You are on page 1of 380

PROVINCE OF THE QUEEN OF MARTYRS IN

VIETNAM
HOUSE OF SAINT VINCENT PHAM HIEU LIEM
APOSTOLIC SCHOOL

BASIC
PHILOSOPHY THEOLOGY
VOCABULARY
Tam Ha, July 5, 2009

BNG CH VIT TT
c
cg
k
GH
K
M
GH
GM
TGM
KT
LM
n.
ng.
TC
tk
tt.
vv
x.

: cng ng
: cng gio
: iu khon (canon: Gio lut)
: c Gio Hong
: c Kit
: c Maria
: Gio hi
: Gim mc
: Tng Gim mc
: Kinh Thnh
: Linh mc
: nm
: ngi
: Thin Cha
: th k
: v cc s tip theo
: vn vn
: xem

A
Aaronite: Dng di Aharon
Ab absurdo: Bng phn chng, bi l
Ab alio: Tha khi
Abandon(-ment): Ri, b, b ri, t/vt b; rung b; ph mc; ph
thc
Abase(-ment): Lm nhc, h nhc
Abba: Cha, ba, thn ph
Abbacy: an vin
a. nullius: . v. bit ht
a. territorial: . v. tng th (k 370)
Abbess: N an vin trng
Abbey: an vin
nullius: . v. c lp (i vi a phn)
Abbot: Vin ph, an vin trng
a. nullius: vin ph bit ht
a. primate: vin ph c/tng quyn (Dng Bin c)
Abdication: T chc, thoi v
Abduction: Bt cc (bt i cch phi php; ngn tr hn phi), cng
d
Abecedarians: Phi s hc, ph. m ch (phi Tin lnh tk 16 ch
trng khng hc ch, v cho rng TC s gip cho hiu KT c
cu ri)
Aberration: Lm lc, sai lc; lch lc; thc lon
Ab extrinseco: Ngoi khi, t ngoi gii
Ab homine (argument): Khng ch lun, i th lun chng (dng
l i th chng li i th) (gio lut) do nhn
Abhor(-rence): Kinh tm, gh t.
Abide: /lu li; tn ti; tip tc; chu ng;
a. by: theo ng, gi ng
3

Abiding: Lu bn, trng cu


Ability: Kh nng, nng lc; nng cch; ti nng, kho lo
Ab instestat: Khng di chc
Ab intrinseco: Ni khi, do ni tnh
Abiogenetic: T nhin sinh
Abjuration: Chnh thc b, th b (tn gio, lc gio, li th)
Ablution: Ty ra, thanh ty; trng chn (thnh)
a. cup: bnh nc ( cnh nh tm ra tay)
Abnegation: T b, b mnh
self a.: t b chnh mnh, qun mnh, x k
Abnormality: D tt, d thng
Abolish: Hy b, bi b., tiu hy
Abomination: Gh tm, gm ghic; cm th
a. of desolation: s gh tm hoang tn (Mt 24.15), ng. khc hi
Abortion: Ph/no thai; sy thai
Abortionist: Ng. ph thai
Abraham's Bosom: Lng Abraham, ni cc lc
Abreviator: on sc vin (nhn vin ca chun n Ta thnh
Vatican c trch vic chun b sc ch b nhim cc chc v)
Abrogation: Bi b; hy b, ph ch
Absenteeism: Trn s, trn vic
Absolute: Tuyt i
moral absolutes: quy tc lun l tuyt i (iu tuyt i buc phi
lm hay phi trnh)
The A.: ng Tuyt i
Absolution: Gii/x ti
absolutions of the dead: nghi thc lm php xc
canonical a. of censures: gii kim trng
general a: gii ti: chung, tp th
Absolutism: Chnh sch/th chuyn ch; tuyt i lun
4

Absorption: Chuyn tm, mit mi; thu ht ch ; hp thu


Abstain: King khem/c; trnh
Abstemious: Thanh m, tit ch
Abstinence: Nhn, cai, king, king c, chay tnh; tit dc
Abstract(-ion): Tru tng; tch/rt ra; tm tt
in the a.: trn l tuyt
Abstract(s): Bn tm tt
Absurd(-ity): V l, phi l., bi l., ng ngn, l bch
Abulia: Mt ngh lc, tht ch
Abuse: Lm dng, x t, lng m
a. of confidence: bi tn
a. of power: lm quyn
a. oneself: th dm
child a.: ngc i tr em
sexual a.: hip dm, cng hip
Abbyss: Vc thm; m ph
Abyssinian Church: GH tipi, Cp
Acacianism: Thuyt/phi (ly khai) Acacius (mt loi nht tnh
thuyt, tk 5)
Academic: Thuc trng hc, khoa bng
a. freedom: quyn t do hc hnh
a. subject: mn hc
a. year: nm hc
Academy: Hc vin, hn lm vin
Acathist hymn: Tn vnh ca
Acceptance: ng thun, chp nhn/thun; thu nhn, thu np
Acceptants: Nhng ng. chp nhn sc ch Unigenitus (n. 1713)
Accepted of God: c TC oi nhn
a. time: lc TC thi n
5

Access: ng/li vo, cch n gn; quyn s dng juridical a.: l


khm
Accident: Tai nn; ty th, ph/thuc th; thuc tnh; ngu pht
a. theory: thuyt: ngu pht, ngu nhin
absolute a.: ty th tuyt i, ph cht tuyt i
entitative a.: ty th hu th
eucharistic a: ty th Thnh Th
logical a.: ty th lun l
predicamental a.: ty th thuc tnh (thuc phm tr)
Accidental: Ty ph; bt ng
a. holiness: thnh c/thin thuc tnh
a. union: kt hp thuc tnh
Accidentalism: Thuyt: v nguyn nhn, ngu nhin (c hu qu,
nhng khng nhn c nguyn nhn)
Accidie: Bing nhc
Acclaim: Tung h, khen ngi
Acclamation: Tung h; li tung h trong Thnh L
Accomodation: Thch ng, thch dng; iu chnh/tit; iu
nh/gii, tha hip, tha thun
Accomplice: Tng phm, ng la
Account: Tng trnh, trnh thut, k khai, bo co; k ton, ti
khon, trng mc
a. of conscience: by t lng tm
Accountable: Chu trch nhim
Acculturation: Thch nghi/ hi nhp vn ha
Accursed: B nguyn ra; ng ght; v phc
Accusative: i cch
Accuse(-ation): Buc/kt ti; t co; co trng
false a.: co gian
Acedia: Bing nhc; t lnh
6

Aceldama: Rung mu (Mt 27:8)


Acephal(ic)ous: T lp (khng c u)
Acid test: Th thch gay go/gt
Acolyte: Chc/ng. gip L; th tc, b h, tay chn
A contrario: Nghch lun
Acosmism: Thuyt phi v tr
Acquire: c th, s c
acquired right: quyn: c th, c c, dnh c
Acrostic: Th ch u (cc ch u hoc cc ch cui lm thnh
nhng t c bit)
Act: Hnh ng/vi, tc ng; hin th; php n/lnh
a. of believing: hnh ng tin nhn
a. of devotion: hnh vi: sng knh, m o
a. of faith: hnh vi c tin, hnh ng tuyn tn
a. of God: thin tai
a. of parliament: o lut
a. of religion: hnh vi: o c, tn gio
a. of reparation: kinh pht t
canonical acts: s liu
human a.: hnh vi nhn linh
Act and potency: Hin th v tim nng
Acta Apostolicae Sedis (AAS): Cng bo Tng ta (1908-)
Acta Sanctae Sedis (ASS): Cng bo Ta Thnh (1865-1908)
Acta Sanctorum: S liu v cc Thnh
Action: Hot ng, hnh ., vic lm; tc .; (xa) Thnh L, L quy
Actiones sunt suppositorum: Hnh vi l thuc v cch
Active: Tch cc; ch ng; linh hot
Activism: S hiu ng, duy hot; hiu ng
Acts of the Apostles: Cng v cc Tng , Cv
of the Martyrs: s liu cc t o
7

of the Saints: s liu cc Thnh


Actual: C tht, thc s
a. grace: hin sng
a. sin: hin ti
Actualism: Thc sinh lun (thuyt cho rng ht thy vn vt u c hn
kh sinh ng)
Actuality: Hin thc tnh; thc ti, thc t;
actualities: thi s
Actualization: Hin thc ha
Actus purus: Hin/hu th thun ty, hu th tuyt i (TC)
A.D.: Anno Domini: Nm ca Cha, cng nguyn
Adamism: Phi ch trng sng nh Aam (trn trung), la th ch
ngha
Adamites: Ngi theo Adamism
Adapt(-ation): Thch ng, thch nghi; chuyn th; ci bin, phng tc
Ad beneplacitum: Ty tn
Ad cautelam: d phng
Addicted(-ction): Ghin, (thi) nghin ngp
Address: a ch; din vn, ng li
terms/forms of a.: cch/th thc tha gi
Adduction theory: Thuyt th th ( gii thch vic bin th, thuyt
ny cho rng cc li truyn php a Mnh Mu Cha Gisu vo
thay th cho bn th ca bnh v ru)
Adequate: Thch ng, tha ng
Ad extra: Hng/i ngoi
Adherence: Gn b, dnh cht; ph ha
Adherent: Ng.: ng h, gia nhp, ph ha, gn b, quy y; dnh cht
Ad hoc: c c, thch ng/ ng, nhm mc ch
Ad hominem: Khng ch lun, i phng lun chng (ly gy ng
p lng ng)
8

Adiaphorism: Ch thuyt v thng v pht (mt phi Tin lnh


Luther theo Melanchthon: coi mt s cc l li thc hnh cng gio
l v b v hi)
Ad intra: Hng/i ni
Adjuration: Thnh khn, khn ni (tha thit, trang trng)
Ad libitum: Ty /tin, t do la chn
Ad limina (Apostolorum) visit: Ving m hai tng (c 5 nm mt
ln, cc gim mc v Roma gp GH, k 400)
Ad Majorem Dei Gloriam (AMDG): vinh quang TC c sng
hn (khu hiu Dng Tn)
Administration: Qun tr/l
a. of sacrements: c hnh, ban (pht cc) b tch
Administrative: Hnh chnh
a. act: hnh vi hnh chnh
a. recourse: thng cu/t, khng co, chng n; cu vin
Administrator: Gim qun, qun l
apostolic a: g. qun tng ta
Admiration: Thn phc, cm phc
Admire: Knh phc, khm phc
Admission: Nhp/nhn vo, thu nhn; th nhn
Admit: Tip nhn, kt np, thu nhn
Admonish: Qu trch, rn bo, cnh/khuyn co
Admonition: Li cnh co, khuyn co, khuyn bo
Admonitor: Ngi cnh co, khuyn vin
Adolescence: Thi thiu/ thanh nin
Adonai: Cha, Cha ti, Cha t, ng tr v
Adoption: Nhn lm con nui, dng h/ngha; tuyn np, chp
thun, thng qua
impediment of a.: ngn tr (tiu hn) v dng ngha ( 1094)
Adoptio(a)nism: Ngha t thuyt, phi dng t
Adore(-ation): Th phng, th ly, tn th
9

perpetual a.: chu lt, chu phin


Ad quem: o hn, im n, tiu ch
Ad rem: ng vn , thuc vn , hng s
Adulation: A dua, xim nnh, xu nnh, b
Adult: Thnh nin, trng thnh, khn ln
Adultery: Ngoi tnh, thng dm, gian dm
Advent: Ma Vng
a. wreath: vng hoa Ma Vng (vng l, gia c 4 cy nn c
ln lt thp ln qua 4 tun Ma Vng)
Adventism: Ti lai thuyt/ phi
Adventist: Tin hu C c Phc Lm
Adverb: Ph t, trng t
Adversary: K th; i phng
Ad vitanda scandala: trnh gng xu
Advocate: Cu bu, bu cha, bnh vc, bin h; lut/trng s,
khng vin
a. of the Church: bin h vin, bin s (ngi bin h cho GH trc
ta dn s)
devil's a.: Khng vin phe qu (a ra nhng l do chng trong cc
v phong thnh; x. promoter of justice)
Advowson: (Xa) n nhn bo tr (gio dn bo tr mt nh th
hoc tu vin v hng mt s c quyn trong lnh vc y)
Aeon: Thi i; thi i bt tn; nin k; thn linh trung gian (ng
gio)
Aer: Khn ph chn (chn thnh trong phng v Bydnxi)
Aesthetics: Thm m lun, m hc
Aetianism: Thuyt Aetius (phi Ari: thuyt d ng cho l Cha
Con khng ging nh Cha Cha
Affable(-ility): Ha nh, lch s, nim n
Affect: nh hng ti, gy xc ng; cm xc; thm nhim; gi v
Affection: Cm tnh, tru mn, luyn i; chng bnh
10

Affective prayer: Cm nguyn


Affectivity: Cm tnh, tnh cm
Affinity: Quan h thn cn, tng h; quan h thn tc, hn thuc
(dy h hng do vic kt hn); i lc
Affirmation: Khng nh, qu quyt
Affirmative judgment: n vn ng thun
a. theology: thn hc khng nh
Affusion: Ra ti (bng cch nc) trn u
After-effect: Tc dng tip hu
After-life: i sau
Agam(ic)mous: V tnh
Agamy: Phi hn (trong mt x hi)
Agape: c i, sng i, lng mn; ba n huynh , tic tng nim;
l t n
Age: Tui; thi i
canonical a: tui lut nh (Gio lut: 7= tui khn; 18= trng
thnh; 25= c chu chc linh mc, vv)
a. of consent: tui cp k
a. of discretion: tui thc (bit phn bit lnh d)
a. of reason: tui khn
impediment of a.: ngn tr (hn nhn) v thiu tui (nam= 18 tui,
n= 14 t.)
Ageing: C tui, v gi, tui gi, lo thi
Agency: Hnh ng, hot/tc ng; nng lc; phng cch, mi gii;
i l; hng, s, cc
Agent: Tc vin/nhn; nhn vin, vin chc; i l; nguyn ng lc
pastoral a.: nhn vin mc v, mc v vin
Agere sequitur esse: Hnh ng th theo hu th, hu th sao hnh
ng vy
Aggiornamento: Cp nht ha, tu nghip
Agility: Tnh nhanh nhn, linh li; linh hot (sau khi sng li)
11

Agios: Thnh
Agitate: Quy ri, lm no ng, kch .
Aglipay Schism: Cuc ly khai do Grgri Aglipay gy ra bn
Philipin n. 1902
Agnoetae: Phi/ngi theo v tri thuyt (cho l i ny, K khng
thu bit tt c)
Agnoetism: Thuyt v tri
Agnostic(-ism): Bt kh tri thuyt
Agnus Dei: Kinh Ly Chin Thin Cha; hnh nh ca Chin TC
Agonizants: Dng Camil (lo cho bnh nhn v nhng ngi hp
hi)
Agonize: u lo khc khoi, phin mun tt , qun qui; hp hi
Agony: Thng kh, kh au cc im; ni qun qui; hp hi
Agrapha: Di ngn (li ca c Gisu c truyn lu, nhng
khng c ghi li trong cc Phc m)
Ahistorical: Phi lch s (vt ra ngoi cc iu kin khng v thi
gian)
AID (artificial insemination by donor): Th tinh nhn to ngoi hn
nhn (vi tinh dch ca ngi khng phi l chng)
AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome): Bnh lit khng,
Sia
AIH (artificial insemination by husband): Th tinh nhn to trong
hn nhn (nh tinh ca ngi chng)
Aim: Mc ch/tiu, nh
Aisle: Gian cnh/hng (nh th)
A jure: Do lut
Akeldama: X. Aceldama
Alacrity: Vn v, nim n, nhit tnh, nhanh nhu; vui v, vui tnh,
linh hot
Alapa: Chic v nh (ca GM lc ban php Thm sc)
Alb: o chng trng (phng v)
12

Albigensianism, albigenses: Lc gio Albi (x. cathari)


Alcoholism: Chng nghin ru
Alexandria, school of: Trng phi Alexanria
a. rite: l in Al.
Algophilia: Chng a au
Algophobia: Tt khip s au
Alienate(-ation): Tha ha, vong thn; in lon; chuyn nhng
Alimentation: Lng thc, thc phm; cung cp, tip liu
Aliturgical days: Ngy khng c Thnh L
All Saints: L Ch Thnh
All Souls Day: L cc ng
Allegiance: ng h, trung thnh
Allegorical interpretation: Ch gii ng ngn, (gii thch cc bin c
trnh thut trong Kinh Thnh nh l mun ng ch v mt iu
khc)
Allegorism: Thuyt ng ngn
a. of creation: thuyt ng ngn v sng to
Allegory: m/phng d; ng /ngn
Alleluia: " Hy chc tng Yahv"
Alleluyatic sequence: Ca khc Cantemus cuncti (Chng ta cng ht
mng, tk.9: lp i lp li nhiu ln cu alleluia)
Alleviate: Lm gim bt, xoa du
Alliance: Giao c, minh c; lin minh
Allocution: Bi hun d, din vn
Allure: Quyn r, li cun
Alma (Almah): Thiu n, trinh n (danh tc dnh cho . Maria,
pht nguyn t Is 7:14)
Alma Mater: M ch thnh
Almighty: ng Ton nng
Almoner: Gio s ( cung in: c trch vic phn pht cc ca b
th)
13

Alms: Ca b th/dng cng


Almuce: o chong ngoi (ca cc kinh s)
Alpha and Omega: A v W, u v cui, thy v chung
Alphabetic: Theo th t a b c
a. psalms: Cc thnh vnh th t ch ci (c cu hoc tit bt u
bng mt mu t theo th t cc ch ci)
Altar: Bn th
fixed a.: bn th c nh
main a.: bn th chnh
minor, lateral a.: bn th cnh/tiu
movable: bn th lu ng
a. of burnt offering: t n
a. of incense: hng n
portable a.: b. th xch tay
priviledged a.: b. th. c n
Altar boy: Ch gip l
Altar bread: Bnh l
Altar cards: Bng tr kinh
Altar cloth: Khn ph bn th
Altar rail: Bn chu l
Altar steps: Bc cp bn th
Altar society: Phng hi (lo v cc dng trong phng v ca gio
x)
Altar stone: bn th, thnh
Alter Christus: Kit khc (nn ging K)
Altruism(-ist): V tha
Alumbrados: Phi quang chiu, tin gic (tk 16)
Ambiguity(-guous): M h, mp m, ti ngha, ngha nc i; kh
hiu
Ambition: Tham/cung vng
14

Ambivalence: Hai mt/chiu, nc i, song dng


Ambo: i ging kinh
Ambrosian rite: L in thnh Ambrsi (Milano)
Ambulatory: Hnh lang, li i (ng sau bn th)
AMDG: vinh quang TC c sng hn
Amen: Chnh/qu th, ng/tht vy, xin c nh vy, mong thay
Americanism: Ch ngha thc tin M, thuyt duy hnh
Amerindian: Ngi bn x Chu M
Amice: Khn qung vai, khn vai
Ammonian sections: Nhng on hay phn ct 4 Phc m ra tng
khc, m ngi ta tng do Ammonius Saccas ( 242) lm
Amnesia: Chng mt tr nh, hay qun
Amnesty: n x
A. International: T chc n x quc t
Amniocentesis: Th nc bo thai
Amor: Tnh yu
a. amicitiae: tnh bn, tnh bng hu
a. benevolentiae: tnh yu v ngha
a. complacentiae: tnh yu v v li/v tha
a. concupiscentiae: tnh yu: v li, ch k
a. intellectualis/platonicus: tnh yu: l tr,khng tng; i tnh trong
mng
Amoral: Phi o c, phi lun
Amorous: Si tnh, a tnh, say m
Amos: A-mt, Am
Amovability: C th di chuyn/thuyn chuyn/ di i
Amphibo(lo)gy: Lng , c hai ngha; ti ngha
Amphictyony: Lin tn b lc (chung quanh mt ni: th t (miu),
linh thing
Ampulla: Bnh nh
15

Amputation: Ct xn, ct ct, thit on


Anabaptism: Thuyt ti ty (1: ra ti li; 2: ch ra ti cho ng. ln)
Anabaptists: Ti ty (gio phi ch trng ra ti li)
Anachronism: Sai nin i, li thi
Anacoluthon: Mt lin tc c php
Anagogy(-ical): Li gii thch Kinh Thnh theo ngha b nhim;
tnh trng tm hn hng ti mc chim nim thn nghim
Analempsis: Siu thng; a ln (Tri)
Analogatum princeps: Thc ti loi suy chnh (gia cc thc ti loi
suy)
Analogia: Loi suy/t; tng t
a. entis: hu th loi suy
a. proportionis: loi suy tng t
Analogy: Loi suy; tng t
a. of attribution: loi suy qui/thuc tnh
a. of being: loi suy hu th
a. of faith: loi suy c tin (tnh cht tng hp trong ton b ni
dung cc chn l c tin)
a. of proportionality: loi suy tng t
Analysis fidei (of faith): Phn tch hnh vi c tin
Anamnesis: Kinh hi nim, truy/tng nim, (sau khi truyn php)
Anaphora: Kinh tin hin trong thnh L (L quy, Kinh t n); cch
ly ch u
Anathema: Tuyt thng, rt php thng cng; khai tr; nguyn ra,
chc d
Anathematise: Rt php thng cng; kt n; nguyn ra
Anathematism: Sc ch kt n (lc thuyt/gio)
Ancestor: T tin, ng b
Anchor-cross: Neo hnh thp gi (k hiu kit xa)
Anchorite (anchoress): n tu, n s
Ancient of days: ng Cao nin (n 7.9)
16

Ancilla theologiae: Tr l thn hc (phi kinh vin gi trit hc l


n t ca thn hc)
Andrew: An-r
Andrew's cross: thp gi hnh ch X (thnh An-r)
Androgyny(-nous): Lng gii tnh nam (nam dng n)
Angel: Thin thn/s
guardian a.: thin thn bn mnh
Angel-lights: Phn tng knh (nh: gia cc ca s trong nh th)
Angelic salutation: Phn u kinh Knh mng
a. doctor: Thnh Tma Aquin
a. hymn: Ca khc thin thn ("Vinh danh TC trn cc tng tri")
Angelology: Thin thn hc
Angelus: Kinh Truyn tin
Anger(-gry): Tc gin, gin d
a. of God: cn thnh n ca TC (Rm 5.9)
Anglican(-ism): Anh gio
A. Communion: lin hip Anh gio
A. orders: nghi thc phong chc thnh trong Anh gio
Anglo-Catholics: Anh-Cng gio (Phi Anh gio gi gio l v
phong tc Cng gio)
Anguish: Lo s, thng kh, kh no, cc hnh
Anhomoeans: X. Anomoeans
Anima: Linh hn; tinh thn, tm hn; vong linh; ct li
Animalism: Th vt thuyt (con ngi khng c linh hn khc loi
vt, c khc th ch khc mc tin ha cao hn m thi)
Animate: Hot no, linh hot ha, lm cho sng ng, khch l
Animation: Ph hn, truyn sinh kh; linh hot, ho hng
immediate a.: ph hn tc thi (ngay lc th thai)
mediate a.: ph hn gin thi (trong tin trnh thai nghn)
Animatism: Thuyt vn vt c thc, phim tri thuyt
17

Animism: o th vt linh, vt hn gio; thuyt vn vt c hn,


phim hn lun
Animosity: Hn th, c cm, i nghch, on ght; pht cu, phn n
Annates: Thu nin lc gio s
Annihilate: Tiu dit, hy dit
Annihilationism: Tiu tn thuyt (1: linh hn tr v h v, hoc 2:
ch ti nhn mi b tch dit)
Anniversary: Dp k nim (hng nm)
Anno Domini (A.D.): (Nm ca Cha) Cng nguyn
Annotate(-ion): Ch thch, ghi ch
Announce(-ment): Loan bo, cng b
Annuario Pontificio: Nin b/ gim Ta Thnh
Annulment: Hy b, v hiu ha
Annunciation: Tuyn co, thng bo; Truyn tin (cho M)
Anodyne: Xa du, lm gim au kh
Anoint(-ing): Xc du
a. of the Sick: b tch Xc d.
annointed One: ng chu xc du (Msia, Kit)
Anomaly(-lous): D thng, qui trng
Anomoeans, anomoeism, anomoians, anhomoians: Thuyt d ng (lc
gio Ari, tk 4)
Anonym(-ous): B danh, nc danh
a. Christian: kit hu v danh (c tinh thn kit, m khng gia nhp
kit gio)
Antagonism: Tng k/phn, i ch/khng, xung khc
Antecedent: Tin l; tin ; (s nhiu=) tin kin, qu trnh, lai lch
Antediluvian: Tin i Hng thy; xa xa, c xa
Antelapsarianism: Thuyt tin nh tin nguyn ti (phi Calvin cho
l "trc nguyn ti/sa ng" - lapsus - TC nh sn v s phn i
i ca mi ngi)
Antependium: trang tr trc bn th
18

Anthem: Bn thnh ca
Anthology: Hp tuyn, su tp
Anthropic: Do ngi, hng nhn
a. principle: nguyn tc hng nhn (trong v tr)
Anthropocentric(-ism): Qui nhn lun, nhn trung thuyt
Anthropogenesis: Khi nguyn nhn loi, qu trnh hnh thnh nhn
loi
Anthropogeny: Nhn nguyn lun (bn v ngun gc loi ngi)
Anthropology: Nhn (loi) hc
Anthropomorphic(-ism): Nhn cch thn thuyt, nhn hnh lun
(miu t hot ng ca cc thn linh, nh TC, theo cch kiu hnh
ng ca loi ngi)
a. of creation: th nhn hnh ha ca phn trnh thut v sng th
Anthropomorphize: Nhn hnh ha
Anthropopathy: Nhn cm (TC cm chu au kh nh loi ngi)
Anthropos: Con ngi
a. myth: thn thoi nguyn nhn (ng gio)
Anthroposophy: Thng nhn hc/lun, hc thuyt nhn tr (ca R.
Steiner, n. 1913)
Anti-Catholic(-ism): Chng Cng gio
Antichrist: Phn Kit
Anticipate: Hnh ng trc; tin d/on/liu
Anticlericalism: Bi/chng gio s
Antidicomarianites: Bi Thnh Mu phi (chng bng c Maria:
lc gio thi xa)
Anti-intellectualism: Phn tr lun
Antilegomena: Nghi kinh (kinh sch ngy th hay chnh th cn
trong vng tranh lun)
Antilogy: Phn , nghch lun, mu thun
Antimension: Thay cho bn th (Byzantin: khung vi dng lm
nh mt loi bn th xch tay)
19

Antimodernism: Lun tro chng no trng tn thi


Antinomians: Phi phi lut
Antinomy: Tng phn, mu thun v nguyn l (lut php, trit l)
Antiochene (church, rite, school): thuc Antikia
Antipathy: c cm
Antiphon: ip ca, ip xng
Antiphonal: Kiu i xng, p ca
Antiphonary: Sch ip xng
Antipope: Gio hong ngy
Antiquity: Thi c i, thng c
Anti-semitism: Bi Do thi
Antitheism: Bi thn linh, bi TC
Antithesis: Phn
Anti-trinitarians: Chng Tam V (ph nhn TC c 3 ngi)
Antitype: i trng, i hnh, i mu
Antonym: Tri ngha
Anxiety(anxious): Lo u, u t, bi ri, bn khon
A pari: ng lun, cng vy
Apartheid: Chnh sch phn bit chng tc
Apatheia: V thin hng
Apathy: V cm, lnh m
Aphasia: Mt kh nng ngn ng
Aphorism: Cch/chm ngn, ngn ng
Aphthartodocetae: Thuyt tr th nn (cho rng thc s th th xc
K khng kh, khng cht, khng h i; cuc kh nn ch l biu kin,
lm nh l Ngi chu au kh tht)
Apocalypse: Mc khi; sch Khi huyn, Kh
Apocalyptic: Huyn b, kiu khi huyn; kinh khng (nh cnh tn
th)
a. number: con s 666 (Kh 13.18)
20

Apocalypticism: Ch hng (vn chng, vv) huyn b


Apocatastasis: Thuyt cu /phc nguyn vn vt (Orign)
Apocrypha: Ngy th/kinh; tin lnh: th quy in
Apocryphal: Thuc ngy th; ba t
Apodictic: Xc quyt; tt yu
Apollinar(ian)ism: Thuyt Apollinaris (tk 4: ch trng K khng
c linh hn; Ngi Li thay th linh hn)
Apologetics: Khoa bin/minh gio, tn chng hc
Apologist: Ngi bin gii, nh bin gio
Apologize: Xin/co li
Apology: Bin gii; li t ti
Apopha(n)tic theology: Thn hc: tiu cc, huyn b, v ngn
Apophthegm: Cch/danh ngn
Aporia: Vn nn nan gii
Apostasy: Bi gio, b/phn o
Apostate: Ngi chi/b o (cng khai tuyn b), phn
A posteriori: Hu thin, hu nghim
Apostle: S , tng
a. of the gentiles: thnh Phaol
apostle's creed: kinh Tin knh cc Tng
Apostleship: Cng/a v tng
a. of Prayer: Hi tng cu nguyn
Apostolate: Chc v tng ; vic tng
Apostolic: Thuc tng ; tng truyn; tng ta, ta thnh
a .administration: ht gim qun tng ta (k 371)
a. age: thi cc tng
a. canons: 85 khon lut (quy in) cc tng
a. Constitution: tng hin
a. Datary: tiu chng n tng to
a. Delegate: khm s ta thnh
21

a. Fathers: tng ph
a. Letter: tng th
a. Ministry: tha tc v cc tng
a. Prefecture: ht ph don tng ta
a. See: Ta thnh, tng ta
a. Signatura: ti cao php vin ta thnh
a. Succession: k nhim cc tng
a. Tradition: truyn thng cc tng (tc phm ca Hippolytus,
236)
a. Vicariate: ht i din tng ta
a. visitation: kinh lc tng ta
Apostolici: Ngi c sng ht nh cc tng (cc nhm qu khch
ch trng trit bt chc cc tng )
Apostolicity: Tng truyn tnh, tng tnh
Apotheosis: Thn ha, phong thn; cc thnh
Apparition: Hin ra, h. hnh; xut hin
Appeal: Ku gi, hiu triu; khng co, thng t; yu cu; hp dn
Appear: Hin ra, xut hin; hnh nh
Appearance: Xut hin; hnh dng, dng dp, b ngoi
Appel of the eye: Con ngi (= nng niu qu chung: nl 32.10)
Appellants: Thnh phn khng co (nhm gio s Php chng n ln
cng ng phn i . Gio hong, nm 1713)
Appetence: Lng ham mun, thm mun
Appetite: Thm mun, dc vng; ngon ming
concupiscible a.: thm mun dc tnh
irascible a.: thm mun n tnh
sensitive a.: thm mun cm tnh
Appreciate(-ion): nh gi cao, thm lng; cm phc, tn thng;
thng thc; bit n; tng gi tr
a. of faith: nhn thc c tin
22

Approach: Cch tip xc; li x l, phng thc nghin cu


Appropriation: Thch ng; chim hu; quy gn, bit ng/quy cch
(Tam V hc)
Approve: Chun/chp nhn, tn /ng thnh
A priori: Tin thin, tin nghim; thot u
Apriorism: Tin nghim cch/tnh; tin thin thuyt
Apse: Hu cung/ng
Aptitude: Nng khiu, kh nng, nng cch
Aquamanile: Bnh ra tay
Aquarians: Phi duy thy
A quo: Khi hn, khi im
Aramaic: Ting Aram
Arcane (arcanum,-a): B mt, b thut
a. discipline: quy lut b thut
Archaeology: Kho c hc
biblical a.: kh. c. h. kinh thnh
Archangel: Tng s thn, tng lnh thin thn
Archbishop: Tng gim mc
metropolitan a.: TGM chnh ta
Archconfraternity: Lin phng hi
Archdeacon: Tng ph t
Archdiocese: Tng gio phn, gio tnh
Archetype: Nguyn mu; in hnh
Archimandrite: an vin trng (bn ng phng)
Architriclinus: Qun gia/tic, ch chi
Archives: Vn th lu tr; cng hm; s vn kh
Archpriest: LM un ht, LM nin trng
Ardent: Nng nhit, st sng, hng hi, si ni
Areligious: V tn gio
Areopagite: Hi vin Areopa-go, h. v. hc ng Athn
23

Aretology: Tng ngn


Argument: L chng/l; lun chng
Argumentation: Cung cch bin lun
Arian(-ism): Lc gio Ari (tk 4-6)
Aridity: Kh khan
Aristotelianism: Hc thuyt Aristt
Ark: Tu No
A. of the Covenant: hm bia giao c
A.of the Testimony: hm bia chng c
Armageddon: Trn t chin (Kh 16:16)
Armenian (rite, church): (l in, GH) Armnia
Arminianism: Phi Armini ( 1609: mt nhnh Tin lnh Calvin)
Arms race: Chy ua v trang
Article of faith: Tn khon/ iu
a. of death: pht lm t, gi cht
a. of religion: 39 gio iu ca Anh gio; 25 gio iu Methodist
Articulus stantis aut cadentis ecclesiae: Tn iu sng cht ca GH
(ti h i vi s sng cn ca GH)
Artificial insemination: Truyn/th tinh nhn to
Aryan: n-u
Ascenda(e)ncy: Uy th/lc
Ascension: Ln tri, thng thin (K)
a. of Isaia: Isaia ln tri (ngy th)
Ascent of Mount Carmel: Ln Ni Caml (Tc phm ca thnh
Gioan Thnh Gi)
Ascete: Tu s/ng. sng kh hnh
Ascesis: Kh ch; kh luyn
Ascetical theology: Thn hc tu c kh ch
Ascetic(ism): Thut kh ch/luyn, i kh hnh
A se: T hu
24

Aseity: T hu tnh
Asexual: V (gii) tnh
Ash Wednesday: Th t L tro
Ashera pole: Tr thn Ashera
Asperges: Ry nc (thnh)
Aspergill(-um): Que ry nc (thnh)
Aspersion: Ry nc (kiu Ra ti)
Aspirant: Thnh/ng sinh
Aspiration: Kht vng, nguyn/k vng; li nguyn tt
Assemble: Tp/nhm hp
Assembly: Hi ng, cng on; hi ngh
a. of God: Gio phi Triu thn hi (Tin lnh Pentecostal)
Assent of faith: n nhn c tin, tin nhn/ theo, tn phc
Assertion: Quyt on, khng nh
Assessor: C vn thm phn, hi thm
Assimilate(-ion): ng ha; tiu ha; hp th; thu trit
Assistant: Tr l/t
Assistancy: Vng (lin tnh) dng (Dng Tn)
Associate pastor: Cha ph
Association: Phi/lin hp; lin tng; hi on
of ideas: lin kt t tng, lin tng
Assume: m nhn; tha nhn
Assumption: Gi nh; a v Tri
a. of the Blessed Virgin Mary: . Trinh N Maria hn xc ln Tri,
Mng triu
a. of Moses: Ms c a ln Tri (ngy th)
Assumptionists: Dng Mng triu
Assurance: Bo m; bo him
Assure: oan chc, bo m
Astrology: Thut chim tinh
25

Asylum: Ch tr n, ni nng nu
right of a.: quyn tr ng/t h
Asyrian Christians: Kit hu Cnh gio ( Trung ng)
Ataraxy: V cm/gic/u; thanh tnh, bnh thn
Atavism: Nt t truyn, li ging
Athanasian Creed: Bn tuyn tn thnh Athanasi (cng gi l
Quicumque, tk 5)
Atheism: Thuyt v thn
humanistic a.: nhn vn v thn
materialistic a.: duy vt v thn
negative a.: v thn tiu cc (khng c l do tin)
positive: v thn tch cc (c l do khng tin)
practical a.: li sng v thn, v thn thc t/tin
scientific a.: v th. khoa hc
systematic a.: v thn h thng
theoretical a.: v thn l thuyt
Atheist: Ng. v thn
Atomism: Thuyt nguyn t, th vi tn/phn
mental a.: vi phn tm thn
Atone(-ment): n b, bi thng; n ti
a. Day (Yom Kippur): ngy n ti, x ti (Lv 16:1tt)
Atony: Mt trng lc
Atrophy: Suy nhc, gy mn, teo tp
Attachment: Gn b, quyn luyn
Attempt: Th, c gng, n lc; toan tnh, mu toan; mu
Attempted marriage: mu hn (gio s t ng kt hn: phi php bt
thnh)
Attention: Ch
Attitude: Thi ; t th, dng dp
mental a.: th. . tinh thn, tm/no trng
26

Attribute: Thuc tnh; u phm, c tnh; thuc t/ng; biu trng


communicable a.: . ph. kh thng
entitative a.: . ph. hu th
Attribution: Quy vo, gn cho; quy thuc, bit/c quy
Attrition: U hi, n nn (v s hnh pht); tiu hao
Attritionism: Thuyt y hi (cho rng n nn ti cch khng trn
cng chu b tch co gii nn)
Atypical: Khng tiu biu, v loi
Audians: Lc gio Aui (tk 4)
Audience: Tip kin, yt kin; khn gi, c ta; phin ta
Auditor: Thnh gi; kim ton vin; d thnh vin t do (trong cc
kha hc)
Aufklrung: (thi i) nh sng
Augsburg Confession: Bn tuyn ngn Augsburg (Tin lnh, n. 1555)
Augur: Thy bi (thi c La M)
Augustinians: Dng thnh ugutin
Augustini(ani)sm: Hc thuyt thnh ugutin
Aumbry: T nh ( gi vt thnh: du, chn, sch thnh, v.v.)
Aureole: Ho quang
Auricular Confession: Xng ti ta kn ("k bn tai")
Austere(-ity): Nghim khc; khc/kham kh, kh hnh
Austerities: Nhng vic kh hnh
Authentic(-ity): Chnh thc/php; trung thc, chn chnh; ch thc,
chnh xc
Authoritarian: c on, chuyn quyn
Authoritative: C thm quyn, c uy tn
Authorities: Uy thn (x. Powers)
Authority: Quyn th, uy quyn/th; th gi, uy tn
divine a.: thn quyn
27

Autism: Bnh t k/ta (thu kn mnh li, khng giao tip c vi


ngi khc)
Autocephalous: T tr, bit lp (mt GH)
Autocracy: Chuyn ch, ch. quyn
Auto-da-F: Sc lnh v c tin (kt n hoc tha ti); hnh pht ha
thiu
Autoerotism: T kch dc
Autonomous morality: Lun l t lp (c nhn t ch, khng ph
thuc vo mt ai, k c TC)
Autonomous Religious House: Tu/an vin t tr (khng c b trn cao
hn b trn nh)
Autonomy: T tr/lp; t ch (i li vi heteronomy)
Autopsy: Phu nghim t thi
Auxiliary: Ph, th yu; ph tr, ph b; ph t
a. Bishop: GM Ph t
a. hypotheses: gi thuyt b tr
a. Saints: cc thnh mt tay (14 v thng c coi l bu c thnh
cng nht), cc thnh hay cu gip
Available(-ility): Sn c/dng, kh dng; sn sng
Avarice: Tnh tham lam, h tin, keo kit
Avatar(-a): Thn nhp th (n gio)
Ave Maria: Kinh Knh mng
Avenger of blood: Ngi i n mu (Ds 35.19)
Averroism: Hc thuyt Averroes ( 1198)
Aversion: Gm/chn ght, gh tm, kinh tm
Awakening: Thc tnh; tnh/gic ng, nhn thc; pht ng, khi
dy
Awareness: Gic ng, /nhn thc
Axiology: Gi tr hc
Axiom: nh l, tin ; chm ngn; iu hin nhin
Azyme: Bnh khng men
28

Azymites: Phi dng bnh khng men

29

B
BA (Bachelor of Arts; US=AB): C nhn vn chng
Baal: Thn Baal
Babel: Thp Babel; hn n
Babylonia: Babylonia
B. exile: thi lu y Babylonia
Backbiting: Ni xu sau lng
Baccalaureate: T ti
Background: Hu cnh, nn cnh; bi cnh; lai lch
b. theory: hc thuyt hu cnh
Bad example: Gng xu/m
b. faith: thiu thnh tht, gian, gian ln, bt lng; c , d tm
Bahaism: o Bahai
Baianism: Thuyt Bai ( 1589)
Baldacchino: Phng/tn du (che trn bn th), lng che
Balm, balsam: Nha thm; t hp hng
Baltimore Catechism: Sch Gio l Baltimore
Ban: Cm ch; lnh cm; kt n, tuyt thng
Banns: Co th hn phi, rao hn phi (k 1067)
Baptism: Php Ra (ti), thanh ty
b. of blood: r. ti bng mu (t o trc khi chu php ra)
b. of desire: ra ti bng c mun
b. of fire: ra ti bng la (= c mun)
b. in the Holy Spirit: chu n Thnh Thn
conditional b.: ra ti vi iu kin
infant b.: ra ti hi nhi
lay b.: php ra t tay gio dn
Baptismal Font: Ging Ra ti
b. grace: n php ra ti
30

b. name: tn thnh
b. robe: o ra ti
b. vows/promises: li ha ra ti/khi chu php ra
b. water: nc ra ti
Baptistery: Cung/n ra ti
Baptist, the: Thnh Gioan Ty Gi
Baptists: Phi trng ty; phi Bp-tt
Baptize: Ra ti (ban, nhn)
Barbiturate: Bacbiturat
Barefoot Friars: Tu s chn khng, kh hnh
Bar-Jonah: Con Gioan (tn h ca thnh Phr)
Barmitzvah: Con trai Do thi tui 13; l mng ln 13
Barnabas: Ba-na-ba
letter of B.: Th ca Ba-na-ba (ngy th)
Barnabites: Tu s Dng thnh Phaol
Baroque: Barc (kiu ngh thut)
Bartholomew: Ba-t-l-m-
Baruch: Ba-rc, Br
Base community: Cng on cn bn
Basel, council of: Cng ng Basilea (n. 1431-1449)
Basilians: Tu s Dng thnh Basili
Basilica: Vng cung thnh ng
b. Major: i v. c. th. ng
b. Minor: tiu v. c. thnh ng
Patriarcal b.: gio ng thng ph
Basilidians: Phi Basilies (ng gio, tk 2)
BC (before Christ), BCE (bef. common era): Trc K, trc cng
nguyn
Beads, tell the: Ln (trng) ht, ln chui
Bearer: Ch th qun th
31

Beatific: Vinh phc


b. union: phc hip, kt hip trong vinh phc
b. vision: phc kin, th kin vinh phc
Beatify(-ication): Tn phong chn phc/ thnh
Beatitude: Hnh phc
Beatitudes, the: Bt chnh phc, tm mi phc tht (Mt 5:3-12)
Bedevil: Qu m; gy/lm bi ri, hnh h
Beelzebub: B-en-d-bun, qu trng, tng qu
Beg: n xin, hnh kht; ni xin
Beget: Sinh sn; (trong TC=) nhim sinh
Only Begotten: Con Mt TC
Beguines, Beghards: Hip hi gio dn Bganh (sng chung - nam
ring, n ring - m khng c li khn, B, H lan; b GH ln n)
Behaviour: Cung cch hnh ng, thi ng x
Behaviourism: Tm c thuyt, ch thuyt hnh vi
Being: Hu th, hin hu, tn ti
b. itself: t hu th
Belfry: Thp chung
Belial: B-li-a, Satan
Belief: Tin tng, tn ngng, lng/nim tin, c tin
Believe: Tin, tin tng
Bell: Chung
Belonging: Thuc v; h thuc
sense of b.: cm thc h thuc
Beloved disciple: Mn Cha yu (Ga 13:23)
Benedicite: 1. Thnh thi "Chc tng Cha i.." (n 3:57-90); 2. kinh
"Xin Cha chc lnh" (trc ba n)
Benedictines: Tu s Dng Bin c
Benediction: Php lnh, li chc lnh/phc
b. of the Blessed Sacrament: chu/php lnh Mnh Thnh Cha
32

Benedictional: Sch (cc) php lnh


Benedictus: Bi ca "Chc tng" (Lc 1:68-79)
Benefaction: Vic thin/ ngha; ca dng cng
Benefactor: n nhn, nh ho tm
Benefice: n bng gio s, bng lc (k 1272)
Beneficiary: Th hng n bng; hng li
Benefit: Li ch; li lc; li im; mn tr cp, cp ph; c hu; c
quyn
b. of Clergy: c quyn gio s (khi chu quyn ta i)
Beneplacitum apostolicum: Chp thun ca Ta thnh
Benevolence: Lng: nhn, tt, khoan dung; ho/t tm, thi rng
lng
Benighted: Dt nt, lc hu
Benignity: Hin lnh/hu, nhu m, khoan hu; khinh trng (khng trm
trng), nh, lnh
Berakah: Kinh t n hoc cu chc (Do thi)
Bernardines: Tu s Dng thnh Bna ci cch
Beseech: Khn cu, van ni
Bestial: D man, tn bo, y th tnh
Bestiality: Th tnh; th dm
Bestiaries: Tp truyn v ng vt (Trung c)
Bestow: Ban tng
Bethlehem: B-lem
Betrothal: nh/ha hn
Bewitch: B ba m, ph, ym; m hoc; lm cho m say , quyn r
Bhagavat: Th tn
Bhakti: Tn thc i m
Bhandanta: i c
Bhiks(h)u: T kheo, kht s, tng ni
Bias: Thin lch, xu hng; thnh kin
33

Bible: Kinh Thnh


bible-bashing: thuyt ging qu khch (theo li duy vn t)
b. Christians: mt nhnh GH Mthist
b. service: c hnh/phng v Li Cha
b. society: hip hi KT
Biblia pauperum: Kinh Thnh (gii ngho) tranh truyn (Trung c:
dng dy gio l kinh thnh bng tranh v)
Biblical: Thuc Kinh Thnh
b. archaeology: kho c hc v thi i KT
b. chronology: nin i biu/hc KT
b. Comission: U ban KT
b. criticism: thut nghin cu ph bnh KT
b. movement: phong tro KT
Biblicism: Ch thuyt duy KT
Bibliography: Th mc
Bibliolatry: Tn th KT
Bidding prayer: Kinh cu Anh gio
Bier: n cng/khing quan ti; o quan, quan ti
Big-bang: V n ln (khi im v tr)
Bigamy: Ly hai v/chng; song hn
Bigot(-ed,-ry): C chp, hp hi, b phi; cung/mui tn
Bilingual: Song ng
Bilocation: Lng ti (hin din mt lc hai ni)
Bination: Lm hai L mt ngy
Binding and loosing: Quyn buc g (Ktrao ban cho thnh Phr)
Bingo: Tr nh bing
Binitarianism: Thin Cha Hai Ngi (lc gio)
Biodegradable: D h thi (do tc nhn sinh hc, vi khun)
Bioethics: Sinh lun thng hc, sinh o c hc
34

Biogenesis: Sinh nguyn trnh (khi nguyn s sng), sinh nguyn


thuyt
Biography: Tiu s
Biological warfare: Chin tranh sinh hc/vi trng
Biologism: Duy sinh lun
Biology: Sinh vt hc, sinh hc
Bionics: Phng sinh hc, sinh k thut
Biopsy: Sinh thit
Biorhythm: Chu k sinh hc, nhp s. h.
Biosphere: Sinh cu/quyn, sinh vc
Biotechnology: K thut sinh hc, sinh k
Biretta: M cnh vung (gio s), bart
Birth control: Hn ch/iu ha sinh sn
Birthday: Sinh nht
Birthrate: T sut sinh
Birthright: Quyn tp m, tha k
Bisexual: Lng gii tnh
Bishop: Gim mc
Bishopric: a phn
Black: Mu en; da en; en ti
b. canons: kinh s thnh ugutin
b. death: dch hch (tk 14)
b. fast: n chay nht, nht chay
b. friars: tu s Dng a Minh
b. magic: qu thut
b. Maria: r ng rau; (bng) xe ch t.
b. Mass: Thnh L nhi, t l, l th Satan
b. monks: tu s Dng Bin c
b. sheep: con chin gh, phn t h n
b. theology: thn hc da en
35

Blackball: B phiu chng, nh hng


Blacklist: S en; v s en/s cm (cc sch)
Blackmail: Tng tin; hm da
Blaspheme, blasphemy: Phm thng/thnh, lng ngn, bng b
Bless: Chc lnh/ phc; ban/ ging phc
Blessed: c dim phc, c phc
The B.: thnh, chn phc
B. Sacrament: Mnh Thnh Cha, Thnh Th
B. Virgin: c Trinh N
Blessing: Cu/chc phc, chc lnh; php lnh; iu lnh
apostolic b.: php lnh Ta thnh
b. in disguise: gp iu lnh trong chuyn d, gp ha m ha ra may
Blind: M
b. alley: ng ct
b. spot: im m
Bliss: Hnh phc, ton phc, cc lc
Blood: Mu
b. brother: anh em kt ngha
b. lust: a git chc
b. money: tin thu git mn; bi khon n mng
b. of the Covenant: mu Giao c
b. relation: huyt h, huyt thng, h.tc
b. sacrifice: cuc hy t m mu
b. theology: th. h. huyt thc
precious b.: bo huyt K
sacrificial b.: mu hy t
Blue Army: o binh xanh (hip hi sng lp nm 1946)
Boanerges: Con thin li (Mc 3:17, tn K t cho Giacb v
Gioan)
Boasting: Khoe khoang, khoc lc; hnh din; t khoa, t ho
36

Boat: Tu, thuyn


incense b.: bnh hng
Bodhi: B , o, Gic, Tr
Bodhihrdaya: o tm, B tm
Bodhisattva: B tt
Bodily: Thuc v c th, th xc
Body: Th xc, thn th; vt th; hi, on, gii, khi
b. language: ngn ng c ch
b. of Christ: Mnh Thnh Cha
b. of the Church: cng on GH
Bogomils: Tn phi Bgmil (kiu Manik, nh nguyn, thi
Trung c)
Bohemian Brethren: Anh em Bhmia (tn phi kit, tch khi
Utraquists, n. 1467, v sau ny kt hp vi phi Calvin)
Bollandists: Bllanist (thnh vin t chc Jean Bolland, chuyn
kho cu v bin son tiu s cc thnh)
Bolshevism: Ch ngha bnsvc
Bona fide: Thin , thc tm/lng, thnh thc
Bond of Marriage: Dy hn phi, lin h v chng, hn h
Bondage: Cnh: n l, giam cm
Book: Sch, kinh, th
b. of Common Prayer: Sch Kinh Chung (Sch phng v Anh gio)
b. of Hours: Sch gi kinh, sch nht tng
b. of Life: S trng sinh
Born again: Ti sinh (phi kit Pentecostal)
Bounteous(-tiful): Di do, qung i
Bounty: Rng ri, ho phng, qung i; qu biu, tin thng
Brahman: B la mn, t t Blm
Braille: Ch bray, ch ni
Brain death: Cht phn no
37

Brainstorming: Phng php kch no


Brainwashing: Ty no
Brake(-ing of) the Bread: L b bnh
Branch theory: Bit chi thuyt (Anh gio)
Brazen sea: B nc bng ng (1V 7.23)
Bread: Bnh
altar b.: bnh l
b. of life: bnh trng sinh
unleavened b.: bnh khng men
Brethren: Anh em
Breviary: Sch nht tng, Phng v gi kinh
Bride: C du, tn nng
b. of Christ: Hin th K
Bridegroom: Chng r, tn lang
Brief: on sc
b. under the Seal of the Fisherman: . sc ng n nhn Gio Hong
Brimstone: Dim sinh (Kh 9.17,18)
Broad Church: Gio hi qung phi (Anh gio)
Broadstole: Dy cc php ln (ca ph t)
Brotherhood: Tnh anh em, huynh on
Brother-in-law: Anh em chng/v/r
Brothers: Anh em; s huynh; nam tu s khng linh mc
b. of the Christian Schools: s huynh Dng La san
b. Hospitalers: s huynh Dng Thnh Gioan Thin Cha
Bruised reed: Sy dp (Is 42.3)
Buddha-Dharma-Samgha: Pht-Php-Tng
Buddhism: Pht gio
Bull: Sc ch, trng sc
Bullarium: Th tp cc Sc ch
Burden of proof: Bn phn chng minh
38

Bureaucracy: Ch quan liu, thi th li


Burgomaster: Th trng
Burial: m tang, vic tng tng
Burning Bush: Bi gai chy rc (Ms)
Bursar: Ngi qun l ti chnh (trng hc), ng. c hc bng
Burse: Bao ti nh (ng khn thnh, Mnh Thnh); hc bng
Buskins: Bt tt GM (mang khi lm L trng: theo mu phng v)
B.V.M. (Blessed Virgin Mary): c Thnh N Trinh Maria
Bylaw: Lut l a phng; ni quy (ca mt hi on, t chc, vv)
Byzantine: Thuc Bydnxi (Cnstantinp); phc tp v l
b. discussion: tranh ci vin vng
Byzantinism: Kiu Bydnxi, vin vng

39

C
Cab(ba)la: Php b truyn (xem theosophy; php thut thng truyn
Kinh thnh ca Do thi; b thut giao thng vi th gii siu vit)
Cabbalistic: Thuc b php, php thut, thn thng, b him
Caesaropapism: Th ch /ch thuyt lng quyn nguyn th (nm
c quyn i ln quyn o)
Caesura: Ngt ging (trong cch ngm th)
Caesarean/Cesarian: M d con
Caiaphas: Cai-pha
Cain: Ca-in
Calced: i giy
Calefactory: L si; bnh si tay (bnh cu cha nc nng
linh mc si tay khi lm l)
Calendar: Nin lch
Church liturgical c.: gio lch
Gregorian c.: nin lch do GH Grgri XIII n nh (n. 1582)
Julian c.: nin lch do Giuli Csar n nh
Calixtines: Phe chn thnh (nhnh n ha ca phi lng hnh
Huss(-ita): x. utraquism)
Calling: n gi; thin hng; ngh nghip
Callous(-ness): Nhn tm
Calm: Yn lng/tnh; bnh/im tnh, thanh thn
Calumny: Vu khng/co
Calvary: i s, Canv
Calvinism: Thuyt/phi Calvin ( 1564)
Camaldolese: Tu s Dng Camaldoli (do thnh Rmual sng lp,
n. 1012)
Camauro: M nhung (ca HG: thi xa)
Camerlengo, Camerarius: Hu cn/th tng vin
Campanile: Thp chung
40

Canaanite: Ngi Ca-na-an


Simon the C.: Simn Canaan (tng : Mt 10.4)
Candelabrum: n tr, n gi nhiu ngn
Candidate: ng vin, c v., ng sinh, d tuyn, th sinh
Candle: Cy nn
Paschal c.: nn Phc sinh
Candlemas: L nn (2-2)
Candlestick: Gi n nn, chn nn
Canon: Quy tc, tiu chun; kiu mu; th quy, quy in; iu khon
c .of a council: khon lut
c. of the Mass: l quy
c. of Scripture: chnh lc Kinh thnh
c. of Muratori: bn k cc sch Kinh thnh do ng Muratori (16721750) khm ph
c. within the c.: ct ty quy in
Canon: Kinh s
c. Penitenciary: k. s. x gii
c. Regular: k. s. dng
Canon Law: Gio lut
Canoness: N kinh s
Canonical: Theo gio lut
c. celebration: c hnh theo th thc g. l.
c. effects: gi tr gio lut
c. form: th thc lut nh
c. hours: cc gi kinh
c. mission: b nhim, y thc hp lut
c. penance: nghi thc gii ti (xa)
c. possession: chnh thc m nhn nhim v
c. visitation: kinh lc theo g. l.
Canonicals: L phc gio s
41

Canonicity: Quy in tnh


Canonist: Chuyn vin gio lut, nh gio lut
Canonize(-ation): Phong thnh; lit k vo quy in, quy mc
Canons, regular: Kinh s dng
Canopy: Trng, tn; vm
Canossa, to go to: H mnh, ci mnh trc mt i th (chu thua
sau trn u)
Cantata: Thnh ca on bn, Cantat
Canticle: Bi thnh ca, ca vnh
C. of Canticles: Dim ca, Dc
C. of the Sun: bi ca mt tri (ca thnh Phanxic Assisi)
Cantor: Thnh ca vin; lnh xng vin
Caodaism: Cao i tam k ph
Capernaum: Ca-phc-na-um
Capital: Th /ph; ch hoa; ch yu; vn, t bn
c. punishment: t hnh
c. sins: cn ti, cc mi ti u
c. virtues: cn c, cc nhn c chnh
Capitalism: T bn ch ngha
Capitular Mass: Thnh L cng on kinh s
Capitulary: Tp quy ch dn s; cun quy lut ca: a phn, kinh s
on, v.v.; (xa) bn dn nhp (tm lc ni dung mi mt cun
sch) Kinh Thnh
Cappa: o chong
c. magna: o chong ln (ca cc hng y v gim mc)
Cappadocian Fathers: Cc Gio ph Capaxia (Basili, Grgri
Nazianz v Grgri Nisa)
Captatio benevolentiae: Lng nnh, ly lng
Captivity Epistles: Ngc trung th (Pl, Cl, Ep, Plm)
Capuchins: Tu s Dng Phanxic ci cch
42

Caput: u; th lnh
Cardinal: Hng y (k 349); cn bn, ch cht
c. Bishop: hng y ng gim mc (k 350)
c. Camarlengo: h. y th thn
c. Deacon: h. y ng ph t
c. Dean: h. y nin trng
c. Legate: h. y c s
c. Prefect: h. y b trng
c. Priest: h. y linh mc
c. Protector: h. y bo tr
c. Proto-deacon (first c. deacon): h. y trng ng ph t
c. Vicar: h. y i din/gim qun
Cardinal Virtues: 4 bn c tr (khn ngoan, tit , dng lc v
cng chnh)
Cardinalate: Chc hng y
Care of Souls: Tc v (lut nh) chm lo cho cc linh hn (k 150)
Cargo Cult: o th vt (phong tro tn gio Mlandi ging nh
Thin sai thuyt)
Caritas Intenationalis: Hi cu t Cng gio quc t
Carmel: Ni Cc-men
Carmelite: Tu s Dng Caml/Ct Minh
Carnal: Xc tht, nhc dc
Carnival: Hi ccnavan, l hi vui chi cng cng trc ma trai
gii (Ma Chay)
Carolingian: Lin quan n thi Charlemagne ( 814; thi i, ci
cch, vv)
Cartesianism: Ch thuyt Descartes (1596-1650)
Carthage councils: Cc cng ng Ccthag (tk 3-5)
Carthusians: Tu s Dng thnh Brun (1032-1101)
Case: Trng hp; trng hung, hon cnh; v, n; (ng=) cch, th
cch
43

c. of conscience: n/nghi vn lng tm


reserved c.: n dnh ring
Cassock: o dng (x. soutane)
Caste: ng cp, tng lp x hi
Casualism: Thuyt ngu nhin
Casualness: Tnh ngu nhin
Casuistry: Gii nghi hc, ng dng hc; k thut gii cc n lng
tm
Catacomb: Hang toi o
Catafalque: Bc quan ti, gin/i linh cu
Cataphatic theology: Thn hc tch cc
Catechesis: Hun gio, dy gio l
Catechetical: Lin quan n hun gio
c. value: gi tr hun gio
Catechetics: Thut hun gio
Catechism: Sch gio l, sch bn
Catechist: Gio l vin, ging vin gio l
Catechize: Dy gio l
Catechumen: Ngi d tng
Mass of the c.: phn u Thnh L (trc lc dng l)
Catechumenate: Thi gian d tng
Categorical: Dt khot, nht quyt; thuc phm tr
c. imperative: quy tc lun l tuyt i (thuyt Im. Kant)
Category: Loi, hng, khi; phm tr
Catena: Sch ch gii (xa: gii thch tng cu KT vi nhiu ch
dn ca cc tc gi khc nhau)
Cathari(-st): Lc gio Cathar (tro lu nh nguyn, kh hnh Trung
c)
Catharsis: Ty ra; gii ta/vi tm thn; thanh ty tm hn; qun
trng, ra rut
44

Cathedra: Ta, ngai, ging n, gh/chc gio s


ex c.: t thng ta (gio hun), dng quyn ti thng; dt khot
Cathedral: Nh th chnh ta
c. chapter: kinh s on
c. school: trng dy ht cho ca on (xa)
Cathedraticum: Thu chnh ta (phn ng gp gio x np cho
gim mc, theo Gio lut c)
Catholic: Cng gio
c. Action: c. g. tin hnh
c. Apostolic Church: GH i cng s (gio phi Tin lnh:
Irvingites)
c. Church: GH c. g.
c. Epistles, Letters: cc th chung (KT: Gc, 1+2Pr, 1+2+3Ga, G)
c. Majesty: vua Ty ban nha
c. Relief [Emancipation] Acts: o lut gii phng (tr cho ng. dn
cc quyn cng dn m trc Anh quc tc mt)
Catholicate: a ht/chc gio ch (trong GH t tr Ba t, Armnia,
Georgia)
Catholicism: GH (th gii, tnh cht) cng gio
popular c.: gii cng gio bnh dn
Catholicity: Tnh cht ph qut, cng gio tnh
actual c.: cng gio tnh thc cht
moral c.: c. g. t. tinh thn
physical c.: c. g. t. thc s
virtual c.: c. g. t. tim tng
Catholicos: Tc hiu gio ch (trong cc GH Armenia, Georgia v
Asyria)
Causa sui: T nhn
Causality: Tng quan nhn qu, nguyn nhn tnh
law of c.: nh lut nhn qu
principle of c.: nguyn l nhn qu
45

Causative: Tc ng nh l nguyn nhn, tnh cch nguyn nhn


Cause: Nguyn nhn, cn c, duyn do: nguyn nhn ti thng
(TC)
disposing c.: nguyn nhn chun b
efficent c.: n. nh. tc thnh
exemplary c.: nguyn nhn m phm, kiu mu
final c.: nguyn nhn mc ch, cu cnh
first c.: n. nh. nht
formal c.: n. nh. m thc
instrumental c.: nguyn nh. dng c
material c.: n. nh. cht th
meritorious: v cng c
moral c.: n. nh. lun l
principal c.: nguyn nhn ch yu, chnh nhn
remote c.: n. nh. xa/gin tip, vin nhn
second c.: nguyn nhn nh, th nhn
secondary c.: nguyn nhn ph thuc
sufficient c.: nguyn nhn ton tc, tc nhn
supreme c.: n. nh. ti cao
total c.: n. nh. ton din
ultimate: n. nh. ti hu
Cause-effect relationship: Quan h nhn qu
Cause: V kin, v n, n kin
c. of canonization: v phong thnh
Cause: L do; s nghip
Cautel: Quy tc ch (v cc b tch)
Caution: Cn thn, thn trng; cnh bo/co
Cautiones: Li ha hn nhn khc o (bo m s gio dc con ci
trong c tin cng gio)
CE: Church of England: GH Anh (Anh gio)
46

CE: Christian era, common era: Cng nguyn


Cedron: Kt-rn
CELAM: Lin hip cc Hi ng Gim mc Chu M Latinh
Celebrant: Ch t/l
Celebrate(-tion): Mng knh; c hnh cuc/l mng
c. the memory: knh nh
Celebret: Chng th hnh l
Celestial: Thuc v: tri, Thin vng, th. gii
c. bodies: vt th thin gii; thin th
c. city: thin
c. hierarchy: thin phm/trt (thin thn)
c. mechanics: c hc thin th
Celibacy: i/tnh trng c thn
Celibate: c thn
Cell: Phng nh; x lim; t bao; chi b
Cellarer: an s lng i (lo v lng thc)
Celt(-ic): Ngi (dn tc) Xen-t
Celtic Church: GH Xen-t ( Anh quc trc thi thnh ugutin
Canterbury ( 605)
c. cross: thp gi c vnh trn
Cemetery: Ngha trang/a, t thnh
Cenacle: Nh/phng tic ly
Conobite: an s; cng on n tu
Cenotaph: Quan ti trng, i k nim
Censer: Bnh (xng) hng, l hng
Censor: Kim duyt vin
Censorship: Chnh sch kim duyt (sch bo)
Censure: Hnh pht cha tr, gio v (k 1331), kim trng; kim
duyt/nh
c. a jure: gio trng do lut
47

ecclesiastical c.: gio trng


ferendae sententiae c.: gio trng hu kt (k 1314)
latae senentiae: gio trng tin kt
reserved c.: gio v: bit cm, bit quyn, dnh ring (k 1354 3)
Center/centre: Tm im; trung tm; im/phn ch yu
Centering prayer: Suy nim quy thn, quy thn nim
Centered(-ness), self-: Quy ng
Cento: Thi phm rp ni, bi chp nht; chui cc cu trng dn
Kinh Thnh
Centrifugal: Ly tm
Centripetal: Hng tm
Centurion: Quan bch qun
Century: Th k; i trm qun; tp trm on
Cerecloth: (xa) Khn chi sp (bn th)
Ceremonial: Thuc nghi thc; b nghi thc; sch nghi thc
c. of Bishops: sch nghi thc ca GM
Ceremony: Nghi thc/l
Cerinthians: Lc gio Cerinth (th 1-2)
Certain(-ty): Chc chn
Certify: Chng thc, xc thc
Certitude: Xc thc tnh; xc nhin tnh; nim xc quyt/tn
extrinsic c.: ngoi l
formal c.: minh bch, dt khot
intrinsic c.: ni l
metaphysical c.: siu hnh (tuyt i)
moral c.: xc tn lun l/l thng (chc hnh ng, k 1608)
Chain: Xch, xing; dy, trng; mng li
c. letter: th dy chuyn
c. reaction: phn ng dy chuyn, lin tip
Chained Bibles: Sch Kinh thnh ci giy ( khi b nh cp)
48

Chair: Ngai ta, ta ging, gh hoc chc gio s


c. of Peter: ngai ta Phr; uy th ca GH
c. of theology: chc hoc gh dy thn hc
Chalcedon: Canxn, Khalkn (cng ng n. 451)
Chaldean: Can-
C. Curch/Rite: GH/l in Can- (nhnh Nestri)
Chalice: Chn l/thnh
c. veil: chn ph chn
Chamberlain: Th thn
Cardinal c.: h. y. nhip chnh (thi gian trng ngi GH)
Ch. of Sword and Cape: th thn (gio dn; c Phaol VI gii b
chc ny n. 1958)
Chance: Tnh c, ngu nhin; c hi/may
Chancel: Cung thnh (phn chung quanh bn th)
Chancellor: Chng n (k 482)
Chancery: Gio ph, ta/vn phng gim mc
Chant: Thnh ca, bi ht, iu ht
Gregorian c.: bnh ca
melismatic c.: ca iu c vn a m (mt vn m ht ngn nga qua
nhiu nt nhc)
syllabic c.: tng vn
Chantry: Thin qu cc linh hn ( dng l cho k qu c); nguyn
ng cc linh hn ( lm cc l y)
Chaos: Hn n; hn lon
Chapel: Nh nguyn, nguyn ng
c. of Ease: nh nguyn ty tin (nh nguyn cnh)
private c.: phng nguyn (k 1226)
Chaplain: Tuyn u (k 564)
military c.: t. u. qun i
C. of His Holiness: c ng (bc t. u.)
49

