Mhendislik Malzemeleri

Vedat Temiz

Giri
Tasarmc iin mhendislik malzemelerini tanmak ve
bunlarn zelliklerini bilmek ok nemlidir.
Makina elemanlar, alma artlarna uygun
malzemelerden imal edilmek zorundadr. Bu malzemeler
uygulamaya gre gelen ykleri karlar, elektrik iletkenlii
veya yaltkanl salar, manyetik aky geirir veya
geirmez, iletir veya yanstr, ok zorlu ortamlarda
zelliklerini muhafaza eder vb.
Bunlara ek olarak tasarmc, imalat prosesinin ve sl
ilemlerin malzeme zelliklerini nasl etkiledii bilgi sahibi
olmaldr.

Malzemelerin Snflandrmas
elikler
Dkme demirler
Alm. alamlar

Metaller
Bakr alamlar
inko alamlar
Titanyum al.

PE, PP, PET,

PC, PS, PEEK,
PA (Naylon)

Almina
Silikon karbr

Seramikler
Silikon nitrr
Zirkonyum

Kompozitler
Sandvi yaplar

Polimerler
Poliester,
Fenoller,
Epoksi

Hibrid
Malzemeler
Paral yaplar
Kpkler
rgl yaplar

Soda cam
Borosilikat cam

sopren
Neopren
Butil kauuk

Cam

Elastomer

Silika cam
Cam-seramikler

Doal kauuk
Silikon
EVA

Metaller
elikler: Yap elikleri demir-karbon alamdr. Yapsnda
dier baz elementleri de (rn. krom, molibden, nikel vb)
elikler alaml elikler olarak adlandrlr ve bunlarn
mukavemeti daha yksektir.
Paslanmaz elikler ok yksek oranlarda krom ierir.
Bunlarn korozyona dayanm ok yksektir.
Nispeten dk maliyetleri ve etkileyici pek ok zellikleri
nedeniyle elikler, en yaygn kullanlan mhendislik
malzemeleridir.
Bu malzemeler piyasada levha, plaka, boru, ktk, tel,
dkm ve dvme rnler mevcuttur.

Metaller
Alminyum alamlar: Alminyum yksek
mukavemet/arlk oranna ve iyi korozyon dayanmna
sahip hafif (dk younluklu) bir metaldir. Bunun sonucu
olarak alminyum konteynerler, ambalaj sektr, yap
elemanlar, transport sistemleri ve spor ekipmanlarnda
yaygn olarak kullanlr.
Alminyum yar mamul olarak eitli dkm veya dvme
formlarnda mevcuttur.
Esas olarak iki alam tr mevcuttur:
1) Dkme uygun alamlar (temelde alminyum-silisyum
alamlar)
2) Talal imalata uygun alamlar (temelde alminyumbakr ve alminyum-magnezyum alamlar)

Metaller
Bakr alamlar: Bakr s ve elektriksel iletkenlii
mkemmel olan snek (krlma nce kayda deer oranda
uzamaya sahip) bir malzemedir. Bunun sonucu bakr
genellikle elektriksel uygulamalar ve tesisatlarda yaygn
kullanlr.
Farkl alam elementleri ile elde edilen bakr alamlarnn ok farkl zellikleri mevcuttur.
Pirin bir bakr-inko alamdr ve saf bakra gre
olduka yksek mukavemetlidir.
Bronz ise bir bakr-kalay alamdr ve yaygn olarak
kaymal yataklarda kullanlr.

Metaller
Nikel sper-alamlar: Sper-alamlar mkemmel
termal mukavemet ve ok iyi yksek scaklk mekanik
zeliklerine sahip metallerdir. Bu alamlar esas olarak
jet motorlarndaki trbin kanatlar iin gelitirilmi ve yk
altnda 1000C lik iletme scaklklarnda
alabilmektedir.
Gnmz jet motorlarnda kullanlan alamlar, bol
miktarda nikel yannda kayda deer oranlarda krom ve
kobalt da iermektedir.
Bu alamlarn popler olanlarnn ticari isimleri Inconel
ve Hastelloy dur.

Seramikler
Seramik malzemeler iyonik veya kovalent balarla bir
arada tutulmaktadr. Bu balama trnde valans
elektronlar ya komu atomlar tarafndan paylalr
(kovalent ba) veya bir atomdan komusuna aktarlr
(iyonik ba). Bu yzden elektronlar metallerdeki gibi yap
iinde serbeste hareket edemezler. Bunun sonucu ise
seramiklerin sl ve elektriksel iletkenliinin kt olmasdr.
ok salam ve rijit olan bu balar seramii son derece rijit
ve yksek erime noktas olan bir malzeme yapar. Elastik
zelliklerinin kt olmas nedeni ile seramikler
deformasyona maruz uygulamalarda kullanlmazlar.
stenmeyen hasarlardan kanmak iin gnmz
seramikleri basma zorlanmalarna maruz uygulamalarda
tercih edilmektedir.

