CIVATALI BAGLANTILARDA GERILME

ANALIZI

Sefa SAYLAN

Temmuz, 2002
IZMIR

CIVATALI BAGLANTILARDA GERILME

ANALIZI

Dokuz Eyll niversitesi

Fen Bilimleri Enstits
Yksek Lisans Tezi
Makina Mhendisligi Blm, Konstrksiyon-Imalat Ana Bilim
Dali

Sefa SAYLAN

Temmuz, 2002

IZMIR

Yksek Lisans Tezi Sinav Sonu Formu

SEFA SAYLAN tarafindan Yard. Do. Dr MELIH BELEVI ynetiminde

hazirlanan CIVATALI BAGLANTILARDA GERILME ANALIZI baslikli tez
tarafimizdan okunmus, kapsami ve niteligi aisindan bir Yksek Lisans tezi olarak
kabul edilmistir.

Yard.Do.Dr. Melih BELEVI

Ynetici

Jri yesi

Jri yesi

Prof.Dr. Cahit HELVACI

Mdr
Fen Bilimleri Enstits

TESEKKR

Tez alismam sirasinda beraber alistigim danisman hocam Yard. Do. Dr. Melih
BELEVI ve Aras. Gr. Bahadir UYULGANa, Makina Mhendisligi blm
gretim

yelerine

ve

arastirma

grevlisi

arkadaslarima,

numunelerin

hazirlanmasindaki katkilarindan dolayi Muhammed YASAya ve son olarak

destegini benden hi esirgemeyen sevgili esime tesekkr bir bor bilirim.

Sefa SAYLAN

ZET

Genellikle ati dsemeleri, zemin dsemeleri, duvar panelleri ve kprlerde

kullanilan G300 ve G550 soguk ekilmis saclarla yapilan civatali baglantilarin
tasariminda,

AS/NZS 4600, AISI, CSA-S 136, Eurocode 3 gibi ulusal standartlara

uyulmaktadir ve kenar yirtilma hatasi, yuva hatasi ve net kesit hatasi olmak zere
farkli hata modu gzlenmektedir. Bu hata modlarinin ekme kuvvetlerini tahmin
edilebilmek iin uluslararasi tasarim standartlari degisik formller nermektedir.

Deney verilerinin, tasarim standartlari kullanilarak hesaplanan degerlerle

karsilastirilmasi sonucu, Eurocode 3 tasarim standardinin, en dogru ve gvenilir hata
modu tahmini sagladigi sonucuna varilmistir.

ABSTRACT

AS/NZS 4600, AISI, CSA-S 136, Eurocode 3 standards are used to design of cold
formed sheet steels which are generally used for roof decks, floor decks, wall panels
and bridge forms. Three different failure modes are observed shear tests of bolted
connections that are fabricated from thin G300 and G550 sheet steels; end pull-out,
bearing and net section failures. The national design standards recommended
different design equations for predict to ultimate capacity that failure modes.

As a result of compare to experimental tests data with predicted ultimate

connection strengths which are determined using design standards, all failure modes
are more accurately predicted to using Eurocode 3 design standard.

IINDEKILER

Page

Tesekkr ........................................................................................................................ I
zet ...............................................................................................................................II
Abstract ......................................................................................................................III
Iindekiler.................................................................................................................... IV
Tablo Listesi................................................................................................................ VI
Sekil Listesi................................................................................................................ VII

Blm Bir
GIRIS

1.1 Giris ................................................................................................................... 1

Blm Iki
SOGUK EKILMIS SACLAR

2.1 Soguk ekilmis G300 Yumusak ve G550 Yksek Mukavemetli Saclar.......... 2

2.2 Soguk ekilmis Saclarin Kullanim Alanlari..................................................... 4
2.2.1 Soguk ekilmis Saclarin Avantajlari ......................................................... 4
2.2.2 zel Yapisal Boy Kirisleri ......................................................................... 5
2.2.3 Paneller ve Dsemeler ............................................................................... 6

Blm
BAGLANTI TASARIMI ve HATALARI

3.1 Soguk ekilmis Saclarin Civatali Baglanti Tasarim Kosullari ....................... 11

3.2 Olasi Hata Modlari .......................................................................................... 13
3.3 Yuva Hatasi ve Net Kesit atlaginin Tanimlanmasinda nerilen Yntemler 16

Blm Drt
DENEYSEL ALISMA
4.1 Malzeme zellikleri ve Genel Deney Kosullari ............................................. 18
4.2 ekme Test Sonulari ile Tasarim Formllerinin Yeterliliginin
Karsilastirilmasi....................................................................................... 23
4.3 Tasarim Standardi Tahmini Yk ile Test ekme Yknn Karsilastirilmasi 24
4.4 ekme Hatasi Gerilimleri ile Malzeme Mukavemetinin Karsilastirilmasi ..... 30

Blm Bes
SONU ve TARTISMA

5.1 Sonu ve Tartisma ........................................................................................... 33

KAYNAKLAR ..................................................................................................... 35

TABLO LISTESI

Page

Tablo 3.1 Degisken yuva katsayisi c .......................................................................... 12

Tablo 4.1 0.8 mm yksek mukavemetli ince sac deneysel mukavemet sonulari...... 18
Tablo 4.2 0.42 mm yumusak ince sac deneysel mukavemet sonulari....................... 18
Tablo 4.3 0.42 mm soguk ekilmis yumusak ince saclarin esitli civatali
baglantilarinin deney verileri ve test/tahmin oranlari ................................. 26
Tablo 4.4 0.42 mm soguk ekilmis yumusak ince saclarin esitli civatali
baglantilarinin deney verileri ve test/tahmin oranlari ................................. 27
Tablo 4.5 0.8 mm yksek muk. ince sac hata kriterlerinin istatiksel sonulari ......... 28
Tablo 4.6 0.42 mm yumusak ince sac hata kriterlerinin istatiksel sonulari ............. 29

SEKIL LISTESI

Page

Sekil: 2.1 Enine kesilmis sac tane yapisi ............................................................... 3

Sekil: 2.2 apraz kesilmis sac tane yapisi............................................................. 3
Sekil: 2.3 Soguk kesilmis kesitlerin degisik sekilleri............................................ 5
Sekil: 2.4 Soguk sekillendirilmis kesitler .............................................................. 6
Sekil: 2.5 Paneller, dsemeler ve koruge saclar .................................................... 7
Sekil: 2.6 Hcresel zemin panelleri ....................................................................... 7
Sekil: 2.7 Kivrilmis dzelemsel ati rnegi .......................................................... 8
Sekil: 2.8 Hiperbolik paraboloid ati konstrksiyonu ........................................... 8
Sekil: 2.9 Amerikan havayollari iin yapilmis Superbay hangari ......................... 9
Sekil: 2.10 Kivrilmis ve radys verilmis ati .......................................................... 9
Sekil: 2.11 Koruge sac kullanilan duvar panelleri ................................................. 10
Sekil: 3.1 Tek civatanin kenar yirtilma yrngesi ............................................... 12
Sekil: 3.2 Civatali baglanti hata rnekleri ........................................................... 15
Sekil: 4.1 Tek civatali, kenar yirtilma hatasi olusan test rnegi .......................... 19
Sekil: 4.2 Tek civatali, yuva hatasi olusan test rnegi ........................................ 19
Sekil: 4.3 Tek civatali, net kesit hatasi olusan test rnegi ................................... 19
Sekil: 4.4 ekme deneyi ...................................................................................... 20
Sekil: 4.5 0.42 mm G300 sac numune kuvvet- uzama diyagrami......................... 21
Sekil: 4.6 0.8 mm G550 sac numune kuvvet- uzama diyagrami........................... 21
Sekil: 4.7 Iki civatali baglanti yuva hatasi ........................................................... 22
Sekil: 4.8 Kenara 48 mm uzaktaki tek civatali baglanti yuva hatasi ................... 22
Sekil: 4.9 Iki civatali baglanti net kesit hatasi ..................................................... 23
Sekil: 4.10 Kenar yirtilma ve yuva gerilimlerinin ekme mukavemetine orani.... 31
Sekil: 4.11 Net kesit hata geriliminin ekme mukavemetine orani ....................... 32

BLM BIR

GIRIS

1.1

Giris

Soguk ekilmis saclarla yapilan civatali birlestirmelerde, AS/NZS 4600

(Avustralya-Yeni Zellanda), AISI (Amerika), Eurocode 3 (Avrupa) ve CSA-S 136
(Kanada) gibi tasarim standartlarina uyulmalidir (Rogers & Hancock, 2000). Gerilme
konsantrasyonlarinin eleman ve baglantilarin zerindeki zararli etkilerini azaltmak,
ayni zamanda bu eleman ve baglantilarin yapisal davranislarini etkilemeyen kk
deplasmanlari gsterebilmesine olanak saglamak iin saclarin minimum uzama
kabiliyetine sahip olmasi gerekmektedir (Dhalla & Winter, 1974 a,b).