Chaplet: Trng ht/chui


Chapter Hi; i hi, (dng) tu ngh
Cathedral c.: Hi kinh s (k 503);
c. House: phng i hi
c. of. faults: hi tr li
Conventual c.: cuc hp cng on tu s, tu ngh
General c.: tng tu ngh, tng cng hi
Chapter, Little: Bi c ngn
Character: Tnh tnh; tnh cch, t.cht; t cch, c im, c tnh;
ch kh
Sacramental c.: n tch
Characterology: Tnh tnh hc
Charge: Khi nng; gi tin; nhim v; n buc ti; din t (ca cc
b trn cao cp... nhn cc dp i kinh lc)
Charism(-a): on/c sng
c. of truth: . s. chn l
Charismatic: Thuc: Thn Linh; c tnh cch on sng
c. Movement, Renewal: phong tro: Thnh Linh, canh tn
Charitable: Nhn i, lng
Charity: Bc/c i, tnh yu; hi t thin, cu t; ca b th
heroic act of c.: ngha c bc i anh hng (dng ht mi cng c
ring cng nh c ng ch i ny v i sau gip cho cc linh
hn ni luyn ngc)
sister of c.: N t bc i (Dng thnh Vinh Sn)
Charms: Sc quyn r; duyn dng; ba m, l ba
Charterhouse: Tu vin Dng thnh Brun
Chartreuse, The Great: an vin thnh Brun (sng lp ti GrandeChartreuse gn Grenoble, Php)
Chaste(-ity): Trinh bch, tr. khit, khit tnh, trong trng
Chastise: Trng tr, nh p; hnh pht
Chasuble: o l ngoi
50

Cheat(-ing): Gian ln, la gt, la o


Cheirotonia: Nghi thc t tay (phong chc)
Cherubicon: Bi ca Krubim (phng v ng phng)
Cherub(-im): Minh thn, thn phm Krubim
Cherubic: Trn trnh xinh xn, ngy th trong sng, p nh tin
Chiasmus: Php i ngu tro, cch chuyn hon cu i
Child abuse: Hnh h/ ngc i tr con
Childermas: L Cc Thnh Anh Hi (28 thng 12)
Childhood: Tui th, thi th u, thiu thi
Childlikeness: Nh tr con, ngy th, hn nhin
Child of Mary: Hi Con M
Children's Crusade: Ngha binh thiu nhi (n. 1212)
Chiliasm: Thin nin thuyt
Chi-Rho: Ch vit tt ca CristoV (X=khi+P=r)
Chirognomy: Thut xem tng tay
Chirograph: Th bt, vn t vit tay (th ca GH)
Chirotony: Nghi thc t tay
Chivalry: Phong cch hip s; tc phong lch s
Choice, moral: S la chn lun l
Choir: Bc (dnh cho:) ca on/hi ht, kinh s, v.v.; ban l nhc
c. boy: em hi ht, thiu ca vin
c. master: ca trng
c. of angels: 9 phm thin thn
c. school: trng nh th ln
c. Sisters: N kinh s (c bn phn ht kinh nht tng; khc vi lay
Sisters)
Choral: Thuc ca on; hi hp xng
Chorale: Bi hp xng; dn hp xng
Chorbishop (chorepiscopus): (xa) Gim mc min qu (ch c
quyn hnh hn ch)
51

Chorister: Thnh vin ca on, ca vin


Chorus: Dn hp xng; on hp xng; ng thanh tn thnh
Chrism: Du (hin) thnh
c. Mass: l (lm php) du
Chrismal, chrismatory: Bnh/hp du thnh
Chrismation: Xc du thnh; Thm sc (ng phng)
Christ: Kit, ng chu xc du, Msia
C. event: bin c K (s kin lch s)
C. of faith: K ca c tin (nh GH tuyn tn)
Christ-figure: Dung mo (ging nh) K
Christen(-ing): Ra ti; t tn
Christendom: Cng on/ th gii Kit gio
Christian: Ngi kit, kit hu
c. Brothers: S huynh La san (FSC)
c. doctrine: gio l kit
c. era: thi i Cha Kit
C. Life Communities (CVX): Cng on i Sng Kit (Hip Hi
Thnh Mu ngy trc)
C. Majesty, His Most: vua nc Php
c. name: tn thnh
c. science: khoa hc kit (tn phi do Mary B. Eddy sng lp (1879),
ch trng c quyn cha bnh qua nim tin v t chi dng n y
khoa)
Christianity: Kit gio, c tin hoc tinh thn kit
anonymous c.: Kit gio khng tn, k.g. ti tm
Christianization: Kit gio ha, kit ha, lm cho thm nhun,
mang li tinh thn kit
Christic: Thuc v (lin quan n) K
Christmas: Ngy L ging sinh, No-en
C. tide/time: ma Ging sinh
52

Christocentric(-ism): Ch hng quy Kit, Kit hng tm lun


(t K lm trung tm)
Christogenesis: Kit din ha ch thuyt
Christological: Thuc K hoc Kit hc
c. title: danh hiu K
Christology: Kit hc
analytical c.: k. h. gii tch
biblical c.: k. h. kinh thnh
c. from above, descending: kit hc thng xut, ging trnh
c. from below, ascending: k. hc h khi, thng trnh
funcional c.: kit hc chc nng/tc nng
ontological c.: k. h. hu th
process c.: kit hc trnh t
Spirit c.: k. h. Thnh Linh
transcendental c.: kit hc siu nghim
Christomorphous: Dng thi K
Christonomy: Quy phm K
Christophany: Khin dung/linh
Christophers: Hip hi kit vin (do Cha J. Keller, M.M. sng lp n.
1945, qung b tinh thn kit)
Chronicler: Tc gi sch S bin nin, bin nin s gia
Chronicles: S bin nin, 1Sb, 2Sb
Chronology: Nin i hc, bng nin i
Chrysostom, John: Gioan Kim khu
Church: Hi thnh, Gio hi; gio phi
C. history: Gio s
C. of England: GH Anh quc, Anh gio
C. order: th trt trong GH
C. ritual: l in GH
Latin C.: GH Latinh
53

militant C.: GH chin u, GH ti th


Roman C.: GH cng gio Rma
suffering C.: GH au kh, GH luyn trng
triumphant C.: GH khi hon, hin thng, trn tri
Church: Nh th, gio ng (k 1214)
collegial c.: nh th kinh s
parish c.: nh th gio x
c. warden: ng t (ngi trng gi nh th); thnh vin ban qun l
ti sn nh th
Churching: Ban php lnh cho ph n thi sinh n
Churchyard: Vn (khun vin) nh th (c khi c dng lm
ngha trang)
Ciborium: Bnh thnh (ng Mnh Thnh)
Cilicium: o lng gai, o nhm
Cinture: Dy tht lng (l phc)
Circular: ng tron, vng trn; th lun lu
c. argument: l lun vng vo
c. conception of time: quan nim chu k v thi gian
c. letter: th lun lu
Circumcision: Ct b
c. of hearts: hon ci
Circumincession: trong nhau, tng ti (Ba Ngi)
Circumlocution: Li/li ni quanh co
Circumscription: Khu, ht
ecclesiastic c.: gio khu
Circumstance: Hon cnh, tnh/trng hung, trng hp
aggravating c.: trng hp gia trng
exempting c.: trng hp min tr
mitigating c.: trng hp gim khinh
Circumstantial: Gin tip, do suy din
54

Cistercians: Tu s Dng Xit (thnh lp ti Citeaux, n. 1098)


Citation: Trch dn; trt hu ta, triu hon (k 1507); tuyn dng
City: th, thnh ph
celestial C.: thin , th.gii
C. of God: Nc Cha, Thnh tr TC (tc phm ca thnh ugutin)
Civil: Thuc cng dn, dn s
c. allegiance: bn phn cng dn
c. constitution of the Clergy: quy ch v t chc dn s ca hng gio
s (Php, n. 1790)
c. disobedience: bt tun lut php
c. law: lut h, lut dn s, dn lut
c. marriage: hn phi i, h.ph.theo lut h
c. religion: tn gio dn chnh (dng tn gio vo mc ch dn s)
c. rights: quyn cng dn, dn quyn
c. servant: cng chc
c. service: ngnh dn chnh
c. war: ni chin
Civilization: Vn minh
Civory: Trng (che bn th)
Clairvoyance: Minh kin, m. tri, m. on, m. t, thu sut; sng
sut
Clandestin(-ity): B mt, ngm n, ngm ngm, ln lt
Cla(e)pper: Qu m (chung); ci (cp) phch, ci sanh, catanhet
(nhc kh)
Clares, Poor: N tu Dng kn thnh Clara (n. 1215)
Claretians:Tu s Dng Claret (Tha sai M V Nhim, CMF, n.
1849)
Clarity: nh quang, sng t, sng ngi; r rng, minh bch, hin
minh, quang m.
c. of risen bodies: quang diu, hin minh tnh ca th xc sng li
(ngi lnh)
55

Class: Hng, loi, lp; giai cp, tng lp


c. conscious: c thc giai cp
classless: v giai cp
c. strugle: u tranh giai cp
social c.: giai cp x hi
Classic(-ism): C in (ch hng), k cu; c hng/gi; kinh in,
in hnh
Classical consciousness: Tm thc kinh in (ly vn ha mnh lm
tiu chun nhn nh mi s)
Classification: Phn loi, phn hng, sp th t
Clause: Mnh ; c iu, c khon
Clausura: Ni vi/cm
Claustrophobia: Chng s khu vc ng kn, b ta hi chng
Clean: Sch, khng u
c. animals: Loi vt thanh sch (St 7:2)
Clementine Literature: Vn phm Clment (vn phm ngy c
coi nh l tc phm ca thnh Clment)
Clementines: Su tp Gio lut Clment (do c Clment V n
hnh, n. 1314.)
Clergy: Hng/gii gio s, tng l
regular c.: gio s dng
secular c.: gio s triu
Clergyman: Gio s (Kit gio)
Cleric: Thnh vin hng gio s (k 232)
Clerical: Thuc gio s; thuc cng vic vn phng
c. state: hng gio s
Clericalism: Thuyt gio quyn, ch ngha gio s qun trit; no
trng ph g.s.
Clerk in Holy Orders: Gio s (Anh gio)
Clerks, Regular: Gio s dng (nam tu s lm vic mc v)
56

Clinical: Lin quan n bnh vin hoc vic iu tr, lm sng; bng
quan, lnh m
c. Baptism: ra ti bnh nhn
c. death: thi trng cht lm sng (theo nhn nh y hc v tnh trng
c th)
Cloister: ni vi (k 667); hnh lang (bao quanh sn vung trong tu
vin); tu vin
cloistered life: i n dt/an tu
papal c.: ni vi gio hong
Clothing: Qun o; mc tu phc
Cloud of witnesses: m my nhn chng (Dt 12:1)
Cloven tongues: Nhng li phn tn (Cv 2:3,6-7)
Cluny: an vin Cluny (Dng Bin c, n. 909)
Coadamism: Thuyt ng nguyn t (Aam)
Coadjutor: Ph t; tr s
c. bishop: GM Ph (k 403)
spiritual c.: tr s linh v (trong Dng Tn)
Coat-of-arms: Huy hiu, gia huy
Co-Consecrators: GM ng tn phong
Co-creator: ng to ha
Code: B lut; m
c. of Canon Law: B Gio lut
Codex/codices: B vn bn
Codify: in ch, php in ha; quy tc/h thng ha
Coeducation: Gio dc chung (nam n)
Coenobium: Tu vin n s, cng on n tu
Coeval: Cng thi, cng tui
Coexistence: ng hin hu, cng tn ti
Coffin: o quan, linh cu
57

Cogito ergo sum: Ti suy ngh tc l ti hin hu (nguyn tc cn


bn ca Descartes: 2e Mditation)
Cognate: B con h hng; b con bn ngoi; cng ngun gc
Cognition(-al): Tri/nhn thc; nng lc nhn thc, tri nng
cognitional theory: tri nng lun thuyt
Cognitive: Thuc v hiu bit/nhn thc
c. fruitfulness: sc nng phong ph v mt nhn thc
c. minority: nhm bit kin (thiu s ngi theo mt l thuyt hoc
tn gio ring)
Cognizance: Hiu bit, nhn thc; thm quyn
Cohabit(-ation): ng c, sng chung
Cohere(-nce): C kt, dnh cht, ng vng; mch lc, cht ch
Cohort: i binh, on qun
Coincide: Trng kht, n khp, ngu hp, trng hp
Coincidental aggregate: Kt hp ngu nhin
Coinherence: ng ti, cng trong mt hu th; tng ti
christological: thin tnh v nhn tnh ng ti ni K
trinitarian: Ba Ngi trong nhau, tng ti
Coitus interruptus: Giao hp na chng/gin on (xut tinh ra
ngoi)
Collaboration: Cng/hp tc
Collateral: Bn cnh; bng h; ph thm; k qu, vt th chp
Collation: Ba n nh; ban n bng; trao chc v
Collect: Kinh tng nguyn, li nguyn nhp l
Collection: Tin quyn, cuc lc quyn; b su tp
canonical c.: su tp gio lut
Collectivism: Ch ngha tp sn, tp th ha
College: Trng hc, hc vin; tp on, tp th
apostolic c.: tng on
c. of Consultors: hi ng t vn
58

c. of Cardinals: hi ng hng y (k 350)


electoral c.: c tri on
episcopal c.: GM on, on th GM (k 336)
Sacred c.: hng y on
Collegiality: on th tnh, tp th tnh
Collegiate: Thuc trng hc, th.tp on
c. Church: hip ng Gio hi
c. tribunal: ta n tp on
Colloquy: Cuc ni chuyn, c. hi tho; c. hi m; c. tm s
Colossians: C-l-x, Cl
Collusion: Thng ng
Comforter: ng an i (Cha Thnh Thn)
Command: Mnh lnh
Commandment: Gii lut, iu rn
Commemoration: L nh; k nim, tng nh; kinh hi nim (knh
nh mt v thnh khi dng L theo mt mu l khc)
c. of the Living and the Dead: kinh cu cho ht mi tn hu (cn sng
v qua i)
Commend: Khen ngi, ca tng; khuyn bo, c vn; gii thiu, tin
c, gi gm, ph thc
Commendation of the Soul: Kinh "Ph dng linh hn..."
Commensurability: Tnh thng c/tng xng
Commentary: Ch/bnh gii
Commentator: Ngi dn l (phng v); nh ch/bnh gii
Commingling: Ha ln Mnh v Mu thnh
Commissary: U vin (k 318)
Provincial c.: b trn tnh Dng Phanxic
Commission: Ch th; vic t hng; mn hoa hng; can phm;
nhim/phn v; y nhim th; phi on, y ban
Commissioning: y thc nhim v
59

Commissorial form: Hnh thc y thc


Commit(-ment): Phm phi; cam kt, dn thn; tng giam; giao ph
Committal: B t, tng giam
Committee: U ban
Commixture: S pha trn (Mnh v Mu thnh)
Common: Chung; ph bin
c. error: lm ln chung (k 144)
c. e. about fact: lm ln ch. v s kin
c. e. about law: lm ln ch. v php lut
c. good: ch chung, cng ch
c. ground: quan im/lp trng chung
c. law: lut tp tc, l php
c. life: i sng chung (tu s)/cng on
c. of the Saints: Phn chung cc Thnh
commonplace: tm thng, v v; ngun liu chung
c. sense, commonsense: l thng, lng tri
c. teaching: kin/gio hun chung
Communal: Chung, cng cng, tp th
c. Penance: gii ti tp th
Communalism: Cng x ch ngha
Communicable: C th thng t; c th lan ly, truyn nhim
c. attributes: u phm kh thng
Communicant: Ngi chu l; ng. gi o; ng. thng tin
Communicatio idiomatum: chuyn thng c tnh
Communicatio in sacris/in divinis: Thng hip trong s thnh;
thng d vo cc b tch v l nghi thnh (gia cc gio phi khc
nhau: k 844)
Communication of properties (communicatio idiomatum): Chuyn
thng c tnh
Communicative: Truyn thng/t
60

c. action: hot ng tr. th.


c. competence: kh nng tr. thng
Communion: Chu l, rc l, hip l
c. patent: a thnh
c. plate: a chu l
c. service: nghi thc rc l (ngoi Thnh L)
c. song: ca hip l
c. under both species/kinds: chu l di hai hnh
frequent c.: nng chu l
sacramental c.: rc l tht
spiritual c.: rc l thing ling
Communion of the Mass: Phn chu l (phn Thnh L sau kinh Ly
Cha)
Communion: Hip thng; ng cm; cng on, gio phi
c. of Saints: cc Thnh thng cng
faith c.: h. th./cng on c tin
hierarchical c.: h. th. phm trt
Communism: Ch ngha/ch cng sn
Community: Cng on, c. ng
base (grassroots) c.: c. . c bn
Christian Life C. (CVX): Cng on i Sng Kit (Hip Hi Thnh
Mu ngy trc)
c. Mass: L cng on
c. of discourse: cng on tham d, c ta
diachronic c.: c. . d i
ecclesial c.: cng on GH, gio on
primitive c.: c. . s khai
synchronic c.: c. . ng i
Commutation: Thay th, giao hon; ci gim, gim n; chuyn mch
(in)
61

c. of an oath (a vow): chuyn hon li th, li khn


Commutative justice: Cng bng giao hon
Companion: Bng hu, bn, ng bn, .ch, .i, .liu
Companionship: Tnh bng hu, ng i
Comparative: So snh, i chiu
c. religion: tn gio i chiu
c. theology: thn hc i chiu
Compassion(-ate): Lng thng, trc n
Competence: Ti thnh tho; kh nng chuyn mn, s nng; thm
quyn
Competent: Thnh tho, kh nng; c thm quyn
c. forum: ton n c thm quyn (k 1404tt)
Complaint: Than phin; n kin
c. of nullity: n khiu ni v hn phi v hiu (k 1619)
Complaisance: Tn ng, n cn, chiu lng; b ; tha lng
Complex: Phc tp/hp; rc ri; khu lin hp; mc cm
inferiority c.: m. c. t ti
persecution c.: mc cm b ngc i
superiority c.: m. c. t tn
Complex (-ices): ng la trong ti, tng phm (k 977, 979,1329)
Complicity: ng la, tip tay
Compliment: Khen ngi, thm hi, chc mng
Compline: Kinh ti
Complutensian Polyglot Bible: Cun Kinh Thnh a ng ca i
hc Alcal
Comprehension: Lnh hi, nhn thc, hiu bit; thng cm; bao
hm, ni hm
Comprehensor: Phc nhn, chim nhn (trn Tri)
Comprehensive: Bao qut, ton din, trn vn
Compromise: Dn xp, tha hip; lm h, gy hi
62

Compulsion: Cng bch


Compulsive: Thc p, hp dn; ham m, am m
Compulsory: Bt buc, p buc, cng ch
Compunction: n nn, thng hi, hi tic, hi hn
Conceit: Khoe khoang, t ph, t mn, t cao t. i; tng c
o, li vn c sc
Concelebrant: V ng t
Concelebrate(-tion): ng t
Concept: Khi nim, nim
Conception: Th thai; quan nim, quan im
C. of the BVM: M V Nhim (nguyn ti)
Conceptual: Thuc khi/ nim
c. scheme: cng/dng thc khi nim
c. thinking: t duy (theo) khi nim
non-c.: phi khi nim
pre-c.: tin khi nim
Conceptualism: Thuyt khi nim, ch hng duy nim
(Ablar 1142)
Conceptualization: Khi nim ha
Conciliarism (conciliar theory): Cng ng thuyt (coi cng ng
c quyn trn GH)
Conciliarity: Cng ng tnh (x. Synodality)
Conclave: Mt ngh hng y ( bu GH)
Concluding rite: Nghi thc kt thc
Concomitance: Thuyt ng kt (trong Thnh Th: khi c mt trong
cc thc th ng tn ni K - Mnh Thnh, Mu Thnh, Thin tnh,
v.v... - th tt c u c mt)
Concomitant: i km, ng thi; ng lm, .pht
Concordance: Ph/tng hp
biblical c.: Kinh thnh hp dn
63

c. theory of creation: thuyt sng to tng hp (cho rng trnh thut


Kinh Thnh thc s i ng vi tin trnh hnh thnh vn vt)
Concordat: Tha/thn c
Concordia discors: Nht tr m d bit; tng hp m d ng (cc
Phc m Nht Lm va ging nhau m cng va khc nhau)
Concordism: Thuyt tng hp
Concourse: xem concursus
Concrete: C th
Concubinage: Ly v l, v b; sng chung ngoi hn nhn; t hn,
t tnh
Concupiscence: Ham mun; dc vng, dm dc
triple c.: ba loi dc vng
Concurrence: Nht tr, ng tnh; trng hp, tr.ng (v thi gian: hai
ngy l)
Concursus: H tr; hi ng, t hp, m ng; k thi tuyn
antecedent c.: h tr tin bi, tin tr
divine c.: h tr ca TC, thin tr
general c.: h tr chung
physical c.: h tr th l
simultaneous c.: h tr ng thi
Condemn(-ation): Kt n, ln n; thi b, loi b
Condescension: H c, h mnh
Condign: Thch ng, ph hp; xng ng; ng l, hp l
Condition: Thn phn; trng thi; iu kin
resolutory c.: . k. gii tr
sine qua non: khng c khng c, tin quyt, thit yu
suspensive c.: . k. nh ch
Conditional: Vi (bao hm) iu kin
c. conferral: ban (b tch) vi iu kin (k 845)
c. immortality: thuyt bt t vi iu kin (nu cht lnh)
64

Conditionalism: iu kin ch ngha


Conditioned reflex: Phn x c iu kin
Condonation: Tha th (k 1152), b qua
Conduct: Dn dt, iu khin, ch o, qun l; t cch, tc phong,
hnh kim
Confabulate(-tion): Tn gu, ba chuyn
Conference: Hi hp, h. tho; hi ngh, h. ng
c. of bishops: hi ng GM (k 447)
c. of major superiors: hip hi cc B trn cao cp (k 708)
Conferral (of grace, sacraments): Trao ban (n sng, b tch), trao
tng/ph
free c.: t trao ph (k 157)
Confess: Th nhn; th ti, xng ti; tuyn xng
Confession: Vic xng ti, php gii ti; th nhn
auricular c.: x. t. kn, trong ta
extra-judicial c.: th nhn ngoi tng
general c.: x. t. chung; (phn u L) th ti chung
generic c.: x. t. i loi
seal of c.: n tch gii ti (k 983)
Confession of a Martyr: Bn th ni/trn m ca mt v t o
C. of St.Peter: M Thnh Phr
Confession: Tuyn xng c tin; gio/tn phi, tn hi
Confessional: Ta gii ti; thuc gio phi
c. formula: cng thc tuyn xng c tin
c. state: nc c quc gio
c. theology: thn hc tn phi
Confessionalism: Tn phi tnh qu khch
Confessions of St. Augustine: Tc phm Nhng li trn tnh ca
thnh ugutin
65

Confessor: Cha gii ti; tn hu b cm t v c tin; v thnh khng


t o
Confidence: Tn nhim/thc; iu tm s, chuyn kn
Confidential: Gi kn, b mt
Configure(-ration): Quy nh hnh dng, cu hnh; lm cho nn
ging; hnh dng/th
Confirmation: Php Thm sc; xc nhn
C. name: tn thnh Thm sc
Confiteor: Kinh Co mnh
Conflict: Xung t, i u; mu thun
c. situation: tnh trng xung t/mu thun
Conformist: Ng. tun th (chu theo Anh gio)
Conformity: ng hnh dng, nn ging; ph/ha hp; thun theo,
tng phc
Confraternity: Phng hi, ng hi
Confrre: Bn ng nghip, ng bn, thn hu
Confront(-ation): i u, ng u; i cht; i chiu, so snh
critical confrontation: i chiu ph bnh
Confucian(-ism): Nh Khng hc, nh nho, Khng gio
Confucius: c Khng t
Congeniality: ng bn cht
Congregation: Hi on, tu hi, dng tu
Congregation: Thnh b (x. discastry)
C. for Bishops: b Gim mc
C. for Catholic Education: b gio dc cng gio
C. for Divine Worship: b Phng t
C. for Religious and Secular Institutes: b dng tu v tu hi tng
C. for the Causes of the Saints: b phong thnh
C. for the Clergy: b gio s
C. for the Doctrine of Faith: b gio l c tin
66

C. for the Evangelization of Peoples: b rao ging Tin mng (Truyn


gio)
C. for the Oriental Churches: b cc Gio hi ng phng
C. for the Sacraments: b quy cch c hnh B tch
Congregation: Hi ngh, phin hp, cng hi, c.ngh
preparatory c.: ph. h. tr b
Congregation of the faithful: on th (cng on) cc tn hu
Congregationalists: Phi/ phong tro gio on (Tin lnh)
Congress: i hi, hi ngh
Eucharistic c.: . h. Thnh Th
Congruism: Thuyt tng hp
Conjugal: Thuc quan h v chng
c. fidelity: chung thy v chng
c. paranoia: ghen bnh hon
Conjuring up the dead: Gi hn ng. cht
Connatural(-ity): ng bn tnh
knowledge by c.: hiu bit do ng cm
Consanguinity: Huyt tc, thn tc, quan h mu m (k 108)
Conscience: thc
collective c.: th. tp th
moral c.: th. lun l
reflective c.: th. hi c, phn hi
self-c.: t gic, th. v mnh
Conscience: Lng tm
bad c.: l. t. y ny
doubtful c.: l. t. hoi nghi
correct c.: l. t. ngay thng
erroneous c.: l. t. sai lm, sai lch
good c.: l. t. bnh yn,
lax c.: l. t. phng th, li lng
67

perplexed c.: l. t. lng l, lng tng


scrupulous c.: l. t. bi ri
Conscience money: Tin cm ch (Mt 27.6)
Conscientious: Tn tm, chu o
c. objector: khng vin lng tm
Conscientisation: Gy thc, lm cho thc
Consciousness: Tnh to; thc
Consecrate: Thnh hin, tn hin; phong chc, tn phong; truyn
php
Consecrated life: i sng tn hin
Consecration: Thnh hin; phong chc; truyn php
c. form: cng thc truyn php
c. of a church: cung hin nh th
c. of a virgin: hin thnh mt trinh n
Consecration Cross: Thp gi cung hin (12 hnh thp gi ghi ln
tng nh th c GM xc du khi c hnh nghi thc cung hin)
Consecratory prayer: Li nguyn cung hin, kinh truyn php
Consensus: ng tm nht tr, ng lng
Consent: Bng lng, ng thun
defect of c.: thiu ng thun
matrimonial/marital c.: ng thun kt hn (k 1095)
Consequence: Hu/kt qu; tm quan trng, nh hng
Consequentialism: Hc thuyt h qu, duy hu qu (da theo hu
qu tt xu hnh ng mang li xc nh hnh ng l tt hay
xu v mt lun l)
Conservation: Gi gn, duy tr, bo tn, b.ton
Conservatism: Ch hng bo th, thi th cu
Consistence(-cy): Th c; kin nh; nht qun, cht ch, mch lc;
tng ng
Consistory: Mt Hi (hng y: k 353); hi ngh tn gio (kit)
ordinary/extraordinary c.: mt hi: thng thng, bt thng
68

Consolation: An i
c. with cause: an i t nhn do
c. without cause: an i v nhn do (TC tc ng)
Conspiracy (-ator): m mu, mu phn
Conspire: m mu; cng gp phn: t chc, gy ra
Constance council: Cng ng Constance (n. 1414-1417)
Constancy: Kin tm/tr
Constantine: Constantin ( 337)
Constantinian: Thuc v Constantin
Constantinople: Constantinp
councils of C.: cc cng ng C. (n. 318; 553; 680)
Constitutive: Cu t, yu t cu to/thnh
c. element: thnh t
Constitution: Cu thnh; kin lp; th cht/trng
Constitution: Hin php; hin chng
apostolic c.: tng hin
dogmatic c.: hin ch tn l
pastoral c.: hin ch. mc v
religious c.: hin php dng tu
Consubstantial(-ity): ng bn tnh/th (trong TC Ba Ngi)
Consubstantiation: ng b thc th thuyt (hc thuyt Luther cho
rng: K v th cht bnh ru cng c mt trong hnh bnh v
hnh ru Thnh Th)
Consuetudinary: Theo tc l, tp qun
Consult: Thnh vn, tham khoo, hi kin, hi ; bn tho
Consultant: C vn, t vn, tham vn
Consultative: C tnh cch tham vn
Consultor: T vn; chuyn vin
Consummate: Hon thnh, thnh tu trn vn; tiu th; thnh tho, ti
gii tuyt nh
69

c. marriage: hn nhn hon hp, hon phi


Consummation: Hon tt; vin mn
c. of marriage: hon hp hn phi
Contemplate: Chim ngm/ ngng; chim nim; suy tnh, nh tm
Contemplation: Chim nim, nguyn ngm; trm t
acquired c.: chim nim c th
c. in action: chim nim trong hot ng
infused c.: ch. n. thin ph
prayer of c.: chim nim/ nguyn
Contemplative: Thuc v chim nim
c. Institute: Dng ch. nim
c. life: i (sng) ch. nim
Contemporary: ng thi/ i; hin i
Contempt: Coi thng, khinh r; khinh b
Contemptuous: Khinh thng; khinh b
Contentious: H s, v tranh chp
c. trial: t tng h s (k 1501tt)
Contest(-ation): Tranh lun; tranh ci; tranh ginh; tranh chp; phn
khng; t vn , khng tha nhn
Context: Khung cnh, bi cnh; vn cnh/mch, ng cnh; cnh/tnh
hung
c.-free language: ngn ng phi ng cnh
c.-sensitive: ch trng ng cnh
Contextual theology: Thn hc cnh hung
Contextualize(-ation): Vn cnh ha; cnh hung ha
Contiguity: Tip gip
Continence: Tit ch/dc; khit tnh
periodic c.: t. ch nh k
Contingent(-cy): Bt tt, ngu nhin, t xut
Continuum: Lin th (tp hp cc yu t ng nht)
70

space-time c.: lin th khng-thi gian, khng gian bn chiu (trong


thi gian l chiu kch th t)
Contraception(-tive): Nga thai, trnh/chng th thai
Contract(-ion): Kt c; hp ng, kh c
bilateral/synallagmatic c.: kt c song phng
c. debts/obligations: mc n/nhn ngha v
c. marriage: kt hn
Contracted sin: Ti mc v nhim truyn (x. original sin)
Contradiction: Mu thun
sign of c.: du ch b chng bng (Lc 2:34)
Contrition: Sm hi; i hi (hi ti v yu Cha, n nn ti cch
trn)
imperfect c.=attrition: hi ti v s (vg. ha ngc; n nn ti cch
thng/bt ton)
perfect c.: i hi, hi ti cch trn/hon ho
Contritionism: Thuyt i hi (cn phi n nn cch trn th chu php
gii ti mi nn)
Controversial: Tranh bin, tr.lun, bn ci; lun chin, bt chin
c. theology: thn hc tranh bin
Contumacy: Bt khng, khuyt tch, khng chu ra ta; c chp (k
1347)
Convalidation: Hu hiu ha (hn phi)
radical c.: h. h. h. tn cn (k 1161)
simple c.: h. h. h. n thng (k 1156)
Convenience, argument of: L do ty nghi, l chng thng l, l
thng
Convent: Tu vin (xa); n tu vin
Conventicle Act (Anh Quc, n. 1664): o lut cm hi hp tn gio
Convention: Quy/cng c, hip nh; hi ngh; c/tc l
Conventual Mass: Thnh L cng on an vin (gi phng v
chung)
71

Conventuals: Nhnh Dng Phanxic (c ti sn chung)


Convergence criterion: Tiu chun ng quy
Conversi: an tr s
Conversion: Tr li, hon/hi ci, quy chnh
Conversion: Hon v, hon chuyn; ci bin, chuyn bin, thay i
accidental c.: chuyn bin ph th
substantial c.: ch. bin bn th, bin th
theory of c.: ch. bin thuyt
Convert: Ng. tr li
Convict: Kt n/ti; ng. b kt n, phm nhn
Conviction: Vic kt n; xc/kin tn
Convince: Thuyt phc, cho thy, lm cho nhn ra
Convoke(-cation): Triu tp
Cooperation: Cng/hp tc
Co-opt: Bu vo, thu nhn, kt np
Coordinate(-tion): Phi hp; kt hp
Cope: o chong (khng c tay)
Copernican: Lin quan n Copernic ( 1543)
c. revolution: cch mng thin vn (vi hc thuyt nht tm ca
Copernic); thay i tn gc
Coprolalia: Chng ni tc
Copt(-ic): Cp, GH Cp (Ai cp)
Copula: H t
Co-redemptrix: M hip cng cu chuc
Co-religionist: ng o hu
Coresponsability: ng trch nhim
Corinthians: Tn hu C-rin-t, 1Cr, 2Cr
Cornette: M n tu (mt loi khn qung u, xa)
Corollary: H lun, h qu; kt lun tt yu
72

Corona: Ho quang, qung sng; vng tc (trn u an s, xa); trng


mn ci Phanxic
Coronation: L gia min
Corporal: Th l, thuc v th xc; khn thnh
c. works of mercy: trng vic thin: thng xc by mi
Corpus Christi: L Mnh Mu Thnh Cha Kit
Corpus Christianum: X hi kit (gm c GH v quc gia)
Corpus Hermeticum: Vn b Hermetic (huyn b: tk 1-4)
Corpus Juris Canonici: B Gio lut
Correct: Chnh, chnh xc; ng n; hiu chnh; trng tr
Correlation: Tng quan, t.lin
Correspondence: Tng xng, tng hp, ph h.
Corrupt(-ion): Thi nt, i bi, h hng; h ha; lm h hng; hi
l, mua chuc
corrupted nature: bn cht i bi
Corruptible: C th h thi, h.nt; c th h ha, d b mua chuc
Cosmic: Thuc v v tr
c. Christ: Kv tr (nguyn l v cng ch ca v tr)
Cosmocrator: Cha t cn khn
Cosmogenesis: Hnh thnh v tr
Cosmogony: Sng th lun, v tr khai nguyn lun
Cosmography: V tr hc
Cosmological argument: L chng v tr lun
Cosmology: V tr quan, v.tr.lun
Cosmos: V tr
Cotta: o cc php, o gip l
Council: Cng ng; hi ng, hi ngh
ecumenical c.: c. . chung, c. . hon v (k 337)
particular c.: c. . a phng, c. . vng
plenary c.: c. . min (lnh vc ca mt Hi ng GM: k 439)
73

provincial c.: c. . tnh


Counsel: Bn hi, khuyn/ch bo
evangelical c.: li khuyn Phc m
c. of perfection: li khuyn hon ho (kh ngho, khit tnh, vng
li)
Counseling: (Li, qu trnh) ch dn
Countercritical: Phn ph bnh, ph bnh phn hi
Counter-Reformation: Phn ci cch, ci cch cng gio
Court: Ta n, phin ta; cung in; triu nh
Covenant: Giao c, kh c; minh c
c. theology: thn hc giao c
matrimonial c.: kh. . hn nhn
Covenantal nomism: Thuyt duy lut giao c, ch lut gio c
Co-veneration: Song b sng bi thuyt (lc gio Nestri: va tn
knh con ngi K va th knh Ngi Hai - thin tnh - trong Ngi;
ph nhn thc ti ngi hip)
Covetousness: Ha mun, thm thung, tham lam
carnal c.: thm mun xc tht
Cowardice: Nht gan, nht nht; hn nht
Cowl: M trm u (ca tu s)
Create: To thnh, sng to, dng nn
c. a Cardinal: nng ln chc (tn phong) Hng y
Creation: Sng to, dng nn, to thnh
ab aeterno: t i i
a (ex) nihilo (from nothing): t h v, t khng khng
continuous c.: sng to lin tc
Creationism: Thuyt sng to (c hai ngha: 1. TC trc tip sng to
vn vt, khng qua qu trnh tin ha; 2. TC trc tip to dng linh
hn con ngi)
Creator: ng to ha
Creatureliness: Th to tnh
74

Crche: Mng n/c; hang Ging sinh; nh gi tr


Credence: Nim tin, tn ngng; tin tng, tin nhn (tin l ng l
tht)
Credence/credenza: Tiu n, bn l
Credendum: Gio l phi tin
Credentials: y nhim th; chng minh th
Credibility: Tnh cch ng tin, kh tn tnh
Credit: Nim tin, uy tn; cng trng; tn dng; tn nhim, tin tng,
tin l ng
Credo: Kinh Tin knh, cng thc tuyn tn; tn khon
Credo quia absurdum: "Ti tin v l phi l" (= siu l, vt ln trn
l tr: Tertullian 220)
Credo ut intelligam: "Ti tin m hiu" (thnh Anselm, 1109)
Credulity: Tnh c tin, nh d
Creed: Cng thc tuyn tn, kinh Tin knh; tn ngng; tn khon
Creeping to the Cross: Nghi thc sng knh Thnh Gi (th 6 Tun
Thnh)
Cremate(-ion): Ha tng, h.thiu (k 1176 3)
Crematory: L ha thiu
Crib: Mng n (x. crche)
Crime: Ti c
impediment of c.: ngn tr (hn phi) do ti c (v git hoc mu
git bn i ca mnh hay ca ngi mnh mun kt hn, k 1090)
Criminology: Ti phm hc
Crisis: Khng hong
c. theology, (dialectical): thn hc bin chng
Criterion(-ria): Tiu chun/ ch, chun tc
c. group: nhm chun
Critic: Nh ph bnh; ngi kim duyt; k ch trch, k ch bai
Critical: Ph bnh; ch trch; khn cp, nguy kch, trm trng
75

c. apparatus: Phn ch thch i chiu (cui trang vi nhng ghi ch


v cc d bn ca mt bn vn)
c. confrontation: i chiu ph bnh
c. transcendence: chiu kch siu vit ca cng tc ph bnh
Criticism: Bnh phm, ph bnh; ch trch
biblical c.: phng thc nghin cu Kinh Thnh
form c.: ph bnh vn th
historical c.: ph. b. lch s
literary c.: ph. b. vn hc
redaction c.: ph. b. bin tp
textual c.: ph. b. vn bn
tradition(-al) c.: ph bnh truyn thng
Critique: Vn phm ph bnh
C. of Pure Reason: Ph. bnh l tr thun ty (tc phm ca Em. Kant)
Crosier: Gy GM
Cross: Thp t, th.gi; huy chng; th thch, kh au, hon nn,
v.v.
papal c.: th. g. gio hong
pectoral c.: th. g. eo ngc
processional c.: th. g. rc kiu (dn on rc)
Cross-cultural: Xuyn vn ha
Cross-reference: Bn hng dn tham kho
Crown: Vng min, triu thin; vng quyn; vng hoa, vng l,
v.v.; nh, ngn; nh u, chp m
c .of thorns: vng gai
c. prince: thi t
episcopal c.: m GM (ng phng)
franciscan c.: trng mn ci Phanxic
Crucial: Ct/ch yu, ch cht
Crucifix: Tng/nh Thnh Gi (c hnh Cha)
76

Crucifixion: ng inh vo thp gi; kh hnh th. gi


Cruciform: Hnh ch thp
Crucifragium: nh dp ng chn
Cruel(-ty): c c, tn bo
Cruet: Bnh ru nc (dng trong Thnh L)
Crusade: Thp t chinh
Crusaders: o qun Thnh Gi, ngha binh
eucharistic c.: ngha binh Thnh Th
Crutched Friars: Tu s eo Thnh Gi
Crux: im ch cht, phn chnh yu, trng tm
Crux interpretum: on Kinh Thnh kh gii thch
Crypt: Tng hm nh th, nh th ngm, nh nguyn tng hm
Cryptic: B mt, b n; kh hiu, n
Cryptogram: Bn vit bng mt m/c, mt k th
Cryptography: Li vit bng mt c, mt k
Cryptology: n ng hc
Cubit: Xch, thc
Culminate: t n tt nh;
c. in: kt cc i n ch...
Culpable(-bility): C ti; ng ti; ti trng
c. complex: mc cm ti li
Culprit: Th phm
Cult: Phng t, ph.th; tn knh; sng bi, ngng m, hnh thc
am m qui d
c. of the body: thi tn ngng thn th
Cultic: Lin quan n th knh, phng t
Cultivate: Canh tc; trau di, tu dng
Cultivated: C hc thc
Culturalism: Thuyt duy vn ha
Culture: Vn ha
77

physical c.: th dc
Cum grano salis: Nh nhng, t tn, d dt, thn trng
Cuneiform: Hnh nm/gc (ch)
Cunnilingus: Kch dc bng ming li
Cup: Chn
c. of communion: chn thng hip
c. of consolation: ch. i an
c .of salvation: ch. cu
c. of the Lord: ch. ca Cha
c. of wrath: ch. thnh n
Cur Deus homo: "Ti sao TC lm ngi" (Tc phm ca thnh
Anselm)
Curate: Cha ph/ph t
Curator: Qun c bo tng; ngi tr qun (qun l ti sn thay
cho mt v thnh nin, mt ngi in, v.v...)
Curia: C s trung ng, tr s chnh
Diocesan c.: ph gio phn
Roman c.: gio triu Roma (k 360)
Curialism: Ch ngha gio triu, no trng gio triu c quyn
Curriculum vitae: L lch
Cursillo (de Cristianidad): Phong tro Cursillo
Cursing: Nguyn ra, chc d; tai ha, tai ng
c. Psalms: Thnh vnh tr c (Tv 7, 35, 69, 109, 137; x. imprecatory
Psalms)
Cursive: Bn vit tho, ch tho
Custody: Quyn coi sc/trng nom; bt gi, tm giam
Custom: Tc/thng l (k 23), tp/phong tc, thi quen
c. contra jus (contrary to law): thng l tri lut
c. praeter jus (apart from law): thng l ngoi lut
Customary: Theo tc l; sch tc l
78

Custos: Tu s c y (Dng Phanxic)


C.v.: X. curriculum vitae
Cybernetics: iu khin hc
Cycle: Chu k
Cynic(-al): Khuyn nho; hoi nghi, ym th; bt chp o l, v lim
s
Cynic(-ism): Thuyt khuyn nho; thi ym th/v s
Cynomorph: C dng ch
Cyrillic: Ch ci Cirill, Kirin
Cytology: T bo hc
Czar: Hong Nga

79

D
D: Ngun/trng phi nh lut
Daemon: Thn sng to, ha cng, con to (thn thoi Hy lp), thn
hng th; thn bo tr; qu d, c thn (x. demon)
Daily bread: Lng thc (ca n) hng ngy
Dalai Lama: t lai Lt ma
Dalmatic: o l ph t
Dame: B (qu b)
Damnation: a y ha ngc, a hnh, n trm lun; nguyn ra
Damned, the: a nhn, ng. b a hnh, xung ha ngc; ng. b
nguyn ra, chc d
Damocles, sword of: Thanh gm ca amcles: gm k c, nguy
him ang e da
Dance of Death, The: Bc tranh V khc thn cht (trnh by cnh
thn cht nhy ma vi mt s ngi v dn h i n m...)
Daniel: a-ni-en, n
Darbyites: Phi J.N.Darby (1800-1882: mt gio phi Tin lnh qu
khch)
Dark: Ti tm, en ngm; xu xa; u mui, ngu dt
d. ages: thi i tm ti (tk 6-11)
d. continent: lc a da en (Chu Phi)
d. night of the senses: m ti gic quan
d. night of the soul: m ti tm hn
Darkness: Bng ti
prince of d.: u mc ti tm/hc m, Satan
Darwinism: Thuyt tin ha ca Darwin
Data: C/d liu, d kin
Datary, apostolic: Bin nin phng; tiu chng n tng ta
Date: Ngy thng, nin hiu
Dated: C k, li thi
80

Dative: Tng cch


Daughter: Con gi, n t
d.-in-law: con du
d. of Sion: con gi/thiu n Sion
Daughters of Charity: N t Bc i
David: a-vt
Day: Ngy
d. Hours: nht tng
d. of atonement (Yom Kippur): ngy n ti
d. of indiction: ngy u nm phng v (ng phng: 1 thnh 9)
d. of the Lord: Cha nht
Daysman: Ng lm cng nht
DD (Doctor of Divinity): Tin s thn hc
Deacon(-ship): Ph t (chc)
permanent d.: ph. t. vnh vin
transitional d.: ph t chuyn tip (ang tin n chc LM)
Deaconess: N tr t/ph t
Dead (die): Cht
d. language: t ng
d. letter: quy tc/lut khon cht (khng cn hiu lc); bc th cht
(ti bu in v khng c ngi nhn v cng chng c a ch ngi
gi)
d. to onself: cht i vi chnh mnh
d. to the world: cht i vi th gian
Dead Sea Scrolls: Cc cun sch Bin Cht
Deadly Sins: By mi ti u
Dean: LM qun ht, nin trng, tng LM; ch nhim khoa, khoa
trng
Deanery: Ht (k 555)
Death: S cht, thn cht
81

second d.: cht ln th hai, cht i i


Death of God Theology: Thn hc "TC cht" (tm da trn gi thit
TC khng c khai trin cc ch thn hc)
De auxiliis: (Tranh lun v n (TC) h tr
Deborah: -b-ra
Deca-: Thp, mi
Decade: Thp k, thinnin; chc mi kinh
Decalogue: Mi iu rn, thp gii
Decapolis: Min Thp Tnh
Decease(-d): T trn, ci cht; ng. qu c, mi qua i
Deceit: Gi di, la o
Deceitful: Di tr, la o
Decency: oan trang, t chnh, tao nh, lch s
Deci-: Phn mi (decilitre, decimetre, decibel...)
Decision: Gii quyt, phn quyt, quyt nh
man of d.: ng. kin quyt
Valley of d.: Cnh ng phn xt ("Josaphat": Ge 3,2)
Declaration: Tuyn b; tuyn co/ngn
Declension: Bin cch (cc t, nh trong ting Latinh chng hn)
Decline: T chi; gim/sa st, suy tn/sp; dc; thoi tro; bin
cch
Decollation of St. John: L Thnh Gioan Ty Gi b trm quyt (298)
De condigno: ng/phi l, hp l, thch/xng ng
De congruo: Hp php/tnh, thch/xng hp
Deconstructionism: Hc thuyt gii cu, gii th c cu
Decoration: Hun/huy chng; trang hong
Christmas d.(s): trang hong Ging Sinh
pontifical, papal d.: huy chng Ta Thnh
Decorum: L nghi, nghi thc, phong cch giao t, php lch s
82

Decree: Sc lut, sc lnh, ngh nh


Decretalist: Chuyn vin gio lut
Decretals: Gio lnh tp; b gio lnh
false d.: gio lnh gi
Decretist: Chuyn vin (v b) gio lut Gratian
Decretum Gratiani: B gio lut Gratian (tk 12)
Dedicate: Cung hin, hin dng, cng hin; tng
Dedication: Cung hin (nh th)
Deduce: Suy lun, suy din, din dch
Deduction: Din dch, suy din; khu tr
Deductive: C tnh cch suy din
d. logic: lgc suy din
d. method: phng php suy din
Deed: Hnh ng/vi; k cng /tch, thnh tch; chng th; kh c
De-eschatologize: Gii kh cnh chung tnh (thay i cch hiu v
cc thc ti cnh chung)
d.(-ed) theology: thn hc phi cnh chung
De facto: C thc, c s, trn thc t
Defamatory: C bi nh, vu khng
Defame(-ation): Bi nh (thanh danh), vu khng, ph bng, ni xu
Default: Khim din, khuyt tch, vng mt ti ta; thiu/v n; b
cuc; bt lc, thiu thn
Defeatism: Thi /tinh thn ch bi
Defect: Thiu st; khuyt im; khuyt tt
d. of form: thiu th thc
irregularity of d.: bt hp lut v khuyt tt
Defection: o ng; b dng; b o, bi gio
Defender: Ng.: bo v, bin h, bo cha
d. of the bond: bo h vin (k 1432)
d. of the faith: ng. bo v c tin
83

De fide: Thuc: c tin, tn khon


Defile(-ment): Lm u
Definite: Xc nh, chc chn; minh bch, r rng
d. article: mo t hn nh
Definition: nh ngha; xc/ minh nh
dogmatic d.: nh tn, minh nh tn l
Definitive: Cui cng, dt khot, chung quyt
Definitors: C vn ti cao (trong mt vi dng tu)
Deflower: Ph (lm mt) trinh
Defrocking: Hon tc; b o tu s/thy tu
Defunct: Qu c
Degradation: Ging chc, trut quyn; suy bin, thoi ha
Degrees: Mc, , bc, cp
songs/Psalms of d.: ca khc ln n (Tv 120-134)
De-historize: Gii ha s tnh, phi s ha (nht l trong trng hp
Kinh Thnh ng dng cc bin c, s kin... vo hin ti)
Dehumanize(-se): Phi nhn ha, lm mt nhn tnh
Deify(-ication): Thn ha
Deign: D lng, oi nhn, chiu c
Deipara: M Thin Cha
Deisis: Kinh (phng v Byzanti); tranh v K vi M v thnh
Gioan Ty gi
Deism: Hu thn thuyt; t nhin thn gio
Deity: Thn tnh; Thng
De jure: C lut, theo lut php
Delator: Ng.: t gic, co gic; mch lo; bo co
Delectation: Khoi cm; khoi tr, th v
venereal d.: kh. cm nhc dc, dm cm
Delegate: Th/tha u, c y vin; u thc, giao ph
apostolic d.: khm s Ta thnh
84

episcopal d.: i din GM


d. power: quyn tha u
Delegation: U quyn/ nhim; phi on
general d.: y q. tng qut
Deliberate: Cn nhc, suy ngh chnh chn, tho lun k lng; c
tnh, c , ch tm
Deliberation: Suy tnh, bn nh, tho lun, ngh quyt
Deliberative: C tnh cch biu quyt
Delict: Ti phm
Delinquency: Phm php
Deliver: Gii/cu thot, gii cu, phng thch; trnh by; cp pht;
giao/a hng (-ha)
Deliverance: gii cu/thot, phng thch; cp pht; tuyn b; tuyn
n
Delphic: Li sm elphi; b him, kh hiu
Deluge: i hng thy
Delusion: o tng, o nh, o gic; chng hoang tng, hoang lon
tm
d. of grandeur: hoang tng t i
d.of persecution: hoang t. b truy hi
Demagogue(-ism): Ng./chnh sch m dn
Demi-: Mt na, , bn
Demigod: thn
Demiurge: Ha cng, tiu thn, con to
Demo-: Dn
Democracy: Dn ch
Demography: Nhn khu hc, dn s hc
Demolish: Ph hy, nh
Demon: Qu, c thn; ng.: xu xa, hung c
Demoniac(-al): Qu m; in cung
85

d. possession: b qu m
Demonism: Sng bi qu thn
Demonology: Qu hc
Demonstrate(-ation): Minh chng; biu l; biu tnh; trng by
Demonstrative: Hay th l; c lun chng
d. pronoun: i t ch nh
d. theology: thn hc thc chng
Demoralize(-ation): Ph hoi o c, lm i phong bi tc; lng
on tinh thn, gy nn lng
Demote: Ging cp; cho xung lp
Demotic: Thng dng, bnh dn; dng bnh dn ca ngn ng Ai cp
thi xa
Demystify(-ication): Trit kh huyn b tnh; lm cho ht v b
nhim
Demythologize(-ation): Gii tr huyn thoi tnh, gt b mu sc h.
thoi
Denarius: ng (tin) nari
Denegation: Ph nhn
Denial: T chi; ph nhn
d. of justice: khng chu xt x; khng xt x cho cng bng
Denomination: Gio phi; danh xng
Denounce: Ln n, t co, vch mt
Denunciation: Hnh ng t co
false d.: co gian
Denzinger: Tuyn tp, cm nang tn liu (Enchiridion Symbolorum
do H.J. Denzinger xut bn n. 1854 v tip tc ti bn cho n nay,
trch dn cc ti liu trng yu nht v gio l c tin ca GH Cng
Gio: D= xut bn trc n. 1963; DS= xut bn sau n. 1963)
Deo gratias: T n Cha
Deontology: Ngha v hc, o ngha hc
Departed: Ng. qu c
86

Departure: Ra i, khi hnh, ri khi, ri b


d. from the Institute: ra khi Dng (k 686)
Dependence: L thuc, ph thuc, ty thuc
Deplore: Thng/luyn tic, nui tic; hi tic, n hn
Deponent: Nhn chng, ng. cung khai; dng trung gian (ng t: th
th ng vi ngha ch ng)
Depose(-ition): Ph trut, h b; cung khai
deposing power: quyn ph trut
Deposit: Kho tng, tn khon; tin gi, t. t cc, t. k qu; trm tch
d. of faith: kho tng c tin, tn bo kh (1Tm 6,20)
Deprecatory form: Cng thc cu nguyn
Depression: Chn nn, nht ch, suy st tinh thn, trm cm, tr. ut;
vng p thp
Deprivation: Tc ot; tc quyn (k 1336)
d. of civil rights: tc quyn cng dn
d. of office: cch chc (k 416)
De Profundis: "T vc su" (Tv 130)
Depht Psychology: Tm l chiu su
Deputation: U quyn; i biu, i din; phi on
Derogation: Xc phm; vi phm; lm mt t cch, h th gi; bi b,
sa i (k 20)
Dervish: Tu s vt (Hi gio)
dancing d.: vt ma quay tt ( xut thn)
Desacralization: Phi thnh thing ha
Descent: i xung, th dc; nghing/h xung; bung th (sa a);
ngun gc, dng di
d. of Christ into hell: K xung ngc
d. of the Holy Spirit: Thnh Linh hin xung
Desecration: Gii ha thnh thing, gii thnh
Desert: Sa mc, ni hoang vng
87

Fathers of the d.: tu ph sa mc


Deserted spouse: Ng. phi ngu (chng/v) b b ri
Deserve: Xng ng, c cng
De(i)sinhibition: Gii tr c ch
Design: n, bn thit k; cng; nh
argument from d.: l chng ch (c thy trong trt t vn hnh
ca vn vt: mt cch minh chng TC hin hu)
Desire: Thm mun, kht vng, nguyn/c vng
D. of all nations: ng mun dn mong i
Desolate: Tn ph, gy cnh iu tn, hoang vng; lm cho phin
mun, su kh
Desolation: Phin mun, su kh thing ling; c n, c liu; hoang
tn
Despair: Tht/tuyt vng
Desperate: Tuyt vng; d di; liu lnh, liu mng
Despise: Khinh mit/thng
Despotism: Chuyn ch/quyn
Destiny: Vn mng, s mnh, thin mnh
Destruction: Ph hy, tiu dit
Desuetude: Li/qu thi, ph h, ht thch dng
Detachment: Tch ri; dt b, dng dng, th ; siu thot;
bit/phn i
Determinants: Yu t quyt nh, xc nh
d. of morality: (ba) yu t xc nh lun l tnh (ca hnh ng: i
tng, mc ch v hon cnh)
Determination: Xc nh; quyt nh; quyt tm
Determinism: Thuyt tt nh
causal d.: tt . nhn qu
Detraction: Gim pha, ni hnh, ni xu
Deus-ex-machina: Kt cc thn tnh, gii php thn diu (lm nh
c bm my l TC n gii quyt ht mi s)
88

Deutero-: Th, nh, th hai


Deuterocanonical: Thuc th quy in; th quy
Deuteronomic History: Lch s nh lut (cc sch KT t nl n
2V)
Deuteronomy: nh lut, th lut, nl
Deuteronomist: Truyn thng/tc gi nh lut
Deutero-pauline: Th-Phaol (cc th)
Development: Pht/khai trin; tin trin, tin pht
d. of doctrine: khai trin gio l
Deviationism: Cch hnh s lch lc/trch ng li (=ni v ng
vin cc chnh ng)
left/right d.: lch lc t/hu khuynh
Devil: Qu, c/t thn
d.'s advocate: khng bin vin n phong thnh; khng vin phe qu
d.-dodger: gio s, nh thuyt gio
Devilment, devilry(-try): Tr tinh qui/nghch; o thut, ma thut;
liu mng; hung c, him c
Devolve(-lution): y quyn, y thc; chuyn giao, trao ph; phn
quyn
Devote: Dng hin; dnh , dng
Devoted thing: thn tru (Gs 6,17-19)
Devotee: Ng. m o, st sng; nhit tnh, hm m
Devotio Moderna: Li sng m tn thi (tk 14)
Devotion: Lng sng o, sng knh, st sng
devotions: cc hnh thc o c (khng phng v)
Devout: Thnh knh, nhit tnh; m o
DG (Dei gratia): Nh n Cha
Dharma: Pht php, lut, chn l
Dharmachakra: Php lun
Dhyana: Thin na, thin nh
89

Di-: Hai ln... (tin t)


Dia-: Chia tch, phn tch; xuyn qua (tin t)
Diabolic(-al): Thuc qu; nh qu
d. possession: qu m
Diabolism: Ma/yu thut; tin vo/sng bi qu ma
Diachronic(-al): Tnh lch i (cc din bin ngn ng hc tnh theo
thi gian); d i, d thi
Diaconate: Chc ph t
Diaconia: Vic phc v, tc v phc dch
Diacritic(-al): Du ph; phn bit, nh du
Diaeresis, dieresis: Du tch m, du phn i
Diagnosis(-ostic): Chn on
Diagram: Biu
Diakrisis: Nhn nh; phn inh
Dialect: Ting a phng, phng ng, th ng
Dialectic(-al): Bin chng
d. materialism: duy vt bin chng
d. method: phng php b. chng
d. theology: thn hc b. ch.
Dialectics: Phng php bin chng
Dialogue: i thoi
Diarchy: Tnh trng lng chnh th, hai chnh ph
Diaspora: (xa=) Do thi kiu (sng tn mc nc ngoi); (nay=)
sng tn mc, tha phng, tnh trng pht tn
Diatessaron: Sch iatessaron (ca Tatianus, khong nm 160: bn
phi hp bn Phc m), Phc m phi ha
Diatribe: Bi vn kch, m lun
Dicastery: C quan, b (gio triu Rma;x. congregation)
Dichotomism: Nh phn thuyt
Dichotomy: Phn i, nh phn php
90

Dicta probantia: Li lm bng, chng ngn (c sc lm chng)


Dictate: Mnh lnh; bc ch, cng ch; c chnh t
Dictatus Papae: Sc lnh Gio Hong (ca c Grgri VII, n.
1075)
Dictum: Li: qu quyt, pht biu; n quyt; chm ngn
Didache: Gio hun; sch iakh (tk 1)
Didachist: Tc gi ca iakh
Didascalia Apostolorum: Gio l cc tng (sch: tk 3)
Didrachma: ng (ho i) -rc-ma
Dies Irae: Bi ht "Ngy phn n"
Diet: Ngh vin
Differentiation: Phn ha; bit ha
Differential Psychology: Tm l hc i chiu
Diffidence: Thiu t tin, rt r
Diffraction: Nhiu x (hin tng cc tia sng chuyn hng)
Digamy: Kt hn ln th hai, ti hn (nam: tc huyn; n: ti gi)
Digest: Tiu ha; ng ha; hp th; bn tm, lc tp; tp san
Digeste, The: B lut Giustinian (do hong kho lc v ban
hnh, tk 6)
Dignitary: Chc sc; ng. c quyn cao chc trng
Dignity: Phm gi; phm tc, tc v; th thng; phm cht
Dikirion: Chn nn hai nhnh
Diktat: iu bc ch, cng ch, mnh lnh
Dilemma: Song /lun; th: i ng, lng nan
cornuted d.: s. l. lng u
Dilettante(-ti): K lm ngh thut theo li ti t, khng chuyn su
Diligent(-ce): Sing nng, cn mn, cn c
Dimension: Chiu kch; tm c, phm vi
Dimissorials: Th gii thiu, th y nhim, chng th (k 1015)
Dimorphism: Lng hnh tnh
91

Diocesan: Thuc gio phn


d. administrator: gim qun gio phn (k 421)
d. clergy: gio s triu
d. curia: ph gio phn (k 469), gio ph
d. right: thuc lut gio phn (tu hi)
d. synod: cng ngh gio phn (k 460)
Diocese: Gio phn, a phn (k 369)
suburbicarian d.: gio ph. ph cn (ngoi ) Rma
Diophysite: Ng. theo lng tnh thuyt (K c 2 tnh)
Diphthong: Nguyn m i
Diptych: Tranh b i (c hai bng vi bn l ni chung)
Direct: Trc tip; trc h; thng thn; ch/hng dn
Direction: Ch huy, cai qun; hng dn; li ng, chiu hng,
ng/phng hng
d. of conscience/spiritual d.: linh hng
Directive: Ch th
Director: Gim c, ng. ch huy
spiritual d.: v linh hng
Dirge: Gi kinh cu hn (cu cho cc tn hu qua i); ai ca
Diriment: V hiu ha, trit hy
Disbelieve: Khng tin, khng tin nhn; khng tin tng
Discalced: i chn t
Discern: Nhn nh, phn nh, nhn ra, thu sut
Discernment of spirits: Nhn nh thn loi
Discharge: (lut) Phng thch, tr t do
Disciple: Mn /, , hc tr
Discipleship: Cng v mn
Disciplina Arcani: Quy lut b thut
Discipline: K lut, mn hc, b mn; roi hnh xc; chnh th
Calvin; rn luyn; a vo khun php; sa pht; hnh xc
92

taking the d.: " nh ti" (t hnh xc)


Discord: Bt ha; nghch m, xung khc m thanh
apple of d.: mm bt ha, c ci c
note of d.: du bt ha
Discourse: Bi din thuyt, din t/vn; thin kho lun; ngn t
Discreet: Thn trng, d dt, kn o; khn ngoan
Discrepancy: Tng phn, xung khc, bt ng; khng nht qun,
bt nht
Discrete: Ring bit, ring r; ri rc
Discretion: Nhn nh; t do quyt nh; thn trng, khn ngoan, t
nh, kho x
age of d.: tui khn, t. bit phn on (k 891)
Discriminate(-tion): Phn bit (nhn ra nhng nt khc bit); phn
tch; tch bit, phn bit (chia r), k th
Discursive(-sory): Phn tn, tn mc, ri rc, thiu mch lc
Disenchant: V mng, tnh mng; tnh ng, thc tnh
Disfellowship: Lnh/trnh xa; loi i/ra
Disfrock: B o i tu, hon tc
Disgrace: Tht sng; ght b, rung ry; lm nhc
Disgust: Gm ght, kinh tm
Dishonest(-y): Bt lng, bt chnh, gian di; gian ln
Disinherit: Tc quyn tha k
Disinter(-ment): Khai qut
Disjuntive: Phn bit; tch ri ra
d. conjunction: lin t phn lit
Dismiss(-al): Sa thi, thi hi; cch chc; t gi; gii tn; gt b;
phng thch; min t
d. from clerical state: khai tr khi hng gio s (k 1394)
d. from a Religious Institute: trc xut khi tu hi hoc dng tu (k
694)
decree of d.: ngh nh trc xut
93

Disobedient: Khng vng li, bt phc tng, bt tun


Disparity: Chnh lch, sai bit, bt bnh ng; bt ng cnh
d. of cult/worship: khc o (k 1086); bt ng tn ngng
Dispassionate: Bnh thn, lnh lng; v t, khng thin v, khch
qua
Dispensation: Phn phi, cp pht; ra sc lnh; mnh tri (TC an
bi); ch tn gio; min chun (k 85)
d. from a vow: gii li khn
d. from the canonical form: min chun th thc gio lut
Dispenser: Ng.: cp pht, trao ban (vg. b tch)
Disposition: Sp xp, b tr, chun b; x l, thanh ton; khuynh
hng, thin hng; tnh kh, tm tnh; sn lng; dn qun
Disprove(-oof): Phn chng, bc b
Dispute(-ation): Tranh lun, tho lun, bn ci; tranh tng, kin co
Disqualify: Lm cho bt lc, khng c t cch; tuyn b khng
t cch; tc quyn
Disquisition: Kho st; kho cu, dy cng nghin cu
Dissent: Bt ng: quan im, kin
Dissenter: Ng. bt ng kin; bit gio (khng theo quc gio, nh
Anh quc chng hn)
Dissertation: Lun n; lun vn; ngh lun, bn lun
Dissident(-ence): Bt ng kin; khng theo quc gio; ly khai
Dissimulation: Che du, ch. y; ln trnh; gi di
Dissipation: Tiu tn; phn tn; phung ph; xao lng; cuc sng
phng ng
Dissociation: Phn ly
Dissolve(-lution): Ha tan; gii tn; gii th; tho g
d. of the bond: tho g: dy hn phi (k 1141), hn h
Dissolubility: C th: tho g, gii th c; kh gii tn/th tnh
(=kgtt)
intrinsic d.: kgtt ni ti
94

extrinsic/outer d.: kgtt ngoi ti


Distich: Cu i; bi th hai cu
Distinct: Ring bit; minh bch, r rt; khc bit
Distinction: Phn bit; khc bit, c nt; u t, ting tm; hun
chng
Distintive: c th, . trng
Distraction: ng tr, xao lng; gin on; gii tr, tiu khin; ri tr,
lon tr, in cung
Distress: au kh; au n, bun phin, su no; khn qun; nguy
khn, nguy cp; kit sc
Distributive: Phn b, p.phi
d. justice: cng l phn phi
d. pronoun: i t phn bit
Ditheism: Thuyt nh thn
Diurnal: Ban ngy; mt ngy tr
(24 gi); cc gi kinh ban ngy
Diversity: Khc bit, a dng, nhiu v
d. within unity: khc bit trong hip nht
Dives: Ng. nh giu, ph ng (Lc 16:19t)
Divination: Thut bi ton
Divine: Thn linh, thuc v TC hoc thin tnh; hon ton, tuyt diu
d. Comedy/Divina Commedia: Hi kch tuyt diu (tc phm ca
Dante 1321)
d. economy: k hoch cu
d. law: thn lut
d. liturgy: phng v Thnh l (Byzanti)
d. milieu: cnh gii thn linh (Teilhard de Chardin)
d. office: Nht tng
d. praises: Kinh Chng tng TC" (c tip sau bui chu Mnh
Thnh)
d. relations: quan h ni gii TC Ba Ngi
95

d. right: thn quyn


D. Spirit: Thn Linh TC
D. Word: Ngi Li
Divine: Tin on; gio s, nh thn hc
Divinity: Thin tnh, thn tnh; thn hc
doctor of d. (DD): tin s thn hc
The D.: Thin Cha
Divinize(-ation): Thn ha; thn thnh ha
Division: Phn ly; phn chia; chia r; phn loi, sp loi
Divisive: Gy chia r
Divorce: Ly hn, ly d (k 1141); tch ra, tch ri
d. from bed and board: ly thn
Divorcee: Ng. ly d (v/ chng)
DNA: Acid ADN
Docetism: Ph dng, o thn thuyt (Kit hc)
Docta ignorantia: "S v tri thng thi" (tc phm ca Nicola thnh
Cusa, n. 1440: v mu nhim TC m nh bc hc bit l mnh khng
bit c g)
Doctor: Tin s; bc s; cha tr; lm gi, lm gian
d. of the Church: tin s Gio hi
d. of the law: lut s
woman d.: n bc s
Doctoral: Lin quan n hc v tin s
Doctorate: Hc v tin s
Doctrinaire(-arian,-arism): Gio iu, l lun c chp
Doctrinal: Thuc: gio l, hc thuyt
d. censure: phm bnh gio thuyt; phm nh/nh mc gio thuyt
d. decision: phn quyt v gio l
d. freedom: quyn t do gii thch gio l
Doctrine: Gio l; hc/gio thuyt
96

