenler ve finansallamann uzants olarak speklatif mdahaleler gda fiyatlarn trmandran temel etkenler. Son dnemde Rusya'daki ar scaklar nedeniyle buday retiminin dmesi ve lkedeki ihracat yasa ile tetiklenen fiyat art eilimini et, st, msr gibi temel gda maddelerindeki arz skntlar da yukar tayor. Uzmanlar zellikle gelimekte olan lkelerdeki orta snfn gelimesi nedeniyle gda talebinin arttn sylyorlar.404
403 http://www.haber365.com/Haber/ABD_Sirketlerinde _1_Trilyon_Dolar_Nakit_Var/ 404 http://www.gidatarim.com/IcerikDetay.asp?IcerikId= 11284&tur=5&UstKatId=&KatId=&ALtKatId=

ABDnin Dev irketleri 1 Trilyon Dolar Nakdi Elinde Tutuyor

Moody's Investors Service'e gre ABD irketlerinin elinde kelepir irket ve ucuz hisse almak iin neredeyse 1 trilyon Dolar nakit bulunuyor. Ancak ekonominin gcne ynelik devam eden belirsizlik nedeniyle irketler bu paray faaliyetlerini genilet401 http://www.cnnturk.com/2010/dunya/11/30/ googlea.anti.tekel.sorusturmasi/597935.0/index.html 402 http://www.haberimport.com/haber/reklamda -aslan-payi-facebookun-4310.htm

178

Bankalar Krize Ramen Kr Rekoru Kryor

Fortune 500 listesindeki Trkiye'nin en yksek performansl irketlerinin 10 tanesi, bir bankann karna ancak yetiiyor. Kresel ekonomik krizde en fazla ikayet eden ve devlet destei isteyen finans sektr, kazanta, retim yapan irketleri 10'a katlad. Gdadan enerjiye, tekstilden perakendeye, ok sayda irketin yer ald Fortune 500 listesindeki Trkiye'nin en yksek performansl irketleri, 2009 yl performanslaryla, 45 bankann krn zar zor yakalad. Fortune 500 Trkiye listesine giren Trkiye'nin en byk irketlerinin 2009 yl iin akladklar 21 milyar TL'lik kr, ayn dnemde 45 bankann aklad 19.4 milyar TL'lik kr klpay geti. 2008 ylnda da benzer bir tablo olumu, 500 byk irketin 12,9 milyar TL'lik krna karn, bankalar 12,8 milyar TL kr etmiti. 2007'de ise irketlerin kr, 20 milyar TL, bankalarn kr 14 milyar TL olarak gereklemiti. Krizin belirleyici olduu 2008 ve 2009 yllar bilanolarnda, dk faiz ve ucuz kaynaklarla alan bankalarn, kriz karsnda tutunmaya alan irketleri yakalad gze arpyor.405

Buna gre; dnyada Dolar milyoneri says %17 artarak, 10 milyona ykseldi. Dolar milyonerlerinin toplam varlklarysa %19 ykselerek 39 trilyon Dolara kt.406

Kriz Dar ve Ortagelir Dzeyini Vururken, Dolar Milyonerleri Servetine Servet Katyor
Ekonomik kriz, tm dnyada dar ve ortagelir dzeyini vururken, kriz boyunca devlet destei talep ederek srekli ikyet eden dev irketler ve Dolar milyarderlerinin servetine servet katt ortaya kt. Merrill Lynch-Capgemini tarafndan hazrlanana rapora gre; Dolar milyoneri says %17 artarak, 10 milyona ykseldi. Dnyada Dolar milyoneri says, 2009daki krize ramen art gsterdi. Merrill Lynch Varlk Ynetimi Birimi ve kresel danmanlk hizmetleri irketi Capgemini tarafndan hazrlanan "14. Yllk Dnya Varlk Raporu"nun sonular akland.
405 http://www.haberpan.com/hem-aglarlar-hemkar-rekorukirarlar/ 406 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber &ArticleID=118790

179

6. DEVLETLER ARASINDA EKONOMK LKLER

Trkiye Son 8 ylda 860 Milyon Dolarlk Tohum thal Etti

Dnyann sayl tarm reticisi lkeleri arasnda ilk sralarda yer alan Trkiye, tarmsal teknolojide yeterince geliememenin bedelini son 8 ylda 860 milyon Dolarlk tohum ithal ederek dyor. Ankara Ticaret Odas'nn (ATO) "Tarmsal retim ve Tohumculuk" konusunda yapt aratrmaya gre; Trkiye, karpuz tohumunu Amerika'dan, domates tohumunu Fransa, ABD ve Hollanda'dan, lahana tohumunu Almanya ve Hollanda'dan, turuluk hyar tohumunu ABD'den satn alyor. Tarm ve Kyileri Bakanl Tohumculuk Daire Bakanl verilerine gre; Trkiye 2002-2009 yllarn kapsayan dnemde toplam 860 milyon Dolarlk tohumluk ithalat yaparken, ayn sre ierisinde 339 milyon Dolarlk ihracat gerekletirdi.407

ABD, Trkiyeyi rana Ambargo Uygulamas Konusunda Tehdit Ediyor

Austos aynda Trkiyeye gelerek ranl banka ve irketlerle i yapmamalar konusunda Trk bankalarna gzda veren Amerikallar, olayn zerin407 http://www.dunya.com/haber.asp?id=106409

den iki ay gemeden ikinci uyar ve gzda iin tekrar Trkiyeye geldi. Daha nce ABD Dileri Bakanlndan bir heyet Trkiyeye gelmiti. Bu kez ABD Hazinesinden bir heyet Trkiye Bankalar Birliine (TBB) gitti. ABD Hazine Bakanl Terrizm ve Mali stihbarat Mstear Stuart Leveyin bakanlndaki heyet, TBB Ynetim Kurulu Bakan Ersin zincenin banda bulunduu bir heyetle grt. Temmuz aynda Amerikada yasalaan ran ambargosu ve Birlemi Milletlerin (BM) bu yndeki kararlarn TBB yetkililerine okuyan ABDli heyet, ambargo kapsamnda belirledikleri kara listeyi Trk bankaclara iletti. Amerikallar, Trk bankaclk sektrnn ambargo kararlarna uymamas ve kara listeyi dikkate almamas halinde ABDnin uygulayaca yaptrm ve cezalar ilettiler. Bu konuda TBBnin yelerini uyarmalarn isteyen heyet, TBB yetkililerine, rana kar alnan ambargo kararlarnn, dnyada hangi lkeler tarafndan dikkate alndn da iletti. Amerikallar; bata Avrupa lkeleri ve Japonya olmak zere dnyann byk bir blmnn ambargoya riayet ettiini syledi. ABDnin ranla i yapmalar halinde Trk bankaclk sistemini tehdit eden yaptrmlarnn banda; yurtdndaki bankalar ile muhabirlik ilikilerini dondurmak, yurtdndaki para ve varlklarna el koymak, sendikasyon anlamalarn durdurmak, para cezas kesmek, yurtd seyahatlerinde Trk bankaclar terrn finansmanna araclk suu ile sulayarak tutuklamaya kadar giden yaptrmlar yeralyor. ABDnin bu tehditleriyle kar karya kalan Trk bankaclar ise yaanan gelimelerin siyasi olduunu, konunun Amerikal yetkililerle Trk siyasetiler tarafndan zmlenmesi gerektiini belirtti.408

Bat, rana Ambargo Uygulamas in Azerbaycan Zorluyor

Bat lkelerinin ran'a enerji ambargosu iin
408 http://www.haber7.com/haber/20101021/AmerikadanTurkiyeye-Iran-gozdagi.php

180

bask yapt Azerbaycan'da, basknn sonu verdii iddia edildi Azeri basnnda yeralan haberlere gre; Bat lkelerinin basks sonucunda Bak ynetimi, ran enerji irketinin lkedeki faaliyetini yasaklayabilir. ran irketleri ile ortak yatrm projelerinde yeralmann da yasaklanmas bekleniyor. ran Milli Devlet Petrol irketine bal NCO (Naftiran ntertrade Company) irketinin, Azerbaycan'n ahdeniz doalgaz kaynanda %10'luk bir hisseye sahip olduu biliniyor. ran bu irketin aracl ile, ahdeniz-2 kaynanda da hisse almak iin grmeler yapyor. Avrupa Konseyi'nin yaptrm kararnda sonra NCO'nun Azerbaycan'dan ekilmesi gerekiyor. irket ran'n uluslararas petrol ve doalgaz projelerinde yeralmasn temin ediyordu, ancak ABD tarafndan yaptrm uygulanan irketler listesine alnmt. irketin merkezlerinden biri Londra'da, dier ikisi ise ran'da bulunuyor. irketin tankerleri Azerbaycan, Trkmenistan ve Kazakistan petrollerini ran kysna tayor. 2008 ylnda yaanan be gnlk Grc-Rus sava srasnda Bak-Ceyhan ve BakSupsa kemerlerinden petrol sevkiyat durdurulmutu. Azerbaycan, ran irketinin araclyla petrol satna balamt. Son birka aya kadar irket sevkiyata devam etti. Ancak Haziran aynda ticari getirisinin dk olduu ne srlerek petrol tamas durduruldu.409

''vatandalarn, seyahat zgrl iin kiisel bilgilerini koruma zgrlnden vazgemek zorunda brakldn'' bildirdi. Aygn, yapt yazl aklamada; Sanayi ve Ticaret Bakan Nihat Ergn'n Avrupa Parlamentosu toplantsnda yapt konumada, ''mallarn serbest ama iadamlarnn serbest dolaamad bir ortamda rekabetten bahsedilemeyeceini'' sylediini hatrlatarak, vize konusunun iadamlar asndan nemli bir hakszl ve eitsizlii de beraberinde getirdiini vurgulad. Vatandalarn vize alabilmek iin banka czdanndan evinin tapusuna kadar btn belgelerini ibraz etmek zorunda kaldklarna iaret eden Aygn, yle devam etti: ''Trkiye 1996 ylndan bu yana Gmrk Birlii'nin yesi. Gmrk Birlii anlamas ile mallarn serbest dolam saland. Ancak, aradan geen 14 ylda mallar reten iadamlarnn vizesiz girii hakknda en ufak bir gelime salanamad. Avrupa lkelerinin iadamlar rahatlkla bizim lkemize gelebiliyorlar; ancak bizim iadamlarmza uygulanan vize prosedr, bu rekabetin daha batan eit artlar tamadan yapldn gsteriyor.'' ''ATO'nun vize aratrmasna gre; elilikler, vize bavurusunda bulunanlardan 40'a yakn belge istiyor'' ifadesini kullanan Aygn, Trk vatandalarnn ie girerken vereceklerinden fazla sayda belgeyi, vize bavurularnda elilik veya konsolosluklara ibraz etmek zorunda kaldklarn kaydetti.410

Mal Dolam Serbest Ancak adamlar Vizeye Tabi Tutuluyor

Gmrk Birlii ile mal dolam serbest olurken, Trk iadamlar farkl lkelere gerekletirecekleri ticari ziyaretler iin vize almak zorunda kalyor. Vatanda vize alabilmek iin banka czdanndan evinin tapusuna kadar pek ok belgeyi ibraz etmek zorunda kalyor. Ankara Ticaret Odas (ATO) Bakan Sinan Aygn, ''seyahat zgrl''nn nsan Haklar Evrensel Beyannamesi'nde yer aldna dikkati ekerek,
409 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=132958

ABD, Para Birimlerini Deerinin Altnda Tutan lkelere Yaptrm Karar Alyor
Temsilciler Meclisi'nin onaylad yasa tasars, ABD'nin in'e ve ticari avantaj salamak iin para birimlerinin deerini dk tutan lkelere kar ticari yaptrm uygulamann nn ayor. ABD'de Kongre'nin alt kanad Temsilciler Meclisi, ABD'li irketleri ve alanlar "deerinin altndaki" Yuana kar korumay amalayan yasa tasarsn onaylad. Tasarya destek verenler, tasarnn
410 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=131022

181

ABD Bakan Barack Obama ynetimine, son 10 ylda, lkede imalat sektrnde 2 milyondan fazla kiinin iini kaybetmesine yol atklarn dnd in'e bask yapma olana yaratacan dnyorlar. Destekiler, ayrca Washington ynetiminin, Amerikal iilerin aleyhine ilediini dndkleri dviz kurunda maniplasyon ve dier ticari pratiklere hogrl olmayaca ynnde in'e gl bir iaret vereceini belirtiyorlar. Temsilciler Meclisi Bakan Nancy Pelosi, yapt konumada, 20 ylda ABD'nin in ile yllk 5 milyar Dolar olan d ticaret ann, u anda haftalk 5 milyar Dolar olduunu, bu dengesizlik zerine Kongre'nin Amerikal iileri korumak iin harekete gemeye tevik ettiini syledi. Pelosi, tasarnn, "in, ABD ile ticari ilikilerini gelitirmek istiyorsa, oyunu kurallarna gre oynamas gerektiini anlamas konusunda, Obama'nn in ile yapaca grmelerde elini glendireceini" ifade etti. Bu arada in Dileri Bakanl Szcs Cian Y, Pekin'de dzenledii olaan basn toplantsnda; "Temsilciler Meclisi'nin ikili ilikileri zedeleyecek admlardan kanmas gerektiini, sz konusu yasa tasarsna kesinlikle kar olduklarn" ifade etti.411

satn almak istedii ve bu sistemler iinde 72 adet Eurofighter Typhoon sava uaklarnn da bulunduu kaydediliyor.412

Rus Basn Rusya-in likilerini Sorguluyor

Rusya ile in arasndaki anlamalardan sadece Pekin'in karl kt iddia ediliyor. Rus basn, Rusya'nn eitli blgelerinde in ile yrtlen ibirlii projelerinin sadece Pekin ynetiminin karlarna hizmet ettii iddiasyla Rus yetkilileri eletirdi. Nezavisimaya Gazeta'da yeralan bir haberde, bir yl nce Rusya devlet bakan ile in lideri arasnda "Uzak Dou ve Dou Sibirya eyaletleri ile in'in Kuzey-Dou eyaleti arasnda 2009-2018 dnemi ibirlii program" imzaland hatrlatld. u anda hazrlk aamasnda olan projeleri deerlendiren uzmanlar, in'in Rusya snrlar iinde doal kaynaklar karacan, in'den ise sanayi mallar satn alnacan kaydetti. Anlamaya gre, Rusya'nn kereste imal eden fabrikalarnda alanlarnn en az %50'sinin in'lilerden olumas gerekiyor. in, Rus havaalanlarnn modernizasyonu almalarna katlacak, otoyol ve kpr ina edecek. Rus uzmanlar, tm bu projelerle asl kazanann sadece in olduunu, Uzak Dou blgesinde "sessiz bir igal" yaanacan iddia ediyor. Ayrca blgenin evre sorunlar ile kar karya kalaca da ne srld.413

Suudi Arabistann Silah Almlar ngilterenin de tahn Kabartyor

ABD'nin, Suudi Arabistan'a 60 milyar Dolarlk silah satnn ardndan ngiltere de, daha nce Suudi Arabistan ile imzalad 31,6 milyar Dolarlk anlama iin Suudi Arabistan ile grmelere balad. Arap News gazetesinde manetten yaymlanan bir haberde, Kral Abdullah'n, ngiltere Savunma Bakan Liam Fox ile biraraya geldii duyuruldu. Bu grme srasnda ikili ilikiler ele alnrken, gazetenin uzmanlara dayanarak yazd habere gre; Liam Fox daha nce Suudi Arabistan'n ngiltere'den satn almay dnd 31,6 milyar Dolarlk silahlar gndeme getirdi. Haberde, Suudi Arabistan'n 2007 ylnda ngiltere'den savunma sistemleri
411 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=130776

Krfez lkeleri Silahlanma Konusunda Yaryor

Pakistan'a 15 milyar Dolar toparlayamayan krfez lkeleri silah iin oluk oluk para harcyor. ngiliz Financial Times (FT) gazetesi, Arap lkelerinin, 123 milyar Dolarlk silah almyla, silahlanma yarna girdiini yazd. Krfez blgesinde Arap lkelerinin son dnemdeki silahlanma yar tm dnyann dikkatini ekiyor. ngiliz Financial Times (FT) gazetesi de, dnk manetinde Arap lkelerinin, 123 milyar Dolarlk
412 http://www.ihlassondakika.com/haberdetay2.php?id =314556 413 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&ArticleID =130006

182

silah almyla tarihindeki en byk silah tedariki hamlesini yaptn yazd. Gazete haberde, "Arap lkelerinin, zellikle ran'n nkleer amalarna kar konumlarn glendirmek iin bu almlara yneldiini" kaydetti. ABD'den salanacak bu almlarda; Suudi Arabistan'n 67.78 milyar Dolarla ilk srada yer aldn belirten gazete, Riyad ynetiminin, ABD ile tarihinin en byk silah alm anlamasn yapmaya hazrlandn yazd. Ortadou lkelerinin ran'n nkleer programnn yansra, srail'in ran'a ynelik olas bir tek tarafl saldrs sonras, Tahran'n kendilerine misilleme yapmasndan da endie duyduunu belirten FT, Umman'n 12.34, Kuveyt'in 7.11 ve Birleik Arap Emirlikleri'nin 35.64 milyar Dolarlk silah anlamalar imzaladklarn ya da imzalamak zere olduklarn kaydetti. FT, silah anlamalarnn, jet, fze, radar gibi almlar ierdiini ve drt yl kapsayacak bu siparilerin Amerikan silah sektrne katksnn byk olacan vurgulayarak en byk payn Boeing irketine gideceini belirtti. Habere gre, Suudi Arabistan 85 yeni F15 jeti, Umman 18 yeni F16 jeti ve Kuveyt 39 yeni F18 jeti alacak. Drt ylda, Suudi Arabistan, Umman, Kuveyt ve Birleik Arap Emirlikleri'nin, Amerikan silah almlarnn yaklak 122.88 milyar Dolar bulacan kaydeden gazete, silahlanma yarnn dnda grnen tek lkenin ise Katar olduunu yazd. Gazete, Katar'n, lkesinde bulunan Amerikan askeri varlna gvendiini kaydetti. 414

nn hazrlad bir rapora dayandrd habere gre; ABD, ran'n Bank Mellat bankas araclyla, Bat tarafndan uygulanan ambargonun delindii gerekesiyle Trkiye'yi uyard. Rapora gre; ran'n ikinci byk bankas olan Bank Mellat, Trk piyasasnn entegre yapsn kullanarak, her trl ticari faaliyetini rahatlkla srdrebiliyor. Raporda, BM tarafndan kara listeye alnan ve ran'n ikinci byk bankas olan Bank Mellat'n; stanbul, Ankara ve zmir'de ubeleri olduu, ilemlerini Trk Liras zerinden gerekletirebildii kaydedildi. ABDli uzmanlar, TL ve Trk ml piyasasnn Avrupa'ya entegre yapsn kullanan ran'n, tm Avrupa finansal piyasasna ulaabildiini ne srd. Rapora gre; ABD Hazine Bakanl yetkilisi Daniel Glaser, Ankara'ya giderek Trk yetkililere Amerika'nn bu yndeki endielerini anlatt. ran'a ynelik tm yaptrmlara ramen istedii sonucu alamayan ABD ve Avrupal lkeler, daha nce de Trkiye'ye benzer sulamalarda bulunmutu. Yaptrmlarn "haksz" ve "ran halkn hedef aldn" savunan Trkiye hkmeti ise, zellikle son yaptrm kararlarna destek vermeyeceini kesin bir dille ifade etmiti.415

in, Yuann Deeri Konusunda Dnyay Kandryor

in'in Yuan'n deerlenmesi iin hi adm atmad, Temmuz ay ticaretinin rekor seviyede ykselmesiyle ortaya kt. in'in Temmuz ay ticaret fazlas beklenmedik bir artla 28.7 milyar Dolar oldu ve 18 ayn zirvesine kt. Bu durum, in'in para birimi Yuann deerlenmesi iin yeterince hzl admlar atmadn savunan kesimlere destek verdi. hracat yllk bazda %38.1 orannda artarak rekor bir tutar olan 145.5 milyar Dolara ykseldi. ABD ve Avrupa Birlii lkelerine sevkiyatn, Haziran ayna kyasla Temmuz'da artmas, talebin azald yolundaki kayglar da gidermi oldu. Buna karlk ithalat, hkmetin emlak speklasyonunu nle415 http://www.haberonay.com/haber/5424-dis-iliskiler-abdiran39a-yaptirimda turkiye39yisucluyor.html?haber=5424 &puan=1&puan_submit=Puan+Ver