Deneyleri yapilan 0.42 mm kalinliginda G300 (=300 Mpa) yumusak sac ve 0.8
mm kalinliginda G550 (= 550 Mpa) yksek mukavemetli saclarla yapilan
baglantilarin maximum yk tasima kapasitesi, saclarin soguk haddelenme ynne
gre enine, boyuna, apraz kesilmesine (Wu et al., 1995) ; kesilmis sacin sekline ve
boyutlarina; civata tipine, sayisina ve sac zerine yerlesimine bagli olarak yuva
hatasi, kenar yirtilmasi, net kesit hatasi ve civata kesilmesi gibi olasi hata
modlarindan biri tarafindan ynlendirilmektedir (Winter, 1956). Ancak ince saclarla
yapilan baglantilarda civata kesilmesine rastlanmamaktadir.

0.42 mm G300 ve 0.8 mm G550 sactan yapilmis 63 adet baglantinin davranislari

incelendiginde, AISI ve AS/NZS 4600 ile CSA-S 136 tasarim standartlarinin
kesmeye alisan ince sac baglantilarin hata modunun dogru tahmininde, Eurocode 3
standardina gre daha basarisiz olduklari gzlenmis ve baglantinin yk tasima
kapasitesine en yakin ve dogru degerlere, Eurocode 3 tasarim standardi formlleri
kullanilarak ulasilmistir

BLM IKI

SOGUK EKILMIS SACLAR

2.1 Soguk ekilmis G300 Yumusak ve G550 Yksek Mukavemetli Saclar

Bu arastirmada incelenen saclar, soguk ekilerek retilmis, bu retim yntemi ile

tam ve dogru kalinlik elde edilmis, mukavemet ve sertligi arttirilmis saclardir. Bu
proses soguk ekilmis sacin tane yapisinin haddeleme ynnde uzamasina sebep olur
ve malzeme mukavemeti dogrusal olarak artar, dktilitesi azalir. Soguk ekilmenin
bir sonucu olan toplam dislokasyon yogunlugunun artisindan dolayi tane
distorsiyonlari artar, ancak isil islem yoluyla bozuk tane yapisini degistirmek ve elik
zelliklerini kontrol etmek mmkndr. Hem G300 hemde G550 saclarina gerilim
giderme tavlamasi uygulanmis, bu esnada rekristalizasyon olusmamasina ragmen
toplam dislokasyon yogunlugu azalmistir. Gerilim giderme tavlamasi eligin
rekristalizasyon sicakliginin altina isitilip kalinlik boyunca isi sabit olana kadar o
isida tutulup ardindan yavasca sogutulmasiyla yapilir. G300 saclarin tavlanmasi,
G550 ile karsilastirildiginda daha yksek sicakliktadir. Bu olay bir miktar tercihli
tane ynlenmesi gzlenmesine ragmen yumusak saclarda (G300) yaklasik izotropik
malzeme zellikleriyle sonulanir (Rogers & Hancock, 1999).

G550 ve G300 saclarinin malzeme zellikleri, paralarin haddelenme ynnne

gre kesilme dogrultusuna ve haddelenme oranina bagli olarak degisir. Malzeme
soguk olarak haddelenerek ne kadar fazla inceltilirse sacin mukavemeti o kadar
yksek olur, taneler haddeleme dogrultusunda uzayarak ynlenir, tane sinirlari
kaybolmaya baslar ve haddeleme miktari attika tanelerin uzamasi ve ynlenmesi
artarak mukavemet ykselir. Sekil 2.1de enine kesilmis sactaki, Sekil 2.2de apraz
ynde kesilmis sactaki tane ynlenmesi grlmektedir. Ancak dsk haddeleme
oranina sahip yumusak saclarda tane ynlenmesi gzlemlenemez, tane byklg

birbirlerine yakin ve tane sinirlari belirgindir. Bu yzden mukavemet dsktr.

Haddeleme ynnde (boyuna), dik ynde (enine), 45 aiyla (apraz) kesilen
malzemeler farkli ekme mukavemetleri gstermektedir. Enine kesilen saclarin
ekme ve akma mukavemet degerleri, boyuna ve apraz ynde kesilmis rneklere
gre olduka yksektir. Haddeleme orani ykseldike kesilme ynne bagli
mukaveme tler arasindaki fark artmaktadir.

Sekil 2.1 Enine kesilmis sac tane yapisi ( 5x objektif )

Sekil 2.2 apraz kesilmis Sac tane yapisi ( 5x objektif )

Deneylerde kullanilan G550 ince saclarin soguk ekilme miktari yksek oldugu
iin mukavemeti yksektir ve enine, boyuna, apraz kesilen rnekler arasinda
mukavemet farki vardir (enine =577 MPa, apraz =553 MPa, boyuna=539 MPa). G300
ince sacin ise ok dsk haddeleme miktarindan dolayi mukavemeti dsktr ve
yumusak sac olarak nitelendirilir. Ayrica tane ynlenmesinin az olmasindan dolayi

kesilme ynne bagli olarak fazla bir mukavemet farkliligi gzlenmedigi iin G300
sacin malzeme zellikleri kesilme ynne bagli degildir diye dsnlebilir
(enine= 350.7 MPa, apraz=340.4 MPa, boyuna =333.1 MPa).

2.2 Soguk ekilmis Saclarin Kullanim Alanlari

Soguk ekilmis eliklerin bina konstrksiyonlarinda kullanilmaya baslanmasi

1850lerde Amerika ve Ingilterede baslanmistir. Bununla birlikte 1940lardan sonra
yaygin olarak kullanilmaya baslanmistir.

2.2.1 Soguk ekilmis Saclarin Avantajlari

Genel olarak soguk ekilmis saclar bina tasariminda asagidaki avantajlari saglar,
1. Kalin sicak ekilmis saclarla kiyaslandiginda, dsk yk ve kisa mesafelerde
daha ekonomik bir tasarim ortaya ikmaktadir.
2. Alisilmis olandan farkli kesit konfigrasyonlari (Sekil 2.3), soguk ekilme
islemleri

ile

ekonomik

olarak

saglanabilir

ve

sonu

olarak

avantajli

mukavemet/agirlik orani elde edilir.

3. Yk tasima panelleri ve dsemeleri, zemin, ati, duvar konstrksiyonu iin
yararli yzeyler sagladigi gibi elektrik ve elektriksel iletim borulari iin kapali kk
hcreler olusturur.
4. Yk tasima panelleri ve dsemeleri yalnizca yzeye dik gelen kuvvetlere degil,
ayni zamanda kesme kuvvetlerine de karsi koyar.

