Professional Documents
Culture Documents
دور أهل الذمة في المغرب الأوسط خلال العهد الزياني
دور أهل الذمة في المغرب الأوسط خلال العهد الزياني
:
:
:
)10-716-13/(
. .
.
. .
.
.
)(
)(
)(
"
".
120 :
.
.
.
: .
.
.
.
)1431_14322010/_2011(
)1434_14352013/_2014(.
: .
:
1212
1492 .
) 10-716-13/(
710-13/16- :
. :
:
-1
.
-2
.
-3
.
.
.
.
:
:
.
.
.
.
.1 .
.2
:
.1.2
.2.2
.3
.1 :
1
.
-1
1857 21
161-160
2007 .15
-2
2011 1 .25
-3 :
1 2005 185
2003 24
1
.
3
.
:
.
-1
1981 2 .14
-2 )633 962 - /
1554-1236(
2005 .18
-3
2 14-12
... .16-15
-4 1997 .16
-5
2000 6 171-26
) -( .21
10
1 2 3
4 .
6
7
8
-1 . :
.22
-2
55-50 672-668 / :
3 4 1983 .230
-3
... :
-4
: :
2010 1 .65-64
-5 :
1998 .249
-6 ...
-7 ... 6 .98
-8 :
1958 .186
11
1212
2 3
.
" :
...
-1 514 /
1212
: 1989 1
.7.13
-2 :
-3 :
12
" 1.
" : " 2.
" :
" " :
".
4 .
5
4731081/
474 1082/
6
-1 :
1983 .113
-2 : .77-76
-3 ... 6 .98
-4 :
-6 :
... "
13
.
.2 :
.1.2 :
.
" : 495
1 106 6 12-4
... .26
-1
2011 307 3
1984 .307
-2 ... 6 149
: 1910 186
: 1985 .109
14
1
2
3
" :
".
-1 :
3 9 /
: ... 48
... 4 34 ... 77
:
1984 .65
-2 :
173
24-23 ... 35
1972 .208-183
-3 ... .110-109
-4 ... 7 .149
15
2
3 7 13 /
4 6 7
-1 :
... 6 24
) -( 160 ...
1 222
2002 1 .173
-2 )487558-1163-1094/(
1147 1169
1979 1-5
11
-4 :
: ... 7 117-123
.57
16
.2.2 :
2 3
4
.
-2 ...1 101
1993 04
2 1981 .872
-3
532 :
1 .163
-4 :
: ...
.196-195
-5 3 .313-309
17
627 1229/ .
627.
630 1232/
-1 ... .12
1993 .115
-3 ... 13 53 ...1
206
2008 26
1983 . 79
-4 : :
... 7 .148
-5 :
... 7 .315
18
6331235/ 1 2
.
.3 :
3 .
5...
... .116-113
: 7 162
1897 .72
-3 ) 633-
-4
1995 .358
-5 ....20
19
...
2
.
633 1235/
"" 4 ""5
-1 .28
-2 1
.173
-3
2002 .157
-4 :
: ... 6
.40
-5 :
: ... 6
.46
20
.
1
5711/
13
3
.
148/ 5 )-450
5001106-1088/( 4541062/.
633 1235/
-1 :
2002 1 .46
-2 .173
-3 ... .47-46
-4 .178
-5 .180
-6 .139
21
1 2
.
3 ...
4
5
6 )-671
7011302-1273/( .
-1 .205
-2 ... 6 .304
-3 EXLAVE :
... 3 162
: 1988 2.
-4 ... 6 236 2
.184
-5 .110
-6 : )-681
7031303-1283-( )718-7071318-1307/(
: ... 7 236
... 1 .125
-7 1 .184
22
Dhina Atallah , Les tats de loccident musulman aux XIII , XIU et XU sicles -1
O.P.U, Alger, S,D.,P 50
23
: .
: .
1 .
.2 :
_3
_2
_3 .
: :
.
1
" : "...
2
3 .