ABD ran Bankalarnn Trkiyede lem Yapmasndan Rahatsz

ABD, ran'a nkleer program bahanesiyle her seferinde daha da artrlan yaptrmlarn, Trkiye tarafndan baltalandn iddia ediyor. Reuters haber ajansnn, Amerikan stihbarat'414 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=129695

183

mek ve eskimi imalat kapasitesini ayklamak yolundaki giriimlerinin etkisiyle, beklenmeyen bir d gsterdi.416

retim yapabilecek olan %63lk blmn ise kullanlmad ifade edildi.418

in ile ABD Yuan Konusunda Kar Karya Geliyor

in ile ABD, inin Yuan deerinin altnda tutarak uluslararas piyasalarda haksz rekabete yol at gerekesiyle kar karya geliyor. in ile ABD arasndaki in paras Yuann deeri ile ilgili tartma sryor. in Dileri Bakanl szcs in Gang, ABD Kongresi'nde dile getirilen "in'in paras Yuann deerini suni olarak dk tuttuu" eklindeki iddialarn "temelsiz" olduunu ileri srd ve Washington'dan bu konuyu "siyasiletirmemelerini" istedi. inli yetkili, Pekin'deki olaan basn toplantsnda, "ABD'yi sorunu siyasiletirmek yerine, olumlu ve yapc tutum almaya aryoruz" diyerek, "Bask yapmann ve sulamada bulunmann hakszlk olduunu ve kendi karlarn korumann bedelini bakalarna detmek anlamna geldiini" savundu.419

Uluslararas Sigorta irketi Lloyds rana Giden Tankerleri Sigortalamayacak

ABD ve dier kresel glerin rana kar BM Gvenlik Konseyince alnmasn saladklar yaptrm kararlar uluslararas irketler tarafndan da uygulamaya koyuluyor. Uluslararas sigortaclk irketi Lloyd's, ran'a gidecek petrol tankerlerini sigortalamayacan bildirdi. Lloyd's, BM Gvenlik Konseyince alnan yaptrm kararlarna uymak iin byle bir karar alndn aklad. ABD, ran'a, uluslararas tecrit politikasn glendirmek amacyla, bu lkeye yaplan petrol rnleri ithalatn da sklatrmay amalyor.417

Trkiyenin Enerji Konusunda Da Bamll Artyor

Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi'nin hazrlad "Enerjide Durum" balkl analizde, enerjideki da bamlln hzla artacana dikkat ekildi. Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesinin hazrlad Enerjide Durum balkl analizde, 2010, 2011 ve izleyen yllarda enerji talebinin %5in zerinde artaca tahmin ediliyor ve artn yerli kaynaklardan karlanabilme olanann azald belirtiliyor. Analizde ayrca, Elektrik leri Etd daresi (EE) Genel Mdrlnn bir aratrmasna atfen, elektrik tketiminde verimlilik art ile %25 tasarruf etmenin mmkn olduu da vurguland. zel sektrn yatrm sreci ile ilgili eletiri de getirilen analizde, 2003-2010 arasnda 583 adet hidroelektrik santral projesine lisans verildii; ancak bunlardan sadece 94nn tamamlanabildii belirtilirken, gerekleme orannn sadece %16 olduu kaydedildi. Trkiyenin hidroelektrik potansiyelinin de henz %37sinin kullanlabildii, yllk 92 milyar kW-h
416 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=124688 417 http://www.gasteturk.com/Lldoys-Iranagiden-tankerleri-sigortalamayacak-35086.html

ABD, AB ile mzalad Swift Anlamasyla Tm Para Akn zleyecek

ABD, bireysel zgrlkleri hie sayan yeni bir uygulamaya daha imza atyor. AB ile imzalad yeni anlamaya gre ABD; 'terr finansmann izlemek' iddiasyla kiilerin banka ilemlerini takip edebilecek, dkmlerin tmne eriebilecek. AB ve ABD, Avrupal banka mterilerine ait verilerin "terrle mcadele kapsamnda" Amerikan birimlerine iletilmesini kapsayan SWIFT anlamasn imzalad. SWIFT Antlamas ABD'li gizli istihbarat yetkililerine, Avrupal banka mterilerine ait, isim, adres, AB dna gnderilen havalelerin detaylarnn aktarlabilmesini ngryor. Belika merkezli ksa ad SWIFT olan Bankalar Aras Kresel Mali Telekomnikasyon Birlii firmas, Avrupa bankalarnn havale ilemlerini Avrupa'daki bilgi ilem merkezleri zerinden yapyor. ABD ile AB daha nce de ayn
418 http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/15210786.asp? gid=254 419 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=118960

184

konuda anlamaya varmt; ancak AP, 'bireylerin zel hayatna tehdit oluturduu' iin bu uygulamaya geilmesine izin vermemiti. Fakat uygulama iin srarn srdren ABD, yeniden mzakelere balayarak, AP'nin endielerini gidermeye alt. AP'nin eletirileri karsnda farkl neriler gndeme getiren ABD, bylece terr finansman kapsamnda AB vatandalarn da ilgilendiren soruturmalarn, Washington'da bulunacak olan AB yetkilileri tarafndan izlenebilmesini ve zel hayatnn dokunulmazlna mdahale edildiini dnen AB vatandalarnn da, ABD mahkemelerine bavurup, haklarn arayabileceini aklad. 11 Eyll saldrlarnn ardndan terr finansmann izlemek gerekesiyle ABD, ana veri depolar kendi topraklarnda bulunan SWIFT kaytlarn gizlice kontrol etmiti. Ancak ABD'nin bu uygulamas da aa karak tepki toplaynca, devlet, irketin ana sunucularn svire'ye ynlendirmiti. 200' akn lkeden yaklak 9 bin bankann ye olduu SWIFT sisteminde, her gn 15 milyondan fazla transfer gerekletiriliyor.420

te yandan, Rusya'nn devlet denetimindeki enerji irketi Gazprom, "ABD'ye boyun eildii izlenimi verilmemesi iin" Anaran'daki iki petrol sahasna yatrm yaplacan bildirdi.421

Dnya lkeleri Silahlanmaya Milyarlarca Dolar Harcyor

Stockholm Uluslararas Bar Aratrmalar Enstits (SIPRI), silah satndaki kresel artn, gerginliklerin bulunduu blgelerdeki silahlanma yaryla ilgili endieleri artrdn bildirdi. SIPRI'nin yeni verilerine gre, belli bal konvansiyonel silah sat, 2005-2009 dneminde, nceki be yla oranla %22 artt. SIPRI'nn raporunda, silah ihracatnn %30'unu yapan ABD, en byk silah tedarikisi olurken; in ve Hindistan'n en byk konvansiyonel silah ithalatlar olduu belirtildi. Raporda; Singapur ve Cezayir'in, ilk kez silah ithalats lkeler arasnda ilk 10'a girdii de kaydedildi. SIPRI, ran'n da son 5 ylda in'in silah sanayisinin en byk ikinci alcs olduu, in'in ran'a yapt satlar arasnda binden fazla karadan havaya fze, gemi savar fzesi, 50 piyade sava arac bulunduu, bu satlarn in'in silah ihracatnn %14'n oluturduunu bildirdi. Bu satlarn hibirinin BM'nin ran'a uygulad ambargolar ya da dier uluslararas anlamalar ihlal etmediine iaret edildi. Bu satlara ramen, in'in kresel silah satnda ok byk yeri olmad, yllk ihracatnn ortalama 380 milyon Dolar civarnda, ABD'nin yllk silah ihracatnn ise 7 milyar Dolardan fazla olduuna dikkat ekildi. Kresel silah sat eiliminde 5 yllk ortalamalar gznnde bulunduran enstit, son verilerin, Ortadou, Kuzey Afrika, Gney Amerika, Gney Asya ve Gneydou Asya'da bulunan hassas blgelerdeki silahlanma yaryla ilgili endieleri arttrd kaydetti. 2005-2009 dnemindeki silah satlarnn %27'sini sava uaklarnn oluturduu belirtilirken,
421 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=109207

Rus Petrol Devi Lukoil Yaptrm Kararlarna Boyun Eerek randan ekildi
ABD'nin ban ektii, ran'a yaptrm tehdidine, Rus petrol devi Lukoil de boyun edi. Rusya'nn en byk zel petrol irketi Lukoil, randa daha fazla risk alamayacan syleyerek, Anaran petrol projesinden ekildi. Amerikan ConocoPhilipsin %20sine ortak olduu ve ABD'de benzin istasyonlar bulunan Lukoil, Anaranda 2005te sondaj almalarna balamt. irket, 2007den itibaren BM yaptrm paketi ve ABDnin tek tarafl yaptrmlar yznden ilerinin bozulduunu, geen yl 63 milyon Dolar kaybettiini aklad. Lukoil szcs Grigory Volek, "Amerikan Hkmetinin tehditleri nedeniyle" Anaran'daki almalarn daha fazla srdremeyeceini aklad.
420 http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&Article ID=119507

185

ABD'nin Birleik Arap Emirlikleri'ne 72, srail'e 52 F-16, Gney Kore'ye de 40 F-15 ua sevk ettii; dnyann iki numaral silah ihracats Rusya'nn da, Hindistan'a 82, Cezayir'e 28 ve Malezya'ya 18 Suhoi sava ua satt bildirildi. SIPRI'nn Silah Sat Veritaban, sava uaklar, zrhl aralar, top, sensrler, fzeler, gemi ve hava savunma sistemlerini ierirken, kamyon, hafif silahlar ve mhimmat kapsamad.422

Devletler Paray zleme Arac Olarak Kullanmaya Hazrlanyor

nmzdeki dnemde tm dnyada kt paralarn yerini plastik paralarn almas bekleniyor. Dnyann pek ok blgesinde kt nakit parann yerine plastik elektronik paralar kullanlmaya baland bile. Yeni Zelanda, Vietnam, Romanya, Avustralya gibi lkelerde uygulamann rneklerini grmek mmkn. Kanadada ise 2011den sonra kt parann yerine plastik paraya geeceini akland. nmzdeki yllarda, teknolojinin olanaklar dorultusunda bankalarn sunduu kredi kartlaryla tm dnya lkeleri, tek bir lkeye dnerek dnya parasn kullanacak. Nerede olursa olsun tek bir elektronik parayla dnyann her yerinde ilem yaplabilecek. Gnmzde deme ekilleri plastik kredi kartlarndan cep telefonu, internet gibi sanal ortamlara kayarken; gelecek yllarda kullanlacak sistemle demeler tamamen nakit para sisteminden sanal-mobil ortamlara kayacak. Yaplan teknolojik almalardan beklenen sonulara gre; mobil deme olarak adlandrlan NFC (yakn alan iletiimi) ve biometri teknolojisi ile 2025 ylnda nakit deme tarih olacak. Tm bu gelimeler; asrlar boyu zgrlk zerinde yaplan tartmalara yeni boyutlar kazandracak. nsanlarn kullandklar sanal-elektronik paralarla, bulunduu yerin koordinatlarndan, hangi anda ne yaptna kadar birok bilgi raporlanabilecek.424

ABDnin 11 Eyll Sonras galleri 1 Trilyon Dolara Maloldu

ABDnin 11 Eyll saldrlar ardndan yrtt savalardaki harcamalar 1 trilyon Dolar geti. Irak ve Afganistan savalarnn 2017 ylnda 2 trilyon 400 milyar Dolara ulamas bekleniyor. ABD Kongresinin bir raporuna gre Afganistan, Irak ve baka lkelerde yrtlen terrle sava, kinci Dnya Sava ardndan yrtlen en byk sava durumunda. Kongre Aratrma Servisi (CRS)nin hazrlad Byk Amerikan Savalarnn Harcamalar adl raporda, 230 ylda deiik savalarn yol at harcamalar karlarak karlatrld. Buna gre; ABD 11 Eyll saldrlarndan bu yana yaanan savalara 1 trilyon 150 milyar Dolar para harcad. Raporda, son 230 ylda yaanan savalarn maliyetlerini karlatrmann problemli olduu kaydedilirken, rnein askeri operasyonlar srecinde yaplan harcamalar ile bar srecindeki askeri harcamalarn birbirinden ayrtrlmasnn zor olduu belirtildi. Buna karn terrle sava harcamalarnn daha da artacana dikkat ekildi. Kongre Bte Brosu (CBO) Irak ve Afganistandaki savalardaki harcamalarnn 2017 ylnda, iki mislinden fazla artarak 2 trilyon 400 milyar Dolara ulaaca tahmininde bulunuyor.423
422 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=Radikal Detay&ArticleID=985734&Date=16.03.2010&Category ID=81 423 http://www.timeturk.com/tr/2010/07/21/abd-isgalleri-1trilyon-dolara-mal-oldu.html

424 http://www.dunyabulteni.net/index.php?aType=haber &ArticleID=121675

186

medya

GR

Kresel gler medyann gcn kullanyor Yeryznde yaanan olaylara ilikin, kamuoyunu doru ve tarafsz bir biimde bilgilendirmekle ykml olan medya, ne yazk ki, kresel glerin dnya zerindeki ihlallerini maniple etmek iin kulland bir oyuncaa dnm buluyor. Medya yalan ve tarafl haber yapma konusundaki ustaln her yl biraz daha ilerletiyor. Bu durumdan asl zarar gren de, haber almak ve bilgi edinmek iin medyay takip eden toplum oluyor. Uluslararas arenada da kendini youn biimde gsteren medyann yanl ve tarafl tutumu, gerekletirilen ihlallerin merulatrmasna zemin hazrlamakla kalmyor; ayn zamanda madur olan kesimin maduriyetini grmezden gelerek statkonun eylem alann geniletiyor. Bu balamda yeryzn kana bulayan kresel gler ekonomik karlar uruna Ortadou corafyasn ve insanlar her anlamda tahrip ve tahrif ederken, kresel glerin politikas dorultusunda dnyay aydnlatan medya da szkonusu tahribat aklama grevini stleniyor. Nitekim sava blgelerine dair yaplan haberlerle olaylarn maniple edidii ve dnaynn kandrlmaya alld biliniyor.

Embedded muhabirleri zellikle ABDnin igal ettii blgelerde geirdikleri eitim srecinden sonra sadece ABD Hkmetinin istedii dorultuda haber yapmaya balyorlar. Nitekim ABDnin Irak ve Afganistanda gerekletirdii igallerde bu yntem kullanlmt. Olaylar olumsuz sfatlarla daha arpc ve dikkat ekici biimde kamuoyuna sunma derdinde olan medya, bu yolla nefreti krklediini ve nyarglar oluturduunu nemsemiyor. Haber yapmclarnn inan farkllklarn, etnik ve cinsel farkllklar n plana kararak attklar manetler toplumda tahammlszle sebep olurken, saldrgan tutumlar kendini youn biimde gsteriyor. Mslmanlar fundamentalizm, terrizm ve barbarlk gibi zelliklerle badatran Bat medyas, dnya zerinde islamofobya dncesinin yaylmasna byk destekte bulunuyor. Gazete manetlerinde srekli etnik unsurlar ve dini hassasiyetler nefret sylemleriyle n plana karlyor ve kamuoyu da bu dorultuda ynlendiriliyor. Anayasa deiiklii ve referandum srecinde medya provakatif bir sylemi benimsedi Trkiyede de medyann provakatif bir dili benimsediinin en yakn rnei, 12 Eyll 2010da gerekleen Anayasa deiiklii referandumuydu. Referandum srecinde medyann ciddi bir blmnn toplumu ayrtran ve kar karya getirmeye alan bir dil kullandklar grld.

189

litirilmi manasna gelen embedded gazetecilii; sosyal sorumluluunu bir kenara brakarak hegemon glerin bak alaryla igalin boyutlarn dnyaya yayd. Bu durum, elbette ki ABD ve mttefiklerinin iini ok byk lde kolaylatrd. Nitekim, embedded muhabirlii uygulamasndan sonra sava kartlndaki orann hzla dt grld.

1. SAVA ve MEDYA
b. Irak gali Krfez Savandan bu yana sava bir elence biimine dntren, gerekleri rtbas ederek toplumda savaa sempati duyulmasna katk salayan medyann, benzer uygulamalara bu yl da devam ettii grld. nsanln bak asna yn veren medya, ABDnin Irak igalini de, ABDnin istedii biimde kamuoyuna yanstt. Irak igaliyle birlikte kamuoyuna yanstlan haberler, ABDnin mutlak hakl ve igale urayan Irak halknn barbar, terrist ve medeniyetten uzak olduu sylemini yayarak ABDnin uygulamalarnn meruiyet kazanmasna zemin hazrlad. Sava srecinde katledilen masum siviller de dhil olmak zere, basnn bildirdii l saysnn arptldna dair bilgiler mevcut. Nitekim ABD'de 'Bar Gazetecilii' dersi veren Dr. Ross'un yapt aklamalar bu iddialar doruluyor. Rossa gre; Dnyann pek ok yerinde gazetecilerin kulland dil ve grntler atmalar krklyor. Irak Savanda l ve yaral saylar uzun sre haberlere yanstlmad. Irak Sava uzun sre ok taktiksel, ok iyi koordine edilmi, yksek teknolojiyle yrtlen ve sadece altyap ve binalarn yok edildii bir olaym gibi gsterildi bize. Ancak insanlardan bahseden yoktu. Dier taraftan bahsederken korkun bir insanszlatrma eilimi var. Medya, atmann taraflarn ar bir ekilde kutuplatrma eiliminde. Bir taraf kesinlikle hakl ve doru, dier taraf kesinlikle haksz ve yanl gibi gsteriliyor. Ve haksz olan taraf insanszlatrlyor. Haberlerde oradan asla insan grntlerine yer verilmiyor. Okuyucu ve izleyici de gereklik anlay-

a. Embedded Muhabirlii Ortadounun terr glerinin kontrolnde olduunu ve yerel halka despot bir ynetimin hkim olduunu ne sren, kendi gvenlii iin de bir tehdit unsuru olarak gren ve blge halklarn zgrle kavuturma iddiasyla mdahalelerde bulunan ABD, Vietnam, Bosna, Kosova gibi lkelere yapt mdahalelerde medyatik adan baarl olamad. Baz tarafsz medya organlar tarafndan gereklerin ortaya konmas ABDyi olumsuz ynde etkiledi. ABD, uzun vadeli planlarnda, bu baarszln nne gemek iin yeni bir yntem gelitirdi ve haber muhabirleriyle bir toplant dzenledi. Toplantda harektlar yakndan izleyecek embedded muhabirler belirlendi ve 2-3 aylk bir eitim grmeleri iin askeri birliklerle beraber kampa alnmalar uygun grld. Bu kamplarda muhabirler, btn vakitlerini askeri birliklerle geirmekle kalmayp, askeri ve medyatik eitimlere tabi tutuldular. Bu ekilde bir uygulamann muhatab olan embedded muhabirler, siyasi ve ideolojik bir harekta hazrlanarak bir szleme imzaladlar. Ve bu n eitimden sonra sava blgelerinde gelimeleri yakndan takip ederek, ABDnin istedii dorultuda haber retmeye baladlar.425
425 http://bianet.org/bianet/medya/18038-embeddedilistirilmis-degil-askeri-yatili

n, medyann kendine sunduu bu grntler zerine kuruyor.426 ABDnin Irak igalini aktan olmasa da, gizli bir biimde destekleyen New York Times ve Washington Post gibi gazetelerin bu desteinin asl sebebinin srail ile olan kar ilikileri olduu iddia ediliyor.427 Irak asll bir Amerikal olan Ko niversitesi retim yesi Dr. brahim Al-Marashi, rencilere yapt bir konumada, Amerikan medyasnn savan tek yzn gsterdiini, zellikle sinema filmlerinde; savaan Amerikan askerlerinin kahraman, kartlarnn ise kt olarak yanstldn belirtti. Ayrca Irak igalinin, Amerika tarafndan arptldn ya da dezenformasyona uratldn syleyen Al-Marashi, propagandalarn glendirmek iin igale "Irak'a zgrlk Operasyonu" isminin verildiini kaydetti. ABD'de, toplumsal olaylar ve d politika olaylarnda gr bildiren uzman kiilerin "Media Punditry" adyla televizyonlarda halk ynlendirdiini belirten Al-Marashi; "zellikle 11 Eyll olaylarndan sonra Media Punditry'ler daha da nemsenmeye baland. Bu kiiler halk zerinde ylesine etkili olmaya balad ki, karar vericiler ve kanaat nderleri de, uzman olarak adlandrlan bu kiilerin sylediklerine gre kararlar almaya baladlar" diye aklamalarda bulundu.428