Document: Vn kin; chng th; ti liu, t liu


Documentary: C chng liu, c ti liu, tham kho
d. process: t tng c chng liu
d. theory: gi thuyt c chng liu
Documentation: Su tm ti liu; t liu
Dogma: Gio iu; tn iu
d. of faith: tn iu
Dogmatic: Thuc tn l; v on
d. fact: tn kin, s kin tn l
d. relativism: tn l tng i thuyt
d. theology: thn hc tn l
d. tolerance: dung nhn v mt gio l
Dogmatics: Tn l hc
Dogmatism: Ch ngha (no trng) gio iu, v on
Dogmatize: Gio iu ha, khng nh v on, quyt on
Do-gooder: Tn khoc lc, ng. tha thin ch m thiu thc t (v
voi th phi tm voi)
Dolors, Seven: By s thng kh M
Dolo(u)r: au bun/thng
Dolus: Gian , man tr
Dom: Cha, Thy (danh tc cc an s ca mt s dng nh Bin
c, Chartreux, v.v.)
DOM (=Deo Optimo Maximo): Knh dng Thin Cha ch thin ch
i
Domestic: Thuc gia nh, gia thuc; gia nhn, gia bc
d. church: GH ti gia (gia nh kit)
d. prelate: gim chc ni v
Domicile: Nh , ni c tr, c/tr s
quasi-d.: bn c s (k 100)
Domination: Thng tr; u th
97

Dominations: Qun thn


Dominic: a minh
Dominical: Thuc v Cha hoc Cha nht
Dominicans: Tu s Dng a minh
Dominion: Quyn cai tr; quyn chim hu; quyn s hu, ch
quyn; lnh th, thuc a
Dominions: x. Dominations
Dominus vobiscum: "Cha cng anh ch em"
Donation: Tng biu; tng vt/phm, qu biu
d. of Constantine: Di chiu ca Constantin (vn kin ngy [tk 8-9]
ghi v nhng phm vt v c quyn m hong tng nhng cho
GM Rma)
Donatism: Phi ly khai nat (Bc Phi, tk 4-8)
Donor: Ng. tng biu
Doomsday: Ngy tn th (ngy: sp , hy dit, phn xt)
Doorkeeper: Thy gi ca
Dormition of the BVM: M yn gic ngn thu
Do(r)ssal: Mn hu cnh (treo pha sau bn th)
Dossier: H s
Douai(Douay/Doway) Bible: Kinh Thnh (cng gio dch ra ting
Anh ti Douai, B; T: n. 1582; C: n. 1609)
Double: i, hai, kp; nc i; (xa) phng v l trng
d. consecration: truyn php kp (bnh v ru)
d. effect: song hiu
d. monastery: tu vin i (nam-n)
d. personality: nhn cch nh phn/ha
d. procession: song nhim xuy (Thnh Thn bi Ngi Cha v Ngi
Con m ra)
Doublet: B/nhm i; t sinh i
Doubt: Hoi nghi; nghi ng, ng vc
d. of fact: hoi nghi v s kin (k 14)
98

d. of law: hoi nghi v php lut


Doubting Thomas: Ng. a nghi (nh Tma tng )
Dove: Chim b cu (biu trng cho Thnh Thn)
Eucharistic d.: nh tm hnh b cu
Doxology: Vinh tng ca, cu kinh tn tng
Doyen: Nin trng; trng on (ngoi giao)
Drachma: ng ho -rc-ma, ng ho mt
Drama: V kch; ngh thut sn khu; chuyn bi thm; bi/thm kch
Dramatis personae: Nhn vt /din vin v kch
Dramatize: Son thnh kch; kch ha; bi thm ha, quan trng ha
Dread: Lo ngi, e s, kinh hi (v trch nhim)
Dream: Gic m/mng; m tng/mng; m c
Dress: Y phc; o di; l phc; trang phc; v ngoi
Drink offering: Ru/du cng (Xh 29:40-41)
Drug: Dc phm, thuc men; ma ty
Druid: o s Celta
Drunk(-enness): Say ru; nghin ru
Dry Mass: "L kh" (l vn: nghi thc ngn, khng c L quy)
Dualism(-ist,-istic): Nh nguyn lun; lng v phi (lc gio cho
rng K c hai ngi v)
Duality: Nh nguyn tnh; nh tnh
Dubious: M h, mp m; ng ng; lng l
Due: n k/hn; hp l, thch ng, theo ng
d. process: th tc phi theo
Duel: Quyt u, u tay i, cuc sc
Dukha: Kh
Dulia: Tn knh cc Thnh
Duplex: Kp, i; nh hai cn h; (xa) phng v l trng
Duplication: Lm hai L mt ngy
Duplicity: Gi di, mt d hai lng
99

Duration: K gian, thi k, khong thi gian


Duty: Bn phn, nhim v; chc v
Dwell: , c ng; dng li; nhn mnh
Dying: Hp hi; cht dn
Dynamic: Nng ng, sinh ng, y ngh lc
Dynamics: ng lc hc; lc (nhc)
Dynamism: Thuyt ng lc; sc/tnh nng ng
Dynasty: Triu i, vng triu
Dyophysitism: Nh tnh thuyt (K c hai bn tnh)
Dyotheletes: Nh thuyt (K c hai ch)
Dyslexia: Chng lon c

100

E
E: Ngun/trng phi Elht
Early Catholicism: Cng gio s khai (nh c thy trong cc th
mc v, Giacb hoc sch Cng v Tng )
Earnest: ng n, nghim chnh; tha thit
Earth: t; trn gian, ci th
Earthling: Con ngi, ng. phm
Earthly: Thuc qu t
no e. reason: khng c ly mt l do no
no e. use: hon ton v ch
Easter: L Phc sinh
e. communion/duty: rc L ma PS
e. duty: bn phn xng ti (hng nm) v rc l trong ma PS
e. triduum: tam nht thnh/ vt qua
e. vigil: canh thc vt qua
e. water: nc thnh (lm php trong m canh thc PS)
Eastern: Thuc: pha ng, ng phng
e. churches: cc Gio hi ng phng
e. rites: cc l in . ph.
e. schism: ly khai ng Ty (n. 1054)
Eastertide: Ma Phc Sinh
Eastward position: Th ng hng (thi quen lm L quay mt v
pha ng)
Ebed Yahweh: Ti t Giav
Ebionites: Phi duy bn, bion (Do thi-kit gi lut Ms v ph
nhn thin tnh K)
Ebriety: Say ru; say sa
Ecce Homo: Ny l Ngi"; nh tng . Gisu i vng gai; nhan
cun sch vit v . Gisu (ca J. Seeley n. 1865, ph nhn thin
tnh ca Ngi)
101

Eccentric: Lp d, k quc, lp d; th lch tm


Ecclesia: Hi thnh, Gio hi
E. credens: GH tin nhn
E. discens: GH th hun
E. docens: GH ch hun
E. semper reformanda: GH phi c ci tin khng ngng
Ecclesial: Thuc: Hi thnh, GH
Ecclesiarch: Ng. gi nh th
Ecclesiast: Tc gi sch Ging vin
Ecclesiastes: Sch Ging vin, Gv
Ecclesiastic: Gio s (kit)
Ecclesiastical: Thuc: GH, hng gio s
e. Law: lut GH
e. penalties/censures: cc hnh pht trong GH
e. Province: gio tnh
e. Region: gio min
Ecclesiasticus: Hun ca, Hc
Ecclesiasticism: Thi hoc no trng cc n th ch (trong GH)
Ecclesiocentric: Quy GH (ly GH lm trung tm)
Ecclesiologic(-al): Thuc gio hi hc
Ecclesiology: Gio hi hc
eucharistic e.: GH hc thnh th
universal e.: GH hc ph qut
Echolalia: Chng lp li (lp li li cui cng ca ng. i m)
Eclectic: Chit trung
Eclecticism: Phng php/ hc thuyt chit trung (tuyn thu nhng
im hay t nhiu xut x lm thnh mt hc thuyt mi)
Eclipse: Thin thc, nht/ nguyt thc; che khut; lm lu m
Ecliptic: Hong o
Eclogue: Eclg (mt loi th); bi ht i
102

Ecology: Sinh thi hc


Economic: Kinh t, c li, sinh li; lin quan n k hoch cu
Economical: Tit kim; kinh t
Economics: Kinh t hc; nn kinh t
Economist: Nh kinh t hc
Economy: Phng php tit kim; nn kinh t; h thng kinh t
e. class: hng du lch (my bay)
e. drive: bin php hn ch ngn sch
Economy: Hot ng cu ca TC trong th gii; (Chnh thng=)
mt s chun min c bit (i vi lut chung trong cc GH Chnh
thng)
e. of grace: ch n sng (khc vi ch Lut php)
e. of Salvation: k hoch cu , nhim cc
principle of e.: nguyn tc nhim cc
Ecosystem: H sinh thi
Ecstasy(-atic): Xut thn, nhp nh; trng thi: m ly, ngy ngt,
say sa; cc k hnh phc
Ecthesis: Cng thc c tin, tn biu (do hong Heraclitus cng
b n. 638)
Ecumenical: Thuc i kt; quc t, ton cu
e. council: cng ng: chung, hon v (k 338)
e. movement: phong tro i kt
e. Patriarch: Thng ph Constantinp
e. theology: thn hc i kt
Ecumenicity: Tnh: i kt, ph qut, hon v (vg. ca mt cng
ng chung)
Ecumenism: Phong tro hoc ch hng i kt
Eden: a ng
Edict: Ch d, sc lnh
Edify(-ication): Xy dng, nu gng sng/tt, khuyn thin, cm
ha
103

Edit: Bin son, chun b n bn, bin tp, ch bin; xp ni cng


trnh in nh (bng hnh: xin, vi...)
Editio typica: n bn chun; n bn mu
Edition: t/hnh thc: xut bn, pht hnh; s lng n bn
Editor: Ng. xut bn, ch bt; bin tp vin
Editorial: Thuc: cng tc xut bn, ch bt; bi x lun
Edmundites: Tu s Dng thnh Edmun (SSE, n. 1843)
Educate: Gio dc, dy d, rn luyn
Educational: Thuc/c gi tr: gio dc, s phm
Educator: Nh gio dc, thy dy
Educe: Rt ra; by ra, ta ra
Educi: Pht xut
Eduction: X. educe
Efface(-ment): Xa, xa b
e. oneself: n du chnh mnh
Effect: Hiu qu; kt qu; hiu lc; tc ng; tc dng
b Hu hiu, cng hiu; thc s, hin thc; c: hiu lc, gi tr, sc
tc ng mnh; s qun thc ngch
e. history: lch s thc hiu
Effectiveness: Hu hiu tnh; hin thc tnh; sc tc ng
Effectual: Cng hiu (bin php phng nga, sa pht); c: hiu lc,
gi tr (php l)
Effectuate: Thc hin, tin hnh
Effeminate: Nhu nhc, o l, y m (dng nh ph n)
Effete: Kit sc, suy yu; v hiu, bt lc
Efficacious(ness,-cacy): Hiu qu; hiu nghim, cng hiu; c hiu
lc
e. grace: n hu hiu
Efficiency: Nng lc, kh nng chuyn mn; hiu nng; nng sut, hiu
sut; hu hiu tnh
Effigy: Hnh tc, hnh ni, tng; hnh nm
104

Effluvium(-ia): Hi bc, kh xng; mi hi; dng t


Effort: N lc, c gng
Effrontery: Tr tro, xc lo, v lim s, mt dy my dn
Effulgent: Sng chi, rng ngi, rc r; hn h
Effuse(-ion): Tun ra, tro ra, ta; bc l, th l
Egalitarian: Ng. theo ch ngha bnh qun
Egalitarianism: Ch ngha bnh qun
Ego: Bn ng, ci ti
Egocentric: Quy ng
Egocentrism: Thuyt/tnh/ khuynh hng quy ng (cho mnh l
trung tm)
Egoism: Tnh ch k; ch ngha v k
Egoist(-ical): V k, ch k
Egomania: Tt: c tn/ cao ci ti, quy k
Egotism(-ist,-istic,-istical): Ch ngha (tnh, ng.) duy k, (ta l nht,
l trn ht); tnh t cao t i
Egotize: T: tn, cao (coi mnh l trn ht, l tt c)
Ego trip: Cuc mng ci ti (ch ch k lo cho sng thn mnh)
Egregious: (xu) i bm, nht trong thin h, ma gio: xut
chng, c ting
Egypt(-ian): Ai cp
Egyptologist: Nh Ai cp hc (kho cu c hc Ai cp)
Eidetic: (tm) H gic; (trit) thu nim (thu t bn cht s vt)
e. imagery: hnh nh h gic
Eidolon: Bng ma; hin hnh; hnh nh; thn tng
Eirenicon: Yu chung/c v ha bnh, ch ha
Eisegesis: Ch gii din cch (thm ca mnh vo)
Ejaculate: Phng ra, phun ra; tht ra, ku ln; phng tinh
Ejaculation: Li tht ra; li nguyn ngn; phng tinh
Ejaculatory prayer: Li nguyn ngn (mt cu)
105

El (Elohim): Thin Cha


Elaborate: Son tho, trnh by chi tit; xy dng; ch bin; t m, k
lng, cng phu
Elate(-ion): Phn khi, khch l, lm cho: hng th, hng hi, hoan
h, hnh din
Elder: n anh/ch; k mc; trng lo (gii chc GH Trng lo)
El Dorado: X Elra, ni khng tng
Elect: Tuyn chn, bu c; quyt nh
the e.: nhng ng. c (Cha) chn (c cu ri), tuyn nhn
Election: S la chn; cuc bu c (k 164)
Elective: Do chn lc, thuc bu c; c quyn bu; ty , nhm ,
nhim
e. affinity: mi lin kt su sc
Electrify: Chuyn/nhim in; in kh ha; kch ng, lm git ny
Electronic: in t
e. brain: c in t, my vi tnh
e. church: GH in t (qua TV v pht thanh)
e. mail: in th
Electronics: in t hc
Electrotherapy: Khoa cha tr bng in, liu php in
Eleemosynary: Thuc v ca dng cng lm phc
e. Office: s t thin (trong Vatican)
Elegiac: Bi thng, su thm
Elegy: Khc bi thng, ai ca, ai khc
Element: Nguyn t; yu t; thnh phn; mi trng sng
e. of comparison: yu t so snh
eucharistic e.(s) : l phm thnh th (bnh v ru)
the four e.: bn nguyn t (x. elemental)
Elemental: Thuc (4) nguyn t thin nhin (=t, nc, kh v la);
nguyn cht; c bn; ch yu
106

Elementarism: Thuyt yu t
Elementary: C bn; s b, s cp, s ng
e. school: trng tiu hc (s cp)
e. particle: ht c bn
Elenchus(-i): Bin bc, b.lun (bng lgc); lun chng ngy bin
Socratic e.: phng php hi gi (ca Scrt)
Elevate: Nng ln; a ln cao
e. to the supernatural order: nng ln bnh din siu nhin
Elevation: Nng ln, nhc l., ct cao ln; cao; tnh cao nh
e. of the Host: dng Mnh thnh (ln)
e. to the altars: phong thnh (nng ln hng c tn knh trn bn
th)
Elf(-ves): Thn/tin nh; yu tinh; tr tinh qui
Elicit: Tra hi, vn hi, phanh phui, a ra nh sng; lm sng t,
tm hiu l do hoc nguyn nhn
Elide, elision: Nut/lt m (b mt m khi c mt ch)
Eligible: C th c chn, c.t..bu; t cch
Elijah: -li-a
El(i)jon: Thin Cha ti cao
Eliminate(-ion, -ory): Loi (b, tr) ra; tr kh; ty sch
Elisha: -li-sa
Elite: Tinh hoa, t.ty, u t
Elitism: Ch ngha tinh hoa, u t ch hng
missionary e.: ch hng u t (trong cng tc) truyn gio
Elixir: Thuc tin; thuc ru
e. of life: th. trng sinh
Elizabethan: Lin quan n b -li-sa-bt
Elkesaites: Phi lc gio Elkesai (Dothi-kit, tk 2)
Ellipse: Elip, hnh: bu dc, tri xoan
Ellipsis: Phng php: tnh lc, lc vn/t
107

Elocution: Pht ngn, din c


Elohim: Thin Cha; ch thn
Elohist: lht (tn gi ngun E ca Ng th)
Elope: Tu hn, tu bn cu phi (trn i kt hn)
Eloquence: Ti hng bin, iu hng hn
Elucidate: Lm sng t, gii thch, minh gii
Elusive, elusory: Lng trnh, thi thc, nh trng lng, kho trnh
n; kh nm, kh bt c
Elysium: Thin ng/thai, bng lai, o nguyn
Emanate: Ta lan, bc ln; bt ngun, pht nguyn/xut; pht sinh;
sinh xut
Emanation: Sinh xut (t bn tnh TC: ng gio)
Emanationism: Thuyt sinh xut
Emancipate: Gii phng, phng thch
Emancipationist: Ng. ch trng ch phng n (bnh vc vic
gii phng n l)
Emasculate(-ation): Thin; lm nhu nhc, mm yu (mt ht nam
tnh); lm suy yu; lm mt hiu lc
Embalm: Tm p; bo lu hoi nim
Embargo: Cm vn; cm lu hnh; tch thu, sung cng; ngn cm
Embarrass: Lm vng vu; lm: ngng nghu, lng tng, kh
ngh; gy kh khn
Embassy: i s qun; s v; phi b, phi on
Embellish: Lm p, t im; trang hong; t v, thu dt, thm tht
(thm mm thm mui)
Ember days: (xa) Ngy bn ma (tun chay ba ngy: th 4,6,7 sau
13-xii, sau Cha nht 1 ma chay, sau Hin xung v sau 14-ix)
Embezzle: Bin th, lm tiu
Embitter: Lm cho ng; lm cho: bc tc, chua cht, cay ng/c
Emblem: Biu hiu; biu tng
Embodiment: Hin thn, tiu biu; biu hin; sp cu
108

Embolism: Kinh khn xin (c sau kinh Ly Cha trong Thnh L)


Embrace: m, m hn; m p; tin nhn, chn ly; nm ly; bao
gm/hm
Embranchment: Phn nhnh, t ra
Embryo: Bo thai, phi (thai), cn trng nc; mm mng
Embryoctomy: Git: thai trong d con, d phi
Embryogenesis: Khi sinh phi thai
Embryology: Khoa phi thai, phi hc
Embryonic: Thuc phi thai, trong: gian on phi thai, thi k
manh nha
Embryotomy: Th thut ct thai ( cht)
Emend(-ate): Sa, cha (vn bn), tu chnh
Emendatory: Thuc cng tc sa cha
Emerge: Ni ln, nh ln, l dng; xut hin; ra; ny sinh
Emergency: Tnh trng: khn cp, nguy kch
e. ward: phng cp cu
Emergent: Nh ln, l ra
e. nations: nhng nc ang trn ng pht trin
e. probability: xc sut l dn
Emeritus (professor): Gio s danh d ( v hu)
Emigrant: Ng. di tr, di dn
Emigrate: Di tr; i ch c tr
Eminence: Ngi, c (danh tc hng y); u t, xut chng, siu
ng; m t
e. grise: mu s; qun s n din
way of e.: phng thc siu/ trc vit ha (mt trong nhng phung
cch chng minh TC hin hu)
Eminent: Trc vit/tuyt, siu qun, xut sc, ni bt; ni ting
Emir: Tiu vng (Hi gio)
Emissary: Phi vin, s thn
109

Emission: Pht ra, ta ra; xut tinh; pht hnh; pht thanh
e. theory: thuyt pht x
Emmanuel: "TC cng chng ta" (Mt 1:23), Danh xng ca ng
Thin Sai (Is 7:14)
Emolument: Lng (bng), tin cng, mn th lao
Emotion: Cm xc/ng, xc ng, cm kch
Emotionalism: Tnh a cm, d cm, thi y m
Emotive: Thuc v cm/xc ng; d xc cm, nhy cm
Empale or impale: m xuyn/thng (vi cc nhn); xu vo thanh
xin
Empathy: Tha cm, ng cm, thu cm
Emperor: Hong
Emphasis: Nhn mnh, nu bt; nhn ging
Emphatic: C thi : cng quyt, dt khot, r rng; cng iu
Empire: quc; quyn lc, th lc
Holy Roman E.: "Thnh Quc Rma" (t thi Charle-magne, n. 800,
cho n n. 1806)
Empiric: Thuc: kinh nghim, thc nghim
Empirical theology: Thn hc kinh nghim
Empiricism: Ch ngha: kinh nghim, duy nghim
Empirio-criticism: Ch ngha ph bnh kinh nghim
Empirio-monism: Ch thuyt nht nguyn kinh nghim
Empoison: B thuc c; u c; lm h thi; gy on th
Emporium: Trung tm bun bn, ch, ca hng ln
Empower: Lm cho c: quyn lc, sc nng; trao quyn hnh,
quyn lc ha
Empress: Hong hu, n hong
Emptiness: Trng rng/khng
Empty: Trng, rng, khng; , trt, lm cho ra trng rng
e.-handed: tay khng
110

e.-headed: u c rng tuch, dt nt


Empyreal(-ean): Thuc thin cung/gii, vm tri
Emulate(-ation): Thi ua, ua tranh; cnh tranh; c bt chc
Emulous: a: tranh ua, cnh tranh; noi gng; nui cao vng
Enable: Lm cho c: kh nng, nng quyn, iu kin; trao: quyn
hnh, thm quyn
Enact: Trnh din, gi vai (din vin); thng qua, ban hnh
Enaction(-tment): Vic ban hnh; o lut
Enamour(-or): Lm cho: phi lng, yu thch, m say
Enarxis: Nhp nghi (phng v Byzantin: phn trc ca nhp l)
En bloc: Ton b, ton th; i ; cng nhau
Encaenia: L cung hin (n th)
Encephalic: Thuc: c, no
Encephalography: Thut chp no
Encephalotomy: Th thut gii phu no
Enchain: Xch, buc li, kim ch; cm chn, gi li; lin kt, gn
cht
Enchant: B ba m; quyn r, lm say m; lm thch th
Encharm: Quyn r, lm: say m, m ui
Enchiridion: Tuyn tp, cm nang
e. asceticum: tuyn tp tu c gio ph (do M.J. Rouet de Journel
v Dutilleul, S.J. bin son v xut bn)
e. patristicum: tuyn tp gio ph (do M.J. Rouet de Journel, S.J.
bin son v xut bn n. 1946...)
e. Symbolorum: tuyn tp tn liu (vn kin cn bn v gio l c tin
ca GH: x. Denzinger)
Enclave: Lnh th: ni a, tc a (nm trong mt phn t khc)
Enclitic: T tip hp, yu t ghp sau, v t/t
Enclose: Ro quanh, bao vy; giam nht; bao kn; nh/gi km
Enclosure: Khu t ro kn; hng ro vy quanh; ti liu gi km;
ni vi; ni cm (x. cloister)
111

papal e.: ni vi gio hong


Encode: M ha, ghi thnh mt m
Encolpion: nh eo ngc (hnh tri xoan ca cc GM ng
phng)
Encomium: Li khen ngi, tn tng
Encounter: Gp g; chm trn
Encourage: Khuyn khch, khch l, c v; ng h
Encratism: Phi Encratista (ch dc)
Encyclic(-al): Thng ip
Encyclop(a)edia: Bch khoa: th, t in
Encyclop(a)edist: Nh bch khoa
End: Cui/tn cng, kt liu/thc/cc, chung cc
e. of the world: tn th
e.-product: thnh phm
dead e.: ng ct, b tc
no e.: v cng, v tn
End: Mc ch/tiu, cu cnh
extrinsic e.: mc . ngoi lai
intrinsic e.: c. cnh ni ti
ultimate e: m. ./c. c. ti hu
Endeavour: C gng, n lc, ra sc
Endemic: Thuc bnh a phng; c hu
Ending: Cui cng; hon thnh; chung cuc; ng v
Endless: Bt tn, v tn, vnh vin; khng ngng
Endogamous(-my): Ni hn, ni giao, ng tc kt hn
Endogenous: Ni sinh
Endorse: K chuyn/nhng (ngn phiu, vn kin); nhn thc;
tha/xc nhn
Endow(-ment): i th, ti tr; ph bm; qu ti tr, ca cng tng
lm vn; ti nng thin ph
112

Endtime: Tn th
Endue: Mc, khoc; trao ph, ph ban
Endurable: C th chu ng c; lu di
Endurance: Chu ng, do dai; kin nhn tnh nhn ni; ko di
Enemy: K th, cu ch
Energetic: Mnh m, mnh lit, y: sinh lc, ngh lc
Energism: Thuyt nng lc
Energumen: B qu m; hung tn in cung
Energy: Nng lc, ngh lc; nng lng
Enfetter: Xing xch; b buc, p ch; ch ng; n dch ha
Enforce: Hiu lc ha, a vo ng dng, p dng; buc tn trng,
buc thi hnh; tn tr; cng c
Enfranchise: Gii phng; ban quyn (bu c)
Engage: Cam kt, ha hn; thu mn, t trc; thu ht c (ch
); giao chin; dn thn
Engender: Sinh ra; gy ra
English: Anh, thuc Anh quc
English Ladies: Dng c Trinh N Maria (Institute of the Blessed
Virgin Mary do M. Ward sng lp n. 1609.)
Engram: Vt ghi, k tch
Enhance: Nng cao, lm tng thm; cao, lm ni bt
Enhypostasia: Ti ngi v (nhn tnh K hin hu trong Ngi Li)
Enigma: iu b n, b him; n ng, cu
Enigmatic: B n, kh hiu; b him
Enjoin: Ch th, ra lnh; cm ch/ch
Enjoy: Yu/a thch; cm thy thch th; thng thc; hng th
Enkindle: Nhen ln, nhm ln; chm mi; kch ng, khi dy
Enlighten(-ment): Soi/chiu sng; soi dn, minh gii
age of e.: thi i nh sng (tk 18)
Enliven: Lm: sinh ng, si ni; khch l; kch ng
113

Enmity: Tm trng/thi : th nghch, th ch


Ennead: B/nhm chn; sch chn chng
Enneagon: Hnh chn gc cnh
Enneagram: hnh chn mu v
Enneasyllabic : C chn m tit (th)
Enoch: Kha-nc
Books of E.: Sch Kha-nc (ngy th)
Enrapture: Lm cho: thch th, khoi tr cao (n ngn ngi)
Ens: Hu th
Ens, bonum, unum, verum, convertuntur: Hu th, thin, nht v
chn th giao hon (ch l mt)
Enshrine: Cung knh ct gi (trong hm thnh, thnh ng...), bo
qun/trng
Enshroud: Bc kn; khm lim; che khut
Ensign: Ph hiu, c hiu
Enslave: Bt lm n l, n dch ha
Ensnare: nh/gi by; quyn r
Ensoul: Ph hn; ghi vo tm khm, ghi lng tc d
Ensue: Xy n tip theo sau, tip pht; pht sinh t; kt qu l
Ensure: Bo m; cm chc
Entail: Gy ra, ko theo; buc phi; t lm ng. tha k thay (mt
ng. khc)
entailed estate: ti sn khng th chuyn nhng
Entelechy: Chung t; tnh trng hon chnh ca hu th; nguyn l
siu hnh (a dn hu th n mc ch ni ti); hin thc ca tim
th
Entente: Tha thun, thng cm; hip c thn thin, ng minh
Enthral(l): Thu ht, lm say m; quyn r, m hoc; ch ng, n l
ha
Enthrone: a ln ngi; tn phong
Enthusiasm: Hng hi, nhit tnh, phn khi; thn ng, thn cm
114

Entia: Nhng hu th
Entice: Cm d, quyn r; d d, li ko
Entitative: Thuc hu th tnh, thc th tnh
Entitle: t tn, t u ; cho c quyn
Entity: Thc th; hu th tnh
Entomb: Mai tng, chn ct (trong m); chn vi
Entrance antiphon (song): Ca nhp l
Entrance(-ment): Lm xut thn, m li; m hoc
Entropy: Entrpi, ni chuyn lc ( thoi gim nng lc)
Entrust: Trao ph, y thc, y nhim
Enucleate: Khot b hch nhn (nhn cu); minh gii
Envious: Thm mun; ghen t, k
Environment: Mi trng, cnh trng; mi sinh
Environmentalism: Thuyt duy mi trng
Envision: Mng tng, hnh dung
Envoy: Phi vin; i din ngoi giao
Envy: Ganh t, ghen tng, k; thm mun
Eon, aeon: Thi i; thn linh trung gian (ng gio)
Epact: Bng tnh cc ngy trong lch; s ngy epacta (ngy nhun
thm vo m lch cho cn i vi dng lch); tui trng giao tha,
nin nguyt
Eparch: Gim mc (l in Byzantin)
Eparachy: Gio phn (l in Byzantin)
Epenthesis: Hin tng chm m; php thp t
Epenthetic: Chm m
Epexegesis: ng v ng, t ph ch (cho r ngha), t thm
Epexegetic(-al): T ghp thm, ng v ng
e. genitive: thuc cch din ngha
Ephapax: Ch mt ln
115

Ephebe: php (cng dn khong t 18 n 20 tui trong thi c


Hy lp)
Ephemeral: Nht thi, ph du, ph vn, chng tn
Ephemeris(-rides): Lch thin vn; con ph du
Ephesians: -ph-s, p
Ephesus, Council of: Cng ng phs (n. 431)
Robber council of E.: cng ng bt hp lut phso (c cp
ot: n. 449)
Ephod: ai pht (bng cho, ai qung trong l phc cc t t Do
thi)
Ephphatha: "Hy m ra" (mt nghi thc trong phng v Ra ti)
Epic: Anh hng ca, thin s thi
Epicene: Ging trung (ch c ging c ln ging ci); i nam i n
Epicenter(-re): Tm ngoi, ngoi tm (tm ng t ( phn ngoi
tri t, i li vi hypocenter: tm ngm = nm trong lng t)
seismic e.: tm a chn
Epic(k)lesis: Phn kinh khn cu Thnh Linh (nguyn xin Ngi ng
xung: trong l quy trc khi truyn php, hoc trong cc nghi thc
phng v b tch khc)
Epicletic: Thuc phn kinh khn nguyn Thnh Linh
Epicure: Ngi snh n
Epicurean: Ng. theo thuyt picur; hng lc
Epicureanism: Thuyt picur (n. 342-270), khoi lc ch ngha
Epicurism: Tnh snh n
Epicyclic, gear/train: Ngoi lun tuyn, hay vng chuyn dch ngoi
lun (ca hnh tinh)
Epidemic: Dch, bnh dch
Epigenesis: Thuyt biu sinh (i ngc vi preformation)
Epigram: Th tro phng; li: d dm, chm chc
Epigraph: Bin khc; t
Epigraphy: Vn khc hc
116

Epikeia: L nh lut
Epilepsy: Chng ng kinh
Epilogue: Phn/on kt, li bt/kt
Epiphany: Hin linh (TC t mnh ra); l Ba Vua
Epiphenomenon: Hin tng ph
Episcopacy: Chc/nhim k) GM; hng GM
Episcopal: Thuc GM
e. church: gio hi gim ch (c GM); Anh gio (Hoa k)
e. conference: hi ng GM (k 441)
e. vicar: i din GM (ti mt lnh a: k 476)
Episcopalian: Thuc: Anh gio M, th ch gim mc
Episcopalism: Ch thuyt thng quyn gim mc (cho rng quyn
ti cao trong GH l thuc ton b on th cc GM)
Episcopate: Chc GM; hng GM
monarchical e: th ch GM chuyn nht (mi gio phn mt GM)
Episcope: Gim s
Episcopi vagantes: GM lang bt (GM phi lut, hoc b tuyt thng,
hoc l thuc mt tn phi nh)
Episode: on, hi; tnh tit; giai on
Epistemology: Khoa hc lun, nhn thc lun (kho lun v phng
php hiu bit)
Epistle: Thnh th (KT)
captivity e.: cc ngc trung th
catholic e.: cc th cng gio (Gc,1-2Pr,1-2-3Ga,G)
pastoral e.: cc th mc v
Epistolary: Thuc v th t
Epistoler: Ng. c thnh th trong phng v, xng th vin
Epistophe: Hin tng lp li t cui (trong: cu, mnh )
Epitaph: M ch, vn bia
Epithalamium: Th: mng ci, chc hn
117

Epithet: Tnh ng, hnh dung t


Epitome: Bn tm tt, sch tot yu; hnh nh thu nh; mu gng
tiu biu; tinh cht, tinh hoa
Epitomize: Thu gn, tm lc; lm mu gng tiu biu cho, l hin
thn ca
Epoch: K nguyn, thi i; thi k
Epode: Th t tnh
Eponym(-ous): Danh t (tn ca ngi khai sng c ly t
cho mt dn tc, mt ni, mt thi i...)
Epos: Anh hng ca, thin s thi
Epsilon: Epxilon (e: ch ci Hy lp)
Equal(-ity): Ngang nhau, bng nhau, bnh ng
Equalitarian(-ism): Ch ngha bnh ng
Equate: Lm cn bng; san bng; coi ngang nhau, nh n
Equation: Phng trnh; coi ngang nhau, bng nhau
Equator: Xch o
Equestrian: K m, ci nga; giai cp k m (equester: Roma)
Equilibrium: Thng bng; qun bnh; cn i
Equinox(-octial): im phn
autumnale.: thu phn
spring, vernal e.: xun phn
Equipollence(-cy): Tng ng tnh
Equiprobabilism: ng ci nhin thuyt (hc thuyt lun l ca
thnh Anphong Liguori)
Equitableness: Hp l, cng bng; cng minh, v t, khng thin v
Equity: Cng bng, v t, chnh trc; lut cng l; (equities) c phn
th gi chng khon (khng c li c nh)
Equivalence: Tnh tng ng
Equivocal: Lp l, hai ngha; m h; kh nghi
Equivocation(-city): D ngha, nc i
Equivoke(-que): Li ni nc i, lp l; chi ch
118

Era: Thi i, k nguyn


Christian e.: cng nguyn
Erastianism: Hc thuyt rastus ( 1583: cho rng GH khng c
quyn thm phn, Nh Nc th c)
Erect(-ion): Xy dng, thit lp; dng ln; t ng thng; cng
ln
e. a particular church: thit lp mt GH a phng (k 373)
e. a Religious house: thnh lp mt nh dng (k 609)
e. public associations: thnh lp cc hip hi cng (k 312)
Eremite: n s; n tu
Ergasiophobie: Thi s trch nhim
Ergo: Vy th, do , bi th
Ergonomy: Lao ng hc
Eristic: Thut tranh bin
Ermine: Chn (da, lng) cmin; chc quan ta
between silk & e.: gia lut s v quan ta
Erogenous zone: Vng kch dc
Eros: Dm thn, tnh dc; dc lc (i li vi thanatos: hy lc)
Erotic: Thuc tnh dc, gi dc, khiu dm
Erotica: Sch/hnh: gi dc, khiu dm
Eroticism: Tnh: dm dt, a dm, khiu dm
Erotomania: Bnh tng t; chng: hm sc dc, dm lon, cung
dc; xung ng tha dc
Err: Nhm ln, li lm, li phm; phm ti; phiu bt, lang bt
Errancy: Sai lm/st
Errant: Sai st; phiu/lang bt
Erratic: tht thng, khng u; v nh, tri git; k cc/d
Erratum(-ta): Ch/ch: vit/ in sai; bn nh chnh
Erroneous: Sai st; sai lm
Error: Nhm ln, li lm, sai lm; sai st; lch lc
119

commit/make an e.: phm mt li lm


common e.: nhm ln chung (v s kin hoc v php lut, k 144)
e. about the person: nhm ln v th nhn (k 1097)
e. about the quality: nhm ln v phm cch
substantial e.: nhm ln v thc cht
Ersatz: Th phm
Erudite: Hc rng, uyn bc
Erudition: Hc thc uyn bc
Escapism: Thot ly; trn/ thot chy; trn thc t
Eschata: Nhng thc ti cui cng
Eschatological: Cnh chung tnh, thuc th mt
Eschatologism: Cnh chung thuyt (cho rng c Gisu tng ch
mong Nc Tri n khi ngi cn sng, hoc khng bao lu sau khi
Ngi la trn)
Eschatology: Cnh chung hc
anticipated e: cnh chung hc tin t
consequent: cnh chung hc hu thin
cosmic e.: v tr cnh chung lun
final e.: th mt lun
futuristic e.: cnh chung hc hng lai
inaugurated e.: cnh chung hc khai th
presentic e.: cnh chung hc hin hnh
realized e.: cch chung hc thnh s
Eschaton: S vic cui cng
Escheat: ti sn khng c ng. tha k; tch thu, sung cng; chuyn
giao
Esdras: t-ra, Et (xa: 1 v 2 Et, nay: Et v Nhm; cn 3-4 Et l
ngy th)
Esoteric(-al): B truyn; b him, huyn b; ring t
Esperanto: Ting tprant
120

Espousal: Thuc hn c; tn thnh, tn ng


Espousals of the BVM: Hn l c Trinh N Maria (23 thng
Ging)
Espouse: Kt hn (ci v); g bn; tn thnh, nhn theo
Espouser: ng h vin (ng. bnh vc mt ch ngha, hc thuyt)
Esprit: Tnh d dm; tinh thn, c
e. de corps: tinh thn ng i; tinh thn tp th
e. fort: c phng tng/lp d
Essay: Th lm; c lm; th thch; tiu lun, ty bt, lun vn
Esse: Hu th, hin hu
e. ad: hng th
e. ad aliud: h. th. hng tha
e. a se: h. th. t hu
e. in: h. th. ti th
e. in alio: h. th. ti tha
e. in se: h. th. t ti
Essence: Bn th, bn cht, yu tnh, ct ty
Essene: Phi sni
Essential: Thuc bn tnh; ct yu, thit yu; yu t cn thit
Essentialism: Thuyt bn th
Establish(-ment): Lp, kin lp, thnh/thit lp; t (vo a v);
chng/xc minh; cng c; sinh c lp nghip; chnh thc ha (tn
gio); c quan/s; c cu/ch
The Establishment: gii nm quyn iu khin, quyn uy
Estate: Rung t, ti sn; ng cp; tnh trng
real e.: dch v kinh doanh t nh
the fourth e.: gii bo ch
Esteem: Knh phc, ngng m
Estimate: nh/nh gi, thm nh; c lng
Esther: t-te, Et
121

Estray: Ngi/vt tht lc


Esurience: i kht; thm mun
Eta: Eta (h: ch ci Hy lp)
Etacism: Li pht m ch ta
Et cetera, etc: Vn vn. v.v.
Eternal: i i, vnh cu/ vin; vnh hng
The E.: ng Hng Hu
e. City: Rma (kinh thnh mun thu)
e. death: cht i i
e. Father: TC Cha
e. law: lut hng hu, thin lut
e. life: s sng i i, trng sinh
e. punishment: hnh pht i i, trm lun (ha ngc)
e. verities: chn l vnh cu
Eternality: Vnh hng tnh
Eternity: Vnh cu, vnh vin, i i
Ethic(-al): o c, lun thng o l; nguyn tc x th
Ethics: o c hc, lun l o c
Ethiopian: -ti--pi
Ethnarch: Tng trn
Ethnic(-al): Thuc: dn tc, chng tc, b lc; khng kit gio (xa)
e. psychosis: lon tm b tc
Ethnocentric(-ism): c chng tc cc oan, duy/quy chng tc
Ethnographer: Nh: dn tc hc, nhn chng ch
Ethnography: Dn tc hc, nhn chng ch
Ethnology: Dn tc hc, nhn chng lun
Ethnologist: Nh: dn tc hc, nhn chng lun
Ethology: Phong tc hc, tp tnh hc
Ethos: c tnh, nt c trng (ca mt tp th)
122

Etiology: Tm nguyn lun, suy nguyn lun, nguyn nhn hc;


bnh cn hc
Etymology: T nguyn hc, ngun gc cc t
Etymon: Cn t t nguyn
Eucharist: Php Thnh Th; Mnh Thnh Cha; L T n, Thnh
L, L Misa
Eucharistic: Thuc Thnh Th
e. bread: bnh Th. Th
e. Congress: i hi Th. Th.
e. elements: yu t Th. Th. (bnh v ru)
e. fast: chay tnh Th. Th. (nhn n trc khi chu L)
e. meal: ba tic Th .Th.
e. minister: ng.: trao Mnh Thnh, cho rc l
e. oblation: kinh tin dng Th. Th. (sau truyn php)
e. prayer: L quy, kinh T n
e. presence: K hin din trong Th. Th.
e. Sacrifice: hy l t n
e. species: hnh sc Th. Th. (hnh bnh v hnh ru)
e. vestments: l phc (Th. Th.)
Euchelaion: B tch Xc du (ng phng)
Euchites: Phi duy kinh nghim (b cng ng phs kt n)
Euchologion: Sch phng v ng phng
Euchology: Kinh nguyn
Euclidean: Thuc -clt
Eud(a)emonism: Ch ngha duy hnh phc
Eudists: Tu s Dng thnh Gioan Eu (tn l Dng . Gisu v .
Maria)
Eugenics: Thuyt u sinh, u sinh hc
Euhemerism: Thuyt thn ha ca Evmr, thuyt tm nguyn
thn thoi
123

Euhemerize: Tm nguyn thn thoi (tm ngun gc lch s ca thn


thoi)
Eulogia: Bnh hin thnh; php lnh
Eulogize: Tn dng, ngi khen
Eulogy: Bi tn dng, li khen, iu vn tng th
Eunomianism: Phi Eunomius (chi phi Ari cc oan, tk 4)
Eunuch: Hon quan
Euphemism: Uyn ng; li ni tri (cho d nghe)
Euphonic(-al): m/thun tai; hi m
Euphoria: Phn ph, sng khoi
Eurasian: u , lai u
Eureka: Tm thy ri!
Europeanism: Ch ngha chu u
Europeanize: u ha
Euthanasia: Lm cho cht m du, an t (x. mercy killing)
Eutychianism: Thuyt nht tnh theo Eutyches (tk 5)
Evangeliarium(-ry): Sch cc bi c Phc m (dng trong phng
v)
Evangel: Phc m, Tin Mng
Evangelic(-al): Thuc Phc m; gio phi Tin mng (Tin lnh)
e. church: gio phi Tin mng
e. counsels: cc li khuyn Phc m
e. obedience: vng li theo tinh thn P. .
Evangelicalism: Thuyt (phong tro) Phc m (kiu gio phi Tin
lnh "duy P. .")
Evangelism: Thi nhit thnh truyn b Phc m; gio phi Phc
m
Evangelist: Thnh s, Phc m gia; ng. rao ging Tin Mng
Evangelium Veritatis: Phc m Chn L (ngy th bng ting
cpt)
Evangelize(-ation): Rao ging Tin Mng, Phc m ha
124

Eve: E-v
Eve: m trc; m vng (p l...); thi gian k trc; bui ti
Evening Prayer: Kinh chiu
Evensong: Kinh chiu (Anh gio)
Event: S vic/kin, bin c; trng hp; kt qu, hu q.
Christ e.: bin c K (s kin K n v thc hin s mng
trong lch s)
Everlasting: Trng cu/tn, v tn
The E.: ng Vnh Cu
Ever-Virgin: Trn i ng trinh
Evidence: Hin nhin; bng chng, chng c; chng tch; du hiu; du
tch/vt
to turn State's (king's) e.: t co nhng k ng la
Evil: Xu, c, d; ma qui
e. eye: ci nhn c a
E. One: ma qu
e. tongue: c khu, li nc c
intrinsic e.: xu t bn cht
moral e.: s d lun l
mystery of e.: mu nhim s d
physical e.: s d th l
Evoke: Gi ln; gi li, hi tng; thm, a xt x ta cp trn
Evolution: Tin trin, t.ha, pht trin
Evolutionism: Thuyt tin ha
creative e.: tin ha sng to
Evolutive: Xu hng tin trin, tin ha
Ex abrupto: t ngt, bt ng
Exacting: i hi nhiu
Exaction: Tin tng; sch nhiu; i hi qu mc
Exactitude: Chnh xc, ng n; ng gi
125

Ex aequo: Ngang hng, ng hng


Exaltation: Tn dng; tn vinh, suy tn; hng khi
e. of Christ: tn vinh K
e. of the Cross: suy tn Thnh Gi (14 thng 9)
Examen: Xt mnh; kho xt
Examination: Khm xt, xem xt, thm tra; thi c, kho hch; thm
vn
e. of bishops: thm xt GM (nghi thc phong chc GM)
e. of conscience: xt mnh
Examiner, Synodal: V gim kho gio phn (thm xt ng vin cho
cc chc v trong a phn)
Exanimate: Cht; bt ng; chn nn, thi ch, ht ngh lc, cn sinh
lc, khng cn tinh thn
Ex animo: Thnh tm/tht, tht tnh; tn tm/tnh
Exarch: Linh mc hoc GM chun gio phn
Exarcate(-ty): Chun gio phn
Ex auditu: Do nghe ni
Excardination: Xut tch (k 270)
Ex cathedra: T thng ta, do quyn (gio hun) ti cao
Excellence: Xut sc/chng, u t, siu qun, tuyt vi
Excellency: (xng h) Ngi, c (c Cha,...), phu nhn
Excelsior: Cao hn na, tin ln mi
Exception: Ngoi tr; co t, khc bin (k 1491)
to take e.: phn i; bc tc
Excerpt: Phn/on trch; trch dn
Excision: Ct xn, xn b (c bit l m vt); loi tr
Excite(-ment): Kch ng; kch thch; lm: no ng, si ni, hng
khi, no nc; khch ng, khuy ng; gy nn, gi ln
Exclaustration: Xut vin, ngoi vi ha (k 687)
Exclosure: Ni vi, ni cm
126

Exclusion: Loi tr, khai tr, sa thi; ty chay, trut quyn (x.
ostracism)
Exclusive language: Bit ng
Exclusivism: No trng/ch hng: chuyn nht, c chim, c quyn,
c on, c chp
Excogitate: Ngh ra; tr hoch/tnh; lp mu
Ex commodo: Ty tin
Excommunicate: Tuyt thng
Excommunication: V tuyt thng (k 1331)
e. ferendae sententiae, post sententiam: tuyt thng hu kt/n
e. latae sententiae, ipso facto (automatic e.): tuyt thng: tin kt, tc
hiu/khc, t ng
Excommunicatory: Lin quan n n tuyt thng
Excommunicatus vitandus: (xa) Ng. b tuyt thng on giao (b trnh
giao tip)
Exculpate: Bin h, bo cha, minh oan; tuyn b v ti
Excursus: Bi bn thm
Exeat: Giy xut tch; giy php mc v (cho php lm cng tc mc
v mt a phn khc)
Execrate(-tion): Gii thnh; ght cay ght ng; nguyn ra
Execution: Thc hnh/thi, thc hin; x t
Exegesis: Ch gii
allegorical e.: ch gii d
Exegete: Nh ch gii
Exemplar: Mu, kiu, khun; gng mu; m phm
Exemplarism: M phm hc thuyt (K cu chuc bng cch sng
nu gng)
Exemplary: M phm, mu mc; nn gng
Exempli gratia: Th d
Exempt: Min tr (k 591); chun min (k 1548)
Exemption: Min tr
127

Exequatur: Lnh thi hnh (bn n...); chun nhim


Exequies: L an tng, tng nghi
Exercise: Thi hnh, thc hin; rn luyn, thao luyn; bi tp
Spiritual Exercises: Linh Thao (tnh tm, cm phng)
Exhaustive: Tng tn, n cng, ton din, bao gm ht mi kha
cnh
Exhibitionism: Thi ph trng/by; tt thch kha thn
Exhortation: Hun d, li c v
Exhumation: o ln, khai qut; ci tng
Exigence(-cy): i hi, yu sch; nhu cu cp bch; tnh trng nguy
ngp
Exile: y i, lu y
Exist(-ence): Tn ti, hin hu; hin sinh
Existential: Hin hu; hin sinh; hin sinh th
supernatural e.: h. s. th. siu nhin
Existentialism: Thuyt hin sinh
Exitus-reditus: Xut pht-quy hi
Ex nihilo: Bi khng, t h v
Exodus: Xut hnh, Xh; xut Ai cp; di dn/tn
Ex officio: Do: chc/nhim v; t s quyn; ng nhin
Exogamy: Ch ngoi hn
Exomologesis: D co, th ti cng khai
Exonerate(-tion): Min tha; min tr
Ex opere operantis: Do nhn, do vic ca ng. lm
Ex opere operato: Do s, do chnh vic lm
Exorcism: Tr t, tr qu, trn ym (k 1172)
Exorcist: Thy tr qu
Exorcize: Tr t, tr qu
Exordium: on khai mo, m , khai
Exoteric: Cng truyn, truyn b cng khai
128

Ex parte: Mt phn; ch mt bn
Expatriate: y bit x; b qu hng, b quc tch
Expect(-ation): Ngng ch, trng mong; d kin, thit tng; trin
vng
to be expecting.: c/mang thai
Expectancy: Ngng ch; trin vng, k vng; quyn hng (di sn,
v.v.)
Expectant Church, The: GH trng ch (trong luyn ngc)
Experience: Kinh nghim
Experiential: Thuc kinh nghim
Experientialism: Ch ngha kinh nghim
Experiment: Cuc th/th nghim
Experimental: Thuc th/ th nghim
e. philosophy: trit hc thc nghim
Experimentalism: Ch ngha thc nghim
Expert: Chuyn mn, thnh tho, lo luyn; chuyn vin; gim nh
vin (k 1574)
Expiate(-ion): Thc/n ti
Expiatory: Thuc thc ti, n ti
e. penalty: hnh pht thc ti
Expiration: Th ra; tt th; mn hn
Explain: Gii ngha/thch; thanh minh
Expletive: Chm, m; h t
Explicit: Minh nhin, r rng
Expose(-ition): Trng by; trnh by; vch trn; b ri (tr th)
e. of the Blessed Sacrament: t/chu Mnh Thnh Cha
Exposure: Phi by, bc trn; by hng; t vo; b ri
Expression: Din ng; thnh ng, biu thc; pht biu, biu t;
din xut; v mt, sc mt
Expressionism: Ch ngha biu hin
129

Ex professo: Thng tho; tng tn


Expulsion: ui ra, trc xut (k 703)
Expurgate: Gn/thanh lc, ct b
Exsequatur: Lnh thi hnh
Extant: Hin c; hin cn
Extemporaneous: ng khu; ng tc; dng tc th, tc dng (sau khi
iu ch=thuc)
Extension: Dui rng; ko di, gia hn; trng ; qung trng,
ngoi din
Extenuate(-ing): Gim nh; lm suy nhc
extenuating or mitigating circumstances: trng hp gim khinh,
tnh tit gim ti
Exteriority: Ngoi tnh, ngoi gii/din tnh
Exteriorize: Ngoi hin
Extermination: Tn/tiu/tru dit
Externals: V ngoi, ngoi din/dng; c im bn ngoi; th din
Ex(tra)territoriality: Lnh/ tr ngoi quyn, c quyn ngoi giao
Extinct: Ngng tt, tiu tn; tuyt chng
Extinguish: Dp tt; th tiu, tiu dit; thanh ton (n); hy b
Extol: Tn dng, ca tng
Extra-: Ph, ngoi; hn
Extracanonical: X. deuterocanonical
Extraconjugal: Ngoi hn h, ngoi hn nhn; ngoi tnh
Extracosmic(-al): Ngoi v tr
Extracurricular: Ngoi kha
Extradite(-tion): Dn hon, dn (trao tr ti phm)
Extra Ecclesiam nulla salus: "Ngoi Gio Hi khng c n cu "
Extrajudicial: Ngoi ta (ngoi quy thc ta n)
Extramarital: Ngoi hn h, ngoi hn nhn; ngoi tnh
Extramundane: Ngoi th
130

Extramural: Ngoi thnh; ngoi phn khoa (cc lp dy)


Extraordinary: Khc/l thng; c bit
e. form: th thc ngoi thng
e. minister: tha tc vin ngoi thng
Extraparochial: Ngoi phm vi x o
Extrapolate(-ion): Ngoi suy
Extrasacramental forum: Ngoi ta b tch, ta ngoi (lnh vc b
tch)
Extrasensory perception: Siu gic cm; tri gic phi gic quan
Extraterrestial: Ngoi a cu
Extraterritorial: Thuc quyn lnh ngoi, c c quyn ngoi giao
Extravagantes: Sc ch ngoi b (sc ch ca Gio Hong khng c
trong b Decretum Gratiani); hai phn cui ca b Gio Lut
Extraversion: Hng ngoi gii
Extreme: Cng , tt , cng tn; qu mc; qu khch, cc oan; cc
im, thi cc
e. Unction: php Xc du (cho bnh nhn)
Extremism: Ch ngha cc oan
Extrinsic(-al): Ngoi ti, nm ngoi; ngoi lai
Extrinsicism: Ngoi ti ch thuyt
Extrospection: Ngoi quan
Extroversion: X. extraver-sion
Exult(-ation): Vui mng, hn hoan, hoan h
Exultet: Bi cng b Phc Sinh
Exuviae: Da lt, v lt; lt
Ex-voto: nh ha") Bia t n (tm bia/th ghi li t n cc ni
linh thing)
Eyewitness: Ng. chng kin, mc kch
Ezekiel: -d-ki-n, Ed
Ezra: t-ra, Er
131

F
FABC: Lin Hip cc Hi ng Gim Mc Chu
Fable: Ng ngn
Fabric(a): Ti sn (c s, ban bo qun) nh th
Face: Mt; tn nhan; dung nhan
f. saving: gi th din
Facie ad faciem: Din i din, tn mt
Facienti quod est in se...: Mt khi c gng ht sc mnh... (th TC
s ban n cn thit cho), Tri no c ph ai u! gng i ri Tri
s gip
Facio ut facias: Lm i cng, c i c li, tin trao, cho mc
Facsimile: Bn: sao phng, chp li, m phng, lm gi
Fact: S kin, s vic
Facticity: S kin tnh
Factionalism: c b phi
Factitius: Gi to
Factor: Nhn t; yu t; tha s; h s
f. analysis: phn tch nhn t
Factotum: B cng vin (lm mi th vic trong nh); ng. qun gia
Facultative: Ty , khng bt buc; nhim , thuc khoa
Faculties: Nng quyn, quyn hn (quyn thi hnh chc v)
habitual f.: nng quyn thng c/thuc
Faculty: Nng quyn, quyn hn; nng lc, kh nng, ti nng; phn
khoa
Fair: ng, ngay thng, cng bng; p; tt
f. minded: cng bnh, v t
f. play: li c x ngay thng
f. sex: phi p
Fairy: Tin; thn tin, hoang ng
132

fairland: th gii thn tin, tin gii


f.-story/tale: truyn hoang ng; chuyn khoc lo
Faith: c tin; lng tin; ni dung c tin
act of f.: kinh tin; dc lng tin; hnh vi c tin
dead f.: c tin cht (khng c c i)
divine and catholic f.: c tin thn khi v cng gio (k 750)
educated f.: c tin: c hc, tr thc
explicit f.: c tin minh nhin
fiducial f.: c tin tn thc
implicit f.: c tin mc nhin living f.: c tin sng ng (c c i)
popular f.: c tin i chng
saving f.: c tin cu
virtual f.: c tin tim th
Faith and Order: c tin v Th ch (Phong tro i kt)
Faith healing: Cha bnh bng lng tin
Faithful: Tn hu; trung/thnh tn
f. departed: tn hu qu c
Mass of f.: phn 2 ca Thnh L (Phng v Thnh th)
Faithfulness: Trung thnh, chung thy
conjugal/marital f.: chung thy v chng
Faithless: V tn (khng c lng tin); xo tr
Fakir: Fakia, thy tu kh hnh
Faldstool: Gh l (gh chn ch X)
Fall: Sa ng; sa a
f. of man: nhn loi (Aam) sa ng
Fallacy(-ious): Ngy bin, di tr
Fallen nature: Bn tnh sa a
f. angel: thin thn sa a
f. state: tnh trng sa a
Fallibillity: C th sai lm, kh ng
133

False: Ngy to, gi mo; tht thit; gi di


f. decretals: B gio lnh gi
Falsehood, Crime of: Ti ngy to (k 1390)
Falsify: Gi mo, ngy to; xuyn tc, bp mo
Fame: Danh ting; d lun
house of ill f.: nh cha, n.th
Familiar: Bn thn; ngi hu (trong nh HG); gia nhn (gio dn
sng trong mt tu vin)
Family: Gia nh; gia tc
f. name: tn h
f. planning: k hoch ha gia .
f. tree: cy gia h
Holy f.: Thnh gia
Fanatic(-ism): Cung tn, c.nhit
Fanon: Di m (GM); ui phn (c gio ng)
Fanum: Miu, n th
Fantasm: o tng, o mng
Fantasmagory: Cnh/chuyn huyn hoc, h o
Fantasy: Tng tng, o tng; t tng k d; phng tng, ngng
cung
Fascic(u)le: Tp (sch)
Fascinate(-ion): M hoc, quyn r
Fast: n chay (k 1251), nhn i; king khem
eucharistic f.: gia chau Thnh Th (nhn n ung trc khi chu l)
Fatal: nh mnh, tt nh; nguy hi, c lit; tr mng, ch/nguy t
f. hour: gi pht lm chung
Fatalia legis: Hn k tht hiu (k 1465)
Fatalism: Thuyt nh mnh
Fate: S phn/mnh, vn mng
Father: Cha; t ph
134

f. General: Cha tng qun


f. of the Church: Gio Ph
apostolic f.: tng ph
Holy F.: c Thnh Cha
Fatherhood: Cng v lm cha; quan h cha con, ph h
Fault: Thiu st, li lm; khuyt im; t vt
Faultfinding: Hay kim chuyn, bt b, bi li; u ph bnh, ch
trch
Faun: Thn ng ng, in d
Favor: n hu; thin ; chiu c, u i; thin v
find f.: c qu chung
Favor fidei: Li ch hoc c quyn ca c tin (k 1150)
Favor of the law: Tnh trng c php lut bo v, s che ch ca
php lut (k 1060)
Fealty: Lng trung thnh
Fear: S hi; knh s
f. of God: knh s TC
grave f.: s hi trm trng (k 125)
Feast: L hi; l trng
f. day: ngy l (k 1246)
f. of obligation (precept): l buc
movable/immovable f.: l di ng/c nh
Febronianism: Thuyt Febronius (ch trng ct bt quyn ca
Gio Hong, tk 18)
Febronians: Ng. theo thuyt Febronius
Fecundate: Lm cho th tinh
Fecundity: Mu m, ph nhiu; mn con, sinh sn nhiu; kh nng
sinh sn
Federation of Institutes: Lin minh Hip hi
Feedback: Phn hi; phn lin; hi tip; hi t
135

Feeling: Cm gic/xc; tnh cm; cm ngh


f. of inferiority: cm gic thua km, t ti
man of f.: ng. a cm
Felician Sisters: N tu Dng thnh Felix (CSSF, n 1855)
Fellowship: Tnh: bn, bng hu, ng nghip; mi hip thng; hi
i hu; hip hi; t cch thnh vin; hc bng
Felony: Ti c
Feminine: N; ging ci
Feminity: N tnh
Feminism: Thuyt/phong tro n quyn
Feminist theology: Thn hc n quyn
Ferendae sententiae: Hu kt (bn n)
Feretory: n/hm thnh (gi hi ct ca mt v thnh); miu, lng
Feria(-l): Ngy thng (phng v)
Fermentum: Men (men hip thng: ming bnh -Thnh ThGH gi cho cc cha x Rma tng trng cho mi hip thng)
Fertility: Mu m, phong ph; kh nng sinh sn
f. rate: t l sinh sn
Fertilization: Lm th tinh; th thai
Fervent: St nng/sng, nhit tm/thnh; tha thit; o c
Fervour: Nhit tm/tnh, st sng
Festive(-al): Ngy hi, dp l, i hi lin hoan
Festivity: L mng; dp/cuc lin hoan
Fetal: Thuc thai nhi
Fte: Ngy l/hi; ngy ngh l; hi ch
Feticide: Git thai nhi, ph thai
Fetish: Vt thn, linh vt, ba h mnh
Fetishism: Bi vt gio; m linh vt, ngng m/suy tn qu l (i
vi ngi hay vt...); chng /thi dm dng kch dc vt
Fetus, foetus: Thai nhi, bo thai
136

aborted f.: thai sy


Fetwa: Ngh quyt (ta n Hi gio)
Feudalism: Ch phong kin
Fiat: ng , tn thnh, tha nhn, (b trn) cho php, ra lnh; mnh
lnh; sc lnh
Fiction: Gi tng, h cu
Fideism: Duy tn thuyt
Fidelity: Trung thnh, thnh tn, chung thy; trung thc
oath of f.: tuyn th trung thnh (k 380)
Fides: c tin
f. actualis: c tin hin thc
f. caritate formata, f. formata: . tin: sng, sinh ng bi thnh sng
(c i), sinh th
f. divina: c tin thn khi
f. divina et catholica: . t. thn khi v cng gio
f. ecclesiastica: c tin gio tnh
f. efficax: c tin hu hiu
f. ex auditu: . t. do nghe bit
f. fiducialis: c tin tn thc
f. habitualis: . tin thng tr
f. implicita: c tin mc nhin
f. informis: . tin v th (khng c c i sinh ng ha)
f. infusa: c tin thin ph
f. iustificans: . t. cng chnh ha
f. qua creditur: c tin tn c (lm cho tin)
f. quae creditur: ni dung . t.
f. quaerens intellectum: c tin i tm nhn thc
f. virtualis: c tin tim th
Fides: Thng tn x ca B Truyn gio
Fiducial: Chun (mc); tn nhim, tin cy
137

Fiduciary: U thc; tn dng


Field: ng, rung, bi, khu vc; lnh vc, phm vi
f. of consciousness: Hot trng thc
f. of blood (akeldama): Rung Mu
Fiend: Qu; k c n; c ti xut qu nhp thn
Fieri: Tr thnh/nn, hnh thnh
Figurative: Bng, bng by; tng hnh
Figure: Hnh nh; khun mt; nhn vt; con s; gi c; gi thit; hnh
bng; hnh dung
f. of speech: hnh thi tu t, li thi phng
Figurine: Tng nh
Filial: Thuc con ci, o lm con
f. fear: tho knh
f. piety: o hiu, hiu tho
Filiation: Phn lm con, t h
divine f.: t h thn linh (trong TC); lm con TC (loi ng.: dng t
ca Thin Cha)
Filiative: T h, t tnh
Filicide: Git con
Filioque: V bi Cha Con
Final: Cui cng, chung cc; chung quyt
f. cause: nguyn nhn cu cnh
f. consummation: chung cc th gii, tn th
f. perseverance: trung thnh n cng
Finalism: Thuyt mc ch, th.cu cnh
Finality: Tnh: cu cnh, kt cuc, chung quyt, dt khot; mc ch
Finance: Ti chnh
f. council: hi ng (ti chnh) kinh t (k 492)
f. officer: qun l (k 494)
Finding of the Cross: Tm ra Thnh gi (l knh ngy 14 thng 9)
138

Finger: Ngn tay


f. of God: ng.t. (quyn nng) TC (tay thn linh; Thn kh)
Finis: Mc ch/tiu, cu cnh
f. operantis: mc ch tc nhn
f. operis: mc ch chnh s
f. qui: mc ch bn s
f. quo: mc ch t s
Finite: Hu hn; c ngi s
Finiteness: S c hn
Finitude: Tnh hu hn
Fire: La, ha
f. of hell: la ha ngc
f. of purgatory: la luyn ngc
Firmament: Vm tri
Firmness: Vng chc; kin quyt
First: Th nht, u tin
firstborn: con u lng
f. cause: nguyn nhn th nht, ng.nh. nht (TC)
f.-cousin: con ca: bc, ch, cu, c, d, ch, em...
f. friday: th su u thng
f. fruits: ca u ma
f. name: tn thnh, tn ring
f. parents: cha m (t ph)nguyn khi, nguyn t, thy t (AamEv)
f. principle: nguyn l c bn, ng.l. s thy
Fiscal: Vin chc t php; bin l; thuc: cng kh, ti chnh
f. procurator: qun l ti chnh
Fish: C (t vit tt trong ting Hy lp= IcqV: c ngha Gisu Kit,
Con Thin Cha, Cu tinh)
Fisher: Ng.: nh c, cu c
139

f. of men: nh: rao truyn Tin Mng, truyn gio


Fisherman's ring: n ca Gio Hong
Fission, nuclear: Phn r ht nhn, phn hch
Fistula: ng rm ( chu Mu thnh trong Th. L ca GH)
Five ways: Ng chng o ( chng minh TC hin hu)
Fixation: ng/gn cht vo; quyt/quy nh; nh c; m nh
Fixed idea: kin c nh, nh kin
Flabellum: Qut ln (ca Gio Hong)
Flagellant: Ng. t hnh xc bng roi
Flagellation: nh bng roi, nh n
Flagellum: Cy hoc giy roi
Flat hat: M bng (ca gio s)
Flattery: Nnh ht
Flesh: Xc tht, x.phm; nhc th; ngi phm
sins of the f.: ti xc tht
the way of all f.: cht
Flexibility: Mm do, d un; co dn; d thch ng, linh ng
Flight from the world: Trn th gian, thot tc
Flirtation: Ve vn, tn tnh
Flock: n chin
Flood: L lt, hng thy
f. theory of creation: hng thy sng th thuyt
Florilegium(-ia): Hp tuyn, tuyn tp; vn tp, thi tp
Flower, The Little: Thnh Trsa Hi ng Gisu (a hoa nh)
Fluctuation: Thay i bt thng, bin ng, giao ng, nghing
nga
Fluency: Tri chy, lu lot, hot bt (ngn ng, bt php, v.v.)
Focolare: L la, l.sui; Phong tro Fclar (n 1943)
Focus: im t tiu, tiu im
Foedus: Giao c, kh c
140