Sekil 2.3 Soguk ekilmis kesitlerin degisik sekilleri

Soguk sekillendirilmis elik yapisal elemanlar, tahta, beton gibi diger

malzemelerle karsilastirildiginda asagidaki zellikleri gsterirler;
1. Hafiflik
2. Yksek mukavemet ve rijitlik
3. Seri imalat ve prefabrikasyon kolayligi
4. Hizli ve kolay montaj demontaj
5. Iklimsel kosullardan olusan gecikmeler azalir (rnegin, beton dkm hava
sicakligina bagli olarak zorlasmaktadir).
6. Daha dogru detaylandirma
7. evre sicakliginda bzlme ve egilme olmaz.
8. niform kalite
2.2.2 zel Yapisal Boy Kirisleri

Yapisal kirisler de kullanilan soguk sekillendirilmis kesitlerin bazilari Sekil 2.4te

gsterilmektedir ve genel sekilleri, Z kesit, aisal kesit, sapka kesit, I kesit, T kesit,

ve tp elemanlardir. Sekil 2.4ddeki (sigma) kesitinin, yksek yk tasima

kapasitesi, daha kk bosluk, dsk agirlik ve byk torsiyonal rijitlik gibi diger
standart kesitlere gre avantajlari vardir. Bu kirisleri yksekligi 50-300 mm arasinda
ve kalinligi 1,2-6,4 mm arasindadir.

Sekil 2.4. Soguk sekillendirilmis kesitler

2.2.3 Paneller ve Dsemeler

Bu kesitler genelde ati dsemeleri, zemin dsemeleri, duvar panelleri ve

kprlerde kulanilir (Sekil 2.5). Paneller genelde 38-190 mm yksekliginde ve 0,421,9 mm kalinligindadir.

Sekil 2.5 Paneller, dsemeler ve koruge saclar

Sac panel ve dsemeler sadece yk tasimada yapisal mukavemet saglamayip ayni

zamanda zemin ve ati yapiminda veya beton doldurulmasi uygulamalarinda bir
yzey (kalip grevi) saglar (Sekil 2.6). Ayni zamanda elektrik iletim bosluklari
saglarken ses absorbsiyon malzemesi ile birlikte kullanildiginda akustik olarak
hazirlanmis tavanlar yapilir.

Sekil 2.6 Hcresel zemin panelleri

Son yillarda sac ati dsemeleri, kivrilmis dzlem ve hiperbolik paraboloid ati
konstrksiyonlari olarak kullanilmislardir (Sekil 2.7 ve Sekil 2.8 ). Sac dsemelerin
kullanildigi dnyanin en byk hiperbolik paraboloid hafif elik yapisi sekil 2.9da
gsterilmistir. ogu zaman ati dsemeleri, ati kse ve kavislerine uygun sekilde
egilip bklerek zorlanmadan yapilabilmektedir ( Sekil 2.10) .

Sekil 2.7 Kivrilmis dzlemsel ati rnegi

Sekil 2.8 Hiperbolik paraboloid ati konstrksiyonu

Sekil 2.9 Amerikan havayollari iin yapilmis Superbay hangari

Sekil 2.10 Kivrilmis ve radys verilmis ati

10

Sekil 2.5 , drenaj yapilarinda, duvar panellerinde veya atilarda kullanilan koruge
saclari da iermektedir. Koruge saclar, Sekil 2.11de gsterildigi gibi dis cephe duvar
panellerinde de kullanilir. Bu koruge saclarin kalinligi 0.35-4.1 mmdir.

Sekil 2.11 Koruge sac kullanilan duvar panelleri

11

BLM

BAGLANTI TASARIMI ve HATALARI

3.1 Soguk ekilmis Saclarin Civatali Baglanti Tasarim Kosullari

Bu blmde civatali baglantilarin mukavemetinin tahmini iin kullanilan

Avustralya AS/NZS 4600, Amerika AISI, Kanada CSA-S 136 ve Avrupa Eurocode 3
tasarim standartlarindaki mukavemet formllerinin aiklamalari, karsilastirilmalari
ve sartlari degerlendirilmektedir.

AS/NZS 4600 ve AISI tasarim standardinin net kesit kuvveti iin nerdigi forml,

Fnet =(1-0.9r+3rd/s)An . = An. ........................................................................(1)

olup burada; r: civatalarla iletilen kuvvetin para kesitindeki kuvvete orani, d: civata
api, s: ince malzemeler iin sac genisligi, An : net kesit alani ve : malzemenin
ekme

mukavemetidir.

(1)de

gsterilen

denklem

Eurocode

tasarim

formlasyonuna benzemektedir ancak, Eurocode 3te, d: civata deliginin nominal

api olarak tanimlanir. CSA-S 136 tasarim standardi, kesitteki civatalarin pozisyon
ve sayisina bagli gerilim azaltma faktr iermez ve net kesit kuvveti,
F= An . ..............................................................................................................(2)

forml ile hesaplanir.

Yuva kuvveti, tasarim standardina bakmaksizin,

Fb= c.t.d. ...........................................................................................................(3)

12

olup, burada d: civatanin nominal api, t: sac kalinligi ve c: degisken yuva

katsayisidir. AS/NZS 4600 ve AISI standartlari, somun ve civata kafasinin altinda
rondela bulunan tek kesme dzlemli bindirme baglanti iin c=3 olarak belirlemistir.
Oysaki ayni sartlardaki baglanti iin Eurocode 3 tasarim standardi c katsayisini 2
olarak kabul etmistir. Kanada standardinda c katsayisi, civata apinin sac kalinligina
oranina bagli olan delik kenarinin stabilitesi diye tanimlanir ve c degerleri
Tablo 3.1de gsterilmistir.

Tablo 3 .1 Degisken yuva katsayisi c,

d/t

d/t=10

10< d/t<15

30 t/d

d/t=15

Sekil 3.1 Tek civatanin kenar yirtilma yrngesi

Civatali baglantinin kenar yirtilma kuvveti, civata deliginden, kuvvet uygulama

ynne uzanan iki paralel dzlemin uzunluguna baglidir. Hatalarin bu tipi blok
kesme kopmasindan farklidir (Blok kesme kopmasi, yk ynne dik kesitte yirtilma
ile yk ynne paralel ynde boyuna kesilmenin birlikte olusumu sonucu numunenin
kopmasidir). nk her civatanin yirtilmasi Sekil 3.1de gsterilen kendi yrngesi
boyuncadir. Her civatanin kenar yirtilma kuvveti AS/NZS 4600 ve AISI
standartlarinda,

13

Fe= t.e. ...........................................................................................................(4)

seklindedir ve e: kenara yakin deligin merkezinin kuvvet dzlemine veya sac

kenarina olan uzakligidir. Eurocode 3 tasarim standardinda kenar yirtilma kuvveti,
yukaridaki formlasyondan farkli olarak, bir faktrle azaltilmistir ve asagidaki
gibidir,
Fe= t.e. /1.2 ...................................................................................................(5)

CSA-S 136 tasarim standardi kullanilan bir baglantidaki her civatanin nominal kenar
yirtilma kuvveti, (2)de daha nceden tanimlanan net kesit kuvveti ile hesaplanir.
Burada Sekil 3.1 de gsterilen civata iin net kesit alani,
An = 0,6.2t.(e-dh /2)
forml ile belirlenir ve burada dh : civata deliginin apidir.

3.2 Olasi Hata Modlari

Civatali baglantilarin hata modlari 4 sinifa ayrilmistir; bunlar, kenar yirtilmasi, net
kesit hatasi, civata kesilmesi ve yuva hatasidir. Deneyleri yapilan btn civatali
baglanti rnekleri sadece sac hatalarinin olusacagi sekilde llendirilmistir ve bu
yzden civata kesilmesi tanimlanmamistir. Testler esnasinda olusan tipik hatalar
Sekil 3.2de gsterilmistir.

Kenar yirtilma hatasi, tek civatali baglantilarda, civata deligi merkezinin kenara
olan uzakliginin, civata apinin 3 katindan kk oldugu durumlarda meydana gelir.
Bu yirtilma hatasi sirasinda yirtilan sac Sekil 3.2 ada grldg gibi yigilarak sac
levha kenarina dogru ilerlemektedir.