ABD Tekelinde Medya

ABD tekelinde bulunan medya organlar, ABDnin balatt Irak igalini medya organlar yoluyla ncelikle zihinleri igal ve istila ettiler. Irak igalinin balatld 2003 tarihinden bu yana medyann dnya kamuoyunu bilgilendirme biimini sava rtkanl olarak tarif etmek mmkn. ABDnin medya aracl ile yrtt bu poli426 http://www.savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID =5&ArsivAnaID=38737 427 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx? aType=RadikalHaberDetay&ArticleID=1027505&Date =10.11.2010&CategoryID=132 428 http://www.haberler.com/irak-asilli-amerikali-ibrahim-almarashi-irak-haberi/

tikann baaryla sonulanmas, pek ok yayn organ, siyasi ve aydn kimlikli insanlarn kr paydasnda bulutuu gereini teyit ediyor. Biraraya gelen bu kimliklerin dnya grleri ve menfaatlerinin ortak noktada kesimesi, igaller ve ihlallerin yolunu at grlyor. Bylelikle egemen g, her trl igalin propagandasn yapmaktan geri durmuyor. ddialara gre ABDde bulunan medya kurulular, dev irketlerin bnyesi altnda bulunuyor. Bu kurulularn bal bulunduu irketler, bankaclk sistemi ve borsayla btnlemi, basn ve yayn dnda sanayi, ticaret ve hizmet kollarnda da yatrmlar olan ve devlet kurumlaryla ili dl olan yaplar olarak tanmlanyor. Amerikan medyas bu yolla dnyann her yerine erime gcn elde etmi ve kresel bir imparatorluk nitelii kazanm bulunuyor. ABD elinde tekelleen medya kurulular ve bal bulunduklar irketler yle: 1. General Electric irketi: General Electric irketi, nkleer santral, askeri ve sivil uak yapm alanlarnda byk yatrmlar olan bir gruptur. Bu grup, medya alannda da byk bir gtr. ABD'deki dev televizyon imparatorluunun u sralarda zirvesinde yer alan NBC televizyon ebekesi, General Electric irketinin bir koludur. NBC, Irak televizyonuna deme verdii gerekesiyle Badat muhabiri Peter Arnett'i iten kovmutu. General Electric irketi, Dow Jones irketiyle ortaklaa, ekonomi haberleri arlkl CNBC ebekesinin sahibi olduu gibi, dnyann en byk bilgisayar yazlm irketi Microsoft'la ortaklaa MSNBC kablolu haber kanal ve internet haber sitesinin de sahibidir. 2. Viacom irketi: Viacom, ABD'nin ikinci dev televizyon imparatorluu olan CBS televizyon ebekesinin sahibidir. Bu medya irketi, nl mzik kanal MTV'nin de sahibidir. Hollywood'un nde gelen film yapm ve datm irketlerinden Paramount Pictures, Viacom'a aittir. nl yaynevi Simon&Schuster, The Free Press, Pocket Books, Scribner de bu grubun iinde yer alyor. Video, DVD ve video oyunlar alannn nde gelen irketi Blockbuster de Viacom'a bal bir irkettir.

192

Viacom'un radyo birimi Infinity Broadcasting 185 radyo istasyonuna sahiptir. 3. Walt Disney irketi: ABD'nin nc dev televizyon imparatorluu olan ABC televizyon ebekesi, Walt Disney irketinin bir koludur. Walt Disney grubu, Hollywood'un nde gelen yapmclarndan Hollywood Pictures, Miramax Films ve Touchstone Pictures'n sahibi olarak sinema alannda da byk bir tekeldir. 4. News irketi: ABD'nin drt numaral televizyon ebekesi Fox TV, George Bush'un ve Tony Blair'in en byk destekisi, ar sac medya patronu Rupert Murdoch'a ait News Corporation grubunun bir koludur. Sinemacln byklerinden Twentieth Century Fox da, News irketi'ne aittir. nl HarperCollins yaynevi ile bu yaynevinin ncil ve Hristiyanlk kitaplar yaynnda uzman kolu Zondervan da bu grubun iinde yer alyor. Los Angeles Dodgers beyzbol takm, News irketi'nin elinde bulunuyor. ngiltere'deki Sky TV de bu irkete aittir. 5. AOL Time Warner irketler Grubu: Bu grup, en byk internet irketi America Online, en byk dergi yayncs Time, byk sinema ve film irketleri Warner Bros, New Line Cinema, paral televizyon kanal Home Box Office ile Time Warner Telecom gibi iletiim irketlerinden oluan bir tekeller tekelidir. Grubun kitap yayncl alanndaki kollar; Little, Brown and Company yaynevi ve Warner Books yaynevidir. ABD'nin be numaral televizyon ebekesi CNN haber televizyonu, AOL Time Warner grubunun bir koludur. 6. Gannett irketi: Gannett Co. Inc. tiraj asndan ABD'nin bir numaral gnlk gazete grubudur. Gannett irketi, bata ABD'nin en yksek tirajl (2.2 milyon) gazetesi USA Today olmak zere 94 gnlk gazete karyor. irkete bal Army Times Publishing Company, ABD silahl kuvvetleri mensuplarna ynelik yayn yapyor ve toplam tiraj 360 bine ulaan gazete ve dergilerden oluuyor. Gannett, ayrca 22 televizyon istasyonu iletiyor. irketin, ngiltere'deki kolu olan Newsquest Medya Grubu, toplam tiraj 735 bine ulaan 17 yerel gnlk gazete

karyor. 7. Tribune irketi: Tribune Company, 2000 ylnda Times Mirror grubunu satn ald ve Gannett'in ardndan ikinci byk gazete yayncs oldu. irketin, Los Angeles Times ve Chicago Tribune dhil, 12 gnlk gazetesi var. irket ayrca, 20 televizyon istasyonu ile 4 radyo istasyonuna sahiptir. Byk orta AOL Time Warner olan WB televizyon ebekesinin %22 hissesi Tribune irketi'nin elindedir. 8. Advance Publications, Inc. irketi: Dergi yayncl alannda AOL Time Warner'dan sonra iki numaradr. American City Business Journals bal altnda, 41 i dnyas dergisinin yan sra; Vogue, Vanity Fair, Allure gibi nl dergilerin sahibidir 9. Knight Ridder, Inc. irketi: Detroit Free Press, The Philadelphia Inquirer ve The Miami Herald da iinde olmak zere %31'i gnlk 53 gazete yaynlamaktadr. Gazetelerin hafta ii gnlk toplam tiraj 8 milyon, Pazar gnk tiraj 12 milyondur. 10. Cox Enterprises, Inc. irketi: 17 gnlk, 25 haftalk gazete yaynlamaktadr ve 15 televizyon istasyonuna sahiptir. ABD'nin drdnc byk kablolu televizyon irketini de elinde tutmaktadr. 11. Hearst irketi: Hearst Corporation grubu 12 gnlk, 14 haftalk gazete ve Cosmopolitan ve Esquire dhil 15 dergi yaynlyor. irketin, ayrca 27 televizyon istasyonu ile 2 radyo istasyonu vardr. 12. The New York Times irketi: ABD'nin en etkili ve prestijli gnlk gazetelerinden The New York Times' ve uluslararas alana hitap eden, gnlk International Herald Tribune gazetesini yaynlamaktadr. 13. The Washington Post irketi: En etkili ve prestijli gnlk gazetelerden The Washington Post'un yayncsdr. Ayrca, ABD'nin iki numaral haber dergisi Newsweek'i karmaktadr. 14. Dow Jones irketi: 1.8 milyon tirajl, etkili ve prestijli gnlk The Wall Street Journal gazetesinin yayncsdr. Dnya borsalarnn barometresi Dow Jones Endeksleri'nin de hazrlaycsdr. En byk hissedar General Electric irketi olan CNBC televizyon ebekesine ortaktr. Ayrca yerel nitelikte 14 gnlk, 12 haftalk gazetenin sahibidir. 193

15. McGraw-Hill Companies, Inc. grubu, etkili ve "prestijli" BusinessWeek dergisinin yayncs, Standard&Poor's derecelendirme kuruluunun sahibi ve ayrca ders kitaplar alannn bir numaral ismidir. 16. The Reader's Digest Association, Inc. Grubu: 25 dilde 100 milyon okura ulaan Reader's Digest dergisinin yayncsdr. 17. The E. W. Scripps irketi: The E. W. Scripps Company, toplam tiraj bir buuk milyona ulaan 21 gnlk gazete, 10 televizyon istasyonu, 165 milyon abonesi olan 4 kablolu ve uydu televizyon kanal ve 70 milyon aboneye ulaan evden elektronik alveri ebekesine sahiptir. 18. Mort Zuckerman grubu: ABD'nin numaral haber dergisi, etkili ve prestijli US News & World Report'un yayncsdr. Ayrca, New York Daily News adl gnlk gazeteyi de karyor. Mort Zuckerman, ayn zamanda, sahip olduu arsalar ve binalaryla gayrimenkul alannn en nde gelen isimlerindendir. 19. Baba oul Ralph Roberts ve Brian Roberts'in Comcast irketi: 21.4 milyon abonesi olan kablolu televizyon ebekesinin, evden elektronik alveri ebekesi QVC'nin ve E! Entertainment Televizyonu'nun sahibidir. Ticaretle televizyonculuu birletiren Comcast, son yllarda Westinghouse kablolu TV, Storer kablolu TV ve AT&T Broadband kablolu TV irketlerini satn alarak salad hzl bymesiyle dikkat ekiyor 20. The McClatchy irketi: Bata Minneapolis'te kan The Star Tribune olmak zere toplam tiraj bir buuk milyona ulaan 11 gnlk ve 13 haftalk gazeteye sahiptir. 429 Bu tablodan hareketle, ABDnin gnlk haber kaynaklar dnda; baz dergileri, mzik kanallarn, sinema sektrn ve borsayla ilikili baz kurumlar ve bu yolla dnya kamuoyunun gndemini de tekeline ald sylenebilir.

bar gtreceini tekrarlayp duran medya organlar, Obamann bakan seildii tarihten bu yana ABDyi bar yanls gstermeye alyor. Seimlerin ardndan iktidara gelen Obama, medya araclyla, dnyaya pek ok bar mesaj vererek sempati kazanmaya alt. Ancak, gelien sre, aslnda Obamann dnya barna herhangi bir katkda bulunmadn gsterirken, medya manetleri ve statkocu haber kanallar, sreli ABDnin Iraktan ekileceini iddia ettiler. Muharip glerin tamamn Iraktan ektiini iddia eden ABD medyas, 50.000 askerini blgede brakt ve muharip olmadn iddia ettii bu birlikleri stiare ve Yardm Birlikleri ad altnda dnya kamuoyuna bildirdi. Ancak blgede ok fazla ssn bulunmas ve mavir statsnde bulunan kuvvetlerin istedikleri zaman silah kullanma yetkilerinin olmas, ABD ve medyasnn ne srd ekilme tezini rtyor. Yine ABD istihbarat, gvenliklerini tehdit eden bir durum sezdiinde, Irak ordusundan bamsz bir biimde mdahalede bulunabilecekleri. ABDnin Iraktan ekildii haberlerinin aslsz olduunu aka gsteriyor.430

ABD Iraktan ekildi mi?

2003 yl itibariyle ABDnin Iraka demokrasi ve
429 http://www.urundergisi.com/makaleler. php?ID=224

c. Afganistan gali 2001 ylnda Afganistana mdahalede bulunan ABD, bu igal hareketinde de medyay kullanarak igali meru zemine oturtmaya alt. ABD Afganistana yapt bu mdahaleyi, 11 Eyll Olaylarnn ardndan, El-Kaide rgt ve Taliban ortadan kaldrp, Afganistann i gvenliini salamak amacyla yaptn eitli medya kurulular araclyla dnyaya duyurdu. Ancak bu sylemin gereklikle badamadn, ABDnin amacnn Afganistann i gvenlii deil kendi smrgeci planlar olduu, bugn tm dnya tarafndan anlalm bulunuyor. 2010 ylna kadarki srete Afganistanda yaanan pek ok gerek medya tarafndan maniple edildi. galin ardndan dokuz yl gemi olmasna ramen, bugn hl ortaya karlan eski belgeler, igal srecinde yaananlarn gizlendiini ve medyann kamuo430 http://www.adilmedya.com/haber.asp?id= 7678

194

yunu doru bilgilendirmediini kantlyor. 2010 ylnn sonlarna doru WikiLeaks tarafndan dnya kamuoyuna bildirilen resmi belgeler, medyann ABD politikalar dorultusunda i grdn ortaya koyuyor.

d. Gazze ve Mavi Marmara srailin uzun vadeli planlarnn bir paras olarak 1948den bu yana devam eden Filistin igalinin srail lehine gelimesinde medyann katks olduka fazla. Szkonusu igalin dayandrld sebepler arasnda, srailin varln tehdit eden ve terr rgt olarak nitelendirilen HAMASn devre d braklmas da yer alyor. Bandan beri saldrlarn Kassam fzelerinin oluturduu tehdidi ortadan kaldrmak iin yapld ne srld. srail medyas yaynlad haberlerle zerine deni yapt.431 Gazzeye insani yardm gtrmek iin yola kan sivil gemilere kar ak sularda gerekletirilen operasyonda 9 kii hayatn kaybetmiti. Tm dnyann gndemine bomba gibi den bu olayda uluslar aras medyann srail yanls yaklamlaryla arptmaya ve operayon hakl gsterilmeye alld. srail askerleri, Mavi Marmaraya operasyon dzenledikleri srada tam bir karartma uygulayarak ekim yaplmasn engelledi. Ardndan srail medyasnn verdii haberlerde ise, Mavi Marmara gemisinde bulunanlarn terrist olduu ve HAMASn ihtiyac olan fzeleri tadn iddia ederek, gerekletirdii insanlk d eylemini aklamaya alt.432 srailin 6 yardm gemisine dzenledii saldrlar, Alman basnna kanl baskn, barbarca saldr gibi manetlerle yanstlsa da, haber detaylarnda, sraili hakl bulan gerekelerin ne srld grld. Ayrca, srail askerlerine sopalarla karlk veren aktivistlerin, ksa grntleri, uzun sre televizyon ekranlarndan dmedi. Avrupa medyas, srailin bir yandan vahet uyguladn sylerken, te yandan aktivistleri saldrgan
431 http://www.salom.com.tr/news/detail/8048-Hamasfuzelerine-karsi-guvenlik-plani.aspx 432 http://www.hakihlallerimerkezi.org/haberler_detay.php ?hid=96&cid=6

gstermeyi ihmal etmedi. Nitekim yardm filosunda; ngiltere, Almanya, rlanda ve Norve gibi eitli Avrupa lkelerinden olan katlmclarn verdikleri demelere yer verilmedi.433 ABD medyas ise srailin dzenledii bu kanl operasyonunun faturasn Trkiyeye kard. Amerikan medyas srailin bu saldryla uluslararas hukuku ve insanl ayaklar altna aldn deil, Trkiye ve Trk d politikasnn incelenmesi gerektiini ne sren bir tartma balatt. Tannm gazeteci-yazar Fareed Zakaria, "Ortadou'nun en baarl iki lkesi" olarak tanmlad Trkiye ve srail'in, "bir zamanlar mttefikken, imdi sratle kat birer dmana dnmekte olduunu" ve bunun gelecek iin iyi bir iaret olmadn savundu. srail'in uluslararas sularda sivil bir gemiye saldrsnn sorumluluunu neredeyse Trkiye'ye ykleyen Zakaria; "bir zamanlar ABD'nin gl mttefiki, NATO'nun kurucu yesi Trkiye'nin, imdi ou zaman bir dosttan ok, sorun yaratc olarak grndn" ne srd.434

433 http://www.haberpan.com/avrupa-israil-saldirisini-nasilgordu/ 434 http://www.haberpan.com/abd-basini-israili-degilturkiyeyi-hedef-gosteriyor/

195

2. MEDYADA IRKILIK ve SLAMOFOBYANIN YAYILIMI

a. Medya Irkl ve Nefret Sylemini Benimsiyor Sosyal Deiim Derneinin Ak Toplum Vakf, Global Dialogue ve Hollandann stanbul Bakonsolosluunun desteiyle yapt Ulusal Basnda Nefret Sular 10 Yl, 10 rnek balkl aratrmasnn sonular 2010 yl Nisan aynda kamuoyu ile paylald. Trkiyede yaymlanan 39 gazete iinden, tiraj ve temsil nitelikleri dikkate alnarak 20si seildi. 2008 sonundan balayarak, internet arivlerinin olanak verdii lde, 10 yl geriye doru tarama yapmak iin; Akam, Birgn, Cumhuriyet, Fotoma, Gndem, Hrriyet, Milli Gazete, Milliyet, Ortadou, Posta, Radikal, Sabah, Star, Taraf, Trkiye, Vakit, Vatan, Yeni afak, Yenia ve Zaman gazetelerinin haberlerinde; etnik kkene, ulusal zelliklere, cinsel kimliklere, cinsel ynelime, din ve inanca, siyasal eilimlere, mlkiyete, bedensel engellilie, eitim durumuna ve toplumsal statye ynelik ayrmc sylemler tarand. Aratrmada taranan haberlerin %23.76s etnik kkene, %18.80i siyasal eilime, %16.19u cinsel kimlie, %15.80i din ve inanca, %11.93 toplumsal statye, %6.88i cinsel ynelime, %2.81i ulusal kimlie, %2.23 bedensel engellilie, %1.55i mlkiyete ynelik "nefret suu sylemi" kapsamnda deerlendirildi.