Foetus: Thai nhi, bo thai


Fold: Bi ro; n chin; ln xp, khc un; cnh ca
to return to the f.: tr v nh
Folded chasuble: o l gp (xa ph t v ph ph t mc trong i
l ma n ti)
Folk: Dn chng, d.gian; h hng, gia nh, ging tc
f. tales: dn truyn
Folklore: Vn (ha) hc dn gian, dn thoi
Follow: i theo; theo ui; theo tip; theo di; hiu kp
f.-up: tip tc theo di
Follower: Ng. theo di, bt chc; mn
Fomes peccati: B ti li, sc cm d ca ti li
Font: Ging ra ti
holy water f.: bnh nc thnh ( cc ca nh th)
Fontal: Thuc ngun gc, nguyn thy, ra ti
Fontes: Ngun: xut pht, xut x; uyn nguyn
Footstool: Gh chn
f. of the Almighty, God's f.: h gii
Forbearance: Nhn ni, nh.nhc, kin nhn chu ng
Forbid: Cm
God forbid!: xin Cha ng xy ra!
forbidden fruit: qu (tri) cm
Force: Sc mnh, nng lc; th lc, quyn lc; hiu lc; lc lng;
v lc, bo lc
extrinsic f.: v lc t bn ngoi
f. majeure: trng hp: bt c d, bt kh khng
gift of f.: n dng lc
Foreknowledge: Bit trc
Forename: Tn thnh; tn ring
Foreordination: Tin bi, tin nh
141

Foreskin: Bao quy u


Forever: Vnh cu, mi mi
Foreword: Li ta, l. ni u
Forge(-ry): Rn nn; gi to, gi mo, ngy to
Forget: Qun, b st; xao lng
f. oneself: qun mnh
Forgiveness: Tha th, min chp; min n
Form: Dng/hnh thi; hnh thc; th thc; cng thc; m thc
baptismal f.: m thc ra ti
canonical f.: th thc gio lut (k 1108)
defect of f.: thiu th thc (k 1160)
f. of celebration: th thc c hnh
Form criticism: Ph bnh vn th
Forma: M thc; cng thc
f. accidentalis: m thc ty th
f. substantialis: m thc bn th
Formal: Thuc m thc; chnh thc; r rng
f. cause: nguyn nhn m thc
f. cooperation: hp tc c
f. object: ch chnh, i tng ch thc
f. principle: nguyn tc m thc
f. sin: ti c tnh (khch quan v ch quan)
Formalism: Thi v hnh thc, tt cu n hnh thc; ch ngha hnh
thc
Formality: Th tc, th thc; nghi thc
Formation: Hun luyn, o to; cu thnh; lp thnh; hnh thnh
continuous f.: hun luyn (hc hi) lin tc
Formgeschichte: Lch s (ph bnh) vn th, phng php ph bnh
vn loi s hc
Formula: Cng thc; cch thc, th thc
142

Formulary: Thuc: th thc, cng thc; tp (cc) cng thc


Formulation: ra, thit cu; trnh by (theo quy c, c t chc),
din t; ghi theo cng thc; lp thnh cng thc hoc phng trnh
Fornication: Dm dc; gian dm; thng dm
Forsake: B ri; t b
Fortitude: Dng cm; dng kh, ngh lc; cng ngh;
Fortuitous: Bt ng
Fortune: Vn may; thn vn mnh; ca ci
f.-hunter: ng. o m (tm v giu)
f.-teller: thy bi
Forty Hours' devotion: Chu lt 40 (gi)
Forum: Ta n; din n; (xa) ch, cng trng
competent f.: t. n c thm quyn
external f.: ta ngoi
internal f.: ta trong
Fossors: Hi o huyt
Foster family: Gia nh nui
f. home: nh nui dng
f. mother: v nui, m nui
f. parents: b m nui
Found: Thnh lp, sng lp
Foundation: Thnh lp,sng lp; thin qu; nn tng
f. Masses: qu bng l
pious f.: thin qu (k 1303)
Founder: V sng lp
Fraction: B (bnh: trong Thnh L)
Fragile(-ility): Mng manh, d v; yu t
Fragment(-um): Mnh, khc, on, mu
Frail(-ty): Gin mng; tm thi; yu t, mnh khnh
Frame of reference: H quy chiu
143

Franciscans: Tu s Dng Phanxic


f. school: trng phi Phanxic
Frank: Trung thc, thnh tht, thng thn
Frankincense: Nh/trm hng
Fraternal: Huynh ; thn thin
f. correction: anh em sa li nhau
Fraticelli: Nhnh Dng Phanxic (tch ring tk 13-14)
Fratricide: Git anh/em; huynh tng tn
Fraud: La o, gian ln
pious f.: phnh la v thin
Free: T do; t nguyn; c min; rnh ri; cn trng; tho g, tr
t do, gii phng
f. association: lin tng t do
f. churches: gio hi t tr
f. thinker (-ing): ng.: khng tn ngng, v tn gio
f. translation: dch thot , phng dch
f. union: t do kt hn
f. will: t /nguyn; t do ch
Freedmen (Synagogue): (Hi ng) N dn c gii phng (Cv
6:9)
Freedom: T do
f. from: t do khi
f. for: t do
f. of worship: t do: tn ngng/ tn gio
Freemasonery: Hi tam im
Freer logion, the: Ngy ngn (cu thm vo Mc 16:14, tk 5)
Freewill offering: Dng hin t nguyn (hnh ng, ca l...)
Frequency: Tn s
f. curve: biu tn s
f. distribution: phn b tn s
144

f. law: lut tn s
Freudian: Theo hc thuyt Freud (1856-1939)
Friar: Thy dng (kht thc)
Friars Minor: Tu s Dng Phanxic
Friary: Nh dng Phanxic
Fricative: Ph m xt (nh: f, v v th)
Friend: Bn hu
Friends of God: Bn Thin Cha (hip hi gm tu s v gio dn, tk
14)
Society of f. (Quakers): Hi i hu (Phi Quyc)
Friendship: Tnh: bn, bng hu
Frigidity: Lnh ngt; lnh nht, lnh m; lnh tnh (lnh m v
mt tnh dc)
Fringes: Dim, tua vin; ven, mp, l
Frock: o di; o nh (thy) tu
to wear the f.: i tu, xut gia
Frontal: Thuc pha trc, trn; mt tin; phn trang tr pha trc
bn th, l i; tin mn
Frontal lobe: Thy trn
Frugality: D sn, tit kim; thanh m, m bc, gin d
Fruit: Hoa qu; kt/thnh qu
f. of the Holy Spirit: hoa qu ca Thn Kh
Fruitful: C nhiu hoa tri, sai qu; c kt qu, thnh cng, hu hiu
Frustration: Tht bi, lm hng; m c, hng ht
Fugitive: Trn trnh, b trn, o tu; thong qua, ph du
Fulfil(l)ment: Thc hin, chu ton, hon thnh, hon tt; ng
nghim
f. of the Law: chu ton L lut (Rm 13:10)
f. of Scripture: Kinh Thnh ng nghim
self f.: t k thnh tu
145

Full: y, y , trn tr
f. of grace: y n phc
f. of oneself: t phu, t mn
f. of years: c tui, cao nin
Fullness: Ton vn, vin mn; y ; no
f. of God: vin mn ca TC (Ep 3:19)
f. of the Deity: vin mn ca Thn tnh (Cl 2:9)
f. of time: thi vin mn (Gl 4:4)
Function(-al): Chc nng; nhim v; bui l; hm s; ho chc
functional christology: kit hc chc nng
functional dispensation: min gii chc v
Functionalism: Thuyt chc nng
Functionarism: Ch : quan liu, vin chc, bn giy
Fundamental: C bn, ch yu
f. Articles: gio iu c bn (Tin lnh)
f. option: chn hng sng c bn
f. particle: ht c bn
f. theology: thn hc c bn
Fundamentalism: Thuyt duy vn t, ch ngha c yu, no trng
chnh thng cc oan
morphological f.: ch hung/no trng n hnh thi
Funeral: m tang, tang l; u su, bun thm
f. Mass: l an tng, l.quy lng
f. pile (pyre): gin thiu
f. oration: iu vn
f. rites: nghi thc mai tng, vic an tng (k 1176tt)
Fury: Gin d, thnh n; kch lit; nhit hng; ph n hung d tn c
The Furies: (thn thoi Hy lp) n thn tc rn, thn bo th
Fusion: Nng chy; hn hp, lin hp, hp nht
nuclear f.: tng hp ht nhn
146

Futile: V ch, v dng, v hiu, ph phim, tm pho


Future: Tng lai
f. life: i sng mai sau, kip sau
f. shock: chn ng trc vin cnh tng lai
Futurible: V lai kh hu
Futurism: Ch thuyt v lai
Futurology: Tng lai hc

147

G
Gabbatha: Gp-ba-tha (Nn : Ga 19:13)
Gabriel: Gp-ri-en
Gaelic: Xen-t, Celta
Galatians: Ng. min Ga-lt, Gl
Galaxy: Ngn h; nhm tinh hoa
Galilean: Ngi x Ga-li-l
The G.: c Gisu
Galilee: Ga-li-l
Gallican: Thuc GH Php (ngy trc: vi mt s c quyn a ti
ch gi mt v tr phn no c lp i vi Ta Thnh); ng. ch
trng gi mi cc quyn t do ca GH Php (Php gio)
g. articles, The 4: Bn iu khon ca Gio hi Php (n 1682)
g. confession: bn tuyn tn ca gio phi Tin lnh Php
g. rite: l in Php
Gallicanism: Ch ngha Php gio
Gallicism: T ng c Php
Gambling: Tr c bc
g.-den/house: sng bc
Gamete: Giao t
Gamut: Cung bc, thang m, m giai; ton b
Garden: Vn, cng vin
g. of Eden: vn Eden (a ng)
g. of Gethsemane: vn cy du (liu)
Gargoyle: Ming mng xi (c tc hnh ngi hoc th vt k cc)
Gati: Lun hi, sanh t
Gaudete Sunday: Cha nht "Hy vui ln" (th 3 Ma Vng)
Gaudium et Spes: Vui mng v Hy vng (Hin ch mc v ca
Vatican II)
148

Gay: Vui v/ti; phng ng; tnh dc/lon dm ng nam gii


Gazophylatium: Hm cng/ tin, (n th Girusalem)
Ge'ez, gheez: Ting Gh-z (phng v thipia)
Gehenna: Vc la, a ngc
Gelasian Decree, Sacramentary: Sc ch, Sch nghi l ca GH
Glasi ( 496)
Gematria: Phng php gii thch Kinh thnh theo s cng (nh
kiu cc thy Rabbi hoc Kh 13:18 lm)
Gender: Ging; loi; gii
Gene: Gien, vi t
Genealogy: Gia ph, ph h
General: Chung, ton th, tng qut; ph bin/thng; tng soi
g. absolution: gii ti chung
g. assembly: i hi ng
g. chapter: tng cng/tu hi
g. confession: xng ti chung; xng ti cho c i/c nm
g. council: cng ng chung
g. intercessions: li nguyn gio dn
g. judgment: phn xt chung
Master G.: B trn tng quyn (Dng aminh)
Minister G.: B trn tng quyn (Dng Phanxic)
Superior G.: B trn c/tng quyn (Dng Tn)
Generalate: Chc/nhim k b trn tng quyn; c s b trn tng
quyn
Generality: Tng qut tnh, i cng tnh; khi lun
Generalization: Khi qut ha, tng qut ha, suy rng; ph cp,
ph bin
Generation: Sinh sn, pht sinh; th h
active g.: nhim sinh ch ng
divine g.: nhim sinh (trong TC Ba Ngi)
149

g. gap: xung khc gi tr


passive g.: nh. sinh th ng
spontaneous g.: ngu sinh, t pht sinh
Generationism: Di hn thuyt
Generic(-al): Thuc chng loi
g. confession: xng ti i loi (khng k ra tng ti)
Generosity: Qung i, ho hip/phng; lng, khoan dung
Genesis: Sch Sng th, St; khi nguyn; cn nguyn
Genetic: Thuc: cn nguyn, pht sinh, sinh sn, di truyn
Genetics: Di truyn hc
Geneticism: Thuyt duy di truyn
Genie(-ius, -ii): Linh thn; thin ti
Genital: Thuc c quan sinh dc
g. stage: giai on sinh dc
Genitality: Kh nng sinh dc
Genitive: S hu, thuc cch
Gennesaret: Ghen-n-xa-rt
Genocide: Dit chng
Genome: B gien n bi
Genotype: Kiu di truyn n hnh, kiu gien
Genre: Th loi
literary g.: th loi vn hc, vn th
Gentile: Lng dn; dn ngoi (khng Do thi)
apostle of the g.(s): thnh Phaol
Gentle(-ness): Nh nhng, du dng, hin lnh, ha nh; thuc dng
h quyn qu
Genuflect(-exion): Bi qu, bi gi, qu gi
Genus: Ging; phi; loi
Geocentric: Thuc: trung tm a cu, a tm; coi qu t l trung
tm
150

Geophysics: a vt l hc
Geopolitics: Khoa a chnh tr
Geostatics: a tnh hc
Geostationary: Qu o a tnh
Geosynchronous: Qu o ng tc (nh: geostationary)
Geotropism: Tnh hng a (t)
Geriatry(-ics), gerontology: Lo khoa, khoa lo bnh
Germ: Mm, mng, phi; cn nguyn, mm mng; bnh cn, vi
trng
g. warfare: chin tranh vi trng
germinal stage: giai on phi thai, manh nha
German(-ic): Thuc dn c, nc c
Gerund: ng danh t
Gerundive: ng tnh t
Gesta Dei: K cng/kit tc ca TC
Gestalt: Hnh thc ton din, cu trc
g. therapy: tm php Gestalt
g. theory: tm l hc hnh thi
Gestapo: T chc cng an mt, (c quc x)
Gesture: iu b, c ch, ng tc
Gethsemane: Ght-s-ma-ni
Ghetto: Xm Do thi; khu bit c
Ghibelines: Phi hong c ( thi trung c)
Ghost: Tinh thn; ma, hn ma
Holy G.: Thnh Thn
to give up the g.: tt th
Gift: n hu, qu tng; thin ti
g.(s) of the Holy Spirit: by n Cha Thnh Thn
g. of tongues: n ngn ng
151

Gigantomachy: Cuc u ca cc ngi khng l (chng cc v


thn)
Girdle: Dy tht lng (trong l phc)
Gladiator: u s
Glagolithic alphabet: B ch Glaglt (do thnh Cyrill pht minh
vit ting Slav)
Gland: Tuyn, hch
Glebe: Rung t; t nh chung
Global: Ton cu; ton th
g. mission: s v ton cu
g. village: ngi lng ton cu
Globule: Huyt cu; vin nh
Gloria: Kinh "Vinh danh"
Gloria Patri: Kinh "Sng danh"
Glorified body: Th xc vinh ha (sau phc sinh)
Glorify: Vinh ha; tn ln; tn dng, tuyn dng
Glorious mysteries: Nm s mng
Glory: Vinh danh; vinh quang; thin ng
external g.: v. q. ngoi ti
formal g.: v. q. m thc
objective g.: v. q. khch quan
sujective g.: v. q. ch quan
theology of g.: thn hc v. q.
Gloss: Li bn, ch thch/gii
Glossa ordinaria: Bn ch gii thng dng ( thi trung c ct
ngha KT)
Glossator: Ngi ch gii
Glossolaly: n ngn ng; ni huyn thuyn
Gloves (episcopal): Bao tay (xa) GM mang khi c hnh cc nghi l
Gluttony: Hu n, n phm, n tham
152

Gnomic: Thuc: chm ngn, ngn ng


Gnoseology: Tri thc lun
Gnosis: Tri thc, trc tri; ng o, ng gic
Gnosticism: Ng o thuyt
Goal: Mc tiu/ch, ch im
God: Thin Cha, Thng ; thn
godchild: con u
godfather: cha/b uGod-is-dead-theology: thn hc khai t TC
(gi thit TC cht t a ra suy t thn hc)
godmother: m/m u
G. of the gaps: thn lp k h ( gii thch nhng g khoa hc khng
th ct ngha ni)
godparents: cha m u
G's acre: ngha a
impersonal g.: thn linh phim ng
personal G.: TC hu ng
Godfearing: Ngoan o; knh s TC (ngi lng gi o Do thi
m khng chu ct b)
Godhead: Thin Cha, Thng ; thin tnh
Godhood: Thn/thin tnh
God-hypothesis: Gi thuyt Thin Cha hin hu
Godly: Tn sng TC, st sng, o c
God-man: Thn-nhn
God-spell: Tin mng (c)
Goel: K bo v
Gog and Magog: Gc v Ma-gc (Kh 20:8, tng trng cho cc
nc chng li Hi thnh); k th qui g
Golden: Bng vng; qu bu
g. age: hong kim thi i
g. bull: Sc ch vng, trng sc vng
153

g. calf: b vng (Xh 32:4)


g. jubilee: l vng,
G. legend: Kim s (lch s cc Thnh do Jacobus de Voragin (
1298) bin son)
g. mean: trung dung
g. number: s vng (trong nm k theo chu k Meton, c dng
tnh ngy Phc sinh trong nin lch)
g. rose: hoa hng vng (GH lm php ngy Cha nht 4 Ma Chay)
g. rule: khun vng thc ngc (Mt 7:12)
g. sequence: ca tip lin "Veni, Sancte Spiritus" (l Hin xung)
g. wedding: l vng hn nhn
Golgotha: Gn-g-tha (i/ni s)
Goliath: G-li-t
Good: Tt, hay, thin; lng thin; s thin
common g.: cng ch
g. faith: thnh tm, chn thnh
g. Friday: th 6 Tun Thnh
G. News: Tin mng
g. pleasure: nh nhn hu
G. Shepherd: ng chn chin lnh; Dng Cha chin lnh
g. works: vic thin, lm phc
Goodness: Thin tnh; c hnh; lng tt
my g.!: Tri i!
thank G.: t n Cha; nh n Cha
Goods: Ti sn; ca ci; hng ha
g. of Marriage: Bo sn hn nhn (con ci, lng trung tn, tnh yu
bn vng)
Goodwill: Thin /ch, lng tt
Gordian knot: Vn hc ba, kh khn nan gii
Gospel: Tin mng, Phc m
154

social G.: Tin mng x hi (phong tro i mi x hi theo Tin


mng: Tin lnh M)
The last G.: bi Phc m cui l (xa)
Gospeller: Ngi c hoc ht Phc m trong phng v
Gossip: Chuyn: ngi l i mch, mch lo, nhm nh
Gothic: G-tch; hoang d
Govern: Cai qun, c.tr, qun tr; lm ch; hng dn
Governance: Quyn: qun tr, thng tr
Government: Cai tr; thng tri; chnh ph/quyn; ni cc
Goy, goyim: Ngoi o (Do thi)
Grace: n hu; n sng, n thnh
actual g.: hin sng
antecedent g.: tin sng
assisting g.: n tr gip, tr sng
cooperative g.: ng tc sng
created g.: n sng th to
deifying g.: n thnh ha
efficacious: [cng] hiu sng
g. (at meals): kinh n cm (trc hoc sau ba n)
g. of final perseverance: n bn /trung thnh n cng
g. of happy death: n cht lnh
g. of state, of office: n ng bc
g. of the head: n th s
habitual g.: thng sng
healing g.: n tr liu, dc sng
initial g.: n s khi, khi sng
justifying g.: n cng chnh ha
sacramental g.: n sng b tch
sanctifying g.: n thnh ha, thnh sng
sufficient g.: tc [dng] sng
155

uncreated g.: n sng v to, (TC t trao ban chnh mnh)


Gracious(-ness): Nhn t; t t; thanh lch
Gradation: Tim tin, tng dn
Grade: Cp, bc, trt, mc, , hng, ng cp; gia cp, tng lp
g. school: trng ph thng
Gradin(-e): Bc, b, cp, bc thang
Gradual: Ca tin cp
g. Psalms: ca khc/thnh vnh ln n
Graduale Romanum: Sch ht l Rma
Graduality Law: Lut tim tin (lun l)
Graffito(-i): Hnh hay ch vit trn tng (cng cng)
Grail, The Holy: Chn thnh (Cha dng trong ba tic ly)
Grail Movement: Phong tro Graal (sng lp nm 1921, H lan,
cho gio dn cg)
Grammar: Ng php
Grand: Cao qu; cao cp, v i; quan trng, u t, c khi; chnh
yu, ch yu
g. aunt: b: bc, c, thm, d...
g. child/daughter/son: chu, chu: gi/trai
g. father: ng (ni/ngoi)
g. mother: b (ni/ngoi)
g. parents: ng b (ni ngoi)
Graphic: ha, .th, biu ; ha hnh
g. language: ngn ng tng hnh
Graphism: Cch vit, thut: ghi ha, v; bt tnh, nt ch
Graphology: Khoa xem ch vit, bt tng, thut chit t
Gratia: n sng
Gratification: Ban thng; gia n; hi lng, mn nguyn; tin th
lao
Gratis: Biu khng, min ph, nhng khng
156

g. pro Deo: (lm...) nhng khng v Cha (v tnh yu Cha)


Gratitude: Lng bit n, tri n
Gratuitous(-ness): Nhng khng, biu kh.; min ph, v v li; v
c, vu v
g. legal assistence: bo tr t php min ph (k 1649)
Gratuity: Tin thng (khi: v hu, gii ng); tin tr nc
Gratulatory: Chc mng
Gravamen(-ina): Than vn, on trch; ch im co trng
Grave: Phn m, nm m
Grave: Trang nghim, tr.trng; t tn; trm trng; trm; du huyn
(nh: g. accent)
g. accent: du huyn; ging trm
g. obligation: trng trch
g. sin: ti trng
Graven image: Thn tng
Gravestone: Bia, m ch
Graveyard: Ngha a
Gravitation(-al): S ht; sc ht, hp lc
Gravity: Trang nghim; nghim/trm trng; trng lc
Great(-ness): To ln, v i; tuyt vi; ti tnh
g. grandchild (-daughter): cht
g. grandfather (-mother): ng/ b c
Great Awekening: i gic ng (phong tro phc hng Tin lnh M,
n 1740)
Great Church: Nh th chnh (ng phng); (nay=) GH ph qut
Great Schism: i ly khai (hai ngha: 1. ly khai ng-Ty n. 1054;
2. chia r trong GH Ty phng n. 1378-1417)
Greca: o khoc (ca gio s)
Grecism: T ng c Hy lp
Greed(-iness): Tham lam, thm kht; tham tin, hm ca
157

Greek: Hy lp
g. Bible: Bn Kinh Thnh Hy ng (Bn LXX)
g. calends: khng i no
g. Church: GH Hy lp; GH Chnh thng
g. corporal: khn thnh Hy lp (c di tch thnh)
g. Rites: nghi thc hay l in Hy lp (ng phng)
g. Testament: Tn c
Gregarious: Sng thnh n, qun c, tp qun; (kiu) i chng,
qun chng
Gregorian calendar: Lch Grgri (do . Grgri XIII ci cch n.
1582, tc l lch chung hin dng)
g. chant: bnh ca
g. masses: l 30 ngy (cu hn 30 ngy lin tip)
g. modes: m php bnh ca
g. reform: ci cch Grgri (tk 11)
g. sacramentary: sch nghi l Grgri
g. water: nc thnh cung hin (nh th)
Gremial(-e): Khn ph u gi (GM dng khi hnh l)
Grey eminence: Tm phc; mu s, qun s n din
Grey Friars: Thy Dng Phanxic (xa)
Grey Nuns: N tu Bc i
Grieve: Gy au bun, lm au lng; au n, phin no
Grievous: Gy au kh; trm trng, nng n
g. sin: ti nng
Grille: Li st (ta gii ti), tung chn song (ni cm/vi)
Grosso modo: i khi, i , i th
Ground: Mt t, sn t; khong/bi t; y, nn; l do, cn
nguyn; c s; cn c vo, da vo, t c s
Group: Nhm, tp on/th; loi
g. conscience: thc nhm
158

g. contagion: ly lan tp th
g. dynamics: nng ng nhm
g. integration: hi nhp nhm
g. marriage: hn l: nhm, tp th (c hnh chung)
g. norm: quy tc on nhm
g. psycotherapy: tm php nhm
Guardian: Ngi gim h; b trn nh (Dng Phanxic)
g. angels: thin thn bn mnh
Guelfs: Phi Gio Hong (Trung c)
Guidance: Hng dn, ch o, du dt
Guild: Hi, nghip hi
Guillotine: My chm
Guilt: Ti, ti li
collective g.: ti tp th/x hi
g. complex: mc cm ti li
g. feeling: cm thy ti li; cm gic ti li
Guilty: Phm ti, c ti, ti li
Gulag: Tri tp trung (Xvit)
Guru: V thy linh hng
Gymnasium: Nh (phng) tp th dc; trng trung hc (c, Thy
s)
Gynaeceum: Khu phng
Gynaecology: Ph khoa
Gynandry: i nam i n
Gyrovagus(-i): Nh tu hnh lang bt

159

H
Habakkuk or Habacuc: Kha-ba-cc, Kb
Habeas corpus: Lnh nh quyn giam gi
Habit: Thi quen, tp qun; tp tnh; y phc, tu phc (k 669
acquired h.: thi quen tp thnh/tim nhim, tp qun
entitative h.: tp tnh thuc hu th
infused h.: thi quen thin ph
innate h.: thi quen bm sinh, tp tnh
operative h.: tp tnh thuc hnh ng
Habitat: Ni sng, mi trng sng; vng phn b; iu kin c tr
Habitual grace: Thng [tr] sng (x. sanctifying grace)
Habitude: Thi quen, tp qun; tnh kh
Habitus: Trng mo; thng cch/tnh; thng tr tnh
h. operativus: tp tnh thuc hnh ng
h. entitativus: tp tnh thuc hu th
Hades: m ty, m ph; Dim vng
Haceldama: Tha t/rung mu (Mt 27,7 v Cv 1,19; cng vit:
Akeldama)
Haemo-: X. HemoHaggadah: Th tp Hagaa (ti liu ngoi lut thuc truyn thng
ch gii Kinh Thnh ca cc Rabbi Do thi)
Haggai (Aggai, Aggaeus): Khc-gai, Kg
Hagia: Hnh sc Thnh Th (phng v Bizantin; phm vt thnh)
Hagiographa: Thnh kinh th (loi th 3 ca Cu c, gm cc
phn ngoi sch Lut v sch cc Tin tri)
Hagiography: Tiu s cc thnh; khoa tm tch hin thnh
Hagiolatry: Th cc thnh
Hagiology: Hin thnh hc; vn chng v cc thnh; thnh ca
(phng v cmnia, kt thc vi cu Is 6,3: Thnh, Thnh,
Thnh...)
160

Hagios: Thnh
Hagioscope: Thnh kin song (ng phng: l tr tng ngn
cung thnh tn hu c th nhn thy Thnh Th lc dng Mnh
Thnh)
Hail Mary: Kinh Knh mng (Maria)
Hair shirt: o nhm/hnh xc (bng vi th sn si, lng gai)
Halakah: B lut (Do thi, phn ln thuc b Talmud)
Half-blood, -caste, -breed: Lai, tp chng; ng. lai
Half-brother, -sister: Anh, ch, em cng cha/m khc m/cha
Hallel: Thnh vnh "Ca ngi" (cc Tv 113-118)
Hallmark: Du kim xc (vng bc); nt c trng
Hallow: Thnh thing; thnh thing ha, tn knh
Hallowe'en: m vng l ch Thnh
Hallowmas: Ngy l cc Thnh
Hallucination: o gic/nh
Halo: Ho quang; vng quang; vinh quang, danh thm
Hamartology: Ti hc
Handbook: Sch gio kha, pho cm nang, tp ch nam; sch ch
dn
h. of Indulgences: Sch ch nam v cc n x
Handicap: Tt nguyn, khuyt tt; cn tr, thit thi, bt li
Handmaid(-en): N t, c/b gip vic
Handwriting: Vit bng tay; ch vit tay
h. on the wall: bo ha
Hapax legomenon: c nht t (t ch gp c mt ln trong Kinh
Thnh)
Happy(-iness): Nim sung sng, hnh phc
Hardening of the heart: Thi cng lng, tm hn chai
Hardware: Dng liu kim kh; v kh hng nng; phn cng (my vi
tnh)
Harem: Hu cung, khu phng
161

Harlot: , gi im
Harlotry: Thi tha, lm (trong Kinh thnh c ngha l th
ngu tng), mi dm
Harmonium: n p hi, n acmnium
Harmony: Ha iu, hi ha, ha hp; ha m; nhp nhng; cn i
biblical h.: phi ha Phc m
pre-establised h.: thuyt ha hp tin thit
Harp: n hc
Harpy: N yu (qui vt u ngi, mnh chim); b chng, n b c
nghit
Hasidim: Phi Do thi o c
Hasidism: Phong tro m o Do thi (tk 18-19)
Hassock: Gi qu
Hate, hatred: Cm ght/th, on hn
Haughty: Kiu cng, ngo mn; kiu k
Hazard: Ngu nhin, tnh c
Head: u; ngn, t; tr c; u no; ngi ng u
Healing: Cha tr/lnh; phng thc tr liu; ha gii, lm du
h. ministry: tha tc v tr liu
Hearse: Xe tang; n nn nhiu ngn (dng trong phng v gi
Kinh Sch cc ngy cui Tun Thnh)
Heart: Qu tim; tm lng; tm tnh; trung tm, tm im
Immaculate H.: Mu Tm V Nhim (c M)
Sacred H.: Thnh Tm (Cha Gisu)
Heartless: Khng: c tnh ng., bit xt thng; nhn tm, tn c
Heathen: Ng. ngoi/v o
Heathenism, heathendom: Ngoi/v o; t gio
Heaven: Tri; thin ng/cung
h. and earth: tri t; v tr
heavenly city: qu tri
162

Hebdomadarian(-ius): Gio s trc tun (trong tu vin hoc nh


th chnh ta)
Hebraism: c ng Hipri; c tnh/nt Do thi
Hebrew: Do-thi, H-br
Hebrews (Epistle to the): (Th gi tn hu) Do thi, Dt
Gospel according the the H.: Tin mng theo cc tn hu Do thi
(ngy th)
Hecatomb: L bch sinh; cuc tn st
Hedonism: Khoi lc ch ngha
Hegelianism: Thuyt Hegel ( 1831: duy tm lun)
Hegemony: B ch, b quyn, quyn ti cao; lnh o
Heilsgeschichte: Lch s cu
Heliocentrism: Thuyt nht tm (mt tri l trung tm ca v tr)
Heliotropism: Tnh hng dng
Hell: a ngc, ha ngc
descent into h.: xung ngc t tng
Hellenism: Vn minh Hy lp; c ng Hy lp
Hellenist: Nh nghin cu vn ha c Hy lp; ng. theo vn ha Hy
lp; (Tn c) ng. Do thi Hy lp ha
Hellenization: Hy ha
h. of dogma: hy ha tn l
Helvetian: Ngi Thy s
Helvetic Confessions: Tuyn ngn gio l c tin ca Thy s (phi
Calvin: n. 1536 v n. 1566)
Hemisphere: Bn cu
Hemistich: Bn c thi (na cu th)
Hemophilia: Chng mu khng cm (khng ng c)
Hendiadys(-yin): Php th i
Henosis: Hip nht, thng nht
Henotheism: n nht thn o, duy nht thn gio (mnh ch th
mt thn, m khng ph nhn cc thn ca o khc)
163

Henotic(k)on: Sc ch ca hong Znon (n. 482, nhm thng nht


GH sau cng ng Calcnia)
Heortology: Phng v tm nguyn hc
Heptarchy: Tht u ch, th ch b by
Heptateuch: Tht th (St-Tl)
Herald: S gi, ng. loan tin
Hereafter: Sau y; sau ny; kip sau
Hereditary: Thuc di truyn
Heredity: Di truyn
Heresiarch: Ngi khai sinh lc gio
Heresy: Lc gio (k 751), ri o, t thuyt
formal h: l. g. c /tnh
material h.: l. g. v thc
Heretic(-al): Thuc lc gio; ng. ri o
Heritage: Ti sn k tha, gia ti; di sn
Hermaphrodite: Lng tnh; i nam i n; ng tnh luyn i
Hermeneutical: Thuc khoa ch gii
h. circle: vng ch gii
Hermeneutics: Khoa ch gii
h. of suspicion: ch gii hoi nghi (ly hoi nghi lm khi im v
hu cnh phng php nghin cu)
h. of trust: ch gii tn thc
reconstructive h.: ch gii ng thc
Hermesianism: Thuyt G. Hermes ( 1831; bn duy l lun)
Hermetism: Phi ng o b truyn; b n
Hermit: Thy n tu, nh n dt
Heroic act: Ngha c anh hng (dng mi hy sinh hm mnh ca
mnh gip cc linh hn trong luyn ngc)
Hesychasm: Thuyt/k thut/ linh o tnh ta
Hesychast: Ng. tnh ta
164

Heteroclite: D/khc thng, lp d; ngoi lut; bin cch; ngoi


thng
Heterodox(-y): D gio, d thuyt, khng chnh thng
Heterogamy: Ngoi hn, d giao
Heterogeneous(-eity): Khng thun nht, hn tp; d cht; d loi
Heterogenesis: D pht sinh; thuyt d chng
Heteronomy: Tha lut, quyn d tr (nhn lut t bn ngoi)
Heterosexuality: D tnh luyn i, luyn i khc gii
Heuristic: Nhm pht hin; phng php tm cu
heuristics: tm kin hc, khoa pht hin s kin (s liu)
Hexa(h)emeron: Lc nht trnh thut (v cng cuc sng to trong 6
ngy: tc phm ca thnh Ambrsi)
Hexapla: Sch su ct (ca Origen xp nguyn bn ting Hy b vi
5 bn dch Hy ng ca Cu c theo 6 ct: bn dch LXX, Aquila,
Symmachus v Thtion)
Hexateuch: Lc th (St-Gs)
Hiatus: Song trng nguyn m; khe h, khong trng; ch gin on
Hibernation: ng min (ng ng); hn ha (phng php tr
liu); tnh trng khng hot ng, na trng
Hibernian: Ai-len
Hic et nunc (here and now): Ti y v by gi, ngay by gi
Hidden life: i n dt
Hierarch: Thnh phn phm trt hoc gio phm; GM (ng
phng)
Hierarchical: Thuc phm trt; thuc gio phm
h. communion: hip thng p. trt (k 336)
h. constitution/structure of the Church: c cu phm trt ca GH (k
330tt)
h. powers: quyn chc thnh
h. priesthood: t t chc thnh
h. superior: thng cp h trt (k 1737)
165

Hierarchy: Phm trt, giai trt; th bc; hng Gio phm


angelic h.: chn phm thin thn
h. of being: bc thang hu th
h. of jurisdiction: phm trt ti phn
h. of order: phm trt thnh chc
h. of truths: bc thang chn l
Hieratic(-al): Thuc thn thing, thuc t t; uy nghi; ch vit tho
ca Ai cp xa
Hieratikon: Sch gi kinh (Bizantin)
Hierocracy: Ch thn quyn; chnh th tng l
Hierodeacon: an s ph t (Bizantin)
Hierodule: T dch th t (ti t phc v trong n th c Hy lp)
Hierogamy: Thn hn
Hieroglyph: Ch tng hnh
Hierogram: Biu hiu thnh, biu k thnh
Hierolatry: Th cc thnh
Hierology: Xem hagiology; php lnh hn l (Chnh Thng v Do
thi gio)
Hieromonk: an s linh mc
Hieronymite: Tu s Dng thnh Hirnim
Hierophant: i t t (huyn b gio: c Hy lp); ngi gii thch
nhng iu huyn b
Hierophany: Linh khi
Hierophobia: Chng s thn thnh hoc tn gio
Hierurgy(-ia): Tc v thnh; tc v thnh chc
High: Cao, ln, trng
h. altar: bn th chnh
h. christology: Kit hc cao th (nhn mnh n thin tnh ca K)
h. Mass: L ht (i vi low Mass: L c)
h. places: cao n, t i/n
166

h. priest: thng t
h. Church: thng Gio hi (Anh gio)
Higher criticism: Uyn nguyn hc KT (nghin cu v ngun gc
ca cc vn kin KT)
Hinayana: Tiu tha, tiu thng
Hindi: Ting n
Hinduism: n gio
Hippocratic oath: Li th bc/ y s (chu ton bn phn cha tr ca
mnh)
Historical: Thuc lch s (nhng g xy ra trong l. s)
h. archive: vn kh lch s (k 491)
h. criticism: ph bnh lch s (nghin cu v mi trng thi gian,
a l, vn ha... ca Kinh Thnh)
h. materialism: duy vt s quan
Historicism: Ch ngha duy s, thuyt lch s
Historicity: Lch s tnh
History: Lch s
salvation h.: lch s cu
Hodegetic: Dn l, mc v v cng tc hng dn tn hu
Holiday: Ngy l; ngy ngh; k ngh
Holiness: Tnh cht thnh thin, tnh thnh thing
code of h.: lut thnh thin (Lv 17-26)
His H.: danh tc ca Gio Hong v cc Thng ph
Holiness Churches: Gio phi thnh thing (cc tn phi Tin lnh
cn bn tch ra khi cc gio phi Methodism, Baptists v
Presbyterians)
Holism(-istic): Ton tin; thuyt tin ha ton b; tnh ton th,
t.vn, t.din;
Holocaust: L ton thiu; cuc tn st
Holograph: Hon ton t tay vit ra
Holy: Thnh, thnh thin, thnh thing
167

h. Alliance: Lin minh thnh (gia o quc, Nga v Ph quc, nm


1815)
h. City: Thnh thnh (Girusalem)
h. communion: chu/rc l
h. day of obligation: ngy l buc (k 1246)
h. Family: Thnh Gia
H. Father: c Thnh Cha
H. Ghost: Thnh thn
h. hour: gi thnh, gi chu
h. Land: Thnh a (Palestina)
h. Mary: Thnh Maria (phn hai ca kinh Knh mng)
h. Mysteries: cc mu nhim thnh
h. Name: Thnh Danh (Gisu)
h. Name Society: tu hi Thnh Danh
h. Office: thnh B
h. of Holies: ni cc thnh
h. oils: du thnh
h. orders: chc thnh
h. places: ni thnh
h. Roman Empire: Thnh quc Rma (t Charlemagne n. 800 n
n. 1806)
H. Scripture: Thnh kinh
h. See: Ta Thnh
h. shroud: khn lim thnh Trin (tng xc K?)
h. souls: cc linh hn luyn ngc
H. Spirit: Thnh Thn
h. thurday, friday, saturday: th: nm, su, by Tun Thnh
h. Unction: b tch Xc du bnh nhn
H. Week: Tun Thnh
h. Writ: Thnh kinh
168

H. Year: nm thnh
Homage: Tn knh, knh trng, cm phc, thn phc
Homeland theology: Thn hc qu hng (i Loan)
Homicide: Git ngi, st nhn
voluntary h.: ti c st
Homiletics: Thut din ging
Homily: Bi din ging, ging l (Thnh L, k 767)
Hominization: Qu trnh hnh thnh loi ngi
Homo-: Tin t c ngha nh, ng,...
Homo: Ngi, con ngi; ngi nhn dng
h. erectus: ng. ng thng
h. faber: ng. ch to
h. habilis: ng. kho tay
h. sapiens: ng. ln/tinh khnh. viator: ng. l hnh, l khch
Homocentric(-al): ng tm [im]
Homoeans: Phi ng dng (nhnh lc gio Ari cho l Kch
"ging nh" Cha Cha, ch khng "ng bn tnh")
Homogeneity(-eous): Thun nht, ng u; ng cht
Homoiousios: Ging nh
Homoiousians: Ng. thuc phi tng ng (cho rng Cha Con [v
Thnh Thn] ch "ging nh" Cha Cha, ch khng
homoousios="ng bn tnh")
Homologation: Tha nhn; cng nhn; xc nhn; ph chun
Homologumena: Cc sch quy in Tn c
Homology: Tng ng; ng ng; ng u
Homoousios: ng bn tnh (cng ng Nixa n. 325)
Homosexual(-ity): ng tnh luyn i, tnh dc ng gii; lon dm
ng gii
Honest(-y): Lng thin, chn tht
Hono(u)r: Danh d/gi; vinh d; ngi (danh tc tn xng:
your/his/her h.)
169

Hono(u)rable: ng knh/ trng; v vang; ngi (danh tc tn xng)


Honoraria: Tin th lao (k 1649)
Honorary: Danh d
Hood: M trm u (may lin vo c o dng)
Hope: c cy, hy vng
act of h.: kinh cy
h. against h.: cy trng vng vng (ngay c khi xem ra khng cn g
hy vng)
Hopelessness: V vng; tuyt vng
Horizon: Chn tri; tm nhn; phm v hiu bit
Horizontalism: Ch trng duy honh giao
Hormone: Ni tit t, hocmn
Horoscope: on s t vi; l s t vi
Horror: Khip s/m
Hortative(-ory): Khch l, c v
Hosanna: Hoan h
Hosea: Ho-s, Hs
Hospitable: Hiu khch
Hospital: Bnh vin; nh t bn
Hospitality: Tnh hiu khch
Hospitallers or Knights of St. John: Hip s bnh vin (tu s cu t:
n. 1070)
Host: L vt; bnh l
Host: m ng; o binh
h. of heavens: c binh trn tri: cc tinh t (Cv 7:42)
Lord of h.(s).: Cha cc o binh
Host: Ch nh, ch tic, ch qun tr, ch khch sn
Hostile(-ity): Th ch
Hour: Gi
Book of H.: Sch kinh (cho gio dn)
170

canonical h.: gi kinh (phng v)


little (minor) h.: cc gi kinh ngn (gi th nht, ba, su, chn)
liturgy of the h.: phng v gi kinh (k 1173)
House: Nh; vin; triu i; dng di (h, tc)
h. Churches: (T) GH t gia (cng ng kit hi hp ti mt t gia);
(nay) phong tro "GH ti gia"
religious h.: nh dng (k 607)
Housel: Thnh th (c)
Huguenots: Tin lnh Php (phi Calvin)
Human: Thuc v ngi, loi ngi, nhn loi
h. act: hnh vi nhn tnh, hnh vi con ngi
h. dignity: phm gi con ng.
h. life: nhn sinh, i sng con ngi
h. nature: bn tnh loi ngi, nhn tnh
h. rights: nhn quyn
Humane: Nhn o; nhn hu/ t, khoan hng; nhn vn
Humanism: Hc thuyt: nhn bn, nhn vn; lng nhn
Humanist: Nh c vn hc; nh nhn bn
Humanitarian(-ism): Nhn o (ch hng/ngha)
Humanities: Khoa hc nhn vn, c in hc
Humanity: Nhn loi; nhn tnh; lng nhn o
Humanization: Nhn tnh ha, nhn ha; nhn o ha; thun ha
Humanoid: Dng ngi
Humble: Khim h, kh.nhng, kh.tn, nhn nhng; thp hn, tm
thng
Humeral: Khn ph vai (khoc ngoi, khc vi khn vai qung bn
trong, trc khi mc l phc)
Humiliation: Lm b mt, ha nhc, lm nhc
Humility: Khim h, khim nhng, khim tn
Humism: Hc thuyt David Hume ( 1776)
171

Humo(u)r(-ous): Hi hc, hm hnh; kh cht; tnh kh, t.tnh


Husband: Chng, phu qun
Husbandman: Nng dn
Husbandry: Ngh nng, nng nghip
Hussites: Ng. theo phi Jan Huss ( 1415: ch trng phi chu l
di hai hnh v ci cch GH; chu nh hng ca Wycliffianism: x.
ch W)
Hybrid: Lai ging, lai tp
Hybris: Xc lo, s nhc
Hydrodynamics: Thy ng lc hc
Hydromancy: Thut bi nc
Hydropic: Ph, thng
Hylics or Materials: Ng. thuc phi ng gio cao vt cht (coi vt
cht trng hn tinh thn)
Hylomorphism: M/hnh cht thuyt (Aristt)
Hylotheism: Vt thn thuyt (tin vo thng vt cht)
Hylozoism: Vt hot thuyt
Hymen: Mng trinh; ng t b nguyt
Hymeneal: Thuc hn nhn
Hymn: Tng ca, thnh thi/ca,
national h.: quc ca
Hymnal: Tp: thnh ca, phng ca (thnh ca phng v)
Hymnody: Th tn gio
Hymnology: Tng ca hc
Hyperactive: Qu hiu ng
Hyperbaton: Php o t
Hyperbole: Ngoa d
Hypercritical: Ph bnh qu khch
Hyperdulia: Bit tn (cch sng knh dnh ring cho c M)
Hypersensibility: Qu nhy cm, qu mn cm
172

Hypertrophy: Trin n qu ln; pht trin qu mc


Hypnosis: Thi min, gic thi min, gic ng nhn to
Hypnotism: Thut thi min
Hypocenter: Tm ngm a chn (trong lng t, i ngc vi
epicenter: tm ngoi)
Hypochondria(-c): Bnh tng, chng nghi bnh (hay lo lng v
sc khe, s mc bnh)
Hypocrisy: o c gi, thi gi hnh
Hypostasis: Ngi v; bn th, bn v
Hypostatic: Thuc ngi v hoc bn v
h. union: ngi hip
Hypostatize: Ngi v ha
Hypothesis: Gi thuyt
auxiliary h.: gi thuyt b tr
Hypotyposis: Miu t linh hot, hot t
Hyssop: Hng tho
Hysterectomy: Ct b t cung
Hysteria: Ictri, cung lon, lon thn kinh

173

I
Iamb(-us): Nhp th iamb
Ibid, I"(-em): T xut x trng dn, nh trn
Ichthus (Icq"Symbol"V): C (k hiu ghi tt cc t Hy lp, c
ngha: "Gisu Kit Con Thin Cha Cu tinh")
Icon, ikon: nh/tranh tng thnh
Iconoclasm: p ph nh tng; lc gio bi tr nh thnh
Iconoclast(-ic): Ng. bi tr (ph) hy nh thnh
Iconodule: Ng. knh sng nh thnh
Iconography: Khoa nh thnh, nh tng hc
Iconolatry: Th nh tng
Iconomachy: Bi tr vic th nh tng
Iconostasis: Bnh phong nh tng (ngn cung thnh: ng phng)
Idea: tng, nim, khi nim; kin
Ideal: L tng; mu mc (Plat); duy tm
Idealism: Ch thuyt duy tm; ch ngha l tng
Ideation: Hnh thnh nim, lp
Idem: Nh trn, cng th
Identify(-ication): ng nht ha; nhn ra, n.bit; nhn dng
Identity: ng nht tnh; c tnh; cn tnh, bn sc; cn cc
i. crisis: khng khong bn sc
Ideogram: K hiu ghi
Ideology: thc h, ch ngha
Idiom: Th ng, ting a phng; thnh ng, c ng; cch din
t; c tnh
communication of idioms: chuyn thng c tnh
predication of i.: p dng c tnh (ca thin tnh cho nhn tnh v
tri li)
Idiosyncrasy: c tnh, t cht; c ng
174

Idol: Thn tng, ngu t., ngu thn


Idolatry: Th ngu tng, ngu thn
Ignominy(-ious): tin, ng khinh
Ignorance: V tri (k 15), khng hay bit; ngu t, v hc
invincible i.: v tri bt kh trit
vincible i.: v tri kh trit
Ignore: L i, m i, lm nh khng bit n; khng , .tm n,
coi nh khng c
IHS: Gisu (3 ch u ca t Hy lp Ihso"Symbol" V
Ikon: X. Icon
Illation: Hu/quy kt, suy ra
Illative: Nhp cch; hu kt, suy ra
i. sense: ngha hu kt
Illegal: Bt hp php; tri lut
Illegitimacy: khng hp php; hoang
Illegitimate(-acy): Khng hp php; khng chnh ng, kh.ch.thc;
khng hp l; v cn c; ngoi hn nhn, t sinh
i. child: con hoang
Illicit(-ceity): Bt hp php, bt chnh, tri php
Illiteracy: Nn tht hc, m ch
Illuminati: Phi quang chiu, thin gic (Alumbrados; Rosicrucians,
mt dng tam im)
Illuminative(-ion): Gic ng, quang minh, chiu sng
i. way: minh o, ng/giai on gic ng, bc c chiu
Illuminism: Thuyt thin cm, thin quang lun
Illusion: o tng, o nh, o gic
Illusionism: o tng lun
Illusionist: Nh o thut
Illustration: Minh ha, minh trnh; th d
Image: nh, tng; hnh tng, hnh dung; tng
175

i. of God: hnh nh TC
veneration of i.: tn knh nh tng (k 1188)
Imagery: Hnh nh (vn chng); tng hnh
Imagination: Tr tng tng; tng hnh, hnh dung
Imago repreasentativa: Hnh nh biu trng
Imam: Thy c (Hi gio)
IMC (International Missio-nary Council): Hi truyn gio quc t
(Tin lnh)
Imitation: Bt chc, noi (theo) gng
Imitation of Christ: Gng Cha Gisu, Sch gng phc
Immaculate: Trong trng; tinh khit, khng t vt
I. Conception: M V nhim nguyn ti
I. Heart: Mu Tim V nhim c Maria
Immanence: Ni ti tnh
divine i.: TC trong mi s
Immanent: Ni ti
i. justice: cng chnh n. t.
i. Trinity: Tam V t ti ( trong chnh mnh)
Immanentism: Thuyt ni ti
Immanuel: TC--cng-chng-ta (Mt 1:23)
Immaterial(-ity): Phi vt cht, v th; v hnh; khng ng k
Immaterialism: Thuyt phi vt cht
Immature(-ity): Non nt, u tr
Immediacy: Trc tip, tip cn; tc thi; khn cp
mediated i.: trc tip tnh qua trung gian
Immensity: Mnh mng, bao la, v bin
Immerge: Chm vo
Immerse(-ion): Dm, nhng, nhn chm (trong nc)
baptism by i.: ra ti bng cch dm xung nc
Imminent(-ce): Gn n, sp xy ra, cn k; cp bch
176

i. expectation: ch ngy quang lm cn k


Immoderate(-ion): Thi qu, qu ; khng iu , v
Immodeste(-y): Khim nh, v l, bt lch s, s sng, tr trn; v
lim s; t ph
Immolation: St t; hin t
bloody i.: s. t. m mu
commemorative i.: s. t. tng nim
mystical i.: s. t. huyn nhim
Immoral: V lun, i bi
Immoralism: Thuyt phi o c
Immortal(-ity): Bt t; bt dit; bt h
Immortalization: Bt t ha; bt dit ha; bt h ha
Immovability: Khng th thuyn chuyn
Immovable: Khng th di chuyn; bt di dch, c nh, bt ng;
khng th bi min; kin nh, k. quyt
i. feasts: ngy l c nh
Immunity: Kh nng chng bnh, kh.n. min dch; min tr, c
min
Immunology: Min dch hc
Immutability: Khng th i thay, bt bin
Impanation: Nhp binh ("hin din trong bnh": lp trng cho rng
sau truyn php, bnh vn cn nguyn l bnh: Luther)
Impassibility: Bt kh th nn, khng th au kh
Impassive: Khng xc ng, thn nhin, im tnh
Impatience: Thiu kin nhn, th. nhn ni, st rut
Impeccability: Tnh khng th phm ti
metaphysical i.: t bn tnh
moral i.: do bi lng trung kin
Impeccancy: Khng phm (kh.c) ti (trong thc t)
Impeded see: Cn ta (k 412)
177

Impediment: Ngn tr, tr ngi


canonical i.: n. t. gio lut (k 180)
diriment i.: n. t. tiu hn (k 1073)
hindering i.: n. t. cn hn
Impenitent(-ence, -ency): Bt hi, khng n nn, cng lng
final i.: bt hi khi lm t, cht d
Imperative: Bt buc, cng bch, c.ch; qu quyt; cp bch; mnh
lnh cch
categorical i.: mnh lnh dt khot
Imperfect(-ion): Bt ton, khim khuyt, thiu st
i. contrition: y hi
Impersonal: Phi ngi v, ph.nhn cch; khng lin quan n ring ai;
khng ch; phim ch.; khch quan
i. verb: ng t khng ch, .t.khng ngi
Impersonalization: Phi ngi v ha; bin thnh cch ni ch trng;
khc quan ha
Impersonate(-ion): Nhn cch ha; l hin thn ca; bt chc, nhi
li, gi mt vai din xut; mo danh, m.dng, gi dng, gi mo
Impetratory prayer: Khn nguyn
Impiety: Nghch o, bng b; bt hiu
Implication: Lin can, l.ly; hm , ng , tim
Implicit: Mc nhin, ngm n, tim n
Imposition: t ; p t, bt phi chu
i. of hands: nghi thc t tay
i. of penalty: ra hnh pht
Impossibility: Bt kh d tnh
moral i.: b. kh. d thc t
physical i.: b. kh. d vt l
Impotence: Bt lc; bnh lit dng
antecedent i.: b. l. d tin (c trc khi kt hn)
178

psychic i.: b. l. d tm chng/tm l


Imprecatory Psalms: Thnh vnh tr c (Tv 7,35,69,109, 137; xem:
Cursing Psalms)
Impregnation: Thm nhun, th.m, tim nhim; lm th tinh,
th.thai, th.phn
Imprescriptible: Khng thi hiu (phi ra ta)
Imprimatur: Chun n, cho php in
Imprimi potest: C th in c
Impromptu: ng khu; ng bin; bi th/nhc tc hng
Improperia: Li than trch, ta thn ca (phng v th 6 Tun Thnh)
Impropriation: Th tc ha ti sn ca tn gio; cho gio dn hng
bng lc gio s
Impulse: Xung ng, x.nng; kch gic, thc y
Impurity: D bn, u; dm
legal i.: u theo lut
Imputability: C th quy trch, quy ti
Imputation: Quy gn; quy trch, q.ti, li
i. theory: gi thuyt quy thuc (tnh trng cng chnh ha ch ct ti
ch TC "quy thuc" cho ti nhn s cng chnh ca K, ch v pha
con ng. th vn khng c g thay i)
Imputed justice: Cng chnh quy thuc (ca K cho con ngi)
In abstracto: Cch tru tng
Inaccurate: Khng ng, sai; khng chnh xc, khng chnh; thiu
st
In actu: Hin th
i. a .primo: h. th. nht (tim nng)
i. a. exercito: h. th. trong hnh ng
i. a. secundo: h. th. nh (hin thc)
i. a. signato: h. th. trong ngha
Inadequate(-cy): Khng thch ng, kh. tha ng, kh. ph hp;
khng y
179

In adjecto: Ni ph t
In albis: (Cha nht) o trng (tip sau l Phc sinh)
In alio: Ti tha
Inanimate: V sinh kh, v hn; v tri v gic, bt tnh; t nht
In anima vili: Trn th vt (th nghim)
In articulo mortis: Trong gi lm t, giy pht lm chung
Inaugurate: Khai mc, kh. trng; m u, khnh thnh; nhm chc
Inborn: Bm sinh, thin ph, t nhin
Incantation: Thn ch; ba php
Incapacitating law: Lut bi nng
Incardination: Nhp tch (k 265)
Incarnation: Nhp th
Incarnationism: Thuyt nhp th
In cauda venenum: c hi nm ti ng ui/on cht
In causa: Ti cn
Incense: Hng trm; t hng, xng h.
Incest: Lon lun
Inchoative: Bt u, khi .
Incinerate: Ha thiu/tng
Inclination: Khuynh hng, thin h., nghing chiu; ci u, ci
mnh
Inclusive(-ion, -ness): Bao gm, gm c, g.hm
i. language: li ni gm hm
Incognito: Du tn, n danh, b mt
go about i.: vi hnh
Incoherence: Ri rc, thiu mch lc; khng cht ch
Incommunicable(-bility): Khng th truyn t, bt kh thng
Incommutable: Khng th thay th
Incompetent: Bt ti thiu kh nng; khng thm quyn, v thm
quyn
180

Incomprehensibility: Bt kh thu t, khng th hiu c (mu


nhim tuyt i)
Incongruity: Khng hi ha, kh.ha hp; khng thch hp, kh.cn
xng; khng phi php, bt lch s
Inconsistent: Khng nht qun, mu thun
Incontinence: Khng tit dc, hoang dm; khng kim ch c
Incorporation: Phi hp, sp nhp, thu nhn; gia nhp, nhp tch
Incorporeal: V th, v hnh; thing ling
Incorruptibility: Khng th h nt (bin cht), bt h; khng th
mua chuc
Incredible: Bt kh tn, khng th tin c; l thng, kh tin,
khng th tng tng c
Incredulity: V tn, khng chu tin, cng lng tin; hoi nghi, ng
vc
Incubation: p trng; p ; thi gian bnh; cu mng (thut bi
ton: ng qua m ni cc n miu mong nhn c mng bo ca
y thn by cho cch cha lnh bnh)
Incube(-us): Qu c (ph hi ph n trong gic ng theo m tn c,
i li vi succubus: qu ci), bng , mng dm
Inculturation: Hi nhp vn ha, bn a (x) ha
liturgical i.: bn x ha phng v
Incumbent: Thuc phn s, c trch nhim; ng. gi nhim v
Incunabula: n bn tin khi (trc n. 1501)
Indecent(-cy): S sng, khng oan trang
i. assault: cng xc thun phong m tc, tn cng s sng, bo hnh
dm ng
Indefectibility: Bt kh khuyt, bt kh mai mt; trng tn
Indefinite: Khng xc nh, bt nh, phim nh, mp m; v hn;
v nh th
Indelible character: n tch khng ty xa c, khng phai nht
Indeterminacy, principle of: Nguyn l bt xc nh (Heisenberg)
181

Indeterminate penalty: Hnh pht khng xc nh


Indeterminism: Thuyt phi tt nh, bt nh
Index: Mc lc; ch s
i. of forbidden books: th mc sch cm
Indict(-ment): Truy t; bn co trng
Indifference: Lnh m, th , dng dng; bnh tm; phim nh;
trung lp, khng thin v
Indifferentism: Th , lnh m, dng dng (nht l i vi tn
gio); 1. hc thuyt ph nhn bn phn tn th TC; 2. ch thuyt
ng ha cc tn gio (coi o no cng th thi/ging nhau)
Indigenize(-ation): Bn x ha, bn a ha
Indigenous: Bn x/a
Indissolubility: Bt kh phn ly (k 1056)
intrinsic i.: b. kh. ph. ly ni ti
extrinsic i.: b. kh. ph. ly ngoi ti
Individual: C nhn/th; ring r, c bit; c o
i. believer: tn hu theo t th l c nhn
Individualism: C nhn ch ngha
Individuality: C nhn tnh; c bit tnh; c tnh; c nhn
Individualization: C bit ha
Individuation: C th ha
In divinis: Trong Thin Cha, thuc thn s
Indoctrination: Truyn th; nhi s ( thc h)
Induction: B nhim; l nhm chc; (l lun) quy np; dn chng;
(in) cm ng; (sinh) kch ng; li ta
Indulgence: n x; khoan dung/th; nung chiu, bung th
partial i.: tiu x (k 993)
plenary i.: i x
Indult: c php; c quyn; c min
i. to leave an Institute: php xut dng (k 728)
182

Indwelling of the Holy Spirit: Thnh Thn c ng trong tm hn


Inebriate: Say sa, nghin ngp; lm: say sa, m mn
Ineffable: Khn t, kh t nn li
Inerrancy: V ng, khng sai lm (Kinh Thnh)
Inertia: Qun tnh; a tnh, tnh tr
In esse: Hu th ti th
In extenso: Ton b; tonbn; di rng
In extremis: giy pht cui cng, gi lm chung
Infallibilists: Ng. thuc phi bt kh ng (trong cng ng Vatican
I: ch trng cn phi nh tn c n bt kh ng ca GH)
Infallibility: Bt kh ng tnh
Infallible: Bt kh ng
i. teaching authority: quyn gio hun v ng (k 749)
Infamy: Nhc nh, danh, b i
i. of law: danh chiu lut
i. of fact: danh chiu s
Infancy: Thi/ tui th u
i. narratives/gospels: trnh thut v thi th u ca . Gisu, Phc
m u thi
Infant Baptism: Ra ti: tr th, tr con
Infanticide: Git tr th/ con, st nhi
Infatuation: Si m, say m, cung m
Infer(-ence): Suy din; suy lun; quy kt
Inferior: Di, thp/nh hn; thp km; ngi b/cp di
Infernal: Thuc a/ha ngc; qu qui; gh gm
Infibulation: Tc khu kha (m h hoc u dng vt: ngn giao
hp)
Infidel(-ity): Lng dn; v tn ngng; khng trung thnh, bt
trung, bi bc
negative i.: v tn khim cch (v ti )
183

positive i.: v tn c cch/ tnh (t chi c tin)


privative i.: v tn khuyt/ tiu cch, mt c tin (c li)
In fieri: ang hnh thnh
Infinite: V bin, v cng, v tn
potential i.: v bin tim cch
relative i.: v bin tng i
The. I.: ng V Bin, Thng
Infinitive: Nguyn th, dng v nh, v bin cch
Infinitude: Tnh: v bin, v tn
Infinity: Khng b bn, v bin; v cc
Inflict: Tuyn kt/pht, ging pht, bt phi chu
inflicted penalty: hnh pht hu kt
Infralapsarian: Tnh trng hu sa a (thuyt ca mt nhnh Calvin)
Infuse(-ion): Ph bm, thng ban; thin ph
infused knowledge: kin thc thin ph
i. virtues: nhn c thin ph
Ingratitude: V n
Inhere(-ence): Gn lin, i lin, vn c; c hu
Inhibition: c ch, nh ch; cm on, ngn chn
Iniquity: Bt cng; i phong bi tc, ti phm
mystery of i.: mu nhim ti c (2Ts 2,7)
Initiation: Khai tm, m u, nhp mn
Initiative: Sng kin, khi xng
Initium fidei: Bc u c tin, c tin bui u
Injunction: Lnh truyn, hun/mnh lnh, ch th; lnh ta
Injustice: Bt cng
In memoriam (fidelium defunctorum): tng nh (cc tn hu
qua i)
Innascibilitas: Bt kh th sinh tnh (khng th do sinh n m c:
Tam V hc)
184

Innate: Bm sinh, thin ph


Inner: Bn trong, su kn
i. man: con ng. ni tm (Rm 7:22)
i. word: ni ngn
Innocent: Ngy th; v ti, trong trng
The In.s: Cc thnh Anh Hi
In nuce: Tt mt li
In obliquo: Gin ch
Inopportunists: Ng. thuc phi bt thun thi (hi cng ng
Vatican I: cho rng vic minh nh tn iu v c n bt kh ng
ca GH l khng hp thi)
In partibus: ("ni lng dn") Theo hiu ta
In periculo mortis: Lc nguy t
In persona Christi: Trong bn thn K, thay mt K
In petto: Gi kn (trong lng)
In potentia: Trong tim th
i. p. proxima: t. t. th. gn
i. p. remota: t. t. th xa
Inquisition: Ta thm tra (v tnh cht chnh thng ca gio l; c t n.
1233), thm vn
In re: Hin s, ni s
In recto: Trc ch
INRI (Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum): Gisu Nadart Vua dn Do
thi
In sacris: chu chc thnh
Insanity: Tnh trng mt tr; bnh in
Inscription: Cu ghi; ng k, ghi danh
In se: Ti s, t ti
Insemination: Truyn tinh; truyn ging; th tinh
heterologous artificial i.: th tinh nhn to vi tinh dch khng phi
ca ng. chng
185

homologous a. i.: th. t. nh. t. ni hn (tinh dch ca ng. chng)


Insight: Thu sut, minh mn; nhn thc: sng sut, su sc
Insignia of the canons: Huy hiu kinh s
In situ: Ti ch
In solidum: Lin i, c tp th
Inspiration: Linh ng, thn hng
verbal i.: l. . nguyn vn, l. . ngn t (tng ch)
Inspire: Linh ng
Installation: B nhim; m nhim, nhm chc; lp rp, thit b
Instance: Th d; trng hp; li: yu cu, khn xin
court of first i.: ta n: s thm, s cp
c. of second i.: t. n nh cp
Instinct: Bn nng, thin hng; nng khiu
Institute: Hc vin; th ch; tu hi, hi dng
Institution: Thnh lp, thit lp; hi on, t chc; th ch; c s, c
quan
i. of office: b nhim gio v (k 147)
i. of sacrament: thit lp b tch
words of i.: cng thc thnh lp Thnh Th
Institutional Church: Gio hi th ch
Institutionalization: Th ch ha, nh ch/c ch ha
Instruct(-ion): Ch dy, ch dn, thng t; y nhim; hun th, ch
th, thng t
Instrument: Dng c; kh c, cng c
tradition of the i.: trao a thnh c
Instrumentalism: Thuyt cng c
Insufflation: Thi hi (trong nghi thc lm php du thnh)
Insult: Lng m/nhc, x v
Insurance: Bo m/him
Integral: Trn vn; nguyn vn, vn ton, ton b
186

Integralism: Thuyt ton din (thuyt cho l GH phi iu khin


mi hnh vi ca cc gio hu)
Integrate(-ion): Hi nhp, ha nhp, dung hp, phi hp; sp nhp
Integrity: Trn vn, ton vn, nguyn tuyn; lim khit, thanh lim
i. of confession: xng ti y
Intellect: Tr nng/tu, l tr
Intellectual: Thuc tr nng, tr lc; nh tr thc
i. ability: ti nng tr tu
i. sacrifice: hy sinh t /kin
Intellectualism: Thuyt ch tr, th.duy tr
Intellectualization: L tr ha
Intellectus fidei: Nhn thc c tin
Intelligence: Tr thng minh/tu; thng hiu; lin h (tin tc) b mt
gift of i.: n thng minh
divine i.: thn tr
Intelligences: Tr thn (phm trt thin thn)
i. quotient (IQ): ch s thng minh
I. Service: Cc tnh bo
Intelligibility: Kh tri, kh nim, c th hiu, d hiu
Intention: nh, hng; mc ch; nguyn, ch
Intentional: C , c tnh
i .behavior: thi c
Interact(-ion): Tc ng qua li, tc dng tng h, tng tc
Intercede: Cu bu, chuyn cu; can thip (gip)
Intercession: Cu thay nguyn gip, chuyn cu, can thip, can thnh
Intercessor: Ngi: can thip, xin gim, lm trung gian
Interchange of predicates: Chuyn thng c tnh (x.
communication of properties, communicatio idiomatum)
Inter-Church: Lin gio hi
Intercommunion: Thng hip b tch lin gio phi
187

