HDROSTATK YATAKLAR

Vedat Temiz

Giri
zafi hareketli yzeyler arasnda, dtan
basnlandrlm bir akkan tarafndan oluturulan
film mevcuttur.
Bu yataklar akkan sktrlamaz ise hidrostatik,
sktrlabilir ise aerostatik yataklar olarak adlandrlr.
Bu yatak sistemlerinde her zaman basnl akkan
salayacak bir tertibat gereklidir.
Radyal ve eksenel ykleri karlayacak yataklarn ayr
ayr tasarlanmalar gerekir.

Makina Elemanlar I

Hidrostatik yataklar-Avantajlar
1) Sfr hzlarda dahi yzeyler arasnda yk tayan bir ya filmi
mevcuttur.
2) Hidrodinamik yataklara gre ok daha rijittirler.
Hassasiyetin nemli olduu sistemlerde bu durum byk
avantaj salar.
3) Ya filmi kalnl genellikle byktr. Bylece yzeylerin
ok hassas ilenmesi gerekmez.
4) Srekli ya sirklasyonu snmay nler.
5) Sistem iindeki ya srekli olarak filtre edildii iin sisteme
toz veya dier abraziflerin girmesi sz konusu deildir.

Dezavantajlar ise bir basnl ya nitesine gerek olmas

nedeni ile yksek maliyet ve tasarm verisi eksikliidir.

Hidrostatik
yataklar
a) Pompa kapal
b) Basn oluumu
c) Basn x Cep alan,
normal yke eit
d) Yatak alr halde, ya
filmi mevcut
e) Artan ykteki durum
f) Azalan ykteki durum

Dairesel cep ve basn dalm

Basn dalm
Yatak geometrisi ve parametreler
Makina Elemanlar I

Dairesel cep ve basn dalm

ekildeki r yarapnda, dr kalnlnda ve d
uzunluundaki daire segmenti incelensin

Reynolds Dif. Denklemi gerei

q=

- areti ak ile basncn ters ynl olduunu gsterir.

Simetriden dolay radyal debi Q i aptan da kadar sabittir.

Q=

2
Makina Elemanlar I

Dairesel cep ve basn dalm

2

Q=

Ya filmi kalnl h sabit alnrsa,

12

12

Snr artlar: r=r0 da p=0

integrasyonla

+
C=Q.lnr0

Makina Elemanlar I

Dairesel cep ve basn dalm

Hesaplarda temel ama debi, cep basnc ve
tanacak yk arasndaki ilikiyi elde etmektir.
aptaki durumda ise r=r1 de p=pc dir.

Debiler eit olduundan

Q=

Denklem p ye
gre dzenlenirse

r0rri
Makina Elemanlar I

Tanacak yk
Bu durumda hidrostatik yatak tarafndan tanacak
toplam yk
=

Simetriden dolay

+2

Makina Elemanlar I

Debi-Yk ilikisi
=

+2

Cep basncna
karlk gelen yk

Makina Elemanlar I

Debi-Yk ilikisi
Q=

ki denklem birlikte dzenlenirse

Makina Elemanlar I

Tasarm Esaslar
=

Denklemden grld gibi bir hidrostatik yatan yk tama

kapasitesi cep basnc ve cep yarap ile deimektedir. Bu
denklem debiye bal yazldnda
=

Bu halde tanacak ykn viskozite, debi, cep yarap ve ya filmi

kalnl ile deitii grlr. Bir hidrostatik yatak tasarm iin bu
parametrelerden bazlarnn sabit olmas gerekir.
Makina Elemanlar I

Tasarm Esaslar
Viskozite ve cep yarap sabit olan byklklerdir. Buna gre
bir dzenleme yaplrsa

lk olarak hidrostatik yataktaki debi sabit olsun. Bunu

salamak iin hacimsel bir pompa kullanlabilir. Bu pompa
sabit devir sayl ve yeterli gte bir motorla tahrik edilirse
sabit debi elde edilir. Bu durumda;
= sabit

Makina Elemanlar I

Tasarm Esaslar
= sabit
Hacimsel pompa yerine bir ak kontrol valfi de kullanmak mmkndr. Bu
valfin, akn kendi tarafndan kontrol edilebilen bir delii (orifis) vardr.
Bylece, cep basncndan bamsz olarak debi sabit kalr.
Ayn yatakta birden fazla cep
varsa, o sayda valf gerekir.