Projede, cinsel ynelimlere ynelik nefret syleminin hemen her gazetede yer ald, milli gnler ve bayramlarda milliyeti sylemin yaygnlat tespit edildi. Aratrma sonunda nefret sylemini temsilen seilen 10 haber yle: 1. Ahmet Kayaya Madam efkati: Sabah gazetesinin 2 Kasm 1999da Ahmet Kayaya madam efkati balyla manete kard haber. Szkonusu haberde, Magazin Gazetecileri Derneinin 12 ubat 1999daki dl gecesinde Krte ark yapmak istediini belirtince kfr, hakaret ve masalardan frlatlan atal-baklara hedef olan Ahmet Kayann, Bayan Mitterandn yardmyla Fransadan oturma izni aldn duyuran haberin her cmlesinin nefret sylemi ierdii vurguland. 2. Bu Kez yice Azttlar: Milliyette 23 ubat 2002de yaymlanan Bu kez iyice azttlar! balkl DHA haberinde, travestilerin kendisine saldrdn ne sren bir kiinin ikyeti zerine yaanan olaylar anlatlyor. Haber, ikyet zerine gzaltna alnan arkadalarnn braklmasn isteyen travestilerin, karakolda olay kardklarn ieriyor. Aratrma sonularn deerlendiren raporda, balktaki bu kez azttlar ifadesiyle, travestilerin srekli benzer sulara kartklar, bu olayda yaptklarnn da ncekilerden ok daha byk bir su olduu vurgusu eletiriliyor. Haberde gzalt yerine kullanlan yakalad ifadesinin de, yargya gerek kalmadan suluyu ilan ettii zerinde duruluyor. Raporda bu haber, cinsel ynelime dnk nefret sylemi kapsamnda deerlendiriliyor. 3. Ermeniler Kudurdu: Yenia gazetesinde 17 Kasm 2009da yaymlanan haberin Ermeniler kudurdu bal ve Ermeniden kahpe saldr ara balyla bir ulusa kar dmanln yeterince net ifade edildii anlatlyor. Raporda, Azerbaycan ile Ermenistan arasnda kan bir atmadan sz eden haberde, Ermenistann deil, zellikle ulusun adnn kullanldna iaret ediliyor. Buna karlk, kar taraf iin 6 kez Azeri deil Azerbaycanl ifadesinin kullanld, Azeri kayplarnn ehit olarak ifade edildii, Ermenilerin ise atekesi ihlal ettikleri ifade-

lerini ieren haber etnik kkene ynelik nefret sylemi ve bir ulus ve ulusun lkesine ynelik nefret sylemi kapsamnda deerlendiriliyor. 4. Hainler Yakaland: Star gazetesinde 24 Mart 2005te yaymlanan Hainler yakaland balkl haberde; Mersinde gerekleen bayrak yakma olay duyuruluyor. Raporda, Mersinde 20 Mart gn Nevruz kutlamalar srasnda Trk bayran yakma giriiminde bulunan iki kii dn sabah gzaltna alnd ifadesi bulunan haberin giriinin devamndaki; Bayrak yakma olaynn failleri olduu bildirilen C.S. (12) ve V.S. (14) isimli ocuklar ifadesine dikkat ekiliyor. Gzaltna alnanlarn ocuk olduu haberde de gemesine karn Hainler yakaland balnn kullanlmasnn dndrc olduu vurgulanan raporda haber etnik kkene ynelik nefret kapsamnda deerlendiriliyor. 5. Kapc arkcya Tecavz Davas: Raporda, Hrriyette 3 Temmuz 1999da yaymlanan Kapc arkcya tecavz davas balkl haberin, toplumsal statye ynelik bariz bir nefret sylemi ierdii belirtiliyor. Yargya tanm vakann, arkcnn kapclyla tamamen ilgisiz olduu anlatlan raporda, haberin kapc arkcnn boynu bkk bir fotoraf ile sslendii yorumu yaplyor. 6. Koreli Rehbere Osmanl Tokad: 6 Mays 2005te Koreli rehbere Osmanl tokad! balyla Radikalde yaymlanan haber iin, aratrma sonularn ieren raporda, nce Osmanl tokadnn genellikle vnme amal kullanld anlatlyor. Haber, Trkiye turuna kan Japon turistlerin, Koreli rehberinin Gneydou Anadoludan Krdistan diye sz etmesi zerine, Trk rehber tarafndan yumruklandn ieriyor. Raporda, vnme amal Osmanl tokad baln kullanan Radikalin saldrganl ycelttii ne srlyor ve haber ulusal zelliklere ynelik nefret sular kapsamnda deerlendiriliyor. 7. Rahipler Ukuru Kilisede zyor: Vatanda 6 Ocak 2006da yaymlanan Rahipler ukuru kilisede zyor balkl haber, yaplan bir aratrmaya gre ABDde en az 34 bin rahibenin rahiplerin cinsel tacizine urad, bu rakamn toplamn %40na te-

kabl ettii iddiasn ieriyor. Raporda, 1164 rahibenin %40nn cinsel tacize urad yolundaki aratrma sonucundan yola klarak, lke geneli iin yaplan istatistik deerlendirmeye dayanlmas ve en az 34 bin rahibenin cinsel tacize uradnn kesin bir sonumu gibi verilmesi eletiriliyor. 8. Roth Ayvaz Hocaya Havale: Akam gazetesinde 25 Kasm 2000de Roth, Ayvaz hocaya havale balkl haber iin yaplan deerlendirmede, dnemin Devlet Bakan Ayvaz Gkdemirin, Trkiyeye gelerek, hkm giyen DEP milletvekillerinin serbest braklmasn isteyen Avrupa Parlamentosu yesi Claudia Roth iin fahie ifadesini kulland hatrlatlyor. Rothun at tazminat davasnda, Gkdemirin 6 Mays 1997de sulu grlerek mahkm edildii de belirtiliyor. 9. Snnetsiz Kundak DTP Adna Kurban Derisi Toplam: Zaman gazetesinde 17 Ocak 2008de yaymlanan Snnetsiz kundak DTP adna kurban derisi toplam balkl haber, ara yakmakla sulanan bir kiinin tutuklanmasn ieriyor. Raporda, haberde ara yakmakla ilgisi bulunmayan kurban derisi toplamann DTP ile ilikilendirilmesi, kiinin snnetsiz olduunun belirlendiinin iki kez vurgulanmas, ayrca terr olaylarna kartnn belirtilmesi zerinde duruluyor. Snnetsiz kanlarn, genellikle Ermeniler olduuna ilikin kanaatin hatrlatld raporda, Zamann haberinde terr rgt yeleriyle, bata Ermeniler olmak zere gayrimslimler arasnda paralellik kurulduu, en azndan bir arm yapld anlatlyor. Vurgunun snnetsiz olmaya yaplmas nedeniyle, haberin dinsel inanca ynelik nefret sylemi kapsamnda deerlendirildii kaydediliyor. 10. Travesti Zehir Kuryeleri Havalimannda Yakaland: Trkiye gazetesinde 30 Nisan 2006da Travesti zehir kuryeleri havalimannda yakaland balyla yaymlanan haber, lkeye kaak uyuturucu sokulmasyla ilgili. Ancak ortada cinsel kimlikle ilgili bir olay olmamasna karn kuryelerin travesti olduunun vurgulanmas bu kesimi sula ilikilendirme niyetine balanyor. Haberdeki Ele geen

197

uyuturucunun stanbulda bulunan zencilere verilmek zere getirdii iddia edildi ifadesinin de sorunlu olduu belirtilen raporda, siyahlara zenci denilmesi ve btn siyahlarn sula ilikilendirilmesi rk bir tutum olarak deerlendiriliyor. Hem cinsel ynelime, hem de rk zelliklerine ynelik nefret sylemi tespit edildii belirtilen haberin, ne kan unsur travesti zehir kuryeleri olduu iin cinsel ynelime dnk nefret sylemi kapsamnda grld belirtiliyor.

Ancak, Sosyal Deiim Derneinin yapm olduu bu raporda verilen etnik ayrmclk, nefret sylemleri gibi konularda ele aldklar gzlemlerde; inan zgrln ihlal eden herhangi bir haberin yer almay dikkatlerden kamyor.

b. slamofobya

Avrupa Medyasnda slam Kartl

zellikle Avrupa ve ABD medyasnda namus cinayeti ya da terr saldrlar gibi haberlerin verili tarz, slam kart eilimler ierebiliyor. Yazar Kay Sokolowsky, tm Mslmanlarn zan altnda braklmasn, bir tr dman modeli yaratlmasn eletiriyor. Yazar Kay Sokolowsky, dnya apnda datm yaplan Almanyann nl haber dergisi Der Spiegelin de bu eilimin dnda olmadn ve slam dman diye nitelendirilebilecek bir tavr aldn belirtiyor. Sokolowsky, Der Spiegel'n 2007 ylndaki bir saysnn kapanda yeralan, Mekke Almanya, gizli slamlama baln rnek gstererek; "Dehet verici, rezil bir kapak bal. Bu herhangi bir basn kuruluu deil, Der Spiegel. Haberi okuyan biri olarak, Almanya'da slamn yaylmasn, karmn ban rtmek zorunda kalaca, sadece slam usullere uygun etin yenilebildii gnlerin gelmesini bekliyorum. Ama tm bunlar tabii ki daha gereklemedi!" diyor. Hamburglu edebiyat Sokolowsky "Feindbild Moslem adl kitabnda, Mslmanlarn zan altnda braklmasn ve bir tr dman modeli yaratlmasn eletirerek yle diyor: "Mslmanlar arasnda bir su ilendiinde, hemen tm Mslmanlara mal ediliyor. Namus cinayeti olduunda ya da bir zorla evlendirme vakas ortaya ktnda, bunun Mslmanlar arasnda normal bir olay olduu, istisnai olmad havas veriliyor."

Two Size! in zel Deerlendirme

Trk basnnn 10 yllk taramasnn yapld almadan sonra hazrlanan deerlendirme raporunda, ncesinde iki ngiliz taraftarn ldrld, stanbuldaki Galatasaray-Leeds United karlamasndan sonra TWO SZE balyla yaymlanan Star gazetesinin tutumu ayr bir blmde irdelendi. Holiganlarn sokakta da, sahada da azn burnunu krdk / Suratnza tkrerek gnderiyoruz spotlarn yaymlayan Starda; iki kiinin ldrld olaylar iin Leedsli holiganlara, Taksimde kafasna vura vura vatan topran ptrdler ifadelerinin kullanlmas youn rklk olarak deerlendirildi. TWO SZE! balyla kan 7 Nisan 2000 tarihli Star gazetesinin iletiim fakltelerinde ders malzemesi olabileceine iaret edildi. Sosyal Deiim Derneinin aratrma raporunda, Star gazetesinin 7 Nisan 2000 tarihinde Galatasaray-Leeds United ma iin yapt sayfaya ilikin zel bir deerlendirme yaplyor. Galatasarayn, stanbulda Leeds United 2-0 yenmesinden nceki akam Taksim blgesinde kan olaylarda iki ngiliz taraftarn baklanarak ldrldnn hatrlatld raporda, TWO SZE! maneti ve dier ifadelerle haberin bu cinayetlerin zerine bina edildii anlatlyor. Raporda, sayfann stnde kullanlan ve dvlen bir ngiliz taraftar yerde gsteren fotorafn zerindeki Sokakta byle yazs ile, sayfann altnda kullanlan ve takmnn yedii gole zlen futbolcuyu gsteren fotorafn zerindeki Sahada byle yazsna iaret ediliyor.435
435 http://www.dorduncukuvvetmedya.com/35medyascop /1715-turk-basininda-nefreti-korukleyen-10-haber.html

198

"Kiilik Dini Kimlie ndirgeniyor"

Alman Yeiller Partisinin Trk kkenli Ebakan Cem zdemir, rnein Trk ailelerinde yaanan iddet olaylarnn, medya tarafndan dine dayandrlarak verildiini, slam kart eilimin rahata hissedildiini kaydediyor. zdemir, bir kiinin kimlii; toplumda yer ald sosyal guruba, eitim seviyesine ve daha birok faktre baldr ama szkonusu Mslmanlar olunca, sadece dini kimlie indirgeniyor" dedi.436

"Batl Medyasnn slam Kart Uygulamalar Tepki Topluyor"

stanbul 2010 Avrupa Kltr Bakenti Ajans ve stanbul Bykehir Belediyesi tarafndan dzenlenen ''Kltr Bakentinde Haber Ajanslar Bulumas'' kapsamnda, ''Medeniyetler ve Kltrler Aras Diyalog Kurulmasnda Haber Ajanslarnn Rol'' oturumunda konuan ran Haber Ajans IRNA Genel Mdr Ali Akbar J. Shahri, slam dnyasnn birtakm glklerle kar karya bulunduunu, bunlarn banda da slamofobyann geldiini syledi. ekilen baz film ve karikatrlerde, Mslmanlar uak karan, bomba yerletiren, elerini ldren, esir eden ve ehvet dkn insanlar olarak ilemesi toplumlarda gereki olmayan bir imaj izerek, medeniyetlerin yaylmasna ve yaygnlamasna ters dtn ifade eden Shahri, bat medyasnn ABDyi hakl gstermek ve sraili desteklemek iin Mslmanlar ve Araplar vahi olarak gsterdiini dile getirdi. Bat medyasnn, Batnn egemen olduu hegamonyay dnyada hakl karmaya altn belirten Shahri, Biz Asya medyas olarak, batl medyay, slam kart uygulamalarn gzden geirmeye davet ediyoruz. Biz ayn zamanda Batl meslektalarn, Dou medeniyetleriyle atmaya girmemelerini istedik. nanyoruz ki, mevcut fobi oluturma uygulamas devam ederse batda bu, provokatif,
436 http://www.dw-world.de/dw/article/0,, 5668672,00.html

tahrik edici olacak, yapc olmayacaktr. Eminim, mevcut uygulamalar, insanln kurtulmasna gidecek yolu amayacak ve kltrler arasnda daha ok atma yaratacaktr. Bu nedenle adil bir barn lkeler ve millet arasnda olmasn istiyoruz eklinde konutu. Eski AA Ynetim Kurulu yesi Hadi Adanal ise son dnemde kltrn, haber ajanslarnn gndeminde nemli hale geldiini ifade ederek, medya ve zellikle haber ajanslarnn, uluslararas ilikilerin nemli aktrleri olduunu syledi. Medyann ikili bir potansiyeli bulunduunu, bir yandan toplumlar bilgilendirirken bazen de gerginlik ve atmalara yol aabildiini anlatan Adanal, olaylara tek yanl bakmamann nemine iaret etti.437

Norve, Medyasn 'slam Kartl' le Sulad

Norve'te yaymlanan resmi rapora gre; medyada yer alan ve slam zerine yazlm haberlerin %82'si olumsuz Norve Entegrasyon ve okkltrllk Dairesi (Imdi) 2009 yl deerlendirme raporu, Norve medyasnn slam dmanln krklediine dikkat ekti. Raporda medyann, toplumun aznlklara ynelik davranlarn ynlendirmedeki rol zerinde durularak, zellikle son zamanlarda artan "slam dmanl" konusunda arpc tespitlere yer verildi. Rapora gre; 2009 ylnda yazl basnda toplam 77 bin kez slam veya Mslman kelimelerinin getii haber yaplm ve bu haberlerin %82'si olumsuz ierie sahipken; sadece %18'lik bir ksm, tarafsz veya pozitif olarak konuyu ele alm. Imdi Direktr Osmund Kaldheim, amalarnn medyay yarglamak deil, sadece medyann toplumu hangi ynde ynlendirdiini ortaya koymak olduunu kaydetti. Kaldheim; "medya Mslmanlarn entegrasyon iin yaptklar gzel almalar grmek yerine, hep barts yasa ve slamofobi zerine haber yapmay tercih ediyor" ifadelerini kulland. Raporda; Norve'teki Mslman aznln i hayatna katlm orannn dier Avrupa lkelerine
437 http://www.t24.com.tr/haberdetay/113338.aspx

199

kyasla ok daha yksek dzeyde olmasna ramen, medyann problemli konulara odaklanmay tercih ettii belirtildi. Medyadaki gmen ve entegrasyon haberlerinin, %71 gibi byk ounluunun problemli ve olumsuz konulardan olutuu belirtilirken, bunlarn %18'nin zme ynelik olumlu ve %11'inin ise "tarafsz" olduu kaydedildi. Medyadaki entegrasyon ve gmen konusunda yaplan eletirilerde hep slam ve Mslmanlarn manetlere verildiine dikkat ekilen raporda, bu konuda yazlan ke yazlar veya makalelerin te birinde de, yine slam dininin tartld belirtiliyor. "Gizli slamlama", "Radikal slam" gibi terimlerin medyada oka kullanlmas ve barts yasann ska tartma konusu yaplmasyla, Mslmanlara ynelik kt bir imaj oluturulmaya alld ifade ediliyor.438

438 http://www.hakihlallerimerkezi.org/ haberler_detay.php?hid=583&cid=6

200

3. STATKO ve MEDYA

a. Anayasa Deiiklii Referandumu 12 Eyll 1980 darbesinin ardndan dzenlenen Anayasann deiim kararna iddetle kar kan statkocu medya, anayasa deiikliinin referanduma gittii srete yaymladklar manetler ve yrttkleri kampanyalarla Anayasa deiikliine kar kan anlay gl bir ekilde temsil ettiler. 2010 yl Anayasa deiikliinin referanduma sunulmas, baz siyasi partiler ve baz medya organlar tarafndan devaml olumsuz manet ve propagandalarla gndeme getirilirken, 1980 darbesinin bir rn olan Anayasadan, en byk zarar gren meslek gruplarndan biri olan basn ve medya mensuplarnn yaadklar maduriyetler de unutturulmaya alld.439 12 Eyll 2010 referandum sonular btn gazetelerde olumlu-olumsuz manetlerle yerini ald. Referandum sonular, baz gazetelerin ilk sayfasnda u ekilde yankland: Birgn; manette; "Mutlak AKP ktidar in Anayasa Paketi" baln kulland; altna "Muhalefet, tasla, anayasay AKP'liletirme giriimi ve tekelci bir iktidar kurma aray olarak deerlendirdi.
439 http://blog.milliyet.com.tr/Anayasa_Degisiklgi__Refe randumda_ neyi_oylayacagiz_/ Blog/?BlogNo=254890

Paketle, AKP'nin 'mutlak iktidar' dayatmasna kar geni mutabakatl bir anayasa istendi" diye yazd. Bugn; "En Byk Sivil Adm" baln manette kulland. Spotta "Hkmet 1982 darbe anayasasndaki arpklklar deitirmek iin tarihi adm nihayet att. te demokrasimize snf atlatacak paketten satr balar" diye yazd. Cumhuriyet; "Yargy Fel Etme Plan" baln kulland. HSYK Bakanvekili Kadir zbek ve Yargtay Bakan Hasan Gereker'in itirazlarn ne kard; "Neredeyse sopayla yapacaklar diyen yksek yarg temsilcileri AKP'nin paketine kar kt" dedi. CHP Bakan Deniz Baykal'n deerlendirmesine yer verdii habere de "Korkular yansm" baln att. Evrensel; manetinde "AKP Paketine Destek yok!" baln kulland; altna "Cemil iek bu iktidarn ve AKP'nin nerisi deil dese de siyasi partiler 'Babakanlk'ta ve AKP Genel Merkezi'nde hazrlanan deiiklie destek vermeyiz' dedi" diye spot att. Altndaki kutudaysa "Demokrasi iye ok Uzak" bal var. Gne; manetinde parti kapatmay zorlatran deiiklii odana ald. "KapatMA ayar" diye balk att; altna "Dava iin Meclis izni alnmasn ngren deiiklik maddesiyle parti kapatma neredeyse imknsz hale gelecek. Bugn bir dava alsa bile fark etmeyecek" diye yazd. Gnlk; manette "Byk Yama" baln kulland; spotunda "Newroz meydanlarnda milyonlar demokratik yeni anayasaya iaret ederken, hkmetin ksmi deiiklik paketi Meclis'te grcye kt" dedi. Hrriyet; manetinde referandum olasln odana ald; "Ya Hep Ya Hi" balnn altna "26 maddelik Anayasa paketi taslanda deiikliklerin tamamnn btn halinde halkoyuna sunulmas nerildi. CHP'den tepki var" diye yazd. Milliyet; tepkileri odana ald. "Bu nat Niye" balnn altna "Hukukular, kadn haklar, memura toplu szleme ve 'yksek yarg' gibi birbiriyle ilgisiz konularn paket halinde referanduma sunul-