Interconfessional: Lin tn phi, lin gio hi


Interdenominational: Lin gio phi
Interdepedence: Ph thuc ln nhau, h/tng thuc
Interdict: Cm ch (khng c hnh s chc v hay s dng ni
chn no ); treo chn; v cm ch (k 1332)
Interdisciplinary: Lin khoa, lin ngnh
Interim: Tm quyn, lm thi
Augsburg I.: cng thc gio l lm thi Augsburg (n. 1548)
i. eschatology: tnh trng ng. cht trc khi sng li; cnh chung hc
vong nhn trng (v tnh trng kia ca nhng ng. qu c)
Interior: B trong, ni gii; ni tm
i. life: i sng: ni tm, thing ling
Interiorism: Thuyt ni nguyn (chn l pht nguyn t t duy ni
quan)
Interiorize: Ni tm ha; ni hin
Intermarriage: Hn nhn d/lin chng; hn nhn ng tc; h. nh.
cng nhm
Interment: An tng
Intermediate state: Trung trng (gia lc cht v lc sng li)
Internal forum: Ta trong
Internuncio: c s, cng s Ta thnh
Interpersonal: Lin bn v, lin ngi v
Interpolation: Mo nhp, thm vn; ni suy
Interpret(-ation): Gii thch
strict i.: g. t.: st ngha, theo ngha hp
Interregnum: Thi gian khuyt v (gia hai i vua hoc Gio
Hong...)
Interrupt(-ion): Gin on, ngt qung
Inter-school: Lin trng
Interstices: Khe, k h; gin k (thi gian gin cch ti thiu cn
phi gi nhng khi chu cc chc [thnh])
188

Inter-Testamental: Thi k gia Cu v Tn c


Interventionism: Ch ngha can thip
Intestate(-acy): Khng di chc
i. estate or succession: php nh tha k
to succeedto an i. estate: k tha theo php nh
Intimacy: Quen thn, thn mt, mt thit; t tnh, gian dm
intimacies: c ch sung s
Intimate: Thn mt, mt thit; thm su
Intimation: Thng tri, th. bo, th.co; thng/tng t
Intinction: Chm, nhng (rc l bng cch chm Mnh vo Mu
Thnh)
Intolerance: Bt khoan dung, khng: nhn nhng, bao dung; bt
nhn, c chp
In toto: Ton b, tng th
Intransitive: Ni ng
i. form: dng ni ng
i. verb: ni ng t
Intrinsic evil: c/d t bn cht
Introduction: Nhp mn, n. , vo , dn nhp, dn lun; khai
tm; du nhp; khc do u (nhc)
i. of the case: khi t (k 1501)
Introductory rites: Nghi thc: m u, nhp l
Introit: Kinh nhp l
Introspection: Ni quan/ kim, t xem xt/quan st ni tm (ca
mnh)
Introversion: Hng ng, ni hng
Intuition: Trc gic/quan
Intuitionism: Trc gic thuyt
Intuitive vision: Trc kin (TC trn thin ng)
Invalid: V hiu lc; v cn c; v gi tr, bt thnh; tn ph, ph
binh, ph nhn
189

Invalidate: V hiu ha, bi hiu


Invalidating law: Lut bi hiu
Invention of the Cross: Pht hin Thnh Gi
Inversion: o ngc, nghch o, chuyn o
Invest: Trao quyn, b nhim; bao vy; u t
Investigation: iu tra; tra cu, nghin cu
Investiture: Tn phong; th phong, tu chc
i. controversy: v tranh ci v quyn ch nh gio chc (gia HG
v hong , tk 11-12)
lay i.: vic gio dn ch nh gio s gi cc gio chc
i. with ring and crosier (staff): l trao quyn (vi nhn v gy: biu
hiu quyn GM)
Invincible: Khng th chinh /khc phc, bt kh thng, v ch; bt
kh trit
i. ignorance: v tri bt kh trit (ngoi sc hiu bit)
Invisibility: V hnh
Invitation: Ku mi; mi gi; mc gi
Invitatory: Thnh vnh gio u, ca nhp tng
In vitro: Trong ng nghim
In vivo: Trong c th
Invocation: Khn cu, cu khn, ku cu; ph h
Invoke: Vin dn; cu khn/ xin; gi ln, gi li/ra
Involuntary: V tnh/, khng: ch tm, c ; ngoi mun
Involution: Rc ri, kh khn; cun thu li; thoi ha/b; teo tp
Involvement: Tham gia, dnh lu, can d; gm hm
Inward(-ness): Pha trong; ni tm; ni dung su sc
Iota: Ch i; chi tit nh nht
Ipsissima verba (vox) Christi: Ngn t/li ca chnh K
Ipso facto: T/do chnh s vic; tc khc
Irenic(-nism): Thi ch ha, dung nhng; ch hng tha hip
190

Irenics, i. theology: Thn hc ha hp (gia cc gio hi, c tnh


cch phi hp)
Ironic(-ical), irony: Ma mai, chm bim
Irrational: Phi l, phn l, khng hp l; khng c l tr, phi l tnh;
v t
Irrationalism: Phi l tnh; thuyt phi l tnh (nng lc phi l tnh chi
phi v tr)
Irredentism: Phong tro ti chim lnh a (ca quc gia, ti )
Irregularity: Bt hp lut (k 1040), tri quy php, ngn tr (chu
chc)
Irrelevance, -cy: Khng thch ng/hp; lc ; khng: ng lc,
hp thi
Irreligion(-ious): V tn gio
Irremissible: Khng th tha th
Irremovability: Khng th: di chuyn, thuyn chuyn
Irreversible: Khng th o ngc, chuyn hi
Irvingi(ani)sm: Phi hoc thuyt Irving (1792-1834: t xng l
Catholic Apostolic Church: GH Cng gio Tng truyn)
Isaac: I-sa-ac
Isagogics: Phn dn nhp
Isaiah: I-sai-a, Is
Ascension of I.: Isaia thng thin (ngy th)
Islam: Hi gio
Israel: t-ra-en
Israeli: Cng dn quc gia Israel
Israelite: Do thi
Issue: Vn , tranh im; kt thc; kt qu; pht xut; pht hnh; s
bo
Ite, missa est: L xong, hy ra v
Iteration: Ti hnh/din, lp li nhiu ln
Itinerant(-ancy): Lu ng
191

Itinerary: Hnh/l trnh


IUD: Vng trnh thai
Iure divino: Do thn lut
Ius: Lut, php lut (x. jus)

192

J
J: Dng vn hoc truyn thng Yavt (Jahvist)
Jacob: Gia-cp
J's ladder: thang Gia-cp (St 28:10-12)
Jacobins: (xa) Tu s Dng aminh; (nay) nhm cch mng; (Php)
ng. thuc khuynh hng dn ch tin tin
Jacobites: Gio phi Giacbita, (do Giacb Bra Siri ch
xng: mt chi phi ca nht tnh thuyt, phn ln hip nht vi
GH cng gio)
Jahvist(-ic): Ngun/dng/ trng phi Yavt (dng t Yhwh lm tn
gi TC)
Jainism: o Giaina (n , nh nguyn)
Jairus: Gia-ia (Mc 5,22)
James: Gia-c-b, Gc
Epistle of J.: th thnh Giacb ("anh em Cha Gisu")
J. the Great: G. Tin (con Zb)
J. the Less: G. Hu (con Anph)
Jansenism: Thuyt Ging-sen (Jansenius); o l khc kh
Jargon: Bit ng; ting lng
Jealous(-y): Ganh t, k, phn b, ghen ght; ghen tung
Jehovah: Gia-v (Yhwh vi cc nguyn m ca Anai)
Jehovah's Witnesses: Chng nhn Jhvah (tn phi)
Jeremiad: Li: than vn, ai on
Jeremiah: Gi-r-mi-a, Gr
Jerusalem: Gi-ru-sa-lem
Jesse: Gi-s
J. window: Ca s Gie-s (bng knh ghp mu miu ha cy ph h
ca K)
Jesuits: Tu s Dng Tn (Cha Gisu; vit tt: SJ)
Jesus Christ: Gisu Kit
193

J. prayer: kinh cu c Gisu (nhc i nhc li cu: "Ly Cha


Gisu Kit, Con TC, xin thng xt con l k c ti")
Jew: Ngi Do thi
Jewish: Do thi
Job: Gip, G
Testament of J.: Chc th ng Gib (ngy th)
Jocist (Jeunesse Ouvrire Chrtienne): Thanh Lao Cng (Thanh nin Lao
ng Kit)
Joel: Gi-en, Ge
Johannine: Lin quan n hoc thuc Gio-an
j. comma: cu ghi ch ghp thm (vo gia 1Ga 5:7-8)
j. passage: vn on phong cch Gioan (Mt 11:25; Lc 10:22)
John (gospel): Gio-an (Phc m), Ga
Acts of J.: Cng v Gio-an (ngy th)
Epistles of J.: th thnh Gio-an (1Ga, 2Ga, 3Ga)
J. the Baptist: Gio-an Ty Gi
Joinder of issues: i tng n v (k 1513)
Jonah: Gi-na, Gn
Joseph: Giu-se
Josephi(ni)sm: Ch thuyt Giuse (do hong Giuse II ca quc
o-Hung [1765-1790] xng, ch trng nh nc c quyn chi
phi GH)
Josephites: Tu s Dng thnh Giuse Thnh Tm Cha (SSJ, n. 1866)
Joshua: Gi-su, Gs
Jove: Thn Jupiter
Jovian: Thuc thn Jupiter hoc sao Mc
Joy: Nim vui, vui mng, hoan h
Joys of the Blessed Virgin: Tht h Thnh Mu (7 nim vui ca M:
kinh sng knh M, ta nh kinh mn ci)
Joyful: Vui v, hoan h
j. mysteries: nm s vui
194

Jube: Ging i, ta ging; gc cu/ban cng cung thnh (dng ngang


gia cung thnh v lng chnh nh th); Thnh Gi gc cu (dng phi
trn ban cng va ni)
Jubilation: Hn hoan, hoan h, vui mng hn h
Jubilee: Nm/n ton x; ngn/kim khnh
Jubilees, Book of: Sch Giben (ngy th)
JUD (Juris Utrius Doctor): Tin s lng lut (gio lut v dn lut)
Judaea: X Giua
Judah: Giu-a (con Gia-cp, b tc Giua)
Judaism: Do thi gio
Judaize: Theo li sng Do thi (Gl 2:14)
Judaizers: Kit hu ch trng gi lut Do thi
Judas: Giu-a
J. Iscariot: Giu-a t-ca-ri-t
J. Maccabaeus: Giu-a Ma-ca-b
Jude: Giu-a (Ta--, tng ); thnh th Giu-a, G
Judge: Quan ta, thm phn; xt x; on xt
Judges, book of: Th-lnh, Tl
Judgment: Phn on, on xt
Judgment: Xt x; bn n, thm n
general j.: phn xt chung
particular j.: phn xt ring
Judicial power: Quyn t php
j. censure: kim trng t php
Judith: Giu-i-tha, Gt
Julian calendar: Lch Giuli (do Giuli Csar ci bin n. 46 trc
cng nguyn)
Juridic(-al): Thuc php l
j. person: php nhn (k 113)
Jurisdiction: Quyn cai qun; quyn ti phn
195

delegated j.: quyn tha y


executive j.: q. hnh php
judicial j.: quyn t php
legislative j.: quyn lp php
ordinary j: thm quyn ty chc, thng quyn
universal j.: thm quyn ph qut, ton quyn
Jurisprudence: n/php l, l li xt x (ca mt ta n); php lut
hc
Jus, Ius: Lut, php lut
j. gentium (law of nations, customary law): php lut dn gian, l
php
Just: ng, chnh xc; cng bng/minh; cng chnh; ng vo lc,
va lc/mi
Justice: Cng bnh; cng l; cng chnh; t php
commutative: cng bng giao hon
distributive: cng bng phn phi
legal j.: c. chnh php l
original j.: c. chnh nguyn khi/thy
punitive j.: c. l trng php
remunerative j.: cng l th p
social j.: cng bng x hi
vindicative j.: c. l trng bo
Justify(-ication): Cng chnh ha; bin h; bin minh, bo cha;
chng/xc minh; chnh hng (ch)
Justifying grace: n cng chnh ha

196

K
Kabod: Vinh quang
Kahal: Hi, Gio hi
Kairos: Thi c; thi cc; thi gian
Kalpa: Kip
Kma: Dc, tham, tham dc
Kami: Thn (Nht bn)
Kant(ian)ism: Hc thuyt Im-manuel Kant (1724-1804)
Karma: Nghip, nghip qu, qu bo
Kataphatic theology: Thn hc khng nh
Katholicon: Nh th chnh (l in Bizantin; tng ng vi Nh
th chnh ta bn Ty phng)
Katholicos: Thng ph (ti mt s GH ng phng)
Katholikentag: [Ngy] i hi cng gio ton quc (c)
Keen: Su sc, sc bn
Keeper: Ngi gi gn, trng nom, chm sc
one's brother's k.: ng. trng gi em mnh (ngi khc) (St 4:9)
Ken: Tm nhn/mt; tm hiu bit
Kenosis: Lt/tc b, t hy, h v ha
Kenotic: Lin quan n kenosis
k. theories: gi thuyt v s t hy ca K
Kerygma: Loan bo, s ip; ni dng c bn ca Tin Mng
Kerygmatic theology: Thn hc s ip Tin Mng
Kethubim: Thnh s gia (x. hagiographa)
Key: Cha/cht kha, b phn kha-m; kha, iu (m nhc); phm,
nt bm; li gii; b quyt; ch yu, then cht,
k. of knowledge: cha kha ca hiu bit (Lc 11:52)
k. of the Kingdom: cha kha Nc Tri (Mt 16:19)
power of the k.: quyn cha kha (ca thnh Phr)
197

Keynote address: Bi trnh thuyt ch o (nu cc vn quan


trng)
Kidnapping: Bt cc; bt lm con tin
Kind: Lng tt, t t, n cn; loi, ging, th; tnh cht, phm cht
under both k.(s): di hai hnh
Kindness: Lng tt, t t; n cn; d thng
King: Vua
Kingdom: Vng quc
K. of Christ: Vng quc K
K. of God: Nc Tri, Nc TC, Vng quc TC
Kings: Sch Cc Vua, 1V, 2V
Kingship: Vng quyn
K. of Christ: Vng quyn K
Kiss of peace: Nghi thc chc [hn] bnh an (trong Thnh L)
Kleptomania: Thi n cp vt
Knee: u gi
bend the k.: qu gi; u hng
Knell: nh chung bo t; im co chung
Knight (Hospitaller, of Malta, Templar): Hip s, Dng Hip s (Cu
t, Malta, n th)
k. of Columbus: hip s Clomb (hip hi gio dn thnh lp ti Hoa
k n. 1882)
Papal k.: hip s GH (hun chng Ta thnh n thng)
Knowledge: Hiu bit, kin thc, tri thc
acquired: kin thc thu thi
conceptual: tri thc khi nim
infused: kin th. thin ph
k. of.simple intellegence: tri thc thun tr
k. of vision: tri thc trc kin
natural: hiu bit t nhin
198

self-k.: t tri, t gic


Koimesis: An gic nghn thu (Bizantin; ch v M, b thnh Anna)
Koinonia: Hip thng; thng cng
Koran: Kinh Koran (Hi gio)
Kosher: Thanh khit, ng tiu chun lut n king (ca ng. Do
thi); thc s
Kulturkampf: "u tranh vn ha" (chin dch ca chnh ph Th bc c ngy nay, - chng GH Cng gio, 1872...)
Kyr: c Ngi (mt bin dng ca t kyrios: ng. kit U-cra-i-na
dng lm danh xng dnh cho cc gim mc)
Kyriak: Cha nht
Kyriale: Sch ht l
Kyrie eleison: Kinh thng xt
Kyrios: c Cha

199

L
Labadists: Phi thin nin Labadie (tk 17-18)
Labarum: C hiu ca Constantin (vi ch 2= C+r: hai ch u
ca t CristV)
Labo(u)r: Lao cng; cng vic kh nhc; au n khi sinh con; n
lc
Laborious: Cn c; kh nhc, vt v
Laconism: Li din t ngn gn
Lacuna: L hng, ch trng; on khuyt, im thiu st
Ladder, spiritual: "Bc thang thing ling" (ch v bc ng ln
ln trong i sng thing ling)
Lady, Our: c B
O. L. chapel: nh nguyn . B (trong nh th)
O. L. day: L Truyn tin (25 thng 3)
Laetare Sunday: Cha nht "Hy vui ln" (Cha nht 4 Ma Chay)
Laic: Gio dn; th tc, phi tn gio
Laicism: Ch ngha/no trng: phi tn gio, tc ha, chng gio
quyn/s; chnh sch duy th tc
Laicization: Hi tc; tc ha
Laicus: Gio dn
Laity: Gii gio dn (k 207)
associations of the l.: hip hi gio dn (k 327)
Lama: Nh s Ty tng
Grand Lama: t lai Lt ma (Thng S)
Lamarckism: Thuyt Lamark (v tin ha)
Lamasery: Cha (tu vin) lama
Lamb: Con chin, cu non
eucharistic l.: bnh thnh l (phn bnh linh mc ct truyn php:
nghi thc Bizantin)
L. of God: Chin TC
200

Lamentation: Than khc, than vn, rn r


Lamentations: Sch Ai ca, Ac
Lammas day: Ngy thot ngc (mng 1 thng 8: mng Thnh Phr
c gii phng; ngy ban php lnh cho bnh mi)
Lamp of the Tabernacle: n chu, n nh tm (k 940)
Lampstand: Tr/chn n
Land: t, vng
Holy l.: Thnh a (Palestina)
l. of the living: th gii ngi sng, ci t ny, ci trn, ci nhn
sinh (Is 53:8)
promised l.: t ha
Language: Ting, ngn ng
biblical l.: ngn ng KT (Hipri, Aram, Hylp)
Laodicean: Ngi Laoica; tn hu ngui lnh; hng h (trong cc
lnh vc tn gio, chnh tr)
Epistle to the L.: th gi tn hu Laoica (ngy th)
Laparotomy: Th thut gii phu bng
Lapidate: Nm (cho cht)
Lappets: Dy ai m GM
Lapse(-d): Sa ng; b o; lm l, sai st
Lapsi: X. Lapsed (nht l trong thi bch hi vo cc n. 249-51; xin
x. Libellatici)
Lapsus: Sa ng, lm l
l. calami: cu vit s , l bt
l. linguae: cu ni s , l li
Larceny: n cp
Lares: ng to; gia nh
Last: Cui cng
l. Adam: Aam cui cng (K: 1Cr 15:45; Rm 5:12-21)
l. judgement: phn xt cui cng
201

l. gospel: bi Phc m cui l (xa)


l. rites/sacraments: cc nghi thc/b tch cui cng (chu trong gi
pht cui cng)
l. supper: ba tic ly
l. things: nhng s vic cui cng (cnh chung)
l. will: di chc
Latae sententiae: Tin kt (n)
Latency period: Giai on tim tng (trong tin trnh pht trin c
tnh: tui 5-12)
Lateran: Latran
L. council: cng ng (chung) Latran (n. 1123, 1139, 1179, 1215,
1512-17)
L. councils: cc cng ng (a phng) Latran (n. 313, 649)
Latifundium(-ia): i in trang, vng t th rng ln
Latin: Latinh
l. Church: GH Latinh (Ty phng)
l. Mass: l Misa ting Latinh (l. bng ting Latinh; 2. theo l in
Latinh ca thnh Pi V)
l. rite: l in Latinh
Latinism: T ng c Latinh
Latinist: Chuyn vin La ng (ng. thnh tho hay nghin cu ting
Latinh)
Latinization: Latinh ha
Latitudinarianism: Ch ngha phng nhim/tng (Anh gio)
Latitudinarians: Ng. thuc phi phng nhim
Latria: Th phng (dnh ring cho mt mnh TC)
Latrocinium: Cng ng phi php phs (n. 449)
Latter-Day Saints (Mormons): GH ca cc Thnh hin i
Lauds: Kinh sng; gi Kinh Ca Ngi Ban Sng
Lavabo: Nghi thc ra tay
Lavish: Hoang ph, xa x; xa hoa
202

Lavra: Cng ng n tu (xa)


Law: Lut, lut php
l. of nature: lut t nhin
l. of retaliation: l. bo phc
l. of the Church, Canon l.: gio lut
universal l.: lut: chung, ph qut (cho ton th GH)
Lawful: Hp php
Lawgiver, -maker: Nh: lm lut, lp php
Lawyer: Lut s
Lax conscience: Lng tm: li lng, phng th
Laxism: Khoan th/ha; phng th thuyt; li sng bung th
Lay: Gio dn; khng chuyn mn, tay ngang
l. apostolate: vic tng gio dn
l. baptism: ra ti do gio dn c hnh
l. brother/sister: tr s
l. ministry: tha tc v gio dn
l. people: gio dn
Laying on of hands: t tay (truyn chc)
Lazaret(-to), Lazar-house: Tri phong; nh cch ly
Lazarists: Tu s Dng thnh Vinh sn (sng lp n. 1625)
Lazarus: La-da-r; ng. phong ci; ngho i, n xin
L. Saturday: th 7 trc L l
Leadership: Cng v lnh o (chc v, cng tc, ng hng)
Leave of absence: Thi gian ra ngoi (tu s dng hoc gio s a
phn: hp php)
Leaven: Men
l.-ed bread: bnh c men
Lectern: Ging i, bc ging kinh, gi c sch

203

Lectio continua: c lin tc (phng thc sp cc bi c trong


phng v Thnh L tun t v lin tc theo vn bn cc sch Kinh
Thnh, nh ang thy trong chu k phng v ngy nay)
Lectio divina: Ngm c Li Cha
Lection: Bi c; d bn
Lectionary: Sch bi c
Lector: Thy/ng. c sch
function of l.: phn v c sch (k 2302)
ministry of l.: tc v c sch (k 2301)
Lecture: Bi trnh ging (dy hc), bi thuyt trnh
Legacy, pious: Di sn o c (k 1299tt)
Legal: Hp php; php l
Legalism: Thi v lut
Legate: i s; phi vin (k 362tt)
l. a latere: c s: ti cn, "a latere" (k 358)
Legend: Huyn thoi, truyn c tch
golden l.: Hnh cc thnh
Legion: Qun on; ng o, v s
l. of decency: Hip hi bo v lun thng phim nh (thnh lp
n.1934 Hoa k)
l. of Mary: Lgi, o binh M
Legislation: Lp php, php lut
Legitimate: Hp php; hp thc, chnh ng
l. defense: t v chnh ng
Legitimation: Hp thc ha; hp php ha (con ci)
Leitmotiv: Nt ch o, ch qun xuyn; cu ip
Lent(-en): Ma Chay
Leonine: Lin quan n L l. city: qun Rma (Lo IV, hu ngn
sng Tiber)
l. prayers: kinh c sau Thnh L (Lo III, cho ti n. 1964)
204

l. sacramentary: Sch phng v thnh L C


Leper: Ngi phong ci
l. window: ca s ng. phong ci ( h d Thnh L)
Leprosy: Bnh phong ci
Lesbianism: Chng: ng n gii luyn i, lon dm ng n gii
Lesson: Bi c phng v (khng phi l Phc m)
Lethal: Lm cht ngi, gy cht; gy thit hi
Letter(s): Ch; th; vn hc
apostolic l.: tng th
dimissorial l.: Th y quyn truyn chc, th gii thiu (k 1018)
l. of obedience: bi sai
l. of Orders: chng th chc thnh (do GM truyn chc cp)
pastoral l.: th mc v
testimonial l.: chng minh th
the l. and the spirit: vn t v tinh thn
Leuk(a)emia: Bnh bch cu
Levirate Marriage: Th huynh hn (hn phi theo ch th huynh:
gia b v ga v mt anh em ca ng. chng cht, c con ni
dng cho ngi qu c)
Levitation: Php khinh thng thn, thut bay ln cao
Levite: Thuc chi tc Lvi
Leviticus: Sch L-vi, Lv
Lex: Lut
l. credendi: quy lut c tin, tn lut
l. orandi: quy lut cu nguyn, nguyn lut
l. talionis: lut bo on/phc (mt n mt, rng n rng)
Lexical: Thuc: t vng, t ng hc
Lexicography: T in hc; bin son t in
Lexicon: T vng, t in chuyn khoa (thut ng)
205

Liability: Trch nhim (php l); bn phn, ngha v; ri ro bt trc,


nguy him c th xy ra; gnh nng, iu bt li; tin n
Liar: Ngi ni di
Libation: Ri ru/nc ( cng t); ung ru
Libellatici: Ng. mua chng th (xc nhn gi h cng t thn
tng, trong thi bch hi n. 249-251)
Libellus: Vn th; giy bo, trt; n (k 1502tt)
Liber Pontificalis: Sch tiu s cc Gio hong
Liber Usualis: Sch ht phng v (bng ting Latinh, do an vin
Solesmes, Php, xut bn)
Liberal: T do; phng khong; rng ri
l. Protestantism: Tin lnh t do (t quan tm n cc tn iu)
l. theology: thn hc t do
Liberalism: Ch ngha t do
Liberalize: M rng t do
Liberation: Gii phng; phng thch, tr t do
l. spirituality: tu c/linh o gii phng
l. theology: thn hc gii phng
l.-theopraxis: thn hnh gii phng
Liberian catalogue: Danh mc cc Gio hong (ca Libri, ghi cho
n Liberius: n. 352-366)
Libertarian: Ng. theo ch ngha t do hon ton (v chnh ph)
Libertine: Ng.: phng ng, try lc
Libertinism: Thi /ch ngha phng ng
Liberty: T do
l. of conscience: t do tn ngng
religious l.: t do tn gio
Libidinal: Thuc: dc tnh, dc lc
Libidinous: Thuc: nhc dc, dm ng
Libido: Dc tnh; dc lc, dc nng
206

Liceity: Tnh hp thc


Licence: Php, giy php, giy ng k; bng c nhn; bng li xe
Licentiate: C nhn
Licentious: Phng ng, dm lon
Licit: Hp thc/php, ng lut
Lie: Ni di, la lc; sai lm
officious l.: n. d. gip ng. (vg. cu nguy)
pious l.: n. d. lm vui lng, v thng ng.
Life: S sng; i/cuc sng; i ngi; sinh mng, mng sng; sc:
sng, sinh ng
interior l.: i s. ni tm
l. cycle: vng i
l. everlasting: s sng i i
l.-relation: mi lin h sng
spiritual l.: i sng thing ling
Ligamen: Dy hn phi, hn h
Light: nh sng; ngun sng: la, n
l. of glory: nh sng vinh quang, thin quang
Likeness: Ging nhau; ging nh, tng t; biu din, hnh nh,
chn dung
Lily: Hoa hu (tng trng cho c thanh khit)
Limbo: Ra; lm b
children's l.: anh hi tin thinh
l. of the fathers: ngc t tng
Limen: Thm, ngng (ca)
Liminal: Mc ngng (ch mc bt u nhn ra hoc o lng
c)
Limit-situation: Cnh hung: cc hn, cc kh, cc kham
Line: Hng (huyt tc)
collateral l.: h tc hng ngang, bng h
207

direct l.: h tc hng dc, trc h


Lenear conception of time: Quan nin thi gian theo chiu di
Lineamenta: ng nt chnh; d/phc tho
Linguistics: Ngn ng hc
Litany: Kinh cu
Literal: Thuc ch, vn t; ngha en; theo st ngn t, theo nguyn
vn
l. sense of Scripture: ngha vn t ca KT
l. translation: dch: tng ch mt, st tng ch
Literalism: Li gii thch: bm st vn t, theo ngha tng ch
Literary criticism: Ph bnh vn chng
l. genre: th loi vn hc
Litigate: Kin tng, tranh chp, tr.tng; tranh lun
Little: Nh, b; t; cht
l. Brothers/Sisters of Jesus: Tiu /tiu mui Dng Cha Gisu
l. Flower: thnh n Trsa Hi ng Gisu
l. Flowers of St. Francis: Fioretti: Cc truyn thuyt truyn v thnh
Phanxic Assisi
l. Office of the Blesed Virgin Mary: Nht tng knh M
l. Sisters of the Poor: Tiu mui Ngi ngho
Liturgical: Thuc phng v
l. actions: sinh hot ph. v
l. celebrations: cc bui c hnh phng v
l. commission: y ban ph. v
l. garb (vestments): l phc phng v
l. language: ngn ng ph. v
l. movement: phong tro canh tn phng v
l. prayers: kinh nguyn phng v
l. roles: phn v ng gi trong phng v
l. seasons: ma phng v
208

l. service/ceremony: bui c hnh/nghi thc phng v


l. year: nm phng v
Liturgiology: Phng v hc
Liturgism: Thi cc n nghi thc
Liturgist: Chuyn gia phng v, nh nghi l hc
Liturgy: Phng v
l. of the Eucharist: phng v Thnh Th
l. of the Hours: phng v gi kinh
l. of the Word: phng v Li Cha
children's l.: phng v thiu nhi
divine l.: phng v Thnh L (ng phng)
heavenly l.: phng v: trn Tri, thin quc
Live: Sinh sng; tr ng, ti
Livelihood: Phng cch sinh nhai, sinh k; ngh nghip
Loaves of Proposition: Bnh cung hin
Local: a phng, s ti
l. Church: GH a phng
l. Ordinary: Bn quyn s ti (k 134 2)
l. Superior: B trn nh
Localism: Ch ngha/no trng a phng; thi qu kch
Locative: Thuc: trng s, nh s; v tr cch
Loci communes: Ngun xut x chung; cc ch chung; iu so
Loco citato: ch trng dn (trc y)
Locus theologicus: Ngun c liu, xut x thn hc; ch thn hc
Locution: Kiu ni, thnh ng; thn ngn (li TC ni ra mt cch
siu nhin vi mt ngi)
Locutory: Phng khch (tu vin)
Lofty: Cao; cao qu/thng; trc tuyt; kiu cng
Logia: Tp on ngn c Gisu
Logic: Lgc; lgc hc, lun l hc
209

Logion: Li ni, ngn t ca K


Logocentrism: Ch thuyt: quy ngn, v ngn t (t li ni lm
trung tm)
Lgos: Li, ngn t; tr nim; gio hun; s vic, bin c; Ngi Li
l. alths: li tht
l. sarkos: Li khng xc th, v th
l. nsarkos: Li trong xc th, ti th
l. spermatiks:Li ht ging
l.-anthopos christology: kit hc li-ngi (bo ton nhn tnh K:
trng phi Antikia)
l.-sarx christology: kit hc li-xc th (bo ton thin tnh K:
trng phi Alxanria)
Lollards: Tn phi Lollard (theo Wycliffe, tk 15; x. Wycliffianism)
Longanimity: Khoan th, bao dung; nhn nhc
Lord: Cha, c Cha
L's Day: Cha nht
L's Prayer: kinh Ly Cha
L's Supper: ba tic ly, ba tic ca Cha (Tin lnh thng gi
Phng v T n vi danh xng ny)
L. of Hosts: Cha cc o binh
Lordship: Quyn lnh cha, ch quyn; quyn lc; uy quyn
Lot: L, m, m; vn s; s phn, thn phn
draw/cast l.(s): chn bng cch rt thm
Love: Yu mn/thng; tnh yu, lng mn; c i/mn
Low: Thp, ln; h
l. Church: Anh Gio H phi (thin v Tin lnh)
l. Countries: H lan
l. Mass: L c
l. Sunday: Cha nht th I sau Phc sinh
Loyal(-ty): Trung thnh, tr.ngha; thnh thc; trung thc; tn ty
210

Lucidity: Sng sut, minh mn, tnh to


Lucifer: Qu vng Luxiphe
Ludic: Thuc v tr chi
Luke: Lu-ca, Lc
Lukewarm: Hm hm; lnh m, nht nho, th , h hng
Lumen gloriae: nh sng vinh quang ( c th thy TC trn thin
ng)
Lumpenproletariat: V sn lu manh
Luna (lunette): Mt nguyt
Lust: Nhc dc; tham dc, dm ng/; lng tham
Lustral: Dng thanh ty; tng 5 nm
Lustration: L ra; thanh luyn
Lutheranism: Thuyt/gio phi Luther (1483-1546)
Luxury: Xa x/hoa; lng ly
l. article: xa x phm
LXX (Septuagint): Bn by mi (bn dch Cu c trong ting Hy
lp)
Lying: Ni di
Lyons, Councils of: Cng ng (chung) Lyon (n. 1245, 1274)
Lyric: Tr tnh

211

M
MA: C nhn vn chng
Macabre: Cht chc; rng rn, kinh khng
danse m.: iu nhy t thn; tranh v t thn dt tay ng. cht
Macarism: Cng thc chc phc; (GH Hy lp) tm mi phc tht
Maccabees: Ma-ca-b, 1Mcb, 2Mcb (3Mcb v 4Mcb l ngy th)
Macedonianism: Lc gio Maxni (mt dng ca Semiarianism, tk 4-5)
Macedonians: Ngi thuc phi Maxni
Machiavellism: Chnh sch Machiavelli; th on qu quyt, xo
quyt
Macrocosm: Th gii v m, v tr
Mactatio mystica: St t thn b
Macula: Vt, chm, m
Madonna: c M
Magdalens: K n quy hi/ chnh (ph n giang h/ phng ng n
nn hi ci)
Magi: Cc o s
Magic: Ma/qu thut; o thut
Magister: Thy, s ph, gio s
m. sacri palatii: c vn thn hc gio triu
Magisterial: Thuc hun quyn
Magisterium: Hun quyn, quyn gio hun
extraordinary m.: h. quyn c bit, c hun
ordinary m.: hun quyn thng thng, thng hun
solemn m.: h. quyn trng thc, trng hun
Magnanimity: i lng, ho hip, khoan nhn, tm hng ch i
Magnificat: Kinh ngi khen
Magnificence: Lng ly, huy hong, trng l, nguy nga
212

Magnitude: Tm c: to ln, quy m, rng ri; tm quan trng;


sng biu kin (thin th)
Mahayana: i tha
Mahometanism: Hi gio (tn phi Mahmt)
Maieutics: Khch bin php (phng php gi hi theo kiu ca
Socrates)
Mainstream: Ch o/hng
Maitreya: Di lc
Majestic(-y): Uy nghi, oai v, cao c, ch tn
Major: Ln; trng thnh; chuyn ; i tin
m. Order: chc [thnh] ln
m. Superior/Moderator: b trn cao cp (k 620)
Majority: S ng, a s; tui: thnh nin, trng thnh (k 97)
Makarism: Cng thc chc phc; cc mi phc tht (ng phng)
Malabar Church: GH Malabar (n )
Malachi: Ma-la-khi, Ml
Malankar Church: GH Malankar (Malabar cng gio)
Male: Trai, nam, c, trng
m. chauvinism: thi /no trng trng nam khinh n
Malediction: Nguyn ra, on trch, chc d; trng pht; tai ha
Malefaction: iu c/hi; hnh ng: gian t, bt lng
Malestream: Ch hng trng nam
Malevolence: c , c tm, xu bng
Malice: c him/c, c tnh phm li; tinh nghch/qui
Malpractice: Hnh ng: bt chnh, phi php; bt cn, cu th; lm
dng: a v, cng qu
Maltese cross: Thp gi k hiu ca Dng Hip s Malta
Malthusianism: Thuyt Malthus (hn ch sinh pht trin kinh
t)
Mammon: Thn tin
213

Man: Con ngi, nhn; chng; n ng, nam gii


m. of God: ngi: o c, sng o
m. of Sin: Phn Kit
Mandaeanism: Gio phi Ty ng (Man)
Mandala: Khung v biu hin v tr; biu tng c gng t ci thin
Mandate: U nhim th (k 42); mnh lnh, ch th
Mandatum: Nghi thc ra chn (th 5 Tun Thnh)
Man-God: Nhn-Thn (Ngi-[Thin] Cha)
Manhood: Nhn loi; nhn tnh; tui trng thnh; nam gii; nam
tnh
Manichaeism: Phi Manik; thuyt: lng nguyn, nh nguyn
Manifest: By t, biu hin, biu l/th; danh sch (hnh khch, hng
ha)
Manifestation: Biu l/th; biu tnh; hin hnh, khi hin
m. of conscience: by t: tm hn, lng tm (k 630 5)
Manip(u)le: Khn eo tay (trong Thnh L thi xa)
Manipulation: Th tc/vn (vn hnh hay iu khin bng tay), thao
tc; lo li
Mankind: Nhn loi, loi ngi
Manna: Man-na
Mantra: Cng thc tng nim (lp i lp li lc suy nim)
Manu militari: Bng v lc
Manual: Sch gio khoa; tp cm nang
Manualist: Tc gi sch gio khoa hoc loi sch thn hc cm nang
Manumission: Gii phng (n l)
Manuscript: Bn chp tay, th bn, bn tho
Manuterge: Khn lau tay (phng v)
Mar: Cha, c, ng (tn xng)
Marabout: Thy tu Hi gio
Maranatha: "Ly Cha, xin ng n!"
214

Marcan: Lin quan n Mc-c


m. hypothesis: gi thuyt v Phc m Mc (cho l Phc m xa nht)
Marcionism: Lc thuyt Marcion (nh nguyn, tk 2)
Marcionite prologues: Li ta Marcion (ca phi Marcion gii thiu
cc th thnh Phaol)
Marginated: B gt ra bn l, ngoi l (x hi)
Marian: Lin quan n c Maria
m. rosary: trng (kinh) mn ci
m. year: nm Thnh Mu
Marianists: Tu s Hi Dng c Maria (SM, do G.J.Chaminade
sng lp, n. 1816)
Mariolatry: Tn th c Maria
Mariology: Thnh Mu hc
Marists: Tu s Hi Dng Truyn Gio c Maria (SM, FMS, do
J.C.M. Colin sng lp n. 1824)
Marital: Thuc v chng, hn nhn
Mark: Mc-c, Mc
Market economy: Kinh t th trng
Marks of the Church: c im GH (duy nht, thnh thin, cng
gio v tng truyn)
Maronite Church: GH thnh Maron (Liban)
Marriage: Hn nhn, hn phi, gi th; l ci
free/private m.: t do sng chung, t hn
civil m.: hn nhn lut i
m. bond: dy hn phi, hn h
m. certificate: giy gi th
m. encounter: phong tro/ kha thng tin hn nhn
m. form: th thc hn phi (k 1108)
m. licences: php kt hn
mixed m.: hn nhn khc o, hn hp (d gio)
215

ratified and consummated m.: hn nhn chun nhn v hon hp


religious m.: hn nhn lut o
sacrament of m.: b tch hn phi
Marrow: Ty; ct ty/li, tinh ty
Martyr: ("Chng nhn") T o, tun gio
proto-m.: v t o tin khi (thnh Stphan)
Martyrdom: Phc: t o, tun gio
Martyrium: Thnh ng (c m) t o
Martyrolatry: Tn th cc v t o
Martyrology: Sch tiu s cc thnh t o; s cc thnh
Marxian: Thuc t tng ca Karl Marx
Marxism: Ch ngha Cc-mc
Mary: Maria
M. Major, church of St.: Thnh ng c B C (Rma)
Maryknoll: Hi tha sai Maryknoll (MM, 1911)
Marymas: L Truyn Tin (25-3)
Masochism: Kh/thng dm; chng khoi: kh, t hnh h chnh
mnh
Masonic: Tam im
Masoretes: Cc nh ng php Do thi trng phi Masorah (tk 6-10)
Masoretic text: Bn vn Kinh Thnh do trng phi Masorah bo
lu
Mass: Thnh l
concelebrated m.: l ng t
exequial m.: l an tng
high, solemn m.: l trng th (c ht cc phn ca phng v Thnh
L)
low m.: l thng, l c
m. for the people: l cu cho on dn (cng on c giao ph
trong coi: k 534)
216

m. intention: l, bng l
m. obligation: bn phn d l (Cha nht)
m. offering: bng l (k 945)
m. of the catechumens: phn phng v trc Dng l
m. of the presanctified: L vi Mnh Thnh truyn php sn (th 6
Tun Thnh)
m. stipend: bng l
nuptial m.: l hn phi
pontifical m.: l i triu (GM)
private m.: l ring
requiem m.: l cu hn
votive m.: l ngoi lch
Mass: Qun/i chng, m ng; khi, khi lng
m. communication: thng tin i chng
m. education: gio dc i chng
m. media: phng tin truyn thng i chng
m. psychology: tm l qun chng
Master: Thy, s ph, ch
m. General: B trn tng quyn Dng aminh
m.-key (pass key): cha ci, cha vn nng
m. of ceremonies: trng ban nghi l
m./mistress of novices: gio tp, gim tp, tp s
m. of the Sacred Palace: trng in Tng ta
m. of the Sentences: Phr Lmbar ( 1160; tc gi cun Tng
lun cc ch thn hc)
masterpiece: kit tc
m. plan: s (k hoch) tng th
Masturbation: Th dm
Materia: Vt cht; cht th
m. et forma: cht th v m thc
217

m. ex qua: ni cht th, cht th cht liu


m. sacramenti: cht th b tch
Material: Vt cht; hu hnh; vt liu
m. cooperation: hp tc c s (bng hnh ng bn ngoi ch khng
thc hoc khng c tnh)
m. principle: nguyn t cht th
m. sin: ti c s (lm iu xu, nhng khng mc ti v hnh ng
m khng thc hoc mt t do)
Materialism: Ch ngha duy vt
dialectical m.: duy vt bin chng
historical m.: duy vt lch s
practical m.: duy vt thc tin
Materials: X. hylics
Maternity: T cch (chc nng) lm m; sinh ; tnh m; mu h
m. hospital: nh h sinh
m. leave: ngh vic thi sinh n (sn ph)
Mathurins: Tu s Dng Cha Ba Ngi
Matins or mattins: Kinh sng
Matriarchy: Ch mu quyn
Matricide: Git m, st mu (x. patricide: git cha)
Matrilineal: Dng/h m, mu h
Matrilocal: C tr/sng bn h m, thuc c s mu tc (x.
patrilocal, virilocal, uxori-local)
Matrimonial: Thuc: hn nhn, hn phi
m. consent: ng thun kt hn
m. contract: hn c
m. court: ta n hn phi
m. covenant: giao c hn phi
m. impediment: ngn tr hn phi
Matrimony: Hn phi/nhn
218

Matrix(-es, -ces): T cung, d con; khun c/ci; ma trn; s ci


(thu v)
Matter: Vt cht; cht th; vn , ch ; ni dung, s kin
m. and form: cht th v m thc
m. of life and death: vn sng cht
m. of a sacrament: cht th b tch
prime m.: nguyn liu
printed m.: n phm
Matthew: Mt-thu, Mt
Matthias: Mt-thi-a
Gospel of St.M.: Phc m theo thnh Mathia (ngy th)
Mattins: Kinh sng
Mature(-ity): Trng thnh, chn chn, thnh thc
Maundi Thursday: Th 5 Tun Thnh
Maurists: Tu s Dng thnh Maur
Maxim: Cch/chm ngn; phng chm, tn ch
Maximalist: Ng. yu sch/i hi ti a
Meaning: ngha
Mechanism: B my; c cu, gung my; thuyt c gii
Medal: Huy chng; nh eo
Medi(a)eval: Thuc Trung c
Mediation: Trung gian, mi gii, ha gii
Mediator: ng trung gian; mi gii
Mediatrix: c N trung gian (tc hiu M)
M. of all graces: c N tr. gian cc n
Medical ethics: Lun l/o c hc y khoa (xin x. bioethics)
Medicinal penalty: Dc hnh, hnh pht iu tr (k 1331tt)
Mediocrity: Tm thng
Meditation: Suy nim, nguyn ngm
Medium: Trung dung/; mi gii; dng c; ng ct
219

Meek(-ness): Hin lnh, nhu m, n ha


Megalomania: Hoang tng t i (thi a lm ln)
Melanchthonians: Phi Mlanchton (1497-1560, Tin lnh)
Melch(k)ites: GH bo hong (Cng gio)
Melchizedek: Men-ki-x-
Meliorism: Thuyt ci thin
Melismatic chant: Ca iu c vn a m (mt vn m ht ngn nga
qua nhiu du nhc lin tc)
Melitians: Phi ly khai Melitius (tk 4)
Member: Chi th; b phn; phn t, hi/thnh vin; v
Membership: T cch hi vin; s hi vin
m. of the Church: phn t ca GH, gio hu
Memento: S tay; cm nang; kinh tng nh
m. of the dead: kinh tng nh k cht
m. of the living: kinh cu cho ngi sng
Memorabilia: Nhng s ng ghi nh
Memorandum(-s, -a): S ghi, nht k; gic th
Memorare: Kinh "Hy nh"
Memorial: K nim, tng nh, hi nim; i k nim; l nh
m. acclamation: cu tung h (sau truyn php)
m. service: l truy iu
obligatory m.: l nh quy nh (theo phng v chung)
optional m.: l nh ty
Memorization: Ghi nh, hc thuc lng
Memory: K c, tr nh
in m. of: ghi nh ...
Mendacity: Ni di/iu; xuyn tc
Mendelism: Thuyt di truyn ca LM Mendel ( 1884)
Mendicants: Tu s Dng kht thc
Mennonite: Gio phi Menno
220

Menology(-ion): Lit truyn cc thnh


Menorah: Chn n by ngn (Do thi)
Mensa: Mt bn th; bn
Mental: Thuc tr tu, tinh thn, tm thn
m. ability: ti tr
m. attitude: thi tm linh
m. home (hospital): nh thng in
m. prayer: tm nguyn
m. reservation (restriction): tim ch ngha (ch trnh by s vic
m khng mun ni r ra ht ngha)
Mentality: Tm thc, tm tnh, no trng
Meontology: V hu th hc
Mercedarians: Tu s Dng c B thng xt (chuc k lm ti/n
l); dng n .B thng xt (tha sai)
Mercy: Thng xt, nhn hu, n.t, t bi, khoan dung
m. killing: lm cho cht m du, an t (x. euthanasia)
m. seat: ta thng xt (tm vng ph hm bia trong n th
Girusalem, cho l ta Giav)
works of m.: cng tc t thin (Thng ngi c 14 mi: thng xc
7 mi, thng linh hn 7 mi)
Meretricious: ng im, thuc gi im; p gi to
Merger of Institutes: Sp nhp cc hi dng (k 582)
Merit: Lp cng; cng c, cng lao/trng; gi tr; xng ng, ng
c
Meritorious: ng thng; c cng
Merry: Vui v, hn h; ng ng (hi say)
Mesolithic: Trung thch i (thi tin s t 10.000-8.500 n. trc
cng nguyn, gia paleolithic v neolithic: xem)
Mesopotamia: Min trung lng h (x Irak ngy nay, nm gia hai
con sng Tigre [Tigris: Dajla] v Euphrate [Euphrates: Al Furt])
Mesozoic: a trung sinh, mesozoi (a cht)
221

Message: Thng/th tn; s ip; thng ip


Messalianism: Phi duy cu nguyn (ng phng)
Messenger: Ngi a tin, s gi
Messiah or Messias: c Msia, ng Thin sai (ting Hy lp dch
l CristV: Kit, ng chu xc du)
Messianic: Thuc ng Thin sai
m. secret: b mt v ng Thin sai (mt c im ca Phc m
thnh Mc-c)
Messianism: Nim ch mong ng Thin sai; ch ngha Msia;
phong tro gii phng cu tinh
Metacritical: Ph bnh hi kim
Metahistoric: Siu lch s
Metalanguage: Siu ngn ng
Metamorphosis: Bin dng, b.hnh, b.thi
Metanoia: Thay i tm thc, no trng, cch suy ngh; sm hi, ci
thin
Metaphor: Php n d
Metaphysic(-s): Siu hnh (hc)
Metatheory: Siu hc thuyt
Metempirical: Siu kinh nghim
Metempsychosis: Lun hi (x. reincarnation)
Method: Phng php, cch thc, phng thc
Methodism: Gio phi: Mthist, Gim l
Methodology: Phng php lun
Metonymy: Hon d
Metrical Psalter: Sch ht Thnh vnh (Tin lnh)
Metropolitan: Tng GM chnh ta (k 435tt)
Micah or Micheas: Mi-kha, Mk
Michael: Mi-ca-en
M.-mas: l tng lnh thin thn Micaen (29-9)
222

Microcosm: Th gii vi m; (vn) th gii thu nh


Middle: Gia, na, trung
m. age: trung nin
M. Ages: Trung c
m. class: gii trung lu
M.-East: Trung ng
m. name: tn m
m.-man: ng.: mi gii, trung gian
Midpoint of time: Trung im thi gian
Midrash: Chuyn kiu Mirash (kiu gii thch)
Migne: B Gio ph hc (gm 217 cun bng ting Latinh v 161
cun bng ting Hy lp)
Migration: Di c; di tr
m. of souls: lun hi
Militant Church: GH chin u, GH ti th
Military: Qun s/i
m. chaplain: tuyn y qun i
m. orders: dng chin s
m. ordinariate: gio phn qun i
Mill Hill (Missionaries, Sisters): Tu s Dng thnh Giuse tha sai
(MHM)
Millenar(ian)ism: Thin nin thuyt
Millenium: Thin k/nin; tr v ngn nm
Mime: M phng, bt chc
Mind: Tm tr; tm linh, tinh thn; ngh, t duy
m. of the legislator: ch ca nh lp php
m. of the Church: ch (tinh thn) ca GH
Minims: Tu s Dng thnh Phanxic Paola (n. 1435)
Minister: Tha tc vin (k 232tt)
sacred m.: tha tc vin chc thnh
223

Ministerial: Tha tc
m. priesthood: chc t t tha tc
Ministry: Tha tc v
ordained m.: tha tc v chc thnh
Minjung theology: Thn hc tin dn (i Hn)
Minor: Nh, b, th; v thnh nin (k 97)
m. orders: cc chc nh
m. prophets: cc tin tri nh
Friars m.: anh em hn mn
Minorites: Anh em hn mn (Dng Phanxic)
Minority: Thiu s; tui v thnh nin
Minster: Nh th ln (thng l ca tu vin)
Miracle: Php l; iu k diu
m. plays: kch tn gio
Miraculous Medal: Linh nh (nh tng M lm php l, Paris,
Catherine Labour, n. 1830)
Misanthrope: Ght i, ym th
Misbehaviour: C x sai tri, khng phi cch/php, thi khim
nh
Misbeliever: Ngi khng tn ngng
Misconduct: C x sai php, hnh ng sai tri; hnh s/ x l cu
th; lng nhng tnh cm; hnh kim xu
Miserere: Tv 50 (51) ("Xin xt thng")
Misery: Cng cc, khn cng; bt hnh, tai ha
Mishnah: Sch Mishnah (su tm lut l Do thi)
Mismarriage: Hn nhn: khng ha hp m m, thiu hnh phc
Misogyny: Ght ph n, ym n
Missa: Thnh L, L Misa
Missal: Sch l
Missing link: Khu [cn] khuyt
224

Missio: S mnh
m. canonica: y nhim th
m. Dei: vic TC phi gi; s mnh TC y thc
Missiology: Truyn gio hc
Mission: S mng; vic hoc vng truyn gio
divine m.: s mng ca mt Ngi V TC; nhim xut
Missionary: Nh: truyn gio, tha sai
Missioner: Nh truyn gio
Mitre: L mo/m l GM
Mithraism: o Mithra
Mixed: Ln ln, pha trn
m. blessing: ci may m li chua cay
m. chalice: chn ru c pha nc (l Misa)
m. marriage: hn phi hn hp (k 1124tt)
m. religion: ngn tr khc o (hn phi, k 1983)
Mnemonics: Thut nh (gip tr nh)
Modalism: Lc thuyt hnh thi (cho rng Ba Ngi ch l ba "cch
th" ca cng mt Ngi V duy nht)
Modality: Dng thc; th thc; phng/cch thc
Mode: Hnh thc; dng thc, cch th/thc
modes of responsibility (morality): m dng trch nhim lun l (hc
thuyt ca J. Finnis v G. Grisez)
Model: Mu, kiu, m hnh; m biu/mu; gng mu
Moderate: Tit ch; n ha, iu
Moderator of the curia: Gim s gio ph
supreme m.: b trn tng quyn
Modernism: Ch ngha i mi; t ng mi
Modernity: Hin i tnh
Modes: m giai bnh ca
Modesty: Khim tn/nhng; oan trang, nt na
225

Modus: Cch thc; cung cch


m. operandi: cch thc hnh ng, cung cch tin hnh
m. vivendi: cch sng; tm c
Mohammedanism: Hi gio
Molech or Moloch: Thn nhc (2V 23:10; Gr 32:35)
Molinism: Thuyt Molina ( 1600)
Monad: n t; n sinh vt
Monadism: n t thuyt (mi phn t -vt cht v tinh thn- u
ng c lp)
Monandry: Ch nht phu (mt chng)
Monarchianism: Lc thuyt c nht thn v (ch trng ch c mt
Ngi V c nht trong TC)
Monarchical bishop: GM c nhim
Monarchy: Ch qun ch; TC nht nguyn nht v
Monastery: an/tu vin
Monastic: Thuc an/tu vin, phong cch an s
Monasticism: Li sng an vin, n tu
Monenergism or Monoenerg(et)ism: Lc thuyt n nng (cho rng
trong K ch c mt nng lc c nht hot ng, l nng lc
thin tnh, tk 7; x. Monophysitism v Monothelitism)
Monergism: Thuyt c tc (mt mnh Thnh Thn tc ng thnh
ha con ngi)
Mongolism: Bnh Down, bnh Lang-n-ao
Monism: Nht nguyn thuyt
Monition: Cnh co; cnh gii; giy gi ra ta
Monitum: Khuyn co
Monk: an s, tu s dng chim nim, tng l
Monocentric: c tm, hng/quy c tm
Monoenerg(et)ism: X. Monenergism
Monogamist: Ng. theo th ch mt v mt chng
226

Monogamy: Th ch: mt v mt chng, n hn, nht phu nht


ph
Monogenesis: Sinh sn n thc, ng nguyn
Monogenism: Thuyt c t
Monograph: Chuyn kho (cng trnh nghin cu)
Monogyny: Ch c th (mt v)
Monolatry: Th duy mt thn (d tin c nhiu)
Monophyletism: Thuyt c chi/tc
Monophysi(ti)sm: Lc thuyt nht tnh (K ch c mt bn tnh l
thin tnh)
Monopsychism: Thuyt nht hn (mt hn thing cho c nhn loi:
Averroes)
Monotheism: c [nht] thn gio
Monothele(i)tism: Lc thuyt nht ch (cho rng K ch c mt
ch c nht l ch TC, tk 7)
Monsignor: c ng
Monstrance: Mt nht, ho quang
Montanism: Lc gio Montan (tk 2-3, khc kh v cm ti hn)
Month's mind: L gi 30 ngy
Moonies: Tn phi Moon (Mun)
Moral: Lun l, o c
m. argument: tm c o (ly ting lng tm lm bng c chng
minh TC hin hu)
m. certainty: xc tnh c quyt (thc s c kh nng l ng/s xy
ra)
m. certitude: xc tn c quyt (tin chc l ng)
m. conscience: lng tm
m. development: qu trnh pht trin lun l o c hoc lng tm
m. determinants: iu kin lun l

227

m. dilemma/emergency: lng th/khn trng lun l (cn tc thi


ly phn on lun l gia hai pha xem ra u chnh ng hoc
ngc li, hnh ng)
m. discipline: l lut lun l
m. evil: s c lun l (ti li)
m. goodness: iu thin lun l
m. insanity: i bi lun l, i phong bi tc
m. judgment: phn on lun l
m. law: lut lun l
m. life: i sng lun l
m. order: trt t lun l
m. permisiveness: bung th phong ha
m. person: php nhn
m. philosophy: o c hc
m. positivism: o c thc chng ch thuyt
m. rearmament: phong tro chn/phc hng lun l o c (tk 19)
m. sense: cm thc lun l
m. support: ng h tinh thn
m. theology: thn hc lun l
m. virtues: nhn c lun l
Morale: Tinh thn, ch kh
Moralist: Nh o c hc
Moralistic: Thuc ch ngha duy lun l; o c c chp; a dy
i
Morality: Lun l, o c, o ngha; c hnh
m. play: kch lun l (thi Trung c: tranh lun gia Thin v c)
Morals: Lun thng o l, o ngha
Moravian Brethren (Church): GH Mravia (ta nh Tin lnh)
Morganatic Marriage: Hn nhn d ng (ng. qu tc kt hn vi
th dn)
228

Mormons: Gio phi Mcmon: GH K ca cc thnh thi cui cng


(thin nin gio; x. Latter-Day S.)
Morning offering: Kinh dng ngy (cho Thnh Tm Cha)
Morphology: Hnh thi hc
Mortal: Cht, hay cht, phi cht, lm cho cht
m. remains: t thi, di hi/ct
m. sin: ti trng
Mortality: Tnh hay/phi cht; t l cht
Mortification: Hm mnh, hnh xc, kh ch
Mortuary: Nh xc
Mosaic: Thuc M-s
m. Law: Lut Ms
Moslem: Hi gio
Mosque: Nh th Hi gio
Motet: Thnh ca chu php lnh
Mother: M, mu
M. Church: Gio hi M
m. country: T quc, mu quc, qu hng
m. of God: M TC
m. Superior: M b trn
m. surrogate: ng. thay th m, th mu
Motherhood: Tnh m, chc/ o lm m
Motivation: ng c/lc, l do thc y
Motivational hierarchy: Bc thang ng c
Motto: Phng chm, cch ngn, chm ngn; khu hiu
Motu proprio: T sc
rescript m. p.: phc ngh nhim (k 38)
Motus: ng/ng/xc cm
m. primo-primi: . c. s thy (phn x, khng thc)
m. secundo-primi: ng cm bn thc
229

m. secundi: ng cm thc
Mourn(-ing): Than khc; thng tic; tang tc, su thm
Movable feasts: L di ng
Movement: Chuyn ng, vn chuyn, v.ng; c ng, hot ng;
bin ng; xc ng; nhc on; phong tro
Mover: ng tc nhn; ng c/lc; ng.: pht ng, ch xng, ch
ng, xut
prime m.: nguyn ng tc nhn; nguyn ng lc; nguyn nhn v
nguyn nhn (TC)
unmoved m.: nguyn ng tc nhn bt bin
Mozarabic rite: L in Mzarb (Ty ban nha)
Mozzetta: o khoc ngn (GM v GH thng dng, khoc ln
ngoi o dng)
Multilocation: Phc ti (hin din ti nhiu ni cng mt lc)
Multiple: Nhiu; phc tp; bi s
m. personality: nhn cch a dng
Multiplicity: Nhiu, v s; a dng
Multipresence: X. Multilocation
Muratorian fragment (canon): Bn mnh th mc Muratori (xa
nht -cui tk 2- ghi tn cc sch trong Tn c)
Murder: Git ngi, st nhn; tn st
Musical instruments: Nhc c/kh
Musician: Nhc s; nhc cng
Muslim: Hi gio
Mustum: Nc nho p (trc khi ln men thnh ru)
Mutation: Bin/thay i; t bin; thay th, thuyn chuyn; chuyn
nhng; chuyn ha
Mutatis mutandis: i nhng g cn phi i, vi nhng sa i
thch ng
Mutilation: Ct mt/hy hoi mt phn c th, lm cho qu qut, tn
tt; ph h/hng; ct xn (vn bn)
230

Mutualism: H sinh/tr; thuyt/phong tro tng t


Mutuality: Trao i qua li; gip ln nhau, h tng/ tr tnh
Myriad: Mun vn, v s
Myron: Du thnh
Mystagogic: Thuc vic khai tm
Mystagogue: Ngi khai tm
Mystagogy: Khai tm (dn nhp vo mu nhim)
Mysterium: Mu nhim
m. tremendum: mu nhim khng khip
Mystery: Mu nhim; huyn nhim; huyn b
m. cults: tn phi thn b
m. of iniquity: m. nh. ti c
m. of the Rosary: mu nhim mn ci
m. play: kch tn gio
m. religions: tn gio huyn b
m. theory: hc thuyt mu nhim (O. Casel)
Mystic: Bc thn nghim (thn hip uyn nghim; xa= thn b)
Mystical: Thn nghim, thn cm; huyn nhim
m. Body: Nhim Th
m. experience: kinh nghim thn cm, thn nghim
m. immolation/sacrifice: st t/hy t huyn nhim
m. life: i sng thn nghim
m. marriage: nhim hn
m. sense of Scripture: ngha thn nghim hoc biu tng ca KT
m. spirituality: tu c thn nghim
m. theology: thn hc thn nghim
m. union: nhim hip
Mysticism: Thc ti/hin tng thn nghim, khoa thn nghim
Myth: Huyn thoi; thn thoi, chuyn hoang ng
Mythical: Huyn thoi, hoang ng
231

Mythicism: Thn thoi thuyt


Mythism: Thn thoi tnh
Mythologist: Nh chuyn mn v thn thoi hoc thn thoi hc
Mythologize: Thn thoi ha
Mythology: Huyn/thn thoi hc

232

N
Nabi: Tin tri, ngn s
Nahum: Na-khum, Nk
Naive(-ty): Ngy th; ngy ng, kh kho
Name: Tn, danh
Holy N.: Thnh Danh Gisu
n. day: ngy l bn mng (ngy mng tn thnh)
Narcissism: i k, t k i m
Narcotic: Thuc m, gy m; ma ty
Narrative: Trnh thut, tng thut, k thut, k chuyn
n. of the institution: phn tng thut vic lp Thnh Th
n. theology: thn hc k thut
Narrow: Hp, cht; hp hi
n.-minded: u c hp hi, nh nhen
Narthex: Tin phng/ng (phn trc: t ca vo cho ti lng
chnh nh th; x. vestibule)
Natality: T l sinh
National: Thuc dn tc, quc gia; kiu dn
N. Catholic Church: GH c. g. quc gia (ly khai; x. Old Catholics)
n. parish: gio x tng dn (cng l tng nhn: dnh cho gio hu
thuc mt gc quc tch, dn tc, vn ha... no , sng ti mt
vng trong nc khc)
Nationalism: Ch ngha: dn tc, quc gia
Nativism: Ch ngha bn x (Hoa k); thuyt: bm sinh, tin thin
tnh
Nativity: L Sinh Nht
N. of Our Lord: L Ging Sinh
N. of the Blessed V. Mary: Sinh Nht c Trinh N Maria
Natura: Thin nhin
233

n. naturans: thin nhin sng to (TC)


n. naturata: th. n. th to
Natural: Thin nhin; t nhin; bm sinh
n. child: con ngoi hn (hoang)
n. family planning: k hoch ha gia nh theo phng php t nhin
n. gift: thin t
n. history: vn vt hc
n. law: lut t nhin
n. order: t nhin gii
n. resources: ti nguyn thin nhin
n. revelation: mc khi t nhin
n. rights: nhn quyn t nhin
n. sciences: cc ngnh khoa hc t nhin, t nhin hc
n. selection: chn lc hoc o thi t nhin
n. theology: thn l hc, bin thn lun (da theo l tr m tm hiu
v TC; Rm 1:20)
Naturalism: Ch ngha t nhin (ph nhn siu nhin; theo khuynh
hng thuyt duy thc v ch ngha hin thc)
Naturalist: Nh t nhin hc
Nature: Thin nhin; bn tnh
divine n.: thin/thn tnh
human n.: nhn tnh
Naturism: Ch ngha thin nhin (ly thin nhin lm gc ngay c
cho tn gio; dng thin nh. vo phng php tr liu; tr v vi th.
nhin: sng gia th. nhin, dng thc n t nh. v mc o t nhin
tc l theo mt kha thn; x. nudism)
Nave: Lng nh th
Nazarene or Nazorean: Ng. Na-da-rt; phi Na-da-rt (kit hu thi
u)
Nazareth: Thnh Na-da-rt
234

Nazarite or nazirite: Thuc phi Na-dia (thnh hin v gi mt s


li khn, x. Tl 13:5-7; 16:17; Ds 6:1-21; Cv 18:18)
Nazism: Ch ngha quc x
Necessitas: Nhu cu; cn/tt yu, cn thit
n. congruentiae: tt yu/ thit: thng l, thng l (theo l thng v
bi tng hp vi cc l l khc)
n. consequentiae(tis): tt yu /thit: d hu, hu kt
Necessity: Cn/khn thit; b buc; nhu yu phm; tt yu tnh (i
li vi contin-gency: bt tt, ngu nhin, t xut)
antecedent n.: tt yu: d tin, tin hnh
argument of n.: l chng duy tt yu
consequent n.: tt yu: d hu, hu kt
n. of coaction: cn thit v bt buc (khng th lm khc)
n. of goal: cn thit v mc tiu (nhm ti)
n. of means: cn thit v l phng tin (phi dng)
Necrology: S t; tiu s ngi cht
Necromancy: Thut chiu hn, ng bng
Necrophilia: Lon dm t thi
Necropolis: Ngha a, bi tha ma
Negation: Ph nh; ph nhn, t chi
Negative: Tiu cc, ph nh, t chi
n. theology (way): thn hc ph nh (dng con ng ph nh tm
hiu v TC)
Negativism: Ch ngha ph nh; thi tiu cc
Neglect: Khinh xut, sao lng, chnh mng, b b
Negligence: X. neglect
Nehemiah: N-kh-mia, Nkm
Neighbo(u)r: Ng.: hng xm, lng ging, bn cnh; ng loi
love of n.: yu thng: tha nhn, ng loi
Nem con (nemine contradicente): (khng mt ai phn i) ng
thanh/ lot tn thnh, hon ton nht tr
235

Nemesis: N thn bo phc/ ng


Neo-: Tn, mi
Neo-Catholics: Tn Cng gio (Anh gio hoc mt s gio phi Tin
lnh)
Neocatechumenate: Phong tro tn d tng
Neo-chalcedonianism: Trng phi Tn Calcnia
Neolithic: Tn thch i (x. mesolithic, v paleolithic)
Neologism: Tn to t, t ng mi
Neo-orthodoxy: Tn Chnh thng (K. Barth)
Neophyte: Tn tng
Neoplatonism: Tn hc thuyt Plat
Neo-scholasticism: Hc thuyt tn kinh vin
Neo-thomism: Tn hc thuyt Tma
Nepotism: Thi con ng chu cha, ch gia nh tr
Nescience: Khng bit, v tri, bt kh tri
Nesteia: n chay king tht (ng phng)
Nestorianism: Hc thuyt (GH) Nestri, Cnh gio
Nether world: m ty/ph
Network: Lin on (Cng gio M)
Neurasthenia: Chng suy nhc thn kinh
Neurosis: Chng lon thn kinh chc nng; nhiu tm
Neuter: Trung tnh, ging trung; v tnh; trung lp
New: Mi, tn; tn tin
n. born: tr s sinh
n. covenant: giao c mi
n. creation: cng trnh to dng mi, to vt mi
n. Eve: Ev mi (danh hiu M)
n. Testament: Tn c
News: Tin tc
good n.: tin mng
236

Nexus: Mi kt; quan/lin h


causal n.: quan h nhn qu
Nicaea or Nicea: Nica (cng ng n. 325, 787)
Nicene Creed: Kinh tin knh Nica
Nicolaitans: Lc gio Nicla (Kh 2:6)
Night: m ti, cnh ti tm
n. of the soul: m en tm hn
n. of the senses: m en cm quan
n. of the spirit: m en tm thn
n. prayer: gi kinh ti
Nightmare: c mng
Nihil obstat: "Khng g ngn tr" (c th n hnh)
Nihilianism: Thuyt h v (cho rng nhn tnh K ch l h v hoc
l o th)
Nihilism: H v thuyt, dit tnh thuyt
Nimbus: Ho quang, vng sng
Nirvana: Nit bn
Nisi: Tr phi, vi iu kin; tm thi
decree n.: ngh quyt (ly hn) vi iu kin
Noah: N-
N'-s ark: Thuyn N-
Nobility: Cao thng, thanh cao; thanh nh; qu tc/phi
Noble: Cao qu; qu tc/phi
n. guards: cn v thng trt (ca GH; c Phaol VI gii tn nm
1968)
Noel: No-en
Noctambulism: Chng mng du
Nocturn: Kinh m (xa: gm Kinh sch v Kinh sng ca Phng
v gi kinh ngy nay)
Nocturnal emission: Mng di/tinh
237