5 }: { 6
-1 :
1 1999 103
: 1994 16
.265-264
-2 : 1
1988 5 .61
-3
: 2001
.164
-4 2
2003 5 .227-223
-5 265
: 1 1998 .15
-6 34 .
25
1
} :
{ 2 3
.
5
.
-1 .17
-2 .8-7
-3 ... .265-264
-4 1
1999 13
- .07
-5 .227-223
-6
1987 .335
26
1 2
3
.
-1 :
: :
- 1 .247
-2 : :
3 1981 .714
-3 .14
-4 .247
-5 ... 164 ) (
:
1 1997 .80-79
27
.2 :
.1.2:
1
.
4 :
'' ''.
6 :
}
-1 ... 14 .137
-2 : -
.311
-3 .80-79
-4 .691
-5 1999 1 3 .418
-6 33 .40
28
{.
...
3 :
.1 : .
.2 :
.
.3 : .
.4 :
.
.5 .
.6 :
.
...
-1 29 .
.182
-3 2002 1 .1827
-4 ... .152-151
-5 6 1985 2 .444
29
.2.2 :
:
.1
"" "" .
.2
.3
.
-1 ... .705
-2 .1842
-3 ... .711
-4 .1842-1827
-5 ... .35
30
.4
.5
.6
.
3
:
4 } :
{.
.
.
-1 36 .1842
-2 .48
-3 .450
-4 1 .149
-5 .39-38
-6 .10
31
:
.
...
3
.
5
} : { 6
-1
: 1 1981 226
2012 .64
-2 .... 33
-3 33 .23
-4 1 2
1984 .424
-5 :
: .181
-6 72 .
32
} : { 1
...
.
.3 :
:
.
5 } :
-1 18 .
-2 ... 253 :
8 - 90-88
51 .57
-3 ... .367
-4 :
1981 1 .133
{ 1
.
: :
.1 :
...
3 " :
".
: 1.1 :
5
-1 4 .
-2 .370
-3 1
1995 .113
-4 6 .107-106
-5 .28
34
250
Ducius
258
.
4
355
.
5
-1 .29
-2 .118
Georges Marcais, les villes dArt clbre Tlemcen, Edition tell, Blida,
Algrie, 2003, P 09.
-3 : " "Donat
315 : .75
-4 118 .29
-5 :
120
35
535 1
680
.
4
5
-1 .29
-2 ... .182-181
-3 ... 2 80 47.
-4 : 2000 1
2 187 126-125
)21 -
-5 :
:1
..." :
2"...
.3
...4
.
5
6
-1
: ...
37 .25
-2 ... 161-160
1984 .206
-3 :
1981 .162
.06
-5 ... 6 .116
-6 1 .141
37
1
2
.
4 .
8
.
-1 .178
-2 .178
-5 ... .253-241
-8
2012 . 64.65
38
1
2
.
) (Pomaria ) (Volubilis .
.
2.1 :
-2
1972 18 ...2
299 :
1990 .50
- -3
1997 .40-39
1
2
.
320. 4
.
. :
5
6
-1 02-01
814.146- .
2012-2010 .71
-2 :
: :
1984 2 .20
-3 ... 6 .109
-4 ) 9-715-13/(
2009-2008
15 .87
-5 .47
-6 .338
40
3
4 10/
4 5
6
8 9
.
. :
-1 3 .160-159
-2 .85
-3 .86
-4 1893 346
.82-81
5 .297
-6 72
1980 .70
-7 .200
-8 ... .114-113
-9 .... 9 2 .23
41
262875/ 1
"Abraham Al-
5
6
7
8
-1 .... 6 2 .48
-2 255 ... 49
) ( 1981 2
.113-98
-3 : 210
: ...
.287
-4 ... 62 224
2 .406
-5 1 .202
-6 462-22) 1070-642/(
2001 1 .46
-7.
-8 .47
42
1
.
. :
" " "
" 3
4
.
6 "
" 7 8
10
-1 .390
-2 1 .176
-3 ... 6 .107
-4 ... .25
-5 .48
-6 ... .103
-7 .115
-10 .184-183
43
1
" " 2
" : " 3
.