201

masn eletiriyor" diye yazd. Manetteyse, Yargtay Bakan Gereker'in aklamasna gndermeyle "Kuvvetler ayrl ilkesine aykr" bal var. Posta da Gereker'in szlerini manete ekti; "Anayasa Paketi Anayasaya Aykr" baln kulland. Radikal; paket zerine ilk tartmalar manete ekti; "Buyurun Anayasa Kavgasna" diye balk att. Szc; manet stnden grd haberde "te AKP Aanayasas" baln kulland. stne "Kendi ilerine gelen her eyi pakete soktular, bir de destek istiyorlar"; altna "26 maddelik Anayasa paketi Trkiye'yi felakete gtrecek deiiklikler ieriyor" diye yazd. "Emin laan 'tuzak' paketi yazd" diye ne kard metnin balnda; "Bunlarn derdi tm yargy el geirmek" dedi.440

b. Ergenekon Davas Medyann bir ksm Ergenekon yaplanmasn, toplumu tehdit eden ynleriyle ele alrken, Atatrk dnceye sahip olan tm kesimleri Ergenekoncu olarak tanmlad. Ve bu tutum, kamuoyu iersinde dindirilmesi gereken kargaay daha ok krklerken, lke sosyolojik ve psikolojik anlamda olumsuz etkilendi. Bu balamda insanlar doru ve tarafsz biimde bilgilendirme sorumluluu tayan medyann, Ergenekon davasna kar, tutarsz bir manzara izdii gze arpyor. Uzun yllardan beri byk bir yaplanma ierisinde olduu anlalan Ergenekon yaplanmasnn, nceki yllarda yaanan darbeleri gerekletiren zihniyetlerin bir uzants olduunu sylemek mmkn. Bu balamda zellikle 28 ubatta medyann stlendii rol, o gnk kadar aktif olmasa da bugn, Ergenekon yaplanmas iin de hayata geirilmeye allyor. Darbeciler, medyann da desteiyle Trkiyede rahata cirit atarken te yandan da ordu zerinde baskn bir g kullanyorlar.441
440 http://bianet.org/bianet/siyaset/120839-gazeteler-anayasapaketini-nasil-gordu 441 http://www.aktuelpsikoloji.com/haber.php?haber_id=6853

c. Terr Medya, terr olaylarnda kamuoyunu bilgilendirirken nefret sylemi ve abart yntemlerini kullanarak kamuoyunda infial olumasna sebep oluyor. Medyann terr haberlerini tekrar tekrar vermesi kamuoyunda panik yaratmakla kalmayp, terr eylemleri faillerinin iine yaryor. Terr eylemleri medya yoluyla kendi glerini sergilemi ve kamuoyunda bir korku yaratm olmakla amalarna ularken, medya-terr ilikisi elikili bir tablo iziyor. Terrn medyadan beslenmesi, medyann terr eylemleri iin vazgeilmez bir para olduunu gsteriyor. Terr-Medya ilikisinde en etkileyici nokta olarak ne kyor etkileme ve reytingin ayn anda yaand noktadr. Terr ve medya ilikisi teknolojinin ilerlemesi ile geliiyor ve etkileimler artyor. Bu anlamda medyada terr haberlerine fazlaca yer verilmesi, terrn tannma, kabullenilme ve yer edinme gibi hedeflerinin gereklemesine yardmc oluyor.442 Psikolojik anlamda sindirilmenin ne anlama geldiini gayet iyi bilen terr rgtleri, bu alan medya eliyle ustalkla kullanyor. lkemizin en byk sorunlarndan olan terr sorunu, 2010 ylnda da aktif bir ekilde varln hissettirdi ve bu durum lkede panik ve korku havas yaratt. Drt yol olaylar, Bursa neglde yaananlar, Hakkri ve Trkiyenin eitli blgelerinde gerekleen patlamalar akla ilk gelen rnekler arasnda yerlerini aldlar. RTK tarafndan Wow Otel'de dzenlenen ''Medya Duyarll stiare Toplants''nda Beir Atalay, ''lkemizin bir terr sorunu var, bunu biliyoruz ve lkemize her adan zarar veren terrn sonlandrlmas iin yaplan almalarda medyaya da ok nemli grevler dyor. Terr rgt, milletin ve devletin gvenlik glerini demoralize etmeyi, terre kar direnci zayf442 http://www.bilgesam.org/tr/index.php? option=com_content&view=article&id=590:teroermedya-likisi-ve-topluma-yansmas&catid=113:analizlersosyo-kultur&Itemid=151

202

latmay amalamaktadr. Yazl ve grsel basnmzn, terr rgtnn bu temel hedefini dikkate alarak yayn yapmas gerekir. Terr rgtnn en nemli hedefi etkili propagandadr. Terrle mcadele veren tm demokratik lkelerde medya, terr rgtnn ekmeine ya srecek trde yaynlar yapmaktan kanr. Bu konuda zaten uluslararas ilkeler vardr'' eklinde konutu. 443

statko medyas tarafndan manet deeri bile grmedi.445

Ulusal Medyada Terr Haberleri

Medialog Platform ve Mardin Valilii ibirliiyle gerekletirilen altayda, biraraya gelen medya mensuplar ve ke yazarlar, Dou ve Gneydou Blgesi ile medya arasndaki sorunlar ele ald. Mardinde biraraya gelen altayda zellikle yerel haber yapan gazetecilerin, haberlerinin ulusal medyada yaymlanabilmesi iin szkonusu haberleri daha ilgi uyandracak biime soktuklar sylendi. TRT Muhabiri Turan Kaya da Habur'daki geilere dikkat ekerek; "Habur'da duygusal bir hava vard. BDP'li olmayanlar da geldi. Bu i bitiyor diye bir hava vard. BDP'ye asla oy vermemi insanlar vard. Habur ulusal medyada abartlarak verildi. Olay sabote edildi." eklinde konutu. Habur konusu ile ilgili olarak Ali Bula da unlar syledi: "Habur olaylar esnasn da ben Mardin'deydim. Buradaki ana tema bu i bitiyor diye bir karlamayd. Aileler ocuklar dnecek diye karlama yapt. Fakat ulusal medya u imaj yaratt. PKK 84'ten beri yapt silahl mcadelenin zaferle sonulandn ilan etti ve biz Trkler yenildik. Hlbuki byle deildi. Habur olay bir tez konusudur aslnda."446

Bursa negl Olaylar

negl olaylarna ilikin ayrntlar belirginletike medyann olaylara yaklam da belirginleti. Gelimeleri en objektif biimde aktard zann uyandrmaya alan gazetelerde bile, rnein, ayn gn, saldrlarn hemen ncesinde, belediye bakanlklar ayn siyasi partinin elinde bulunan negl'e bal Yenice ve Cerrah beldelerinde, parti bakannn da katlmyla, referandum konulu toplantlar dzenledii, saldrlara n ayak olanlarn bu toplantlardan kanlar olduu bilgisine yer verilmedi. Saldrya urayan Krt vatandalar "Dou kkenliler, "Gneydoulular" tr szcklerle nitelenirken, saldrlar gerekletiren, Krt kkenli vatandalara ait i yerlerini yakp evlerini talayanlara "vatanda" diyen gazetelerin haber dili tepki uyandrd. Kimi basn-yayn organlarnn haberlerinde ise olaylar trmandranlarn ve ardndan da gzaltna alnanlarn 18 yan altnda ocuklar olduu iddias ne karlarak, "ta atan ocuklar" yasasna gnderme yapld.444

Medya Hakkride Yaanan Katliamn stn rtmeye alyor

Hakkride yaanan ve dokuz kiinin lmne sebep olan zc olaylar da baz medya organlar tarafndan grmezden gelindii gibi, olayn failleri ve sorumlular ile ilgili de tutarsz ve elikili haberlere yer verildi. Dokuz insann hayatna mal olan maynl saldr,
443 http://www.gazete5.com/haber/rtuk-besir-atalay-medyaduyarliligi-istisare-teror-cagrisi-24356.htm 444 http://haber.sol.org.tr/devlet-ve-siyaset/kurtlere-yoneliksaldirilar-kimin-eseri-haberi-31387

445 http://www.medyatava.com/haber.asp? id=70553 446 http://www.sirnakajans.com/20-ulusal-medyanin-dogu-veguneydogu-ya-bakisi.html

203

eitim

GR

Eitimde smrgeci zihniyetin uygulamalar giderek yaygnlayor. Kresel glerin smrgeci stratejilerinin hayata geirilmesine katk salamas amacyla kurulan misyoner okullar, zellikle Osmanl Devletinin k srecinde nemli bir rol oynamt. Uzak Doudan Kuzey Afrikaya kadar smrge corafyasnn drt bir yannda alan misyoner okullar; smrge toplumlarn zihinsel dnmne zemin hazrlamt. Misyoner okullar 1. Dnya Sava sonrasnda ufak deiikliklerle ayn anlay devam ettirdi. te yandan misyoner okullar ile tm dnyaya yaylan smrgeci anlay, bulunduklar lkelerdeki pek ok eitim kurumunun da bu zihniyete uygun bir eitim sistemini benimsemesinin yolunu at. Bu anlayn en gl rneklerinden biri, bugn bata Trkiye olmak zere, dnyann pek ok lkesinde, zellikle niversitelerin, hzla yabanc dilde retim sistemine geiyor olmas. Yabanc dilde retim anlayna fikr dzeyde getirilebilecek itirazlar bir tarafa, uygulamada yaanan ciddi problemler bizzat akademisyenler ve renciler tarafndan dile getiriliyor. te yandan yetimi nitelikli insangcnn kayb anlamna gelen beyin g, gelimekte olan lke-

lerde ciddi skntlara yolayor. Trkiyenin de iinde bulunduu pek ok lke, kendi lkelerinin kalknma srecine katk salamasn umduklar vatandalarnn; bata ABD olmak zere, Almanya, Fransa, ngiltere, Kanada gibi lkelerden gelen cazip teklifleri deerlendirmesinden olumsuz etkileniyor. Beyin gnn nedenlerine dair yaplan aratrmalar ok farkl gerekelerin beyin gne zemin hazrladn gzler nne seriyor. lkelerin nitelikli insangcn elinde tutmak iin ncelikle beyin gnn ciddi bir problem olduunu kabul etmesi ve sorunun zmne dair yapc politikalar gelitirmesi gerekiyor. Trkiyede eitim alannda yaanan ihlaller ve yanl uygulamalar devam ediyor. Trkiyede eitim alannda yaanan skntlarn banda mevcut snav sistemi ve bu sistemin doal bir sonucu olarak yaygnlaan dershanecilik geliyor. lkretimin ortaertim kurumlarna, ortaretimin niversitelere giri snavlarna endekslendii bu sistemde, renciler okul dnda kalan vakitlerinin byk blmn de dershane ve ett merkezlerinde geirmek zorunda kalyor. rencilerin ilgi ve becerileri dorultusunda hibir sosyal-kltrel-sanatsalsportif alana ynlendirilmedii bu sistemde, tek baar lt de doal olarak karne notlar ve snav sonular oluyor. Uygulamadaki yasaklar da eitime ciddi zararlar veriyor. Barts yasandan, katsay problemine, anadilde eitim hakkndan, niforma mecburiyetine kadar pek ok kat kural ve yasak, zgrce dnebilen, farkllklara sayg duyan ve birarada yaama kltrne sahip bireylerin yetimesinin nne geiyor.

207

1. ETMDE SMRGEC UYGULAMALAR

szkonusu kurumlar, bugn de bata stanbul olmak zere, Trkiyenin pek ok blgesinde eitim vermeye devam ediyor. Bugn byk ounluu, bal bulunduu lkenin yaam tarzn, dnce biimini, siyasi yaklamlarn ve daha pek ok zelliini rencilerine kazandrmay eitimde temel ama edinen bu okullar, kresel aktrlerin faaliyet alanlarndan birinin de eitim olduunu gzler nne seriyor.

a. Misyoner Okullar Hegemon glerin, zellikle 19. yzylda, dnyann pek ok blgesinde at misyoner okullar, gerekletirilen igallerin sadece askeri alanda kalmamasna, smrnn sosyal-siyasal ve kltrel alanlarda da devam etmesine byk katk salad. zellikle Osmanl topraklarnda alan misyoner okullar, hem devletin k dneminde zerine den grevi fazlasyla yerine getirdi, hem de yeni kurulan devlette varln devam ettirerek smrgeci glere hizmetini srdrd. 19. Yzylda stanbul, zmir gibi byk ehirlerin yansra Anadolunun pek ok blgesinde alan misyoner okullar; gerek mfredatlar, gerek eitimcileri, gerek lke meseleleri karsndaki tutum ve davranlar ile, kltr emperyalizminin temsilciliini baaryla yerine getirdi. Osmanl corafyasnda, zellikle aznlklarn youn olarak yaad blgeleri tercih eden misyoner okullar, Hindistandan Lbnana, Kuzey Afrikadan Orta Asyaya kadar dnyann pek ok blgesinde faaliyet gsterdi. ABD, ngiltere, Fransa, Almanya gibi smrgeci lkelere bal olarak faaliyet gsteren ve uzun yllar boyunca zerine deni fazlasyla yapan okullar, yeni kurulan Trkiye Cumhuriyetinde de varlk- 447 Yabanc Dilde Eitim Sorunu, Semih Bilgen, larn srdrdler. Ufak deiikliklerle, temel anlahttp://www.eee.metu.edu.tr/~bilgen/18%20Nisan%20200 ylarndan dn vermeden eitime devam eden 6%20ODTU.pdf 209

b. Yabanc Dilde retim Misyoner okullar ile 19. yzylda dnyann birok blgesinde balatlan yabanc dilde retim uygulamas, bugn Trkiye de dahil olmak zere pek ok lkede yaygn bir ekilde devam ediyor. zellikle niversitelerde uygulanan bu yntem, pek ok alanda skntlarn yaanmasna sebebiyet veriyor. Gerek bilimin ve sanatn evrensel olduu ve dolaysyla eitimin de evrensel dillerle yaplmas gerektii, gerek rencilerin mezuniyet sonrasnda mesleki yaamlarnda daha geni alternatiflere sahip olmalarna katk salayaca gibi gerekelerle, yabanc dilde retim toplumun hemen her kesiminde geni bir kabul gryor. Eitimin yalnzca snfta retilenden ibaret olmad, snf d pek ok etkinlik ve iletiim biiminin de eitimin bir paras olduu aktr. Dolaysyla eitim tabii olarak anadilinde gerekleirken, yabanc dilde ancak retimden bahsedilebilir. Yabanc dilde retimin sanld kadar verimli sonular dourmad, ileyite ciddi skntlarn yaand, bizzat yabanc dilde retimi gerekletirmekle grevli akademisyenler tarafndan dile getiriliyor. Akademisyenlerin retim iin yeterli yabanc dil bilgisine sahip olmay, rencilerin anadillerinde dahi kavramakta zorluk ektikleri ar konular yabanc dilde kavramalarnn daha da zor olduu, hepsinden nemlisi dilin dncenin merkezi olduu, dolaysyla herkesin meseleleri en rahat ve kapsaml bir biimde anadillerinde dnp tartabildikleri gerei, yabanc dilde retimin sorunlu yanlarndan sadece birka.447

te yandan rencilerin lisans eitimine balamadan nce hazrlk snflarna devam etmeleri de yzbinlerce gen iin sene kayb anlamna geliyor. Ayrca yurtdnda hazrlatlan ders kitaplar da renciler iin ilgili dilin konuulduu lkenin dnce biimi, yaam tarz ve kltrnn de bir ekilde empoze edilmesine katk salyor. Bugn ABD ve Avrupada uygulanan eitim modelini benimseyen pek ok lkede, zellikle ngilizce ve Franszca olarak devam eden yabanc dilde retim uygulamas, kresel glerin stratejilerini yanstan rneklerden biri olma zelliini srdryor.

c. Beyin G Mazisi bilim tarihi kadar eski olan beyin g; bir lkenin kalknmas iin hayati neme sahip, nitelikli insangcnn kaybedilmesi olarak tanmlanyor. M.. 600-300 tarihlerinde Antik Yunana kanalize olan beyin g, M.S. 5.-6. yzyllarda rana, slam medeniyetinin yaylmasyla da nce am ve Badata, ardndan stanbula doru bir seyir izlemitir. 16. Yzyldan itibaren Avrupa lkelerine akan beyin g, bugn eitim ve meslek hayatlarnda bata ABD olmak zere Kanada, Almanya, Fransa, ngiltere gibi lkeleri tercih eden milyonlarca insanla devam ediyor. Aslnda tarihi srece bakldnda, beyin gnn nlenemez bir gerek olduu, ancak nitelikli igcn baka lkelere kaptrmak istemeyen lkelerin, bu durumu dengelemek adna birtakm nlemler alarak zarar minimalize edebilecei grlyor. Yaplan aratrmalarda, beyin gnn nedenleri; politik/siyasal nedenler, ekonomik nedenler, psiko-sosyal nedenler, akademik nedenler, eitimsel nedenler, daha iyi yaam artlar, daha iyi alma koullar, kiisel motivasyon, bilim ve teknoloji politikalarndaki yanllklar ve isizlik eklinde sralanyor.448

Trkiye de beyin g konusunda sknt yaayan lkelerden bir tanesi olma zellii tayor. 2. Dnya Sava sonrasnda doktor ve mhendislerle balayan beyin g, bugn bata ABD ve AB lkeleri olmak zere dnyann pek ok lkesine giden onbinlerce yetimi nitelikli biliminsan, sanat ve iletmeci ile devam ediyor. Doumundan meslek hayatna atlaca aa kadar her trl ihtiyac doup-byd lkenin kaynaklar tarafndan karlanan bireylerin, tam nitelikli bir igcne dnecei ve kendisine bu imkanlar sunan lkesinin kalknmasna katk sunaca srecin banda, eitli gerekelerle baka lkeleri tercih etmesi; bu igcn yetitiren ve ona iddetle ihtiya duyan lkeler iin bir ykm anlamna geliyor. Beyin g konusundaki problemlerden biri de, beyin gnn bir problem olarak alglanmyor olmas. zellikle ABD ve AB lkelerindeki cazip frsatlar deerlendiren bireyler, hem yaknlar hem de kimi zaman yetitii lke iin bir vn kayna olabiliyor. Beyin gnn, bugn zm bekleyen dev bir problem haline gelmesinde, kukusuz beyin gn temel bir mesele olarak grmeyen ve bu problemin zmne dair politikalar gelitirmeyen ynetimlerin de byk pay bulunuyor.