Noesis: T duy; nhn thc; tri nng


Noetic: Thuc: l tr, tinh thn, tri nng
Nolascans: X. Mercedarians
Nomadism: Ch : du mc, du c
No mans land: Vng t v ch (nm gia hai qun tuyn)
Nomenclator: Nh: thut ng hc, danh php (khoa t tn); ng.
xng danh (cc v khch)
Nominal: Thuc tn, danh t; ch c tn (hu danh v thc), theo danh
ngha, h v
n. authority: h quyn
n. value: gi tr danh ngha; gi php nh (tin t)
Nominalism: Thuyt duy danh
Nominative: Danh cch (hnh thi ca t lm ch ng)
Nomism: Thuyt duy lut, no trng v lut php
covenantal n.: hc thuyt duy Lut giao c
Nomocanons: Cc b su tp lut (gm c gio lut ln dn lut
trong khong cc tk 4-7)
Nomos: Lut, quy lut
Non-: Khng, v, bt, phi
n. believer: ng.: khng tn ngng, v tn
n. chalcedonian: khng nhn c Calcnia
n.-christian: khng kit
n. committal: khng cam kt, lng l, nc i
n.-conceptual: phi khi nim
n.-confessional: phi tn phi
n. conformist: phi cng l; c ng ha, khng theo thi; ng. khng
[chu] theo quc gio (Anh gio)
n. consummation: bt hon hp (hn phi; k 1697)
n.-discursive: phi suy l/lun
n.-identity: bt ng nht tnh
238

n.-intervention: khng can thip


n.-placet: ph quyt
n.-proliferation: hn ch/ chm dt ph bin
n.-refexive: phi phn tnh
None: Gi th chn (nht tng)
Nonviolence: Bt bo ng, hiu ha (khc t bo lc)
Noogenesis: Qu trnh: pht sinh tr khn, hnh thnh tm tr
Noosphere: Tr quyn, cnh gii tm linh
Norm: Quy tc/phm, tiu chun, chun mc
Norma: X. norm
n. normans (normative norm): quy phm chun tc
n. normata (dependent n.): quy phm quy nh (ph thuc)
Normative: Thuc: quy phm, tiu chun, chun mc
Notary: Cng chng vin, lc s (k 484)
Notes: im ghi, ch cuc; c im
n. of the Church: c tnh (hu hnh) ca GH
theological n.: nh mc thn hc (bc thang gi tr gio l dng
xc nh mc chnh tn ca cc im, cc vn , cc lp trng
thn hc... trong h thng tn l; gm cc nh mc nh: de
fide/thuc [ni dung] c tin [do mc khi minh nhin ca TC], de
fide definita/thuc c tin minh nh, proxima fidei/cn tn,
theologice certa/xc ng v mt thn hc; ngc li th c:
theological censures. X. theological)
Nothingness: H v/khng
Notion: nim, khi nim; (trong TC) bit k, c th cch, t cch
(ca mi Ngi trong TC Ba Ngi)
Notional: Thuc khi nim; thun l, t bin; (trong TC) thuc c
th cch, t cch
n. acts: hnh ng bit k, c th cch (ring ca mi Ngi trong
TC)
239

Notoriety: R rng, rnh rnh, hin nhin, ai cng bit, ting tm,
ni ting (cch ring l xu)
Notorious: X. notoriety
n. fact.: s kin: rnh rnh, t tng (k 15)
Noumemon: Bn th, t th, thc th (ca "hin tng"); (Kant) i
tng trc gic tr thc
Noun: Danh t
Nous: Tr khn/tu, tinh thn
Nouvelle thologie: Thn hc mi (tro lu i mi thn hc ti
Php, do Y. Congar, H. De Lubac...ch xng: b Thng ip
Humani generis [n. 1950] ch trch)
Novatianism: Thuyt Nvatian ( 257, cm tha ti trng)
Novelty: Mi m; mi l; tn phm
Novena: Tun chn ngy
Novice: Tp sinh; ng.: tp s, cha c kinh nghim
Novissima: Cc iu cui cng, thc ti thi cnh chung
de Novissimis: cnh chung hc
Novitiate: Tp vin, nh tp; thi k nh tp
Nuance: Sc thi; tiu d
Nubility: Tui: cp k, cp hn, kt hn
Nuclear: Thuc ht nhn
n. deterrence: [v kh] ht nhn kinh c (nhm ngn chn bng cch
lm cho s)
n. family: gia nh ht nhn (tiu gia nh: ch gm cha m v cc
con)
n. fission: phn r ht nhn, phn hch
Nudism: Kha thn; ch ngha kha thn
Nudity: Trn trung; trn tri
Nullification: Hy b, v hiu ha, bi hiu (k 10)
Nullity: V hiu, bt thnh; ng. bt ti
Number: S, s lng; nhm, bn; tit mc; nhp iu
240

n. of the Beast: s ca Con Th (=666: Kh 13:18)


Numbers: Dn s, Ds
Numen: Thn
Numinosum: Thn thing
Numinous: Thn thing, linh thing; siu tr
Nun: B s, n tu, ni c (Nh Pht)
Nunc: By gi
n. dimittis: ca vnh Simon (Lc 2:29-32)
n. stans: hin ti vnh hng
Nunciature: Ta/chc s thn Ta thnh
Nuncio: S thn Ta thnh
Nunnery: N tu vin
Nuptial: Thuc: hn nhn, hn l
n. blessing: php lnh hn phi
n. Mass: Thnh L hn phi
n. mystery (=baptism): mu nhim hn c
Nurture: Nui nng, dng dc
Nutus (-um): C ch (ra hiu bng u: gt/lc u; vg. th khng:
gt u ng ), du ch; du t , ch th, mnh lnh (x. ad nutum:
theo ...)
Nymphomania: Chng n cung dm

241

O
O Antiphons: ip ca di (cc ip ca bt u bng ch O: 17-23
thng 12)
Oath: Li th, th c; tuyn th (k 1199)
o. of fidelity: tuyn th trung thnh
promisory o.: li th ha
Obadiah: -va-ia, v
Obdurate(-cy): Cng ci, st ; ngoan c, chai , cng lng
Obedience: Vng li, vng phc, phc tng
o. of faith: v.ph. c tin (Rm 1:5)
o. of the pope: khu vc thuc quyn gio hong
Obediential potency: Th nng thn ha ty phc (nhn tnh [to
vt] nh n sng m c "thn ha")
Obedientiary: Vin chc tu vin (do b trn b nhim)
Obeisance: Tn knh/sng; ci u/mnh, phc bi
Obiter dicta: Nhn tin ngn (li ni ln v nhn tin)
Obituary: Li co ph, ai tn; s t/tang; thuc ng. cht
Object: vt; khch th; i tng, mc tiu; b ng
formal o.: i tng m thc
material o.: i t. cht th
Object(-ion): Khng bc, bc b, phn/chng i; (t) vn nn; co
t (k 1450)
consciencious objection (objector): (ng.) t chi v lng tm (khng
cho php: qun dch)
Objectify(-ivation): i tng ha; khch th ha; khch quan ha
Objective: Khch quan; khch th; mc ch/tiu
o. morality: lun l khch quan
o. report: bo co khch quan
Objectivism: Ch ngha khch quan
242

Objectivity: Khch quan tnh; thi : khch quan, v t


Oblates: Hin s (tu s thuc mt s Dng tu nam n khng c li
khn long trng, nh Dng O.M.I, Dng Phanxic Sal, v.v...);
gio dn t hin cho TC phc v tu vin; gio dn dng ba
Oblation: Dng hin, t l; t phm, l vt
o. theory: hc thuyt dng hin (Thnh Th)
Oblative: Thuc dng hin
o. love: tnh yu dng hin
Obligation: Bn phn, trch v, ngha v
moral o.: bn phn lun l
Obnubilation: thc u m, tm tr lu m
Obreption: Ni iu gi di, gian di (k 63 2)
Obscene(-ity): Tc tu, t dm, khiu dm
Obscurantism: Chnh sch ngu dn
Obscure: Ti tm; ti ngha
Observance: Tun th; quy lut
Observant: C c quan st, tinh ; tun th; nghim th
Observants (-tines): Tu s Dng Phanxic nghim th (OFM)
Observation: Tun th; quan st, theo di; nhn xt, ph bnh; khin
trch
Observe: Tun gi; quan st
o. a festivity: mng: mt dp, mt ngy l
Obsession: m nh; say m
diabolical o.: qu m
Obstacle: Chng ngi
Obstinacy: Bng bnh, ng ngnh, ngoan c; dai dng
Occamism: Hc thuyt Occam (Ockham 1347)
Occasion: Dp, c hi
o. of sin: dp ti
243

Occasionalism: Thuyt duy c; hc thuyt c hi (1. ph nhn mi


th nguyn nhn th to, v ch trng TC l nguyn nhn duy nht
hot ng ni mi th to; cc th to ch l nhng c hi; 2. mt
dng thc thn hc ca ch thuyt c hi: khng phi l nguyn nhn
ph ty hay dng c, cc b tch ch l nhng c hi cho hnh ng
ca TC)
Occidentalism: Ch ngha phng Ty
Occult: B n, che giu, kn o; su kn, huyn b
o. compensation: n b (b ch) kn o
Occultism: Huyn b hc
Occupational: Thuc: ngh nghip, cng vic
o. disease: bnh ngh nghip
o. hazard: nguy c ngh nghip
o. therapy: cha tr bng cng vic (trao vic cho lm)
Occurrence: Bin c, c hi, vn hi, trng hp; trng ng, l
trng (hai dp l n cng mt ngy)
Ockhamism: Thuyt Ockham (x. Occamism)
Octatheuch: Bt kinh (8 cun u ca Kinh Thnh)
Octave: Tun bt nht; ngy th tm; qung tm (nhc)
Ocular communion: Rc L bng mt (Chu Mnh Thnh)
Ode: Th ca ngi; (ng phng) mt phn ca L quy
Odes of Solomon: Thnh vnh Sa-l-mn (ngy th)
Odious law: Lut i trng (ng ght: cn phi c gii thch
theo ngha hp)
Odium theologicum: Ym kh thn hc (ni gin khi tranh lun v
thn hc)
Odo(u)r: Mi, hi xng, hng thm; ting tm (tt hay xu)
o. of sanctity: danh thm c hnh, c ting l thnh thin
Oecumenical: i kt; ton th gii, ton v
o. council: c chung, c hon v (k 749 2)
o. movement: phong tro i kt
244

o. patriarch: thng ph Constantinp


o. theology: thn hc i kt (siu gio phi)
Oecumenism: Phong tro/ tinh thn i kt
Oedipus complex: Mc cm p
Offend(-ence, -ense): Xc phm, lm mt lng, phm ti, vi phm;
chng ngi; thng tn; tn cng
Offer: Dng hin; dng tin; ban tng
Offerings: L phm, l vt; tng phm; khon dng cng
Offertory: Phn dng l
o. collection: lc quyn (lc dng l)
o. song: ca tin l
Office: S v, gio v, chc v, tc v; nhim v (k 747tt); c
quan; nghi thc
divine o.: kinh nht tng, thn v
ecclesiastical o.: gio v
Holy O.: [Thnh] B [gio l] c tin
o. of the dead: gi kinh cu cho tn hu qu c
o. of readings: kinh sch
Offices of Christ: Cc chc nng K (vua, tin tri, t t)
Official: U vin ti phn, thm phn; chnh thc
Officiant: Ch s; ch t
Officiate: C hnh l; thi hnh chc v
Officious: Khng/bn chnh thc; n cn, st sng (gip )
Oikonomia: K hoch TC
principle of o.: nguyn tc khoan dung
Oikoumene: "Th gii c ngi ," hon cu
Oil: Du
o. of catechumens: d. d tng
o. of the sick: du bnh nhn
o. stocks: bnh du thnh
245

Ointment: Xc du
Old: Gi, lo; c, cu, c, xa
o. believers: tn hu c (Nga)
o. Catholics: cng gio c (ly khai sau c Vatican I)
O. Testament: Cu c
Oligarchy: Chnh th phit tc, ch u s
Ombrellino: Tn/lng che
Omega: Ch W (omega: cui cng)
o. point: ch im cui cng (Teilhard de Chardin)
Omen: im bo, triu chng
Omission: B st, b qun, thiu st
sin of o.: li thiu st
Omnipotence: Ton nng
Omnipresence: Hin din khp mi ni, ton ti
Omniscience: Ton tri
Onanism: H dm (giao hp gin tinh/na chng: ch ly t tn ca
Onan trong KT: St 38:8-10); th dm
One: Mt
The Evil O.: qu s
The Holy O. of God: ng Thnh ca TC (Mc 1:24)
Oneirism: Chng mng thc (thy n tng, hnh nh... nh trong
mng)
Oneness: Duy c/nht tnh, c nht
Only-Begoten One: Ngi Con Mt (Ga 3:16)
Onomatopoeia: T tng thanh; to t tng thanh
Ontic: Thuc hu th hin thc, tn hu
Ontogenesis or ontogeny: Pht sinh/trin c th (qu trnh pht sinh
c th; i li vi phylogenesis)
Ontological: Thuc: bn th hc, hu th hc
246

o. argument: l chng hu th hc (th. Anselm: khi nim "TC" i


hi "phi c TC"; bng chng tin thin)
Ontologism: Thuyt bn th, duy hu th; trc th lun (ch trng
cho rng tr c con ngi c th trc tip thu hiu c bn cht
Ch th, l chnh Thin Cha; xa b hoc lm lu m i s khc bit
ch yu gia lnh vc t nhin v phm vi siu nhiu)
Ontology: Bn/hu th hc
relational o.: hu th hc quan h
Ontotheology: Thn-hu th hc
Onus: Nhim/trch v; gnh nng
honor o.: thuyn to, sng c
o. of proof: [c] trch nhim [phi] chng minh
Open(-ness): M, b ng, m rng; ci m, cng khai; khng gii
hn
o.-ended (contract, discussion...): (hp ng, tho lun...) b ng
o.-handed: rng ri, ho phng, qung i
o.-hearted: tht lng; tt bng, nhn hu
o.-minded: u c: phng khong, ci m
o.-question: vn ng
Opera (s nhiu ca opus): Nhng vic lm, cng trnh, tc phm
Operari sequitur esse: Hnh ng th ging theo bn cht ca tc
nhn; tc nhn [nh th] no th hnh ng [nh th y] ny
Operation: Hot ng, tc ng, thao tc; gii phu; hnh qun,
chin dch; php tnh
Ophites: X gio (mt nhnh ng gio)
Opiate: Y dc (thuc) c cht nha phin
Opinion: kin, quan im; d lun
common o.: cng lun, kin chung
more probable o.: kin: ci nhin hn, c xc sut cao hn (c kh
nng ng hn)
o. poll: thm d d lun
247

pious o.: kin o c


probable o.: kin ci nhin (c kh nng ng)
theologically certain o.: kin xc ng v mt thn hc
well founded o.: kin c cn c
Opium: Thuc phin, nha phin
Opportunism: Ch ngha c hi
Opportunity: C hi, thi c, dp tt
Opposition: i lp, phn i, i khng, chng c
contradictory o.: i lp mu thun
contrary o.: . l. tng phn
subalterne o.: . l. h ng
subcontrary o.: . l. phn
Oppress(-ion): p bc, p ch, c hip; bp nght, nn, n p;
ngt ngt
Optative: c mong; th nguyn vng (ngn ng)
Optimism: Lc quan ch ngha, thi /tm trng lc quan
Optimist: Ng. lc quan
Optimistic: Lc quan
Opt(-ion): La chn
preferential o. for the poor: [lp trng] quyt tm phc v ngi
ngho, c i ngi ngho
Optional: Ty , ty thch, nhim , khng bt buc
Opus: Cng vic; cng trnh, tc phm; nhc phm
O. Dei: Hi Opus Dei; Hi Linh Mc Thnh Gi (Societas
Sacerdotalis Sanctae Crucis); (Dng Bin c) thn v
o. operantis: vic lm ca tc nhn
o. operatum: chnh s vic lm
Oracle: Li sm, li tin tri
Oral: Bng li ni; thuc v ming
o. erotism: kch dc ming, khu dm
248

o. tradition: truyn thng: khu th, tng truyn, truyn khu; khu
truyn
Orange council: Cng ng Orange (Php, n 441 v 529)
Orans or orante: Nguyn nhn (dng iu [hnh ngi] dang tay cu
nguyn)
Orate, Fratres: Li mi "Anh ch em hy cu nguyn"
Oration: Din/thuyt vn; iu vn; li dn
Oratorians: Tu s Dng Oratri, Dng ging thuyt (th. Philp Nri
lp n. 1564)
Oratorio: Nhc phm Orat
Oratory: Nh nguyn (k 1223), nguyn ng
Ordeals: Thin/thn on (xa); th thch
Ordain: Phong chc; xp t; ra lnh; ch nh; quy nh
Order: Trt/th t; hng, loi; cp bc, giai cp; ch ; lnh
truyn;hun chng
o. of charity: trt t bc i
o. of Christian Funerals: nghi thc tang ch
o. of creation: trt t to dng (t nhin)
o. of execution: bnh din thc hnh
o. of intention: lnh vc hng
o. of knowledge: lnh vc nhn thc
o. of salvation: trt t cu (siu nhin)
o. of the Mass: nghi thc Thnh L
o. of temporal affairs: lnh vc th v
Order: Dng tu, hi dng
mendicant o.: dng kht thc
religious o.: dng tu
Order(s): Chc [thnh]
Holy O.: chc thnh, b tch truyn chc (k 1008tt)
major O.: chc ln
249

minor O.: chc nh


Ordinal: Sch nghi thc phong chc (Anh gio)
Ordinance: Sc lnh; php lnh, quy nh; l nghi
Ordinand: Ngi th chc
Ordinant: Ng. truyn/phong chc
Ordinariate: Chc v/lnh ht bn quyn tng nhn
Ordinary: ng bn quyn (k 134); thng
local o.: ng bn quyn: s ti, a phng
o. jurisdiction: thm quyn tng v
o. of the Mass: phn chung Thnh L
o. minister: tha tc vin thng v (tha hnh tc v theo chc nng
c trao ph, ch khng phi v c bit phi hay y quyn)
o. time: thng nin
Ordination: Phong chc, truyn chc
absolute o.: truyn chc tng nhn (LM, GM khng thuc v mt a
phn)
relative o.: tr. chc tng s
Ordo: Gio lch; sch nghi thc
Organ: Gin n ng, phong cm
Organ transplant(-ation): Ghp/cy c quan, b phn c th
Organic Articles: Ph khon hin php (do Napln ban hnh n.
1802)
Organicism: Thuyt duy c
Organigram: Biu t chc
Organism: C th, sinh vt; c quan, t chc
Organist: Ngi s dng phong cm, n ng
Organon: Phng tin t duy; h thng lgc; sch Organon ca
Aristt
Orgasm: Cc khoi (nhc dc)
Orient: Phng ng; v pha ng; nh hng
250

Oriental Churches: Cc GH ng phng


O. Orthodox: GH Chnh thng (ng phng: khng chp nhn c
Calcnia)
Orientalism: ng phng hc
Orientalist: Nh ng phng hc
Orientation: nh phng hng, nh v; ch hng, hng dn;
phng hng; khuynh hng
Origenism: Hc thuyt Origen ( 187)
Origin: Ngun gc, cn ci/ nguyn; khi nguyn; dng di
Original: Thuc: gc, ngun; nguyn thy; nguyn bn; c o; k
quc
o. justice/righteousness: n trng nguyn thy (trc nguyn ti)
o. sin: nguyn ti
Ornament: trang tr
Orphan: M ci
Orphic: Thuc Orph; thn b
Orphism: Tro lu tu c chu nh hng Orph (Apll gio; thn
b); xu hng mu sc v tr tnh
Orphrey: Di thu vng (vin o l)
Orthodox: Chnh thng
O. Churches: Cc GH Chnh thng ng phng (khng hip thng
vi GH Cng gio)
Orthodoxy: Chnh thng tnh; chnh truyn; Kit Gio Bizantin
O., Feast of: Ngy mng Chnh truyn (Cha nht I Ma Chay)
Orthogenesis: Trc sinh/ bin, trc c pht sinh
Orthopraxy: Chnh hnh, hnh ng ng
Osiandrian controversy: Cuc tranh lun Andreas Osiander (n.
1550: chng li Luther v s cng chnh ha)
Osmosis: Thm lc; thm thu; thm nhp; tng nhp
Ostensory(-ium): Mt nht, ho quang (Mnh Thnh Cha)
Ostiariate: Chc gi ca
251

Ostracism: Lu y, pht lu; trut quyn


Other world: Th gii bn kia, kip sau
Otherworldliness: Kip sau; khc l, khng thc t
Our Father: Kinh Ly Cha
Our Lady: c B
Our Lord: Cha chng ta (K)
Ousia: Bn th; bn tnh
Outcast: B rung b, b v
Outcaste: Ng. b khai tr khi ng cp (n )
Outcome: Hu qu; kt lun
Outlaw: Sng ngoi vng php lut; t ra ngoi vng php lut
Ovariotomy: Th thut ct b bung trng
Overage: Qu tui
Overhead: Tng ph; pha bn trn (trn: u, tri,...)
Overlord: Lnh cha, cha t
Overpopulation: Tnh trng /nn nhn mn
Overseer: Gim th, gim c, c cng
Ovule: Non, t bo trng
Ownership: Quyn s hu
Oxford movement: Phong tro Oxford (Anh gio, tk 19)
Oxymoron: Php nghch d, iu nghch l
Oxonian: Thuc i hc Oxford

252

P
P: Dng vn truyn thng t t (Priester)
Pace: Xin li..., xin c php..., mn php
Pacifism: Ha bnh ch ngha; hiu ha
Padre: Cha (tuyn y)
Padroado: Ch bo tr (B o nha)
Paederasty: X. pederasty
Paedobaptism: Ra ti tr th/tr con
Pagan: Lng dn
Paganism: Ngoi gio
Pagoda: Cha
Pain: au kh; hnh pht
p. of damnation: n pht trm lun (ha ngc)
p. of the senses: au kh cm quan
Pain bnit: Bnh thnh
Palaeo-: X. paleo- (c, c)
Palamism: Thuyt Grgri Palamas (1359; tnh ta)
Palatine: i Palatin (Rma); quan chc; thuc cung dinh
P. Guard: i qun Ta Thnh Vatican (gii tn n. 1970)
P. Library: Cnh Palatin (mt phn ca th vin Vatican)
Paleography: C t hc
Paleolithic: Thng (c) thch i (x. mesolithic v neolithic)
Paleontology: C sinh vt hc
Palimpsest: Giy da dng li (vit ln th hai)
Palingenesis: Hi sinh, thuyt tun hon
Pall: Tm y chn thnh; khn ph quan ti
Palliative: Tm thay th; tm lm du; gim nh
p. care: cch gip gim au
253

Pallium: Dy pallium (ph hiu bng dy len ca chc Tng GM, k


437)
Pallottini, Pallottine Fathers: Tu s Hi truyn gio (PSM, do V.
Pallotti sng lp n. 1835)
Palm: L, cnh c (tng trng cho chin thng, cho cuc thng
gii)
p. Sunday: L L
Palmistry (palm reading): Thut xem: tng, ch tay
Pan- : Ton, ht thy, tt c
Panagia: Ton Thnh (tc hiu ca M)
Pan-Anglicanism: Lin Anh gio
Panegyric: Bi tn tng, tng t
Panentheism: Thuyt: bn phim thn, phim ti (mi s u
trong TC)
Pangenesis: Phim sinh, ton sinh thuyt
Panic: Hong s, hoang mang, ht hong
Panislamism: Lin Hi gio
Panlogism: Thuyt phim lun l, phim lgc
Panpsychism: Thuyt phim tm linh
Pansexualism: Thuyt phim tnh dc
Pantheism: Phim thn gio phim thn thuyt
Panthelism: Phim lun
Pantheon: n cc thn; miu: tin hin, danh nhn; cc thn
Pantocrator: ng ton nng
Panvitalism: Thuyt phim sinh
Papabile: "kh c vin gio hong"
Papacy: Chc Gio Hong; gio triu (triu i gio h.)
Papal: Thuc gio hong
p. blessing: php lnh Ta Thnh (HG)
p. Chamberlain: V th tng GH
254

p. flag: c Ta Thnh [Vatican]


p. household: gia nhn phc v in Gio Hong
p. States: lnh a Gio Hong
p. theologian: c vn thn hc ca Gio Hong
Papalism: Ch ngha cc tn Gio Hong, thi cao Gio
Hong qu mc
Papism(-ist): Ch gio hong; thn phc Gio Hong (cng gio;
hm ch trch, ma mai)
Papyrology: Ch tho th hc, khoa nghin cu vn bn ch tho
(gip ci)
Parable: D/ng ngn
Paraclete: ng: Ph tr, Bo cha (Thnh Linh)
Paracritical: Cn ph bnh
Paradigm: Khun mu, m biu; h bin ha; trc ngn (trnh thut
Phc m nu bt mt li ni c bit ca c Gisu)
Paradise: Lc vin; thin ng
Paradosis: Truyn thng sng ng, lu truyn
Paradox: Nghch l; nghch bin; ngc i
Par(a)enesis: Khuyn thin
Paragoge: m thm; m m, bi ng v; suy din
Paralipomenon: Sch S bin nin (1Sb v 2Sb)
Paraliturgy: phng v
Parallel(s): Cu: song song, i chiu (vg. P nht lm)
Parallelism: Song song; i chiu; i cch/ngu
Paralogism: Ng bin, vng lun
Paramount: Ti cao/thng, tt bc
Paraphrase: Khc gii, qung din
Paraphases of Erasmus, The: Sch Khc gii ca Erasmus
Parapsychology: Siu tm l hc (nh: metapsychology)
Pardon: Tha th; n x
255

Parent: Cha, m; ngun gc


p. state: mu quc
Parenthood: T cch lm cha lm m
responsible p.: lm cha lm m c trch nhim, thc trch nhim
trong vic sinh dng con ci
Parents: Cha m; t tin
first p. Aam v Ev
Parish: X o, gio x (k 515tt)
p. council: hi ng gio x
p. priest: cha s, cha x
p. mission: tun i phc x o
p. team: nhm c trch gio x (1. ch gm cc LM [gio lut]; 2.
gm c cc thnh vin khc [chung])
personal p.: gio x tng nhn
territorial p.: gio x tng th
Parishioner: Gio dn trong x, bn o
Parochial: Thuc gio x; hp hi, thin cn (no trng thp
chung)
p. administrator: gim qun g. x. (k 538tt)
p. mass: thnh l cho on dn
p. school: trng hc gio x
p. vicar: LM ph x, cha ph (k 545tt)
Parochialism: u c/no trng a phng, hp hi
Paronym: T tng t
Parousia: Quang (ging) lm, ti ging
Parricide: Git cha, git m
Parsism: Bi ha gio (n , Ba t)
Parson: Gio s (Anh gio)
Partes infidelium: Bn lng dn
Partes inhonestae: B phn sinh dc
256

Parthenogenesis: Trinh sn, sinh bi trinh n; sinh sn n tnh


Participate: Thng phn, d phn, tham d
Particular: Ring bit; c bit; c nhn; c bit/th; t m; bt b,
i hi, kh tnh
p. Church: GH a phng (k 368)
p. council: cng ng a phng, c min
p. judgment: phn xt ring
Particularism: Ch ngha c th, phn lp; quyn li c bit
Partitive: T [ch] b phn
p. article: mo t b phn
Partner: Tc nhn i tc; ng. chung phn, cng s; ng nghip
Parvis: Tin ng
Parvitas materiae: S vic khng ng k, ti s
Pasch: L Vt qua (Do thi)
Paschal: Thuc l Vt qua, Phc sinh
p. candle: nn phc sinh
p. lamb: chin vt qua
p. mystery: mu nhim vt qua
Paschaltide: Ma Phc sinh
Passibility: Kh th tnh; th nn tnh (c th chu kh au)
Passion: Cuc thng kh, kh nn
p. play: kch trnh t cuc thng kh
p. Sunday: Cha nht thng kh (L L)
p. week: tun trc L L (xa)
Passion: am m, say m; nhit huyt, si ng; dc tnh, dc vng
Passional: Sch thng kh (theo 4 Phc m); sch bi c v cc
Thnh (trong Phng v gi kinh)
Passionate: Say m, nng nhit, tha thit
Passionists: Tu s Dng Thng kh (do thnh Phaol Thnh Gi lp
n. 1720)
257

Passiontide: Hai tun cui ma chay (xa)


Passive: Th ng; tiu cc
p. resistance: khng c tiu cc
Passivity: Th ng tnh
Passover: L Vt qua (Do thi)
Pastor: Mc t; mc s; (gio lut) gim mc; (Hoa k) cha s (k
521)
P. Angelicus: Mc t thin thn (c Pi XII)
Pastoral: Thuc mc t; mc v
p. agent: tc vin mc v
p. associate: tr vin mc v
p. care of the sick: sch nghi thc cc b tch cui cng (gip cc
bnh nhn)
p. council: hi ng mc v (k 511tt)
p. epistles: th mc v (trong vn b Phaol)
p. letter: th mc v (ca GM)
p. office: tc v mc v
p. provision: ch nh cng tc mc v (cho cc gio s Anh gio hip
nhp GH Cng gio)
p. staff: gy GM
p. theology: thn hc mc v
p. visitation: kinh l
Pastorate, pastorship: Nhim v chn dt; chc v mc s hoc GM
Patarenes: Phong tro ci cch Milan (tk 11)
Paten: a thnh
Paterfamilias (patresf.): Gia trng, gia ch
Paternal: Thuc v cha
p. authority: ph quyn
p. side: bn ni
258

Paternalism: Ch ngha gia trng; chnh sch/thi ph mu; no


trng cha ng
Paternity: Ph tnh, t cch/ cng v lm cha, quan h cha con; cn
nguyn tnh
Pater Noster: Kinh Ly Cha
Pathetic: Cm ng, thng thit, lm ly
Pathogeny: Sinh bnh hc
Pathology: Bnh l, b. hc
Pathos: Thng thit; thut kch cm (trong tu t hc hay khoa hng
bin)
Patibulum: X ngang thp gi
Patience: Kin nhn, nhn ni; kin tr
Patriarch: T ph, tc trng; thng ph
Patriarchal: Thuc: t ph, thng ph, ph tnh
Patriarchate: Chc/lnh phn thng ph
Patriarchy: Ch ph quyn (i vi Matriarchy: ch mu
quyn)
Patricide: Git cha, st ph (x. matricide: git m)
Patrilineal: Dng cha, ph h (x. matrilineal: dng m, mu h)
Patrilocal: C tr/sng bn h cha, thuc c s ph tc (x.
matrilocal, virilocal, uxo-rilocal)
Patrimony: Gia sn; ti sn, khi sn nghip
P. of St. Peter: ti sn Thnh Phr (quc gia GH)
Patriotism: Lng: yu nc, i quc
Patripassianism: Kh ph thuyt (cho rng TC Cha chu kh nn)
Patristic: Thuc gio ph
p. theology: thn hc cc gio ph
Patristics: Thn hc gio ph
Patrology: Gio ph hc
Patron: V bo tr, ng. u; ng bu ng h
p. Saint: thnh Bn mng
259

Patronage: Bo tr/h, u; quyn b nhim


Patronato: Ch bo tr (Ty ban nha)
Patronymic: Mang/thuc tn ph tc (h cha/ni)
Pattern: M hnh, khun/ kiu mu
Paul: Phao-l
Paulicians: Phi Paulikiani (lng nguyn, tk 7-9)
Pauline: Thuc thnh Phao-l
p. privilege: c n Thnh Phao-l (hn phi: k 1143 tt)
Paulinism: Ch ngha cc n Phaol; t tng Phaol
Paulists: LM Hi Tha sai thnh Phaol (do I.T. Hecker sng lp n.
1858)
Pax: Ha bnh; nghi thc chc bnh an (vg. trong Thnh L)
Pax Christi: T chc ha bnh K
Pax Romana: Phong tro tr thc cng gio
Peace: Ha/thi bnh; bnh an; ha c; ha thun; yn tnh, thanh
bnh
kiss of p.: chc bnh an (trong Thnh L)
p. offering: hy l giao ha
Peccability: C th phm ti
Peccatum: Ti li
Pectoral Cross: Thnh gi ngc
Pedagogy: Khoa s phm, gio dc hc
Pederasty: Lon dm hu mn (vi thiu nin)
Pedestal: B, , bc
Pedilavium: Nghi thc ra chn (th 5 Tun Thnh)
Pedobaptism: Ra ti tr em
Pedophilia: Lon dm vi tr em
Pelagianism: Lc thuyt Plagi (t sc mnh, khng cn n n
Cha)
Pelagians: Ngi theo t tung Plagi ( 422)
260

Pelican: Con b nng (tng trng K)


Penal: Thuc hnh pht, hnh s
p. law: hnh lut
p. process: t tng hnh s
p. remedies: bin php h. s
Penalty: Hnh pht (k 1331 tt)
Penance: Sm hi, hi li, hi ti; b tch ha gii (k 959tt); n ti
p. service: nghi thc sm hi
canonical p.: th tc ha gii theo gio lut
tariffed p.: n ti nh mc (theo mc nh sn)
Pendent: Cha x, cha gii quyt xong, cn lng thng; khng
hon chnh
Penetrate: Thm nhp; xuyn qua; thm nhun
Penitence: n nn, hi ci; b tch gii ti
Penitent: Ngi: thng hi, xng ti, n ti; hi nhn
Penitential: Thuc thng hi, sm hi, n ti
p. books: Co gii ch nam
p. psalms: thnh vnh thng hi
p. rite/exercise: nghi thc sm hi
Penitentiary: Ta x gii (k 64); LM x gii; nh lao
canon p.: kinh s x gii (k 508)
Grand P.: hng y trng ta x gii
Pension: Lng hu, hu bng; tin tr cp; khch sn nh, qun tr
Pentarchy: Ng tr ch, chnh th ng hng
Pentateuch: Ng kinh/th
Pentecost: L: Ng tun, Hin xung
Pentecostal: Gio phi Pentecostal (Ng tun)
Pentecostalism: Phong tro [canh tn] Thnh Linh
Penult(-imate): p cht, gip cui
Penury: Cnh thiu thn, c hn
261

Penurious: Thiu thn; keo kit, bn xn


People: Dn tc; dn chng, nhn dn
p. of God: dn TC
Per accidens: T ngu t; ngu tr, bt ng
Per aliud: T tha th/t
Perceive: Cm nhn, trc cm; nhn bit/thc, lnh hi, thu trit
Perception: X. perceive; tri gic; thu thu
Per concomitantiam: Do s vic i km, ng pht
Perdition: H mt, dit vng, trm lun
Peremptory: Hng hch; c on; dt khot, kin quyt; ht hiu
lc (qu hn), tht hiu
p. exceptions: khng bin tht hiu
p. writ: trt i hu ta
Perennial: Vnh hng/tn, trng tn, lu nin
p. phylosophy: trit hc trng tn
Per essentiam: Do/t: bn cht, yu tnh
Perfect: Hon b/ho, hon ton/thin; thi hon thnh (ng php)
Perfectibility: Kh hon thin tnh
Perfection: Hon ho, hon thin, ton vn
counsels of p.: li khuyn hon thin
degrees of p.: mc hon thin
state of p.: bc sng tu hnh/ hon thin
way of p.: con ng hon thin
Perfection(al)ism: Ch ngha cu ton; thi cu ton
Perfectionist: Ng. cu ton
Per fidem: Nh/qua c tin
Per Filium: Qua Ngi Con
Perichoresis: Tng ti, trong nhau (circumincession)
christological p.: tng ti trng kit (ni K: hai bn tnh cng tn
ti mt Ngi V)
262

trinitarian p.: tng ti trng Tam V (Ba Ngi)


Pericope: on vn
Periodic continence: Tit dc nh k
Peripatetic: Thuc hc phi tiu dao (Aristt); lu ng
Periphrasis(-astic): Ni vng quanh, ni bng; uyn t
Perish: Cht, dit vong; suy i, tn li; h hng
Peritus: Chuyn gia/vin
Perjury: Th di, th gian, ngy th; bi th
Permanence: Thng xuyn/ trc; lin tc; lu bn, vnh vin,
trng cu
Permanent: X. permanence
p. deacon: ph t vnh vin
Permissive(-ness): D di, khoan dung; bung th, th lng, dung
tng
Per modum actus: Theo cch tm hnh, cho tng ln mt
Per modum habitus: Theo cch thng hnh
Per modum suffragii: Theo dng cu khn (cho k cht)
Perpetual: Vnh vin, trng /hng tn; chung thn
p. adoration: chu sut (ngy m thng nm), thng trc
p. vows: li khn trn (i)
Per posterius: D hu
Per prius: D tin
Per se: T th; nguyn thng
Persecute(-ion): Bch hi, truy hi, khng b, n p; hnh h,
ngc i
Perseity: T th tnh
Perseverance: Kin nhn, k.tr, bn ch, b.gan; bn cho n cng
(gi n thnh cho n cht)
Persistence(-cy): Kin nh/ tr; c chp, khng khng; dai dng, tn
lu
Person: Ngi v, bn v; bn ng; con ngi
263

divine p.: ngi v TC, thn v


human p.: nhn v
juridical p.: php nhn
Persona: X. person; c tnh, t cch
in p. Christi: trong bn thn K
p. grata: ng. c: lng, chp thun, tn nhim
p. non grata: ng. khng c lng, ...
Personal: Thuc ngi v; c nhn/v, ring t; ch ngi
p. law: lut tng nhn
p. prelature: ph gim chc tng nhn (k 294)
p. pronoun: i t ch ngi
p. union: ngi hip
Personalism: Hc thuyt nhn v
theology of p.: thn hc tng quan ngi v
Personality: Nhn cch; nhn phm; c tnh; nhn vt
corporate p.: nhn cch tp th
p. cult: sng bi c nhn (thng l lnh t)
Personalize: C nhn ha; t ha
Personhood: Bn ng, c v tnh
Personification:X. personify
Personify: Nhn cch ha; nhn hnh ha, nhn ha; l hin thn
ca, tiu biu
Personnel: Nhn vin; nhn s
Perspective: Vin cnh, phi cnh; vin tng, trin vng; quan
im
Persuade(-sion, -sive): Thuyt phc, khch l; khuyn d
Pertinacious(-cy, -iousness): Bng bnh, ngoan c; c chp
Per transennam: Nhn th/ ntin, tin th; thong qua
Per turnum: Tun t, ln lt, lun phin, theo phin
Perversion: S xuyn tc; h hng; bi hoi, i bi, try lc
264

sexual p.: lch lc tnh dc, lon dm


Peschitta(o), The: Bn Kinh Thnh thng dng (bng ting Siri
thng dng Tiu vo cc tk 5-7)
Pessimism: Ch ngha/thi bi quan
Peter: Ph-r, 1Pr, 2Pr
P.'s Chains: xing xch thnh Ph-r
P.'s Chair, feast of: l knh ta thnh Ph-r (22-2)
P.'s pence: ng ho Phr (phn ng gp hng nm cho Ta Thnh
Rma)
Petitio principii: ip nguyn lun
Petition: Ni xin, khn cu, thnh cu; yu cu, kin ngh
Petitioner: Ng. yu cu, nguyn n
Petrine: Thuc Phr
p. ministry/office: tha tc v ca Phr (chc v ca Gio Hong)
p. privilege: c n Phr ("c n c tin" v hn phi, k 1150)
Petrobrusians: Phi Phr Bruys (b ha thiu n. 1140)
Pew: Gh di (nh th)
Phallus: Dng vt; tng dng vt (tng trng sc nng sinh
sn)
Pharisaism: Thi gi hnh; ch hng bit phi
Pharisee: Ng. bit phi
Phenomen(ali)sm: Hin tng lun
Phenomenology: Hin tng hc
Phenomenon: Hin tng
Philanthropy: Thng ngi, nhn i
Philemon: Phi-le-mon, Plm
Philippians: Phi-lp-ph, Pl
Philippism: Thuyt Philips Melanchthon ( 1560)
Philip's Lent, St.: Ma chay thnh Phi-lp-ph (ng phng: t 1511 n 24-12)
265

Philistine: Phi-li-tinh; ng. tm thng, t vn ha


Philistinism: Phm tc; tm thng, bnh dn
Philocalia of Origen: Tuyn tp vn bn Orign (do hai th. Basili
v Grgri Nazianzn thu thp n. 359); tuyn tp v tnh ta (tk
18)
Philocalian Calendar: X. Liberian Catalogue
Philology: Ng vn hc
Philosopheme: Trit , tr.lun, nguyn l trit hc
Philosophical: Thuc: trit hc, trit l
p. theology: thn hc trit l
Philosophy: Trit l/hc
moral p.: o c hc
natural p.: trit hc t nhin
p. of Religion: trit hc tn gio
Phobia: Chng s
Phoneme: m v
Phonetics: Ng m hc
Phylactery: Di hoi kinh, ba ch, bng li (hp ng hoc bng
ng bn ghi lut ng. Do thi eo trn trn v bn cnh tay lc cu
nguyn)
Phylogenesis or phylogeny: Pht sinh ging loi, h tc pht sinh
hc (tin trnh pht sinh ging loi, i li vi ontogenesis)
Phylum: Nguyn chng, dng ging, ngnh (ng vt)
Physical: Thuc: vt cht, vt l hc, khoa hc t nhin; th l
Physicism: Thuyt duy vt l
Physico-theology: Sch minh gio (tk 16-17: da vo vt l hc
bin lun v l chng tn gio)
Physics: Vt l hc
Physiognomy: Thut xem tng
Physiological psychology: Tm sinh l hc
Physis: Bn tnh; bn cht
266

Piacular: chuc/n ti
Piarists: Tu s Dng Calasan (th. Giuse Calasan sng lp n. 1597
gio dc tr em)
Piet: Tng M su bi (m xc K lc va h t thp gi xung)
Pietism: M o phi; sng tn
Piety: Lng m o, sng tn, o c; hiu tho
Pilgrim: L khch, khch hnh hng
Pilgrimage: Cuc hnh hng
Pillarsaint: Tr n s (sng trn ct)
Pious: o c, st sng, m o; thnh knh; hiu tho
p. foundation: thin qu; hi /t chc t thin
p. fraud: la di v thin
p. will/ disposition: thin (li tri ti sn cho cng tc t thin/o
c: k 1299tt)
Piscina or Sacrarium: Chu thnh (xy trong tng bn cnh bn th
hay trong phng thnh ra chn a thnh v ra tay)
Pity: T tm, lng: thng xt, t bi, trc n; iu ng tic
Placebo: Kinh chiu (cu cho ng. qu c); thuc gi ( trn an), h
dc; li trn an
Placet: Tn chun/thnh, "ng !"; thnh nguyn th
non-p: ph quyt
p. juxta modum: ng vi iu kin
Placid(-ity, -ness): im tnh, bnh thn, trm tnh
Plainchant, plainsong: Bnh ca
Plan: K hoch, phng n, chng trnh; bn ; s ; dn bi
p. of salvation: k hoch cu
Planeta: o l
Plate: X. paten
Platonic: Thuc Platon; thanh cao, thun khit; l thuyt sung, ho
huyn, mng m
p. love: i tnh thun khit
267

Platonism: Hc thuyt Platon


Plenary: Ton th; hon ton, y
p. council: cng ng ton min (k 439)
p. indulgence: i x, n x ton phn (k 994)
Plenitude: Sung/vin mn, sung tc, trn vn, y trn
Pleonasm: Dng t d tha, dng t d ngha
Pleroma: Sung/vin mn
Plumbator: Nim n vin (vin chc nim phong bng du ch cc
ti liu quan trng ca Ta Thnh)
Pluralism: a nguyn tnh/ thuyt
doctrinal p.: thuyt gio l a thc (Vatican I ln n)
theological p.: a dng thi thn hc
Pluriformity: Nhiu hnh thi, a dng
Pluvial: o chong
Pneuma: Thn kh; sinh kh
Pneumatic: Thuc: thn kh, Thnh Thn; thing ling
Pneumatocentric: Thn Kh hng tm, quy Thn Kh (t Thnh
Linh lm trung tm)
Pneumatology: Thnh Linh hc
Pneumatomachi(-ans): Ng. thuc phi ph nhn thin tnh Thnh
Linh
Poena: Kh hnh, hnh pht; au kh
p. aeterna: n trm lun mun i
p. medicinalis: dc hnh
Pogrom: Cuc tn st Do thi ( Nga)
Point, rallying: im t
Polarize(-ation): Phn cc; phn lit
Polemic: Lun chin, bt chin, tranh lun; bin lun
Polemics: Thut lun chin
Polemology: Chin tranh hc
268

Polite(-ness): L /php, lch s


Political: Chnh tr
p. agent: cn b chnh tr
p. theology: thn hc dn chnh (x hi)
Pollute(-ion): nhim, u, nh bn
Polyandry: Ch : nhiu chng, a phu
Polygamy: Ch : a hn, phc hn (a th, a phu)
Polygenism: a t thuyt
Polyglot Bible: Bn Kinh Thnh a ng
Polygyny: Ch a th
Polymorphism: a hnh thi
Polyphony: a m, phc iu
Polyphyletism: Thuyt a chi/tc
Polytheism: a thn gio
Polytheistic: Thuc a thn gio; th nhiu thn
Ponder: Cn nhc, n o, suy ngh
Pontifex: Trng t; gio trng
p. maximus: thng t ( Rma)
Pontiff: Trng t, gio trng
Roman p.: Gio ch Rma
Supreme p.: Gio Hong
Pontifical: Thuc: G. Hong, GM; sch nghi thc ca GM
p. Biblical Commission: y ban g. hong v Kinh Thnh
p. institute: gio hong hc vin
p. Mass: l i triu (do GH hoc GM c hnh)
p. missionary works: hip hi gio hong truyn gio
p. right: thuc thm quyn gio hong
Pontificals, pontificalia: Biu nghi GM (m v gy)
Pontificate: Chc/nhim k Gio Hong hoc GM
Poor: Ngho, bn cng; ngho nn; ti nghip, ng thng
269

option for the p.: quyt tm phc v ng. ngho


p. in spirit: c tm hn ngho kh (Mt 5:3)
P. Clares: N tu Dng thnh Clara
P. men of Lyons: Ng. thuc phi Valens (b kt n n. 1184)
p. of Yahweh: nhng k ngho hn ca Gia-v
Pope: Gio Hong, Gio Ch (Roma v Alexanria); (ng phng)
linh mc (triu)
Popular: Bnh dn
p. catholicism: gii cng gio bnh dn
p. religion: tn gio bnh dn
Pornography: Khiu dm; sch bo khiu dm, dm th
Porrectio instrumentorum: Trao thnh c (phong chc)
Portal: Ca chnh nh th
Portent: im bo, triu chng, iu l lng
Porter: Thy gi ca
Position: V tr; v th; chc v; lp trng, lun im
Positive: Tch cc; xc thc; thc chng
p. theology: thn hc: thc chng, truy nguyn
Positivism: Thuyt: duy thc nghim, duy thc chng
Possession: S hu; chp hu, th c; ma nhp, qu m
canonical p.: tu chc theo lut
demonic p.: qu m/nhp
Possible: C th; kh hu
Possibility: Kh th tnh; kh nng
Postbiblical: Hu thi hnh thnh Kinh Thnh
Post-christian: Hu kit gio
Postcommunion: Li nguyn hip l
Postcritical: Hu ph bnh
Postdiluvian: Hu i hng thy
Posterior analytics: Khoa phn tch hu thin
270

Posterity: Con chu, miu du, hu th


Postlapsarianism: Hc thuyt hu sa a (cng gi l
sublapsarianism: sau nguyn ti, TC mi quyt nh v s phn ca
mi ngi; ch trng ca phi Calvin)
Postulancy: Giai on thnh sinh
Postulant: Thnh sinh
Postulate: nh ; nguyn l c bn; yu cu
Postulation: Thnh nguyn (k 180)
Postulator: Ngi thnh cu, thnh vin
p. general: tng co thnh
Posture: iu b, dng iu; t th
Potency: Cng lc, sc mnh; tim nng; hiu lc, hiu nghim;
th lc, quyn th
active p.: tim nng ch ng
obediential p.: thin phc siu nng (= nh vng phc con ng. c
TC ban cho kh nng thc hin c nhng iu m vi kh nng t
nhin, con ngi khng th lm c)
objective p.: tim nng khch quan
passive p.: tim nng th ng
Potential: Tim tng; tim nng/lc; kh nng; in th
Potentiality: Tim nng, tim lc; tim th tnh
Potestas: Nng lc; quyn bnh, q.hnh; nng quyn; kh nng
p. ordinis: quyn thnh chc
p. jurisdictionis: thm quyn
Poverty: Ngho kh, ngho nn; cnh bn cng
evangelical p.: kh ngho Phc m
vow of.p.: li khn kh ngho
p. of heart: tinh thn kh ngho
Power: Sc lc, sc mnh; quyn lc; nng quyn
p. of governance: quyn cai tr (k 129tt)
p. of the keys: quyn cha kha
271

spiritual p.: gio quyn (o)


temporal p.: th quyn
territorial p.: quyn i a
Powers: Uy thn, Quyn thn (phm thin thn)
Practical theology: Thn hc mc v
Practice: Thc hnh; thc t, thc tin
Praeambula fidei: Khai on c tin, bc dn nhp c tin
Praemotio physica: tin tc (TC chun b cho t do con ngi s
dng kh nng chn la ca mnh)
Pragmatism: Ch ngha thc dng
Praise: Ca ngi, khen ngi, ca tng, tn tng
sacrifice of p.: l t ca tng
Praxis: Hot ng, hnh ng c th
Pray: Cu nguyn, khn cu
Prayer: Li cu nguyn, li kinh
Eucharistic P.: Kinh T n
Lord's p.: kinh Ly Cha
mental p.: tm nguyn, suy nim, nguyn gm
p. of contemplation: chim nim
P. of the Faithful/General Intercessions: li nguyn tn hu; li cu
nguyn cho mi ngi (th su Tun Thnh);
p. of petition: cu xin
p. over the gifts: li nguyn tin l
vocal p.: khu nguyn (c kinh)
Preach: Thuyt gio, rao ging
Preacher: Ngi thuyt gio, ng. rao ging
Preachers, Order of: Dng a-minh
Preaching: Ging Li Cha
Preadamitic: Tin-Aam
272

p. theory: thuyt loi ngi tin-Aam (cho l trc Aam c loi


ng.: I. de la Peyrre, tk 17)
Preambles of faith: Khai on c tin, bc dn nhp c tin
Prebend: Bng lc
Prebendary: Ngi hng bng lc
Precatechesis: Tin hun gio (vic chun b thnh gi trc khi trnh
by gio l)
Pre-catechumenate: Tin d tng (k 788)
Precedence: Quyn: u tin, u trch, u v
Precept: Gii lut, mnh lnh (k 35); hun ch; chm ngn
Preceptive penalty: Hnh pht truyn khin
Preces: Kinh nguyn ngn (gm cu xng v cu p)
Pre-Christian: Tin kit gio
Precious Blood: Bo huyt Cha Kit
Preconception: Tin nim, tin thc; nh/tin kin
Precondition: iu kin tin quyt
Preconization: Cng b b nhim (GM), nhim mnh
Preconsecrated: Truyn php sn (Mnh Thnh)
Precritical: Tin ph bnh
Precursor: Ngi n trc, bo trc; m nhim tr.
Saint John the P.: Thnh Gioan Tin h (Ty gi)
Predecessor: V tin nhim, bc tin bi; t tin
Predella: i bn th, tranh tng
Predestinarianism: Thuyt tin nh
Predestination: Tin nh, nh mnh
Predicament: Tnh trng kh khn/x; phm tr (Aristt), thuc tnh
ch th
Predicate: V ng; thuc tnh; thuc t; xc nhn
Predication: Thuyt gio; xc ngn
Predilection: u i, yu thng c bit; yu ring; thin v
273

Preembrio: Tin hp t (trc ngy th 4)


Preeminence: Ni bt hn, tri hn, u vit/v, trc vit
Preevangelization: Chun b cho vic rao ging Phc m, tin Phc
m ha
Preexistence of Christ: S tin hin hu ca K ("trc" khi nhp
th)
Preexistentialism: Thuyt tin hin hu (linh hn c trc khi con
ngi hnh thnh: Plat, Origen, v mt vi tn phi khc)
Preface: Li ta, li ni u; kinh tin tng
Prefect: Gim qun, g.s
p. Apostolic: ph don tng ta; gim qun gio qun
Prefecture, Apostolic: Ht ph don tng ta (k 371)
Preferential: Bit/u i
p. option for the poor: lp trng c i ngi ngho
p. love: u i c bit
Prefiguration: Tin trng, tin biu/ch; tin nim/quan
Preformation: Thuyt tin to (i ngc vi epigenesis)
Prejudice: Thnh kin, thin kin; tn hi
Prelacy: Chc gio ch, gim mc
territorial p.: gim ht
Prelate: Gio s cao cp, gim chc, gim mc
honorary p.: c ng
p. nullius: x. territorial prelature
Prelature: Ph gim chc, gim ht
personal p.: ph gim chc tng nhn (k 294)
territorial p.: gim ht tng th (k 370)
Preliminaries of faith: X. preambles
Premeditation: Mu tnh, mu toan, ch
Premise: Tin , gi nh
Premonition: Linh tnh, l.cm, cm thy trc
274

Premonitory: Bo hiu/trc
Premonstratensian canons: Kinh s Dng thnh Norbert (sng lp n.
1120)
Premoral evil: S c tin lun l ( nim dng trong cc hc
thuyt lun l: consequentialism v proportionalism)
Pre-natal: Trc khi sinh, tin sn
p. diagnosis: chn thai tin sn (khm thai tr. kh. sinh)
Preposition: Gii t
Prepuce: Bao quy u; (Tn c) Do thi gio
Prereflexive: Tin: phn tnh, suy t, thc
Prerogative: c quyn, quyn u tin; kh nng c bit, u tnh
p. of honor: c quyn danh d
Presanctified, Mass of the: Phng v rc l (th 6 Tun Thnh)
Presbyter: Trng lo; linh mc
Presbyteral council: Hi ng LM (k 495tt)
Presbyterate: Chc/hng: linh mc, nin trng
Presbyterian Church: GH trng lo
Presbyterianism: Phi thng tn nin trng, phi Calvin
Presbytery: Cung thnh; LM on; nh x (x. rectory)
Presbyterium: LM on
Prescience: Tin thc, t.tri
Prescind: Ct ri; khng k (xt) n; ngoi tr, tru xut
Prescription: Mnh lnh, ch th, quy nh; n thuc; thi hiu (k
197tt)
Presence: Hin din; b dng
corporeal p.: h. din th l
p. of mind: nhanh tr
real p.: hin din thc s
Presentation: Trnh by, trnh din; gii thiu; dng (trao) tng;
c (k 158)
275

P. of the Blessed V.Mary: L M dng mnh trong n th (21-11)


P. of the Lord: L Dng Ch. Gisu trong n thnh (2-2)
Sisters of the P. of Mary: N tu Dng M dng mnh (thnh lp n.
1796)
Preservation: Bo qun, duy tr; phng gi
Preservative: Cht bo qun; thuc: b, nga bnh, phng nga
President: Ch tch; ch ta; ch t
Presidential prayers: Li nguyn ch ta, ch t
Prestige: Uy tn, thanh th, nh hng
Presumed death: Suy on t vong (k 1707)
Presumption: T ph, t cao t i, qu t tin; suy on (k 1584)
p. of fact: suy on c s
p. of law: suy on c lut
p. of paternity: ph h suy on
Presupposition: Gi nh, d thit
Pretension: Cao vng; t ph, kiu cng; yu sch
Preternatural: Ngoi nhin
p. gifts: n ngoi nhin (c ban thm cho con ngi trc nguyn
ti)
Prevenient grace: n d phng (Rm 8:30)
Prevent(-ion, -ive): Ngn chn; phng/ngn nga
Pricket: Que cm nn
Pride: Kiu hnh, hnh din; kiu cng, k. ngo, t ho
p. comes/goes before a fall: tro cao t nng
p.of place: v tr cao qu, ni bt
proper p.: t i
Prie-Dieu: Bn qu
Priest: T t, linh mc
high p.: thng t
P.-s'council: hi ng LM (k 495)
276

Priesthood: Chc: t t, linh mc


baptismal p.: chc t t do Php Ra (=chung)
common p.: ch. t t chung
ministerial p.: chc t t tha tc
p. of the faithful: chc t t gio dn (=chung)
Primacy: Chc gio ch; a v hng u
p. of honor: u v danh d (ch ta hi ng)
p. of jurisdiction: u v thm quyn
p. of the pope: ti thng quyn ca Gio Hong
Primal: Nguyn thy, ban s; cn bn, quan trng, ch yu
Primary: u tin, nguyn thy; cn bn, ch yu; s ng
p. cause: nguyn nhn u tin
Primate: Gio ch (k 438); b linh trng
Primatial liturgy: Phng v gio ch (th d: Braga, Lyon, Milan,
Tl)
Prime: Kinh gi nht
Prime Mover: Nguyn ng tc nhn (Thng )
Primeval: Ban s, nguyn thy
Primitive: Nguyn thy, s khai
p. Church: GH s khai
p. religion: tn gio thi s thy (ni cc dn tc bn khai)
p. revelation: mc khi s thy (trong a ng)
Prince: Hong t; hong thn; cha trm, u nu/s
p. of darkness/of this world: Satan (u s bng ti, u nu trn th)
p. of peace: Cha bnh an (K)
p. of the Apostles: Th lnh cc Tng (thnh Phr)
p. of the Church: hng y
Principalities: Lnh thn (Rm 8:38; 1Cr 15:24...)
Principality: Vng chc, lnh quyn; t vng quc, cng quc
277

Principium: Nguyn thy, khi thy; cn nguyn, nguyn l;


nguyn tc
p. quo: dng nguyn
p. quod: ch nguyn
Principle: Nguyn l; nguyn nhn, ngun gc, cn nguyn; nguyn
tc
p. of double effect: nguyn tc song hiu
p. of economy: nguyn tc nhim cc, nguyn tc khoan dung (ng
phng)
p. of equality: nguyn tc bnh ng
p. of subsidiarity: nguyn tc phn quyn
Prior(-ess): Tu vin trng (n tu vin trng)
Prior bond: Tin hn h (ngn tr v dy hn phi trc)
Priority: u tin
Priory: an vin, tu vin
Priscillianism: Thuyt Priscillian (mt th ng gio, tk 4)
Private: Ring t, c nhn; mt, kn
p. Mass: Th. L khng c ng. tham d (k 906)
p. revelation: mc khi ring (cho mt ngi, khc vi: public r.)
Privation: Trut chc (k 184); thiu ht
Privilege: c n, c quyn; u i
p. of faith: c n c tin (k 1150)
Privileged altar: Bn th c n (xa: c i x cho k cht khi
lm l )
Probabiliorism: Thuyt i xc sut (ch trng phi hnh ng
theo pha chc hn)
Probabilism: Ci nhin thuyt (c php hnh ng theo kin ci
nhin, tc l chc chn )
Probability: Ci nhin tnh (tnh cch c th l ng); xc sut
Probation: Th thch; k th luyn; thi gian qun thc
278

doctrine of p.: thuyt th thch (K c tn vinh v vt thng


cuc th thch)
Probationer: Ng. ang tp s; ng. b qun ch
Problem: Vn ; ch
Problematic(-al): Cn l vn , cn cn tm hiu, cha r; khng
chc, m h
Pro-Cathedral: Nh th tm th chnh ta
Procedure: Th tc; trnh t
Proceed: Tip tc; tin hnh, hnh ng; khi t; xut pht; (Tam
V=) nhim xut
Proceedings: Quy trnh tin hnh, din tin, nghi thc; v t tng;
bin bn lu
Proceeds: S thu nhp, tin thu c
Process: Din tin, qu trnh; quy trnh, cch thc
p. theology: thn hc qu trnh
Process: Tranh tng; t tng, v kin (k 1400tt)
penal p.: t tng hnh s
Procession: Cuc rc kiu, diu hnh
Procession (divine): Nhim xut/xuy
double p.: song nhim xuy (Thnh Thn pht xut t bi Cha Cha
v Cha Con)
p. of the Holy Spirit: nhim xut/xuy ca Thnh Linh
Processional: Sch kinh rc kiu
Proclamation: Cng b, loan truyn, tuyn ngn
Proclivity: Khuynh hng, thin hng
Procrastination: Tr hon, chn ch
Procreation: Sinh /sn
Procurator: Th y (k 1481tt); bin l
Prodigal: Lng ph, xi ph, hoang ph,phung ph; phng ng; rng
ri, ho phng
p. son: a con hoang ng
279

Prodrome: Tin triu, triu chng; li ta, sch dn


Proexistence: Sng cho (ng. khc), tn hu v tha
Profanation: Ph bng; xc phm, bng b, lm u tp (s thnh)
Profane: Phm tc; tm thng; tay ngang
Profanity: Bng b
Profess: Tuyn b; tuyn xng; tuyn th
Professed: Tu s khn trng, th s
Profession: Tuyn b, pht biu; chc/ngh nghip
p. of faith: tuyn xng c tin
Religious p.: tuyn khn
Professional secret: B mt ngh nghip
Profit: Li ch; li nhun
Pro forma: c l
Progress: Tin b/trin, tin pht; tin hnh
Prohibited degrees: Cp h k hn
Prohibition: Cm ch, cm ch; (Hoa k) cm ru
Projection: Phng ra; phng chiu; hnh chiu, x nh; tr hoch, d
on; ch/ phn nh ra
Prolegomenon: Li ta, phn gii thiu/tng lun
Prolepsis (-lectic): D bc php, d bin php, li ni n trc
Proletarian: V sn
Pro-life: Phong tro: bo v s sng, v s sng, v sinh
Promethean: Thuc thn Prmth; qu tin sc ngi
Promise: Li ha; ha hn
empty p.: ha ho
p. of marriage: ha hn
Promised Land: t Ha (t Canaan)
Promoter: C ng/v vin
P. of the Faith: chng tn: x. devils advocate
P. of Justice: Chng l (k 1430)
280

Promotion: Thng tin, ng vin, thc y, c v; thng cp


Promptitude: Nhanh nhn, mau mn, st sng
Promulgate(-ion): Cng b, ban hnh; truyn b, ph bin
Pronouncement stories: Tuyn hun lit truyn (trnh thut Phc
m nu bt mt "tuyn ngn" ca c Gisu)
Pro-Nuncio: Quyn s thn Ta thnh
Proof: Bng chng, chng c; th thch
Propaedeutics: Lp hoc mn d b; kin thc c s
Propaganda: Truyn b, ph bin; tuyn truyn
Propaganda Fide (Congregation of): B Truyn b c tin (B
Truyn gio); x. congregation
Propagation: Truyn b, ph bin; truyn sinh; truyn chng; truyn
ging
Proper: Thch ng/hp, ph hp; hp thc, ng cch; chnh xc;
ring bit, c th
p. of the Mass: phn ring Thnh L (phn thay i)
p. of seasons (time): chu k cc ma (phng v)
p. of Saints: phn ring cc thnh (phng v)
Property: S hu; quyn t hu; ti sn; c tnh
private p.: t hu, ca ring
public p.: cng hu, ca cng
Prophecy: S ngn, [li, n, on sng, v.v.] tin tri
Prophesy: Tuyn sm, ni tin tri
Prophet: Ngn s, tin tri
earlier p.: tin tin tri
later p.: hu tin tri
minor p.: tin tri nh
p.-king: a-vt
prophetess: n tin tri; v ca tin tri
Prophethood: Chc v tin tri
281

Prophetic(-al): Thuc ngn s, tin tri


Prophetism: Tro lu/c sng: ngn s, tin tri
Prophylactic: Phng nga; thuc/phng php phng bnh; (Hoa
k: condom) ti dng vt, bao cao su chng th thai (x. sheath)
Propitiation: Ly lng, lm lnh, lm ngui gin; l n ti, x ti
Propitiatory: X. propitiation; thng ta (np hm bia giao c)
Proportion: Cn i/xng, tng xng; t l
Proportions: kch thc, quy m
Proportionalism: Hc thuyt t hiu (cho rng bit hnh ng tt
hay xu v mt lun l, th cn phi so snh hu qu thin c do hnh
ng a li)
Proportionality: Cn i/ xng tnh, t l
analogy of p.: loi suy t l
Proposition: Mnh ; ngh, xut; vn ; nh ; c
captious p.: xut xo tr
condemned p.: . x. b ln n
p. badly formulated: xut vng v
p. close to heresy: xut hu nh lc gio
p. offensive to pious ears: xut chng tai nh o
scandalous p.: x. tai ting
temerarious p.: x. to bo
Proprietas: c tnh
Propriety: Thch ng/hp; ng n; khun php
impediment of public p.: ngn tr lim s (k 1093)
marriage of p.: hn nhn ng i
Prose: Vn xui; ca tip lin
Prosecution: Theo ui, tip tc; t tng
Prosecutor: Ngi khi t, bn nguyn
public p.: y vin cng t
282

Proselyte: Mn mi, tn mi, ng. mi gia nhp, tn tng (Do


thi)
Proselitism: X. proselytize
Proselytize: Chu m mn/ tn (thu phc/li ko/d d ng. khc
theo phe, ng, o ca mnh; thng c ngha xu)
Proskynesis: Bi ly, phc ly
Prosody: Php lm th, khoa vn lut, ngn iu
Prosopon: Ngi v; mt n, b ngoi
Prosopopoeia: Php hot d (miu t bng cch linh hot ha)
Prosperous: Thnh vng, phn vinh
Prosphora: Bnh l (ng phng)
Prostitute, sacred: Linh k
Prostitution: Mi dm
sacred p.: linh dm
Protasis: Tin
Protest: Phn i, chng li, khng ngh; cam quyt; chng th
Protestant: Tin lnh
Protestantism: o Tin lnh
Protevangelium: Tin Phc m theo Giacb (ngy th)
Protocanonical: Chnh th qui, nht chnh lc
Protodeacon: nht ph t (Bizantin)
Protoevangelium: Tin Mng tin khi (St 3:15)
Protology: Khi nguyn hc (i li vi cnh chung hc)
Protomartyr: V t o tin khi (thnh Stphan)
Protonotary: nht lc s
apostolic p.: nht lc s Ta Thnh
supernumerary p.: nht l. s danh d
Protoplasm: Nguyn sinh cht
Protoplast: Nguyn sinh th, to vt u tin (Aam)
Prototype: Nguyn mu; in hnh, tiu biu
283

Proud: Hnh din, t ho, t trng; kiu hnh, kiu cng, t c; huy
hong, trng l, uy nghi
Proverb: Tc ng, ngn ng, cch ngn
Proverbs: Sch Chm ngn, Cn
Providence: Quan phng
Province: Tnh, khu vc, lnh a
ecclesiastical p.: gio tnh (k 431)
religious p.: tnh dng
Provincial: Thuc tnh, vng xa thnh ph; b trn gim tnh (dng
tu)
Provision, canonical: Ch nh theo gio lut (gio v: k 146)
Provocation: Khiu khch; khu gi
Provost: Ng. ng u hi gio s, mc s trng; hiu trng (i
hc); th trng
Proxy: i din; y thc, y nhim; giy y nhim
p. marriage: kt hn bng i din (k 1105)
Prozymites: Phi nhng ng. dng bnh c men ( lm l)
Prudence: Cn trng, thn trng, khng ngoan, d dt
Prudery(-ishness): o c gi, c thn, ngng ngu qu mc
Psalm: Thnh vnh/thi
responsorial p.: p ca
Psalmist: Tc gi thnh vnh
The P.: avt
Psalmody: Cch ht/ngm thnh vnh
Psalms: Sch Thnh vnh, Tv
P. of Solomon: Thnh vnh Salomon (ngy th)
Psalter: Sch Thnh vnh
Psaltery: n xante (nhc c thi c)
Pseudo-: Ngy, gi
284

Pseudonimity: Tnh cch: b/bt danh, mo danh (nh trong trng


hp cc ngy th)
Pseudoepigrapha: Sch mo (ngy th)
Psilanthropism: Lc gio duy nhn (K ch n thun l mt con
ngi)
Psyche: Tm hn, tm linh, tinh thn
Psychiatry: Tm thn hc; bnh hc tm thn
Psychic: Thuc tm thn; siu linh; ng/b ng ct
Psychism: Tm l, tm thn; tm linh hot, sinh hot tm thn
Psychoanalysis: Phn tm hc
Psychogenesis: Qu trnh hnh thnh tm tr
Psychologism: Thuyt duy tm l
Psychology: Tm l hc
empirical p.: tm l thng nghim
experiential p.: tm l thc nghim
functional p.: tm l c nng
metaphysical p.: tm l siu hnh
p. of religion: tm l tn gio
rational p.: tm l thun l
structural p.: tm l c cu
Psychopathy: Bnh tm thn, bnh nhn cch
Psychopathology: Tm bnh hc, tm bnh l, bnh hc tm thn
Psychosis: Chng lon tm thn
Psychosomatic: Tm th
Psychosphere: Lnh vc tm thc
Psychotherapy: Liu php tm l
Ptolemaic system: H thng Ptlm (thin vn: coi qu t l: bt
ng, trung tm)
Puberty: Tui dy th
Public: Cng cng, cng khai; cng chng, dn chng
285

p. document: cng chng th


p. opinion: cng lun
p. order: trt t cng cng
p. propriety: cng phong/tp
p. revelation: mc khi cng (chnh thc)
Publican: Ngi thu thu
Publication of the acts: Cng b n t
Pudency: Bn ln, e thn; tit hnh
Pudenda: m h, (chung) b phn sinh dc
Pudicity: X. pudency
Pulpit: Ging n
the p.: gii gio s
Pulpitarian, pulpiteer: Nh thuyt gio (t giu)
Punish(-ment): Trng pht, trng tr; st pht
capital p.: t hnh
Pure: Thanh sch, tinh khit, nguyn cht, thun ty; trong sch
Purgative way: ng thanh luyn, luyn o
Purgatory: Luyn ngc
Purification: Thanh ty, thanh luyn, ty u
P. of the Blessed V.Mary: L thanh ty c Trinh N Maria: dng
Cha Gisu trong n thnh (2-2)
Purificator: Khn lau chn
Purim: L S mnh (Do thi)
Puritan: Ng. thuc phi thanh gio, nghim khc, nht nhim
Puritanism: Phi thanh gio (Tin lnh)
Purity: Thanh/thun khit; trinh trong, trong sch
legal p.: thanh khit theo lut (Do thi)
p. of intention: hng trong lnh
p. of vision: ci nhn trong sut
Purpose: nh, d nh, ch tm, quyt tm; mc ch;
286

p. of amendment: quyt ch sa mnh (k 987)


Puseyism: Ch ngha Pusey, phong tro Tractarian (giai on u
tin ca Oxford movement: Anh gio 1833-1841)
Putative: Ng tn, coi nh chnh thc
p. Father: Cha nui (coi nh chnh thc: Thnh Giuse)
p. marriage: hn phi gi nh (k 1061,3)
Pyrrhonism: Hc thuyt Pyron (tk 4 trc cng nguyn); hoi nghi
ch ngha
Pythagorean: Thuc Pithagora (tk 6 trc cng nguyn)
Pyx: Hp ng Mnh Thnh (vg. mang i cho bnh nhn)

287

Q
Q: Ngun (vn liu; t ting c: Quelle)
Qahal: Cng on (Gio hi)
Q.E.D.: X. Quod erat demonstrandum
Qippur: L sm hi (Do thi)
Qohelet: Sch Ging vin, Gv
Quadragesima: Ma Chay ("40 ngy")
Quadrivium: Cao ng t khoa (s hc, hnh hc, thin vn, nhc
l)
Quaestor: Quyn gp vin (nhm gip ng. ngho)
Quakers: Gio phi Tin lnh Quaker (cng gi l Hi bn hu)
Qualification, theological: nh mc thn hc (xin x. notes,
theological)
Qualify: /lm cho : t cch, kh nng, iu kin; nh r, xc
nh; nh tnh/phm
Qualitative difference: Khc bit v phm cht
Quality: Phm tnh, phm cht; c tnh; t cch
Quantification: Xc nh s lng, nh lng; lng t ha
Quantity: S lng
Quantum: Lng t; nh lng
q. effect: hiu ng lng t
q. mechanics: c hc lng t
q. theory: thuyt lng t
q. transition: chuyn tip lng t
Quarantine: K chay 40 ngy (xa); thi gian cch ly kim dch
Quartodecimanism: Phi mng l Phc sinh ngy 14 thng Nisan
(nh Do thi gio)
Quasi: Gn nh, hu nh, q. contract: bn kh c
288

q. domicile: bn tr/c s, chun c (k 103tt)


Quasimodo: Cha Nht th nht phc sinh
Quatrain: Th bn cu
Quattrocentist: Vn ngh s tk 15 ()
Queenship of Mary: c Maria N vng (22-8)
Question: Cu hi; vn
put to the q.: tra tn bt cung khai
Quicumque: Bn tuyn tn thnh Atanaxi (tk 5)
Quiddity: Yu tnh, bn th
Quid pro quo: iu ln ln; giao hon phm, vt th chn; n
b/tr
Quietism: Tch tnh ch ngha, v vi thuyt (Miguel Molinos)
Quinquagesima: Cha Nht nm mi
Quinquennial report: Bo co/phc trnh ng nin (gim mc a
phn trnh ln Ta Thnh)
Quinquennium: Thi gian nm nm, ng nin
Quinque viae: Ng chng o (nm cch thc chng minh TC hin
hu)
Quintessence: Tinh hoa, tinh ty
Quirinal: i Quirinal (mt trong 7 i ca thnh ph Rma; xa l
dinh gio hong; nay l dinh tng thng )
Qumrn: Qumrn (tn ca: an vin, cng ng, vn bn ca tn
phi sni, cnh Bin Cht, Palestina)
Qumranites: Ng. thuc phi Qumrn
Quod erat demonstrandum: (QED): iu [] cn phi chng
minh trc
Quodlibet: Vn linh tinh
Quorum: S i biu quy nh (cn phi c mt quyt nh); nh
s ti thiu
Quotation: Li hoc on trch dn; thi gi
Quotative: Thuc trch dn
289

Quo vadis: "[Con] i u y?"


q.v.: 1.(=quantum vis) S lng ty (phi thuc); 2.
(qq.v.=Quod/quae vide): xin xem (iu/nhng g...)