Sabit debi halinde,

ykte bir art meydana
gelirse, bu cep
basncndaki art ve
buna karlk film
kalnlnda bir d
ile karlanr.
Makina Elemanlar I

Tasarm Esaslar (sabit kesitli orifis)

Orifis tipi kompansatrlerin en temel avantaj, ok kompakt olmalar ve
orifis plakasn deitirmenin kolay olmasdr. Bunun yannda, orifisin kendi
ya iindeki abrazif paracklardan dolay erozyona maruz kalr, bu da ak
karakteristiini deitirir.
Yarap a olan bir orifisteki debi
k katsays
=

Akkann younluu
Bu debi cepteki debiye eitlenirse

Buradaki parametrelerin hesab gerekir.

DKKAT: Viskozite sadelemez.

Makina Elemanlar I

Tasarm Esaslar
Bunun yan sra cep basnc ile debi ters orantl olacak ekilde
bir valf de tasarlamak mmkndr. Bu durumda
=
Yani, h film kalnl yk ile deimeyecektir. Yatak rijittir.
Yine benzer ekilde, artan yk ile h film kalnlnn da
artaca bir valf tasarlamak da mmkndr. Bu ekilde
artan ykn yapnn dier elemanlarnda yaratt ekil
deiimleri telafi edilmi olur.

Makina Elemanlar I

Tasarm Esaslar
Bir dier kompansatr tipi ise kapiler borudur. Kapiler boruda
ama sevk basncnn sabit olmasdr. Kapiler boru basnl ya
kayna ile cep arasna yerletirilir ve ya bu borudan geerek
cebe ular.

Yukardakine benzer bir kapiler kscda ak miktar (debi,

Poiseuille forml):
=

ps-pc

8
Makina Elemanlar I

Tasarm Esaslar (kapiler ksc)

=

Sistemde viskozitenin sabit olduu varsaylrsa, ps sevk basnc

olmak zere p=ps -pc yazlabilir.
=

Boyutsal byklkler bir sabite atanrsa

Makina Elemanlar I

Tasarm Esaslar (kapiler ksc)

=

Yukardaki denklemde FN yerine

yandaki deeri konursa,

Genelde p/pc 2 alnr. Bu durumda cep basnc, sevk

basncnn 1/3 kadar olur.

Makina Elemanlar I

Ceplerin basnlandrlmas

Makina Elemanlar I

rnek: Hidrostatik radyal yatak

4 cebi ve 4 kompansatr
olan radyal yatak

Her bir cepteki basn sras ile

pc1, pc2, pc3 ve pc4 olsun.
Manifold (sevk) basnc ps dir.
Her bir cebe ait
kompansatrler de srasyla K1,
K2, K3 ve K4 olsun.

rnek: Hidrostatik radyal yatak

HAL 1
lk etapta mile bir radyal kuvvet
gelmesin, yani
FN=0 olsun.
Bu durumda btn ceplerdeki
basn eit olur ve sistem dengede
kalr.
Yatan btn evresi boyunca ya
filmi kalnl niform olur.

rnek: Hidrostatik radyal yatak

HAL 2
Cep 4 e doru bir FN kuvveti uygulansn.
Bu durumda muylu cep 2 den cep 4 e
doru kayar. Cep 4 civarnda h film kalnl
azalr ve buradaki debi:

Burada k4 cep geometrisine bal bir

sabittir.
Eer K4 kompansatr sabit debi tipinde ise (valf veya pompa), h4 azaldnda ayn
miktar ya debisi iin cep basnc artmaldr.
1

ayrca
=

Yk artn karlamak iin, ykn art miktarnn kpyle ters orantl

olarak ya filmi kalnl azalacaktr.

rnek: Hidrostatik radyal yatak

HAL 2
Cep 4 e doru bir FN kuvveti uygulansn.
Bu durumda muylu cep 2 den cep 4 e
doru kayar. Cep 4 civarnda h film kalnl
azalr ve buradaki debi:

Burada k4 cep geometrisine bal bir sabittir.

Eer K4 kompansatr kapiler boru ise, h4 azaldnda ayn zamanda ya debisi de
azalr.

=
Eer Q
p
8
Verilen bir sevk basnc iin h4 n azalmas ile cep basnc artacaktr (pc=ps-p).
Cep basncndaki art yk artn karlayacatr.

Bir hidrostatik radyal yatak

konstrksiyonu

Bir talama milinin yataklanmas

Makina Elemanlar I

Bir tornann hidrostatik olarak

yataklanm tablas

Makina Elemanlar I

Eksenel Kaymal yatak

konstrksiyonlar

Eksenel hava yata konstrksiyonlar