Ince sac baglantilari, civatanin nnde sacin yigilmasi ile yk ynnde baslangi
yirtilmasinin olustugu, kenar yirtilma hatasinin olusumuna benzer yuva hatasi
gstermektedir (Sekil 3.2 b). Bazi rneklerde, ilave yirtilmalar, test parasinin

14

sonuna yakin birikmis malzemenin kenarinda gzlemlenir. Bazi test rnekleri iin,
yigilmis malzemenin kenarindaki bu yirtilmalar Sekil 3.2 cde gsterildigi gibi yk
ekseninin ynne dik dogrultuda yayilmaktadir. Sac dzlem disina ve civatanin
arkasina dogru kivrildiginda ve rondelanin nnde sac yigilmasi olustugunda,
numunenin ekme yk yirtilma ile iliskilidir. Bu dzlem disina kivrilma, sac
levhanin u kismi kivrilarak sinirlanir ve yirtilma miktari azaltilabilir. Kenarlarin
kivrilarak saglamlastirilmasi veya kk metal klipslerin kullanilmasi ile baglantinin
kenarinin dzlemde kalmasi saglanir.

15

Sekil 3.2 Civatali baglanti hata rnekleri

G300 yumusak sac, G550 sacla karsilastirildiginda, daha yksek deformasyon

kapasitesine sahiptir. Bunun sebebi, G300 sacin daha yksek dktilitesidir
(Rogers & Hancock,1997). Dzlem disi deformasyon kapasitesindeki artis dzlem
disi deformasyon yirtilmalari ile ynlendirilir ve bu yirtilmalar, civatanin nnde

16

yigilmis malzemenin ksesinde meydana gelmeyip, orijinal civata deligi merkezinde

olusur.

Civatali baglanti rnekleri, net kesit boyunca atlak ilerlemesinden nce byk
miktarda yuva distorsiyonlari sergiler. Net kesit atlagi bu durumda, numunenin
boyun vermesinden sonra, kenardan en uzak olan orjinal civata deligi merkezindeki
kisa yariklarla devam eder , malzemenin akmasi genislik boyunca olur ve ardindan
ekme yknde net kesit yarigi olusur (Sekil 3.2 d). Yumusak saclar yksek
deformasyon sertlesmesi kapasitesine sahiptir ve soguk ekilmis G550 saclarla
karsilastirildiginda, daha fazla akma ve boyunlanma sergilerler.Ince G550 saclarin
ogunda, son atlak blgesine bitisik alanda boyunlasma grlebilir. Bu davranis,
kenara en yakin civata deligi nnde birikmis sactan baslayan apraz veya dikine
yariklarin olustugu yuva hatalarindan farklidir.

3.3 Yuva Hatasi ve Net Kesit atlaginin Tanimlanmasinda nerilen

Yntemler

Yapisal tasarim iin kullanilan formlasyonun gelisiminde, test sonularinin

nerilen formller ile karsilastirilmasi gerekmektedir. Olusan hata modu ile nerilen
tasarim modelinin eslestirilebilmesi iin deneylerde gzlemlenen hatalar dikkatli bir
sekilde degerlendirilmelidir. Yuva hatasinin olustugu ve test rneginin kenarinda
dzlem disi kivrilmanin engellenemedigi bazi civatali baglantilarda hata modu
tanimlanamayabilir. Civata deliginde lokal yirtilma tanimlanamayabilir ve bu da
yuva hatasinin zelligidir. Baslangi gzlemi olarak, bu test rneklerinde, net kesitin
atlamasi sayesinde hata belirmektedir; bununla birlikte gzlemlenen sac
yirtilmasina, civata deliginin evresinde olusan dzlem disi sac distorsiyonlarina ve
lokal yuva gerilimlerine

neden olabilir. Net kesit atlagi asagidaki zelliklerle

tanimlanabilir,
1. Boyunlanma, test rneginin genisligi boyuncadir.
2. Boyunlanma, test rneginin kalinligi boyuncadir.
3. Net kesit hatasi, numunenin kenara en uzak olan civata deliginde olusur.
4. Test rneginde nemli bir dzlem disi kivrilma olusmaz.

17

5. Civata deliginin yakininda nemli bir dzlem disi deformasyon olusmaz.

Test parasinin sonunda olusan tipik yuva hatasi durumunda, dzlem disi kivrilma
ve civata deliginin yakininda sacin kapsamli dzlem disi distorsiyonu olusmaz,
paranin yirtilma egilimi azalir. Eger yirtilmalar belli degilse ve civata nnde
yigilma varsa, hata yuva geriliminden kaynaklanabilinir. Eger yirtilmalar
grlyorsa, yuva geriliminin bir sonucu olarak hesaplanabilir ve asagidaki zellikler
gzlemlenir:
1.Test parasinin kenarinda nemli dzlem disi kivrilma olusur.
2.Civatalarin yakininda nemli dzlem disi deformasyonlar olusur.
3.Test parasi genisligince boyunlanma olmaz.
4.Sac parasi kalinliginca yirtilma olusmaz
5.Yirtilmalar rondela veya civatanin nnde yigilan malzemenin yakininda olusur
ve merkezi civata deliginin ekseni degildir.
6.Yirtilmalar genellikle test parasinin kenarina apraz dogrultuda yayilmaktadir.

Yuva ile iliskilendirilmis yirtilmalarin, ekme yknden sonra olusumuna siklikla

rastlanir ve bundan dolayi baglantinin yk tasima kapasitesi, ekme yknden
etkilenmez. Bununla birlikte yk ynne yaklasik dik olan nemli yirtilmalar hata
modunun farkedilmesini olduka etkilemektedir ve ogunlukla hata tipinin
tanimlanamamasiyla sonulanmaktadir.

18

BLM DRT

DENEYSEL ALISMA

4.1 Malzeme zellikleri ve Genel Deney Kosullari

Toplam 63 adet tek kesme dzlemli bindirme saclarin civatali baglanti testleri
Dokuz

Eyll

niversitesi

Malzeme

ve

Metalurji

Mhendisligi

Blm

laboratuvarlarinda yapilmistir. Deneysel testlerin amaci, G300 ve G550 ince sactan

yapilan civatali baglantilarin varolan Eurocode 3, AS/NZS 4600, AISI ve CSA-S 136
tasarim kosullarinin degerlendirilmesi ve hata modlarinin belirlenmesidir. Soguk
ekilmis saclar standart rulolar halindedir. Malzeme zellikleri ve kalinliklari ayni
olmasina ragmen, soguk ekilmis saclarin anisotropik yapilarindan dolayi, ayni
sactan farkli ynde kesilen paralar farkli mukavemetler gstermektedir (Tablo 4.1
ve Tablo 4.2).

Tablo 4.1 0.8 mm yksek mukavemetli ince sac deneysel mukavemet sonulari
Enine Kesilmis Sac Boyuna Kesilmis Sac apraz kesilmis sac
ekme Mukavemeti
577
539
553
(MPa)
Uzama %

21,9

25

19,4

Tablo 4.2 0.42 mm yumusak ince sac deneysel mukavemet sonulari

Enine Kesilmis Sac Boyuna Kesilmis Sac apraz kesilmis sac
ekme Mukavemeti
350,7
333,1
340,4
(MPa)
Uzama %

30,5

30,8

25,8

19

Kesmeye gre test edilen tek kesme dzlemli bindirme baglantilarinin farkli ebat
ve sekillerdeki rnekleri, civata tip ve sayisinin farkliliklari ile birlikte kenar yirtilma,
yuva ve net kesit hatalari olmak zere ana hata modunu ortaya ikarir. Sekil 4.1,
Sekil 4.2 ve Sekil 4.3de gzlemlenmesi gereken hata modlari ve o hatanin
olusmasini saglayacak sac parametreleri gsterilmektedir.