290

R
Rabat: Ming vi ngc (thng xung t c o gio s, quan ta, lut
s, gio s)
Rabbi: Thy, tn s; gio s Do thi
Race: Chng tc, ging ni, dng di
human r.: loi ngi, nhn loi
r. of Abraham: dng di Abraham
Raci(ali)sm: Ch ngha chng tc; ch ngha phn bit chng tc
Radical: Tn gc, tn cn; ngun gc; trit ; cp tin; t cn; cn
thc
r. sanation: iu tr tn cn
Radicalism: Ch thuyt cp tin; lp trng cc oan
Ramadan: Thng gi chay (thng 9 Hi gio)
Ransom: Gi chuc, tin ch.
Rape: Hip/cng dm, hm hip; cng ot, bt cc
Rapine: Cp bc, cng ot
Raptor: Ng.: cng ot, ot dm, d d
Rapture: Nhc bng ln (1Ts 4:17); hoan h, sng khoi; xut thn
(x. ecstasy)
Rash judgment: V on, phn on liu lnh; xt on (Mt 7:1-2)
Ratio: L tr
Ratio: T l; t gi; h s
Ratio Studiorum: Gio trnh khoa mc
Ratiocinate: L lun, suy lun/l
Rational: C l tr; hp l, phi l; l tnh, thun l
anti-r.: nghch l tnh
r. animal: con vt c l tnh/tr (con ngi)
r. psychology: tm l hc duy l
291

Rationale: L lun; lun trnh c c s; l do cn bn; b t t phc


(p ngc thng t Do thi gio); o l (GM c)
Rationalism: Ch ngha duy l
Rationality: L tnh; hp l, hp l
technocratic r.: l tnh k tr
Rationalization: L tnh ha; hp l ha; vin l
Ratum et consummatum: (hn phi) chun nhn v hon hp
RCIA (Rite of Chritian Initiation of Adults): Nghi thc khai tm kit
ng. ln
Reader: Thy (ng.) c sch
Readings, Cycle of: Chu k cc bi c (phng v)
Real: C thc, thc t, tht
r. presence: s hin din thc s (Thnh Th)
r. privilege: c n i vt (k 78 3)
r. vow: li khn tng vt (k 1192 3)
Realism: Thuyt duy thc; ch ngha hin thc; c thc t
Reality: Hin thc, thc ti; thc t; hin thc tnh
Realization: Hin thc ha; thc hin/hnh; nhn thc
Realm: Vng quc; a ht; lnh vc
Rearmament, Moral: Phong tro chn hng o c
Reason: L tr, l tnh; l lun; l do; l l
age of r.: tui khn
Reasonable: Hp l; hu l, phi l; bit iu; phi chng
Reatus: Can trng, tnh trng can phm
Rebaptisers: Ng. theo phi ti thanh ty
Rebaptism: Ra ti li
Rebirth: Sinh li, ti sinh; i mi hon ton
Rebuke: Khin trch (k 1339)
Recapitulate: Thu tm v mt mi; tng kt, tng lc, tng hp
r. all things in Christ: thu hp vn vt di mt u l K (Ep 1:10)
292

Recapitulation theory: Thuyt ng quy (quy tp ton b mc khi


vo K)
Receive: Nhn, lnh, thu; tip n
r. Holy Communion: rc l
r. Sacraments: lnh b tch
Recension: Th im (kho st, ph bnh v i chiu mt vn bn
vi cc th bn hay vn bn c); im sch (gii thiu v ph bnh
sch mi)
Reception: Chp/thu nhn; [tin trnh] tip nhn (gio iu, gio
hun, v.v)
R.into the Full Communion: Nghi thc n nhn vo trong GH cg
(cho cc kit hu khng cg gia nhp GH cg)
Receptionism: Thuyt tip nhn (d bnh ru khng bin i, ai
rc L th tht tip nhn Cha)
Recessional hymn: Tin ca, bi ht kt l
Recidivism(-ist): Ti phm; ti nhim, ti pht (bnh)
Reciprocity: H tng tnh, tng quan
Recisory action: T quyn bi tiu
Recitative: on/khc ht ni
Recited mass: L c
Recluse: n c; tu kn
Recollection: Hi tm, mc tng, truy hoi, tnh tm, nhp nh
Recollects: Tu s Dng ci t (thnh ugutin, thnh Phanxic)
Recommend(-ation): Gii thiu; khuyn nh; ph thc
r. of the soul: ph linh hn
Recompense: Thng hng; n b, bi thng; bo dp, th lao
Reconcile: Ha gii, ging ha; iu ha
r. a church: ti cung hin thnh ng
Reconciliation: Ha gii, giao ha, ging ha
r. room: phng ha gii (gii ti)
Sacrament/rite of r.: B tch/nghi thc ha gii
293

Reconstruction: Ti thit; hon nguyn


Reconventio: Phn t (k 1463)
Record: S b; h s, bin bn; ghi chp
Sacramental r.(s): s b b tch
Recourse: Thng cu/t (k 1734); chng n, khng co; cu vin
Recreate: To/lm li, ti to; ci to, lm thnh mt to vt mi
Rectitude: ng n, ngay thng, chnh/trung trc
Rector: Vin/hiu trng, gim c, gim s
r. of the church: LM gim s (c trch nhim v mt thnh ng
khng phi l nh th x o)
Rectory: Nh x; tr s/ vn phng vin trng
Recurrence: Xy ra li, ti din, ti hin, ti xut
eternal r.: thuyt mun kip ti din (Nietzsche)
Recusants(-sancy): Ng. cng gio Anh, (lp trng) c tuyt Anh
gio (tk 16-18)
Red:
r. hat: m , Hng y
r. letter day: ngy l ln (lch ghi bng ch )
r. Mass: L knh Cha Thnh Thn (l phc mu , v dnh cho lut
s v thm phn cng mc sc phc mu )
r. Sea: Bin
Redaction criticism: Bin son lch s; phng php tm nguyn
ngha vn bn
Redaktionsgeschichte: X. redaction criticism
Redditio of creed: Tuyn xng c tin (trong nghi thc ra ti)
Redeem: Cu chuc; chuc li
Redeemer: ng Cu chuc; ng. chuc li, n b
Redemption: X. redeem; mu nhim/cng trnh/n cu chuc
objective r.: cng trnh cu chuc khch quan (K thc hin)
subjective r.: n c. ch. ch quan/c nhn (ni con ng. n nhn n y
v hp tc)
294

Redemptorists: Tu s Dng Cha Cu Th, CSsR


Reductio ad absurdum: Phn chng php, bi l lun php (lm
cho i phng nhn ra l li l lun ca mnh dn ti nhng kt
lun nghch l)
Reduction: Thu nh, gim bt/tr; ging cp; tan bin; lng p (ca
ngi bn x Nam M do Dng Tn sng lp hi tk 17-18)
Reductionism: Ch ngha gin lc, ch hng rt gn
Refectory: Phng n
Refer(-ence): Quy chiu; tham chiu/kho, tra cu, trng/vin dn;
ngun liu tham kho; chng th; m ch; lin quan; chuyn ti
Referent: iu nhc n, iu m ch
Referral: Vic nhc n hay c nhc n; ng. c gii thiu (ti
mt ngi khc)
Reflect(-ion, -ive): Hi nim, suy t, phn tnh; phn chiu
non-reflective: phi phn tnh
Reform(-ation): Ci cch/t
Reformed Churches: Cc GH ci cch (phi Calvin)
Reformers: Nh ci cch (Tin lnh)
Reformulate: Son li, trnh by li, ti cu/bin
Refreshment Sunday: Cha Nht 4 Ma Chay
Refuge: Ni n nu, tr n, nng ta/nu
Refuse(-al): T chi, khc t, c tuyt
Refute: Phi bc, bc lun, bc ngh, bc b
Regeneration: Ti sinh (Tt 3:5); phc hi/hng, tn to
Regina coeli: Kinh Ly N Vng thin ng
Region: Min, vng
ecclesiastical r.: gio min (k 433)
Register: S b (k 535)
Regnum: Vng quc; vng quyn
Regret: Thng tic; hi tic, n hn, hi hn
Regula fidei: Quy phm c tin
295

r. f. proxima: q. ph. tip cn (gn: gio hun GH)


r. f. remota: q. ph. vin c (xa: Kinh Thnh)
Regulae juris: Quy tc php lut (gm 99 khon hay cch ngn lm
nguyn tc gip hiu, gii thch v p dng gio lut cho hp l
hp tnh)
Regular: Thuc: quy php, quy lut (dng tu); [gio s] dng (i li
l secular: [gio s] triu)
Regulation of births: iu ha sinh sn
Reification: S vt ha
Reign of God: Vng quyn/triu ca TC
Reincarnation: Lun hi, ti nhp th, u thai li; x.
metempsychosis
Reinstatement: Phc hi nguyn trng (k 1645)
Reinterpretation: Gii thch li, tn ch
Reiterate(-ion): Lm li; lp li, ti hnh; ban li
Reject(-ion): Bc b; loi b; ht hi, rung b; t chi, c tuyt
Rejoice: Hoan h, vui thch; lm cho vui mng
Relapse: Sa ng li, ti phm
Relation: Lin/quan h; giao t; h tc, thn tc, h hng; k li,
trnh thut, tng thut
causal r.: quan h nhn qu
diplomatic r.(s): quan h ngoi giao
divine r.: tng quan trong TC (ph tnh, t h, ch xuy, th xuy)
logical r.: quan h lun l
transcendental r.: quan h siu nghim
public r.(s): giao t x hi, ngoi v
Relationship: Quan h; thn thuc/tnh, h hng
Relative: C: lin quan, quan h, h hng; tng i
Relatives: B con, thn quyn
Relativism: Thuyt tng i
Relativity: Tng i tnh
296

principle of r.: nguyn l tng i


theory of r.: thuyt tng i, c hc tng i
(th. of r.) general: c hc tng i m rng
(th.of r.) special: c hc tng i chuyn bit
Relator: Phc trnh vin (k 1429)
Relegate to profane use: Cho x dng vo vic phm tc (k 1222)
Relevance(-cy): Thch ng/ hp, xc ng; quan h/lin; c:
ngha, tm trng yu; b ch
Relic: Hi ct thnh, thnh tch; di tch, di hi
Religion: Tn gio, o; dng tu, i tu
natural r.: o t nhin
non-christian r.: tn gio khng kit
non-theist r.: phi thn gio
popular r.: tn gio bnh dn
primitive r.: tn gio s thy
r. of the book: o sch thnh
virtue of r.: c th phng
world r.: tn gio quc t
Religionism: Sng bi ch ngha, si tn
Religionist: Ngi c o, tn ; ng. si tn
Religionsgeschichte Schule: Hc phi gio s
Religiosity: Tn gio tnh; lng o c
popular r.: lng o c bnh dn
Religious: Thuc tn gio, i tu; tu s; cn thn
r. belief: nim tin tn gio, tn ngng
r. discourse: ngn ng tn gio, lun php tn gio [v cc vn
tn gio]
r. freedom: t do: tn gio, tn ngng
r. indifference: thi : 1. ng lot ha cc tn gio (coi o no
cng nh o no) 2. dng dng i vi tn gio; x. indifferentism
297

r. instinct: bn nng tn gio


r. institute: tu hi, dng tu (k 607tt)
r. life: i sng tu tr; i sng tn gio
r. order: dng tu
r. profession: tuyn khn (k 654)
r. respect of intellect and will: suy phc v l tr v ch (k 752)
r. rule: lut dng
r. sense: cm thc tn gio
r. tolerance: dung nhn tn gio
r. vows: li khn tu tr
Religiousness: Tinh thn tn gio, lng tn ngng
Reliquary: Hm thnh tch
Remanence theory: Thuyt cht th nguyn tn (trong Thnh Th,
bn cht ca bnh v ru vn cn nguyn, khng bin i: Wycliff)
Remarriage: Tc hn; tc huyn (nam: sau khi v qua i), ti gi
(n: sau khi chng qua i)
Remedial penalty: Hnh pht bi tn
Remedium concupiscentiae: Phng dc tr dc
Remedy: Phng thc/dc; bin php: b tc, cha tr, khc phc
Remembrance: K c, hi tng, tng nim
Reminiscence: Hi tng, k nim
Remission: X ti, x min, tha th; thuyn gim
r. of sins: tha ti
Remnant: S sng st, phn dn cn li (ca dn traen)
Remonstrants: X. recusants
Remorse: n hn, hi hn, n nn
Remote: Xa, xa xi, vin c; gin cch; ho lnh
r. occasion: dp xa (phm ti)
Removable: C th b cch chc, chuyn di, tho ri, tch ri
Removal: Bi chc (k 192)
298

Renaissance: Phc hng


Renegade: Ng. phn bi, phn o, b o
Renew(-al): i mi, canh tn; ti to, lm li; ti tc
Renounce: T b
r. the world: i tu
Renovation: Canh tn, i mi, ci tin; hi phc
Renunciation: T b; t b, b mnh
r. of Satan: nghi thc t b Satan
Reordination: Phong chc li
Reparation: n b, pht t; chuc/n ti; sa cha, tu sa, phc
hi; khi phc
Repent(-ance): Hi hn, n nn, thng hi
Repetition: Lp li, nhc li; ti din; phc nim; sao chp, m
phng
Repose, altar of: Bn th tm (gi Mnh Thnh Cha cc ngy th 5
v 6 Tun Thnh); bn hng n
Repository: Kho/ch cha; ni chn ct; ng./vt ct gi nhng iu
b mt
Represent(-ation): i din, thay mt; tng trng, tiu biu; miu
t, trnh t; hin ti ha
esentative: i biu/ din; tiu biu, in hnh
Repristination: Ly li/tr li vi nhng g c xa, phc c; bt u
li; lm li
Reproaches: Thn ca "Dn ta hi" (th 6 Tun Thnh)
Reprobation: Bi xch; khin trch, ln n; hnh pht i i (ha
ngc)
Reproduction: Ti tc; ti din, ti trnh; phng tc, sao phng, m
phng; sinh sn, ny n
r. theory: hc thuyt ti tc sinh (v Thnh Th)
Reproductive: Thuc c/kh nng sinh sn
r. engineering/technologies: k thut tr truyn sinh
299

r. organs: c quan sinh sn


Repudiate(-ion): B v; bc b, chi/khc t, c tuyt
Reputation: Ting tm (tt hoc xu); ting tt, danh ting, thanh
danh
Requiem: L cu hn
Requisite: Cn thit, tin quyt; iu kin/vt liu cn thit
Reredos: Hu n bnh (bnh phong, tranh trng hay bc chm
dng ngay pha sau bn th)
Res: iu, s vt, s vic
r. et sacramentum: thc th v du ch (n sng v b tch)
r. et verbum: vt th v ngn t
r. judicata: vn quyt tng (k 1641)
r. sacramenti: n sng b tch
r. tantum: n sng n thun, ch n sng khng thi
Rescind: Bi/hy b; th tiu
Rescript: Phc ngh (k 59)
Reservation: Lu gi; d dt; dnh ring; bit ch, bit hn
r. of the Eucharist: lu gi Mnh Thnh
mental r.: tim ch ngha
Reserved censure: V bit ch/hn (hnh pht cha tr dnh cho thm
quyn cao hn hoc l c bit)
Residence: Tr s; c tr; dinh th
Resignation: Nhn nhc; cam chu/phn; t chc
Resipiscence: Nhn nhn li lm, hi ng/li; chp nhn l phi
Resolution: Quyt nh/ tm; ngh quyt; gii quyt; gii cu/phn;
dung gii
r. of amendment: quyt tm ci thin
Risorgimento: Phong tro thng nht Nc
Resource: Phng php; phng sch; th on; ti ng ph
man of resource: ng. ti xoay x (nhiu th on)
300

Resources: Ti nguyn, ngun vn; tim nng, t lc, kh nng


Respectability: ng knh, ng trng
Respondent: B co, bn b (n ly hn); p ng, tr li (thi vn p)
Response: Cu p, tr li, hi m; ng p; p ca
Responsibility: Trch nhim
Responsorial Psalm: Thnh vnh p ca
Responsory: Xng p ca
Rest: Ngh ngi/yn; yn tm; yn tnh; ngng yn; t /ta; vt
chng
eternal r.: an ngh ngn thu
lay to rest: a n ni an ngh (chn ct)
Restaurare omnia in Christo: Hi phc mi s trong K (bit hiu
c Pi X)
Restitutio in integrum: Phc hi nguyn trng (k 1645)
Restitution: Hon tr, bi thng; hi phc
r. theory of creation: thuyt sng to nh hi phc
Restoration: Hon tr; sa cha, trng tu, phc ch; phc hi, khi
phc
r. of all things: x. apocatastasis
Restorationism: X. apocatastasis
Restriction: Hn ch; thu hp
mental r.: x. mental reservation
Restrictive: X. restriction
r. interpretation: gii thch theo ngha hp (k 18)
Resurrection: Sng li, phc sinh
r. of the body: xc loi ngi sng li
r. of the dead: k cht sng li
Resuscitate: Hon sinh, hi sinh, sng li; ci t hon sinh, lm cho
sng li
Retable: B tranh hoc bc chm dng ngay pha sau bn th; x.
reredos
301

Retractation: Rt li li; phn cung; nh chnh


Retreat: Cuc tnh tm; rt lui; ni n dt
Retreatant: Ng.: tnh tm, cm phng
Retribution: Bo phc; bo ng; n p; thng pht
day of r.: ngy phn xt
r. theory: hc thuyt bo phc (thng pht i sau)
Retrieve(-al): Phc hi, khi phc; ti pht hin; sa cha, n b,
b li; hi tng
Retroactive: Hi t; c hiu lc tr v trc
Retroductive: Hi nghim
Retrospective: Nhn li d vng; hi c, hi c
Return, myth of...: X. recurrence
Reunion: Hp mt; (Kit gio) hp nht, i kt
Reveal: Vn m, by t, th l; mc khi
Revealed law: Lut mc khi, thn lut
Revelation: Mc khi
Book of R.: Sch Khi huyn, Kh
continued r.: mc khi trng lin
formal r.: mc khi: minh xc, chnh thc
general r.: m. kh. ph qut (qua lng tm v v tr)
primitive r.: m. kh. s thy (cho loi ngi s thi)
private r.: mc kh. ring t
special r.: mc khi c bit (Do thi-Kit)
public r.: mc khi cng nhin, chnh thc
Revenge: Bo th, bo on, tr th
Revenue: Li tc; thu nhp
Reverence: Tn knh, sng knh; trng knh
Reverend: Kh knh; ngi, qu...(t dng tn xng cc gio s)
Most R.: c cha/tng (GM)
Rev.: Qu: cha/LM, mc s, v.v.
302

Right R.: c ng
Very R.: Qu cha/LM: tng i din, b trn c, v.v.
Reverential fear: Knh s
Review: Xem li, xt li, tng kim; hi tng; im sch/bo, im
duyt, tp ch; duyt binh
court of r.: ta ph n
Revise: Duyt li, hiu duyt; tu chnh; n thi; ti thm; bn in th
Revisionism: Ch ngha xt li
Revival: Phc hi, p.hng, hi phc, h.sinh; thc tnh nim tin (ca
qun chng)
Revivalism: Phng tro thc tnh lng o (qun chng)
Reviviscence: Phc hiu, phc hot
r. of merits: phc hiu cng trng
r. of sacraments: phc hiu b tch
Revolution: Chu k quay vng, vng quay, xoay vn; bin
i/chuyn (mnh m, su rng); cch mng
agricultural/industrial r.: cch mng nng nghip/ cng nghip
Reward: Tng thng, thng cng, bo p, th lao; phn/tin
thng
Rhabdomancy: Thut bi que
Rhetoric: Tu t hc; thut hng bin
Rhyme: Hp vn, n vn; lm th, t thnh th; tng hp/xng
without r. or reason: chi tai gai tr; khng hp tnh m cng chng
hp l
Rhythm: Nhp p; nhp iu; nhp nhng
biological r.: nhp sinh hc
Right: Phi, hu; ng, c l; thng; ngay
Right: iu tt, iu ng; quyn; quyn li
Bill of R.(s): Bn Tuyn ngn Nhn quyn
civil r.(s): quyn cng dn
divine r.: thn quyn
303

human r.(s): nhn quyn


r. of succession: q. tha k
r. to vote: quyn u phiu, quyn bu c
Righteous(-ness): Cng chnh, chnh trc, ngay thng; chnh ng
original r.: cng chnh nguyn thy (trc nguyn ti)
Rigorism: Lun l/o c: nghim khc, ngghim nht
Rigorist: Ngi theo ch ngha khc kh
Ring: Vng khu, nhn; on th; v i
fishemans r. nhn GH
pastoral r.: nhn GM
wedding r.: nhn ci
Risk: Nguy c, nguy him, him ha; liu lnh
Rite: Nghi thc; nghi l; l in (k 214)
r. of passage: nghi thc qu (nh t thi th u qua tui thnh
nin chng hn)
R.(s) controversy: Tranh lun v l ch (Trung hoa, n : tk 17-18)
R.(s) of Christian Initiation of Adults (RCIA): Nghi thc khai tm
kit ng. ln
Sacred Congregation of R.(s): B L in (xa); (nay: thuc B
Phng t)
Ritual: Thuc nghi l; Sch nghi thc
r. Church: GH l in (thuc l in...: k 111)
r. mass: Thnh L c nghi thc ring (vg. Thnh L Truyn chc,
Hn phi, Tuyn khn...)
Rituale Romanum: Sch nghi thc Rma (b tch v b tch tr
Thnh L)
Ritualism: Nghi thc ch ngha, thi n nghi
Rivalry: Cnh tranh, tranh ua; tranh ginh, ganh ua
Robber council of Ephesus: Cng ng ngy Ephs (n. 449)
Rochet: o ren vn (GM)
Rogations Days: Ngy cu ma
304

Role: Vai tr; chc nng, phn v


Roma locuta, causa finita: Rma tuyn b l n gii xong
Roman: Thuc: Rma, Vatican, HG
r. canon: l quy Rma= Kinh T n I
r. Catholicism: GH Cng gio Roma
r. Church: GH Cng gio
r. congregations: cc b Ta thnh (x. congregations)
r. curia: gio triu Rma (k 360)
R. Law (Corpus Iuris Civilis): B Dn lut Rma
R. Missal: Sch L Rma
r. rite: l in Rma (Ty phng)
r. see: ta gim mc Rma, Ta thnh Rma
Romans, epistle to the: Th gi gio hu Rma, Rm
Romanticism: Tro lu lng mn
Rome: Rma; tng trng cho GH Cng gio v cho quyn bnh GH
Rood: Thnh gi (ln dng trn r. screen, c M v thnh Gioan
tng ng di chn. Rood c ngha l g)
r. screen: trng cung thnh (dng ngang gia cung thnh v lng
nh th; gn ging nh jube)
Root: R, gc, chn; ci r, cn nguyn; cn bn; ng cn, t cn
r. metaphor: n d cn bn
Rosary: Chui/trng mn ci
Rosicrucians: Hi ch thp hng (hip hi m mt tng hp Tam
im v thng thin hc)
Rota: Ta thng thm (k 1443)
Royalty: Vng v/quyn
Royalties: Ng. hong tc; quyn: tc gi, trc tc; tin bn quyn
Ruach: Kh
Rubric: Ch dn ch ; mc, chuyn mc
305

Rudiment(s): Khi nim c s, kin thc c ng; b phn/c quan


s pht/to
Rule: Quy lut; quy phm, q.tc; lut dng
r. of faith: quy phm c tin; tn lut
R.(s) of Justice: x. Regulae Juris
r. of prayer: nguyn lut
Russellites: Phi Russell, tc l "Chng nhn Jhova"
Russian Orthodox Church: GH Chnh thng Nga
Russicum (Collegium): Gio hong Hc vin Nga (do c Pi XI
thnh lp n. 1929 ti Rma)
Ruth: Rt, R
Ruthenian: [GH, ng.] Ruthn (cng gio gc Slav thuc l in
ng phng, nht l Bch Nga, Slvakia v Ukraina)

306

S
Sabbaoth: [TC] Cc o binh (tc hiu ch v Giav: Gc 5:4)
Sabbatarians: Phi Sa-bt (Tin lnh Calvin Anh quc buc gi
Cha nht nh Do thi gio gi ngy Sa-bt)
Sabbath: Ngy Sa-bt, hu l
s.'s journey: l on Sa-bt (qung ng c php i trong ngy
Sa-bt)
Sabbatic(-al): Thuc ngy Sa-bt
s. year: nm ngh (nm th 7)
Sabbatine: Lin quan n ngy th 7
s. bull: sc ch v c n b o c B (ngy to: cho l do Gioan 22
ban hnh n. 1322)
s. privilege: c n b o c B Ct Minh (Caml/Ccmen)
Sabellianism: Lc thuyt Sabellius (ph nhn s khc bit tht s
gi Ba Ngi; x. modalism)
Saccidananda: Hu-t-phc
Sacellum: Nh nguyn; miu th
Sacerdos: T t, linh mc
Sacerdotal: Thuc linh mc, t t
Sacerdotalism: Ch ngha/ch /no trng cc tn gio s
Sackcloth: Vi gai, vi b, vi bao ti
s. and ashes: mc o nhm v rc tro (ni ln lng sm hi)
Sacra doctrina: Gio l thnh
s. pagina: Kinh Thnh
Sacral: Thuc: tn gio, phng t; thnh thing
Sacrament: Du ch; B tch (k 840tt)
primordial s.: b t. nguyn cn
s. house: nh tm (hnh thp c ngy xa)
s. of Baptism: b tch Ra ti, php Thanh ty
307

s. of Confirmation: b t. Thm sc
s. of Holy Orders: b t. Truyn Chc Thnh
s. of Matrimony: b t. Hn phi
s. of Penance: b tch Co gii
s. of Initiation: b t. khai tm
s. of Reconciliation: b tch Ha gii
s. of salvation: b tch cu
s. of the Altar: b t. Thnh Th
s. of the Anointing of the Sick: b tch Xc du Bnh nhn
s. of the dead: b tch k cht (Ra ti, Gii ti, Xc du bnh nhn)
s. of the Eucharist: b t. Thnh Th
s. of the living: b tch k sng (chu trong tnh trng n sng)
The (Blessed) S.: Thnh th
Sacramental: Thuc b tch; b tch (k 1166)
s. character: n tch
s. confession: xng ti trong ta, chu b tch co gii
s. dispositions: tm trng cn thit ( c hnh hoc lnh nhn b
tch)
s. economy: k hoch b tch
s. forum: ta gii ti
s. grace: n sng b tch
s. immolation: hy t b tch
s. matter and form: cht th v m thc (cht liu cng vi c iu
v li c)
s. presence: hin din b tch (tht s ca K trong Thnh Th; x.
real presence)
s. satisfaction: vic n ti (khi chu b tch co gii)
s. sign: du ch b tch (nghi thc b ngoi)
s. theology: thn hc b tch, b tch hc
s. union: hip thng b tch
308

Sacramentalism: H thng b tch; hc thuyt tng trng (vg. trong


Thnh Th K ch hin mt cch tng trng, ch khng phi tht
s; x. sacramentarism); no trng thi cc n b tch
Sacramentality: B tch tnh
principle of s.: nguyn tc b tch tnh
Sacramentals: Cc b tch
Sacramentarians(-ism): Phi tng trng (Tin lnh ph nhn K
hin din thc s trong Thnh Th: Zwingli, Calvin)
Sacramentary: Sch nghi thc (khng c cc bi c), b tch ch
nam
Gelasian s.: sch nghi thc ca c Glasi (ban b)
Gregorian s.: sch nghi thc ca c Grgri
Leonine. s.: sch nghi thc ca c L
Sacramentum: B tch
s. in esse: b tch ti s
s. in fieri: b tch ng thnh
s. in usu: b tch lnh nhn
s. informe: b tch bt thnh
s. tantum: du ch n thun
Sacrarium: Ging thnh (chu ra t phng thnh, ra, git...
cc vt dng thnh)
Sacred: Thnh, thnh thing, thn thnh
s. art: ngh thut: thnh, tn gio
s. college: hng y on
s. Congregation: thnh B
S. Heart: Thnh Tm
s. image: nh tng thnh
s. minister: tha tc vin chc thnh
s. places: ni thnh ( c cung hin, k 1206)
s. sciences: khoa hc thnh (c ch v tinh thn tn gio)
S. Scripture: Kinh Thnh
309

s. things: vt thnh ( c cung hin hay lm php: k 1171)


s. times: thi gian thnh (k 1244)
s. vessels: thnh c (chn, a, bnh, v.v... thnh)
s. writer: bin gi kinh thnh
Sacrifice: T l, hy l, hy t; hy sinh
s. of intellect: hy sinh kin ring
s. of praise: hy l: ngi khen, tn tng
s. of thanksgiving: hy l t n
s. of the Mass: hy l Misa, Thnh L
s. to Heaven: l t Tri
s. to the ancestors: cng ng b, t t
Sacrificial character: Tnh cht hy t
Sacrilege: Ti phm thnh
Sacrilegious: Thuc ti phm thnh
s. communion: chu l phm [s] thnh
s. confession: xng ti phm [s] thnh
Sacring: Hin thnh; truyn php; truyn chc; gia min
s. bell: chung rung lc truyn php
Sacristan: Ng. ph trch: phng thnh/o [l], vic nh th; ng t
Sacristy: Phng thnh/o [l]
Sacrosanct: Ch/cc thnh; khng c xm phm
Sadducees: Phi Sa-c
Sadhu: Tu s phiu c (n )
Sadism: c/bo dm; tn bo
Sadomasochism: c thng dm, lon thng dm (tm lc khoi nhc
dc bng t hnh h v hnh h ng. i tc)
Sage: Hin nhn, hin trit; thng thi, khn ngoan
Saint: Thnh, v thnh; thnh nhn
Saintliness: Thnh thin tnh
Salary: ng/tin lng
310

Salesians: Tu s Dng Don Bosco (n. 1859)


Salmanticenses: Cc thn hc gia Salamanca (Dng Ct Minh; tc
gi ca b Cursus theologicus: Gio trnh Thn hc, ni ting: tk 1718)
Salutary act: Hnh ng sinh ch cu
Salvation: Cu , cu ri
s. community: cng ng cu
s. history: lich s cu
-general s. history: lch s cu chung (bao gm ton th nhn
loi)
-special s. h.: lch s cu c bit (It-ra-en v GH)
Salvation Army: i qun cu t
Salvatorians: Tu s Dng Cha Cu (SDS, 1881)
Salve Regina: "Ly N Vng"
Salvific: C tnh cch cu ri
s. presence: hin din cu
s. will of God: nh cu ca TC
Salvo meliori judicio: Tr phi c kin xc ng hn
Samdhi: nh, thin nh, ch qun
Samaritan: Ngi x Samaria
s. Pentateuch: Ng th Samaria
Samgha: Tng chng, tng hi
Samsara: Lun hi, sanh t
Samuel: Sa-mu-en, 1Sm, 2Sm
Sanatio in radice: X. sanation
Sanation, radical: iu tr ti cn (hn phi v hiu: k 1161)
Sanbenito: Phm phc (o di mc cho ng. b ta thm tra kt n)
Sanctify(-ing): Thnh ha
s.-ing grace: n thnh ha
s.-ing Office: nhim v thnh ha (k 834tt)
311

Sanctimonious: Ph trng lng m o


Sanctimony: Ra v o c
Sanction: Ph chun, xc nhn, tha nhn; thng pht; hnh pht;
ch ti (k 1312)
remuneratory s.: khen thng
vindicatory s.: hnh pht
Sanctity: Thnh thing/thin
Sanctorale: Phn ring cc Thnh (trong sch l hoc sch cc gi
kinh phng v)
Sanctuary: Ni tn nghim, thnh in/ng; ni tr n
right of s.: quyn: tr ng, t h
Sanctus: Kinh "Thnh, Thnh, Thnh..."
s. bell: hi chung rung lc c kinh Thnh, Thnh, Thnh
Sanhedrin: Thng hi ng Do thi, cng ngh
Sanskrit: Ting phn
Santa Claus: ng gi Nen
Sapientia: Khn ngoan, c khn
Sapiential books: Cc trit th (cc sch khn ngoan trong KT: G,
Tv, Cn, Gv, Dc, Kn, Hc)
Sapphism: Chng n ng gii luyn i (x. lesbianism)
Sarcophagus: M ; quch
Sarkiks: Bng tht; th xc
Sarx: Tht, xc th
Satan: Sa-tan, tng qu
Satanism: Phi th Satan; qu qui
Satanology: Satan hc, qu hc
Sati: Thiu ph (ng. v t thiu cht theo chng)
Satisfaction: Tha mn, toi nguyn; n b: li phm, ti li
adequate s.: n b/ti: cn xng, y
condign s.: n b/ti xng ng
312

congruous s.: n b/ti tng hp


extrasacramental s.: n ti ngoi b tch
s. theory: hc thuyt cu chuc thc ti (ca th. Anselm)
vicarious s.: n b/ti thay
Satyagraha: Khng c th ng
Saving faith: Nim tin cu ri
s. history: lch s cu
Savio(u)r: ng Cu th, v cu tinh
Scandal: Gng m/xu; tai ting; c vp phm
Scapegoat: Oan dng (con d gnh ti: Lv 16:20tt); bung xung, ng.
chu ti thay ng. khc
Scapular: Khn/bng chong vai (khoc ln y phc tu s ca mt s
Dng tu); b o M
s. medal: nh b o M (thay th cho b o M)
Sceptic(-al): Ngi: hoi nghi, theo ch ngha hoi nghi
Scepticism: Ch ngha hoi nghi
Schema: Lc , s
Scheme: Cng thc; dng thc; kiu mu
conceptual s.: cng/dng thc khi nim
Schism: Ly gio/khai (k 751)
Eastern s.: ly khai ng Ty (n. 1054)
Great Western s.: i ly khai Ty phng (1378-1417)
Schismatic: Ly khai, tch ri; phn ly
Schmalkaldic Articles: Cc gio iu Schmalkalden (do phi Luther
xut n. 1537)
Scholar: Hc gi, thng thi; mn sinh; sinh vin (c hc bng)
Scholarship: Hc rng, uyn bc; hc bng
Scholastic: Hc vin; kinh vin; thuc trng hc, hc tp, nh gio
s. theology: thn hc kinh vin
Scholasticism: Hc thuyt/ phng php kinh vin
313

Scholia: Ch gii, ph ch
Scholiast: Nh bnh gii
School: Trng hc (k 796tt); trng phi, hc phi
s. book: sch gio khoa
s. man: nh trit/thn hc kinh vin
s.(s) of theology: trng phi thn hc
Sciencia: Khoa hc; kin/tri thc
s. acquisita: tri thc: tp thnh, s c
s. beata: phc kin
s. futuribilium: bit v v lai kh hu/th
s. infusa: tri thc thin ph
s. media: trung thc (gia thu th v n tr)
s. simplicis intelligentiae: n tr
s. visionis: thu th
Science: Khoa hc; kin thc
s. of faith: thn hc
Scientism: Ch ngha duy khoa hc
Sclav, sclavonic: x. slav, slavonic
Scorn: Khinh b/r, khinh mit; ch nho
Scotism: Hc thuyt Duns Scotus ( 1308), trng phi Phanxic
Scribe: K lc, kinh s
Scriptorium: Vn phng chp sch (ca tu vin)
Scriptural: Thuc Kinh Thnh
Scripture(s): Kinh Thnh; kinh sch
Holy S.: Kinh Thnh
Scroll: Cun giy/da; sch cun
Scruple(-pulosity): Bi ri, lo u (s c li/ti); thn trng, chu o,
ngi ngng, n o
Scrutiny: iu tra (k 1051), kim tra; xt k
Scurrility: Th tc, th b
314

Sea: Bin, i dng


brazen s.: b nc bng ng (1V 7:23)
s. of Galilee: [bin] h Galila
Seal: Du nim, con du/trin, n tn
s. of baptism: n tch Ra ti, n tn Thanh ty
s. of confession (sacramental s.): n tch gii ti, n ta g. ti (k
983, 1388)
s. of the Spirit: n tn Thnh Linh
Secession: Ly khai, phn ly, tch la
s. Church: GH ly khai
Second: Th hai, th nh
s. Aam: Aam th hai (K)
s. coming: K ti phc/lm
Secondary: Th cp, th yu, ph, ph, trung cp
Secrecy: Kn o, b mt; thm kn
Secret: Kn, b mt; thm kn; li nguyn trn l vt (xa= c thm)
s. discipline: quy lut b thut (x. disciplina arcani)
s. marriage: hn phi kn (k 1130); nc hn (hp php)
s. society: hi kn
Secretariat of State (papal): Ph Quc v khanh (k 360)
s. of the synod: vn phng (thng trc) thng hi ngh (k 348)
Secretarium: Phng mc o l
Secretary: Th k
s. of State: B trng ngoi giao (Ta thnh)
Sect(-arian): Gio phi; mn phi; b phi, b ng
Sectarianism: Ch ngha/no trng b phi
Secular: Th tc; thuc th k; c xa, lu i
s. arm: "cnh tay" (quyn bnh) phn i, th quyn
s. clergy, priest: hng gio s, LM triu
s. Institute: Tu hi i (k 710)
315

Secularism: Tro lu/ch ngha tc ha


Secularity: Th tc tnh; trng k tnh; bc gio s triu
Secularization: Th tc ha; hon tc
Secularize: Tc ha; hon tc
Secundum quid: Ty din (theo mt phung din no )
Security: An ninh/ton, yn n
Sedentary: Tnh ti (ngi, mt ch), nh c
Sede impedita: Cn ta
Sede vacante: Trng ta
Sedes Sapientiae: Ta Khn ngoan (tc hiu M)
Sedia gestatoria: Gh kiu
Sedilia: Gh (cho [nhng] ng. hnh l)
Seduce: Quyn r, d d
See: Ta (GM)
Holy S.: Ta thnh
s. of Peter: Ta Thnh Phr (ngi ta Gio Hong)
Seed: Ht ging; tinh dch
s. of Abraham: con chu/dng di Abraham
Seeker: Ngi tm kim
Seekers: tn gio phi Cu tuyn (Tin lnh tk 17)
Seer: Kin nhn (ng. c thin nhn), tin tri
Segnatura Apostolica: Ti cao php vin (Ta thnh)
Segregate: C lp, chia tch, tch bit
Self: Ng, bn ng, ci ti; chnh mnh
s.-abnegation: qun mnh
s.-abuse/pollution: th dm
s.-causation: t gy nn mnh
s.-centred(-ness): quy ng
s.-communication: thng ban chnh mnh (TC t mc khi v trao
ban chnh mnh)
316

s.-confidence: t tin
s.-conscience: thc v mnh
s.-control: t ch
s.-dedication: dn/x thn
s.-defense: t v
s.-denial: b mnh
s.-fulfilment: t k thnh tu
s.-giving: hin mnh/thn
s.-governing: t tr
s.-restraint: t ch
s.-righteousness: cng chnh t lc; t cho l ng
s.-sacrifice: hy sinh, qun mnh
s.-seeking: t t t li, v k
s.-transcendence: t siu thng
s.-will: ngoan c
Selfish(-ness): ch k, v k
Selfless: V tha
Semantics: Ng ngha hc
s. of religion: x. religious discourse
Semi: Na, bns.-Arianism: hc thuyt dng Ari (x. pneumatomachians,
macedonians, homoiousians)
s. doubles: l bc bn kp (xa)
s.-Pelagianism: hc thuyt dng Plagi (Cassian, Vincent of Lerins)
Semina verbi: Ht ging Li Cha
Seminar: Kha: hi tho, hc hi chuyn
Seminarian: Chng sinh
Seminary: Chng vin
major s.: i chng vin
minor s.: tiu chng vin
317

Sem(e)iology: Triu chng hc


Semiotics: K hiu hc
Semite: Smita (dn tc, ngn ng)
Semitism: c ng Smita
Semper reformanda: Cn phi canh tn khng ngng (GH)
Sempiternal: Vnh cu, vnh vin, i i
Senate: Thng ngh vin
Sensation: Cm gic; xc ng
Sensationalism: Cm gic lun; xu hng git gn
Sense: Gic quan; cm gic; cm thc; ngha; chiu hng
common s.: l thng, lng tri
illative s.: cm quan hu kt
religious s.: cm thc tn gio
s. of faith: cm thc c tin
s. of responsibility: thc trch nhim
s. of sin: thc ti li
s. of the sacred: thc thnh thing
Senses of Scripture: Cc ngha ca Kinh Thnh
accommodated s.: ngha thch ng
allegorical s.: ngha m d, ng
anagogical s.: ngha hng thng (ch v: tri, i sau)
eschatological s.: ngha cnh chung
historical s.: ngha lch s
literal/literary s.: ngha en/ vn t
plenary/fuller s.: x. sensus plenior
spiritual s.: ngha thing ling
tropological s.: ngha t d
typical/typological s.: ngha: tin trng, in hnh, tiu biu
Sensibility: Tnh nhy cm, a cm; cm tnh; tri gic
Sensualism: Thuyt duy cm; ch ngha nhc dc, khi lc dm dc
318

Sensuality: Gic cm tnh; vt dc; tnh/th nhc dc


Sensus: X. sense
s. fidelium: cm thc tn hu, cm nhn ca cc tn hu
s. fidei: cm thc c tin
s. plenior: ngha: trn vn, y [hn]
Sentence: Bn n, n vn; lun thn hc; mnh
Sententia(-ae): Quan im/ kin thn hc
s. bene fundata: kin c c s vng
s. communis: kin chung
s. fidei proxima: kin cn tn
s. probabilior: kin ci nhin hn
s. probabilis: kin ci nhin
s. theologice certa: kin xc nhin v mt thn hc
Sentiment: Tnh cm; cm tnh; cm thc; cm ngh, kin
Sentire cum Ecclesia: Cm thng vi GH, ng tm ng cm vi
GH
Separated brethren: Anh em ly khai
Separation: Phn cch/ly, ly bit, chia ct; bit c
marital s.: v chng ly thn
s. of Church and State: ch bit lp gia GH v Nh nc
Separatism: Ch ngha/hng phn lp
Septenary: B by; by: ngy, nm, ng., b tch...
Septuagesima: Cha nht 70
Septuagint (LXX): Bn By Mi (bn dch Kinh Thnh bng ting
Hy lp)
Sepulchre(-cher): M, phn m; ch hng ng thnh ( gia
bn th)
Holy S.: M Thnh (Cha Gisu)
Sequel: Hu qu, nh hng; di hu/hi, d chng; on/phn tip
(vn hc, ngh thut,...)
319

Sequence: Ca tip lin


Seraph(-im): Luyn thn, thn Seraphim
Seraphic: Thn tin; lin quan n thnh Phanxic Assisi
s. blessing: li chc lnh (thnh Phanxic son n. 1224, v ngy nay
c thy trong Sch l Rma, phn: Cng thc ban php lnh cui
l, s 10: Thng nin 1)
s. doctor: thnh Bonaventura
s. order: Dng Phanxic
Serene(-ness,-ity): Bnh thn, thanh thn, im tnh, yn tnh; quang
ng, quang tnh
Sermon: Bi ging
s. of the mount: bi ging trn ni (Mt 5-7)
Servant: Ti t, ng. gip vic, gia bc
S. of God: Ng. ti t TC
S. of Yahweh: Ng. ti t Gia-v
S. songs/poems: cc (bn) bi ca v Ng. ti t Giav (Is 42:1-4; 49:16; 50:4-11;52:1353:12)
Server, Altar/Mass: Ng. gip L
Service: Phc v; dch v; bui l
liturgical s.: nghi thc phng v
memorial s.: nghi thc k nim
Servile: N bc, thuc: n l, lao ng nng
s. fear: n y (knh Cha v s ha ngc)
s. work: lao ng nng
Servites: Tu s Dng Ti t c M
Servus servorum Dei: Ti t ca cc ti t TC (danh hiu GH)
Seventh-day Adventists: Gio phi C c Phc lm ngy th by
Severe: Nghim khc/nht, kht khe; khc lit, d di, trm trng,
gay gt; nghim ngh/trang; kh khan
Severianism: Nht tnh thuyt dng Severus (thng ph Antikia,
538)
320

Sex: Gii, ging; gii/phi tnh; tnh/tnh dc; giao hp


fair/weaker s.: phi p, phi yu, n gii
male s.: nam gii
s. act: giao hp
s.-appeal: khu gi; khu dm, quyn r tnh dc
s. education: gio dc gii tnh
s. life: i sng sinh dc
s. offence: sm s
s. organs: c quan sinh dc
s.-starved: thm kht tnh dc
sterner s.: phi mnh, nam gii
Sexagesima: Cha nht 60
Sexism: Phn bit gii tnh
Sext: Gi su
Sexual: Thuc gii tnh, sinh dc, nhc dc
s. abuse: hip dm, cng dm
s. identity: bn sc gii tnh
s. perversion: lon dm
s. rectitude: chnh phong dc tnh
Sexuality: Gii tnh, bn nng gii tnh; tnh dc; sinh dc, nhc dc
Shaddai: ng Ti Cao, Thng
Shalom: Bnh an; ha bnh
Shaman: Ph thy
Shame: E thn, ngng ngng; xu h, mc c
Sheath: Bao gm/kim; vy b st; bao cao su (chng th thai, nh
condom; x. prophylactic)
Sheep: Chin cu
s.-fold: bi ro (chung) cu
Shekinah: Thn c
Shema: "Hy nghe!" (bn tuyn tn Do thi: nl 6:4-5)
321

Sheol: Ci m, m ty; a ngc


Shepherd: Mc t
Good s.: mc t nhn lnh
Shinto(-ism): Thn o
Showbread: Bnh tin (Lv 24:5-9, Mc 2:26)
Shrine: Ni linh thing; hm cha thnh tch; thnh in (k 1230tt)
marian s.(s): n knh M (ni hnh hng Thnh Mu)
national, international s.: n thnh: ton quc, quc t
Shroud: Khm lim; che y, bao kn; khn lim
Holy s.: Khn lim thnh (Turin, )
Shrovetide (Shrove Tuesday): Thi gian chun b Ma Chay (th ba
ngy trc l tro: vi vic xng ti)
Siblings: Anh ch em
Sibylline: Thuc Sibylla; b n
s. Oracles: sm ngn Sibylla (ngy th)
Sic: Nh vy, theo nguyn vn
Sick call: Gi LM i k lit ( c hnh cc b tch bnh nhn)
Sign: Du ch, du hiu
make the s. of the cross: lm du Thnh Gi
s. of Jonah: du l ngn s Gina (Mt 12:39)
s. of peace: c ch chc bnh an
s. of the times: du ch thi i
Signatura, Apostolic: Ti cao php vin Ta thnh (k 1445)
Significant others: Cc bc v vng/th gi khc, ng.khc ng k
Signum: Du ch, du hiu
Silence: Thinh lng, im lng; yn lng, yn tnh
argument from s.: im lng lm bng (khng bn n mt ti nhng
khi cn ni n l bng chng cho thy ng. gi im lng khng bit v
ti )
Silentium obsequiosum: Lng thinh tn knh
322

Simar: X. soutane, zimarra


Similarity: Ging nhau, tng t, ng dng
Similitude: Tng t, ging nhau; ng ngn
Simony: Mi thnh (k 149, 188, 1380), bun thn bn thnh
Simple feast: L bc thng
Simplicity: n thun tnh; n gin, gin d; thc th
Simul justus et peccator: Va cng chnh m cng va ti li (tnh
trng ngi kit theo Luther)
Simulation: Gi b (k 1379); gi phng nghim, gi nghim (to
iu kin ging nh tht th nghim)
Simultaneity: ng thi tnh
Sin: Ti, ti li
actual s.: hin ti
capital s.: cn ti, u mi (7 mi ti u: kiu ngo, h tin, m dm
dc, hn gin, m n ung, ghen ght, lm bing)
contracted s.: ti mc phi
deadly (seven) s.: x.capital
grave s.: ti nng, ti trng
mortal s.: ti trng
original s.: nguyn ti
-originated o. s.: th nguyn ti, vi qu nguyn ti (hu qu)
-originating o. s.: khi nguyn ti, vi nhn nguyn ti (nguyn nhn)
personal s.: ti c nhn
reserved s.: ti bit cm, b.ch (ch thm quyn c bit mi gii tha
c)
s. against the Holy Spirit: ti phm n Thnh Linh
social/structural s.: ti: x hi, c cu
venial s.: ti nh
Sincere(-ity): Thnh tht, chn thnh, tht lng
Sine die: V hn nh, khng thi hn
323

Sine qua non: Tin quyt, tt yu


Sinful(-ness): Ti li; ti phm
Singillatim: Tng ci/ln mt, mt cch: ring r, c th
Single: n, n c, n l; c thn
s. heart: tht lng, chn thnh /tnh, chn thc
Singularity: c bit, phi thng; k quc, lp d
Siniticism: Quan nim/nhn sinh quan Trung hoa (v tn gio, trit
hc, vn ha...)
Sinlessness: V ti
Sinner: Ng. ti li, ti nhn, ti phm
Sin-offering: L t ti (Lv 4:3)
Sinology: Hn hc
Sirach, Book of: Hun ca, Hc
Sister: Ch/em gi; b s, n tu
s. german: ch/em rut
s. of mercy: b phc
Situation: Cnh hung; trng thi; v tr, a th
s. ethics: lun l tnh hung
Situational analysis: Phn tch tnh hung
Situationism: Hc thuyt tnh hung
Sitz im Leben: Thc trng cuc/ cnh sng
Sivaism: o Siva
Skeptic: x. sceptic
Skete: an vin nh
Sky: Tri, bu tri, khng trung; kh hu
Slander: Ni xu, ph bng; vu khng
Slav: Dn tc, vn ha,... Slav
Slave: N l
Slavery: ch/cnh n l
Slavonic: Thuc: ngn ng,
324

phng v Slav
Slip: Lm li; s sut, s
s. of the pen: vit s , l bt
s. of the tongue: ni s , l li
Slogan: Khu hiu, biu ng
Sloth: Li bing, u oi
Snob: ua i, hc i lm sang; hm hnh, hm mnh
Sober: iu , chng mc; trm tnh; khng say sa
Sobornost: Hip on/thng, on th tnh
Sobriety: Tit , chng mc
Social: Thuc x hi
s. anthropology: nhn chng hc vn ha
s. justice: cng bng x hi
s. teaching: hc thuyt x hi (ca GH)
Socialism: X hi ch ngha
Societas perfecta: X hi hon chnh (khng cn n x hi khc
t mc ch ca mnh, th d: quc gia, GH)
Society: X hi; hi on
S. of Apostolic Life: Tu on Tng (k 731)
S. of Jesus: Dng Tn (SJ)
S. of St. Vincent de Paul: Dng thnh Vinh sn
Socinianism: Lc thuyt Sozzini (ph nhn Ba Ngi v Cu chuc)
Sociobiology: X sinh hc
Sociology: X hi hc
Sociomatrix: biu x hi
Socratic method: Phng php gio khoa vn p (theo kiu
Scrat)
Sodality: Hip hi (k 298)
Sodomy: K giao/gian; th dm
325

Sola fide(s): Ch n thun nh c tin (m con ng. c cng chnh


ha: Luther)
Sola gracia: Ch n thun nh n Cha (Tin lnh)
Sola Scriptura: Ch mt mnh Kinh Thnh (Tin lnh)
Solecism: Li c php, l.ng ph
Solemn: Trng th, long trng; uy nghi
s. blessing: php lnh long trng (vg. cui L)
Solemnity: Long/L trng
Solicitor: C vn php lut, lut s; ng. qung co lu ng (vo
tng nh)
S.-General: cng chng vin
Solicitude(-ousness): Lo lng, quan tm, n cn
Solidarity: on kt, lin i
Solidum, in: Cch lin i (k 140)
Solifidianism: Thuyt duy tn c (Tin lnh)
Soliloquy: Ni mt mnh, c thoi
Solipsism: Duy ng lun/thuyt
Solitude: C c/n; c qunh, c tch, tnh mch
Solomon: Salmon
Psalms of S.: ca vnh Salmon (ngy th)
Solstice: Ch, im ch
summer s.: h ch
winter s.: ng ch
Soma: Th xc, thn th
Somaschi: Tu s Dng Smasca (do thnh H. Emiliani sng lp n.
1532)
Somatic: Thuc th xc
Son: Con trai; dng di
S. of God: Con TC
S. of man: Con Ngi
326

Song of Songs: Dim ca, Dc


Songs of Ascent: Thnh vnh ln n (Tv 120-134)
Sonship: Phn lm con, t h
Soothsaying: Bi ton
Sophia: Khn ngoan, c khn, hin c
Sophiology: Thn hc minh trit (Nga: ly c khn lm kim ch
nam)
Sophism: Ngy bin
Sophist: Ngi ngy bin; (xa) trit gia
Sophisticate: Ngy bin/lun
Sophisticated: Tinh vi, phc tp; snh iu; snh i
Sorcery: Php ph thy, yu thut
Sorites: Lin chu lun
Sorority: Hi n sinh/sinh vin
Sorrowful mysteries: Nm s thng (mu nhim mn ci)
Sorrows of the B.V.Mary: By s thng kh M
Soter: ng Cu Tinh
Soteriology: Cu hc
Soul: Hn, linh hn; tm hn, tm tr; con ngi
intellectual s.: tr hn
sensitive s.: gic hn
vegetative s.: sinh hn
Soul-entity: Thc th linh hn
Soul of the Church: Linh hn GH (Thnh Linh)
Sound: Lnh mnh; tt ti; ng n, chnh ng; m thanh; thm
d
Soup: Cho, canh, xp
pre-biotic s.: cho/xp tin sinh hc
primitive s.: cho nguyn thy
327

Source: Ngun sui/gc, ci ngun, cn nguyn; ngun: t liu, xut


x, ti liu gc
s. criticism: ph bnh tm/truy nguyn (nghin cu v ngun gc cc
vn liu KT)
s. of sin: cn nguyn ti li
Soutane: o dng
Sovereign: Cha t, vng; c ch quyn; ti cao/thng
s. power: quyn lc ti cao
s. rights: quyn ti cao
Space: Khng gian; khng trung; khong trng; khong cch;
khong thi gian
s.-age: thi i [du hnh] v tr
s.-craft/-ship: con tu v tr
s.-man/-woman: nh du hnh v tr
Spacelessness: Phi khng gian
Space-time: Khng-thi gian
Speaking in tongues: Ni ting l, n ngn ng
Specialissimo modo: Mt cch rt c bit
Specialization: Chuyn v; chuyn mn ha
Species: Loi, ging loi; hnh sc (Thnh Th: hnh bnh v hnh
ru)
Specification: Phn loi, nh loi, ch r, nh r; c im k thut
Specious: B ngoi xem ra ng/hp l, ch c m ngoi, h biu,
gi di, nh la
Speculation: T bin, suy l, suy on, suy cu; u c
Speculative theology: Thn hc suy l
Spel(a)eology: Hang ng hc
Spell: Thn ch; ba m; sc quyn r; nh vn; phin chuyn
Sperm: Tinh dch
Spes: c cy
Sphragis: n du
328

Spinozism: Hc thuyt Spinoza ( 1677, mt dng phim thn lun)


Spirare: ch xuy
Spirari: th xuy
Spiration: Nhim xuy (Thnh Thn pht xut t Cha Cha v Cha
Con)
active s.: ch xuy (Cha+Con)
passive s.: th xuy (Th.Thn)
s. of the Holy Spirit: nh. xuy Thnh Thn
Spirit: Thn kh; thn linh; tinh thn, tm hn
bad. s: thn d
evil s.: c thn
good s.: thn lnh
Holy S.: Thnh Thn
pure s.: tinh thn thun ty
s. of God: Thn Kh TC
Spiritism: Thut thng linh, chiu hn; thng thn hc
Spiritual: Thuc tinh thn, thn linh; thing ling
Negro S.: thnh ca ca ng. da en ( Hoa k)
s. aid: linh tr (= linh hng)
s. being: hu th thing ling
s. bouquet: b hoa thing ling
s. combat: cuc chin u thing ling (Ep 6:13)
s. consolation: an i thing ling
s. death: cht trong i sng th. ling, tnh trng ti trng
s. direction: linh hng
s. dryness: kh khan thing ling
S. Exercises: Linh thao
s. father: cha linh hng
s. life: i sng thing ling
s. reading: c sch thing ling
329

s. theology: thn hc tu c
s. union: kt hip thing ling
Spirit(ual)ism: X. spiritism; ch thuyt tinh thn
Spirituality: Linh o, li sng thing ling; tu c hc; trng phi
tu c
christian s.: linh o kit
Spiritualization: Tinh thn ha, tm linh ha; thing ling ha
Sponsalia: Hn c
Sponsor: Ngi u, bo m, bo tr
Spontaneity: Bc pht, t pht; t ; hn nhin
Spouse: Chng, v, phu, ph, bn i, bn trm nm,
S. of Christ: Hin th c Kit
Sprinkling: Ry nc (mt cch thc ra ti)
Spurious: Gi mo; gi di
Spurius: Con ngoi hn phm thnh
Spy Wednesday: Th t Tun thnh
SSD (Sacrae Scripturae Doctor): Tin s Kinh Thnh
SSL (Sacrae Scripturae Licentiatus): C nhn K.Thnh
Stability: Bn vng, lu bn (k 522); n nh
Staff: Gy (GM), cc, ct; ch da; nhn vin; ban lnh o; ban
tham mu
pastoral s.: gy GM
Stage of development: Giai on pht trin
Stagirite: Aristt
Stained window: Ca knh mu
Stall: Gh ngn kinh s; quy bn hng; ngn chung
canon's s.: gh kinh s
choir s.(s): dn gh ca on
Standardization: Chun ha
Stanza: Kh th
330

Staretz: Tu s (c uy th v l thnh thin: Nga)


State: Tnh trng, trng thi; hnh thi, l li; nh nc, quc gia,
bang
original [justice] s.: trng thi [cng chnh] nguyn thy/s
pontifical s.(s): vng t Ta thnh, lnh a gio hong
s. church: GH quc gia
s. of elevated nature: tnh trng siu nhin ha (nhn tnh c nng
ln bnh din siu nhin)
s. of exaltation: tnh trng hin vinh
s. of fallen nature: tnh trng nhn tnh sa a
s. of grace: tnh trng n sng
s. of humiliation: tnh trng h mnh/t h
s. of integrity: trng thi nguyn tuyn
s. of life: bc sng
s. of perfection: bc trn lnh
s. of restored nature: tnh tr.
hi phc (c cu chuc)
Statement: Trnh by, pht biu; biu quyt; bn tuyn b
States of the Church: Lnh a gio hong
Static: Tnh, tnh, tnh nh; (in) tnh in
Statics: Tnh hc
Stational liturgy: Phng v chng ving
Stations, Roman (st. churches): Nh th chng ving (cc nh th
chnh Rma, lun phin n GH n lm l trong Ma chay
=xa)
Stations of the cross: ng thnh gi; 14 nh tng dng ngm
ng thnh gi
Statistic(-al) error: Sai sut thng k
Status: Cng v, thn phn; tnh hnh, tnh trng