448 Sosyo-Ekonomik Boyutlaryla Beyin Gne Genel Bir Bak, Yrd. Do. Dr. Mustafa ztrk-Mustafa E.

Trkolu-Kader Yldrm, s.11, http://idc.sdu.edu.tr /tammetinler/demokrasi/demokrasi45.pdf

210

2. TRKYEDE ETM ALANINDA YAANAN SORUNLAR

ve OKS ampiyonlar dershanelere cretsiz olarak kaydediliyor. Dershanelere devam eden yzbinlerce renciden alnan fahi cretler dnldnde, burslu rencilerin finansman devede kulak kalyor. rencileri; snavlara hazrlk, ett ve ders takviyesi gibi gerekelerle uzun yllar dershanelere devam etmeye zorlayan bu sistem, genlerin ilgi ve becerilerinin ortaya kt ve farkl alanlarda kendilerini gelitirebilecekleri en verimli ve msait zamanlarnn dershanelerde gemesine neden oluyor. Sportif, sanatsal, kltrel alanlarn hibirinde gerekli eitim alamayan, tevik edilmeyen, ilgi ve yetenekleri deerlendirilmeyen renciler; sosyal yaama adapte olmakta ve hayatlarnn geri kalanlarn planlamakta da sknt yayorlar.

a. Snav Sistemi ve Dershanecilik Sektr Trkiyede eitim sisteminin en byk problemlerinden biri mevcut snav sistemi ve bu sistemin bytt dershanecilik sektr olarak kabul ediliyor. Mevcut snav sistemi; ilkretim rencilerinin ortaretim kurumlarna, ortaretim rencilerinin de niversiteye giri iin birtakm snavlara girmesini ngryor ve szkonusu snavlarda baarl olmak iin dershaneler neredeyse tek ve kesin zm olarak grlyor. Devlet okullarnda verilen eitimin ortaretim ve niversiteye giri snavlarnda baarl olmak iin yeterli grlmemesi, dershaneleri her yl giderek byyen bir sektr haline getiriyor. Bugn itibariyle Trkiyede yaklak 5.000 dershane bulunuyor; snavlarda baarl olabilmek iin dershanelere devam eden rencilerin says da yaklak 1.5 milyon. Dershaneler 10 milyar TLyi aan yllk cirolaryla da dev bir sektr nitelii tayorlar. Dershaneler zellikle okullarnda ok baarl olan rencileri kurumlarna katmak iin byk aba sarfediyor. Snavlarda yzbinlerce rakibini geride brakarak derece yapan renciler, kuruma byk 449 http://habervaktim.com/haber/51963/cevik_bir_ile_il prestij ve gven salyor. Bu yzden muhtemel SS gili_sok_belge.html 211

b. Katsay Sorunu 2010 ylnda eitimDE zgrl baltalayan nemli meselelerinden biri katsay uygulamasdr. Uygulamaya gre; mam-Hatip liseleri dhil, meslek liseliler kendi blmlerinin dnda bir blm tercih ettiklerinde puanlar daha dk bir katsayyla arplyor. Son yllarda baz ordu mensubu subaylarn basna yansyan ses kaytlar, zellikle 28 ubat srecinde ordunun eitime olan mdahalesini ortaya koydu. Bunlardan biri de 10 yldan bu yana milyonlarca meslek lisesi rencisini madur eden katsay sistemiyle alakal olan ses kaydyd. Basna den ses kaytlarna gre; katsay engeli 28 ubat srecinde Genelkurmay kinci Bakan olarak grev yapan Orgeneral evik Bir'in "mam Hatip Liselerinin ube amasn" engellemek amacyla Mesut Ylmaz bakanlndaki 55. Hkmete uyar yazlar gndermesiyle balyor. evik Bir, 14 Temmuz 1998 tarihli Yksek renim Kurumu'na (YK) gnderdii yazda; "rticai gruplarn istismar" iin SS sisteminde deiiklikler yaplmasn istemi, Kemal Grz bakanlndaki YK ise 10 yldr uygulanan ve tm meslek liselerinin nn tkayan bu uygulamay balatmt.449

Uygulama 2010 ylnda YKn giriimleriyle azaltlmaya allsa da, yzbinlerce rencinin maduriyetinin giderilmesi adna yaplan deiiklikler henz uygulamaya gemeden Dantay kararlar ile durduruluyor.

c. Zorunlu Eitim 2010 ylnda gerekletirilen 18. Milli Eitim uras'nda, zorunlu eitim sresinin lise dhil 13 yla karlmas, ilkretim okullarnda zorunlu eitimin eskisi gibi 5+3 eklinde kademeli olmas, ortaretimde snf geme yerine ders geme sistemi getirilerek okulu erken bitirme olana verilmesi, haftalk ders saatlerinin azaltlarak teneffslerin sresinin uzatlmas konular komisyon karar olarak benimsendi.450 Gelimi kabul edilen ve pek ok konuda rnek alnan lkelerin hemen hibirinde zorunlu eitim modeli uygulanmyor. zellikle ABD, Kanada ve ngiltere gibi lkelerde homeschooling denilen evde eitim modelleri retiliyor. Trkiyedeki mevcut eitim sisteminin tad temel felsefe gz nnde bulundurulacak olursa, eitimin zorunlu hale getirilmesi meselesi daha net bir biimde anlalabilir. Zorunlu eitim bireyi farkl eitim modelleri ynnden bir tercihle ba baa brakmyor. Egemen gcn istei dorultusunda ekillenmi bir eitim anlayyla yetitirilmesini ngryor. d. Ders Kitaplar Tek tip insan yetitirmek felsefesi zerine kurulan temel anlay zerinden ekil bulan bir eitim sisteminde, zorunlu olarak okutulan ders kitaplar da bu anlaya gre kaleme alnyor. Grevleri arasnda mill eitim sisteminin nasl bir insan yetitirmeyi hedeflediini belirlemek451 bulunan Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl tarafndan ders kitaplarnn ierii belirleniyor ve kitaplar buna gre dzenleni450 http://www.hurriyet.com.tr/gundem/16206889.asp 451 http://mevzuat.meb.gov.tr/html/227.html

yor. Ders kitaplar ierdii bilgilerle ve eitimcilerin de katklaryla rencilerin hayata baknda, yaam anlaynda, kavraynda, farkllklara baknda ciddi etkiler brakyor. rnein 2008-2009 eitim-retim yl iin hazrlanan ilkretim 8.snf nklp Tarihi adl ders kitabnda Sorun neden Ermeniler? adl konuda (sayfa 206) yer alan bilgiler ksaca u ekildedir; Rusya ve ngilterenin tevikiyle Dou Anadoluda bir Ermeni devleti kurmak iin faaliyete getiler.1905 ylnda 2. Abdlhamite suikasta teebbs ettiler.1909da Adanada olaylar kardlar. 1. Dnya Savan bahane ederek olaylar karttlar ve bizi zor duruma drdler. Yorgun Trk milletini arkadan vurdular. Osmanl da 1915 ylnda Sevk ve skn kanunu ile nlem alarak Ermenilerin lke snrlar iindeki gney vilayetlerine gne (tehcirine) karar verdi. Ayn kitabn 199, 200 ve 201. sayfalarnda ise askeri mdahaleler merulatrlmtr. Btn su siyasilere devredilmi TSKnn yapt darbe ise artan gerginliklere dur demek olarak yorumlanmtr. Ders kitaplarnda askeri darbeler de merulatrlmaya allm. rnein bir ders kitabnda; 1950lerin ikinci yarsndan itibaren verimsiz bir dnemin balad, artan muhalefet karsnda DPnin muhalefeti etkisiz hale getirmek iin aba sarf ettii, sonrasnda ekonomik ve siyasi skntlarn artt ve btn bu gerginliklerin 27 Mays 1960 tarihinde askeri mdahaleye yol at yazyor. Ayn ekilde 12 Eyll Darbesi de benzer ifadelerle aklanyor: 24 Ocak 1980de uygulamaya konulan ekonomik istikrar programnn yaanan skntya zm olmad gibi huzursuzlua neden olduu, parlamentoda skntlar yaand, meclisin yeni cumhurbakann seemedii ve netice itibariyle 1980 ylnn 12 Eyllne gelindiinde TSKnn geici bir sre iin ynetime el koyduu belirtiliyor. 28 ubat Postmodern Darbesi ise bir cmleyle u ekilde izah ediliyor; Laiklik kart sylem ve eylemlerin artmas zerine Milli Gvenlik Kurulu 28 ubat 1997 tarihinde hkmeti uyard.

212

Szkonusu kitapta geen bu ifadeler, yaplan itirazlar zerine deitirilmise de, ders kitaplarnn ok uzun yllardr benzer bir anlay ve zihniyetle hazrland sylenebilir. 1. snftan 11. snfa, mzikten felsefeye, edebiyattan okuma-yazma almalarna kadar her snf ve her ders, savan ve iddetin sradanlat, olumland veya yceltildii metin ve eklerle dolu.452 Ders, alma ve retmen klavuz kitaplarnn hemen hepsinde rastlanlan hkim sylem, ordu-millet anlayn yanstyor. Bu anlay genellikle gemie yaplan bir atfla ispatlanmaya allyor. rnein ilkretim tarih kitabnda geen u ifadeler bu durumu net bir biimde yanstyor: Asya Hun Devletinde ordu ile halk i ieydi. Halkn byk ounluu orduda grev alr ve her zaman savaa hazr olurdu. Bu yzden Trklere ordu millet denirdi.453 Resmi ideoloji dayatmas dolaysyla tek-tip vatanda yetitirme anlay sadece ders kitaplarnda ilenen milliyeti elerle snrl kalmyor. Ayn anlayla farkl inan gruplar da ders kitaplar araclyla dlanyor. MEB yayn 9. snf Din Kltr ve Ahlak Bilgisi ders kitabnda ateizm anlatlrken "vahye dayanmayan inan biimleri, toplumda olumsuz etkilere yol aan reenkarnasyon ve satanizm gibi zararl akmlarn ortaya kmasna da zemin hazrlamtr" ifadeleri yeralyor. Bylece reenkarnasyonun; Budizm, Hinduizm ve Alevilerin bir ksm tarafndan kabul gren bir inan ekli olduu gzard edilmi oluyor.454

Dinsel Veya Dilsel Aznlklara Mensup Olan Kiilerin Haklarna Dair Bildirinin 3. maddesinde; devletler mmkn olduu kadar, aznlklara mensup kiilerin anadillerini renmeleri veya anadillerinde eitim almalar iin yeterli imknlara sahip olabilecekleri gerekli tedbirleri alr ifadesi yeralr. Ayrca Avrupa Konseyinin 1995 tarihli Ulusal Aznlklarn Korunmas in ereve Szlemesi de aznlklarn eitim hakkyla ilgili olarak; taraf devletler gerektii takdirde kendi lkelerindeki ulusal aznlklarn ve ounluun kltr, tarihi, dili ve dini hakkndaki bilgileri gelitirmek iin eitim ve aratrma alanlarnda tedbirler alr der. Kiilerin kendi zel eitim ve retim kurumlar kurma ve iletme haklarnn da tannd bu tip maddeler gz nndeyken Trkiye blnme paralanma paranoyalar yznden 2010 ylnda da anadil eitimi iin gerekli hukuki dzenlemeleri yapmad.

e. Anadilde Eitim Anadilde eitim grme hakk, yaama, mlkiyet ve inan gibi temel bir hak ve zgrlk olma zellii tayor. BM Genel Kurulunun 1993 tarihli ve 47/135 sayl kararyla ilan edilen Ulusal Veya Etnik,
452 http://www.tarihvakfi.org.tr/dkih/download/ayse_gul_ %20altinay.pdf 453 lkretim Sosyal Bilgiler 6 Ders Kitab, Ankara: MEB Yaynlar. Dilara Kahyaolu-Tarih Vakf Aratrmalar 454 http://www.taraf.com.tr/haber/milli-egitimden-seytanayetleri.htm

f. renci And lkretim okullarnda 76 yldr okutulan renci Andn yazan ve 23 Nisan 1933te Trk ocuklarna armaan eden kii dnemin Milli Eitim Bakan Dr. Reit Galiptir. ocuklara yllardr zorla ezberlettirilen bu yemin iiri pedagojik ynden bir deer tamyor. ocuklarn sosyal, fiziksel ve psikolojik geliim aamalar dikkate alnmadan yazlm olan bu iir, ayn zamanda ocuk haklarna da aykr. Andmzn nemi, eitim sisteminin dayand resmi ideolojiyi temsil eden bir manifesto nitelii tamasndan kaynaklanyor. Trk eitim felsefesinde istenen kul-yurtta tipinin temel zelliklerinin bu antta ilenmi olduu grlyor. 18 Haziran 2010 tarihinde bir sivil toplum kuruluu, renci Andnn ve Milli Gvenlik derslerinin; rk, militarist bir sylemin rn olarak resmi ideolojiye hizmet ettii gerekesiyle Milli Eitim Bakanlna bir dileke yollad. Dilekede 2009-2010 yl eitim-retim ylnn banda, Milli Eitim Bakan Nimet ubukunun, renci Andnn kaldrlabilirliine dair aklamada bulunduu, ancak bu sylemin statko yanls medya

213

tarafndan olumsuz bir eylem olarak lanse ettirilmesi sonucu geri adm atlmasna sebebiyet verildii belirtildi. Ayn zamanda renci Andnn, hkmetin yrtt Demokratik Alma da ters dt, dier milletleri yok sayarak asimile eden bir eylem olduu ve bu dayatmann daha fazla devam ettirilmemesi gerektii ifade edildi.455 1-5 Kasm 2010 tarihinde Mill Eitim Bakan'nn bakanlnda toplanan 18.Milli Eitim urasnda Kilis niversitesi retim yesi Yrd. Do. Dr. Mustafa Cinolu da, her sabah okullarda okunan 'Andmzn kaldrlmasn talep etti. MEB Bakan Nimet ubuku; andmzn dnyada pek rnei olmadn, dolaysyla tartabilir olduunu ifade etmesine ramen, renci And kaldrlmad ve okullarda okutulmaya devam ediyor.456

N. . Hakknda tutanak tuttu. ikyeti deerlendiren Yeniehir le Milli Eitim Mdrl renci Davran Kurulu, lkretim Kurulu Ynetmenlii'nin c fkrasnn 17. maddesi uyarnca E. N. .'y okuldan uzaklatrma karar ald. Kurulun kararyla trbanl kzn okul kayd 3 kilometre uzaklkta bulunan Vali Nafiz Kayal Yatl lkretim Okuluna karld. E. N. . yaz aynda gittii Kuran kursunun ardndan bart takma karar aldn belirterek "Ben Kuran Kursuna gittikten sonra bart takma karar aldm. Ancak okula gittiimde retmenlerim beni derse almad" demiti.457

ocuk Kimin? Tartmas

E. N. .nn okuldan uzaklatrlmas ile sonulanan olaydan sonra, 2010 ylnda lkretim andaki ocuk kimindir? tartmalar yaand. lkretim andaki ocuklarn bartl olarak okula gndermekte srar eden ailelere TBMM nsan Haklarn nceleme Komisyonu Bakan Zafer sklden uyar geldi. skl; bu i daha ileriye giderse, aile ocuu bask altna alp renim zgrln engelliyorsa, devlet o ocuu alr ve renim grmesini salar dedi. 458 Ancak gerek anayasaya gerekse uluslararas insan haklar belgelerine gre ocuk devletin deil, ailenindir. Medeni Kanunun 341. Maddesi yle diyor: ocuun din eitimini belirleme hakk ana ve babaya aittir. Ana ve babann bu konudaki haklarn snrlayacak her trl szleme geersizdir. Ergin, dinini semekte zgrdr.459 Klk-kyafet ynetmelii insann doasna aykr bir ynetmelik olarak uygulanmaya devam ediyor. Yasak ve dayatmalar bireyin kiilik geliimini olumsuz ynde etkiledii gibi, szkonusu yasaklarla bireylerin en temel tercih haklar da yok saylyor.

g. Tek Tip Kyafet Her gn rencilere-rahat hazr ol komutlaryla ezberlettirilen bir yemin merasiminin yansra retmen ieri girdiinde ayaa kalklmas, sayg durular, iirlerin ierii, okunma sekli, trenlerde retmenlerin blk komutan seklinde dizilmesi, sac kesimi, trnak bakm, klk-kyafet, anta-sra kontrolleri, tl giyinmeye zorlama, soru sorulmadan, sz hakk verilmeden konuulmamas gibi artk eitimciler tarafndan da kanksanm olan ve ocuklarn fiziksel, sosyal ve psikolojik geliimleriyle rtmeyen birok uygulama da eitimin ayrlmaz bir paras haline geldi. renciler 2010 yl itibariyle hala klk kyafetlerinden tr okul idarecileri tarafndan rencide ediliyor ve birou kyafet ynetmeliine uymad gerekesiyle evlerine geri gnderiliyor. 2010 ylnda Diyarbakr Merkez Yeniehir lesi Hamravat lkretim Okulu 6-A snf rencisi olan E. N. .nn (12), bart ile okula gitmesi krize neden oldu. Olay sonrasnda okul idaresinin E.
455 http://www.mazlumder.org/haber_detay.asp?haberID =8554 456 http://www.sondakika.com/haber-milli-egitim-surasi-ndaandimizin-kaldirilmasi-2350605/

457 http://haber.mynet.com/detay/guncel/ilkogretimde-turbangerginligi/483820 458 http://www.cnnturk.com/2010/turkiye/10/23/uskulden. ailelere.uyari.o.cocuklari.devlet.alir/594016.0/index.htl 459 http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=1044959 &title=yorum-ufuk-coskun-laiklik-cikar-araci-olmaktannasil-kurtarilir

214

h. Nefret Sular Nefret sularnn ardnda nyarg, ayrmclk, dlama, yok sayma gibi artlandrlm duygu ve dnceler yatyor. Bu duygulardan hareketle nefret sular genellikle szl taciz, tehdit edici davranlar, nefret ierikli konuma, mesajla rahatsz etme, fiziksel saldr, grupa saldr, soygun, gasp, taciz, tecavz, gzda verme, iddet, kundaklk veya bir ekilde zarar verme eklinde sonu cinayete kadar varan olumsuz birtakm tavr ve tutumlarla kendini gsteriyor. Trkiyede nefret sularna dnk sonu cinayetlere kadar varan bir dizi vahim olaylar yaanmasna ramen hl bu alanda hukuki dzenlemeye gidilmemesi endie yaratyor. Mfredatyla ve hakim zihniyetiyle nefret syleminin beslendii en nemli kurumlardan biri olan Milli Eitim hl ders kitaplarna nefreti krkleyebilecek konular yerletiriyor. Ders kitaplar maalesef farkl rktan, dinden, dilden, renkten ve mezhepten olanlara kar btncl, kuatc ve retici bir grev stlenilmiyor. Birok alanda, zellikle yanl uygulamalarn deil, bizzat szkonusu inan btnnn hedef alnmas, rencilerde ciddi nyarglara sebebiyet veriyor. Ayn ekilde farkl etnik kimliklere ve dncelere kar da benzer bir tutum sergileniyor. zgr eitim anlay kiisel iradeye ve tercihlere hem sayg duymal, hem de bireyin salkl geliimine ciddi oranda katk salamaldr. Eitimde zgrlklerin ve ortak yaam kltrnn verilmemesi genlerde toplumsal meselelere dair salkl bak alar gelitirilmesini de engelliyor. I. Okulda iddet 2010 ylnda okulda iddet/renci olaylar, okulda soruturma, okuldan uzaklatrma, okuldan atma, knama-uyar gibi alanlarda yaplan aratrmalarda; Trkiyede 112 okulda iddet/renci olaylar, 719 renciye soruturma, 68 renciye uzaklatrma, 27 renciye okuldan atma, 18 renciye de

knama-uyar verildiini grmekteyiz.460 Okulda renciye iddet uygulayan okul idarecilerinin brokrasiye, kurallara ve disipline ar nem verdiklerini nesrmeleri dikkat ekiyor. renciler en ok klk kyafet, sa-sakal ve kendi aralarnda yaptklar kavgalar nedeniyle iddete maruz kalyorlar.

i. Eitim Finansman Trkiyede Anayasaya gre; ilkretim kz ve erkek btn vatandalar iin zorunlu ve devlet okullarnda cretsiz. Ancak Trkiyede eitimin cretsiz olmas meselesi yllardr tartlyor. Sorun daha ok kaynak yetersizlii kapsamnda deerlendiriliyor. Burada da iki farkl gr ortaya atlyor. Birincisi; Anayasadaki hkmn sadece ders kitaplar iin deil; rencilerin yemek, servis ve krtasiye giderlerinin de karlanaca ekilde tatbik edilmesi. kinci gr ise; kaynak yetersizliinin Trkiye iin srpriz bir durum olmadn dile getiriyor. Her yl 1,5 milyon rencinin sisteme katld, 14,5 milyon rencinin sistemde olduu bir yapy devletin tek bana kaldramad ifade ediliyor. Tabi bu durum eitim kurumlarnda nitelikli hizmet verilmesi ile de yakndan ilgili bir tartmay daha balatyor. Bugn itibariyle Trkiyede devlet okul yapyor, eitimcilerin maan dyor ve ders kitaplarn rencilere cretsiz olarak veriyor. Ancak dier masraflar genellikle karlanmyor. Bu durumda okul idarecileri giderlerin karlanmas iin velilere bavuruyor. Ancak buna ramen Milli Eitim Bakanl her yl genelge yaymlayarak kayt esnasnda velilerden para toplanmasn yasal su ilan ediyor. Para toplayan mdrler hakknda yasal ilem balataca syleniyor. TV araclyla da veliler okullarda para vermemesi konusunda uyarlyor. Okullarn dier ihtiyalar; okullarda alan kurs ve egzersizlerden alnan cretlerin bir ksm ve yine rencilerden toplanan aidatlarla karlanyor.