Sekil 4.1 Tek civatali, kenar yirtilma hatasi olusan test rnegi

Sekil 4.2 Tek civatali, yuva hatasi olusan test rnegi

Sekil 4.3 Iki civatali, net kesit hatasi olusan test rnegi

Yapilan deneylerde civata kesilmesi hatasiyla karsilasmamak iin 8x8 kalite M12
galvanizli civata ve dis api 33.6 mm olan rondela kullanilmistir.Rogers & Hancock
tarafindan yapilan G550 sac civatali baglanti test sonularinda, klasik veya birlesik
rondelanin kullanilmasi ile ekme yuva yknde nemli bir farkliligin olmadigi

20

grlmstr. Test numuneleri, ekme kuvveti ile ayni eksendeki, tek, iki veya
civatali, es merkezli yklenecek tek kesme dzlemli bindirme baglantilardir. Civata
apindan 2 mm byk civata deligi ailmasindan dolayi, delik merkezine gre
civatanin merkezinin degisik konumlari olusabilmektedir. Btn civatalar minimal
ykten sonra baglantinin kayabilmesi iin 10 Nmden az bir torkla sikilmistir ve
bundan dolayi 0-4 mm arasinda olasi bir kayma mmkndr. Bununla birlikte 2-4
mmlik baglanti kaymasi normaldir. Baglantilar test edilirken ekme ykndeki
byk farkliliklarin ve sapmalarin ortadan kaldirilabilmesi iin 2 mm/dak. gibi yavas
bir hizla ekilmistir. Sekil 4.4te yapilan deneyler sirasinda ekilen fotograflar
yeralmaktadir.

Sekil 4.4 ekme deneyi

Baglantinin baslangi kaymasindan dolayi bir deformasyon siniri kullanilmadan

ekme yk elde edilir.Sac malzemelerin tmnn akma ve ekme mukavemetleri
TS 138 standardina gre yapilan ekme testlerinden elde edilir. Sac paralarin tm
tiplerinin malzeme zellikleri, sac kalinliklari kullanilarak hesaplanir.

21

Test edilen G550 saclarin tmnde ok az deformasyon sertlesmesi ile srekli

akma olur (Sekil 4.6) ve G300 saclar bir gerilim deformasyon blgesinin ardindan
akma blgesini takip eden keskin bir akma noktasi gsterir (Sekil 4.5).

Sekil 4.5 0.42 mm G300 sac numune kuvvet-uzama diyagrami

Sekil 4.6 0.8 mm G550 sac numune kuvvet-uzama diyagrami

22

Yapilan deneylerde saclarin kesilme ynne bakmaksizin yuva hatasi ile net kesit
hatasi rahata gzlenebilmistir. Sekil 4.7de gsterilen iki civatali test rnegi, sac
malzemenin civatanin nnde yigildigi tipik yuva hatasi davranisi sergilemektedir.
Burada numunenin kivrilmasi yer almamakta ve bu yzden sacin dik yirtilmasi
gzlemlenmemektedir.

Sekil 4.7 Iki civatali baglanti yuva hatasi

Bazi rneklerde yuva hatasiyla birlesmis yirtilmanin, yaklasik olarak kuvvet

ynne dik dogrultuda olustugu Sekil 4.8de gsterilmistir. Yapilan deneylerde sacin
civata deliginin yakinindaki dzlem disina nemli deformasyonu ile baglantili yuva
hatasi gzlemlenmistir.

Sekil 4.8 Kenara 48 mm uzaktaki tek civatali baglanti yuva hatasi

23

Iki civatali baglantida olusan net kesit hatasi Sekil 4.9da gsterilmistir.

Sekil 4.9 Iki civatali baglanti net kesit hatasi

4.2 ekme Test Sonulari ile Tasarim Formllerinin Yeterliliginin

Karsilastirilmasi

Dinamik ekme test yk, Pt , 0.75Ak ve 0.75 azaltma faktr kullanilmadan,

ilgili

standartlar

kullanilarak

hesaplanan

tahmini

ekme

yk,

Pp,

ile

karsilastirilmaktadir. Tahmini hata modunun belirlenmesinde, tasarim standartlarinin

iindeki degisik baglanti esitliklerinden hesaplanan en kk yk kullanilmistir.
Test yk/Tahmini yk oraninin karsilastirilmasina dayanan tasarim formlnn
yeterliligi hakkindaki sonular, olusan hata modu ile tahmin edilen hata modu
eslestirilemezse geersizdir.

Rogers & Hancocka gre sadece CSA-S 136 tasarim standardi farkli civatali
baglanti test rneklerinin hata modu tahmininde uygun olarak kullanilabilirken,
bizim yapmis oldugumuz 0.42 mm yumusak sac ve 0.8 mm yksek mukavemetli
saclarin civatali baglanti test rneklerinin hata modu tahmininde Eurocode 3 tasarim
standardi daha uygun olmaktadir. AS/NZS 4600 VE AISI tasarim standartlari iin
dogru hata modu tahmininin, yanlis hata modu tahminine orani, 39/24dr ve burada
yanlis tahminlerin ogunlugu yuva hatasi olustugunda net kesit hatasinin
belirlenmesidir. Tasarim denklemlerinden kaynaklanan tahmini hata modlarindaki
hata, yuva direncinin fazla, net kesit direncinin eksik hesaplanmasina yol aabilir.

24

CSA-S 136 tasarim standardi kullanildiginda dogru/yanlis hata modu tahmini

49/14 olur. Bu 14 yanlis tahmin, net kesit hatasi beklenmesine ragmen yuva hatasinin
olustugu rneklerdir. d/t 15 olan baglantilar iin CSA-S 136 yuva hatasi
denkleminde c=2dir ve yuva direnci fazla tahmin edilebilmektedir.

Eurocode 3 tasarim standardi kullanildiginda, dogru/yanlis hata modu tahmini

58/4 olmaktadir. Bu 4 yanlis hata modu, net kesit hatasi tahminine ragmen yuva
hatasinin olustugu 0.42 mm yumusak sacta olusmustur. Buna ragmen diger tasarim
standartlariyla mukayese edildiginde, Eurocode 3 standardi zellikle yksek
mukavemetli saclar iin hata modu tahminine en uygun tasarim standardidir (Tablo
4.3, Tablo 4.4 ).

4.3

Tasarim

Standardi

Tahmini

Yk

ile

Test

ekme

Yknn

Karsilastirilmasi

Testleri yapilmis olan civatali baglantilar, kaydedilen ha ta modlarina gre

gruplara ayrilmistir. Bylece o hata modu iin gelistirilen tasarim forml
kullanilarak hesaplanan her civatali baglantinin ekme yk ile tahmini baglanti
kapasitesi karsilastirilir. Yuva hatasinin olustugu tm rnekler standartlardaki
tahmini yuva kapasitesi formlasyonuna gre hesaplanarak mukayese edilir. Bu tarz
hatalarin ana mukayese kriteri, her bir tasarim denkleminin ekme yk/tahmini yk
oraninin 1e yakinligi (Pt /Pp = 1) olarak aiklanabilir. (Tablo 4.3 , Tablo 4.4, Tablo
4.5 ve Tablo 4.6).

AS/NZS 4600 ve AISI tasarim standartlarinin ikiside civatali baglantinin net kesit
hata yknn emniyetli tahmininde kullanilabilinir. 0.42 mm yumusak sac iin test
ekme yk/tahmini yk orani ortalama 1.278; 0.8 mm yksek mukavemetli sac
iinde 1.111 olarak gereklesmistir. Bununla birlikte yksek mukavemetli sac iin
0.920 olarak hesaplanan test ekme kuvveti/tahmini kenar yirtilma kuvveti orani
emniyetsiz bulunabilir. Yuva hatasinin olustugu baglantilarin kapasitesi AS/NZS
4600 ve AISI standartlarinda var olan sartlarla dogru tahmin edilememektedir. 0.8

25

mm mukavemetli saclarin enine, boyuna, apraz ynde kesilmis baglanti rnekleri

iin sirasiyla 0.92 , 0.91 , 0.93 test ekme yk/tahmini yk oranlari, emniyetsizdir.