331

s. animarum: "Tnh trng cc linh hn" (phc trnh nm nm mi


GM chnh ta trnh ln GH v tnh hnh gio phn ca mnh: k
399)
s. quo: nguyn trng
Statute: o lut; quy ch (k 94)
Staurology: Thp gi hc
STD (Sacrae Theologiae Doctor): Tin s thn hc
Steeple: Gc hoc thp chung
Step: Bc; bc, nc; cp bc
s.-brother/-sister: anh ch em cng cha/m khc m/cha
s.-child: con ring
s.-father/-mother: b/m gh, k ph/mu
Stepping stone: Tng [bc] chn; bn p
Stereotype: Kiu/mu rp khun, mu c sn
Sterile: Khng sinh sn, v sinh; cn ci; khng kt qu, v b; v
khun
Sterilize(-ation): Kh trng, st trng, dit khun; lm cho ht sinh
sn, trit sn, tuyt sn
therapeutic sterilization: x. therapeutic
Steward(-ship): Qun gia/l
Stigma(-ta): Thng tch, du thnh; vt so; vt nhc; u nhy;
du st nung
Stigmatines: Tu s Dng du thnh (CSS, 1816)
Stigmatization: In du thnh
Stimulus: Tc nhn: kch thch, khch l
Stipend: Bng lc; bng l (k 945); tin lng
Stipes: Gc; thn ct thp gi
STL: C nhn thn hc
Stoa: Ch ngha/thuyt khc k
Stock, holy oil: Bnh du thnh
Stoic(-al): Ngi phi khc k, trng phi Stoa
332

Stoicism: Phi khc k, hc thuyt Stoa


Stole: Dy cc php
s. fee: ng gp t nguyn (cho LM c hnh nghi thc: k 531)
Stone: , si, thch; nm
s. age: thi i
stone's cast (throw): qung di nm (bng nm mt hn (=
cch khng xa; Lc 22:41)
Stool: Gh u
Stoup: Bnh nc thnh
Strain: on nhc, khc ca; ging iu; cng; lc
s. of the church organ: khc nhc n ng nh th
Strangulation: Tht chn, bp nght; tht c
Stratagem: Mu k, mu mo
Strategy: Chin lc
Stratification, social: Phn tng x hi
Stratum(-ta): a tng; giai cp, giai tng (x hi)
Straw: Cng rm; ng ht
liturgical s.: ng chu l
s. poll/vote: thm d d lun
Strength: Sc mnh/lc; sc kho; cng ; bn
Stress: Stress, tm trng cn thng; nhn mnh; trng m; ng sut
(sc p)
Strict: Chnh xc, ng ngha, cht ch; nghim ngt; nghim chnh
s. observance: dng tu nht php
s. sense: st ngha, ngha hp
Stricto sensu: Theo ngha hp
Stripping of the altar: Lt khn bn th
Strophe: on/tit th; kh th
Structuralism: C cu lun, thuyt cu trc
Structure: C cu, cu trc, kt cu
333

Studites: Lin bang an vin Studios (Byzantin); Dng Studita


(Cng gio)
Study: Hc tp, nghin cu; kho lun; chm ch
Stumbling block: Chng ngi vt; iu gy vp ng, kh khn
Stylite: Ta tr kh tu, n s sng trn ct
Stylus curiae: Th vn gio triu
Sub-apostolic: Thuc thi hu tng
Subconscious: Tim thc
Subculture: Vn ha nhm hoc ph tng
Subdeacon: Ph ph t, chc nm
Subdelegation: Chuyn y, ti y quyn: k137
Sub gravi: Buc nng
Subject: Ch th; ng. b di, thuc cp; ch ; ch ng
Subjection: Phc tng
Subjective: Ch quan
Subjectivism: Ch ngha c th, thi ch quan
Subjectivity: Ch th tnh; ch quan
Sublapsarianism: Hc thuyt hu sa a (x. postlapsarianism)
Sublimate: Thng hoa, thanh cao ha, cao thng ha
Sublime: Cao c, siu phm; tuyt vi
Subliminal: Di ngng [ thc], tim thc
Submersion: Dm ngp (cch ra ti bng dm xung nc)
Submission: Phc tng, quy phc; quy thun
Submit: Phc tng, quy phc; trnh
Subordination: L/ph thuc
Subordinationism: H phc thuyt (cho l Cha Con ph thuc Cha
Cha: Tam V hc)
Subornation: Mua chuc, t lt, hi l
Subreption: Che giu s tht, giu dim (k 63)
Subsequent: Tip hu
334

Subsidiarity: B tr, ty ph
s. principle: nguyn tc phn quyn/nhim (ci cp di lm c th
cp trn khng can thip vo)
Subsistence: Lp hu; tn ti; sinh k; cp dng
s. theory: hc thuyt tn ti (nhn tnh K tn ti trong Ngi Li)
Subsistent relations: Tng quan t hu (ca Ba Ngi TC)
Substance: Bn th, bn cht; thc th, thc cht; ni dung, i ; ti
sn, tin ca
s. of sacrament: bn cht b tch
Substantial: ng k, quan trng, ch yu, c thc cht, mnh m,
giu c
Substantialism: Thuyt bn th
Substantiate: Chng minh, dn chng
Substantive: Danh t; c tht, tht s tn ti; ch/trng yu
Substitute: Ng./vt thay th
Substitutionary atonement (hoc Substitution of Christ): n [ti]
thay (K hy sinh n thay cho cc ti nhn)
Substratum(-ta): Lp di, nn mng, c s, tng nn; th nn; c
hu th
Subsume: Bao hm, bao nhip, n bin
Subtility: Tnh tinh diu (ca xc sng li)
Subtilty, subtleness, subtlety: Tinh t, tinh vi, t nh, khn kho,
khn ngoan
Subunists: Phi c hnh sc (chu l di mt hnh, Bhmia, tk 15)
Suburbicarian dioceses: [7] a phn ngoi Rma (c hng y
gim mc lm u)
Sub utraque: Di hai hnh (rc l)
Succession: K nhim, k v; k tha; k tip, lin tip
apostolic s.: k nhim: tng , tng truyn
Succubus: Yu tinh, n yu qui (i li vi incubus: qu c)
Sudharma: Diu php
335

Suffer: au n/kh; chu ng, cam chu; chu thit/tn hi


Suffering: Kh au
s. Servant of Yahweh: Ngi ti t kh au ca Giav
Sufficient: y ; c kh nng
s. grace: n tc dng ( dng), tc sng
Suffi: Nh thn b Hi
Suffism: Thn b Hi
Suffragan: GM hoc gio phn thuc ht, ph ht
Suffrages: Kinh hoc L cu cho ngi qu c
Suicide: T t, t st
Sui compos: T ch
Sui generis: c th, bit loi, c nht
Sui juris: T lp; trng thnh
Sulpicians: Hi Xun Bch (n. 1641)
Summa theologica: Tng lun thn hc
Sunday: Cha nht
s. observance: gi Cha nht
Sunnite: Theo Sunna: chnh gio Hi
Super-ego: Siu ng, siu k
Supererogation, works of: Cng vic ngoi trch (lm thm, bn
phn khng buc)
Superfluity(-uous): D tha, khng cn thit
Superintendent: Ngi gim th, trng nom, qun l
Superior: B trn (k 617tt)
religious s.: b trn dng
s. general: b trn: c, tng quyn
Superiority: Thng th, u th; u vit, tri vt, hn hn
s. complex: mc cm t tn
Supernatural: Siu nhin
s. existential: hin sinh th siu nhin
336

s. order: ch siu nhin (ton b h thng cu ri)


Supernaturalism: Thuyt duy siu nhin
Supernature: Siu nhin tnh
Superorgani(ci)sm: Siu hu c th, c cu x hi
Superstition: M tn, d oan
Supper, last: Ba tic ly
Supplemental ordination: Truyn chc b sung
Supplet ecclesia: GH b khuyt (cc thiu st, nht l trong lnh vc
thm quyn: k 144)
Supplication(-ory): Ni xin, khn cu
Supposit: Bn v, bn th
Suppression: Bi b, hy b, gii tn; cm ch, n p; nn, cm
li; giu gim
s. of a religious Institute: gii tn hi dng (k 584-5)
Supra-historical: Siu lch s
Supralapsarianism: Tin sa ng (thuyt Calvin cho l TC tin nh
v s phn mi ngi trc khi Aam phm ti)
Supremacy: Quyn ti cao, ti thng, ch quyn; u th
s. Act: o lut ch quyn (ca Henry VIII t t mnh lm u GH
Anh, n. 1534)
Supreme: Ti cao, ti thng; tuyt nh, tt bc; cao/quan trng
nht
S. Being: Thng
s. hour: gi: sau ht, hp hi, lm chung
s. moderator: B trn tng quyn (k 622)
s. Pontiff: Gio hong
Sura: Thin (kinh Coran)
Surplice: o cc php
s.fee: tin sa son (gip) l
Surrogate: Ngi i din GM; ngi/vt thay th
337

s. mother: th mu ( dng thai v sinh thay mt ng. m th


thai)
s. uterus: t cung: thay/k th
Suspension: V huyn chc (k 1333)
Suspicion: Nghi ng, ng vc
Sustine et abstine: Gng chu v gng nhn (hc thuyt Stoa)
Sutra: Kinh, tit (Nh Pht)
Suttee: Thiu ph (v t thiu theo chng: n )
Swami: Thy tu, lnh t tn gio (n )
Swaddling-bands/-clothes: Khn lt, t lt, khn bc (tr con)
Swastika: Ch thp ngoc, hnh ch vn
Swear: Th nguyn, tuyn th; nguyn ra
Swedenborgianism: Gio thuyt Swedenborg ( 1772, Thy in:
mt hnh thc hc thuyt trn ln thn b, thng linh v trc tri)
Sweet(-ness): Ngt; thm; ngt ngo, du dng; d thng, c duyn
Sword: Gm, kim; qun quyn
s. of the spirit: gm Thn Kh (Li Cha: Ep 6:17)
two s. theory: thuyt song quyn (oi); x. two-s.(s)
Syllabus: Danh mc cc mnh ; bn co trng
s. of Pius IX: bn quyt ngh ca c Pi IX (ln n 80 mnh hay
kin sai lc; n. 1864)
s. of Pius X: bn quyt ngh ca c Pi X (ln n mt s quan im
khc; n. 1907)
Syllogism: Tam on lun
Sylvestrines: Tu s Dng thnh Sylvester (n. 1231)
Symbiosis: Cng sinh
Symbol: Biu tng; k hiu; kinh tin knh, bn tuyn tn
s. of faith: bn tuyn xng c tin, cng thc/bn tuyn tn, tn quy
(kinh tin knh)
Symbolic theology: Thn hc biu tng (th gii hu hnh phn nh
thc ti v hnh)
338

Symbolics: Tn biu hc (nghin cu v cc tuyn ngn c tin ca


Kit Gio); biu tng hc
Symbolism: ngha tng trng; thuyt biu tng
Symbolize: Tng trng; biu tng ha
Sympathy: ng cm, . tnh; thin/thng cm; thng cm
Symposium: Hi ngh chuyn ; tp tiu lun
Synagogue: Hi ng (Do thi)
Synallagmatic: Song phng, buc hai bn
Synaxis: Cng ng phng t, cng on tham d
Synchronic(-ous): ng i, ng thi
Syncretism: Ha ng ch ngha, thuyt h ln, hn hp
Synd(t)eresis: Lng nng (kh nng hiu bit cc nguyn tc lun
l c bn)
Syndicalism: Ch ngha cng on (nghip on)
Synechdoche: Php d (ly mt phn ch ton b, hay ngc
li)
Synergism: Thuyt: cng lc, ng tc (Melanchthon); hip ng
Synergy: Cng lc, hip lc, ng tc, cng tc; hip ng tc dng
Synod: Hi ngh
diocesan s.: cng ngh gio phn (k 460)
s. of bishops: thng hi ng GM
Synodical government: Th ch cng ngh (Anh gio, k t n. 1969)
Synopsis: Bng tm tt, bn tot yu, biu nht lm
Synoptic: Nht lm; i chiu; khi qut
s. gospels: Phc m nht lm
s. problem/question: vn nht lm (lin quan n cc Phc m
nht lm)
Syntax: C php, ng php
Synthesis: Tng hp
Syriac rite: L in Syri (GH chnh thng Syri, hoc GH thnh
Giacb)
339

Syro-Chaldaeans: GH Can
Syro-Malabar, -Malankara: thuc GH: Malabar, Malankara (n ,
cng gio)
System: H thng
belief s.: tn h
Systematic: C h thng; nht lot
s. theology: thn hc h thng
Systematics: Thn hc h thng
Systematize(-ation): H thng ha
Systemic: Thuc ton b h thng, c th ni chung; lin quan n
b tun hon mu; nh hng ngm nhp
Systems of grace: Hc thuyt v n sng v t do
Syzygy: m dng (ng gio); k sc vng

340

T
Tabernacle: Lu, lu tm; nh tm
feast of t.: l lu
Table: Bn; bn, bng, biu
t. of nations: bng lit k [biu k] cc dn tc (St 10)
t. of the word: bn tic Li Cha
Tablets of the Testimony/of the Law: Bia Chng c (Xh 31:18), bia
iu lut
ancestral t.: bi v, thn ch
Taboo: iu cm; iu king k; hy vt
Taborites: Ng. theo Phi Taborita (Hussites qu khch: x. hussites)
Tabula rasa: B sch ht ci c (bt u li t s khng)
Talent: Ti nng; nhn ti; n v tin t (thi xa)
Talisman: Ba, ph
Talmud: Sch Talmud ("Hun gio" Do thi)
Tanakh: Kinh Thnh (Do thi)
Tantrism: Tn phi Tantra (Balamn: th n thn Scti, dng n ca
Siva)
Tantum quantum: Bao nhiu by nhiu, theo mc c th
Taoism: o Lo, Lo gio
Targum: Bn dch Targum (bn dch Kinh Thnh Cu c ra ting
Aram)
Tariff penance: n ti theo nh mc (theo mc nh sn)
Tautology(-ical): Trng phc; trng , ip lun; hng
Tax-collector: Vin thu thu
Taxonomy: Cchthc/ nguyn tc phn loi
Teaching: Dy hc; li dy, gio hun; hc thuyt
t. office: nhim v gio hun (k 747tt)
t. of the Church: gio hun ca GH
341

Te Deum: Thnh thi tn tng "Ly Thin Cha"


Technicality: K thut tnh, tnh cch: chuyn mn, phc tp, cu
k; thut ng chuyn mn
Technique: K thut, phng thc tin hnh
Technocracy: Ch k tr
Technology: K thut hc, cng ngh hc
Technoscience: K khoa hc
Teilhardism: Hc thuyt Teilhard de Chardin (1881-1955: v tin
ha)
Teleological: Lin quan n: mc ch, cu cnh
t. argument: l chng cu cnh (ca v tr minh chng l TC hin
hu)
Teleology: Cu cnh lun; cu cnh tnh
Telepathy: Linh cm; vin cm, thn giao cch cm
Telos: Cu cnh
Temper: Tnh tnh; tnh kh, tm tnh
Temperament: Kh cht, tnh kh; tnh tnh
Temperance: Chng mc, iu , tit
Templars: Hip s Dng n th
Temple: n th, gio ng; n thnh Girusalem
t. of the Holy Spirit: n th Cha Thnh Thn (linh hn)
Temporal: Thuc thi gian; th tc, trn tc; thuc thi dng
t. goods: ti sn (k 1254)
t. order: lnh vc th trn
t. power: quyn bnh phn i, th quyn (ca GH, =xa: lnh a
gio hong, =nay: quc gia Vatican)
t. punishment: hnh pht tm (c thi hn: chu i ny hay l trong
luyn ngc n ti)
Temporale: Phn Cc Ma Phng v (trong Sch L v Sch cc gi
kinh phng v)
Temporality: Thi gian tnh; th tc tnh; tm thi tnh; ti sn (GH)
342

Temporary: Nht thi; lm thi, tm thi


t. vow/profesion: li khn tm (k 655)
Temptation: Cm d; th thch
Tempter: Tn cm d; ma qu
Tempting God: Th php Cha, thch thc TC
Ten commandments: Mi iu rn, thp gii
Tendency: Khuynh/xu hng
Tender: T nh; du dng; mm mi
Tenebrae: Gi kinh bng ti (kinh m: phn nht tng ca cc
ngy th 5, 6, 7 Tun Thnh thi trc, tng ng vi cc gi kinh
sch v kinh sng ngy nay)
Tension: Cng, trng; cng thng; p sut; in p/th
Tentative: C th/thc hin; toan tnh, mu toan; mu
Teratology: Qui thai hc
Tepidity, tepidness: Nht nho, hng h, lnh m
T(i)erce: Gi ba
Term: Hn nh, k hn; k hc; thut ng; s hng
Terms: iu khon; iu kin; quan h, giao t; li l
Termination: Kt thc, nh ch, th tiu, hy b; hon thnh; t v
Terminism: Thuyt nh hn (TC tin nh cho mi ng. mt qung
i n nhn n cu ri, nu b qua th sau khng cn nhn
c n y na); x. Nominalism
Terminology: Thut ng, h thng thut ng
Terminus: im chun/mc
t. a quo: khi im, mc trc
t. ad quem: ch im, mc sau
Terminus(-i): Trm cui
Terna (nomina): B ba bt (danh sch ba ngi c gii thiu
ln cp trn chn mt trong ba vo mt chc v no )
Terrain: Khu t; a hnh, a th; lnh vc
Territorial: Thuc t ai, a ht, lnh th
343

t. abbacy: dan vin tng th


t. prelature: gim ht tng th
Territorialism: Ch thuyt th quyn c tr (cho l Nh nc c c
quyn ch nh tn gio cho dn gi; Nc no theo o Nc
)
Tertianship: Nm ba nh tp (thi gian hun luyn t cui trong
mt s dng)
Tertiaries: Dng ba (vg. Ct Minh, a Minh, Phanxic)
Testament: Giao c; di chc
New T.: Tn c
Old T.: Cu c
Testify: Lm chng; chng thc/nhn; chng t, biu l
Testimonials: Cc li chng (k 1572)
Testimony: Li khai, chng c, chng t, bng chng
Tetragrammaton: Kt t t t (bn ch; vg. YHWH)
Tetrapolitan confession: T thnh tuyn tn bn (Tin lnh: bn thnh
ph c ln hong n. 1530)
Tetrateuch: T th (Kinh Thnh: St, Xh, Lv, Ds)
Teutonic Order: Dng hip s c (sng lp n. 1190)
Text: Bn vn/vit, bi c; nguyn vn; nguyn bn
Textual: Thuc: nguyn vn, nguyn bn, vn bn
t. criticism: ph bnh vn t
Textus receptus: Vn bn chun nhn
Thaddaeus: Ta-- (Giua tng )
Thanatology: T nguyn hc, nghin cu s cht
Thanatos: Hy lc (i li vi eros: sinh lc); t vong
Thanksgiving: Biu hin lng bit n, t n
T. Day: Ngy L T n
Thaumaturge: Ngi lm php l
Thaumaturgus: X. thaumaturge
344

Theandric: Thn nhn


Theanthropic: Thuc thn nhn
Theanthropism: Thuyt thn nhn
Thearchy: Th ch: thn quyn, thn tr
Theatines: Tu s Dng Thatin (n. 1522)
Theft: n cp/trm, trm cp
Theism: Hu thn thuyt
Theme: Ch , ti
Thematic: Thuc ch , ch t; minh nhin
Theocentrism: Quy thn lun (t TC lm trung tm)
Theocracy: Thn ch/chnh th ch, ch thn quyn
Theodicy: Bin thn lun, thn l hc
Theogony: Thn h (= thn thoi: 'tiu s,' gia ph, v phm trt ch
thn)
Theologia: Thn hc
t. crucis: thn hc thp gi
t. gloriae: thn hc hin linh/vinh
Theologian: Nh thn hc; sinh vin thn hc
Theological: Thuc thn hc
t. anthropology: khoa nhn chng thn hc
t. assent: tn ng v mt thn hc
t. censure: kim nh thn hc
t. certainty: xc thc tnh thn hc
t. conclusion: kt lun thn hc
t. notes: x. notes, t.
t. opinion: quan im/ kin thn hc
t. qualifications/notes: nh mc thn hc (x. notes)
t. reflection: suy t thn hc
t. virtues: nhn c i thn (tin, cy, mn)
345

Theologize: Lm thn hc, nghin cu thn hc, trnh by theo


phng thc thn hc (thn hc ha)
Theolog(o)umenon: Tin thn hc
Theology: Thn hc
apophatic t.: thn hc: b ngn, tiu cc
ascetic t.: thn hc tu c kh ch
biblical t.: th. h. kinh thnh
black t.: th. h. da en (M)
cataphatic t.: th. h. tch cc, khng nh
contextual t.: th. h. bi cnh
dogmatic t.: th. h. tn l
feminist t.: th. h. n quyn
fundamental: th. h. cn bn
moral t.: th. h. lun l
narrative t.: th. h. k thut
natural t.: thn h. t nhin, thn l hc
negative t.: x. apophatic
pastoral t.: thn hc mc v
planetary t.: th. h. ton v
political t.: th. h. dn chnh (x hi)
positive t.: th. h. truy nguyn
scholastic t.: thn hc kinh vin
speculative t: th. h. thun l
spiritual t.: thn hc tu c
systematic t.: th. h. h thng
Theomorphism: Thn dng, thn trng
Theonomy: Thn lut ( TC l chun tc lun l)
Theopaschism: Thn th nn thuyt (chnh TC chu kh au v
lm ngi)
346

theopaschite clause: cng thc thn th nn (b ng inh v chng


ta)
Theophany: Thn hin, thn hin (TC hin ra)
Theopneusty(-ic): Thn hng, thn khi
Theopraxis: Thn hnh
Theoretical: L thuyt
Theoretician: Nh l lun
Theory: Thuyt, hc thuyt; l thuyt
cognitional t.: tri nng lun
Theosophism: Ch ngha thn tr
Theosophy: Thuyt thn tr, thng thn lun, thng thin hc
Theothanatology: X. God-is-dead-theology
Theotokos: M Thin Cha
Therapeutae: Mn phi do thi sng n tu (Ai cp, tk 1)
Therapeutic: Tr liu, cha bnh
t. sterilization: trit sn tr liu (lm mt kh nng sinh sn v l do tr
liu)
Theravada: Tiu tha
Thesis: , lun , lun n, chnh
t. and antithesis: chnh v phn
Thessalonians: Th-xa-l-ni-ca, 1Tx, 2Tx
Theurgy: Thn lc hc; thn thut
Thinking: Suy ngh/tng; t tng, ngh/kin
Third: Th ba; mt phn ba
t. Order: Dng ba
t. Rome: Ma-sc-va
t. World: Th gii th ba
t. w. theology: thn hc th gii th ba
Thirty-Nine Articles: 39 gio iu (nu r lp trng gio l ca
Anh gio)
347

Thnetopsychism: Thuyt linh hn t tiu, t vong


Thomas, gospel of: Phc m theo Tma (ngy th)
Th. christians: kit hu th. Tma (Malabar, n )
Thomism: Hc thuyt Tma (Aquin, 1225-1274)
neo-t.: tn hc thuyt Tma
Thought: T duy, t tng; suy xt; ngh; kin
Threeness: Tam a tnh; thc trng tam v (TC Ba Ngi)
Throne: Ngai ta; ngi bu
Thrones: Thin ta, B thn (phm thin thn)
Thurible: Bnh hng
Thurifer: Ngi cm bnh hng, th hng
Tiara: M ba tng vng, ngc min
Tidings: Tin tc
Good t.: Tin mng
Time: Thi gian, th gi; thi c; thi k; thi i; gi pht, lc, ln,
lt; nhp
available t.: thi hn hu ch (k 162)
fullness of t.: hi/thi vin mn (Gl 4:4)
to beat t.: nh nhp
triple/duple t.: nhp ba/i
Timelessness: Phi thi gian tnh
Timidity: Nht nht, rt r
Timothy: Ti-m-th, 1Tm, 2Tm
Titan: Ngi khng l, lc cng phi thng
Tithes: Thu thp phn (nl 14)
Title: Nhan ; tc v, danh hiu; danh ngha; quyn s hu, chng
th
t. of Christ: danh tc K (vg.: Con ngi, Li, Ngi Ti t, Chin
TC, ng Cu Th, c Cha, ng Chn chin Lnh, Con TC, v.v.)
Titular: Gi chc
348

t. bishop: GM hiu ta (k 376)


t. church: thnh ng tc hiu (k 357)
t. Saint: Thnh bn mng, danh hiu (nh th)
t. see: hiu ta
Tmesis: Php chm t
Titus: Ti-t, Tt
Tobit: T-bi-a, Tb
Tocsin: Chung/ci...: bo ng, bo nguy
Tolerance: Khoan dung, dung th, dung nhng, nhn nhng, kin
nhn, chu ng
Tolerandus(-i): Tuyt thng kh dung (x. vitandus)
Toleration: Khoan dung, khoan th, chu ng
Edict of T.: Sc lnh khoan dung (Constantin ban b n. 113,cm
bch hi Kit gio)
T. Act: Sc lut dung nhn (Anh quc, n. 1689: cho t do phng t,
m vn cm cng gio v phi c v)
Toll: Thu/l ph lu hnh; mt mt, thit hi; chung [bo] t
Tomb: M, m, m
t.-stone: bia m
Tome of Leo: Th . L C (gi thng ph Flavian ngy 13-6449, v Kit hc)
Tongues, gift of: n ngn ng
Tonsure: Php ct tc; vng tc ct
Topic: Ch ; vn , mc
Torah: L lut (hun ch); Ng th
Torture: Tra tn; hnh h
Totalitarianism: Ch cc quyn, chnh sch chuyn ch
Totality: Ton b, tng th; tng s
principle of t.: nguyn tc ton b (lun l: hy sinh mt b phn hay
c quan v li ch ca ton b)
Totem: Vt t
349

Totemism: Sng bi vt t, vt t gio


Toties quoties: C mi ln/ h... l..., bao nhiu ln cng c;
nhiu ln
Tract: Ca tip lin; thin tiu lun; truyn n
Tractarianism: Phi tiu lun (giai on u tin ca phong tro
Oxford: Anh quc, n. 1833-1841)
Tradition: Lu truyn, truyn thng; truyn thuyt
apostolic t.: tng truyn, truyn thng tng
devotional t.: truyn thng sng m
oral t.: x. oral
post-apostolic t.: truyn thng hu tng
t. of instruments: trao ph thnh c (l truyn chc)
t. of the creed/symbol: truyn y kinh Tin knh (cho d tng)
Traditionalism: Ch ngha duy truyn thng, no trng cc n
truyn thng; ch ngha: bo th, th cu
Traditor: K: phn bi, phn np thnh c (ng. kit trao np thnh
c - chn/a thnh v sch thnh - cho k bch o hi n. 303-311)
Traducianism: Thuyt di hn, truyn sinh linh hn (linh hn cng do
cha m trc tip sinh ra)
Trance: Xut thn, ng nhp; hn m
self-hypnotic t.: t k xut thn
Tranquil(l)izer: Thuc an thn
Tranquillity: Lng yn, yn tnh, thanh thn
Transcend: Vt qu ln trn, siu thng/vit
Transcendence: Siu vit tnh (c tnh ca TC)
Transcendent: Siu vit; siu nghim
Transcendental: Siu nghim; tin nghim
t. meditation: chim nguyn/nim siu nghim; tnh ta nhp thin
(n )
t. method: phng php siu nghim, tin nghim
t. philosophy: trit hc tin nghim (J. Marchal)
350

t. theology: thn hc tin nghim (K. Rahner)


Transcendentalism: Thuyt tin nghim
Transcendentals: Tin nghim thuc tnh (c tnh c hu v tt yu ca
mi hu th)
Transcultural: Siu vn ha
Transempirical: Siu thc nghim
Transept: Cnh ngang, gian ngang (nh th)
Transfer(-ence): Di chuyn, chuyn di, chuyn di; chuyn nhng;
thuyn chuyn
t. of pastors: thuyn chuyn cc cha s (k 1748)
Transfiguration: Bin hnh; l Cha hin dung (6-8)
Transfinalisation: Chuyn i cu cnh
Transformation: Bin i, bin ch; bin tnh
Transformism: Thuyt bin chng/ha
Transgression: Vi phm, phm php
Transient: Thong qua, chng tn, ph du; lang thang
t. cleric: gio s lang bt
Transignification: Chuyn i ngha, bin ngha
Transitional: Chuyn tip, qu
t. deacon: ph t chuyn tip ( lm LM)
Transitive: Bc cu; ngoi ng (i li vi intransitive: ni ng
t)
t. verb: ngoi ng t
Transitoriness: Tnh: nht thi, tm thi
Translation: Phin dch, thng dch; bn dch; di chuyn, chuyn
di; thuyn chuyn; mang i
Transliterate: Chuyn ch, phin t
Transmigration of souls: Lun hi, u thai li; di c, di tr
Transmission: Truyn lu; truyn t, chuyn giao; truyn pht;
truyn ng
Transmutation: Chuyn ha
351

Transparent: Trong sut; trong sng, r rng


Transplantation of organs: Cy/ghp b phn (ca c th)
Transposition: i ch, chuyn/hon v; chuyn iu
Transsexual: Ng. tm tnh tha gii (ng. cm thy v hnh ng nh
mnh l thuc gii khc vi gii tnh ca thn xc mnh); ng. phu
bin gii th (n thnh nam, hoc tri li)
Transubjectivity: Siu ch th tnh
Transubstantiation: Bin i bn th, bin th
Trappistine Sisters: N tu Dng Xit nht php (OCSO, La
Trappe, Php)
Trappists: Tu s Dng Xit nht php
Treasury: Kho bc, ngn kh; kho tng; b ti chnh
t. of merits: kho tng cng c/trng
t. of the Church: kho tng cng c ca GH
Treatise: Thin chuyn kho; lun n; lun thuyt
Trent, council of: Cng ng Trent (1545-1563)
Trental: Chui l cu hn 30 (ngy lin tip)
Trespass: Xm phm; xm nhp; lm dng; vi phm, phm php;
xc phm, phm ti
Triad: Tam v; b/nhm ba
Trial: Th/th nghim; th luyn, th thch; x n
t. of Jesus: v x c Gisu
Tribalism: Ch b lc, ch ngha b lc; no trng: b lc, tng
tc
Tribe: B lc, b tc
Tribulation: Kh au, gian trun, bt hnh; th thch
Tribunal: Ta n, php nh; gh quan ta
competent t.: ta n c thm quyn
t. of first instance: ta [n] s thm
t. of public opinion: ta n cng/d lun
t. of second instance: ta [n] trung cp
352

Tribute: Cng vt, cng l; phn cng hin; tn knh, tng phc
Trichotomism: Thuyt tam phn (con ng. c linh hn, gic hn (hay
hn phch) v th xc)
Trichotomy: Phn/ch lm ba, tam phn php
Tridentine: Thuc Trent
t. mass: Thnh L theo nghi thc Pi V (n. 1570)
Triduum: Tun tam nht
t. sacrum/paschal: tam nht: thnh, vt qua
Trikirion: Chn nn ba nhnh
Trilogy: Tc phm b ba
Trination: Lm ba l mt ngy
Trinitarian: Thuc: Tam V, Ba Ngi
t. doctrine: gio l v TC Ba Ngi
t. dogma: tn iu v TC Ba Ngi
t. formulas: cng thc tam v (trong Tn c)
t. properties: c tnh c v (ca mi Ngi trong Tam V)
t. theology: thn hc v Ba Ngi, Tam V hc
Trinitarianism: Lng tin vo Thin Cha Ba Ngi; hc thuyt v
TamV
Trinitarians: Tu s Dng Cha Ba Ngi (OSST, n. 1198)
Trinity, The Most Holy: Thin Cha Ba ngi, Tam V Ch Thnh
T. sunday: Cha nht l Cha Ba Ngi (Cha nht I sau l Hin
xung)
Triple: Gm ba; gp ba
t. candle: chn nn ba cy
t. judgment: nhn nh ba mt (v nhc thut, phng v, mc v, i
vi cc tc phm thnh nhc Hoa K)
t. time: nhp ba
Triptych: Tranh b ba; sch gp lm ba; tc phm ba hi
Trisagion: Kinh Tam thnh tng ("Thnh Cha tri! Thnh Ton
nng! Thnh Bt t! Xin thng xt chng con!:" Bizantin)
353

Tritheism: Thuyt tam thn, tam thn gio


Trito-Isaiah: Isaia th ba (cc chng 56-66 trong sch Is)
Triumph of the Cross: Suy tn Thnh Gi (14-9)
Triumphalism: Thi c thng, hunh hoang, t cao
Triumphant, Church: GH: hin thng, khi hon
Triumvirate: Ch tam hng, tam u ch
Triune: Nht Tam: mt Cha ba Ngi
Trivium: Tam khoa
Troparion: on kinh ngn (trong phng v ng phng: rt t
Kinh Thnh, hp vi ngha ca ngy l mng)
Truce of God: Hu chin v Cha (vo cc ngy hoc dp l ln:
Trung c)
Truism: L ng nhin, iu c nhin
Trullo, council of/in: Cng ng Trull ("phng vm": do hong
Giustinian II triu tp n. 691)
Trust: Tin cy, tn nhim; k vng; y thc; lin hip cng ty doanh
nghip
Trustee: y vin qun tr
Trusteeism, lay: Th ch y vin (gio dn bu c cc y vin
qun l gio x)
Truth: Chn l, s tht
logical t.: s tht lun l
moral t.: chn l lun l
metaphysical/ontological t.: chn l hu th
Truthfulness: Chn l/thc tnh, xc thc tnh (ng s tht)
t. of the Bible: chn l tnh/ xc thc tnh ca KT
Tubingen school: Trng phi [thn hc] Tubingen (c)
Tumulus: Nm m
Tunic(le): o ph ph t
Tutelary: Bo tr, gim h
t. angel: thin thn bn mnh, h mnh
354

t. saint: thnh bn mng; thnh bo tr


Tutiorism: i xc cch thuyt (ch trng cho l phi hnh ng
theo kin chc hn, khi h nghi v mt lun l)
Tutior pars: Pha/quan im c l l chc hn
Tutor: Gim h; gia s; tr gio
Twelve, The: Nhm Mi hai (Tng )
t. anathematisms: 12 khon kt n (ca Cyrill Alxandria chng
Nestri, n. 430)
Two-source theory: Thuyt nh cn (1:= phc m Mt v Lc c hai
ngun liu: Mc v Q; 2:= c hai ngun mc khi: KT v Truyn
Thng)
Two-swords theory: Thuyt song quyn (Trung c: trong GH hai
gm: thing ling [quyn o: gio phm/s] v th tc [quyn i:
gio dn, vua, quan,...], v quyn o gi u th)
Tychism: Thuyt ngu nhin (Peirce, 1914)
Tympan(um): Vt tng hnh ni (tam gic hay tng t, ni n
Hy lp hoc trn ca nh th)
Type: Kiu mu; in hnh; (KT) tin trng, d biu
Typikon: Sch nghi thc (ng phng)
Typological: Thuc typology
t. sense: ngha: tin trng, in hnh
Typology: Thut ch gii: tin trng, d biu; nhn hnh lun; loi
hnh hc
Tyrannicide: Git bo cha
Tyranny: Bo ngc, chuyn ch, p bc

355

U
Ubiquitarianism: Ph ti thuyt (cng lc hin din khp ni:
Luther cho rng c v mt con ng., K cng hin din khp ni)
Ubiquitous: Hin din khp ni (cng lc), ph ti
Ubiquity: Ph ti tnh, hin din khp ni
Ulema: Nh lut hc Hi gio
Ultimate: Ti hu, cui cng; quan yu, chung quyt; c bn; tt bc
u. concern: mi quan tm c bn
u. decision: quyt nh cui cng, chung quyt
u. reality: thc ti ti hu (TC)
Ultimatum(-a): Ti hu th; iu kin ti hu
Ultra-: Qu, vt, cc, siuUltramontanism: ("bn kia ni Alp") Phong tro ch trng GH
c quyn c tn/tr (tk 19: ngc li vi phi Gallican); phi bo
th qu khch
Ultramundane: Ngoi th; siu th
Umbanda: o Umbana (mt th hn hp gio xut hin ti Ba Ty
trong thp k 1920)
Unam Sanctam: "Duy nht, thnh thin" (sc ch ca Bonifaci
VIII, n. 1303, v quyn bnh Gio Hong)
Unanimity: Nht tr, ng tm nht tr
Unattached cleric: Gio s: khng c b trn (k 265), phi thuc
Unbaptized infants: Tr con cha c ra ti
Unbelief: V tn ngng
Unbeliever: Ngi v tn ngng
Unbiblical: Khng c trong KT; tri vi KT
Unbloody sacrifice: Hy t khng mu
Unborn: Cha sinh ra, cn trong lng m; tng lai
generations yet u.: hu th
u. child: tr con cn trong lng m
356

Uncertainty: Khng: chc chn, xc thc; bt nh, bp bnh; lng


l
Unchallengeable: Khng th chi ci, tranh ginh; khng th hi
t/t b
Unchangeable: Khng th thay/bin i; bt bin
Unchristened: Khng ra ti; khng c tn thnh
Unchristian: Khng kit; tri vi Kit gio
Unchurched Christians: Kit hu: phi GH, b khai tr
Uncial script: Kiu ch hoa (Rma, tk 4-8)
Uncircumcision: Khng ct b
Uncleanness: D bn; u (theo Lut Ms)
Unconditional: V iu kin; dt khot
u. surrender: u hng v iu kin
Unconditioned: Khng chu iu kin, khng l thuc iu kin;
tuyt i
The U.: ng Tuyt i
Unconscious: V [] thc; v tnh; bt tnh
Unconsecrated: Khng truyn php (bnh, ru); khng cung hin
(nh th)
Uncreated grace: n sng v to (TC)
Unction: Xc du; b tch Xc du bnh nhn
Unctuosity: Tnh nhn; m du, du dng; ng mt, ngt xt
Undenominational: Khng/ phi gio phi
Underdevelopment: Chm/ thiu pht trin, km m mang
Underlying: C s h tng, nn tng, c bn
Understanding: Hiu, hiu bit, am hiu, thu hiu; tr tu; ng , tha
thun; cm thng
age of u.: tui bit suy xt
Understatement: Khinh xc (ni gim i, khng trnh by ht s tht);
khinh ng php
Undertaker: Ch s [dch v] tng tng
357

Unfrock: Lt o tu, tr v i, trc xut (khi nh tu); b o tu s/nh


tu, hon tc
Unfruitful(-ness): Khng: sinh li, ch li, kt qu; v ch, ung
cng; tht bi
Ungeneratedness: Bt sinh xut tnh (c tnh ca Cha Cha v
Cha Thnh Thn: trong Tam V)
Ungodliness: V tn gio, v tn ngung, v o; sng sng, gn
d
Unhuman: Bt nhn, v nhn o; tn nhn, d man
Uniate: Tn hu qui hip (GH ng phng hip nht vi Rma)
u. Churches: GH qui hip
Unicity: Duy nht tnh, c duy tnh
Unification: Thng nht, hp nht
u. Church: "GH thng nht" (tn phi Moon)
Uniform(-ity): ng dng; c dng; ng u; n iu
U. Acts: o lut ng nht ha (Anh gio ha, cm ch Cng gio
ti Anh, tk 16)
Unify: Thng nht, hp nht
Unigenitus: "Con Mt" (sc ch c Clment XI, 1713, kt n P.
Quesnel v thuyt Jansni)
Union: on kt, kt hp, hp nht, hip thng
hypostatic u.: ngi hip (kt hip nhn tnh vi ngi Li)
mystical u.: nhim hip
personal u.: kt hip ngi v
substantial u.: kt hip bn th
transforming u.: kt hip siu bin
Unionism: Ch ngha hp nht; nghip on
Unique(-ness): Duy nht, c nht, duy c (...tnh)
Unitarianism: Phi c v (ph nhn thin tnh ca Cha Con v
Thnh Thn)
Unite: Hp nht, lin kt
358

Unitive: Thuc: hip nht, kt hip, nhim hip


u. way: hip o, ng/giai on kt/nhim hip
Unity: n nht tnh; hip nht tnh; nht qun tnh
u. of marriage: n nht tnh hn phi (mt v mt chng)
u. of mankind: lin i tnh trong nhn loi
u. of operations of God: n nht tnh trong hot ng [i ngoi]
ca TC [Ba Ngi]
u. of the Church: duy/hip nht tnh ca GH
u. of practice and theory: l thuyt v thc hnh i i vi nhau, tri hnh
nht tr/ng hnh
u. within diversity: hip nht trong khc bit
Universal: Ton b/th; ph cp/qut; ph bin/thng; v tr, vn
vt
concrete u.: ph nim c th
u. Church: GH: ph qut, ton cu, hon v
u. destination of goods: dng ch ph qut ca ti sn
u. gravitation: sc ht trong vn vt
u. harmony: vn vt hi ha
u. sacrament of salvation: b tch cu ph qut
u. suffrage: ph thng u phiu
Universalia: Ph nim, khi nim ph qut
Universalism: Ph qut thuyt (1: TC ban n cu cho mi ng.; 2:
mi ng. s c cu )
Universalists: Ng. theo ph qut thuyt
Universality: Ton b/th tnh, ton th tnh; i ng tnh; ph qut
tnh
Universals: Ph nim, khi nim ph qut (tru tng); ph hu th
Universe: V tr, th gii
Universism: Ch thuyt thin o (Trung hoa)
University: i hc; ton th
pontifical u.: i hc gio hong
359

u. of the faithful: ton th tn hu


Univocous(-ity): n/c ngha; ng ngha
Unjust: Bt cng; ti nhn (KT)
Unknowable: Khng th bit, khng th nhn thc; bt kh tri
Unleavened bread: Bnh khng men
Unmarried mother: M c thn (khng kt hn)
Unmixed chalice: Chn ru khng pha nc (l in Armnia)
Unnatural sins: Ti phn t nhin (vg. ti dm dc ng gii, th
dm, v.v.)
Unrighteous: Bt chnh; bt lng; bt cng chnh, ti li
Upanishads: Sch Upanisad (n gio)
Upsaka: Thin nam
Upsika: Tn n
Update: Cp nht ha, hin i ha
Upper room: Phng trn (phng Tic ly)
Upgrade: Thng cp; nng cp, tn k ha
Up-to-date: Hin i, mi nht
Uranism: Chng nam ng gii luyn i
Urbanization: Thnh/ th ha
Urbi et Orbi: (php lnh GH ban) Cho Thnh ph [Rma] v Th
gii
Urge: Hi thc, gic gi; khuyn khch, thuyt phc; nhn mnh
Urgent: Khn cp, bc bch, bc thit, cp bch
Urmarcus: Mc-c nguyn s (s tho bn gi nh ca Phc m
Mc-c)
Urn: Bnh di ct/hi
Ursacrament or Ursakrament: B tch cn ci (GH)
Ursulines: N tu Dng thnh Ursula (OSU, do thnh Angela Merici
sng lp n. 1535)
Use: S dng; quyn s dng; quyn hng hoa li; tp l (phng
v)
360

profane u.: phm dng (vg. s dng nh th vo vic phm tc; k


1222)
Usher: Ngi n khch, tip tn, dn ch, gc ca, ph r
Usurp(-ation): Chim ot; tim quyn; mo/ tim dng
Usury: Li nng, cho vay nng li
Utensil: dng, dng c
Uterine: Thuc: d con, t cung
u. brother: anh ch em [cng m - ng mu -] khc cha
Utilitarianism: V li thuyt, ch ngha duy ch
Utility: Hu ch; hu dng; thc dng
u. man: vai ph
Utopia: Khng tng
vertical u.: khng tng thng gii (Tillich)
Utopianism: Ch ngha khng tng
Utraquism: Phi lng hnh (ch trng rc l di hai hnh)
Uxoricide: Git v, st th
Uxorilocal: C ng/sng bn h v, thuc c s th tc (vg. theo th
ch mu h; x. matrilocal, patrilocal, virilo-cal)

361

V
Vacancy: Khuyt v (k 153)
Vacant: Khuyt, trng, b khng
v. office: chc v khuyt v
v. see: trng ta
Vacatio legis: Thi gian hu lut
Vacation: K ngh l; k hu thm
Vade-mecum: S tay, cm nang
Vagabond: Ngi lang bt, phiu c, v gia c (k 13 3)
Vagantes: Gio s: lang bt, phiu c
Vagus(-i): X. vagabond, wanderer
Vain: V hiu; v ch, ung cng; ho huyn; t ph, t c, kiu k
v. glory: h vinh; khoe khoang t c
v. observance: m tn (gn ging nh bi ton)
Valentinians: Phi Valentin (ng gio, tk 2)
Valid: C gi tr, hiu lc; hp l, hp thc; thnh s
Validation of marriage: Hu hiu ha hn phi (k 1156-65)
Validity: Hu hiu tnh, hiu lc; gi tr (lun l, php l), hp thc
tnh
Value: Gi tr
moral v: tiu chun o c; gi tr lun l
v. analysis: phn tch gi tr
v. judgment: nh gi
v. system: h thng gi tr
Vampirism: Thi: tham tn, ht mu, bc lt; chng lon dm thy
ma (xc cht)
Vandalism: Chng ph hoi vn vt (cc cng trnh vn ha)
Vanity: H o; h danh; ph phim, ph hoa; hm mnh, khoe
khoang
362

Variant: D bn, bn chp khng ging; d im


Varjya: Ti
Vasectomy: Phu thut tinh mch (ct ng dn tinh)
Vatican: Vatican
Vaticinate: Tin on, ni tin tri
Vaudois: Ng. theo gio phi Val (ch trng ch theo mt mnh
Kinh Thnh, sng ngho, bt bo ng, v.v.; xut hin hi tk 12, b
tuyt thng n. 1184 v nhp theo Tin lnh t n. 1532)
Veil: Khn trm, vi trm
chalice v.: khn che chn
humeral v.: khn vai
religious v.: khn lp n tu
take the v.: i tu (ph n)
v. of Temple: mn n th (Girusalem)
Veiling the images: Che ph cc nh tng (Tun Thnh)
Venerable: ng knh, kh knh; i c
Veneration: Sng/tn knh
v. of Christ: sng knh hoc knh th K
v. of images: tn knh nh tng
v. of Mary: sng knh c Maria
v. of relics: tn knh di tch thnh
Venereal: Thuc dc tnh (x. Venus), nhc dc, giao hp, hoa liu
(vg. giang mai,...)
v. desease: bnh hoa liu
v. pleasure: khoi lc giao hp
Vengeance: Tr th, bo th, phc th, bo on
Venial sin: Ti nh
Venus: Thn V N, n thn i tnh; giai nhn; Sao Kim (Kim Tinh)
Veracity: Chn thc, xc thc; thnh thc
Verbal: Thuc ngn t, bng li/ming, theo tng ch
363

v. note: cng hm v th (khng k tn), gic th


v. translation: dch tng ch
Verbatim: Theo tng ch, ng nguyn vn
Verba volant: Khu thit v bng, li ni bay i
Verbum: Li, ngn t; Ngi Li
V. Dei: Li Cha
v. demonstrativum: li trnh /minh thut
v. et sacramentum: ngn t v du ch
v. fidei: li c tin, tn ngn
v. interius: ni ngn
v. mentis: khi nim
v. prognosticum: li tin lng
v. rememorativum: li: hi nim, hi tng
Verification: Kim chng; thm tra; xc minh
Verity: S thc, chn l
Vernacular: Bn a, bn x, a phng; ting bn x
Veronica's veil: Khn b Vrnica (lau mt Cha Gisu trn ng
t nn)
Verses (biblical): Cu (KT)
Versicle: Cu xng
Version: Bn dch; li trnh /gii thut
Vesperale: Sch kinh chiu; khn ph bn th
Vespers: Kinh chiu
Vessels, sacred: X. sacred v.
chosen v.: li kh c tuyn (Ta chn: Cv 9:15)
v. of mercy/wrath: bnh xt thng/thnh n (i tng ca xt
thng hay thnh n ca TC: Rm 9:22-3)
Vestibule: Tin nh/snh
Vestige: Du vt, vt tch; di tch; tn tch
v. of God: du vt ca TC
364

v. of the Trinity: du vt ca TC Ba Ngi


Vestment: L phc, phm phc
Vestry: Phng o/thnh (x. sacristy); phng sinh hot gio x (st
cnh nh th)
Vg.: x. Vulgate
V.g. (verbi gratia): Th d
Via: Con ng; cch kiu, cch thc, phng php
v. affirmationis: khng nh cch ( ni v TC)
v. dolorosa: ng Thnh Gi ( Girusalem)
v. eminentiae: siu vit cch ( ni v TC)
v. media: ng trung dung, trung o
v. negationis: ph nhn cch, khc thi cch ( ni v TC)
Viable: C th: sng c (vg. thi nhi), thc hin, ng vng, thnh
tu c
Viaticum: Ca n ng (a Mnh Thnh Cha cho ng. hp hi/gn
cht); l ph
Viatorian Fathers: Cc LM Dng Gio s thnh Viator (CSV, n.
1835)
Vicar: Ngi i din
episcopal v.: i din gim mc
judicial v.: i din t php (k 1420)
parochial v.: cha ph (k 548)
v. apostolic: i din tng ta (k 371)
v. forane: cha qun ht (k 553)
v. general: tng i din (k 65)
V. of Christ: V i din Cha Kit (Gio Hong)
V. of Peter: V i din thnh Phr (G. Hong)
Vicariate: Gio phn/ht (do mt v i din trng coi)
apostolic v.: ht i din tng ta (k 371)
V. of Rome: a phn Rma (do hng y i din GH gim qun)
365

Vicarious: Thay th, thay mt, th chn, i din


v. atonement: n ti thay, n ti th chn
v. satisfaction: n ti thay
v. suffering: chu kh thay
Vice: Thi xu, nt h tt xu; khuyt im
Vice-: Phv.-Chancellor: Ph Chng n (k 482)
Vice versa: Ngc li
Victim: Nn nhn; vt hy t, l phm, l vt
Victorines: Kinh s an vin thnh Victor (Paris)
Vienne, council of: Cng ng Vienne (Php, n. 1311-1112)
View: Nhn xem/thy; tm nhn; cnh tr, quang cnh; kin, quan
im; nh
v.-point: quan im
Vigil: Bui canh thc; l vng; ngy p l
v. light: nn canh thc
Vigilant: Cnh gic, cn mt, thn trng
Vimpa: Khn cm gy (GM, qung vai ch gip l)
Vincentian canon: Chun tc Vincent (v cng gio tnh ca gio
l, do th. Vincent Lrins xut, tk 5)
Vincentians: Tu s Dng thnh Vinh sn (CM), x. Lazarists
Vincible ignorance: V tri kh trit (c th khc phc, trit tiu)
Vinculum: Dy buc; lin h
Vindication: Bo on; bin h, bin gii, bo cha
Vindictive penalty: Hnh pht thc ti (k 1336; (xa: hnh pht bo
on)
Vine: Cy nho
Vineyard: Vn nho
Violation: Vi phm; xm phm; cng hip, hip dm
Violence: Bo lc; cng bc, hnh hung; hung bo, d di
366

Vipassana: Chim nim


Virgin: Trinh khit, ng trinh, khit trinh; trinh n
The V.: c Trinh N (Maria)
v. birth: sinh bi trinh n (K)
Virginal conception: Trinh n th thai, trinh thai
Virginitas: Trinh tit, ng trinh
v. ante partum: ng trinh trc khi sinh
v. corporis: trinh tit th xc
v. in partu: ng trinh trong khi sinh
v. mentis: trinh tit tm hn (trong t tng)
v. post partum: ng trinh sau khi sinh (trn i)
Virginity: ng trinh, trinh khit, trinh tit
perpetual v.: trn i ng trinh
Virile(-ity): Nam tnh, hng dng, hng cng/trng
Virilocal: C tr/sng bn h chng, thuc c s phu tc (x.
matrilocal, patrilocal uxorilocal)
Virtual: Hin hu tim n, hin din tim tng; thuc tim cch,
tim th
v. focus: tiu im o
v. image: nh o
Virtualism: Thuyt cng dng (Calvin: v Thnh Th)
Virtuality: Kh/tim nng
Virtue: Nhn c, c hnh; c tnh; hiu lc; hiu nng; cng hiu
infused v.: nhn c thin ph
Virtues: Dng thn (phm thin thn)
Visibility: C th thy r, hu hnh
Vision: Nhn thy; th gic; nhn quan; thu th, tm nhn sc bn;
linh th, din kin, th kin; o nh/tng
beatific v.: diu kin, phc kin
v. of God: din kin TC
367

Visionary: Ng. c: th kin, tm nhn sc bn (v tng lai), th kin


nhn; ng. o tng
Visitandines: Dng M i ving (VHM, do thnh Phanxic Salsi
sng lp, n. 1610)
Visitation: Thm ving; kim/thanh tra, kinh lc; TC ving thm
(nhng bin c c coi nh l can thip nhn nh, nng , nh:
thin tai, tai nn,... an i thing ling, n c bit...)
Order of the V.: x. Visitandines
V. of our Lady: l c B i ving (b lisabt: 31-5)
pastoral v.: kinh l, kinh lc (k 396)
Visitator, apostolic: Phi vin Ta Thnh
Visual hallucination: o th
Vital: Thuc s sng; sng cn/cht, trng yu, ct t
v. force: sinh lc
v. statistics: thng k dn s
Vitalism: Thuyt sinh lc (sinh vt hc); ch ngha bo sinh (coi
vic bo ton s sng l trn ht)
ty: Sinh kh, sinh lc, sc sng
Vitalize: Truyn: sinh kh, sc sng; sinh ng ha
Vitandus(-i): Phi: xa trnh, on giao (ng. b v tuyt thng m cc
gio hu phi trnh giao tip; khc vi tolerandus: x. phn ch T)
Vitiate: Lm: h hng, nhim; v hiu ha, bt hp thc ha
Vocal: Thuc: ting ni, m thanh; ln ting; on xng m
v. prayer: khu nguyn (c kinh)
Vocation: n: gi, thin triu; thin hng
Vocative: H cch
Voice: Ging ni, m thanh, thanh m; ting ni, pht biu; quyn
biu quyt; dng th (ng t)
Void: Trng, khuyt, b khng; khng c hiu lc, v gi tr
Volition: mun; ch
368

Voluntarism: Thuyt ch (qu cao ch); hc thuyt duy


hng (ly hng tt/xu ca ng. hnh ng lm tiu chun phn
nh v gi tr lun l ca vic ng. y lm; c nh hng ti cc hc
thuyt consequentialism v proportionalism)
Voluntary: T , t nguyn, tnh nguyn; c tnh/; khc nhc do
(u v cui l)
Voluntaryism: Thuyt dn lp (GH c lp i vi quc gia)
Voodoo: Vuu [Vu] gio ( Haiti: gio thuyt hn hp trn ln cc
yu t tn gio Chu Phi -Dahomey- vi nhng li yu thut, thng
thin v lng o Cng gio bnh dn); yu thut, ma php
Votive: Thuc: li ha, khn nguyn, nguyn c
v. candles: nn nguyn c
v. gift: l vt nguyn c
v. Mass: L: c nghi thc ring, ngoi lch
v. object: di vt t n
v. office: nht tng ty
Votum: Li khn, li th; kin/quyt; nguyn c/vng
Vow: Li khn, li th; tuyn khn/th (k 1191)
final: v.: khn ln cui
first v.: khn ln u
mixed v.: khn hn hp (k 11923)
renew (renovation of) the v.: lm/lp li li khn
perpetual v.: khn trn
personal v.: khn tng nhn
private v.: khn t
public v.: khn cng (k 1192)
real v.: khn tng s
simple v.: khn n
solemn v.: khn trng
temporary v.: khn tm
v. of chastity: khn khit tnh
369

v. of obedience: khn vng li


v. of poverty: khn kh ngho
v. of stability: khn c s c nh
Vox populi vox Dei: Ting dn l ting Cha
Voyeur(-ism): Nhn kin dm (ng. / chng a nhn cnh la l/th,
dm dt... vi ch ch kch dc)
Vulgar: Thng thng, thng tc; bnh dn, dung tc; th b, th tc
v. era: cng nguyn
v. tongue: ting bn x, th ng
Vulgarize(-ation): Ph bin; bnh dn ha; i chng ha; thng tc
ha
Vulgate: Bn Ph thng (KT do thnh Hirnim phin dch, tk 4)

370

W
Wafer: Bnh min; bnh l; nim [phong] nhn
Wagers: nh c, nh cuc
Wages: Tin cng/lng
w. of sin: lng bng
[di/hu qu, qu bo] ca ti li (Rm 6:23)
Wailing Wall: Tng than vn ( Girusalem)
Wake: Canh thc tang l; ln nc r (pha sau tu, thuyn)
in the w. of: tip theo sau; theo: chn, gt, gng
Waldensians, or Waldenses: X. Vaudois
Wali: V thnh (Hi gio)
Wanderer: Ng.: lang bt, lang thang, phiu c
War(-fare): Chin tranh
biological warfare: ch. tr.: sinh hc, vi trng
eschatological war: ch. tr. cnh chung
holy w: thnh chin
w. of nerves: chin tranh cn no
w. of words: khu chin
world w.: th chin
Warrant, retroductive: L chng hi nghim
Washing: Ra, tm ra; git ra
w. of the feet: nghi thc ra chn; x. mandatum
w. of the hands: nghi thc ra tay
Watch Tower Bible and Tract Society: X. Jehova's Witnesses
Water: Nc (trong vic c hnh phng t v b tch)
Way: ng, o, l, li; chiu, pha; cch thc, cung cch
illuminative w.: minh o, ng/giai on gic ng
purgative w.: luyn o, ng/g. on thanh luyn
unitive w.: hip o, ng/ giai on kt/nhim hip
371

w. of perfection: con ng hon thin


w. of the Cross: ng Thnh Gi
Wayfarer: Ngi i ng; l khch (ng. ang trn ng i v i
sau, qu Tri; ng. cn sng)
W.C.C.: X. World Council of Churches
Wed(-ding): Kt hn; g bn; hn l
wedding-ring: nhn ci
w.-tour/-trip: cuc i tun trng mt
Week: Tun l
w. day: ngy trong tun
Weekly: Thuc v tun; hng tun; tun bo
w. lectionary: sch bi c cc ngy trong tun
Weltanschauung: Th gii quan, v tr quan
Western: Ty phng
w. Church: GH Ty phng (Latinh)
w. schism: ly khai Ty phng (1378-1417)
Westminster confession: Bn Tuyn tn Westminster (GH Trng
lo, n. 1643-1647)
Wheat bread: Bnh min (bt m)
White: Trng, mu trng
w. Fathers: LM Dng Trng (tha sai bn Chu Phi)
w. Friars: tu s Dng Caml (Ct Minh)
w. Ladies: n tu: 1. Dng c Maria tn hin (dng mnh trong n
th); 2. Dng Xit; 3. Dng Maalna
w. Monks: tu s Dng Xit
w. Sisters: n tu Dng Trng
Whited sepulchre: M t vi (gi hnh: Mt 23:27)
Whitsunday: Cha nht Hin xung
Whitsuntide: Tun sau Cha nht Hin xung
Wholeness: Ton vn, trn vn; ton th
372

Wicked: c c, hung c, xu xa, i try; nguy him


Widow: Ga ph
w.'s mite: ng xu [dng cng ca] b ga, ca t lng nhiu
Will: ch; lc; mun, quyt tm; thi c x; chc th, di
chc
antecedent w.: mun d tin
consequent w.: mun d hu
good w.: thin ch/tm, lng tt, tt bng
ill w.: c /tm, xu bng
pious w.: thin (k 1299)
w. of God: thnh Cha
w.-power: sc mnh ch, lc
w. to power: tham vng quyn bnh
Wine: Ru nho/vang (dng trong b tch Thnh Th)
Adam's w.: nc
w.-skin/-bag: bu [da] ng ru
Wisdom: Khn ngoan, c khn; tng tri; Sch Khn ngoan, Kn
w. literature: vn chng khn ngoan
Wise: Khn ngoan; lch duyt, thng tho, uyn bc, uyn thm
The three W. men: Ba hin nhn, Ba vua
Witchcraft: Ma thut, yu thut, php ph thy; sc: quyn r, m
hoc
Witch-hunting: Tm/truy n ph thy; khng b
Witness: Chng c, chng t, bng chng; chng t, chng nhn,
nhn chng; lm chng
eye-w.: nhn chng trc kin (thy tn mt)
w.(s), the three: x. Johannine comma
Wittenberg concord: Ngh c [tha hip] Wittenberg (gia phi
Luther v Zwingli, n. 1536)
Woman(-men): Ph n; n gii
373

w.'s liberation: gii phng n gii, phong tro n quyn


Wonder: K diu, k l; k quan; ngc nhin; kinh ngc, kinh phc
Word: Li; ngn t; Ngi Li
Incarnate W.: Ngi Li nhp th
inner w.: ni ngn
w. and sacrament: ngn t v du ch (b tch)
w. of God: Li TC
W. of life: Li s sng (1Ga 1:1)
w.(s) of Absolution: cng thc gii ti
w.(s) of Institution: cng thc (nhng li K) thnh lp Thnh Th
Work: Cng vic/tc; cng trnh; lao ng, nhn cng
Pontifical Missionary Works: Hi gio hong truyn gio
w. of mercy: cng tc/vic t thin
Worker priest: Linh mc cng nhn
Working: Lm vic, hnh, ng, hot ng; tc ng; ln men; tc
dng
w. document: ti liu: lm vic, tham kho
World: Th gii, th gian, v tr; thin h; trn th
w. religions: cc tn gio ln, tn gii th gii
w. soul: linh kh th gii, hn v tr (sc nng ng iu kt s vt
trong v tr)
w.-view: v tr quan
World Council of Churches: Hi ng i kt cc Gio hi Kit
Wordliness: Th/phm tc tnh, trn tc tnh
Worm of conscience: y ny/ cn rt lng tm; hi hn, hi tic
Worship: Th phng, phng t; sng bi
freedom of w.: t do: tn ngng, phng t
Wounds, five sacred: Nm du thnh; nm thng tch (K)
Wrath of God: Thnh n ca TC (ni theo nhn hnh cch)
374

vessels/children of w.: "bnh ca cn thnh n" (nhng k ng hng


chu cn...: Rm 9:22)
Wreath: Vnh/vng: l, hoa
advent w.: vng l Ma Vng
Writ: Lnh truyn, php lnh, trt
Holy w.: Kinh thnh
Writings: Thnh th, tc phm thnh, x. Hagiographa
Wycliffianism: Thuyt Wycliffe ( 1384, ph nhn mi th c cu,
t chc quyn bnh trong GH; coi th quyn c quyn trn GH; x.
Lollards)

375

X
Xaverian Brothers: Tu huynh Dng thnh Phanxic Xavi (CEX,
1839)
Xenophobia(-bic): c bi ngoi
Xmas: x. Christmas
Xylolatria: Mc sng, th tng g

Y
Yahweh: Gia-v
Yahwism: o Gia-v
Yashmak: Khn [tha] che mt (n tn Hi gio)
Yawist: Thuc ngun (truyn thng) Giav hoc Yavt (J: gi TC
bng Giav trong cc vn bn gc ca KT); tc gi ngun Yavt
Year: Nm, nin; tui
liturgical y.: nm phng v
y.-book: nin gim
y. of grace/of our Lord: nm... sau K. (theo: dng lch, cng
nguyn)
y.'s mind: l gi u nm
Yearning: Mong mi, kht khao, ao c, k vng
Yehowah: X. Yahweh
Yew Sunday: L L (xa)
Yiddish: Ting Y-ish (Do thi ng u)
Yin-yang: m dng
YMCA (Young Mens Christian Asociation): Hip hi thanh nin
Kit
Yoga: Phi hip, tng ng, thut yoga
Yogi: Thy dy yoga
Yogism: Phi Yoga
376

Yom Kippur: Ngy Thc ti (Do thi)


Younger churches: Cc Gio Hi: tr, tn lp
Youth, impediment of: Ngn tr v thiu tui (k 1083)
Yule: L Ging Sinh
YWCA (Young Women's Christian Association): Hip hi Thiu n
Kit

Z
Zacchaeus: Da-ku
Zadokite Documents: Ti liu [phi] Sa-c (mt phn trong cc vn
kin Bin Cht; x. qumrn)
Zeal(-ous): Nhit tm/thnh, hng say, st sng
Zealots: Ng. thuc phi Zlota; ng. cung tn/nhit
Zechariah: Da-ca-ri-a, Dcr
Zeitgeist: No trng thi i
Zen: Thin
Zenonism: Hc thuyt Zenon (tk 5-4)
Zephaniah: X-ph-ni-a, Xp
Ziggurat: Thp lu (Babel: ta nh kim t thp c sn thng)
Zimarra: o dng (c phn o khoc ngn chong thm ngoi) ;
x. Soutane
Zion: Si-on (thnh Giru salem)
daughter of Sion: Con gi/ n t Si-on (Girusalem; c Maria)
Zionism: Ch ngha phc quc Do thi
Zone: Di lng (o l Byzantin)
Zoology: ng vt hc
Zoomorphic: Hnh dng ng vt
Zoroastrianism: o Zrastr (tk 7-6 trc cng nguyn); bi ha
gio (la tng trng cho TC)
Zucchetto: M s (GM, Gio Hong...
Zwinglians: Ng. theo hc phi Zwingli (Tin lnh)
377

Zygote: Hp t (trng th tinh tr thnh phi thai)

378

INDEX

BNG CH VIT TT......................................................................


A..........................................................................................................
B..........................................................................................................
C..........................................................................................................
D..........................................................................................................
E..........................................................................................................
F...........................................................................................................
G..........................................................................................................
H..........................................................................................................
I...........................................................................................................
J...........................................................................................................
K..........................................................................................................
L..........................................................................................................
M.........................................................................................................
N..........................................................................................................
O..........................................................................................................
P...........................................................................................................
Q..........................................................................................................
R..........................................................................................................
S...........................................................................................................
T..........................................................................................................
U..........................................................................................................
V..........................................................................................................
W.........................................................................................................
X..........................................................................................................
Y..........................................................................................................
Z..........................................................................................................
379

THI TUYN NIN KHA 2015 2016


THNG BO
V/v thi tuyn vo TTTH SEDES SAPIENTIAE nin kha 2015 2016
Chng trnh thi tuyn:
T 11 30/05/2015: ng k n thi u vo.
+ Mn: Anh Vn Vit Vn.
+ Hc Ph: 500.000/2mn.
T 01/06 n 29/06/2015: n thi u vo.
7g00, ngy 10/07/2015: Thi u vo TTTH SEDES SAPIENTIAE.
Vn Phng.

380

You might also like