460 http://www.mazlumder.org/haber_detay.asp?haberID =9161

215

tarih ve toplum

GR

Toplumsal sorunlarnn temelinde yatan nedenler incelendiinde karmza ehirleme problemi karken, bu soruna fiziksel bir deiimin tesinde bir mahiyete brnen g olgusu dnlerek bakldnda, ortaya alt yaps olmayan ehirlerin kleri gibi farkl yaamlar karsnda savunmasz insanlar kyor. Bu insanlar, yaadklar deiim-dnm srecine adapte olamadan ou zaman itilmilik hissiyle radikal dnceler etrafnda kmelenebiliyor. Gn temelindeki ekonomik sebep nedeniyle, ehirde tm aile bireylerin almas, her bireyin darda ve daha zgr bir hayat semesi aile balarnn kopmasna, aile ii otoritenin deimesine sebep oluyor. Zorunlu yaanan bu g ve onun getirdii ehirde tutunma abas, bireysel yaamlar ve apartman kltrn zorunlu klarken, komuluk ilikileri ortadan kalkyor. Aile balar kopuyor, toplum kyor. Tketimin her yanmz kuatt bir ada insanlar, bireysel yaamlarna daha fazla gmlp yalnzlarken, kaybolan deerler, yitirilen ahlak her geen gn toplumlar kn eiine getiriyor. Bireylerin temel eitimini ald, karlkl sevgi ve sayg dzeninin hakim olduu aile kurumu bu deiimden en ok zarar gren olurken, yaadmz

zamanda iletiim kuramayan aileler, iindeki irkin olaylar ve katliamlarla gazete manetlerine tanyor. 2010 yl ierisinde artan huzurevi rakamlar, ailelerin temel ta olan yallarn; artk bir fazlalk olarak grldn gsteriyor. Sokak ocuklar kavram yadrgamadmz haberler ve sradan olaylar olmuken, sokaktaki evsiz yallar da hayatn normal yz haline gelmeye balad. Alan ergen klinikleri, baedilemeyen ocuklar ve genlerin tedavi grd merkezler olarak, toplumdaki rnek byklerin yoksunluunda gelinen noktay zetliyor. Medya k hzlandryor Yaanan tm olumsuzluklardan bir ekilde faydalanan bir grup olarak ne kan medya, bir taraftan yozlamaya dair haberler yaparken, gsterilen diziler, elence programlar ve kadn programlar ad altnda kurgulanan dzen ile reyting kaygs ile hareket ediyor. Ama ve aralarn yer deitirmesi sonucu medya, bir iletiim arac olarak grevini yitirip, yozlamann bir arac haline dnyor. Ve maalesef toplum, gznn almas ile artk her eyi normal olarak adlandrp, en ahlaksz durumlarda tepkisiz kalyor. Avrupada milliyetilik hzla trmanyor. Yllarca kendi varln zgrlklerin teminat olarak gren Bat, bugn uygulad politikalarla ok farkl bir grnt iziyor. Demokrasi kavramnn milliyet unsuruna dayand lkelerde, aznlklar ve gmenler istenmeyen olarak ilan edilip tekiletiriliyor. zellikle de 11 Eyll sonras islamfobinin ortaya kmas ile farkl inanlara tahammlszlk artk zirvede. Minare referandumu, barts yasaklar ve cami kundaklamalaryla gndeme gelen Batdaki milliyetilik akm artk devlet politikalarna dnm durumda. Bir bask var ama kime? Trkiyede gndeme geldiinden bu tarafa ii boaltlp tek bir yne mahsus gsterilmeye allan mahalle basks kavram, toplumun en kk yaplarndan olan mahalle kavramn yitirdiimiz bir zamanda, gelenein yeniyi istememesi olarak teleniyor. Verilen arpc(!) rneklerle bir kesimin yaam biimi kk grlp, onlara adeta hayat hakk

219

tannmyor. Bu durumda yaam biimine sahip kmak isteyenlerse ayrmc politikalara maruz kalyorlar. Tarih istismar ediliyor, halklarn aclar hie saylyor. Siyaset artk her eyi kullanyor ve bunu yaparken hibir deer yargs gzetmiyor. Kanl savalar geride brakan dnya, kk ve kirli kar oyunlarnn elinde aclar zerinden nemalanmak isteyenlere ev sahiplii yapyor. Sadece 20. yzyl iin yaplan aratrmalar pek ok katliam ve soykrm tespit ederken, devletlerin karlar uruna sadece Trkiye zerine Ermeni tehcirinde uyguladklar bask artyor. Kbrs sorunu ve Krt meselesindeki yanl tutum da gz nne alndnda, tarihi olaylarn bir devlet iin onu keye sktrma politikasna dnmesi, Bat toplumunun kar ve menfaat zerine dayal sistemini gzler nne seriyor.

220

1. TOPLUMSAL K

Hzla deien dnyada deerlerin yitirilmesi, toplumlar ahlaki bir kn iine srklyor. Toplumdaki yozlama, toplumun temeli kabul edilen aile kavramn ele geirip, tm dier kurumlarn yok olmasna sebebiyet veriyor. Haberlerde, hogrszlk ve nefretin sonucunda gereklemesine ihtimal verilmeyen olaylar giderek normalleiyor. Bylece toplumu ayakta tutan yaplarn temelinden sarsld bir srecin yaanmas kanlmaz oluyor. Aile bireylerinin arasndaki kopukluklar, komuluk ilikileri ve giderek yalnzlaan insanlar; artk birbirini grmyor, birbirinin derdini duymuyor. Ve yaanan bu k reytingler uruna krklenirken, toplum, deien kabuunun iinde yeni ve deerlerden arnm, sahte inanlarla ayakta durmaya alyor. Tm bu kn temelinde hzla artan ehirleme, kentsel dnmler ve nlenemeyen g yatmaktadr. 1950lerden gnmze kadar sren g, bireysel istekten ziyade ekonomik sebepler nedeniyle zorunlu hale gelmitir. Artan nfusu, artmayan toprak karlamaynca, i imkanlar ve fabrika sistemlerinin kentlerde yeralmas nedeniyle Doudan Batya hzl bir akn yaanmasna sebep olmutur. Bu dzensiz ve srekli g, ehrin

sahip olduu sosyo-kltrel hayata katlmda sorunlar beraberinde getirmitir. Bu sorunlar, hayat tarzlar deien bireylerin; farkl ortamlarn ve etkileimlerin iinde ya uyum srecine girip kklerinden kopmalarna, ya da bir yabanclama ve itilmilik hissiyle kat bir dncenin etrafnda kmelenmelerine sebep oluyor. Gn temelindeki faktr ekonomik sebepler olunca, ehir hayat tm bireylerin almas anlamna geliyor. Artk bireysel anlamda hayata atlan aile fertleri, grdkleri yeni dzen karsndaki ilk bocalamalarn, ailelerinden koparak kendi hayatlarn yaama yoluyla ifade ediyorlar. Ve bu bireyselleme, kentlemenin simgesi apartman kltrnn de etkisiyle, insanlarn birbirinden uzak kalmalarna sebep oluyor. Akrabalk balarnn gevemesi, geleneksel yaam tarzlarndaki deiikliklerle bir kltr krizi yaayan ailelerde; dayanma duygusu ortadan kalknca, toplumun yap ta bozulmu oluyor. Dahil olduu yeni toplumsal yapya uyum salamayan bireyler, hzla yaanan kentsel dnmlerle giderek ypranp, kayboluyorlar. Ynetimlerin sadece evrenin deitirilmesine ynelik fiziki bir deiim abas, ehirlemenin; kltre, sosyal yapya ve hatta bireye etkilerini gz ard etmelerine sebep oluyor. Sosyal yap dnlmeyerek yaplan almalarla, dnmden ok bir deiim ihtiyac yanstlarak toplumdan bamsz ihtiyalar ortaya konuyor. Uzmanlarn, zellikle dikkatini ektii nokta ise yeni yoksulluklarn kapda olmas.461

a. Aile Kurumunun ve Sosyal Yapnn Zayflamas Toplumun temel ta olarak konumlanan aile kavram da zamann etkisinden kurtulamyor. Ana haber bltenlerinde grmeye altmz katliam haberlerinde anne-ocuk cinayetleri artk yadrgamadmz haberler haline geldi. Genliin fke461 http://bianet.org/bianet/bianet/104825-halkin-katilma digi -kentsel-donusum-esitsizligi-artiriyor

221

sinden annelerin kurtulamad, sorumlunun kim olduu sorusuyla toplumdaki kn nedeninin kavranamad haberler birbirini takip ederken, olay fla haber olmaktan teye gemiyor. Dnyann drt bir yannda annemi nasl ldreyim anketi yapan, skldm ve bakladm eklinde aklamalarda bulunan fkeli genlerin says her geen gn artyor.462 Bu ve benzeri olaylarn sklkla yaanmas sonrasnda basnda kan katili insanca gsterme abalar kafalarn karp rollerin giderek deimesine sebep oluyor. Ailenin insanln en eski ve en salam kurumuyken bugn toplumsal anlamda yaanan kn balang yeri olmas, giderek zayflayan balar, Trkiye ve dnya da ilikilerin ne hale geldiini sergileyor. Dnya basnndan yansyan bir din adam ve ailesinin iindeki arpk iliki haberi463 ahlaki deerlerin verildii ilk kurum olan ailenin geldii boyut asndan olduka dndrcyken, balarn ne denli yprandnn bir baka grnts de ocuunu katleden anneler.464 Anneler, ocuklar ve babalar, bir ailenin sac ayaklar olarak birbirine himaye olmaktan ziyade dmanca yaklamla birbirine gvensizlii alyorlar. Bu gvensiz ortamda, gelinen noktada, toplumun temelleri sarslrken, kandondurucu olaylar her gnk sradan fla haber bal olarak yerini alyor. Gney Korede yaramaz ocuklar olan aileler, ocuklarnn akllanmas iin onlar askeri kampa veriyor465 haberi ise aile ii iletiimsizliin geldii noktada teknolojinin ve bilgi ann at yaralar karsnda snlan tedbirleri gsteriyor.

birbirini anlamama-grmeme sonucu yeni kavramlar dilimize giriyor. Bunlardan biri olan ergen kelimesi; artk ardna saklanlan bir zrh grevi gryor. Ailelerin baakamad ocuklar, eski mahalle kltrndeki kollayan byklerin yoksunluunda, kliniklere teslim ediliyorlar. Bakrky Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesinin Ergen Klinii, 14-20 ya aras genlerin sorunlarna zm yolu ararken, bu genlerin ou hayattan midini kesmi durumda.466 ocuk yata, buraya kapatlan genellikle de aileler tarafndan unutulan genler; hayattan kopma, hayat sanal bir ekilde anlamlandrma yaps iinde yer alrken, eski toplum yapsndaki salam kklerin bugn nasl dald, unutturulduu ortaya kyor. Hzl ve tketime dnk hayat artlarnda farkllklara direnen aileler, kendi kriterlerindeki normal algsnn dndakine tepki verip, dierini yok sayma yoluna gidiyorlar. Bu da toplumun en temel yaps olan ailedeki zlmln geldii boyutlar gsteriyor.

Huzurevlerinin Says %23 Artt

Trkiye'deki huzurevleri ile yal bakm ve rehabilitasyon merkezlerinde 2010 rakamlarna gre yaklak 8 bin kii kalyor. Bu rakam geen yla oranla %23lk bir art gsteriyor.467 Yallar, tecrbeleri ile bir ailenin yap tayken, verilere gre ailenin istenmeyen bireyi olarak yerini alyor. Modern toplumlarda, ekirdek ailedeki bireylerin dahi birbirine kar tahamml edemedii dnldnde, huzurevi saysndaki bu art yadrganmyor. Dnlmesi gerekense tarih boyunca aile balar kuvvetli olan Trk toplumunun, bugn Avrupa lkelerindeki yozlamayla yaracak seviyeye gelmi olmas. Evin bir kesinde varlklarna dahi tahamml edilemeyen aile bykleri ile ilgili gndeme tanan haberler ise toplumsal ykmn boyutlarn iziyor. Tpk sokak ocuklar gibi artk nc sayfa haberi olarak rastladmz byklerimiz
466 http://www.kemalsayar.com/sayfalar.asp?s=61 467 http://www.on5yirmi5.com/genc/content.aspx?c=16185

Ergen Kliniklerinde Unutulan ocuklar

Karlkl sayg ve sevgi temelinin kalmad toplumda, iletiimsizlik her geen gn artarken,
462 http://www.gazetegercek.com/annesini-bicaklayan-12yasindaki-kiz-cocugu-tartistik-canim-sikildibicakladim.html 463 http://www.vahdet.com.tr/filistin/dosya1/0228.html 464 http://www.habervitrini.com/bebegini_bogan_cani_ anne_cinayeti_boyle_anlatti-472309.html 465 http://www.internethavadis.com/2011/01/21/yaramazcocuklar-askeri-kampa/

222

var.468 nsanlk iinde bulunduu bu yozlamay aabilme yoluna gitmeye alyor, bulduu zm nerileri ise maalesef sorunu zc bir nitelik tamyor. rnein inde, sorun, anne-babasna bakmayana ceza uygulamasyla zlmeye allyor.469 Oysa inan yoksunluunda, yitirilen deerlerin ceza ile kazanlabilmesinin mmkn olmad ortadadr.

Boanma Oranlar ve Evlilik D ocuk Says Artyor

Toplum, kademe kademe yklrken, sokaklar ve mahalleler ilevini yitiriyor. Koruyucu evre modeli, yerini duyarsz evreye braknca sokak her eyin makul karland bir yer haline dnyor. Gzlerimizin almas ile balayan bu sre, aile kurumu bata olmak zere toplumu kknden ayran ve onu paralayan bir etken haline dnyor. likilerdeki mahremiyetin gzard edilmesi; artk her tr ilikinin normal saylmas ve flrtn olmazsa olmaz bir hale dnmesi, ksa sreli ilikilerin, akbeti faciaya dnen sonularna yol ayor. Her gn ayr bir manetin konusu olan yasak ak cinayetleri, okullardaki kz-erkek ilikilerine dayal kavgalar ve artk camiye bile braklmayp plklere terk edilen bebeklerle ilgili haberler ksa sreli bir etkinin ardndan unutulup gidiliyor.472 Oysa bu arpk ilikiler aile balarnn yok olmasnn temel nedenini oluturuyor. Yaplan aratrmalara gre son be ylda boanma oranlar %40 artt. Dahas uzmanlara gre anne-babalar artk ocuklarn velayetini 473 istemiyor. Boanma sebeplerinin banda ekonomik artlar gelirken, evlilik ncesi birlikteliklerin kiileri aldatt ve evlilik dnemine kt yansd bunun sonucun da boanmann kanlmaz olduu belirtiliyor. Aile mahkemelerindeki saynn artmasna ramen, duruma younluunun azalmamas da boanma saysndaki artn dier bir gstergesi. zellikle Avrupada da boanma oranlarnda art olduu, ocuklarn te birinin evlilik d ilikiden doduu anlalyor.474 Avrupa Birliinin durum karsnda inceleme balatmasnn, problemin sorununa ynelik bir zm olup olamayacan zaman gsterecek; ama ahlakn yerinden sarslmasna ek olarak ii boaltlm inan sistemi ile toplumdaki bu kn nne geilmesi pek mmkn gibi gzkmyor.

Komular Birbirini Tanmyor; Ahlakszlk Hasralt Ediliyor

Toplumda ailenin tkenmesi ile balayan sre, tm kurumlar etkisi altna alyor ve pek ok deerin yitirilmesine, yozlamasna sebep oluyor. Bir nceki kuan anlatlar haline gelen kltrmz, bugn hzl bir Batllamann etkisi ile yok oluyor. Ahlaki deerlerin yitirilmesinin yolunu aan bu sre, aile ile birlikte toplumdaki dier kurumlarn da yozlamasna sebep oluyor. Toplumun grmezden gelmesi ile balayan seri olaylar; o toplumun knn temelini olutururken, kaybettiimiz deerlerin banda, ska telaffuz edilen komuluk ilikileri, pek ok su olaynn temelinde yer alyor.470 Karlkl gven duygusunun azalmas, ben merkezli yaam modelleri, hogrnn ortadan kalkmas eklinde beliren sorunlar, hzla yerleen duyarszlama ile birlikte ilikileri zedeliyor. Mahalle kltrnn, baskdan baka bir eyle anlmamas da gndeme den, komular arasndaki katliamlar, bir anlk cinnetler olarak magazinsel boyutu ile alglamamza dnk oluyor.471 Bat toplumu iin yadrganmayan olaylarn, bugn lkemizde sradan haberler haline gelmesi geldiimiz noktann vahameti asndan olduka dndrc.

468 http://www.haberfx.net/polis-sokakta-yasayan-yasliadami-huzurevine-yerlestirdi-haberi-257917/ 469 http://www.ailehaber.com/ana-babaya-bakmak-mecburiolacak.htm 470 http://www.ailehaber.com/komsuluk-iliskileri-bittihirsizlik-cogaldi.htm 471 http://www.focushaber.com/komsu-katili-kardesleryakalandi-h-9022.html

472 http://www.ilkvahiy.net/islamda-evlilik/nikahsiz-kadinerkek-iliskileri-ve-sonuclari-19359/ 473 http://itibarhaber.com/aratrma/16026-bosanma-oraniyuezde-40-artti 474 http://www.hicrethaber.com/haber.php?haber_id=9342

223

Medya Gerekten Sapk m Seviyor?

Bir bilgi ve iletiim anda yaayan insanlar olarak toplum yapmzn basn-yayn organlarndan etkilenmemesi dnlemez. Bugn gelinen nokta ele alndnda da insanlarn manetlerle aldatlyor olmas, bilgi kirliliinin olumasna sebep veriyor. Daha vahim olansa toplum yapmzn bir sr halinde belli noktalara ekilerek, medya kurulularnn istekleri dorultusunda hareket etmeye balam olmas. Televizyon ve internet ile gndeme tanan haberlerde kullanlan dil nedeniyle adeta katil zanllar maktulden daha masum gsterilmeye allyor.475 Yaplan programlarda, kendi kltrmz dnlmeden dayatlan bir yaam biimi makul gsterilirken de mahalle basks herkesin evine kadar girmi oluyor. Yaplan aratrmalara gre; pek ok iddet sahnesinin filmler aracl ile gerek hayatta tatbik edilmeye allm olmas, televizyonun hayatmz nasl kska altna aldnn gstergesi. NBC televizyonuna alan dava bu durumu rneklendirirken, medya sapk sever sz bir kez daha hayat buluyor.476

nsanlar, reklamlar araclyla bilinaltlarna yerleen bir ynelimle, televizyonlarda daha fazla grdkleri, daha ilgi ekici reklamlara sahip rnleri kullanmaya balyorlar.