CSA-S 136 tasarim standarti yumusak ve mukavemetli saclar iin gereginden

fazla emniyetli kenar yirtilma kuvveti tahmini saglar. Test ekme yk/tahmini yk
orani boyuna, enine, apraz kesilmis yumusak sac iin sirasiyla 2.08, 2.12, 2.1 ve
mukavemetli sac iin sirasiyla 1.84, 1.84, 1.83 olarak gereklesmistir. Net kesit
hatasi baglanti kapasitesi, net kesit alani ve malzemenin ekme mukavemeti, gerilim
azaltma faktrsz kullanilarak dogru olarak modellenebilinir. Test ekme
yk/tahmini yk oranlari, mukavemetli sac iin ortalama 0.974 ve yumusak sac iin
ortalama 1.11 olarak hesaplanmistir. Yuva hatasi ekme kuvvetinin tahmin
edilebilirligi, CSA-S 136 standardi gznne alinarak hesaplandiginda, yumusak sac
iin deneyde gzlemlenen ekme ykne gre yaklasik %25 kadar, emniyetli
bulunmaktadir.

Civatali baglantilarin ekme kuvveti Eurocode 3 tasarim standardi kullanilarak

hesaplandiginda,

diger

tasarim

standartlarina

gre

daha

dogru

olarak

hesaplanabilmektedir. Eurocode 3e gre kenar yirtilma kuvveti, CSA-S 136

standardindan daha makul seviyede bir emniyetle 1.1 test ekme yk/tahmini yk
oraninda hesaplanir. Gerek yuva kuvveti gerekse net kesit kuvveti, Eurocode 3
tasarim standardi kullanildiginda daha dogru olarak tahmin edilir ve test ekme
yk/tahmini yk orani yaklasik 1.02 civarindadir.

26

Tablo 4.3 0.42 mm soguk ekilmis yumusak ince saclarin esitli civatali

CSA-S 136
Standardina gre
Hesaplanan Tahmini Yk,
Pp

EUROCODE 3
Standardina gre
Hesaplanan Tahmini Yk,
Pp

AS/NZS 4600 ve AISI

Standartlarina gre
Hesaplanan tahmini Yk,
Pp

DENEY SOUNLARI
Pt: Test ekme Yk (N)

baglantilarinin deney verileri ve test/tahmini oranlari

Kesim Yn:

Pt1 :
Pt2 :
Pt3 :
Pt4 :
Ortalama Pt :

Pt1 /P p:
Pt2 /P p:
Pt3 /P p:
Pt4 /P p:

Kenar Yirtilmasi
TEK DELIK (e=12 mm)
ENINE
CAPRAZ
BOYUNA
1870
1805
1732
1790
1804
1762
2087
1835
1745
1740

1773

1871,750

1804,250
Pt =t.e.

1746,333

ENINE
4850
4700
4972

Yuva Hatasi
TEK DELIK (e=48 mm)
CAPRAZ
BOYUNA
4865
4955
4725
4435
4790
4645

4840,667

4793,333
4678,333
Pt=c. .d.t (c=3)

ENINE
6605
6622
6588

Net Kesit Hatasi

IKI DELIK
CAPRAZ
BOYUNA
6662
6450
6322
6450
6727
6440

6605,000
6570,333
6446,667
P t=(1-0.9r+3r.d/s).A n. , d=civata api

1,060
1,015

1,053
1,053

1,032
1,050

0,916
0,888

0,946
0,919

0,984
0,881

1,251
1,254

1,310
1,243

1,294
1,294

1,183
0,986

1,071
1,034

1,040

0,940

0,932

0,923

1,247

1,322

1,292

Ort. Pt /P p:

1,061
1,053
1,041
0,915
0,933
0,929
1,251
1,292
1,294
4
4
3
3
3
3
3
3
3
S.D: 0,08682712 0,007385161 0,005176327 0,014863604 0,00786943 0,029996718 0,001858541 0,024685758 0,000668941
C.o.V. 0,005654212 0,000163622 5,35887E-05 0,000441853 0,000123856 0,001799606 6,90835E-06 0,001218773 8,94964E-07
P t=t.e. /1.2
Pt =c. .d.t (c=2,5)
Pt =(1-0.9r+3r.d/s).An . , d=delik api
Pt1 /P p:
Pt2 /P p:
Pt3 /P p:
Pt4 /P p:

1,272
1,218
1,420
1,184

1,264
1,263
1,285
1,242

1,239
1,260
1,248

1,100
1,066
1,127

1,136
1,103
1,118

1,181
1,057
1,107

1,178
1,181
1,175

1,225
1,162
1,237

1,211
1,211
1,209

Ort. Pt /P p:

1,273
1,263
1,249
1,098
1,119
1,115
1,178
1,208
1,210
4
4
3
3
3
3
3
3
3
S.D: 0,052096272 0,008864262 0,00621174 0,017836325 0,009441846 0,035994632 0,001749858 0,02308815 0,000625743
C.o.V. 0,008142065 0,000235725 7,71714E-05 0,000636269 0,000178297 0,002591227 6,12401E-06 0,001066125 7,83109E-07
P t=1,2. ( e-dh/2).
Pt=c. .d.t (c=2)
P t=A n.
Pt1 /P p:
Pt2 /P p:
Pt3 /P p:
Pt4 /P p:

2,120
2,029

2,107
2,106

2,064
2,100

1,375
1,332

1,420
1,379

1,476
1,322

1,096
1,099

1,138
1,080

1,125
1,125

2,366
1,973

2,142
2,069

2,080

1,409

1,398

1,384

1,093

1,149

1,123

Ort. Pt /P p:

2,122
2,106
2,081
1,372
1,399
1,394
1,096
1,122
1,124
4
4
3
3
3
3
3
3
3
S.D: 0,08682712 0,01477377 0,010352653 0,022295406 0,011802997 0,045004016 0,001628498 0,021447728 0,000581328
C.o.V. 0,022616846 0,000654793 0,000214355 0,00099417 0,000278621 0,004050723 5,30401E-06 0,00092001 6,75884E-07

Not: enine=350,7 MPa, apraz= 340.4 MPa, boyuna= 333,1 MPa

t: sac kalinligi, e: delik eksenin kenara olan mesafesi, d: civata api, s: sac genisligi,
c: yuva katsayisi, r: para kesitindeki kuvvet/civatalarla iletilen kuvvetin orani

27

Tablo 4.4 0.8 mm soguk ekilmis yksek mukavemetli ince saclarin esitli

CSA-S 136
Standardina gre
Hesaplanan Tahmini Yk, Pp

EUROCODE 3
Standardina gre
Hesaplanan Tahmini Yk, Pp

AS/NZS 4600 ve AISI

Standartlarina gre
Hesaplanan Tahmini Yk,
Pp

DENEY SOUNLARI
P t: Test ekme Yk (N)

civatali baglantilarinin deney verileri ve test/tahmini oranlari

Kesim Yn:

P t1 :
P t2 :
P t3 :
P t4 :
Ortalama P t:

Pt1 /Pp:
Pt2 /Pp:
Pt3 /Pp:
Pt4 /Pp:

Kenar Yirtilmasi
TEK DELIK(e=12 mm)
ENINE
CAPRAZ
BOYUNA
5256
4650
4675
4937
5112
4847
5113
4795
4700

Yuva Hatasi
TEK DELIK(e=48 mm)
ENINE
CAPRAZ
BOYUNA
12300
11843
11875
14900
15225
14818
13477
12957
12864

5079

4967

4822

13723

5096,25

4881
P p=t.e.

4761

13600

14147

13826

13543
13345,75
Pp =c. .d.t (c=3)

Net Kesit Hatasi

IKI DELIK
ENINE
CAPRAZ
BOYUNA
18031
17800
17470
18081
17684
17126
18049
17916
17814
18063
18056
17800
17470
P p=(1-0.9r+3r.d/s).An . , d:civata api

0,949
0,891
0,923

0,876
0,963
0,903

0,903
0,937
0,908

0,740
0,897
0,811

0,744
0,956
0,814

0,765
0,955
0,829

1,086
1,089
1,087

0,917

0,936

0,932

0,826

0,888

0,891

1,088

1,119
1,112
1,126

1,127
1,105
1,149

Ort. Pt /Pp:

0,920
0,920
0,920
0,818
0,850
0,860
1,088
1,119
1,127
4
4
4
4
4
4
4
3
3
S.D: 0,023644054 0,037915922 0,016637504 0,064160049 0,091904601 0,081428725 0,001276734 0,007292249 0,022187822
C.o.V. 0,000419281 0,001078213 0,000207605 0,003087384 0,006334842 0,004972978 1,22254E-06 3,54513E-05
0,0003282
P p=t.e. /1,2
Pp=c. .d.t (c=2,5)
P p=(1-0.9r+3r.d/s).A n. , d=delik api
Pt1 /Pp:
Pt2 /Pp:
Pt3 /Pp:
Pt4 /Pp:

1,139
1,070

1,051
1,156

1,084
1,124

0,888
1,076

0,892
1,147

0,918
1,145

1,022
1,025

1,055
1,048

1,063
1,042

1,108
1,100

1,084
1,123

1,090
1,118

0,973
0,991

0,976
1,066

0,994
1,069

1,023

1,062

1,084

Ort. Pt /Pp:

1,104
1,103
1,104
0,982
1,020
1,032
1,024
1,055
1,063
4
4
4
4
4
4
3
3
3
S.D: 0,028372865 0,04549225 0,019965005 0,076992059 0,110285522 0,09771447 0,001436023 0,006876641 0,020923302
C.o.V. 0,000603765 0,001552159 0,000298951 0,004445833 0,009122172 0,007161088 1,37478E-06 3,15255E-05 0,000291856
P p=1,2. ( e-dh/2).
Pp =c. .d.t (c=2)
Pp=An.
Pt1 /Pp:
Pt2 /Pp:
Pt3 /Pp:
Pt4 /Pp:

1,898
1,783
1,846

1,752
1,926
1,806

1,807
1,873
1,817

1,110
1,345
1,217

1,115
1,434
1,220

1,147
1,432
1,243

0,953
0,955
0,954

1,834

1,871

1,864

1,239

1,332

1,336

0,954

0,981
0,975
0,988

Ort. Pt /Pp:

0,988
0,969
1,008

1,840
1,839
1,840
1,228
1,276
1,290
0,954
0,981
0,988
4
4
4
4
4
4
4
3
3
S.D: 0,047288108 0,075820416 0,033275008 0,096240074 0,137856902 0,122143087 0,001120043 0,006395272 0,019457894
C.o.V. 0,001677124 0,004311552 0,00083042 0,006946614 0,014253394
0,0111892 9,40872E-07 2,72663E-05 0,000252406

Not: enine= 577 MPa, apraz= 553 MPa, boyuna= 539 MPa
t: sac kalinligi, e: delik eksenin kenara olan mesafesi, d: civata api, s: sac genisligi,
c: yuva katsayisi, r: para kesitindeki kuvvet/civatalarla iletilen kuvvetin orani

28

Tablo 4.5 0.8 mm yksek mukavametli ince sac hata kriterlerinin istatiksel sonulari
Istatiksel
Bilgi

Hata Modu

Boyuna
Pt/Pp

Istatiksel
Bilgi

Enine
Pt/Pp

Istatiksel
Bilgi

apraz
Pt/Pp

(a) AS/NZS 4600 (cold formed 1996) ve AISI (1996 edition 1997)
Kenar
Yirtilmasi
Yuva
Hatasi
Net Kesit
Hatasi

Kenar
Yirtilmasi
Yuva
Hatasi
Net Kesit
Hatasi

Deney Sayisi
Standart Sapma

4
0,017

C.o.V
Deney Sayisi

0,0002
4

Standart Sapma
C.o.V

0,081
0,0050

Deney Sayisi
Standart Sapma
C.o.V
Deney Sayisi
Standart Sapma
C.o.V
Deney Sayisi

Kenar
Yirtilmasi
Yuva
Hatasi
Net Kesit
Hatasi

0,860

0,064
0,0031

0,022
0,001
0,0003
0,0000
(b) CSA-S 136 (cold formed 1994)
4
0,033
0,0008

0,047
0,0017

1,290

0,096
0,0069

3
0,019

0,818

4
0,001

Standart Sapma
C.o.V

0,020
0,0003

Deney Sayisi
Standart Sapma

4
0,098

C.o.V

0,0072

Deney Sayisi
Standart Sapma

3
0,021
0,0003

1,032

0,028
0,0006
4
0,077
3
0,001
0,0000

0,007
0,0000

0,076
0,0043

1,228

0,138
0,0143

1,119

1,839

0,954

3
0,006

1,276

0,981

0,0000
4

1,104

0,982

0,0044
1,063

0,850

4
1,104

0,092
0,0063

1,840

0,0003
0,0000
(c) Eurocode 3 (European Committee 1996)

Deney Sayisi

0,920

3
1,088

0,988

4
0,038
0,0011
4

4
1,840

Deney Sayisi
Standart Sapma

0,920

4
1,127

0,122
0,0112

C.o.V
C.o.V: Degisim Katsayisi

4
0,024
0,0004
4

Standart Sapma
C.o.V

C.o.V

0,920

0,045
0,0016
4
0,110

1,103

1,020

0,0091
1,024

3
0,007
0,0000

1,055

29

Tablo 4.6 0.42 mm yumusak ince sac hata kriterlerinin istatiksel sonulari
Istatiksel
Bilgi

Hata Modu

Boyuna
Pt/Pp

Istatiksel
Bilgi

Enine
Pt/Pp

Istatiksel
Bilgi

apraz
Pt/Pp

(a) AS/NZS 4600 (cold formed 1996) ve AISI (1996 edition 1997)
Kenar
Yirtilmasi
Yuva
Hatasi
Net Kesit
Hatasi

Kenar
Yirtilmasi
Yuva
Hatasi
Net Kesit
Hatasi

Deney Sayisi
3
4
1,041
1,061
Standart Sapma 0,005
0,087
C.o.V
0,0001
0,0057
Deney Sayisi
3
3
0,929
0,915
Standart Sapma 0,030
0,015
C.o.V
0,0018
0,0004
Deney Sayisi
3
3
1,294
1,251
Standart Sapma 0,001
0,002
C.o.V
0,0000
0,0000
(b) CSA-S 136 (cold formed 1994)

4
0,007
0,0002
3
0,008
0,0001
3
0,025
0,0012

Deney Sayisi
3
4
2,081
2,122
Standart Sapma 0,010
0,087
C.o.V
0,0002
0,0226
Deney Sayisi
3
3
1,394
1,372
Standart Sapma 0,045
0,022
C.o.V
0,0041
0,0010
Deney Sayisi
3
3
1,124
1,096
Standart Sapma 0,001
0,002
C.o.V
0,0000
0,0000
(c) Eurocode 3 (European Committee 1996)

4
0,015
0,0007
3
0,012
0,0003
3
0,021
0,0009

Deney Sayisi
Standart Sapma
C.o.V
Deney Sayisi
Yuva
Standart Sapma
Hatasi
C.o.V
Deney Sayisi
Net Kesit
Standart Sapma
Hatasi
C.o.V
C.o.V: Degisim Katsayisi
Kenar
Yirtilmasi

3
0,006
0,0001
3
0,036
0,0026
3
0,001
0,0000

1,249

1,115

1,210

4
0,052
0,0081
3
0,018
0,0006
3
0,002
0,0000

1,273

1,098

1,178

4
0,009
0,0002
3
0,009
0,0002
3
0,023
0,0011

1,053

0,933

1,292

2,106

1,399

1,122

1,263

1,119

1,208

30

4.4 ekme Hatasi Gerilimleri ile Malzeme Mukavemetinin Karsilastirilmasi

Her rnek iin ekme ykndeki kesit gerilimi, ya kenar yirtilmasi ya yuva hatasi
yada bunlarin kombinasyonu olan hatalara yol aar. ekme kesit gerilimi ynin ana
metal ekme mukavemeti ye orani, e/d oraniyla karsilastirilir (Sekil 4.10).
Yumusak sac iin sonu grafiklerinden

kritik yuva direncinin, malzeme ekme

mukavemetinin yaklasik 2.5 katina ulastigi grlmektedir. Tek kesme dzlemli

bindirme saclarin civatali baglanti yuva direnci, AS/NZS 4600 ve AISI tasarim
standardi iin malzeme ekme mukavemetinin 3 kati, Eurocode 3e gre ekme
mukavemetinin 2.5 kati ve CSA-S 136 standardina gre, d/t 15 olan ince
malzemeler iin 2 kati olmaktadir. Kenar yirtilmasina yol aan kritik kesit gerilimi,
yuva hatasindaki kesit geriliminden dsktr ve Eurocode 3e gre tahmin edilen
kenar yirtilma gerilimine daha yakindir.

ekme ykndeki kesit geriliminin olusturdugu net kesit hatalarina ait

karsilastirma Sekil 4.11dedir. Kritik net kesit geriliminin net , malzemenin dinamik
ekme mukavemeti ye orani, d/s oranina baglidir ve AS/NZS 4600 ve AISI
standartlari kullanilarak hesaplanir.