Seramikler
Mhendislik seramiklerinden bazlar:
Almina: Alminyum oksit (almina) kt elektriksel ve
termal iletkenlie sahip, sert ve gevrek bir malzemedir.
Genelde bujilerde termal yaltm ve oksidasyon bariyeri,
talal imalatta ise abrazif olarak kullanlmaktadr.
Silikon nitrr: Dier seramiklere gre sl iletkenlii ve
tokluu daha yksektir. Kesme takm, kum pskrtme
llesi, trbo kompresr rotoru ve trbin kanad
uygulamalarda kullanlmaktadr.
Karbon elyaf: Bu malzeme yksek mukavemet/arlk
oranna ve dk sl genleme katsaysna sahiptir. Daha
ziyade kompozit malzemelerde takviye amac ile
kullanlmaktadr.

Cam
Camlar belirli bir kristal yaps olmayan amorf
malzemelerdir. Bunlara genellikle viskoz durumda iken
ekil verilir ve hzla soutulur. Camdaki atomlar svlardaki
gibi geliigzel bir dalmdadr. Camdaki atomik balar
kovalenttir. Bu yzden cam ok gevrek ve herhangi
sreksizlik bulunmas halinde hasara ok meyillidir.
Soda cam: Silisyuma sodyum oksit ve kalsiyum oksit
eklenmesi ile elde edilen dk erime noktal camdr.
Borosilikat camlar: Isya dayanm arttrmak ve dk sl
genleme katsays iin boron oksit ilave edilir (mutfak
eyalar ve laboratuvar ekipmalar).
Cam elyaf: Silisyum ana malzemeye ek olarak, alminyum
oksit, kalsiyum oksit ve magnezyum oksit ierir.
Plastiklerde takviye olarak kullanlr.

Polimerler

Plastik terimi sadece bir malzemeyi belirten bir szck deildir.

Ancak, btn plastiklerde ortak olan bir ey vardr, o da bunlarn
makro-molekl olarak adlandrlan ok uzun molekl zincirlerinden
olutuklardr. Bu makro-molekller genellikle 10.000 den fazla
yapsal elemandan meydana gelir.
Polimerleri oluturan monomerler genellikle basit organik
molekllerdir. Plastiklerin makro-moleklleri bu basit maddelerden
elde edilir. Makro-molekl terimi bu molekllerin ok byk
boyutlarn temsil iin kullanlmaktadr. Bu byk molekller
binlerce monomer moleklnn birlemesinin sonucu olarak ortaya
kmaktadr.
Saf polimerler ok ender hallerde kullanlrlar. Polimer esasl
malzemelere eitli zelliklerini gelitirmek veya deitirmek amac
ile katklar uyguland takdirde elde edilen bu son rne plastik
ad verilir.

Polimerler
Molekller aras kuvvetler ile birbirine balanm dall
veya lineer (dzgn) makro-molekl zincirlerinin
oluturduu plastiklere termoplastik denir. Molekller
aras ekim kuvvetinin bykl dier baka faktrlerin
yannda esas olarak zincirdeki dallanmalarn ekline ve
saysna baldr.
Ksmi kristalin termoplastikler:
Polipropilen (PP), Polietilen (PE), Polioksimetilen (POM),
Poliamid (PA)
Amorf termoplastikler: Polikarbon (PC),
Polimetilmetakrilat (PMMA), Polistiren (PS),
Polivinilklorr (PVC)

Polimerler
Termosetlerin en belirgin zellii molekl zincirlerinin
apraz balarla (kpr benzeri) balanm olmasdr. Bu
malzemelerin moleklleri sadece molekller aras
kuvvetlerle deil ayn zamanda atomsal balarla birbirine
balanmlardr. Youn apraz bal molekl zincirlerinin
olu
Oda scaklnda bu youn apraz bal molekller ok
sert ve salam olmasna karn, ayn zamanda da
krlgandr. Termoplastiklerle karlatrldnda ise
termosetler ayn s ile ok daha az miktarda yumuarlar.
turduu yapya termoset denir.
Termosetlere rnekler: fenol formaldehit, melamin reine,
poliimid, epoksi reine

Polimerler
Elastomerlerin molekl zincirleri geliigzel bir dizili
gsterirler ve dk oranda apraz ba olutururlar.
Polimerlerin bu kategorisi seyrek apraz bal olarak
telaffuz edilebilir.
Elastomerler oda scaklnda kauuk gibi davranrlar.
Elastomer iinde bulunan apraz balar molekl
zincirlerinin birbirine gre hareketini olduka nemli
oranda engeller.
Elastomerlere rnekler: poliretanlar, vulkanize kauuk

Kompozit (karma) malzemeler)

Kompozitler, uygulamann gerekleri dikkate alnarak kimyasal ve

fiziksel zellikleri farkl iki veya daha fazla malzemenin bir araya
gelerek oluturduklar malzemelerdir. Kompoziti oluturan
malzemeler yap iinde ayrk olarak kalrlar.
Kompozit iinde temel olarak iki tr malzeme eidi bulunur.
Bunlardan ilki matris, dieri ise takviye malzemesidir.
Matris malzemesi takviye malzemesini tmyle kaplayarak bunlarn
birbirine gre olan konumlarnn muhafazasn salar ve yapya bir
btnlk kazandrr. En yaygn kullanlan matrisler polimerlerdir.
Takviye malzemesi ise kompozitin mekanik, fiziksel vb. zelliklerini
gelitirmek iindir.
Mhendislikte ok kullanlan kompozitler polimer matris iinde cam
veya karbon elyafn kullanld malzemelerdir. Bunun yannda
metal-seramik veya seramik-seramik kompozitleri de yaygndr.