5 6
.
.
.3 :
.
-1 ... .20
-2 .202
-3 2 .451
-4 359 .88
-5 ... .153
-6 ... .105
-7 .235
44
.1 :
1
.
3
" :
" 4
361973/
5
...
-1 ... 8 .437
-2 .124
-4 ... .162
-5 ... 6 77-27
: 1
-6 ) 9-715-13/(
: .2009-2008
45
1
.
3
4
.
" "
6
-1 ... 7 .75-60-59
-2 ... 137 2
.151
-4 .200
-5 2 20 .365-364
-6
1996 53
) 2011 (4-3 .177
46
1
2
.
.
8031400/
4
-1 .114
-2 :
.265
-3 .118
-4 414-409 1
.192
47
":
.1"...
.
2
2 3
.4
-2 :
.
-1 .236
-2 .178
-3 .178
-4 ....80
48
6521254/ 1
2
3 4
.4
. 5
. 6
-1
2009 .217
2 ... 1.206
3 ...
4 ...2142
4 1. 190
5 ... 1 .216
6 .403
49
" ").(7
"").(1
-3 :
.
)(2
1 :
17 599
464
2 1 .490
50
).(1
) (1 ).(2
.(3)...
8 14/
1 . 490
2 .192
3 .77
51
)(1
) (3
...":
"...
) (4
1 .195
-3 82011417/
1392 :
: 1936 45
211.
. 45
52
: .
: .
1 .
2 .
: .
: 1
-2 :
: :
-1
1
2
.3
4
5
-1
14292008/.55
-2 179 .57-55
-3 57
-4 .82
-5 3.336
54
1
....2
-2
.
:1-2 :
3 4
5
.6
-1 ....82-68
-2 59
-3 ...57
-5 .57
-6 . 93-91
55
OPU.ALGER.SD?P478.
.1
": 2".
.
:2-2 :
8 13/
".3
-1 190 .190
-2 .248
-3
56
1
.
2
3
5
6 .1
7
8
-1 .. 171 ...214
-2 .59
-3 ... 88 412
-4 .94
-5 241 ..48
-6 1.255
-7 .218
-8 : 2
. 1
8 14/
.3
3-2 :
.4
5
.358-357-328
2 .... 319
3 .... 213
4 ... .135
5 ) 962-633 1235 /
1555( 1422 2002/
.192
58
3
793 1391/
. 4
5
. 6
7 13/
-1 .150
-2 ...2193 ....84
-3
22009 122
... .70
4 .59
6 .59
1
2
3
4
7 13/
.5
":
1 2 477 1.190
2 14
2011 2.26
-3
14292008/ .209
-4 1.190
-5 .209
60
1
.2
3 .4
: :
.
1 :
1-1 :
-1 ... .208
-2 ...2.192
-31.341
-4 ....169
61
1 .2
. 3
) (
4
.6
.7
-1 1 30 ...5 151
...289
-2 ...195
-3 . 387
-4 ...195
62
.1
2-1 :
2
.3
4
5
.6
7
-1 ...1.25
-2 2 11 ... 2.192
-5 ... 2.756
-6 ...2.193
-7 2.193
63
6651263/
6751273/
678 1275/
7281327/869 1464/ 1
891415/.2
-2 :
.
:1-2 :
- :
3
-1 .326
-2 ....215
-3 1.433
64
7 13/ 1
.2
8 14/
3
4
":
" 5.
) (Cambio
6
.7
-1 ... 2.354
-2 .26
-3 409 .231
-4 . 232
-5 . 233
-6 443
-7 .233
65
- :
.
7 13/
1
2
1391 689/
\ 3
.4
:
...
-1 .140
2 ....73
3 .74
4 .233
66
1
:
05
.0
01
.01
02
.1
04
.0
83
.20
29
.2
2
,
.
67
1
2
1jacques le conqurant
\
1274672/.2
1328 726/
.3
.4
.