Reality Show ve Evlilik Programlarnda Mahremiyet Ayaklar Altna Alnyor

Son yllarda lkemizde hzla yaygnlaan, aile ii ilikilerde yaanan problemlerin hibir snr gzetilmeksizin gzler nne serildii programlarda mahremiyet snrlar her gn biraz daha ileri gidilerek ihlal ediliyor. Evrensel ahlk normlaryla badamayacak, tarihin hangi dneminde ve dnyann hangi blgesinde olursa olsun yanl olarak kabul edilecek davranlarn ve iliki biimlerinin, pervaszca tartld bu programlar, stelik ocuklarn da televizyon banda olma olaslklarnn yksek olduu saatlerde yaynlanyor. zellikle bayan izleyiciyi hedef alan ve her gn benzer konular takip eden szkonusu programlarda, rnek aile yapsn temsil eden tm hassasiyetler ypratlyor. Evlilik d ilikiler, elerini aldatan karkocalar, ocuklarn terk edip yasak ak yaad kiiye kaanlar, hatta ensest iliki yaayanlarn boy gsterdii reality showlarn says gn getike artyor. te yandan son yllarda giderek yaygnlaan bir dier format da evlilik programlar. Szkonusu programlarda izleyiciye, katlmclarn birbirlerini tanmadklar ve ilk kez stdyoda kar karya geldikleri aklanyor ve tasarlanan bir dizi grmeyle katlmclarn evlilikleri iin zemin hazrlanld iddia ediliyor. Gnlk dilde patanlk olarak tabir edilen bu uygulamann bir televizyon program eklinde formatlanmas, bal bana mahrem olan bir alann tm Trkiyenin gzleri nne serilmesi anlamna gelirken, programlar esnasnda geen diyaloglar ve tartmalar da tam anlamyla bir fiyasko nitelii tayor. Gelin-damat adaylarnn yaknlarnn da katld programlarda bir nevi evlilik pazarl yaplrken, bir taraftan da adaylarn, yaamlarnn daha nceki dnemlerine ait istenmeyen hadiselerin deifre edilmesi grevi de yine konuk yaknlar tarafndan stleniliyor.

Reklamlar Ahlki Deerleri Hie Sayyor

Reklam sektr, herhangi bir rnn satn arttrmak iin olmadk hilelere bavururken; zellikle TV reklamlarnn, ierik bakmndan da ahlki deerleri hie sayan bir yntem izledii grlyor. Televizyonlar iin hazrlanan ksa reklam filmlerinde, hangi tr rn olursa olsun, ncelikle abartl bir cinsellik sergileniyor. Bu yolla rnn tantlmasndan ok, zellikle asl tketici kitle olan gen kuan dikkatini ekmek hedefleniyor. Reklamlarda ne kan dier bir husus da; reklam filmlerinde, sunulan rn kullanan/tketen insanlarn ne kadar mutlu ve ne kadar memnun olduklar kandrmacas. Bu yntemle, ticaret hayatnda binlerce yldr uygulanan ve rne ait olmayan bir zelliin sunulmamasn gerektiren temel ahlki kural da ihlal edilmi oluyor.
475 http://yenisafak.com.tr/Yazarlar/default.aspx?i=1874 5&y=FatmaKBarbarosoglu 476 http://www.derindusunce.org/2008/05/19/medyanininsanlar-uzerindeki-olumsuz-etkileri/

224

Bylece toplumun en kutsal messeselerinden bir olan aile kurumunun ypratlmas ve ahlki bakmdan zayflatlmasnda en nemli rol stlenen televizyon, son yllarda yaymlanan program formatlarnn da deimesiyle, daha tehlikeli bir boyut kazanyor.

Amerikan Yapm TV Dizileri Ahlakszlk zerine Bina Ediliyor

Dev yapm irketleri tarafndan herbir blm iin milyonlarca Dolar harcanan Amerikan dizileri; sadece ABDde izlenmiyor; ayn zamanda dnyann onlarca lkesine ezamanl olarak pazarlanyor. Birou Trkiyede de yaymlanan ve geni bir kitle tarafndan takip edilen szkonusu diziler; hibir ahlk deerin nemsenmedii, hibir kutsaln tannmad yapmlar olarak yayn hayatna devam ediyor. Hemen hepsi, cinselliin alabildiine sergilendii; kin, kskanlk, ihtiras, ihanet gibi duygular zerine kurulu szkonusu dizilerde; aile, arkadalk, kardelik gibi kymetli ilikilerin srekli basitletirildii ve ypratld grlyor. te yandan birou ocuklarn TV izledii saatlerde yaymlanan kimi dizilerde de iddet ieren grntler ftursuzca veriliyor. nsanlarn kesilip biildii ve ekrann kana buland yapmlarla zellikle asl hedef kitlesi olan genlerin ilgisini eken yapmlar, mahremiyet ve cinsellikte de ayn yola bavuruyor.

lke iindeki aznlklar istemiyor. svete keskin bir niancnn gmen avna kmas, Almanya Merkez Bankas eski ynetim kurulu yesi Thilo Sarrazin, yazd kitapta Mslmanlarn ortalama Alman zeksn drdn savunmas ve fikirlerin ounluka kabul grmesi Avrupann ar milliyetilik konusunda geldii noktay gsteriyor.477

Minareler Yasaklanyor, Camiler Yaklyor

Ar milliyetiliin bagsterdii Avrupada, oy kaybetmemek iin rk sylemleri benimseyen partiler, korkular tetiklenen halk giderek toplumsal bir lin giriimine ynlendiriyor. Almanyada ok kltrlle yer yok diyen Angela Merkelin lkesinde; camiler ve evler kundaklanyor, insanlar ve mabetler birer korku simgesine dnyor.478 Tm Avrupay saran bu tarz olaylar, slamofobi ekline dnnce de svire gibi 4 camisi olan bir lkede minareler yasaklansn diye referandum yaplyor. Avrupa gibi her trl kimlie ve inanca saygl olduunu iddia eden bir toplumda yaanan bu uygulamalar, burka ve barts yasaklaryla birleince Avrupann farkl olana tahammlnn kalmadnn gstergesi oluyor. Bu tahammlszln geldii nokta asndan, Avusturyal bir st firmasnn st kutularnn bir yzne Trke bir yzne Almanca tantm yazmas zerine ar saclardan gelen tepkiler, ar milliyeti yaklamlarn nerelere ulatn gsteriyor.479

b. Avrupada Ar Milliyeti Yaklamlar Hzla deien dnya zerinde kavramlar gibi zgrlk anlaylar da deiiyor. Artk zgrlk tm insanlar iin deil; sadece belirli bir kesimin hakk olarak grlmeye balanyor ve dnyann en medeni lkeleri, insan haklar konusunda toplumsal bir kn eiine giriyor. Dnyann her bir kesinden gelen ar milliyeti haberler, farkllklarn Avrupa iin artk yok edilmesi gereken bir ey haline dntn gsteriyor. Farkl milletlerle birarada yaamaya deil; onlar sadece smrmeye alm Bat, yaanan ekonomik sebeplerle birlikte terr olaylarnn da ardna saklanarak, 225

c. Mahalle Basks Toplumsal yaamn temelinde birbirine sayg esasken, bugn etnik kkenlerin ayrtrlmas, dini istismar ve halkn kutsal deerlerinin sm477 http://www.durde.org/2010/11/avrupa-artik-ozgurlukledegil-irkcilikla-aniliyor/#more-2164 478 http://www.gazete5.com/haber/berlinde-camiyekundaklama-girsimi-29-kasim-201-62725.htm 479 http://www.durde.org/2011/01/ambalajlar-vemilliyetcilik/#more-2488

rlmesine dnk uygulamalar giderek yaygnlayor. Mahalle basks kavramyla gndeme gelen bask unsuru tek bir yne odakl olup muhafazakar yaam tarznn dier yaam biimlerine bask uygulad iddia ediliyor; ancak toplumsal olaylar incelendiinde srecin hi de yle ilemedii grlyor. Yaanlan Tophane rnei halkn yaay biimini grmezden gelerek kendi dorularn normal kabul edenlerin; aslnda kendi yaam biimlerini dayattklarn gsterdi.480 Dayatmalar sonucu ortaya kan kamplamalar toplumdaki beraberlii zedeleyici, onlar galeyana getirici oluyor.

Tophane Olaynda Kime Bask Yapld?

Kentsel dnm projelerinin doal sonularndan biri olarak Tophanede alan sanat galerileri o blgede yaayan halkn yaam biimi gz ard edilerek birbiri ardna faaliyete geti. Semt sakinlerini rahatsz eden gayriahlaki davranlarn ska yaanmas zerine hukuki yollara bavuruldu ancak bir sonu alnamad. 22 Eyll 2010 aramba akam yaanan olay, medyaya o ok bilindik mahalle basks ad altnda ikiye tahammlszlk ve sanat dmanl olarak yansd.481 Mahalle halkn top yekun bask altna alan bu tavrn, kimi devlet yetkililerince yaplan aklamalara da yansmas sreci farkl bir boyuta tad. Tophanedeki davete katlanlardan bir ksmnn yoldan geen iki bartl hanma: yobazlar, bu ada byle giyinilir mi! eklindeki hakareti zerine balayan olayn iki ve sanata tahammlszlk olarak lanse edilmesi halkn yaam biimini aalayan tutumun ve onlarn yaantsna tahammlszln geldii noktay gsteriyor.

izilen tablonun, halka bak aslnda ortaya konurken, farkl yaam tarzlarna tahammlszln rnei verilmi oldu. Olaylarda medyann bu tip durumlar nasl krkledii ve hangi yne isterse ektii de bir kez daha anlald. Atlan manetler, bir ok yaratmakla kalmad; durum, Madmak Olayna benzetilerek, bir infialin olumas saland. Bu kesimlerin kendilerini olmas gereken gibi grmelerinden kaynaklanan sorunlar, gerek sorunlarn zmnn nn tkyor ve mahalle basks denilen srecin gerekte kimleri ve ne ekilde etkiledii ok da dnlmyor. Ramazan aynda oru tutmayanlara bask olduu iddias manetlere tanrken, ylbanda pazarlardan alnan am aalarnn nasl bir yozlama ile en muhafazakar ailelerin bile evine girdii 482 sorgulanmyor. Toplum bir deiim ve dnm yayor; ama baz eylerin normal bazlarn ise anormal karlanmas ve belli kesimlerin tekelindeki normallik, lkede bir sanatnn referandumda evet diyeceim demesi zerine onu karlama kampanyasna dnebiliyor.483

Toplum Deiirken Halkn Yaam Bask Altna Alnyor

Tophane olaynda, sanat ve sanat ad altnda
480 http://www.hakihlallerimerkezi.org/images/rapor/ 1286792410.pdf 481 http://www.hakihlallerimerkezi.org/images/rapor/ 1286792410.pdf 482 http://yenisafak.com.tr/Yazarlar/Default.aspx?i= 25499&y=FatmaKBarbarosoglu 483 http://www.gazetelerde.net/sezen-aksu-sokak-ve-gercekchpliler/

226

olarak kullanlmasna izin verirler!484 Bu szler tarihi bir olayn siyaset malzemesine dntrlmesinden her zaman rahatsz olan Hrant Dinke ait.

Ermeni Tehciri Nasl Soykrma Dnt?

1915 olaylar olarak her Nisan aynda gndeme tanan; Batl devletlerin ortak tavr ile soykrm kabul edilen Ermeni Tehciri, tarihsel arka plannda bir imparatorluun mensubu olan Ermenilerin, 1. Dnya Sava srasnda baka bir blgeye gnderilmesi ile balyor. Her yl adeta Trkiyeyi keye sktrma plan olarak gndeme gelen bu konu, Trkiyeye cephe alan lkelerin tarihte uyguladklar daha vahim olaylar da gznne alndnda, tarihsel bir olayn siyasi karlar uruna kullanld izlenimini veriyor. Prof. Dr. Stefanos Yerasimosun; bu tartma iinde taraflar tarihi seici (selektif) bir biimde kullanmaktadr. Yani tarih, olaylar belli bir neden-sonu ilikisi iinde anlatan, kendi iinde bir tutarll olan bir tm olmaktan kp, herkesin hukuki ya da hukukvari argmantasyonuna uygun decek kantlar ekip kard bir bilgi belge ambar olarak kullanlmakta ve bylece tarih, hukukun tutsa olmaktadr.485 szleri ile de durum tarih-hukuk elikisi olarak ortaya kyor. Ama gerek u ki Fransann Cezayire; ya da Ruslarn Krm Trklerine uyguladklar katliam ve srgnler dnya kamuoyunun gndeminde hi yer igal etmezken, Ermeni Tehciri, Trkiyenin kabul etmek zorunda olduu bir soykrm olarak gsteriliyor.

2. TARHSEL OLAYLARIN ve MESELELERN STSMARI

Tarihte yaanan olaylar ve kanl savalar hemen hemen tm dnya devletlerinin bir yerlerden bulatklar kara lekelerdir. stenmese de politik karlar her zaman ar basar ve insan hayat en ucuz olanm gibi feda edilir. Geride braktmz yzyl, kanl olaylarn derin susularn saklarken, byk devletler adlarn bile anmaya ekindikleri katliamlarn zerinde temellerinin olduunu unutmua benziyor. yle bir durum sz konusu ki bugn, toplumsal olaylara da, tarihi sreteki olaylara da bak, bir zamanlar soykrm da aan katliamlar gerekletirenlerin ksr dnglerde yine olduka politik menfaatleri gerei baz tarihi olaylar kullanmaktan ekinmediklerini gsteriyor. Ve bu tarihteki aclar basit karlarn elinde ar yaralar alyor. Tpk tarihteki Ermeni gnn her yl Trkiyeye bir bask aracna dnmesi gibi. Devletler, uyguladklar bu baskyla bir halkn yaam olduu acy gz ard ederken Ermeni Soykrm iddialar ile ilgili bir Ermeninin azndan bakn neler kyor: Atalarmzn yaad dramn nasl byle pervaszca, kk siyasetlerin malzemesi

Soykrmn Mucitleri: Kan Dklmemesinin Tek Yolu Akacak Kann Olmamasdr

20. yzyla damgasn vuran soykrm olarak gndeme tanan, 2010 ylnda da lobi faaliyetleri
484 http://www.yenisafak.com.tr/roportaj/?t=19.04.2007&q =1&c=16&i=10440&Ac%FDm%FDz%FD/kullana n/Ermenilere/k%FDz%FDyorum 485 http://www.bianet.org/bianet/bianet/13276-birincidunya-savasi-ve-ermeni-sorunu

227

ile canl tutulmaya allan Ermeni tehciri konusunda Trkiyeyi keye sktrmaya alanlar, ayn yzyln iindeki soykrmlarn grmezden geliyorlar. Gemite Fransadan zr bekleyen Cezayire, Fransann cevab; okullarda smrgeciliin iyi taraflarnn okutulmasn ngren bir yasay meclisten geirmesi olmutu.486 Yine yzyln banda Filipinlerdeki kanl baskn, soykrma dnm, verilen tepkilere gelen cevap ise Batnn dnce tarzn ortaya koymutu: Gz nnde bulundurmanz gerekir ki, oradakiler Amerikallar ya da Avrupallar deildi; onlar oryantal idiler."487 Dnyann pek ok blgesinde kan aktmay vazife bilen, soykrmn mucitleri olan; in, Rusya, ngiltere, Almanya, Belika, talya ve sve gibi lkeler, deil soykrm kelimesini kabul etmek, katliam yaptklarn dahi kabul etmiyorlar. Bir aklama gerektiinde, yaptklarn hakl gstermeye alrken, tarihi bir srete yaanan, Osmanl mparatorluunun dahi memnun olmad bir srgn durumunu, zorla soykrm olarak bir koz haline dntryorlar. Bu durum yaanm bir acnn zerinden nemalanmaktan ve onu kirli emellerine alet etmekten te gitmeyen irkin bir politika olarak tarihe dyor.

Trkiyeye Kbrs Ve Krt Meselesindeki Dayatmalar

Trkiyeyi her frsatta sorgulamay grev bilen lkeler, gttkleri politika ile tarafszlklarna glge dryorlar. ABye yelik srecinde artk almas en byk engel olan Kbrs meselesi, tam anlamyla bir soruna dnm durumda. 2010 iindeki grmeler, yaplan aklamalar da taraflarn orta bir yol bulamamalar ile sonuland. Bir tarafta AB yeliini Trkiyenin yelik srecinde bir koz olarak kullanan Rum kesimi; bir tarafta bu uygulamaya ses karmayp, Trk kesimini tanmayan ve ambargolar uygulayan Batl devletler bulunuyor. Bu karmak duruma AHMye Rum486 http://www.kesfetmekicinbak.com/kultur/tarih/02156/ 487 a.y.

larn yapt bavurular sonucu Trkiyeye verilen cezalar da eklenince, ortada madur edilen insanlarn kimlikleri zerinden yeni bir oyun balyor.488 Bir baka maduriyet, Krt sorunu zerinden gndeme tanyor. Trkiye iin bir gvenlik temeline dayanan sorun, Batl devletlerce kimlik ve ontolojik gvenlik olarak alglannca, dtan gelen basklarla ve zellikle PKK rgtnn merulatrlmas ile sorun iinden klmaz hale dnyor.489 Batl devletler bir taraftan Trkiyeyi karlarna almamak iin dorudan PKKnn yannda yer almaktan kansalar da insan haklar ve zgrlkler balamnda Batda terr rgtnn almalarna ses karmyorlar. Konuyu Krtlerin etnik bir ayrmcla tabi tutulmalar ve Trkiyenin demokratiklemesi srecinde ele alrken, Batda asimile edilen, varlklarndan kimsenin haberi olmayan halklar yok saylyor. Amerikann Kuzey Iraka gsterdii ehemmiyeti, neden lkesinde; topraklarn, canlarn ve kltrlerini yok ettii Kzlderililere gstermedii merak ediliyor. zgrlklerin savunucusu konumundaki svete ise Skanlarn asimile edilileri, demokratik hibir haktan faydalanamamalar, kimseyi nedense ilgilendirmiyor. Burada gelinen nokta, dnya zerinde Trkiye sz konusu olduunda tarihi gemiin bir dayatma aracna dnmesi, sorgulanmas ve dnlmesi gereken bir konuma oturuyor.

488 http://www.stargazete.com/politika/aihm-den-rumlararekor-tazminat-haber-304757.htm 489 http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/16/1014/12309.pdf

228

SELM KAYNAKA

www.haber.sol.org.tr www.haber7.com www.haberpan.com www.mynet.com www.ntvmsnbc.com www.stratejikboyut.com www.timeturk.com www.tumgazeteler.com

TV Kanallar tr.euronews.net www.bbc.co.uk www.cnnturk.com www.trt.net.tr Sivil Toplum Kurulular www.greenpeace.org www.hakihlallerimerkezi.org www.mazlumder.org www.orsam.org.tr www.setav.org www.usakgundem.com

Gazete ve Dergiler www.aksiyon.com.tr www.haberturk.com www.hurriyet.com.tr www.milligazete.com.tr www.milliyet.com.tr www.newsweekturkiye.com www.radikal.com.tr www.sabah.com.tr www.stargazete.com www.taraf.com.tr www.yenisafak.com.tr www.zaman.com.tr Haber Portallar www.8sutun.com www.aktuelpsikoloji.com www.bianet.org www.dunyabulteni.net www.ihlassondakika.com 229