Malzemelerin Mekanik zellikleri

Bir uan yapsal
elemanlarnn
tasarmnda uygun
olmayan malzeme
seiminin olas
sonular.

Elastiklik modl
Elastik deformasyona kar diren olarak tarif edilebilir.
Elastiklik modl gerilmebirim uzama
diyagramlarndan elde
edilir. Lineer deiim iin
aadaki gibi tarif edilir.

Elastiklik modl
MALZEME

Elastiklik Modl [GPa]

Kauuk (kk deformasyonlar iin)

0,01-0,1

Dk younluklu polietilen (LDPE)

0,2

Yksek younluklu polietilen (HDPE)

0,7

Polikarbon [PC]

2,6

Naylon (PA)
Ticari ahaplar

3
9-16

Alminyum ve alamlar

70

Soda cam

70

Titanyum

110

Karbon elyaf takviyeli plastikler

70-200

Kr Dkme demir

130

elikler

210

Silikon karbr (SiC)

450

Elmas

1000

Kopma ve Akma Mukavemeti

Bir mhendislik
malzemesinin akma ve
kopma dayanmlar
ekme testi sonunda
ortaya kar.
Belirgin bir akma snr
gstermeyen
malzemelerde akma
mukavemeti %0,2 kalc
deformasyona karlk
gelen deer olarak alnr.

Kopma ve Akma Mukavemeti

MALZEME
Dk younluklu polietilen (LDPE)

Akma Mukavemeti
[MPa]

Kopma mukavemeti
[MPa]

6-20

20

30

20-30

37

55

60

40-90

100

100-300

220

430

100-600

300-700

640-670

Titanyum alamlar

180-1320

300-1400

Dk alaml elikler

500-1900

680-2400

Silika cam (Basmada)

(7200)

Silikon karbr (SiC) (Basmada)

(10000)

Elmas (Basmada)

(50000)

Kauuk
Yksek younluklu polietilen (HDPE)
Polikarbon [PC]
Naylon (PA)
Cam elyaf takviyeli epoksi
Yap elii
Alminyum ve alamlar
Karbon elyaf takviyeli plastikler

Tokluk ve sneklik
Sneklik, malzemedeki plastik kopma uzamasnn
byklnn bir lsdr. Bir malzemenin kopma
uzamas ne kadar fazla ise, malzemenin o kadar snek
olduu sylenebilir. Kopma uzamas dk olan
malzemeler ise gevrek olarak tarif edilir. Sneklik
birimsizdir ve kopma uzama yzdesi veya kopmadaki
ap azalmas oran olarak ifade edilir.
Tokluk, gerilme altndaki bir malzemenin krlmaya kar
direncinin lsdr. Tarif olarak birim hacimdeki bir
malzemenin depolayabilecei elastik enerjinin miktardr.
Bu durumda birimi J/m3 dr.

Tokluk ve sneklik

Younluk
MALZEME

Younluk [kg/m3]

Platin

21450

Altn

19300

Tungsten

19250

Bakr

8960

Demir

7870

elik

7850

Titanyum

4500

Elmas

3500

Alminyum

2700

Grafit

2200

Cam elyaf takviyeli epoksi

2000

Magnezyum

1740

Karbon elyaf takviyeli plastik

1500

Naylon

1100

Kauuk

850

Maliyet

Mhendislik rnlerinin
teknik deeri kadar,
ekonomik deeri de
nemlidir. Teknik deeri
ok yksek olan, fakat
maliyeti ok yksek olan
bir teknik yaptn pazar
ans yok denecek
kadar azdr. Yanda
malzeme maliyeti iin
verilen deerler alnan
kaynaktaki tarih iin
verilen yaklak
deerlerdir. Sadece
genel fikir vermek amac
ile kullanlabilir

Malzeme

Maliyet [kg/]

Elmas (Endstriyel)

710.000

Platin

17.750

Altn

7.100

Karbon elyaf takviyeli plastikler

71

Nikel alamlar

71

Titanyum

35

Silikon Karbr (nce seramik)

25

Almina (ince seramik)

11

Naylon (PA)

Cam elyaf takviyeli epoksi

Paslanmaz elik

3,5
2

Cam

1,4

Bakr (ingot veya boru)

1,4

Alminyum alamlar (ingot/boru)

Doal kauuk

1/1,4
1

Sert ahap

0,9

Polietilen

0,7

Dk alaml elikler

0,5

Yap elikleri (yass veya ktk)

0,35

Dkme demir

0,32

Yumuak ahap

0,25

Fuel oil

0,2

Malzeme seim diyagramlar