1319717/
Alastar
-2 .26
-3 238
-4 .27
68
Magnich
1319
Bolax Ambrox
Astruch Antin
717/
-725
728/
-1327
1330
Fazmati
728/
1330
Abrahan
728/
1330
Fazmati
Maymee
729
1331/
Malequi
Salomon
729/
1331
Masor Jssac
69
.
814/.
7161318/
Cassal
7161318/
Mesde
Berthomeu
Pierre gueiu
7171319/
7181320/
Desde
guegou
Pierre poyse
718-
7191320/-
1321
70
Benet-Barnat
Capaspere
727-
7281329/-
1330
727-
7281329/-
1331
727-
7291329/-
Bernat
)()(
1330
)March(o)(n
Berthomen
7301331/
Olivela Bernat
7301331/
Reus jaume
.
71
814/ 140
.
26
24
22
19
18
15
12
.4
-2 :
72
1
.2
3
4
.5
-1 ... .82-80
-2 ... .478-477
-3 59
-4 ...478
-5 2161
.1
663 1264/
2 :
6841286/
7611339/
" "perpignan 7841362/
" Pierre le
"crmonieux )760-
7911359/1389-(
:
.
.
DHINA;Opcit;p376-377.
-4 3 478
.57
74
1
2
1
.2
3
...
4
738 1337/
.5
-1 ... .200
-2 479-478
-3 482
-4 . 201
-5 . 201
75
" "
:
7351337/
CIMA
ARNO
7371339/
LOBI Arlo
Verdagne
7281321/
Nicolo
Issam
Ramon
RObige
rere
76
7171321/
Moras
7171321/
Bernat
Rocs
7211308/
Pere
7061308/
Vilasis
Bernat
Sotziner
7281330/
Pere
77
:
1
2----
3
...
4
-1 ... 2 20
.95
-2 2
78
48
....1
:
10 6/
.2
3 .4
:
-1 .. 123 ...
1.87
--2 ....203
-3 .191-190
-4 .204
79
(...
80
: :
1 :
_ 2 :
: .
1 :
_2 :
: :
.
1 :
.
)12831304-(
6901291/
)(1
-1
1 194dufourcqopcite p13
82
685 1286/
). (1
) .(2
13
)(3
)(4
)(5
1 .262
2 .27
- 3 .28
4 ... 2 .56
5 ... 2 313-248
.66
83
) (1 )627-
6291229/1231(
) (2
)640646-1242/1248-(
)(3
). (4
.
)(5
). (6
1 ....48
2 .315
3 .399
4 .48.49
5 1 .
6 ... 6. 89
84
)(1
.
). (2
764 1362/
Pierre le Crmonieux
)(3
).(4
1 ... 7 .... 90
2 203
2007 .53.54
Atta Allah dhina opcit p528.529 ; Durfoucq ch, opcit, p 27.31
2007.2008 .119
85
787 1385/
784 1382/
)(1
)(2
)(3
)718749-1318/1348-(
)(4
) (3
3 . 121
86
685 1286/ ).(1
) (2
)759760-1358/1359-(
).(3
)(4
1 1 .192
Durfoucq, Opcit , P 472 .
3 - ... 4524
4 ... 2. 9
87
).(1
...
)(2
)(3
) .(4
)(5
)(6
1 1.139
2 125
3 ... 2.115
4 30 2.199
5 . 130
6 . 132
88
_ 2 :
6 12/
).(1
)626_6301228/_1232(
636 1228/
).(2
646 1248/ ""
) (3
1 ... 1 .206
2 1.187
3 .188
89
) .(1
.
).(2
)6651266/(
)(3
2 1.188
3 ... 1 .206
5 .149
90
Nicola IV )6891290/()(1
- -
).(2
(3) "Rodrigo Sanghez de vergays
" .(4)"Filipe di moria
)7251325/(
) (Jacque II
)(5
5 .472 1
91
1
2
)(1
" :
" ) (2
) .(3
) .(4
)(5
).(6
1 :
2012
.208-201
2 ... 2 .142
3 .475
4 1 .189
5 ... .282
6 1 .473
92
) (1
) (2
)(3
.