Tek civatali baglantilar, malzemenin ince olmasindan dolayi net kesit atlagina
yol amaz. Bu yzden elimizdeki iki ve civatali baglantilar iin sinirli miktarda
veri vardir. ogu rnekte net kesit geriliminin ekme mukavemetine orani, yaklasik
olarak ayni 1.1 degeridir ve bu da gstermektedir ki r ve d/s oranina bagli olan
gerilim azaltma faktr kullanmak yumusak ve mukavemetli saclar iin olduka
nemlidir. AS/NZS 4600, AISI ve Eurocode 3 standartlarinda kullanilan azaltma
faktr, CSA-S 136 standardinda yer almayip, net kesit hata gerilimi, delik sayisina
bagli degildir.

31

3,5
AS/NZS 4600, AISI

Kenar Yirtilmasi

Yuva / Kenar Yirtilmasi

Yuva hatasi

Eurocode 3

y/

2,5

CSA-S 136

2
1,5
1
0,5
0
0

e/d

Sekil 4.10 0.42 mm yumusak sac numuneler iin kenar yirtilma ve yuva
gerilimlerinin ekme mukavemetine orani

32

1,2
Iki Civatali
Civatali

net/

0,8

r=1/3
r=1/2

0,6

net/ =(1- 0,9r + 3r(d/s))

0,4

r=1
0,2

0
0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

d/s

Sekil 4.11 0.42 mm yumusak sac numuneler iin net kesit hata geriliminin
ekme mukavemetine orani

33

BLM BES

SONU ve TARTISMA

5.1 Sonu ve Tartisma

1. Yapilan deneylerin verileri gstermektedir ki AS/NZS 4600 ve AISI tasarim

standartlari, ince yumusak sac ve mukavemetli saclardan yapilan baglantilarin hata
modunun tahmininde kullanilamaz. Yapilan deneylerde sadece 0.42 mm yumusak
malzeme iin AISI ve AS/NZS 4600 tasarim standardinin kenar yirtilma forml
gerek degere yakin bir tahmin saglayabilmistir. Bundan dolayi bu tasarim
standartlari tahmini ykteki bir hata kriterine dayanan baglantinin yuva kuvveti ve
net kesit kuvvetinin dogru olarak hesaplanmasinda kullanilamaz.

2. Yksek mukavemetli saclarda Eurocode 3 standardinda nerilen tasarim

forml kenar yirtilma hatasinin en iyi tahminini saglar. Yapilan deneysel
gzlemlere gre sac malzemenin yirtildigi civatali baglantinin deformasyonlari yuva
hata moduna ait olabilir. Ya yumusak sacin deformasyon kapasitesindeki artisin
sonucuna gre ya da paranin kenar kivrilmasinin sebep oldugu extrem dzlem disi
deformasyonlari ile lokal yirtilmalar olusabilir. Bu tip lokal yirtilmalar gsterebilen
rnekler Eurocode 3 tasarim standardinda belirlenmis yuva tasarim metodunun
kullanilmasi ile uygun sekilde tasarlanabilir. Yirtilma yuva hatalarinin bu tipi hatanin
net kesit atlak modu ile ilgili degildir.

3. 0.42 mm yumusak sac ve 0.8 mm mukavemetli saclardan olusan baglantilarin

net kesit hatasi CSA-S 136 tasarim standardinda para genisligi ve civatalarin
yerlesimine bagli gerilim azaltma faktr kullanilmaksizin hesaplanmaya alisilmis
ve yumusak saclarda dogru ve gvenilir tahmin saglamasina ragmen mukavemetli
saclar iin elde edilen tahminler yeterince emniyetli olmamistir. Bu yzden

34

mukavemetli saclarin yuva hatasini belirlemede daha tam ve gvenilir tahminler

saglayabilen Eurocode 3 tasarim standardi kullanilmalidir.
4. Rogers & Hancock tarafindan yapilan testlerde AS/NZS 4600 ve AISI
standartlarinin

civatali

baglantilarin

hata

modunun

dogru

tahmininde

kullanilamayacagi belirtilmistir. Gerek G300 saclarin, gerekse G550 saclarin net

kesit direnci, CSA-S 136 standardina gre, net kesit alani ile ekme mukavemeti
kullanilarak hesaplanabilmektedir. Kenar yirtilmasi olusan baglantilarda Eurocode 3
tasarim standardi ve yuva hatasi olusan baglantilarda da CSA-S 136 tasarim
standardi nerilmektedir.

Deneylerde kullandigimiz saclar Avrupada imal

edilmis olup, yaptigimiz

deneylerin sonularida Avrupa tasarim standardina byk uyum gstermektedir.

Avrupa tasarim standardi hazirlanirken Avrupada retilen saclarin esas alinmasinin
buna neden oldugunu dsnmekteyim. Bu tip saclarla yapilan tasarimlarda,
kullanilan sacin menseinin ve uyum
gerekmektedir.

gsterdigi standardin

gznne alinmasi

35

KAYNAKLAR

Dhalla , A. K., & Winter, G. (1974a). Steel Ductility Measurements. Journal of

Structural Division, ASCE, 100(2), 427-444
Dhalla , A. K., & Winter, G. (1974b). Suggested Steel Ductility Requirements.
Journal of Structural Division, ASCE, 100(2), 445-462
Kim, H.J., & Yura, J.A. (1999). The Effect of Ultimate-to-Yield Ratio on The
Bearing Strenght of Bolted Connections. Journal of Constructural Steel Research
49, 255-269
Lankyord, T. W., & Samways, L. N. (Eds.). (1985). The Making, Shaping and
Treating of Steel. (10th ed.).Washington:ASCE Foundation
Rogers, C. A., & Hancock, G. J. (1996). Ductility of G550 sheet steels in tension.
Journal of Structural Engineering, ASCE, 123(12), 1586-1594
Rogers, C. A., & Hancock, G. J. (1998). Bolted Connection Tests of Thin G550 and
G300 Sheet Steels. Journal of Structural Engineering, ASCE, 124(7), 798-808
Rogers, C. A., & Hancock, G. J. (1999). Bolted Connection Design for Sheet
Steels Less Than 1.0 mm Thick. Journal of Cons tructional Steel Research 51, 123146
Rogers, C. A., & Hancock, G. J. (1999). Screwed Connection Tests of Thin G550
and G300 Shhet Steels. Journal of Structural Engineering, ASCE, 125(2), 128-136

36

Rogers, C. A., & Hancock, G. J. (2000). Failure Modes of Bolted-Sheet-Steel

Connections Loaded in Shear. Journal of Structural Engineering, ASCE, 126(3),
288-296

Topbas, M. A. (1998). elik ve Isil Islem El Kitabi

Wei-Wen, Y. (1973). Cold Formed Steel Structures. New York: Mc Graw-Hill Book
Company.

Winter, G. (1956). Tests on Bolted Connections in Light Gage Steel. Journal of

Structural Division, ASCE, 82(2), 920-1-920-25
Wu, S., W. W., & LaBoube, R. A. (1995). Strenght of Flexural Members Using
Structural Grade of A653 and Grade E of A611 Steels.1st Progress Report,
Department of Civil Engineerig , Universty of Missouri- Rolla, Study 95-5.