: .
1 :
)(4
2 ....403
Dhina,Opcite, P 62 .
-3 . 477
-4
1999 1 .59.70
93
)(1
)(2
)(3
) (1
) (2
).(4
-1 ":
" :
... 256
: ... 2
264.268
26 1973 205
2012 . 97.98
2 ... 230
1 2011 .42
3 .. 2.436
- 3 . 9
94
)(1
)(2
" :
...
)(3
...
...
.(4)"...
)9141508/(
:
-1 .248
-2 . 249
-3 248. 249
-4 . 71
95
" :
- -
...
"...
) (1
)(3
)(2
...":
1 2. 231.235
2
- .. 2 229
2 .65.66
3 2 .225.229
96
" ...
)(1
). (2
" : "
) (3
).(4
":
").(5
-1 ... . 102
5 . 14
97
.
_2 :
1 .2 :
.
897 1492/
).(11
906 1501/
910 1505/
_1
1 2012 . 85
_2 ... . 130.131
_3 . 86
98
) (2
914 1509/ 915 1510/
.
918 1512/
) (3
920 1514/
...
) ( 11
922 1516/
924 1518/ .
_1 . 129.130
_2 . 135.136
_3
. 130
99
) (2
934 1529/
) (3
2-2 :
9471540/ .
. 9481541/
949 1542/
.
9501543/
100
)(1
9511541/
957 1550/
) (2
.
1500
9621554/.
917 1511/ 9301531/).(2
_1 . 36
_2 . 90
3 .152
101
)(1
)(2
" (3)"...
:
).(4
) (5
925 1519 /
)(6
962 1554/
).(7
1 .153
2 .136
3 ... 2 .162
4 .32.36
5 . 153
6 .153
7 149
. 329-310
102
103
104
105
01:
108
109
110
111
112
113
114
*
115
:
:
.1
.1972
.2
1972 .
.3 3 4
.1983
.4
. 1962
.5 1897
.6 :
.1973
.7 :
1936
.8 :
.
.9 : 1
.1988
.10
- ).(
.11
.1962
116
.12
.2006
.13
.2010 1
.14 :
.1910
.15 :
.1948
.16 ) ( :
1 .1997
.17 :
) ( .
.18 . :
.
.19 :
1.1999
.20 :
.2012
.21 :
.1983
.22 :
. 1939
.23
) -(.
117
.24
.1857
.25 : 1
.2000
.26 :
.1981
.27
: 1985 .
.28 :
1984 .
.29 :
.1984 2
.30 :
.1994
.31
.1978
.32 : -.
.33 : 8
-.
.34
.1979
.35
) .( .
.36 : -.
118
.37 :
.1984 2
.38 :
.1958
.39 :
.
.40 :
1 .2005
.41 :
. 2002 1
.42 :
.2001
.43 :
.1998
.44 :
.1968
.45 :
.1988
.46 .
.47 .2002 1
.48 :
.2004 1
.49
: 1 .1981
119
.50 1893 .
:
.1
1.2011
.2 :
.1990
.3 462-22) 1070-642/(
.2001 1
.4 ) 633-
6811235/1282-( 1 .2011
.5
.1995
.6 .
.7 3 .
.8 ) (
.1981 2
.9 ) -
(.
.10
. 2
.11
2.2009
120
.12
2011 307 3
1984 .
.13 3
.1984
.14
1 .2012
.15
.1987 3
.16
.1987
.17
.1993
.18 3.1981
.19 6 .1985 2
.20 .1999 1
.21
.1996
.22 1
.1995
.23
14 . 2011 2
.24 :
.2007
121
.25
1983 .
.26
2007 .15
.27
2011 1 .25
.28 .1984
.29
1999 1
.30 1
.1999
.31
.2002
.32
.2012
.33 -
.
.34 .1997
.35
.1997
.36
. 22009
.37 )639962-1236/-
1554( .2011
122
.38
.1981 2
.39 .2003
.40 .
.41 14921792-
.
.42 :
1.1998
.43 :
2 .
.44 2
.2003 5
.45 .1980
:
.1
)633 962 -1554/(
2008 .
.2 )633 962 -
1554-1236 /(
.2000
.3
.2008
123
.4
.2012
.5 1 2
.1984
.6
)21 641 -668/ 1269 -(
.2003
.7 814.146-.
.2012-2010
.8 ) 9-715-13/(
.2009-2008
.9 ) 962-6331555 1235 /(
1422 2002/.
.10
.2007.2008
:
.1
).2011 (4-3
.2
14292008/ .
.3 2
1432 2011/.
124
.4
.
.5 26
.1973
.6
14292008/.
.7
.2012
:
1. Dhina Atallah , Les tats de loccident musulman aux XIII , XIU et XU sicles O.P.U,
Alger, S,D.
2. Georges Marcais, les villes dArt clbre Tlemcen, Edition tell, Blida,
Algrie, 2003, P 09.
3. Georges Marcais, le bribrie musulman et lorient au moyen ge A Bier,
dition Montaigne, conti, Paris, 1946.
4. Chouraqui (A), Marches vers laccident, les Juifs dAfrique, Tra ; Michale
M. Bernet, Paris, PUF, 1952, P 79.
5. Alfred Bel, Tlemcen et ses environs ; guide illustr, S.D.
6. Dufourcq; hespagne catalane et le Maghreb au XIII et XIV siecle ; PUF.
125
: 09 ....................................... .
: 14..
.1 14 ................. ................................
.2 17 ............... ................................
: 19 ........................
: .
: 25 .............................. .
1 25 ................... ................................ .
.2 28 ......... ................................ :
2.1 28 ........................... ................................
2.2 30 ................ ................................
.3 33 .................. ................................
: 34 ...............
_1 34 .................................
1.1 34..............................................
1.2
2.1 39..........................
_ 40 .......................................
_ 41 ....................................
_ 43 ....................................
_2 44 ............................
1.2 45 .......................... ................................
2.2 48 ................ ................................
_3 50 ................................... .
: .
: 54 .............. :
1 54 ............... ................................ .
2 55 ....................................... .
1.2 55 ................... ................................
2.2 56 .................... ................................
3.2 58 ................... ................................
: 61 .......
_1 61 .................... ................................
1-1 61 ..................... ................................
2-1 63 .................. ................................
_2 64 ............... ................................ :
1-2 64 ....................... ................................
- 64 .................... ................................
. - 66................... ..............................
2-2 72 .................... ................................
:
.
: 82 .....................
1 82 ................ ................................
_ 2 89 .............. ................................
: 93 ..... .
1 93 ..............................
_2 98 ...........................
:
16/1013/7
.
:
.
Rsum:
Cette tude porte sur la question des dhimmis du Maghreb-Orient
et leur rle dans le pouvoir Al-Zayani, autrement dit dans la priode
allant du 7me sicle / AD 13 au 10me sicle AH / 16 m , Cette
catgorie humaine a immigr de l'Andalousie au Maghreb islamique en
gnral et au Maroc-Orient en particulier et a particip divers
domaines de vie de ltat Azayanih , ce qui a lui donn droit au
limitrophe, ce dernier reprsenta un vritable danger en menaant
lentit de l'tat.
les mots-cls:
Maghreb central, Le rgne Zianid, dhimmis, juifs, chrtiens.
Abstract:
This study tackles the issue of Ahl Al-Thimah in the The middle
Maghreb and their role during the Zayyanids dynasty; in the period
between the 7th century AH/ 13th Century AD until the 10th century
AH/ 16th century AD. This period witnessed the migration from
Andalusia to Islamic Maghrib in general and to Medieval Muslim Algeria
in particular. Thus, migration participated in various fields in the
Zayyanid State that in turn gave them the right of neighborhood, and
became later a treat to the statehood.
Key words:
The middle Maghreb, the Zianid reign, dhimmis, Jews, Christians